Sie sind auf Seite 1von 845

CUERPO

1 DEI.

DERECHO CIVIL RO-MANO


TOMO II
CUERPO
DEL

DERECHO CIVIL RoMANO


A DOBLE TEXTO, TRADUCIDO AL CASTELLANO DEL LATINO

ruucADo POR LOR IIERUAbOS

KRIEGEL, IIERMANN Y OSENBRÚGGEN


CON LAS VARIANTES DE LAS PRINCiPALES EDICIONES ANTIGUAS Y MODERNAS Y CON NOTAS DE REFERENCIAS
POR

D. ILDEFONSO L. GARCÍA DEL CORRAL


Licci&do en Derecho Clefi y C&n6nCO y en FiIo.ofl& y Letras
y Abogado de Jo. lluítze* Colegios de Barcelona y MS4Jíd

PRIMERA PARTE

DIGESTO
TOMO II

BARCELONA

JAIME MOLINAS, EDITOR - VALENCIA, NÚMERO 318


1892
9
DE

ES PROPIEDAD DL EDITOR

QUEDA REVEO EL DEP?JSITO QUE MARCA LA. LEY

Imp. DLario erontt1n øórte., 212 bu—BARCELONA


DIG ESTORUM
.

ID w T I\T. 1 I\T 1
LIBRI L.

AD rJ:DM COD1QIS FLOaENTINfATQ•UE ED!TIONISTÁUREWANAE

LOS CINOUENT A LIBROS


DEL

DIU E STIO ^
SEÑOR JÜSTINIANO
-SEGUN El TEXTO DEI CÓDICE PLONT1O T DÉId EDICIÓN TÁURELIÁ
EXPLICACIÓN BE LAS PRINCIPALES ABREVIATURAS

Cr.......- De verborumsjgnjflcatjone tituli Pandectarum et (Jodicis. Cuni variae


lectionis apparatu euravit Andr. Guil. Cramer, KiliaC 1811-8-
Gi........... AusfübrHhe Erlaeuterung der.Pandektcn, vo'D, Christian Friedr, von
GIltek, EIJRUHeU 1797--.-.1832 8 xxxv Ten'
Buss ........ fus cirilo Msstorúm ljbrorum opo . * . emendatuni . . . L. Ruesardo
auctore, consilio Frane. Duareni. Lugdwii apud G. Rovililum 1561.,
(Tom. I. Digesta.)
Sav. Das Rechtdeg Besitzs y. Friedr. Carl. von Savigny. O-lomen 1827. S.
5to Aufi.
&hr...... Tituli Digestoruin de cóndictione ob turpem causarn et de testibus, cd.
Eduardus Schrader, Tubingae 1819. 8.
-. &h....... Antonuii Schultingii notae ad Digesta, ed. Nicolaus Smallenburg, Lugd.
- Batav. 1804-1882. S. vii Tomi.
Geb. . . . Oebaurei narratio de Jnrico Breucmanuo etc. Goettingae, 1764.
Br ......... Brenemannj historjá Pandectarum, s. fatum exemplaris Florentini, UI-
traiecti, 1722.
Sp........ Digestum vetus, Infortiatum, novum, Lugduni aud Hugonem a Porta
et Antoniun Vincentium, 1551.—Spangeuberg, Einleitung In d. Rom.
¡ugt. Rechtsbuch.—Corporis iuris civilis tomus alter Imp. lustiniani,
--O-. A. Spangenberg, Gottingac, 1797.
Heim.. Basilicoi'um libri LX. post &nnib. Fabroti, etc. edidit O. Car. O-ui!. Em.
Ileimbach. Lipsiae 1893. - - -
Vtdy. Lectura según la Vulgata, ó texto de la escuela de :Bolonia.
Ft. d m$. Flor. Códice¡ Florentino;
Taur....... Edición Taureliana, Florencia, 1555.
HaZ ....... Edición de Haloandro, Nuremberg, 1529.
orig. ...... Escritura original del Códice Florentino, indicada por Brencmann.
corr. FI...... Corrección hecha, según Breucman:t, al Códice Florentino por los copistas.
ms. PI. 1 ...... Codex bibliothecao Ijuivergitatis Lipsiensis Paulinne. 883.
ms, PI. 2...... Codex bibliothecae Universitatis Lipsiensls Paulinae. 884.
m$. Bg...... Codex bibliothecae publicae quondam Capituli Bambergensis.
mR; Cas...... Codex: bjbIiothca.e Móntis Casini.
ms. Gt....... Codex bibliothecac Universitatis Gottingensis.
me. Val...... Codex bibliothecae Vatjcanae.
Bas. , . . Basilicoruni librj LX. cd. C. A. }'abrotus. Paris. 1647.
ed. Cod. Lugdunensis. Codicis lib. IX ad vetustissimorum exemplarium, etc. Lugduni 1551. 4.
ed. J'bg...... Edición de lós nueve primeros libros del Código, Nuremberg. 1475.
ed Sclif..... Edición del Código, llamada Schoifferiana, 1475 y 1477.
Pac...... Codicis Du. Justiniani, stu4io nc diligentiaIuL.,Pacii. Genevae: 1580.
Char....... Codicis Dn. Justiniani, opera et diligentia L. Charondae. Antverpiae. 1575.
Cont....... Codicia Da. Justiniani, Auto ni Contii. Parisiis. 1562-1566-1576. —Lug-
duni. 1571.
Hl ....... Corporis iuris civilis,—cura J. L. G. Beck, Lipsiae. 1829.
varl. gI: ...... Lectura varia, sacada de la glosa ordinaria.
m$. ó mss. . Manuscrito ó manuscritos, Códice 6 Códices.
ed........ Edición 6 ediciones.
Vac....... Vacarli liber ex universo enucleato jure erceptus.
Corr. Krieg . Corrección hecha en la edición de los hermanos Kriegel.
.Koehl....... Koehlerj praetermjssa ad ConstitutiouemAiJ't Regiomonti 1781. 8.
N. del T...... Nota del traductor.
PARTE CUARTA

LIBRO VIGÉSIMO
Titulo

1.—De pignoribus et hypohecis, et qualiter ea contrahantur, et de pactis eorum (De las prendas
é hipotecas, de cóitio se constituyan, y de sus pactos). ............. 7
LI —In quibus causas pignds, ve! hypotheca taede contrahitur (Por qué causas se constituye tá-
citamente prenda ó hipoteca) 17
HI,—Quae res pignori, vel hypothecae datae obligan non possunt (Qué cosas no se pueden
obligardadas en prenda, ó en hipoteca) ..................19
1V.—Qui potiores ¡a pignore, vel hypotheca habeantur, et de bis, qui in priorum creditoruni lo-.
cuin succedunt (De quiénes se considéren preferidos en la prenda, ó en la hipoteca, y
de los que suceden en- el lugar de los primeros -acreedores) ............20
Y.—De distractione pignorum et hypothecarum (De la venta de las prendas y de las hipotecas) 27
VI.—Quibus modis pignus vel hypotheca solvitur. (De qué modos se disuelve la prenda 6 la
hipoteca) .................... ...........29

LIBRO VIGÉSIMO ?RIMERO

1.—De aedilicio edicto et redbibitione, et quanti minoris (Del edicto del edil y do la redhibi-
ción, y de la acción Quanti minoris»). . .
II. De evictionihus et duplae s(ipuatione (De las evicciones y de la estipulación del duplo). . 62
111.—De exceptione rci venditae et traditae (De la excepción de cosa vendida .y entregada) . . 81

LIBRO VIGÉSIMO SEGUNDO

1.—De usuris, eL fructibus, eL causis, eL oinnibus accessionibus, et mora (De los intereses, de
los frutos, de las causas, de todas las accesiones, ,y de la more) ................82
11.—De naulico foenore (Del interés maritimo) ............................94
111.—De probationibus eL praesumtionibus (De las pruebas y dejas presunciones).
IV.—De fide instruinentorum et airiissiorie eorum (De la fe de los instrumentos y de ja pérdida
de los mismos) ..............................102
V.—De testibus (De los-testigos) ...................................102
VI—De iuris et facti ignorantia (De la ignorancia de derecho y de hecho) ..........107

LIBRO VIGÉSIMO TERCERO


1.—De sponsalibus (De los esponsales) ......................$ . . . 110
11.—De ritu nuptiarum (De la ritualidad de las nupcias) . . .. .
......... 112
lH—De iure dotiuq ()é1 derecho relativo las dotes) .......... , ...... .... 125
IV .ac1i4dbs4
—De p (1)oIos pactos dotales) ...................... 147
1—De run4øk T1iiodotal) , 155

IMO CUARTO
.•
mujer) : : :
• 842 INDICE

Titúlos ?gInas
III —Soluto matrimonio dos quemdmodun pelatur (De cómo haya de pedirse la dote, disueltc
el matrimonio) . . . . . • * .................. 185.

LIBRO VIGÉSIMO QJ,JINTO


1.—De impensis in res dotales factis (De los gastos hechos en los bienes dotales).......
11.—De actione rerum amotarum (Dela acción de cosas amovidas) ............. 208
111.—De anoscendis et alendis liberia, ve! parentibus, vel.patronis, vel libertis (Del reconoci-
miento y de los alimentos dé los descendientes, ó4e los ascendientes, ó de los patronos,
O de los libertos) .......................... 213
' IV.—De inspiciendo ventre custodiendoque partu (De la inspección del vientre y de la custodia
del parto)... ......... ... ............... ... .. 219
V.—Si ventris nomine muliere in possessionem misas eadein possessio dolo malo ad simm
transiata esse dicatur(De si, habiendo sido puesta en posesión la mujer á nombre del
vientre, se dijera que la misma posesión habla sido transferida á Otro con dolo malo) . 222
VI—Si mulier ventris nomine in possessione calumniae causa esse dicetur (De si se dijere que
la mujer está en posesión á nombre del vientre por cansa de clumnia) ........
VH.—De concubinis (De lasconcubinas) ..................... . 224

LIBRO VIGÉSIMO SEXTO

I,—te tutelis (De las tutelas)................................225


11.—De testamentaria tutela (De la tutela testamentaria) ............* •. - 229 -
HL—De confirmando tutore ve! curatore (De la confirmación del tutor ó delcurador) . . . 235
IV.—De legitimis tutoribus (De los tutores legítimos) ...................238
V.–.De tutoribus et curatoribus dais ab his, qui ms dandi liabent, et qui, et in quibus causis
specialiter dan possunt (De los tutores y de los curadores dados por los que tienen de-.
recho para darlos, y quiénes, y en qué casos pu'eden ser dados especialmente),' . . 241
V1.—Qui petánt tutores ve] curatores, et ubi petantur (Quiénes han de pedir tutores ócuradol'es,
y dónde se han de pedir)............................245.
Vil.—De administratione el periculo tutorum et curatorum, qui gesserint vel non, et de agenti- -
bus, ve1 conveniendis uno vel pluaibus (De la administración y del riesgo de los luto-
res y de los curadores, qué 'hayan, ó no, administrado,.y de uno ó varios que ejerciten.
acción, ó hayan de ser demandados) .......................248
VIII.—De auctoritate el consensu tutorum el curatorum (De la autoridad y del consentimiento de
los tutores y de los curadores) ....................... 272
IX.—Quando ex (acto tutoris ve¡ curatoris minores agere ve.1 conveniri possunt (Cuando por
hecho del tutor ó del curador pueden demandar,,ó ser demandados, los menores). - . 276
X.—De suspectis tutonibus et curatonibus (De los tutores y curadores sospechosos) ......277

LIBRO VIGÉSIMO SÉPTIMO . ..

1.—De excusationibus (De las excusas) ......................


11,—Ubi pupillus educan vel moran debeal, el de alimentis ei praestandis (Dónde deba ser edu-
cado ó morar el pupilo, y de los alimentos que se le han de prestar) ......... 804
111.—Do tutelae et rationi bus distt'ahendis, el utili curationis causa actione (De la acción de tu-
tela y de la de cuentas que deben deducirse, y de la útil por causa de curaduría). . 307
IV.—De contraria tutelae et utili actione (De la acción contraria de tutela, y de la útil). :314
V.—De eo, qui pro labre prove curatore negotia gessit (Del que administró los negocios como
tutor, ó como curador) . .... ..................... 316
VI.—Quod falso tutore auctore gestum esse dicatur (De lo que se dijera que se hizo con la auto-
ridad de falso tutor) ............................. 318
VIl.--De fideiussoribus, el nominatoribus, et heredibus tutorum el curatorum (De los fiadores,
y de los nominadores, y de los herederos de los tutores y curatores) .........320
VIII '—De magistratibus conveniendis (De la citación de los magistrados ájuicio) ........ 322.
IX.—De rebus eorum, qui sub tutela vel cura sunt, sine decreto non alienandis ve¡ supponendis
(De los bienes, de los que están bajo tutela. O curatela, que no se deben enajenar ú obli-
gar sin decreto).. ........................ . •. . *
fÑDICE 843..
- -

X.—De curatoribus furioso et allis extra minores dandis (De los curadores .que se. les han de
dar al loco y á otros, además de los menores) . . . . . . . , 331

PARTE -QUINTA

LIBRO VIGÉSIMO OCTAVO


I.—Qui testamenta facere possunt, et quemadmodum testainenta flant (Quines pueden hacer
testamento, y cómo se hacen los testamentos) . . . ...........• OWI
• 11.—De liberis et postumis heredibus instituendis ve1 exheredandis (De que los descendientes
• y los pSstumos hayan de ser instituidos herederos O desheredados)......... 341
111.—De iniuso, rupto, irrito facto testamento (De! testamenio injusto, roto, O que se hito írrito). 351
- IV.—De his, quae in testamento delentur, inducuntur, vel inscribuntur (De lo que se borra, se
lacha, O se sobrescribe en un testamento)................. 357
Y.—De heredibus instituoñdis (De la institución de herederos), . . . . . . . 359
• VI.—De vulgarl el pupillari substitutione (Dela substitución vulgar y de la pupilar). . 385
• VII.—De conditionibus institutionum (De las condiciones de las instituciones) ...... 401
• VID.—De iure deliberadi (Del derecbo'de deliberar) ................ 407

- LIBRO VIGÉSIMO NOVENO


1.—De testamento militis Del testamento militar) . . . . -. ........... 409
11..—De acquirenda ve! omittenda hereditate (De la adquisición O de la no aceptación de la
herencia) ................................. 421.
111.—Testamenta quemadmodumapeniantur, inspiciantur et describantur (De cómo se han de
- abrir, inspeccionar y transcribir los testamentos) .............. 442
IV.—Si quis Gmissa causa testamenti ab intestato, ve! alié modo possideat hereditatem (De si
•. alguno poseyere la herencia abintestato ó de otro modo, habiendo presóindido del titulo
del testamento). .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 444
V.—De senatusconsulto Silaniano. .Claudiano, quorum testaménta ne, apeniantur (De los
senadoconsultos Silaniano y Ciudiano, que tratan de que no se abran los testamentos
de algunos) ............................. 153
VI.—$¡ quis aliquem testan prohibueril, vel coegerit (De si alguno hubiere impedido que otro
teste, ó á ello le hubiere obligado) . .................. 463
VIL—De jure codicillorum (Del derecho de los codicilos)................... 464

LIBRO TRIGÉSIMO
TITUI..o LINICO —De legatis et fideieommissis (De los legados y de los fideicomisos) 469

LIBRO TRIGÉSIMO PRIMERO

riruLo ÚNICO.—De fegatis et fldeieommissis (De los legados y de los fideicomisos). . . . 512

LIBRO TRIGÉSIMO SEGUNDO


TITULO ÚNJco.—De legatis et fideicommissis (De los legados yde los fideicomisos). . . • • . 549

LIBRO TRIGESIMO TERCERO

1.—De annuis legatis, et fideicómmissis (De los legados y fideicomisos anuales)........594


11.—De usu, et usufructu, et reditu, el habitatione, el operis per legaum vél fideicommissum -
datis (Del uso, del usufruto, de la renta, de la habitación, y de los servicios dados por
legado O fideicomiso) - 602
111.—De servitute legata (De la servidumbre legada) .................... -. 612
IV.—De dote praelegata (De IÁ dote prelegada) .................-. • 613
V.—De optióne vol electione legata (Del legado de opción O de elección'....... RIQ
844 . fNDICE
Pglnas . . . . Títulos
VI,- De tritico, vino, vol oleo legato (Del legado de trigo, vino 6 aceite) .: • 623
•Y11..—De insteucto !elJnsLrumnto legato,(Del legado de cosa provista 6 del de los utensiliós) . 626:
V11L—De peculio legato (Del legado del peculio) ...........• .......... 641
IX.—De penu légata (Del legado de las provisiones) . ...... • • . . . 647
X.—De supelléctile legata (Del legado del ajuar) ....... • • • . . • . 650

LIBRO TRIGÉSIMO CUARTO

1.—De alimentis vel cibariis legatis (Del legado de los alimeñtoa 6 dei sustento)...... 653
II.—De euro, argento, mundo, ornamentis, unguentis, veste ve! vestimentis, et stattiis legatia
(De los legados del oro, de la plata, de los objetos, de tocador, de los adornos, dp los un-
güentos, del vestido 6 del vestuario, y de las esté.tuaa) ............• 662
111.—De liberatio:ne .legata (Del legado de la liberación)........... 676,
IV.—De admendis vel tiansferendis legatis ve! fideicommissis (De 1avevocaciÓn 6 de la transfe-
rehcia de los legados 6 de los fideicomisos) .................. 688
V,—Je rebui dubiis (De las cosas dudosas). . - . . .
:. . ......... . 696
VI.—Oe his, quae poenae causa relinquuntur (De las, cosas que se dejan por causa de pena). 703
V11.—De regula Gatoniana (De la regla Catoniana)...................... 703
VIH.—De his, quae pro non soriptis habentur (De las disposiciones que ie tienen pér no escritas),'. 704
IX. —De his, quaá ut indignis aueruntur (De lo que se les quita á algunos por indignos) . . . 705

LIBRO TRIGESIMO QUINTO

I.—Dei conditionibus, et deinonstratiónibus, et causis, et modis eorum, quaein testamento son- -


buntur (De las condiciones, y 'de las demostraciones, y de las causas, y de los modos de
lo que se escribe en el testamento) ....................... 711
IE.—Ad legem Falcidiam (Sobre la ley Falcidia) ............... . - .. * .. 739
111.—Si cul plus, quam per legem Falcidiam licuerit, legatum case dicetur (De si se dijere que á
alguno se le. legó más de lo que por la—, ley Falcidia hubiere sido lícito), . . . .. . 770'

LIBRO- TRIGÉSIMO SEXTO

1.—Ad Senatusconsulturn Trebellianum (Sobre el Senadoconsulto Trebeliano) ......... 774


.11. —Quan.do dies legatorum vel fideicommissorum codal (De cuándo corre el término de los le-.
gadosófideicomisos) ........................... . •. .
111.—Ut legatorum seu fldeicommissorum servandóruin causa caveatur (De que se dé caución
por la conservación de los legados ó de lós fideicomisos) ............... 828
IV.—Ut in possessione legatorum vsi fideicommissorum servandorum causa esse liceat (De que
sea licito estar en pose8iófl por causa de conservar los legados 6 los fideicomisos) 834
ERRORES GRAVES
haUdo en la raducci6n ¿el Z7igeo hecha por V arolomé
.

. odrigue ¿e oreca, corregido


y en la oeri6r d'e
7. 2df010 cL. arcía ¿el Jorral.
ADVERTENCIA-NO van anotados á continuación todos los errores de la traducción de Fonseca, ni aun
squiera todos los graves; pero hay los bastantes para que con facilidad puedan comprobarse y apreciarse las diferencias
de ambas versiones, la de Fonseca y la de! Sr. García del Corral.
Debe tenerse además en cuenta que de tos errores graves sólo se indican los que-pueden serle atribuidos á Fonseca,
esto es, los que 110 están justificados por diferencias entre el texto latino de que Fonseca se valió y el que ha utilizado
el Sr. García del Corral. A notarios todos, pocos, muy pocos serían los párrafos del Digesto que quedarían exceptuados:
tan completa es la diferencia entre una y otra traducción.
Por último, en la nota se emplan tres tipos de números, para indicar con cada uno de ellos y en cierta gradación
la mayor gravedad del error .scííalado. Las letras pr. denotan el párrafo preliminar de la ley ó fragmento del Digesto
á que se refieren.

Libro 1 Libro
Titules Titiles]

VIL-Ley 40, § I.-L. 43...-L. 46. 1.-Ley 2, § 1, 1, 3,6.-L. 10.-L. 22.-L. 24.-L.
VI11.-Ley 6, § 4. 26'.-L. 28, § 3.-.-L. 34.-L. 36 pr.-L. 42.-
XIX.-Ley 3, § 1. L. 43.-L.44.-L.45, § 1.-I,. 46.-L.49, pr.-
L.56.-L. 61, pr.-L. 57.-L.63.-L.64, 1.
Libro U L 68.
JI.-Ley
T
, pr.-L. 3, 4. 11,-Ley 1.- L. 2.- L. '6, - L. 8, § 1, 5, 6, 9,
4,2.-L.4, § 3.---L. 10, -. 9. ; . 10, 11, 14, 15, 16, 17-L. 9.-L. 16,

8 , 4 ..:-L. , pr. pr.-'-L. 19.-L. 21, § 1.-L, 22, § 2.-L. 25,
IX.-Ley 2, § 1.-L. 4. pr.-L. 28.-L. 29, § 3.
III.-Ley 5, § ./.-L. 7, § 1,-2.---L. 11, § l.-L. 12.-
L. 13, § pr., 6, 12,14, 15.-L 14.-L. 16,' 4,
T A
•iJ 4 .-L. 1
5, 6, 7,-L. 20, § 5,6, 18, 19, 21.-L. 23,pr.-
XIII . -Ley ' L 25 § ¡' 2 6 10 '16. -L 29 -L 30.-L.
XIV -Ley 33 -L 36 41, § pr., 1 - 'L '32, pr., 1.-L. 33, § 1.-L. 34
Libro U! L. 36, § 3.-L. 38.-L. 40, 2, 4.--L.43.-
L. 45.-L. 49.-.L. 57.-L. 58.
1.-Ley 1, §6 IV-Ley1,1,4,5-L 3-L 4-L 10
I11.-Ley 8, pr.-L. 30.-L. 33, § 5.-L. 34.-L, 45, V.-Ley 1.
§2.-L.39,5.-L.40,pr.,2.-L.42, § 2, VI.-Ley 3.
IV.-Ley1,2.-L. 2. ro
V.-Ley 1.-L. 3, § 11.-L.8, 1.-L. 8, 1.-L. 9.
L. 19, § 4.-L. 31, 1.-L, 37.-L. i*!.-L. 49. 1.-Ley 4,-L. 7.-L. 8.-.L. 9.-L. 15, § 3.-L. 17,
VI.-Ley 1, 3.-L. 6.-L. 7. § 1.-L. 19.-L. 20.-L. 21.-L. 25.-L, 29.
-L. 32.-L. -35, pr.-Ji 38.-L. 41, pr.-
Libro IV - L. 46.-L;49, § pr., 1.---L. 50, § 1.-L. 54.-
1-Loy6 . L.56.--L.58.-L.59.-L.62.---L.63.-L.77.-
11.-Ley 1.-L. 5.-L. 8.-L.9, ,§ pr., 1, 3,8.-L. H.-Ley 6.-L. 7, § 7, 9,-L.8.-L. 11, 2.-L. 17.
11.-L. 13.L. 14, § 3, 7, 10,il.-L. 18.-L. Libró VII
23, § pr., 2.
111.-Ley 1, §5,8.-L. 7, § pr., 1,3,7, 9.-L. 9, § 3. 1-Ley 4.-L. 5.-L. 7, § 2, 3.-L 9, 7.-L. 10.
L. 25 y L. 27. L. 13, §pr.,.2, 3, 8.-L. 14.-L. 15, § 5.-
• IV.-Ley 2.-L. 3, § 4, 5, 7.--L. 7, § 3, 5,8,9.-L.'91 L. 17, § pr., 2.-L. 23, g, 1.-L. 24.-L. 25,
§ 2.-L. 11, § pr,, 1,:3.-_L 13.-L;17.----L. 18, § 1, 2, 3, 5, 6.-L. 27, §pr,,1,3.-L. 2L-L.
§2.-L. 20, § 1.-L. 22-L. 23..- L.. 24, § 4. 31.-L. 32.-L. 33, 1..-L.6,* l,2.,-L..37,
-L. 27, § 1.-L. 21-L. 31.-L. 37, § pr., -L. 42.-L, 49.-L. 54.-L. 59, § 2.-L;61.
L. 38, pr.--L.- 40, pr.-L. 46, § 1-L. 50. - -L. 68.
V.-Ley 3, § i.-L. 7, § 2, 3.-L. 9. 11.-Ley 1, § 1.-L. 3, § 2.-L. 6, § 2.
VI.-Ley 1, § 1.-L. 2.-L. 11-L. 15, § pr, 1.-L. IV.-Ley 1, § 1, 3.-L. 2, § 2.-L, 3, § l.-L. 24,
21,2.-L.23, pr. -L.:28, 8.-L28, § 4, pr.-L.27. -.
6.-L, 40.-L. 41..-L. 43.-L.46. . V.-Ley 2, § pr., 1.-L. 5, § 1.-L. 6, § 1.-L. S.
VIL-Ley 35-L4•56--L6- .9.z_L. 10, V1.-Ley5,4. .
§ 1. - VII.-Ley lo, §-4.-L. 12, § pr., 1, 5.-.L. 14, pr.-L.
VIII.-Ley 9,1 5.-L10.-L. 11.-L. 1.-.L. 13 § - - ¡5,-pr.-L. 18.-L. 20. . -.

8.-L. 21,. 9-.-L. 30.-L. 32, 2,- 3, 6, 1.- VIII-Ley 1, pr.-L. 5.-Li 9, § pr., 1, 2.
L. 83.-L. 34,- 43.. . .
IX -Ley 1, § 1,-&-L 3, § pr.,1.-L. 4, pr-L, ,, Libro VIII
p .L. 6, § l 4 -L 7, § 2 1 - ley 6.--7L. 9.-L 20.
't iE— § ' ig - • 'id § 'Li I
-! 81 Al '6 '9 ".id § 'j rj - IRI 111 el 1 § 'oi "j-'i "4 § ' '1-2101 ' § ' £o'j-'
§ '11 «1 - 07 TE - 1 i '9 i - §' Sq-j 1 § 'st .rI1 'id § 'gg r1-id
'97 ,'I-01 I-'d'1iI-'1'L'I-'f '119n1A•
xix oxqp '[6] 8I-rLe'i-M

07 TJ-6'I-T £grI_.IIA *jP ' § '61 'I-LI 'I-'91 e'j-'j


.1. '9j 'j- 'T-id'tA9"I-iA
i'0l'I-A nIz oiq;'I
jg 'I-67 '1-7 1'U 1 1 '8 § 'L9 i-' 7J-.3Ç 1'99 ":1
-0T 19 '1- Ip 'I-LT '91 'L '1 § 'g -19 "1 - '89 1-'9F? 'I'82 'I-'81 '81
"id'98 rJ__.id'68 rl'!ffI869T-i4
ad '91 'i- § 'fi 7 1 § '6 o'I-A
-U •J -6 "1-7 § 'f 11 § ' 'J-J 199-IJ 9iI-'fl8I-'Ç1I'AI
'i 7-•1 § '8L 'J- »¿L r1-id '9 'j
_.g'99._.q9.rJ_.j9.q_.ç.r_
' ea 1-fg 'J-'81 i-•8'L1"I
§ '91 1-t1 'l-ld 'L Ç9r11
s
• •L '1 -t -' 'f 'jd'jj "i—'i '6 "l - 'f 'Fi '2 S WI—i1
iii*x oaq -'88 "112 'I68 "l-WJ •'i-,g '9 § '6 L91_
'T@ `1`08
¡IX 0391
-91. 'i-IL rI_7 § '9 '1-9 '99 '1 1

- ' 'g § '9 .r199 q- 'id § '69 .rj_ 1 §'U `id § 'j jj
'qrj_ r[_ §'gg I-1f .rL_.id it! 'glp
'89 I-L9 .rj_ .rI_.Je qg •ri- çerJ_lt
§'69 '1-89 I-1 § ' og 'i-c '1 -•U ' 'f § ''I .j - .g § '81rj - .j § ' L'i-i1A
'id
§ 168 .r_.g.rJ_.9 tJ_•f § .1:
-91 '69'81i-8I'F1'9't'0i1
-0T ' § '8 1 L '1 § '9 T *a § ' wi-i 'it! '81 '1_1t7. 'T-0 .'i-g 'r
II&X o.zqi'z
-'cg "1 - 8 § '08 'J - zd 'pí•'I-'81 "1
-7i'11 i—'OT
.89.rI.9181 .rJ_.g.r_. 'L .r ix oiq'
-'8 'i § '9 -8f '99 'OF? '2 'f'I '91 ! '1 Á'J-,i
§ 'gj •'1-I'Li 'i-'8 ,'gLo-'A1
-•1 § '88 'I - 9 '.ict § 'jg rj -g § 28 'I-'# '1 § 161 "1-
§ ')' !9 -Se ', '9 'd § '61 I-81 '1-8 9L "TL-''8 'J 'fi'!- 1 '81 '9 'F?8''I-TlI
• '.TJ rj_fLrj_.1d 'U 'I6 r1_8 '9
• ' 7 § '8 .rI_._.q 1—1 'id § 'p i-. § ' i 'r-i •I'S! ' § 'F!-62"1'09"l-'LT
'ÇJ '21 '8 '9 § '88'1 19§'9'08 '1--'8
L&X oIrx 'id • § "-i-'i § 'fi "i-'Z § 'g "j-'id '8
§ '1'-1-*T1
'8! "1-71 1-I
6T t-91 l -'81 'I-'ll "I-'L '9 § '01 11 o.iqpj
'g 'í§ 'z, 'rj - ' c § ' 9 "i - ot 'p § 'o £sri—*iU
'*Id § 7
'FggJ jg § 119109 '-j § _'O'88'1_'9'9g.'1_'rI_'gg
89 '1 - '[82] L9 rj-d '[1 g .rI_ '
"1-9 § "it! 'jg 'q-id 'o "i-'i § LI 1'8
'7 § 161 "I-'B ',e § 16 L '9 '9 ' § '8 'I-i 'it! '81. 'i-J "it! §'n "j-'id'9 'rj £a'1A1
• • •.. 2'9L'I-'ffl
Axoaqp' ' "j—'g "id § 'j •rj-.•9f .ri_..1
§ 'L8 "!-'f2 "!-'C ' § '68 "I-'Zl 191 'fI
§ 'F?8"I-'i*'881-iI
'atTx-' §'6"I-W'L"I • - 'g'i11
'ii-i'r § '8 'I-2 ' § 'L T1_'01 '6 § 'i fri-'i
- § 'L '1-9 •'I-i § '2 i-a '.( § ' JLe'j-j XI ozqp
rj.jg
'$1"J-'! I-9'J!'[--'01'1 §'°'i-,iii •çg .rJ_.og ":i•i "it! § '61 "1
'6I-'8'fIII 91 rj_.gj 'rj—'jd 'a '1-'1'9"1-gLe'I---1A
'Á 'rf_.gg 'g RT § ' i-'i 18 'T-'6"I-
-' "it! fl'rj',
ME O1T'I 81'I-'91
'rj-'id '81 'l-'81 •'i-'id'Ii"i----'#5'9-M
§ '99
-82 •'I - L9 'I - '.td '9 •'j — . 'JI 21 'rj_-j '81 r1--jd 'h 'rI_g ' § ' £ rj_'jjj
98 •':i•g § pg .rj - id 'i.-•i § '91 "1
-'1 'id § 'U '1- L - '[ 'g § ' r ox-'n.&
"Tutu • • • • •

-2 -

-.3-
Títulos Thoj.i

L. 38, § 2.-L. 39.-L, 42, Pr. -.L. 49, § 1.- 111.-Ley 2., § 2.-L. 7, § pr., 1, 9,127 16.-L. 9.-
L. 50.-L. 52, § pr., 2, 3. L, 10, pr. -L. 15, § 1.-L. 22, § 4, 6, 7.-L.
11.-Ley 7.-L. 9, § pr., 1.-L. 11, § pr., 3,-L. 19, 28.-L. 33.-L. 42, pr.-L. 44 § pr., 1.-L.
§ 2.-L. 21.-L. 22, § 1.-.-L, 24, §2.-L. 28, 45.-L. 46.-L. 49, § 1.-L. ¿8.-64, § 5,
§ 2.-L 29.-. L. 31. - L. 36, pr. - L. 36.- 8.-L. 66., § 3, 6.
L. 38, pr.-L. 45, § 1,-.-L. 48, § 1.- L. 53.-
L. 58, § 2.-L. 60, § 7.-L. 61, pr.
1.

Libro XXV
V.-Ley 5, § 2.-L. 8.-L, 20, § l.-L. 24,-L. 25.
1.-Ley 3, § 1.-L. 5, § 1.-L. 8.-L. 11.-L. 15.-
Libro XX L. 16.
H.-Ley 3, § 4..-L. 6, § pr., 1, 2, 5.-L. 11, § S.
1.-Ley 3, § 1.- L. 6.-L. 13, § 2,4.-L. 15, § pr., -L 11-L. 15, § L-L. 18.-L. 22, pr.-
2.-L. 16, § 3.-L. 25.-L. 30.-L.. 34, § 1. L. 27,
-L. 26, § 1. 111.-Ley 1, § pr.. 1, 8, 12, 13, 16.-L. 3, § 8, 5.-
11.-Ley 5, § 2. L. 5, § 2,4, 11, 25.-L. 8.
la-Ley 3.- IV.-Ley 1, § 1, 10, I4.-L. 4.
IV.-Ley 1, § pr., L-L. 3, pr,-L. 12, § 2,4.-L. 13. V.-Ley 1, § 1.-L. 2, § 1.
V.--.Ley 7, § 1.-L. 12, § 1. VI.-Ley 1, § 11, 12.
V1.-Ley 4, pr. - L. 8, § 1, 6, 8, 9. - L. 12, § 1. VIL-Ley 1, § pr., 2.
-L.14.
Libro XXI
Libro XXVI.
1.-Ley 2.-- L. 3, § 2.- L. 5, § 1. - L. 1. - L 8.
• 1.-Ley 1, § 1, 2.-.-L. 4, § 5.- L.17, § 7.- L. 23 -L9.
§ 3, 4.-L. 25, § 4.-L. 30, pr.-L. 31, § 5, 6, 11.-Ley 8, § 3.-L. 10, § 2.-L. 11, § 4.- L. 27, §
10, 21.-L. 38, § 11, 14.,-L. 43, § 5.- L. 45. pr., 1.-L. 29.
• L. 48, § 5, 8.-L. 50. - L. 51, pr. - L. 53.- m.-Ley 8.-L. 10.
L, 51, § 1.-L. 64, pr.- L. 65, pr. IV.-Ley 5, § 4.-L. 8.-L. 10, pr. -
JI.-Ley 16, § 2. - L 21, § 2, 3. - L. 23. - L. 29, V.-Ley 4.-L. 5.-L. 7.-L. 9.-L. 28.
§ 2..-L. 39, § 1, 2.-L, 40.-L. 41, § 1.- VIL-Eptqr. del mismo.-Ley 1, § 2.-L. 5, § pr., 6,
L. 56, § 2,6.-L. 57, pr.-L. 62, § 1.-L. 63, 1Ó.-.-L. 7, § 5, 10, 11.-L. 9, § 6.- L 23.-
§ 1..-L. 66, § 1.- L. 67. - L. 69, 13, 6.- L. 25-L. 28, § 1.-L. 29.-L 32, § 3, 6, 7.
L.71. -L. 33, § 3 -L. 39, § 2, 5,10,18.-L. 42.-
L., 43, § 1.-L. 44, § pr., i.-L. 46, § pr., 1, 6.
Libro XXII .-L. 47, 3, 4.-L. 48.- L. 55, § 1.- L. 61.
L-Ley 1, § 3.-L. 3, pr. - L. 4, § 1.- L. 6, Pr.- VUL-Ley 1, pr.-L. 5, § 4.-L. 18.
L. 15.- L. 17, § 1.- L. 21.- L. 23 .1.- IX.-Ley 5, § 1.-L. 3, § 1, 8, 14,16.-L. 5.- L. 9.
L. 257 § 1.- L. 27. - L. 32, § 1. - L. 37.- -L. 12,
• L. 38, § 1. - L. 40. - L. 41, § 1. - L. 43.-
L. 48. Libro XXVII
11.-Ley 4, 1.-L. 5, pr.-L. 6. 1.-Ley 1, § 1 4, 7.-L. 3.-L. 6, § 17.- L. 8, § 3,
• 111.-Ley 10.-L. 3.-L. 14.-L. 18 § 2.- L. 20.- 7, io.-L 13, § 1, 6,12.-L. 14, pr.- L. 15,
L 25, § 3.--L. 26.-L. 30. § 6, 7, 9,14,15,16.-L. 28, pr. - L. 80, § 1.
.. IV.-Ley 2. -L. 31, pr.-L. 32.-L. 34.-L. 35.-L. 44,
V.-Ley-2, § l.-L. 4.-L. 5.-L. 14.-L. 15, pr. § 2.-L. 45, § 1.-L, 46, § 2.
VI.-Ley 9, § pr., 3, 5. 11.-Ley 1, § 2.
M.-Leyl,*3, 7, 15.-L. 7, § pr., 1.-L. 1.-.
Libro XXIII L. 16.-L. 20, § pr., 1.
11.-Ley 12, § pr, 4. - L. 17, § 2.: L 34, pr.- IV.-Ley 3, § 1, 6.
L 43, * 2.-L. 44, § pr., 3, 5,-L. 45, § 5.- V.-Ley 1, § 8.--L. 2.-L, '3.
L. 55, § 1.-L. 57, § J.-L. 59.-L. 60, § pr., VIL-Ley 4, § 2, 3.-L. 7.
2, 8. - L. 6', § 2. - L. 63.- L. 66, pr.- VIII-Ley 1, § 2, 3, 5.
L 67, § pr., 1.-L. 68. 11.-Ley 1, § 2, 4.-L. 3, § 4, 5. - L. 5, § 3,15.-
III. - Ley 29.-L. 33.-L. 41, 2.-L. 43, § 1.-L44. L. 7, § 6.-L. 13.
-L. 46, § pr. 1,-L. 59, § pr., 1,2.- L. 60.- X.-Ley-6.-L. 7, § 1.-L. 10, § 1.
L. 61, § 1.-L.67.-L. 68.-.-L. 69, § 2, 4.-
L. 75.-L. 76.-L. 78, § pr., 2, 3, 4, 5.-L. Libro XXVIII
79, pr.
IV.-Ley 4.-L. 5, pr.-L. 7.-L. 10.-.--.L. 12, § 1, 1.-Ley 14.-L. 16, § 1.-Ii. 23.-L. 26.
3.-L. 15.-L. 17, pr.-L. 26, § 1, 3, 5.-L. 11.-Ley 10.-L. 13, § 1, 2.-L. 16.-L. 19.-L. 23,
30.-L. , 32, § 1. - pr. -L.5, § 1.-L. 26.-L.28,pr.,3.-
V.-Ley 1, pr.-L. 3, pr.-L. 14, § 3.-L. 15. L. 29, § 5, 6, 7, 12. 13, 15.
111.-Ley 6, § 60,-Ii. 13.-Ii. 15.-L. 19, pr.
Libro XXIV IV.-Ley 3. -L. 4.
V.-Ley 3, § 4.-L. 4, §1, 2.-L. 9, § 10, 13, 15.-
1.-Ley 3, § pr., 6, 7, 12.- L. 4.- L. 5, § 2, 15,- L. 15, § 1.-L. 17, § 5.-L. 19..-.-L. 21, Pr-
L. 7, § 6,-L 8 -L. 9, 1.-L. 11, § 2, 7..-.- L. 23, § 4.-L, 27.-L. 29.-L. 31, pr.-L;
L. 17, pr. -L. 28,§ 5.-L. 31, § 9.-L. 32, § 40.-L. 52.-L. 53.-L. 54.-L. 57.-.-L. 59,
9, 14, 18 24 -L. 39.-L. 44.- L 50, § pr., § 5, 6, 7.-L. 66.-L...78, § 2.-L. 83, § 1.-
55.-L. 66, § L. 85.-L. 86, § 1.-L. 90.
J»nvufo)

'9! "I-'ll 1- ud,99 '1-'8'f '1 Va "l


•Oj "] -sa Ç '91 § '9 'j "Ld § '1 £e1-'AJ -'6g 'it - '.id i'9 'i- qg "1 -LL "I--'I I—'1I
id'j "-i--í §'gj •t 'g §'g rii §'oa —I —ad
"l-'#[ 1 -'U —l 0 T 161-'h1- '61 1 -'ud '' •1-'gL"l-'Jd•'oT '- Lo'-j-'j
'í § '91-'8i-'i-'L1 ''11-ill
68 .r1._i § '9g i-'d 'g 'i- '1 §'61 uLz oiq;
"1-•L1i--g 't'91.i-'9! "i-'d9i-'ll
18 "I-'f'l '01 '6 'j "ad 'g "-1
'9 '9 * '81 '1 -' '2L 1 - § '99 i-'9 ' §
59 '11 -tj 'II § '99 'i- o ".id 'g 'q-'g -,g1 'g §'o "1 - § '99 "1 -'19 1 -"1 §
'j.'g 'g -'ad'' "I-'g i-t .'i '19"1-6'? 'L'D"J-'t §'si—'t'#
-'i §1-sii't-'Jd-'9v'I-' 'L$ '1-8 § ' s "it -a § ' It
ri - I -fr '8 § '09 "I-'I § '8B "1-'9T 191,0T § ' rt 'ii-, § ' ' ct'g 'i-on o'rnii.L
'T 'ti '01 'L'J §'L "j-' 'id § '9g "i-g o.iq'
•rI.• 'g 'g ' y 'd § 'g '/g •1•9 '1' § ITXXX
'LI '1-LI '9 'Ç 'S 'g '9j "j-'id '91 •1-•
• ''i §'n T-'d '"i-' "i-' 'o § ' ILeT-'I §
qI 'i 'L "Id § ' "j 'l "id § 'g "i -w §
IAXXX o.zqp 'a "1 -'19 'ta 'T 81 91 '91 '9 '9 '8 '1 "id §
&LL7I_.68•Jd9L '1 -'"it-'".u1
'69 '1 -'89 "16 'L § '19 "I-6 '1 • '9'
-' §.'ç9 'j-''9 "]-'99 "j-'.zd "-I-'l:
• 'Í"1"$ §'8"1-'fl'81 'fi '8'1 'II "-1 - 'Ot "1 -'2 § 't9 'j—.'9gLø'1—'ODI1.O1fl.LJ.L
• a § ' 96 1-716 .rI_
• C88 l -"L ' § 'L8 '1-98 "I-"S' '1'8L 'i lxxx oiqpz
-id ' "- g 'g "it 'g § '1-'IL -1-'id
'9 "I-1,9'1-'1'09 "i-zd '6"I-'fr'a '.zd '911 "J'tI '1' '8 §'t1L "i-' 'gil "It
'd'g9j-9'0c'j-J §'g'i-'i'yo
"i-e 'Ig "I'-'L'Q'P § '96 '1-'96 "1-1 § 't6 "1-,9 § '16
* 1r .9I "1-9 § 'ti 'I'8 '2 '9 § 'TT i-ot '7.§ '9g'J—'OI't8"1—Id'g81--'6't
-9 "i -g "zd §'S "1-'SI 'Ql "Id § '1 A -'u 18 -'8 91.."i1-'C'8 ' IL "i-'6'0&"1
§ 'an 'iI-'aoi i-' § ' 101 "1-'68 "1 '8 § '69 "i-' § '89 '1-19 'rj'gg "1-'L9
'iii § 'LL "1-'Ofr "I"L § 'tt •rJ-'ld '99'q-'1'89"1--.'9'09"i1-'1,'f'
-'g '.uI § 'úlp
"1 - '1 "zd § '0 i - '88 "1 § '6t 'i[-'9 '8 § '1,t"T-'i § 't "I-'91 §
-eg 'i -E § '61 'i-' § 'LI "i -'i § ' £9'1-1 1-'1 §''I_'91t'i1_'1d'9$'n1'69
•1—a § '91 "i-'81 "11-'d 'g 'T1-'ld '1' £o'i-'i
AXXX o1q"x
.7 Gid
' '81 '1 - § '91 '1- ' '9 e'i-i '61 "l-'L'I 'ti °'l-'IIA
•- "li 'jg "1tI "i-'gI
'01 i-'1 § '9 "1 - ' "1- uI ' J-'A
• '9 '1 § '09 "I-I § '9 i-'c § ' e'i—'r § 'La "1 -'id '88 '1 -'L § '01 "1 -'6 "it-
'0! '6 '8 § '9 "iE-'8 "l-'I §'a"1-'6 § '1 ''1-'A1
'i § '01 -1-', .-'t §'9 TI-'1 §'T
'i "d 1T'1 § ' as "1-91 § 16T £9,1-11 't '06'1 —ad '98'J-'t"1'fr'Li'tk"1
-9.9 "-1-1 § '19 "I-'9fr "i-w 'a § 't '1
-*id'O'i-'q'9''8i -'j "id'gj "j '81 "iI-'0t"1-I'tIi"iE-'1'08 '1
- ' § 'u '1 'id '6 I - '8 •'I - '1 ' 'i P-'1
'id 'j "-j- §
AIXXX oiqj' •rj_. 'g § '98 "1-'9 § '86 't-g 11 § '68'1
— 'Id 81 "1-' '1 V a '19 '1 VgT .e'1---1
'.d '6 'i-a § 'L .rI_.l xlzx oiqp
• 1'lXI
61 "I-'tI '1"L '9 §'9 '1-1 § ,9 £vl-IIIA • '1 §,q "i-'c £e'1-'IIIA-
• 'T'B1 "1-i4'8s°1-'llA -
-'i § '9g "1-' § '19 1-9t § 'ai E1-11A
'oge'1-•A -'Jd'fr "1-'gp "1-'9'8'1I"1-'I'89
-. '6 "I'8 'T-'0I § '1 Áe'i -'si '--''g "1-'d '08 "l-'L § '01 'q--'d'
•'1-'9 "i-' § 't "i-'ad 'g "1-'8 § 'T £e'I-'IA
- • • • • •It1taJ•

-f -
ID ±DSTILA^i
DIGESTORUM SEU PANDECTARUM
PARS QUARTA (JJMBILICUS)

PARTE CUARTA DEL 11GESTO

PANDECTAS DEL SEIS` OR JUSTINIANO


(MEDIO)

LIBER VICESIMUS LIBRO VIGÉSIMO


TIT. 1 . TÍTULO 1
DE PIGNORIBUS El HYPGTHECS, El (1) QUALIIEE DE LAS PRENDAS É HIPOTECAS, DE CÓMO SE
EA CONTRAflANTUR, ÉT DE PACP1S EORTJM CONSTITUYA N , Y DE SUS PACTOS
[Cf. Cod. VIII. U (13) .17 (16). 22(6!). 2 (22. 35 (34).] [Véase Cód. VIII. 14 (13). 17 (16). 22 (21). 23 (22). 35 (34).]

1. PAPINIANTIS libro XL (2) Responsorurn. - 1. PAPII1ANo; Respuestas, libro XL—Está ad-


Conventio generalis in pignore dando bonorum mitida la convención general de dar en prenda te-
vel postea quaesitorum recepta est; in speciem aa- des los bienes, 6 los adquiridos después; pero hecha
tem alienae rei collata conventione, si non fuit ei, la convención en el caso de ser ajena una cosa, si
qui pignus dabat, debita:, postes debitori dominio no fué debida á aquel que Ja daba en prenda, ad-
quáesito difficilius creditori . qui non ignoravit
, quirido después para el deudor el dominio, con más
alienuin, utilis actio dabitur, sed faeiliorerit (3) dificultad se dará la acción útil al acreedor que no
possidenti retentio. ignoró que la cosa era ajena, pero será más fácil
para el que la posee su retención. -
§ 1.—Servo pignori datopeeullum eius creditor § 1.—Dado en prenda un esclavo, inútilmente
citraconventionein specialiter super eo eonceptam vende su peculio el acreedor sin convención :espe.
frustra distrabit, nec interest, quando servus do- cialmente hecha sobre esto, y no importa en qué
mino pecnliurn acquisier(t (4). tiempo hubiere el esclavo adquirido el peculio pa
rS su señor. . . . . -

§ 2—Quum praedium pignori daretur, nomina- 2.—Al darse en prenda un predio, se convino
tim, uf; fructus quoque pignori essent, convenit; Sos expresamente que también los frutos estuviesen en
consumtos bona fide•emtor utili Serviana restituere prenda; consumidos estos de buena fé, no será obli-
non cogetur; pignoris etenim eausam nec usuca- o-ado á restituirlos el comprador por la acción útil
'pione periini placuit, quoniam quaestio pignoris erviana; porque plugo que el derecho de freñda
ab intentione dominli separatur; quod in frutlbus no se extinguiese ni por la usucapión, pues la per-
disgimile est, qui nunquam debitoris.fuerunt. secución de la prenda es distinta de la demandado
dominio; lo que es de otro modo tratándose de. los
frutos, que nunca fueron del deudor.
• § 3.—Paetop1acnit uf; ad diem usuris non sohi- § 3.—Se convino en un pacto, que no pagados
'tis frnctus hypothecarum usuris compensarentur los intereses para cierto día, los frutos de las hi-
fin¡ Iegitimae usurae. Quamvis exordio minores in potecas se compensarían por los intereses hasta el
Stipulatum venerint, non esse tamen irritam con- limite del interés legitimo. Aunque en un plinel'
ventionem placnit, quum ad diem minore foenore pie se hubieren comprendido en laestipuiaeión me-
non soluto legitimae maiores usurae stipulanti re- nores intereses, pareció bien, sin embargo, que. no
cte Promitti pofuerunt. fuese nula la convención, puesto que nohabiÓndo
se pagado para cierto día un interés menor, per-
fectamente pudieron prometerse al estipulante los
intereses legales mayores.
§ 4.—Quum praedium uxor viro donasset idque § 4.—Habiendo una mujer donado á su marido

• r, omiteta ¡ial; . . • . (3) cr e d itori,inserlan ¡Ial. Vulg.


(2) II., Ha?. . (4) ¡Ial. V&q.; aquisierat, el códice Fi.
nIaEsTO.—LIBkO XI: TITULO 1

praedium vir pignori 4edisset, post divortiunl nu- un predio, y halendo el marido dado en prenda
lier possessionem praedil sui recuperavit, et idem este predio., la mujer recuperó despues del divor-
praediúm ob debitum viri pignori dedit; in ea dun- cio la posesión de su propio predio, y dió en pren-
taxat pecunia recto pignu8 a muliere contraetum da esto mismo predio por deuda del marido; pare-
apparuit, quam offerre viro debult mejiere praedio ció que la prenda se constituyó debidamente por la
facto, scilicet si maiores sumtus, quam fructus mujer solamente por aquella cantidad, que debió
fuissent, qiios vir ex praedio percepit; etenlin iii ofrecer al marido bebiéndose mejorado el predio,
ea quantitate proprlum mulier negotium geesisee, esto es, si hubiesen sido mayores los gastos, que los
non alienum suseepiese videtur. frutos, que el. marido percibió del predio; porque
respecto á esta cantidad se considera que la mujer
fu.é gestora de su propio negocio, y no tomó á su
cago e! ajeno.
2. IDimm libro XII. Respon.sorum.— Fideluosor, 2. EL MISMO; Respuestas, libro 111.—Si el fia-
qui pguora ve! hypothecas suscepit, atque .ita pe- dor que recibió prendas 6 hipotecas, y que de es-
1unia8 solvit, si man:datí agat, ve! eum co agatur, te modo pagó cantidades, ejercitara la acción, de
exeinplo creditoris etiem cUlpam aestimarl opor- mandato, 6 si contra él se ejercitare, debe estimar-
tet; ceternm indicio, quod de pignore dato propo- se también la culpa 4 semejanza que respecto del
nitur, convenir¡ non potest. acreedor; pero no puede ser demandado en el jui-
elo que se propone gobre la cosa dada en prenda.
8. IDEM libro XX. Quaeationum.— Si supera- 8. EL MISMO; Cuestiones, libro XX.—Si hubie-
tus sit debitor, qui rem suam vindicabat (1), quod ra sido vencido el deudor, que reivindicaba una co-
suam non probare! (2), aeque servanda cnt credi- se suya, porque no probase que era suya, también
tori actio Serviana probanti, res iii bonis eo tem- se habrá d. reservarla acción Serviana al acree-
pore, quo pignus contrahebatur, ililu.s fuisse; sed dor, queprobase que la cosa habla estado entre sus
et si victus siL debitor vindieans heroditatem, ludex bienes al tiempo en que se constituía la prenda;
actionis Servianae neglecta de hereditate dieta pero también si hubiera sido vencido el deudor que
senteatia pignoris causam inspicere debebit. At- reivindicase la herencia, el juez de la acción Ser-
quin aliud in legatis et libertatibus dictum est, viana deberá examinar la causa de la prenda, ha-
quum seeundum eum, qui legitimam hereditatem biendo prescindido de la sentencia pronunciada
vindieabat, sententia dicte est. Sed creditor non respecto de la herencia. Cierto que se ha freho otra
bono legataniis per omnia comparatur, quumlega- cosa en cuanto fi los legados y fi las manumisiones,
te quidem aliter valere non possunt, quam si teste- cuando se ha pronunciado sentencia fi favor del
mentum ratum osee coustaret; enimvero fien po- que reivindicaba la herencia legitima. Pero el
test, ut el pignus recte siL acceptum, nec temen acreedor no se compara bien en todo 4 los legata-
ab eo lis bene instituta. rios, porque losados no pueden ciertamente ser
válidos de otro modo, que constando que el teste-
monto es válido-,mas puede suceder, que la pren-
da haya sido debidamente recibida, pero que el lI-
tigio no haya sido bien entablado por aquél.
§ l.—Per iniuriam 'ietus apud iudicium rem, § 1.—Uno que injustamente habla sido vencido
quain 'petierat, postea pignori obligavit; non plus en juicio, obligó después en prenda la cosa que ha-
habere creditor potest, quam habet, qui pignus bla demandado; el acreedor no puede tener más
dedit ergo summovehitur rei Iudicatae exceptio- -que lo que tiene el que dio la prenda; luego será re-
no, tánietei maxíme nullani propriam, qui vicit, pelido con la excepción de cosa juzgada, aunque
actioneni exercere possit; non enim quid ¡Ile non especialmente no pueda ejercitar ninguna acción
babult, sed quid in ea re, quae pignoni date est, propia el que venció; porque no se ha de conside-
debitor habuerit, cousideranduzn est. rar qué derecho no tuvo él, sino cuál haya tenido
el deudor en la cosa, que fué dada en prenda.
• 4. GAWS libro singulari de formula hypothe- 4. Gayo; De la fórmula hipotecaria, libro úni-
carie (3).—Contrabitur hypotheca por .paetum con- co.—Constitúyese la hipoteca por pacto convenido,
ventum, quuni quis paciscatur, itt res eius propter cuando alguno pacte que sus bienes estén obliga-
sliquam obllgationem sint hypothecae nomine obli- dos fi titulo de hipoteca por causa de alguna obliga-
gatee; neo ad rein pértinet, quibus fit verbis, sien- ción; y no hace al caso con qué palabras se haga,
tIest et in his obligationibus, quae consensu con- as! como sucede también en las obligaciones, que
trahuntur: Et ideo et sine scriptura si convenit, ut se contraen por el consentimiento. Y por esto, tam-
hypotheca oit, et probari poterit, res obligata cnt, bién si se convino sin escritura que haya hipotecs,
de que convenuiut; Ilunt enim de bis scrlpturae, y se pudiere probar, quedará obligada la cosa so-
u!, quod ae.tum est, per cas facilius probar¡ pos- bre que convienen; porque se hacen escrituras so-
oit (4), et sine .his autem valet, quod actum coL, si bre estas cosas, para que más fácilmente pueda pro-
habeat probationem, sfeut et nuptine sunt, licet te- barse con ellas Jo que se trató, pero también sin
etationes in seniptis habitee non sunt. ellas vale lo que se trató, si tuviera prueba, as!
como también subsisten las nupcias, aunque los
testimonios no se hayan consignado por escrito.
5. MARCIANUS libro singular¡ ad formulam 5. MARCIANO; Comentarios d la fórmula hipo-
(1) Taur, según correcci$n del c64ke FI., Br.; non pro-
bat, según la escritura or(gina.L
(2) Según correcc,cn aelcdice Fi.: probat, según la es- (2 ad formulan, hypothc*riam, ¡Ial.
critura originaL (t) M.I. Vuig.; poterit, el códice F..

DIGESTO,—LIBRO xx: TiTULO 1 9
h1jpotlzecar-iam.---Res hypotheeae dan posse scien- tecaria, Libro único.—Se ha de saber, que se puede
dum cst pro quacunque obligatione, sive mutua dar en hipoteca una cosa pon cualquiera obligación,
pecunia datur, sive dos, sive emtio vel venditio ya si se dá dinero en mútuo, ya si dote, ya si se
contrahatur, vel etiam locatio et conductio, vel celebra compra ó venta, ó también locación y con-
mandatum, et sive pura oit obligatio, vel in diem, ducción, ó mandato, y ya si la obligación es pura,
ve! sub conditioue, et sive in praesenti contra- ó á término, ó bajo condición, y ya sien el contra-
cta (1), uve etiam praecedat; sed et futurae obli- to presente, ya..ts.mbién si le precediera; pero tam-
gationis nomine dan possunt; sed et non (2) sol- bién pueden darse con motivo de una obligaeióñ
vendae omnis pecuniae causa, verum ctiam de futura; pero asimismo por causa de pagar no toda
parte eius, et vel pro civili obligatione, vel hono- Ja cantidád, sino, aún una parte de ella, y ó por
raria, vel tantum. naturali5 sed et ja conditionali obligación civil, ú honoraria, ó solamente natural;
obligatione non alias obligantür, nisi conditio ex- mas respecto de una obligación condicional no se
titerit. obligan de otro modo, sino si se hubiere cumplido
la condición.
1.—Inter pignus autem et hypothecam tantum § 1.—Mas entre la prenda y la hipoteca hay tan
nominis sonus differt. sólo, la diferencia del sonido de la palabra.
§ 2.—Dare autem quis hypothecam potest uve § 2.—Pero cualquiera puede dar hipoteca ó por
pro sua obligatione, uve pro aliena. obligación suya, ó por la ajena.

6. ULPIANUS libro LXXIII. ad Edictum.-- 6. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro


Obligatione generali rerum, quas quis habuit, ha- LXXIII.—En la obligación general de los bienes
biturusve sit, ea non continebuntur, quae venisi- que cualquiera tuvo, ó que haya detener, no se
mile.est, quemquam specialiter obligaturum non comprenderán aquellos que es verosímil que algu-
fuisse, utputa supeliex; item vestisrelinquendaest no no habría de haber obligado especialmente, por
debitoni, et ex mancipiis, quae in eo usu habebit, ejemploj el ajuar; asimismo se ha de dejan al deu-
ut. certum Sit, eum pignori daturum no» fuisue; dor el vestido, y de los esclavos, los que tuviere pa-
proinde de ministeriis eius perquam el necessariis, ra tal uso, que sea cierto que él no los habla de dar
vel quae ad affectionem eme pertineant, en prenda; por consiguiente, respecto de los servi-
cios que le son muy necesarios, ó de las cosas:que
pertenezcan ásu particular afecto,

7. PAULUS libro LX VIII. () ad Edictum.— 7. PAULO; comentarios al Edicto, libro LXVIII.


ye! quae ja usum quotldianum habentur, Serviana —ó que se tienen para uso cuotidiano, no compete
non competit. la acción Serviana.

8. ULPIÁNUS libro LXXIII. ad Edictum.—De- 8. ULPIANo; Comentarios al Edicto, libro


nIque concubinam, filios naturales, alumnos, con- LXXIII.—Finalmeite, la concubina, los hijos na-
stat generali obligatione non contineni, et si qua turales, y los alumnos, consta que no se compren-
alia sünt huiusmodi ministeria. den en la obligación general, y tampoco otros de-
pendientes que hay semejantes á estos.

• 9. Gsius libro-IX. (4) ad Edictun provincia- 9. Gro; Comentarios al Edicto provincial, Li-
le.—Sed et quod ad eas res, qn as eo tempore, que bro IX. —Pero también debe observarse lo mismo
paciseebatur, la bonis hab'uit, idem observan en cuanto á aquellas cosas que tuvo entre sus bie-
debet. nes al tiempo en que pactaba.
§ 1.—Quod emtionem venditionemque recipit, § 1.—Lo que se refiere á la compra y venta, pue-
ctiam pignorationem recipere potest. de referirse también á la pignoración.

10 Ui,.rius libro LXXIII ad Edzctum - Si 10. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro


debitor res suas duobus simiil pignori obligaverit LXXIII.—Si el deudor hubiere obligado en pren-
• ita, ut utrique in solidum obligatae essent, singuli da sus bienes á das simultáneamente, de suerte
¡u solidum adversas extraneos Serviana uteutur, que estuviesen obligados á ambos por el to4o,.ca
inter ipuos autem si quaestio moveatur, possidentis da uno usará por el todo contra extraños de la &c-
• jneliprem eme conditionem; dabitur enim posci- ción Serviana, pero si entre los mismos se rnoyie,-
- denti hace exceptio «si non convenit, ut eadem ra controversia, es mejor la condición del que
res mihi quoque pignori euset» (5). Si autem id posee; porque Be dará al poseedor esta:excepción:
actum fuenit, ut pro partibus res obligarentur, iiti- «si no se convino que la misma cosa la tuviese, yo
lem actionem competere et inter ipuos, et advers'u.s también en prenda». Pero si se hubiere tratado
• extraneos, per quam dimidiarn partis possessio- que los bienes estarlan obligados por las porciones,
nm (6). apprehead ant singuli (7). compete acción útil, así entre los niismos, corno
contra los extraños, por Ja cual cada uno tomará
la posesión de la mitad.
11. Muiciurijs libro singular¡ ad forrntilam 11. MARCIANO; comentarios á la fórmula hi-
hypothecariarn.—Si is, qui bona Reipnblicae jure potecaria, libro inico.—Si el que con derecho ad-
administrat, mutuam pec.uuiam pro ea aceipial, ministra bienes de la República, recibiera por ella
potest rem eme obligare. dinero en mútuo, puede obligar bienes de Ja misma.

(i) contractus est, Ha!. Va!g.


2) solurn. inserta Ha!. (5) iii soliditm, a&ivna la Volg.
43) LXXIV., Ha!. 6 partem possessionis, Hal.
4) X., Ha!. (j) in eonfeiso esi, adiciona Ha!.
TOMO 11-2
1Ó niansro—tinno XX: TITLrLO 1 *

§ 1.—Si &p (1) [rnutuus pignoris usus pro § 1.—Si se hubiera hecho anticresis [usó rnútuo
credito] facta sit, et ¡u fundum, aut in aedes ah- de una prenda por un crédito], y alguno fuera in-
quis inducatur, eousque retinetpOssessionem pi- troducido en un fundo, ó en una casa, retiene la
gnoris loco) donee illi pecunia solvatur, quum iii posesión en lugar de prenda hasta tanto que se le
usuras fructus percipiat aut locando, aut ipse per- pague su dinero, puesto que por los intereses per-
cipiendo habitandoque; itaque si amiserit posees- cibirá los frutos, 6 dándolos en arrendamiento, 6
sionem, solo¡ in factum actione uti. percibiéndolos él mismo, y habitando; y as!, si hu-
biere perdido la posesión, suele usar de la acción
por el hecho.
§ 2.—Ususfructus an posait pignori hypotheeae- § 2.—Se preguntó, si podría darse en prenda 6
ve dan, quaesitum est, sive dominus propnietatis en hipoteca el usufructo, ya si hubiere convenido
convenenit, sive lije, qui solum usumfructum. ha- en ello el dueño de la propiedad, ya si aquel que
bet. Et scribit Papinianus libro undecimo Respon- tiene sólo el usufructo. Y escribe Papiniano en el
sorum, tuendum creditorem, et si velit eum credi- libro undécimo de sus Respuestas, que se ha de
tore proprielarius agere, «non esse ej ius uti frui amparar al acreedor, y que si el propietario quisie-
Invito se», tali exceptione eum Praetor tuebitur, ra alegar contra el acredor, «que éste no tiene de-
«si non inter ereditorem et eum, ad quem ususfru- recho para usufructuar contra su voluntad», el
ctus pertinet, convenerit, ut ususfructus pignori Pretor ¡o amparará con esta excepción, «si entre
sit»;"iiam et qu.um emtorent ususfructus tuetur el acreedor y aquel á quien pertenece el usufructo
Practor, cur non et credjtorcm tuebitur? Eadem no se hubiere convenido que esté en prenda el usu-
ratione et debitori obiicietur exceptio. fructo»; porque amparando también el Pretor al
comprador del usufructo, ¿porqué no amparará
asimismo al acreedor? Por la misma razón la ex-
cepción perjudicará tambien al deudor.
§ 3.—Tura praediorum urbauorum pignori dan § 3.—Nó pueden darse en prenda las servidum-
non posauni; igitur nec convenire possunt, ut hy- bres de los predios urbanos; por consiguiente, tam-
pothecac sint. poco puede convenirse que estén en hipoteca.
12. PAULUS libro LXVIII. (2) ad Edictum.— 12. PAULO; Comentarios al Edicto, Libro
Sed un viae, itineris, actus, aquacductus pignoris LX VIII —Pero dice Pomponio, que se ha de ver si
conventio locum habeat, videndum eme Pompo- tendrá lugar la convención de prenda respecto de
nius alt, ut, si (8) taus pactio fiat (4), quamdiu pe- las servidumbres de camino, paso, conducción, y
cunia soluta non siL, lis servitutibus creditor uta' acueducto, para que si tal pacto se hiciera, el acree-
tur—scilicet si vicinum tundum habeat—, et si dor use de estas servidumbres—por supuesto, si tu-
intra diem certum pecunia soluta non sit, vendere viera un fundo vecino—, mientras no se hubiese
cm vicino liceat; quae sententia propter utilitatem pagado la deuda, y para que si dentro de cierto
contrahentiuni admittenda est. día no se hubiera pagado la deuda, le sea licito al
vecino venderlas; cuya opinión se ha de admitir
por utilidad de los contratantes.
18. Maciwus libro singular¡ ad formulam 18. M&RcIAsto; Comentarios d la fórmula hipo-
hypothecariam. - Grege pignorE obligato, quae tecaria libro único.—Obligado en prenda un reba-
postea nascuntur, tenentur; sed et si prioribus capi- ño, quedan obligadas las crias, que después naz-
tibus decedeutibus Lotus grex fuenit renovatus, can; pero también estará obligado en prenda, si
pignori tenebitur. muriendo las primeras cabezas se hubiere renova-
do todo el rebaño.
§ L—Statuliber quoque dan -hypothecae pote- § 1.—El esclavo A quien se dejó la libertad bajo
nt, hect conditione existente evaneseat pignus. condición, también podrá ser dado en hipoteca, por
más que se extinga la prenda cumpliéndose la
condición.
§ 2.—Quum pignoni rem pignoratam accipi pos- § 2.—Habiéndose determinado que puede reci-
se placuerit, quatenus utraque pecunia debetur, birse en prenda una cosa pignorada, mientras se
pignus secundo creditoni tenetur, eL tam exceptio, debe una y otra deuda, queda obligada la prenda
quam actio utilis ci danda ecL. Quodsi dominus al seguido acreedor, y se le ha de dar as! excep-
solverit pecuniam, pignus queque perimitur. Sed ción, como acción útil. Pero si el dueño hubiere pa-
potest dubitari, numquid creditori numorum solu- gado la cantidad, se extingue también la prenda.
torum nomine utilis actio danda alt, an non; quid Pero puede dudarse, si al acreedor so le haya de
enim, si res soluta fuerit? EL verum est, quod Pom- dar, ó no, acción útil por razón del dinero pagado;
ponius libro septimo ad Edictum scribit, si quidem porque, ¿qué se dirá, si la cosa hubiere quedado
pecuniam debet le, cuius nomen pignori datum libre? Y es verdad lo que escribe Pomponio al li-
est, exacta ea ereditorem sectim pensaturum (5); bro séptimo de sus comentarios al Edicto, que si
si vero corpus is debuerit, et solverit, pignoris loco verdaderamente debe dinero este cuya deuda fué
futurum apud secundum ereditorem. dada en prenda, cobrado aquél, deberá el acreedor
hacer compensación consigo mismo; pero si aquél
hubiere debido una cosa corporal, y la hubiere en-
tregado, habrá de quedar en calidad de prenda en
poder del segundo acreedor.
(1) [pro credigo muuapgnoI!s dnlio 84 pos,
essio,—mú4ua retención y posesión de una prenda por un
crédito-,J otros en ¡ial.
XXI
( 2) LV., Ha!. (4) ¡ial. Val9.; ut inserto el códice FI. -
(3; Ha!.; si, omítela e! códice F. (5) exactana a erejitore se compensaturum, Ha!. i'ulg.

DIGESTO.—LIBRO XX TÍTULO 1 11

§ 3..—Et in superfieiariis legitime consistere cre- § 3.—También tratándose de superfi ciar¡ os pue-
ditor potest adversus quemlibet possessorem, sive de el acreedor estar legítimamente asegurado Con-
tantum pactum con ventum de hypotheca interve- tra cualquier poseedor, ya si solamente hubiere
nerit, sive etiam possessio tradita fuerit, deinde mediado paetoeonvenido sobre hipoteca, ya si tam-
amiesa Bit. bién hubiere sido entregad ala posesión, y después
se haya perdido.
§. 4.—Etiam si creditor indicaturn debitorem fe- § 4.—También si el acreedor hubiere hecho que
cerit, hypotheca manet obligata, quia suas condi- haya sido condenado el deudor, permanece obliga-
tiones habet hypohecaria actio, id est, si soluta da la hipoteca, porque la acción hipotecaria tiene
est pecunia, ant satisfactum est, quibus cessauti- sus propias condiciones, esto es, si se pagó la den.
bus tenet; et si eum defensore in personam egero, da, 6 si se chié satisfacción, sin lo que, subsiste; y
hect is mihi satiedederit, et damuatus siL, aeque si yo hubiere ejercitado la acción personal contra el
bypotheca manet obhlgata. Multo magia ergo si in defensor, aunque éste me hubiere dado fianza, y
personam actum siL sive cum reo, sive cum lldeius- haya sido condenado, permanece igualmente obli-
sore, sive curn utrisque pro parte, hicet damnati gada la hipoteca. Luego con mucha más razón si
sint, hypotheea manet obligata; neo per hoe vi- se hubiera ejercitado ha acción personal, ya contra
detiir satisfactum creditori, quod habet iudlcati ci deudor, ya contra el fiador, ya contra ambos por
actionem. su parte, aunque hayan sido condenados, perma-
nece obligada la hipoteca; y no parece que se sa-
tisfizo al acreedor por esto de que tiene la acción
de cosa juzgada.
§ 5.—Si sub conditione debiti nomine obligata § 5.—Si se hubiera obligado la hipoteca por ra-
Bit bypotheca, dicendum est, ante conditionem non zón de lo debido bajo condición, se ha de decir, que
recto agi, quum nihil interim debeatur; sed si sub no se demanda convenientemente antes de cum-
conditione debiti conditio venerit (1), rursus agere plida la condición, pues nada se debe mientras
poterit. Sed si praesens sit debitum, hypotheca tanto; pero si se hubiere cumplido la condición de
viro sub conditione, et agatur ante conditionem lo debido bajo condición, podrá demandar de nue-
hypothecaria, verum quidcm est, pecuniam solu- vo. Mas si ha deuda fuera de presente, y la hipote-
tam non eme, sed auferri hypothecam iniqunm est; ca bajo condición, y antes de cumplida la condi.
ideoque arbitrio indicis cautiones interponeudae ción se çjercitaia la acción hipotecaria, ciertamente
sunt: «si conditio extiterit, neo pecunia solvatur, es verdad que no se pagó la deuda, pero es injus-
restitui hypothecam, si in rerum natura sit». to que se quite la hipoteca; y por ello se han de
imponer fi arbitrio del juez estas cauciones: «si se
hubiere cumplido la condición, y no se pagase la
deuda, que se restituya la hipoteca, si existiera».
§ 6.—Propter usuras quo que si obligata sit hy- § 6.—Si la hipoteca se hubiera obligado también
potheca, usurae solvi debent. Idem et in poena di- por los intereses, deben pagarse los intereses. Lo
comas. mismo diremos también respecto fi la pena.
14. ULPIANUS libro LXXIII. ad Edictum.— 14. ULPIÁNO; Comentarios al Edicto, libro
Qnaesitum est, si nondum dios pensionis venit, an LIXIIL—Se preguntó, si aun no venció el dÍa de
et medio tempore persequi pignora permittendnm una pensión, ¿se habrá de permitir que también en
siL? Et puto, dandam pignoris perseeutionem, quia el tiempo intermedio se persiga la prenda? Y opi-
interest mea; et ita Clsus scribit. no, que se ha de dar la persecución de la prenda,
porque me interesa; y así lo escribió Celso.
§ 1.—Ex quibus casibus (2) natnra1i obligatio § 1.—En los casos en que subsiste obligación
consistit, pignus perseverare eonstat (3). natural, consta que permanece la Prenda.
15. GAIUS Libro singulari de formula. hypothe- 15. GAYO; De la fórmula hipotecaria, libro únj-
caria (4).—Et quao nondum sunt, futura tamen co.—También pueden darse en hipoteca las cosas
sunt, hypothecae dari possunt, ut fructus penden- que aun no existen, pero que han de existir, dé
tes, partus ancillae, fetus peeorum, et ea, quae suerte que los frutos pendientes, el parto de las es-
• naseuntur, sint hypothecae obligata; idque servan- clavas, el feto de las reses, y lo que nace, queda
dum est, sive dominus fundí (5) convenerit ant obligado en hipoteca; y esto se ha de observar, ya
de usufructu, aut de bis, quae nascuntur, sive is, si ó sobre el usufructo, ó sobre lo que nace, hubie-
qui uswnfructum habet, sieut lulianus seribit. re convenido el dueño del fundo, ya si aquel que
tiene el usufructo, como escribe Juliano.
§ 1.—Quod dicitur, creditorem probare debere, § 1.—Lo que se dice, que el acreedor debe pro-
quum conveniebat, rem in 'bonis debitoris fuisse, bar, que cuando se hacia el convenio la cosa estu-
ad eam conventionem pertinet, quae speeialiter fa- vo entre los bienes del deudor, se refiere fi la con-
eta est, non ad ¡11am, quae quotidie inseri solet vención que se bizó especialmente, no £ aquella
cautionibus, ut epecialiter rebus hypothecae nomi- que diariamente suele añadirse fi las caucione1,
ne datis cetera etiam bona teneantur debitoris, para que dados en hipoteca especialmente unos
quae nunc habet, et quae postea aequisierit, perin- bienes, queden también obligados los demás bienes
de atque si specialiter hae res fuissent obhigatae. del deudor, que tiene en la actualidad, y los que
después hubiere adquirido, lo mismo que si estos
bienes hubiesen sido obligados especialmente.
§ 2.—Qui res suas iam obhigaveriut, et -al¡¡ se- § 2.—Los que ya hubieren obligado sus bienes,

d) evenerit,Ea.
(2 causs, Vutg. (1) ad formulam hyothecaiiam1 IfnI.
(3) ¡Ial. Vea9.; consiiti, según cosa;nl>re en et códice F. 5) fundi, ornil da
DIGESTO.—LIBRO XX: TÍTULO 1

cundo obligánt credit;ori, ut effugiant periculuni, y los obligan á otro segundo acreedor, para evitar
quod solerit pati, qui saepius easdeni res obligant, el riesgo que suelen correrlos que obligan muchas
praediceie solent, ahí nulli rem obligatam esse, veces los mismos bienes, suelen manifestar que la
quam forte Lucio Titio, ut iu id, quod excedit pilo- cosa no está obligada á otro ninguno, mas que, por
reni obligatiolieni'res sit obligata, ut sit pignori ejemplo, á Lucio Ticio, para que en aquello que
hypothecaeve id, quod pluris est (1), ant solidum, excede de la primera obligación quede obligada
quin primo debito liberata res fuerit. De quo vi- la cosa, de suerte que sirva para prenda ó hipote-
dendum est, utrurn hoc ita se habet, si et conve- ca lo que vale de más, ó la totalidad, cuando la
uiat, an et si simpliciter convenerit de eo, quod cosa hubiere quedado libre de la primera deuda.
exccdit, ut sit hvpotheeae; et solida ros inesse con- Sobre lo cual se ha de ver, si esto será as¡, si tam-
ven tioni videtur, quuiu a primo creditore fucrit bién se conviniera, ó aun si simplemente se hubie-
liberata. An adhuc pars? Sed illud magis est, quod re convenido, respecto de lo que excede, que que-
prius diximus. de en hipoteca; y se considera que toda la cosa
se comprende en la convención, cuando la cosa
hubiere quedado libre del primer acreedor. ¿Y si
acaso una parte? Pero es más cierto lo que autos
hemos dicho.
16. MAItcrANtrs libro singulari ad forniulant 18. MARCIANO; Comentarios d la fórmula hipo-
hypothecari am--Si fundas hypothecae datus sit, tecaria, libro único.—Si se hubiera dado en hipo-
deinde alluvione maior faetus est, totus obliga- teca un fundo, y después se hizo mayor por alu-
bitur. vión, todo él estará obligado.
§ 1—Si nesciente domino res cius hypothecae § 1.—Si ignorándolo el duefio, se hubiera dado
data sit, deinde postea dominus ratu.m habuerit, en hipoteca una cosa suya, y después el dueflo lo
dicendum est, hoo ipsunl, quod raturn babet, yo- hubiere ratificado, se ha de decir, que por esto mis-
luissse cual retro recurrere ratihabitionern () ad mo que lo ratifica, quiso él que la ratificación se
illud tempus, quo couveuit; voluiitas autem fere retrotrajese al tiempo en que se hizo la con vención
eorurn denium servabitur, qui et pignori date pero de ordinario se cumplirá la voluntad solamen-
1)OSSUflt. te de aquellos que también pueden dar en prenda.
§ 2.—Si res hypothecae data ;oste mutata fue- § 2.—Si la cosa dada en hipoteca se hubiere al-
nt, aeque hypotliecaria actio competit, vluti de tejado después, compete igualmente la acción hi-
domo data hypothecae et horto (3) facta; item si potecaria, como respecto de una casa dada en hipo-
de loco convenit, et domixs facta siL; item de loco teca y convertida en huerto; asimismo, sise convino
dato, delude vi.neis ja co positis. respecto de un solar, y so hubiera hecho una casa;
igualmente, si habiéndose dado un terreno, después
se plantaron en él viñas.
§ 3. -. In vindicatione pignonis quaenitur, an § 3. —Exáminase en Ja reivindicación de la prenda,
rem, de qua actum est, possideat is, cum que si posea la cosa de que se Lrató aquel contra quien
actum est; nam si non possideat, ncc dolo feeenit, se ejercitó la acción; porque si no la poseyera, ni
quominus possideat, absolvi debet; si vero possi- con dolo hubiere. hecho que no la posea, debe ser
deat, et ant pecuniam solvat, aut rem restituat, absuelto; pero si la poseyera, y ó pagase la deuda,
aeque absolveudus est; si vero ucutruni lioruin fa- ó restituyese ]acosa, igualmente debe ser absuel-
ciat, condemnatio sequetur. Sed si velit restitue- to; mas si no hiciera ninguna de estas dos cosas,
re, nec possit, forte quod res abest, el buge est, se seguirá condena. Pero si quisiera restituirla, y
ve¡ (4) in provinciis, solet cautionibus res explica- no pudiera, acaso porque no está presente la cosa,
ni, uam, si caveret se restituturum, absolvitur. Sin y está lejos, ó en una provincia, suele resolverse el
vero dolo quidein deiit possidere, sunima autein caso con cauciones, porque si diera caución de que
ope nisus non posSit i-em ipsam restituere, tanti él la restituirá, es absuelto; Mas si verdaderamente
condeinna.bitur, quanti actor in litem iuraverit, sic- con dolo dejó de poseerla, pero empeñado con todo
ut in cetenis 111 reru actbonibus; nain si tanti con- su esfuerzo no pudiera restituir la misma cosa, se-
demnatus esset, quantum debeictur, quid proderat rá condenado cii tanto cuanto el actor hubiere ju-
in rem actio,umqu et personam ageudo idem rado para el litigio, así como en las demás acciones
cousequeretui? reales; porque si hubiese sido condenado en tanto
cuanto se debiera, ¿de qué aprovechaba la acción
real, si también ejercitando la personal consegui-
rla lo mismo?
§ 4.—Interdum etiam de fructibus arbitran de.- § 4—A veces también respecto de los frutos de-
bet hudex, ut ex quo lis inchoata sit, ex co tempo- be arbitrar el juez, para condenar asimismo en los
re etiam fructibus condernnet. Quid enim, si minoris frutos desde el tiempo en que se haya incoado el
sit praedium, quam debetur—itani de antecedenti- litigio. Porque, ¿qué se dirá, si el predio valiera
bus fruetibus nihil potest pronuutiare, nisi (5) ex- menos de lo que se debe—pues en cuanto á los
teut, et res non sufficit—? frutos anteriores nada puede fallar, si no existie-
ran, y el predio no basta—?
§ 5.—Creditor hypothecani sibi per seuteiitiani § .5.—Pregúntase de qué manera haya de tener
adiudicatam quemadruodum habiturus sit, quaeri- el acreedor la hipoteca que se le adjudicó por sen-
tur, nain doniinium oms vindicare non potest. Sed tencia, puesto que no puede reivindicar el domi-
hypotbecania agere potest, et si exceptio obiicic- nio [as puede ejercitar la acción hipotecaria, V Si

l) Ut si—p1uii et, úmOe1a. !I'iL


2) iati1,ahitioneij, orn, Lela ¡Ial. 1 51 ielut, ¡iaL
Ii'ireo, [Ial res. (,i.,-taa ¡Ial. alg. (ornieol.o et 11011 juffiejt,.

DIGESTO—LIBRO XX- TITULO 1 18

tur a possessore re¡ iudicatae (1), replicet: «si se- se opusiere por el poseedor la excepción de cosa
cundum me iudicatum non est». juzgada, replicará: «si no se falló A mi favor».
§ 6.—Si pluris condemnatus sit debit.or non re- § 6 —Si no restituyendo la prenda el deudor hu-
stituendo pignus, quam computatio sortis et usli- biera sido condenado en más de lo que importaba
rarum faciebat, an si tantum solverit, quantum la computación del capital y de los intereses, ¿se li-
debebat, exoneretur hypotheca? Quod ego, quan- brarla de la hipoteca, si hubiere pagado tanto cuan-
tum quidem ad suhtilitatem legis el auctoritatem to debla? Yo no lo apruebo, ciertamente en cuanto
sententiae, non probo; semel enim causa transi- al rigor de la ley y A la autoridad de la sentencia;
re iridetur ad condemnationem, et inde pecunia porque se considera que ya el negocio pasa A com-
deben. Sed humanius est, non amplias eum, quani prenderse en la condena, y que por ello se debe la
quod re vera debel, dando hypothecam liberare. cantidad. Pero es más equitativo que él quede li-
bre de la hipoteca, dando no más que lo que real-
mente debe.
§ 7.—Aliena res utiliter potest oblígari sub con- § 'L.—Una cosa ajena puede ser válidamente
ditione, si debit,onis facta fueril. obligada, bajo esta condición, si se hubiere hecho
del deudor.
§ 8—Si duo pariter de hypotheca paciseantur, § 8—Si A un mismo tiempo pactAran dos respec-
ia quantum quisque obligatam hypot.hecam ha- to de una hipoteca, se pregunta por cuánto tendrá
heal, utruin pro quantitate debiti, an pro partibus cada uno obligada la hipoteca, si por la totalidad
climidiis, quaenitur. Et magis est, ut pro quanti- de la deuda, ó por la mitad. Y es más cierto que ten-
tate debiti pignus habeant obligatum. Sed uter- gan obligada la prenda por el importe de la deuda.
que, a¡ cum posscssore agat, quemadmodum, Pero uno y otro, cuando ejerciten la acción contra
utrum de parte quisque, an de toto, quasi utrique el poseedor, ¿de qué modo ¡o harán, acaso cada uno
in solidum res obligata sil? Quod cnt dicendum, por su parte, ó por el todo, como si la cosa hubie-
si eodem die pignus utrique datum ecl separatim; ra sido obligada A ambos por el todo? Lo cual se
sed si simul illi el iDi, si hoc actiim est, uterque habrá de decir, si en un mismo día se dió A ambos
recte in solidum aget., si minus, unusquisque pro por separado la prenda; pero si simultáneamente
parte. A uno y A otro, habiéndose hecho esto, uno y otro
ejercitarán con derecho la acción por el todo, y si
no, cada uno por su parte.
§ 9.—Potest ita fieri pignonis datio hypothecae- § 9.---La dación de prenda ó de hipoteca puede
ve, ut, Si intra certum tempus non sit soluta pecu- hacerse de modo, que si dentro de cierto tiempo no
nia, iure emtoris (2) possideat rem justo pretio tunc se hubiera pagado Ja deuda, por derecho de com-
aestirnandain; hoc enim casu videtur quodammodo prador posea uno la cosa por el justo precio en que
conditionalis .esse venditio. Et ¡la Divus Severus entonces haya de estimarse; porque en este caso
el Antoninus rescripserunt. parece en cierto modo que hay una venta condicio-
nal. Y así lo respondieron por rescripto el Divino
Severo y Antonino.
17. ULPIANIJS Libro XV. ad Edictum.—Pigno- 17. Urpiáo; Comentarios al Edicto, Libro XV.
ns persecutio in rem parit actioliem creditori. —La persecución de la prenda produce acción real
para el acreedor.
18. PAULUS libro XIX. ad Edictum.— Si ab 18. PA1TLO; Comentarios al Edicto, libro XIX.
co, qui Publiciana uti potuit, quia dominium non —Si de quien pudo usar de la acción Publiciana,
liabuit, pignori accepi, sic tuetur inc. per Servia- porque no tuvo el dominio, recibí en prenda, el
nam Praetor, quemadmodum debitorem por Pu- Pretor me ampará con la acción Serviana, así co-
blicianam. mo al deudor con la Publiciana.
19. ULPIANUS libro XXI. ad Edictum.— Qui 19. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro XXI.
pignoni plures res accepit, non cogitur unam libe- —El que recibió en prenda muchas cosas, no es
rare, nisi accepto universo, quantum debetur. obligado A liberar una, sino habiendo recibido lo-
do cuanto se le debe.
20. IDEM libro LXIII. ad Edictum.— Quuin 20. EL MISMO; Comentarios al Edicto, Libro
convenit, UI is, qui ad refectionem aedificii ci-edi- LXIII.—Cuando se convino que el que presté pa-
dit, de pensionibus jure pignonis ipse creditum re- ra reparación de un edificio, él mismo cobre su cré-
eipiat, etiam actiones utiles adversus inquilinos dito con los alquileres por derecho de prenda, reci-
aeeipiet cautionis exemplo, quam debitoi- creditori birá también las acciones útiles contra los inquilinos
pignori dedil. A semejanza de caución, que el deudor dió en pren-
da A su acreedor.
21. IDEM libro LXXIII. ad Edictum.—Si mier 21. EL MISMO; Comentarios al Edicto, Libro
colonmu el procuratorem meum convenenit de pi- LXXIIL—Si entre el colono y mi procurador se
gnore, vel ratam (3) habente me eonventionem, hubiere hecho convenio deprenda, óratificandoyo
vel mandante, quasi inter me et colonuin meum la convención, ó mandándolo, se considera como si
convenisse videatur. el convenio se hubiera hecho entre yo y mi colono.

I) ut si excepio obikiatu& possessore iudkati repli- emtiois, Hal.


ee:, ¡Jal. CI) 1»tUR), ¡ial.

14 DIGESTO.—LIBRO XX: rtTULO i

§ 1.—Si debitor servum, quem a non domino bo- § 1.—Si el deudor tuviera el esclavo, que de
na fide emerat et pignoravit, teneat, Servianae buena fé habla comprado de quien no era su due-
locus est, et si adversus eum agat creditor, doli fo, y que dió en prenda, tiene lugar la acción Ser-
replicatione exceptioneni elidet et ita lulianus viana, y si el acreedor ejercitara acción contra él,
ait, et habet rationem. inutilizará la excepción con la réplica de dolo; y
asi lo dice-Juliano, y tiene razón.
§ 2.—Quidquid piguori coinmodi, sive ineom- § 2.—Todo aumento 6 disminución que recibió la
modi fortuito accessit, id ad debitorern pertinet. prenda por caso fortuito, pertenece al deudor.
§ 3.--Si res pignorata non restituatur, lis ad § 3.-Si no se restituyera la cosa dada en pren-
versus possessorem cnt aestimauda, sed utiqite da, se habrá de estimar el litigio contra el posee-
aliter adversus ipsum debitorem aliter adversus dor, pero ciertamente de un modo contra el mismo
quemvis possessorern; nain advcrsus debitorem deudor, y de otro contra cualquier poseedor; por-
non pluris, quam quanti debet, quia non pluris iR- que contra el deudor, no en más de cuanto debe,
tere8t; adversus ceteros possessores etiam plu- porque no importa más; contra los demás poseedo-
ns, et (1) quod amplius debito consecutus cre- res, también en más, y lo que el acreedor hubiere
ditor fuerit, restituere debet debitori pignoraticia conseguido de más que la deuda, debe restituirle al
actione. deudor por la acción pignoraticia.
22. MODEST1NISS Libro VII. Differenliarun. - 22. MoDEsnNo; Diferencias, libro VII.—Slyo
Si Titio, qui rem meam ignorante me creditori suo hubiere quedado heredero de Tició, quien, ignorán-
pignori obligaverit, heres extitero, ex postfacto dolo yo, hubiere obligado en prenda una cosa mía
pignu.s directo quidem non convalescit, sed utilis fi un acreedor suyo, por este hecho posterior no se
pignoraticia dabitur creditori. convalida, fi la verdad, directamente la prenda, pe-
ro se dará al acreedor la acción útil pignoraticia.

23. IDEU ¿ib ro III. Regularum.. —Creditor prae- 23. :EL MISMO; Reglas, Libro III, —Perfecta-
din sibi obligata ex causa piguoris locaro recte mente podrá el acreedor dar en arrendamiento los
po te nt. predios que le están obligados por causa de prenda.
§ 1.—Pignoris obligatio etiam ínter absentes re- § 1.—La obligación de prenda se contrae dere-
cte ex contracta obligatur. chamente también entre ausentes por medio de
contrato.

24. IDEM Libro V egularum.. - Tu quoruin 24. EL MISMO; Reglas, libro V.—Nadie tiene
finibus eniere quis prohibetur, pignus accipero non prohibición de recibir prenda en las regiones en que
prohibetur. le está prohibido comprar.

25. rDEIÍ libro VIII. Reqularum.— Quum vi- 25. EL mismo; Reglas, libro VIII.—Cuando vi-
tiose vel inutiliter contractus pignonis intercedat, ciosa 6 inútilmente medie contrato de prenda, no
retentioni locus non est, nec si bona creditorjs ad tiene lugar Ja retención, ni aún si los bienes del
fiscum portiueant. acreedor pertenecieran -al fisco.

26. IDEM libro IV. Responsorum.— Fideiussor 26. EL MISMO; Respuesias, libro IV.—Un fia-
impetravit a potestate, ut et antequam solveret, dor impetró de la autoridad, que aun antes que pa-
pignora ipse possideat, quasi satisfacturas credi- gase., poseyera él mismo la prenda, como si hubie-
toribus, nec satisfecit; modo heres debitoris para- ra de satisfacen fi los acreedores, y no los satisfizo;
tus est solvere creditorihus; quaero, an pignora al presente el heredero del deudor está dispuesto
fideiussor restituere cogendus sit? Modestinas re- fi pagar á los acreedores; pregunto, ¿habrá de ser
spoudit, cogendum eme. obligado el fiador A restituir la prenda? Modestino
respondió, que debe ser obligado.
§ 1.—Pater Solo (2) emalicipato filio facile por- § 1.—Un padre persuadió fácilmente fi su hijo
suasit, ut, quia mutuam quantitatem acciperet a Seyo, emancipado, fi que, habiendo recibido él del
Septicio creditore, chirographum perscriberei sua acreedor Septicio cierta cantidad en rnútuo, exten-
manu fihius chis (3), quod ipse impeditus esset sen- diese de su puflo su hijo la escñtura, porque él es-
bere, sub comrnemoratione domus ad fihium perti- taba impedido de escribir, habiéndose hecho en ella
nentis pignori dandae; quacrebatur, an Seius inter mención de que se habla de dar en prenda una ca-
cetera bona etiam hanc domum jure optimo possi- sa que pertenecía al hijo; se preguntaba, ¿podría
dore possit, quum patris se hereditate abstinuenit, Seyo poseer con óptimo derecho también esta casa
ncc metutum ir! (4) ex hoc solo, quod mandante entre los demás bienes, habiéndose abstenido de
patre manu sua perScnipsit instrumentum chino- la herencia de[ padre, y no habrá de temerse por el
graphl, quunl neque consensum suum accommo- solo hecho de que mandándoselo su padre escribió
daverat patri ant signo suo, aut alia scriptura? de su puño el instrumento quirografario, no ha-
Modestinus respondil: quum sua mann pignori do- biendo prestado fi su padre su consentimiento, 6
muro suam futurain Seius scripsei-at, conseusuin con su firma, ó con otra escritura? Modest-ino res-
ej obligationi dcdisse manifestuLn est. pondió: habiendo escrito de su mano Seyo que su
casa habla de estar en prenda, es evidente que dió
su consentimiento para la obligación.
§ 2.—Lucius Titius praedia et mancipia, quae § 2.—Lucio Ticio obligó los predios y los escla-

(1) quia, (e' lugar de et, ¡Ial.


(2) Seii, Ha(. 4) Seei'i nuestra coijelara: iretui1i, el códice FI.; nec
(3) au; ornitela ¡Ial. tiletuere debeat, Hal.

DIGESTO.—LIBRO XX: TÍTULO 1 15

in praediis erant, obligavit, heredes oms praediis vos, que en los predios habla; sus herederos, ha-
ínter se divisis illis rnancipiis defunetis alia sub- biendo dividido entre si los predios, substituyeron
stitucrunt, creditor poste a praeda cum mancipiis otros á aquellos esclavos que hablan fallecido, y el
dist.raxit; quaeritur, an ipsa mancipia, quae sunt acreedor vendió después los predios con los escla-
modo in praediis constituta, hoe est (1) in hypo- vos; se pregunta, ¿podría el comprador reivindicar
thecis, emtor vindicare recte possit? Modestinus con razón los mismos esclavos, que en la actuali-
respondit, si neque pignorata sunt ipsa mancipia, dad se hallan en los predios, esto es, en las hipote-
neque ex pignoratis ancillis nata, minime credito- cas? Modestino respondió, que si estos esclavos ni
ribus obligata esse. fueron pignorados, ni nacieron de las esclavas pig-
noradas, no estaban en manera alguna obligados
á los acreedores.

27. MARCELLIJS libro V. Di9estoram (2).- 27. MARCELO; Digesto, libro V.—Uno por una
Servuni ' quem quis pignori dederat, ex Ievissima levisima ofensa aprisionó al esclavo que habla dado
offensa vinxit, mox solvit, et quia debito non sa- en prenda, y después lo soltó, y como no satisfacía
tisfaciebat, creditor minoris servum vendidit; an la deuda, el acreedor vendió por menos el esclavo;
aliqna actio creditori in debitorem constituenda ¿c habrá de dar al acreedor alguna acción contra
sit, quia crediti ipsius actio non sufficit ad id, quod el deudor, porque la acción del mismo crédito no
deest persequendum? Quid, si eum interfecisset basta para lo que falta perseguir? ¿Qué se dirá, si
ant eluscasset? Ubi quidem interfecisset, ad exhi- lo hubiese matado, ó dejado tuerto? Ciertamente
bendum tenetur, ubi autem eluscasset, quasi da- que si lo hubiese matado, sdobliga á la exhibición,
mni iniuriac dabimus actionem ad quantum (3) pero si lo hubiese dejado tuerto, daremos acción
interest, quod (4) debilitando ant vinciendo per- como por daño con injuria poi cuanto importa que
secutionem pignoris exinanierit. Fingamus nullam haya inutilizado la persecución de la prenda, estro-
crediti nomine actionem e.sse, quia forte causa ce- peándolo, ó aprisionándolo. Supongamos que no hay
ciderat; non existimo indignam rem animadversio- acción alguna por razón del crédito, porque acaso
ile et auxilio Praetoris. Ulpianus notat: si ilt cre- habla perdido la causa; no considero el caso indig-
ditori noceret, vinxit, tenebitur, si merentem, non no de castigo y del auxilio del Pretor. Observa Ul-
tenebitur. piano: silo aprisionó para perjudicar al acreedor,
estará obligado, si mereciéndolo, no se obligará.

28. PAULUS Libro ¡II. QuaesLionum.---Si legati 28. PAULO; Cuestiones, libro 111.—Si por el le-
conditionalis (5) relicti filiofamilias pater ab here- gado condicional dejado á un hijo de familia, el
de rem propriam eius pignori accepit, et inortno padre recibió en prenda del heredero una cosa pro-
patre vel emaucipato filio conditio legati extiterit, pia de este, y muerto el padre, ó emancipado el hi-
incipit filio legatum deben, et neque pater potest jo, se hubiere cumplido la condición dl legado,
pignus vindicare, neque films, qui nunc habere comienza á deberse el legado al hijo, y ni el padre
coepisset actionein, nec ex praecedente tempore puede reivindicar la prenda, ni tampoco el hijo,
potest quidquam iuris habere in pignore, sicut in quien habría comenzado á tener ahora acción, y no
fideiussore dicitur. puede tener derecho alguno en la prenda por el
tiempo anterior, como se dice respecto al fiador.

29. IDEM Libro V. Responsorum.— Paulus re- 29. EL MISMO; Respuestas, libro V.—Respon-
spondit, gen eralem quidem conventionem suffice- dió Paulo, que la convención general basta cierta-
re ad obligationem pignorum, sed ea, quae ex mente para la obligación de las prendas, pero que
bonis defuneti non fuerunt, sed postea ab herede aquellas cosas que no fueron de los bienes del di-
eius ex alia causa acquisita sunt, vindican non funto, sino que por su heredero se adquirieron des-
posse a crediltore testatoris. pués por otra causa, no pueden ser reivindicadas
por el acreedor del testador.
§ 1.—Si mancipia in causampignoris ceciderunt, § 1.—Si los esclavos cayeron en la condición de
ca quoque, quae ex lis nata sunt, codera iure ha- prenda, también los que de ellos nacieron han de
benda sunt; quod tamen diximus, etiam agnata ser tenidos con el mismo derecho; mas lo que he-
tener¡, sive specialiter de his convenerit, sive non, mos dicho, que también los nacidos están obliga-
ita proeedit, si dominium eorum ad eum perve- dos, ya si especialmente se hubiere convenido res-
nit, qui obligavit, vel heredem eius; ceterum, pecto de ellos, ya si no, procede de este modo, si
(si) apud alium dorninuni pepererint, non erunt el dominio de elloscorresponde 4 aquel que los obli-
obligata. gó, ó á su heredero; pero si hubieren parido las es-
clavas en poder de otro señor, no estarán obligados.
§ 2.—Domus pignoni data exusta est, eamque § 2,—Se quemó la casa dada en prenda, y Lucio
aream emit Lucius Titius, et exstruxit; quaesitum Ticio compró su solar, y edificó en él; se preguntó
est de iure pig1oris; Paulus respondit, pignonis sobre el derecho de prenda; Paulo respondió, que
persecutionem perseverare, et ideo ius soli super- subsistia la persecución de la prenda, y que por esto
llciem secutam videri, id est cura jure pignoris; parece que la superficie siguió el derecho del suelo,
sed bona fide possessores non aliter cogendos cre- esto es, con el derecho de prenda; pero que los po-
ditoribus aedificium restituere, quam sumtus in seedores de buena fé no han de ser obligados á res-
exstructione erogatos, quatenus pretiosior res fa- tituir el edificio á los acreedores de otro modo, que
eta est, reciperent. si recibiesen los gastos hechos en la edificación, en
cuanto Ja cosa se hizo de piayor precio.

(1) hace, (eulugar de hoc esd), Hal.


2) PapirnadJs libr& Y. qua estionuin, Hal. (4) si, inserta la Vulg.
(3) ad id quanti, ¡Ial. u) nomine, insertan Hat. Vfdg..

16 DIGESTO. —LIBRO XX: TITULO 1

§ 3.—Si sciente el consentiente domino servus, § ".—Si sabiéndolo y consintiéndolo el serior,


ut omnia bona domini pignori obligata esseut, convino el esclavo que estuviesen obligados en
convcnit, ipsum quoque, qui cavit, obligatuin esse prenda todos los bienes del señor, queda obligado
pignoris jure. por derecho de prenda también, el mismo que dió
la caución.

80. Insni libro VI. Re.ponsorurn. — Pericultini 30. EL MISMO; Respuestas, libro VI.—El riesgo
pignoruin norninis venditi ad emtoiem pertinere, de las prendas de una deuda vendida corresponde
si tatuen probetur, cas res obligatas fuisge. al comprador, si, no obstante, se probase que aque-
llas cosas estuvieron obligadas.

31. SCAEVOTA libro L Responsorurn.—Lex ve- 31. SCVOLA; Respuestas libro 1.—Respecto de
etigail fundo dieta erat, ul, si post certum tempo- un fundo tributario se habla consignado la condi-
ris vectigal solutum non esset, is fundus ad dorni- ción de que si después de cierto tiemp9 no se hu-
iium redeat; postea is fundus a possessore pignoni biese pagado el tributo, volviera el fundo á su due-
datus est; quaesitum est, an recte piguori da- ño; este fundo fué después dado en prenda por el
tus est? Respondit (1), si pecunia intercessit, pi- poseedor; se preguntó, ¿rué bien dado en prenda?
gnus esse. Item quaesiit, si quum in exsolutionc Respondió, que si medió dinero, hay prenda. Asi-
vectigalis 1am debitor, quam creditor cessaasent, mismo preguntó, si habiendo dejado de pagan el
et propterea prouuntiatum esset, fundum secun- tributo, tanto el deudor, como el acreedor, y habién-
dam legem domini esse, cuius potior causa esset? dose fallado por esto que con arreglo fi la condición
Respondit, si, ul proponeretur, vectigali non so- el fundo era del señor, ¿quién tendría mejor causa?
luto jure sao dominus usus esset, etiam pignoris Respondió, que si, como se proponía, el señor hu-
tus evanuisse, biese usado de su derecho por no haberse pagado el
tributo, se extinguió también el derecho de prenda.
82. IDEM libro V. Responsorum.— Dcbitor pa- 32. Er.. MISMO; Respuestas, libro V.—Pactó un
ctus esI, ut quaccunque in praedia pignoni data, deudor, que todo lo que se hubiese introducido, lle-
inducIa, invecta, importata, ibi nata paratave es- vado ó importado á los predios dados en prenda, y
sent, pignori essent; eorum praediorum pars sine lo que en ellos hubiese nacido ó sido preparado, es-
colonis fait, eaque actor¡ suo colenda dobitor ita tuviese en prenda; parte de estos predios estuvo sin
tradidit, assiguatis el servís culturae uecessariis; colonos, y el deudor los entregó así á su adminis-
quaeritur, an el Stichus villicus, et ecteri servi ad trador para que los cultivase, habiendo asignado
culturam miss¡, el Stichi vicanii obligati esseut? también los esclavos necesarios para el cultivo; pre-
Respondit, cos duntaxat, qui hoc animo a domino gúntase, ¿estarían obligados, así el aperador Stico,
inducti esscnt, UI ibi perpetuo essent, non tempo- como los demás esclavos enviados para el cultivo, y
ris causa accommodarentur, obligatos. los vicarios de Stico? Respondió, que solamente es-
taban obligados aquellos que hubiesen sido llevados
por el señor con la intención de que perpétuamente
estuviesen allí, no los que fuesen empleados Ibm-
poralniente.
33. TRYPHONINIJS libro VIII. Disputationum. 33. TRIF0NINO; Disputas, libro VIII—El que
—Is, qui promisit tibi, aut Titio, solutum quidem te prometió fi ti, ó fi Ticio, no puede repetir cierta-
Titio repetere non potest, sed pignus ei datum el mente lo pagado fi Ticio, pero recobra aun antes
ante solutionein recipit. del pago la prenda que se le dió.
84. SCAEVOLA libro XXVII. (2) .Digestorum.— 34. Swvor.&; .Digesto, Libro XXVII. —Habiendo
Quum tabernam debitor creditoni pignori dederit, el deudor dado en prenda al acreedor una tienda,
quaesitum est, utrum eo fado nihil egerit, an ta- se preguntó, ¿no habrá realizado nada con este ac-
bernae appellatione tuerces, quae in ea erant, obli- to, ó bajo la denominación de tienda se considera
gasse videatur, et si cas merces per tempora dis- que obligó las mrcanclas que habla en ella, y
traxerit, el alias comparavcrit, easque in earn si con el tiempo hubiere vendido aquellas mer-
tabernam inlulerit, et decessenit, an omnia, quae cancías, y comprado otras, y las hubiese introdu-
ibi deprehenduntur, creditor hypothecania actione cido en la tienda, y hubiere fallecido, podrá el
petere possit, quum et merciurn species mutatae acreedor reclamar con la acción hipotecaria todas
sint., et res aliae illatae? Respondit: ea, quae mor- las cosas que allí se encuentran, habiéndose cam-
tis tempore debitoris in taberna inventa sunt, pi- biado las especiés de mercancías, y llevado otras
gnoni .obligata esse videntu.r. cosas? Respondió: se considera que están obliga-
das en prenda las cosas que se hallaron en la tien-
da al tiempo de la muerte del deudor.
§ I.—[35.1 (3) Idem quaésiit, quum epístola taus § 1.—[85.] Preguntó el mismo, habiéndose en-
emissa sit: , viado una' carta en esta forma: «habiendo recibido
/L'.'J &)t' kj.' QCiÇ de ti en mútuo quinientos denarios, te rogué que
p á?pLç, 0,7t XCi DípC, X Ql )( J.J no recibieras de mt fiador, sino prenda; porque co-
7TC « xzl ¿iç (,'ric [Mutua- nociste con exactitud y certeza que la tienda y mis
tus abs te qainçjentos denarios rogavi, nc sponso- esclavos no estaban obligados fi nadie más que fi

(1) Taur, según anua corrección del códice FI., Br.;


respondi, según la eecriura oriqnal. (3) Idem libro. quacstiouum, (omide,do Idem quaeiit
(2) xxxii., fíat. emissa sit), Hal.
1MG1O.—LIBRO XX: TFruLo u

n
rem, sed pignus a me acciperes; exacte enim el ti, y que tuvieses fé como en un hombre honrado»;
pro cerIo nos¡¡, nernini al¡¡ tabernam servosque ¿se habrá constituido prenda, ó por el contrario,-es-
rasos, quam tibi eses obligaos, rI quod tan quam ta carta no será de ningún valor porque está sin
honesto viro fidem habue.risJ (1), an pignus contra- fecha de día y de cónsul? Respondió, que parecien-
etum sit, an vero ea epistola nullius rnomenti sit, do haberse convenido respecto fi las prendas, no
qnum sine die et consule sit? Respondit, quum con- deja de haber la obligación de las prendas porque
venisse de pignoribus videatur (), non ideireo no se hayan expresado el cha y los cónsules, 6 pon-
obligationem pignorum cessare, quod dies et con- que no se haya firmado la carta.
sules additi ve] tabnlae signatae non sint.
§ 2.—Creditor pignori aceepit a debitore quid- § 2.—Un acreedor recibió en prenda de su deu-
quid in bonis haberet (3), }iabitnrusve esset; qua.e- dor todo lo que tuviera entre sus bienes, ó lo que
situm est, an corpora pecuiline, quam idem debitor hubiese de tener; se preguntó, ¿habrán comenzado
ab alio mutnam aecepit, quum in bonis eme fasta fi estar obligadas en prenda fi favor del acreedor
sint, obligata creditori pignori (4) cese coeperint? las mismas monedas que el mismo deudor recibió
Respondit, coepisse. de otro en mútilo, como quiera que hayan entrado
entre sus bienes? Respondió, que comenzaron.

35. [36.1 LABEO libro L Pithanon (5) a Paulo 35. [26.] LABuON; Dichos recopilados por
epitomatorurn.—Si insula, quam tibi ex pacto con- Pauto, Libro 1.—Si se quemó la casa, que por pacto
vento llcuit venciere, combusta est, deinde a debi- convenido te fué licito vender, y después fuá ree-
tore tuo (6) restituta, idem in nova insula iuris dificada por tu deudor, tienes el mismo derecho en
habes. la nueva casa.

TIT. II TÍTULO II

IN QUIBUS CAUSIS PIGNUS, VEL HYPOTEECA poit QUÉ CAUSAS SE CONSTITUYE TICITAMENTE
TACITE CONTRAH1TJJR PRENDA Ó HIPOTECA
Cod. VIII. 15. (141 Véase Cúd. VIII. 15. (4).1

1. PAPINIANUS libro X. Responsorum. - Sena- 1. PAPINIANo; Respuestas, libro X. —Por un Se-


tnscónsulto, quod sub Marco ímperatore faetum nadoconsulto, que se hizo bajo el Emperador Mar-
est (7), pignus insulae creditori datum, qui peen- eo, la prenda de una casa dada fi un acreedor,
niam ob restitutionem aedificii exstruendi (8) mu- que dió dinero prestado para la reedificación del
tuam dedit, ad eum quoque pertinebit, qui redem- edificio que se habla de levantar, pertenecerá tam-
tori domino mandante mimos mluistravit. bién fi aquel que por mandato del dueño dió el di-
nero al constructor.

2. MARCIANUS libro singulari ad formulam 2 MARCIANO; Comentarios á la fórmula hipo-


hypothecariam. - Pomponius libro quadragesi- tecaria, libro único.—Escribe Pomponio en el li-
mo (9) variarum Lectionum seribil: non solum bro cuadragésimo de sus Lecturas varias: no sola-
pro pensionibus, sed et si deteriorem habitationem mente por los alquileres, sino también si con culpa
fecerit culpa sua inquilimis, quo nomine ex beato suya hubiere deteriorado la habitación el inquili-
eum eo cnt actio, invecta et illata pignoni erunt no, contra quien se ejercitare por este motivo la
o'bligata. acción de locación, estarán obligadas en prenda
las cosas llevadas é introducidas.

3. ULPIANUS libro LXXIII. ad Edictum.— Si 3. U L PIANO; Comentarios al Edicto, libro


horreum fait comluctum, vel deversorium, vel LXXIII.—SS se tomó en arrendamiento un alma-
area, tacitam conventionem de invectis, illatis cén, ó un albergue, ó un solar, opina Neracio, que
etinm in bis bocum habere putat Neratius; quod también tiene lagar respecto de ellos la tácita con-
venus est. vención sobre las cosas llevadas é introducidas; lo
que es verdad.

4. NERATIUS Libro 1. Membranarum.—Eo jure 4. NAeio; Pergaminos, libro 1.—Usamos de


utimur, ut quae in praeclia urbana inducta, junta este derecho, que las cosas que han sido introduci-
sunt, pignori eme credantur, quasi id tacite con- das y puestas en los predios urbanos se crea que
venerit; in rusticis praediis contra observatur, están en prenda, como si tácitamente se hubiere
convenido esto; en cuanto fi los predios rústicos se
observa lo contrario.
§ 1.—Stabnia, pise non sunt in sontinentibus § 1.—Los establos, que no están en edificios con-
aedificiis, quorum praediorum ea numero habenda tinuos, puede dudarse en qué clase de predios ha-
sint, dubitari potest; et quidem urbanoruni sine yan de ser considerados; y ciertamente que sin du-
dubio non sunt, quum a ceteris aedificiis separata da no son de la de los urbanos porque se hallan
sint. Quod ad causam tanien taus (10) taciti pigno- separados de los demás edificios. Mas por ló que

(1) Versión uulgar.— quertur, irzserla Hal. (5) ¡Jal. Vaig.; sun, el códice Fi.
(2 Hal.; vid eur, el códice FI. (7) la 7o.24. § 1. D. de reS, auci. ud. pose. XLII. 5.
3) Hai.; habet, el códice FI.
(I) Hal.; pignoris, el códice Fi.
(8) insteuencli, Vu4.
(5) tertiodecirno, 1. 2¿
(10 t1is, on,ítenia ¡-Ial. Vulg.
) 3ss, HaZ,
TOMO 11 -3

18 tflGES1O.—LIBkO XX: T!PIL0 ti

ns pertiuet, non inultum ab urbanis praediis dit- respecta fi la causa de tal prenda tácita, no difieren
ferunt. mucho de Los predios urbanos.
5.. Muicius libro singular¿ ad forinulam 5. Mutcio; Comentarios á la ftirnula hipo-
liypothecariam. - Pomponius libro tertio decimo tecaria, libro único—Escribe Ponlponio al libio
variaruin Lectionum seribit, si gratuitam habita- décimo tercero de sus Lecturas varias, que si el
tionem conductor iuihi praestiterit, invecta a me arrendatario me hubiere dado habitación gratuita,
domino insulac pignori non esse. el dueño de la casa no tiene en prenda las cosas
llevadas por ml.
§ 1.—ltem illud, inquit, videndum est, volunta- § 1.—Asimismo, dice, se ha de ver esto, si por
te domini induci pignus ita posse, ut in partem de- voluntad del dueño puede introducirse prenda de
biti sit obligatum. este modo, para que esté obligada por parte de la
deuda.
§ 2.—Si quis tWeiubeat, quum res illius a debi- § 2.—Si alguno fuera fiador, habiendo sido dada
tore, pro quo fideiussit, pigtor[ data Sit, bellissirnc en prenda cosa de él por el deudor por quien fué
intelligitur, hoe ipso, quod fideiubeat, quodam- fiador, se entiende perfectfsimamente, que por lo
modo mandare res suas case obligatas; sane si mismo que afianza, manda en cierto modo que que-
postea sint cias res hypothecae datae, non erunt den obligadas sus cosas; pero si después hubieran
ohligatae. sido dadas en hipoteca sus cosas, no estarán obli-
gadas.
6. ULPIANtTS Libro LXXIII. ad Eclicturn.— Li- O. ULPIANO; Comentarios al Edicto, Libro
CCt in praediis urbanis tacite solet conventum ae LXXIIL —Aun que respecto fi los predios urbanos
dpi, ut perinde teneantur inveeta et illata, ac si suele admitirse corno tácitamente convenido, que
apecialiter convenisset, corte libertati huiusmodi queden obligadas las cosas llevadas é introducidas,
pignus non ofíleit; idque et Pomponius probat; ait lo mismo que si especialmente se hubiese convenido,
enim, manumiasioni non oflicere ob -habitationem ciertamente no perjudica fi la libertad semejante
obligatum. prenda; y esto le aprueba también Pomponio; por-
que dice, que fi la manumisión no le perjudica que
el esclavo haya sido obligado por causa dela habi-
tación.
7. Poipoius libro XIII. (1) ex car jis Lectio- 7. Poueono; Doctrina de autores varios, Li-
nibuí.— In praediis rustida fructus, qui ibi na- bro XIII.—En los predios rústicos, los frutos que
acuntur, tacite intelliguntui' pignori esse domino en ellos nacen se entiende que tácitamente los tie-
fundi locati, etiamsi nominatim id non convenerit. ne en prenda el dueño del fundo arrendado, aun-
que expresamente no se hubiere convenido esto.
§ L—Videndum est, no non omnia illata vol la- § 1. - Se ha de ver, si no estarán en prenda todas
ducta, sed ea sola, quae, ut ibi sint, illata fuenint, las cosas llevadas ó introducidas, sino sólo aque-
pignori sint; quod magia est. llas que hubieren sido llevadas para que estén allí;
lo que es máa cierto.
8. PAULUS Libro II. Sententiarum.—Quum de- 8. PAULO; Sentencias, Libro 11.—Cuando el deu-
bitor gratuita pecunia utatur, potest creditor de dor use de dinero gratuito, puede el acreedor retener
fractibus re¡ sibi pignoratae ad modum legitimum de los frutos de la cosa fi él pignorada Los intereses
usuras retin ere, hasta el limite legal.
9. IDEM libro singuari de of/leio Praefecti Vi- 9. EL MISMO; na cargo de Prefecto de los Vi-
gilum.— Et (2) diffcreutia obligatoruin proptei' peil- gilantes, libro único—Hay diferencia entre las co-
sionein, et corum, quae ex conventione manifesta- sas obligadas por causa de pensiones, y aquellas
r¡¡ (3) pignoris nomine tenentur, quod manumittere que están obligadas fi titulo de prenda manifiesta
mancipia obligata pignori non poasumus; inhabi- en virtud de convención, porque no podemos ma-
tantes autem mauurnittimus, scilicet antequam numitir los esclavos dados en prenda; pero Inanu-
pensionis nomine percludamur (4), tunc enim pi- mitimos á los que habitan, bien que antes que es-
gnOris nomine reteuta mancipia non liberbimus; temos imposibilitados por causa de la pensión, por-
et densas Nerva luriseonsultus, qui per feuestram que entonces no daremos la libertad fi- los esclavos
rnonstra.verat servos detentes ob pensionein libe- retenidos por razón de prenda; y fué objeto de bur-
rar¡ i°• la el jurisconsulto Nei-va, que mostraba por una
ventana, para que pudieran quedar libres, los es-
clavos retenidos por causa de la pensión.
10. SCAVOLA. Ii(ro VI. Digeetorum.—Tutonis .10. SCÉVOLA; Digesto, Libro VI.—Hecha tran-
heres eum herede pupilli ti-ansactioiie faeta, quurn sacción con el heredero del pupilo, el heredero del
ex ea lnaiorem partem solvisset, in residuam quan- tutor, habiendo pagado en virtud de ella la mayor
titatem pignus obligavit; quaesitum est, an in ve- parte, obligó prenda por la restante cantidad; se
tel-em contractujn ¡tire res obligata e.sset? Respon- preguntó, ¿quedarla obligada la cosa en derecho
dit, secundiim ea, qiiae propouei-entur, obliga- por el contrato antiguo? Respondió, que según lo
tani eme. que se l)roponia, quedó obligada.

(i) wl edictum, Oisera HaZ.


() As¿ dice el texto, sin duda por errala, debiéndose á (3) naiÍtara, Hal.
nue1ro juicio Leer est, corno en otras ediciones.—N. del T,. k4) pcaeclu,taw ni-, ¡fol.; praecludantur, Vulg.
DIGESTO.—LIBRO XX. TÍTULO iii j.9

TIT. III TÍTULO III


QUÁE RES PJGNORr, VEL HYPOTHECAE DATAE QUÉ COSAS NO SE PUEDEN OBLIGAR DADAS EN
OBLIGAR] NON (1) POSSUNT PRENDA, ó EN JUPOTECA
Cod. VIII. 16 (13). 17 (16. 21 21 (93). Véase Cótl. VIII. 76 (15). 17 (16). 21 (). 21 (2).1
1. MARCIANuS libro 8inguar ad Çormuiam hy 1. MARCIANO; Comentarios á la fórmula hipo-
pothecaram.. - Pupillus sine tutoris auctoritate tecaria, Libro úiico.—El pupilo no puede dar hi-
hypotliecam daro non potest. poteca sin la autoridad del tutor.
§ 1.—Si filiusfamilias pro alio rein peculiarem § 1.—Si el hijo de familia, ó el esclavo, hubiere
obligaverit, ve] servus, dicenduni est, eam non obligado por otro una cosa de su peculio, se ha d
tener¡, hect liberam peculii sui administra tionern decir que no queda obligada, aunque tengan la li-
habeant, sicut nec donare jis coiiceditiu-; non enim bre administración de su peculio, as¡ como tampo-
usquequaque habent Jiberam administrationcm. co se les permite hacer donación; porque no tienen
Faeti tamen est quaestio, si quaeratur, quousque la libre administración absolutamente para todo.
jis permissum videatur peculium administrare. Mas la cuestión es de hecho, si se preguntara, has-
ta cuándo se considerará que les está permitido
administrar el peculio.
§ 2.—IEam rem quam quis ernere non potest, § 2.—No puede uno recibir en prenda, como res-
quia coniinereium eius non est, jure pignoris acci- pondió por rescripto á Claudio Saturnino el Divi-
pere non potest, ut Divus Pius Claudio Saturnino no Pb, la cosa que no puede comprar, porque no
rescripsit. Quid ergo, si praedium quis litigiosum hay comercio de ella. ¿Luego qué se dirá, si al-
pignori aceeperit, an exceptione suminoveudus Bit? guien hubiere recibido en prenda el predio litigio-
Et Octavenus putabat, etiam in (2) pignoribus lo- so, deberá ser repelido con excepción? Y opinaba
cum habere exceptionem. Quod, ait Scaevola libro Octaveno, que también respecto á las prendas ti-
tertio variarum Quaestionum, procedere, ut in re- nc lugar la excepción. Lo que dice Scévola en el
bus mobilibus exceptio locum habeat. libro tercero de sus Cuestiones varias que proce-
de, para que tenga lugar la excepción en Cuanto á
los bienes muebles.
2. GARTS libro singar¡ de formula hypothe- 2. GAYO; Dela fórmula hipotecaria, libro úni-
caria (3).—Si alius pro mullere, quae intercessit, co.—Si otro hubiere dado hipoteca por una mujer,
dederit hypothecam, aut pro filiofamilias, cui con- que salió fiadora, ó por un hijo de familia, á quien
tra Senatusconsultum creditum est, an his suecnr- se le prestó contra el Senadoconsulto, pregúntase
ritur, quacritur. Et in co quidem, qui pro muliere si se les anmpara. Y ciertamente que respecto del
obligavit remn suam, facihius dicetur, suecuiri ci, que obligó una cosa suya por una mujer se dirá
sicuti fiileiussori huius muhieris eadem datur exce- con más facilidad que se le amparas así como se
ptio. Sed et in co, qui pro filiofamilias rem suam dtt ha misma excepción al fiador de esta mujer. Pe-
obhigavit, eadem dicenda erunt, quae tractantur ro también respecto á aquel que obligó una cosa
et in fideiussore eius. suya por un hijo de familia se habrá de decir lo
mismo, que se expresa respecto á su fiador.
2. PAULUS libro III. Quaestionu?n—Aristo Wc- 3. P.&uro; Cuestiones, libró 111.—Aristón es-
ratio Prisco scripsit: etiamnsi ita contractuni Bit, ut cribió á Neracio Prisco aunque se haya contrata-
anteeedens dimitteretur, non atiter in tus pignoris do de modo que se disolviese un contrato anterior,
succedet, nisi convenerit, ut sibi eadem res esset no sucederá uno en el derecho de prenda de otra
obligata; neque enim in ius primi (4) succedere suerte, que si hubiere convenido que le quedarla
debet, qui ipse nihil convenit de pignore, quo caen obligada ha misma cosa; porque no debe suceder
emtoris causa melior efficietur. Denique si anti- en el derecho de la primera el mismo que nada
quior creditor de pignore vendendo cuni debitore convino sobre prenda, en cuyo caso se hará mejor
pactum interposuit, posterior autem creditor de ha condición del comprador. Finalmente, si un acree-
distrahendo omisit, non per oblivioncm, sed quum dor más antiguo interpuso con el deudorpacto pa-
hoc ageretur, nc posset vendeie, videamus, an ra vender la prenda, pero otro acreedor posterior
die¡ possit, hue usque transire ad eum ms prioris (5), omitió pactar sobre la venta, no por olvido, Bino
ut distrahere pignus uie hiceat? Quod admitten- porque se tratase que no pudiera venderla, vea-
dum existimo, saepe enjm, quod quis ex sua per- mos, ¿acaso podrá decirse que hasta tal punto pa-
sona non habet, hoc per extrancum habere (6) sa á él el derecho del primero, que le sea licito
potest. vender la prenda? Lo que opino que se ha de ad-
mitir, porque muchas veces lo que uno notiene por
su propia persona, puede tenerlo por medio de un
extraño.
4. IDEM libro V. Respon.orurn.—Titius, quum 4. EL insio; Respuestas, Libro V.—Queriendo
mutuam pecuniam aceipere veliet a Macrio, cavit Ticio recibir dinero prestado de Meno, le dió cau-
ci, et quasdam res hypotheeae nomine dare desti- ción, y determinó darle á titulo de hipoteca algu-
navit; deinde, postquam quasdam ex lis reb'is nas cosas; después, cuando ya habla vendido al-
vendidisset, aecepit peeuniam; quaesittm est, ami gunas de estas cosas, recibió el dinero; se pregun-

(1) ?ON, o,níe,,la ,,Oo, ea II) pignoris, (ea lugar de primi), Ha& Vulg.
¡21 his, jaera ¡Ial. (5) pinoris, (ea lugar de prioris), Vu/g.
(5) ad forinulm hypothecariam. ¡i(4/. 6) Taui-. aoota al márgen; petere, ea el ter/o.

20 DIGESTO.-- LIBRO XX: TÍTULO lv

et prius res venditae creditori tenerentur? Respon- tó, ¿estarían obligadas al acreedor también las
dit, quum ¡u potestate fnerit debitoris, post cau- cosas vendidas antes? Respondió, que habiendo es-
tionem interpOsitam pecuniam non aceipero, CO tado en la facultad del deudor no recibir el dinero
tempore pignoris obltgationem contractam videri, después de interpuesta la caución, se considera
quo pecunia numerata cst, et ideo inspiciendum, que se contrajo la obligación de la prenda al tiem-
quas res la bonis debitor numeratae pecuniae tem- po en que se entregó el dinero, y que por esto se
pore ha de ver qué cosas haya tenido entre sus bienes
el deudor al tiempo de pagarse el dinero.
5. IDEM Libro V. &ntentiarurn (1).-..-Creditor, 5. EL MISMO; Sentencias, Libro V.—Al acree-
qui seicus fihiumfamilias a parente pignori accepit, dor, que fi sabiendas recibió da un padre en pren-
relegatur. da un hijo de familia, se le destierra.
TIT. IV TÍTULO IV
QUI POTIORES IN PIGNORE, VEL HYPOTHECA DE QUIÉNES SE CONSIDEREN PREFERIDOS EN LA
HABEANTIJR, ET DE HIS, PRENDA, ó EN LA HIPOTECA,
QUI IN FRIORUM CREDITORUM LOCÜM SUCCED[TNT Y DE LOS QUE SUCEDEN EN EL LUGAR DE LOS
PRIMEROS ACREEDORES
[Cf. Cod. VIII. 1 (17). 19 (78).] [Véase Cód. VIII. 18. (17). 19. (18).]

1. PÁPINIÁNUS libro VIII. Quaestiorium. Qui 1. PAPIN1ANO; Cuestiones, Libro VIII,—Uno que
dotem pro mullere promisit, pignus sive hypothe- prometió dote por una mujer, recibió prenda ó hi-
carn de restituenda sibi dote aecepit, subsecuta poteca de que se le habrá de restituir la dote, y
dejado pro parte numeratione maritus caiidem reni habiéndose verificado después la entrega de parte,
pignori ah dedit, mox residuae quantitatis nmne- el marido dió fi otro en prenda la misma cosa, y
ratio impleta est; quaerebatur de pignore. Quum luego se verificó la entrega de la restante canti-
ex causa promissionis ad universae quantitatis ex- dad; se preguntaba respecto á la prenda. Siendo
solutionem, qui dotem promisit, compellitur, non compelido por causa de la promesa al pago de to-
utique solutionum observanda sant teinpora, sed da la cantidad el que prometió la dote, ciertamen-
dies contractae obligationis, nec probe die¡, in po- te que no se ha do atender al tiempo de las pagas,
testato cius esse, nc pccuniam residuam redderet, sirio al día en que se contrajo la obligación, y no
ut miaus dotata inulier esse videatur. se dice con probidad, que está en la facultad de
aquel no entregar el dinero restante, para que pa-
rezca que la mujer fué dotada con menos.
§ 1.—Aun causa est eius, qui pignus acccpit ad § 1.—Otra es la condición del que recibió pren-
eam suinmam, quam intra diem certu.rn numeras- da por aquella suma, que hubiese entregado den-
set, ac forte, priusquam numeraret, ah res pigno- tro de cierto din, y acaso antes que la entregase,
ri data est, se dió fi otro la cosa en prenda.

2. IDEM libro III. Responsorusn. - Qui genera- 2. EL MISMO; Respuestas, libro HL—El que re-
liter bona debitoris pignori accepit, co potior est, cibió en prenda los bienes del deudor en general,
ea¡ postea praedium ex lis bonis (2) datur, quam- es preferido fi aquel 9. quien se dá después un pre-
vis ex cetcris pccuuiam suam redigere possit. dio de estos bienes, aunque pueda cobrar de los de-
Quodsi ea conventio prioris (uit, ut ita demum ce- más su dinero Pero si esta convención del primero
tera bona pignori liaberentur, si pecunia de bis, frió para que se tuviesen en prenda los demás bie-
quan generaliter (3) acrepit, servari non potuis- nes, solamente si no se hubiese podido cobrar el
set, deficiente secunda conventione secundus cre- dinero con aquellos que en general recibió, endefec-
ditorin pignore postea dato non tam potior, quam to de la segunda convención, el segundo acreedor
solus inveuietar. se hallará, no tanto preferido, como solo, respecto
A la prenda dada después.
3. IDEM Libro XI. Responsoruni.—Creditor ac- 3. EL MISMO; Respuestas, libro XL-.-Un acree-
ceptis pignoribus, quae secunda conventione se- dor, habiendo recibido prendas, que por segundo
cundus creditor accepit, novatione postea facta convenio recibió un segundo acreedor, hecha des-
pignora prioibus addidit; superioris temporis or- pués novación, agregó las prendas fi las primeras;
dinem manero primo creditori placuit, t.anquam la pareció bien, que el órden del tiempo anterior que-
suum locum succedenti. - daba para ci primer acreedor, como sucediéndole
en su lugar.
§ 1.—Quuni ex causa mandati praedium Titio, § 1.—Debiéndosele fi Tirio, á quien se le habla
cul negotium fuerat gestum, deberetur, priusquam gestionado el negocio, un predio por causa de man-
ej possessio traderetur, id pignori dedil, post tra- dato, antes que se le entregase la posesión lo dió
ditam possessioneiu idem llraedium alii denuo pi- en prenda, y después de entregada la posesión dió
gnori dedit; prioris causam eme potiorem appa- nuevamente fi Otro el mismo predio en prenda; pa-
mit, si non ereditor secundns pretium ci, qui reció que la causa del primero era preferente, si
negotium gesserat, solvisset, i-erum in ea quanti- el segundo acreedor no hubiese pagado el precio
tate, quam solvisset, einsque usuris, potiorem foro al que babia sido gestor del negocio, pero consta-
constaret, nisi forte prior el pecuniam offerat; ba que habla de ser preferente respecto fi aquella

(1) Vease Faui Ser. rece. V. . 1.


(2 Tar. segLia la escritura orqieal; pignoii insqra
una eorrecddn ¿Lrl Br. - (* specliulitei, HaL

DIGESTO.—LIBRO XX: TITULO lv 21

quodsi debitor allunde pecu•niam solvisset, priorem cantidad que hubiese pagado, y por los intereses
praeferenduin. de la misma, si acaso el primero no le ofreciera el
importe; pero si el deudor hubiese pagado de otra
parte la cantidad, ha de ser preferido el primero.
§ 2.—Post divisionem regionibus factam inter § 2.—Después de Ja división hecha en porcio-
fratres convenit, ut, si frater agri portionem pro nes, se convino entre los hermanos, que si un
indiviso pignori datam a eroditore suo non liberas- hermano no hubiese liberado de un acreedor suyo
set, ex divisione quaesitae partís partem dimi- la porción del campo dada en prenda cuando no
diain alter distraheret; pignus intelligi contractum estaba dividido, vendiese el otro la mitad de la
existimavi, sed priorem secundo non esse potio- parte adquirida por la división; opiné, que seen-
rem, quoniam secundum pignus ad eam partem tendía haberse constituido prenda, pero que el pri-
directuin videbatur, quam ultra partem snam fra- mero no era preferido al segundo, porque parecía
ter non consentiente socio non potuit obligare. que la segunda prenda se habla aplicado fi aque-
lla parte que además de la suya no pudo obligar
el hermano sin consentirlo su socio.
4. PoMpoiuus libro XXXV. ad Sabinum.— Si 4. Po u o i lo; comentarios á Sabino, libro
debitor, antequam a priore creditore pignus libe- XXXV.—Si un deudor, antes que libertase del
raret, idem illud ob pecuniani creclitam aiii pigno- primer acreedor la prenda, hubiese dado fi otro la
ri dedisset, et antequam utrique creditori solveret misma cosa en prenda por dinero prestado, y an-
debitum, rem allam (1) priori creditori vendide- tes que pagase la deuda fi uno y fi otro acreedor
nt (2), crediturnque pensaverit cnm pretio re¡ vendi- hubiere vendido otra cosa al primer acreedor, y
tae, dicendum est, perinde haberi debere, nc si priori compensado el crédito con el precio de la cosa
creditori pecunia soluta esset; nec enim interesse, vendida, se ha de decir, que debe considerarse lo
solverit, an pensaverit; et ideo posterioris credito- mismo que si se hubiese pagado la deuda al pri-
ns causa est potior. mer acreedor;porque no hay diferencia entre que
haya pagado, 6 compensado; y por esto es mejor la
causa del acreedor posterior.
• 5. ULPIANUS libro III. Disputationu,a.—Inter- 5. ULPIANO; Disputas, libro 111.—A veces el
dum posterior potior est priore (3), utputa si in posterior es preferido al anterior, como por ejem-
rem istam conservandam impensum est, quod se- plo, si para conservar la cosa misma se gastó lo
quene eredidit, veluti si navis fuit obligata, et que el siguiente presté, como si se obligó una
ad armandam eam rem (4) vel reficiendani ego nave, y yo hubiere prestado para armarla, 6 repa-
credidero; rarla;
6. IDEM libro LXXIII. (5) ad Edicturn.—huius 6. En. MISMO; comentarios al Edicto, libro
enim pecunia saivam feeit totius pignoris causam: LXXIII.—porque el dinero de éste salvó la exis-
quod potenit quis admittere, et si in cibaria nauta- tenca de toda Ja prenda; lo que cualquiera podrá
mm fuerit ereditum, sine quibus navis salva per- admitir también si se hubiere prestado para la ma-
venire non poterat. nutención de los marineros, sin los que no podía la
nave llegar salva.
§ 1.—Itern si quis in nierces sibi (6) obligatas § 1.—Asimismo, si alguno hubiere prestado so-
erediderit, vel ut salvae fiaiit, vel ut naulum ex- bre mercanclas fi él obligadas, ó para salvarlas, 6
solvatur, potentior (7) cnt, licet posterior sit; nam para que se pagara el flete, será preferido, aun-
et ipeuni naulnm potentius est. que sea posterior; porque también es preferente el
mismo flete.
§ 2—Tntuudem dicetur, et si momees horreo- § 2.—Otro tanto se dirá, también si se debe el
ruin, ve] areae, ve] veeturae imnentorum debetur; alquiler de los graneros, 6 de la era, 6 del trans-
nam et lije potentior erit. porte de las caballerías; porque también este es
preferente.
7. Innu libro III. Disputationwn.— Idemque 7. Ex. MISMO; Disputas, libro UI —Y lo mismo
cst, si ex nuniis pupilli fuerit res comparata. Qua- es si con dinero del pupilo se hubiere comprado
re, si duoruni pupiliorum numis res fucrit compa- una cosa. Por lo cual, si con dinero de dos pupilos
rata, ambo in pignus eoncurrent pro his portioni- se hubiere comprado la cosa, ambos concurrirán
bus, quae in pretium re¡ fucrint expensae. Quodsi en la prenda fi proporción de lo que se bubieré gas-
res non in totum ex numis cuiusdam coinparata tado por precio de la cosa. Pero si la cosa no se
est, erit concursus utriusque ereditoris, id est et compró en totalidad con dinero de uno cualquiera,
antiquioris, et eius, cuina numis comparata est. concurrirán ambos acreedores, este es, as¡ el más
antiguo, como aquel con cuyo dinero fué comprada.
§ 1.—Si tibi, qnae habiturus sum, obligaverirn, § 1.—Si yo te hubiere obligado cosas que he de
et Titio specialiter funduni, si in dominium meum tener, y fi Ticio especialmente un fundo, si hubiere
pervenerit, inox dominium eius acquisiero, putat llegado fi estar en mi dominio, y después yo hubiere
Mareellus, coneurrere utrumque ereditorem et in adquirido su dominio, opina Marcelo, que uno y
pignore. Non enin multum faeit, quod de suo mi- otro acreeedor concurren también en la prenda.

(1) ¿11am considérase a ,'iadida por antiguos copistas.


(2) Valg.; veudideral, el CÓdICC FI.
(1) Ha l.; priori, el códice ¡"1. ¿5) Xxiii., Hal.
(4) Taur. ¿egón la ecr&ura original.; cern, ornilela an- (6) ,lb¡, o,níteta Ha!.
tgan corrección del códice Fl, Br. 7) potior, Velg.
DIGESTO.—LIBRO XX TTUI.O lv
mes debitor dederit, quippe quum res ex numis Porque no importa mucho quede lo suya hubiere
pignoratis cuita non (1) sil pignorata ob hoe so- dado el deudor el dinero, porque, a la ¿rdad, la
itim, quod pecunia pignorata eral. cosa comprada con dinero dado en prenda no está
pignorada sólo porque el dinero estaba pignorado.
8. IDEM libro VII. Dsputationum. Si piguus 8. Et. MISMO; Diepulas, libro VIL—Si la Repú-
specialiter Res publica acceperit, dicendum est, blica hubiere recibido especialmente Ja prenda, se
praeferri eam fisco debere, si postea fisco debitor ha de decir, que debe ser preferida al fisco, si el
obligatus est, quiaet [)rivati praeferuntur. deudor se obligó después al fisco, porque también
son preferidas las personas particulares.
9. AFRICANtJS Libro VIII. Quaestionum.— Qui 9 AFRICANO; Cuestiones, libro VIII.—Uuo que
baineuni ex kalendis proxirnis conduxerat, pactus habla tornado en arrendamiento un bailo desde las
erat, nl horno Eres pignori loçatori esset, donec próximas calendas, habla pactado que el arrenda-
mercedes so1vereutur idem ante kalendas lulias dor tuviese en prenda al esclavo Eros hasta que
eundein Erotein alli ob pecuniarn creditani pigudri se pagasen los alquileres; el mismo antes de las
dedil; consultas, an adversus hune ereditorem po- calendas de Julio dió en prenda á otro al mismo
tentem Erotem, locatorern Praetor tucli deberet, Eres por dinero que se le había prestado; habien-
respondil, debeie; licet enini co tempore horno pi- do sido consultado si contra este acreedor, que re-
gnori datus esset, quo nondum quidquarn pro con- clamaba á Eros, deberla el Pretor amparar al ar-
ductione deberetur, quoniarn tamen 1am Itme in rendador, respondió, que debía; porque aunque el
ea causa Eres esse coepisset, ul invito locatore ius esclavo hubiese sido dado en prenda á tiempo cii
piguoris in co solvi non posset, potiorenl CiltS C8U- que no se debiese todavia cosa alguna por el arlen-
sam habendani. dainiento, sin embargo, habiendo comenzado i es-
tar ya entonces Eres en estado de que con él no
pudiei-i pagarse el derecho de prenda contra La
voluntad del arrendador, ha de ser considerada
mejor la condición de este.
§ 1—Amplius eiiam sub conditione creditorem § ].—Opinaba además, que también el acreedor
tuenduin putabal adversus eurn, cui postea quid- bajo condición ha de ser amparado contra aquel á
quam deben coeperit, si modo non ea conditio sil, quien después se le hubiere comenzado á deber al-
quae invito debitore impleri non possit. guna cosa, si la condición no fuera tal que no pue-
da cumplirse contra la voluntad del deudor.
§ 2.—Sed et si heres ob ea legata, quiie sub § 2.—Mas también si el heredero hubiese COi1
conditione dala erant, de pignore re¡ suae cnve: venido sobre prenda de cosa propia suya por aque-
nisset, el postea eadem ipsa pignora ob pecuniani llos legados que hablan sido dados bajo condición,
creditam pignoni dedil, ac post conditio legatorum y después dió en prenda por dinero pi-estado aque-
etitit, hie quoque tuenduin cutu, cui prius pignus llas mismas psendas, y luego se cumplió la condi-
datum esset, existimavit. ción de los legados, también en este caso opiné que
ha de ser amparado aquel á quien primeramente
se hubiese dado la prenda.
§ 3. - Titia praedium alienum Titio piguori de- § a—'rícia dió en prenda á Ticio un predio aje-
dil, post Maevio, deinde domina eius piguoris fa- no, después á Mevio, y hecha últimamente dueña
eta manto suo lii dotem aestimatum dedit; si Tillo de aquella prenda la dió estimada en dote á su
soluta sil pecunia, non ideo magis Maevii pignus marido; si se hubiera pagado el dinero á Ticio,
convalescere placebat; tunc enini priore diniisso parecía bien que 110 por esto se convalidaba la
sequentis confirmatur pignus, qauni res in bonis prenda de Mevio; porque pagado el primero, en-
debitoris inveniatur. la proposito autem manitas tonces se confirma la prenda dci segundo, cuando
cnitoris loco est, alque ideo, quia noque tunc, la cosa se halla entre los bienes del deudor. Mas en
quum Maevio obligaieiur, neque quurn Pitio sol- el caso propuesto el marido está en lugar de com-
veretur, in bonis mulieris fucnil, aulluni tempus prador, y por esto, como ni entonces cuando se
invenini, quo pignus Maevil (2) convalescere pos- obligase it favor de Mevio, ni cuando se pagase it
sit; hace tamen ita, si bona fide in dotem aestima- Ticio, habrá estado cii los bienes de la mujer, no
tuin pi-aedium maritus accepit, id est, si ignoravit, se halla tiempo alguno en el que pueda consolidar-
Maevio obliga tum eme. se la prenda de Mevio; pero esto es as¡, si de bue-
na fé recibió el marido en dote el predio estmmado,
esto es, si ignoré, que estaba obligado á Mevio.
10. tTLrLuuss libro 1. Responsorum.–.-Si el ju- 10. ULPrAN0; Repueaas, libro 1.—Si se hu-
re iudicatum, et pignus in causa indicati ex au- biera juzgado en dei-echo, y por causa de lo juzga-
ctoritate oms, qui iubere potuit, capturn est, pri- do se tomó la prenda por autoridad de aquel que
vilegiis teniporis fore potioreni lieredem oms, in pudo mandarlo, por privilegio el tiempo ha de ser
cuius persona pignus constitutuni est. preferido el heredero de aquel en cuya personase
constituyó la P111da
.11. Gu Lis libro singulari de formula hypothe- 11. GAYO; De la fórmula hipotecaria, libro úni-
cario (3)—Potior cst 111 pignore, qui prius credi- co.—Es preferido en la prenda el que primeramen-
dil pecuniani, el accepil hypothecam, quarnvis te prestó el dinero y recibió la hipoteca, aunque con

(1) flULIC, (en laqar de non) fiel.


() Maevin, Jie. Vulg. 5 aii. forii:ulaui Ji y(iIocariaui, fiel.
15IGiS0.—LiR0 XX. TITULO

eum alio ante couvencrat, ut, si ab eo peduniam otro se había convenido antes, que, si de él hubiere
aceeperit, sit res obligata, lieet ab hoc postea ae- recibido dinero, le esté obligada la cosa, aun cuan-
cepit (); poterat enim, licet ante convenit, non do de él lo recibió después; porque podía, aunque
accipere ah eo pecnniam. antes se convino, no recibir de él el dinero.
§ 1.—Videarnus, an idem dicendum sit, si sub § 1.—Veamos, ¿se habrá de decir lo mismo, si se
conditione stipulatione facta hypot.heca data sit, hubiera dado la hipoteca habiéndose hecho estipu-
qua pendeiite alius eredidit pure, et aceepit ean- lación bajo condición, pendiente la cual otro pres-
dom hypotheeam, tuno delude priol-is stipulation is tó puraménte, y recibió la misma hipoteca, y lue-
existat conditio, nt potior Bit, quipostea credidis- go después se cumpliera la condición de Ja primera
set? Sed vereor, num hic aliud sit dicendum; quum estipulación, de suerte que sea preferido el que hu-
enim semel conditio extitlt, perinde habetur, ac si biese prestado después? Pero temo, que acaso apií
filo tempore, quo stipulatio interposita est, sine se haya de decir otra cosa; porque una vez que se
conditione facta esset; quod et melius est. cumplió la condición, se considera lo mismo que si
se hubiese hecho sin condición al tiempo en que se
interpuso la estipulación; lo que también es mejor.
§ 2.—Si colonus convenit, ut inductu in fundum, § 2.—Si convino el colono que estuviesen en
mata, ibi nata pignori essent, et antequam indu- prenda las cosas introducidas en el fundo, las lle-
cat, alii rem hypothecae nomine obligaverit, tune vadas á él, y las en él nacidas, y antes que la intro-
deinde eam in fundum induxerit, potior erit, qui duzca hubiere obligado á otro la cosa á titulo de
spccialiter pure accepit, quia non ex conventione hipoteca, y luego después la hubiere introducido
priori obligatui•, sed ex eo, quod inducta res est, en el fundo, será preferido el que la recibió ee
quod posterius factum est. cialmente sin condición, porque no se obliga por
la convención primera, sino porque fué introduci-
da la cosa, lo cual se hizo después.
§ 3.—Si de futura re convenerit, ut hypotheae § 3.—Si se hubiere convenido sobre una cosa fu-
sil, sicuti est de partu, hoc quaerit.ur, an aneilla tura, como por ejemplo es un parto, que esté en hi-
conventionis tempere in bonis fuit debitoris; et in poteca, pregúntase esto, si estuvo la esclava en lo
fructibus, si eonvenit, ut sint pignori, aeque quae- bienes del deudor al tiempo de la convención; y
ritur, an fundus vel ius utendi fruendi conventio- respecto los frutos, si se convino que estuviesen
nis tempore fuerit debitoris. en prenda, igualmente se investiga, si el huido, ó
el derecho de usufructuario haya sido del deudor
al tiempo de la convención.
§ 4.—Si paratus est posterior creditor priori cre- § 4—Si el acreedor posterior está dispuesto á
ditori solvere, quod el debetur, videndum est, an pagar al primer acreedor lo que se le debe, se ha
competat el hypothecaria actio, nolente priore ere- de ver si le competerá la acción hipotecaria, no
ditore pecuniam accipere. Et dieimu, priori cre- queriendo el primer acreedor recibir el dinero. Y
ditori inutilem esse actionem, quum per eum fiat, decimos, que le es inútil al primer acreedor la ac-
ne el pecunia solvatur. ción, comoquiera que en él consista, que no se le
pague el dinero.

12. MARCIÁNUS libro singular¡ ad formulam 12. MARCIANO; Comentarios d la fórmula hi-
hypotheeariam.— Creditor, qui prior hypothecam potecaria, libro único.—El acreedor, que primero
accepit, sive possideat earn, et alius vindicct hy- recibió la hipoteca, si la poseyera, y otro la reivin-
pothecaria etione, exeeptio priori utilis est; «si dicara con la acción hipotecaria, tiene como prime-
non mihi ante pignori hypotbeeaeve nomine Bit res ro la excepción útil «si la cosa no se me hubiera
obligata», sive ( 2 ) alio possidento prior creditor obligado antes en prenda ó é titulo de hipoteca»,
vindicet hypothecaria actione, et file exeipiat: «si y si poseyéndola otro la reivindicara el primer
non convenit, ut sibi res sit obligata», hie in mo- acreedor por la acción hipotecaria, y aquél opu-
dum supra relatum replkabit; sed si eum alio pos- siera la excepción «si no se convino en que la cosa
sessore creditor secundus ags.t, recte aget, et le estuviera á él obligada», este replicará en el
adjudican ci poterit hypotheca, ut tamen prior modo arriba expresado; pero si el segundo acree-
eum co agendo auferat ej rem. dor ejercitase su acción contra otro poseedor, la
ejercitará derechamente, y podrá adjudicársele la
hipoteca, pero de suerte que ejercitando contra él
Ja acción el primero le quite la cosa.
§ 1.—Si, quoniam non restituebat rem pignora- § 1.—Si porque el poseedor no restituía Ja cosa
tam possessor, condemnatus ex praefatis inodis pignorada, hubiere pagado la estimación del liti-
litis aestimaf.ionein cxsolverit, an perinde secundo gio condenado de alguno de los modos expresa-
creditori teneatur, ac si soluta sil pecunia priori dos, pregúntase si se obligará al segundo acree-
creditori, quaeritur. Et recte puto hoc admilten- dor lo mismo que si se hubiera pagado el dinero al
dum esse. primer acreedor. Y con razón opino que se ha de
admitir esto.
§ 2.—Si primus, qui sine hypotheca eredidil, § 2.—Si el primero, que prestó sin hipoteca, re-
post secundum, qui utrumque fecit, ipse hypothe- cibió él mismo la hipoteca después del segundo,
cam aeeepit, sine dubio posterior in hypotheca est. que hizo una y otra cosa, sin duda es posterior en
Unde si in diem de hypotheca convenit, dubium la hipoteca. Por lo cual, si se convino hasta cierto
non est, quin potior sil, Ilcel ante diem cum alio día respecto á la hipoteca, no hay duda de que sea
ereditore pure de eadem re convenit. preferido, aunque antes del diase convino pura-
mente sobre la misma cosa con otro acreedor.

(' pccuniam accepi»et, 'reS eset obJgata, et ab lioe


postea accepert, Ha!, (2) al.,, inserte la Vulg.

24 DIGESTO.—LIBRO IX TITULO 1V

§ 3.—Si idem bis, id est ante secundum, et post § 3.—Si uno mismo hubiere prestado it otro dos
eum crediderit, in priore pecunia potior est secun- veces, esto es, antes que á un segundo, y después
do, in posteriore tertius est. que á este, en cuanto á la primera suma es preferi-
do al segundo, yen cuanto á la últimaes el tercero.
§ 4.—Si tccum de hypotheca paciscatur debi- § 4.—Si un deudor pactara contigo sobre una hi-
ter, deinde idem eum alio tun voluntate, secundus poteca, y él mismo después con otro mediante La
potior erit; pecunia autem soluta secundo att rur- voluntad, el segundo será preferido; pero con ra-
aus teneatur tibi, recte quaeritur. Erit autein faeti son se pregunta, si pagada la suma al segundo, te
quacstio agitanda, quid inter eos actuin sit, utrurn estará nuevamente obligada. Mas habrá de discu-
ut discedatur ab hypotheca in totum, (quum) prior tirse la cuestión de hecho, de qué se haya tratado
concessit creditor, ah obligan hypothecam, an ut entre ellos, si por completo se quede apartado de
ordo servetur, et prior creditor secundo loco con- la hipoteca, cuando el primer acreedor concedió
stituatnr. que la hipoteca se obligase á otro, ósi que se guar-
de el orden, y que el primer acreedor se constitu-
ya en segundo lugar.
§ 5.—Papinianus libro undecimo respondit (1), § 5.—Respondió Papiniano al libro undécimo,
si prior creditor posea novatione facta eadem pi- que si el primer acreedor, hecha después novación,
gnora eum aliis accepit, in simm locurn eum sue- recibió las mismas prendas junto con otros, se su-
cedere; sed si secundus non offerat peeuniarn, broga en su propio lugar; pero que si el segundo no
posse pniorem vendcrc, ut l)rimam tantum pecu- ofreciese la suma, puede vender el primero, para
niara expensam feraL, non etiarn quam postea cre- retirar solamente la primera cantidad entregada,
didit, et quod superfluum ex anteriore credito ac- no también la que presté después, y lo que recibió
ccpit, hoc secundo res tituat. de más por el anterior crédito, lo restituirá al se-
gundo.
§ 6.—Sciendum cgt, secundo creditori rem tene- § 6.--Se há de saber, que la cosa está oblitrada
rl etiam invito debitore tam in suum debitum, al segundo acreedor, aun contra la volunta del
quam in primi creditoris, et in usuras suas, et deudor, tanto por Éu propio débito, como por el
quas primo creditori solvit; sed 'tamen usurarum, del primer acreedor, y así por sus intereses, como
quas creditori primo solvit, usuras non conseque- por los que pagó al primer acreedor; pero, sin em-
tur, non emm negotium alterius gessit, sed .magis bargo, no conseguirá intereses de los intereses que
suum; et ita PapinianuB libro tertio Responsorum pagó al primer acreedor, porque no fué gestor de
scripsit; et verum cgt. negocio de otro, sino más bien del suyo propio; y
as¡ lo escribió Papiniano al libro tercero de sus
Respuestas, y es verdad.
§ 7.—Si simpliciterd convenisset secundas credi- § 1.—Si el segundo acreedor hubiese convenido
tor de hypotheca, ab omni possessore cara aufer- simplemente respecto de una hipoteca, podrá qui-
re poterit praeter priorem ereditorem, et qui ab tarla de todo poseedor excepto del primer acree-
co emit. dor, y de quien de este la compró.
§ 8.—A. Titio mutuatus pactus est cum lib, ut § 8. - Uno que tomó prestado de Ticio, pacté con
ci praedium suum pignori bypothecaeve esset; él que tendría éste en prenda ó hipoteca un predio
deinde mutuatus est peeuniam a Maevio, et pactus suyo; después tomó dinero prestado de Mevio, y
est cum eo, ut, si Titio desierit praediurn teneri, pacté con él, que si el predio hubiere dejado de
ej teneatur; tertius deinde aliquis dat mutuam pe- estar obligado á Ticio, le estuviese obligado Ii. él;
cuniam tibi, ut Titio solveres, et paciscitur tecum, posteriormente un tercero te dá dinero en iuútuo
ut idem praediumei pignori hypolbecaeve sit, et lo- para que pagases á Ticio, y pacta contigo, tener
cum eius subeat (2); num hie medius (3) tertio potior él en prenda ó hipoteca el mismo predio, y sub-
est, qui pactus est, ut Titio soluta pecunia Implen- rogarse en su lugar; ¿acaso es preferido al tercero
tur conditio, et tertius de gua negilgentia queri este segundo que pacté para que pagado el dinero
dobeat? Sed tamen et hic tertius creditor secundo A Ticio se cumpla la condición, y deberá el terce-
praeferendus est. ro quejarse de su propia negligencia? Mas, esto no
obstante, también este tercer acreedor ha de ser
preferido al segundo.
§ 9.-81 tertius creditor pignora sua digtrahi § 9.—Si el tercer acreedor permite que se venda
permittit ad hoc, nt priori pecunia soluta in aliad su prenda para esto, para que pagado al primero
pignus priori succedat, su.ecessurum cura Papinia- su dinero le suceda al primero en otra prenda, es-
nus libro undecimo Responsorum scnipsit; et omni- cribió Papiniano en el libro undécimo de sus Res-
no secundus ereditor nihil aliud jung habet, nisi puestas que le ha de suceder; y el segundo acree-
ut solvat priori, et loco eius succedat. dor no tiene absolutamente ningún otro derecho
sino parapagar al primero, y sucederle en su lugar.
§ 10.— Si priori hypotheca obligata sit, nihil § 10.—Si la hipoteca se hubiera obligado al pri-
vero de venditione convenerit (4), posterior vero mero, pero nada se hubiere convenido respecto á
de hypotheca vendenda convenerit, venus est, la venta, es más cierto que el primero es preferi-
priorem potiorem eses; nam et in pignore placet, do; porque. también parece bien respecto it la pren-
si prior convenerit de pignore, Hect posteriori res da, que si el primero hubiere convenido respecto it
tradatur, adhuc potiorcin eme priorem. la prenda, aunque la cosa se entregue al último,
todavía sea preferido el primero.
13. PAULUS libro V. ad Piautium.— Insulam 13. PAULO; Comentarios á Fiaucio, libro V.—

(1) Resp.nsorum seribil. Hal. (2) Mcvius, HaS.


(2) Hai; subeset, el códice FI. (4 Si prior de hypotheea non convenerit, posterior, Vulg

IGFST0.—LIBRO XX. TITULO P. TO
tibi vendidi et dlxi, prioris anni pensionem mihi, Te ven di una casa, y dije, -que la renta del primer
seqnentium tibi accessuram, pignorumque ab in- año me habla de corresponder 4 mi, y 4 ti la de
quilino datorum ms utrumque secuturum; Nerva, los siguientes, y que el derecho 4 las prendas da-
Vroculi.is, nisi ad utralTique pensionem pignora das por el inquilino habla de pertenecer 4 ambos;
suffi,erent, ms omnium pignorurn primnm ad me Nerva y Próculo dicen, que si las prendas no has-.
pertinere, quia nihil aperte dictum e.sset, an corn- t4sen para una y otra pensión, el derecho de todas
muniter ex omnibus pignoribus summa pro rata las prendas me pertenece primeramente fi mi, por-
servtnr, si quid supei'esset, ad te. Paulus: facti que no se dijo claramente nada sobre si de todas
quaestio est, sed verisimile est Id actum, ut pri. las prendas se pagarla en común y 4 prorata cada
mam quamque (1). pensionem pignornm causa se- suma, y que si algo sobrase seria para ti. Dice
quatur (2). Paulo: la cuestión es de hecho, pero es verosímil
que se trató esto, que la condición de las prendas
corresponda fi cualquiera pensión que sea la
primera.
14. IDEM libro XIV. ad Piautiunz.—Si non do- 14. EL MISMO; comentarios ri Plaucio, libro
minus duobus eandem rem diversis temporibus XIV.—Si el que no era dueño hubiere pignorado
pignoraverit, prior potiOr est, quamvis, si a diver- fi dos una misma cosa en diversos tiempos, es. pre-
sis non dominis pignus accipinmus, possessor me- ferido el primero, aunque si de varios que no sean
flor sil. dueños recibiéramos una prenda, sea preferido el
poseedor.

15. IDEM libro LX VIII. (3) ad Edjctunz - 15. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro
Etiam superficies la alieno solo posita pignori dan LXVIIL—También puede dame en prenda la su-
potest, ita tamen, ut prior (4) causa si domini soli, perficie constituida en suelo ajeno, pero de suerte
si non solvatur el solarium. que sea preferente la condición del dueño del sue-
lo, si no se le pagara la pensión del solar.

16. PAULU8 libro III, Quaestionuni.—Claudius 18. PAuLo; Cuestiones, libro 111.—Claudio Fe.
Pelix eundem fundum tribus obligaverat, Eut- lix habla obligado 4 tres el mismo fundo, primera-
ehianae prmnurn, deinde Turboni, tertio loco ah mente fi Eutiquiana, después fi Turbón, y en ter-.
creditori; qnum Eutychiana de jure sao doceret, cer lugar fi Otro acreedor; como Eutiquiana ale-
superata apud iudicem a tertio ereditore non pro. gase su derecho, vencida ante el juez por el tercer
vocaverat, Turbo apud aliujn iudicem victus ap- acreedor, no habla apelado, y Turbón, vencido an-
pellaverat; qunerebatur, utrum tertius creditor te otro juez, habla apelado; se preguntaba, si el
etiam Turbonem superare deberet, qui prilnam tercer acreedor, que se habla antepuesto fi la pr!-.
creditricem (5), an ea remota Turbo tertium ex- mera acreedora, deberla anteponerse también .4
cluderet. Plane quum tertius creditor (6) primum Turbón, ó si excluida aquella excluirla Turbón al
de sua pecunia dimisit, in loeum elus substitui- tercero. A la verdad, cuando el tercer acreedor pa-
tur (7) in ea quantitate, quam superior! exsolvit; gó con su dinero al primero, substitúyese en lugar
fucrunt igitur, qui dicerent, hie quoque tertium de éste por la cantidad que pagó al anterior; así,
creditnrem potiorem esse debere; inihi nequaquam pues, hubo quienes dijeron, que también en este
hoe iustum esse videbatur. Pone, primare cred!- caso debe ser preferido el tercer acreedor; lo cual
tricem ludicio convenisse tertium creditorem, el fi ml de ninguna manera me parcela justo. Supón,
exeeptione ahoye quo modo a tertio superatam; que la primera acreedora reconvino en juicio al
numquid adversus Turbonem, qui secundo loco tercer acreedor, y que por excepción, 6 de otro
crediderat, tertius creditor, qui primam vieit, ex- cualquier modo fué vencida por el tercero; ¿acaso
ceptione re¡ iudicatae uti potest, ant contra, si el tercer acreedor, que venció fi la primera, podra
post pnimum iudicium, in quo prima creditrix su- usar de la excepción de cosa juzgada contra Tur.
perata est a tertio. creditore, sucundus creditor bón, que habla prestado en segundo lugar, 6 por
tertium (8) obtinuenit, poterit uti exceptione re¡ el contrario, si después del primer juicio, en el que
iudicatae adversus primam (9) creditricem? Nulo la primera acreedora fué vencida por el tercer acree-
modo, ut opinor. Igitur neo tertius ereditor suc- dor, hubiere el segundo acreedor vencido al ter-
cessit in ehis )oeum, quem exclusit, neo inter alios cero, podrá usar de la excepción de cosa juzgada
res iudieata alii prodesse, ant nocere solet, sed contra la primera acreedora? De ningún modo, se-
sine praeiudicio prionis sentefitiae totum ms alii gún opino. Luego ni el tercer acreedor sucedió en
ereditori integrum relinquitur. el lugar de aquel fi quien excluyó, ni la cosa juz-
gada entre unos suele aprovechar ó perjudicar fi.
otro, sino que sin perjuicio de la primera senten-
cia se deja Integro todo el derecho al otro acreedor..
17. IDEM libro VI. Responsorum.—Eum, qui a 17 EL MISMO; Respuestas, libro VI.—El que
debitore suc praedium obligat.ura comparavit, ea- compró de un deudor suyo un predio obligado, ha
tenus tuenduni, quatenus ad priorem creditore.m de ser amparado sólo en cuanto del precio llegó fi
ex pretio pecunia pervenit. poder del primer acreedor su dinero.

(i) Toar. según la eecru ura original; quoque, segán co-


rrección del códice FI., Br,
(2) &qün nuestra cooje1ura: sequetur, el códice FI.
3) LXIX., Hal.
M conclitione expulerat., (en lugar de
qul. insería Hal.
substituatur, ¡ial.
(8) a tertio, VaLg.
creditricern), llol.

(4) potior, ¡Jal. Vtdg (5) prirnarn, onsfteIa Hal.

TOMO 11 —4
18. SCAEVOLA Libro 1. Eeponsorum. - LUCIUS jb•ro 1. —Lucio Ti-
18.
Titius pccuniam mutuam dedit sub usurjs, acce- 0.10 d14d habiendo necibi-
ptis pignoribus, eidemquc debitori Maevius sub dopreuc 'ai mismo deudor
iisclem pignoribus peeuniam dedit; quacro, an Ti- bajo las uuto seria prefe-
tius non tantuni sortis et earum usurarum nomi- rid Ticlo UO22 e* bu del capital y de
_____
ne, quae aceesse.runt, antequam lifaevius crederet, los intereses1 qi 3 que presta Me-
sed etiam earum, quae postea aecesserunt, potior sino _____ ellos que venelelon
esset? Respoudit, Lucium Titium in omne, quod ej después? Res - Tirio es preferido
debetur, potiorem csse. respecto fi todo lo q
19. IDEAs libro V. Responsorum. - Mulier lu 19. EL MÍ8; Ejj'as libro V.—Una mu-
dotem dedit manto praedium pignori obligat,tun, jerdióetidoteágttrñ dó un predio obligado en
et testamento maritum et ¡iberos ex co natos, item prenda, y en el testamento 1ntItuyó herederos a
ex alio, heredes instituit; creditor, quurn posset su marido y fi los hijos naeloos de él, y también fi
heredes convenire idoneos, ad fandum venit; quae- los de otro; el acreedor, pudiendo demandar fi los
ro, an, zi el instus possessor offerat compellendus herederos, que eran solvente, se dirigió contra el
sit, ius nomiriis cedere? Respondi, posse videri non fundo; pregunto, ¿si el lcgKimo poseedor le ofre-
iniustum postulare. ciera el pago, habrá de ser compelido fi ceder el de-
recho de su crédito? Respondt, que podía parecer
que no pedía cosa injusta.
20. TRYPHONINUS Libro VIII. (1) Di.putatio- 20. TatFoNrNo; Disputas, libro VIII. — Pro-
num.—Quaerebatur, si post primum eontractum guntábase, si después de un primer contrato tuyo,
tnum, antequam aliani pecuniam tu crederes, ci- y antes que prestases otra cantidad, Seyo hubiese
dom debitori Seius credidisset quinquaginta, et prestado cincuenta al mismo deudor, y el deudor
hyperocham (2) huius re¡, quae tibi pignori data hubiese obligado el exceso del valor de la cosa, que
et, debjtor obligasset, dehine tu eidem debitori se te hubiese dado en prenda, y luego tú presta-
crederes forte quadraginta, quod plus est in pro- ses al mismo deudor acaso cuarenta, ¿lo que Cfi el
tio re¡, quam primo credidisti, utium ci (3) ob precio de la cosa excede de lo que prestaste pri-
quinquaginta, un tibi in quadraginta ccderet pi- meramente, corresponderla, como sobrante de la
gnonis hyperocha (4)— finge, Seium paratum esse prenda, fi él por los cincuenta, ó fi ti por los cua-
ot'ferre tibi surnmam primo ordine creditam —? renta—supón que Seyo está dispuesto fi ofrecerte
Dixi, consequens eme, ut Seius potior sit in co, la suma prestada en primer término—? Dije, que
quod amplius est in pignore, et oblata ab co sum- es consiguiente que Seyo sea preferido respecto de
ma primo ordine credita, usurarumque eius, post- aquello que importa más la prenda, y que ofrecida
ponatur prirnus creditor la surnmam, quain postea por él la cantidad prestada en primer término, y el
eldein debitori credidit. importe de los intereses de la misma, se posponga
el primer acreedor respecto fi la suma que presté
después al mismo deudor.

21. SCAEVOLA libro XXVII. Digestornm.--Ti- 21. SCÉVOLA; Digesto, libro XXVII. — Ticio
tius Seiae ob siirnmam, qua ex tutela ej condeinna- obligó en prenda fi Seya, por la suma en que por
tus erat, obligavit pignoni omnia bona sua, quae razón de tutela habla sido condenado fi favor de
habebat, quneque habiturus esset; postea mutua- ella, todos los bienes propios que lenta, y los que
tus a fisco pecuniam pignori ci res suas ornees hubiese de tener; después, habiendo recibido del
obligavit, el intulit Seiae partem debiti, el reli- fisco dinero en mútuo, le obligó en prenda todos
quam summam novatione facta cidem promisil, sus bienes, y devolvió fi Seya parte de la deuda,
in qua obligatione similiter, UI supra, de pignore y, hecha novación, le prometió fi la misma la res-
convenit; quaesitum est, un Sela praeferenda sil tante suma, en cuya obligación se convino igual-
fisco et in illis rebus, quas Titius tempore pnioris mente, corno antes, respecto fi la prenda; se pre-
obligationis habnit, item in Ms rebus, quas post guntó, ¿deberá Seya ser preferida al fisco, así res-
priorem obligationem aequisiil, donee univcrsum pecto fi los bines que tuvo Tirio al tiempo de la
debitum suum consequatur? Respondit, nihil () primera obligación, como también respecto fi ¡as
propon¡, cur non Bit praeferanda. cosas que adquirió después de la primera obliga-
ción, hasta que cobre todo su débito? Respondió, que
nada se propone para que no haya de ser preferida.
§ 1.—Negotiatori inarrnorurn creditor sub pigno- § 1.—Un acreedor presté fi un negociante en
re lapidum, quoruin pretia venditores ex pecunia mármoles con prenda de las piedras, cuyo precio
ereditoris acceperant, (nunieravit); idem debitor hablan recibido los vendedores de dinero del acree-
conductor horreorurn Caesaris fuil, ob quoriim dor; el mismo deudor fué arrendatario de almace-
pensiones aliquot annis non solutas Procurator nes del César, por. cuyos alquileres, no pagados en
exaetioni praepositus ad lapidum venditioneni of- algunos años, el procurador nombrado pura la co-
ficiuni suurn extendit; qunesituni est, an iure pi- branza extendió su acción hasta la venta de ¡as
gnonis eos creditor retinere possit? Respoiidit, se- piedras; se preguntó, ¿podría retenerlos el acree-
cundum ea, quae proponerentui' (6), posse. dor por el derecho de prenda? Respondió, que se-
gún lo que se proponía, podía.

(f) TX.,JIaT. () hjpothec.a, ¡Ial.


(2) hypoihecani, Ha¿. (5) It. según Br.; nil, Taur.
3) Solo, (en 1ujar cte el), t.laZ. Vulg. (5) HOZ., proponentur, el códiee FI,
DIGESTO. —LIBRO XX TITULO Y

TIT. Y TÍTULO V
DE DISTEACT1ONE P1141Ñ0RUM ET HYPOTHEOAR'JJM DE LA VENTA DE LAS PRENDAS Y DE LAS HIPOTECAS
Cf. Cod. 17II1.70 (19. 2 27).-31 31 (33)J [Véase Ccki. VIII, 30(19). 28 (27).--31 (30). 3113,9), J
1. PAPINIAUS libro XXVI.. Quaesionum.— 1. PAPINIANO; Cuestiones, libro XXVI.—Un
Creditor, qui praedia pignori accepit, et post acreedor, que recibió en prenda unos predios, y que
aliurn creditorem, qui pignorurn eonventionem ad después de otro acreedor, que hizo conveniode
bona debitoris contulit, ipse quoque siinile pactu'- prenda sobre los bienes del deudor, también él
bonoruin ob aliurn ant euiidern cont.ractum inter- mismo interpuso análogo pacto de bienes por causa
posuit, ante scoundum ereditorem dimissum u-nilo de otro ó del mismo contrato, antes de pagado el
Jure cote-ra bona titulo pignoris vendidit; sed ob segundo acreedor, vendió sin ningún derecho los
eam rem in personani actio contra eum ereditori, demás bienes á titulo de prenda; pero por esto no le
qui pignora sua requirit, non competit; nec utilis compete contra él la acción personal al acreedor,
danda est, nec furti rerum mobilium gratia recto que reclama su prenda; y tampoco se le ha de dar
convenietur, quia propriam eausam ordinis errore la útil, ni derechamente será demandado por cau-
ductus persecutus videtur, praescrtim qnum alter sa de hurto de bienes muebles, porque se conside-
creditor furto possessionem, quae non fuit apud ra que inducido por error de orden persiguió su
eum, non aniiserit; ad exhibendum quoque frustra propia causa, principalmente no habiendo perdido
litem exeipiet (1), quia noque possidet, neque dolo por hurto el otro acreedor la posesión, que no tu-
feeit, ut desineret possidere. Sequitur, ut secun- vo en su poder; también ejercitará en vano la ac-
dus ereditor possessores interpellare debeat. ción de exhibición, porque ni posee, ni hizo con
dolo que dejase de poseer. Siguese, que el segun-
do acreedor deberá reconvenir á los poseedores.

2 inEM libro II. Re.sponsorum.— Fideiussor 2. :E MisMo; Respuestas, libro IL—Demanda-


conventus offteio iudicis assecutiis est, nt emtionis do un fiador, consiguió por ministerio del juez re-
titulo praedium creditori pignori datum suseipe- cibir á titulo de compra el predio dado en prenda
ret; nihilominus alteri ereditori, qui postea sub al acreedor; sin embargo, el otro acreedor, que con-
eodem pignore contraxit, offercndae pecuniae, trató después bajo la misma prenda, tendrá facul-
quam fideiussor dependit, eum usuris medii tem- tad para ofrecer la cantidad, que el fiador pagó, con
poris facultas cnt, nam huiusmodi venditio trans- los intereses del tiempo intermedio, porque seme-
ferendi pignoris causa necessitate iuris fieri solet. jante venta suele hacerse por necesidad del dere-
cho para transferir la prenda.

3. Iuns libroIII. Responsorum.— Qunm prior 8. EL MISMO; Respuestas, libro IlL--Cuando el


creditor pignus iure conventionis vendidit, se- primer acreedor vendió la prenda por derecho de
cundo ereditori non snperesse ius offercndae po- convención, conviene que no le quede al segundo
cuniae convenit. acreedor derechó para ofrecer el dinero.
§ 1.—Si tamen debitor non interveniente credi- § 1.—Pero si el deudor hubiere vendido la pren-
toro pignus vendidenit, eiusque pretium priori da sin intervenir el acreedor, y hubiere dado en
creditori solverit, emtori poterit offerri, quod ad pago su precio al primer acreedor, podrá ofrecer-
alium ereditorem de numis oms pervenit, et usu- se al comprador lo que de su dinero fué á poder de
rae medí¡ temporis; nihil enim interest, debitor otro acreedor, y los intereses del tiempo interme-
pignus datum vendidenit (9), an denno pignori dio; porque nada importa que el deudor hubiere
obligel. vendido la prenda dada, ó que de nuevo la obligue
en prenda.

4. IDEM libro XI. (3) Resportsorvm.-- Qumu 4. EL mismo; Respuestas, libro XL—Cuando se
solvendae pecuniae dios pacto profertur, conve- expresa en un pacto el din en que ha de pagarse
nisse videtur, no prius vendendi pignonis potestas el dinero, se considera que se convino, que no se
exerceatur. ejercite antes Ja facultad de vender la prenda.

5. MARCIANUS libro singulari ad formulam 5. MciAuo; Comentarios á la fórmula hipo-


hypothecarianz. - Q'num secundus creditor oblata tecaria, libro único—Cuando el segundo acree-
priori pecunia in locum elus snecesserit, vendi- dor, habiendo ofrecido al primero su dinero, hu-
tionem ob peeuniarn solutam el ereditam recto biere sucedido en Jugar de éste, hace perfectamen-
facit. - te la venta por causa del dinero pagado y prestado.
§ 1.—Si secundus creditor vel fideiussor soluta § 1.—Si el segundo acreedor ó el fiador hubiere
pecunia pignora susceperint, recto iis offertur, tomado á su cargo las prendas habiendo pagado el
quamvis emtionis titulo ea tenuerunt. dinero, perfectamente se les ofrece el pago, aun-
que las hubieren tenido á titulo de compra.

6. McrnsT1Nus libro VIII. Regularum.—Quum 6. MoDEsTINo; Reglas, libro VIII.—Cuando el


posterior creditor a priore pignus cmii, non tam acreedor posterior compró del primero la prenda,
acquirendi dominii, quam zervandi pignoris sui se entiendo que dió el dinero no tanto para adqui-
causa intelligitur pec.uniam dedisse; et ideo offerri rir el dominio, como para conservar su propia pren-
cf a debitore potest. da; y por esto puede ofrecérsele el pago por el
deudor.

(t) accipiet, Hal.


(5) HaL; venclidil el códice P. l) )L, Ikil.

2$ IflGESTO.—LIBRO XX: TÍTULO \T

7. MARCIANUS libro Ringulari ad forrnuianz 7. Mucino; Comentarios á la fórmula hipo-


hypothecaria•m. Si creditor pignus vel hypotlie- tecaria, libro único.—Si el acreedor hubiere ven-
cain vendiderit hoe pacto, ut liceat sibi reddere dido la prenda 6 la hipoteca con el pacto de queje
pecuniarn, et pigilus recuperare, aa si paratus sit sea licito devolver el dinero, y recuperar la pren-
debitor reddere. pecuniam, consequi Id possit? Et $da, ¿podrá acaso conseguirla, si el deudor estuvie-
lulianus libro undecimo Digestorum seribit, recto ra dispuesto á devolver el dinero? Y eseribe Julia-
quidem distracturn esse pignus, ceterum agi pos- no al libro undécimo del Digesto, que verdadera-
se eum creditore, nl, si quas actiones habeal, eas mente queda bien vendida la prenda, pero que
cedal debitori; sed quod lulianus seribit in pigno- puede demandarse al acreedor para que, si tuvie-
i-e, idem el circa hypothecarn est. se algunas acciones, las ceda al deudor; pero lo
mismo que escribe Juliano respecto á la prenda, os
también en cuanto á la hipoteca.
§ 1.—Illud inspiciendum est, an liceal debitori, § 1.—Ha de verse esto, ¿será licito al deudor, si
si hypotheca venieiit, pecunia soluta eam recupe- se hubiere vendido] a hipoteca, recuperarla habien-
rare? Et si quidern ita vcnierit, ut, si mIra certarn do pagado el dinero? Y si verdaderamente hubiere
tompus a debitore pecunia soluta fuerit, emtio sido vendida, de suerte que se rescinda la compra,
rescindatur, intra illud tempus pecunia soluta re- si dentro de cierto tiempo hubiere sido pagado el
cipit liypothecarn; si vero tempus praeteriit, ant si dinero por el deudor, pagado el dinero dentro de
non eo pacto res venieril, non potest rescindí ven- este tiempo, recobra la hipoteca; pero si pasó el
dítio, nisi minor Bit annis vigintiquinque debitor, tiempo, ó si la cosa no hubiere sido vendida con es-
Rut pupillus, aut Reipublicae causa absens, ve¡ in te pacto, no puede rescindirse la venta, salvo si el
aliqua earum causarum cnt, ex quibus Edicto deudor fuera menor de veinticinco años, 6 pupilo,
sucurritur. 6 estuviera ausente por causa de la República, ó
estuviere en alguna de aquellas circunstancias,
por las que es amparado por el Edicto.
§ 2.—Quaeritur, si pactum Bit a creditore, no § 2—Pregúntase, ¿qué derecho habrá si se hu-
liceat debitori hypothecain vendore vel pignus, biera pactado por el acreedor, que no le sea licito
quid iuris sil; et an pacto nulla sil taus, qua.,,¡ al deudor vender la hipoteca ó la prenda, y será aca-
contra ius sit posita, ideoque venire (1) possit? Et so nulo tal pacto, como si haya sido puesto contra de-
.certum est, nuflam esse venditionem, UI pa.ctioni recho, y podráporlo tanto ser vendida? Y es lo cierto,
Stetur.- que es nula la venta, i. fin de que se esté al pacto.
8. MODEST1NUS libro IV. (2) Regularunr.—Cre- 8. MonEsTixo; Reglas, Li.brolV.—Permitese al
ditoris arbitrio permittitur, ex pignoribus sibi arbitrio del acreedor atender á su conveniencia
obligatis, quibus velit distractis, ad suuni commo- vendiendo fas que quiera, de las prendas que le es-
dum pervenire. tén obligadas.
9. Purrrss libro ILI. Quaeslionum.— Quaesi- 9. PAULO; Cuestiones, libro 111.—Se preguntó,
tum est, si creditor ab erntore pignoris pretium si el acreedor no hubiese podido cobrar del com-
servare non potuisset, an debitor liberatus esset? prador el precio de la prenda, ¿quedaría libre el
Putavi, si nulla culpa imputan creditori possil, deudor? Opiné, que si no se le pudiera imputar al
inanere debitorem obligatuni, quia ex necessitate acreedor ninguna culpa, permanecla obli°ado el
facha veuditio non liberat debitorem, nisi pecunia deudor, porque la venta hecha por necesia4 no
percepta. exenta al deudor, sino habiéndose percibido el
dinero.
§ 1.—Pompoius autem Lectíonum libro secun- § 1.—Pero en el libro segundo de sus Lecturas
do ita scnipsit: quod in piguonibus dandis adiici escribió Pomponjo de este modo: lo que suele agre-
solet, ut, quo minus pignus veniisset, ieliquum de- garse al darse prendas, de que cuando por menos
bitor redderet, supervaeuum est, quia ipso iure se hubiese vendido la prenda, el deudor entregase
ita se res habet etiam non adiecto eo. lo demás, es supérfluo, porque de derecho procede
as¡ esto, aunque no se haya afiadido.
10. IDEM libro VI. Responsoruni. - Et si is, 10. EL MIS MO; Respuestas, libro VI.—Aun
qui lege pignoris emil, ob evictionem reí redire ad cuando el que compra por ley de prenda no puede
venditoreni non potest, tainen non esse audien- dirigirse contra el vendedor por la evicción de la
dum ereditorom, qui funduni veudidit, si velil cosa, sin embargo, no ha de ser oído el acreedor,
eiusdem rei ex alia causa quaestionem movei-e. que vendió el fundo, si quisiera promover cuestión
sobre la misma cosa por otra causa.
11. SCAEVOLA libro I. Rerponsorum.— Arbiter 11. ScÉvotá; Respuestas, libro L—El árbitro
dividendae hereditatis, quam corpora hereditaria de Ja división de una herencia, habiendo dividido
divisisset, nomina quoque communium debitorum las cosas de la herencia, adjudicó también por en-
separatim slugulis in solidum assignavit;, quaesi- tero separadaniente á cada uno los créditos de den-
tum est, an debitoribus cessautibus pro solido pi- dores comunes; se preguntó, ¿no pagando los deu-
gnus venderé quisque potest? Respoadi pomo. dores, puede acaso cada uno vender la prenda por
la totalidad? Eespondf, que podía.
12. TRiHON1NUS libro VIII. Disputaiionum. 12. TRIF0N1N0; Disputas, libro VIII.—Se co-
-BeseripLuni oit ab Imperatore, libellos agente testó ea rescripto por el Emperador, actuando Pa-

(1) Según corrección del córlíce FI., Dr.,: venir¡, Tau,. -


segfi.n La escritura orqluia(.2) - l., Ha.
DIGESTO.—LIBRO XX: TÍTULO VI

Papiniano, creditorern a clebitore pignus emere piniano en la instancia, que el acreedor podía com-
posse, quia in dominio manel debitoris. prar del deudor la prenda, porque permanece en
el dominio del deudor.
§ 1.–Si aliena res pignori data fucrit, et credi- § 1.—Si se hubiere dado en prenda una cosa aje-
tor eam vendiderit, videamus, an pretium, quod na, y el acreedor la hubiere vendido veamos, ¿eh
percepit creditor, liberet debitorem personali actio- precio, que percibió el acreedor, librará al deudor
nc pecuniae creditae? Quod verc responderetur, si de la acción personal del dinero prestado? Lo que
ea lege vendidit, nc evictionis nomine obligaretur, con verdad se respondería, si vendió con la condi-
quia ex contractu et qualiquali obligatione a de.- ción de no obligarse por razón de evicción, porque
bitore interposita, certe ex occasione chis reda- por el contrato y por otra cualquier obligación in-
ctnm id pretium aequius profieeret debitori, quani terpuesta por el deudor, ciertamente que el precio
creditoris lucro cederet; sed quantum quidein ad obtenido con tal ocasión aprovecharla más bien al
ereditorem, debitor liberatur, quantuni vero ad deudor, que cederla en beneficio del acreedor; pe-
dominum re¡, si needum pignus evietum est, vel ro, 4 la verdad en cuanto al acreedor, el deudor
ad emtorem, post evietionem ipsi debitor utili se libra, mas en cuanto al dueño de la cosa, si aun
ac.tione tenetur, nc ex aliena iaetura sibi lucrum no se ha reivindicado la prenda, 6 en cuanto al
acquii'at. Nam et si maiores fructus forte petens a comprador, se obliga al mismo el deudor después
possessore (1) creditor abstulit, universos in quan- de la evicción por la acción útil, para que no adquie-
titateni debitam accepto ferre debebit; et quurn ra para si lucro con perjuicio ajeno. Porque tam-
per iniuriain iudicis domino rem, quae debitoris bién si pidiendo acaso mayores frutos el acreedor
non fuisset, abstulisset creditor quasi obligatarn los percibió del poseedor, deberá darlos todos por
sibi, et quacreretur, an soluto debito restituí eam recibidos hasta la cantidad debida; y cuando por in-
oporteret debitori, Seaevola noster restituendam justicia del juez el acreedor hubiese quitado al due-
probavit. Quodsi non ita vendidit, ut certum sit, ño una cosa, que no hubiese sido del deudor, como
omnimodo apud eum pretium reinansuruni, veruni obligada 4 él, y se preguntase, si pagada la deuda
obligatus est ad id restituendum, arbitror, inte- deberla restituirsele al deudor, nuestro Scévola
rim quidein nihil a debitore peti posse, sed in sus- probé que debía ser restituida. Pero si no la ven-
penso haber¡ liberationem; verum, si actione ex dió de manera que sea cierto que de todos modos
emto conventus praestitisset creditor emtori, de- habla de quedar el precio en su poder, sino que se
bitum persequi euni a debitore posse, quia appa- obligó 4 restituirlo, opino que mientras tanto no
mit, non eme liberatum. puede ciertamente exigirse nada al deudor, sino que
se considera en suspenso la liberación; mas si de-
mandado por la acción de compra, el acreedor hu-
biee pagado al comprador, puede él perseguir del
deudor la deuda, porque apareció que no se liberté.

13. PAULUS libro L Decretorum.— (Jreditor, 18. PAuLO; Decretos, libro 1.—El acreedor, que
qui iure.suo pi,'us distrahit, ius suum cedere de- por su propio derecho vende la prenda, debe ceder
bet, et, si pignus possidet, tradere utique debet su derecho, y si posee la prenda, debe entregar
possessionem. ciertamente la posesión.

14. (2) SCAEVOLA libro VI. Digestoru.rn.— Ar- 14. ScúvoLA; Digesto, libro VL—Los árbitros
bitri dividuudae hereditatis inter heredes quum de la división de una herencia, habiendo dividido
corpora hereditaria divisissent, nomina quoque las cosas de la herencia entre los herederos, adju-
comrnuuium debitorum separatim diversa (3) sin- dicaron también por entero separadamente fi cada
guhis in solidum assignaverunt; quaesitum est, an uno diversos créditos de deudores comunes; se
unusquisque eorum, debitore sibi addicto cessante preguntó, ¿podría cada uno de ellos, no verificando
in solutione, pro solido (4) pignus sub eo nomine el pago el deudor que se le habla asignado, ven-
obligatum vendere possit? Respondil, potnisse. der por la totalidad la prenda obligada con este
titulo? Respondió, que podía.

TIT. VI TÍTULO VI

Q(TIBUS MODIS PIGNTJS VEL HYPOTHECA SOLVIT1JR DE QUÉ MODOS SE DISUELVE LA PRENDA
6 LA HIPOTECA
Cf. Cod. VIII. 2 (25). 31 30j.J Véase Cód. VIII. N (25). 31; (30fl

1. PAPINIANUS Libro XI. Rmpon.sorurn— De- L PAPINIANo; Respuestas, libro 11.—Un ami-
bitoris absentis amicus negotia gessit, et pignora go de un deudor ausente fué gestor de sus nego-
citra emtionem pecunia sua liberavit; ius pristi- cios, y sin comprarlas liberé con su propio dinero
num domino restitatum videtur. Igitur qui nego- las prendas; se considera haberse restituido al due-
tium gessit, utilem Servianam dan sibi non recte ño su primitivo derecho. As!, pues, el que fué ges-
desiderabit; si tamen possideat, exeeptione do!i tor del negocio no pretenderá con razón que se le
deferid itur. dé 4 él ha acción Serviana útil; pero si poseyera, se
defiende con la excepción de dolo.
§ 1. —Qw.un vonrlitor numei ata síbi parte pretii § 1.—Cuando el vendedor, habiéndosele entre-
praedium quod venierat, pignori aecepisset, ae gado parte del precio, hubiese recibido en prenda

(1) heueore, (en lugar de posseore), Hal. Vut.


2) HM. ootae íntegro este/ra rneto por ca rea de1froj- 3) divisa, Vuig.
meato 11 de este mismo titulo. (4) Taur.; pro Ivendo, et cck?ke Ft., Br.

30 DIGESTO.—LIBRO XX. TITULO VI

postea residuurn preiurn erntori literis ad eum el predio, que habla vendido, y después hubiese
rnissis donasset, coque defuncto donationem qul- donado al comprador lo restante del precio por car-
busdarn modis inutilern esse const-abat, iure piguo- ta que le envió, y muerto él aparecía que de algún
ns fiscurn frustra petere praedlum, qui suecesse- modo era inútil la donación, resultó que en vano
rat in Iocurn veaditoris, apparuit cuius pignoris reclama el predio por derecho do prenda el fisco,
solutum esse pactum prima voluutate donatio- que habla sucedido en lugar del vendedor; consta-
nis (1) constabat, quoniam inutilein pecuniae do- ba que por la primera voluntad de Ja donación ha-
natiouem lex facil, en¡ non est locus ¡II pignore bla quedado disuelvo el pacto de aquella prenda,
liberando. porque la ley hace nula la donación de la cantidad,
lo cual no tiene lugar en la liberación de la prenda.
§ 2.— Defensor absentis cautionern iudicaturn § 2.—El defensor de un ausente prestó c&UCJO1L
solvi praestitit; in dominum indicio postea traus- de pagarse lo .juzgado; transferido después contra
lato, fideiussores ob rem iudicatarn, quos defensor el principal el juicio, no quedarán obligados por
dedit, non tenebuntur, nec pignora, quae de- causa do la cosa juzgada los fiadores, que dió el
derunt. defensor, ni las prendas que dieron.
2. GAIUS libro IX. (2) ad Edictum provincia- 2. GAYO; Comentarios al Edicto provincial, li-
te.—Si creditor Serviana actione pignus a posses- bro IX.—Si el acreedor hubiere reclamado por la
sore petienil, el possessor litis aestirnatiouem ob- acción Serviana la prenda al poseedor, y el posee-
tulerit, et ab co debitor rein vindicel, non aliter dor hubiere ofrecido la estimación del litigio, y el
hoc facere concedetur, nisi prius ci debttum of- deudor reivindicase de él la cosa, no se le concede-
erat. rá que haga esto de Otro modo, sino ofreciéndole
primeramente Jo que se le debe.
3. ULPIANUS libro Viii Disputationurn.— Si 3. ULPIANO; Disputas, Libro VIII.—Si una co-
res distracta fu.erit sic, nisi letra certum diem me- sa hubiere sido vendida de este modo, si dentro
liorem conditionem iimvenisset, fueritquc tradita, de cierto término no se hubiese encontrado mejor
et forte erntor, antoquam melior conditio offcrre- condición, y hubiere sido entregada, y acaso el
tur, hace rem pignori dedisset, Marcellus libro comprador, antes que se ofreciera mejor condición,
quinto Digestorum ait, finiri piglius, si inetior hubiese dado en prenda esta cosa, dice Marcelo en
conditio fuerit allata; quaniquaru ubi sic res dis- el libro quinto del Digesto, que se extingue la
tracIa est, nisi emtori displieuisset, piglius finiri prenda, si se hubiere ofrecido mejor condición; aun-
non putet. que cuando la cosa se vendió de este modo, si no
hubiese desagradado al comprador, no opine que se
extinga la prenda.
4. IDEM Libro LXXIII. ad Edic€urn.—Si debi- 4. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro
tor, cuius res pignori obligatae erant, servumn, LXXIIf.—Si el deudor, cuyos bienes habian sido
quem emerat, redhibucrit, un desinat Servianne obligados en prenda,.hubiere restituido el esclavo
locas eme? El mais est, no desinat, nisi ex yo- que habla comprado, ¿dejará de tener lagar la ac-
luntate creditorisioe factum est. ción Serviana? Y es más cierto que no deja de te-
ner lugar, salvo si esto se hizo por voluntad del
acreedor.
§ 1.—Si le venditione pignoris conseuseril cre- § 1.—Si el acreedor hubiere consentido en la
ditor, vel, ut debitor imane rem pernmutet, vol do- venta de la prenda, ó para que el deudor permute
net, vel la dotem det, dicendum erit, pigmius libe- la cosa, 6 la done, ó la dé en dote, se habrá de
rar¡, nisi salva causa pignoris su¡ consensit vel decir, que se libera la prenda, si no consintió ó en
venditioni, vol ceteris; nani solent multi salva la venta, ó en lo demás, quedando salva Ja causa
causa pIgnoris sui consentire. Sed el si ipse ven- de su propia prenda; porque suelen consentir mu-
diderit creditor, sic tamen venditionein fecit, nc chos dejando salva la causa de su prenda. Mas si la
discederet a pignore, nisi el satistiat, dicendum hubiere vendido el mismo acreedor,pero hizo la ven-
ovil, exceptionem el non nocere. Sed et si non con- ta de suerte que no desistiese de la prenda, si no
cesserat pignus venundari, sed ratam habuit ven- se le satisficiera, se habrá de decir, que no le per-
ditionem, idem cnt probandum. judica la excepción. Pero si no habla permitido
que se vendiera la prenda, sino que ratificó laven -
ta, también se habrá de admitir lo mismo.
§ 2.—Belle quaenitur (3), si forte venditio re¡ § 2.—Con razón se pregunta, si acaso no fuera
specialiter obligatae non valeat, an no cero hace válida la venta de la cosa especialmente obligada,
res creditori debeat, quod consensit, ut puta si ¿deberá esta circunstancia peijudicar al acreedor,
qua ratio iuris venditionem impediat? Dicendum porque Consintió, como, por ejemplo, si alguna ra-
est, pignus valere. zón de derecho impidiera la venta? Se ha de decir,
que subsiste la prenda.
5. MARCIANUS libro singular¡ ad formularn 5. MARCIANO; Comentarios d la fórmula hipote-
hypothecariarn.. —Sol vitur hypotheca, el si ab ea caria, libro único.—Disuélvese la hipoteca, si de
discedatur, ant paciscatur creditor, nc pecuuiam ella se desistiera, ó pactase el acreedor no pedir ci
petat, nisi si quis dieat, pactum interpositum osee, dinero, á no ser que alguno diga que se interpuso
ut a persona non petatur; el quid, si hoc actum pacto para que no se pida é. la persona; y ¿qué, si

(C) donatoris, ¡Idi. l7u1q.


') X, ift. f) probandum e.uii.i velle. {,iaeritur, II1. Vog.

DIGESTO.—LIBRO xx: TITULO VI 31.

sit, quurn forte alius hypothecam possidebit? Sed esto se hubiera tratado, cuando acaso otr&poseye-
quum pactuni conventiirn exceptionem perpetuam re la hipoteca? Mas como un pacto convenido pro-
pariat eadern et in hoe casil poasunt dici, ut et ab duce excepción perpétun, también en este caso
hypotheca disc.edatur. puede decirse lo mismo, para que también haya
desistimiento de la hipoteca.
§ 1.—Si paciscatur creditor, nc intra annum pe- § 1.—Si el acreedor pactara que no pedirá el di-
cuniam petat, intelligitur de hypotheca quoque nero dentro de un año, se entiende que también
idem pactus esse. pactó lo mismo respecto fi la hipoteca.
§ 2.—Si convencrit, nL pro hypotheca fideiussor § 2.—Si se hubiere convenido que se diese fia-
daretur, et datus Bit, satisfactum videbitur, ut hy- dor en lugar de la hipoteca, y se hubiera dado, se
potheca liberetur. Aliud est, si ms obligationis considera haberse cumplido, para que quede libre
vendiderit creditor, et pecrniiam acceperit; tune la hipoteca. Otra cosa es, si el acreedor hubiere
enim manent omnes obligationes integrae, quia vendido el derecho de la obligación, y hubiere re-
pretil loco id accipitur, non solutionis nomine. cibido ci dinero; porque en este caso permanecen
Integras todas las obligaciones, porque se recibe
esto en lugar de precio, no por razón de pago.
§ 3.—Satisfaetum esse ereditori intelligitur, et § 3.—Entiéndese haberse satisfecho al acreedor,
si iusiurandurn delatum datum est, hypothecae si se dió juramento deferido, de que la cosa no es-
non esse rem obligatam. taba obligada en hipoteca.

6. ULPIANUS libro LXXIII. ad Edictum. - 6. U LP lA NO; Comentarios al Edicto, libro


Ítem liberatur pignus, sive solutum est debitum, LXXJIÍ.—También se libera la prenda, ya si se
sive co nomine satisfactuni est. Sed et si tempere pagó el débito, ya si por tal motivo se dió fianza.
finit.um pignus est, idem dkere debemus, ve¡ si Pero también debemos decir lo mismo, si se extin-
qua ratione obligatio eius finita est. guió la prenda por lapso de tiempo, 6 si por algu-
na otra razón feneció su obligación.
§ 1.—Qui paratuS est solvere, merite pignus vi- § 1.—El que está dispuesto fi pagar, con razón
detur liberasse; qui vero non solvere, sed satisfa- se considera que liberó la prenda; más el que está
cere paratus est, in diversa causa est. Ergo satis- dispuesto, no fi pagar, sino á dar fianza, está en di-
feeisse prodest, quia sibi imputare debel creditor, versa situación. Luego aprovecha haber dado fia-
qui satisfactionein admisit vice solutionis; at qui dor, porque debe imputárselo fi si mismo el acree-
non admittit satisfactionem, sed solutionem desi- dor, que admitió afianzamiento en lugar del pago;
derat, culpandus non est. más el que no admite el afianzamiento, sino que
desea el pago, no ha de ser culpado.
§ 2.—I11 satisdatione autem non utimur Atilicini § 2.—Pero en cuanto al afianzamiento no segui-
sententia, qui putabat, si satisdetur alicui eertae mos Ja opinión de Atihicino, que juzgaba, que si
peeuniae, recedere eum a pignoribus debere. fi alguno se le diese fianza de cierta cantidad, de-
bla él quedar separado de las prendas.
7. Gius libro singular¡ ad formulam hypo- 7. GAYO; Comentarios á la fórmula hipoteca-
thecariam.—Si conscnsit venditioni creditor, libe- ria, libro único.—Si el acreedor consintió en la
ratur hvpotbeca; sed in bis pupilli consensus non venta, se libera la hipoteca; pero en estos casos no
debet aliter ratus haber¡, quam si praesente tutore debe considerarse válido el consentimiento del pu-
auctore (1) consenserit, aut etiam ipse tutor, sci- pilo de otro modo, que si hubiere consentido con la
hect si commodum aliquid, vel satis e! fieri ex eo autoridad del tutor, estando éste presente, ó tam-
iudex aestimavenit. bién si hubiere consentido el mismo tutor, por su-
puesto, si el juez hubiere apreciado alguna utili-
dad, 6 que por ello se he daba fianza.
§ 1.—Videbimus, si procurator omnium bono- § 1. - Veremos, si consintió el procurador de to-
ruin consensit, ve! servus actor, cui et solvi po- dos los bienes, 6 el esclavo administrador, fi quien
test, et in id positus est, an teneat consensils co- también se le puede pagar, y está puesto para ello,
rum? EL dicendum est, non posse, nisi speeialiter ¿será válido el consentimiento de estos? Y se ha de
hoc jis mandatum est. decir, que no puede, si especialmente no se les man-
dó esto.
§ 2.—Sed si eum debitonis procuratore convenit, § 2.—Pero si se convino con el procurador del
ne siL res obligata, dicendum est, id debitori per deudor, que no esté obligada la cosa, se ha de de-
dell exeeptionem prodesse. Quum autem eum ser- cir, que esto aprovecha al deudor por la excepción
vo eius convenerit, per ipsam pacti conventi ex- de dolo. Mas cuando se hubiere convenido con un
ceptionem debet. esclavo de él, debe aprovecharle por la misma ex-
cepción del pacto convenido. -
§ 3.—Sí eonvenit de parte pro Indiviso alienan- § 3.—Si se convino sobre la enajenación de una
da, si certa res est, qune venit, potest die¡, de re- parte indivisa, si es cierta la cosa, que se vende,
liqua parte ab initio agi (2) oportere., nec obstat puede decirse que respecto de la Otra parte debe
exceptio. ejercitarse la acción desde un principio, y que no
obsta la excepción.
§ 4.—fliud tenendum est, si quis commuis re¡ § 4.---Ha de tenerse esto en cuenta, que si al-
partem pro indiviso dederit hypotheeae, divisione guien hubiere dado en hipoteca parte indivisa de
facta eum socio non utique eam partem creditori una cosa común, hecha Ja división con el socio, no
obligatam eme, quae ej ohtingit, qui pignori dediL, queda obligada al acreedor solamente aquella par-

(1) Buctors. omítela Ikil. ) pro solidor inserta la l'ulg.


32 DIGESV0. --LIBRO X TITULO vi
sed utriusque pars pro indiviso pro parte dimjdja te, que obtuvo el que dió eii prada, sino que la
inanebit obligata. Parte indivisa de ambos perinauecerA obligada pol-
la mitad.
8. MARCIANUS Libro singular¡ ad forrnulam 8. MARCIANO; comentarios 4 ¿a fórmula hipo-
hypothecariam.—Sicut re corporali extineta, ita
tecaria, libro único.-....Asj como perece la prenda
et usufruetu cxtincto pignus hypothecavc perit. ola hipoteca, extinguida la cosa corporal, así tam-
bién, extinguido el usufructo.
§ 1.—Creditor, ne pignori hypothecaeve sit res, § 1.—El acreedor puedo pactar que no se dé en
pacisci potest; et ideo si heredi paetus fuerit, ej prenda ó hipoteca una cosa; y por esto, si hubiere
quoqueproderit pactum, cui (1) restituit beredita- pactado á favor del heredero, también le aprove-
tem ex Senatusconsnito Trebelliano. chará el pacto i aquel * quien restituyó la lioren-
cia por el Senadoconsulto Trebeliano.
§ 2.—Si procurator debioris ¡u rem suam (2) § 2.—Si el procurador del deudor lo fuese de cosa
sit, non puto diibitari debere, quin pactunt noeeat propia, no creo que deba dudarse que el pacto per-
creditori. Itemque si a parte creditoris procurator judique al acreedor. Y asimismo, si hubiere sido
IR rem sudin extiterit, paciseendo inutilem sibi procurador en cosa propia por parte del acreedor,
faeiet hypothecariarn actionem in tantum, ut pu- pactando, hará inútil para si la acción hipotecaria,
tem recte die¡, et dominis litis hoe casu nocere de tal manera, que opino que con razón se dice
heno exceptionem. que en este caso perjudica esta excepción también
á los dueños del pleito.
§ 3.—Si convenerit, ne pars dimidia pro indivi- § 3.—Si se hubiere convenido, que no esté en
so pignori Mt, quaecunque fundi Mus paro a quo- prenda una mitad indivisa, se pedirá de cualquier
libet possessore petatur, dimidia non recte pe- poseedor cualquiera parte del tundo, y no so pe-
tetur. dirá con derecho una mitad.
§ 4.—Si plu.res (3) dederint pro indiviso, et § 4.—Si muchos hubieren dado una cosa indivi-
eum uno creditor paciscatur, iie hypothecae siL, sa, y el acreedor pactase con uno, que no estuvie-
deiiide ab co petat, etiarnsi liic, eum quo pactus se en hipoteca, y después reclamase de él, aunque
est, solidum fundum possideat pro indiviso, quia este con quien pacté posea indiviso todo el fundo,
de parte couvenisset, non repellit eum a Loto, como se convino respecto de Una parte, no lo repe-
le de todo él. -
§ 5.—An pacisci possint (4) fihiusfamilias et ser- § 5.—Veamos, ¿podrán acaso pactar el hijo de
vus, nc res pignori siL, quam peculiariter hypo- familia y eh esclavo, que no esté en prenda la co-
thecam (5) acceperint, et habent liberam admini- sa, que hubieren recibido hipotecada A su peculio,
strationern, videamus; an quemadmodum donare cuya libro administración tienen, ó así corno no
non possunt, ita neo pacisci, nc pignori siL, pos- pueden donarlo, así tampoco pueden pactar, que no
siut? Sed dicenduni est, ut concodero posaint, cci- esté en prenda? Pero se ha de decir, que lo pue-
hect si pretium pro pactioiie (6) accipiant, quasi den conceder, por supuesto, si recibieran precio
vendant. por el pacto, como si la vendieran.
§ 6.—Si volun tate creditoris fundas alienatus § 6.—Si con la voluntad del acreedor se enaje-
est, inverecunde applicari sibi eum creditor de- né un fundo, descaradamente pretende el acree-
sideraL, si tamen effectus Mt secutus venditionis; dor que sé le aplique á él, si no obstante se siguió
nam si 11011 venierit, non cst satis ad repcllendum el efecto de la venta; porque si no hubiere sido
ereditorem, quod voluit venire. vendido, no es bastante para repeler al acreedor,
que haya querido que se venda.
§ 7.—Supervacuum est quaerere, agrum spe- § 7.—Es supéi'fluo investigar, si un campo dado
cialitor hypothecae datum permissu creditoris ve- especialmente en hipoteca fué vendido con permi-
niisse, si ipse debitor re (7) possideat, nisi quod so del acreedor, si el mismo deudor poseyera la co-
potest fien, nL debitor permissu creditoris vendi- sa, á no ser, corno puede suceder, que el deudor
denit, deinde postea bona fide redemerit ab eodem lo hubiere vendido con permiso del acreedor, y
ve.l ab alio, ad quem per successiouem ea res per. después lo hubiere vuelto á comprar de buena fé
tinere coepisset, aut si ipse debitor emtori heres del mismo ó de otro, A quien por sucesión hubiese
extitcrit. Verutntamen quum pecunia soluta non comenzado A pertenecer aquella cosa, ó si el mis-
sit, dohi mal¡ suspicio inerit, trauslata ad prescus mo deudor hubiere quedado heredero del compra-
tempus, ut possit creditor repileationem doli mal¡ dor. Pero cuando no se haya pagado el dinero, ha-
obiicerc. brá la sospecha de dolo malo, transferida al tiem-
po presente, para que el acreedor pueda oponer la
réplica de dolo malo.
§ 8.—Illud videarnus, si Titius debitor voluntate § S—Vearnos qué derecho haya, si el deudor Ti-
creditonis sui vendiderit Maevio, vel ci, a quo Mo hubiere vendido con la voluntad de su acreedor
Macvms enierit, et postea Macvms TiLlo henos ex- una cosa A Mevio, 6 A aquel de quien Mevio la hubie-
titenit, et creditor ab co petat, quid iuris sit. Sed re comprado, y después Mevio hubiere quedado he-
iniquurn est, auferri ej rem a creditore, qui non redero de Tirio, y el acreedor reclamase de él. Mas
successionis jure. sed alio modo rem nactus cst; es injusto que se le quite por el acreedor la cosa al
potest Lamen die¡, quuin Titii dolus in re versare- que adquirió la cosa, no por derecho de suceslon,
tui-, nc creditor a possessore pecuniam recipiat, sino de otro modo; pero puede decirse, que cuando
iniquissimum eme, ludificari eum. en el negocio hubiese dolo por parte de Tinto, para
que el acreedor no reciba su dinero del poseedor,
(1) is, huerta Hal. es muy injusto que quede burlado.
(2) pactus, in.,erta la Vulq.
(3) rom comrnuneni, inserta la Valg.
(4) Hab.; possuut, el cdchice FI. (6) actiorie, Vutq.
(5) quum peculiariter pignori hypothecani, ¡Ial (7) rem, a! ,ná,-en interlor riel oddice Fi.

tIGtSTtL—LIB1%O 1X: TITULO VI 38

§ 9.—Quodsi is fundas a Maevio alicui obligatus § 9.—Pero si este fundo fuera poseído obligado
possideatur, cui nondum satisfactum erit, tunc por Mevio á alguien, 4 quien aun no se hubiere sa-
rursus aequum cnt excipi, «Si non voluntate ere- tisfecho, también en este caso será justo que se ex-
ditoris veniit»; licet enlin dohis malas debitoris cepcione, «si no se vendió con Ja voluntad del acree-
interveniat, qui non solvit, tamen secundus credi dor»; porque aunque intervenga dolo malo del deu-
tor, qui pignoni aecepit, potior est. dor, que no pagó, sin embargo, el segundo acree-
dor, que lo recibió en prenda, es preferido.
§ 10.—Tutius tamen est, si debitor a ereditore § 10.—Pero es más seguro, que si el deudor pidie-
petat, ut ei permittat pignus vendere, quo magis ra al acreedor, que le permita vender la prenda,
satisfaciat, ante (1) cautionem aceipere ab eo, qui para más bien pagarle, reciba antes caución del
rem emturus erit, ut pretium re¡ venditae usque que hubiere de comprar la cosa, de que se entre-
ad summam debiti creditori solvatur. gará en pago al acreedor el precio de la cosa ven-
dida hasta el importe de la deuda.
§ 11.—Venditionis autem appellationem gene- § 11.—Mas la denominación de venta debemos
raliter accipere debeunis, ut et si legare permisit, admitirla en general, para que también si le per-
valeat, quod eoncessit; quod ita intelligemus, ut et mitió legar. valga lo que concedió; lo que enten-
si legatum repudiatum taerit, convalescat pignus. deremos de este modo, que también si hubiere si-
do repudiado el legado, se convalide la prenda.
§ 12.—Si debitor vendiderit rem, ncc tradiderit, § 12. Si el deudor hubiere vendido la cosa, y
an non repellatur creditor, quasi (2) adhue res in no la hubiere entregado, ¿acaso no será repelido
bonis sit debitoris, an vero, quum teneatur ex em- el acreedor, cual si la cosa estuviera todavia en
t.o, pignus extinguatur? Quod et magis est. Sed los bienes del deudor, ó se extinguirá la prenda,
quid, si pretium venditor consecutus non sit, nec estando obligada por la acción de compra? Lo que
laratus sit emtor dare? Tantundem potest die¡. también es más cierto. Pero ¿qué se dirá, si el ven-
dedor no hubiera percibido el precio, y el compra-
dor no estuviera dispuesto 4 darlo? Puede decirse
otro tanto.
§ 13.—Sed si permiserit creditor vendcre, debi- § 13.—Pero si el acreedor hubiere permitido ven-
tor vero donaverit, an exceptione illum summo- der, y el deudor hubiere hecho donación, ¿lo repe-
veat, an raeti sit inagis quaestio, numqiiid ideo 1cM acaso con la excepción, ó habrá más bien una
venire (3) vohiit, at pretio accepto ipsi quoqiie res cuestión de hecho, tal vez porque quiso que se ven-
expediat? Quo casa non noeebit consensus. Quod- diera para que recibido el precio también 4 él le
si ja dotem dederit, vendidisse ja hoc casu recte aprovechara la cosa? En cuyo caso no perjudicará
videtut propter onera matrinionii. In contrarium el consentimiento. Mas si hubiere dado en dote, con
si coueessit dQnare, et vendiderit debitor, repelle- razón posee en este caso que vendió por causa de
tur ereditor; nisi si quis dicat, ideo concessisse do- las cargas del matrimonio. Al contrario, si permi-
flan, quod amicus erat creditori is, cui donabatur. tió hacer donación, y el deudor hubiere vendido,
será repelido el acreedor; 4 no ser que alguno di-
ga, que permitió que se hiciera donación por esto,
porque era amigo del acreedor aquel 4 quien se
hacia la donación.
§ 14.— Quodsi eoncesserit decem veiidere, ille § 14.—Pero si hubiere permitido vender por diez,
quinque vendiderit, dieendum est, non eme repel- y él hubiere vendido por cinco, se ha de decir, que
lendum ereditorem. la contrarium non erit quae- no ha de ser repelido el acreedor. Por el contrario,
rendrnn, quia recte vendit, si p1inis vendiderit, no se habrá de preguntar si vende bien, si hubie-
quam concessit ereditor. re vendido en nids de lo que permitió el acreedor.
§ 15.—Non videtur autem consensisse creditor, § 15.—Mas no se considera que consintió el acree-
si selente co debitor rem vendidenit, qttum ideo dor, si sabiéndolo él, hubiere el deudor vendido la
passus est venire, quod sciebat ubiqiie pignus sibi cosa, porque consintió que se vendiera por esto,
durare; sed si subscripserit forte in tabalis emtio- porque sabia que donde quiera subsistia para él
ni3, eonsensisse videtur, nisi manifeste apparcat, la prenda; pero si acaso hubiere firmado en la es-
deceptum eme; quod observari oportet, et si sine critura de compra, se considera que consintió, 4
seriptis consensenit. no ser que claramente aparezca que fué engañado;
lo que debe observarse, también si hubiere consen-
tido sin escrito.
§ 16. -Si debitori concessum sit, et benes eius § 16.—Si se le hubiera concedido al deudor, y
vendiderit, potest faeti quaestio eme, quid intelle- hubiere vendido su heredero, ¿puede haber la cues-
xit creditor? Sed recte veniisse dicendrnn est, hae tión de hecho de lo que entendió el acreedor? Mas
enim subtilitates ab iudicibus non admittuntur. se ha de decir que se vendió bien, porque estas su-
tilezas no son admitidas por los jueces.
§ 17.—Si debitor forte conceesa venditioiie des¡- § 17.—Si concedida la venta, hubiere acaso de-
ant possidere, et novus possessor vendidenit, an jado de poseer el deudor, y hubiere tendido el
duret pignus, quasi personae permiserit creditor? nuevo poseedor, ¿subsistirá la prenda, cual si el
Quod et magis est, nam si aovo possessori, non acreedor se lo hubiere permitido 4 la persona? Lo
debitoni, a quo hypothecam aecepit, eoncessit cre- que también es más cierto, porque si el acreedor
ditor vendere, dicendum est, nocere ej exee- le permitió vender al nuevo poseedor, y no al deu-
ptionem. dor, de quien recibió la hipoteca, se ha de decir que
le perjudica la excepción.
§ 18.—Sed si intra annum ant biennium con- § 18.—Pero si el acreedor hubiere consentido

(1) aut, Vulg.


2) quum, Vtttg. 3) FIaL; venir-¡, el códice FI.
Tomo 11-
34 DiGES0.-4jBflO XX: TITULO
\r
senserit oreditor vendere, post hoc tempus ven-
dendo non aufert pignus creditori. que 'venda dentro de un ario ó de un bienio, Vfl
diendo dc.9PUés de este tiempo, no quita la prenda
al acreedor,
§ 19.—Sí ere ditor hypoihecaria usus a poeses- § 19-81 habiendo ejercitado el acreedor la iLe:
sore litis aestirnationem consceutus fuerit, et a de- CLOn
bitore petat debitum, puto doli mali exceptionem hipotecaria hubiere conseguido del poseedor
la estimación del litigio, y pidiese al deudor la deu-
ej obstituram.
da, opino que le obstai'á la excepción de dolo malo.
9. MODESTINUS Libro IV. Rsponsorurn.— Ti- 9. Monspno; Respuesta.9, Libro IV.—Ticio dió
tius Sempronio fundum piguori dedit, et eundem en prcnda un fundo á Sempronio, y después dió
fundum postea Cajo Seio pignori dedit; atque ita en prenda el mismo fundo á Cayo Scvo; y de este
idem Titius Sempronio et Cajo Seio fundum eun- modo el mismo Ticio vendió poi completo el mis-
dem in assem vendidit, quibus pignori ante dedo- mo fundo á Sempronjo y Cavo Se-'o, á cada uno de
rat in solidum singulis; quaero, an venditione ja- los que se lo habla dado antes Integrameute Cli
terposita ius pignoris extinctum sit, ac per hoe bis prenda; pregunto, ¿iliterpuesta la venta, se habrá
solum emtiouis apud ambos permanserit? Modesti- extinguido el derecho de prenda, pory esto habrá
nus respondit, dominium ad cos, de quibus quae- quedado en ambos solo el derecho de compra? Mo-
ritur, cnitionis jure pertinere; quum conscnsum destino respondió 'que por derecho de compra per-
mutuo venditioni dedisse proponantur, inviceni tenece el dominio á estos de que se trata; pues ale-
pignoraticiam actioneni eos non habere, gándose que ambos dieron mútuamente su conse-
timiento para la venta, no tienen ellos mútuamente
la acción pignoraticia.
§ 1.—Titius Seio peeuniam sub pignore fundi § L—Ticio habla dado dinero á Sevo bajo prenda
dederat, qui fundus quuni esset Reipublicae ante de un fundo, y por estar obligado antes este fundo
obligatus, secundus ereditor pecuniani Reipublicae á la República, el segundo acreedor pagó la deuda
eam solvit; sed Macvms extitit, qui dieehat, ante á la República; pero se presentó Mevio, que decia,
Rempublicain sihi fiuidum obligatum fuisse, la- que antes que á la República le habla sido obliga-
veniebatur autem Macvms instrumento cautionis do á él el fundo, mas se hallaba que Mevio inter-
cum Ilepublica facto a Seio interfuisse, et subseri- vino en un instrumento de caución hecho por Seyo
psisse, quo caverat Seius, fundum milli alii ecco con la República, y que lo subscribió, en el cual
obligatum; quaero, an actio aLiqua ¡u rem Maevio aseguraba Seyo, que el fundo no estaba obligado
competere potest? Modestinus respondit, pignue, á otro alguno; pregunto, ¿puede competer á Mevio
cui is, de quo quaeritur, consensit, mínimo eum alguna acción real? Modestino respondió, que este
retinere posca. de quien se habla no puede de ninguna manera re-
tener la prenda, para la cual consintió.
10. PAULUS libro III. Quaestionum.—Volun- 10. PAULO; Cuestiones, libro 111.—Con la vo-
tate creditoris pignus debitor vendidit, et postea luntad del acreedor vendió el deudor la prenda, y
placuit inter eum et emtorein, ut a venditione dis- después se convino entre él y el comprador apar-
eederent; his pignorurn saivum cnt creditori; tarse de la venta; el derecho de prenda quedará
nam sieut debitori, ita el creditori pristinuni ius salvo al acreedor; porque así corno al deudor, as¡
restituitur; noque omnirnodo creditor pignus re- también se restituye su antiguo derecho al acree-
mittit, sed ita demum, si enitos' i-em retine.at , nec dor; y el acreedor no remite de todos modos la pren-
reddat veaditoi-i. Et ideo si indicio quoque acce- da, sino solamente de esta suerte, si el comprador
pto venditor absolutas sit, vel quia non tm'adebat, retuviera la cosa, y no la devolviera al vendedor.
ja id, quod interesi condemnatus, salvum fore Y por esto, si también después de aceptado el ,jui-
pignus creditoni diecndum est; hace enim aceidere cio hubiera sido absuelto el vendedor, ó sido con-
potuissent, etiamsi non voluntate creditoris ven- denado en lo que importa, porque no hacia la en-
didjsset, trega, se ha de decir que la prenda quedará salva
al acreedor; porque estas cocas habrían podido su-
ceder, aunque no hubiese vendido con la voluntad
del acreedor.
§ L—Creditor quoque si pignus distraxit, et ex § 1.—También si el acreedor vendió la prenda,
venditione recessumn fuem'it, vel horno redhibitus, hubiere habido desistimiento de la venta, ó hu-
dominium ad debjtoi-em revert.itur. Idemnque esi in biere sido devuelto el esclavo, revierte el dominio
omnibus, quibus concessum est rem alienam ven- al deudor. Y lo mismo es respecto á todos aquellos
dere; non enim, quia dorninium transferunt, ideo á quienes se concedió que vendieran una cosa aje-
ab emtore ¡as eius recipiunt, sed in pnictinarn can- na; pues no porque transfieren el dominio, reciben
sam res redit resoluta veuditione. - por ello del comprador su derecho, Bino que la cosa
vuelve á su primitiva condición, disuelta la venta.
11, IDEM Libro 1V. Responsorun.-- Lucius Ti- 11, EL MISMO; Respuestas, libro IV.—Lucio Ti-
tius, quurn esset uxori saae Came Seiae debitor cio, siendo deudor de su mujer Caya. Seya, bajo
sub pignore sive hypotheca praediorurn, eadeLu prenda ó hipoteca de unos predios, juntamente con
praedia crim uxore. sua 5cm (1) Septiciae cornniu- su mujer Seya dió en dote los mismos predios Ca
aje fihiae nomine Sempronio manto eius futuro in nombre de Septicia, hijá de ambos, á Sempronio,
dotem dedil; postea defuacto Lucio Titio Septicia futuro marido de esta; después, habiendo fallecido
fila abstinuit se hereditate paterna; quaero., an Lucio Ticio, su hija Septicia se abstuvo de la he-
mater eius hypothec.am persequi possit? Paulus rencia paterna; pregunto,. ¿podrá su madre perse-

(1) Seiae, l'rig.


DIGESTO.—LIBRO XXI: TÍTULO 1

respondit, pignoris quidem obligationem praeclio- guir la hipoteca? Paulo respondió, que se conside-
mm Caiam Seiam, quae viro pro filia comunini in ra que Caya Seva, que convino con su marido ab
dotem eaclern dauti con sensit quum communis dar en dote por la hija de ambos los mismos predios,
flhiae nomine darentur, remisisse videri, obliga- puesto que se dieron en nombre de la bija de am-
tionein autem personalem perseverasse; sed ad- bos, remitió ciertamente la obligación de la prenda
versus eam, quae patris hereditate se abstinuit, de los predios, pero que subsistió la obligación per-
a-tionern non esse dandam. sonal; pero que contra ella, que se abstuvo de la
herencia del pudre, no se ha de dar acción.

12. IDuM libro V. Respon.rürum.— Paulus re- 12. :EL MISMO; Respuestas, libro V.—Paulo res-
spondit, Semproniuni antiquiorem ereditorem con- pondió, que consintiendo Sempronio, acreedor más
sentientcm, quam clebitor eandem rern tertio (1) antiguo, al obligar el deudor la misma cosa á un
ereditori obligaret, ius suum pignoris remisisso tercer acreedor, parece que remitió su derecho de
videri, non etiam tertium in locum eius successis- prenda, no que también el tercero le sucedió en el
se, et ideo mcdii creditoris meliorem causain effe- lugar de él, y que por esto se hizo mejor la causa
etam. Idem observaiidum est, et si Respublica del segundo acreedor. Lo mismo se ha de observar,
tertio loco crediderit. también si la República hubiere prestado en ter-
cer lugar.
§ 1.-Qui pignoris iure rem persequuntur, a § 1.—Los que por derecho de prenda persiguen
vindicatione re¡ cos removeri solere, si qualiscun- la cosa, suelen ser repelidos de la reivindicación
que possessor ofterre (2) vellet; noque enim debet de la cosa, si cualquier poseedor quisiera ofrecer
quaeri de iure possessoris, quum ms petitoris re- el pago; porque ni debe hacerse. investigación sobre
moveatu.r soluto pignore. el derecho del poseedor, cuando, liberada la prenda,
queda extinguido el dei-echo del demandante.

13. TnYPHONINUS libro VIII. L)ispzaationum. 13. Tlm'ONINO; Disputas, libro VIII.—Si defi-
—Si deferente creditore iuravit debitor, se dare riéndolo el acreedor juró el deudor, que él no de-
non oportero, pignus liberatur, quia perinde ha- bla dar, queda liberada la prenda, porque se con-
betur, atqne si indicio absolutus esset; nam et si sidera lo mismo que si hubiese sido absuelto en
a indice, quamvis por iniuriam, absolutas sit de- juicio; porque también si por el juez hubiera sido
bitor, tarnen pignus liberatur. absuelto, aunque con injusticia, el deudor, queda,
no obstante, liberada la prenda.

14. LABEO libro V. Posteriorum a Iavol.eno 14. LAlsuoN; Obras póstumas compendiadas
epilomatorum.—Oum colono tibi convenit, ut in- por Jaroleno, libro V.—Convfnose entre ti y el
vecta, importata pignori essent, donee inerces tibi colono, que las cosas llevadas é importadas estuvie-
soluta, aut satisfactum esset, deinde mercedis no- sen en prenda, hasta que se te hubiese pagado el
mine fideiussorem a colono accepisti; satisfaetum arrendamiento, 6 se te hubiese satisfecho, y después
tibi videri existimo, et ideo illata pignori (3) esse por razón de la pensión recibiste del colono fiador;
desiisse. opino que parece que se te satisfizo, y que por esto
dejaron de estar en prenda las cosas llevadas.
15. SCAEVOLA libro VI. Dge.storum (4).— Pri- 15. ScvoJ.A; Digesto, libro VI.—La herencia
mi crediteris, qui pignori praedia acceperat, el del primer acreedor, que habla recibido en prenda
posterioris, cui quidam ex iisdem fundis dati erant, los predios, y de otro posterior, á quien se hablan
ad eandem personam hereditas devenerat; debi- ciado algunos de estos mismos fundos, habla recai-
tor offerebat, quantum a posteriore creditore mu- do en una misma persona; el deudor ofrecía cuan-
tuatus fuerat; respondit, cogendiim accipere salvo to habla recibido en mdtuo del acreedor posterior;
Fume piguoris l)rioriS contractus. respondió, que ha de ser obligado á recibirlo, que-
dando á salvo el derecho de prenda del primer
contrato.

LIBER VICESIMUSPRIMUS LIBRO VIGÉSIMO PRIMERO


TIT. 1 TÍTULO 1
)J5 AEDILICIO EDICTO ET RnDHIBITI0NE, DEL EDICTO DEL EDIL Y DE LA REIMIIBICIÓN, YDE LA
ET QUANTI (5) MJNORIS ACCIÓN «QUANTI MINORIS
[I Cod.IV..8.] VMse Cód. IV. 55.]
1. ULPJANtJS libro I. ad Edictum AedWum 1. ULPIANo; Comentarios al Edicto de los Edi-
currulium—La.13e0 seribit, Edietum Aedilium cur- les Curules, libro 1.—Escribe Labeon, que el Edic-
rulluni de venditionibus rerum esse tam earum, to de los Ediles Curules sobre las ventas de bienes
quaesol¡ sint, quam carum, quae mobiles ant se se refiere tanto á las de los que son inmuebles, co-
m oyentes. mo á las de los que son muebles ó semovientes.

(l) TiOo, ¡iaL Vutq


2) clebituin, inserta Hil. (L) libro Y. Responsorilifi, fIol.
II) Tr,rr.: pgnn1., et cóUer 1'I.. Br, Lil QVATO, 1I(1. UATO M1O5I5 ACTIOE, Vtt.
DIGESTO.—LIBRO XXI: TÍTULO 1

• § 1.—Áiuiit Aediles: Qui MANCIPIA VENDUNT, § 1.—Dicen los Ediles: «Los que Venden escla-
CERTIORES FACIANT (1) EMTOIIES, QUID MORE! VI- »vos, hagan sabedores fi los compradores de la en-
TIIVI! CIJIQUE SIT, QUIS FLTITIVUS ERROVE SIT, »fermedad 6 vicio que cada uno tenga, si alguno
NOXAVE SOLUTtJS NON SIT; EADEMQUE (2) OMNIA, »es fugitivo ó vagabundo, ó si no está exento de
CUM EA MANCIPJA VEN1BUNT (3), PALAM (4) RECTE »noxa; y expresen todas estas cosas claramente y
PRONtJI4TIANTO (5). Quon SI MANCJPIEJM ADVERSUS »con verdad, cuando se vendieren estos esclavos.
EA VENISSET (6), SIVE ADVERSUS QUOD (7) DI- »Mas si contraviniendo esto hubiese sido vendido
CTUM PROMISSUMVE !'JJERIT (8), CUM VENIRET, »un esclavo, 6 lo hubiese sido coitra lo que se bu-
FUISSET (9); QUOD EflJS (tO) PRAESTAItI OPORTERE »biere dicho ó prometido, cuando se vendiese, por
DECETUR, EMTORJ OMIlBUSQIJE, Al) QUOS EA RES »lo que se dijere que debe respondérsele daremos
PERT1NET, IUDICIU3I DABIMUS, UT ID MAN01PIUM »acción al comprador, y fi todos á quienes corres-
REDHIBEATUR, Si QUID AUTEM POST VENDLTIONEM »ponde el negocio, para que sea devuelto el escla-
TRADITIONEMQUE DETERIUS EMTORIS OPERA, FA- »vo. Mas si en algo hubiere sido deteriorado des-
MILIAR, PROCURATORISVE RIUS FACTUII ERIT, SIVE »pus de la venta y de la entrega por culpa del
QUID EX EQ POST VENDITIONEM NATUM, ADQUISI- »comprador, de su familia, ó de su procurador, 6 si
TUM FUERIT, ET SI QUiD ALIUD (11) IR VENDITIONE »de 61 hubiere nacido, 6 se hubiere adquirido algo
El ACCESSERIT, SIVE QUID (12) EX EA RE FRUCTUS »después de ha venta, y si alguna otra cosa se le
FERVENEI1IT AD EMTOREM, UT EA OMNIA (13) RE- »hubiere agregado ea el acto de la venta, 6 si por
STLTUAT. ITEM (14) Si QUAS ACCESSIONES IPSE e3ta hubieren ido algunos frutos fi poder del com-
PIIAESTITEIIIT, UT IIEC[PIAT. ITEIS SI QUOD MANCI- »prador, para que restituya todas estas cosas. Así-
PIEJM CAPITALEM FRAUDE, II ADMISEIiIT, MORTIS CON- »mismo para que si 61 hubiere prestado algunas ac-
SCISCENDAE SIBI CAUSA (15) QUID EECERIT INVE »cesiones, tas reciba. De igual modo, si algún es-
HARENAII (16) DEP ISGNANDI CAUSA Al) BESTIAS IR- »clavo hubiere cometido fraude capital, ó hecho
1'ROMISSUS (17) FUE1IIT, EA OMNIA IR VENDITIONE »alguna cosa para procurarse la muerte, ó hubiere
PRONUNTIANTO (18); EX HIS ENIM CAUSLS IUDICILIM »sido echado fi la arena para luchar con las fieras,
DAB1MUS. Iba AMPL1IJS, Si QUIS ADVERSÍJS EA »expr6sese todo esto en la venta; porque por estas
SCIENS DOLO MALO VENDIDISSE DICISTUR, IUDICIUM »causas daremos acción. Además de- esto, daremos
DABIMUS. »acción, si se dijere que contra esto vendió alguien
»fi sabiendas con dolo malo».
§ 2.—Causa huius Edicti proponeudi est, ut oc- § 2.—La causa de proponer este Edicto es poner
curratu.r fallaciis vendentium, et emtoribus suc- coto á las falacias de los vendedores, y amparará
curratur, quicunque decepti a venditoribus fuerint; los compradores, cualesquiera que hubieren sido
dummodo sciainus, venditorern, etiamsi ignoravit engañados por los vendedores; pero sepamos que
ca, quae Aediles praestari iubent, tameu tener¡ el vendedor, aunque haya ignorado lo que mandan
debere. Ncc est hoc iniquurn, potuit enim ea nota los Ediles que se haga, debe no obstante quedar
habere venditor; nc que enim interest emtoris, cur obligado. Y esto no es injusto, porque pudo saber-
fallatur, ignorautia venditoris, an calliditate. lo el vendedor; y porque nada importa al compra-
dor por qué sea engañado, si por ignorancia, ó por
astucia del vendedor.
§ 3.—Illud scienduru est, Edictum hoe non per- § 3.—Se ha de saber esto, que este Edicto no se
tinere ad venditiones fiscales. refiere fi las ventas fiscales.
§ 4.— Si tarnen Respublica aliqua (1) faciaL § 4.— Mas si alguna República hiciera la venta,
venditionem, Edictum Iioc 1oum habebit. tendrá lugar este Edicto.
§ 5.-111 pupillaribus quoque venditionibus erit § 5.—Tanibión tendrá lugar el Edicto en las ven-
Edicto locus. tas hechas por los pupilos.
§ 6.—Si intelligatur vitium morbusve mancipii, § 6. - Si se conociera el vicio ó la enfermedad del
ut ploramque siguis quibusdarn solent demousti-a- esclavo, como muchas veces suelen manifestarse
rl (20) vitia, potest die¡, Edictum cessare; hoe enim los defectos poi algunas señales, puede decirse que
tantum intuenduni est, nc enitor decipiatur. no tiene aplicación el Edicto; porque solamente Se
ha de atender fi esto, fi que no sea engañado el
comprador.
§ 7.—Sed sciendum est, «morbum» apud Sabinum § 7.—Pero se ha de saber, que en Sabino se ha-
sic definitum esse: habitum cuiusque corporis con- lla definida as! la «enfermedad»: hábito de algún
tra naturam, qui usum cius ad id facit deteriorem, cuerpo contra lo natural, el cual hace su uso me-
cuius causa natura nobis eius corporis sanitatein nos apto para aquello para lo que la naturaleza
dedit. Id autem alias in tota corpore, alias in parte nos di6 la sanidad de aquel cuerpo. Mas esto pue-
aceidere—nainque totius coi-poris morbus est, puta de acontecer unas veces en todo el cuerpo, otras
[tabes], febris, partis, veluti caecitas, hect en parte de 61—porque es enfermedad de todo el
liorna ita (21) natus sit -, vitiumque a morbo inul- cuerpo, por ejemplo, la tisis, la fiebre, y de una par-
tum differe, utputa si quis balbus sit, nam huno te, corno la ceguera, aunque el esclavo haya naci-
vitiosum magis esse, quam. morbosum. Ego puto do as!—, y el vicio difiere mucho de la enferme-

• (1) FACt UNTO, Ha¿.


(2) BAQUE, ¡iaL (12) qois, ¡JaL
(3) VF.NEUt'T, ¡Ial. y ul. (D) VEr4DII'ORI, ¿aerla Ral.
(4) Ac, Hal. Valg. • (U) TUN, IfnI.
5) PRONUNTIÁNDO, HaL Vulg. 15) MORTISVE CONCSCENDAE CAUSA, HaZ.
6) VENIERIT, HaZ. 1U) SIVE IN ARENAN, IiaI.
(7) QUAN, Ifni. 117) NTEÚMLR5UM, Ilal.
I) FUIT, ¡ial. (5) PRONCNTlC'T, Vttig.
(9) FUERIT, Hal. • (19) aliquarn, ITaIAJ.
(10) NOIBNE, i,,.eera la (JO) Ha¿.,-detuonsirare, el ajd(ce El.
(it) E (en lagar d6 AL1UD), ¡Jal, (21) Valg.; itque, el códice Pl.

t1GEST0.'—L1BR0 xxi: TiTULO 1 3

Aediles. toflendae dubitationis gratia bis racr1 dad, como si alguno fuera tartamudo, porque este
[de eadeni re] idem dixisse, nc qua dubitatio más bien es defectuoso, que no está enfermo. Yo
superesset. opino que los Ediles para quitar dudas dijeron dos
veces lo mismo respecto. de la misma cosa, para
que no quedase duda. alguna.
§ .—Proinde si quid tale fuerit vitii sive morbi, § 8.—Por consiguiente, si hubiere habido algún
quod usiirn ministeriumque hominis impediat, id vicio ó enfermedad tal, que impida el USO y el Servi-
dabit redhibitioni locum, durnmodo merninerimus, cio del hombre, dará lugar fi la redhibición, con tal
non utique quodlibe.t quam levissimum efilcere, nt que hayamos tenido presente, que cualquier cosa su-
morbosus vitiosusve habeatur. Proinde le vis febri- mamente leve no hace ciertamente que sea conside-
cula, aut vetus quartana, quae tarnei iarn sperni rado enfermo ó defectuoso. Por lo tanto, una ligera
potest, vel vulnusculurn modicum nullum habet calenturilla, 6 una cuartana antigua, pero que sin
ja se delictum, quasi pronuntiatum non siL, con- embargo puede ya despreciarse, 6 una pequeña he-
tenini enim hace potuerunt; exempli ita.que gratia rida, no contiene en si ninguna culpa, porque no se
referamus, qui morbosi vitiosique sunt. haya declarado, porque estas cosas pudieron des-
preciarSe y as! por ejemplo expresamos quiénes Se
dicen enfermos 6 defectuosos.
§ 9.—Ápud Vivianuin qnaeritur, si servus mier § 9.—Pregúntase Viviano, si un esclavo que está
fanatices non sernper caput iactaret, et aliqua pro- entre los fanáticos, no perdiera siempre la cabeza,
fatus e.sset, an nihflominus sanus videretur; e! ait y hubiese profetizado algunas cosas, se considera-
Vivianus, nihilominus hune sanum esse; ne.que rá no obstante sano; y dice Viviano, que sin em-
enim nos, inquit, minus animi vitiis (1) aliquos .bargo este está sano; porque dice, que nosotros no
sanos esse intelligere debere; alioquin, inquit, fu- debemos entender que algunos están menos sanos
turum, itt in infinito (2) hac ratione multos sanos por defectos del espíritu; de otra manera, dice, su-
esse negaremus, utputa levem, superstitiosuin, cederla que por esta razón nega.r!amos que muchos
iraeundum, eontumacem, el si qua similia sant hasta lo infinito estaban sanos, por ejemplo, el li-
anirni vitia, magis enim de corporis sanitate, quam gero, el supersticioso, el iracundo, el contumaz, y
de animi vitiis promitti (3). Interdum tamen, in- los que tienen algunos otros defectos semejantes
quit, vitium corporale usque ad animum perveni- del espíritu, porque más bien se promete respecto
re, et eum vitiare, veluti contingeret rxs [fu- fi la sanidad del cuerpo, que respecto fi los defec-
riosoJ, quia id ci ex febribus acoiderit. Quid ergo tos del ánimo. Pero fi veces, dice, el defecto corpo-
est, si quid sit animi vitium tale, ut id a veuditore ral llega hasta el espíritu y lo vieja, como aconte-
exuipi oporteret, neque id venditor, quum sciret, cena en el loco, porque aquel le hubiere provenido
pronuntiasset? Ex cinto eum teneri. de calenturas. ¿Luego qué se dirá, si el defecto del
espíritu fuera tal, que debiera ser exceptuado por
el vendedor, y sabiéndolo el vendedor no lo hubie-
se manifestado? Que queda 61 obligado por la ac-
ción de venta.
§ 10.—Idem Vívianus ait, quamvis aliquando § 10.—Dice el mismo Viviano, que aunque algu-
quis circa fana bacchatus sit, et responsa reddide- na vez hubiera alguno enloquecido como bacante
nt, Lamen si nune hee non faeiat, nulluni vitium cerca de lugares sagrados, y hubiere respondido
ecse; neque co nomine, quod aliquando id fecit, como tal, sin embargo, si ahora no hiciera esto, no
actio est, sicuti si alíquando febrem habni!. Cete- hay detecto alguno; y no hay acción por Ja razón
niim si nihilominus permaneret in eo vitio, ut circa de que hizo esto alguna vez, así como si alguna
fana bacehari soleret, et quasi demens responsita- vez tuvo fiebre. Pero si no obstante permanecie-
ret (4), etiamsi per luxuriani id factum es!, vi- se con este defecto, que cerca de los lugares sagra-
tium tamen case, sed vitium animi, non corporis, dos acostumbrase fi enloquecer como bacante, y
ideoque redhiberi non posse, quoniam Aediles do contestase como demente, aunque esto sucedió por
corporalibus vitiis loquuntur; attamen ex emto Injuria, hay sin embargo vicio, pero viejo del espi-
actionem adniittit. ritu, no del cuerpo, y por consiguiente no puede
ser objeto de la acción redhibitoria,porque los Edi-
les hablan de los defectos corporales; pero admite
la acción de compra.
§ 11.—Idem dicit etinin in bis, qui praeter mo- § 11.—Lo mismo dice también respecto de aque-
dum timidi, cupidi avarique sun!, aut iracundi, llos que son demasiado tímidos, codiciosos y ava-
ros, 6 iracundos,
2. PAUI..us (5) libro 1. ad Edictum Aecliliuni 2. PAULO; Comentarios al Edicto de Los Ediles
currutiuni.—vel melancholici, Curules, Libro L—ó melancólicos,
8. GAius Libro 1. (6) ad Edictum Áedilium 8. GAYO; comentarios al Edicto de los Ediles
currutium. —vel protervi, ve] gibberosi, vel car- Curules, Libro I.—ó soberbios, 6 gibosos, 6 encor-
vi, vel pruriginosi, ve¡ scabiosi; item muti et vados, ó padecen comezón 6 sarna; y también los
surdi; mudos y los sordos;
4. ULFIANUS libro 1. ad Edictum Aediliurn 4. ULPIANO; Comentarios al Edicto de los Edi-

(4) Asi segúrt el responsidaret, del códice FI., Sr.; repou-


(1) piani corporis, inserta ¡Ial. ss are, Taur. -
() in infinittrn, fiat. Vulg. 5) Cajas, ¡Ial.
13) reprornti, Vulq (rl) Panl, libro 11., Ha!,
ILIQEISTO. —LIBRO XXI: TITULO 1

Curruliurn._..oh quae vitia ilegal redhibitioncm les Curules, libro 1.—por ca vos defectos dice que
cese, ex eruto dat actionem. no hay la acción redhibitoria, y dA la acción de
compra.
§ 1.—Sed si vitium corporis usque ad anintuin § 1.—Pero si el defecto del cuerpo trasciende
penetrat, forte si propter febrem loquantur aliena, hasta el espíritu, acaso si por causa do la ficbc
vel qui per vivos more insanoruni deridenda lo- hablaran despropósitos, 6 los que A manera de lo-
quantuL, in quo sic (1) animi vitium ex corporis cos dicen por los pueblos cosas de risa, cucuyo ca-
vitio aceidit, redhiben posee. so linee de este modo el vicio del espíritu del de-
fecto del cuerpo, puede ser objeto de la acción
redhibitoria.
§ 2.—ltem aleatores el vinarios non contineri § 2.—Asimismo, los jugadores de azar y los da-
Edicto, quosdam respondiese Pomponius att; quem dos al vino, dice Pomponio, que respondieron algu-
admodum nec gulosos, neo impostores, aut fien- nos que no están comprendidos en este Edicto; as¡
tiaces, aut litigiosos. como tampoco los golosos, ni los impostores, ó nicu-
tirosos ó pleitistas.
§ 3.—Idem Pomponius ait, qualnvis non val- § 3.—Dice el mismo Pomponio, que aunque el
de () sapienteni servuni venditor praestare de- vendedor no deba entregar un esclavo muy inteli-
beat, taruen, si ita fatuum ve¡ niorionem vendide- gente, sin embargo, si hubiere vendido uno de tal
nt, ut in eo usus nullus sit, videri vitium. El modo fátuo ó necio, que ningún uso pueda hacer-
videmur lior jure uti, ut vitii morbique. appellatio se de 61, se considera que hay vicio. Y parece que
non videatur pertinere, niel ad corpora; animi arr- usamos de este derecho, que la denominación de
1cm vitium ita demum praestabil venditor, si pro- vicio y de enfermedad no se entienda que corres-
misil, si minus, non; el ideo noniinatim de emole ponde sino fi los cuerpos; mas el vendedor respon-
el fugitivo excipitur, hoc enini animi vitium esi, derá de vicio del espíritu solamente de este modo,
non corporis. Unde quidam jumenta pavida el si lo prometió, y si no, no; y por esto se hace excep-
calcitrosa morbosis non eme annumerauda dixe- ción expresamente del vagabundo y del fugitivo,
runt, animi onu, non corponis hoc vitium cese. porque este es vicio del espíritu, no del cuerpo. Por
lo cual dijeron algunos, que las caballerías espanta-
dizas y falsas no debían contarse entre las enfermas,
porque este es vicio del espíritu, no del cuerpo
§ 4.—la summa, si quideni animi tautum vi- § 4—En suma, si verdaderamente el vicio essó-
tiuzu ccl, redilíberi non potest, niel si dietuin cst, lo del Animo, 110 puede tener lugar la acción red-
hoc abesse, el non abeel; ex ernto tamen agi po- hibitoria, salvo si se dijo que no lo habla, y lo hay;
test, si sciens id vitium anirni retiouit, si autem pelo se puede ejercitar la acción de compra, si fi
corporis solius vitiuni ccl, aut et corporis, et ani- sabiendas calló este vicio del espíritu, mas si el vi-
mi mixtum vitium, redltjbitio locuni babebit. cio es sólo del cuerpo, ó vicio mixto, así del cuer-
po, como del espíritu, tendrá lugar la redhibición.
§ 5.—Il1ud cnt annotandum, quod de morbo § 5.—Habrá de notarse esto, que lo que en ge-
generaliter scriptum est, non de sontico morbo. neral se ha escrito de la enfermedad, no se entien-
Nec mirum hoc videni Pomponius ait; nihil cuini de de la enfermedad habitual adquirida. Y dice
ibi agitur de ea re, cui liic ipse inorbus obstet. Pomponio, que esto no parece extrafio; porque allí
no se trata de nada de aquello para lo que fi alguno
le sirva de impedimento esta misma enfermedad.
§ 6.—Idein ah, non omnem morbum dare locuiim § 6—Dice el mismo, que no toda enfermedad dA
redhibitioui, ut puta levis Iippitudo, aut levis den- lugar fi la redhibición, como, por ejemplo, una le-
lis auriculaeve dolor, aut mediocre ulcus; non de- ve fluxión de ojos, ó un lijero dolor de muelas, ó
"¡que febniculam quantulamlibet ad causaru bulas de oído, ó una pequefLa fileera; y finalmente, que
Edicti peitinere una lijera calenturilla no se comprende en el te-
nor de este Edicto.
5. PAULUS libro XI. ad Sabinum.— El quan- 5. PAULO; Comentarios á Sabino, libro XL—Y
tum interest hiten hace vitia, quae Graeci cuanta diferencia media entre estos vicios, que los
fvitio8itatenj dicunt, interque rso; fperturbatio- Griegos llaman tachas, y entre la indisposición, 6
neniJ, aut w7ój [m.orbumJ, aut íaegrot alio- enfermedad, ó padecimiento, otra tanta diferencia
n.ernJ, tantum inter talia vitia et euro morbum, ex hay entre tales vicios y la enfermedad por la que
quo quis minus aptue usui eh, differt, uno sea menos apto pata Un USO.
8. ULPIANIJO libro L ad Edictum ÁedjUum 6. UIPIAxo; Comentarios al Edicto de los Edi-
eurrulium. —Pomponius recte alt, 11011 tantuni ad les Curules, libro 1.—Con razón dice Pomponio, que
perpetuos morbos, verum ad temporarios quoque este Edicto se refiere no solamente fi las enferme-
hoc Edictum pertin ere. dades perpótuas, sino también A las temporales.
§ 1.—Trebatius ait, impetiginosum morbosum § 1.—Dice Trebacio, que uno no está enfermo
non essc (3), si co membro, ubi impetigo esse.t, de empeine, si igualmente bien cc sirviera de aquel
aeque recte utatur; el mili videtur vera Trebatii miembro en que tuviese el empeine; y me parece
sententia. verdadera la opinión de Trebacio.
§ 2.—Spadonem morbosum non cese, noque vi- § 2,—Me parece más cierto que el espadón no es
tiosum, venus niihi videtur, sed sanum eme, sic- enfermo, ni defectuoso, sino que está sano, así co-
uti i!lum, qui unum tcsticuluni habet, qui etiani mo el que sólo tiene un testículo, el cual también
generare (4) potest; puede engendrar;

(1) Hal.; sit, el códice Ft (3 neque vitiosuili, ta'ra li V'il,.


2) Hel. Vuq.; valide, el cikUre 11. 1 non. insei'ie Ifi ¿_

btGE8O.--LIB1tO LXi: TfTULO t 89

'. PAIJLUS libro XI. ad Sabinum.— sin autem 7. PAULO; Comentarios 4 Sabino, libro XI.—
quis Ita spado est, ut tam necessaria pars corpo- pero si de tal suerte es alguien espadón, que por
ns ci (1) penitus absit, morbosas est. completo le faltara parte tan necesaria del cuerpo,
es enfermo.

S. ULP1ANUS libro L ad Edictum. Aeditium S. ULPIANO; Comentarios al Edicto de los Edi-


c?ruliurn.--Si ciii lingua abscissa sit, an sanas les Curulc, libro I.-Si alguno tuviera cortada la
ese vdeatnr, quaeiitur. Et extat hace quaestio lengua, pregúntase si es considerado sano. Y há-
apud Ofihiurn, relata apud eurn in equo ait enim llase esta cuestión en Ofilio, tratada por él respec-
hume videri non esse sanum, to al caballo; porque dice, que se considera que es-
te no está sano.

9. 1DFM libro XLIV. ad Sabinum (2).—Mutum 9. EL MISMO; Comentarios 4 Sabino, libro


morbosum esse, Sabinus ait; morbum enim esse, XLIJT._Dice Sabino, que el mudo es enfermo; por-
sine voce esse apparet; sed qui graviten loquitur, que es claro que es una enfermedad el estar sin
morbosus non est, nec qui isocgc5i [obseureJ; plano voz; pero el que habla con dificultad no es enfer-
qui & [abs que distinctione vocis] loquitur, hie mo, ni tampoco el que no con claridad; pero el que
utique morbosas est. habla sin distinción de palabra, ciertamente es te-
nido por enfermo.

10. IDEM libro I. ad Edictum Aedilium cur- 10. EL MISMO; Comentarios al Edicto de los
ruli.vm (8)—Idem Ofihjus ait, si homuni digitus Bit Ediles Curules, libro .1.—Dice el mismo Ofilio, que
abscissus, membrive quid laceratum, quamvis con- si 4 un esclavo se le hubiera cortado un dedo, ó
sanavenit, si tamen bb earn rem eo minas uti pos- estropeado algún miembro, aunque haya sanado,
sit, non videri sanum esse. si no obstante no pudiera por esta causa hacer uso
de él, no se considera que está sano.
§ 1.—Cancm quoque seribere lego, cuí digitus § 1.—Leo que también escribe Catón, que si 4
de maiiu ant de pede praecisus Bit, eum morbo- alguno se le hubiera cortado un dedo de la mano
sum esse; quod verum est seoundum supra ser¡- ó del pie, este es enfermo; lo que es verdad confor-
ptam distinetionem. me 4 la distinción antes expresada.
§ 2.—Sed si quis plures digitos habeat sive in § 2.—Pero si alguno tuviera más dedos, ó en las
manibus, sive in pedibus, si nihil iunpeditur nume- manos, ó en los pies, si para nada está impedido por
ro eorum, non est ja causa redhibitionis; propter el número de aquellos, no esté en el caso de la red-
quod non illud speetandum est, quis numerus Mt hibición; por lo cual no se ha de mirar cuál sea el
digitorum, sed an sine impedimento vel pluribus, número de dedos, sino si puede usar sin impedi-
ve] paucioribas uti possit. mento, ó de más, ó de menos.
§ 3.—De myope (4) quaesitum est, an sanas § 3.—Respecto al miope se preguntó, ¿se le ten-
esset? Et puto, eum redhiben posse. dna por sano? Y opino, que este puedo Ser objeto
de redhibición.
§ 4.—Sed et [iuscitiosumJ rnorbosnm § 4.—Pero consta que también el nietálopo es
eme constat, id est (b), ubi horno neque matutino enfermo, esto es, cuando el hombre no vé ni por la
tempore videt, neque vespertino; quod genus mor- mañana, ni por la tarde; 4 cuyo género de enfer-
bi Graeci vocant [luscitiosumJ (6). La- medad llaman los Griegos nictalopia. Algunos opi-
scitionem (7) eam esse quidam putant, ubi horno nan que hay nictalopía cuando el hombre no vé
lumine adhibito nihil videt. nada habiendo luz.
§ .—Quaesitum est, an balbus et blaesus, et § .—Se preguntó, ¿está acaso sano el balbu-
atypus, isque, qui tardius loquitur, et varas, et ciente, el tartajoso, el tartamudo, el que es tardo
vatius sanas sit? Et opinor, eos sanos eme. para hablar, el patizambo, y el patiestevado? Y
opino, que estos están sanos.

11. PAIJLUS libro XI. ad Sabinum.— Cn¡ dens 11. PAULO; Comentarios á Sabino, libro XI. -
abest, non est morbosas; magna enim pars homi- Aquel 4 quien le falta algún diente no es tenido
num aliquo dente caret, neque ideo morbosi sunt; por enfermo; porque una gran parte de los hom-
praesertim quum sine dentibus nascimur, nec ideo bres carece de algún diente, y no por eso son en-
minus sani sumus, domec dentes habearnus, alio- fermos; principalmente, porque nacemos sin dien-
quia nullus senex sanas esset. tes, y no por eso estamos menos sanos hasta que
tenemos dientes, pues de otro modo ningún ancia-
no estaría sano.

12. ULPIANUS libro 1. ad Edictum Áediiium 12. ULPIANo; Comentarios al Edicto de los Edi-
currulium.—Qui clavum habet, morbosas est; sed les Curules, libro 1.—El que tiene un clavo es en-
et polyposus. fermo; y también el que tiene un pólipo.
§ 1.—Eum, qui alterum ocuhum, ant alteram § 1.--Eseribe Pedio, que el que tiene un ojo, 6
maxillam maiorem habet, si recto iis utatur, Sa- una mandibula mayor que otra, si usara bien de
num videri Pedius seribit; ait enim, inaequalitatem ellos, es tenido por sano; porque dice, que la des-
maxillarum, oculorum, brachioruni, si nihil ex mi- igualdad de las mandíbulas, de los ojos, 6 de los

(1) LTa1. Vulg.; et, el cóclíce FI. () re(lhberi posee. Sed quid de myope7 morboaum
2) libro II. ad edicturn Aediliva, curruhuni ¡ial. eonstt. Idem ubi horno, Hal
(2) libro XL. ad Sabinum, ¡ial. (6) xic;, ¿uscioos], ¡ial.
( liydropico (en lugar cte myope), Jiai (7) eluscutionem, olros en ¡lot,

40 bi&nsO.—LIBttO XXI: TITULO 1

nisterio praestancio subtrahit, extra redhibitionern brazos, si nada quita fi la prestación de servicios,
esse. Sed et latus ve¡ crus brevius potest affere cae fuera de la redhibición. Pero un costado ó una
impedimenturn; ergo et hie erit redhibendus. pierna más corta puede producir impedimento; lue-
go también este deberá ser objeto de redhibición.
2.-81 quis natura gutturosus Bit, aut oculos § 2.—Si por naturaleza tuviera alguno tumores
eminentes habeat, Banus videtur. en el cuello, ó tuviera los ojos salientes, es consi-
derado sano.
§ 3.—Item sciendum est scaevam non esse mor- § 3.—Asimismo se ha de saber, que el zurdo no
bosum ve¡ vitiosum, praeterquatn si imbecillitate es enfermo ó defectuoso, salvo si por debilidad de
dextrae validius sinistra utitur, sed hune non la derecha usa más útilmente de la izquierda, pe
scaevam, sed inancum esse. ro que este no es zurdo, sino maneo.
§ 4.—ls, cui os oleat, an sanus sit, quaesitum § 4.—Se preguntó, si aquel fi quien le huele mal
est; Trebatius ait, non esse morbosum, os alicul la boca es tenido por sano; dice Trebacio, que no
olere, veuti hircosum, strabonem (1); hoe enim ex es enfermedad que á alguno le huela la boca, como
illuvie oris accidere colore; si tarnen ex corporis al que le huele fi macho cabrio, ó tiene sarro en los
vitio id accidit, veluti quod jedur, quod puJmo, ant dientes; porque esto suele suceder por suciedad de
aliud quid similiter dolcI (2), morbosas est. la boca; pero si esto acontece por vicio del cuerpo,
por ejemplo, porque padece del hígado, del pulmón,
ó de alguna otra cosa semejante, es enfermo.
13. GAflr8 libro 1. ad Edictum Aediliurn cur- 13. G-.&Yo; Comentarios al Edicto de los Ediles
rulium.—Item claudus (3) morbosus ecl. Curules, libro I.—.-También el cojo es enfermo.
14. IJLPLANUS libro I. ad Edictum Aedilium 14 ULPIANo; Comentarios al Edicto de Los Edi-
curruliurn.—Quaeritur de ea muliere, quae sem- les Curules, libro L—Respecto de aquella mujer, que
per mortuos parit, an morbosa Bit; el ait Sabinus, siempre pare muertas las criaturas, pregúntase si
,si vulvae vitio hoc contingit, morbosam eme. es tenida por enferma; y dice Sabino, que si sucede
esto por vicio de la vulva, es tenida por enferma.
§ 1.—Si mulier praegnaus venierit, inter omnes § 1.—Si hubiere sido vendida una mujer emba-
eonvenit, sanam earn eme; inaxirnum enlin ac razada, conviénese por todos que está sana; por-
praecipuum munus ferninarum est aeeipere (4) ae que la mayor y la principal función de las mujeres
tueri concepturn. es recibir y conservar lo concebido.
§ 2.—Pucrperam qiioque sanam eme, si modo § 2.—La recién parida también es tenida por sa-
nihil extrinsecus accidit, quod corpus eius ¡u ah- na, si no sobreviene algún accidente extrínseco,
quam valeludinem irnmitteret. que sujete su cuerpo fi alguna enfermedad.
§ 3.—De eterili Caelius distinguere Treba- § 3.—En cuanto á la estéril dice Celio, que dis-
tium (b) dieit, ut, si natura eterilis sit, sana Mt, si tingue Trebacio, que si fuera estéril por naturale-
vitiO corporis, contra. za, es tenida por sana, y al contrario, si por vicio
del cuerpo.
§ 4.—Item de eo, qui urivarn facit, quacritur; § 4. -Pregúntase también respecto del que se
et Pedius ait, non ob eam rem sanum non esse, orina; y dice Pedio, que no por esto deja de estar
quod in lecto sornrio vinoque piessus, ant etiam sano, porque presa del sueño ó del vino, ó aun por
pigritia surgeudi urinarn facial; sin autem Vitio pereza de levantarse, se orine en la cama; pero si
vesicae collectum huniorein continere non potest, por vicio de la \-egiga no puede contener la orina
non quia urivam in tecle facit, sed quia vitiosam acumulada, puede ser objeto de redhibición, no
vesicarn hiabet, redhiben posce; et venus est (6). porque se orina en la cama, sino porque tiene de-
fectuosa la vegiga; y es más cierto.
§ 5.—Quod PCdiUS idem ait, si uva alieuius § 5.—Asimicino dice Pedio, que si alguno tuvie-
precisa sit, tollere magis, quam prestare redhi- ra cortada la campanilla, más bien quita que no
bitionem, quod morbus ininuitur; ego puto, si presta la redhibición, porque se disminuye la enfer-
morbus desinit, non eme redhibitioni benin, sin medad; yo opino, que si cesa la enfermedad, no ha
autem vitium perseveret, redhibitionem locum lugar á la redhibición, pero que si persevera el vi-
habere. ejo, tiene lugar la redhibición.
§ 6.—Si quis digitis coiiiunctis naseatur, non § 6.—Si alguno naciere con los dedos juntos, no
videtur sanus eme, sed ita demum, si incommoda- se considera que está sano, pero solamente si tu-
tun ad usuin manus. viera incomodidad para el uso de la mano.
§ 7.—Mulierem ita aretani, ut mulier fien non § 7.—Consta que no es considerada sana la mujer
possit, sanam non viderí eonstat. de tal modo estrecha, que no pueda hacerse mujer.
§ 8.—Si quis &rccc ¡tonsiilasJ habeat, an red- § 8.—Si alguno tuviera paperas, pregúntase si
liben, quasi vitiosus, possit, quaenitur. Et si ci podrá ser objeto de redhibición, como defectuoso.
/tonsiilaeJ hae sunt, quas existimo, id est invete- Y si las paperas son las que pienso, esto es, inve-
ratas (7) et qui mm discuti non possint faucium teradas, y tumores de las fauces que ya no puedan
tumores, qui ítonsitlasJ habet, vitiosus ecl. reducirse, el que tiene las paperas es defectuoso.
§ 9.—Si veuditor nominatim excepenit de aliquo § 9.—Si el vendedor hubiere hecho excepción
morbo, et de cetero sanum cese dixerit, ant pro- expresamente de alguna enfermedad, y hubiere di-

(i) Cayacio suslitu'je aeeriadap,.eate esta palabra por la (3) Ilal.; clodus, el códice FI.
de seabrooem, (el que tiene sarro era los dientes), y d ella (1) concipere, ¡Ial.
ajustamos la traducción, porque la del texto, .strab enero, (5) Caelium distinuerc Trebtius, Vra tj.
(bisojo), no tendría aut se, ido—bi del Tr. (S) et venus mt, quod Pedius ait. Idean aat, ial.
(2) sirnile oleat, Tu1. (7) anveteratas, ¡Ial.

lGES1O.--LIBflO xxi: TITULO 1 41

miserit, staiidurn est co, quod convenit; rernitteii- cho ó prometido que estaba sano de las demás, se
tibus enim actiones suas non est regressus dan- ha de estar á lo que se convino; porque á los que
dus, nisi sciens vendit.or moiburn consulto retieuit; remiten sus acciones no se les ha de dar reclama-
tune eniin dandam esse de dolo malo replica ción, salvo si á sabiendas calló de intento el ven-
tionem. dedor Ja enfermedad; porque entonces se ha de dar
la réplica de dolo malo.
§ 10.—Si nominatim morbus exceptus non sit, § 10.—Si expresamente no se hubiera exceptua-
taus tamen morbus sit, qui ornuibus potnit nppa- do una enfermedad, pero la enfermedad fuera tal
rere, ut puta caecus horno venibat, aut qui cien- que pudo ser manifiesta para todos, como por ejem-
trieern evidentem et perieulosam habebat vel in plo, si se vendia un esclavo ciego, ú que tenla una
capite, vel in alia parte corporis, eius nomine non cicatriz evidente y peligrosa, ó en la cabeza, ó en
tener¡, Caecilius (1) ait, perinde as si nominatim otra parte del cuerpo, dice Cecilio, que no se está.
morbus exeeptus fuisset; ad eos enim morbos vi- obligado por razón de esto, del mismo modo que
tiaque pertiiiere idictum Aedilium probanduln si expresamente hubiese sido exceptuada la enfer-
est, qune quis ignoravit, vel ignorare potuit. medad; porque se ha de entender que eh Edicto de
los Ediles es aplicable á aquellas enfermedades y
vicios, que alguno ignoró, ó pudo ignorar.
15. PAULUS libro XL ad Sabinum..— Quae bis 15. PAULO; Comentarios d Sabino, libro XI.—
i1 mense purgatur, sana non est item quae non La que purga dos veces al mes no está sana; nsj-
purgatur, nisi por actatem accidit. mismo la que no purga, salvo si esto sucede por
razón de la edad.

16. Poicpoxius libro XXIII. (2) ad Sabinum.— 18. P OMPONIO; Comentarios d Sabino, libro
Quod ita sanatum est, ut in pristinum statum re- XXIII.—E1 que sanó de suerte que volviese á su
stitueretuv, perinde habendum est, qilasi nunquam primitivo estado, ha de ser considerado lo mismo
morbosum esset. que si nunca hubiese estado enfermo.

17. ULPJANUS libro 1. ad Edictum Áediliuni 17. ULPIANO; Comentarios al Edicto de los Edi-
currulium.— Quid sit «fugitivus », definit Ofihius. les Curules, libro 1.—Define Ofihio, qué sea «fugi-
«Fugitivus» est, qui extra dornini domum fugae tivo». Es «fugitivo» el que por causa de fuga per-
causa, que se a domino celaret, manit. manece fuera de la casa de su dueño, para ocul-
tarse de su dueño.
§ 1.—Caelius autem fugitivuin cese nit eum, § 1.—Mas dice Cebo, que es fugitivo el que se
qui ea mente diseedat, nc ad dominum redeat, ta- marcha con la intención de no volver á su dueño,
metsi mutato conilio ad eum revertatur; neme aunque habiendo cambiado de propósito vuelva á
enim tafl peceato, inquit, poeniteutia sua noens él; porque dice, que nadie por su propio arrepen-
esee desinit. timiento deja de ser responsable de tal culpa.
§ 2.—Cassius quoque seribit, fugitivum osee, § 2.—También escribe Cassio, que es fugitivo el
qui corto proposito dominura rehinqnat. que con determinado propósito dejara á su dueño.
§ 3.—item apud Vivianurn relatum est, fugiti- § 3.—Asirnlslno dicese por Viviano, que se ha de
ruin fere ab afiectu n.iiirni intelhigendum cese, non considerar al fugitivo de ordinario por su inten-
utique a fuga; siam eum, qui hostem, ant latro- ción, no ciertamente por la fuga; porque aquel que
nein, incendium ruinamve fagerct, quamvis f ti- - huyese de enemigo, ó ladrón, incendio ó ruina,
gisee 'rerum cst, non tamen fugitivum cese. 11cm aunque es verdad que huyó, no es sin embargo fu-
ne eum quidem, qui a praeceptore, ciii ja discipli- gitivo. Del ifiisnio modo, el que huyó ciertamente
nara traditus erat, aufngit, cese fugitivum, si forte del preceptor á cuya disciplina habia sido someti-
ideo fugit, quia immode.rate eo utebatnr. ldemque do, no ce fugitivo, si acaso huyó porque se utili-
probat et si ab eo fugerit, eni erat commodatus, si zaba de él inmoderadamente. Y lo mismo admite
propter eandern eaiisam fugerit. Idem probat Vi- también si hubiere huido de aquel á quien habla
vianus, et si saevius eum eo agebat. Haee ita, si sido dado en comodato, si hubiere huido por Ja mis-
eos ftigisset, et ad dominum venisset; ecterum si ma causa. Lo mismo admite Viviano también silo
ad dominiim non venieset, sine ulla dubitatione trataba con más dureza. Esto as!, si hubiese huido
fugitivum videri ait. de ellos, y se hubiese ido á poder de su dueño; pe-
ro si no hubiese ido á poder de smi dueño, dice que
sin duda alguna ce considerado fugitivo.
§ 4.—Idem ait interrogatus Proculus de eo, qui § 4.—Lo mismo dice Próculo, habiendo sido in-
domi latuisset, in lico scilicet, itt fug;e naetas oc- terrogado respecto de aquel que se hubiese escon-
casione.m se subtraheret; ait, tametsi fugere non dido en la casa, por supuesto, para esto, para es-
posset videri, qui dorni mansisset, tomen eum- fa- caparse habiendo hallado ocasión para la fuga; di-
gitivum fuisse; sin autem in lioc tantum latuisset, ce, que au1nque no pueda coaeicleiai-se que huye el
quoad iracundia domini effervesee.ret, fugitivum que hubiese permanecido en la casa, este, sin em-
non cese, sicuti nc eum quidem, qui, quurn doini- bargo, fué fugitivo; riere que si se hubiese ocultado
num animadverteret verberibus se afücere vello, solamente por esto, mientras estuviera exaltada ha
praeripuisset se ad amicuin, queni ad precaudum ira de su dueño, no es fugitivo, as¡ como cierta-
perdaeeret. Nc eum quidern fugitivum cese, qui in mente tampoco loes aquel que, advirtiendo que su
hoe progreesus est, ut se praecipitaret. Ceterum señor quena azotarle, hubiese corrido á casa de
etiam e-am quis fugitivum diecret, qui domi in al- un amigo, para llevarlo á interceder por él. Y que
tum Iocum ad praecipitandum se ascendisset, ma- verdaderamente tampoco es fugitivo el que hubie-

(1) C»elius, Hal. Vulg. (2) XXXIII., Bel.


Tomo Il — G
bIGEsro.—LIERo XXI: Ti1TiLo

gisque huiic mortem sibi conseiseere voluisse; illud se salido para esto, para precipitarse. Pero que al-
eiiim, quod plerumque ab imprudentibus, inquit, guno dina, que también es fugitivo el que hubiese
die¡ solet, eum esse fugitivum, qui norte aliqua subido á un lugar alto de la casa para precipitar-
sine voluntate domhii ernansisset, non esse ve. se, pero que este más bien quiso procurarse la
rum, sed ab affetu anirni euiusque aestimandurn. muerte; porque, añade, lo que muchas veces sue-
le decirse por imprudentes, que es fugitivo el que
alguna noche se hubiese quedado fuera de casa
rin la voluntad de su señor, no es verdad, sino que
se ha de juzgar por la intención de cada uno.
§ 5.—Idem Vivianus alt, si a magistro piier re- § 5—Si un muchacho huyó del maestro, y se fué
cessit, et lursus ad matrern pervenit, quurn quae- otra vez á donde estaba su madre, como se pregun-
reretur, mm fugitivas esset, si celancli causa quo, tase si era fugitivo, dice el mismo Viviano, que
ne ad dominum reverteretur, fagisset, fugitivum es fugitivo, si hubiese huido para ocultarse y no
esse; sin vero, ut por matrom faciliorein depresa- volver á su señor; pelo que no era fugitivo, silo
tiocm haberet delicti alleulus, non esse fugi- hizo para rogar más fácilmente por medio de su
tivum. madre por causa de algún delito.
§ 6.—Caelius quoque seribit, si servuin emeris, § 6.—También escribe Celio, que si hubieres
qui se in Tiberim dcieeit, si moricudi duntaxat comprado un esclavo, que se echó al Tiber, si se
onsilio suscepto a domino diseessisset, non cese hubiese fugado de su señor habiendo tomado la re-
fugitivum; sed si fugae prius consilium habuit, solución solamente de matarse, no es fugitivo; pe-
deinde mutata voluutate in Tiberim se deiceit, ro que si primeramente tuvo la intención de huir,
mánere fagitivum. Eadem probat et de eo, qui de y después habiendo cambiado de voluntad se echó
ponte se. praecipitavit. Hace omnia vera sunt, quae al Tiber, permanece siendo fugitivo. Lo mismo ad-
Caclius scribiÉ. mite también respecto de aquel que se precipitó
desde un puente. Todo esto que escribe Celio es
verdad.
§ 7.—Idem alt, si servus tuus fugicus vicarium § 7.—Dice el mismo, que si huyendo tu esclavo
enum seoum abduxit, si vicarius invitus, ant im- se llevó consigo á su vicario, si el vicario le siguió
prudens secutus est, noque occasionem ad te re- contra su voluntad, ó ignorándolo, y habiendo te-
deundi nactus praetermisit, non videri fugitivum nido ocasión para volver á tu poder no la dejó pa-
fuisse. Sed si ant olim, quam fugeret, intcllexit, sar, no se considera que fué fugitivo Pero si ó al
quid ageretur, aut postea eognovit, quid aeti es- tiempo en que huyese supo de qué se trataba, ó
set, et redire ad te, ql.uun posset, noluit, contra después conoció qué es lo que se habla hecho, y
cese. Idem putat dicendum de eo, qucm plagiarias pudiendo, no quiso volver á tu poder, es Jo contra-
abduxit. rio. Lo mismo opina que se ha de decir de aquel á
quien se lo llevó un sonsacador de esclavos.
§ 8.—Idem Caelius alt, si servus, quum infundo § 8.--Dice el mismo Cello, que si hallándose cii
csset, exiiseet de villa ea mente, ut profugeret, et un fundo hubiese salido de la casa de campo Uli
quis eum, priusquam ex fundo tuo é.xiisset, com- esclavo con la intención de huir, y alguno lo hu-
prehondissot, fugitivum videri; animum enim fu- biese aprehendido antes que hubiese salido de tu
gitivum facere. fundo, es considerado fugitivo; porque la intención
hace al fugitivo.
§ 9.—Idem nit, neo eum, qui ad fugam gradum § 9.—Dice el mismo, que el que dió uno ó dos
unum alterumve promovit, vel etiam currere coe- pasos para huir, ó que también empezó á correr,
pit, si dominum scquentem non potest evadere, si no pudo escaparse de su señor, que le seguía,
non esse fugitivum. no es tampoco fugitivo.
§ 10.—Idem recte ait, libertatis cuiusdam spe- § 10. –Con razón dice el mismo, que haber huido
clem erce, fugisse, hoc est, potestate dominica in es cierta especie de libertad, esto es, que de pre-
praesenti (1) liberatum cese. sento se está libre de la potestad del señor.
§ 11.—Pignori datus servus debitorem quidem § 11.—El esclavo dado en prenda tiene cierta-
doininum liabet, sed el, posteaquam ius suum mente por dueño al deudor, pero si después que el
exercuiteroditor, el se subt.raxit, potest fugitivas acreedor ejercitó su derecho so escapó de él, pue-
videri. de ser considerado fugitivo.
§ 12.—Apud Laboonem et Caellum quaeritur, § 12.-Pregúntase por Labeon y Cello, si algu-
si quis la asylum confugerit, ant co se conferat, no hubiere huido á un asilo, ó se acogiese allí don-
quo solent venire, qui se venales postulant, an de suelen acudir los que solicitan ser vendidos, ¿se-
fugitivus Bit? Ego puto, non cese eum fugitivum, rá fugitivo? Yo opino, que no es fugitivo el que
qui id facit, quod publico facere licerc arbitratur. hace lo que cree que es licito hacer publiea.men-
Nc eum quidem, qui ad etatuam Caesaris conf u- te. Y no croo ciertamente que es fugitivo el que se
git, fugitivum arbitror; non enim fugiendi animo acoge á la estgtaa del César; porque no hace esto
hoc facit. Idem puto et in eum, qui in asyluni vel con ánlnio de huir. Lo mismo opino también res-
quod aliud confugit, quia non fugiendi animo hoe pecto de aquel que se acoge á un asilo, ó á otra
faeit (2); si tamen ante fugit, et postea se coutulit, cualquier parte, porque no hace esto con ánimo de
non ideo magis fugitivas eme desinit, huir; pero si huyó antes, y después se acogió, no
por esto deja de ser fugitivo.
§ 13.—item Caelius seribit, placero, cutu quoque § 13.—Tarnbién escribe Cello, que parece bien
fugitivum esse, qui co se coriferat, unde eum do- que sea también fugitivo el que se acoja allí de don-
minus recuperare non possit; multoque magis de no pueda recuperarlo su señor; y que con mu-

(1) interim, (en luqar de in praesenti), Jhd. (2) Idem puto -facit, oniitelae Hal,

DIGESTO.—LIBRO XXI: TITULO 1 48
illurn fugtivnm eme, qui co se conferat, unde ab- cha más razón es fugitivo, el que se refugie allí de
duci non possit. donde no pueda ser sacado.
§ 14.--cErronem» ita definit Labeo, pusi]lum fu- § 14—Labeon define as¡ al «vagabundo», que es
gitivum esse, et ex diverso fugitivum magnum, un pequeño fugitivo, y por el contrario, que el fu-
erronem eme; sed proprie erronem sic definimus, gitivo es un gran vagabundo; pero propiamente
qui non quidem fugit, sed freqilenter sine causa definimos de este modo al vagabundo, el que cier-
vagatur, et temporibus ja res nugatorias consum- tamente no huye, pero con frecuencia anda vagan-
tic serias dornum redit. do sin causa, y habiendo gastado el tiempo en co-
sas frívolas vuelve infle tarde fi la casa.
§ 15.—Apud Caelíurn seriptum est, liberti apud § 15.—Hállase escrito en Celio, que el esclavo de
patronum habitantis sic, ut sub una clave tota eme un liberto que habitaba con su patrono, de manera
babitatio esset, servus ea mente, nc rediret ad que toda la casa de éste estaba bajo una sola llave,
eum, extra habitationem liberti fait, sed intra se hallé fuera de la habitación del liberto con la in-
aedes patroni et tota nocte oblituit; videri cese fu- tención de no volver fi él, pero pasó escondido toda
gitivum Caelins ait. Plane si talem custodiarn ea la noche dentro de la casa del patrono; dice Celio,
habitatio non habuit, et in ea celia libertus haN- que se considera que es fugitivo. Pero si la habi-
tavit, cui cominune et promiscnnm pluriinn celia- tación no tuvo tal custodia, y el liberto habitó en
ruin ¡ter cst, contra plaecre dehere Caelius ait, e aquel cuarto, para el cual era comun y el mismo el
Labeo probat. paso de muchos cuartos, dice Ocho, y aprueba La-
beon, que debe parecer bien lo contrario.
§ 16.—idem Caelius ait, servum in provinciam § 16.—Dice el mismo Cello, que no es fugitivo
missuni a domino, quum euni mortuum cese et te- el esclavo enviado por su señor fi una provincia,
stamento se liberum reflctmn audiisset, et in co- cuando habiendo oído que habla muerto aquél y
dem offieio permansisset, tantumque pro libero se que le habla dejado libre en el testamento, hubie-
gerere coepisset, huno non cese fugitivum; nec se permanecido en el mismo oficio, y tan sólo hu-
enini inentiendo se liberum, inquit, fugitivue cese biese comenzado fi conducirse como libre; porque
coepit, quia chic fngae concilio id fecit. dice, que engañándose al creerse libre, no comen-
zó fi ser fugitivo, porque hizo esto sin propósito
de fuga.
§ 17,—Quod alunt Aedies: «nona solutus non § 17.—Lo que dicen los Ediles: «no esté exento
siti, sic intelligendum est, ut non bee debeat pro- de nona», se ha de entender así, que no se deba
nuntiari,nulla-m euni noxam coinniisisse, sed illud, expresar, que él no cometió nona alguna, sino es-
nona solutum cese, Irnc est, n.oxali indicio subie- to, que está exento de noxa, esto es, que no esta
ctum non cese; ergo si noxam commisit, nec per. sujeto fi juicio noxal; luego si cometió nona, y no
manet, nona solutus videtur. permanece, se considera libre de nona.
§ 18.—Nonas accipere debemus privatas, hoe § 18. -Debemos entenderlas nonas partícula
est cas, quaceunque committuntur ex delictis, non res, esto es, aquellas que se cometen por delitos,
publicis criminibus, ex quibus agitur iudiciis no- no por crímenes públicos, por los que se ejercitan
xalibus; denique specialiter cavetur infra de capi- las acciones noxales; finalmente, en especial se dá
talibus fraudibus; ex privatis autem noxiis oritur caución despues por los fraudes capitales; mas de
damnum pecuniarium, si quis forte noxae dedere las nonas privadas resulta condena pecuniaria, si
noluerit, sed litis aestimationem sufferre. acaso alguno no hubiere querido hacer entrega
por la nona, sino sufragarla estimación del litigio.
§ 19.—Si quis taus sit servus, qui omnino manU- § 19. -Si algún esclavo fuera tal, que absoluta-
initti non possit ex Constitutionibus, vel si sub mente no pudiera manumitirse por las Constitu-
poena vinoulorum distractus sit a domino, vel ab ciones, ó si fuera enajenado por su señor bajo pe-
aliqua potestate dainnatus, vol si exportandus, na de prisión, ó condenado por alguna autoridad,
aequissimurn cnt, etiam hoc praedici. 6 si hubiera de ser desterrado, será muy justo, que
también se exprese esto.
§ 90.—Si quis affirniaverit, aliquid ademe ser- § 20.—Si alguno hubiere afirmado que el esclavo
vo, ncc adsit, ve! abesce, et adsit, utputa si dixe- tiene alguna cualidad, y no la tuviese, ó que no la
nt, furem non cese, et fur sit, si dixerit, a.rtificem tiene, y Ja tuviera, por ejemplo, si hubiere dicho que
cese., et non sit; hi enim, quia quod asseverave- no era ladrón, y fuera ladrón, y si hubiere dicho
runt, non praestant, adversus dictum promissum- que era artífice, y no lo fuese; estos, como no veri-
ve facero videntur. fican lo que aseveraron, se entiende que obran con-
tra lo dicho 6 lo prometido.
18. GAIUS libro I. ad Ecl ktu,n Aedilium curru- 18. GAYO; Comentarios al Edicto de los Ediles
iiurn. - Si quid venditor de mancipio affirrnaverit, Curules, libro 1.—Si el vendedor hubiere afirma-
idque non ita eme erntor queratur, aut redhibito- do alguna coca respecto fi un esclavo, y el compra-
rio, ant aestimatorio, id est quanto minoris indicio dor se quejase de que este no era as!, puede ejer-
agere potest; verbi gratia si constantem, ant labo- citar ó la acción redhibitoria, 4 la estimatoria, esto
riosum, ant curracem (1), vigilaeem cese, ant ex fm- es, la quanto rninoris por ejemplo, si hubiere afir-
galitate sua peculium aequirentem affirmaverit, et mundo que era constante, ó Jabonoso, 4 diligente,
is ex diverso levis, protervus, desidiosus, soini- 4 vigilante, ó que con su frugalidad adquiría pecu-
culosus, piger, tardus, comecon inveniatur; hace lio, y él por ci contrario hallara que era ligero,
omnia videntur eo pertinere, no id, quod ajfirma- protervo, desidioso, dormilón, perezoso, pesado, y
venit venditor, amare ab eo exigatur, sed eum comilón; respecto de todo ésto parece que corres-
quodani temperamento, ut, si forte constantem ponde, que lo que el vendedor hubiere afirmado no

(1) 2Oi re., seria preferible leer curacem, corno ei olrr


l,cior,e,.—N. del 7r.

44 DIGESTO.— LIBRO XXI: TÍTULO 1

esse afflrmaverit, non exacta gravitas et constan- sea exigido por él rigurosamente, sino con cierta
tia, quasi a philosopho desideretur, et si ¡ab orlo- moderación, de suerte que si acaso hubiere afirma-
sum el vigilaeem af'firrnaverit esse, non continuus do que es constante, no se exija exacta gravedad
labor per dies noctesque ab eo edgatur; sed hace y constancia, corno de un filósofo, y si hubiere afir-
omnia ex bono et aequo modice desiderentur. Idem inado que era laborioso y vigilante, no se exija de
t in ceteris, quao venditor affirmaverit, intelli- él continua labor de día y de noche; sino que lodo
gemus. esto se reclame moderadamente según bondad y
equidad. Lo mismo entenderemos también respec-
to de lo demás que el vendedor hubiere afirmado.
§ 1,—Venditor, qui optiinum coquum ese dixe- § 1.—El vendedor que hubiere dicho que el co-
nt, optimurn in eo artificio praestare debet; qui cinero era muy bueno, debe entregar uno muy bue-
vero simpliciter coqu'um esse dixerit, satisfacere no en este oficio; pero el que simplemente hubiere
videlur, etiamsi mediocrem coquurn praesteL Idem dicho que era cociucro, parece que cumple, aunque
et la ceteris generibus artificiorum entregue un mediano cocinero. Lo mismo también
respecto á los demás oficios.
§ 2.—Aeque si quis simpliciter dixerit pe.uIia- § 2.—I,aalmento, si alguno hubiere dicho sim-
tum 0350 servum, suffiit, si is ve] rniniinum ha- plemente que el esclavo tenla peculio, basta con que
beat peuliuIn. lo tenga, aunque sea muy pequefio.
19. ULP[ANJS Libro I. ad Edictum Aediliunl 19. ULrIANO; Comentarios al Edicto de los Edi-
curruüum.-- Sciendum tameii est, quaedain, etsi les Curules, libro 1.—Pero se ha de saber, que aun-
dixerit, Praestale euni non debere, scilicet ea, qnae que hubiere dicho ciertas cosas, por ejemplo, las
ad nudani laudern servi pertiuent, veluti si dix- que se refieren á mero elogio del esclavo, corno si
nt, frugi, probum, dicto audientem; ut enim Pe- hubiere dicho que era sobrio, probo, y bien man-
dius seribil, multani interest, coinrnendaiidi serví dado, no debe quedar él obligado; porque, co-
causa quid dixerit, an vero praestituruin se pro- mo escribe, Pedio, hay mucha diferencia entre que
miseril, quod dixit. hubiere dicho algo para recomendar el esclavo, y
que hubiere prometido que ¿1 responderá de lo
que dijo.
§ 1.—Plane si dixerit, aleaoren non esse, f u- § 1.—Por lo cual, si hubiere dicho, que no era
rem non esse, ad statuam nunquam confugisse, jugador, ni era ladrón, y que nunca se habla refu-
oportct eum Id praestare. giado á la estátua, debe él responder de esto.
§ 2.—Dictum a promisso» sic discernitur: «di- § 2.—«Lo dicho» distinguese de «lo prometido»
etum» accipimus, quod verbotenus pronuntiatuni de este modo: entendemos por «dicho», lo queso ex-
cst, nudoque sermone finilur, «promissum» autem presó solamente con la palabra, y acaba en la mo-
potest referri el ad nudarn promissionem sive pol- ra conversación, pero «lo prometido» puede referir-
licitationeni, vel ad sponsuui (1); secundum quod seas! á nada promesa ú oferta, como á prometimien-
ineipiet is, qui de huiusinodi causa stipulanti spo- to; según lo que comenzare el que prometió al que
pondil, el ex stipuiatu posce convenir¡, el redhibi- estípula sobre semejante causa, puede ser de-
toriis actiouibus; non novum, nam el qui ex ernto mandado así por lo estipulado, como con las accio-
potest convenir¡, idem etiam redhibitoriis actiolli- nes redhibitorias; lo cual no es nuevo, porque tam-
bus convenir' potest. bién el que puede ser demandado con la acción de
compra, puede igualmente ser él mismo demanda-
do con las acciones redhibitorias.
• § 3.—Ea autem sola dieta sive prornissa admit- § 3.—Mas se han de admitir aquellos solos dichos
tenda sunt, quaecunque sic dieunt.ar, UI praesten- Ó promesas, que se dicen para que so cumplan, no
tar, non nl iactentur, para jactarse.
§ 4.—lilud sciendum est, si quis artificein pro- § 4.—Se ha de saber, que si alguno hubiere pro-
miserit, vel dixerit, non utique perfectum eum metido un artífice, ó hubiere dicho que lo era, no
praestaro debet, sed ad aliquern modum perituni, debe entregar ciertamente el que sea perfecto, si-
ul noque consummatae (2) seientiae accipias, Be- no el que en cierto modo sea périto, de suerte que
que rursus indoctum esse in artificiuni (3); suf- no entiendas el que es de ciencia consumada, ni á
ficiol igitur talem esse, quales vulgo artifices di- su vez el indocto en aquel arte; as!, pues, bastará
cuntur. que sea tal, como los que vulgarmente se dicen
artífices.
§ 5.—Dejado aiunt Aedile3: «emtori omnibusque, § 5.—Despnés dicen los Ediles: «daremos acción
ad quos ea res pertinet, iudicium dabimus»; polli- ah comprador, y á todos á quienes corresponda el
centur enitori actionem, el successorihas eius, qui negocio»; prometen acción al comprador, y á los
ja universum us succedunt. «Emtorem» accipere sucesores de este, que le suceden en todo su dere-
debemus eum, qui pretio emil; sed si quis vcrrn'- cho. Por comprador» debemos entender aquel que
taverit, dicendurn csl, utrunique emtoris et vendi- compró por precio; pero si alguno hubiere permu-
LorEs loco haber¡, el utrumquc posse ex hoc Edicto tado, se ha de decir, que uno y otro son considera-
experiri. dos en lugar do comprador y de vendedor, y que
uno y otro pueden reclamar en virtud de este Edicto.
§ 6.—Tempus autem redhihitionis sex menses § 6.—Mas el tiempo de la redhibición llene seis
utiles habel; si autem maneipium ñon rcdhibealur, meses útiles; pero si no fuera objeto de redhibición
sed quanto miiionis agitur, annus utilis est; sed el esclavo, sino que so ejercita la acción qaaflto
tempus redhibitionis ex die venditionis currit, aut minris, hay un ario útil; mas el tiempo de la red-

(1) spónsioncrn, fiat.


( Taar. según el consuinrnae de¿ cdcioe Fi; euni sum-
rnae, (en terger de consu!nmatae, Hal, Vu,ig. at'tilici, ¡Ial. Vu lq.

DIGESTO.—LJBRO XXI TfTIJIM 1 45

si dictum promissuinve quid est, ex co, ex quo di- hibición corre desde el día de la venta, ó si se di-
ctum promissurnve quid est. jo ó se prometió alguna cosa, desde que alguna
cosa se dijo ó se prometió.

20. GAIIJS libro 1. ad Edictum 4ediiiu.m cur- 20. GAYO; Comentarios al Edicto de los Ediles
rutjum.--Si vero ante venditionis teinpus dictum Curules, libro 1.—Pero si antes del • tiempo de la
intercesserit, deinde post aliquot dios interposita venta hubiere mediado alguna cosa dicha, y des-
fuerit stipulatio, Caeliva Sabinus seribit, ex pilo- pués, pasados algunos días, se hubiere interpuesto
re causa, quae statim, inquit, ut veniit id inanci- estipulación, escribe Ocho Sabino, que por la pri-
piurn, co nomine posee agere coepit. mera causa, que comienza desde luego, dice, que
fué vendido el esclavo, puede ejercitar la acción
por tal motivo.

• 21. ULPJANUS libro 1. ad Edictum Aedilium 21. ULPiANO; Comentarios al Edicto de tos Edi-
cu.rrulium.—<Redhihere est facere, nt rursus ha- les Curules, libro 1.—eRedhibir» es hacer que el
beat venditoi, quod habuerit, et quia reddendo id vendedor tenga de nuevo lo que hubiere tenido, y
fiebat, ideirco rcdhibitio et appellata, quasi red- como esto se hacia devolviéndolo, por esto se lla-
ílitio (1). mó redhibición, como devolución.
§ 1.—Quum redditur ab emiore mancipium ven- § 1.—Cuando por el comprador se devuelve un
ditori, de dolo malo promitti oportere ci, Pompo- esclavo al vendedor, dice Pomponio, que debe pro-
idus ait, et ideo cautiones necessarias cese, nc metérsele respecto al dolo malo, y que por esto son
forte ant pignori datas sit servus ab emtore, aut necesarias las cauciones, no sea que el esclavo ha-
iussu cine furtum sive damnnm cuí datum sit. ya sido dado en prenda por el comprador, ó que
por su mandato se haya hecho ti alguien un hur-
to 6 un dalio.
§ 2.—Idem Pomponius ait, interdum etiam du- §2.—Dice el mismo Pomponio, que ti veces tam-
pliciter eautioues interpon¡ debere alias in praeteri- bién deben interponerse por duplicado las canelo-
tum, alias in futuruin, utputa si chis servi nomine, nes, unas por lo pasado, otras poi lo futuro, por
qui redhibetur, emtor procuratorve cius iudicium ejemplo, si en nombre del esclavo, que es redhibido,
accc7it, vel quod eum eo ageretur, ve] quod ipee aceptó el comprador ó su procurador el juicio, 6 el
eius nomine ageiet. Cavendum autem cese ait, si que se intentase contra él, 6 el que él mismo in-
quid sine dolo malo emtor eondemnatus fuerit, aut tentase en su nombre Mas dice que se ha de dar
dederit, his rebus recte pi-aestari, vel si quid ex caución, si el comprador hubiere sido condenado
eo, quod eger.it, ad eum pervenerit, dolove malo, ti alguna cosa sin dolo malo, ó la hubiere dado, de
vel culpa cius factum sit, quomilius perveniret, responderse debidamente de estas cosas, 6 si de lo
iisclem diebus (2) reddi. que hubiere hecho hubiere ido algo ti su poder, 6
con dolo malo, ó culpa suya se hubiera hecho que
no fuera, de devolverse en los mismos días.
§ 3.-.-Idein ait, futuri temporis nomine cautio § 3.—Dice el mismo, que solía darse caución por
nem ci, qui ecielis vendidit, fieri solere. Si in fuga razón del tiempo futuro al que vendió ti sabiendas.
est horno sine culpa emioris, et nihilominus conde- Si el esclavo esta fugitivo sin culpa del compra-
mnatur venditor; tum enim cayere oporte.re , ut dor, también esto no obstante es condenado eh ven-
emtor hominem persequatur, et in sua poteetate re- dedor; porque entonces conviene dar caución de
dactum venditori reddat; que el comprador perseguirá al esclavo, y de que
vuelto ti su poder lo devolverá al vendedor;

22. GAIUB libro 1. ad Edictum AediUum cur- 22. GATO; Comentarios al Edicto de los Ediles
rulium.—et neque por se, neque por beredem Curules, libro 1.—y de que ni por si, ni por su he-
suum futurum, quominus euni hominem venditor redero se izará que el veiedor no tenga aquel
habeat. esclavo.

23. ULPIANUS libro 1. ad Edictum Aedilium 23. ULPiANO; comentarios al Edicto de toe Edi-
curruiiurn.—Quum autem redhibitio fit, si dete- les Curules, libro L—Mas cuando se hace la.red-
rius rnancipium sive animo, sive corpore ab emto- hibición, si por el comprador fué deteriorado el es-
re factura eet, praestabit erntor venditori, utputa clavo, ó en su espíritu, 6 en su cuerpo, el compra-
si stupratum sit, ant saevitia emtoris fugitivum dor responderá de ello al vendedor, por ejemplo,
cisc coeperit; ci ideo, inquit Pomponius, ut ex si hubiera sido estuprado, 6 hubiere comenzado ti
quacunque causa deterius faetum cii, id arbitrio estar fugitivo por sevicia del comprador; y por
iudieis aestimetur, et venclitori praestetur. Quodsi esto, dice Pomponio, que por cualquier causa que
sine índice horno redhibitus sil, reliqua autem, haya sido deteriorado, se estimará esto al arbitrio
qnae diximus, nolit emtor reddere, sufficiatvendi- del juez, y se entregará al vendedor. Pero si el es-
tori ex vec4ito atio. clavo hubiera sido redhibido sin intervención del
juez, y el comprador no quisiera devolver lo de-
más, que hemos dicho, bástele al vendedor la ac-
ción de venta.
§ 1.—Jubent Aediles restitui ci quod venditioni § 1.—Mandan los Ediles que se restituya, as¡ lo
aceessit, ci si quas aecessioues ipse praestiterit, ut que fijé accesorio ti la venta, como también si al,
uterque resoluta emtioxie nihil amplius consequa- gunas accesiones él mismo hubiere entregado, do

ehaItio, otro en Ihil. () de rebus, (en lagar de (UeUus), ¡ial



4 bIGIsT0.—LIBRO xxr: TÍTULO 1

ur, quam non (1) haberet, si venditio facta non suerte que, disuelta la compra, no reciban uno y
csset. otro nada mas que lo que no tendría, si no se hu-
biese hecho la, venta.
§ 2.—Excipitur etiani file, qui capltalern frau § 2. —Exceptúase también el que cometió frau-
dem adrnisit. «Cnpitalem fraudem admittere» est de capital. «Cometer fraude capital» es delinquir
tale aliquid delinquere, propter quod capite p' en algo tal, que por ello haya de ser uno condena-
niendus sit veteres enini fraucleni pro poena po do á pena capital; porque los antiguos solían cm-
nere solebant. Oapitalem fraudein admisisse acci- plearfraude por pena. Entenderemos que uno co-
piemne dolo malo, et por nequitiam; ceterurn si metió fraude capital con dolo malo, y por maldad;
quis crrore, si quis casu fecerit, cessabit Edictum; pero si alguno lo hubiere hecho 6 por error, 6 por
nade Pomponius ait, neque impuberem, neque fu- casualidad, dejara de aplicarse el Edicto; por lo
riosum capitalem fraudeni videri admlsisse. cual dice Pomponio, que se considera que ni el im-
púbero, ni el furioso cometieron fraude capital.
§ 3.—Excipitur et ile, qui «niortis consciseen- § 3.—También se exceptúa el que «hubiere he-
dae causa quid fecerit» inaLus servus creditus est, cho alguna cosa para procurarse la muerte»; se
qui aliquid facit, quo magis se robus humanis ex- creyó que es mal esclavo el que hace alguna cosa
trahat, utputa laqueurn torsit, sive rnedicameiitum para dejar más fácilmente de vivir, por ejemplo, el
pro veneno bibit, praeeipitemve se ex alto miserit, que se apreté un lazo, 6 bebió un medicamento por
aliudve quid teeerit, quo facto sporavit inortein un veneno, 6 se hubiere precipitado desde una
perventurarn, tanquani non nihil (2) ¡a aliuni att- altura, ó hubiere hecho otra cualquier cosa, con la
surus, qui hoe adversus se ausus est. cual esperé que le llegarla la muerte, como si se
hubiere de atrever contra otro fi algo el que se
atrevió si esto contra si mismo.
§ 4.—Si servus sit, qui vcndidit, vel fihiusfaml- § 4.—Si el que vendió fuera esclavo, ó hijo de
lina, in dominuni vl patrcm de peculio aedilicia familia, compete contra el señor 6 contra el padre
actio compctit; quamvis enim poenale.s vicicautur la acción edilicia de peculio; porque aunque parez-
actiones, turnen, quoniam ex contracta vduiunt, can penales las acciones, sin embargo, como pro-
dicendurn est, eorum quoque nomine, qui la alie- vienen de un contrato, se ha decir, que competen
na potestate Sant, competere, proinde et si fihiafa- también en nombre de los que están en ajena po-
mihias vel aneihla distraxit, aeque dicenduin est, testad, y por consiguiente, si hizo la enajenación una
actiones aedilicias loeurn habere. hija de familias 6 una esclava, se ha de decir igual-
mente, que tienen lugar las acciones edilicias.
§ 5.—Ha.e actiones, quae ex hoc Edicto oriun- § 5,—Estas acciones, que nacen de este Edicto,
tur, eLlain adversus heredes omnes compotunt. competen también contra todos los herederos.
§ 6.—Et si bona fide nobis servient liberi forte § 6—Y si acaso de buena fé nos prestaran ser-
hornines, ve¡ servi alíen¡, qui vondiderunt, potest vidumbre los hombres libres, ó los esclavos ajenos,
die¡, etiarn hoz hoe Edicto contineni. que hicieron la venta, puede decirse que también
ellos son comprendidos en este Edicto.
§ 7.—.Iuliauus uit, iudicium redhibitoriae actio- § 7.--Dice Juliano, que el juicio de la acción red-
nis utrumque, id est venditorem et emtorem, que- hibitoria debe restituir en cierto modo por entero
dammodo in intogrum restituere debere. A uno y otro, esto es, al vendedor y al comprador.
§ 8.—Quare sive cm toni servus farturn fecerit, § 8.—Por lo cual, si el esclavo hubiere hecho un
sive alii cuilibet, ob quod furturn emtor aliquid hurto al comprador, 6 fi otro cualquiera, por cuyo
praestiterit, non autor hominem venditoni restitue- hurto el comprador hubiere dado alguna cosa, no
re lubetur, quam si indemnern euni praestiterit. se manda que restituya el esclavo al vendedor de
Quid ergo, inquit luliantis, si nolucrit venditor ho- otro modo, que si le hubiere respondido de su indem-
mmcm recipere? Non esse cogendurn, ait, quid- nidad. ¿Qué, pues, dice Juliano, si el vendedor no
quam praestare—nee amplius, quam pretio con- hubiere querido recibir el esclavo? Dice, que no ha
demnabitur—, et lioe detrirnentum sua culpa em- de ser obligado fi dar alguna cosa—y no será con-
toreni passurum, qui, quum posset honiiuem noxue denado si más que al precio—, y que el comprador
dedere, maluerit litis aestimationem sufferre, et habrá de sufrir este quebranto por su culpa, por-
videtur mili Julianas sententia humanior eme. que pudiendo entregar el esclavo por la noxa, pre-
firió sufragar la estimación del litigio, y me pare-
ce más humano con su opinión Juliano.
§ 9.—Quum redhibetur inaneipium, sI quid ad § 9,—Cuando es objeto de redhibición el esclavo,
emtorem perveuit, vol culpa eius non pervenit, si alguna cosa fué fi poder del comprador, ó por su
restitui oportet, non solum si ipse frttctus percepit, culpa no fué fi su poder, debo ser restituida, no so-
mercedesve a servo i'el conductore servi accepit, lamente si el mismo percibió los frutos, ó recibió
sed etiain si a venditore fuenit idcirco consecutus, los salarios del esclavo, ó del arrendatario del escla-
quod tardius el hominem restituit; sed et si a que- vo, sino también silos hubiere obtenido del vende-
vis alio possessore fructus accepit erntor, restitue- dor, precisamente porque le restituyó tardíamente
re eos debebit. Sed et si quid fructuum nomine el esclavo; pero también si el comprador recibió
coasectitus est, id praestct. Item si legatum vel los frutos de otro cualquier poseedor, deberá res-
hereditas servo obveuerit. Noque refert, potuenit tituirles. Pero si consiguió alguna cosa por razón
baec consequi venditor, an non potuenit, si servum de frutos, restitúyala también. Asimismo, si sobre el
non vendidisset; ponamus enini, talem esse, qui esclavo recayere un legado ó una herencia. Y no
capere aliquid ex testamento non potucrat; nihil ¡ni orta qn el vendedor hubiere podido, 6 no hu-
haec res nocebit. Pedius quideni etiam illud non biere podido, conseguir esto, si no hubiese vendido
putat eme spectandum, culus cont•eniplatioue te- el esclavo; porque supongamos que era tal, que no

(1 uon, es cot iderd ¡c(, ssjétiu. .2, iiihil o,,,,, ¡Jo!.


1iIGESO.—LlBitO Xfl: TITULO :1•

tator strvnm heredem seripserit, vel ej legaverit, habla podido adquirir cosa algiula por testamento;
quia, etsi venditio remansisset, nihil hace res cm- esto en nada le perjudicará. A la verdad, Podio opi-
tori proderat; et per contrarium, inquit, si con. na también, que no se ha de mirar por contemplación
teinplatione venditoris inst.itutus proponeretur, ta- de quién haya el testador instituido heredero al es-
men diceremus, restituere erntorem non debere clavo, ó le haya hecho un legado, porque aunque hu-
venditori, si noliet eum redhibere. biese subsistido la venta, esto en nada aprovechaba
al comprador;y por el contrario, dice, sise alegase
que fué instituido por contemplación del vendedor,
diríamos sin embargo que el comprador no debe
restituir al vendedor, si no quisiera redhibirlo.

24. GAlus libro 1. ad Edictuni Aediliurn cur- 24. GAYO; Comentarios al Edicto de los Ediles
rulium.—Et generaliter dicendum est, quidquid Curules, libro L—Y en general se ha de decir, que
extra rem emtoriS por eum servum aequisitLlm est, todo lo que por medio de es-te esclavo se adquirió
id jastum videri reddi oportere. independientemente de los bienes del cóniprador,
parece justo que debe ser devuelto.

25. ULI'IANUS libro 1. ad Edictum Aedilium 25. UIrIAo; Comentarios al Edicto de los Edi
curruliurn.—Aediles etiarn hoe praestare emtorem les Curules, libro 1.—Los Ediles quieren que el
vohint, si in aliquo deterior factus sit servus, sed comprador responda también de esto, de si en algo
ita demum, si post venditionem traditionernque hubiera sido deteriorado el esclavo, pero esto so-
faetu sit; ceterum si ante fuit, non pertinet ad lamente, si hubiera sido deteriorado después de la
hoe iudicium, quod ante factum est. venta y de la entrega; pero si lo fué antes, no co-
rresponde á este juicio lo que antes se hizo.
§ 1.—Sive ergo ipse deteriorem eum feeit, sive § 1.—Así, pues, ó si él mismo, ó si su familia, 6
familia chis, sive procurator, tenebit actio. si su procurador, lo hubiere deteriorado, habrá es-
ta acción.
§ 2.—<FamiIjae» appellatione omnes, qui in ser- § 2.—Bajo la denominación de «familia» com-
vitio sant, continentur, etiam liberi homines, qui préndense todos los que están para el servicio, aun
ci bona fide serviunt, ve¡ alieni (1); accipe cos quo- los hombres libres, que de buena fé le prestan ser-
que, qui in potestate eius suut. vidumbre, ó los ajenos; y comprende también á los
que están bajo su potestad.
§ 3. —Procuratoris fit mentio in bac actione; sed § 3.—En esta acción se hace mención del procu-
Neratius «procuratorem» hie eum accipiendum alt, rador; pero Neracio dice, que aquí se ha de enten-
non quemlibet, sed cui universa negotia, ant id der por «procurador», no cualquiera, sino aquel
ipsum, propter quod deterius factwn sit, manda- á quien se encomendaron todos los negocios, ó es-
tum est. pecialinente este por el cual se causó el deterioro.
§ 4—Pedius alt, aequum fuisse, id duutaxat § 4.—Dice Pedio, que fué justo que se imputara
iniputari emtori ex 'acto procuratoris et familiae, al comprador por hecho del procurador y de la fa-
quod non fuit passurus senvu, nisi ej (2) ven iisset; milia solamente aquello que el esclavo no hubie-
quod autem passurns erat, etiamsi non veniisset, ra de haber sufrido, si no se le hubiese vendido;
in co coneedi emtori servi su¡ noxae deditionem; mas que por lo que habla de haber sufrido, aun-
et ex co, inquit, quod procurator eoinmisit, solum que no hubiese sido vendido, se concede al com-
actioiium praestandarum necssitatem ej iniungi. prador la entrega de un esclavo Buyo propio por el
daiio; y dice, que por lo que hizo el procurador se
le impone únicamente la necesidad de ceder las
acciones.
§ 5.—Quid ergo, si culpa, non etiam dolo emto- § 5. — ¿Qué se dirá, pues, si por culpa, no tam-
nc servus deterior factus lit? Aeque condemna- bién por dolo del comprador hubiera sido deterio-
bitur. rado el esclavo? Igualmente será condenado.
§ 6.----Hoc autem, quod deterior factus est ser- § 6.—Mas esto en que ci esclavo fué deteriora-
vus, non solum ad corpus, sed etiam ad animi vi- do, se ha de referir no solamente al cuerpo, sino
tia referendum est; utputa si jmjtatione conservo- también á los vicios del espíritu; por ejemplo, si
mm apud cmtorcm taus faetus est, a.leator forte, por imitación de sus coesclavos se higo tal en po-
vel vinarius, vel erro evasit. der del comprador, acaso jugador, ó borracho, 6
anduvo corno vagabundo.
§ 7.—Sed notandum est, quod non permittitur § 7.—Pero se ha de notar, que no se le permite
emtori, ex hiiiusrnodi causis noxae dedere servum al comprador dar por semejantes causas su propio
suum, ncc ohm (3) factum servorum siiorum, item- esclavo por la noxa, porque no responde de acto de
que procuratoris praestat. sus propios esclavos, ni tampoco de su procurador.
§ 8.—Item sciendum est, hace omnia, quae ex- § 8.—Asimismo se ha de saber, que debe él res-
pniinumtur Edicto Aedilium, praestare eum debe- ponder de todas estas cosas, que se expresan en el
re, si ante ludieium aceeptum faeta int; ideirco Edicto de los Ediles, si hubieran sido hechas antes
enim necesse habuiese ea enumeran, ut, si quid de aceptado el juicio; porque por esto tuvo nece-
eorum ante litem contestatam contigisset, praesta- sidad de que fueran enumeradas, para que respon-
retur. Ceterum post iudieinm acceptum tota causa diese de ella, si alguna de estas cosas hubiese acon-
ad hominem restitueudum in iudicio versatur, et tecido antes de contestada la demanda. Pero des-
tam fructus veniuut, quam id, quo deterior faetus pués de aceptado el juicio, toda la causa se reduce

(j) servi, insería ¡Ial. () Otras ediciones dicen etenrn, en lugar de ncc enim, en
(?) 7'aur. según la escrüura original; e, oniiela una cuyo caso habría de suprirnírse en la traducción la negati-
correcciiM del cddie FC., Br. ca.—N. del Tr,

48 DIGESTO, —LIBRO XXI: TP43Lo 1

est, ceteraque veniunt; iudiei enim statim atque en el juicio it la restitución del esclavo, y 5C COlE-
iudex factus est, omnium rerum officiurn incurnbit, prenden tanto los frutos, como también aquello CII
quaeeunque in iudicio versantur; ea autem, quan que fité deteriorado, y se comprenden las demás
ante iudicium coutiugunt, non valde ad eum per- cosas; porque a.1 juez, tan prouto como es hecho
tinent, nisi fuerint ci nontinatim iiiiuncta. Jaez, le incumbe el COnociiiiieiito de todas las cosas
que vierten en el juicio; pero aquellas que suceden
antes del juicio, no le corresponden, desde luego,
si expresamente no le hubieren sido sometidas.
9.—Praeterea in Edicto adiieitur SiC: ET QUAN- § 9--Ademas de esto se af'ade así en e! Edicto:
TA PECUNIA PRO NO NOMINE SOLUTA, ACCESSIONIS- «Y no se devolverá cuanto dinero hubiere sido pa
VE NOMINE DATA ERIT, NON REDDNTUR CUIIJSVE »gado por este esclavo, ó sido dado por razón de ac
PECUNLAN QUIS EO NOMINE OBLIGATUS ERIT, NON »cesión; ó de aquella cantidad, á que alguno esta-
LIB ER ABIT UR. »viere obligado por este motivo, no quedará libre».
10.—Ordine (1) fecerunt Aediles, ut ante ven- § 10.—Los Ediles procedieron con este órden, pa-
ditori emtor ea omnia, quae supra scripta sunt, ra que el comprador entregue antes al vendedor to-
praestet, sic deinde pretium consequatur. das estas cosas, que arriba quedan expresadas, y
así obtenga después el precio.
26. GAIUS libro L ad Edictam Aedilium cur- 26. GAYO; Comentarog al Edicto de los Ediles
rulium. —Vide amuz turnen, nc iniquum sit, ernto- Curules, libro 1.—Pero veamos, no sea injusto que
rem compelí¡ dimittere corpus, et ad actionem hi- el comprador sea compelido á dimitir el esclavo,
dicati mitti, si interdurn nihil praestatur propter y IL remitirse A la acción de cosa juzgada, si tal
inopiam venditorie; potiusque res ita ordivanda vez nada se entrega por causa de la pobreza del
Sit, ut emtor caveat, Si ultra Certurn tempus pecu- vendedor; y si más bien se habrá de disponer el ne-
nia sibi soluta sit, se rnancipiurn restitutuxum. gocio de modo que el comprador dé caución de que
él restituirá el esclavo, si dentro de cierto tiempo
se le hubiera pagado A él el dinero.
27. ULPIANIu Libro 1. ad Edictuni Aediliuni 27. Uí.rIkNo; Cornearios al Edicto de los Edi-
currulium. - Debet autem recipere pecuniam, les Curulgg, libro 1.—Mas debe recibir el dinero
quam dedit pro co homine, vel si quid acceesionis que dió por el esclavo, ó cualquiera cosa que dió
nomine. «Dari2 autem noii id solum accipiernus, A titulo de accesión. Pero entenderemos que «se
quod nuineratur venditori, utputa pretium et usu- dA» no solamente, lo que se entrega al vendedor,
ras cius, sed et si quid enitionis causa erogatum como el precio y sus intereses, sino también si se
cst; bac autem ita deinum deducitur, si ex volun- gustó alguna cosa par causa de la venta; mas esto
tate venditoris datur, ceteruin si quid sua sponte se deduce solamente, si se dA por voluntad del ven-
datum esse proponatur, ion imputabitur, neque dedor, pero si se dijera que se dió alguna cosa por
enim debet., quod quis sao arbitrio dedit, a vencli- su propia voluntad, no se imputará, porque no de-
toic exigere. Quid ergo, si forte veetigalis nomine be exigir del vendedor lo que alguno dié por su vo-
datuni est, quod emtorem forte sequeretur? Dice- luntad. ¿Qué diremos, pues, sise diú acaso por razón
mus, hoc quoqiic restitucndum, inclemnis enim de tributo lo que quizá correspondiese al compra-
emt.or debet diseedere. dor? Diremos que también se ha de restituir esto,
porque el comprador debe quedar indemne.
28. GAIUS Libro 1. ad Edictum Aediliurn cur- 28. GAYO; comentarios cd Edicto de Los Ediles
ruliuin.—Si venditor de lis, quae Edicto Aediliurn Curules, Libro 1.—Si el vendedor no diera caución
continentur, non eaveat, pollicentur adversus eum de las cosas que se contienen en el Edicto de los
(ad) rediiibenduin iudieiurn intra duos incuses, vel Ediles, prometen contra di la acción redhibitoria
quauti emtoris intersit, intra sex menses. dentro de dos meses, ó la de cuanto importe al
comprador, dentro de seis meses.

29. ULPu.Nus Libro 1. ad Edictwm Aediliurn 29. ULPIANO; Comentarios al Edicto de los Edi-
curruLium.---I11ud sciendum est, si emtor vendito- les CBrULeS, Libro 1.—Se ha de saber, que si el com-
ri hace non praestat, quae desidet-autur in bac (2) prador no entregara al vendedor las cosas que se
actione, non posse ci veuditorein condemnari; si reclaman por esta acción, no puede el vendedor ser
autein enitori venditor ista non praestat, conde- condenado á su favor; pero si el vendedor no las
mnabitar oí. entregara al comprador, será condenado A su favor.
§ L—Itcmerntori praestandum est,ut pecuuiae, § 1.—También se ha de responder al comprador
caius nomine obligatus cnt, liberetur, sive ipsi que quedará libre de la cantidad, por razón de la
venditoii obligatus sit, sive etiam alii, que estuviere obligado, ya haya sido obligado A
favor del mismo vendedor, ya también al de otro.
§ 2.—Condeninatio autem fit, quanti ea res cnt; § 2.—Mas liácese la condena por cuanto impor-
ergo, excedat (3) pretium, an non, videamus. Et tare la cosa; as¡, pues, veamos, si excede, ó no, el
quidem coutinct condemnatio pretium accesciones- precio. Y á la verdad, la condena contiene el pre-
que; an et usuras pretii consequatur, quasi quod cio y las accesiones; ¿pero conseguirá también los
sua intersit, debeat accipere, maxime quum fra- intereses del precio, como si debiera recibir lo que
ctus quoque ipse rcLituat? Et placet, colisecu- le inipoTta, mayormente restituyendo también él
turu in. los frutos? Y parece bien que los haya de conseguir.

(1) Ordiuern, Vu19.


(2) in Relione, según Tau., ¿ir. (5) ¡Ial. Vidg.; excedet el códice Fi.

DIGESTO.—LIBRO XXI: TITULO 1 49
§ 3.—Si quid tamen damni sensit, vel si quid § 3.—Pero si experimentó algún daño, 6 si gas-
pro servo impendit, consequetur arbitrio iudicis, tó alguna cosa por el esclavo, lo conseguirá fi ar-
sic tamen, non ut ci horum nomine venditor con- bitrio del juez, pero de modo que no sea condena-
demnetur, ut alt lulianus, sed nc alias compella- do el vendedor á su favor por razón de estas cosas,
tur hominem venditori restituere, quam si eum in- como dice Juliano, sino que no sea compelido fi
dernnem praestet. restituir el esclavo al vendedor de otro modo, que
si él le respondiera de su indemnidad.

30. PAULtS libro L ad Edietum Aediliurn cur- 80. PAULO; Comentarios al Edicto de tos Edi-
uiiurn.—Ite.m si servi redhibendi nomine emtor les Curules, libro 1.—También si el comprador
iudicium accepit, vol ipse cinc nomine dietavit, aceptó el juicio á nombre del esclavo objeto de red-
cave.ndiim ex utraque parte cnt, nt, si quid cine hibición, ó él mismo lo planteé en su nombre, se
dolo malo condemnatus sit, ve] si quid ex co, quod habrá de dar canción por una y otra parte, para
egenit, ad eum pervenerit, dolove malo cilia fa- que si fi algo hubiera sido condenado sin dolo ma-
cturn sit, quominus perveniret, Id reddat, lo, 6 si algo hubiere ido fi su poder por lo que hu-
biere tratado, ó con dolo malo suyo se hubiera he-
cho que no llegara fi su poder, lo devuelva.
§ 1.—Quas impensas necessario in eurandum § 1.—Los gastos necesarios que el comprador
servum post litem contestatam erntor fecerit, im- hubiere hecho después de contestada la demanda
pulabit (1); praecedentes impensas norninatim com- para curación del esclavo los pondrá en cuenta; di-
prebendendas, Pedius; sed cibaria servo data non ce Pedio, que los anteriores gastos se han de com-
eme imputanda, Arito ait, nam nec ab ipso ex¡- prender expresamente; pero dice Ariston, que no se
gi, quod in ministerio cinc fult. han de Contar los alimentos dados al esclavo, por-
que tampoco se exige de él mismo el importe de.
haber estado fi su servicio,

31. ULP]ANUS libro 1. cid Edictum Áediiium 31. ULPIANO; Comentarios al Edicto de los Edi-
curruiium.—Quodsi nolit venditor horninem reci- les Curules, libro 1.—Pero si el vendedor no qui-
pene, non la inaiorem summam, inquit, quam in siera recibir el esclavo, dice, que no ha de ser con-
pretiurn ci condemnandurn. Ob hace ergo, quae denado fi su favor en mayor cantidad que su pre-
propter servum damna sensit, solam dabimus ci cio. Luego por los daños que experimenté por
corporis retentionern; ceterum poterit evitare (2) causa del esclavo, le daremos la sola retención del
praestationem venditor, si nolit hominem recipere; esclavo; pero el vendedor podrá evitar la presta-
quo facto pretil praestationeni eorum que, quae ción, si no quisiera recibir el esclavo; hecho lo cual,
pretium sequuntur, solam non evitabit. no evitará la sola entrega del precio, y de las cosas
que son consiguientes al precio.
§ 1.—Si venditor proniintiavenit vel promiserit, § 1.—Si elvendedor hubiere dicho ó prometido
furem non esse, tenetur ex sua promisione, si que no es ladrón, se obliga por su promesa, si el
fnrtum servus fecit; eme enim hoe cn$11 furem non esclavo cometió un hurto; porque en este caso se
tantum eum, qui extraneo, sed et eum, qui domi- ha de entender que es ladrón no sólo el que sus-
no eno res subtraxit, intelligendum est. trajo una cosa fi un extraño, sino también el que
la sustrajo fi su señor.
§ 2.—Si ancilla redhibeatur, el quod ex ea post § 2.—Si fuera redhibida una esclava, se devol-
venditionem natum cnt, reddetur, gire unus par- verá también lo que de ella hubiere nacido des-
tus sit, sive phires. pués de la venta, ya sea un sólo parto, ya muchos.
§ 3.—Sed et si forte ususfructus propnietati ne- § 3.—Pero si acaso también hubiere acrecido ti.
ereverit, indubitate hic quoque restituetur. la propiedad el usufructo, indudablemente también
se restituirá éste.
§ 4.—Si peculium qllaesiit apud emtorem, quid § 4.--Si en poder del comprador adquirió un pe-
de hoc dieemus? Et si quidem ex re emtoris acces- culio, ¿qué diremos respecto de este? Y si verda-
sil, dicendum est, apud ipeuni relinquendum; si deramente provino de cosa del comprador, se ha
abunde erevit, venditoni restituendiun cgt. de decir, que ha de dejarse en poder del mismo; y
si provino de otra parte, se ha de restituir al ven-
dedor.
§ 5.—Si plures heredes cml .emtoris, an omnes § 5.—Si hubiera muchos herederos del compra-
ad redhibeudum consentire debeant, videamus. Et dor, veamos si todos deban consentir para la red-
ait Pomponius, omnes concentire debere ad redhi- hibición. Ydice Pomponio, que todos deben con-
bendum, dareque unum proeuratorem, ne forte sentir para la redhibhSión, y nombrar un solo pro-
venditor ininriarn patiatur, dum ab alio partem curador, fi fin de que no sufra acaso el vendedor
recipil hontinis, alii (3) in partem pretii condeinna- la injusticia, de que mientras de uno recibo parte
tur, quanti minoris is horno sit. del esclavo, sea condenado fi favor de otro por la
parte del precio que el esclavo valga menos,
§ 6.—Idem ait, h'mine mortuo vel etiam redhi- § 6.—hice el mismo, que muerto el esclaro, 6
bito singulos pro suis portionibus recte agere Pre- también habiendo sido redhibido, con derecho pue-
tium autem et accessiones pro parte recipient; sed de cada uno ejercitar la acción por su porción. Pe-
et fructus, accesciones (4), et si quo deterior horno ro recibirán el precio y las accesiones con arreglo
factug est, pro parte praestabitur ab ipsis nisi fi su parte; mas también se entregará por los mis-

(1) feeerit, officio udicts.irn.:tari, Rol.


42) Taar, se,qún antiaa corrección del códice Fi.; vitai'e, (3) non, inserta la Valg.
¿a escritura original, Dr. (4) Ha 1.; acccssioiis, el códice Fi.
Tomo 11-7

50 DIGESTO.—LIBRO XXI. TITULO 1

forte tale sit, quod divisionem non reeipiat, utpu- mos conforme á su parte Los frutos, las accesiones,
ta aneillae partes; ja ho, enim idem servandam y aquello en que se deterioró el esclavo, á no ser
est, quod fu ipsa matre vendita, quam pro parte acaso que ello sea tal, que no admita división, por
redhiberi posse negavimus. ejemplo, el parto de una esclava; porque respecto
de esto se ha de observar lo mismo que respecto de
la misma madre vendida, la cual hemos dicho que
no puede ser redhibida en parte.
7.—Marcellus quoque seribit, si serves com- § 7—También Marcelo escribe, que si un escla-
munis servuin ernenit, et sil ja causa rodhibitionis, vo común hubiere comprado otro esclavo, y estu-
unum ex dominis pro parte sua redhibere servuin viera en el caso de redhibición, uno solo de los
non p0556; non mugís, iuquit, quam quum emtori dueños no puede redhibir el esclavo en proporción
plures heredes extiteruol, neo omnes ad redhiben- á su parte; no de otra suerte, dice, que cuando
dum consentiunt. quedaron muchos herederos del comprador, y no
consienten todos en la redhibjeión.
§ 8.—Idem Mareellus uit, non posse alteram ex § S.—Dice el mismo Marcelo, que no puede uno
dorninis consequi accione (1) ex emto, ut sibi pro de los dueños conseguir por la acción de compra,
parte venditor tradat, () si pro portione pretium que el vendedor le haga entrega con arreglo ¿1 su
dabil; et hoc ja emtoribus servari oportore ait, parte, si conforme á su porción le diere el precio;
nam veuditor piglioris loco, quod vendidit, reti- y dice que esto debe observarse respecto á los com-
net, quoacl emtor satísfacial. pradores, porque el vendedor retiene, en calidad
de prenda, lo que vendió, hasta que el comprador
le satisfaga.
§ 9.—Pomponius uit, si unas ex herdibus (3), § 9. —1-omponio dice, que si uno de los herede-
ve¡ familia etas, ve¡ procurator culpa vel dolo fe- ros, ó su familia, ó su procurador hubiere con cul-
cenit rein deterioreni, aequurn eme, la soliduin 6am pa ó dolo deteriorado la cosa, es justo que quede
teneni arbitrio iudieis; hoc autem expeditias osee, él obligado solidariamente á arbitrio del jaez; pero
si omnes heredes unum proeuratorem ad agendiun que esto es más expedito., si todos los herederos
dedenant; tunc et (4) si quo deterior servas culpa nombraron un solo procurador para ejercitar la
unjas hereduru faettis est, et hoc solutam est, ce- acción; entonces, también si en algo fué deteriorado
ten familiae ereiscundae iudicium adversas eum el esclavo por culpa de uno solo de los herederos,
habent, quia propter ipsam damnum seutiuut im- y esto se pagó, tienen los demás contra él la acción
pediunturque redhi be re. de partición de herencia, porque por causa de él
experimentan el daño, y se ven impedidos de ha-
cer la redhibición.
§ 10.— Si venditori phu-es heredes extitenint, § 10.—Si hubieren quedado muchos herederos
siugulis pro portione hereditaria potenil servus del vendedor, el esclavo podrá ser redhibido á ca-
redhiben; et si servus p!urium venierit, idem cnt da uno conforme á su porción hereditaria; y lo mis-
dicendurn. Nam sí unas a plunibus, ve! piares al) mo se habrá de decir, si hubiere sido vendido el
uno (5), vel piara mancipia ab uno emantur, ve- esclavo de muchos. Porque si uno fuera comprado
rius est dicere, si quasi ilures re¡ fuer ant vendi- de muchos, ó muchos de uno, ó de uno solo se
tores, singulis in solidum redhibendum; si ta- compraran muchos esclavos, es más verdadero de-
men (6) partes emtae cml a singulis, recte dictur, cir, que, como si hubiere habido cauchos vendedo-
alter¡ quidem posee redhiben, .cura altero autem res de la cosa, se ha de hacer por entero la redhi-
agi quanto minonie. Item si planes singuli partes bición á cada uno; mas si las partes hubieran sido
ab uno emant, tune pro parte quisque eorum ex- compradas de cada uno, con razón se dirá, que
perietur; sed si tu solidum ernant, unusquisque in ciertamente puede hacerse la redhibición ú uno, y
solidum redhibehit. ejercitarse contra el otro la acción del cuanto me
iios. Asimismo, si muchos comprasen separadamen-
te su parte de uno solo, entonces cada uno de ellos
ejercitará la acción respecto á su parte; pero si
compraran solidariamente, cada cual hará solida-
riamente la redhibición.
§ 11.—Si maiicipiurn, quod redhiberi oportet, § 11.—Si hubiere muerto el esclavo, que debe
mortuurn enit, hoc quaeretur, numquid culpa era- ser redhibido, se investigará esto, si el esclavo ha-
tonis, vel familiae eius, vel procuratoris horno de- ya muerto por culpa del comprador, ó de la fami-
mortuus sit; nam si culpa eius decossit, pro vivo lia de éste, ó de su procurador; porque si murio
habendus est, et praestentur ea omnia, quae prae- por culpa de él, ha de ser considerado corno vivo,
etarentur, si viveret. y se hacen todas las prestaciones que se harían,
si viviera.
§ i..—Culparn omncm accipiernus, non utique § 12.—Admitiremos toda culpa, no solamente la
latam; propter quod dicendurn cci, quameunque lata; por lo cual se, ha de decir, que cua quiera que
occasionem morti emtor praestitit, debere eum te- sea la ocasión que el comprador haya dado á la
ner¡ (), etiam si non adhibuit medicum, ut sana- muerte, debe él quedar obligado, aún si no llamó
ni possit, ve! malum adhibuit, sed culpa sua. módico, para que pudiera ser curado, ó si llamó (t
uno malo, pero por su culpa.
§ 13.—Sed hoc dice.rnus, si ante iudiciuin acee- § 13.—Pero diremos esto, si murió antes de ha-
ptum deeessit; ceteruin si post iudiciurn acceptum ber sido aceptado el juicio; pero si se dijera que fa-

(1) actionem, ¡Ial.


&2) et, insertan Hal. Va(. ) ve] i1ues ab uno, O?,ttteta 11n 1.
3) ei,ttoiis, insertan ¡Ial. I'ul. (6)lares, insana la Vulq.
W etenim. ¡Ial. Vui9. ¡Ial. 1ulq. tneri. otilela el cd'li'r ¡/.

IMOESTO,—LIBRO XX1 TITULO 1 51
decessisse proponatur, tunc in arbitrinrn iudicis Ileció después de aceptado el juicio, entonces co-
veniet, qualiter mortuus sit; ut enim et Pedio vi- rresponderá al arbitrio del juez determinar cómo
detur, ea qnaecunque post litis conte.stationem haya muerto; porque como le parece también á
eontingunt, arbitrium iudiei s desiderant. Pedio, cualesquiera cosas que ocurren después de
Ja contestación de la demanda, requieren el arbi-
trio del juez
§ 14.—Quod in procuratore diximus, idem et in § 14.—Lo mismo que hemos dicho respecto al
tutore et curatore dieendum erit, ceterisque, qui procurador se habrá de decir en cuanto al tutor y
ex officio pro aliis interveniunt; et ita Pedius ait, al curador, y A los demás, que de oficio intervienen
et adiicit, quibus administ.rario rerum (1), eulpam por otros; y att lo dice. Pedio, y añade, que no se
a.be.sse praestare non iuiqne dominum cogi. obliga injustamente al señor á responder de que
no hay culpa en aquellos que tienen la administra-
ción de los bienes.
§ 15.—Idem Pedius ait, famiIiae» appelltione § 15.—Dice el mismo Pedio, que con la denomi-
e.t fihiosfamilias demonstrari; faeta enini domestico- nación de familia se designa también fi los hijos
mm redhibitoria agentem praestare volult. de familia; porque quiso que el que ejercita Ja ac-
ción redhibitoria responda de. los hechos de los do-
ni ósticos.
§ 16.—Si quis egerit quant5 ininoris Iropter § 1.—Si alguno hubiere ejercitado la acción del
servi fugam, deinde agat propter morbu.m, quanti cuanto menos por causa de Ja fuga de un esclavo,
fieri condemnatio debeat? Et quidem saepiv3 agi y después la entablara por razón de enfermedad,
poste pianto minoris, dubium non est; sed ait lu- ¿por cuánto deberá hacerse la condena? Y, fi Ja
lianus, id agendum este, nc lucrum emtor faciat, verdad, no hay duda de que la acción del cuanto
et bis einsdern re¡ aesthnationein consequalur. menos puede intentarse muchas veces; pero dice
Juliano, que debe procurarte esto, que el compra-
dor no realice lucro, y consiga dos veces la esti-
mación de la misma cosa.
§ 17.—la factum actio eompett ad pretium re- § 17.--Compete la acción por el hecho para re-
euperandum, si maneipium redhi'bitum fuerit; in cuperar el precio, si el esclavo hubiere sido redhi-
qua non hoe quaeritur, an mancipiuui in causa bido; en la cual no se investiga esto, si el esclavo
redhibitionis fuenit, sed hoc tantum, sn sit redhi- haya estado en caso de redhibición, sino solamen-
bitrnn. Neo iminerito; iniquurn est enim, postes.- te esto,-si haya sido redhibido. Y no sin razón;
quam venditor agnovit recipiendo mancipium, porque es injusto, que después que el vendedor
este Id in causa redhibitionis, tuno quaeri, utrum reconoció, recibiendo al esclavo, que se hallaba és-
debuerit redhiben, an non debnerit; nec de tein- te en caso de redhibición, se investigue entonces
pore quaeretUr, Sn intra tempora redhihitus este si habrá debido ser redhibido, ó no habrá debido
videatur, serlo; y ni aun respecto al tiempo se investigará, si
se considerará que fué redhibido dentro de término.
§ 18.—Illud plane hace actio exigit, ut sit red- § 18.—A la verdad, esta acción exige esto, que
hibitut, ceterum nisi fuerit redhibitus, deficit isla haya sido redhibido pero si no hubiere sido redhi-
actio, etiamsi nudo consensu placuenit, ut redhi- bido, falta esta acción, aunque por nudo consenti-
beatur; conventio ergo de redhibendo non faeit miento se haya pactado, que sea redhibido; luego
Ioeum huic actioni, sed ipra redhibitio. no da lugar fi esta acción Ja convención para que
se redhiba. sino Ja misma redhibición.
§ 19.—Restitui a.utem debet per hane actionein § 19.—Mas debe restituirse por esta acción tam-
etiam quod ej servo in veuditione accessit. bién lo que en la venta fué accesorio fi este esclavo.
§ 20.—Quia assidua est dupla.e stipulatio, ideir- § 20,—Como es frecuente la estipulación del du-
co placuit, etiain ex emto agi poste, si duplain plo, se determinó por ello que también pudiera
venditor mancipil non eaveat; ea eiiim, qune sunt ejercitarse la acción de compra, si el vendedor del
mons et contuetadinis, in bonac fidei iudiciis de- esclavo no diera caución del duplo; porque lo que.
bent venire. es de uso y costumbre debe venir comprendido en
los juicios de buena fé,
§ 21 .—Qui inancipia vendunt, nationem cuiusqué § 21.—Los que venden esclavos deben declarar
in veiiditione pronuntiare debent; plerumque enim en la venta la nacionalidad de cada uno; porque
natio servi aut provocat, aut deterret emtorem; las más de las veces la nacionalidad del esclavo ó
idcirco interest nostra scire nationem; praesumtuln atrae, ó aleja al comprador; por lo tanto, nos im-
etenim est, quosdam servos bonos este, quia un- porta conocer la nacionalidad; porque se ha pre-
tiene sunt non illfamata, quosdam malos videri, sumido que ciertos esclavos son buenos, porque
quia ea natione simt, quae magis infaniis est. son de nacionalidad no infamada, y que otros son
Qiiodsi de natione ¡la pronuntiatum non erit, iu- considerados malos, porque son de una nación, que
dieiui» emtori omnibusque, ad quos ea res pertine- mas bien es de mala fama. Pero si de esta suerte
bit, dabitur, per quod cintor redbibet mancipiurn. no se hubiere declarado respecto fi la nacional¡-
dad, se dará acción al comprador, y fi todos fi quie-
nes el negocio perteneciere, por la cual el compra-
don redhibirá el esclavo.
§ 29.— Si quid ¡la venicrit, ut, nisi plaeuenit, in- § 22.—Si se hubiere vendido alguDa cosa con la
Ira praefiuiitrnn tenipus redhibeatur, ea conventio condición de que si no hubiere agradado sea red-
rata habetur; si autem de tempore nihil convene- hibida dentro del tiempo prefijado, esta convención
nt, in factuin actio intra sexaginta dies utiles ac- es considerada válida; mas si no se hubiere conve-

(1) rerum periissa est, eos culpa abesse, Ha?.



52 DIGESTO.—LIBRO XX[: TITULO 1

commodatur emtori ad redhibendum, ultra non; si nido nada respecto al tiempo, concédese al com-
veio conveuerit, ut in perpetuurn redhibiUo Ilat, prador, dentro de sesenta dina útiles, y no después,
puto, hane couveutiouem valere. rtern si ternpus la acción por el hecho para la redhibición; pero si
sexagiiita dicrum praeftuitum redhibitioni praeter- se hubiere convenido, que en cualquier tiempo se
uI, causa cognita iudicium da.bitur. haga la redhibición, opino que es válida esta con-
vención. Asimismo, si transcurrió el término de
sesenta días prefijado para la redhibición, se dará
acctn con conocimiento de causa,
§ 23.—In causae autesu cognitione lioe versabi- § 23.—Mas en el conocimiento de causa so exa-
tur, si aut mora fuit per venditorem, aut iioii fujI minará esto, si la mora consistió en el vendedor,
praeseus, cul redderctur, aut aliqua justa causa ó si no estuvo presente alguien á quien se hiciera
iutereessit, cur mIra diem redhibitu.m maucipium la devolución, ó si medió alguna justa causa por
non est, quod ci magis displieuerat. la cual no fud redhibido dentro de término el es-
clavo, que ya le habla desagradado.
§ 24.--lu his autem actionibus eadem erunt ob- § 24.—Pero respecto á estas acciones se habrá
servanda, quae de paitu, fruetibus, aceessionibus, de observar lo mismo que se ha dicho en cuanto á
quaequc de inortuo redhibeudo dieta ernst. la redhibición de un parto, de los frutos, de las ac-
cesiones, y de un esclavo muerto.
§ 25—Quod enitioni arcedit, partem, cese ven- § 25.—Pareció á los jurisconsultos, que es parte
ditionis, prudentibus visum est, de la venta lo que es accesorio de la compra.
32. GAlus Libro II. ad Edictum Aeciilium cuy- 32. GAYO; Comentarios al Edicto de los Ediles
rutinm.—Itaque sicut supei-ius venditor de morbo Curules, libro IL—Y así corno más arriba se man-
vitiove, el ceteris, quae ibi comprehensa sunt, da que el vendedor prevenga respecto á enferme-
praedicere iubetur, et praeterea in lis causis non dad ó vicio, y á lo demás que alli se ha compren-
cese mancipium, nl promittat, praecipitur, ita el dido, y se manda además que prometa que el escla-
qutini accedat alil re¡ homo, eadem et praedicere, vo no está ea ninguno de estos casos, set también
el promitterc compellitur; quod non solum loe es compelido tanto á manifestar, corno á prometer
casu intelligendurn est, quo nominatim adilcitur, lo mismo, cuando el esclavo sea accesorio de otra
accessurum fundo hominem Stichum, sed eliam si cosa; lo que se ha de entender no solamente en es-
generaliter omnia mancipia, quae in fundo smI, te caso, en que expresamente se aflade que el es-
accedant vendilioni. clavo Stieo ha de ser accesorio del fundo, sino
también si en general fueran accesorios de la ven-
ta todos los esclavos que haya en el fundo.
33. ULPIANLTS libro L ad EdicLum Aediljurn 3h. IJrrrANo; Comentarios al Edicto de los
currulium. —Proinde Pomponius ait, iustam can- Ediles Curules, Libro 1.—Por lo cual dice Pompo-
sam cese, ut, quod in venditione accessurum esse nio, que hay justa causa para que lo que se dijo
dictum est, tam integrunl praestetur, quam illud que habla de ser accesorio en una venta se entre-
praestari debuit, quod principaliter sreniit; nam gue tan lntc.gramente, como debió entregarse lo
jure civili, ut integra sint, quae acceesura dictum que principalmente se vendió; porque en derecho
faerit, ex cinto actio est, veluti si dolía acceseura civil hay la acción de compra para que se halle.
fundo dieta fuerint. Sed hoc ita, si certum corpus Integro lo que se hubiere dicho que habla de ser
accessurum fuerit dictum; nam si servus eum Pe- accesorio, como si se hubiere dicho que fas tinajas
culio venierit, ea maneipia, quae in peculio fue- hablan de ser accesorias del fundo. Pero esto as¡,
rint, sane cese praestare venditor non debet, quia si se hubiere dicho que habla de ser accesorio un
non dixit, certum corpus accessururn; sed peen- objeto cierto; porque si hubiere sido vendido un
lium tale praestare opol-tere; et queinadmodum esclavo con su peculio, el vendedor no debe res-
eertam quantitatem peculii pi-aestare non debet, ponder de que están sanos los esclavos que hubie-
ita neo loe. Eandem rationem facere Pomponius re en el peculio, porque no dijo que habla de ser
alt, nl ctiamsi hereditas, aut peeulium servi ve- accesorio un objeto cierto; sino que debe entegar
nierit, locus Edicto Ae.dilium non sil circa ea. cor- tal peculio; y así como no debe responder de can-
pora, quae sunt in heredit.ate, aut ¡u peculio. Idem tidad cierta del peculio, así tampoco de esto. Pom-
probat, el si fundus cum instrumento venicrit, et ponio dice,que la misma razón hace que aunque
in instrumento mancipia sint; puto hanc senten- se haya vendido la herencia, ó el peculio de un es-
tiam veram, nisi si aliud epecialiter actum cese clavo, no haya lugar al Edicto de los Ediles res-
proponatur. pecto -á aquellos objetos que están en la herencia,
ó en el peculio. Lo mismo aprueba también si se
hubiere vendido un fundo con los aperos, y en los
aperos hubiera esclavos; yo considero verdadera
esta opinión, salvo si se alegara que especialmente
se convino otra cosa.
§ 1.—Si veudita res redhibeatur, servus qu.oque, § 1.—Si se redhibiera la cosa vendida, también
qui ci re¡ accessit, hect nullum in co vitium sit, se redhibe el esclavo, que fué accesorio de aquella
rehibetur. cosa, aunque en él no haya vicio alguno.
34. AFRIOANUS Libro VI. (1) Quaestiouum— 34, Arnic.nro; Cuestiones, Libro VI. -Cuando
Quurn eiusdern generis plures res simul ve.neant, simultáneamente se vendan muchas cosas de un
veluti comoed ve! chorus, referre ait, ¡u univer- mismo género1 por ejemplo, cómicos ó un coro, di-

(1) w., Hm.



DIGnSTO.—LIBRO XXI: TITULO 1 58

sos, an la singulos pretium constituatur, nt scilicet ce que importa conocer si se fija el precio por Lo-
interdurn una, interdum plures venditiones contra- dos, ú por cada uno, A. saber, para que se entienda
etae intelligantur; quod ve] eo quaeri pertinere, unas veces que se celebró una sola, y otras, muchas
nt, si quis eorum porte morbosus vel vitiosus sit, ventas; lo que corresponde que so averigüe, para
ve¡ omnes simul rcdhibeantur. que si acaso alguno de ellos estuviera enfermo ó
fuera defectuoso, ci sea di solo redhibido, 6 lo sean
todos conjuntamente.
§ 1.—Interdum etsi in singula capita pretiuni § 1—A veces, aunque se haya fijado precio por
constituturn sit, tamen una emtio est, ut propter cada cabeza, es una, sin embargo, la compra, de.
inline vitium omnes redhiberi possint, vol (1) de- suerte que por causa de defecto de uno solo todos
beant, seilicet quurn manifestum en!, non nisi puedan, ci deban ser redhibidos, á saber, cuando
omnes quem emturum vel vendituruin fuissc, ut fuere evidente que alguien no los habría compra-
p!erumque cinca comoedos, vel quadrigas, vol mu- do ci vendido sino todos, corno muchas veces suele
las pares accidere solet, nt neutri non nisi omnes suceder respecto á cómicos, A. cuádrigas, 6 A. mulas
habere expediat. apareadas, porque ni A. uno ni A. otro le convenga
tenerlos sino todos juntos.

85. ULPIANuS libro 1. ad Edictum AedUiuru 35. ULPIANO; Comentarios al Edicto de los
currulium.— Pleruinque propter morbosa man ci- Ediles Curules, libro 1.—Muchas veces por causa
pia etiam non morbosa redhibentnr, si separan de esclavos enfermos son redhibidos también los
non possint sine magno incommodo, vel ad pieta- que no están enfermos, si no pudieran separarse
Lis rationem offensam. Quid enim, si filio retento sin grande inconveniente, ci sin ofensa del senti-
parentes redhibere maluerint, ve! contra? Quod et miento de piedad. Porque, ¿qué sucedería, si, re-
in fratribus, et in personis contubernio sibi coniun- tenido el hijo, hubieren preferido redhibir lospadres,
ctis (2) observan oportet. 6 al contrario? Lo que debe observarse también en
cuanto A. los hermanos, y A. las personas unidas en-
tre el en contubernio.

86. POMPONRTS libro XXIII. ad Sabinurn,—Si 38. P0MP0NIO; Comentarios d Sabino, libro
pluranancipia uno pretio venierint, et de uno Xxiii.— Si por un solo precio hubieren sido ven-
eorurn aedilieia actione utamur, ita dernuin pro didos muchos esclavos, y ejercitáramos respecto de
boniate eme aestirnatio fiet, si confuso universis uno solo de ellos la acción edilicia, se hará la
mancipiis constitutuni pretium fuerit. Quodsi sin- estimación conforme A. su bondad, solamente si se
gulorum maucipiormu constituto pretio universa hubiere fijado el precio indistintamente para todos
tanti venieruht, quantuin ex con stimmation sin- los esclavos. Pero si habiéndose fijado ci precio de
gulorum fiebat, tunc cuiusqu.e maneipii pretium, cada esclavo, se vendieron todos en tanto cuanto
ecu pluris, sen minoris id esset, sequi debernus (3). resultaba de la suma del de cada uno, entonces de-
bemos atenernos al precio de cada esclavo, ya sea
este mayor, ci menor.

87. ULPIANUS libro L ad Edictum Aediiium 37. ULPIANO; Comentarios al Edicto de tos
curruiium.—Praeeipiunt Aediles: un VETERATOR Ediles Curules, libro 1.—Mandan los Ediles: «No
PRO NOVICIO VENEAT; et hoc Edictum fa!laciis ven- sea vendido un esclavo antiguo en lugar de uno
ditorum oceurit; ubique enim curaut Aediles, no nuevo; y con esto pone coto el :Edicto A. las fala-
enitores a venditonibus circumveniantur, nt ecce cias de los vendedores; porque de todos modos pro-
plerique solent maneipia, quae novicia non suni, curan los Ediles que los compradores no sean en-
quasi novicia distrahere, ad hoe scilicet, nt pluris gañados por los vendedores, como be aquí que
vendant. Praesumtum est enim, ea mancipia, qaae muchos suelen vender como novicios esclavos que
rudia sunt, siinpliciora cese, et ad ininistenia aptio- no son novicios, con el objeto, por supuesto, de
ra, et dociliora, et ad omne ministerium habilia; venderlos en más. Porque se presume que aque-
trita vero mancipia et veterana diffieile est refor- llos esclavos que están incultos son más sencillos,
mare, et ad snos mores formare. Quia igitur vena- y más aptos para el servicio, y más dóciles, y há-
liciarli seiunt, facile decurri ad noviciorum cm- biles para todo empleo; pero A. los esclavos corri-
tionem, ideirco interpolant veteratores, et pro dos y antiguos es dificil reformarlos, y acomodar-
novIel)s vendunt; quod ne fiat, lioc Eieto Aediles los uno al. sus costumbres. Y como los veüdedores
denuntiant; et ideo si quid ignorante emtore ita de esclavos saben que fácilmente se acude A. la
venierit, redhibebitur. compra de novicios, por eso mezclan con ellos los
antiguos, y los venden por novicios; lo que para
que no se haga, lo prohiben los Ediles en este
Edicto; y por tanto, si de este modo hubiere sido
vendido alguno ignorándolo el comprador, será
redhibido.
88. Innu libro II. ad Edictum Aedilium cur- 38. EL MISMO; Comentarios al Edicto de ¿os
ruliurn.—Aediles aiunt: QUI IUM.ETA VENDUNT, Ediles Qurules, libro 11.—Dicen los Ediles: «Digan
PALA5 RECTE DICUNTO (4), QUID ]N QUOQUE () »claramente y con verdad los que venden caballe-
EORUM MOP.IX VST1IQUE (6) siP; IJTIQUE OPTIMfl OR- »rias qué enfermedad y qué vicio tenga cada una

(i) posint -d, omteias ¡JaL () DLCAST, Vulg.


(2) Segtkn conj eura; in personas-coniuncias, el códice FI, (5) uNoquOIus, ¡Ial. lTntg.
(3) consequi ebebit, HaL Vulg. (6) VTIIVE, Ha¿.
_y1 Zkr

DIGESTO.—LIB1tO XXI: TITULO 1

BÁRUM REUM, QUANTI DAMNUM DATU1&FACTUM- »dijere que se habla causado daño alhombre libre,
• v $iP, DVPLI. sea condenado en cuanto pareciere al juez bue-
»no y equitativo; y por las demás cosas, en el du-
• p10 de cuanto sea el daüo causado ó hecho».

43. PAULUS libro L (2) ad Edictum Aediiium 43. PAULO; Comentaf,—al Edicto de los Edi-
currtdium.—Bovem, qui cornu petit, vitiosum esse les Curule8, libro L—Dicen- los más, que el buey
• plerique dicunt; item mulas, quae cessum dant (3); que acomete con los cuernos es vicioso; y asimis-.
ea quoque jumenta, quae sine causa turbanlur, et mo las mulas que tiran coces;'y dicese que también
• semet ipsa eripiunt, vitiosa eme dicuntur. son viciosas aquellas caballenias que sin causa se
espantan y ellas mismas se ponen en fuga.
- § 1.—Qui ad amicum domini deprecaturus con- § 1.—El que se refugia en casa de un amigo de
fugit, non est cfugitivus»; ¡mo etiam si ea mente Mt, su señor para pe4irle intercesión, no es «fugitivo»;
ut non impeirato auxilio donium non revertatur, y aún cuando lo haga con la intención de no vol-
nondum fugitivus est, quia non solum consilhl, sed ver fi casa de su señor, si no hubiere impetrado
et faeti fugae nomen (4) cst. auxilio, no es tampoco fugitivo, porque ¡a califica-
ción de fuga no consiste sólo en la intención, sino
también en el hecho.
§ 2.—Qui persuasu alterius a domino recessi, § 2.—El que por persuación de otro huyó de su
fugitivus est, lieet id non fucrit facturus citra coI- seflor, es fugitivo, aunque no hubiere de haber he-
siliurn eius, qui persuasil. cho esto sin el consejo de aquel que le persuadió.
§ 8,—Si servus meus bona fide tibi serviens fu- § 3.—Si hubiere huido un esclavo mío, que de
genl, vel sciens se rneum essc,.vel ignorans, fugi- buena fó te prestaba servidumbre, ya sabiendo que
tivus est, nisi animo ad me revertendi id feeit. él era mío, ya iiiorándolo, es fugitivo, si no hizo
esto con la intención de volver fi mi casa,
§ 4.—aMortis consciscendae causa sibi (5) faciti, § 4.—«Obra para procurarse la muerte', el que
qui propter nequitiarn malosque mores flagitiurnve por maldad y malas costumbres, 6 por algún delito
aliquod admissum mortem sibi consciscere voluit, cometido, quiso causarse la muerte, no si esto lo
non, si dolorem corporis non sustinendo id fecerit. hubiere hecho por no soportar un dolor del cuerpo.
§ 5—Si quis servum ernerit, et rapto co vi bo- § 5.—Si alguno hubiere comprado un esclavo, y
norum raptorum actione quadruplum con secutus habiéndosele robado obtuvo el cuádruplo por-la ac-
est, deinde servum redhibeat, reddere debebil, ción de bienes arrebatados con violencia, y des-
quod accepit; sed si per eum servum iniuriam pas- pués hiciera la redhibición del esclavo, deberá
sus iniuriae nomine egerir, non reddet vendilori, devolver lo que recibió; pero si habiendo sufrido
aliter forsitan, atque si loris ab aliquo caeso (6), injuria por medio de este esclavo, hubiere ejercita-
ant quacetione de eo habita emtor egenit. do la acción de injuria, no lo devolverá al vende-
dor, pero será acaso de otro modo, si el comprador
hubiere ejercitado acción por haber sido aquel azo-
tado con correas por alguno, 6 sometido fi la cues-
tión de tormento.
§ 6.—Aliquando etiam redhiberi maucipium de- § 6—Algunas veces también deberá ser redhi-
bebit, licel aestimatoria, id est quanto minoris, bido el esclavo, aunque intentemos la acción esti-
agamus; nam si adeo nullius sit pretil, ni ne expe- matoria, esto es, del cuanto menos; porque si fue-
dial quidem tale mancipium domino habere, veluti ra de tau lufimo valor, que no le convenga cierta-
si faniosum, ant lunaticum sit, licet aestimatoria mente al dueño tener tal esclavo, como si fuera
actum fuerit, offieio tamn iuclicis continebitur, nl loco ó lunático, aunque se hubiere ejercitado la
reddito maneipto pretium recipiatur. acción estimatoria, estará sin embargo en las atri-
buciones del juez, que, devuelto el esclavo, se reci-
ba el precio.
§ 7.—Si quis, quum consilium ¡niisset fraudan- § 7.—Si alguno hubiere redhibido el esclavo ha-
dorum creditorum, redhibuerit, non redhibiturus biendo tenido designio de defraudará los acreedo-
alias, nisi veliet eos fraudare, tenetur creditoribus res, y no habiéndolo de haber redhibido en otro
propter rnancipium vendilor. caso, si no quisiera defraudarlos, el vendedor que-
da obligado fi los acreedores por razón del esclavo.
§ 8.—Pignus inanebit obligatuin, etiamsi redhi- § 8.—La prenda permanecerá obligada, aunque
bitus fuerit servus; quemadrnodum si eum alienas- el esclavo hubiere sido redhibido; fi la manera que
set, ant usumfructum eius, non recte redhibetur, si uno lo enajenase fi él, ó su usufructo, no será
nisi rederntum sil, el pignore liberatum redhi- debidamente redhibido, si no hubiera sido rescata-
beatur. do, y fuera redhibido liberado del derecho de
prenda.
§ 9.—Si sub conditione horno emtiis sil, .redhibi- § 9.—Si hubiera sido comprado un esclavo bajo
tolla actio ante conditionem existentern inutiliter condición, inútilmente se intenta la acción redhi-
agitur, quia noudum perfecta emtio arbitrio iudicis bitoria antes de cumplida la condición, porque la
imperfecta (7) fieri non potest; et ideo, el si ex cm- venta aún no perfeccionada no puede hacerse im-
• to, vel vendito, ve] redhibitoria ante actum fuenil, perfecta por arbitrio del juez; y por esto, si antes
expida conditione iterum agi potenit. se hubiere ejercitado la 'tcción de compra, ó la de
venta, ó la redhibitoria, pe 'nL intentarse nueva-
ment, cumplida la condición.
(1) QUANTUM, al mcirgen interior del códice FI.
(2) 1t.,Bal.
(3) cesaim eunt, HaL; pessundant, Vutg.
(4) fugare, inserta la Vuig. (6) csesus, fol.
(5) quid, (ea lugar de sibi', Hal. (7) perfecta, HM. Vulti.
D10so.—rn1to XX!: PFrtJLO 1. 57

10.—Interdum, etiamsi pura sit 'senditid, pro- § 10—A. veces, aunque sea pura la venta, está
pter iuris conditionem in suspenso eat, veluti si en suspenso por una condición del derecho, como
servus, in quo alterius usu3fruetus, alterius pro- si el eselayos.brc el que es de uno el usúfrfleto, y
prietas est, aliquid emerit; nam dum incerturn est, de otro l iedad, hubiere comprado alguna co-
ex cujus re pretium solvat, pendet, cui sU acqui- sa; porqnetentras es incierto de qué bienes sa-
situm; et ideo neutri eerum redhibitoria competit. tisface el precio, estará en suspenso para quién
haya sido adquirida la cosa;y por tanto, á ninguno
de ellos compete la acción redhibitoria.

44. IDEM libro 11. ad Edictum Aediliurn cur- 44. EL MISMO; Comentarios al Edicto de los
rulium.—Iustissine Áediles nolucrunt, hoininem Ediles Curules, libro 11.—Muy justamente no qui-
el re¡, qaae minoris efset, accedere, ne qua fráus sieron los Ediles, que un esclavo fuera accesorio de
aut Edicto, ant inri (1) cvili fieret, ut ait ?diu, una cosa que fuese de menor valor, fi fin de que
propter dignitatem bomin'am; alioquin eandem ra- no se cometiese algún fraude ó contra el Edicto,
tionem fuissc et in ceteris rebus, ridiculum nam que ó contra el derecho civil, como dice Pedio, por
eme, tunicae fundum accedere. Ceterum hominis consideración fi la dignidad del hombre; por lo de-
venditioni quid vis adilcere hect; nam et plerumquc más, la misma razón hubo también respecto fi las
plus in peculio est, quam in servo, et nonnnnquam otras cosas, porque es ridiculo que un fundo sea
vicarius, qui aeeedit, pluiis est, quam is servus, accesorio de una túnica. Mas es licito agregar
qui venit. cualquiera cosa fi la venta de un esclavo; porque
también fi veces importa más el peculio, que el es-
clavo, y en ocasiones el vicario, que es accesorio,
es de más valor que el esclavo que se vende.
§ 1.—Proponitur actio ex hoc Edicto in euzn, § 1.—Propónese por este :Edicto la acción cán-
euius máxima pars In venditione fucrit, quia pie- tra aquel de quien hubiere sido la parte mayor en
rumque venaliciaril ita soeietatem count, ut quid- la venta, porque muchas veces los vendedores
quid agunt, in commune vide antur agere; aequuin constituyen sociedad de tal suerte, que parece que
enim Aedilibus visum cst, ve] in anum ex bis, hacen en común cualquier cosa que hacen; pues
culus maior pare, autunila parte minor esset, ae- pareció justo fi los Ediles que competiesen las ac-
dilicias actiones coinpetere, ne cogeretur emtor ciones edilicias también contra uno sólo de aque-
eum multis litigare, quamvis actio ex emto cum llos, cuya parte fuese mayor, ó no fuese menor que
singuiis sU pro portione, qua socii fucrunt; nam otra alguna, para que el comprador no se viese
Id genus bominum ad lucrum potius vel turpiter obligado fi litigar con muchos, aunque la acción
faciendum pro iits est. de compra competa contra cada uno por la parte
en que fueron socios; porque esta clase de hombres
es más dada al lucro, ó más inclinada fi obrar tor-
pemente.
§ 2.—Tu redhibitoria vel aestimatoria poteat du- 2.—Respecto Ala acción redhibitoria 6 estima-
bitan, an, quia alienurn servum vendidit, e ob toria se puede dudar, si por haber vendido alguien
evictiónem, et pi-opter morbum forte, vel fugani un esclavo ajeno puede ser al mismo tiempo obli-
siml teneri potest; nam potest die¡, nihil intercese gado, tanto por causa de evicción, como acaso por
emtoris, sanum cese, fugitivum non cese eum, qui una enfermedad, ó por la fuga; porque puede de-
evictns sit. Sed interfuit emtoris, sanum possedisse cirse, que nada importa al comprador, que esté sa-
piopter operas; neque ex postfacto decrcscit ( 2 ) no, ó no sea fugitivo el que fiió reivindicado. Pero
obligatio, statini enim, ut serme traditus est, coin- importó al comprador haberlo poseído sano por ra-
mittitur stipulatio, quanti interest emtoris. zón de su trabajo; y no decrece la obligación por
un hecho posterior, porque al punto que fué entre-
gado el esclavo, se incurre en la estipulación por
cuanto interesa al comprador.

45. Gayo; Comentarios al Edicto de los Edites


Curules, libro 1.—La acción redhibitoria tiene una
doble condena, pues el vendedor es condenado
unas veces en el duplo, y otras en el simple impor-
te. Porque si no pagara ni el precio, ni la accesión,
ni liberase al que por tal titulo se hubiere obliga-
do, se manda que sea condenado en el duplo dei
precio y de la accesión; pero si devolviera el pre-
cio y la accesión, ó liberase al que por tal titulo, se
obligó, parece que es condenado en el simple im-
porte.
- 46.
46. PopoN1iJs libro XVIII. (4) ad &zbinum.. 46. POMP0NJO; Comentarios d Sabino, libro.
—Qnum mihi redhibeas furtis noxisque solutum XVIII.—Cuando, me redhibas un esclavo, no debes
cese, promittere non debes, praeterquam quod prometer que está exento de hurto y de noxa, sino
iussu tuo fecerat, aut chis, eni tu eum aliena- respecto de lo que habla hecho por tu mandato, 6
verla. por el de aquel fi quien tú lo hubieres enajenado.

(1) Hat. Vulg.; jure, el códice FI. (8) II HaL


12) HaZ.; decreseat, el códice FI. XIlI., Ha?.
TOMO 11-5
DIE810—LIBItO ti: 111tJLO

• 47. PAULUS libro XI. adSabinum. —Si hominem 47. PAULO; Comentarios d Sabinó, libro XL—
emtum manuuiisisti, et redliibitoriaiu, et quanti Si manumitiste un esclavo comprado, dice Labeon,
rniaoris denegandain tibi Labeo ait, sieut duplae que se te ha de denegar así la acción rcdbibitoria,
actio periret ergo et quod adverua dictum pi-o- como la del cuanto menos, asi como se extinguirla
missumve Bit, actio peribit. la acción del duplo; luego se extinguirá también
la acción por lo hecho contra lo que se haya dicho
ó prometido.
§ 1. Post mortem autem hominis aediliciae § 1.—Mas las acciones edilicias subsisten des-
actiones maneni, pués de la muerte deL esclavo,
48. PoMPoNrus libro XXIII. a4 Sabinum.— si 48. PoMPoxio; Comentarios d Sabina, Libro
Lamen sine culpa actoris, familiaeve cías, vel pro- XXIII. —si, no obstante, hubiera muerto sin culpa
CUratoris mortuus 8it. del actor, ó de la familia de este, 6 del procurador.
§ 1.—Audiendus est is, qui de vitio vel morbo § 1.—Ha de ser oído el que querellándose de vi-
servi qacreus retinere eum velit. cio ó enfermedad de un esclavo quiera retenerlo.
§ 2.—Non nocebit enitori, si sex meusium exce- § 2. —No perjudicará al comprador, si excluido
ptioue redhibitoria exciusus velit ultra annum ae- de la acción redhibitoria por la excepción de los
stimatoria agere. seis meses quisiera ejercitar dentro del año la es-
timatoria.
§ 3.—El, qui servuni vinctum vendiderit, aedili- § 3.—Es justo que se dispense el Edicto de los
cium Edictum remitti aequum est; multo enim Ediles al que hubiere vendido un esclavo encade-
amplius est id facere, quaui pronuntiare, la vinca- nado; porque es mucho más hacer esto, que decla-
lis fuisse. rar que estuvo en prisiones.
§ 4.—tu aediliciis actionlbus exceptioneni oppo- § 4.—Es justo que en las acciones edilicias se
ni acquum est, si emtor sciret de fuga, aut vincu- oponga excepción, si el comprador tuviese conoci-
lis, aut celeris rebus similibus, ut vcaditor absol- miento de la fuga, ó del aprisionamiento, ó de las
vatur. demás circunstancias semejantes, para que el ven-
dedor sea absuelto.
§ 5—Aediliciae actiones et heredi, et in heredem § 5.—Las acciones edilicias competen así al he-
competunt, ut Lamen et facla heredum, quae postea redero, como contra el heredero, con tal que, sin
aceesseriut, et quod experiri (1) potuorint, quae- embargo, se investiguen, asilos hechos de los here-
rantur. deros, que después se hubieren ejecutado, corno lo
que hubieren podido reclamar.
§ 6.—Non solu.m de manciplis, sed de omni ani- § 6.—Estas acciones competen no solamente por
mal¡ hae actiones compet ant, ita ut, etiamsi usurn- los esclavos, sino por toda clase de animales, de
fructum in honiiue ernerim, competere debeant. tal suerte, que deban competer, aunque yo hubiere
comprado el usufructo sobre el esclavo.
§ 7.—Quum redhibitoria actione de sanitate agi- § 7.- Cuando se ejercite la acción redhibitoria
tar, permittendum est de uno vitio agere, et prao- por motivo de sanidad, se ha de permitir ejercitar-
dicere, ut, si quid aliud postea apparuisset, de co la por un solo vicio, y provenir que si después hu-
iterum ageretur. biese aparecido algun otro, se ejercitarla nueva-
mente la acción respecto de él.
§ 8.—Simplariarum (2) venditionum causa no § 8.—Está en uso, que no haya redhibición por
Sit redhibitio, iii usa est. causa de ventas que no admitan reclamación Sino
del simple importo.

49. ULPIANUS libro VIII. Disputationzim— 49. ULPiANO; Disputas, libro VIII.—No es in-
Etiam in fundo vendito redhibitionem procedere, cierto en modo alguno que procede la redhibición
nequaquam incertum est, veluti si pestileus fundas aún tratándose de un fundo vendido, por ejemplo,
distractus sit; nam redhibondus cnt. Et benignum si se hubiera vendido un fundo pestilente; porque
est dicere, veetigalis exactionem fatuni temporis deberá ser redhibido. Y es equitativo decir, que
post redhibitionem adversas emtorern cessare. después de la redhibición cesa contra el compra-
dor la exacción del tributo del tiempo futuro.
50. IULIANIJS Libro IV. ex Minicio (a).—Vari- 50. JULIANO; Doctrina de Minicio, libro IV.—
Cosus sauus non est. El varicoso no es sano.

51. AFRICANFJS libro VIII. (4) Quae.'.tionunt.— 51. AFRIcANo; Cuestiones, libro VIII.—Cuan-
Quum lnancipium morbosuni vol vitiosum servus do un esclavo compre otro esclavo enfermo ó de-
emat, et redhibitoria, ve[ ex cinto dominas expe- fectuoso, y el señor ejercite la acción redhibitoria,
riatur, omni modo scieutiam servi, non domini ó la de compra, dice que de todos modos se ha de
s1)ectandanl eme ait; aL nihil lutersit, peculiar¡, an atender al conocimiento del esclavo, no al del se-
domini nomine emerit, et certurn incertumve man- ñor; de suerte que nada importe, que lo haya com-
dante eo enlenit, quia tune et illud ex bona fide prado con su peculio, ó en nombre del señor, y que
est, servum, cuin quo negotium siL gestum, doce- por mandato de este haya comprado un esclavo
ptum non eme, et rursus delictum eiusdem, quod cierto ó indeterminado, porque entonces es tam-
la contrahendo adiniserit, domino nocere debet; bién conforme 4 la buena fé, que el esclavo con
sed si servus mandata domini hómiuem enierit, quien se haya tratado el negocio no haya sido en-

(1) expelire, Hai. (3) III. ex Minutk,, ¡Ial.


(2) sirnpu!iriurn, ffai; siruplarium, ot ros e,, el in.ijnw. (1) IIL,Hal.
DIGESTO.—LIBRO 111: Pffl?LO 1

quem dominus vitiosum esse sciret, non tenetur gañado, y de aquí que la falta del mismo, que hu-
venditor. biere cometido al contratar, debe perjudicer al
dueño; pero si el esclavo hubiere comprado por
mandato de su señor un esclavo, que el señor su-
piese que tenis vicio, no se obliga el vendedor.
§ 1.—Circa procuratoris personam, quum qui- § 1.—Respecto á la persona del procurador, ha-.
dom ipse scierit morbosum, vitiosum esse, non biendo sabido ciertamente este que aquel tenla
dub ,ndum, quin, rlllanvis ipse domino mandati enfermedad ó vicio, no se ha de dudar que aún
ve] gotiorum gestorum actione sit obstrictus, cuando él quede obligado á su principal por la ac-
nihile magis eO nomine agere possit; at quum ipse ción de mandato, 6 por la de gestión de negocios,
ignoraus, esse vitiosum, mandatu doinini, qui Id no puede, sin embargo, ejercitar la acción por tal
sciret, eme.rit, et redhibitoria agat, ex persona motivo; mas cuando ignorando él que tenía vicio,
doini utilem exceptionem ej BOU putabat oppo- lo hubiere comprado por mandato de su principal,
nend am. que lo supiese, y ejercitara la acción redhibitoria,
no opinaba que se le hubiera de oponer excepción
útil derivada de la persona de su principal.

52. MÁRCJAUS libro IV. Regularum.—Sí fur- 62. MARCIANO; Reglas, libro IV.—Si el escla-
tum domino servus feeerit, non est necesse, hoc vo hubiere hecho un hurto It su señor, no es nece-
iii venditione serví praedicere, nec ex hac causa sario manifestar esto en la venta del esclavo, ni
redhihitio est; sed si dixerit, hune furein non case, por esta causa hay la redhibición; pero si hubiere
ex lila parte tenbitur, «quod dixit, promisitve». dicho que este no era ladrón, se obligará en vir-
tud de aquella parte, «por lo que dijo, 6 prometió».

58. 1AvoLus libro L ex Posterioribus La- 53. JAvOLENO; Doctrina de las Obras póstu-
beonis (1).—ii tertiau, ant quartana febri, aut mas de Labeon, Libro 1.—Los que padezcan de ca-
podagra vexarentur, quive comítialem snorbum lenturas tercianas, ó cuartanas, ó de podagra, ó
haberent, nc quidern his diebus, quibus inorbus los que tengan mal caduco, ni aún ciertamente en
vacaret, recte sani dicentur, los días en que les deje libres la enfermedad se di-
rá con verdad que están sanos.

54. PAPINJÁNUS libro IV. Responsorum. - 54. Prixio; Respuestas, libro IV.—No há
Actioni rdhibitoriae non est Jocus, si mancipium lugar It la acción redhibitoria, si hubiere huido el
bonis conditioníbus enitum fugerit, quod ante non esclavo comprado con buenas condiciones, que an-
fugerat. tes no habla huido.

55. IDEM libro XII. Respnsorum.—Quum mx 55. Ei. iisso; Reqpuesicts, libro XIL—Puesto
menees utiles, quibus experiuncli potestas f'uit, que se conceden seis meses útiles para la acción
redhibitoriae actioni praestantur, (2) non videbi- redhibitoria, durante los que hubo la facultad eo
ur potestatem experiundi hahuisse, qui vitinm ejercitarla, no parecerá que tuvo Ja facultad de
1 igitiví latens ignoravit; non ideirco tamen clic- ejercitarla el que ignoró el vicio oculto dél fugiti-
soliitam lgnorationern emtoris excusan (3) opor- vo; mas no por esto deberá excusarse la injustifi-
tebit. cada ignorancia del comprador.

56. PAULUS libro 1. (4) Quaestionun.— Lati- 56. PAULO; Cuestiones, libro 1.—Dice Latino
nus Largus: quaero, an fidetussori emtionis (5) Largo: pregunto, ¿podrá ser redhibido un esclavo
i'edhiberi mftncipinm posait? Respondi, si in uni- al fiador de la compra? Repondi, que si el fiador
versam causam fideiussor sit acceptus, putat Mar- hubiera sido admitido para todo el negocio, opina
cellus, posse. et (6) fideinssori redhiben. Marcelo, que puede hacerse la redhibición tam-
bién al fiador.

57. IDEM libro V. Quaesionum.— Si servus 57. ELM ISMO; Cuestiones, libro V.—Si un es-
mancipium emit, et dominus redhibitoria agat, non clavo compró otro esclavo, y el señor ejercitara la
aliter el venditer daturus est, quam si omnia prae• acción redhibitoria, el vendedor no se lo ha de en-
stiterit, quae huic actioni continentur, et quidem tregar de otro modo, que si hubiere.curnplido todo
solida, non pecuJiotenus nam et si ex emto domi- lo que se comprende en esta acción, y ciertamente
nus agat, nisi pretium totum solverit, nihil con- por entero, y no hasta el limite del peculio; porque
sequitur. también si el señor ejercitara la acción de compra
no consigue nada, si no hubiere pagado todo el
precio.
§ 1.—Quodsi servus vol Illius vendiderit, red- § 1.—Pero Si lo hubiere vendido 'un esclavo ó un
hibitoria in pecuftum competit; in peculio autem et hijo, compete la acción redhibitoria contra el pecli-
causa redbibitionis continebitnr; nec nos moveat, Ho; más en el peculio se contendrá también la cau-
quod, antequam reddatnr servus, non est in pecu- sa de la redhibición; y no nos mueva, que antes que
lio, non enim potest esse in peculio serma, qui sea devuelto el esclavo no está en el peculio, por-
adhuc emtoris est, sed causa ipsius redhibitionis que no puede estar en el peculio el esclavo, que
in peculio computatur. Igitur si servus decem mil- es todavia del comprador, pero la causa de la mis-

(f) libro U. ¿o)v, Ilat.


(2 litet, inserta ¡ial.
Según nuestra cotVetura cxeausari, el códice FI.
J
4) Iii., Hal.
erntionls, oniltela Bai.
6) Hal. Vulg.; el, el códice FI.

60 DIGFSTO.-14IBR0 XXI: TtTULO 1

Iibus enitus quinque millibus sit, hace quoque in ma redhibiciún se computa en el peculio. Asi pues,
peculio cese dicemus. loe ita, si nihil domino de- si el esclavo comprado por diez mil valiera cinco
beat, aut ademtum peculiurn non est; quodsi plus mil, diremos que también estos están en el peculio.
domino debeat, eveniet, ut honiinem praestet, et Esto as[, si no debiera nada al señor, ó si no se le
nihil consequatur. quitó el peculio; porque si debiera más al señor,
sucederá, que entregará el esclavo, y no obten-
drá nada.

58. ID1 libro V. 1icsponÑorum.—Quaero, un1 58. vr.. MISMO; Repuuta., libro V.—Pregun-
si servas upad emtoreni fugit, et ja causa redhibi- to, si el esclavo que estaba en poder del compra-
tionis osee pronuntiatus fucrit, non prius venditori dor huyó, y se hubiere declarado que estaba com-
restitul debeat, quam rerum ablatarum a servo prendido en caso de redhibición, no deberá ser
aestimationem praestiterit. Paulus reapondit, ven- restituido al vendedor antes que hubiere satisfecho
ditoreni eogendum non tantum pretium servi re- la estimación de las cosas quitadas por el esclavo.
stituere, sed etiam reraju ablatarum aeetimatio- Paulo respondió, que el vendedor ha de ser obliga-
nem, nisi si pro his paratus sit, servum noxae do á restituir no solamente el precio del esclavo,
nomine rdlinquere. sino también la estimación de las cosas quitadas,
salvo si por estas estuviera dispuesto á abandonar
el esclavo por razón de la noxa.
§ 1.—Iteni quaero, si uolit aestimationem et § 1.— Asimismo pregunto, si no queriendo resti-
pretia rerum restituere, an servus retinendus (1) tuir la estimación y el precio de las cosas, habrá de
sit, et danda sit actio de peculio, vol de pretio red- ser retenido el esclavo, y se habrá de dar la acción
hibiti servi ex duplae stipulatione. Paulus respon- de peculio, 6 la del precio del esclavo redhibido, en
dit, de pretio servi repetendo competere actionem virtud de la estipulación del duplo. Paulo respon-
etiam ex duplae stipulatione. De rebus por furtum dió, que para repetir el precio del esclavo compete
ablatis iam responsurn est. acción aun por la estipulación del duplo. En cuan-
to á las cosas quitadas por hurto, ya se ha res-
pondido.
§ 2.—Servum dupla cmi, qui rebus ablatis fugil, § 2. —Bajo la estipulación del duplo compré un
mox inventus praesentibus honestis vine interro- esclavo, que huyó habiendo quitado algunas cosas,
gatus, un et in domo veuditoris fugisset, respon- y hallado después 6 interrogado en presencia de
ait fugisse; quaero, un standum sit responso cern? hombres probos, si también habla huido de la casa
Palus
1 respondit: si et aun indicia prionis fugae del vendedor, respondió que habla huido; pregun-
non deflciunt, tune etiain servi responso credeu- to, ¿se habrá de estar á la respuesta del esclavo?
dum est. Paulo respondió: si tampoco faltan otros indicios
de la primera fuga, también entonces se ha de dar
crédito á la respuesta del esclavo.
59. ULPIANUS libro LXXIV. (2) ad Edictum. 59. U'rio; Comentarios al Edicto, libro
—Quutn in ea causa est venditum Inaneipium, itt LXXI V.—Cuando el esclavo vendido se halla en
redhiberi debeat, iniqauni est, venditoreni pretium el caso de que deba ser redhibido, es injusto que
redhibendae re¡ consequi. el vendedor obtenga el precio de la cosa que haya
de ser redhibida.
§ 1.—Si quis daos homines uno pretio emerit, et § 1.—Si alguien hubiere comprado por un sólo
alter in ea causa est, ut redbibeatur, deinde pela- precio dos esclavos, y uno se halla en el caso de ser
tur pretium totum, exceptio enit obilcienda; si redhibido, y después se pidiera todo el precio, se
turnen pum pretii petatur, magis dicetar, non no- habrá de oponer excepción; mas si se pidiera par-
cero exceptionem, nisi forte ea sit causa, ja qua te del precio, mas bien se dirá que no perjudica la
propter alterius vitium ut.rumque mancipium red- excepción, á no ser acaso que tal sea la causa, que
hibenduni lit. en ella por el vicio de uno se hayan de redhibir
ambos esclavos.
80. PAULUS libro LXIX. (3) ad Edictum.— 60. PAULO; comentarios al Edicto, libro
Facta. redhibit.ione omnia in integrum restitaun- LXIX.— Hecha la redhibición se devuelve todo
tur, penado ac si neque emtio, noque venditio ja- por completo, lo mismo que si no hubiera mediado
tercesit. ni compra, ni venta.

61. ULPIANUS .libro rLXXX. (4) ad Edictum. 61. U LP lAN o; Comentarios al Edicto, libro
—Quoties de servitute agitur, victus tanturn debet LXXX.—Siempre que se trata de servidumbre, el
praestare, quanti minoris emieset emtOr, si sciisset vencido debe responder tan sólo de cuanto por me-
hano servitutem inipositam. nos habnia comprado el comprador, si hubiese sa-
bido que habla impuesta esta servidumbre.
62. MODESTINUS libro VIII. Differentiarunz.— 82. MoDEsuixo; Diferencias, libro VIII.—Se
Ad res donatas Edict am Aedilium currulium non ha de decir, que ci Edicto de los Ediles Curules no
portinere dicendum est; etenini quid se resUtutu- tiene aplicación á las cosas donadas; porque ¿qué
rum donator repromittit, quando nullum pretium cosa promete el donador, que haya él de restituir,

(1) Tar. sqú.n la e.,,riura (Jrr4Ii/1c1; i-estituendu:,, egúF (2) XXII., ¡Ial.
corrección del códice FI, Lir.; ?OsILtUendUS aut reIiniadu, :4 XLVIII., ¡Ial.
¿a Vulg. (4) XXVIII., Ha¿.

DIGESTO.—LIBRO XXI: TITULO 1 61

interveniat? Quid ergo, si res ab co, cui donata cuando no interviene precio alguno? ¿Qué se dirá,
est, ihelior (acta sit, numqiiid quanti eius, qui me- pues, si la cosa hubiera sido mejorada por aquel á
liorem feeit, interest, donator conveniatur? Quod quien se donó, acaso que sena demandado el donador
miflime dicendum est, no co casa liberalitatis suae por cuanto le importa al que la mejoró? Lo que de
donator poenam patiatur; itaque si qua res done- ningún modo ha de decir, para que en este caso el
tur, necesee non ei'it ea repromittere (), quae in donador no sufra pena por su liberalidad; y as!, si
rebus venalibns Aediies repromitti iubent; sane se donara alguna cosa, no será necesario prometer
de dolo donator obligare se et debet, et solet, ne, lo que respecto fi las cosas que se venden mandan
quod benigno eontuerit, fraudis consilio revocet. los Ediles que se prometan; pero, fi la verdad, el
donador debe y suele obligarse por el dolo, para
que no revoque con fraudulenta intención lo que
por benignidad hubiere dado.
68. ULPIANUS libro 1. (2) ad Edictum Aedi- 63. ULPIANO; Comentarios al Edicto de tos
ilum currul.iurn.—Sciendum. est, ad venditiones Ediles Curules, libro 1.—Se ha de saber, que este
solas hoe Edictum pertinere, non tanturn manci- Edicto es aplicable únicamente fi las ventas, no
piorum, veruin ceterarurn quoque rerum. Cur au- tan sólo de esclavos, sino también de las demás
tem de ioeationibus nihil edicatur, mirum videba- cosas. Mas parcela extraio, que nada se dijera en
tur; hace tamen ratio redditur, vel quia nunquam el Edicto respecto á los arrendamientos; pero se
istorum de hac re fuerat iurisdictio, vel quia non chi esta razóii, ó porque nunca hablan tenido los
similiter locationes, ut venditiones, finnt. Ediles jurisdicción sobre esta materia, ó porque los
arrendamientos no se hacen del mismo modo que
las ventas.
64. POMPONIUS libro XVII, Epistolarum (3). 64. PoMPoNIo; Epístolas, libro XVII,—Escribe
—Labeo seribit, si uno pretio piares serves cmi- Labeon, que si por un sólo precio compraste mu-
sti, et de uno agere velis, in aestirnatioue (4) ser- chos esclavos, y quisieras ejercitar la acción res-
vorum proinde fien debere, atquc ( 5 ) fieret in pccto'de uno sólo, se debe proceder en la estima-
aestimationc (6) bonitatis agri, quum ob evictam ción de los esclavos lo mismo que se procederla en
partem fundi agatur. la estimación de la bondad de un campo, cuando
se ejercite la acción por haberse hecho la evicción
de parte del fundo.
§ 1.—Idem ait, si uno pretio piares servos ven- § 1.—Dice el mismo, que si por un sólo precio
didisti, sanosque esse prornisisti, et paro duntaxat vendiste muchos esclavos, y prometiste que esta-
eorum minas sana sit, de omuibus adversus di- ban sanos, y solamente no estuviera sana una par-
etum, promissum recte agi ('). te de ellos, con razón se ejercita Ja acción respecto
fi todos por lo hecho contra lo dicho 6 prometido.
§ 2.—Ibidem alt, errare et fugere iumcntuin § 2—En el mismo lugar dice, que una caballe-
posse, nec tamen erronern aut fugitivum esse, agi ría puede andar errante y huir, y sin embargo, no
posse. se puede ejercitar la acción porque sea errante ó
fugitiva.
65. VEWLEIUS libro V. Aclionurn.—Animi po- 85. VENIJFuYO; Acciones, libro V.—E1 vicio es
tius, quarn corponis vitiurn est, veluti si ludos más bien del ánimo que del cuerpo, como si uno
assidue velit spectare, aut tabulas pictas studiose quisiera asistir asiduamente á los juegos, ó con-
intueatur, sive etiam mendax, ant sirnilibus vitiis templase con detenimiento los cuadros pintados, ó
ten catar. aún si fuera mentiroso, ó estuviera dominado por
otros vicios semejantes.
§ 1.—Quoties morbus sonticus noininatur, § 1.—Siempre que se habla de enfermedad eón-
sigiiiflcari Cassino ait, qui noceat; nocere aute.m tica, dice Oassio que se significa la que es nociva;
intelligi, qui perpetuas est, non qui tempore finja- pero se entiende que es nociva, la que es perptua,
tur; sed morbum souticnm eum videri, qui incide- no la que se acaba con el tiempo; mas parece que
lit in hominem, postquam lo natus oit, sontes enim es enfermedad sóntica la que hubiere recaido so-
nocentes die¡. bre un esclavo, después que este haya nacido, por-
que sontes dicense nocivos.
§ 2.—Servas tain veterator, quam novicias die¡ § 2.—Un esclavo puede ser llamado, as! vetera-
potest; sed veteratorem non opatio serviendi, sed no, como novicio; pero dice Cello, que no debe ser
genere et causa aestimandum, Caelius alt; nam considerado veterano por el tiempo, sino por el gé-
quicunque ex venalicio novieiorum emtus alicui nero y la causa del servicio; porque cualquiera que
ministerio praepositu.s sit, statim eum veteratorum comprado en el mercado de novicios haya sido en-
numero cose, novicium autem non tirocinio animi, cargado de algún servicio, es comprendido desde
sed conditione servitutis intelligi. Ncc ad rem per- luego en el número de los veteranos, y el novicio
tinere, latine sciat, necue; nam (8) (nec) ob Id ve- se entiende que lo es, no por ci aprendizage de
tcratorem cose, si liberalibus studiis eruditas sil. su espíritu, sino por la coudi'ción de su servidum-
bre. Y no importa al caso que sepa, ó no, el latín;
porque tampoco es veterano por esto, si estuviera
Instruido en las artes liberales,
(I in ea re peomittere, IfaL
liie,r libro lL,Ilat.
3 \l1. re5; ¡Ial. ¡IaL VuIg.; aetimationein el códice FI.
(4) Según. conjeVara Br.; iliterse irnfitOnem,e1 cddic Fl. Taur; re':te Oit, el códice FI., Br.
(.) ¡Ial. Vulg.; ul, inserta el códice FI. (5) nam, orntte,,la HaL Yatg.
62 DIGESTO.—LIBRO XXI: TITULO II

TIT. II TÍTULO II

DE EVICTIONIBU8 ET DUPLAE STIPETLATIONE (1) DE LAS EVICCIONES Y DE LA ESTIPULACIÓN


DEL, DUPLO
Cf. Cod. VIII. 45 (44). 46 (45). J[ Véase cdd. VIII. 45. (44). 46. (45.)
1. ULPIANUS libro Xxviii. (2) aci Sabinum.— 1. U LP lA NO; Comentarios ci Sabino, libro
Sive tota res evincatur, sive pare, habet regressurn XXVIII.—ya si toda la cosa, ya si parte, fuera
erntor ¡ti venditorem, sed quuni pare evincatur, si objeto de Ja evicción, el comprador tiene la repe-
quidem pro Indiviso evincatur, regressuni habet tición contra el vendedor, pero cuando sea objeto
pro quantitate evictae partis. Quodsi certus locus de la evicción una parte, si ciertamente indivisa
sit evietus, non pro Indiviso portio fundi, pro bo- fuera objeto de la evicción, tiene la repetición por el
nitate loci erit regressus. Quid enim, si quod fuit cuanto de la parte evincida. Mas si se hubiera hecho
in agro pretiosissirnum, hoc evietum est, ant quod evicción de un lugar determinado, no de una porción
fuit in agro vilissimum? Aestimabitur bel quahtas, indivisa del fundo, habrá la repetición por la bondad
et sic erit regreesus. del 'ugar. ¿Qué, pues, se dirá, si fué evineido lo que
de más precio hubo en el campo, 6 lo que en este
fuó de menos valor? Se estimará la cualidad del
lugar, y de este modo habrá la repetición.
• 2. PAtJLUS libro V. ad Sabinum.—Si dupla non 2. PAULO; Comentarios ci Sabino, libro V.—Si
promitteretur (3), et co nomine agetur, dupli con- no se prometiera el duplo, y por este titulo se ejer-
demnandus est reus. citare la acción, el reo ha de ser condenado en el
duplo.

3. IDEM Libro X. (4) ad Sabinun.-Quum in S. EL MISMO', Jometjto.rios ci Sabino, libro X.—


venditione serví pceulium semper exceptum esee Como en la venta del esclavo se entiende que siem-
intelligitur, is horno ex peculio surnniarn quandam pre se exceptuó el peculio, este esclavo se habla
secum abetulerat; si propter hauc enusam furti llevado consigo cierta suma del peculio; si por esta
eum emtorc actum sit, non revertetur (5) emtor causa se hubiera ejercitado contra el comprador la
ad venditorem ex stipulatione duplae, quia furtis acción de hurto, el comprador no tendrá contra el
noxisque solutum cese, praestari debet veuditio- vendedor la repetición por la estipulación del du-
nis tempore, hace autem actio postea cese coe- plo, porque debe responderse al tiempo de la ven-
perit (6). ta de que está exento de hurto y de noxa, pero es-
ta acción habrá comenzado á existir después.
4. ULPIANEJS libro XXXII. ad Edictum.—Illud 4. U LP! ANO; Comentarios al Edicto, libro
quacritur, an is, qui mancipinm vendidit, debeat XXXTI.—Pregúntase si el que vendió un esclavo
fideiusorem ob evietionem dare, quem vulgo au- deberá dar un fiador por la evicción, al que vul-
ctorem secunduin vocant. Et est relatum, non de- garmente llaman segundo autor. Y se dijo que no
bere, niel hoc noininatim actum est. debe, si expresamente no se convino esto.
§ 1.—Si impuberis nomine tutor vendiderit, cvi- § 1.—Si el tutor hubiere vendido en nombre de
etiono secuta, PP?inianus libro tertio Responsorurn un impúbero, habiéndose seguido evicción, dice
ait, darí in eum, cuiva tutela gesta sit, utilern Papiniano en el libro tercero de las Respuestas,
actionem, sed adiicit, ja id denium, quod (7) ratio- que contra aquel cuya tutela se administró se dá
nibus eme accepto Latum est; sed en in totum, si acción útil, pero añade, que solamente por aquello
tutor solvendo non sit, videamus. Quod magis que en sus cuentas se dió por recibido; mas vea-
puto, neque enim male contrahitur cuin tutoribus. mos si por la totalidad, si el tutor no fuera solven-
te. Lo que tengo por más cierto, porque no se con-
trata inútilmente con los tutorer.
5. PAULUS libro XXXIII. ad Edicturn.—Servi 5. PAI rio; Comentarios al Edicto, libro XXXIII.
venditor peculium accessurum dixit; si vicarius —El vendedor de un esclavo dijo que le acrecerla
evictus sit, nihil praestiturum venditorem Labeo el peculio; si hubiera sido objeto de evicción su vi-
ait, quia, si-ve non fuit ja peculio, non acccsserit, cario, dice Labeon que nada habrá de entregar el
sive fuerit, iniuriam a indice emtor passus -est; vendedor, porque si no estuvo en el peculio no ha-
aliter atque si nominatim servum accedere dixis- brá habido accesión, y si estuvo, el comprador su-
set, tune enim praestare deberet., in peculio eum frió injuria por parte del juez; otra cosa seria, si
cese. expresamente hubiese dicho que acreela el escla-
vo, porque entonces deberla responder de que
aquel se hallaba en el peculio.

O. GALUS libro X. ad Edictuni provinciale—- 6. G.ro; Comentarios al Edicto provincial, Li-


Si fundas venierit, e con suetudine cias regionie, bro X.—Si se hubiere vendido un fundo, debe dar-
in qua negotium gestum est, pro evíctione ca-ver! se caución por la evicción, según Ja costumbre de
oportet. aquella región en que se hizo el negocio.

(1) STPtTLATIONtBS, Vultj. (,) HaI. Valq.; ,evertereur, el códice FI.


(2) XXIII., FI-al. (5) Taur. según la escritura original; coeit, según co-

13) repronittcretur, Hal.


5) xv., Ha 1.
rrección del códice FI.. Br.
(7) ex, inserto la Vulg.

DIGESTO.—LIBRO XXI TITULO u 63

T. J!LLIXUS libro XIII. (1) Ditjestorurn.—Qui 7. JULIANO; Digesto, Libro XIII.—El que hu-
a pupilo substitutum ej servum emerit, agete cum biere comprado de un pupilo un esclavo sustituido
substituto ex cinto potest, et ex stipulatu de evi- á este., puede ejercitar contra el sustituto la acción
etione, quum neutram earum actionum adversus de compra, y la de Jo estipulado sobre la evicción,
pupillum habere potucrit. puesto que no habrá podido tener ninguna de es-
tas acciones contra el pupilo.

8. IDEM Libro XV. Digestor um.—Venditor ho- S. EL MISMO; Digesto, libro XV.—El vendedor
minis emtori praestare debet, quanti eius interest de un esclavo debe responder al comprador de
hominem vendiloris fuisse; quare sive partus an- cuanto á este le interesa que el esclavo haya sido
ci1lae sive bereditas, quam servus iussu emtoiis del vendedor; por lo cual, si hubiere sido objeto de
adicrit, evicta fuerit, agi CX emto potest, et sient evicción, 6 el parto de una esclava, ó la herencia
obligatus est venditor, ut praestet, licere habere que el esclavo hubiere adido por mandato ticl com-
hominem, quem vendidit, ita ea quoque, quae per prador, puede ejercitarse la acción de compra, y
eum acquiri potuernnt, praestare debet eintori, iit as! corno está obligado el vendedor á responder de
habeat. que es licito tener el esclavo que vendió, as! tam-
bién debe responder al comprador de que tendrá
lo que por aquel se pudo adquirir.
9. PAULISS libro LXX VI. (2) ad Ediclurn.—Si 9. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LXX VI.
vendideris servum mihi Titli, delude Titius h,ire- —Si me hubieres vendido un esclavo de Ticio, y
dem me reliquerit, Sabinus alt, amissam actionem después Tibio me hubiere dejado heredero, dice
pro evietione, quoniain servus non potest evinci; Sabino, que se perdió la acción para la evicción,
sed in (3) ex cinto actionem (4) decurrendum est. porque no puede ser objeto de evicción el esclavo;
pero que se ha de recurrir á la ación de compra.
10. CELSUS libro XX VII. (5) Digtjirun.—Si 10. CELso; Digesto, Libro XXVII.—Si alguno
quis per fundum, quen cura alio communem ha- me hubiere vendido y cedido el derecho de pasar
beret, quasi solas dominus elus esset, ius eundi, y de conducir por un fundo, que tuviera en común
agendi mihi vendiderit, et cesserit, tenebitur mili con otro, como si él sólo fuese dueño del mismo,
evictionis nomine ceteris non cedentibus. me estará obligado á titulo de evicción, no ha-
ciendo cesión los demás.

11. PATJLUS libro VI. Responsoru.rn.— Lucius 11. PAULO; Respuestas, libro VI.—Lucio Ticio
Titius praedia in Germania traus Rheuum emit, et compró en la Germanía, al otro lado del Rin, unos
partem pretil intulit; quurn in residuam quantita- predios, y entregó parte del precio; siendo deman-
tem heres emtoris conveniretar, qunestionein retu- dado el heredero del comprador por la restante
lii dicen,-, has possessiones ex praccepto Princi pali cantidad, suscité controversia diciendo que aque-
partrn distractas, partim veteranis in praemia llas posesiones hablan sido vendidas en parte por
assiguatas; quaero, an huiu.s reí periculum ad mandato del príncipe, y en parte asignadas en
venclitorem pertinere possit? Panlus respondit, premio á los Veteranos; pregunto, ¿podría corres-
futuros (6) casus evictionis post contractam em- ponder al vendedor este quebranto? Paulo respon-
tionem (1) att veuditorein non pertinere, et ideo dió, que no pertenecen al vendedor los casos de
secundara ea, quae proponuntur, pretium praedio- evicción que puedan ócurrir después de celebrada
ruin peti posse. la compra, y que por lo tanto, según lo que se pro-
pone puede pedirse el precio de los, predios.
§ 1.—Ex Ms verbis stipulationis duplae ve¡ sim- § 1.—Por estas palabras tic la estipulación del
plae, «eu.m hominem, quo de agitur, noxa (8) eme duplo ó del simple importe, «que el esclavo de que
o1utum, venditorem convenir¡ non posse propter se trata está exento de noxa», no puede ser de-
cas noxas, quae publice coLrceri solent. mandado el vendedor por causa de aquellas noxas
que suelen ser castigadas públicamente.

12. SCAEVOLA Libro 11. Responsorurn.—Q-uidam 12. SCÉv0LA; Respuestas, Libro 11.—Uno que
ex parte dimidia heres institutus universa praedia fué instituido heredero de la mitad vendió la tota-
vendidit, et coheredes pretium acceperunt; evietis lidad de los predios, y sus coherederos recibieron
his quaero, an coheredes ex cinto actione tenean- el precio; reivindicados estos, pregunto, ¿estarán
tur? Respondí, si coheredes prabsentes adfuerunt, obligados los coherederos por la acción de compra?
nec dissenserunt, videri unumquemque partera Respondí, que si los coherederos estuvieron presen-
suam vendidjsse. tes, y no disintieron, se considera que cada uno
vendió su parte.
13. I'AIJLUS libro V. ad Sabinum.—Bonitatis 13. PAULO; Comentarios á Sabino, libro V.—
aestjmatjonem faciendam, quum para evincitur, Con razón opinaba Próculo, que cuando es reivin-
Proculus recte putabat, quae fuisset renditionis dicada una parte, se ha de hacer la estimación de
tempore, non quum evineeretur; la bondad que hubiese tenido al tiempo de la ven-
ta, no cuando fuese reivindicada; -

t) XIV., ¡IaL
(2, XXXIII., Hal. (5) XXVIII., Fiat.
(3) Ta,Lr. según la escritura original; lo, omítela por 5) pl air& [forluitae cau.sa], las Bat.
corrección el c6dico FI., Br. (7) evictionein, ¡Ial.
(4) Segút? conjera Br.; acI'ione, el códice FI. (Si Hal. Vuig.; noxae, el códice FI.
DIGESTO.—LIBRO XXI: r'rtILO II

14. ULPIANIJS libro XVIII. (1) ad Edictum.— 14. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro
non tu dimidiam quantitatem pretii; XVIII.—no por la mitad de la cantidad del precio;
15. PAULUS libro V ad Sabinum.— sed si quid 15. PAULO; Comentarios á Sabino, libro V. -
postea alluvione aeeessit, tempus, que accedit, in pero que si después acreció algo por aluvion, se ha
spieiendum. de atender al tiempo en que acreció.
§ 1. - Si ususfructus evincatur, pro bonitate fru- § 1.—Si se vindicara el usufructo, se ha de hacer
ctuum aestimatio facienda est. Sed et si servus la estimación conforme la bondad de los frutos.
evincatur, quanti minoris ob id praediurn est, lis Pero también si se reivindicara un esclavo, se ha
aestirnanda est. de estimar el litigio en cuanto por ello vate menos
el predio.
16. POMPONIUS libro IX. (2) ad Sabinum. - 18. PoMPoNro; fjomentarios á Sabino, libro IX.
Evicta re vendita ex emto erit agendum de co, —Reivindicada una cosa vendida, se ejercitará la
quod accessit; quemadmodum ea, quac emto fundo acción de compra respecto de aquello que acreció;
nominatim aceesscrunt, si evicta sint, simplum así como si hubieran sido reivindicadas las cosas
praestatur (3). que expresamente fueron accesorias del fundo
comprado, se responde del simple importe.
§ 1.—Duplac stipulatio committi dicitar tunc, § 1.—Dicese que entonces se incurre en la esti-
quum res restituta est petitori, vel damnatus est pulación del duplo, cuando Ja cosa es restituida al
litis aeatimatione, vel possessor ab emtore Conven- demandante, ó fab condenado ea la estimación del
tus absolutus est. litigio, ó fué absuelto, el poseedor demandado por
el comprador.
§ 2.—Si servus, cuius nomine duplam stipulati § 2. - Si el esclavo poi razón del que hicimos la
sumus, cvictus fuerit a nobis ob id, quod fugiti- estipulación del duplo hubiere sido reivindicado
vus, vel sanus non fuerit, an agere nihilominus de nosotros, se pregunta, si podríamos no obstante
possimus, quaeritur. Proculus videndum ait, ite ejercitar acción por esto, porque haya sido fugiti-
hoc quoque intersit, utrurn tuni evictus sit, quum vo, ó no hubiere estado sano. Próculo dice, que se
meus factus non esset, an tum, quum maus factus ha de ver, no sea que también importe esto, si ha-
esset; in co enim casu, quo meus factus e5t, statim ya sido reivindicado cuando no se hubiese hecho
mea interest, quatito ob id deterior est, et quam mío, ó cuando se hubiese hecho mío; porque en
actionem semel ex stipulatu habere coepi, eam nec este caso, en que se hizo mío, me interesa desde
evictione, nec morte, ncc nianumissione, nec fuga luego Cuanto por ello es de menos valor, y la acción
servi, ncc ulla simili causa amitti; at si in bonis que una-vez comencé á tener en virtud de lo esti-
meis factus non sit, nihil ob ea, quod fugitivas sit, pulado, no se pierde ni por In evicción, ni por la
pauperior sim, utpote quum ¡ti bonis meis non sit. muerte, ni por la manumisión, ni por la fuga del
Quodsi sanum essc, erronem non eme stipulatus esclavo, ni por alguna causa semejante; pero si no
eSsem, tantum inca interesse, quantum ad prae- se hubiera hecho parte de mis bienes, en nada me
sentem usurn pertineret, tametsi lii obscuro esset; hago más pobre porque sea fugitivo, como quiera
utpote ignorantibus nol,is, quamdiu eum habituru que no se halle en mis bienes. Mas si yo hubiese
essem, et att futurum esset, ut eum quisquam aut estipulado que estuviera sano, y no fuera vaga-
a me, ant ab co, di vendidissem, cuive similiter bundo, me interesa tanto cuanto correspondiese al
promisissem, eyiuei'ct. Snrnmam autem opinionis uso presente, aunque estuviese sin aclarar; como
suae hane eme, itt tautum ex ea stipulatione con- quiera que ignorábamos nosotros hasta cuando lo
sequar, quanti mea intersit, aut post stipulationem habría yo de tener, y si sucedería que alguno lo
interfuerit, eurn servuni fugitivurn non eme. reivindicaría ó de mi, ó de aquel á quien yo se la
hubiese vendido, ó A quien igualmente se lo hu-
biese prometido. Pero que el resúmen de su opi-
nión es esta, que por esta estipulación conseguiré
tanto cuanto me importe, ó me hubiere importado
después de la estipulación, que aquel esclavo no
fuese fugitivo.
17. ULPIANUS libro XXIX. ad S'abinum.—Vin- 17. U L rr ANO; lonrentarios 4 Sabino, libro
dicanteni venditorem reni, quam ipse vendidit, XXIX.—No es dudoso para nadie, que el vendedor
exceptione doli posse summoveri, nemini dubiutu que reivindica la cosa, que él mismo vendió, pue-
est, quamvis alio jure dominium quaesierit; impro- de ser repelido con' la excepción de dolo, aunque
be enim rein a se distractani evincere conatur. haya adquirido el dominio por otro titulo de dere-
Eligere autein emtor potest, utrum rem velit reti- cha; porque sin probidad intenta hacer objeto de
Itere iqtentionc per exceptionem elisa, att potius re evicción una cosa vendida por él. Mas el compra-
ablata ex causa stipulationis duplum consequi. dor puede elegir si quiere retener la cosa, habien-
do repelidó la demanda con la excepción, ó si pre-
fiere, despojado de la cosa, obtener el duplo por
causa de la estipulación.
18. PAULUS libro V. ad Sabinum.— Sed etsi 18. PAULO; Comentarios 4 Sabino, Libro V. -
exceptio omissa sit, ant opposita ea nihilominus Mas aunque se haya omitido la excepción, ú opues-

1) XXXII., fiat.
XIX., Hal. (.1Y in sirnplum praestantur, fiat.

IGEO,-LlBRO XI TIMO it 65
evictus sit, ex duplae quoque stipulatione, vel ex ta ella haya sido no obstante objeto de evicción,
emto potest conveniri. puede ser demandado también por la estipulación
del duplo, ó por la ceión de compra.
19. ULPIANUS libro XXIX. ad Sabinum.-Sed 19. U LP lA No; Comentarios ci Sabino, libro
et si stipulatio nulla fuisset interposita de ex emto XXIX.-Pero lo mismo diremos respecto de la ac-
actione idem dicemus. ción de compra, también sí no se hubiese inter-
puesto estipulación alguna.
§ 1.-Si horno liber, qui bona Me serviebat, ve- § 1.-Si por Ticio me hubiere sido vendido un
nierit mihi a Titio, Titiusque eum heredem sen- hombre libre, que de buena té prestaba servidum-
pserit quasi liberum, et ipse mihi mii faciat con- bre, y Ticio lo hubiere instituido heredero como
troversiarn, ipsurn de se obligatum habebo. libre, y él mismo me promoviera controversia so-
bre su estado, á él mismo lo tendré obligado por
si propio.

20 PoMPoNnrs libro X. (1) ad &zbinum.,- 20. P0MPONIO; Comentarios ci Sabino, libro X.


Fundum meum obligavi, deinde alienavi tibi; uL -Obligué un fundo mío, y después lo enajené para
eo nomine non obligareris (2), si eum postea abs ti; para que portal motivo no estuvieras obligado,
te emam, et satis pro evictione mihi des, excipien- si yo después lo comprara de ti y me dieras
dum (3) cautione, quod pro me obligatus sit, quia fianza de evición, se ha de exceptuar en la cau-
etiam non excepto eo, agendo eo nomine contra te ción, que haya sido obligado por mi interés, por-
doli mal¡ exceptione possim snmmoveri. que también, no habiéndose exceptuado esto, po-
dría yo ser repelido con la excepción de dolo malo
al ejercitar por tal titulo la acción contra ti.

21. ULPIANUS libro XXIX. ad Sabinum.- Si 21. ULPIANO; Comentarios ci Sabino, libro
servus vendjtus deeesserit, antequain evincatur, XXIX.-Si el esclavo vendido hubiere fallecido
stipulatio non committur, quia nemo eum evin- antes se hiciera su evicción, no se incurre en la
cat, sed factum (4) hurnauxe sortis; de dolo tamen estipulación, porque nadie lo reivindica, sino un
poterit agi, si dolus intercesserit. hecho de la naturaleza humana; pero podrá ejerci-
tarse la acción de dolo, si hubiere mediado dolo.
§ 1.-lude lulianus libro quadragesirno tertio § 1.-Por lo que define discretamente Juliano
eleganter nit, duplae stipulationem tunc coin- en eh libro cuadragésimo tercero, que entonces se
mitti, quotik,, res ita amittitur, ut can emtori h- Incurre en la estipulación del duplo, cuando de tal
bere non lieeat propter ipsam evietionem. modo se pierde la cosa, que al comprador no he
sea licito tenerla por causa de la misma evicción.
§ 2.-Et ideo ait, si erntor hominis niota sibi § 2.-Y por esto dice, que si el comprador de un
controversia ven ditorem dederit procuratorem, esclavo, habiéndosele movido controversia, hubie-
isque victus litis aestimationem sustulerit, stipula- re nombrado procurador al vendedor, y vencido
tionem duplae non eommitti, quia nec mandati este hubiere pagado ha estimación del litigio, no
actionem procurator hie idemque venditor habet, se incurre en la estipulación del duplo, porque es-
ut ab emtore litis aestimationem consequatur. te procurador, que él mismo fué vendedor, no tie-
Quum igitur neque corpus, neque pecunia emtoni ne ni la acción de mandato, para conseguir del
abelt, non oportet committi btipUlatiODem, quam- comprador la estimación del litigio. Así pues, no
vis, si (5) ipse iudicio accepto victus eebet, et litis faltándole al comprador ni la cosa, ni el precio, no
ae.stimationem sustulisset, placeat committi stipu.- debe incurrirse en la estipulación, aunque si acep-
lationem, ut et ipse lulianus eodem libro seripsit. tado el juicio hubiese él mismo sido vencido, y hu-
Neque enini habere hect eum, euius si pretium biera pagado la estimación del litigio, parezca
quis non dedisset, ab adversario auferretur; prope bien que se incurra en la estipulación, como tam-
enim hune ex secunda emtione, id cst ex litis ae- bién el mismo Juliano escribió en el mismo libro.
stimatione, emtori habere lieet, non ex pristina. Porque no es licito tener á aquel que seria quita-
do por el adversario, si alguien no hubiese dado
su precio; pues al comprador le es licito tener á
este como por una segunda compra, esto es, por la
estimación del litigio, no en virtud de la primera.
§ 3.-Idem lulianus eodem libro seribit, si lite § 3.- Escribe el mismo Juliano en el propio libro,
contestata fugerit horno culpa possessoris, damna- que si, contestada la demanda, hubiere huido el
tus quklem erit possessor, sed non statim eum ad esclavo por culpa del poseedor, ciertamente será
venditorem regressuruni, et ex duplas stipulstio- condenado el poseedor, pero desde luego no se di-
ne acturum, quia interim non propter evictionem, rigirá contra el vendedor, ni ejercitará la acción
sed propter fugani ej hominem habere non hect. de Ja estipulación del duplo, porque en este intér-
Plane, inquit, qnum apprehenderit possessionem valo no le es licito tener el esclavo, no por causa
fugitivi, tunc commutti stipulationem luhianus de la evición, sino por la fuga. A la verdad, dice,
alt (6); nam et si sine culpa possessoris fugisset, cuando haya recobrado la posesión del fugitivo, en-
deinde cautionibus interpositis absolutus esset, tonces dice Juliano que se incurre en la estipula-
non alias cominitteretur stipulatio, quam si appre- ción; porque también si hubiese huido sin culpa
bensum bominem restituisset; ubi igitur litis aesti- del poseedor, y después hubiese sido absuelto ha-

1)XIX, ¡Ial. (4) fatum, ¡Ial. Vuig.


(2) ¡Ial.; oLligaveris, el códice FI. (5) emtor, inserte la Vaig
(3) est a, inserta Hal. (6) lulianna aig, omítelas HaZ.
Tomo 11-9
DIGEs!1'O—LIBkO II: TittrLo II
mationeni obtulit, sufficit apprclienderc, ubi cavit, biéndose interpuesto cauciones, no se incurriría
non prius, nisi restituerit. en la estipulación de otro modo, que si hubiese res-
tituido el esclavo recuperado; as! pues, cuando
ofreció la estimación del litigio, basta que lo reco-
bre, y cuando dió caución, no, si antes no lo hu-
biere restituido.

22. FoMPoNIUs Libro L ex Plautio (1).—Si pro 22. P0MPONI0; Doctrina de Plaucio, libro L—
re pupilli, quam ernit, litis aestimationem tutor Si por la cosa del pupilo, que compró, hubiere pa-
non ex pecunia pupilli, sed ex suo praestiterit, Bli- gado el tutor la estimación del litigio no con dine-
pulatio do evietione pupilo adversus venditorem ro del pupilo, sino con el suyo, se incurre fi favor
COmmittitur. del pupilo en la estipulación de evicción contra el
vendedor.
§ 1.—Si pro evictione fundi, quem einit mulier, § 1. - Si por la evicción del fundo, que una mu-
satis accepisset, et eundem funduni in dotem de- jer compró, hubiese recibido fianza, y hubiera da-
disset, deinde aliquis eum a manto por iudiciurn do el mismo fundo en dote, y después alguien se
abstulisset, potest mulier statim agere adversus lo hubiese quitado, mediante juicio, al marido,
fideiussores enitionis nomine, quasi minorem do- puede la mujer ejercitar desde luego la acción con-
tem habere coepisset, vel etiam nullam, si tantum tra los fiadores por razón de la compra, como si
maritus obtulisset, quanti fundas esset.- hubiese comenzado fi tener menor dote, ó aún fi
no tener ninguna, si hubiese pagado el marido tan-
to cuanto importase el fundo.
23. ULPIÁ141U8 libro XXIX. ad Sabinum.—Sed 23. ULPrAN0; Comentarios á Sabino, Libro
et si post morteni mulienis evineatur, regreasus XXIX.—Pero también si fuera evincido después
erit ad duplae stipulationem; quia ex promissione del fallecimiento de la mujer, habrá el recurso fila
manitus adversus heredes muliez-is agere potest, estipulación del duplo; porque en virtud de la pro-
et ¡poi ex stipulatu agere pOssunt. mesa el marido puede ejercitar la acción contra los
herederos de la mujer, y ellos mismos pueden in-
tentar la acción de lo estipulado.
24. AFiucAws Libro VI. Quaestionum - Non 24, AFRICANO; Cuestiones, libro VI. -Pero no
tamen ej consequens cose, Ui, eLsi [psi domino nu- es consiguiente A esto, que digamos que se incu-
ptura la dotem eum dedenit, committi stipulatio- rre en la estipulación, aunque habiéndose de casar
eui dicamus, quamvis aeque indotata miier fu- con el mismo dueño se lo hubiere dado en dote,
tura sit, quoniam quidem etiamsi verum sit, por más que haya de quedar igualmente indotada
habere ej non licere servum, ¡liad tamen verum la mujer, porque ciertamente aunque sea verdad
non sit, ludido eum evietum esse; ex emto tamen que no le es licito tener el esclavo, no es, sin em-
contra venditorem mulier habet actionem. bargo, verdad que este haya sido reivindicado en
juicio; pero la mujer tiene contra el vendedor la
acción de compra.
25. ULPIAN1JS libro XXIX. (2) ad Sabinum.— 25. U LP lAN o; Comentarios d Sabino, libro
Si servum, cuius nomine duplam stipu.latus Bis, XXIX.—SI hubieres manumitido el esclavo en cu-
manumisenis, nihil ex stipulatione consequi possis, yo nombre hubieras estipulado el duplo, nada po-
quia non evineitur, quonhinus habere tibi liceat, drás conseguir por la estipulación, porque no es
quem ipse ante voluntate tua perdidenis. objeto de evicción, de modo que no te sea licito te-
nerlo, aquel 4 quien tú minino hubieres perdido
antes por tu voluntad.
• 20. PAULU8 libro V. (3) ad Sabinuni.- -Sed hoc 28. PAULO; comentarios á Sabino, libro V.—
nomine, quod libertum quis non habeat, ex ven- Pero por esta razón, porque alguno no tenga un
dito actioneni babet, si scierit venditor, alienum liberto, tiene la acción de venta, si el vendedor
se vendere. Sed et si ex causa fideicommissi emtor hubiere sabido que él vendía un esclavo ajeno.
coactus fuerit eum rnanumittere, ex emto actioneni Mas también si por causa de fideicomiso hubiere
habebit. sido obligado el comprador fi manumitido, tendrá
la acción de compra.
27. POMPONITJS libro XI. ad Sabinum.—Hoc 27. PonPoNlo; comentariosá Sabino, libro XI.
lure utimur, ut exceptiones ex personas cmtonis —Usamos de este derecho, que si obstan excepcio-
obiectae si obst.ant, venditor el non teneatur, si nes opuestas por parte de la persona del comprador,
vero ad personam venditoris respiciant (4), con- el vendedor no le esté obligado, pero al contrario,
tra; cene nec ex emto, nec ex stipulatione duplae, si se refiriesen fi la persona del vendedor; y fi la
nec simplae actio coinpetit erntori, si exeeptio el verdad, no compete al comprador ni la acción de
ex fado ipsius opposita obstiterit; compra, ni la de la estipulación del duplo, ni la del
simple importe si le obstare una excepción opue-
ta derivada de hecho de él mismo;

(t LTO», (en lugar de ex Plauio), ¡Ial. (3) X., Ha 1.


(2) (., Hal, ¿4) Hd.: reIiCe!U, el cdde Jl.

DIGESTO.—LIBRO XXI TITULO II G1
28 ULPIANUS libro LXXX. (1) ad Edicturn. 28. U LPI A 4 Ó; Comentarios al Edicto, zibro
—sed si ex utriusqne persona et auctoris, et cm- LXXX.—pero si se opusieran excepcfojs deriva-
tone exeeptiofles obilciantur (2), intererit, propter das de la persona de ambos, as¡ del vendedor, co-
quám exceptiouem ludex contra iudicaverit; et mo del comprador, Importará saber pr qué excep-
sic aut committetur, aut non commit.tetur stipu ción haya juzgado el juez lo contrario; y asi se
latio, incurrirá, ó no se incurrirá, en la estipulación.

29. POMPONJUS libro XI. (3) ad Sabia um. - 29. PoMPoNIo; Comentarios 'Sabino, libro XI.
Si rem, quam mihi alienam vendideras, a domino —Si yo hubiere rescatado de su dueño la cosa aje-
redemerim, faisum eme, quod Nerva respoiidisset, na que me hablas 'vendido, decía Celso, el hijo,
posse te a me (4) pretium consequi ex vendito que era falso lo que habla respondido Ne- 'a, que
aentem, quasí habere inihi rem Iiceret, Celsus ]podías conseguir de ml el precio ejercitando la ac-
filius aiebat, quia nec bonae fidel conveniret, et ción de venta, como si inc fuera licito tener la co-
ego ex alia causa rem haberem. sa, porque esto no seria conforme á. la buena fé, y
y ro tendria la cosa por otra causa.
1.—SIduplee stipulator ex possessore petitor § 1,—Si el estipuladon del duplo se hubiera he-
factus et vius sit, quam rem, si possideret, reti- cho de poseedor demandante, y hubiera sido venci-
nere potiierit, peti (5 autem utiliter non potenit, do, habrá podido retener aquella cosa, si la pose-
vel ipso iure promissor duplae tutus cnt, ve] certe yera, pero no podrá pedirse útilmente, ó el prome-
doli mali exceptione se tueri poterit; sed ita, si tedor del duplo estará seguro por derecho, ó podrá
culpa ve] sponte duplae stipulatonis posscssio defenderse ciertamente con la excepción de dolo
nmissa fuerit. malo; pero esto así, si por culpa 6 voluntad del es-
tipulador del duplo se hubiere pendido la posesión.
fi.—Quolibet tempore venditori renuntiani po- § 2.—En cualquier tiempo puede hacerse saber
tést, ut de ea re agenda adsit, quia non praefini- al vendedor que comparezca para defender la co-
tur ccrtum tempus in ea stipulatione, dum tamen sa, porque en esta estipulación no e prefija tiem-
nc prope ipsam condemiiationem id fiat. po cierto, con tal sin embargo que esto no se haga
poco antes de la misma condena.

30. IDEM libro XIX. (6) ad Sabinum.—Si em- 30. Et mismo; Comentarios d &mbino, libro
tori, qui stipulatus sit, furtis noxisque solutuin XIX.—Si aquel, á quien el esclavo hubiere hecho
esse, herce extiterit le, cui servus fnrtum fecerit, un hurto, hubiere quedado heredero del compra-
incipit is ex stipiilatu actionem habere, quemad. dor, que hubiere estipulado que está exento de
modum si ipse alil praestitisset. hurto y de noxa, comienza á tener la acción de lo
estipulado, como si él mismo hubiese respondido
A otro.

31. UiiAnus libro XLII. ad Sabinum..—Si ita 31. ULPIANO; Comentarios el Sabino, libro
quis etipulanti spondeat, tsanum. eme, furen, non XLII.—Si alguno prometiera de esta manera al
cese, vispcllionem (7) non cese», et cetcra, mutile que estipula, «que el esclavo est6 sano, que no es
stipulatio quibusdam videtur, quia, si quis est in ladrón, y que no es enterrador de pobres», ni otras
bac causa, impossibile est, quod promittitur, si cosas, parece ti algunos inútil la estipulación, por-
non est, frustra est; sed ego puto venus, imane sti- que si alguno se halla en este caso, es imposible
pulationem, «furern non eme, viepelilonem non lo que se promete, y si no se halla, es inúti:; pero
cese, sanum eme», utilem cese; hoc enim contine- yo opino que es más verdadero, que esta estipula-
re, quod inttrest, borum quid eme, ve] horum quid ción, «que no es ladrón, que no es enterrador de
non cese. Sed et si cui horum fueiit adiectum, pobres, y que está sano», es útil; porque contiene
»praestari», multo magis valere stipulationem; alio- lo que de estas cosas importa que sea, ó que no sea.
quin stipulatio, quxe ab Aedilibus proponitur, Pero si ti alguna de estas cosas se hubiere añadido,
inutilis erit, quod utique nemo sanus probabit. «que de ello se responde», mucho más válida será
la estipulación; de otro modo, la estipulación que
se propone por los Ediles será inútil, lo que cierta-
mente ninguna persona de sano juicio aprobará.

32. IDEM libro XLVI. ad Sabinirn— Quia di- 32. EL mismo; Comentarios el Sab, libro
citur, quoties plures res in stipulationem dedu- XLVI.—Puesto que se dice que hay muchas cefi-
cuntur, plures cese stipulationes, an et in duplac pulaciones, siempre que se comprenden muchas co-
stiptlatione hoe idem sit, videamus; quum quis sas en la estipulación, veamos si esto es lo mismo
stipulatur, «fugitivum non cese (8), erroncm non también en la estipulación del duplo; cuando al-
cese», et cetera, quae ex Edicto Aedilium curru- guno estipula, «que el esclavo no sea fugitivo, ni
liurn promittuntur, imtrum Una stipulatlo est, art sea vagabundo», y lo demás que se promete en vir-
plures? Et ratio facit, ut plures sint. tud del Edicto de los Ediles Curules, ¿hay una so-
la estipulación, 6 muchas? Y la razón hace que
haya muchas.
§ 1.—Ergo et illud procedit, quod lulianus libro § 1 —Luego también es procedente lo queescri-
quinto décimo (9) Digestorum scribit: egit. inqnit, be Juliano en el libro décimo quinto del Digesto:

(it XXXII.,HaL (5) Taur: patita, el códice FI.; pelare, ¡Ial.


(2) ¡IaL; nhiicientur, el códice Pl. (6) X., Hal.
(3) XV., ¡IaL (7) vespillonem, HaL; vereipellem, oiroC en el minio.
(4) Taur.: arnet prtiurn, (acaso en lugar de a me et pre- (8) furem non esse,i,tsertanllal Valg.
tturn), el códice FI., Dr. (it) viceeiIno, ¡Ial. Vulg.
D1E8TO.—LIBRO XXI: TÍTULO II

quanti minoris propter fu am servi, deinde agit ejercité uno, dice, la acción del cuanto menos por
propter morbum; Id agencrum est, inquit, no lu- causa de la fuga de un esclavo, y después la ejer-
crum faciat emtor, et bis eiusdem vitil aestimatio- citó por causa de enfermedad; dice que se ha de
nem consequatur. Finganius emtum decem, mi- procurar que el comprador no realice un lucro,
noris autem emtururn fuisse duobus, si tanturn y consiga dos veces la estimación del mismo. vi-
fugitivum essc Sciisset emtor; hace consecutum cio. Supongamos que un esclavo fué comprado por
propter tugam; mox eomperisse, quod non csset diez, pero que el comprador lo habría de haber
sanus; similiter duobus minoris einturum fuisse, comprado por dos menos, si tan solamente hubiese
si de morbo non ignorasset; rursus conseqiii debe- sabido que era fugitivo; que consiguió estos dos
bit duo; nam et si de utroque simul egisset, qua- por causa de la fuga; que después descubrió que
tuor esset consecuturus, quia eum forte, qui neque no estaba sano; que igualmente lo habría de ha-
SanUs, et fugitivus esset, sex tantuin esset emtu- ber comprado por des menos, si no hubiese ignora-
rus. Secundurn hace saepius ex stipulatu agi po- do La enfermedad; á su vez deberá conseguir estos
terit, neque enim ex una stipulatione, sed ex plu- dos; porque también habría de haber conseguido
ribus agitur. Los cuatro, si al mismo tiempo hubiese ejercitado
La acción por una y otra cosa, porque tal vez ha-
bria de haber comprado tau solamente por seis al
que no estuviera sano, y fuese fugitivo. Según
esto se podrá ejercitar muchas veces la acción por
lo estipulado, porque no se ejercita por una sola
estipulación, sino por muchas.
83. IDEM Libro LI. (1) ad Sabinurn.—Si ser- 33. EL MISMO; Comentarios á Sabino, libro LI.
vum emero, et eundem vendidero, deinde erntori —Si yo hubiere comprado un esclavo, y Jo hubiere
ob hoc fuero condemnatus, quia tradere non potui vendido, y después hubiere sido yo condenado
evictum, committitur duplae (2) stipulatio. favor del comprador por esto, porque no pude en-
tregarlo habiéndose hecho su evicción, se incurre
en la estipulación del duplo.
34. Poeronrus Libro XXVII. (3) ad Sabinum. 84. Po M P o NI o; Comentarios á Sabino, Libro
—Si maneipium ita emeris, no prostituatur, et, XX VIL —Si hubieres comprado un esclavo con la
quurn prostitutum fuisaet•, ut liberum csset; si condición de que no sea prostituido, y de que fue-
contra legem venditionis faciente te ad libertatetu ra libre cuando hubiese sido prostituido; si obran-
pervenerit, tu videris quasi manumisisse, et ideo do tú contra la condición de la venta hubiere lle-
nullum adversus venditorem habebis regressum. gado A la libertad, se considerará como que lo ma-
numitiste, y por lo tanto no tendrás ninguna re-
petición contra el vendedor.
§ 1.—Si communi dividundo meeum actuni es- § 1.—Si se hubiese ejercitado contra ml la ac-
set, et adversario servus adiudicatus sit, quia pro- ción de división de cosa común, y el esclavo hu-
bavit, eum cornmunem essc, babebo ex duplae sti- biera sido adjudicado al adversario, porque probó
pulatione actionem, quia non interest, que genere que aquel era común, tendré La acción de la esti-
iudicii evincatur, ut mihi habere non lieeat. pulación del duplo, porque no importa por qué gé-
nero de acción se haga la evicción, para que no
me sea licito tenerlo.
§ 2.—Duplae stipulatio cvictionem non (4) unarn § 2.—La estipulación del duplo no comprende
continet, si quis dominiuin re¡ petierit, et evicerit; solamente la evicción, si alguno hubiere reclama-
sed et si Serviaua actione experiatur. do el dominio de la cosa, y lo hubiere obtenido por
la evicción; sino también si se ejercitara la acción
Serviana.

35. PAtILUS libro II. ad Edictum Aedilium 35. PAULO; Comentarios al Edicto de tos Edi-
curruliurn.—Evictus autem a creditore tunc vide- les Curules, Libro 11.—Mas entonces se considera
tur, quum fere spes habendi abscissa est. Itaque si que del esclavo se ha hecho la evicción por el acree-
Serviana actione evictus sit, committitur quideni dor, cuando se ha quitado casi la esperanza de te-
stipulatio, sed quoniam soluta a clebitore pecunia nerlo. Y así, si se hubiera hecho la evicción por la
potest servum habere, si so Luto pignore venditor acción Serviana, se incurre ciertamente en la es-
conveniatur, poterit uti doli exeeptione. tipulación; pero como pagado el dinero por el deu-
dor puede tener el esclavo, si liberada la prenda
fuera demandado el vendedor, podrá usar de la
excepción de dolo.

36. IDEM Libro XXIX. (5) ad Edicturn.—Nave 36. EL MISMO; Gonzeniarios al Edicto, libro
aut domo (6) emta singula caementa vel tabulae XXIX.—Comprada una nave ó una casa, no se en-
emtae non intelliguntur; ideoque no-- evictionis tienden comprados singularmente los materiales ó
nomine obiigatur venditor quasi evicta parte. las tablas; y por lo tanto, tampoco se obliga el ven-
dedór por razón de evicción como si se hubiera he-
cho la evicción de una parto.
(1) L., ¡Ial
(2) Según correcelón del c&iice Fi.; dup1ae,on(iela Taar.
según la ecriara original, Br.
(3) XIX., ¡-Ial.
(4) oii, clrne en ¡Ial,
T ¡Ial.;
XXXIV, ¡Ial.
dom u, el códice Fi.

rnGESTO,—LIBIO XXI: TITULO J 69

37. ULPiANUS libro XXXII. (1) ad Edictum. 37. ULPIANO; Comentarios al Edicto, Libro
—Emtori duplam promilti a venditore oportet, XXXII.—Es conveniente que por el vendedor se
nisi aliad convenit, non tamen ut satidetur, nisi prometa al comprador el duplo, si no se convino
specialiter Id actum proponatur, sed ut repromit- otra cosa, pero no que se dé fianza, si no se ale-
tatur. gara que especialmente se convino esto, sino que
se prometa.
§ 1.— Quod aute.m diximus, duplarn promitti § t.-.-Mas lo que hemos dicho de que debe pro-
oportere, sic erit aeeipiendum, ut non ex omni re meterse el duplo, se habrá de entender de modo
14 accipiamus, sed de his rebus, quae pretiosiores que no lo entendamos respecto de toda cosa, sino
cssent, si margarita forte, ant ornamenta pretiosa, do aquellas cosas que sean más preciosas, por
vol vestis serica, vel quid aliad non eontemtibile ejemplo, si se vendiera una margarita, ú orna-
veneat. Per Edictum autem currulium etiarn de mentos preciosos, 6 un vestido de seda, 6 alguna
servo envere venditor iubetur. otra cosa no despreciable. Mas por el Edicto do
los Curules se manda que el vendedor dé caución
también por el esclavo.
§ 2.—Si simplam pro dupla per erronem stipu- § 2.—Si por error hubiera estipulado el compra-
latus sit cmtor, re evieta eonsecuturum eum ex dor el simple importe por el duplo, dice Neracio,.
emto Neratius ait, quanto minus stipulatus sit, si que hecha la evicción de la cosa habrá de conse-
modo omnia facit ei-ntor, quae in stipulatione con- guir 6l por la acción de compra cuanto de menos
tinentur; quodsi non fecit, ex enito Id tantum (2) hubiera estipulado, si es que el comprador hace
consecuturum, ut ej promittatur, quod miaus ja todo lo que se contiene en la estipulación; pero que
stipulationem superiorem deductum est. si no lo hizo, habrá de conseguir por la acción de
compra tan solamente que se Te prometa lo que de
menos se comprendió en la estipulación anterior.
38. IDEM libro II. Disputationum.— la credi- 38. EL mismo; Disputas, libro 11.—Respecto al
tore, qui pignus vendidit, tractari potest, an re acreedor, que vendió la prenda, se puede exami-
evicta vel ad hoc teneatur ex emto, ut quam ha- nar, si, hecha la evicción de la cosa, esté obligado
bet adversus debitorem actionem, eam praestet; por la acción de compra á esto por lo menos, á ce-
habet autem contrarinin piguoraticiam actionem. der la acción que tiene contra el deudor; pero tie-
Et inágis est, ut praestet; cui enim non aequum ne la acción contraria de prenda. Y es más cierto.
vidbjVur, vel hoc saltm consequl emtorem, quod que la cedo; porque ¿á quién no parecerá justo
sine dispendio ereditoris futurum est? que el comprador consiga por lo menos lo que ha
de conseguir sin dispendio del acreedor?

89. IuLIANUS libro LVII. (3) Digestorum,— 39. JULIANO; Digesto, Libro L VII.—Un menor
Minor vigintiquinque annis fundum vendidit Titio, de veinticinco años vendió un fundo á Ticio, y Ti-
eum Titius Seio; minor se in ea ven ditione eircum- do á Seyo; el menor dice que fué engañado en es-
seriptum dicit, et impetrat eognitionem non tan- ta venta, 6 impetra conocimiento no solamente con-
tum adversus Titium, sed etiam adversus Seium; tra Ticio, sino también contra Seyo; Seyo solicita-
Selus postulabat apud Praetorem, utilcm sibi de ba ante el Pretor, que se le diera contra Ticio la
evictione stipulationem in Titium dan; ego dan- estipulación útil por la evicción; y yo opinaba que.
dam putabam. Rospondi: iustam rem Seius postu- se le debía dar. Respondí: Seyo solicita una cosa
lat, nam si ej fundas praetoria cognitione ab!atus justa, porque si por conocimiento del Pretor se le
fuerit, aequum erit, per eundem Praetorem et cvi- hubiere quitado el fundo, será justo que por el.
etionem restituí. mismo Pretor se restituya también Ja evicción.
§ L—Si servus taus emerithomincm, et eundem § 1.—Si un esclavo tuyo hubiere comprado otro
ven diderit Titio, elusque nomine duplam promi- esclavo, y lo hubiere vendido á Ticio, y por razón
serit, et tu a venditore serví stipulatus fueris; si del mismo hubiere prometido el duplo y tu hubie-
Titius servum petierit, et ideo victus sit, quod res estipulado con el vendedor del esclavo; si Ti-
servus taus in tradendo sine volun tate tua pro- cio hubiere reclamado el esclavo, y hubiera sido
prietatcm hominis transferre non potuisset, super- vencido por esto, porque tu esclavo no hubiese
erit Publiciana actio, et propter hoc duplae stipu- podido, al hacer la tradición, transferir sin tu vo-
latio el non committetur; quare venditor quoque luntad la propiedad del esclavo, subsistirá la ac-
tuus agentem te ex atipulatu poterit do¡¡ mal¡ ción Publiciana, y por esta causa no se incurrirá
exceptione sumniovere. Alias autem si servas ho- á su favor en la estipulación del duplo; por lo cual.
minem emerit, et duplam stipuletur, delude eum también tu vendedor, ejercitando tú la acción de.
vendiderit, et ab emtore evictus fuenit, -domino IQ estipulado, podrá repelerte con la excepción de.
quidem adversas venditorem la solidum competit dolo malo. Mas, de otra suerte, si el esclavo hu-
actio, emtori vero ádversus dominum duntaxat de biere comprado otro esclavo, y estipulase el duplo,
peculio. Denuntiarevero de evhtione emtor servo, y después lo vendiere, y hubiere sido reivindicado
non domino debet; ita enim evieto homine utiliter del comprador, compete ciertamente al dueño con-.
de peculio agere poterit; sin autem servus deces- tra el vendedor la acciónpor el todo, pero al com-.
serit tunc domino denuntiandum est. prador contra el dueño solamente respecto del pe-
culio. Mas el comprador debe hacer al esclavo, no
al dueño, la denuncia de la evicción; porque de
este modo, hecha la evicción del esclavo, podrá.
ejercitar la acción útil respecto del peéulio; pero sí
el esclavo hubiere fallecido, entonces se ha de ha-
cer al señor la denuncia.
1) XXXIIL,Hal.
(2) taman, HaZ. (3) XIV., ¡Ial.

'20 tIGESTO, —LIBRO XXI: TITULO II

§ 2.-81 a me bessem fundí emerie, a Titio trien- § 2,—Si de ml hubieres coinpradá las dos terce-
tem, dinde parteni dimidiam fundí a te quis pe- ras partes de un fundo, y de Ticio la otra tercera,
tierit, si quidem ex besse, quem a me accepel-as, y después alguno reclamase de ti la mitad del fun-
semis petitus fuerit, Titius non tenebitur si vera do, si la mitad hubiere sido pedida ciertamente do
triens, quem Titius tibi tradiderat, et sextans ex los dos tercios que de mt hablas recibido, 'ficio no
bcsse, quem a me acceperas, petitus fueri, Titius estará obligado; pero si se hubiere reclamado la
quidern pro triente, ego pro sextante evictionem tercera parte, que Ticio te habla entregado, y un
tibi praestabimus. sexto de los dos tercios que de ml habfns reelbido,
Ticio ciertamente por el tercio, y yo por el sexto,
te responderemos de la evicción.
3.--Palcr sciens fihium suum, quem in potesta- § 3.—A sabiendas vendió un padre un hijo suyo,
te habebat, ignoranti emtori vendidit; quaesitum que tenia bajo su potestad, é un comprador que lo
est, xc evictionis nomine teneatur? Respondit: qui ignoraba; se preguntó, ¿estaré obligado é. titulo
Iibdrum hominem sciens vel ignorane tanquam de evicción? Respondió: el que sabiendo 6 igno-
servum vendat, evietionis nomine tenetur; quare rando que un hombre es libre lo venda como es-
ctiani pater, si (1) fihium suum tanquam servum clavo, está obligado por razón de evicción; por lo
vendiderit, evictionis nomine obligatur. cual también el padre está obligado á titulo de
evicción, si como esclavo hubiere vendido su pro-
pio hijo.
§ 4.—Qui statuliberum tradit, nisi dixerit, eum § 4.—El que hace entrega del instituido libre ba-
statuliberum cese, evictionis nomine perpetuo jo condición, si no hubiere dicho que aquel estaba
obligatur (2). instituido libre bajo condición, está perpétuamente
obligado por razón de la evicción.
§ 5.—Qui servum venditum tradit, et dicit usum- § 5.—El que entrega un esclavo vendido, y dice
fructum iii co Seli cese, quum ad Semprouium per- que sobre él es de Seyo el usufructo, pertenecién-
tineat, Scinpronio usumfructum petente perinde dole é Sempronio, se obliga, pidiendo Semprónio
terettir, xc si in tradendo dixis-get, ususfructus el usufructo, lo mismo que si hubiese dicho al ha-
nomine adversus Seium non tener¡; et si royera cer la entrega, que por razón del usufructo no es-
Seii ususfructus fuerit, legatus autem ita, nt, taba obligado á Seyo; y si verdaderamente el usu-
quum ad Seium pertincre desiisset, Senmpronii es- fructo fuere de Seyo, pero legado de modo que
set, Sempronio usumfruetuni petente tenebitur, fuese de Sempronio, cuando hubiese dejado de per-
Selo agente recte defugiet. tenecer a Seyo, estaré obligado, pidiendo Sempro-
nio el usufructo, y con razón se excusará, recla-
mándolo Seyo.
40. IDEM libro LVIII, (3) Di,qestorum.—Si le, 40. EL MISMO; Digesto, libro L VIII.—Si aquel
qui satis a me de evictione acceplt, funclum a me que de ml recibió fianza por la evicción hubiere
herede legaverit, confestirn fideiuscores ilberabun- legado á mi cargo el fundo, instituido yó herede-
tur, quia, otiamsi evictus fuerit ab ea, clii legatus ro, al punto quedarán libres los fiadores, porque
fuerat, nufla adversus fideiuesores actio cst. aunque se hubiere hecho su evicción de aquel á
quien se habla legado, no hay acción alguna con-
tra los fiadores.
41. PULUS libro II. ad Edictum Aedilium cuy- 41. PAui.o comentarios al Edicto de los Edi-
rut&um—Sl el, cuí vendidi, st duplam promisi, les Curules, libro II. Si yo hubiere quedado he-
quum ipse eadem etipulatione mibi caviesel, herce redero de aquel á quien vendí un esclavo, y á
extiteriin, evicto homine nulla parte stipulatio quien prometi el duplo, habiéndome él dado can-
committitur; neque enim mihi evinci videtur, quum ción en la misma estipulación, hecha la evicción
vendiderim eum, neque ei, cui me promissorem del esclavo, no se incurre en parte alguna de la
praestarem, quoniam parum commode dicar ipse estipulación; porque no parece que se hace su evic-
mihi duplam praestare debere. ción, ni á mi, cuando lo vendi, ni á aquel á quien
yo me obligase como prometedor, porque difi cii-
mente se dirá que yo mismo debo responderme del
duplo.
§ 1 .—Itern si domino serví heres extiteril emtor, § 1.—Asimismo, si el comprador hubiere queda-
quouiam evinci ci non potest, ncc ipse sibi videtur do heredero del señor del esclavo, como no puede
evincere, non coinmittitur duplae etipulatio. His hacérsele la evicción, ni parece que él mismo se
igitur casibus ex emto agendum cnt. haga la evicción, no se incurre en Ja estipulación
del duplo. As¡, pues, en estos casos se habré de
ejercitar la acción de compra.
§ 2.—Si 18, qui fundmn emerit, et satis de cvi- § 2.—Si el que hubiere comprado un fundo, re-
ctione acceperit, et eundem fundum vendiderit, cibido fianza de evicción, y vendido el mismo fun-
emtori 5U0 herce extiterit, vol ex contrario emtor do, hubiere quedado heredero de Su comprador, ó
venditori heres extiterli, an evicto fundo eum al contrario, el comprador hubiere quedado here-
fideiussoribus agere possit, quaeritur. Existimo dero del vendedor, se pregunta, si hecha la evic-
autem, utroque casu fideiussores tener, quoniam - ción dei fundo podrá ejercitarse la acción contra
et quurn debitor creditori suo heres cxtiterit, ra- los fiadores. Mas yo opino, que en uno y otro caso

(2)- Ir
(1)qui, (ei lugar de si), VuIg.
., Qui—obligaur, este pdrra/o

n ,do por antiguos copistas.


aad
considéralo 7r.
(3) XV., H&.
DIGESTO.—LIEO 'xi: !rfTtJLO 11

tio quaedarn inter heredem et hereditatem poni- están obligados los fiadores, porque también cuan-
tur (1), et intefligitur rnaior hereditas ad debito- do el deudor hubiere quedado heredero de su acree-
rem pervenire quasi solita pecunia, quae debeba- dor, establécese cierta cuenta entre el heredero y la
tur hereditati, et per hoc miaus in bonis heredis herencia, y se entiende que llega á poder del deu-
case; et ex contrario, quuni creditor debitori suo dor una herencia mayor, cual si se hubiera paga-
extitit heres, minus in hereditate habere videtur, do el dinero que se debla 4 la herencia, y por esto
tanqitain ipsa hereditas heredi solverit. Sive ergo hubiese menos en los bienes del heredero; y por el
is, qui de evictione satis aeceperat, emtori, eni ipse contrario, cuando el acreedor quedó heredero de
vendiderat, sive emtor venditori sao heres extite- su deudor, se considera que hay menos en la he-
nt, fldeiussores tenebuntur, et si ad eundem ven- rencia, como si >.misma herencia hubiere pagado
ditoris et emtonis hereditas reciderit, agi cuni al heredero. Luego ya si el que habla recibido
fldeiussoribus poterit. fianza de evicción hubiere quedado heredero del
comprador á quien ZI mismo babia hecho la venta,
ya si el comprador lo hubierequedado de su ven-
dedor, estarán obligados los fiadores, y si la he-
rencia del vendedor y del comprador hubiere re-
caido sobre la misma persona, podrá ejercitarse
la acción contra los fiadores.
42. PAULIJS libro LIII. () ad Edictum .- Si 42. PAULO; Gomentarios: al Edicto, libro LIII.
praegnans ancilla vendita et tradita Bit, evicto —Si se hubiera vendido y entregado una esclava
partu venditor non potest de evictione convenir¡, embarazada, hecha la evicción del parto, no pue-
quia partus venditus non est. de el vendedor ser demandado de eviccion, por-
que el parto no fué vendido,

43. Iuuzus libro LVIII, (3) Digestorum.— 43. JULIANO; Digesto, libro LVIIL—EL com-
Vaccae cmtor, si vitulus, qui post emtionem natas prador de una vaca, si se hiciera evicción del be-
est, evineatur, agere ex duplae stipulatione non cerro que nació después de la compra, no puede
potest, quia neo ipsa, nec ususfructus evineitur; ejercitar la acción de la estipulación del duplo,
nam quod dicimus, vitulum fructum esse vaccae, porque no se hace la evicción, ni de ella misma, ni
non ius, sed corpus demonstrainus, sicuti praedio- del usufructo; porque cuando decimos que el be-
rum frumenta et vinum fructum recte dicimus, cerro es fruto de la vaca, no significamos un dere-
qunm constet, eadein hace non recte usumfruetum cho, sino una cosa corporal, así como decimos con
appellari. razón que los granos y el vino son fruto de los
predios, constando que estas mismas cosas no pue-
den llamarse propiamente usufructo.
44. ALFENUS libro II. Digestorum a Paulo epi- 44. Arrmo; Digesto compendiado por Paulo,
tomatorum (4).—Seapham non videri navis esse, libro 11.—Respondió, que no se considera que un
respondit, nec quidquam coniunctum habere; nam esquife sea parte de una nave, ni que tenga algu-
scapham ipsam per se parvam navicnlam esse, na cosa conjunta con ella; porque el mismo esqui-
ommia autein, quae coniuncta navi éssent, veluti fe es por si una pequeña navecilla, y todas las de-
gabernaeula, malus, antennae, veluin, quasi inem- más cosas, que estuviesen conjuntas 4 la nave, co-
bra navis eme. mo el timón, el mástil, las antenas, la vela, son
como miembros de la nave.
45. Iizai libro IV. (5) Digestorum a Paulo 46. Ei. riisieo; Digesto compendiado por Pau-
epitomatorum.— Qui fundum tradiderat iugerum lo, libro IV.--Uno que habla hecho entrega de un
centum, fines multo amplius emtori demonstrave- fundo de cien yugadas, habla señalado al compra-
rat; si quid ex his finibus evinceretur, pro bonita- dor limites mucho más extensos; si se hiciera evic-
te cius emtori praestandum ait, quamvis id, quod ción de algo dentro de estos limites, dice que se
reiuqueretur, centum lugera haberet. ha de responder al comprador con arreglo 4 la
bondad de aquello, aun cuando lo que se dejase
tuviera las cíen yugadas.
46. AFRICANUS libro VI. (6) Quae8tionum.— 46. AFRICANo; Cuestiones, libro VI.—Me ven-
Fundum, cuius ususfructus Attii erat, mihi ven- diste un fundo, cuyo usufructo era de Accio, y no
didisti, nec dixisti usumfructum Attii eme; hune dijiste que fuese de Aedo cI usufructo; yo se lo en-
ego Maevio detracto usufructu tradidi; Attio en. tregué 4 Mevio, deducido el usufructo; dice, que
pite minuto non ad me, sed ad proprietatem usum- habiendo sido Accio disminuido de cabeza, el usu-
fructum redire alt, neque enim potuisse constitui fructo vuelve, no 4 mi, sino 4 la propiedad, por-
tSumfructum eo tempere, quo alienus (7) esset; que no pudo constituirse el usufructo al tiempo en
sed posse me 'venditorem te de evictione conveni- que era de otro; pero que podia yo demandarte de
re, quia aequum sit, eandem causam meam eme, evicción como vendedor, porque es justo que mi
quae futura esset, si tuno ususfructus alienus non causa sea la mienia que habría de haber sido, si
uisset. entonces no hubiese sido de otro el usufructo.
§ 1.—Si per alienum fundum mihi viam consti- § 1.—Si me hubieres constituido servidumbre

(1) actio—proponiftlr, Ecl. Vulg.


Idem libro XXXIV., ¡ial. III.. HaZ. omliecdo a Paulo epitornatorum.
(3) II.,
a L'.uLo
Ha'- epitomatorum, ornítelas Ecl.
2(7) VII., Hat.
Taur.; alienatus, Flor., Br,
2)IEfi1O.—LIBÉ0 XXI.' TfPÜLO ti

tueris, evicUonis nomine te obligan alt; etenim de camino por un fundo ajeno, dice que quedas
quo casu, si per proprium constituentis fundum obligado á titulo de evicción; porque si en el caso
Concessa esset vía, recto constitueretur, ea casu, en que se hubiese concedido la servidumbre de ca-
si per alienum concederetur, evictionis obligatio- mino por fundo propio del que la constituía, se
nem contrahil (i). - constituiría convenientemente, en este caso, si se
concediese por un fundo ajeno, se contrae la obli-
gación de evicción.
§ 2.—Qauni tibi Stichum venderem, dixi, eum § 2.—Al venderte yo á Stico, dije que este, ins-
tatuIiherum esse sub hac eonditionernanumissuni: tituido libre, había sido manumitido bajo esta con-
si navis ex Asia venerit», le autem: «si Titius dición: «si la nave hubiere venido de Asia»; pero él
consul faetus fuerits, manumisaus eraL; quaereba- habla sido manumitido, «si Ticio hubiere sido ha-
tur, si prius navis ex Asia venenit, ac post Titius cho cónsul»; se preguntaba si primeramente hubie-
consul fiat, atque ita in libertatem evictus Bit, an re llegado de Asia la nave, y después Ticio fuera
evictionis nomine teneatur? Res pondit, non teneri hecho cónsul, y de esta manera se hubiera hecho
aiim; etenim dolo malo emtorem facere, quum prius su evicción para ¡a libertad, ¿se estará obligado por
extiterit ea conditio, quam evictionis nomine ex- razón de la evicción? Respondió, que no se está
solveril. obligado; porque el comprador procede con dolo
malo, habiéndose cumplido primeramente aquella
condición que hubo exceptuado por razón de la
evicción.
§ 8.—Item, si post biennium liberum fore dixi, § 3 —Asimismo, si dije que después de un bie-
qui post annum libertatem acceperit, et post bien- nio habría de ser libre el que hubiere recibido la
nium in libertate evineatu.r (2), vol decem dare libertad después de un año, y después de dos años
iussum, dixerim quinque, et liis decem datis ad se hiciera su evicción en libertad, ó si yo hubiere
libertatem pervenerit, magis cese, nL bis quoque dicho que se mandó que diera cinco el que se man-
casibus non ten ear. dó que diera diez, y dados estos diez hubiere obte-
nido la libertad, es más cierto que tampoco en es-
tos casos quede yo obligado.
47. IDEM Libro VIII. (3) Quaestionum.— Si 47. EL MESMO; Cuestiones, libro VIII.—Si de ti
duos servos quinis a te emam, et eorum alter evin- comprara yo dos esclavos por cinco cada uno, y se
catur, nihil dubii fore, quin recto eo nomine ex hiciera la evicción de uno do ellos, no habnia du-
emto acturus sim, quamvis alter decem dignus siL, da alguna que con razón habría de ejercitar yo por
nec referre, separatim cíngulos, an simul utrumque este motivo la acción de compra, aunque el otro
emerim. fuese merecedor de los diez, sin que importe que
yo los hubiere comprado separadamente cada uno,
6 juntamente ambos,.
48. NERATILIS Libro VI. (4) Membranarurn.— 48. NERACIO; Pergaminos, libro VI.—Cuando
Quum fundus, «uti optimus maximusque est», se compró un fundo «tan bueno y grande como es»,
emtus est, et alicuius servitutis evictae nomine y el comprador consiguió del vendedor alguna co-
aliquid emtor a venditore consecutus est, delude ca por razón de alguna servidumbre de que se hi-
Lotus fundus evincitur, ob eam evictionem id prao- zo evicción, y después se hace evicción de todo el
stani debet, quod ex duplo reliquum esi; nam si fundo, debe satisfacerse por causa de esta evicción
aliud observabimus, servitutibus aliquibuset mox lo que resta del duplo; porque si observáremos otra
proprietate evicta amplius duplo eintor, quam regla, hecha evicción de algunas servidumbres, y
quanti emit, cnsequeretur. hecha después evicción de la propiedad, el com-
prador conseguirla más del duplo de aquello por
cuanto compró.
49. (buus Libro VII. ad Edictum provinciale. 49. GAyO; Comentarios al Edicto provincial,
—(Si) ab emtore ususfructus petatur, proinde le labro VIL—Si al comprador se le pidiera el usu-
venditori denuntiare debet, atque is, a quo pars fructo, debe él denunciarlo al vendedor, lo mismo
petitur. que aquel á quien se reclama una parte.
50. TJLPIANUS Libro XXV. ad Edictum.— Si 50. UrPIANO; Comentarios a1 Edicto, Libro
pignora veneant per apparitores Praetoris extra XXV--4i las prendas se vendieran por los algua-
ordinem sententias sequentes, nemo unquam dixit, ciles del Pretor ejecutando las sentencias fuera -de
dandam tu eos actionem re evicta; sed si dolo ram órden, nadie dijo nunca que se haya de dar contra
viliori pretio proiecerunt, tune de dolo actio datur ellos acción, hecha la evicción de la cosa; pero si por
adversus eos domino rei. dolo malbarataron la cosa por más bajo precio, en-
tonces se dá contra ellos la acción de dolo al dueño
de la cosa.
51. IDEM Libro LXXX. ad Edictum.— Si per 51. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro
imprudentiam iudicis ant errorem emtor rol victus LXXX.—Si por ignorancia 6 error del juez fué
est, negamus, auctoris damnum eme debere; aut vencido ci comprador de Ja cosa, negamos que el
quid refert, sordibus ludicis, an stultitia res pene- perjuicio deba ser del vendedor; porque ¿qué mi-

(1) contrahi, HaZ. V4g.


(2) si post annum liberem toce dixi, qui post bienrium, (3) VI., Mal.
HaZ.; véase Byakers!i. Ob& VII. 4. (4) 11, Ha¿.

1iiGSTO.—iJBfl0 XXI. I'1TLJLO ti la
t? Injuria enim, quae RL emtori, auctorem non porta que la cosa haya perecido, ó por la sordidez,
2ebet contingere. 6 por la impericia del juez? Porque la Injuria, que
se hace al comprador, no debe afectar al vendedor.
§ 1.—Si Titius Stichum post mortem suam libe- § 1.—Si Ticio hubiere vendido á Stieo, que se
mm esse iussum vendiderit, mortuo deinde co Sti- mandó que fuera libre después de su muerte, y
chus ad libertateni pervenerit, an stipulatij de muerto después aquél hubiere Stico llegado á la
evictione interposita teneat? EL alt lulianus, corn- libertad, ¿obligará la estipulación interpuesta res-
rnitti stipulationem; quamvis enim Titius (1) hoc pecto de la evicción? Y dice Juliano, que se incu-
casa denuntiari pro evietione non potuisset, heme- rre en la estipulación; porque aunque fi Ticio no
di tamen eius denuntiari potuisset. se le hubiese podido hacer en este caso la notifica-
ción respecto de la evicción, se le pudo sin embar-
go hacer fi su heredero.
§ 2.—Si quis Iocnm vendiderit, et idem venditor § 2.—Si alguno hubiere vendido un local, y con
ab herede suo voluntate emtoris in eo sepultus la voluntad del comprador hubiere sido sepultado
fuenit, actio de evictione intercidit; hoc casu enim en él el mismo 'vendedor por su heredero, se extin-
emtor proprietatem amittet. gue la acción de evicción; porque en este caso el
comprador perderá la propiedad.
§ 3.—Non mirum autem est, nt evicto homine de § 3.—Mas no es de extrañar que hecha la evic-
evictione teneatur heres, quamvis defunetus non ción de un esclavo, esté obligado por la evicción
siniiliter fuerit obstrictus, quurn et aliis quibusdam el heredero, aunque el difunto no hubiere estado
casibus plenior adversus heredem ve! heredi coin- igualmente obligado, puesto que también en algu-
petat obligatio, quam coinpetierat defuncto, ut nos otros casos compete contra el heredero, 6 al
quum servas post mortem enitoris heres institutus heredero, una obligación mayor que la que compe-
est, iussuque heredis emtoris adiit hereditatem; tia al difunto, como cuando un esclavo ha sido i ns-
nam actione ex emto praestare debet hereditatem, tituido heredero después de la muerte del compra-
quamvis def'uncto la boe tantum fuit utilis ex em- dor, y por mandato del heredero del comprador
to actio, ut servas traderetur. adié Ja herencia; porque por la acción de compra
debe entregar la herencia, aunque al difunto la
acción de compra le fué útil solamente para esto,
para que se le entregase el esclavo.
§ 4.—Si piares mihi in solidum pro evictione te- § 4.—Si solidariamente me estuvieran obligados
neantur, deinde post evictíonem cum uno fuero muchos de evicción, y después de la evicción yo
expertas, si again eum ceteris, exceptione me esse hubiere ejercitado la acción contra uno solo, dice
repeltendum, Labeo ait. Labeón, que si la intentara contra los demás, debo
ser repelido con excepción.

52. IDEM libro LXXXI. (2) ad Edictum.— 52. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro
Scienduni est, nihil interessm, ex qua causa duplae LXXXL—Se ha de saber, que nada importa por
etipulatio fuerit interposita, utrum ex causa cm- qué causa se hubiere interpuesto la estipulación
tionis, an ex aun, ut committi poSSit. del duplo, si por causa de compra, 6 si por otra,
para que pueda incurrirse en ella.

53. PAULTJS libro LXX VIL (3) ad Edictum.— 53. PAULO; Comentarios al Edicto, libro
Si fundo tradito pars evincatur, si singuia iugera LXX VII.— Si habiéndose hecho entrega de un
venierint certo pretio, tune non pro bonitate, sed fundo se hiciera la evicción de una parte, si cada
quanti singula venierint, quae evict.a faenint, yugada se hubiere vendido por cierto precio, 8eha
praestandum, etiamsi ea, quae meliora fuerunt, de responder entonces, no con arreglo fi Ja bondad,
evicta ¡lit. sino por cuanto hubieren sido vendidas aquellas de
que se hubiere hecho la evicción, aunque se haya
hecho la evicción de las que fueron mejores.
§ 1.—Si, quum possit emtor auctori denuntiare, § 1.—Si pudiendo el comprador hacer la notifi-
non denuntiasset, idemque vietus fuisset, quoniam cación al vendedor, no se la hubiese hecho, y él
parum instructus esset, hoc ipso videtur dolo fe- hubiese sido vencido porque estuviese poco ins-
cisse, et ex stipulatu agere non potest. truido, por esto mismo se considera que procedió
con dolo, y no puede intentar la acción de lo es-
tipulado.

54. GAIUS Libro XXVIII. (4) ad Edictum pro- 54. GAYO; Comentarios al Edicto provincial,
vinciale.—Qui alienam rem vendidit, post longi libro XXVIII.—El que vendió una cosa ajena, de-
temporis praescriptionem vel usucapionem desinit ja de estar obligado de evicción al comprador des-
emtoni teneri de evictione. pués de la prescripción de largo tiempo, ó de la
usucapión.
§ 1.-Si heres statuliberum, qui sub conditione § 1.—Si el heredero hubiere vendido un esclavo,
pecnniae dandae liber eme iussus est, vendiderit, que se mandó que fuese libre bajo la condición de
et malorem pecuniam in conditione eme dixerit, que diese. cierta cantidad, y hubiere dicho que
quam dare ej iussus est, ex emto tenetur, si modo se contenta en la condición mayor cantidad que la
taus est conditio, nt ad emtorem transiret, Id est, que se le mandó dar, queda obligado por la acción
si heredi dare iussns cst servus; nam si alii dare de compra, si la condición es tal, que pasase al com-

(1) Thio, Ha¡. Vulg. (3 XXV., ¡Ial.


2) L1L, ¡Sal. 14 XXIX., Hal.
TOMO 11 - 11
151G1!aT0.—LiB1tO XXI: TTtJLO 11

iissus, quanwis -veram pecunine quantitatem di prador, esto es, si se Le mandó al esclavo que dio
xerit, tamen, si non admonuerit allí dare íussum, ra al heredero; porque si se Le mandó que diera fi
CViCtioniS nomine teiiebitur, otro, aunque hubiere dicho la verdadera cantidad
de dinero, sin embargo, si no hubiere manifestado
que se mandó que la diera fi otro, estará obligado
fi titulo de evicción.

55. ULZ'IAWUS libro II. ad Edielum Aedilium 55. ULPIANO; Comentarios al Edicto de ¿os
curruUum.—Si ideo contra enitorem iudicatum Ediles Curules, libro IL--Si, pues, se falló contra
est, quod defuli, non eommittitur stipulatio; magis el comprador, porque no compareció, no se incu-
enim propter absentiam vietus (1) videtur, quam rre en la estipulación; porque se considera que
quod malam caasam habait. Quid ergo, si ille qui- fué vencido más bien por causa de la ausencia, que
dem, contra quem iudicatuin est, ad iudicíum non porque tuvo mala causa. ¿Qué diremos, pues, si
adfuit, alius autem adfuit, et eausam egit, quid ciertamente no compareció en juicio aquel contra
dicemus? Utputa aceeptum quidem cum pupillo quien se sentenció, pero compareció otro, y sostuvo
tutore auctore fuit iudicinrn, sed absente pupillo 9a causa? Por ejemplo, con la autoridad del tutor
tutor causam egit, et iudicatum est contra tuto- se aceptó ciertamente un juicio contra el pupilo,
rem; quare non dicemus committi stipulationern— pero ausente el pupilo, el tutor siguió el pleito, y
etenhn actam eme causam, palam est—? Et satis so sentenció contra el tutor; ¿porqué no diremos
est, ab co, cuí ms ageudi fuit, causam esse actam. que se incurre en la estipulación—puesto que es
evidente que se defendió la causa—? Y es suficien-
te que la causa haya sido defendida por quien tu-
vo derecho de defenderlr.
§ 1.— Praesenti autem veuditori denuntiandum § 1.—Mas se ha de hacer la denuncia al vende-
cst, sive autem absit, sive praesena Bit, ci per dor, estando presente, pero ya si estuviera ausente,
eum fiat, quominus denuittietur, committetar sti- ya si presente, y en él consistiera que no se haga
pulatio. la denuncia, se incurrirá en la estipulación.

56. PAULUS libro II. ad Edielum Áediliu.m 56. PAuLO; Comentarios al Edicto de los Edi-
curruliurn— Si dictum fucrit (2) vendeudo, ut les Curules, libro 11.—Si se hubiere dicho al ven-
simpla promittatur, (3) vel triplum, ant quadru- der, que se prometa el simple importe, ó se prome-
pLuni prornitteretur, ex emto perpetua actione agi tiese el triplo ó el cuádruplo, podrá ejereitarse. la
poterit; non tamen, itt vulgus opinatur, etiarn sa- acción perpétua por la compra; mas no debe dar
tisdare debel, qui duplam promittit, sed suffioit también fianza, como opina el vulgo, el que prome-
nuda repromissio, nisi aliud convencrit. te el duplo, sino que basta la nuda promesa, si no
se hubiere convenido otra cosa.
§ 1.-Si compromisero, el contra me data fuerit § 1.—Si yo hubiere contraído compromiso, y
sententia, nulla mihi actio de evictione dauda esi contra ml hubiera sido dada la sentencia, no se inc
adversus venditorem; nulta enim necessitate co- ha de dar contra el vendedor acción alguna por la
gente id fed. evicción; porque hice esto sin apremio de ninguna
necesidad.
§ 2.—In stipulatione duplae, quum horno ven- § 2.—En la estipulación del duplo, cuando se
ditur, partís adiectio necessaria est, quia non po- vende un esclavo, es necesaria la adición por la de
test videri horno evictus, quum para cius evicta est. una parte suya, porque no puede considerarse que
se hizo la evicción del esclavo, cuando se hizo la
evicción de parte de él.
§ 3.—Si, quam possit (4) usucapere emtor, non § 3.—Si pudiendo el comprador usucapir, no lo
cepit, culpa sua hoc feeisse videtur; unde, si evi- hizo, se considera que obró así por su culpa; por lo
ctus est servus, non tenetur venditor. que, si se hizo la evicción del esclavo, no está obli-
gado el vendedor.
§ 4.--Si praesente prolnissore, qui de evictione § 4.—Si estando presente el prometedor, que hi-
promisit, et non ignorante procuratori denuntia- zo promesa por la evicción, y no ignorándolo, se
tum sit, nihulominus promissor tenetur (5). hubiera hecho la denuncia al procurador, queda
no obstante obligado el prometedor.
§ 5.—SirniIi modo tenetur el qui euravit, tic sibi § 5.—De igual modo queda obligado también el.
denuntiari possit. que procuró que no se le pudiera hacer fi él la de-
nuncia.
§ 6.—Sed ci si nihil venditore faciente erntor § 6.—Pero también si no haciendo nada el ven-
çognoscere, ubi esset, non potuil, nihilorninus com- dedor, no pudo saber el comprador dónde estuvie-
inittltur etipulatio. se, incúrrese sin embargo en la estipulación.
§ 7.—Pupillo etiam sine tutoris auctoritate posse § 7.— Dice Trebacio, que se admitió por equidad,
denuntiari, si tutor non apparet, ex duplae stipu- que la denuncia por la estipulación del duplo pue-
latione, benignius reee.ptturn caso, Tre'batius ait. da hacerse al pupilo, aun sin la autoridad del tutor,
si el tutor no pareciese.

57. GAtUS libro II. ad Edictum Aeditium cur- 57. Gsyo; Comentarios al Edicto de los Edi-
ruliurn.—Habere licere rem videtur emtori (6), el les Curules, libro 11,—Se considera que es licito al

(1) evLctus, fIel. (4) osset, lEtal. Valg.


(2) la, inserían 11,al. Vaig. (5) l'aar.,promissor uihilominustenetur, el códice F&,Br.
(3 et duplum, inserta la urulg. (5) Hal. ulg. entor, el cddiee FI.

IIGESPO.—Lfl31%O XXI: PiruLo it 75

si is, qui emtorem in evictione rol vicerit ante comprador tener la cosa, también si el que hubie-
ablatam vel abduetam rem sine successore de es- re vencido al comprador en la evicción de la cosa,
serit, ita 11t neque ad fiscum bona pervenire pos- hubiere fallecido sin sucesor antes de haber quita-
sint, neque privatim a creditoribus distrahi; tunc do, ó de haberse llevado, la cosa, de suerte que los
enim nulla eompe.tit emtori ex stipulatu actio, quIa bienes no puedan ir 4 poder del fisco, ni ser ven-
rem habere ej Iicet. didos privadamente por los acreedores; porque en-
tonces no compete al comprador acción alguna por
lo estipulado, porque le es licito tener la cosa.
§ 1.—Quod quum ita est, videamus, num, et si § 1.—Siendo esto así, veamos, si igualmente se
ab eo, qui viecrit, donata legatave res fuerit cm- haya de decir, que tampoco nace acción por lo es-
ten, aeque dicendum sit, ex stipulatu actionem tipulado, si por el que hubiere vencido se hubiere
non nasci; seilicet si antequam abduceret vel au- donado ó legado al comprador la cosa; por supues-
ferret, donaverit aut legaverit, alioquin semel to, si la hubiere donado ó legado antes que se la
commissa stipulatio resolvi non. potest. llevase ó la quitase, pues de otro modo, habiéndo-
se incurrido una vez en la estipulación, no puede
disolverse esta.

58. IAVOLENuS libro 1. ex Plaulio. (1)— Heres 58. JAVOLENO; Doctrina de ¡'laucio, libro 1.—
servuin non nominatim legatuin tradidit, et de Un heredero entregó un esclavo no legado nomi-
dolo repromisit, postea servus evictus est; agere nalmente, y prometió por el dolo, y después se hi-
cum herede legatarius ex testamento potenit, zo la evicción del esclavo; el legatario podrá ejerci-
quamvis herce alienum esse servum ignoraveiit. tar contra el heredero la acción de testamento,
aunque el heredero hubiere ignorado que el escla-
vo era de otro.

59. POMPONJUS libro II. ex Plantio. (2) —Si 59. Poreposuo; Doctrina de Flaucio, libro II.
res, quam a Titio cm¡, legata sit a me, non potest —Si la cosa que compré de Ticio hubiera sido le-
legatarius conventus a domino reí venditori meo gada por mi, no puede el legatario, demandado
denuntinre, nisi cessae ci fuerint actiones, vel quo- por el señor de la cosa, hacer la denuncia 4 mi
dam casu hypothceas habet. vendedor, sino si le hubieren sido cedidas las ac-
ciones, ó en algún caso tiene hipoteca.

60. IAvornus (3) libro II. ex Plautio.—Si in 80. JAVOLENO; Doctrina de Plaucio, libro II.
venditione dictum non sit, quantum venditorem —Si en la venta no se hubiera dicho de cuánto de-
pro evictione praestare oporteat, nihil venditor ba responder en caso do evicción el vendedor, el
praestabit praeter sirnplam evictionis nomine, et vendedor no responderá por razón de la evicción de
ex natura ex emto actionis hoc, quod intcrest. nada más que del simple importe, y por la natura-
loza de la acción de compra, de lo que interesa.

61. MARCRLLUS libro VIII. (4) Digestorum.— 61. MARCELO; Digesto, libro VItf.—Si lo que
Si, quod a te cm¡, et Titio vendidi, volnntatc mea. te compré y vendí 4 Ticio lo hubieres entregado 4
Titio tradideris, de evictione te mihi tener¡, sicuti Ticio por mi voluntad, se halla establecido que me
si acceptam rem tradidissem, placet. estés obligado de evicción, como si yo hubiese en-
tregado la cosa después de haberla recibido.

62. CELSUS libro XXVII. Di,gestorum. - Si 62. CELSo; Digesto, libro XX VIL—Si yo te hu
rem, quae apud te esse.t, vendidissern tibi, quia biese vendido la cosa, que estuviese en tu poder,
pro tradita habetixr, evictionis nomine me obligan como quiera que se tiene por entregada, se esta-
placet. blece que me obligo por razón de evicción.
§ 1.-Si el, qui mihi (5) vendidit, plures here- § 1.—Si quedaron muchos herederos de aquel que
des extiterunt, una dé evictione obligatio est, me vendió, es una sola la obligación por Ja evic-
omnibusque denmitiari, et omnes defendere de- ción, y 4 todos debe hacerse la denuncia, y todos
bent; si de industria non venenint in iudicium, deben defender; y si de intento no hubieren compa-
unus tamen ex his liti substitit, propter denuntia- recido en el juicio, pero uno de ellos compareció
tionis vigorem et praedictam absentiam omnibus en el litigio, en fuerza de la denuncia Y P01 causa
vincit, aut vincitur; reeteque cum ceteris agam, de dicha ausencia vence 4 todos, ó es vencido; y
quod evictionis nomine victi sint. con razón ejercitaré la acción contra los demás,
porque fueron vencidos con motivo de la evicción.
§ 2.—Si fundum, in quo ilsusfructus Titii erat, § 2.—Si el fundo, en el que era de Tieio el usu-
qui ej relietus est quoad vivet, detracto usufruetii fructo, que se le dejó mientras viviese, me lo hu-
ignorauti mihi vendlideris, et (G) Titius capite de- bieres vendido, deducido el usufructo, 4 inI que lo
minutus fuerit, et aget Titius, ius sibi case utendi ignoraba, y Ticio hubiere sido disminuido de ca-
fruendi, competit mihi adversus te ex stipulatione beza, y el mismo Ticio ejercitara acción porque
de evictione actio, quippe si verum erat, quod tenla el derecho de usar y disfrutar, me compete
mihi dixisses in venditione, recte negarem, Titio contra ti en virtud de la estipulación acción por la
ms case utendí fruendi. evicción, porque si era verdad lo que mC hubieses
dicho en el acto de la venta, con razón negarla yo
que Ticio tuviera el derecho de usar y disfrutar.
(1) (en lugar de ex Plautio), Hal.
(2) XV. ad Sabinum, ¡Ial.
(3) llatlo, Bae. (5 mihi, omitela Ecl.
(i) VII., Mal. (6) done; (en lugar de et), Ecl.

76 btGESTO. —LIBRO XXI: TITULO ti

83. MODBSTINLTS libro V. Responsorunt. —He- 68. MonusTiNo; Respuestas, Libro V.—Hcren-
rennius Modestinus respondit, non obesse ex emto nio Modestlno respondió, que al que ejercita la ac-
agenti, quod denuntiatio pro evictione interposita ción de compra no le obsta el que no se haya in-
non esset, si pato el re!nissa esset denuntiandi terpuesto la denuncia por la evicción, si por pacto
necesaitas. se le hubiese remitido la necesidad do hacer la de-
nuncia.
§ 1.—Caja Sela fundam a Lucio Titio emerat, § 1.—Caya Seya habla comprado un fundo á
et quaestioue mota fisci nomine auctorem lauda- Lucio Ticio, y promovida cuestión á nombre del
verat, el evictione se--uta fundiis ablatus eL fisco fisco, lo habla hecho saber al vendedor, y habién-
adiudicatus est venditore praesente; quaeritur, dom seguido la evicción, se le quitó el fundo y fué
quum erntrix non provoeavorat, an venditoreni adjudicado al fisco, estando presente el vendedor;
poterit convenire? Herenuias Modestinus respon- se pregunta, ¿no habiendo apelado la compradora,
dit, sive quod alienus fuit, quum veniret, sive quod podrá demandar al vendedor? Herennio Modestino
time obligatus evictus est, nihil propon¡, cur cm- respondió, que ya porque fué de otro cuando se ven-
trici advorsus venditorem actio 11011 competat. diese, ya porque se hizo su evicción estando enton-
ces obligado, nada se proponía, para que no com-
peta la acción á la compradora contra el vendedor.
§ 2.—Ecrennius Modestinus reapondit: si cmtor § 2.—Herennio Modestino respondió: si el com-
appe!lavit, et bonam causam vitio suo ex praescri- prador apeló, y por culpa suya perdió por la pres-
ptiono perdidit, ad auctorem reverti non potest. cripción una buena causa, no puede repetir Contra
el vendedor.

84. PAPINIANus libro VIL Quacstionurn - Ex 64. PAPINIANo; Cuestiones, libro VIL—De mil
mille iugeribus traditis duceuta flamen abstuliL; si yugadas entregadas quitó doscientas el río; si des-
postea pro indiviso ducenta evineantur, duplao pués se hiciera evicción de otras doscientas pro
stipulatio pro parto quinta, non quarta praestabi- indiviso, se responderá de la estipulación del du-
Lar, nam quod penit, damnum enitoni, non vendi- plo por la quinta parte, no por la cuarta, porque
toni attulit Si lotus fandus, quem fiumen deminue- lo que pereció produjo daño al comprador, no al
rat, evictus siL, jure non deminuetur evictionis vendedor. Si se hubiera hecho la evicción de todo el
obligatio, non magia, quam si incuria fundas aut fundo, que el río habla disminuido, con razón no
servas traditus deterior factus alt; nam et e con- se disminuirá la obligación de la evicción, no do
trario non augetur quantitas evictionis, si res me- otra suerte que, si por incuria se hubiera deterio-
lior fuerit effecta. rado el fundo ó el esclavo entregado; porque tam-
bién por el Contrario no se aumentará la cantidad
de la evicción, si la cosa hubiere sido mejorada.
§ L—Quodsl modo terrae integro, qui fuerat § 1.—Pero si á la cabida Integra del terreno, que
traditus, ducenta iugera per alluviouem accesse- habla sido entregada, acrecieron por aluvión dos-
runt, ac postea pro indiviso para quinta totius evi- cientas yugadas, y después se hubiera hecho la
cta siL, perinde para quinta praestabitar, ac si sola evicción do la quinta parte indivisa del todo, se será
duceuta de ulla mille ingeribus, quae tradita sant, responsable de la quinta parte, lo mismo que si se
fuissent evieta, quia alluvionis peniculuni non hubiese hecho la evicción de solar doscientas de
praestat venditor. aquellas mil yugadas que se entregaron, porque el
vendedor no responde del riesgo de aluvión.
§ 2.—Quaesitum mt, si mille ingeribus traditis § 2.—Se preguntó, si entregadas mil yugadas
periissent ducenta, mox alluvio per aliam partem hubiesen perecido doscientas, después el aluvión
faudi dacenta attulisset, nc postea pro indiviso hubiese aumentado otras doscientas por otra par-
quinta para evicta esset, pro qua parte auctor te- te del fundo, y Juego se hubiese hecho la evicción
neretur? Dlxi, consequeus esse superioribus, ut de la quinta parte indivisa, ¿por qué parte estarla
neque para quinta mille lugeram, neque quarta obligado el vendedor? Dije, que es consiguiente á
debeatur evictionis nomine, sed perinde tenca- lo expresado antes, que no se deba por razón de
tur auctor, ac si de octingentis luis residuis sola la evicción ni la quinta parte de las mil yugadas,
centum sexaginta fuisscnt evicta; nam reliqua ni la cuarta, sino que esté obligado el vendedor, lo
quadraginta, quae universo fundo decesserunt, mismo que si de aquellas ochocientas restantes so-
pro rata novae regionis eme intelligi. lamente se hubiese hecho la evicción de ciento se-
senta; porque las cuarenta restantes, que perecie-
ron para todo el fundo, se entiende que son á pro-
rrata de la nueva porción.
§ 3.—Ceteruni qiium pro diviso para aliqua fun- § 3.—Pero cuando se hace la evicción de alguna
di evincitur, tametsi certus nume rus iagerum tra- parte dividida del fundo, aunque se haya entrega-
ditus sil, tamcn non pro modo, sed pro bonitate do cierto número de yugadas, se presta sin em-
regionis praestatur evictio. bargo la evicción, no en razón de la cabida, sino
de la bondad de la porción.
§ 4.—Qui unum iugerum (1) pro indiviso solum § 4.—Uno que tuvo solamente una yugada pro
habait, tradidit; secundum omnium sententias non indiviso, la entregó; según la opinión de todos, no
totum dominium transtulit, sed partem dimidiani transfirió todo el dominio, sino la mitad de la yu-
iugeri, quemadmodum si louin certum aut fun- gada, así como si de igual manera hubiese entre-
dum simuliter. tradidisset. gado cierto terreno ó un fundo.
65. IDEM libro VIII. Quaestionum. Rem he- 85. EL MISMO; Cuestiones, libro VIII.—Los he-

(1) commufle, inserta Haz.



1GBsTo.—LIrnIo XXI: TITULO II 77
reditariam pignori obligatam heredes vendiderun!;, rederos vendieron una cosa de-la herencia, obligada
e!; evictionis nomine pro partibus hered.itariis epo- en prenda, y por razón la de evicción prometieron
ponderun!;; quum alter pignus pro parte sua libe- con arreglo á las porciones de la herencia; habien-
rasset, rem ereditor evicit; quaerebatur, an titer- do uno liberado en cuanto á su parte la prenda, el
que heredum convenir¡ possit Idqne placeba!; acreedor hizo la evicción de la cosa; se preguntaba,
propter indivisam pignoris eausam, neo remedio ¿podrían ser demandados ambos herederos? Y esto
locus eme videbatur, u!; per doli exceptionern parecía bien por ser indivisa la causa de la pren-
actiones oí, qui pecuuiam creditori dedit, prac8ta- da, y no se consideraba pie habla lugar al reme-
rentur, quia non duo reí faeti proponerentur, sed dio de que por la excepción de dolo se prestasen
familiae erciscundae iudicium eo nomine utile est; las acciones al que dió el dinero al acreedor, por-
nam quid (1) interes!;, iinus ex heredibus in totum que no se dice que los dos se hicieron deudores,
liberaverit pignus, an vero pro sua duntaxat por- pero es útil por este motivo la acción de partición
tione quum coheredis negligentia damnosa non de herencia; porque, ¿qué importa que uno sólo
debet esse alteri? de los herederos haya liberado toda la prenda, ó
sólamente en cuanto á su porción, toda vez que la
negligencia de un coheredero no debe ser perjudi-
cial para el otro?
68. IDEM libro XXVIII. Quaesionum.— Si, 86 }I. MISMO; Cuestiones, libro XXVIII.—Si
quum venditor admonnisset emtorem, u!; Publicia- cuando el vendedor hubiese advertido al compra-
na potius, vel (2) ea actione, qune de fundo vecti- dor, que ejercitase preferentemente la acción Pu-
gali pro posita est, experiretur, emtor id facere bliciana, ó la que se halla establecida respecto fi un
supersedit, omnímodo nocebit el dolus suus, no-. fundo vectigal, el comprador dejó de hacer esto, te
committitur (3) stipulatio. Non idem in Serviana perjudicará de todos modos su dolo, y no se incu-
quoque actione probar¡ potest; linee enim etsi la rre en la estipulación. No puede admitirse lo mis-
rem actio es!;, nudam tainen possessioncm avocat, mo también respecto fi la acción Serviana; porque
et soluta pecunia venditori dissolvitur (4); unde esta, aunque es acción real, reclama sin embargo
fi!;, ut emtori suo nomine non eompetat. la nuda posesión, y pagado el dinero al vendedor,
se extingue; de donde resulta, que no compete en
su propio nombre al comprador.
§ 1.—Si is, qui Reipublicae causa abfuit, fun- § 1.—Si el que estuvo ausente por causa de la
dum petat, utilis possessori pro evictione compe- República reclamara un fundo, le compete al po-
tit actio. Item si privatus a milite petat, eadem seedor Ja acción útil por la evicción. Asimismo,
acquitas est emtori restituendae pro evictione si un particular lo reclamara de un soldado, la mis-
actionis. ma equidad hay para que haya de restituirse al
comprador la acción por la evicción.
§ 2.—Si secundus emtor venditorem eundemque § 2. -Si el segundo comprador hubiere nombra-
em!;orem ad litem hominis tiederi!; procuratorem, do procurador para el litigio sobre el esclavo al
e!; non restituto eo damnatio fueri!; secuta, quod- vendedor y fi su vez comprador, y no restituido
cunque ex causa iudicati praestiteri!; procurator aquel se hubiere seguido condena, lo que por cau-
ut in rem suam datus, ex stipulatu consequi non sa de lo juzgado hubiere pagado el procurador,
poterit, sed quia damnum evictionis ad personam como nombrado en causa propia, no podrá conse-
pertinuit emtoris, qui mandati ludicio nihil perce- guirlo por la acción de lo estipulado, sino que co-
pturus es!;, non inutiliter ad percipiendam litis mo el daño de la evicción correspondió fi la perso-
es!;imatione.m agetur ex vendito. na del comprador, el cual nada ha de percibir por
la acción de mandato, no se intentará inútilmente
la acción de venta para percibir la estimación del
litigio.
§ 3.—Divisione ínter coheredes facta si procu- § 3.—Hecha la división entre los coherederos,
rator absentis interfuit, et dominiis mmm habuit, si intervino el procurador de un ausente, y su prin-
evictis praediis tu dominum actio dabitur, quae cipal la ratificó, hecha evicción de los predios, se
daretur in eum, qui negotium absentis gessit, ut, dará contra el principal la acción que se darla con-
quanti sua intcrest, actor consequatur, scilicet 11!; tra aquel que gestionó los negocios de un ausente,
melioris ant deterioris agri facti causa (5) finem para que el actor consiga cuanto le importa, fi sa-
pretii, quo fuera!; tempore divisionis aestimatus, ber, que por causa de haberse mejorado ó deterio-
deminuat vel exceda!;. rado el campo, disminuya ó aumente la cuantía
del precio en que habla sido estimado al tiempo
de la división.
67. IDEM Libro X. Responsorurn.—Emtori post 67. EL MISMO; Respuestas, libro X.—Después
evictionem servi, quem dominus abduxjt, venditor de Ja evicción del esclavo, que se llevó su dueño,
eundem servum post tempus offerendo, quominus el vendedor, ofreciendo pasado el término el mis-
praestet, quod emtoris interes!;, non recto deten- mo esclavo al comprador, no se defiende convenien-
ditur. te para no entregar lo que importa al comprador.
68. IDEM libro XI. Responsorum.— Quum ea 68. EL MISMO; Respuestas, libro XI.—Cuando
conditione pignus distrahitur, no quid evictione se vende una prenda con la condición de que ha-

(1) ¡Ja!. Vulg.; quod, e! códice FI.


{2) Publiciana, vel potius, acertadamente Ha!. () pignus, insería ¿a Vulq.
(3} committetur, Ha!. 5) Tattr.; causarn, el códice PI., Br.

78 DIGESTO. —LIBRO xxx: TITULO ix

secuta creditor praostet, quamvis pretiurn emtor biéndose hecho su evicción de nada responda el
non solverit, sed veuditori caverit, evictione seca- acreedor, aunque el comprador no haya pagado
ta nullam cmtor exceptionem habebit, quominus el precio, sino dado caución al vendedor, habién-
pretium solvat. dose seguido la evicción, el comprador no tendrá
excepción alguna para no pagar el precio.
§ 1.—Creditor, qui pro pecunia nomen debitoris § 1.—El acreedor que en vez de dinero prefirió
por delegationem sequi maluit, evictis pignoribus, perseguir por delegación un crédito de su deudor,
quae prior creditor accepit, nullam actionem cum hecha la evicción de las prendas, que el primer
co, qui liberatus est, habebit. acreedor recibió, no tendrá acción alguna contra
aquel, que quedó liberado.

69. SCAEYOLA. libro IL Quaetionurn. - Qui II- 69. SodvoLA; Cuestiones, libro 11.—El que en
bertatis eausam excepit ja venditione, sive 1am la venta exceptuó la causa de libertad, ya si en-
tune, quam traderetur, liber horno fuerit, sive tonces, cuando fuese entregado, fuere libre el es-
conditione, quae testamento proposita filerit, im- clavo, ya si cumplida la condición, que se haya
pleta ad libertatem pervenerit, non tenebitur cvi- impuesto en el testamento, hubiere llegado fi la
ctionis nomine. libertad, no quedará obligado por razón de la
evicción.
§ 1.—Qui autem ja tradendo statuliberum dicit, § 1.—Mas el que al hacer la entrega dice que
intelligetur (t) hano speciem duntaxat ilbertatie fué instituido libre bajo condición, se entenderá que
excipere, quae ex testamento impleta conditione exceptúa solamente esta especie de libertad, que
ex praeterito possit obti:igere; et ideo si praesens pueda obtener cumplida la condición por lo pasa-
testamento libertas data fucrit, et venditor statu- do en virtud del testamento; y por esto, si de pre-
liberum pronuntiavit, evictionis nomine tenetur. sento se le hubiere dado la libertad en el testa-
mento, ye! vendedor lo declaró instituido libre bajo
condición, está obligado por razón de la evicción.
§ 2.—Rursus qui statuliberum tradil, si certam § 2.—A su vez, el que entrega un instituido li-
conditionem pronuutiaverit, sub qua dicit ej liber- bre bajo condición, si hubiere manifestado Cierta
tatem datam, deteriorem conditioiiem suarn fecis- condición bajo la que dice que se le ha concedido la
seexistimabitur, quia non omnetu cansam statu- libertad, se considerará que hizo peor su propia
tao libertatis, sed eam duntaxat, quarn pronuntia- condición, porque parecerá que no exceptuó toda
veril, excepisee videbitur; veluti si quis bominem causa de la libertad concedida, sino solamente aque-
dIxerit decem dare inesum, isque post annum ad lla que hubiere manifestado; por ejemplo, si algu-
libertatem pervenerit, quia hoc modo libertas data no hubiere dicho que se mandó que diera diez el
fucrit: Stichus post annum liber estos, evictionis esclavo, y esto hubiere llegado fi la libertad des-
obligatione tenebitur. pués de un ano, porque la libertad hubiere sido
dada de este modo: «sea libre Stico después de un
año», estará sujeto fi la obligación de la evicción.
§ 3.—Quid ergo, qui iussurn decem date pro- § 3.—.Luego ¿qué, el que manifiesta que aquel
nuntiat viginti daro debere, nonue in onditio- fi quien se mandó que diera diez debe dar veinte,
nem (2) mentitur? Veram est, hunc quoque in no miente acaso respecto fi la condición? Es ver-
conditiollem (3) mentir¡; el ideo quidam existima- dad, que también este miente respecto fi la condi-
verunt, hos quoque casu evictionis stipulationem ción; y por esto opinaron algunos, que también en
con trahi. Sed auctoritas Servii praevaluit existi- este caso se contrae la estipulación de la evicción.
mautis, hoc caen ex cinto actionem cese, videlieet Pero prevaleció la autoridad de Servio, que opi-
quia putabat, eum, qui prouuntíasset servum vi- naba, que en este caso habla la acción de compra,
ginti daro iussum, eonditionem excepiese, quac fi saber, porque crela que aquel que hubiese mani-
esset ja dando. festado que se mandó que el esclavo diera veinte,
exceptuó la condición, que consistirla en dar.
§ 4.—Servus rationibus redditis liber OSCO US- § 4.—Se mandó que un esclavo fuera libre ha-
sus est; hune heres tradidit, el dixit centnm daro hiendo rendido las cuentas el heredero lo entre-
iussum; si nulla reliqua sant, quae servus dare gó, y dijo que se mandó que diera ciento; si 110
debeal, el por boc adita hereditate liber factus est, hay remanente alguno, que el esclavo deba dar, y
obligatio evictionis contrahitur co, quod liber ho- por esto, adida la herencia, fué hecho libre, se con-
rno tanquam statuliber traditur. Si ccntum in reli- trae la obligación de la evicción, por esto, porque se
quiis habet, potest videri herce non cese mentitus, entrega un hombre libre corno instituido libre bajo
quoriiam rationes reddere iussus intelligitur sum- condición. Si en los residuos tiene cien, puede con-
mam poeuniae, quae ex reliquis colligitur, iussus siderarse que el heredero no mintió, porque se en-
daro; cui consequene ccl, uf., si minus, quam ecu- tiende que fi aquel fi quien se le mandó rendir
tum la reliquis habnerit, veluti sola quinquaginta, cuentas se le mandó dar la suma de dinero, que de
nl (4), quurn eam pccuniam dederit, ad liberta- los residuos se reune; fi lo cual es consiguiente,
teni pervenerit, de rdliquis quinquaginta actio cx que si en los residuos hubiere tenido menos de cieli-
enito competat. to, por ejemplo, solo cincuenta, de modo que cuando
haya dado este dinero llegare fi la libertad, compo-
ta la acción de compra por los cincuenta restantes,
§ 5.—Sed el si quis in venditione statuliberum § 5.—Pero también si alguno hubiere dicho am-
perfusorie (5) dixerit, conditioaem autem liberta- biguamente en el acto de la venta, que el esclavo

(1-). inte1liitur, fiat. (4) et (en lugar de st), fiat. Vutg.


(tj conditione, fiat. lr,1g. (5) Taur. según correcc(dn del cddie FI.; perfusori, según
conditiono, Ha& VaIW. (a escritura original, 1r.

DíGEPO,—LIBiW x'i: 1Í1'ULO i lo
tis ee!averit, emti indicio tenebitur, si id nésc!erit era instituido libre bajo condición, pero hubiere
erntor; hie enim exprimitar, eum, qni dixerit sta- ocultado la condición de su libertad, estará obli-
tuliberum, et nullam conditionem pronuntiaverit, gado por la acción de compra, si el comprador no
evictionis quidem nomine non tener!, si conditione hubiere sabido esto; porque aquí se expresa, que el
impieta servas ad Iibertatem pervenerit, sed emti que hubiere dicho que el esclavo es instituido libre
indicio ( 1 ) tener!, si modo conditionem, quam bajo condición, y no hubiere manifestado ninguna
sciebat praepositam () case, celavit; sicuti qui condición, no está obligado ciertamente por razón de
rundum tradit, et quum sciat, certam servitutem la evicción, sí cumplida la condición el esclavo hubie-
deber!, perí'usorie dixerit: «itinera, actus, quibus re llegado A la libertad, pero que está obligado por la
sunt, utique sunt, recto recipitur», (3) evictionis acción de compra, si es que ocultó la condición que
quidem nomine se liberat, sed quia decepit emto- sabia se habla establecido; A la manera que el que
rem, emti indicio tenetur. entrega un fundo, y sabiendo que se debe cierta
servidumbre, hubiere dicho confusamente: «red-
bese debidamente la servidumbre de paso y la de
conducción para quienes existen y como están»,
se libra ciertamente de la obligación de la evicción,
pero, porque engañó al comprador, queda obligado
por la acción de compra.
§ 6.—In fundo vendito quum modus pronuntia- § 6.—Cuando en el fundo vendido falta la cabi-
tus deest, sumitur portio ex pretio, quod totuin da declarada, se toma una porción del precio, el
colligendumn est ex omnibus iugeribus dictis. cual en su totalidad se ha de formar en virtud de
todas las yugadas declaradas.
70. PAULUS libro V. Quaestionurn.—Evicta re 70. PAULO; Cuestiones, libro V.—Hecha la evic-
ex emto actio non ad pretium duntaxat recipien- ción de la cosa, compete acción para recibir no so-
dunm, sed ad Id, quod interest, competit; ergo et si lamente e! precio, Sino también lo que, importa;
minoris (4) esse coepit, damnum eintoris erit. luego también si comenzó A valer menos, el daño
será del comprador.
71. IDEM libro XVI. Quaetionum.—Paterfihiae 71. Em.. MISMO; Cuestiones, libro XVL—Un pa-
nomine fundumn in dotem dedit; evicto eo an ex dre dió en dote un fundo A nombre de su hija; he-
emto (5), ve! duplae stipulatio committatur, quasi cha la evicción de aquel, no sin razón se dudaba si
pater damnum patiatur, non immerito dubitatur. tendría lugar la acción de compra, 6 la estipula-
Non enim, sicut mnulieris dos est, ita patrie esse ción del duplo, como si el padre sufriera el daño.
die¡ potest; ncc conferre fratribus cogitar dotem a Porque no puede decirse, que así como la dote es
se profectam manente matrimonio. Sed videamus, de la mujer, as¡ es del padre; y no se le obliga A
no probabilius dicatu.r, conimitti hoc quoque casu llevar A colación con los hermanos la dote por él
stipulationem; interest ellim patris, fihiam dotatam constituida, subsistiendo el matrimonio. Pero vea-
habere, et epem quandoque recipiendae dotis, uti- mos, si no se dirá con más probabilidad, que tam-
que sí ja potestate sit. Quodsi emaneipata est, vix bién en este caso se incurre en la estipulación;
poterit defendi, statim committi stipulationem, porque interesa al padre tener dotada A su hija, y
quum uno (6) casu ad eum dos regredi possit. la esperanza de recuperar algún din la dote, si ella
Numquid ergo tunc demum agere poesit, q'uum ciertamente estuviera bajo su potestad. Mas si es-
mortua ja matrimonio filia potuit dotem repetere, tá emancipada, apenas podrá sostenerse que se
si evictus fundus non esset? Aa et hoc casu inte- incurra desde luego en la estipulación, puesto que
rest patria, dotatam flliam habere, nL statim con- en un sólo caso podría volver A él Ja dote. Asi,
venire promissorem posait? Quod magis paterna pues, ¿podrá acaso ejercitar la acción solamente
affectio indueit. cuando muerta la hija durante el matrimonio pu-
do repetir la dote, si no se hubiese hecho la evic-
ción del-fundo? ¿O también en este caso interesa
al padre tener dotada la hija, para que desde lue-
go pueda demandar al prometedor? A lo que más
bien inclina la afección paterna.
72. CALLISTRATUS libro II. Quae8onum. - 72. CALISTRATO; Cuestiones, libro I1.—Cuan-
Quum piares fundi speeialiter et (7) nominatim do habiendo mediado un sólo instrumento de compra
uno instrumento emtionis interposito venierint, se hubieren vendido especial y nominativamente
non utique alter alterius fundi (8) pars videtur muchos fundos, no se considera ciertamente que
esse, sed multi fundi una emtione continentur; et uno sea parte del otro fundo, sino que se compren-
quemadmodunm, sI quis complura rnancipia uno den muchos fundos en una sola compra; y así co-
instrumento emt.ionis interposito vendiderit, cvi- mo si alguien, habiendo mediado un sólo instru-
etionis actio in singula capita mancipiorurn epa- mento de compra, hubiere vendido muchos esclavos,
ctatur; et sicut aliarnm quoque rerum complurium la acción de evicción se considera respecto de ca-
una emtio facta sit, instrumentum quidem emt.io- da esclavo; y as¡ como también si se hizo una sola
fis interpositum nnum est, evictionum autem Lot compra de otras muchas cosas, es uno ciertamente
actiones sunt, quot et species rerum sunt, quae el instrumento de compra que ha mediado, pero
emtioue cornprehensae sunt, ita et in proposito las acciones de evicciones son tantas cuantas son

(1) Taur.; iudico, el códice Fi., .r. (5) echo, inserta Mal.
(2)propositarn, HaZ. Vulj, (6) tantum, inserta (ial.
3) UI ita sint, recte recipit el evictionis nomine, HaZ. (7) HaZ.; el, omiteia el códice Fi.
(4) ¡IaL; minor, el códice FI. (8) Ha¡. 'Vuig.; tundes, el códice FI.

gó bIGEtQ—tIBflO 'xi: P11IJL0 u
non utique prohibebitur emtor evieto ex his uno también las especies de cosas, que en la comprá
fundo venditorem convenire, quod una cautione fueron comprendidas, asi también en el caso pro-
emtionis complures fundos mercatus comprehen- puesto no se le prohibirá ciertamente al compra-
derit. dor, hecha la evicción de un sólo fundo de aque-
llos, demandar al vendedor, porque habiendo com-
prado muchos fundos los hubiere comprendido en
una sola caución de compra.
73. PAULtrS Libro VIL Respon.orurn.— Soja 78. PAULO; Respuestas, libro VIL—Saya dió
fundos Maevjauum et Seianum et ceteros doti de- en dote los fundos Meviano y- Seyauo y otros su
dit; eos fundos vir Titius viva Seia sine contro- marido Ticio poseyó sin controversia estos fundos,
versia possedit; post morteni deinde Seiae 5cm- viviendo Seya; luego, después de la muerte de Se-
pronia, liares Seiae, quaestionem pro praedii ya, Sempronia, heredera de Saya, determiné pro-
proprietate facare instituit; quaero, quum Sempro- mover cuestión sobre la propiedad de un predio; pre-
fha ipsa sit heres Seiae, an iure eontrovarsiam fa- gunto, siendo la misma Sempronha heredera de
cere possit? Paulus respondit, jure quidem pro- Saya, ¿podrá en derecho promover la controversia?
prio, non hereditario Sernproniam, quae Seiae, de Paulo respondió, que Sempronia, que quedó here-
qua quaeritur, heras extitit, eontroversiam fundo- dera de Seya, de quien se trata, puede promover
rum facere posee, sed evietis praediis eandem controversia sobre los fundos ciertamente por de-
Semproniam heredem Seiae convenir¡ posee, ve¡ recho propio, no por el hereditario, pero que he-
exceptioue doli mali summoveri posse. cha la evicción de los predios puede ser demandada
la misma Sempronia, heredera de Seya, 6 puede
ser repelida con la excepción de dolo malo. .J
74. HERMOGENXANUS Libro II. Iuris Epitoma- 74. IIERM0GENIANO; Epitome del Derecho, libro
rum. (1)—Si plus vel minus, quam pretil nomine 11.—Si se hubiere convenido que habiéndose segui-
datum est, evictione secuta dan couvenerit, pla- do evicción se dé más ó menos de lo que so dió en
citurn cueto diendum est. concepto de precio, se ha de estar fi lo pactado.
§ 1.—Si iussu iudicig re¡ iudicatae pignus ca- § 1.—Si por mandato del juez se vendiera de ofi-
ptum par officium distrahatur, post evincatur, ex cio la prenda tomada por razón de la cosa juzga-
emto contra eum, qui pretio liberatus est, non da, y después se hiciera su evicción, se dará la ac-
quanti intereat,. sed de pretio duntaxat eiusque ción de compra contra aquel que quedó libre con
usuris habita ratione fructuum dabitur, seiliect si el precio, no por cuanto importa, sino solamente
hos ci, qui evicit, restituere non habebat necesse. por el precio y sus intereses habida cuenta de 10
frutos, A saber, si no tenía necesidad de restituir
estos A aquel que hizo la evicción.
§ 2.—Mota quaestione interim non ad pretium § 2.—Promovida la cuestión, puedo entretanto
restitueudum, sed ad rem defendendarn venditor ser demandado el vendedor no para restituir el
convenid potest. precio, sino para defender la cosa.
§ 3.—Qui nomen, quale fuit, vendidit, duutaxat § 3.—El que vendió un crédito, tal cual era, es-
itt sil, non itt exigí etiam aliquid possit, et dolum tá obligado fi responder solamente de que exista,
praestare cogitur. no también de que pueda cobrarse alguna cosa, y
del dolo.
75. Vi'arius libro XVI. Stipulationum. - 75. VENULEYO; Estipulaciones, Libro XVI. -
Quod ad servitutes praediorum altinet, si Incite Por lo que atafle fi las servidumbres de los pre-
secutae sunt, et vindicentur ab alio, Quintus Mu- dios, si tácitamente fueron comprendidas, y fueran
chis el Sabinus existimant, vendjtoretn ob evictio- eivindieadas por otro, opinan Quinto Mucio y Sa-
nem tener¡ non posee; ncc enim evictionis nomine bino, que el vendedor no puede estar obligado por
quemquam tened iii co jure, quod tacite soleat ac- la evicción; porque ninguno está obligado fi titulo
cedere, nisi aut (2) optisnus maxirnusque esset», de evicción por aquel derecho que tácitamente suela
traditus fueril fundus, tune enim liberum ab omni agregarse, salvo si se hubiere entregado el fundo
servitute praestandum; si vero am tor petat viam como mejor y mayor fuese', porque entonces se
vol actum, venditorem teneri non posee, nisi no- ha de entregar libre de toda servidumbre; pero que
minatim dixerit, aceessurum ¡ter val aeturn, tune sial comprador reclamase la servidumbre de camino
enim tened cmii, qui ita dixerit. El vera esi Quin- ó la de conducción, no puede estar obligado el ven-
ti Mucii sententia, ut, qui optimum maximumque dedor, A no ser que expresamente hubiere dicho
fundum tradidit, liberum prae.stet, non adam de- que habla de ser accesoria la servidumbre de paso
herí alias servitutes, nisi hoc specialiter ab co ó la de conducción, porque en este caso está obli-
concessurn (3) sit. gado el que así lo hubiere dicho. Y es verdadera
la opinión de Quinto Mucio, de que el que entregó
un fundo como mejor y más grande, responda de
que está libre, no también de que se deban otras ser-
vidumbres, si especialmente no se hubiera conce-
dido por él esto.
78. IDEt libro XVII. Stipulationum.—Si alie- 76. EL MISMO; Estipulaciones, Libro XVII.—Si
nani rern mihi tradideris, et eandem pro derelicto me hubieres entregado una cosa ajena, y yo la hu-

(f) ¿iLr, Ha!. (3) Según conjetura; accessum, el códice Fi.; expres-
(t) ut, haL sum, Ha!.

BIGES+O.—LIBi!O XXI: TÍTULO u! 8i

hainiero, amitti auctoritatem, id est actionem pro biere tenido como abandonada, se establece que
evictione (1), placet. se pierda la autoridad, esto es, la acción per la
evicción.
TIT. III TÍTULO III

DE uXCEPT10B RE! VENDITAE ET TRADITAE (2) DE LA EXCEPCIÓN DE COSA VENDIDA Y ENTREGADA.


1. ULPIANUS libro LXXVI. (3) ad Edictum.-- 1. 11 LP 1 ANO; Comentarios al Edicto, libró
Marcellus scribit, si alieiuin fundum vendideria, LIX VI.—Escribc Marcelo, que si hubieres vendi-
et tuurn postea factum petas, hac (4) exeeptione do un fundo ajeno, y hecho después tuyo lo pidie-
recto repeliendum. ras, con razón has de ser repelido con esta ex-
cepción.
§ 1.—Sed et si doininus fundi heres venditori § 1.—Pero también se habrá de decir lo mismo,
existat, idem erit deendum si el dueño del fundo quedase heredero del ven-
dedor.
§ 2.—Si quis rein meam mandatu meo vendide- § 2 —Si pon mi mandato hubiere alguien vendi-
nt, vindicanti iihi rem venditam nocebit hace ex- do una cosa mm, al vindicar yo la cosa vendida
ceptio, nisi probetur, me mandasse, no traderetur, me perjudicará esta excepción, si no se probara,
antcquam pretium solvatur. que yo mandé que no fuese entregada, antes que
se pagase el precio.
§ 3..—CeIsus ait, si quis rem meam vendidit mi- § 3.—Dice Celso, que si alguien vendió una co-
norLs, quam ej mandavi, non videtur alienata, et sa mía por menos de lo que le mandé, no se consi-
si petam eam, 11011 obstabit niihi hace exceptio; dera enajenada, y que si yo la reclamase, no me
quod verum est. obstará esta excepción; lo que es verdad.
§ 4.—Si servus n1erces peculianiter emerit, dein- § 4.—Si un esclavo hubiere comprado mercan-
(le dominus eum, priusquam proprietatem rerum cías con dinero del peculio, y después su señor,
naneisceretur, testamento liberum cese iusserit, antes que alcanzase la propiedad de las cosas, hu
eique peculiurn praelegavenit, et venditor a servo biere mandado en su testamento que él fuera libre,
merece petere coeperit, exceptio in factum locum y le hubiere prelegado el peculio, y el vendedor
habebit, quia is tune servus fuiese!, quum contra- hubiere comenzado á reclamar del esclavo las mer-
xisset. cancías, tendrá lugar la excepción por el hecho,
porque era esclavo entonces cuando contraté.
§ 5 —Si quis reni emerit, non autem fuerit ei § 5.—Si alguno hubiere comprado una cosa, pe-
tradita, sed poseessionem sine vitio (5) fuenit ita- ro no le hubiere sido entregada, si no obstante hu-
ctus, habet exceptionem contra venditorem, nisi biere adquirido sin vicio la posesión, tiene contra
forte venditor iustam causam habeat, cur rem viii- el vendedor la excepción, á no ser acaso que el
dicet; nam et si tradiderit possessionem, fuerit au- vendedor tenga una causa justa por la que reivin-
tem justa causa vindicanti (6), replicatione adver- dique la cosa; porque también si hubiere entrega-
sus exceptionem utetur. do la posesión, pero hubiere tenido una justa cau-
sa el que la reivindica, usará de réplica contra la
excepción.

2. PoMPoNlus libro II. ex Flautio. (7) -Si a 2. POMPONIO; Doctrina de Flaucio, libro H.—
Titio fundum emenis, qui Sempronii erat, isque Si hubieres comprado de Ticio un fundo, que era
tibi traditus fuerit, pretio autem soluto Titius de Sempronio, y te hubiere sido entregado, pero
Sempronii heres extiterit, et eundem fundum Mac- pagado el precio Ticio hubiere quedado heredero
vio vendiderit et tradiderit, lulianus ait, aequius de Sempronio, y hubiere vendido y entregado el
esse, priorem te tueri, quia, et si ipse Titius fun- mismo fundo á Mevio, dice Juliano, que es más jus-
dum a te peteret, exeeptione summoveretur, et si to ampararte el primero, porque también si el mis-
ipse Titius eum possideret, Publiciana peteres. mo Ticio te reclamase el fundo, seria repelido con
la excepción, y si el mismo Ticio lo poseyese, pe-
dirías por la acción Publiciana.

3. KsmMoGzlNMNlJs libro VL Iuris epitomato- 3. HERMOGENIANO; Epitome del Derecho, libro


ruta. (8)—Exeeptio re¡ venditae et traditae non VI.—La excepción de cosa vendida y entregada
tantum el, cui res tradita est, sed succeesoribus aprovechará no solamente á aquel ti. quien fué en-
etiam eius, et emtori secundo, etsi res el non fue- tregada la cosa, sino también á sus sucesores, y al
nt tradita, proderit; interest enim emtoris primi, segundo comprador, aunque la cosa no hubiere
secundo rem non evinci. sido entregada á este; porque Interesa al primer
comprador, que del segundo no sea reivindicada
la cosa.
§ 1.—Pari ratione venditoris etiam snccessori- § 1.—Por la misma razón perjudicará también
bus nocebit, sive in universum ius, sine in eam ti. los sucesores del vendedor, ya si le hubieren su-
duntaxat rem sueeesserint, cedido en la universidad de sus derechos, ya si so-
lamente en aquella cosa.

ludicio, otros en Bat.


(1) id est setionem pro evictione, ornftenias otros enllal.
(2) ET TRAD!AE, omítelas Hal.
(3) =VIL,fiat.
2
(7)
vindicandi, Ha¿. Vutg.
teroiO', Rat.
(4) te, inserta flal. (8) jTos, HaZ.
Tomo II—ti
D1SO.—Lt13li0 tXLi TFtULO 1

LIBER VICESIMUSSEOUNDUS LIBRO VIGÉSIMO SEGUNDO



TIT. 1 TÍTULO 1

DE USURIS, ET FRUCTIBU8, ET CAUSI8, El' OMNIBUS DE LOS INTERESES, DE LOS FRUTOS, DEI LAS CAUSAS,
ACCSSIONi8U8, El' MORA DE TODAS LAS ACCESIONES, Y DE LA MORA
[ef. Cod. ¡V.32. VIL SU [Véase Cód. IV. 32. VIL 51.]

1. PAP1NIANUS Libro II. Quciestionum. (1)- 1. PAPINIANO; Cuestiones, libro 11.—Cuando se


Qnum iu.dicio bouae fidel disceptatur, arbitrio iu- litiga enjuicio de buena fé, se establece al arbitrio
dicEs usurarum modus ex more regionis, ubi con- del juez la cuantía de los intereses según la cos-
tractum est, constituitur, ita lamen, ut Jegi (2) tumbre de la región en que se contrató, pero de
non offendat. modo que no se falte á la ley.
§ 1.—Socius si ideo condemnaudu.s eril, quod § 1.—Si un socio hubiere de ser condenado por-
pecuniam COmmunem invaseril ve! in snos usus que haya tomado dinero del caudal común, ó lo
couverterit, omnimodo etiani mora non interve- haya aplicado fi sus propios usos, se pagarán de
nienle praestabuntur usurae. todos modos intereses, aún no mediando mora.
§ 2.—Nec tamen ludex iudicii bonae fidel recto § 2.—Pero el juez de un juicio de buena fé no
iubebit interpon¡ cautiones, nl, si tardius senten- mandará regularmente que se interpongan can-
tiae condemnatus paruerit, futuri telnporis pci- ciones, para que, si el condenado hubiere obedeci-
dantur usurae, quum in potestate sil actoris iudi- do más tardíamente á la sentencia, se paguen los
catuinexigero. Paulus notal: quid enim pertinet intereses del tiempo futuro, como quiera que esté
ad offlcium iudicis post eondcmnatioueni futuri en la potestad del actor exigir lo juzgado. Paulo
temporis tractatus (3)? observa: porque después de la condena, ¿qué ¡ti-
cumbo al ministerio del juez respecto al trascurso
del tiempo futuro?
§ 3.—Papinianus: cirea tutelae restitutionem pro § 3.—Dice Papiuiano: en cuanto it la restitución
favore pupillorum latior interpretatio facta est de la tutela se hizo una interpretación más lata en
nemo enini ambigit bodie, sive iudex accipiatar in favor de los pupilos; porque nadie duda hoy, que se
diem sententiae, sive sine iudice tutela restitua- pagan intereses hasta el día de la sentencia, si Se
tur, la cuni diem, quo rcstituit, usuras praestari. acudiera al juez, ó hasta el día en que uno la resti-
Plano si tutelae ludido nolentem experiri tutor tuyo, si la tutela fuera restituida sin la interven-
nitro conveneril, el pecuniam obtulerit, eamque ción del juez. Pero it Ja verdad, si voluntariamente
obsignatam deposuerit, ex en tempore non prae- hubiere demandado el tutor al que no quisiera ejer-
stabit usuras. citar la acción de tutela, y te hubiere ofrecido el
dinero, y lo hubiere depositado sellado, no paga-
rá intereses desde este tiempo.
2. IDEM Libro VI, Quaesfionurn,— Vulgo rece- 2. EL izsMo; Cuestiones, libro 171.—Está gene-
ptum est, ut, quamvis in personam actum sil, post ralmente admitido, que aunque se haya ejercitado
litem lamen contcstatam causa praestetur; euius acción personal, se pi-este no obstante alguna cau-
opinionis ratio redditur, quoniam, quale est, quuni sa después de contestada la demanda; de cuya
petitur, tale dan debet, ac propterea poslea captos opinión se dá como razón, que debe dame una co-
fructus partumque editam restilui oportet. sa tal cual es cuando sé pide, y que por esto deben
ser restituidos los frutos percibidos después y el
parto dado fi luz.
3. IDEM libro XX. Quae-stion.urn.—In fideicom- 8. EL MISMO; Cuestiones, libro 11.—En la per-
missi persecutione quum post judicis sententiam secución de un fideicomiso, cuando el heredero hu-
moram fecissei heres, iussit Imperator Marcus An- biese incurrido en mora después de la sentencia
toninus, iutermisso legitimo tempore, quod con- del juez, mandó el emperador Marco Antonino,
demnatis praestatur, ut usque ad sententiam com. que descontado el término legal que se concede it
moda fidelcommissarius accipiat; quod decretum los condenados, reciba el fideicomisario las utili-
ita accipi oportet, si ante iudicis scntentiam mora dades hasta la sentencia; cuyo decreto debe enten-
non intervenil, tamctsi non facile evenire possit, derse así, si no medié mora antes de la seut3ncia
nl mora non praecedente pervcniatur ad iudiceni. del juez, aunque no pueda suceder fácilmente, que
Sed puta legis Palcidiae rationem interveuisse; no precediendo mora se recurra al juez. Pero su-
seterum si, antequam ad iudicem perveniretur, in pón que medió la razón de la ley Falcidia; por lo
mora heres fait, exinde fructuum praestandorum demás, si antes que se recurriese al juez incurrió
necessitate adstrictus, qua tandem ratione, quo- en mora el heredero, obligado desde entonces con
niam el sententia victus est, legitimi temporis spa- la necesidad de haber de pi-estar los frutos, ¿por
tio fructibus liberabitur, quum ea temporis inter- qué razón, al fin, puesto que también fié venci-
capedo iudicato ditationem dare, non lucrum do en la sentencia, se librará de los frutos en el
afferre debeat? espacio del término legal, siendo as! que esta in-
terrupción del tiempo debe dar dilación al conde-
nado, pero no producirle lucro?

(1) libro ILE. Responsorum, Wat.


(2) tegelu, Fi&. (t) t,actu,, va9.

DIGESTO.—LIBRO XXII: TITULO 1 83

§ 1.—In his quoque iudicils, quae non sunt ar- § 1.—También en estos juicios, que no son ar-
bitraria, nec boaco fidei, post litem contestatam bitrarios, ni de buena fé, después de contestada la
atori causa praestanda est in eum diem quo sen- demanda se ha de prestar al actor la causa hasta
tentja dicRur; certe post rem iudieat.am tempus a el día en que se pronuncia la sentencia; cierta-
fructibus dependendis immune est. mente, después de juzgada la cosa, el tiempo esta
inmune de la prestación de los frutos.
§ .—Nonnunquam evenit, iit, quamquam fra- § 2.—A veces sucede, que, aunque expresamen-
etas hereditatis, ant pecnniae usura nominatim te no hayan sido dejados los frutos de la herencia,
relicta non sit, nihilominus debeatur, utputa si 6 los intereses de una suma, se deban, sin embargo,
quis rogetur, post mortern suam, quidquid ex bo- como si se rogára fi alguno, que después de su
nis supererit, Titio reslituere; nt enim ea, quae muerte restituye fi Tirio todo lo que hubiere que-
fide bona deminuta sant, in causa fideicommissi dado de los bienes; porque como en la causa del
non deprebenduntur, si pro modo ceterorum quo- fideicomiso no se comprende lo que de buena fé se
que bonorum denLinuantur, ita, quod ex fructibus consumió, si se consumiera fi proporción también
supererIl, luxe voluntatis restitui oportebit. de los demás bienes, as¡, lo que sobrare de los fru-
tos deberá ser restituido conforme fi la voluntad
del testador.
§ 3.—Quurn Pollidius a propinqua sua heres in- § 3.—Como fi Pollidio, instituido heredero por
titutus rogatus fuisset, hijee mulieris, quidquld una pariente suya, se le hubiese rogado que resti-
ex bonis eme ad se perveuisset, quum eertarn ae.- tuyese fi la hija de esta mujer, cuando la jóven hu-
tatem puella complcsset, restiruere, idque sibi ma- biese cumplido cierta edad, todo lo que de los bie-
ter (1) ideo placuisse testamento comprehendisset, nes de la misma hubiese ido fi poder de él, y la
no flliae tutoribus, sed potius neceesitudini res madre hubiese expresado en el testamento que as¡
committerentur, eundemque Pollidium fundum re- le hable esto parecido bien, para que no se confia-
tinere iussisset Praefectis praetorji (2) suasi, fra- sen los bienes fi los tutores de su hija, sino prefe-
etus, qui bona fide a Pollidio ex bonis defunctae rentemente fi su parientes, y al mismo Pollidio se
percepti essent, rest.itui debere, ciro quod fundum le hubiese mandado que retuviese un fundo; acon-
ej tantrnn praelegaverat, sive quod lubrico tutelae sejé fi los Prefectos del Pretorio, que doblan ser
fideicommissi remedium mater praetulerat. restituidos los frutos, que de buena fé hubiesen
sido percibidos por Pollidió de los bienes de la di-
funta, ya porque fi él tan sólo le habla prelegado
el fundo, ya porque la madre habla preferido el re-
medio del fideicomiso al resbaladero de la tutela.
§ 4.—Si curo ve¡ argento facto per fideicommis- § 4.—Suele discutirse, si ha de hacerse estima-
sum relicto mora intervenerit, an usurarum aesti- ción de los intereses en el caso de que habiéndose
matio faienda sit, tractari solet. Plane si materiam dejado por fideicomiso oro ó plata labrada hubie-
istam ideo re.liquit (3), ut ea distracta pecuniaque re mediado mora. Y fi la verdad, si uno dejó esta
refeeta fideicommissa solverentur (4), ant alimenta materia con el objeto de que vendida y reducida fi
praestarentur, non oportere frustrationem impuni- dinero se pagasen fideicomisos, 6 se prestasen ali-
tam cese, responden (5) oportet; quodsi forte ideo mentos, debe responderse, que no es conveniente
reliquil (6), ut his vasis uteretur, non sine rubore que quede impune este incumplimiento; pero si aca-
desiderabuntur usuree, ideoque non exigentur. so la dejó para esto, para que usara de estos vasos,
no sin rubor se desearán los intereses, y por lo
tanto no serán exigidos.

4. IDEM libro XXVII. (7) Quaestionum.—Si 4. EL MISMO; Cuestiones, libro XX VII—Si hu-
stipuiatus sis, rem dan vacuamque possessionem bieras estipulado que se te dé una cosa y se te en-
tradi, fructus postea raptos actiono incerti ex sti- tregue su vácua posesión, la razón aconseja que
pulatu propter inferiora verba conseeutnrum te en virtud de las últimas palabras hayas de conse-
ratio suadet. An idem de partu ancillee responden guir por la acción de estipulación de cosa incierta
possit, ionsiderandum est; nam quod ad verba su- los frutos percibidos después. Se ha de considerar,
periora pertinel, sive factum re¡ promittendi, sive si podría responderse lo mismo respecto al parto de
ef'fectum per traditionein dominii transferendi con- una esclava; pues por lo que respecte fi las Pala-
tinent, partas non contine.tur. Verum si emtor a bras anteriores, ya si con tienenei hecho de prome-
venditore novandi anirio ita stipulatus est, factum ter la cosa, ya si el efecto de transferir el dominio
tradendi stipulatus intellig-itur, quia non est ve- por la tradición, no se comprende el parto. Pero si
risimile, plus venditorem promisissc, quam iudicio el comprador lo estipulé así del vendedor con áni-
emti praestare compelleretur. Sed tamen propter mo de hacer una novación, se entiende que estipu-
illa verba: vacuamque possessionem tradi, potest ló el hecho de la entrega, porque no es verosímil,
dici, partas quoque rat;onem committi incerti sti- que el vendedor haya prometido más de lo que se-
pulatione (8); etenim ancilia tradita partum postea ria obligado fi entregan por la acción de compra.
editum In bonis suis reus stipulandi bábere po Pero sin embargo, en virtud de aquellas palabras,
tuisset. y que se entregue la vácua posesión, puede decir-
se que se incurre en la estipulación de cosa Incier-
ta también por razón del parto; porque entregada
la esclava, el estipulante habría podido tener en
sus bienes el parto que después se IJIÓ fi luz.
(1) mater, orniteta ¡ial.
(2) Praetectus praetorio, ¡ial.
3) Rat.; re)inqui, el códice FI.
(4) ut ea distracta pecunia fideicornrnissa soiveretur, Mal. (7) XXVI., fiat.
() respondi, (omitiendo óportet), ¡ial. (8) partus quoque ratione con:njitli inrerti etipulatio-
(8) Véase la nota 3. cern, ¡ial.

81 bIGEST0 —LIBRO XXII: TÍTULO 1

I.—Si post contractam emtionem ante inter- § 1.—Si después de contratada la compra y an-
positam stipulationem partus editus, ant aliquid tes de interpuesta la estipulación fué dado fi luz
Por servum venditori acquisitum. est, quod ex st!- el parto, ó para el vendedor se adquirió alguna
pulatu consequi 11011 poteri!, indicio emti consequi- cosa por el esclavo, lo que no pudiere conseguir
tur; id enint, quod non trausfertur la eausam no- por la acción de lo estipulado, lo consigue por la de
vationis, mro pristino peti pOteSt. compra; porque lo que no se transfiere fi la causa
de la novación puede pedirse por el primitivo de-
recho.
5. IDEM libro XXVIII. (1) Quaestiowum.— Ge- 5. En usuo; Cuetiones, libro XXVIII.—Con-
iieraliter observan conveuit bonae fidei iudicium viene que en general se observe, que un juicio de
nón recipere praestationem, quae contra bonos buena fé no admite la prestación, que contra las
mores desideretur. buenas costumbres se pretendiese.
6. IDEM libro XXIX. (2) Quaestionum.—Quum 6. En MISMO; Cuestiones, libro XXIX.—Cuan-
de iii reni verso cum herede patris veldornini age- do se ejercitase contra ci heredero del padre ó del
retur, el usurarum quaestio moveretar, Imperator señor la acción de lo convertido en su provecho, y
Antoniñus (3) ideo solveudas usuras iudieavit, se promoviera la cuestión de los intereses, decidió
quod cas ipse dominus ve! pater longo tenipore el emperador Auitonino, que hablan de pagarse los
pvaeslitisset. intereses por esto, porque el mismo señor 6 el pa-
dre los hubiese pagado largo tiempo.
§ 1.—Imperator quoque noster, Severus fihiae § 1. —También nuestro emperador Severo man-
Flavii Athenagorae, cuius bona fuerant publica- dó que fi la hija de Flavio Atenágoras, cuyos bie-
ta, (4) de fisco ideo numerarl decies centena dotis nes hablan sido confiscados, se le pagasen por el
nomine iussit, quod ea patrem praestitissc dotis fisco mil monedas por razón de la dote, porque ha-
usuras allegasset. bla alegado que su padre le pagó los intereses de
la dote.
7. Ibm! libro II. Respon.sorum.— Debitor usu- 7. EL MISMO; Respuestas, libro 11.—Un deu-
rarius creditori peeuniam obtuiit, el eam, quum dor, que debía también intereses, ofreció al acree-
accipere noluisset, obsignavit nc deposuit; ex eo dor el importe de la deuda, y no habiéndolo que-
dio ratio non habebitur usurarum. Quodsi postea rido recibir, lo sellé y lo deposité; desde este día
conventus, nl soiveret, moram fecenit, nurni sIen- no se tendrá cuenta de los intereses. Pero si de-
les ex eo tempore non erunt, mandado después para que pagase, hubiere incu-
rrido en mora, el dinero no será estéril desde este
momento.
S. IDuM libro VIL (5) Responsorum.— Equis 8. EL MISMO; Respuestas, libro VIL—Dejadas
por fldeieommissum relictis post moram foetus por fideicomiso unas yeguas, después de la mora
quoque praestabitur ut fractus, sed foetus sccrm- se deberá entregan también su feto como fruto,
dus UI causa, sicut partus mulienis. peno el segundo feto, como causa, as! como el par-
to de una esclava.
9. Irair libro XI. Responsorurn.— Peeuniae 9. En MISMO; Respuestas, libro XL—No ha-
foenebnis mIra diem certum debito non soluto, du- biéndose pagado dentro de cierto día la deuda del
pli stipulatum in altero tanto supra modum legiti- dinero dado fi interés, yo respondi, que no obliga
mao usurae, respondi, non tenere; quare pro modo la estipulación del duplo por otro tanto sobre el li-
cuiuscunque temporis superfluo detracto stipuiatio mite del interés legal; por lo cual tendrá validez
vires habebit. la estipulación fi proporción de cualquier tiempo,
deducido el exceso.
• § l.—Usurarurn stipulatio, quamvis debitor non § 1. —Incúrrese en la estipulación de los intere-
conveniatur, committitur, nec inutilis legitimae ses, aunque el deudor no sea demandado, y no se
usurae st.ipulatio videtur sub ea conditione conce- considera inútil la estipulación del interés legal
pta, csi minores ad diem solutae non fuerint»; non celebrada bajo esta condición, «si no se hubieren
eniru poena, sed foenus uberius justa ratione (6) pagado los menores en su din»; porque no se pro-
sortis promittitur. Si tamen post mortem creditonis mete una pena, sino un interés más crecido en
nemo fuit, cuí pecunia solveretnr, eius temporis justa proporción del capital. Mas si después de la
iucu!patam ente moram constat; ideo si Inaiores muerte del acreedor no hubo nadie A quien se pa-
usurae prioribus petantur, exceptio doli non in- gase el dinero, es evidente que no es imputable la
utiliter opponetur. mora de este tiempo; por lo tanto, si se pidieran
mayores intereses que los primeros, se opondrá no
sin utilidad la excepción de dolo.
10. PAULUS libro II. Quaestionunr. - Partum 10. PAULO; Cuestiones, libro 11.—El poseedor
post litem contestatam editum restituere possessor debe restituir el parto dado fi luz después de con-
debet; quem noii deberet restituere, si, quum ma- testada la demanda; y no lo deberla restituir, si

(1) XXVII., ¡Ial. (4) de fisco, ornitelas Ha?..; subiugata fisco, idco, VtLI9.
(2) XXVIII., Ha?.. 15) IX., Ifa?..; véanse los Fragmentos t'qt. § 65.
(3) Anioninus, ornUe1.t Ha?.. 6) iuxla raUonern, Val.

DIGESTO.—LIBRO xxi!: TITULO 1 85

ter.peteretur, iam natus fuisset, nisi specialiter et va hubiese nacido, cuando fuese pedida la madre,
pro hoc egisset. no ser que especialmente y por esto hubiese ejer-
citado la acción.
11. IDEM libro XXV. Quaestionum.— Caius 11. EL MISMO; Cuestioner, libro XXV.—Cayo
Seius, qui reni public.am gerebat, foeneravit pecu- Seyo, que administraba los intereses públicos,
niam publicam sub usuris solitis; fnit autem con- prestó dinero público al interés acostumbrado; pe-
suetudo, ut Intra certa teinpora non illatis usuris ro era la costumbre, que no habiéndose pagado los
graviores infligerentur; quidam debitores eessave- intereses (entro de cierto tiempo, se impusieran
runt in solvendis usuris, qnidam plus intulerunt, otros mayores; algunos deudores dejaron de pa-
et sic effeetum est, ut omne, quod usurarum no- gar los inereses, y otros pagaron más, y asi suce-
mine competebat, etiam pro his, qui cessa'.erant dió, que todo lo que competia por razón de inte-
In ijiuris, snpplcatur; quaesitum est, an illud, quod reses, se suplió también por los que dejaron de pa-
amplius ex consuetudine poenae nomine a quibus- gar los intereses; se preguntó, ¿lo que de algunos
dam exactum est, ipsi Seio proficere deberet, an se cobré de más fi titulo de pena confotme fi la
Reipubiieae lucro cederet? Respondi, si Caius costumbre, deberla aprovechar al mismo Seyo, 6
Selus a debitoribus usuras stipulatus esset, eas cederla en beneficio de la República? Respondí,
solas Reipublieae praestari oportere, quae seduul- que si Cayo Seyo hubiese estipulado de sus deudo.
dum formam ab his exigi solent, etiamsi omnia res intereses, debían pagarse fi la República sola-
nomina idonea sint. mente los que regularmente suelen exigirse de
ellos, aunque todos los créditos sean cobrables.
§ 1.—Quid, si servus publicus obligationem usu- § 1.—Qué, si un esclavo público adquirió para
rarum Reipublicae acquisiit? Aequuin est, quam- la República una obligación de intereses? Es justo
vis ipso jure usurae Reipublieae debeantur, tamen que aun cuando de derecho se deban los intereses fi
pro defectis nominibus compensationem maiorum la República, se haga, sin embargo, por los crédi-
usnrarum fien, si non sit parata Respublica uni- tos fallidos la compensación de los intereses mayo-
versorum debitorum fortunam suscipere. Eadem res, si no estuviera dispuesta la República fi acep-
lere in tutonibus Mareellus refert. tar el riesgo de todos los acreedores. Y casi lo mis-
me dice Marcelo respecto fi los tutores.
12. IDEM ibro IV. Responsorum.--- Seia mu- 12. EL MISMO; Respuestas, Libro IV.—Seya re-
tuam pcduuiam accepit a Septicio; de usuris ita cibió de Septicio dinero en mútiio; y en cuanto fi
eonvenit, nisi sua quaque die usurae suprascriptae los intereses se convino, que si los intereses antes
exsolverentur, ve] post tertiiim mensem, tunc in fijados no se pagasen en su día respectivo, 6 des-
maicres usuras Seia tencretur, et deinceps per pués de tres meses, quedarla entonces obligada
singulas pensiones, si conditione data usurae non Seyn fi mayores intereses, y en lo sucesivo se ob-
solverentur, ea conditio observaretur, donec oninis servarla esta condición respecto fi cada pensión,
summa debita hoe nomine exsolveretur; quaero, si no se pagasen los intereses con la condición es-
un hace verba: et deinceps per singulas pensio- tablecida, hasta que se pagase toda la cantidad
nes (1) conditione data usurae non solvantur, ea debida por esta razón; pregunto, estas palabras:
conditio observaretur», co pertineant, ut, quamvis «y en lo sucesivo se observarla esta condición res-
commissa sit forte prima stipnlatio, non tamen in pecto fi cada pensión, si no se pagasen los intere-
ampliorem quantitatcm usurarnm Convenini pOSSit, ses con la condición establecida», ¿se referirán
quam eius pensionis nomine, quae egressa est acaso fi que, aun cuando tal vez se haya incurrido
diem praestitutu!n? Paulus respondit, plures con- en la primera estipulación, no pueda, sin embargo,
ditiones continere eam stipulationem, quae de gra- ser demandada por mayor cantidad de intereses, que
vionibu8 usuris praestandis subiecta est, Id est, ut por razón de aquella pensión que pasóde1 día pre-
per singulas pensiones conditio inspectaretur non fijado? Paulo respondió, que la estipulación, que
illatarum suis temporibus leviorum usurarum; et se añadió respecto al pago de mayores intereses,
Ideo posse evitan poenam sequentium ponsionum. comprende muchas condiciones, esto es, que res-
pecto fi cada una de las pensiones se atenderla fi
la condición de los intereses reducidos no pagados
A su tiempo; y que por lo tanto se puede evitar la
pena de las siguientes pensiones.
13. SCAEYOLA libro I. Respousbrum.— Qui se- 18. ScvoLA; Respuestas, libro 1.—Uno que
mimes usuras promisit, per multes anuos minores prometió intereses del seis por ciento, los pagó
praestitit; heres creditonis semieses petit, quum menores durante muchos años; el heredero del
per debitorem non stetenit, quominus minores sol- acreedor pidió los del seis, no habiendo consistido
vat; quaero, un exceptio doli vel pacti obstet? Re- en el deudor pagar otros menores; pregunto, ¿obs-
spondi, si exsolvendis ex more usunis per tanta tará la excepción de dolo ó la del pacto? Respon-
tempora mora per debitorem non fuit, posse se- dí, que si en la prestación durante tanto tiempo
eundum ea, quae proponerentur, obstare exce- de los intereses acostumbrados no consistió la mo-
ptioneni. ra en el deudor, podía, según Jo que se proponi a,
obstar la excepción.
§ 1,—Quaesitum est, an indicio negotiorum ge- § 1. Se preguntó, ¿por la acción de gestión de
storum vel mandati pro pecunia otiosa (2) usuras negocios 6 por la de mandato deberá uno pagar
praestare debe.at, quum dominus nullam peduniam Intereses por el dinero ocioso, cuando el dueño no
foeneravit? Respondit, si eam pecuniam positam (3) dió dinero alguno fi interés? Respondió, que si hlq-

(1) si, irt.Mrta Haz.


(2) Taur.; Vitiosa, el códice FI., Br. (3) depositam, Hl.

86 DIGESTO.—LIBRO XXIX: TT1JLO 1

habuisset, id4ue ex consuetudine man dantis fecis- biese tenido depositado este dinero, y hubiese hecho
set, non debere quidquarn usurarum nomine prao- esto conforme fi la costumbre del mandante, no
sta ro. debla pagar cosa alguna por razón de intereses.
• 14. PAIJLUS Libro XIV. Respon.orurn.—Res pon- 14. PauLo; Respuestas, Libro 11V—Paulo res-
dit Paulus, moram ¡u solvendo fideicomrnisso fa- pondió, que habiéndose incurrido en mora al pa-
etam (1), partus quoque aucillarurn restituendos. garse un fideicomiso, se han de restituir también los
partos de las esclavas.
§ 1,—fletes rogatus erat, post mortem suam § 1.— Se habla rogado al heredero, que después
sine reditu hereditatem restituere quaesitum est, de su muerte restituyese la herencia sin los rédi-
an partus ancillarum etiam vivo herede nati resti- tos; se preguntó, ¿se habrian de restituir los par-
tuendi essent propter verba testamenti, quibus de tos de las esclavas, nacidos viviendo todavía el he-
rediltu solo deducendo testator seusit? Paulus re- redero, conforme fi las palabras del testamento,
spondit, ante diem fideieommissi ceden tcrn partas con las que el testador entendió que solo se hablan
aucillarum editos fideicommisso non contineri. No- de deducir los réditos? Paulo respondió, que los
ratius libro primo ita refert, eum, qui sirniliter ro- partos nacidos de las esclavas aritos de llegar el
gatus esset, ut mulierem restitueret, partum eius día del fideicomiso no se comprenden en el fidei-
restituere cogendum non case, nisi tune editus es- comiso. Dice Neracio en el libro primero, que
set, quum in lldeicomrnisso restituendo moram fe- aquel fi quien de semejante manera se le hubiese
cisset; neque interesse existimo, an aneilla specia- rogado, que restituyese una esclava, no ha de ser
liter, ari hereditas in fideieommisso sil. obligado fi restituir el parto de esta, sino si hubie-
se sido dado fi luz cuando hubiese incurrido en
mora en la restitución del fideicomiso; y no creo
que importe que en el fideicomiso se comprenda
especialmente la esclava, ó Ja herencia.
15. IDEM Libro XVI. Resportsorurn respondiL— 15. EL MISMO respondió; Resp•uetas, Libro
Noque eorum fruetuum, qni post litem contesta- XVI.—No deben pagarse intereses ni de los frutos
1am officio iudicis restituendi sunt, usuras prao- que por ministerio del juez se han de restituir des-
stari oportere, noque eorum, qui prius percepti pués de contestada la demanda, ni tampoco de los
quasi malae fidel possessori condicuntur. que percibidos antes, son reclamados por Ja con-
dicción como II, poseedor de mala fé.
18. IDEM Libro 1. Decretorum.—Liberalitatis in 16. EL MISMO; Decretos, libro I.—No se exi-
Rempublicarn factae usurae non cxiguntur. gen intereses de liberalidad hecha fi la República.
§ 1.—Quum usurae pretii fundi ab co, qui.a § 1.—Cuando se pidiesen los intereses del pre-
fisco emeral, peterentur, et emtor negaret tradi- cio de un fundo fi aquel que lo habla comprado al
1am sibi possessionem, Imperator decrevit, ini- fisco, y el comprador dijese que no le habla sido
quurn cose, usuras ab 00 exigi, qui fructus non entregada la posesión, decretó el Emperador, que
percepisset. era injusto que se exigieran intereses del que no
hubiese percibido los frutos.
17. lnnsr libro singular¡ de Usuris.—Quum 17. EL mismo; De los Intereses, Libro único,—
quidam cavisset, se quotannis quincunces usuras Habiendo dado uno caución de que pagarla cada
praestiturum, el, si quo anuo non solvisset, tunc, año el interés de cinco por ciento, y de que si algún
totins pecuniae ex dio, qua inutuatus est, semisses año 110 lo hubiese pagado, pagarla entonces intere-
soluturum, et re.dditis per aliquot anuos usuris ses del seis por ciento de toda la cantidad desde el
mox stipulatio cornmissa esset, Divus Marcus For- día en que se le dió en mútuo, y habiéndose incurri-
tunato ita rescripsit: «Praesidem provinciae adi, do después en la estipulación, pagados durante al-
qui stipulationem, de cuius iniquitate questus es, gunos años los intereses, el Divino Marco respondió
ad modum iustae exactionis rediget'. Hace consti as¡ por rescripto fi Fortunato: «Dirigete al Presi-
tulio adfinitum (2) modum excedit. Quid ergo? Sic dente de la provincia, el cual reducirá al limite de
temperanda ros est, UI ¡fl futurum duntaxat ex die la exacción justa la estipulación de cuya injusticia
cessationis crescat usura, te quejaste. Esta constitución excedo el limite fi-
jado. ¿Qué se dirá, pues? Que la cosa se ha domo-
derar de manera, que para lo futuro crezca el in-
terés solamente desde el día de, Ja cesación del pago.
§ 1.—Divus Plus ita rescripsit: «Parum inste § 1.—El Divino Pío respondió así por rescrip-
praeteritas usuras petis, quas omisisse te bugí to: <(Con poca justicia pides los intereses atrasa-
temporis intervallum indicat, qui eas a debitore dos, que un intéi-valo de largo tiempo indica que
tuo, ut gratior apud eum videlicet emes, petendas dejaste de reclamarlos tú, porque consideraste que
11011 pirtasti». no debías pedirlos de tu deudor, para serle, por
ejemplo, mas grato».
§ 2. —In taeito fidOicomniisso onrne emolumen- § 2.—Respondió por rescripto el Divino Pío, que
tum heredi auterendum et fisco praestandum Divus en el fideicomiso tácito se ha de privar de todo
Plus reseripsit; ergo et usurarum emolumeiitum emolumento al heredero, y se le ha entregar al fis-
aufertur heredi. co; luego también se priva al heredero del emolu-
mento de los intereses.

(1) Panlua libro XIV. Respollsorum rcspondit—Moin— (2) TcULP (,(n la CU1Ü (i ii(Oi; «<1 r.í'.niluir, Erçn
acta, ffo& corrcrcjón del códice Fi, Br.
tIG]iSTO.—LBRc XXII: 'tiTULO i

§ 3.-Si pupiilo non habenti tutorem fideicom- § 3.—Si al pupilo no se le pudo pagar un fidei-
ilflissum solví non potuit, non videri moram per comiso por no tener tutor, respondió por rescripto
heredem factam, Divus Pius rescripsit ergo neo ci el Divino Pb, que no se considera que por el he-
ilebetur, qui, quod Reipublieae causa abtuit ve] redero se incurrió en mora; luego tampoco se debe
ex alia causa justa impeditus ex gua restitutio á aquel que por haber estado ausente por causa de
indulgetur, petere non potuit; quid enim potest la República, ó impedidó por otra justa causa, por
imputan ci, qui sohrere, etiamsi vellet, non potuit? la que se concede la restitución, no pudo deman-
Neo sirnile videri posse, quod plaeuit, minoribus dar; porque ¿qué puede imputarse á quien no pudo
etiam in his succurri, quae non acquisierunt; usu- pagar, aunque quisiera? Y no puede considerarse
rae enim non propter lucrum petentium, sed pro- semejante fi esto lo que se determiné en cuanto fl
pter moram (1) solventium infliguntur. que se amparo á los menores también en las cosas
que no adquirieron; porque los intereses se impo-
nen no por lucro de los demandantes, sino por la
mora de los que pagan.
§ 4.—Ex beato qui convenitur, nisi coiivenerit, § 4.—El que es demandado por la acción de lo-
nt tardius pecuniae illatae usuras deberet, non cación, si no se hubiere convenido que deberla los
nisi ex mora usuras praestare debet. intereses de la pensión pagada tardíamente, no de-
be pagar intereses sino por la mora.
§ 5.—Fiscus ex suis contractibus usuras non § 5.—El fisco no paga intereses por sus contra-
dat, sed ipse accipit, ut solet a fonieariis, qui tan- tos, pero los cobra, como suele cobrarlos de los ex-
dius pecuniam inferunt, item ex vectigalibus; tractores de letrinas, que pagan tardíamente la
qunm autem in loco (2) privati successit, etiam pensión, y también de los tributarios; mas cuando
tiare solet. ha sucedido en el lugar de un particular, suele pa-
garlos también.
§ 6.—Sí debitores, qui minores semissibus prae- § 6.—Si los deudores que pagaban intereses me-
stabant usuras, físci esse coeperunt, postquam ad nores del seis por ciento, comenzaron fi serio del
ficum transierunt, semisses cogendi sunt prae- fisco, han de ser obligados fi pagar intereses del
stare. seis después que pasaron fi ser deudores del fisco.
§ 7. —Eos, qui ex adniinistratione rerum cívita- § 7.—Es bien notorio, que los que son demanda-
tum eon'veiiiunt-ur, usuris obnoxios esse, satis no- dos por la administración de bienes de las ciuda-
tum (3) est. Idem observatur in operum curatori- dades, están obligados fi los intereses. Lo mismo se
bus, si pecunia apud cos remausit. Sed in ea, quam observa respecto á los encargados de obras, si que-
redemtoribus commiserunt, etiamsi negligenter dé dinero en su poder. Pero respecto al que con-
dederint, usura jis remíttitur; hace autem ita sunt, fiaron fi los contratistas, aunque lo hubieren dado
si nulla fraus arguitur, alioquin etiam usurae ap- con negligencia, se les remite el interés; mas esto
plicabuntur. es as!, si no se prueba algún fraude, porque de otro
modo también se aplicarán los intereses.
§ 8.—Si dios non sit ab liis, qui statuas vel ima- § 8.—Si no se hubiera prefijado día por los que
gines ponendas legaverunt, praefinitus, a Praeside legaron la colocación de estátuas ó de imágenes,
tempus statuendum est; et nisi posuerint heredes, se ha de señalar término por el Presidente; y si no
usuras Reipublicae usque ad tertiam centesimae las colocaren los herederos, pagan fi la República
pendent. intereses hasta del tres por ciento.
18. IDEM libro III. Responsorurn (4).— Evictis 18. EL MmsMo; Respuestas, libro hL—Hecha la
agris si initio convenit, ut venditor pretium resti- evicción de unos campos, si desde un principio se
tueret, usurae qnoque post evictionem praesta- convino que el vendedor restituyera el precio, des-
buntur, quamvis emtor pot dominii litem inchoa- pués de la evicción se pagarán también los intere-
tam fructus adversario restituit; nam incommodum ses, aunque el comprador haya restituido al ad-
medii temporis emtoris damnum est, versario los frutos después de incoado el litigio
sobre el dominio; porque el quebranto del tiempo
intermedio es en daño del comprador.
§ 1.—Post traditam possessionem defuncto ven- § 1.—Muerto el vendedor, cuyo sucesor fué in-
ditore, cuí successor incertus fuit, medii quoque cierto, después de entregada la posesión, se pagaS
temporis usurae pretii, quod in causa depositi non rán también respecto al tiempo intermedio los in-
fuit, praestabuntur. tereses del precio, que no estuvo depositado.
19. G&ius libro VI. ad le9em (5) XII. tabula- 19. GAYO; tJomeutarios d la ley de las Doce
rum.—Videamus, an in omnibus rebus petitis in Tablas, libro VI.—Veamos si respecto 4 todas las
fructus quoque condernuetur (6) posscssor; quid cosas pedidas será condenado el poseedor también
enim, si argentum, aut vestimentum aliamve sinii- en los frutos porque, ¿qué se dirá si hubiere pedi-
lem rem, quid praeterea, si usuinfruetum, aut mi- do plata, ó un vestido, i otra cosa semejante, y qué
dam proprietatem, qunm alienus ususfructus sit, también, si el usufructo, ó la nuda propiedad, cuan-
petierit? Neque eiiim nndae proprietatis, quod ad do sea de otro el usufructo? Porque, ni puede enteii-
proprietatis nomen attinet, fruetus ulius intelligi derse que haya fruto alguno de la mida propiedad,
potest, neque ususfructus rursus fructus elegantcr por lo que atañe fi la denominación de propiedad,
computabitur; quid igitur, si iiuda proprietas peti- ni fi su vez se computará adecuadamente el fruto

non, insertan ¡ial. Vulg.


(1) locu rn, ¡ial. Vulg.
(2)
(3) Taur.: non (era lugar de notum), el códice FI., Br.
(4) XXXIV. ad edictun, Hnl.; véanse los Fragmentos (5) leges, ¡ial.
Vat. §. 17. (6) Vulg.; coudemnatur, el códice FI.

88 ttuÉsro. —LIBto XXII: TFrtJLÓ 1

ta sit? Ex quo perdiderit fructuarius usurnfructum, del usufructo; luego ¿qué se dirá, si se hubiera p-
aestimabuntur la petitione fructus. Item si usus- dido la auda propiedad? Los frutos se estimarán
fruetus petitus sit, Proculus ait, in fruc.tus peree- en la petición desde el día en que el usufructuario
ptOS condemnari. Praeterea Galias Aelius putal, hubiere perdido el usufructo. Asimismo, si se hu-
si vestimenta aut scyphus petita sint, in fructu biera pedido el usufructo, dice Próculo, que es
hace numeranda esse, quod tocata ea re mercedis condenado en los frutos percibidos. Además de
nomine cap¡ potuerit (1). esto, opina Gallo Elio, que si se hubieren pedido
vestidos ó una taza, debe contarse como fruto lo
que hubiere podido obtenerse á titulo de pensión,
si se hubieran arrendado estas cosas.
§ 1.—Iter quoque et actas si patitas sil, vix est, § 1.—Aun también si se hubiera pedido una
ut fructus ulli possinl aestimari, nisi si quis com- servidumbre de paso y de conducción, dtflcit es
niodum la fructibus numeraret, quod habitaras que se puedan estimar algunos frutos, á no ser
esset petitor, si statiin eo tempore, quo petiisset, que alguien cuente como frutos la comodidad que
¡re agere non prohiberetui; quod admitteudnm est. el demandante habría de haber tenido, si desde
luego en el momento en que la hubiese pedido, no
se le hubiere negado la servidumbre de paso y de
conducción; lo que se ha de admitir.

20. PAULUS libro XII. (2) ad Sabinum.—lJsu- 20. PAULO; Comentarios á £abino, libro XII.
ras illicitas sorti mixtas ipsas tantum non deben —Es sabido, que solamente no sí deben los mismos
constat, ecterum sortem non vitiare. intereses ¡lícitos mezclados con el capital, pero que
no violan el capital.

21. ULPIANLTS Libro XXXIV. (3) ad Edictun.— 21. ULPIANO; Comentarios al Edicto, Libro
Seiendtun est, non omne, quod diffcreudi causa XXXIV.—Se ha de saber, que no se ha de contar
optima ratione fiat, morae adnumerandum; quid como mora, todo lo que se hace con justisirna razón
enim, si amicos adhibendos debitor requirat, vel para diferir; porque, ¿qué se dirá si el deudor requi-
expediendi debiti, vel fideiussoribus rogandis, vol nos que intervengan amigos, ó para pagar la deu-
exceptio aliqua allegetur? Mora facta non videtur; da, c, para rogar á fiadores, ó se alegara alguna
excepción? No se considera haberse causado mora;
22. PAULTJS libro XXXVII. (4) ad Edictum. - 22. PAULO; Comentarios al Edicto, Libro
si modo id ipsum ion fraudaudi causa sirnuletur. KXXVIL—si no obstante no se simulara esto mis-
mo para defraudar.
28. ULPIANIJS libro XXXIV. (5) ad Edictum. 23. ULPIANo; Comentarios al Edicto, libro
—Sed el si Reipublicae causa abesse subito coa- XXXIV.—Pero también si de improviso hubiera
etus sit, ut defensionem siii mandare non possit, sido obligado á ausentarse por causa de la Repú-
moram facere non videbitur, sive in vineulis ho- blica, de suerte, que no pueda encomendar su pro-
stiumve potest-ate eme coeperit. pia defensa, no se considerará que incurre en mo-
ra, 6 si hubiere comenzado fi estar ea prisión, 6 en
poder de los enemigos.
§ 1.—Aliquando etiarn in re moram esse decerni § 1.—Algunas veces también se suele decidir
solet, si forte non extat, qui conveniatur. que se está en mora por la cosa, si acaso no hubie-
ra quien fuera demandado.
24. PAULUS libro XXXVII. (3) ad Edictum.— 24. PAULO; Comentarios al Edicto, Libro
Si quis solutioni quidern moram fecit, indicium au- XXX VII.—Si alguno incurrió ciertamente en mo-
tem aceipere paratas fait, non videtur fecissc mo- ra para el pago, pero estuvo pronto fi aceptar el
ram, utique si juste ad indichun provocavit. juicio, no se considera que incurrió en mora, fi la
verdad, si con justicia apeló al juicio.
§ 1.—Quum reus moram faeit, et fideiussor te- § 1,—Cuando el deudor incurre en mora, se
netur, obliga también el fiador.
§ 9.—Mora videtur creditori fien, sive ipsi, aire § 9.—Se considera que se causa mora al acree-
ci, cuí mandaveral, sive ci, qui negotia eiiis gere- dor, ya si se hubiera causado la mora fi él mismo,
bat, mora faeta sit; ncc hoe casu per liberam per- ya si fi aquel á quien habla dado mandato, ya si
sonain acquiri videtur, sed officium implei-i, sicuti al que era gestor de sus negocios; y no se conside.
quurn quis furtum mihi facientein deprehendit, ra que en este caso se adquiere por medio de una
negotium meam agcns manifesti furti actionem persona libre, sino que se cumple un cargo, así
mihi parat. Iteni quum procurator interpellaveril como cuando alguno coge al que me hacia un hur-
prornissorem hominis, perpetuam facit stipulatio- to, me procura, siendo gestor de un negocio mío,
acm (7). la acción de hurto manifiesto. Asimismo, cuando
el procurador haya interpelado al prometedor de
un esclavo, hace perpétua la estipulación.

25. IULIANUS libro VII. Digesiorum. - Qui * 25. JULIANO; Digesto, libro VII.—El que sabe

(U potuerint Vale.
(2) XXII., ¡ial. (5) XXXIII., Ifa,!.
(3) XXXIII., flal. (6) Véase la nota 1.
(4) XXXIV,, ¡ial. 7) et si rnorluus sit horno proinissus, adiciona Val9,

DIGESTO.—LIBRO XXII: TITULO 1 89
scit, fundum sibi eum alio comrnunem eme, fru- que tiene un fundo en común con otro, no hace
etas1 quos ex co perceperit, invito ve] ignorante suyos los frutos, que de él hubiere percibido, con-
socio non malore ex parte suos facit, quam ex qua tra la voluntad de su socio ó ignorándolo este, en
dominus praedii est. Nec refert, ipse, an socius, an ana parte mayor que aquella en que es dueño del
uterque eos severit, quia omnis fructus non jure predio. Y no importa que él mismo, 6 su socio, 6
serninis, sed jure soli percipitur; et quemadmodum ambos, los hayan sembrado, porque todo fruto se
si totum fundum alienum quis sciene possideat, percibe no por derecho de la semilla, sino por de-
nulla ex parte fructus snos faciet, quoquo modo recho del suelo; y as¡ como si alguno poseyera á
sati fuerint, ita qui eommunem fundum poasidet, sabiendas todo un fundo ajeno, no hará suyos lo
non faciet suos fructus pro ea parte, qua fundas frutos en ninguna porción, de cualquier modo que
ad soeium cias pertinebit. hubieren sido sembrados, así el que posee un fun-
do en común, no hará suyos los frutos en aquella
parte en que el fundo perteneciere á su socio.
§ 1.—la alieno fundo, quem Titius bona fide § 1.—Sembré trigo en un fundo ajeno, que Ticio
mereatus fuerat, frumentum mvi; aii Titius bonae habla comprado de buena fá; ¿Ticio, comprador
fidei erntor perceptos fructus sitos faciaL? Respon- de buena fé, hará suyos los frutos percibidos? Res-
di1 quod (ad) friictus, qui ex fundo percipiuntur, pondí, que en cuanto á los frutos que de un fun-
intelligi debet, propias ea (1) accedere, quae servi do se perciben, debe entenderse que se asemejan
operis suis acquirunt, quoniam la percipiendis fra- más á las cosas que los esclavos adquieren con
etibus Inagis corporis las, ex quo percipiuntur, su trabajo, porque en la percepción de frutos se
quam seminis, ex quo oriuntur, adspicitur; et ideo considera más bien el derecho del cuerpo de que
nemo unquam dubitavit, quin, si le meo fundo se perciben, que no el de la semilla de que nacen;
frumentnm tunin severim (2), segetes et quod ex y por esto jamás ha dudado nadie, que si yo hubie-
messibus coliectum fuerit, meam fieret. Porro bo- re sembrado trigo tuyo en un fundo mío, se hicie-
nne fidel possessor in pereipiendis fructibus id iu- ran mías las mieses y lo que de las mieses se hu-
ns babet, quod dominis praediorum tnibutum est. biere recogido. Y á la verdad, el poseedor de bue-
Preterea qtum ad fructuarium pertineant fru etas na té tiene en cuanto á la percepción de los frutos
a-.-uolibet sati, quanto magis hoc in bonae fidei el derecho que está concedido á los dueños de los
possessonibus recipiendum est, qui plus iuris in predios. Además de esto, perteneciendo al usufruc-
percipiendis fructibus habent? Quum fruetuanii tuario los frutos sembrados por cualquiera, ¿con
quidem non fiant, antequam ab eo percipiantur, cuánta más razón se ha de admitir esto respecto A
ad bonae fidci autem possessorem pertineant, que- los poseedores de buena té, que tienen más dere-
quo modo a solo separati fuerint, sient cias, qui cho A la percepción de los frutos? No haciéndose
vectigalem fundum habet, fruetus fiunt, simal ciertamente del usufructuario antes que por él
atque solo separati sant. sean percibidos, pertenecen no obstante al posee-
dor de buena fé, de cualquier modo que hayan si-
do separados del suelo, as¡ como los frutos se ha-
cen del que tiene un fundo tributario, tan pronto
como fueron separados del suelo.
§ 2.—Bonae fidei enitor sevit, et antcquarn ka- § 2.—Un comprador de buena fé sembró, y an-
etas perciperet, eognovit, fundum alienum eme; tes que percibiese los frutos supo que el fundo era
an perceptione fructus suos faciat, quaeritur. Re- de otro; se pregunta, si por la percepción hará su-
spondi, bonae fidei emtor, quod ad pereipiendos yos los frutos. Respondí, que debe entenderse
fructus, intelligi debet, quamdiu evietus fundus comprador de buena fó, en cuanto A la percepción
non fnerit; nam et servus alienas, quem bona fide de los frutos, mientras no se hubiere hecho evic-
ernero, tarndiu mihi ex re mea, ve¡ ex operis suis ción del fundo; porque también un esclavo ajeno,
acquiret, quamdiu a me evictus non fuerit. que de buena fé hubiere yo comprado, adquirirá
para mi en virtud de cosa mía, 6 con su trabajo,
mientras tanto que no se me hubiere hecho su
evicción.

26. IDEM libro VI. ex Minicio (3).— Venatio- 26, EL MISMO; Doctrina de Minieio, libro VI.
nem fructus fundi negavit cese, niel fructus fund! —Dijo que la caza no es fruto de un fundo, A no
ex venatione ccnstet. ser que el fruto del fundo consista en la caza.

27. AFRÍCANUS libro VIII. Quaestionum. - 27. AFRICANO; Cuestiones, libro VIII.—Cuan-
Quum patrifamilias mora faeta siL, 1am in herede do se haya causado la mora A un padre de familia,
cias non quaenitur mora; nam tune heredi proxi- no se busca ya la mora en su heredero; porque en-
mo hereditario jure ea competet, ideoque ad ceLe- tonces por derecho hereditario competerá aquella
ros quoque deineeps transmittitur. al próximo heredero, y por ello se transmite tam-
bién A los demás sucesivamente.

28. GAJUS libro II. Rerum quoditianarum aire 28. GAYO; Diario, libro II.—En el fruto de los
Aureorum (4).—In pecudum fructu etiam foetns ganados se comprenden también los fetos, as! co-
est, sicut mc, et pihis, et lana. Itaque agni, et mo la leche, el pelo, y la lana. Y así, los corderos,
hoedi, et vituli (5) statim pleno jure sunt bonae los cabritos, y los terneros se hacen inmediatamen-
fidei possessoris et fructuarij. te de pleno derecho del poseedor de buena fé, y
del usufructuario.

(1) eos jis (en lugar de ea), Mal.


(2) severis, ¡Ial. Vulg. () sive Aureorurn, omítelas lid.
(3) Minutio, Hal. (5) et suculi, insertan otros en Rat.
Tomo 11-12

90 i)tGE8TO.—Lt0 XXII: Tfrur.O 1

§ 1.—Partus vero aucillae ¡ti fructu non ezt, § 1.—Mas el parto de una esclava no se consi
itaqao ad dominuni proprietatis pertinet; absur- dera como fruto y as! pertenece al dueño de la
dum enim videbatur, hominem in fruetu esse, propiedad; porque parecia absurdo que el hombre
quum omnes fructus rerum natura hominum gra- fuese reputado por fruto, habiendo producido la
tia cornparaveiit. naturaleza todos los frutos de las cosas en obse-
quio de los hombres.
29. MAR CIANUS libro XIV. IurWutionurn. - 29. MARCIANO; Instituta, libro XIV.—Se de-
Placuit, sive supra statutum modum quis usuras terminó, que si alguno hubiere estipulado ó inte-
stipulatus fucrit, sive lisurarum usuras, quod illi- reses sobre la tasa establecida, 6 intereses de los
cite adiectum cst, pro non adiecto haber¡, et lici- intereses, se tenga por no expresado lo que ilícita-
tas peti posse. mente se expresó, y que se puedan pedir los lícitos.
30. PA!JLUS libro singitlari Regularum (1).— 30. PAuLo; Reglas, libro único.—También en
Etiam ex nudo pacto debeutur civitatibus usu rae virtud de nudo pacto se deben á las ciudades inte-
creditarum ab iis pecuniaram. reses de las cantidades prestadas por ellas.
81. ULPIANUS libro 1. Responsoru?n.Quod in 81. ULPIANO; Respuestas, libro 1.—Esto que
stipulatione sic adiectam st: «et usuras, si quae en una estipulación se expresó así: «y los intere-
eompetierint», nullius esse rnomenti, si modas cer- ses, si algunos hubieren correspondido», es de nin-
tus non adiieiatar. gún valor, si no se afiadiera una cuantía cierta.
32. MAROIANTJS Libro IV. Regularum (2).- 32. MARCIANo; Reglas, libro IV—Se entiende
Mora fien intelligitur non ex re, sed ex persona, que se causa la mora no por la cosa, sino por la
id est, si interpellatus oppoi-tuno loco non solveni!; persona, esto es, si el demandado no hubiere pa-
quod apud iudiccm examinabitur. Nam ut et gado en lugar oportuno; lo que se examinará ante
Pomponius libro duodecimo Epito1aram scripsit, el juez. Porque, como escribió también Pomponio
diffleilis est hulus reí definitio. Divas quoque Pius en el libro duodécimo de las F.pistolas, es difícil Ja
Tallio Balbo rescnipsit, an mora faeta intelligatur, definición de este particular. También el Divino
neque Constitutione ulla, neque inris auctorum No respondió por rescripto fi Tullio Balbo, que no
qunestione decidí posse, quum sit magis facti, puede decidirse ni por Constitución alguna, ni por
quam iuris. cuestión de los autores de derecho, si se entiende
causada la mora, como quiera que sea cuestión
más bien de hecho, que de derecho.
§ 1.—Et non sufficit ad probationem morae, si § 1.—Y no basta para la prueba de la mora, si
servo debitoris absentis denuntiatum est a credi- por el acreedor ó por su procurador se hizo la de-
tore procuratoreve cius, quum, etiamsi ipsi, in- nuncia á un esclavo del deudor ausente, porque,
qait, domino denuutiatum est, ceterum (3) postea, aun cuando al mismo seflor, dice, se haya hecho
quum is suis potestatem faeeret, omissa esset re- la denuncia, si, no obstante, cuando este hiciera
petendi debiti instantia, non protinus per debito- su comparecencia, se hubiese omitido la instancia
rem mora fasta intelligitur. de reclamación de la deuda, no se entiende causa-
da inmediatamente la mora por el deudor.
§ 2.—lu 'bonae fidel contractibus ex mora usa- § 2,—En los contratos de buena té se deben in-
rae debentur. tereses por la mora.
§ 3.—Quid ergo, si et fihiusfamilias, et pater ex § 3.—Qué se dirá, pues, si se obligase el hijo
persona eius teneatur, sive iussu cius eontractum de familia, y el padre por la persona de él, ó si se
est, sive in rem versum est patnís, vel in peculium, contrato por mandato suyo, ó si la cosa se convir-
enius persona circa moram apectabitur? Et si qui- tió en provecho del padre, ó en el del peculio,, qué
dem pater dunlaxat convenietur ex mora sua, non persona será la considerada respecto fi la mora?
tenetur, ¡u 1111am tamen dabitur actio in hoe, ut, Y si, fi la verdad, solamente el padre fuere de-
quod minus a patre actor cousecutus est, fihius mandado por su propia mora, no está obligado,
praestet; qaodsi filias moram fecerit, tune actor pero se dará contra el hijo acción para esto, para
vel cum ipso in solidum, vel eum patre duntaxat que lo que del padre consiguió de menos el actor,
de peculio (4) habebit. lo pague el hijo; pero si el hijo hubiere causado la
mora, entonces el actor tendrá acción 6 contra él
mismo por la totalidad, ó contra el padre solamen-
te en cuanto al peculio.
§ 4.—Sed si duo re¡ prornittendi siut, alterius § 4.--Pero si fueran dos los que prometieron, la
mora alter¡ non noeet. mora del uno no perjudica al otro.
§ 5.—Itein si fideinscor solas moram feecril, non § 5.—Asimismo, si 'solo el fiador hubiere incu-
tenetur, sicuti si Sticliuui promissuni oeidenit; sed rrido en mora, no se obliga, como si hubiere mata-
utilis actio in hunc dabitur. do á Stico, esclavo prometido; pero se dará contra
él la acción útil.

38. ULPIANUS libro singular¡ de Of/ieio Cura- 33. ULPIANO; Del cargo de Curador de la Re-
toris Reipublicae.—Si bene collocatae sunt peen- pública, libro único.---Si están bien colocados los
niae publicae, in soriem inquietan debitores non caudales públicos, los deudores no deben ser mo-
debent, et maxime si parient usuras; si noii pa- lestados por el capital, y principalmente si produ-

(1) libro 111. responsorum, Mal, (3) si, eserta la Vulg.


(2) Papinianus libro W. respoesol-uLli, ¡101. (4) actionetu, Msrtan HaL Vulg.

tIGESPO.—LIBRO XXII: TITULO 1 91
rient, prospicere Reipublieae seeuritati debet Prae- jeren intereses; si no los produjeren, debe el Presi-
ses provinciae, dummodo non acerbum se exacto- dente de la provincia mirar por Ja seguridad de la
rem, nec coutumeliosiirn praebeat, sed moderatum, República, con tal que no se muestre cobrador du-
et cuni efflca.cia bcnignum, et cum instantia hu- ro, ni injurioso, sino moderado, y benigno con €fl-
manum; nam inter insolentiam ineariosam (1) et cacia, y humano con diligencia; porque hay mu-
diligentiam non ambitiosam multum interest. cha diferencia entre la insolencia descuidada, y Ja
diligencia no importuna.
§ 1.—Praeterea prospicere debet, ne pecuniae § 1.—Además debe cuidar de que no se presten
publicae credantur sine pignoribus idoneis vel hy- los caudales públicos sin prendas 6 hipotecas su-
pothe cts. ficientes.
34. IDEM libro XV. (2) ad Edietum.—Usurae 84. :EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro
vieem fructuum obtinent, et merite non debent a XV.—Los intereses tienen la consideración de fru-
fructibus separan; et ita in legatis et fideicommis- tos, y con razón no deben separarse de los frutos;
sis, et in tutelae actione, et in. ceteris iudiciis bo y así se observa en los legados y fideicomisos, y
nae fidei servatur. Hoe idem igitur in ceteris ob- en la acción de tutela, y en los demás juicios de
ventionibus dicemus. buena fé. Esto mismo diremos, pues, en cuanto á
las demás obvencioues.

35. PAiJLÍJS libro LVII. (3) ad Edictum.—Lite 85. PAULO; Comentarios al Edicto, libro Lvii.
contestata usurae currnnt. —Contestada la demanda, corren los intereses.

36. ULPIANISS libro LX) (4) ad Edictum,— 36. ULPIANo; Comentarios al Edicto, libro
Praediorum urbanornm pensiones pro fructibus LXI.—Las pensiones de los predios urbanos son
accipiuntur. consideradas como frutos.

37. IDEM libro X. (5) ad Edictum—Et ja con- 37. En MISMO; Comentarios al Edicto, libro X.
traria negotiorum gestorum actione usurae ve- —También vienen comprendidos los intereses en
niunt, si mutuatus sum pecuniam, nt ereditoreni la acción contraria de gestión de negocios, si reci-
tunm absolvam, quia ant in possessiouem mitten- bí dinero en mútuo para pagar yo á un acreedor
dus erat bonorum tuorum, ant pignora venditu tuyo, porque ó habla de ser puesto en posesión de
rus. Quid, si domi habens propter eandem causam tus bienes, ó habla de vender las prendas. ¿Qué
solvi? Puto verum, si liberavi ex magno incommo- se dirá, si teniendo yo en casa, pagué por la mis-
do, debere die¡ usuras venire, eas autem, quae in ma causa? Considero verdadero, que si te libré de
regione frequentantur, ut est in bonae fidei mdi- un grave perjuicio, debe decirse que se compren-
cus con stitutum; sed si mutuatiis dedi, hae venient den los intereses, pero aquellos que son frecuentes
usurae, quas ipse pendo, utique, si plus tibi prae- en la comarca, como está establecido respecto á
starim commodi, quam usurae istae colligunt. los juicios de buena fé; pero si pagué habiendo to-
inado dinero en mútuo, se comprenderán los inte-
reses que yo mismo pago, pero ciertamente, si yo
te hubiere procurado un beneficio mayor que lo
que importan estos intereses.

38. PAuI.us libro VI. (6) ad Plautium.--- Vi- 38. PAuLo; Comentarios ti Plaucio, libro VI.
dearnus, generali (7) quando in actione, qnae est —Veamos cuándo se comprenderán también los
in personam, etiam fructus veniant? frutos en la acción general, que es personal.
§ l.—Et quidem si fundas ob rein datas sit, vel- § 1.—Y ciertamente, si un fundo se hubiere da-
uti dotis causa, et renuntiata affinitas, fruetus do por alguna cosa, por ejemplo, por causa de do-
quoque restituendi sant, iatique hi, qui percepti te, y se hubiere renunciado.á la afinidad, se han de
sunt co tempore, que sperabatur affinitas; sed et restituir también los frutos, pero solamente aque-
posteriores, si in re mora fuit, ut ab illo, qui red- llos que fueron percibidos al tiempo en que se es-
dere debeat, oninimodo restituendi sunt. Sed et si peraba la afinidad; pero también se han de resti-
per mulierem stetit, quomiiius nuptiae contrahan- tuir de todos modos los posteriores, si respecto de
tur, magis est, ut debeat fructus recipere. Ratio la cosa se incurrió, en mora por aquel que debiera
autem hace est, quod, si sponsus non eonvenieba- devolverla. Mas también si consistió en la mujer,
tur restituere fructus, licuerat ei negligere fundum. que no se celebren las nupcias, es más cierto que
deba recibir los frutos. Y la razón de esto es, que
si el esposo no era demandado para restituir los
frutos, le habla sido licito descuidar el fundo.
§ 2.—Item si lndebitum fundum (8) solvi, et re- § 2.—Asimismo, si pagué un fundo no debido, y
peto, fruetus quoque repetere debeo. reclamo, debo reclamar también los frutos.
§ 3.—Tdemqne est, si mortis causa fundus sit § 3.—Y lo mismo es, si el fundo hubiera sido do-
donatus, et revalucrit, qui donavit, atque ita con- nado por causa de muerte, y hubiere convalecido
dictio naseatur.. el que lo doné, y de este modo naciera la condicción.
§ 4.—In Paviana quoque actione, et Pauliana, § 4.—Tambi1n en la acción Paviana, y en la
per quam quae tu fraudem creditorum alienata Pauliana, por la cual se 1-evocan las enajenacio-

(1) niurosain, Hal. (5) XI.,Hal.


() X , Il.
11,21. (6) V., HaZ.
(5) ViL. Hat. 7) generatim, Hal.ç reneraliter, Vulg.
(4) 1., Ha(. (8) fundurn, omUela ¡Ial.

92 DIGESTO.—LIBRO XXII: TITULO 1

sunt, revocantur, fruclus quoque restituuntur; nes que se hicieron en fraude de los acreedores,
nam Praetor Id agit, UI; perinde sint omnia, atque se restituyen igualmente los frutos; porque el Pre-
si nihil alienatum esseI;; quod non est iniquum, tor hace esto, para que todo quede lo mismo que
nam et verbum restituas», quod in hac re Praetor si nada hubiese sido enajenado; lo que no es injus-
dixit, pienam habet signffieationem, ut fruetus to, porque también la palabra «restituyas», que el
quoque restituantur. Pretor dijo en este caso, tiene plena significación,
para que también se restituyan los frutos.
§ 5.—Et ideo, quum restituí Praetor vulI;, veuLi § 5.—Y por lo tanto, cuando el Pretor quiere
iu interdicto IJnde vi, etiam fructus sant resti- que se restituya, como en el interdicto Unde vi,
tuendi. se han do restituir también los frutos.
§ 6,—Item si vi, metusve causa 1cm tradarn, non § 6.—Asimismo, si por la fuerza, 6 por causa de
aliter mihi rest.ituisse videtur, quam si fructus mi- miedo entregara yo una cosa, no se considera que
hi restituat, nec mora mea mihi aliquid aufert. se me restituyó de otro modo que si se me réstitu-
yerau los frutos, y mi morosidad no me priva de
cosa alguna.
§ 7.—Si aetionem habeam ad. 14 consequenduni, § 7.-.-Si yo tuviera acción para conseguirlo que
quod meum non fait, veluti ex stipulatu, fructus no fué mío, por ejemplo, en virtud de lo estipula-
non consequar, etiamsi mora facta sit. Quodsi ac- do, no conseguiré los frutos, aunque se haya cau-
ceptum esI; iudicium, tunc Sabinas eL Cassius ex sado mora. Pero si se aceptó el juicio, en este caso
aequitate fructus quoque post aceepI;um iudicium opinan Sabino y Cassio, que por equidad se han de
praestandos putant, ut causa restituatur (1); quod entregar también los frutos después de aceptado
puto recte dici. el juicio, para que se restituya la causa; lo que
creo que se dice con razón.
§ 8.— Ex causa etiam emtionis fructus resti- § 8.—También se han de restituir los frutos por
tuendi sant. causa de compra.
§ 9. Sed in societatibus fructas communicandj § 9.—Pero en las sociedades se han de hacer co-
sunt. munes los frutos.
§ 10—Si possessionem naturalem revocem, pro- § 10.—Si yo revocara la posesión natural, per-
prietas mea manet; vide amas de fructibus. Et qui- manece mía la propiedad; veamos en cuanto á los
dem in deposito et commodato fructus quoque frutos. Y á la verdad, en el depósito y en el como-
praestandisunt, sient diximus. dato se han de entregar también los frutos, según
dijimos.
§ 11.—In interdicto quoque Quod vi aut clam § 11.—Es más cierto que también en el íntrdic-
magis est, ut oninis causa et fructus restituantur. to, de lo que por fuerza ó clandestinamente, se
restituyan toda causa y los frutos.
§ 12.—Ante matrimoniurn quoque fructus perce- § 12.—También los frutos percibidos antes del
pt.i dotis fiunt, et cum ea (2) rcstituuntur. matrimonio se hacen de la dote, y son restituidos
con ella.
§ 13.—Eadem ratio est in fructibus praed.iorum § 13.—La misma razón hay respecto á los frutos
urbanorurn. de lbs predios urbanos.
§ 14.—liem, si dividere fundum tecum ve.Iiin, tu § 14.—Asimismo, si yo quisiera dividir contigo
nolis, et colarn, an fructus dividi debeant post de- un fundo, y tu no quisieras, y yo lo cultivara, ¿de-
ductionem impensarurn? EL puto dividendos. berán dividirse los frutos después de deducidos los
gastos? Y opino que se han de dividir.
§ 15. —In ceteris quoque bonae fidei iudiciis fru- § 15.—También en los demás juicios de buena
etus omnimodo praestantur. fé se entregan en todos los casos los frutos.
§ 16.—Si dos praelegata fuerit, ante nuptias § 16.—Si hubiera sido prelegada la dote, los
percepti fructus iii causa legati venlunt. frutos percibidos antes del matrimonio vienen com-
prendidos en la causa del legado.
39. Monns'riwus libro IX. (3) Differentiarurn. 39. Monsriio; Diferencias, libro 11.—Lega-
—Equis per lideicomrnissum legatis post morani das por fideicomiso unas yeguas, se deben también
beredis foetus quoque deben tur; equitio autem le- los fetos después de la mora del heredero; pero le-
gato, etiam si mora non intcrcedat, incremento gada una yeguada, aunque no medie mora, los fe-
gregis foetus accedunt. tos ceden en aumento de la yeguada.
40. IDEM Libro TV. Regularum.—In eum diem, 40. EL MISMO; Reglas, Libro IV.—Con razón se
quo creditor pignora distraxit, recte usurac fiet hará el cómputo de los intereses hasta el 4ta en
reputatio (4). qüe el acreedor vendió las prendas.
41. IDEM libro III, (5) Responsorum. -Tutor 41. Er iusiilo; Respue3tas, libro 111.—Un tutor
condemnatus per appellationem traxerat excecu- que habla sido condenado habla retardado por me-
tionem (6) sententiae; Herennius Modestinus re- dio de la apelación la ejecución de la sentencia;
spondit, eum, qui de appellatione cognovit, potuis- Herennio Modestino respondió, que el que conoció
se, si frustratoriam morandi causa appellationem de la apelación pudo condenarle también en los
interpositam animadverteret, etiam de usuris mc- intereses del tiempo intermedio, si reconociera que
dii temporis eum condemnare, la apelación temeraria fué interpuesta para causar
demora.
(1) fructus qulosque restit.uendos putant, sed ct ut causa
post acceptuul iudiciurn restituatur; Hal. (41 comrutatio, ¡Jal.
(2) eo, Hal. (5) II., Ha!.
(3) VIII., Hal. (6) Taur.; excusationem1 el códice FI.

IGESTO.-LIBRO XXII TITULO 1 93

§ 1.—Lucius Titius, quum eentum et usuras ali § 1.—Lucio Ticio, debiendo ciento y los intere-
quanti temporis deberet, minorem pecuniam, quam ses de algún tiempo, depositó una cantidad menor
debebat, obsignavit; quaero, an Titius pecuniae, que la que debla; pregunto, ¿acaso no deberá Lu-
quam obsignavit, usuras praestare non debeat? cio Ticio pagar los intereses del dinero, que depo-
Modestinus respondit, si non hac lege mutua pecu- sitó? Modestino respondió, que si el dinero no fué
nia data est, uti liceret et particulatirn, quod acce dado en rnútuo con este pacto, que fuera licito pa-
ptum est, exsolvere, non retardarí totius debiti gar también parcialmente lo que se recibió, no se
usurarum praestationem, si, quum creditor para- suspende la prestación de los intereses de toda la
tus esset totum suscipere, debitor, qui in exsolii- deuda, si estando dispuesto el acreedor fi recibir la
tione totius cessabat, solara parteni deposuit. totalidad, el deudor, que dejaba de hacer el pago
de toda ella, deposité sóla una parte.
§ 2. —Ab Aulo Agerio Caius Seius inutuam quan- § 2.—Cayo Seyo tomó de Aulo Agerio cierta
dam quantitatem accepit hoc ehirographo «Ille cantidad en rnútuo con este escrito: «Yo mismo es-
scripsi, me (1) aecepisse, et accepi ab illo mutuos cribi que yo habla recibido, y yo recibí de él diez
et numeratos decem, quos ej reddam kalendis en mñtuo Y al contado, que le devolveré en las
jlli () proximis cum suis usuris placitis inter próximas Calendas con los intereses convenidos
nos»; qnaero, an ex eo instrumento usurue peti entre nosotros»; pregunto, ¿en virtud de este ins-
possint, et quae? Modestinus respondit, si non ap- trumento podrán pedirse intereses, y cuáles? Mo-
pareat, de quibus usunis conventio facta sit, peti destIno respondió, que si no apareciera sobre qué
eas non pOese. intereses se haya hecho el convenio, no pueden
pedirse estos.
42. IDEM libro XI. Respousorum.—Herennius 42. EL MISMO; Respuestas, Libro XI.— Heren-
Modestinus respondit, fruetus, qui post acquisitum nio Modestino respondió, que los frutos que se per-
ex causa fideieommjssj dominium ex terra perci- ciben de la tierra después de adquirido el dominio
piuntur, ad fideicommissarium pertinere, hect por causa de fideicomiso, pertenecen al fideicomi-
maior pars anni ante diem fideleommissi cdcutem sario, aunque se diga que transcurrió la mayor par-
praeteniissc dieatur. te del año antes que llegara el día del fideicomiso.
43. IDEM libro XVIII, Responsorurn.—líeren- 43. Et MISMO; Respuestas, libro XVIII.—He-
nius Modestinus respondit, eius temporis, quod rennio Modestino respondió, que por aquel tiempo
cessit, postquam fiscus debitum percepit, eum, qui que transcurrió después que el fisco percibió una
mandatis a fisco actionibus expenitur, usuras, deuda, puede el que ejercita las acciones cedidas
quae in stipulatum deductae non sunt, petere por el fisco reclamar los intereses, que no fueron
posse (3). comprendidos en la estipulación.
44. IDEM libro X. Pandectarum.—Poenam pro 44. Er. MISMO; Pandectas, libro X.—Nadie pue-
usunis stipulani nemo supra modum usuraruin lici- de estipular en lugar de los intereses una pena,
tum potest. que sea superior fi la cuantía lícita de los intereses.
45. Poipomus libro XXZI, (4) ad Quinturn 45 Poisoiuo; Comentarios d Quinto Mudo,
Muciurn.—}'ructus percipiendo uxor ud vir ex re libro XXII.—La mujer i el marido hace suyos, al
donata suos facit, illos tamen, quos suis operis ac- percibirlos, los frutos de la cosa donada, pero
quisienit, veluti serendo; nam si pornum decerpse- aquellos que hubiere adquirido con su trabajo, por
nt, vel ex silva eeciderit (5), non fit cina, sicuti nec ejemplo, sembrando; porque si hubiere arrancado
cuiusllbet bonae fidei possessoris, quia non ex fa- una manzana, 6 hubiere caldo de la arboleda, no
eto ema is fruetas nascitu.r. se hace suya, corno tampoco de ningún poseedor
de buena fó, porque este fruto no nace por he-
cho suyo.
46. ULPANUS libro LXII. (6) ad Edictum.— 46. ULPIANo; Comentarios al Edicto, libro
Quod in fructus redigendos impensum est, non LXII.—No se duda que lo que se gasté en la re-
ambigitur ipsos fructus deminuere debere. colección de ¡os frutos debe disminuir los mismos
frutos.
47. ScA EVOLA Libro IX. (7) .Digestorum re- .47. SCÉYOLA respondió; Digesto, libro IX.-
spondit.--Paratum iudicium accipere, si ab ad- El que está dispuesto fi aceptar el juicio no parece
versario cessatuin est, moram facere non videri. que incurre cii mora, si se dejó de instar por su
adversario.
48. IDEM libro XXII. Digestorum.— Manitus 48. EL MISMO; Digesto, libro XXII.—Un ma-
uxori anac usurnfructum tertiae partis, et quum rido legó fi su mujer el usufructo de la tercera par-
liberos habuisset, proprictatem legavit; eam uxo- te, y cuando hubiese tenido hijos, la propiedad; los
rem heredes falsi testamenti et aliorum criminum herederos acusaron fi esta mujer de haber falsifi-
accusaverunt, qua re impedita est legatorum peti- cado el testamento y de otros enimenes, con lo que
tio; interea et fihius el mulieri natus est, coque se impidió la petición de los legados; mientras tan-

(1) scripsit. se , Sial. (5) ¡iaL Vu.Igj cedit, según la escritura original del cd-
(2' 1uhi, ¡ial. dice FI., Br.; caedit, Z'aur.
(3) os &a al, (abs te non peoJ, Bus. (6 XIV., ¡Jal.
() XII., Hai. (7) Y., Ha¿.

94 DIGESTO. —LIBRO XXII: TITULO II

conditio legati extitit; quaesiturn est, quum testa- to le nació también á la mujer un hijo, y con esto
meutum falsum non csse apparuerit (1), an fructus se cumplió ¡a condición del legado; se pregunto,
ctiam mulicri praestari debeant? Respondit, prae- habiéndose visto que el testamento no era falso,
standos. ¿deberán entregarse también los frutos A la mujer?
Respondió, que se le han de entregar.
49. IAVOLnNUS Libro III. (2) ex Posterioribus 49. JAVOiiENo; Doctrina de las Obras póstu-
Labeonis.—Fructus reí est, vel pignori dare licere. mas de Labeon, litro 111.—También es fruto de la
cosa, que sea licito darla en prenda.

TIT. II TÍTULO II

DE NAUTICO FOENORE DEL !NTERS MARíTIMO


ít Çod. IV.33. [Véase Cód. IV. 33.]

1. Mosriiçtrs libro X. Pandectarum. (3)— 1. M0DESTINO; Pandectas, Libro X.—Es dinero


Traiecticia ea pecunia est, quae trans maro vehi- trayecticio el que se transporte 4 ultramar; pero
tur; ceterum si codem loci consumatur, non cnt si se consumiera en el mismo lugar, no será tra-
traíecticia. Sed videndum, an inerces ex ea pecu- yecticio Pero se ha de ver, ¿se considerarán en la
nia comparatae in ea causa habentur? Et intercst, misma condición las mercanclas compradas con
utrum etiam ipsae periculo creditoris navigent, este dinero? E importa saber, si también estas
tune enim traiecticia pecunia fit. mismas se transportan en la nave A riesgo del acree-
dor, porque entonces el dinero se hace trayecticio.
2 POMPONIUS Libro III. (4) ex Ptavtio.—Labeo 2. PoMPONEO; Doctrina de Plaucio, Libro III.
ait, si nemo sit, qui a parte promissonis interpella- —Dice Labeon, que si no hubiere nadie que pon
ri traiecticine pecuniae possit, id ipsum tcstatione parte del prometedor pueda ser interpelado por el
complecti debere, ut pro petitione id cederet. dinero tnayecticio, debe consignarse esto mismo en
la atestación, para que esto se tenga como petición.
8. MODESTINUS Libro IV. Reguiarum.—In nau- 3. Mons'rnio; Reglas, Libro IV.—En el dinero
tica pecunia ex ea dio peniculum spectat credito- marítimo el riesgo corresponde al acreedor desde
rem, ex quo navem navigaLe convcniat. el día en que se convenga que navegue la nave.
4. PAPINIANUS libro III. (5) Responsorurn.— 4. PAPINIANO; Respuestas, libro hL—Nada im-
Nihil intercst, traiccticia pecunia sine peniculo cre- porta que el dinero tiayecticio haya sido recibido
ditoris accepta sit, an post diem praestitatum et sin riesgo del acreedor, ó que después del día pre-
conditionem impletam periculum eme creditoris fijado y de cumplida la condición el riesgo hubie-
desienit; utrubique igitur maius legitima usura re dejado de ser del acreedor; pues en uno y otro
foenus non debebitur. Sed ¡u pniore quidern epodo caso no se deberá un interés mayor que el interés
semper, in altera vero discusso penielilo; nec pi- legal. Peno, fa verdad, en el primer caso, siempre,
gnora vel hypothecae titulo maioris usuree tene- mas en el segundo, pasado el peligio; y las pren-
buntur, (6) das 1' las hipotecas no estarán obligadas A titulo
de mayor interés,
§ 1.—Pro operis scrvi traiecticiac peeuniae gra- § 1.—Lo que se consignó en la estipulación pa-
tia secuti, quod in siugulos dios in stipulatum de- re cada dlia por el trabajo del esclavo, que acompa-
ductum est, ad finem centesimae (7), non ultra ñaba por causa del dinero trayeeticio, se debe has-
duplum (8) debetur. fu etipulatione foenonis post ta el limite del uno por ciento mensual, y no por
diem peniculi separatim interposita, quod in ea le- más de! duplo. En ¡a estipulación del interés for-
gitimae usuree deerit, per alteram stipulationem malizada separadamente después del día del ries-
operarum (9) supplebitur. go, se suplirá por la otra estipulación de trabajos
lo que en aquella faltare al interés legal.

5. SCAEVOLA libro VI. (10) Responsorum.—Po- 5. ScÑvor; Respuestas, libro VI.—Es precio
riculi preiium est, et si conditione, quanivis (Ii) del riesgo, también si no cumpliéndose una con-
poenali, non existente recepturus sis, quod dede- dición, aunque penal, hubieras de recibir lo que
ría, et insuper aliquid praeter pecuuiam, si modo in hubieres dado, y todavía alguna cosa además del
aleae speciem non cadat, veluti ea, ex quibus con- dinero, con tal que no caiga en otra especie de
ditiones nasci solent, ut: sci manumittas, si non caso fortuito, como aquellas cosas de que sue-
illud facias, si non convalueros, et cetera. Neo du- len nacer las condiciones, por ejemplo, 4si Inanu-
bitabis, si piscatoni erogaturo 111 apparatum pluri- mitieras, si no hicieras aquello, si yo no convale-
mum pcduniae dedcrim, nt, si cepisset (12), redde- ciere, y otras. Y no lo dudarás, si yo hubiere dado

(1) Toar. según CO' ció del códice FI.; pparuerit,


omitela la escritora original. (7) ceatesiivae, omítela Mal.
(2) IV., HaL (5) ceotesirnas inserta ¡IaL
(3) XL, ¡ial. (9) uura,-urn, Hal.
(4) IV., ¡Ial. (10) III., Ha!..
(5) IV., ilaL (11)quavis, ¡Ial.
(6) tenebuntur pro oporis, orniteias la escritura original. (12) Según nuestra corrección; coepilset, el códice FI,

DIGSTO.—LI13fl0 Xiii: TiTÚL0 11 wol
ret; et athletae, unde se exhiberet exerceretque, mucho dinero fi un pescador para que lo gastase
iii, si vicisset, iedderet. en los aparejos, fi fin de que si pescase, lo devol-
viese; y fi un atleta, para que se mantuviese y
ejercitase, fi fin de que si hubiere vencido, lo de-
volviera.
§ I.---In his autem omnibus et pactum sine sti- § 1.—Mas en todos estos casos, aun el pacto sin
puIatone ad augendam obligationem prode.t. estipulación es útil para aumentar la estipulación.
6. PAULUS libro XXV. Quaeitionurn.— Foene- 6. PAULO; Cuestiones, Libro .XXV.—tJn presta-
rator pecuniam usuris maritimis rnutuam dando mista, al dar dinero en mútuo fi interés marítimo,
quasdam merces in nave pignori accepit; ex qui- recibió en prenda ciertas mercancías que iban en
bus si non potuisset totum debitum exsolvi, alia- la nave; y por si de ellas no hubiese podido pagar-
ram mereium aliis navibus impositarum, propri- se toda la deuda, recibió en prenda lo que acaso
isque foeneratoribus obligatarum, si quid super- hubiese sobrado de otras mercancías embarcadas
fuisset, pignoriaccepit; quaesitum est, navepropria en otras naves, y obligadas fi los propios presta-
peremta, ex qua totum mlvi potuit, an id damnum mistas; se preguntó, habiendo perecido la nave
ad credUorem pertineat, intra praestitutos dies propia, con la que todo pudo salvarse, ¿correspon-
amissa nave, an ad ceterarum naviuin superfluuin derá este quebranto al acreedor, perdida la nave,
admitti possit? Respondí: alias quidem piguoris dentro de los días prefijados, ó podrá ser admitido
deminutio ad damnum debitoris, non etiam ad ere- al sobrante de las demás naves? Respondí: cierta-
ditoris pertinet; sed quum traiecticia pecunia ita mente que en otros casos la disminución de la
datur, itt non alias petitio eius creditori eompetat, prenda es perjuicio propio del deudor, no también
quam si salva navis intra stttuta tempora perve- del acreedor; pero como el dinero trayceticio se d4
nerit, ipsius crediti obligatio non existente condi- de modo que su petición no competa al acreedor,
tione defeciese videtur. Et ideo pignorum quoque de otra suerte, que si la nave hubiere llegado sal-
persedutio peremta est, etiam eorum, quae non va dentro del tiempo establecido, se considera que,
sunt amissa, si navis intra praestitutos dies periis- no verificándose la condición, faltó la obligación
set, et eoiiditionem stipulationis defecisse (1) vi del mismo crédito. Y por esto se extinguió tam-
den, ideoque sine causa de pignorum persecutione, bién la persecución de las prendas, aun de aque-
qnae in aliis niavibus fuerunt, quacri. Quando ergo llas que no se perdieron, si la nave hubiese pere-
ad iliorum pignoimn persecutionem creditor ad- cido dentro de los días prefijados, y se considera
mitti potuerit? Seilicet tunc, quum conditio extite- que faltó la condición de la estipulación, y que por
nt obligationis, et () alio casu pignus amissum lo tanto se pregunta sin causa respecto fi la perse-
fuerit, vel vilius distraetum, vel si navis postea cución de las prendas, que estuvieron en las otras
penierit, quam dies praefinitus peniculo exactus naves. ¿Cuándo, pues, habrá podido ser admitido
fiienit. el acreedor fi la persecución de aquellas prendas?
Por supuesto, entonces cuando se hubiere cumpli-
do Ja condición de la obligación, y por otro acci-
dente se hubiere perdido la prenda, ó hubiere sido
vendida por menos, ó si la nave hubiere perecido
después que hubiere transcurrido el día prefijado
para el riesgo.
7. IDEM libro ¡U. ad Edictum.—In quibusdam 7. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro III.
contractibus etiam usurne debentur, quemadmo- --En algunos contratos se deben también los inte-
durii per stipulationem; nam si dedero decem tra- reses, fi la manera que por estipulación; porque si
iecticia, itt salva nave sortem eum certis (3) usu- yo hubiere dado diez en préstamo marítimo, de
ns reeipiam, dieendum est, posse me sortem eum suerte que habiéndose salvado la nave yo reciba
usuris recipere. el capital con ciertos intereses, so ha de decir, que
puedo yo recobrar el capital con los intereses.
8. ULPIANUS libro LXXVII. (4) ad EcZictum. 8. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro
—Servius ait, peeuniae traiecticiae poenam peti LXX VIL—Dice Servio, que no se puede pedir la
non posse, si per ereditorem stetisset, quominus pena del dinero trayecticio, si en el acreedor hu-
eam intra certnm tempus praestitutum aeeipiat. biese consistido no recibirlo dentro del tiempo cier-
to prefijado.

9. LABEO Libro Y. Pithanon (5) a Paulo epi- 9. LABuON; Dichos recopilados por Paulo, li-
tomatorum.— Si traiecticiae pecuniae poeua, uti bro V. -Si se prometió, como se acostumbra, pena
solet, promissa est, quamvis eo die, qui pnimus por el dinero tnayectieio, aunque desde el primer
solvendae pecuniae fuerit, nemo vixenit, qui día que hubiere de pagarse el dinero no viviere
earn (6) pecuniam deberet, tamen peninde com- nadie que debiese este dinero, puede no obstante
mitti poena potest, tic si fuisset heres debitoris. incurrirse en la pena lo mismo que si hubiese ha-
bido un heredero del deudor.

(1) VuLy.; defuisse, Taur. según conjetara; defisse, el có-


dice Ft. (4) XXVII., ¡Ial.
(2 au, ¡Ial. (5) libro 1., esi,, ¡Ial.
(3) caeteris, fiat. () Taur.; qeam (en lugar de qul e am), el códice FI,
96 DInEsTo.—LIBI tO XXU TÍTULO UI

TIT. III TÍTULO III

DE PROBATIOXIBUS ET PRAESUMTIONIBUS DE LAS PRUEBAS Y DE LAS PRESUNCIONES


Cf. Cod. IV ¡S.J [Veae CCJd. IV. 19.

1. PAPINIANus Libro III. (1) Quaestionurn.— 1. PAPINIANO; Cuestiones, Libro hL—Siempre


Quoties quaereretur, genus ve! geatem quis habe- que se dude si alguno tiene, ó no, parentesco á
ret, ncc no, eum probare oportet. gentilidad, es conveniente que él lo pruebe.

2. PAULUS Libro LXIX. ad Edictum.— Ej in- 2. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LXIX.
curnbit probatio, qui djit, non qui nega!. - Incumbe la prueba al que afirma, no al que niega.

3. PAPINIANUS Libro IX. Responsorum.—Quurn S. PAPiNIANO; Respuestas, Libro IX.—Cuando


tacitum fideicomrnissurn ab co datur, qni tam in se dá un fideicomiso tácito fi cargo de aquel, que
primo, quam in secundo testamento pro endem tanto en el primero como en el segundo testamen-
parte, vel postea pro maiore heres scribitur, pro- to es instituido heredero de la misma parte, ó do
batio mutatac voluntatis el debet incumb ere, qui otra mayor después, la prueba de haberse muda-
convenitur, quum seereti suseepti ratio pierum que do la voluntad debe incumbir al que es demanda-
dominis rerum persuadeat, eos ita heredes scríbe- do, como quiera que la razón del secreto guarda-
re, quorurn fidem elegerunt. do persuada las más de las veces fi Los dueños de
las cosas fi instituir as! herederos fi aquellos cuya
fidelidad prefirieron.

4. PAULUS Libro VI. Responsorum rsspondit:— 4. PAULO respondió; Respuestas, libro VI :-


emtorern probare debere, eum servum, de quo el comprador debe probar que el esclavo de que
quaeritur, antequnin emeret, fugisse. se trata habla huido antes que él lo compase.

5. mmi libro IX, Responsorum. —Ab ea parte, 5. Er. MESMO; Respuestas, Libro IX.—Por la
quae dicit, adversarium simm ab aliquo jure pro- parte que dice que su adversario está privado de
hibitum esse specialiter lego vol Constitutione, id algún derecho especialmente por una ley ó una
probar¡ oportere. Constitución, debe probarse esto.
§ 1.—Idem respondit, si quis negat emancipa- § 1.—El mismo respondió, que si alguno niega
tionem recte (2) factam, probationem ipsum prae- que esté bien hecha una emancipación, debe él
stare debere. mismo suministrar la prueba.
6. SCAEVOLA Libro IL Responsorum.— Patro- 6. SCúVOLA; Respuestas, Libro 11.—El patrono
num manifeste docere debere, liberturn in frandem debe probar claramente que el liberto dió alguna
suam aliquid dedisse, ut partem eius, quod in cosa en fraude suyo, para que pueda reclamar
fraudem datum esset, posset avocare. parte de lo que hubiese sido dado en su fraude.
7. PAULUS Libro IL &ntentiarurn. (3) - Quum 7. PAULO; Sentencias, Libro 11.—Cuando falta
probatio prioris fugae deficit, servi quaestioni cre- la prueba de la fuga anterior, se ha de dar crédito
dendum est; in se enim interrogan, non pro domi- fi la declaración del esclavo hecha en el tormento-
no, ant in dorninuni videtur. porque se considera que es interrogado en su pro;
pia contra, no en favor, ó en contra de su señor.

8. IDEM libro XVIII. (4) ad Ptautiurn. Si fi- S. EL MISMO; Comentarios á Plastcio, libro
lius in potestate patris esse neget, Praetor cogno- XVIII.—Si el hijo negara que está bajo la potes-
seit, ut prior doccat films, quia et pro pietate, tad de su padre, conoce el Pretor para que prime-
quam patri debet praestare, hoc statuendum est, ro pruebe el hijo, porque se ha de determinar esto
et quia se liberum esse quodarnmodo eontendit; tanto por el filial respeto que debe guardar al pa-
ideo enim et qui ad libertatem proclamat, prior dre, cuanto porque en cierto modo pretende que
docere iubetur. él es libre; porque en efecto, al que reclama la li-
bertad se le manda que haga la prueba primero.
9. CELSUS Libro 1. Digestorurn.—Si paetum fa- 9. Crso; Digesto, libro 1. —Sise hubiera he-
ctum sit, in quo lieredis meutio non fiat, quaeri- cho un pacto, en el que no se haga mención del
tur, an Id actum sit, ut ipsius duntaxat (5) perso- heredero, se pregunta si se habrá hecho esto para
na co statucretur (6). Sed quarnvis verum est, determinar en él solamente respecto fi la persona
quod qui excipit, probare debeat, quod excipitur, de uno mismo. Pero aunque es verdad que el que
attameu de ipso duntaxat, ac non de herede eius opone una excepción, debe probar lo que se excep-
quoque conveniase, petitor, non qui excipit, pro- ciona, sin embargo, el demandante, no el que ex-
bare debet, quia plerumque tam heredibiis nostris, cepelona, debe probar que se convino solamente
quam nobismet ipsis cavemus. respecto de di mismo, no también respecto de su
heredero, porque las más de las veces pactamos
tanto para nuestros herederos, corno para nosotros
mismos.

(1) IV.,Hal.
(2) rite, Hat. (5) debitoris, inserta Ha!.
(3) Véanse Pauli Sentt. rece. II. 17. §. 13. e(6) Taur, segdri la escritura original: staretur, según co-
(4 XIV., Ilal. rr cción del códice FI., Br.; arctaretur, Vutg.

ÑGiSO.—LIuiW Xxii: TiU"Iii 9.i
tó. MAECELLffS libro hL Digestorum.— Cen- 10. MARCELO; Digesto, libro 111.—El Senado
sas et nonumenta publica potiora testibus esse, estableció, que el censo y los documentos públicos
Senatus censuit. tienen más fuerza que los testigos.

11. Cnrsus libro XI. Digesgorum.— Non est no- 11. CXLSO; Digesto, libro XI. —No necesita pro-
come pupillo probare, fideiussores pro tutore da- bar el pupilo, que los fiadores dados por el tutor no
tos, quurn accipiebantur, idoneos non fuisse; nam fueron abonados cuando eran recibidos; porque la
probatio exigenda est ab his, quorum offi cii fuit prueba se ha de exigir 5. aquellos cuyo debes- fué
providere, ut pupillo caveretur. proveerá que se diese caución al pupilo.

12. IDEM libro XVII. (1) Digestoruni.— Quin- 12. EL MISMO; Digeseo, libro XVII.—Se te le-
genta (2) testamento tibi legata sunt, idem ser¡- garon quinientos en el testamento, y lo mismo se
ptum est in codicillis postea scriptis; refert, dupli- expresó en codicilos escritos después; importa sa-
care legatum volucrit, an repetere, et (3) oblitus, ber, si haya querido el testador duplicar el legado,
se ja testamento Iegasse, id fecerit; ab iltro ergo ó repetirlo, y hubiere hecho esto habiéndose olvida-
probatio eius re.i exigenda est? Prima fronte ae- do de que ya habla hecho el legado en el testamen-
quius videtur, ut petitor probet, quod intendit, sed to; ¿de cuál dolos dos se ha de exigir, pues, la prue-
nimirum (4) probationes quaedam a reo exigua- ba de este particular? A primera vista parece más
tun; nam si credituni petam, ille respondeat, solu- equitativo, que el demandante pruebe lo que pre-
tam esse pceuniam, ipse hoc probare cogendus est; tende, pero indudablemente se exigen del deman-
et lije igitur, qunin petitor duns seripturas osten- dado ciertas pruebas; porque si yo reclamase un
dit, herea posteniorem inanem () esse, ipse heres crédito, y él respondiera que se habla pagado su
Id approbare iudiei debet, importe, él ha de estar obligado 5. probar esto; y
así pues, en este caso, cuando el demandante pre-
senta dos escrituras, y el heredero dice que es inú-
til la posterior, el mismo heredero debe probarle
esto al juez.

18. IDEM libro XXX. (6) Digestoruni. - Quum 13. EL MISMO; Digesto, libro XXX,—Cuestio-
de aetate hominis quaereretur, Caesar noster in nándose sobre la edad de un hombre, respondió
haec verba rescripsit: Et durum et iniquum est, por rescripto nuestro César en estos términos: «Es
quum de statu aetatis alicuins quaereretur, et di- duro é inicuo, que, cuando se cuestione sobre la
versae profesciones proferuntur, el (7) potissimum edad de alguno, y se hagan diversas inanifestacio-
stare, quae nocet; sed causa cognita veritatem ex- nes, se esté principalmente á la que perjudica; sino
cuti oportet, et ex eo potissimum annos computa- que debe inquirirse la verdad con conocimiento de
r¡, ex quo praecipnam fidem la ea re constare cre- causa, y computarse preferentemente los altos en
dibujas videtur». vista de lo que parece que con más crédito hace
constar una declaración más atendible sobre este
particular.»

14. ULPIANUS libro II. de Offieio Consulis.— 14. UrPIANo; Del cargo de Cónsul, libro II.—
Circa eum, qui se ex libertinitate ingenuum dicat, Respecto del que considerado como libertino dijera
referendurn est, quis actoris partibus fungatur. Et que es ingénno, se ha de ver quién haga las veces
si quidem in possessione (8) libertinitatis fuit, de actor. Y si verdaderamente estuvo en posesión
sine dubio ipsum oport.ebit ingenuitatis causam de la condición de libertino, sin duda convendrá
agere docereque, se ingenuum esse; sin vero in que él mismo promueva la causa de ingenuidad y
possessione ingenuitatis sit, et libertinus eme di- pruebe que él es ingénito; pero si estuviera en po-
catur, scilicet eme, qui ei eontroversiam movet, sesión del estado de ingenuidad, y se dijera que es
hoc probare debet, qui eum dicit libertum suum. libertino, 5. saber, de aquel que le promueve la
Quid enim interest, servum suum quis, an liber- controversia, debe probar esto el que dice que él
tum contendat? Si quis autem fiducia ingenuitatis es liberto suyo. Porque ¿qué importa que alguien
suae ultro in se suscipiat probationes, ad hoc, nt pretenda que es su esclavo ó su liberto? Mas si al-
sententiam ferat pro ingenuitate facientem, boc guno con la confianza de su propia ingenuidad to-
est, ingenuum se eme ut pronuntietur, an obtem- mara voluntariamente 5. su cargo las pruebas, pa-
perari (9) el debeat, ractari potest; et non ab re ra esto, para obtener sentencia que decida en pró
esse opinor, inorem ei geri probandi se ingenuuin, de su ingenuidad, esto es, para que se declare que
et sententiam 'ccundum se dandam, quum nulla es ingénno, puede discutirse si se le deberá con-
captio intercedtt iuris. sentir; y opino que no es fuera de propósito que se
acceda 5 su pretensión para probar que es ingé-
nuo, y que se haya de dar sentencia 5. su favor,
porque no hay en esto ninguna infracción del
derecho.

15. MODESTDIiJS (10) libro XII. Responsorum. 15. M0DES'nINO; Respuestas, libro XII.—Uno,
- Quídam quasi ex Seia susceptus a (11) Calo como si de Seya hubiera sido tenido por Cayo Se-

(1) XIl.,Ltal. (7) HaZ. VuIg.ç ea, el códice Fi.


(2) quinquaginta, Hal. (8) Según corrección del códice Fi., Br.: poaseasionem,
(31 in, insertan Hal. Vutçj. Taur. eegLin la escritura original.
(4) Iriterdum, Ha¿. (1» HaZ. Vulg.; obtemperare1 el códice Ft.
5) dicat, inserta la VLtlg. (lO> Iíe, Bes.
(6) XIII.,EaZ. (ti) a, ornitela ¡Ial.
Tomo II—ti

98 DIGESTO.—LIBRO 9111. TITULÓ XII

Seio, quum Cale fratres haberet, hereditatem Caii yo, se apoderé, teniendo hermanos Cayo, de la he-
invasit, et fratribus eiusdein quasi ex maudatu rencia de Cayo, y pagó fi los hermanos del mismo
dcfunctj fideicomrnissa solvit; cautionem aecepit, fideicomisos como por mandato del difunto; recibió
qui postea coguito, quod films fratris eoruni non caución, pero aquellos, habiendo conocido después
faisset, quaerebant, an cum co de hereditate fra- que no era hijo de su hermano, dudaban si podrían
tris possint propter emissam manum ab jis quasi ejercitar acción contra él por la herencia del her-
filio agere. Modestinus respondit, cautione exsolu- mano fi causa del recibo dado por ellos como fi hi-
ti fideicornmissi staturn eiu8, qui probar¡ potest a jo suyo. Modestino respondió, que con la caución
fratribus defuneti fihius mortui non esse, minime de haberse pagado el fideicomiso no se confirmó
conflrmatum cese; sed hoc ipsum a fratribu.s pro- en manera alguna el estado de aquel, que por !os
baH debet. hermanos del difunto puede probarse que no era
hijo del que murió; pero que esto mismo debe ser
probado por los hermanos.
16. TERENTIUS CLEMENS libro hL (1) ad le- 16. Tznnncio CLEMENTE; Comentarios á La ley
gem Iuliam et Fapíarn. - Etiam maIne profos- Julia y Papia, libro IIL—Tauibién se admite la
sio (2) fihiorum recipitur, sed et ay¡ recipienda ccl. deposición de Ja madre respecto de sus hijos, y se
ha de admitir también la del abuelo.
17. CELSUS libro VI, Digestorum. - Quum de 17. CELsO; Digesto, libro VI.—Cuando se tra-
lege Falcidia quaeritur, beredis pro'batio est, lo- ta de la ley Fakidia, incumbe al heredero la
ema habere legem Falcidiam; quod dum probare prueba de que tiene lugar la ley Falcidia; y no
non potest, metilo condemuabitur. pudiéndolo probar, con razón será condenado.
18. ULPXANUS libro VI. Disputationum,—Quo- 18. ULPIANO; Disputas, libro VI. —Siempre
ties operae quasi a liberto petuntLu, probationes que fi uno se le piden servicios como fi liberto, se
ab co, qui se patronum dicit, exiguntur; el ideo exigen las pruebas al que dice que él es su patro-
lulianus scripsit, hect iii praeiudicio possessor pa- no; y por esto escribió Juliano, que aunque antes
trouus esee videtur, verum partibus acloris non del juicio parece que el poseedor es patrono, con
libertum fungi debere, sed euin, qui se patronuni todo, no debe ci liberto hacer las veces de actor,
cese contendit. sino aquel que pretende que él es su patrono.
§ 1.—Qui dolo dicit factum abquid, hect in ex- § 1.—El que dice que alguna cosa se hizo con
ceptione, docere dolum admissum debet. dolo, aunque lo diga como excepción, debe probar
el dolo cometido.
§ 2.—Interrogationis factac probationem actor¡ § 2.—La prueba de la interrogación hecha debe
imponi debere, Id ecl ci, qui in lure interrogatum imponerse al actor, esto es, á aquel que dijo que
dixit respondiese, se solum heredem cese; vel si el interrogado enderecho respondió que solo él es
tacuisse dicatur interrogatus, aeque tantuudem heredero; ó si se dijera que el interrogado se calló,
erit dicendum, impositain probationem (3) non ei, igualmente se habrá de decir lo mismo, que la
qui excepit, se non respoadisee, sed actori. prueba incumbe, no al que excepcioné que él no
respondió, sino al actor.
19. IDEM libro VII. Disputationum.—In exce- 19. EL MISMO; Disputas, libro VII.—Se ha de
ptionibu2 dicendum est, ream partibus actoris fuii- decir, que en las excepciones debe el demandado
gi oportere, ipsuinque exceptionem, velmt inten- hacer las veces de actor, y probar él mismo !a ex-
tiOnem implere; ut puta si pacti conventi exceptione cepcióu, como una demanda; por ejemplo, si utili-
utatur, docere debel, pactum conventum factnm zara la excepción de pacto convenido, debe probar
e8se. que se hizo el pacto convenido.
§ 1.—Quum quis promisisset indicio se sisti, el § 1.—Cuando alguno hubiese prometido que se
Reipublieae causa abfaisse dieat, et ob id non ele- presentarla en juicio, y diga que estuvo ausente
tiese, vel dolo malo adveraarii factum, quominus por causa de la República, y que por esto no com-
sisteretur, vel valetudinem sibi impedimento fuiase pareció, 6 que con dolo malo de su adversario se
ve¡ tempestatem, probare eum id oportel. hizo que no se prentara, ó que se lo impidió una
enfermedad, ó una circunstancia del tiempo, con-
viene que él pruebe esto.
§ 2.—Sed et si procuratoria quis exceptione uta- § 2.—Pero también si alguno utilizara la ex-
tur co, quod non licuiesel adversario dare, ve! fien cepción procuratoria, por esto, porque no le hu-
procuratorein, probare id oportet obiicientein ex- biese sido licito al adversario nombrar ó ser nom-
ceptiouem. brado procurador, corresponde que esto lo pruebe
el que opone la excepción.
§ 3.—Idem cnt dieendum, el si ea pecunia peta- § 3.—Lo mismo se habrá de decir, también si se
tur, quae pensata (4) dicitr. pidiera el dinero, que se dice que está compensado.
§ 4.—libe amp!ius, si iudicatae reí, vel iurisiu- § 4.—kdemás de esto, si se dijera que hay la ex-
randi conditio delata dicatur de co, quod nune (5) cepción de cosa juzgada, 6 que se defirió la condi-
petitur, sive in alea gestum cese contendatur, eum ción de juramento sobre lo que ahora se pide, 6 ci
implere probationes oportel. se pretendiera que se sujeté al azar, debe él ven-
flcar las pruebas.

(1) IV., Hai.


(2) de aetae, i,era Hal. (4) id est cornpensat.a, inserta la 'iuig.
(3) Según conjetura Br.; improbationein, el códice FI. 5 tunc, ¡Ial.
DIGESTO. - LIBRO XXII TfTIJLO nI

20. TULIANuS libro LXIII. (1) Digeseorum.— 20. JULIANO; Digesto, libro XLIII.— Si por la
Si quis liberum hominem vi rapuerit, inYe (2) fuerza se hubiere alguien apoderado de un hom-
vineulis habuerit, is indignissime commoduin pos- bre libre, 6 sI lo hubiere tenido preso, muy indig-
sessoris consequeretur1 quia probai-i non poterit, namente conseguiría la ventaja de poseedor, por-
hominem co tempere, quo primum lis ordinaretur, que no pudiere probarse que aquel hombre estuvo
in libertate fuisse. en libertad al tiempo en que se incoase el litigio.

21. MARCL&NUS libro VI. Ingtilutionurn. - Ve- 21. MARCIANO; Instituta, libro VI.—Juzgo que
rius eme existimo, ipsum, qui agit, Id est legata- es más verdadero, que el mismo que intenta la ac-
riurn, probare oportere, seiisse alienam rem, vel ción, esto es, el legatario, debe probar que el di-
obligatam legare defuneturn, non heredem proba- funto supo que legaba una cosa ajena, ú obligada,
re oportere, ignorasse alienani ve¡ obligatam; no que el heredero deba probar que ignoré que
quia semper neeessitas probandi ineumbit ilJi, qui fuese ajena 6 estuviese obligada, porque siempre
agit. la necesidad de probar incumbe al que ejercita
una acción.
22. ULPIANIJS libro 1. Re.sponsorum. - Eum, 22. ULPIANO; Respuestas, libro 1.—El que di-
qui voluntatem mutatam dicit, probare hoc de- ce que el testador cambió .de voluntad, debe pro-
bere. barlo.
23. MARCIANUS libro singular¡ ad formularn 23. MARCIANO; Comentarios ci la fórmula hi-
7iypothecariarn.—Ante omnia probandum est, quod potecaria, libro único.—Ante todo se ha de pro-
iuter agentcm et debitorem eonveni't, ut pignori bar, que entre el actor y el deudor se convino que
hypothecacve sit; sed et si hoc probet actor. illud hubiera prenda ó bipoteca; pero aun si el actor
quoque Implere debet, rem pertinere ad debitorem probara esto, debe también probar que la cosa per-
co tempore, quo convenit de pignore, ant cuius tenecla al deudor al tiempo en que se convino so-
voluntate hypotheca data Mt, bre la prenda, ó por voluntad de quién se haya da-
do la hipoteca.
24. MODESTIN1JB libro IV. (3) Ifegularum.—Si 24. MODESTINO; Regias, libro IV.—Si se hu-
chirographum eancellatum fuerit, licet praesuin- biere cancelado un quirógrafó, aunque por presun-
tione debitor liberatus eme videtur, in eam tamen ción se considera que está libre el deudor, es, sin
quantitatem, quam manifestis probationibus credi- embargo, legitimamente demandado el deudor por
tor sibi adhuc deben ostenderit, recte debitor con- aquella cantidad, que con evidentes pruebas hubie-
veni tur. re demostrado el acreedor que todavia se le debe.
25. PAULUS libro III, Quaesiionurn. - Quum 25. PAULO; Cuestiones, libro III. - Cuando res-
de indebito quaeritur, quis probare debet, non pecto de lo no debido se pregunta quién debe pro-
fiiiese debitum, res ita temperanda est, ut, si qui- bar que no fué &bklo, la cuestión se ha de regu-
dem 19, qui accepisse dicitur rem vel pecnniam in- lar de modo, que si verdaderamente el que se dice
debitam, hoe negaverit, et ipse, qui dedit, legiti- que recibió la cosa ó el dinero no debido, negare
mis probationibus solutionem approbaverit, sine esto, y el mismo que lo dió probare el pago con le-
ulla distinetione ipsurn, qui negavit sese pecuniam gitimas pruebas, el mismo que negó que él recibió
accepisse, si vult audiri, compellendum essc ad el dinero, debe, sin distinción alguna, si quiere
probationes praestandas, quod pecuuiarn debitam ser oído, ser compelido á suministrar pruebas de
arcepit; per etenim absurdum est, eum, qui ab que recibió dinero que se le debla; porque es muy
initio negavit pecuniam suscepisse, postquarn fue- absurdo, que el que en un principio negó haber
nt convietus eam accepisse, probationem non de- recibido el dinero, después que hubiere sido con-
bit¡ ab adversario exigere. Sin vero ab initio con- victo de haberlo recibido, exija de su adversario
fiteatur quidem suscepisse pecunias, dieat autem, la prueba de que no se le debla. Mas si desde un
non indebitas ei fuisse solntas, praesiimtionern vi- principio confesara ciertamente haber recibido el
delicel pro eo eme, qui accepit, nemo dubitat; qui dinero, pero dijera que no se le pagó indebida-
enim solvit, nunquam ita resupinus mt, et facile mente, nadie duda que la presunción está cierta-
suas pecunias iactet, et indebitas effnndat; et ma- mente fi favor del que lo recibe; porque el que pa-
xime si ipse, qui indebitas dedisse diciL, horno di- ga nunca es tan descuidado, que con facilidad tire
ligens mt et studiosus paterfamilias, cuius perso- su dinero, y pague el que no debe; y mayormente,
nam incredibile est in aliquo facile errasse; et ideo si el mismo, que dice que dió dinero no debido, es
eum, qui dicit indebitas solvisse, compelli ad pro- un hombre diligente y un cuidadoso padre de fa-
bationes, quod per dolum accipientis vel aliquam milia, respecto de cuya persona es increíble que
lustam ignorantiae causam indebilum ab eo solu- con facilidad haya errado en alguna cosa; y por
tum, et nisi hoc osteuderit, nullam eum repetitio- esto, el que dice que pagó cantidades no debidas,
nem habere. es compelido fi la prueba de que por dolo del que
las recibió, 6 por alguna justa causa de ignorancia,
se pagó por él lo no debido, y si no probare esto,
no tiene derecho alguno para la repetición.
§ l.—Sin autem is, quí indebitum que.rit, ve] § 1.-.--Mas sI el. que se querella por lo no debido,
pupillus, ve] minor sit, vel mulier, ve] forte vir fuera pupilo, 6 menor, ó mujer, 6 acaso ciertamen-
quidem perfectae actatis, sed miles, vel agricul- te un varón de edad perfecta, pero militar 6 agri-

(1) LXIII, ¡ML


(2) Hal.; m, et cddice Fi. (3) Iii., Ha!..
loo DIGESTO.—LIBRO XVI: TfTULO rft

tor, et forensium reram expers, vel alias simpliei- cultor, ó inexperto en los negocios forenses, 6 de
tate gaudens, et desidiae (1) declitus, tune eum, otra manera habituado 4 la sencillez, y entregado
qui accepit pecunias, ostendere bene eas aecepis- 4 la desidia, en este caso prueba el que recibió el
se, et debitas el fuissc solutas, et si non ostenderit, dinero que lo recibió bien, y que se le pagó el que
eas redhibere. se le debla, y si no lo probare, lo devuelve.
§ 2.—Sed hace ita, si totam summam indebitam § 2—Pero esto es as 1, si el que la dió pretendie-
faisse solutam is, qui dedit, contcndat; sin autem ra que toda la suma pagada fué indebida; mas si se
pro parte queritur, quod pars pecuniae solutae de- querellase respecto 4 una parte, porque parte del
bita non cst, ve[ quod ab initio quidem debitum dinero pagado no fué debida, ó porque fué cierta-
fuit, sed vel dissoluto debito postea ignarus iterum mente debido en un principio, pero 6 extinguida
solvit, ve[ excetione tutus errore eius pecunias la deuda pagó después otra vez por ignorancia, 6
dependit, ipsum omnímodo hoe ostendere, quod amparado por una excepción entregó por error su-
vel plus debito persolvit, vel iam solutam peen- yo el dinero, prueba él en todo caso, ó que pagó
niarn j)CF errorern repetita solutione dependit, vel más de lo debido, ó que por error entregó en pago
tutiis cxecptione suam neseicus proiccit I)eCuniarn, repetido dinero ya pagado, ó que ignorando que
secuuduin generalem regulam, quae ces, qui op- estaba amparado por una excepción tiró su dine-
poneudas case exceptiones affirmant, vol solvisse ro, conforme 4 la regla general, que exige que
debita (2) conteudnnt, hace ostendere exigit. prueben esto los que afirman que han de oponer-
se excepciones, 6 pretenden que pagaron lo que
debieron.
• § 3.—Tu omnibus autem visioiiibus, quas prae- § 3.—Mas en todos estos casos, que hemos pro-
posuimus, ticentia concedenda est ei, en¡ onus p- puesto, se ha de conceder facultad al que incumbe
bationis incumbit, adversario ano de re¡ veritate la carga de la prueba;para deferir 4 su adversa-
iusiuranduni inferre (3), prius ipso pro calumnia rio juramento sobre la verdad del hecho, jurando
jurante, ut iudex iurameuti fidem secutus ita suam él antes de calumnia, para que atenido el juez 4 la
scntentiam posait formare, jure rcfcrendae religio- fé del juramento pueda as( formar su sentencia,
nis ej (4) servando. reservando 4 aquel el derecho de contradeferir el
juramento.
§ 4.—Sed hace, u.bi de solutioiie indebiti quae- § 4.—Pero esto, cuando hay cuestión sobre pa-
atio est. Sin autem cautio indebite exposita esse go de lo no debido. Mas si se dijera que se exten-
dicatur, et indiscreto loquitur, tune eum'in queni dió una caución indebidamente, y que está confu-
cautio exposita est, coinpelli debitum esse osten- sa, entonces aquel A. cuyo favor fué extendida la
dere, quod in cautionem deduxit, nisi ipse specia- caución, es compelido 4 demostrar que es debido
liter, qui cautionern eqosuit, causas explauavit, lo que consignó en la caución, 4 no ser que espe-
pro quibus eaudem conscripsit; tunc enim atare cialmente el mismo que extendió la caución haya
ourn oportct suae confessioni, iiisi evidentissimis explanado las causas por las que la escribió; por-
probationihus in seriptis habitis ostendero paratus que en este caso debe estar 4 su propia confesión,
alt, seso hace ludebite promisisse. si no estuviera dispuesto 4 demostrar con eviden-
tisimas pruebas, que consten en escrituras, que él
prometió indebidamente estas cosas.
28. PAPINIANUS libro XX. Quaestionum. —Pro- 28. PAPTNIANO; Ccs.ione, libro XX.—Como
cala quum (5) magnae quantitatis fidieominissum Prócula quisiera, después de la muerte de su her-
a fratre sibi debitum post mortem cias in ratione mano, compensar en la cuenta con los herederod
cum heredibus compensare vellet, ex diverso au- un fideicomiso de gran cantidad 4 ella debido por
tora allegaretur, nunquam id a fratre, quam ¡u su hermano, mas por el contrario se alegase, que
.vixit, desideratum, quum variis ex causis saepe nunca habla sido reclamado al hermano, mientras
(in) rationem fratris pecunias ratio Proeulae sol- vivió, habiendo por varias causa,; pagado muchas
visset, Divus Oommodus, quum super eo negotio veces fa cuenta de Prócula cantidades 4 la cuenta
cognosceret, non admisit compensationem, quasi de su hermano, el Divino Cómmodo, conociendo de
taeite fratri fideicoimnissum faisset remissum. este negocio, no admitió la compensación, como si
tácitamente hubiese sido remitido el fideicomiso
al hermano.
27. SCAEVOLA libro XXXIII. Jiigestorum.— 27. ScÉvoLA; Digesto, libro XXXIII.—Uno,
Qui testamentum faciebat, ci, qui usque ad certum que hacia testamento, legó 4 otro, que podía ad-
moduin capere poterat (6), legavil licitam quanti- quirir hasta cierto limite, una cantidad licita; y
tatem; deinde ita locutus est: eTitio centum do le- después se expresó de esto modo: «Doy y lego 4
go, quae mihi pertuiit; quae ideo ci non cavi, quod Ticio ciento, que me entregó, y de los que no le di
omnem fortuuani et substantiam, si quam a matre caución, porque sin caución alguna tuve en mi po-
susceperat, in sinu meo hab ni sino ulla cautione. der toda la fortuna y los bienes que habla recibido
Item eidem Titio reddi et solvi volo de substantia de su madre. Además quiero, que de mis bienes se
inca centuni qu.iuquaginta, quae ego ex reditibus entreguen y paguen al mismo Ticio ciento cincuen-
praedioi-uni cius, quorum ipse fructum percepi, et ta monedas, que yo gasté de las rentas de sus pre-
distraxi item de kalendario, si qua a matre rece- dios, cuyos frutos yo mismo percibi; asimismo, con
perat Titius, in rem meam converti». Qnaero, an arreglo al dietario, si algo habla Ticio recibido de

(t) Hal; desidia, el códice FI.


(2) iedebia, 1/al. Vulq. (1) eius (en Iaqat- de ei), 1/al.
(3; Taar. eea corre,ición del cdclice FC: ferre, la eei'i- (,) Hal.; ouurn, omítela el códice FI.
Lura orwcel, Br, (G) 1-ial. Y ala.; potuerat, el códice Fl

DIGESTO. —LIBRO XXII: TÍTULO III 101

Tituus ea exigere potest? Respondit, si Titius su su madre, y lo convertí en mi provecho. Pregun-


praseripta ex ratione sua ad testatorem pervenisse to, ¿p~53 Ticio reclamar estas cantidades? Res-
probare potuerit, exígi; videtur enini co, quod ib pon 'ió, que si Ticio hubiere podido probar que las
plus capere non poterat, in fraudein legis baei in sobredichas cantidades fueron de su cuenta. pro-
testamento adieeisse. pia á poder del testador, las exija; porque se con-
sidera que, corno él no podía percibir más, el testa-
dor añadió estas partidas en el testamento en frau-
de de la ley.
28. LADEO libro T1I. Pithanon (1) a Paulo 28. LABEON; Dichos recopilados por Paulo, li-
epitomatorum. —Si arbiter animadvertere debeat, bro VIL—Si un árbitro debiera determinar si exis-
att operis facti memoria extet, hoe ej quaerendum ta memoria de una obra hecha, por él debe inqui-
est. an aliquis rnemineiit, id opus factum case. rirse esto, si alguno se acuerda de que se hizo esta
Paulus imo quum in arbitrio (2) quacritnr, memo- obra. Y dice Paulo: antes bien, cuando en el arbi-
ria facti operis extet, neo no, non hoc quacritur, trage se busca si hay, ó no, memoria de la obra he-
num aliquis meminerit, quo die, ant quo consule cha, no se investiga esto, si alguno se acuerda del
factum sit, sed num hoc aliquo modo probar¡ pos- dlii en que se hizo, 6 bajo qué Cónsul, sino si de al-
it, quando (3) id opus factum sit; et hoc ita, quod gún modo podrá probarse cuándo se haya hecho
Graeci dicere (4) solent, i 4rn [lahus] enim po- aquella obra; y esto de la manera que suelen lla-
test hoc memoria non tonen (5); intra annum puta mar los Griegos i [latamente], porque puede
factum, quam iuterim nemo sit eorum,qui memi- esto no retenerse en la memoria; que se hizo, por
nenit, quibas Consulibus id viderit. Sed quum ejemplo, en un año, no habiendo mientras tanto na-
omnium haec est opinio, nec andiisse, neo vidisso, die que recuerde bajo qué Cónsules lo haya visto.
quum id opus fieret, neque ex iis andiisse, qui vi- Sino cuando la opinión de todos es esta, que ni
dissent, aut audiissent; et hoc infinite similiter oyeron ni rieron cuando se hiciera esta obra, y que
susum versum aceidet, quum memoria operis facti tampoco lo oyeron de los que lo hubiesen visto ú
non extaret. oído; y esto sucederá del mismo modo ascendien-
do al infinito, cuando no quedare memoria de la
obra hecha.
29. SCAEVOLA libro IX. Diyestorunz.-- Impe- 29. SeVOLA; Digesto, libro IX. - Los Empe-
natores Antoninus et Venus Augusti Claudio Apol- radores Antonino y Yero, Augustos, respondieron
unan (6) recripserunt in hace verba: Probatio- por rescripto ÉL Claudio Apolinar en estos términos:
iies, quae de filiis dantur, non in sola affimniatione «Está decretado, que las pruebas que se dan res-
testiurn consistere (7), sed et epístolas (8), quae pecto ÉL los hijos no consisten en la sola afirmación
uxoribus missac aulegarentur, si de fide earum de los testigos, sino que también las cartas que Se
constitenit (9), nonnulham vjcem instrumciitorum alegare que fueron enviadas ÉL las mujeres, si cons-
obtinere decretum est». tare su autenticidad, tienen alguna fuerza de ms-
trumen tos » *
§ 1.—Mulier gravida repudiata, flhium enixa ab- § 1.—Repudiada una mujer embarazada, habien-
seiite manto, ut spiirium in actis professa est; do dado ÉL luz un hijo estando ausente su marido,
quaesitum est, att is in potestate patris sit, et ma- lo declaró en las actas como espúreo; se preguntó,
tre iutestata mortua iu3Su eius hereditatem matris ¿estarla él bajo la potestad de su padre, y podría,
adire possit, neo obsit profeesio a matre mata fa- muerta intestada su madre, adir por mandato de
eta? Respondit, veritati locum superf'oie. él la herencia de la madre, y no le obstarla la ma-
nifestación hecha por su madre airada? Respondió,
que habría de prevalecer la verdad.
30. [28.] IDEM (10) libro 1. 1esponsorum Fe4o 30. [29.] EL MISMO respondió á Festo; Res-
respondit:--si aucilla fuit, ad libertatem perdu- puestas, libro I.:—si fué esclava, no se considera
etam non videri, neque per fideicommissi relicti que fué puesta en libertad, ni por la prueba de ha-
sibi probationem, neo quod alimenta sunt ut un- bérsele dejado un fideicomiso, ni porque se le pres-
trici praestita. taron alimentos como ÉL nodriza.
31. [30.1 InnM. libro II. respondit Materno Sa- 31. [30.] Et MISMO respondió d Materno Sabi-
bino:(11)- commemorationem in ehirognapho peen- no, libro II.:—la mención hecha en un quirógrafo,
niarum, quae ex alia causa deben (12) dicuntur, de cantidades que se dice que se deben por otra
factam viin obligationis non habere. causa, no tiene fuerza de obligación.

(l.) VIII., Hol. (5) Valg.; constitit, Taur.; consisti, el códice FI. Br.
(2) Taur.; arbitrio, el códice FL, Br.; ab arbitro, ]]al, (10) fIel.; el códice FI, deja en claro el lugar ce idem.
9a,npridetn, Hal.; quamdiu, otros en el inis,no. Las cci. Steph. y FI. de Porta (omitiendo Libro I.—respondit),
(4) faur.; die¡, el códice FI, Br. unen este fragmento con el 21
(5) memoria tener¡, non intra, Hal. (11) Bat., Libro it. llact .rio Sabino (omitiendo Idem), el
(6) ¡Ial.; Apolinar¡, el códice FI. códice FI.; art Misurinm Sabinum, (en lugar de Materno Sa-
17) Según conjetura Br.; consulerent.- la escritura nrig i- hino), la ecl. Steph.; el vas. FI. encierra entre paréntesis ¡os
ca; eons,sterent, corrección del códice FI.; consistunt, Tu nr. fr. 30. u 31., que tampoco se líen en tos códices citados por Br.
(Si Taur.; cpistubae, el códice FI., Br. (12) ¡Jal. VuIg.; debere, el códice Fi,

102 DIGESTO.—LIBRO XXII: TÍTULO V

TIT. IV TÍTULO IV

DE. F1DE IN$TRrfliElTORLjM ET AMESSIONE DE LA rfl DE LOS INSTRUMENTOS Y DE LA PÉRDIDA


nORUM (1) DE LOS MISMOS
ff. Cod. IV. 21. 22. 311 Véase Cód. IV. 2, 22. 30.1
1. PAULUS libro IL Sententiaruin.—Instrumen- 1. PAULO; Sentencias, libro 11.—Cori el nom-
torum nomine ea omnia aceipienda sunt, quibus bre de instrumentos se ha de admitir todo aquello
causa •instrui potest; et ideo tam testimonia, quam con lo que puede ser probada una causa; y por lo
personae instrumeutorurn loco habentur. tanto, así los testimonios, Como las personas, son
considerados en calidad de instrumentos.
2. IDEM libro V. &ntenliarum. (2) Quicun- 2. Er. MISMO: Sentencias, libro V.—Cualquiera
que a fisco coiivenitur, non ex indice et exemplo que es demandado por el fisco, ha de ser demanda-
alicuius scripturae, sed ex authentico convenien- do no en virtud de un estracto, ni de una copia de
dus est; ita si () contractus fides possit ostendi, alguna escritura, sino en virtud del instrumento
ceteruni ealumniosam seripturam vim in indicio auténtico; esto as¡, si pudiera demostrarse la fideli-
obtincre non eonvenit. dad del contrato, pues por lo demás no conviene que
tenga fuerza en juicio una escritura calumniosa.
3. IDEM libro III. Responorum respondit:— 3. Er. MISMO respondió; Respuestas, Libro IIL:
repetita quidcm die cautiouem interpon¡ non de- —ciertamente que no debió interponerse caucién
buisse, sed falsi crimen, quantum ad eos, qui iti con día repetido, pero no parece que se cometió el
hoe consensei'unt, contractum non videri, quum crimen de falsedad en cuanto á los que en ello
ínter praesentes et convenientes res aetitata sit, consintieron, como quiera que la cosa se haya he-
magisque debitor, quam creditor dliquerit. cho entre quienes esteii presentes y convengan, y
más haya delinquido el deudor, que el acreedor.
4. GAIUS libro singular¡ de formula hypothe- 4. Go; De la fórmula hipotecaria, libro úni-
caría. (4)—In re hypotheeae nomine obligata ad co.—Tratándose de cosa obligada fi titulo de hi-
rem non pertinet, quibus sit (5) verbis, sicuti est poteca, no importa al caso con qué palabras lo sea,
et in his obligationibus, qune coiisensu contrahun- como sucede también en las obligaciones que se con-
tur; el ideo et sine setiptura si convenit, ul hypo- traen por el consentimiento; y por esto, si también
thecae sit, et probar¡ poterit, res obligata cnt, de sin escritura se convino, que esté en hipoteca, y
qua conveniunt. l?iurit enim de his scripturae, ut, pudiere probarse, estará obligada la cosa respecto
quod actuin est, per eas facilius probar¡ possit; et fi la cual se convienen. Porque se hacen escrituras
sine his autem valet, quod actuin est, si habeat sobre estas cosas, para que por ellas se pueda pro-
probatiouem, sicut el nuptiae sunt, hect testatio bar más fácilmente lo que se convino; y aun sin
sine scriptis habita est. ellas vale lo que se trató, si tuviera prueba, como
también son válidas las nupcias, aunque su com-
probación se haya tenido sin escrituras.
5. CALIISTIIATTS libro II. Quacstionum. - Si 5. CALISTRATO; Cuestiones, libro 11.—Si la co-
les gesta sine literarum quoque consignatione ve- sa ejecutada manifestara con verdad su propio he-
nitate factum suuni praebcat, non ideo minus va- cho aun sin la consignación por escrito, no será
lebit, quod instrumentum nullum de ea intercessit. menos válida precisamente porque no haya media-
do respecto fi ella ningún instrumento.
6. ULPIANUS Libro L, ad Eclictum. - Si de ta- 6. ULPIANO; Comentarios al Edicto, Libro L.—
bulis testamenti depoiiendis agat!Ir, et dabitetur, Si se tratara do depositar las tablas de un testa-
tui cas depon¡ oportet, semper seniorem iuniori, et mento, y se dudara en quién convenga que se de-
amplioris honoris iuferiori (6), et marem feminae, positen, preferiremos siempre el más anciano al
el iugenuum libertino praeferemus. más joven, el de mayor dignidad al de inferior, el
varón fi la mujer, y el ingéuuo al libertino,
TIT. y TITULO V
DE TESTIBIJS DE LOS TESTIGOS
(cf. coc?. IV. 204 Véase Cád. IV. 20.]
1. ARCADIUS, qui et fJh.arisius, libro cingulari 1. ARCADIO, también llamado CARISIO; De los
de lestibus--Testimoniorum usus frequens ac ne- testigos, libro único.—El uso de testimonios es fre-
cessarius est, et ab his praecipue exigeudus, quo- cuente y necesario, y ha de ser requerido princi-
mm fides 1101! vacillat. palmente de aquellos cuya fé no vacila.
§ 1.—Acihiberi quoque testes possunt non solum 1.—También se puede presentar testigos no
ja criminalibus causis, sed etiam iu pecuniariis solamente en las causas criminales, sino también

(1) ET AM15S1ONT E05li5, wniteias ¿a Vu10. (4) ami forisi,ilam hypothecariani, HaZ.
(2) Véase Pa,di Sena. pece. V. 12. . it. (5 Hal. Vuly.; St, el códice Fi. -
(3) u i, (omitiendo si), Hal. (6) HaZ.; ¡ufliore—inferiore, el cddwe FI.

1MGES1O.—L1l0 XXII: TITULO y 103

litibus, sicubi res 1)ostulat, et hi, quibus non inter- en los litigios pecuniarios, si tal vez lo pide el
dicitur testimonium, nec ulla lege a dicendo testi- caso, y aquellos á quienes no les esté vedado el
monio excusantur. testimonio, y que no estén excusados por ninguna
.ley de declarar.
§ 2. - Quamquam quibusdam legibas amplissi- § 2 —Aunque por algunas leyes se haya permi-
mus numerus testiuin definitus sit, tamen ex Con- tido un grandísimo número de testigos, sin embar-
stitutionibtis Principum hace licentia ad suffi- go, por las Constitucianes de los Príncipes se ti-
cientem numerum teslium coaretatur, ut indices mita esta licencia á un número suficiente de testi-
moderentur, et eum soluni numerum testium, gos, de suerte que lo moderen los jueces, y solo
quem necessarium esse piltaverint, evocan patian- permitan que se llame aquel número de testigos
ttir, ne effrenata potestate ad vexandos homines que hubieren juzgado que es necesario, á fin de
superflua multitudo testium protrahatur. que con desenfrenada facultad no se haga salir
una supérfiuia multitud de testigos para vejar á los
hombres.

2. MODES'rINus libro VIII. Rey ularunz—In te- 2. MoDEsTno; Reglas, libro VIII.—Mas en las
stimoniis (1) autem dignitas1 fides, mores, gravi- declaraciones de los testigos se ha de examinar la
tas examinanda est; et ideo testes, qui adversus dignidad, la fidelidad, las costumbres, y la grave-
fidem suae () testatioriis vacillant, audiendi non dad de ellos; y por lo tanto, no han de ser oídos
suTit. los testigos que vacilan ante la exactitud de su
declaración.

3. CALLISTRATUS libro IV. de Cogniionibus.— 8. CALLTSTUATO; De tas Jurisdicciones, Libro


Testium fides diligenter examinanda est. Ideoque IV.—Se ha de examinar escrupulosamente la ve-
in persona eorum exploranda erunt in pnimis con- racidad de los testigos. Y por lo tanto, en cuanto
ditio chusque, utruin quia decurio, an plebeius á la persona de ellos se ha de explorar en primer
siL, et an honestas et inculpatae vitae, an vero no- lugar la condición de cada uno, si acaso alguno
tatus quis et reprehensibilis, an locuples vel egena sea decurión 6 plebeyo, y si de vida honesta y no
sit, ut lucri causa quid facile admittat, vel an ¡ni- culpada, 6 si alguno tuviera nota y fuera repren-
micas si alt, adversus quem testimonium fert, vel sible, si sea rico ó necesitado, de suerte que fácil-
amicus el sit, pro quo testimonium dat; nam si ca- mente admita alguna cosa por causa de lucro, 6 si
reat suspicione testimonium vel propter personani, sea enemigo de aquel contra quien presta testimo-
a qua fertui-, quod honesta sit, vel propter can- nio, ó amigo de aquel á cuyo favor da su declara-
5am, quod iieqne lucni, neque gratiae, neque ini- ción; porque si la deposición no fuera sospechosa,
m!citiae causa sit, admittendus est. ó por Ja persona por la que se hace, porque sea
honrada, 6 por la causa, porque no sea causa ni
de lucro, ni de favor, ni de enemistad, el testigo
ha de ser admitido.
§ 1.—Ideoque Divus Hadnianus Vivio (3) Varo § 1.—Y por esto respondió por rescripto el Divi-
Legato provinciae Ciliciae rescnipsit, eum, qui in- no Adriano á Vivio Varo, Legado de la provincia
dieat, magia poase scire, quanta fides habenda sit de Cilicia, que el que juzga es el que mejor puede
testibus. Verba epistolae hace sunt: «Tu magia conocer cuánta fé haya de prestarse á los testigos.
acire potes, quanta fides habenda sit testibus, qui, Estas son las palabras de su epístola, Tú puedes
C.t enius dignitatis, et euius existimationis sint, et saber mejor cuanta fé haya de prestarse á los tes-
qui simpliciter vis¡ sint dicere, utrum unum eun- tigos, quiénes sean, y de qué dignidad, y de qué
demque meditatum sermonem attulerint, an ad ea, reputación, y quiénes hayan parecido hablar con
quae interrogav eras, ex tempore verisimilia re- sencillez, si por ventura hayan prestado una y la
spondenlnt ». misma meditada declaración, ó si A Jo que le ha-
bias interrogado hayan dado repentinamente res-
puestas verosimiles».
§ 2.—Eiusdem quoque Principia extat Rescri- § 2.—También hay del rnsmo Príncipe otro Res-
ptum ad Valerium (4) Verum () de excutjenda cripto dirigido A Valerio Vero sobre la investiga-
fide testium in hace verba: Quae argumenta ad ción de la veracidad de los testigos, concebido en
quem modum probaudae cuique re¡ sufficiant, nul- estos términos: No se puede definir suficientemen-
lo certo modo satis definir¡ potest, sieut noii sem- te con ninguna regla cierta qué argumentos basten
per, ita saepe sine publicis monumentis etilusque en cierto modo para probar una cosa cualquiera,
re¡ ventas deprehenditur, alias numeras testium, as! como no siempre, pero muchas veces se descu-
alias dignitas et anetonitas, alias veluti consentiena bre la verdad de cualquiera cosa sin documentos
fama confirmat re!, de qua quaenitur, lidem. Hoc públicos, y otras el número de los testigos, otras
ergo sohmi tibi rescrib ere poasum summatim, non su dignidad y autoridad, otras, por ejemplo, la fa-
utique ad unam probationis spec!em cognitionem ma general confirma la verdad de la cosa, de que
statiin alligari debere, sed ex sententia animi tu¡ se trata». As¡, pues, en resúmen solamente puedo
te aestimare oportere, quid aut credas, ant parum contestarte esto, que ciertamente el conocimiento
probatnm tibi opineris» (6). no puede sujetarse desde luego A una sola espe-
cie de prueba, sino que por dictamen de tu coii-
cIencia debes estimar qué es Jo que creas, 6 qué lo
que te parezca poco probado».
§ 3.—Idem Divus Hadrianna Junio Rulino Pro- § .—El mismo Divino Adriano respondió por

(1) testibus, Vulg. (1) VaIeranum, ilal.


() Hal; suam, et códice Fi, () Varum, Vu1g.
T) lunio, Ha& Vulg. 6) HaZ.; opinaris, el códice Fi.

104 bIGSG.—LIBRO XII TÍIIiLO V

consuli Macedoniae reseripsit, testibus se, non te- rescripto fi Junio Iluflno, Procónsul de Macedonia,
stimoniis erediturum. Verba epistotae ad hanc que él habla de dar crédito fi los testigos, no fi los
partem pertinentia hace sant. tQuod crimina obie- testimonios. Las palabras de su epístola relativas
cerit (1) apud me Alexander Apro, et quia non fi este particular son estas: «Por cuanto Alejandro
probabat, ncc testes producebat, sed testimoniis habla acusado ante ml de algunos crímenes fi
uti volebat, quibus apud me locas non est—narn Apro, y porque no los probaba, ni producía testi-
ipsos interrogare soleo—, quem (2) remisi ad pro- gos, sino que queda valerse de testimonios, para
vineiae Praesidem, ut is de fide teatium quaere- los que ante ml no hay lugar,—porque suelo inte-
ret, et nisi implesset, quod intendcrat, relegaretur». rrogar fi aquellos mismos—, lo remití al Presiden-
te de la provincia, para que este indagase sobre la
veracidad de los testigos, y para que aquél, si no
hubiese probado lo que habla pretendido, fuese
relegado».
§ 4.—Gabinio (3) quoque Maximo ídem Prin- § 4.—También fi Gabinio Máximo le respondió
ceps in hace verba reseripsit: «Alía es( auctoritas el mismo Príncipe por rescripto en estos términos:
praesentium testium, alia testimoniorum, quae re- «Una es la autoridad de los testigos, que están pre-
citan solent; tecum ergo delibera, nL, si retine- sentes, y otra la de los testimonios, que se suelen
re (4) cos velis, des iis impendía». recitar; delibera, pues, contigo mismo, para que,
si quisieras detenerlos, les pagues los gastos».
§ 5.—(5) Lege lulia de vi cavetur, nc hac lege § 5.—En la ley Julia sobre la fuerza se dispone,
in reum testimoninrn dicere liceret, «qui se ab que por esta ley no fuera licito crestar declaración
co parenteve cine liberaveril, quive impuberes contra el reo, «al que de él ó de su ascendiente se hu-
erunt (6), quique indicio publico damnatus cnt, biere hecho libre, 6 fi los que fueren impúberes, ni
qui eorum in integrurn restitutus non cnt, quive al que hubiere sido condenado en juicio público,
in vinculis custodiave publica cnt, quive ad be- y al que de estos no hubiere sido restituido por
stias, nL depugnaret, se locaverit, quaeve palaus entero, 6 al que estuviere en prisiones ó bajo cus-
quaestum faeiet fecenitve, quive ob testimonium todia pública, ó al que se hubiere dado en arren-
dicendum vel non dicendum pecuniam aceepisse damiento para luchar con las fieras, ó fi la que pú-
indicatus vel convictus cnt». Nam quídam propter blicamente hiciere 6 hubiere hecho ganancia de su
reverentiam personaruni, quidam propter lubri- cuerpo, 6 al que hubiere sido juzgado ó convicto
cum consilii sui, alii vero propter notam et infa- de haber recibido dinero por prestan ó no prestar
miaus vitae sane adrnittendi non sant ad testimo- declaración». Porque unos por el respeto de las
nii fldem. personas, otros por la inconsistencia de su opinión,
y otros por la nota y la infamia de su vida, no han
de ser admitidos para la fidelidad de un testimonio.
§ 6.—Testes non temere evocandi sant per ion- § 6. - No deben ser llamados temerariamente tes-
guin ¡ter, et multo minus milites avocaudi sunt a tigos que hayan de hacer largo camino, y mucho
signis vel munenibus perhibcndi testimonii causa; menos han de ser llamados de sus banderas ó de sus
idque Divus Hadrianus rescripsit. Sed et Divi fra- cuerpos los militares para prestar una declaración;
tres rescripserunt: «Quod ad testes evocandos per- y esto lo declaró por rescripto el Divino Adriano.
tinet, diiigentiae iudicantis est explorare, quae Pero también los Divinos hermanos respondieron
consuctudo in ea provincia, le qua (7) iudicat, fue- por rescripto: «Por lo que respecta al llamamiento
nt; nam si probabitur, saepe in aliam eivitatem de testigos, corresponde fi la diligencia del que
testimouii gratia plerosque evocatos, non eme da- juzga explorar qué costumbre haya habido en
bitandum, quin evocandi siaL, quos neceesarios in aquella provincia en que juzga; porque si se pro-
ipea cognitione deprehenderit, qn! iudicat.» bare, que con frecuencia fueron llamados muchos
fi otra ciudad para declarar, no se ha de dudan
que hayan de ser llamados los que hallare que son
necesarios para el mismo conocimiento el que
Juzga».
4. PWLUS Libro IL ad legem iulia.m cf Fa- 4. PAULO, Comentarios á la ley Julia y Papia,
piam—Lege lulia (8) iudiciorurn publicorum (9) Libro 11.—Por la ley Julia sobre los juicios públi-
cavetur, nc invito denuntietur, ut testimonium II- cos se dispone, que contra su voluntad no se cite
Lis client adversus socerum, generum, vitricum, fi uno, para que en un litigio preste testimonio
pnivignum, sobninum, sobrinaru, sobrino (10) na- contra su suegro, yerno, padrastro, hijastro, primo
tum, cosve, qui pniore (11) gradu sin¡; Item, nc li- hermano, prima hermana, hijo de primo hermano,
berto ipsius, liberorum eius, parentum, viti, uxo- ó aquellos que esten en el primer grado; asimismo,
ns, ítem patroni, patronee (12), et ut nc patroni, tampoco al liberto del mismo, de sus hijos, de sus
patronae adversus libertos, ueqne liberti adversas padres, de su marido, 6 de su mujer, 6 igualmente
patronum cogantur testimonlum dicere. de su patrono, ó de su patrona, y que ni los patro-
nos, ni las patronas sean obligados fi prestar de-
claración contra sus libertos, ni los libertos con-
tra su patrono.
(1) obiiciebat, Hal.
(2) eum (en lugar de quera), Ha¡,; quera o, (lela la Veelg.
(3) Caniiiio, Ha&; Sahino, otros en elmismo,
() define re, al ,ndrgen interior del códice FI.
(5) Véase Collal. leg. Mo,. et Ram. IX. § 2. (9) Taur. según la escritura original.; publicorurn iudi-
(6) irapubes cnt, Hal. VuIq. ciorum, según corrección del códice FI., Br.
(7) lía l.; quera, el cddie Pl. (10) sobrinave, inserta la Vulg.
(2) et Papia, insertan otros en 1-ial.; eéase ('cUal. ¿sg. (it) propiore, Vrrlg.
M'os, el Ro in. IX. § 2 (12) item patroni, patronae, oniielae ilal.

GflSO.—L1nh0 XXII: TITULO ' 105

S. (ius libro IV. ad legem Iuliarn et Papiam. 5. GAYO; Gonentarios á la ley Julia y Papia,
—In legibus, quibus excipitur, nc gener aut socer libro IV.—En las leves en que ce exceptúa que el
invitus testimonium dieerc cogeretur, gener¡ ap- yerno ó el suegro no sea ob1igdo contra su volun-
pellatione sponsum cuoque fihiae colitineri placet; tad á prestar declaración, parece bien que se comn-
itcrn soceri sponsae patrem. prenda en la denominación de yerno también el
esposo de la hija; y asimismo en la de suegro el
padre de la esposa.
8. LlcINIus (1) RUFINUS libro II. Regularum.— 6. LIcINIo RUF1NO; Reglas, libro 11.—No se
Tdonei non videntur essc testes, quibus imperan considera que son testigos idóneos aquellos á quie-
potest, ut testes fiant. nes puede mandarse que hagan de testigo.
7. MODESTINUS libro III. Regularum.— Servi 7. MODESTIN0; Reglas, libro 111.—Se ha de dar
responso tunc credendurn est, quuin alia probatio créditoá, la respuesta de un esclavo, cuando no hay,
ad ernendam veritatem non est. otrá prueba para descubrir la verdad.
S. SCAEVOLA 2) libro IV. (8) Regularum. - 8. SCÉVOLA; Reglas, libro IV.—No son obliga-
Inviti testimonium dicere non coguntur senes, va- dos contra su voluntad á prestar testimonio los
letudinarii, vol milites, vel qui cura Magistiatu ancianos, los valetudinarios, ó los militares, 6 los
Reipublicae causa absunt, ve] quibus venire non que están ausentes con una magistratura por causa
licet. de la República, ó aquellos é. quienes no les es 11-
cito comparecer.
9. PAULTJS libro 1. ad Sabinum,— Testis ido- 9. P.&w.o; comentarios á Sabino, libro 1. —El
neus pater filio, ant fihius patri non est. padre no es testigo idóneo respecto del hijo, ni el
hijo respecto de! padre.
10. POMPONIUS libro 1. ad Sabinum.—Nullus 10. PonroNlo; Comentarios ci Sabino, libro 1.
idoneus testis in re sua intelligitur. —Se entiende que nadie es testigo idóneo en ne-
gocio propio.
11. IDEif libro XXXIII. ad Sabinuni. - Ad 11. EL MISMO; comentarios á Sabino, libro
fidem re¡ gestae faciendarn etiain non rogatus te- XXXIII.—Para hacer fé de una cosa hecha en-
stis intelligitur. tiéndese que es testigo aún el que no fué rogado.
12. ULPANUS libro XXXVII. ad Edictum.— 12. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro
Uhf numerus testium non adiieitur, etiam duo suf- XXXVII.—Donde no se expresa el número de tes-
ficient; pluralis enim elocutio duorum numero con- tigos, también bastarán dos; porque la locución
tenta est. plural queda cumplida con el número de dos.
13. PAPINIANUS libro 1. de adLdteriis. - Quae- 13. PAPiNIANo; De los adullerio.r, libro 1.—Sé
Bitum acio, an in publicis iudiciis ealumnniae da- que se preguntó, ¿acaso los condenados en juicios
mnati testimonium iudicio publico perhibere pos- públicos de calumuin pueden prestar testimonio en
sant? Sed neque lege Rernmia (4) probibentur, et un juicio público? Mas ni 1 or la ley Remmia se les
lulia lex de vi, et repetundarum (a), et peculatus prohibe, ni la ley Julia sonre la fuerza, ni la de
eos homines testimonium dicere non vetuerunt; concusiones y de peculado vedaron que tales hom-
verumtamen quod legibus omissum est, non omit- bres prestaran declaración; sin embargo, lo que se
tetur religione iudicantium, ad quorum officium omitió en las leyes no se omitirá por la rectitud de
p.ertinet, chis quoque testimonhi fidem, quod tute- los juzgadores, á cuyo cargo corresponde pesar
grae frontis horno dixerit, perpendere. también la fé del testimonio, que hubiere prestado
un hombre de Íntegra frente.
14 JDEM libro singular¿ de aduiteriis (G).- 14 EL MISMO; De los adulterios, libro único.
Scio quidem tractatum esse, an ad testamentum —Ciertamente sé que se discutió, ¿podrÍa acaso
faciendum adhibe'i possit adulterii damnatus? Et ser presentado corno testigo al hacerse un testa-
sane juste testimonii oflicio ci interdicetur. Existi- mento el condenado por adulterio? Y 4 la verdad,
mo ergo neque jure civili testanientum valere, ad con justicia se le prohibirá el oficio de testigo. Es-
quod huinsmodi testis processit, noque jure Prae- timo pues, que ni por derecho civil es válido cites-
tono, quod ms civile subsequitur, nt noque here- tamento, 4 que asistió un testigo de tal naturaleza,
ditas adini, neque bonorum possessio dan possit. ni por el derecho Pretorio, que sigue al derecho ci-
vil, de suerte que ni podrá adirse la herencia, ni
darse la posesión de bienes.
15. PAULUS libro III. Sentenliarum. - Repe- 15. PAULO; Sentencias, libro 111.—El condena-
tiindarum damnatus nec ad testamentum, ncc ad do por concusión no puede ser presentado como tes-
testimoniurn adhiberi potest, tigo ni para un testamento, ni para un testimonio.
§ 1.—Hermaphroditus an ad testamentum ad- § 1.—La calidad del sexo predominante muestra

(1) ¡IaL; Licniu, el códice FI.; I&ianus, (en lugar de () Rhemnia, JIaL; flhenii, las edicéone pr,'fr,Was por
Licijus Ru5nu), VuIg. Schrad.
2 '1s5. Bas. (5) H&: repetendaruin, el códice FI.
(I) lll.,H'al. (6 lulianus libro ringuari de atuta1ihu! Ha 1.
Tirso 11—II


106 DtcflS13.—LIflflO Xtr ¶FIT[5L0 y

hEbetE possit, qualitas sexus incalescentis (1) si el hcrnafrodita puede ser presentado como tes-
ostendit. tigo para un testamento.
16. Itmt libro V. SiLte?itar.'n, (2)—QuE fal- 18. EL nsuo; Sentencia, libro V.—Los que
so vel vario testimonia dixerunt, vel utrique parti prestaron testimonio con falsedad ó con variedad,
prodidcrunt, a ludid bus competenter puniUnt nr. Ó los que fueron testios
e por ambas partes, son cas-
tigados competentemente por los jueces.

17. ULPIAXUS libro singulari flegularum (l). 17. ULPIANo; Reglas, libro único.—El padre y
—Pater et filias, qui En potcstate eius est, ¡ten¡ duo el hijo, que está bajo la potestad de él, y también
fratres, qui En ciusdein patris potestate sant, testes dos hermanos que están bajo la potestad de un mis-
istrique En eodern testamento ve[ eodeni negotio mo padre, ambos puedei ser testigos en un mismo
fien pos8uhlt, quoniam nihil noeet, ex tina domo testamento ó en un mismo negocio, porque en na-
plures testes alieno negotio adhibeni. da perjudiea que de una sola casa se presenten va-
tios testigos en un negocio ajeno.

18. PAULUS libro II. de AduUeriis.— Ex co, 18. PAulo; De los adulterios, libro 11.—Por
quod prohibet lex lulia de adulteriis testimonium cuanto la ley Julia sobre los adulterios prohibe que
dicere condemnatam mulierem, colligit ur, e LEam la mujer condenada preste testimonio, colígese que
mulieres testimonii in indicio dicendi ius liabete. también las mujeres tienen el derecho de prestar
testimonio en juicio.

19. Ur,PIANuS libro VIII. de Officio Proconsu- 19. ULPIANo; Del cargo de Procónsul, libro
lis. —Inviti testimoniu.m non dicunt publicani, item VIII—Contra su voluntad no prestan testimonio
15, qui non detrctaudi (4) testiinonii causa abc- los publicanos, asimismo el que estuviere ausente
nt, itein Es, qui quid cxercitai praebenduin (.5 no por causa de rehusan su testimonio, y tampoco el
condu x en t. que hubiere tomado en arrendamiento suministrar
algo al ejército.
§ 1.—Sed ne pupillis testiinonium denuntiari § 1 —Pero tampoco puede reclamarse testimonio
potest. ti los pupilos.

20. VENLrLEEUS libro II. de Iudkiis pablicis.— 20. VENUÍ.Ero; De los juicio.públicos, libro II.
In testimoniuni acdusator citare non debet eum, —El acusador no debe citar para testimonio al que
qui indicio publico reas cnt, ant qui mEnor viginti fuere neo en juicio público, ó al que fuere menor
aunEs Cnt. de veinte aEtos.
21. ARCADIUS, qui et CilAulsius, libro singula. 21. ARCADIO, también llamado CAnisIo; De tos
rl de testibug.—Ob carmen famosum damnatus in- testigos, libro único.—El condenado por algún li-
testabilis fit. belo infame se incapacita para ser testigo.
§ 1.—Illad quoque incunetabile est, ut, si res § 1.—Es también indudable, que, si el caso lo
exigat, non tautum pnivati, sed etiam Magistratus, exigiera, prestarán testimonio no solamente los
si ¡ti praesenti sint, testimonium dkant. 1tin Se- particulares, sino también los niagistrados, si es-
natus censuit, Praetorein testimoniuni dare debe- tuvieran presentes. Asimismo determinó el Sena-
re En indicio adultenii causa. do, que el Pretor debe prestar testimonio en juicio
por causa de adulterio.
§ 2.—Si ea re¡ conditio sit, ubi aienaiiuni te- § 2—Si tal fuera la condición del negocio, que
stem, ve! SluliEeEfl personam admittere eogimnr, nos veamos obligados fi admitir como testigo A un
sine Corniciitis testimonio eius eredendum non est. gladiador, ó fi otra persona semejante, no se ha de
dar crédito á su testimonio sin sujet.arloal tormento.
§ &--Si testes oinncs eiusdcin lionetatis et Cxi- § 3.—SE todos los testigos fueran de la misma
stirnationis sint, et negotii qualitas ac iudicis mo- honradez y estimación, y .on ellos concurren ail la
tas cum hEs coneurnit, seqaenda sant omnia testi- calidad del negocio comimo el sentir del juez, se ha
monia; si vero ex his quidam eorum aliad dixenint, de estar fi todos los testimonios; pelo si algunos de
Hect impari numero, eredeadum est; sed quod na- ellos hubieren dicho cosa distinta, se ha de dar cré-
turae uegolii conveuit, et quod inimicitiae ant dito airi• al número desigual; pero en lo que con-
gratine sus picio nc ennet; confi rmabitque i udex viene con la naturaleza del negocio, y está exento
iuotum animE sui ex argumentEs, et testirnouiis, et de sospecha de enemistad ó de favor; y el juez con-
quae reí aptiora, et vero I)1OxirniOra esse compe- firmará con los argumentos y los testimonios la in-
rerit; non enim ad multitudinein respici oportet, clinación. de su ánimo, y lo que hallare que es más
sed ad sinecram testimonioram fidem, et testimo- adecuado al asunto, y más aproximado fi la verdad;
nia, quibus potius lux venitatis assistit. porque no debe atenderse fi la multitud, sino fi la
sincera fé de los testimonios, y fi los testimonios en
que más bien se halla la luz de la vendad.
22. VENULEIUS libro Ir. de Of/Ido Pi-ocousu- 22 VEurEYo; Del cargo de Procónsul, libro
lis—Curent Magistratus cuiusqie Ion, testar¡ yo- ti. —Cuiden los magistrados de cualquier localidad,
lentibus et se ipsos, et alio3 testes ve[ signatores nsj de j:oncise ellos mismos, como de poner á otros

(1) invalescentis, ofres en Hal. (4) ¡IaL; dctractandi, el dcc 11.


() l'éa,ue Penh Senli. rece. V. l5.. .. (5) Taur. según d el eóltee FI.; qui exercitul
) Vin ima UIpianrFrogin. XX. . J. peendm, según la c.w,i'nra original; ¡Ji-.

DIGESTO.--LJDflO XI1: TITULO VI 107
praebere, que faeilius negotia exj1ieentur, et pro testigos ó selladores, Ii disposición de los que quie-
batio rernu' salva sit. ran testificar, fin de que mas fácilmente se di-
luciden los negocios, y quede ii salvo la prueba de
las cosas.
23. IDne libro 1. de Iudiciis publici. -Pro. 23. EL 11sMo; De los juicios públicos, libro 1.
duci testis is non potest, qui ante in eum reuin te- —No puede ser presentado como testigo el que an-
stimoniurn dixit. tes prestó testimonio contra el niismo reo.
24. PAuLus libro V. Senlsnaarurn (1).— Te- 24 P.%uLo; Sentencias, libro V.—No pareció
stes eos, quos accusator de domo produxerit, in- bien que se interrogue á los testigos que el acusa-
terrogari non placuit. dor produjere de su casa.
25. AECADJCS, qu.i el CHAR1SIUS, libro dngulari 25. ARCADIO, tainfrén llamado CAn.s1o; De ¡08
de terlibu.5.— Mandat.is cavetur, ut Praeides aL- testigos, libro único. - Previénese en mandatos,
tendant, nc ])atrorii in Causa, Cuí patrociniulu prao- que atiendan los Presidentes á que los patronos no
stitenint, testirnonium disant; quod et in exseea- presten testimonio en la causa en que prestaron su
toribus negotiorum observanclum est. patrocinio; lo que se ha de observar también res-
pecto á los ejecutores de negocios,
TIT. VI TÍTULO VI
DE lVft]S ET FACT! 1GNORATIA DL LA IGNORANCIA DE DEREChO Y DE HECHO
ÍCj'. Cod. 1. 18. II. 5.1 [1'&ose Cúci. 1. 13. II. !.]

1. PAULUS libro XLIV. ad Ediclurn.— Igno- 1. PAuLo; Comentarios al Edicto, libro XLIV.
rantia vel f'acti, vel iuris est. —La ignorancia es ó de hecho, 6 de derecho.
§ 1.—Nam si quis nesciat decessisse eum, enius § 1.—Porque si alguno ignorase que falleció
bonorum possessio defertur, non eedit ci tcmpus. aquel cuya posesión de bienes se le defiere, no
Sed si seiat quideni dcfiinctuin esse cognatum, un- corre para él el tiempo. Mas si verdaderamente su-
seiat autein proxirnitatis nomine bonorum posses- piera que el difunto era su cognado, pero ignorase
sionem sibi deferri, ant se sciat seriptuin heredeni, que se le defiere i él la posesión de los bienes por
neselat autem, quod scriptis heredibus bonorum razón de proximidad, ó si supiera que él fi.ié insti-
possessiou cm Praetor prumittit, cedit ci tempus, tuido heredero, pero ignorase que el Pretor prome-
quia in iure errat. Idem est, si frater consangui- te la posesión de los bienes á los herederos insti-
neus defuneti eredat inatrein potiorein esse. tuidos, corre para él el tiempo, porque yerra en
cuanto al derecho. Lo mismo ea, si ci hermano con-
sanguineo del difunto creyera que la madre era de
mejor derecho.
§ 2. - Si quis neseiat se cognaturn e3s, interdum § 2.—Si alguno no supiera que él era cognado,
ja jure, interdum in facto errat; nam si et liberum ti veces yerra en cuanto al derecho, ti veces respec-
se cssc, et ex quibus natus sit sciat, iura autem te al hecho; porque si supiera, que él es libre, y de
eognationis habere se nesciat, la iure errat. At si quiénes haya nacido, pero ignorase que tenla los
quis forte expositus, quorum pareutuin csset igno- derechos de cognación, yerra cu cuanto al derecho.
iet, fortasse et serviat alieui putans se servtun Mas si alguno, siendo acaso expósito, ignorase de
esse, in facto magis, quam in iure crrat. qué padres fuese, y prestara quizá servidumbre ti
alguien creyendo que él era esclavo, yerra más
bien en cuanto al hecho, que respecto al derecho.
§ L—Itcm si quis sciat quidcm allí delatain esse § 3.—Asimismo, si alguno supiera ciertamente
1)onorum l)ossess!oncn), nesciat autem ci teinpus que fué deferida ti otro la posesión de los bienes,
praeteriissc bonorum possessionis, in facto errat. poro ignorase que ti este se le pasó el tiempo de lapo-
idem est, si putet eum bonorum possessioneiu ac- sesión de los bienes, yerra en cuanto al hecho. Lo
cepibse, Sed si sciat eum non petiisse, tempusque mismo es, si creyera que él recibió la posesión de
praeteriisse, ignoret autein sihi ex sileeessorio los bienes. Pero si supiera que no la pidió, y que
capite competere bonoruin posscssionem, cedet ci se le pasó el tiempo, pero ignorase que á él le com-
teinpus, quia in iure errat. peto Ja posesión de los bienes por derecho de suce-
sión, correrá el tiempo para él, porque yerra en
cuanto al derecho.
§ 4.—Idem dicemus, si ex asse boros institutus § 4.—Lo mismo diremos, si instituido heredero
non ptttet se bonorum possessionein jetere posse universal no creyera que él podía pedir Ja pose-
ante aportas tabulas; quodsi nesciat esse tabulas, sión de los bienes antes de haber sido abierto el tes-
in facto Crrat. tamento; pero si ignorase que habla testamento,
yerra respecto al hecho.
2. NERATIIJS libro V. Membranarurn.—In omni 2. NERÁCJ0; Pergaminos, libro V . —El error de
parte error in inre non eodem loco, quo facti derecho no deberá ser considerado de todo punto
ignorant.ia, haberi debebit, quum ms finitum et en el mismo lugar que la ignorancia de hecho, co-
possit cese, et debeat, facti intcrpret.atio plerumque rno quiera que el derecho pueda y deba ser defini-
etiam prudentissjmos failat. do, y la interpretación del hecho engañe las más de
las veces aún ti los más prudentes.
(1) Véno s e 1:ii Sn». r'e. 1'. 15 . 1., Collal. » 1Iu.
el Rooi. J. f

108 tIGE$T0.—Lt131t0 XXIII TITULO vr

3. Pooius libro III. ad Sabinnrn.—P1uri- 3. Porouo; Comentarios d Sabino, libro ¡It.


mum interest, utrum quis de alterius causa et fa- —Hay mucha diferencia, si alguno no supiera res-
oto non sciret, an de jure suo ignoret (1). pecto 4 causa y A hecho de otro, ó si ignorase en
cuanto 5. su propio derecho-
§ 1..—Sed Cassius ignoiantiam Sabinum ita ae - § 1.—Pero dice Cassio que Sabino opinó, que la
cipiendam cxistirnasse refert, non d3perditi et ni- ignorancia debe estimarse de este modo, no de un
rnium securi hominie. hombre abandonado y demasiado confiado.

4. IDEM Libro XIII. ad Sabinum. Inris igno-


- 4. EL MISMO; Comentario á Sabino, libro XIII.
rantiarn in usucapione negatur prodeese f.cti Niégase que la ignorancia de derecho aproveche
vero ignorautiam prodesse constat. en la usucapióu, pero consta que aprovecha la ig-
norancia de hecho.

5. TEItENTITIS OLEMIcNS libro II. ad iegern lu- 5. TELIENCLO CLEMENTE Comen t arios ti la ley
liam et Papiam. —Iniquissimurn videtur, duiquam Julia y Papia, libro 11.—Parece muy injusto que
scicntiarn alterius, quam suam nocere, vel igilo- 5. uno le perjudique la ciencia de otro, como la
rantiam alterius atii profuturain. suya, ó que le haya de aprovechar A uno la igno-
rancia de Otro.

8. ULPIANUS libro XVIII. ad le.qern. Iulianr el 6. ULPIANO; comentarios á la Ley Julia y Papia,
Fapianl. Nee supina ignorantia ferenda est fa-
— libro XVIII.—Y ni se ha de admitir la supina ig-
ctuni ignorantis, ut neo sorupulosa inquisitio exi- norancia del que ignora un hecho, corno tampoco
genda; scientia enim lioc modo aestiinanda est, ut se ha de exigir una investigación escrupulosa; por-
noque negligentia crasa, ant nimia securitas satis que la ciencia se ha de estimar de este ¡nodo, que
expedita sit, neque delatoria curiozitas exigatur. ni sea bastante excusada una crasa negligencia, 6
demasiada confianza, ni se exija una curiosidad de
delator.

7. PAr 1NIANUS Libro XIX. Quaetionum. Tu-


- 7. PAPin ANO; Cuestiones, libro XIX.—La ig-
ns iguorantia non prodest acquirere volentibus, norancia de derecho no aprovecha A los que quie-
uum vero petentibus non iiocCt. ren adquirir, pero no perjudica 5. los que piden lo
SUYO.

8. IDEM libro L Defi itionum.—Error facti ne 8. EL Misf o; Definiciones, libro 1.—El error de
maribus quidem in damnis vel compcudiis obest, hecho no perjudica ciertamente A los varones en
iuris antcm error ncc ferninis in compendiis pro- los daños ó cii los provechos, pero el error de dere-
dest; cetcrum onmibus inris error in datunis arnit- dio no aprovecha tampoco á las mujeres en los be-
tendae re¡ suae non nocet. neficios; mas el error de derecho no perjadica 5.
nadie en el riesgo de perder su propia cosa.

9. PAULUS libro singalari de iuris et facti 9. PAULO; De la ignorancia de derecho y de he-


ignora ntia. Regula est, iuris qnidem ignoran-
- cito, libro único.—La regla es, que 5. enda cual lo
tiam cuique nocere, facti vero igiiorantiarn non perjudica ciertamente la ignorancia de derecho,
nocere. Videamus igilur, in quibus epeciebus lo- pero no la ignorancia de hecho. Veamos, pues, en
eum habere possit, ante praemieso, quod minen- qué cosas pueda tener lugar, sentado antes que
bus vigintiquiuque annis ius (2) ignorare permis- está permitido 5. los menores de veinticinco años
sum est, quod et ¡ti ferninis la quibusdani causis ignorar el derecho, lo que se dice también respecto
propter sexus infimniitatcin dieltur; et ideo sicubi de las mujeres en algunos casos por razón de la
11011 ost delictum, sed inris ignorantia, non laedun- debilidad de su sexo; y por lo tanto, cuando no
tur. Iiac ratione, si mirtor vigintiquinque aunis hay delito, sino ignorancia de derecho, no SC per-
flhiofamilias erediderit, subveuitur ci, nl non vi- judican. Por esta razón, si un menor de veinticinco
deatur fihiofarnilias credidisse. años hubiere prestado 4 un hijo de familia, se le
auxilla, de modo que no se considere que prestó 5.
un hijo de familia.
§ 1.—Si flhiusfaniilias miles a cominititone heres § 1.—Si un hijo de familia, militar, instituido
institutus uesciat sibi etiam cine patre licere adi- heredero por un compañero, no supiera que le era
re, per Constitutioues principales ms ignorare po- licito adir la herencia añil sin su padre, puede por
test; el ideo ci dies aditionis tuon) i) cedil. las Constituciones de los príncipes ignorar el dere-
elio; y por lo tanto no corre para él el día de la
adicin.
§ 2.—Sed facti ignoranlia ita dernum cuique non § .—Pero la ignorancia de hecho solamente no
nocet, si non ci summa negligentia obilciatur; quid perjudica A cada cual, si no se le objetara una su-
eniirn, si omnes in civitate sciant, quod íllo soltis ma negligencia; porque, ¿qué se dirá, si en la ciu-
ignorat? El recte Labeo definit, scientiarn noque dad supieran todos lo que solo él ignora? Y acer-
cLlriosissirni, neque negligentissimi honiinis aoci- tadamente define Labeán, que no se ha de enten-
piendam, verum eius, qui eam rent diligeuter iii- der la ciencia, ni como de un hombre muy curioso,
quirendo notam habere possit. ni como la del muy negligente, sino corno Ja del
que pueda tener conocimiento de la cosa inquirién-
dola con diligencia.

(1) IIa1. igTvrat. el cd:e F'L - i xp - '; x pi;ev&;, {e ceUt .líe adttio-
ç^) ius, oniÍele ¡fol. ius, Ba.

DIGnSTO.—LIBItO XXII: TITULO VI 1o,
§ 3.—Sed iuris ignorantiam non prodesse, Labeo § 3.—Pero opina Labeón, que de este modo ha de
ita accipiendum existimat, si iuriseonn)ti copiam entenderse que Ja ignorancia de derecho no apro-
haberet, ve! sua prudentia iustructus sit, ut, en¡ vecha, si uno tuviera medio de aconsejarse de un
facile sil scire, el detrimento sit inris ignorantia; jurisconsulto, ó estuviese instruido por su propia
quod raro aceipiendurn est. cultura, de suerte que la ignorancia de derecho sea
en detrimento de aquel á quien be sea fácil saber;
lo que rara vez se ha de admitir.
§ 4.—Qui ignoravit dominum esse Mvciiidito- § 4.—Cuando uno ignoré que era dueño el ven-
rem, plus in re est, quam in existimatione mentis, dedor de la cosa, hay más en Ja realidad que en la
et ideo tametsi existimet, se non a domino emere, apreciación de la mente, y por esto, aunque piense
tamen, si a domino el tradatur, dominus efeitur. que no compra del dueño, sin embargo, si por el
dueño se le entregara, se hace dueño.
§ 5.—Si quis ius ignorans lego Falcidia usus § -Si ignorando alguno el derecho no hubie-
non sit, nocere ej dicil epistola Divi Pu. Sed et ra usado de la ley Falcidia, dice una epístola del
lmperatores Severus et Antoninus in hace verba Divino Pb, que esto le perjudiea. Pero también los
rescripserunt: «Quod ex causa fideicommissi mdc- Emperadores Severo y Antonino contestaron por
bitum datum est, si non por crrorem solutum est, rescripto en estos términos: Lo que se dió por cau-
repetí non potest quamobrem Cargiliani (1) here- sa de fideicomiso, no siendo debido, si no se pagó
des, qui, qunm ex testamento eius pecuniam ad por error, no puede repetirse, por Jo cual, los here-
opus aquaeductus Reipublicae Cirtensium (2) reli- deros de Cargiliano, que, habiendo pagado en vir-
ctam solvcrint, non solum cautiones non exege- tud del testamento de este cierta cantidad dejada
runt, q'uae interpon¡ solent, ut quod amplius ce- á la República de los Cirtenses para la obra de un
pissent municipes, quam por legem Falcidia!n acueducto, no solo no exigieron las cauciones que
Iicuisset, reddereut, verum e.tiam stipulati sunt, suelen interponerse, para que los habitantes del
nc ea summa le dios 115113 converteretur, el scien- municipio devolviesen lo que hubiesen recibido de
tes prudeutesqile pass¡ sunt, eam pecuniam in más sobre lo que por la ley Faleidia hubiese sido
opus aquaeductus impendi; frustra postulant red- licito, sino que además estipularon que aquella su-
di sibi a Republica Cirtensium (3), quasi plus de- ma no fuese invertida en otros usos, y á ciencia y
bito dederint, quum sit utrumque iniquuxn, peen- paciencia consintieron, que la suma se gastase en
niam, quae ad opus aquaeductus data est, repeti, la obra del acueducto; en vano pretenden que se
et Rempublicam ex corpore patrimonii sui impon- les devuelva por la República de los Cirtenses, cual
dore, et in Id opus, quod totum alienae liberalita si hubieren dado más de lo debido, corno quiera
ti s gloriam repraesentet. Quodsi ideo repetitionem que sea injusta una y otra cosa, que se repita el di-
eius peeuniae habere credunt (4), quod ir:peritia nero que se dió para la obra de un acueducto, y
Japsi legis Falcidiac beneficio usi non suut, sciant, que la República gaste de los fondos de su patri-
ignoralltiam facti, non inris prodesse, nec stuitis monio, y para esta obra, que en su totalidad repre-
sobre succurri, sed errantibus». Et hect munieipum senta la gloria de una liberalidad ajena. Pero si
inentio in bao epistoha fiat, tamen et in qualibet creen que tienen la repetición de este dinero por
persona idem observabitur. Sed neo, quod in ope- esto, porque engañados por su impericia no usaron
re aquaeductus relieta esse pecunia proponitur, in del beneficio de la ley Falcidia, sepan, que aprove-
huno solum casuin eessare repetitionem dicenduin cha la ignorancia de hecho, no la de derecho, y que
est; nam initium Const.itutioiiis generale est, de- no se suele anxilirr á los necios, sino á los que ye-
monstrat enim, si non per errorem sohitum sit rran». Y aunque en esta epistola se haga mención
fldcicomrnissum. quod indebitum fuit, non vosse de los habitantes de un municipio, sin embargo, so
repeti. Item et illa pars aeque generaba est, nt, observará lo mismo también respecto de otra cual-
qui iuris ignorantia legis Fakidiae beneficio usi quier persona. Pero, porque re propone que el di-
non sunt, (ncc) possint repetere; 'it secnndum hoe nero fué dejado para la obra de un acueducto, tam-
poasit die¡, etiamsi pecunia, quae per fideicommis- poco se ha de decir que en este solo caso no hay Ja
sum relicta est, quaeque soluta est, non ad aliquid repetición; porque el comienzo de la Constitución es
faciendum rehicta sit, el hect cousumta non sit, general, pues demuestra, que si no por error se hu-
sed extet apud eum, eui soluta est, cessare repeti- biera pagado el fideieomiso, que no fué debido, no
ti onem. se puede repetir. Asimismo, también es igualmen-
te general aquella parte, en virtud de la que tam-
poco pueden repetir los que por ignorancia de de-
recho no usaron del beneficio de la ley Falcidia; de
suerte que según esto puede decirse, que aunque
el dinero, que se dejó por fideicomiso, y que se pa-
gó, no se haya dejado para hacer alguna cosa, y
aunque no se haya consumido, sino que exista en
poder de aquel á quien fué pagado, no hay la re-
petición.
10. PAPINIANUS libro VI. Re.pon.sorum -- Im- 10. PAPINIAIW; Reepucstas, libro VI.—Se en-
puberes sine tutore agentes nihil posse ve¡ (5) se¡- tiende que nada pueden ó saben los impúberes que
re intelhiguntur. obran sin la intervención de su tutor.

i!) arifi fl , CO /etura Di.


(vi,ei,siuiii, ¡ial. Valg. () Segó'i lae,critura oriqinal, Br.; vel, o,niteia 7u#,
b Cvreaensiiu, ¡fol. según corrección del códice FI; uihfl poise de facto vel de
(1) ( licunt, fIat. míe treire iotetiiguetur, Fiat.

.110 nro ESTO. --L1flUQ XXIII: tTtiLO 1

LIBER VICESIMUSTERTIUS LIBRO VIGÉSIMO TERCERO


TIT. 1 TITULO 1
DE SPONSALIBITS DE LOS ESPO8ALES
[Cf. Cod. [ Véase CÓL. 1, 1.24

1. YLOliENTINUS libro III. Institutionurn.- 1. FLORENTINO; instituta, libro II!. —Los es-
Sponsalin sunt rnentio el repromissio nuptiaruni l)OflSiileS son mención y promesa de futuras nup-
futurarum. cias.
2. ULPrAErS libro siiigulari de Sponsalbus.— 2. ULPIANO; De los Espon.saie., libro tnico.—
Sponsalia autem dieta sant a spondendo, nam mo- Pero dijéronse esponsales, de spondere [prometer],
ns fuit veteribus stipulari el spouderc sibi uxores porque fué costumbre de los antiguos estipular y
futuras; prometer para si sus futuras mujeres;
3. }'iusi-rirçrs libro III. Intitutionun. - 3. FLOREIÇTNO; Ia.ltituta, libro III. - de donde
unde el sponsi spollsaeque appellatio nata e-st. nació la denominación de esposo y do esposa.
4. Ur.ri'us libro XXXV. ecl Sabinurn.—Sut- 4. Uirr.o; tiornentariosá Sabino, libro XXXV.
fieit nadas conseusus ad constituenda sponsalia. —Basta el nudo consentimiento para constituir los
esponsales.
§ 1.—Penique constal, el absenti absentem de- § 1.—Finalmente, consta que también el ausen-
spondcri (1) posse, el loe quotidie fien. te puede contraer esponsales con otro ausente, y
que esto se hace todos los días.
5. POMPONIUS libro XVI. ad Sab4um.-1[aec S. Poreoio; C'omentario á Sabino, libro X 1I.
ita, si scient-ibus lis, qui absiul, sponsalia fiaut- —Esto as!, silos esponsales se hicieran sabiéndolo
aut si postca ratum habuen[nt. los que estén ausentes, ó si después los hubieren
ratificado.
6. ULPIANUS libro XXXVI. (2) ad Sabinum.— 6. ULPIANO; Cjinent,wios d Sabino, libro
Si puellae tutores ad fluienda (.'l) sponsalia lun- XXX VI.—Si los tutores de la doncella enviaron un
tium nhisarunt, non putarem suffecturam ad dis- mensajero para extinguir los esponsales, yo no
solvendarn uuptiarurn spern huno nunlinni, non creerla que bastarla este mensajero para disolver
Inagis, quaiu sponsalia posse eos solos Constituere, la esperanza de las nupcias, así como no pueden
nisi forte omnia isla ex votuntate puellae fata ellos solos constituir los esponsales, u. no ser acaso
int-. que todo esto se haya hecho por voluntad de la
doncella.
7. PAULUS libro XXXV. ad Edictum. -.-- lu 7. PAULO; Comentarios al Edicto, libro XXXV.
sponsalibus nihil interest, utruni testatio interpo- —Ea los esponsales nada importa que se interpon-
natur, an aliquis sine seriptura spondcat. ga atestación, ó que alguno prometa sin escritura.
§ 1.—In sponsalibus etiant consensus eorum § 1.—En los esponsales se ha de exigir también
exigondus est, quonun iii nuptiis desideratur; in- el consentimiento de aquellos de quienes se requie-
telhgi tarnen seinper filme patrem eousciitire, nisi re en las nupcias; mas escribo Juliano, que se en-
evidenter dissen tial, Iuíiau us senibit. tiende que el padre da siempre su consentimiento
á Ja hija, si no mostrara evidentemente su disenso.
S. GAIUS libro XI. ad Edktuni S. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, Li-
Furor quin
quin sponsalibus impedimento sil, plus bro XI.—Es inuis que evidente, que la locura sea
quain manifestuni est, sed postea intervenicus impedimento para los esponsales, pero sobrevinien-
sponsalia non ivfininat. do después 110 invalida los esponsales.
9. ULPIANUS libro XXXV. ad Ed-ictum.— 9. Ui. I'I A xo; Comentarios al Edicto, libro
Quaesitum est apud Iulianum, an sponsalia smI XXXV. --Pregún tase Juliano, si haya esponsales
ante duodecimum alinum (4), si fiterint uuptiae antes del duodécimo ario, si se hubieren concerta-
collatae. El semper Labeonis sententiam probavi do las nupcias. Y siempre aprobé la opinión de La-
existiruantis, si quideni praecessenint spousalia, beon, que cree, que si verdaderamente hubieren
durare ea, quamvis ¡ti domo loco nuptae esse 000- precedido los esponsales, subsisten estos, aunque
pci-it (5); si vero non praecesserint, hoe ipso, quod la mujer haya comenzado á estar en la casaca ca-
iii doinum deduela ccl, non videri sponsalia fact-a; lidad de casada; pero que si no hubieren precedi-
quam sdntcntiarn Papluianus quoque probat. do, por esto mismo, porque fué llevada 4 la casa,
no se consideran contraidos los esponsales; cuya
opinión aprueba también Papiniano.
(1) rI.pofls.ii, ¡Jal.
(!) XXV., ¡Ial.
43) iIringeiidi. Mal. Vt(g.
() XII, aunos, Vu7. 5 a doiuo nulti cs'e cocVeit,

MG ESTO. —LIBRO XXIII: TITULO 1 :111

10. IDEM lil)rO III. Di.spuaflonurn.--In pote- 10. Ei MiSMO; Disputas, libro IIL—Permane.
state manente fila pater sçonso nuutium remitterc deudo la hija bajo la patria potestad, puede el pa-
potest, et sponsalia dissolvere; enimvero si einan- dre enviar mensajero al esposo, y dioIver los es-
cipata est, non potest rieque nuntiiim remittere, ponsales; pero si esta emancipada, no puede ni en-
necjiie quite dotis causa data snnt. condicereí ¶psa viar mensajero, ni reclamar por la condicción lo
euim filia nubenclo effieiet dotem esse, condictio- que se dió por causa de dote; porque casándose ha-
nernqae extinguet, quite causa non secuta nasc rá misma hija que exista ha dote, y extinguirá la
poterit, nisi forte quis proponat, ita dotem patrem condicción, que podrá nacer por no haberse verifi-
pro emancpata fila dedisse, ut, si nuptiis non cado la causa, á no ser acaso que alguno diga, que
eonsentiret vel contratis, vel non contractis (1), el padre dió la dote por la hija emancipada con Ja
lepeteret, quae dederat; tune enim habebit repe- condición de que si no asintiese á has nupcias, óra
titionem. contraidas, ora no contraidas, repetirla lo que ha-
bla dado; porque entonces tendría ha repetición.

11. IULIAXUS libro XVI. Dige4orum.— Spon- 11. JULIANO; Digesto, libro XVI.—Los espon-
salia, sieut nuptiae, consensu contrahentium flunt; sales, como has nupcias, se contraen con el consen-
et ideo sicut nuptiis, ita spensahibus flhiamfamilias timiento de ios contrayentes; y por esto conviene
consentire oportct. que corno en las nupcias. asi también en los espon-
sales preste su consentimiento la hija de familia.

12. ULPIANUS libro singulari le Sponsalibus 12. ULPIANO; De Los Esponsales, libro único,—
—Sed quae patris voluntati non repugnat, censen- Pero se entiende que consiente Ja que no se opone
tire intefligitur. á ha voluntad (le su padre.
§ 1.----Tunc autem solum d!ssontiendi a patre § 1.—Mas concédese á la hija facultad para di-
hicent-ia flhiae conceditur, si indignum moribus sentir de su padre solarnénte cuando el padre le
ve] turpem spondum ci pater ehigat. elija esposo indigno por sus costumbres, ó torpe.

13. PAULUS libro Y. ad Edicturn.—Filiofami- 13. PAULO; Comentarios al Edicto, libro V.—
lías (2) dissentiente sponsalia nomine cias fieri non Disintiendo el hijo de familia, no pueden hacerse
possunt. esponsales á su nombre.

14. MODESTINUS libro IV. Differen liar¿ in. - 14. MODESTINO; Diferenciar, libro IV.—Para
In sponsalibus contrahendis actas contrahentium contraer esponsales no está definida Ja edad de los
defluita non et, ut in matiimoniis; quapropter et contrayentes, como para los matrimonios; por Jó
i primordio aetatis sponsalia etfiei possunt, si mo- cual, pueden contraerse esponsales aún desde ha
do id fieri ab utraque persona intefligatur, id est, primera edad, con tal que se entienda que esto se
si non sint minores, quam Septem anfliS. hace por una y otra persona, esto es, si no fueran
menores de siete años.

15. IDsiM libro sin gulari de enncteatis casibu. 15. EL MISMO; Casos ilustrados, libro único.—
—Tutor factam pupilham suam ncc ipse axorem EA tutor no puede ni tentar por mujer á la consti-
ducere, nec filio sao in matrimonio adiungere po- tuida pupila suya, ni unirla en matrimonio á su hi-
test; scias tamen, quod de nuptiis traetamus, et ad jo; pero tén sabido, que lo que decimos de las nup-
sponsalia pentinere. cias, se refiere también á los esponsales.

16. ULPIAXUS libro Iii. ad iogen Iuliam et 16. ULPIANO; Comentarios d la ley Julia y Pa-
Papiani.—Orat.io 1w peratoruru Antonini et Com- pia, libro 111.—La Oración de los Emperadores An-
inodi, quae quasdam nuptias in personara (3) Se- tonino y Cómmodo, que prohibió ciertas nupcias á
natorum inbibuit, de sponsahbus nihil locuta est; los Senadores, nada dijo de los esponsales; pero
recte tamen diitur, etiarn sponsalia in his casibus con razón se dice, que en estos casos también los
ipso jure nuhlius esse momenti, ut snppleatur, quod esponsales son de derecho de ningún valor, para
Orationi deest. suplir lo que falta it la Oración.

17. GATUS libro 1. ad legem luliom el Papiam. 17. GAYO; Comentarios á la ley Jalia y Papia,
—Saepe instae ar, neeossariae causae non solunT libro 1—Muchas veces causas justas y necesarias
annum vel bienninm, sed ctiam triennium et qua- prolongan los esponsales no solamente un año, 6
dniennium, et ultenius trnhunt sponsalia, veluti dor, sino también tres, y cuatro, y aún más, por
valetudo sponsi sponsaeve vel mortes parentum, ejemplo, una enfermedad del esposo, ó de la espo-
aut capitahia crirnina, ant longiores peregrina tie- sa, ó el fallecimiento de los padres, ó crímenes ca-
nes, quae ex necessitate flant. pitales, ó viajes más largos, que se hacen por ne-
cesidad.

18. UrPIANus libro VI. ad Edictuni.—Iu spon- 18. -ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro VI.
salibus constituendig parvi refcrt, per se et coram, —En la constitución do los esponsales poco impor-
tu por internuntium (4), vel per epistolam, an ta si esto se hizo personalmente y presentes las par-
per ahum (5) hoc factinn est, et fere plerumqne tes, 6 por medianero, ó por carta, 6 por otro, y casi
conditiones i utei-positis pe.rsonis expediuntur. las más de las veces se conciertan las condiciones
mediando otras personas.

(1) vpl contracti', vol non contraetis, o,nifrlas IIül. (3) persona, Ha!.
2) Taur af1trjor corrección del oÓ,!ie li; filio- (4) nuntiain, Hal.
Ja: iilia -, segú n 1. C$rit,ua en0 iea 1, Br. (5) alud, Vulg.

11 fJIO15TO. LIBRO Xiiii: TiTYLO 11

TIT. II TÍTULO II

DE RITU NEJPTEARUM DE LA RITUALIDAD DE LAS NUPCIAS


[Cf. Cofl. V. 1-10.1 [Véase Cód. V. 4 10

1. MODESTINUS libro I. 1?gularurn. - Nuptiae 1. MODESTINO; egla., libro 1.—Las nupcias


sunt coniunctio maris et femiune, et (1) consor- son unión del varón y de la hembra, y consorcio de
tiurn omnis vitae, divini et humani iuris cornrnu- toda la vida, comunicación del derecho divino y
nicatio. del humano.

2. PAur.us libro XXXV. ad Edictltm.— Na- 2. PAULO, Cornntarios al Edicto, libro XXXV.
ptiae consistere non possunt, isi consentiant —Las nupcias no pueden subsistir si no consintie-
omnes, id est, qui co6unt, quorumque iii potestate ran todos, esto es, los que se unen, y aquellos bajo
sunt. cuya potestad están.
3. IDEf libro I. ad Sabinum.—Si nepotem ex 8. EL MISMO; Comentarios á Sabino, libro 1.—
filio, et neptem ex altero filio in potestate habeam, Si yo tuviera bajo ¡ni potestad un nieto habido de
nuptias inter eos me solo auctore contrahi çosse, un hijo, y una nieta habida de otro hijo, escribe
Pomponius seribit; et veru.m est. Pomponio, que pueden contraerse nupcias entre
ellos con ni¡ sola autoridad; y es verdad.

4. POMPONIUS libro hL ad Sabinum.— Mino- 4. Pooxro; Comentarios ci Sabino, libro 111—


iem annis duodecim nuptam tunc legitimara uxo- La casada menor de doce años será mujer legítima
rem fore, quum apud virutn explesset duodeim cuando haya cumplido los doce aflos ea poder del
anuos, varón.

5. IDEM libro IV. ad Sabinurn.—Mulierem ab- 5. Et MISMO; Comentarios ci Sabino, libro IV.
senti per literas eius, vel per iiuutium possc mi- —Está, admitido que una mujer pueda casarse con
bero placet, si in domum eius deduceretur; eam un ausente por carta de este, ó por mensajero, si
vero, quae aberset., ex literis vel nuntio suo duci fuera llevada a la casa del mismo; pero que la que
a manto non posse, deduetiQne enim Opus eme lii estuviese ausente no puede ser tomada como mu-
mariti, non ¡u uxoris domum, quasi ¡ti domiciliuni jer por carta, ó por mensajero suyo, por el marido,
matrimonii. porque es menester que la conducción sea á la casa
del marido, no á la de la mujer, como al domicilio
del matrimonio.
6. IJLPIANUS libro XXXV. ad Sabinum. - De. 6. U L r ANO; Corncntarios ci Sabino, libro
nique Cinna senibit: eum, qui absentem nccepit XXXV.—Finalmente escribe Cinna: se respondió,
uxorem, deiude rediens a coena luxta Tiberim que el que recibió por mujer á una ausente, y des-
periisset, ab uxore lugeuduni, responsum est; pués al volver de cenar hubiese perecido junto al
'riber, ha de ser llorado por la mujer;
7. PAUI us libro singulari ad ¿gm Faici- 7 PAULO; Comentarios ci la ley Falaidia, libro
diam ().—ideoque potest fien, ut ¡ti hoc casa único.—y por esto puede suceder, que en este caso
aliqua virgo et dotem, et de dote habeat actionem. tenga al'rina virgen dote, y la acción de dote.
S. P0MP0NIuS libro V. .ad Sabinum..— Liberti- S. Pourowio; Comentarios ci Sabino, libro V.—
rius libertinam mairem ant sarorem uxorem duce- El iijertino no puede tomar por mujer á la madre
re non potest, quiá hoc ius monibus, non legibus ó hermana libertina, porque este derecho fué intro-
introduetum est. ducido por la costumbre, no por las leyes.
9. ULPIANUS libro XXVI. (3) ad &tbinum.—Si 9. ULPIANO; Gomentarios ci Sabino, libro XXVI.
nepos uxoreni velit ducere aro furente, omnímodo —Si el nieto quisiera tomar mujer, estando loco el
patnis anetonitas eril necessaiia, sed si pater fu- abuelo, será absolutamente necesaria la autoridad
mt (4, avus sapiat, sufticit ay¡ voluntas. del padre, peto si el padre estuviera loco, y el abue-
lo estuviese cuerdo, basta la voluntad del abuelo.
§ 1. —Is, cuius pater ab hostibus captas est, si § 1.—Aquel, cuyo padre fué cogido por los ene-
non iutra trienniuin revcrtatur, rixorem ducere migos, puede tomar mujer, si no volviera dentro de
1)OtCSt. tres arios.
10. PAULUS libro XXXV. (5) ad Eclic.turn. - 10. PAULO', Comentarios al Edicto, libro XXXV.
Si ita pater absit, ut ignoretur, ubi sit, et an Bit, —Si el padre estuviera ausente de modo que se ig-
quid faeiendum est (6), merito dubitatur. Et si norase dónde esté, y si exista, con razón se duda
trienuium et'fluxerit, postq uain apertissime fucrit qué se ha de hacer. Y si hubieren pasado tres años,
pater ignotas, ubi degit (7), et an saper.stes sit, después que coxnpletlsimamente se haya ignorado
non prohibentur liberi Cius u.triusque sexiis ma- dónde mona el padre, y si aún vive, no se les pro-
tnimoniuni ve¡ nuptias legitimas contrahere. hibe á sus hijos, de uno y otro sexo, contraer ma-
trimonio ó legitimas nupcias.
(r) et, oi iela FlaL
(5) li bro 1. al LFgeni lul5JTn. ¡Jal. (5) XV., .1-Ial.
Çi) XX.'V. Ha 1. O;)si t, MaL
(4) HaL; luril, el códice FI. ) deat, ¡IaL Valj.

1>1GusCO.--LlB11D xxiii: T1'ULO 11 W
11. IUL1ANUS tib'o LXII. (1) Digeorum. -Si 11. JULIANO; Diyesto, libro LXJL--Si el hijo
films eius, qui apud hostes est, vel abst, ante del que está en poder de los enemigos, ó ausente,
trienriium capti vitatis vel absentiae patr!s UXOFCTU tomó mujer antes de los tres años de la cautividad
du:xit, ve] si filia iiupserit, puto, recte rnatrirnO ó de la ausencia del padre, ó si la hija de este se
nium vel nuptias contrahi, duinmodo earn filias casare, opino que legitiniarnente.se contrae el ma-
ducat uxoreni, vl filia tau nubat, cuias conditio- trimonio, ó las nupcias, con tal que el hijo tome
nem certum si t patrem uon repudiaturum. aquella mujer, ó la hija se case con tal individuo,
Cuya. condición sea cierto que el padre no la haya
de rechazar.
12 ULPIANU5 Wn'o XXVI. ad Sahwn. -Si 12. ULPIANO; Gomentaiio. ci Sabino, libro
qua mihi uxor mit, deinde a me repudiata nupsit XXVI—Si yo tuve una mujer, y después de re-
ei0, quem ego postea arrogavi, non suntnuptiae pudiada por mi se casó con Seyo, á quien después
inccstae. adrogué, las nupcias no son incestuosas.
§ 1.--Inter me et sponsam patris me¡ nuptiae § 1.—Entre mi y la esposa de mi radre no pue-
contrahi non possuiit, quamquarn noverca mea den contraerse nupcias, aunque propiamente no se
iTLOfl proprie dicatur. la llame madrastra Inla.
§ 2.—Sed et per contrarium sponsa mea patri § 2.—Pero por el contrario, tampoco mi esposa
meo nubere non poterit, quamvis nuriis non pro- podrá casarse con mi padre, aunque propiamente
dicatur. no se la llame nuera.
§ 3.—Si uxor inca post divortium alii nupserit, § 3.—Si mi mujer se casare con otro después del
et fihiam susceperit, putat lulianus, hane quidern divorcio, y tuviere una hija, opina Juliano, que es-
privignam non essc, verum nuptiis cine abati- ta no es ciertamente mi hijastra, pero que inc de-
nendum. beré abstener de contraer nupcias con ella.
§ 4.—Adoptivae sororis flhiain possum uxorem § 4 —Puedo tomar por mujer á la hija de una
ducere, cognata enim mea non est filia eius, quia hermana adoptiva, porque su hija no es mi cogna-
ayunculus nemo fit per acloptioneni; et cae demum da, porque nadie se hace tío materno por la adop-
cognation es contrahuntur in adoptionibus, qune cióli; y en las adopciones se contraen solamente
legitimac essent, id est, qaae agnatorum ms ha- aquellas cognaciones, que Serian legitimas, esto es,
berent; pari ratione et sororem patris mci adoptivi que tendrian el derecho de los agnados; por la
possum duecre, si non fait eodem patre nata. misma razón también puedo tomar por mujer á la
hermana de ini padre adoptivo, si no nació ella del
mismo padre.
13. inis libro XXXIV. ad Sa5inNrn. Si pa- 13 EL niasio; Comentarios d Sabino, libro
trona tain ignobilis sit, ut ci honestac sint, vel XXXI V.—i la patrona fuera de tan 1 ufima clase,
saltein liberti suí nuptiae, officio iudicis super hoe que para ella sean houests las nupcias, á lo menos
cognosceiltis hae prohiben non debent. con su liberto, no deben prohibirse aquellas por
ministerio del juez que conoce de esto.
14. PAIJLUS libro XXXV. (2) cuZ Ediclum.-- 14. PAUtO; Comentarios al Edicto, libro XXXV.
Adoptivus flhius si emancipetur, eam, quae patrie —E1 hijo adoptivo, si se emancipara, no puede to-
acloptivi uxor fnit, ducere non potest, quia nover- mar por mujer á la que fué mujer de su padre
cae loeum habet. adoptivo, porque tiene la condición de madrastra.
§ l.—]tem si quis flhium adoptaverit, § i—simismo, si alguno hubiere adoptado un
ciusdem, quae nurus loco est, no quidem post hijo, no podrá ciertamente después de la emanci-
emancipationem fui ducere poterit, quoniam al¡- pación de su hijo casarse con la mujer del mismo,
quando nUFUS e! fuit. que está en lugar de nuera, porque fué en algún
tiempo nuera suya.
§ 2.—Serviles quoque cognationes in hoe jure § 2.—También se han de tener en cuenta en es-
obeervandae sunt; igitur suam matrem xnauumis- te derecho has cognaciones serviles; as! pues, el
sus non dueet Exorem; tantimdem iuris est et in manumitido no tomará por mujer á su madre; y el
corone, et sororis fha. Idem e contrario dieendum mismo derecho rige también respecto á su herma-
est, ut pater fihiam non possit ducere, si ex servi- na, y á la hija de su hermana. Lo mismo por el con-
tute manumissi sint, cts! (3) diibitetur, patrem trario se ha de decir para que el padre no pueda
eum esse. Unde nec vulgo quacsitam fiiiam pater casarse con la hija, si hubieran sido manumitidos
naturalis potest uxorem ducere, quoniani in con- de la servidumbre, aunque se dude que él sea su
trahendia matrimoniis naturale ius et pudor inspi- padre. De aquí que e.l padre natural no puede to-
ciendus est, contra puclorem est autem, liliam uxo- mar por mujer á la hija habida del vulgo, porque
reni suam (4) ducere. al contraerse los matrimonios se ha de atender al
derecho natural y al pudor, y es contra el pudor
que tome por mujer á su hija.
§ 3.—Idem tarnen, quod in servihibus cognatio- § 3. -- Pero lo mismo que se ha establecido en las
nibus constitutum est, etiam ja servilibus affinita- cognaciones de los esclavos, se ha de observar tam-
tibus servanduni est, veluti ut eam, quae in con- bién en has afinidades de los mismos, por ejemplo,
tubernio patnis fuenit, quasi novercam non possim para que yo no pueda tomar por mujer, cual si fuere
dueere, et contra eam, quae in contubernio fllii mi madrastra, á la que hubiere estado en contu-
uerit, patrem (5) quasi nurum non ducere, aeque bernio con mi padre, y por el contrario, para que

(1) XVL, Ha&


( XV.. Ha¿. i) flhin snsm uzorerc. actr1ür1a,jieae Ijal.
e isi x—et du bitet ti r (ca 1a-ar de i—etsi y, Rol .5) pater, Vulg.
Touo 11—1

114 DIGESTO. —LIBRO XXIIL TITULO It

nec matrem cias, quam quis la scrvitute uxorem el padre 110 tome por mujer, cual si fuese su nuera,
habnit, quasi socrum; quam enim cogiiatio servilis á la que hubiere estado en contubernio con su lii-
iiitelligitur, quare non et afffuiitas intelligatui-? jo, ó igualmente, tampoco á la madre de la que al-
Sed in re dubia certius et modestias est, haiusmo- guno tuvo en servidumbre por mujer, cual si fuera
di nuptiis abstinere. su suegra; porque, si se entiende que hay cogna-
ción entre los esclavos, ¿por qué no se entende-
ra que también hay afinidad? Pero tratándose de
cosa dudosa es más acertado y prudente abstener-
se de semejantes nupcias.
§ 4. —Nunc videamus, quomodo noverca, et pri- § 4.—Veamos ahora cómo se entienden las pala-
vigna, et socrus, et nurus intelligantu.r, ut scia- bras madrastra, hijastra, suegra y nuera, para que
mas, quas non Iieeat ducere. Quidaru iiovcrcam sepamos con cuales no co licito casarse. Algunos
per se iatris axorem, et nurum fiii uorem, et entienden que por si es madrastra la mujer del pa-
priviguam uxoris ex alio manto fihiam iutelliguiit; dre, y nuera la mujer del hijo, é hijastra la hija de
sed quod ad liane causain, verjas est, ncc avi uxo. la mujer, tenida de otro marido; pero en cuanto á
rem, nec proavi duci posse. ])uas ergo ve] pIares esta causa, es más cierto que no se puede tomar
novereas ducere non poterit; non mirum, nam et por mujer ni á la mujer del abuelo, ni á la del bis-
is, qui adoptivus est, ilee natu.ralis patnis, nec abuelo. Luego no podrá uno casarte con dos ó más
adopt.ivi uxoL'em dueere potest sed et si piares madrastras; y no es extrafio, porque también el
uxores pater (1) habuerit, uu11an earum dacere que es adoptivo no puede tomar por mujer ni á la
pOlsUfli. Itaq nc socrus apl)ellatione non ta nturn de su padre natural, ni á la del adoptivo; pero si
uxoris meae mater, sed et avia, et proavia intelli- mi padre hubiere tenido muchas mujeres, tampoco
gitur, ut nailam earum dueere possim. Nurus puedo casarme con ninguna de ellas. Así pues, con
quoque appellatione non tantuni ful uxor, sed ct la denominación de suegra se entiende no solamen-
nepotis et pronepotis contiuctur, hect quidam has te la madre de mi mujer, sino también la abuela y
pronurus appellant (). Privigna quoque non so- la bisabuela, de modo que no puedo casarme COIL
lara ea mihi intelhigitui, quac uxonis mene filia ninguna de ellas. Y también con la denominación
est, sed el neptis et proneptis, ut nullam earuin de nuera se comprende no solamente la mujer del
ducere possim. Iteni cias matrem, qunin sponsain hijo, sino también la del nieto y la del biznieto,
habui, non posse me uxoreni dacere, Augustus aunque á estas las llaman algunos pronueras. Asi-
interpret&Lus est, faisse enim eam socrum. mismo, entiéndese por hijastra respecto de mi, no
solamente la que es hija de ¡ni mujer, sitio también
la nieta y la biznieta, de suerte que no puedo ca-
sarme con ninguna de ellas. Igualmente, Augusto
declaró, que no puedo tornar por mujer á la madre
de la que tuve como esposa, porque ella habla sido
mí suegra.
1. Piwcs libro IV. ILe.ponoruni.—Uxo- 15. PArnNIAN0; Raspucslas, libro IV.—No con-
rein quondani privigni coniungi matrimonio vitrici viene que la que fué mujer del hijastro se una en
non oportet, ncc in matrinioniuiu eonveuil-c llover- matrimonio con el padrastro, ni que la madrastra
cara cius (3), qui privignae maritus fuit. contraiga matrimonio con el que fué marido de
la hijastra.
16. P1UJLuS Libro XXXV. ad Edictnm. Orn- 18. PAULO; comentarios al Edicto, libro XXXV.
tione Divi Marci cavelur, ut-, si Senatoris fha li- —Dispónese en una Oración del Divino Marco, que
bertino iiupsisset, isee Iluptiae esseut; quam el si la hija de un Senador se hubiese casado con un
Seuatusconsultum seeutum cst. libertino, no existan nupcias; cuya disposición man-
tuvo también un Senadoconsulto.
§ 1.—Nepote uxorem ducente et fihius consenti- § 1.—Al tomar mujer el nieto debe consentir tam-
re debet, neptis vero si nubat, vohuntas et aucto- bién el hijo, pero si se casara la nieta, bastarán la
ritas avi sufflciet. voluntad y la autoridad del abuelo.
§ 2.—Furor contrahi matrimoniuni non Sinit, § 2. —La locura no deja que se contraiga matri-
quia cónsensu opus cst; sed recte contraetum non monio, porque es necesario el consentimiento; pero
impedit. 110 impide el debidamente contraido.

17. Gatus Libro XI. ad Edictum piorinciale. - 17. Gayo; Comentarios al Edicto provincial,
Per adoptionem quaesita fraternitas eousque hn- libro XL—La fraternidad adquirida por la adop-
pedit nuptias, donee manet adoptio; ideoque eam, ción impide has nupcias mientras subsiste la adop-
quam pater meas adoptavit, el emancipavit, pote- ción; y por lo tanto, podré tomar por mujer á la que
ro uxorein diicere, aeque et si me e[n&Ueipato mi padr adopté. y emancipé, ó igualmente, si ha-
111am in potestate (4) rctiuucrit, poterimus iungi biendo sido yo emancipado él la hubiere retenido
matrimonio. en su potestad, podremos unirnos en matrimonio.
§ 1. —Itaque volenti geiierum adoptare suade- § 1. - En su consecuencia, al que quiera adoptar
tur, aL fihiam einaacipet (5; similiter suadetur ci, á su yerno se le aconseja que emancipe á su hija;
qui uarum velit adoptare, ut emancipet filiara. J del mismo modo, al que quiera adoptar á su nue-
ra se le aconseja que emancipe á su hijo.
§ 2.—Amitam quoque et materterani, item ma- § 2.—También se nos prohibe tomar por mujer á

(1) adoptivus, inserto ¡Ial.


(2) aiipilent, Fiat. ¡-Ial.; ptetteÉtI, el (d'1iCi? FI.
FIUVCICSIfl Ci CJOVC ¡re, ¡ial, 5) Hal. l'utg.; emaniparet, el cóiiee FI.

DIGESTO.—LIBBO ¡xmi TITULO fl 115

gnam quoque amtam et mn.terteram rnagnam la tia paterna y . la materna, as¡ como también á
prohibemur uor€1n ducere, quamvis magna amita la hermana del abuelo y á la de Ja abuela, aunque
et matertera pinito gradu sint. Utique autem Ja hermana del abuelo y la de la abuela estén en
arnitam (1) et aniitnm rnagnam prohibernur uxo- cuarto grado. Pero se nos prohibe ciertamente to-
rem ducere, etsi per ndoptionein uobis coniunctae mar ron mujer A la tia paterna, y A la hermana del
int. abuelo, aunque estén ligadas A nosotros por la
adopción.
18. IULTA1US libro XVI. Digetoruv.— Nii- 18. JULIANO; Dige.'.to, libro XVL—No sojuzgan
ptiie int.er easdem personas nici volentibus paren- legitimas las nupcias entre unas mismas personas,
tibus reuovatae iustae non hahentur. sino habiendo sido renovadas queriéndolo los padres.

19. MÁnCIANTJS l i bro X VL In8tilulionun —Ca- 19. MARCIANO; Instituta, libro XVI.—Por el
pite trigesimoquinto legis Inliae (2). qui liberqs, capitulo trigésimo quinto de la ley Julia los que
quos habent in potestate, injuria prohibuerint dii- contra derecho hubieren prohibido que tomen mu-
cere nores, ve] nubere, vel qui dotem dare non jer, ó que se casen, los descendientes que tienen
volunt, ex Constitutione Divorum Severi et Anto- en su potestad, ó los que no quieren darles dote,
nini per Proeon gules Fra esid erque provinciarum son obligados en virtud de Constitución de los Di-
coguntur in matrimoniurn collocare, et dotare; vinos Se cro y Antonino por los Procónsules y los
prohib ere aute-m videtur, et qui conditionern non Presidentes de las provincias A colocarlos en ma-
quaerit. trimonio, y A dotarlos; pero se considera que pro.
hibe también el que no busca proporción.
20. PAULUS libro .$ingulari ad Orationen. Di¿,¡ 20. PAULO; Comentarios á la Oración del Di-
Severi el CommodL—Seiendum e.st, ad officiuin vino Severo y de Gómrnodo, libro único—Se ha de
curatoris (non) pertinere, nubat pupila, an non, saber, que no corresponde al cargo del curador,
quia officium eius in administi-atione negotiorum que se case, ó no, la pupila, porque su cargo con-
constat; et ita Severus et Antoninus rescripserunt siste en la administración de los negocios; y as¡ lo
in hace verba: «Ad officium curatoris administra- respondieron por rescripto Severo y Antonino en
tio (3) pupillae pertinet, nubere autem pupilla suo estos términos: «Corresponde al cargo de curador
arbitrio poteet». la administración de los bienes de la pupila, pero
Puede Ja pupila casarse A su arbitrio».
21. TERENTIUS CLEMENS libro III. ad legem 21. TEEENCIO CLEMENTE; Comentarios d la le
IuZian et Papiarn. - Non cogitur filiusfamilias Julia y Papia, libro III.--No Be obliga al hijo de
uxorcm ducere. familia A tomar mujer.

22. CELSUS libro XV. Digstorum.—Si patre 22. CELSO; Digesto, libro XV. - Si obligándole
cogente dueit uxorem, quam non duccret, si sui su padre tomó uno por mujer A la que no tomarla,
arbitrii esset, contraxit tamen matrimonium, quod si hubiese estado en su arbitrio, contrajo, sin em-
inter invitos non contrahitur, maluisse hoy vi- bargo, matrimonio, que no se contrae entre los que
detur. no quieren, pues se considera que lo prefirió.
23. IDEM libro XXX. Digestorum. - Lege Pa- 23. EL MISMO; Digesto, libro XXX.—Dispóne-
pla cavetur, omnibus ingenuis praeter Senatores se en la ley Papia, que á todos los ingénuos, ex-
eorumque liberos libertinam uxorcin habere Ji- cepto á los Selladores y A sus hijos, les es lcito to-
cci e. mar por mujer una libertina.
24. MODESTINUS libro 1. Regularum.—Iu libe- 24. M0DESTIN0; Reglas, libro 1.—En el consor-
rae mulieris consuetudine non coneubinatus, sed cio con una mujer libre no se ha de entender que
nuptiae inteUigendae sunt, si non corpore quae- hay concubinato, sino nupcias, si no hubiere hecho
stum fecerit. comercio con su cuerpo.
25. IDEM libro II. Re9ularum.— Filius eman- 25. EL MISMO; Reglas, libro II. - El hijo eman-
cipatus etiam sine consensu patris uxorem ducere cipado puede tomar mujer aún sin el consentimien-
potest, et susceptus films el heres cnt. to de su padre, y tendrá por heredero el hijo que
hubiere tenido.
26. IDEM libro V. Responsorum respondit. (4) 26. EL MISMO respondió; Respuestas, libro V.
—Reas adulterii factas nec ante damnatjouem vi- —No se puede tomar por mujer A las que se hicie-
yente (5) manto uxores duci posse. ron reos de adulterio, ni aún antes de la condena,
viviendo el marido.
27. ULPJANUS libr•3 III. ad legem Iuliarn el 27. ULPTANO; Comentarios á la ley Julia y Pa-
Papiam.—Sj quis in Senatorio ordine ageus liber- pia, libro 111.—Si perteneciendo alguno al órden
tinam habnerit uxorem, quamvis interim uxor Senatorial hubiere tenido por mujer una libertina,
non sit, attamen ja ea conditione cgt, ut, si amise- aunque mientras tanto no sea su mujer, sin em-
ritdignitatem, uxor esse incipiat. bargo, se halla en el caso de que, si él hubiere per-
dido la.dignidad, comience ella A ser su mujer.
(l) rnatertram maoam (Cn lagar de smitam, Vul.
t2, Jibrr, XVI. Intitutjnurn cap. 53. 1eris Iu1iAe.—Qi, (4) rpspornlit, omitela lial.
¡ial. () Taur. egOa correyjd,, del c(lice FI.; vidente, la es-
() rerm, ¡nera ¡Ial. criura orignaC, Br.

116 DIGESTO. —LIBRO XXIII: TÍTULO lE

28. MAItCIANUs Libro X. In;iitutionum.—Invi- 28. MARCIANO, Instituta, libro X.—El patrono
tani libertarn uxorem durero patronus non potest, no puede tornar por mujer á su liberta contra la
voluntad de la misma,
29. Uit'x.us libro III. ad legem Iuliam et 29. ULPIANo Comentarios d la ley Julia y Pa-
Papiam—quod et Ateius Capito Consulatu suo (1) pia, libro I(L—lo que se dice que también lo de-
fertur tlecrovisse; hoe tarnen ita observandum est, cretó Ateyo Capitón en su Consulado; pero esto se
nisi patronus ideo eam manumisit, ut uxoreni eain ha de observar as!, si el patrono no la manumitió
ducaL. precisamente para tomarla por mujer.
80. Guus Libro II. (2) ad ieqsrn Iuliam el Pa- 80. GAYO; Comentarios la ley Julia y Papia,
piam.—Simulatae nuptiae nullius momenti sunt. libro 11.—Las nupcias simuladas no son de ningún
valor.

81. ULPIANUs libro VI. (3) ad Leqern Iuliam el 31 ULPIANo; Comentario d la Ley Julia y Pa-
Papiam. - Si Seuatori indulgeutia Principis fucrit pia, libro VI.—Si á un Senador se le hubiere per-
pei-rnissum libertinarn instani uxorem habere, po- mitido por indulgencia del Príncipe tener como le-
test justa uxor essc. gítima mujer fi una libertina, puede ser mujer le-
gitima.

32. MARCELLUS libro I. ad leyern iuliam el 32. MARCELo; Comentarios á la ley Julia y
Papiani.—Sciendurn est, libertinurn, qui se inge- Papia, libro 1.—Se ha de saber, que el libertino
nuo dedit arrogaiidiirn, quarnvis in eias familia que se dió á un ¡tigénuo para ser a.drogado, aun-
irigenni iura sit consecutus, ut libertinum tamen que en la familia de este haya conseguido los de-
a Sonatoriis nuptiis repellendum esse. rechos de ingénuo, ha de ser, sin embargo, repetí-
do, como libertino, de las nupcias con la hija de
un Senador.

33. IDE1 Libro III. ad lepem Iuliani el Papiarn. 83. EL MISMO; JonIentarios d la ley Julia y Pa-
—Plerique opinantul, quum eadem mulier ad eun- pia, Libro 111.—Opinan los más, que cuando la
dein viruin rovertatur, id ivatrirnoiiium idem esse; misma mujer vuelve al mismo mando, es este el
quibus asseutior, SI [1011 multo tempore interposito mismo matrimonio; y asiento fi la opinión de ellos,
reconcitiati fueriut, ncc int.er moras aut illa alii si se hubieren rcouciliado no habiendo mediado
nupserit, ant hic. aliarn duxerit, maxirne si ncc do- mucho tiempo, y si en el intermedio ó ella no se
tem vir reddiderjt. hubiere casado con otro, ó él no hubiere tomado á
otra mujer, y macho más si tampoco el marido Em-
biero devuelto la dote.
84. PAPJNIANUS Libro IV. Responsorum..— Ge- 84. PAPINIANO; Respuestas, libro IV.—s de
nerali mandato quacrendi niariti fihiaefainilias non rftZóii, que no se contraen nupcias por el mandato
fleri nuptias rationis est; itaque personam cius general de buscar marido fi una hija de familia; y
patri demonstrani, qui matrimonio consensorit, uL así, para que se contraigan nupcias, es necesario
nuptiae contrahantur, iiecesse est. que se muestre al padre la persona del que hubie-
re consentido en el matrimonio.
§ 1.—Rearo adulterii, quam vir jure mariti po- § 1.—to se prohibe que el varón, que la -recta-
Lulavit, non prohibetui post abolitionem uxorem ¡nÓ por derecho de marido, tome nuevamente por
denuo ducere; sed et si non jure maniti reani po- mujer, después de la abolición, á la reo de adul-
stalavit, jure contractum matnirnonium videbitur. terio; pero también si la reclamé no por derecho
de marido, se considerará contraído en derecho el
matrimonio.
• 2.—Inter pnivigllos contrahi nuptiae possuut, § 2.—Pueden contraerse nupcias entre los hijas-
etsi fLatrem comrnunem ex novo pai-entum matni- tros, aunque tengan un hermano común habido del
IflOfliO suseeptum habeant. nuevo inatniumonio le sus padres.
§ 3.—F'itiam Senatonis nuptias lihertini seeutam § 8 —La degradación del Padre no hará que la
patris casas non faciat (4) uxororn; nam quaesita hija de un Senador, que contrajo nupcias con Uli
dignitas liberis propter crimen patrie auterenda libertino, sea mujer de éste; porque por causa de
(noii) ecL. delito del padre no so hin de quitar fi los hijos la
dignidad adquirida.

35. ID E51 libro VI. Responsorum. —Filiusfam i- 35.-EL MESMO; Respuestas, libro VI.—El hijo de
Ras miles matnimonium sine patrie voluutate non familia, militar, no contrae matrimonio sin la vo-
contrahjt. luntad de su padre.

36. PAULUS libro V. Quaeslionunz. - Tutor, 36. PAULO; Cuestiones, libro V.—E1 tutor, ó el
ve! curator (5) adultain uxonem ducere non po- curador, no puede tornar por mujer fi su pupila
test, nisi a patre desponsa destinatave testamento- adulta, si ésta no hubiere ido fi las nupcias pronme-
ve nominata conditione iiuptiis secuta fuerit. tida ú destinada por el padre, ó designada en el
testamento con esta condición.

(1.1 t nUItU1 feitu', o/io. fl 110/


iii., [la¿. 4) facim. Hal ulq.
lii,, fiat, rul ¡ial,
puIkmw, jnse

DIGESTO.—LIBRO XXIII: TITULO XL 117

87. IDEM libro VII. i?epon.o rltm .- Libertum 37. EL MISMO; Respuestas, libro VIL—Conviene
curatoris puellae prohiberi oportet uxorem ean- que se prohiba, que el liberto del curador de una
dem ducere. doncella la tome á esta como mujer.
38. IDEM libro II. Sententiarurn.—Si quis offi- 38. Er Msio; Sentencias, libro II—Si alguno
Ciuni in aliqua provincia administat, mdc oriun- desenipeiia un cargo en alguna provincia, no pue-
dam, vel ibi domieiliurn habentern uxorem duecie de tomar por mujer á la que es oriunda de ella, 6
non potest, quamvis spousare non plollibeatur; ita tiene en ella su domicilio, aunque no se le prohiba
cilicet, ut, si post officium deposituin noluenit contraer esponsales; esto, por supuesto, de modo
3nulier iluptias contralicre, liceat ej hoe facere que si después de dejado el cargo no quisiere la
arrhis tantiimrnodo redcliti s quas acceperat. mujer contraer las nupcias, le sea licito hacerlo,
solamente COU haber devuelto las arras que habla
recibido.
§ 1.—Veterem spollsam in provincia, quam (1) § 1.—Puede uno tomar por mujer, en la provin-
quis administrat, uxorcin ducere potest, et dos cia que administra, á una antigua esposa, y no se
data 11011 fit caduca. hace caduca la dote entregada.
§ 2.—Qui in provincia aliquid adrninistrat, in ea § .—A1 que en una provincia ejerce alguna
provincia filias suas in matrimonium co1Iocare et administración, no se le prohibe que coloque en
dotear constituere non prohibetur. matrimonio en aquella provincia á sus hijas, y que
les constituya dote

3. Jnis ( libro VI. ad Pta ium.—Sororis 89. EL MisMo; Comentarios á Pla'cio, libro VI,
proneptem non possum ducere uxorem, quoiiiani —No puedo tomar por mujer á la biznieta de mi
parntis loco ci sum. hermana, porque estoy para ella en lugar de as
cendi ente
§ 1 —Si quis ex his, quas (3) moribus prohibe- § 1.—Si alguno hubiere tomado mujer entre las
mur uxores ducere, duxerit, incestum dicitur cern- que por las costumbres nos está prohibido tomarla,
mitt ere. se dice que comete incesto

40. Pon'oiius libro IV. (4) ex Plaetio.—Ari- 40. P0MPON]o; Doctrina de Piando, libro IV.
sto repondit, privignae fihiam non magis uxorem —Respondió Aristón, que no puede tomarse por
diici posse, quam ipsam privignam. mnjem á la hija de la hijastra, no de otra suerte
que niá la misma hijastra.

41. MAuCILLUS libro XXVI. Digetorum. - 41. MARCELO; Digesto, libro XXVI.—Se entien-
Probrurn intelligitur etiam in his mulieribus csse, de que hay deshonra también en aquellas mujeres
quae turpiter viverent, vulgoque quaestum face- que viviesen torpemente, y con todos hicieran ga-
rent, etiamsi non palam. nancia, aunque no públicamente.
§ 1.—Et si qua se in concubinatu (5) alterius, § 1.—Y si alguna se hubiese entregado en con-
quam patroni tradidisset, m at.risfaini1ias honesta- cubinato de otro, que de su patrono, digo que no
tem non habuisse eam (6) dico. tuvo ella la honestidad de madre de familia.
42. MODESTINUS libro singulari de itu nu- 42. MonusTiNo; De la Ritualidad de las nup-
ptiarum.—Semper in coniunctioni bus non solum cias, libro único.—En ¡as uniones se ha de consi-
quid liceat, eonsiderandurn est, sed et quid hone- derar siempre no solo lo que sea licito, sino tam-
stum Bit. bién lo que sea honesto,
§ 1.—Si Senatoris filia, neptis, proneptis liberti- § 1.—Si la hija, la nieta, 6 la biznieta de un Se-
no ve¡ qui artem ludicram exerenit, eniusve pater nador se hubiere casado con un libertino, 6 con
materve id feecrit, nupsenit, iiuptiae non erunt. quien ejecuté juegos públicos, ó con aquel cuyo
padre ó cuya madre hubiere hecho esto, no habrá
nupcias.

43. IJLPIAUUS ¿bI'O 1. (1) ad lege;n Iuliarn el 43. ULPIANO; (Jomentario á la ley Julia y Pa-
Papiarn.—Palam quaestum facere dicernus non pia, libro 1.—Diremos que públicamente hace ga-
tantuin cani, quac ja lupanario se prostituit, ve- nancia no solamente la que se prostituye en Uli lu-
mm etiam si qua, ut assolet, in taberna cailponia, panar, sino también la que, como suele suceder,
vel qua alia pudor¡ suo non parcit.. no respeta su pudor en la taberna de un hostelero,
ó en alguna otra parte.
§ 1 .—PaIam» autem sic accipimus, passim, hoe § 1.—Públicamente» lo entendemos de este mo-
est sine delectti (S); non si qua adulteris ve! st.n- do, indistintamente, esto es, sin elección; no si al-
pratoribus se committit, sed quae vicein prostitu- guna se entrega á adúlteros ó á estupradores, sino
tae sust.inet. la que hace las veces de prostituta.
§ 2.—Tteln, quod eum uno et altero (9) pecunia § 2.—Asimismo, porque una por dinero recibido
aceepta comrniscuit, non videtur palain corpore se entendió con uno y con otro, no se considera que
quaesturn facere. hace públicamente ganancia con su cuerpo.
§ 3,—Octavenns tanien rectissimc ait•, etiam § 3.—Pero con muchísima razón dice Octaveno,

(1) ¡hil. q, el códice FI. (Ui) Según reie,1e corrección del códice JI.: can), ornitela
i) Tu, Iiiu' el Códice Ji., Br. Tar,r. .egúu la eserttara oriiaal, Br.
(3) JeiLu ,-J, iriserta la Vuly. 7) 111., ¡iúl.
4} lIf,Hai, () fiat.; dilectu, 7sur.
') COflCUbifl1tUffl, Ha!, (5) s e, i,lsera Fiat,

118 rlroEsTo.—LInuo XXIII.- TITULO U

earn, quae sine quacstu palam se prostituerit de- que también la que públicamente se hubiere pros-
buisse Iiis connumeran. tituido sin ganancia debió contarse entre estas.
§ 4.—Non solum auteni ea, quae facit, verum § 4. - Pero es tachada por la ley no solamente la
ea quoque, quae fecit, et si facere desiit, lego 110- que hace ota vida, sino también la que la hizo,
tatur; neque enim aboletur turpitudo, quae postea aunque haya dejado de hacerla; porque no se bo-
intermissa est. rra la torpeza que después se. interrumpió.
§ 5.—Non cst ignoscenduni el, quae oblentu § 5.—No se ha de perdonar á la que so pretexto
paupertatis turpissimarn vitam egit. de pobreza llevó una vida muy torpe.
§ 6.—Lenocinium facere 11011 inlnus elt, quain § 6.—Hacer lenocinio no es menos que realizar
corpore quacstum exercere. ganancia con su CUC1TO.
§ 7.—Lenas autem cas dkimus quac mulieres § 7.—Pero llamamos alcahuetas *1 las que pros-
quaestuarias prostituunt. tituyen á las mujeres de partido.
§ 8.—Lenam accipiernus et eam, quac altcrius §.S.—Entenderemos también por alcahueta la
nomine hoc vitae genus eercet. que en nombre. de otro ejerce este género de vida.
§ 9.—Si qua cauponan cxercens ¡u ea corpora
quaestuania habeat., ut multae assolent sub prae- § 9. - Si teniendo alguna una hostería tuviera
en ella mujeres de partido, corno machas suelen te-
textu instrumenti cauponii prostitutas niulieres ner mujeres prostitutas so pretexto del servicio de
habere, diceudum, bane quoque lenae appellationc la hostería, se ha de decir, que también esta se ha-
eontinerL lla comprendida en la denominación de alcahueta.
§ 10.—Senatus censuit, non convcniens esse ulli § 10.—Determiuó el Sonado, que no era conve-
Senatori, uxorem ducere aut retinere darnnatam niente á ningún Senador tomar por mujer, ó rete-
publico indicio; quo judicio cuilibet ex populo ex- jier, á la condenada en público .juicio; cuya acción
perini licet, nisi si cui lego aliqua accusandi publi- A cualquier individuo del pueblo es licito ejercitar-
co iudicio non est poteslas. la, á no ser que alguno no tenga en virtud de algu-
na ley facultad para acusar en juicio público.
§ 11.—Si qua ealumu.iae iudicio damnata sit ex § 11.—Si alguna hubiera sido condenada en jui-
causa publici iudicii, et quae praevaricationis da- cio de calumnia por causa de un juicio público, y
mnata est, publico indicio damnata esse non vi- la que fué condenada en el do prevaricación, no se
detur. considera que fué condenada en juicio público.
§ 12.—Quae in adulterio deprehensa est, quasi § 12,—La que ha sido hallada en adulterio, 'es
publico indicio danniata est; proinde si adultenii condenada corno en juicio público; por lo cual, sise
condeinnata esse propouatur, non tant.um quia dijera que fué condenada por adulterio, estará ta-
deprehensa est, erit notata, sed quiaet publico in- ciada no solamente porque fué hallada en él, sino
dicio damnata est. Quodsí non sit deprehensa, da- también porque fué condenada en juicio público.
nmata aiit.ern, idcirco notetur, quia publico indicio Pero si no fué hallada, sino condenada, tendrá no-
damnata est; at si deprehensa quidern sit, damnata ta solo porque fué condenada en juicio público;
auteni non Mt, notata erit. Ego puto, otsi absoluta mas si ciertamente hubiera sido hallada, pero no
Mt post deprebensioncm, adhuc tarnen notam illi hubiera sido condenada, tendrá nota. Yo creo, que
obesse debere, quia verum CM, earn in adulterio aunque haya sido absuelta después de haber sido
depreheusam, quia facturn lex, non sententiam sorprendida, debe, sin embargo, perjudicarle toda-
notavcrit, vía ¡a nota, porque es verdad que fué sorprendida
en adulterio, y porque la ley impuso la nota al he-
cho, no á la sentencia.
§ 13.—Non adiicitur hie, ut ¡u lego Lilia de § 13.—No se aüade aquí, como en la ley .Julia
adulteriis, a quo, vel ubi deprehensa sit (1); proin- sobre los adulterios, por quién, ó dónde haya sido
de sive mantas, sive quis alius deprehendisse pro- sorprendida; por lo tanto, ya si se dijera que el ma-
ponatur, videtur notata; sed et si non in domo rido, ya que otro cualquiera la sorprendió, se con-
maniti vel patnis sui deprehensa Mt, enit not.ata sidera tachada; pero también estará tachada con-
secunduni verba legis. forme Ii. las palabras de la ley, si 110 hubiera sido
sorprendida en la casa de su marido ó de su padre.
44. PAULCS libro L ad ¿egeni lutia i €t Pa- 44. Pauto; Comentarios 4 la ley Julia y Pa-
piam.—Lege lulia ita cavetur: Qui SENATOR EST, pia, libro 1 —Dispónese en la ley Julia de este mo-
QUITE FILIUS, NEPOSVE EX FILIO, PRONEPOSVE EX dó: Ninguno que es Senador, ó el que es 6 fue-
FILIO NATO (2) CUlOS EORUII EST, ERIT, NE QUI.S »re su hijo, 6 nieto habido de un hijo, ó biznieto
EORLIM SPONSAM UXOREMVE SCIENS DOLO MALO HA- »habido de un hijo nacido de cualquiera de ellos,
BETO LIBERTINAM, AUT EA, QUAE Ii'SA, CULUSvE tenga á sabiendas con dolo malo por esposa ó mujer
PATEE MATERVE ARTEM LUDICRAM FACIT, FECER1T; una libertina, 6 á la que ella misma, ó su padre ó
NEVE SENATORIS FILIA, NEPTISVE EX FILIO, PITO- »madre, representa, 6 hubiere representado, en las
NEPTISVE EX NEPOTE (ii) FILIO NATO, NATA, LIBER- 'diversiones públicas; ni la hija de un Senador, ó la
TINO EIVE, QUI IPSE CIJIUSVR PATER MATERVE Mi- »nieta nacida de un hijo, 6 la biznieta habida do
TEM LUDICRAM FACTT, FECERIT (4), SPONSA NU'PTA- 'un nieto nacido de un hijo, ce considere despo-
VE SCIENS DOLO MALO ESTO; NEVE QUIS ROROM »sada ó casada á sabiendas y con dolo malo con
DOLO MALO SCJENS SPONSAM UXOREMVE BAM HA- »un libertino, 6 con el que él mismo, 6 su padre
BETO. »ó madre, representa, ó hubiere representado en
»las diversiones públicas; y ninguno de estos la
»tenga con dolo malo y á sabiendas por esposa 6
»por mujer».

(U fiat. Vrg.: dele enaiii, omiUen,io sífi, el cdclie Ft


2) PR0EP0SVF Ex FIUS F11,0ATU, ¡ial.; PRONEPOSVE Ex (T EX, ie.e"M ¡ial.
1L1! SATO, con,iearo Qt, 4) FEcITvr, Vu.lg.

DIGESTO.—LIBRO XXIII TITULO II 119
§ 1. —IIoc capite prohibetur Senator libertinam § 1.--En este capitulo prohibese al Senador to-
tTueere earnve, euius pater materve artern ladi- mar por mujer ó. una libertina, ó á aquella cuyo pa-
eram fecerit, iteni libertinus Seatoris filiatn dre 6 cuya madre hubiere representado en las di-
ducere. versiones públicas, y asimismo al libertino tomar
por mujer d la hija de un Senador.
§ 2.—Non obest, avum et anam artcm Indicram § 2. -No obsta que el abuelo y la abuela hayan
fe ci sse. representado en las diversiones públicas.
§ 3.—Nec distinguitur, pater in potestate habeat § 3.—Tampoc se distingue si el padre tenga,
filiani, necne; tamen lustum patrern intelligendum ó no, á la hija en su potestad; pero dice Octave-
Octavenus ait, matrern, etiarnsi vulgo conceperit. no, que se ha de entender por padre el legitimo,
y por madre aún la que hubiere concebido del vulgo.
§ 4.-.--Item nihil refert, naturalis sit pc er, § 4.—Asimismo, nada importa que el padre sea
adopti vus. natural ó adoptivo.
§ 5.—An et is noeeat, qui, aut.equam adoptaret, § 5 —Le perjudicará acaso el que hubiere repre-
artem ludicram feeerit, atque si naturalis pater, sentado en las diversiones Públicas antes que la
antequarn filia nasceretur, fecerit? Et si huius no. adoptase, lo mismo que si hubiere representado su
tae horno adoptaveiit, deinde ernancipaverit, an padre natural antes que naciese la hija? Y pila hu-
non possit duci, ac si taus pater naturalis dece- biere adoptado «u hombre de esta nota, y después
sisset? Sed de hoe casu contrariam legis senten- la hubiere emancipado, ¿no podnia ser tomada por
tiam eme, Pomponius recte putat, it iis non con- mujer, como si tal padre natural hubiese fallecido?
nurneretur (1). Pero con razón opina Pomponio, que en este caso
es contraria la resolución de la ley,á fin de que ella
no sea contada entre estas personas.
§ 6.—Si postea ingenuae uxoris pater materve § t.—Pero si el padre ó la madre de una mujer
artem ludicram facere coeperit, iniquissimuin est, ingénua hubiere comenzado después á representar
dimittere eam debere, quum nuptiae honestae con- en diversiones públicas, es muy injusto que ci ma-
tractae sint, et fortasse mm liberi procreati sint. rido deba repudiarla, habiéndose celebrado hones-
tas nupcias, y quizá habiéndose ya procreado hijos.
§ 7-..-Plane si ipea artcm ludicram facerc coe- § 7.—Pero si ella misma hubiere comenzado A
perit, utique dirnittenda cnt. representar en diversiones públicas, ciertamente
que habrá de ser repudiada.
§ 8.—Eas, quas ingenui ceteni prohibentur du- § 8.—Los Senadores no tornarán por mujer tt
cene uxores, Senatores non ducent. aquellas que á los demás ingénuos se les prohibe
tomar por mujer.
45. ULPTAUS libro III. ad legern Iutiam e 45. ULrrro; Comentarios á la ley Julia y Pa-
Fapiarn.—In eo iure, quod dicit INVITO PATRONO pia,libro ¡11.—En la prescripción de derecho que
LIBERTAM, QUAN El NUPTA EST AL1I NUSERE NON dice: «Contra la voluntad de su patrono no pueda
i'osss, «patronum» aecipimus, ut Rescripto Iinpe- la liberta, que se casó con él, casarse con otro»,
rsloris nostri, et Divi (2) patris eius continetur, et entendemos por «patrono», como se contiene en el
eum, qui hac lege emit, ut manumittat, quia ma- rescripto de nuestro Emperador, y do su Divino
numissa liberta emtorís hahetur. padre, también el que la compró con la condición de
manumitirla, porque la manumitida es considerada
liberta del comprador.
§ 1.—Qui autem iuravit se patronurn, hoc idem § 1.—Mas el que juró que él era patrono no ten-
non babebit. drá este mismo derecho.
§ 2.—Ne is quidern debet habere, qui non suis § 2.—Ni ciertamente debe tenerlo el que no la
numis eomparavit. compró con dinero suyo,
§ 3.—Plane si fihiusfamilia3 miles esse propona- § 3.—A la verdad, si se dijera que un hijo de fa-
tur, non dubitarnus si castrensis peculii ancillam milia es militar, no dudamos que le compete este
manumisenit, competere el hes ms; est enhrn patro- derecho, si hubiere manumitido una esclava de su
nus secundum Constitutiones; ncc patri eius hoc peculio castrense; porque es patrono según las
iUs competit. Constituciones; y no le compete este derecho A
padre.
§ 4.—Roe caput ad nuptam tantum liberta-n § 4.—Este capitulo se refiere sólamente á la li-
pertinet, adsponsam non pertinet; et ideo invito berta casada, y no ca aplicable A la esposa; y por
patrono nuntium sponsa liberta si iniserit, cum esto, contra la voluntad de su patrono, tiene dere-
alio connubium habet. cho á casarse con otro la esposa liberta, si A aquel
le hubiere enviado mensajero.
§ 5.—Deinde ait lex: «invito patrono»; invitum § 5.—Después dice la ley; «contra la voluntad del
aceipere debemus eum, qui non conseutit ¡iii di- patrono»; y debemos entender que es contra la vo-
vortium; idcjco ncc a furioso divertendo solvit se luntad de aquel, que no consiente en el divorcio.;
huius legis necessitate, nec si ab ignorante divor- por lo cual, ni divorciándose de unloco, ni si se di-
terit; rectius enim hie invitas dicitur, quam qui vorciare del que lo ignorase, se exime de la obliga-
dis&jt. ción de esta ley; porque con más propiedad se dice
contra su voluntad, de este, que del que disintió.
§ 6.—Si ab hostibus patronus captus esse propo- § 6.—Si se dijera que el patrono fué cogido por
natur, vereor, nc possit ista connubium habere los enemigos, temo que no pueda tener esta derecho
nubendo, quemadmodum haberet, si mortuus de matrimonio al casarse, como lo tendría, si él hu-
esset; et qui luijani sententiam probant, dice- biese muerto; y los que aprueban la opinión de Ju-
I1 7'oui.; conoamerentur, e có1ce FI. () Sveri, inserta lic,
120 XXIIR Ti'ttJLQ It

rent (1, non habituram connuhiurn; putat enim llano dirían, que ella no ha de tener el derecho de
Julianas, durare eius libertate rnatt-irnouium etiam matrimonio; porque opina Juliano, que subsiste el
in .captivitate propter patroni reverentiam. Certe, matrimonio de esta liberta aún durante la cauti-
si in aLiani servittitem patronus Bit dcductu, pro vidad por razón de reverencia al patrono. Pero, A
culdubio dissolutuin essCt uiatrimonium. la verdad, si el patrono hubiera sido reducido A
otra servidumbre sin duda alguna se habría di-
suelto el matrimonio,
413- GAmo libro VIII. () ad £eqeni Iuiiarn et 46. GAYO; Comentarios á la ley Julia y Pa-
Papianl. Illud dabitationis est, an et qui com- pia, libro VIII.—Hay esta duda, ¿será acaso ad-
munem Libertam uxorern daxerit, ad hoe ius ad- mitido fi este derecho también el que hubiere to-
rnittatur? Iasoleiius negavit, quia non proprie vi- mado por mujer una liberta de él y de otro? Javo-
dotar cias liberta, qaac etiani alteriu.s sit. Aliis leno dijo que no, porque no se considera propia-
contra VISUTIL est, quia libcrtarn cius esse negari mente liberta suya la que también lo sea de otro.
non potest, licet alterius quoque sit liberta; quam A otros les pareció lo contrario, porque no puede
senteatiam pleriquo recte probaverunt. negarse que sea liberta suya, aunque también sea
liberta de Otro; cuya opinión con razón aprobaron
los más.
47. PAULtTS libro II, ad lcgcnt iuiiani ct Pa- 47. PAULO; Comentario.; á la ley Julia !/ Pa-
pian.—Senatoris filia, quae corpore quaestum vel pia, libro 11.—La hija de un Senador, que hable-
artera ludieram fecerit, aut indicio publico danina- re hecho ganancia con su cuerpo, ó representado
ta fucrit, impune librtiuo nubit; nec enim hono en las diversiones públicas, ó que hubiere sido con-
ci servatur, quae se in tantura foedus ( 3 ) de- denada en juicio público, se casa impunemente con
duxit. un libertino; porque no se le conserva el honor á
la que se rebajó fi tanta torpeza.
48. TERENTILTS CIIIMnNS libro VIII. ad legenl 48. TunENcro CLTSIIILNTII; Co,-iieitta7-iü.q i la ley
Iuliarn et Papiam. —Filio patroni in libeitain pa- Julia y Papia, libro VIIL—Por disposición de la
tCrnam eandetnque uxorcrn idem iuris, quod ¡psi ley, al hijo del patrono se le aplica respecto á la Ii-
patrono daretur, ex senteutia legis acconimoda- liberta y mujer de su padre el mismo derecho que
tur. Jdemque dicelldum cnt, et si alterius patroni se he darla al propio patrono. Y lo mismo se habrá
filias vivo altero hibertam eorum uxorem duxcrit. de decir, si el hijo de un patrono, viviendo el otro,
hubiere tomado por mujer A la liberta de ellos.
§ 1. —Si iguominiosam libertam suain patronus § 1.—Si el patrono hubiere tornado por mujer fi
uxlorein duxenit, placet, quia contra legem mantas una liberta Suya ignominiosa, está establecido,
sit, iiou habere eran hoc legis benelicium. porque se casó contra la ley, que no tiene él este
beneficio de la ley.
§ 2.—Si un¡ ex fillis assignatarn alter uxorein § 2.—Si á la liberta asignada A uno de los hijos
daxenit, non idem ius, quod in (4) patrono, tri- la hubiere tornado otro pon mujer, no se le ha de
baeiiduin; nihil enim iuris habebit, quia Sonatas atribuir eh mismo derecho que al patrono; pues no
omne ius libet-torum assigiatorum ad dm trans- tendrá ningún derecho, porque el Senado transfi-
tu.lit, ciii id pater tnibuit. rió todo el derecho de los libertos asignados A aquel
á quien su padre se lo concedió.
49. MARCELLUS (5) libro 1. ad legem Iuliam el 4. Mirc.o; Comentarios dlaley Julia y Pa-
Papiani.—Observaiidum est, itt ijiferionis gradas pia, libro 1.—Se ha de observar, que los hombres
homines ducant uxores cas, quas lii, qui altioris de inferior categorla pueden casarse con aquellas
dignitatis sant, ducere legibus propter diguitateru que A los que son de más elevada dignidad se les
prohibentur; at contra autecedentis gradas horni- prohibe por las leyes tomarlas por mujer por razón
neo non poosunt cas ducere, quas hin, qui iiifenio- de su dignidad; mas por el contrario, los hombres
rEs dignitatis sant, (lacere non hect. de categonla superior no pueden casarse con aque-
llas que á los que son do inferior dignidad no les
es lícito tomarlas por mujct
50. IDEM libro III, ad leern Iuliam el Pa- 50. EL MISMO; Comentarios á la ley Julia y
piam.— Proxime constitutunt dicitur, ut, quum Papia, libro III. —Dicese que hace poco se esta-
quis hibertam suam daxerit uxorern, quam ex bleció, que cuando uno hubiere tomado por mujer
fldeicommissi causa manurniserit, liceat liberta una liberta suya, 4 ha que hubiere manumitido por
invito co nuptias eontrahere.; puto, quia non erat causa de fideicomiso, he co licito A la liberta con-
ferendus is, qui ex neeessitate manurnissit, non traer nupcias contra la voluntad de él; opino, que
suo arbitrio; magis enim debitam libertatem prae- porque no debla ser atendido el que la manumitió
stitit, quam ullum beneficiiim lo mulierem con- por necesidad, no por su voluntad; porque más bien
ttilit. (lié la libertad debida, que no concedió él benefi-
cio alguno fi la mujer.
51. LiCINIISS (6) RIJFINUS libro 1. Regularum 51. Licjio RUFINO; Reglas. libro 1.—La escla-

(I t qu:hin iLT1iaii sententia probatur dicntL, ¡I'.


(2) IX., JIo(. (U (in), Taar., ,iece,idad.
(1) 'c1us, lEo!.: reJa- e. (e,'orla aqoi palabra - (i) Martianus, 1uq.
pet'Iwsa. (5) Ilal.: Lichnin, eL dice Fi.

DiGES'1O—LIBIs() XXJJJ: PiTIlLO 11 11

—Matrimonii causa aneilia manumissa a nulo alio va manumitida por causa de matrimonio no puede
uxor duci potest, quam a quo manumissa est, nisi ser tomada por mujer por otro ninguno, sino por el
patronu s matrimonio ciii 9 renuntiaverit. que fué manumitida, fi no ser que e! patrono hubie-
re renunciado al matrimonio con ella.
§ 1—Si autem fihiusfarnUias rnatrimoiiii causa § 1.—Mas si por causa de matrimonio hubiere un
hissu patris ancillam manurniserit, lulianas putat, hijo de familia manumitido una esclava por man-
perinde eum haberi, atque si a pati-e chis manu- dato del padre, opina Juliano, que ella ha de ser
missa esset; et ideo potest eam uxorem ducere. considerada lo mismo que si hubiese sido manumi-
tida por el padre de él; y que por esto puede to-
marla por mujer.

52. PAULUS libro VI. ad Sabinum. - Incestae 52. PAULO; Comentarios á Sabino, libro Vi.—
nuptiae neque dotem habent, et ideo olune, quod Las nupcias incestuosas no tienen dote, y por esto
perceptuin est, hect fructuum nomine, auferetur. se quita todo lo que se percibió, aún por razón de
frutos.

53. G.uus libro XI. ad Edictum provinciale. 58. GAYO; Comentarios al Edicto provincial
—Nuptiae consistere non possunt intel cas perso- libro XI.—No pueden existir nupcias entre las per-
nas, quae in numero parentuin liberorunwe sunt, sonas que están en el número de los ascendientes,
sive proximi, sive nitei-ioris gradus sunt, usque ad ó de los descendientes, ya sean de grado próximo,
i nfi IlitlTnl. ya de remoto, hasta lo infinito.

54. SCAEVOLA libro 1. Regularun.— Et nihil 54. ScÉvo; Reglas, libro 1. - Y nada impor-
interest, ex iustis nuptiis cognatio dcscendat, au ta, que la cognación provenga, ó no, de legitimas
vero non; nam et vulgo quaesitam sororem quis Ye- nupcias; porque también le está vedado fi uno to-
tatur uxorem ducere. mar por mujer fl la hermana nacida del vulgo.

55. G.ws libro XI. ad Eclictu,n provinciale. 55. GAYO; Comentarios al Edicto provincial,
—Quia etiam nefas existimatur, eam quoque uxo- libro XI.—Porque también se considera ¡lícito to-
rem ducere, quae per adoptionem filia neptisve mar asimismo por mujer á la que por adopción hin-
eme eoeperit, ja tantum, nt, etsi per emancipatio- hiere comenzado fi ser hija 6 nieta, de tal modo, que
nem adoptio dissoliita sit, idem inris maneat. subsiste el mismo derecho, aunque por la emanci-
pación se haya disuelto la adopción.
§ l.—Patris adoptivi mci matrern, ant materte- § l.--No puedo tomar por mujer fi la madre de
ram, aut neptem ex filio uxorein ducere non pos- mi padre adoptivo, ó fi la tia materna, 6 fi la nieta
sum, acilicet si in familia eins sim; alioquin si habida de su hijo, por supuesto, si yo estuviera en
emaneipatus fuero ab co, sine dubio nihil impedit su familia; de otro modo, si yo hubiere sido eman-
iluptias, scilicet quia post emancipationein extra- cipado por él, sin duda que nada impide las nup-
neus intelligor. cias, fi saber, porque después de la emancipación
soy tenido por extraño.

56. ULT1ANUS libro III. (1) Disputationum.— 56. ULPIANo; Disputas, libro hL—Aunque al-
Etiamsi coneubinain quis hahuerit soro-is fihiam, guno hubiere tenido por concubina fi la hija de su
hect Iibertinam, lncestum committitur. hermana, aún cuando libertina, se comete incesto.

57. MARCIANUS libro II. Inutitutionum.— Qui 57. M.&ncio; Instituta, libro II. - Al que des.
in provincia officium aliquod (2) gerit, prohibetur empeha algún cargo en una provincia, también se
etiam consentire filio suo uxorem dueenti. le prohibe que dé su consentimiento fi su hijo para
que tome mujer.
§ 1.-158.I (3) Tu libro secundo de adulteriis Pa- § 1. [58.)—En el libro segundo de Papiniano so-
piniani Marcianus notat: Divus Marcus et Lijcius bre los adulterios nota Marciano: El Diviño Marco
InWclatoi-es Flaviae Tertullae (4) per Measorem y Lucio, Emperadores, respondieron por rescripto fi
libertum ita rescripsei-unt: Movemur et ternporis Flavia Tertula por medio del liberto Meiisor en es-
diiturnitate, quo ignara inris in matrimonio avtin- tos términos: «Nos inclinamos fi tu favor, tanto por
cali tu¡ fnisti, et quod ab avia tua collocata es, et la larga duración del tiempo que ignorando el de-
numero hiberorum vestroi-um; idcircoque quum recho permaneciste en matrimonio con tu tío ma-
hace omnia in unum concuiiunt, confirmarnus sta- terno, cuanto porque fuiste casada por tu abuela,
tum liberorum vestrorum 111 co matrimonio quae- y por el número de vuestros hijos; y por ello, con-
si torum, quod ante aunos quadraginta eontractum curriendo todas estas cosas en una sola, confirma-
cst., pelinde atque si legitime coneepti fuissent». mos el estado de vuestros hijos habidos en este ma-
trimonio, que se contrajo hace cuarenta años, lo mis-
mo que si legítimamente hubiesen sido concebidos.
58. [59.] IDEM (5) libro 1V. Rejularurn.—A 58. [59.] EL Iisrio; Regias, libro IV. — Se
Divo Pio reseriptum est, si libertina Senatorem respondió en rescripto por el Divino Pb, que si una
deceperit, quasi ingenua, et ci nupta est, ad exem- libertina hubiere engañado á un Senador, cual si
pinm Praetoris Edicti dandam tu eam actionem, fuese ingénua, y se casó con él, se ha de dar acción
quia ex dote nuhlum lucrum habet, qnae nulla est. contra ella fi ejemplo del Edicto del Pretor, porque
no tiene ningún lucro por una dote que es nula.
(1) 1V, ¡Ial.
(2) ilnL Vi.l9. aliqui, el e(5U'C Fi. qPgÚn ceat,r,,bre, (4) Tcrtyllao, flaL; Tcrtvlliae., Vutg.
(3) Según In e(ción d H.!. 5) Tcur.: M.resaur, etcddice FI., Bi'.
Tmío 11 -

12 2 DIGESTO.—LXBflO Xxii!: TITULO it

59. [801 PAULU (1) Libro singular¡ do Assi- 59. [60.] PAULO; De La asignación de tos ti-
ynatione liborLorum. (2) - Senatiisconsulto, quo berto,q, libro único—Por el Senadoconsulto en que
cauturn cst, no tutor pupillain vel filio suo, vel se dispuso que el tutor no dé fi su hijo, ó torne pa-
sibi nuptum co1locet etiam nepos siuiflcatur. ra si, en matrimonio su pupila, se significa también
el nieto.
60. {61.1 IDEM Libro sin.guiari ad Orationen 60. [61.] EL MISMO; Comentarios ci La Oración
Divi Antonini of Comniodi.—Si quis tutor quideni del Divino Antonino y de Cónvinodo, libro único.
noii sit, perieulum tanien tutelae ad eum perti- —Si alguno no fuera ciertamente tutor, pelo fi él
neat, an sententia Orationis contineatur, veluti si le correspondiera el riesgo de la tutela, ¿estará
pupilla ab hostibus capta fueril, aut falsis allega- acaso comprendido en la disposición de la Oración,
. onibus a tutela se excusaverit, ut (3)ex sacris Corno si la pupila hubiere sido cogida por los ene-
tonstitutionibus periculuin ad eum pertineal? Et migos, ó él se hubiere excusado de la tutela con
dicenduin est, hos quoque ad Sen atusconsulturn falsas alegaciones, de modo que conforme á las sa-
pertinere; nam et huiusmodi periculum in nume- cras Constituciones le corresponda á él el riesgo?
rum truim tutelaruin computan e'oinprobatum est. Y se ha de decir, que también estos están compren-
didos en el Senadocousulto; porque está comproba-
do que también semejante riesgo se coniputa en el
número de las tres tutelas.
§ 1,—.-Sed si propter alterius personam pericu- § 1.—Pero si el riesgo le sobreviene fi él por la
luni ad eum pervenhi, videanius, nc extra seuten- persona de otro, veamos si se hallará fuera de la
tiarn Senatusconsulti sil, veluti si Magistratus ja disposición del Senadoconsulto, como si el Magis-
tutelae periculum incidit, vel fideiussenit quis pro trado incurre en el riesgo de la tutela, ó si alguno
tutore ve! curatore, quia neo ¡u iiuinerurn triuni hubiere dado fianza por el tutor ó el curador, por-
tutelarum haec imputantur; et consequcus est, que estas cosas no se cuentan en el número de las
hoc probare. tres tutelas; y es consiguiente aprobar esto.
§ 2.—Quid ergo, si honoris causa tutor datus sit, § 2.--Si, pues, e hubiera nombrado tutor por cau-
qualeuus neo huiusmodi tutela in nurnerum com- sa honoraria, como quiera que semejante tutela
putatur, miurnquid idem sit? Sed ratio ¡ti contra- tampoco se colnputa en el nürnero, ¿qué se dirá,
nium ducit, quod dictum est, el honorarium tu- acaso que será lo mismo? Pero la razón induce á lo
torem periculurn solero pati, si male passus siL contrario, porque se dijo que también el tutor ho-
administran tutelani. norario suele soportar el riesgo, si consintió que se
administrase mal la tutela.
§ 8,—Quia autem jite, qui, quurn datus est tu- § 3.—Mas no se ha de dudar, que también el que
tor, cessat in administratione, pertineat ad Oratio- habiendo sido nombrado tutor, cesa en la adminis-
nem, non cst dubitandum, quia perinde tenetur ex unaeióu, está comprendido en la Oración, porque
saeris Constitutionibu, atque si gessisset. por las sacras Constituciones está obligado, lo mis-
mo que si hubiese administrado.
§ 4.—Quid ergo, si, quum se veliet excusare § 4.—Luego ¿qué, si queriéndose excusar por
aliquo titulo, ncc in promtu probationes Liaberel, algún titulo, y no teniendo fi la mano las pruebas,
excusationis uegoiiurn fuerit dilatuni, el ínter mo- se hubiere dilatado el negocio de la excusa, y du-
ras pupilla adolcvenit, ami ad Senatuscoiisultum rante la tardanza se hubiere hecho adulta la pupi-
pertineat? Quaestio in co est, ami et post puberta- la, acaso estará comprendido cii el Senadoconsul
tein officio finito excusationem cias recipi opon- to? La cuestión estriba cii esto, en si debe admitir-
teat; nam si recipitur, et excusavenit (4), impune se su excusa aún después de la pubertad finalizado
potest ducere, si vero non debeat recipi post offl el cargo; porque si se admite, y se hubiere excusa-
ciumn finitum, non recto ducit. Et ait Papinianus do, impunemente puede tomarla por mujer, pero
libro quinto Ilesponsorum, offleio finito excusatio- si no debiera admitirse después de terminado
siem recipi non oportel-e, et ideo exacti temporis el cargo, io la toma regularmente. Y dice Pa-
peniculumu ad eum pertinere; sed mihi hoc uequa- piniano en el libro quinto de las Respuestas, que
quam placet, iniqiiurn enim est, propter dilatio- fiuiiilo el cargo no debe admuitirse la excusa, y que
nem, quae forte non dolo, sed quae ex necessitato por esto le corresponde á él el riesgo del tiempo
coutingit, non excusan, vel nuptias impedir¡ ex- transcurrido; pero esto no me parece, bien cii ma-
cusatione recepta. nera alguna, porque es injusto, que por causa de
dilación, que acaso no sobrevino poi dolo, SinO por
necesidad, no se excuse, ó se irnpidau las nupcias
habiéndose admitido la excusa.
§ 5.—Quarnvis verbis Orationis cautum Mt, no § 5 —Aunque por las palabras de la Oración se
uxorem tutor pupillam suam ducal, tarnen intelli- haya dispuesto que el tutor no tome por mujer á
gendum est, ime desponderi quidemn posse; mmm su pupila, se ha de entender, sin enibargo, que no
eum qua nuptiae contrahi non possunt, hace pie- se pueden ciertamente. contraer esponsales; porque
ramque no quideni despondeii potest, nam quae con la que no pueden contraerse nupcias, no se
duci potest, iure despondetur. pueden ciertamente celebrar las mus de las veces
esponsales, porque se poinete en derecho la que
puede ser tomada por mujer.
§ 0.—Quid ergo, si adoptivas- filius tutolis du- § 6.—¿Qué se dirá, pues, si un hijo adoptivo del
xe]-it pupillam illicite, posteaque eniancipatus fue- tutor hubiere tomado ilicitamuente por mujer fi la
nt? Credendum col, de adoptivis emancipalisSe- pupila, y después hubiere sido emancipado? Se ha

1) í'aiu,,lmFg. 3) aiit, Hr,i.


1ilerLir.oiuui, tfc/ 'e, ¡iirfr( If-! Vulj.
DIGESTO.—LIBRO xxur: TITULO II 123
natum non iensUse, quia post emancipatíonern in de creer, que el Senado no so refirió á los adopti-
totum adoptivae familiae obliviscuntiir. vos emancipados, porque después de la emancipa-
ción se olvidan por completo de la familia adoptiva.
§ 7.—Naturales libeii, Hect in adoptionem dati § 7.—Los hijos naturales, aunque hubieren sido
fuerint, Senatusconsulto contiuentnr. dados en adopción se comprenden en el Senado-
consulto.
§ 8.—Quid ergo, si tutor datus provocavit, et § S. -¿Luego, qué, si el tutor nombrado apeló, y
postea heres eius vietus est, praeteriti temporis después fiié vencido su heredero, debe responder
periculum praestare debet an vero, si films heres del riesgo del tiempo pasado, ó por el contrario, si
fuerit et victus est. ad Orationern pertineat? Et el hijo hubiere sido su heredero, y fué vencido, es-
eonsequens est, hoc probare, quuniam rationem tará comprendido en la Oración? Y es consiguiente,
debet reddere. que se apruebe esto, porque debe rendir cuentas.
61. [62.] PAPINIAXITS iiro XXXII. Qaestio- 81. [62.] PAP1NJ.NO; Cuestione.q, libro XXXII.
num.—Dote propter illiciturn matrimonhim cadu- —Hecha caduca la dote por causa de ¡lícito matri-
ca faeta exceptis impensis nece.ssariis, quae dotem monio, el marido debe pagar lo que habría de de-
ipso jure minnere solent, quod indicio de (lote red- volver por la acción de dote, exceptuados tos gas-
diturus esset maritus, sois-ere debe.t. tos necesarios, que de derecho suelen disminuir
la dote.
62. [63.] IDuM libro IV. 1?e.ponsornm. - 62. [63.] Er, Misoo; Repuestas, libro IV.—
Quamquam in arbitrio matris pater esse voluerit, Aunque el padre hubiere querido que esté al arbi-
eui nuptum filia communis collocaretur, frustra trio de la mujer con quién se colocarla en matri-
tamen ab ea tutor datus eligetur; neque enim ja- monie la hija de ambos, sin embargo, en vano se
teiligitiir pater de persona tutoris cogitasse, quum elegirá por ella el tutor nombrado; porque no se
ideo maxime matrern praetulit, nc flhiac nuptias entiende que el padre pensó en1a persona del tu-
tutor¡ eornmitteret. tor, puesto que por esto principalmente prefirió á
la madre, nana no encomendar al tutor las nup-
cias de la hija.
§ 1.—Mulier liberto viri ac patroni sui mala ra-
tione coniungitur. § 1.—Malamente se une la mujer con el liberto
de su marido y de su patrono.
§ 2.—Tutor, qui rationes curatori reddidit, piiel. § 2.—El tutor, que rindió cuentas al curador, no
1am ( 1 ) suam ante eonstitutum tempus aetatis puede tomar por mujer á su pupila antes del tiem-
eius uxorem diicere, Dec matrem ex alio matrimo- po establecido respecto á su edad, ni aún habien-
nio factam potest. sido hecha madre por otro matrimonio.
63. [84.] InEa libro 1. (2) Definilionurn. 63. [64.] EL MISMO; Definiciones, libro L—Un
Praefectus cohortis vol equitum, ant tribunus (3) prefecto de cohorte, ó de caballería, ó un tribuno,
contra interdictum eius provinciae duxit uxorem, se casó, contra lo prohibido, con mujer de la pro-
in qua offleiurn gerebat; matrimonium non cnt; vincia en que desempeñaba su cargo; no habrá ma-
quae speeies pupillae comparanda est, qunin ratio trimonio; cuyo caso se ha de comparar al de la pu-
potentatus nuptias prohibuerit. Sed aii hule quo- pila, como quiera que la razón de poderlo haya
que si virgo nupsit., non sit aufereudum, quod te- prohibido las nupcias. Pero se puede deliberar, si
stamento relictum est, deliberari potest. Exemplo también á esta se le haya de quitar, si se casó sien-
tamen pupillae nuptae tutor¡, quod relictum est, do virgen, Jo que se le dejó por testamento. Mas á
potest mulier consequi, peduniam tamen lii- dotem ejemplo de la pupila casada con un tutor, puede
datarn mulieiis heredi restitul neeesse est. conseguir la mujer lo que se le dejó, pero es nece-
sario que se restituya al heredero de la mujer el di-
nero dado en dote.
84. [65.1 CArL1sTRA1us libro II. Quaestio- 64. [65.] CALISTItATO; cuestiones, libro II.—
num.—Libertum euiidemque tutorem pupillae co, El Senado dispuso, que el liberto y tutor de una
quod in inatrimonium collocata ipsi tutor¡ suo vel pupila ha de ser relegado, por haber sido ella colo-
filio eius est, Senatus relegandum censuit.. cada en matrimonio con su mismo tutor, ó con
su hijo.
§ 1 .—Scnatuseonsulti, quo prohibentur tutores
et fui eorum pupillas suas ducere, puto heredem § 1.—Yo creo que en Ja decisión del Senadocon.
sulto, por el cual se prohibe que los tutores y sus
quoque tutoris cxtraneum sen tentia apprehendi; hijos se casen con sus pupilas, se comprende tam-
quum ideo prohibuerit huiusmodi nuptias, nc PU- bién el heredero extraño del tutor; por cuanto pro-
pillae in re familiari circuinseribantur ab bis, qui hibió semejantes nupcias, para que las pupilas no
rationes iis gestae tutelae reddcre compelluntur. sean engañadas en sus bienes familiares por los
que están obligados á rendirles cuenta de la tutela
administrada.
§ 2.—Tutor autem pupilli non prohibetur flhiam
suam collocare pupillo suo in matrimonium. § 2.—Mas no se prohibe que el tutor del pupilo
coloque en matrimonio á su hija con su pupilo.
65. [66.] PAULUS libro VII. (4) Responsorum, 65. [66.] PAULO; Respuestas, libro VIL—No
—Eos, qui in patria sua militaut, non videil con- se considera que los que ejercen la milicia en su

(1) pupillMu. HoE. I'ulq. (3) si, i8ertrl ¡Jal. Vg.


2 lI.,Hril. 141 Y., ¡Jal.

121 DIGESTO.—LIBRO Xxiii: TITULO ir

tia maudata ex eadcrn provincia uxorern ducere, patria tornan contra lo mandado mujer de la mis-
idque etiarn quibusdam maiidatis contineri. ma provincia, y esto se halla contenido también
en ciertos mandatos.
§ 1—Idem eodem respondi1, inihi pIaere, elsi § 1.—El mismo respondió en el propio libro: me
contra mandata contraetum sil rnatrimonium in parece bien, que, aunque contra lo mandado se ha-
provincia, tameti post depositum officium, si in ya contraido el matrimonio en la provincia, se ha-
eadem voluntate perseverat, iustas nuptias effiei, gan, sin embargo, legitimas las nupcias después de
et ideo postea ¡iberos natos ex justo matrimonio resignado el cargo, si persevera en la misma vo-
Iegitimos esse. luntad, y que por lo tanto, los hijos nacidos después,
de legitimo matrimonio, sean legltimos.
68. [67.] IDEM libro II. &ntentiaruni.— Non 66. (071 EL MISMO; Sentencias, libro II—No
est matrimonlum, si tutor vel cirator pupillani hay matrimonio, si el tutor eleürador tomase por
suam intra vicesimufli et sextum (1) annum non mujer fi su pupila dentro del vigésimo sexto año,
desponsam a patre, ncc testamento destinatam du- no habiendo sido prometida por el padre, ni destina-
cal uxorem, vel catu filio suo iuugat; quo fado da cii su testamento, 6 si la uniera con su hijo; con
uterque infamatur, el pro dignitate pupillae extra cavo hecho ambos se infaman, y son castigados
ordiuem corcetur; rico intere, filias sui iuris, an fuera de órdcn con arreglo fi la dignidad de la pu-
in patris potes tate sil, pila; y no importa que el hijo sea de propio dere-
cho, ó esté bajo la potestad del padre.
§ 1.—Curatoris lihertum eam pupillam, cuius
(2) § 1.—Es bastante contrario al dei-echo civil, que
patronus res administi-at, uxorcm dueere satis in- el liberto del curador tome Por mujer fi la pupila,
civile cal. cuyos bienes administra su patrono.
67. [68.] TIIRYPHON[NUS libro IX. Disputatio- 67. [681 TIiu'oNINo; Disputa.e, libro IX.—No
nurn.—Nou solum vivo tutore, sed et post mortem solamente viviendo el tutor, sino tanibién después
eius lilius tutoris dacere uxorem prohibetur eam, de su muerte, esIfi prohibido que el hijo del tutor
euius tutelae rationi obstrictus pater fuit. Ncc se case con aquella fi cuyas cuentas de la tutela es-
puto interesse, extiterit ci heres films, aii absti- tuvo obligado el padre. Y no creo que importe que
nucrit paterna hereditate, an iiec heres fuit, forte el hijo haya quedado su heredero, 6 que se haya
exharedatus, ant praeteritus (3) emancipatus; nam abstenido de la herencia paterna, ó que no haya
el fieri potest, ut per fraudem in euni collocata (4) sido heredero, acaso por haber sido desheredado,
bona patria propter tutelam revw,,ari oporteat. ó preterido estando emancipado; porque también
puede suceder, que por causa de la tutela conven-
ga que se revoquen los bienes del padre dejados ('.
él fraudulentamente.
§ L---De uno dubitari potest, si avus tatclarn § 1.—Se puede dudar, si, en el caso de que elabue-
gessit neptis ex filio emancipato natae, an nepoti lo administré la tutela de una nieta nacida de mi
ex altero filio eam collocare possit sive emancipa- hijo emancipado, podría colocarla en matrimonio
to, sive manenti in potestate, quia par affeetionis con mi nieto habido de otro hijo, ora emancipado,
causa suspiciouem fraudis amovet. Sed ctsi Sena- era que esté en su potestad, porque igual causa
tuscousultum stricto iure contra omnes tutores ni- de afección quite la sospecha de fraude. Pero aun-
titur, attamen surnrnae affectionis avitae intuitu que el Senadoconsulto rige por estricto derecho
huiusmodi nuptiae concedendae suut. contra todos los tutores, sin embargo, pos- conside-
ración al sumo afecto del abuelo se han de permi-
tir tales nupcias.
§ 2.—Sed el si fihiusfaiuilias tutor puellao vel § 2.—Pero también si el hijo de familia fué tutor
curator fuit, puto, vel magis patri elus non opor 6 curador de una doncella, creo que aún con inés
tere eam nubere; nuinquid nec fratni, qui est in razón no conviene que ella se case con el padre de
eiusdern potestate? aquél; ¿y acaso tampoco con bi hermano, que esté
bajo la potestad del mismo?
§ 3.—Sed videamus, si Titii fihius duxeril § 3 . —Pero veamos, si el hijo de Ticio hubiere to-
rem cani, quae tua pupilta tuit, deinde Titium, mado por mujer fi la que fa¿ tu pupila, y después
vel fihiu.m eius adoptaveris, an perimuitur (fi) nu- hubieres adoptado á Ticio, 6 á su hijo, ¿se invali-
ptiae, uI in genero adoptato dictum cst, aii ado- dan acaso las nupcias, como se dijo en el caso do
ptio impeditur (6)? Quod magis diceudum cst, et haber sido adoptado el yerno, 6 se impide la adop-
si curator, dum genl curam, adoptavenit maritum ción? Y mfis bien se ha de decir esto, también si el
cias puellae, cuius curator est (7); nam finita (8) curador, mientras administra la curatela, hubiere
iani tutela, et nupta pucha alii vereor, nc longuin adoptado al manido de la doncella, de quien es cu-
sil, adoptioneni mariti eius impedire, quasi propter rador; porque terminada ya la tutela, y casada con
hoc iuterponatur, ut ratio tutelae reddendae cohi- otro la doncella, temo que no sea alambicado impe-
beatur; quam eausarn prohibitionis nuptiarum con- dir la adopción de su marido, como si se interpu-
trahendarum Oratio Divi Marci contiuet. siera para esto, para cohibir la rendición de cuen-
tas de la tutela; cuya causa de prohibición de nup-
cias que se han de contraer la comprende la Ora-
ción del Divino Manco.
§ 4.—El si qais curator ventri bonisque datas § 4—Y también si alguno hubiera sido nombra-
(1) .septimuni (en ¿aÍ,ar dc extu), fiat. (3) Seç1áo la eserjtuj-a or)qjnal B,-: periiaentr, Taur.
(2) Sn in patri p'testae st, tuors urctorive. LLbr- según coe'-eceión dpi códice FL; periLLuantur Fiat.
tutn conTra ta antoridad de las Das., Ifni. 6 iuLpediatUr, 1il.
2) rel, inserTan. fía i. Vuij. (7) Wein inris esi, adic(ona [Ial.
(4) collata, Hal. Val. (b Tarr.; uanisfln)ta (acaso: nani si finita), el códice 11..

DI MISTO. —LIBRO XXIII: TÍTULO III 125

sit., prohibitionem eiusdem Senatusconsulti (1) iii- do curador del que está en el vientre y de los bie-
ducit, nam et hie debet rationem reddere; nec nes, se halla comprendido en la prohibición del
spatium admini strationis movei-e nos debet, quia mismo Senadoconsulto, porque también este debe
nec in tutore, nec curatore discrimen inaioris ant rendir cuentas; y no debe hacernos variar la du-
minoris teniporis, quo in hulusmodi munere quis ración de la administración, porque ni respecto al
fnert, babitum est (2). tutor, ni en cuanto al curador, se estableció diferen-
cia del mayor ó menor tiempo que alguno hubiere
estado en semejante cargo.
5.—Si puellae tutolam Tithis adrninistiavit, § 5.—Si Ticio administró la tutela de una don-
ve] curator negotia gessit, eaque nondurn recepta cella, ó como curador cuidó de sus negocios, y ella,
ratione decessit filia herede relicta, quaerent.i, an no habiendo recibido todavía las cuentas, falleció
eam filio suo posset Titius colocare in matrinio- habiendo dejado P0F heredera é. su hija, fi uno que
niuin, dixi, posse, quia ratio (3) hereditaria esset, et me preguntaba si podría Ticio colocar fi esta en
sic (4) simplex debitum; alioquiri omnis debitor matrimonio con su hijo, le dije que podía, porque
eam, eni obligatus esset ex aliqua ratione, prohi- la cuenta seria de la herencia, y de este modo una
beretui (5) sibi filioque suo coniungere. simple deuda; pues de otra suerte, átodo deudor se
le prohibiría unir consigo mismo, 6 con su hijo, á
aquella fi quien estuviese obligado por alguna razón.
§ 6.—Sed et is, qui pupillam abstinet bonis pa- § 6.—Pero también el que abstiene fi la pupila
tris sui, rationem eius re¡ praestare debet, et fien de los bienes de su padre debe rendir cuenta de es-
potest, ut, etsi iuconsuftius hoc fecerit, et lioe no- to, y puede suceder, que aunque esto lo hubiere
mine condemuari debeat; sed etsi optimo consilio hecho sin premeditación, también deba ser conde-
usus sit auxilio Praetoriae iurisdictioni, quia non nado por este motivo; pero aunque con el mejor
solvendo pater elus deeesserat, nihiloininus tamen, consejo haya utilizado el auxilio de la jurisdicción
quia iudieio hoc probar¡ oportet, impediuntur nu- Pretoria, porque el padre de aquella habla falleci-
ptiae; nam qui bene tutelam et ex fide aciministra- do insolvente, todavía sin embargo se impiden la
vit, nihilominus prohibetur. nupcias, porque conviene que esto se pruebe en
juicio; pues aún a] que bien y fielmente administró
la tutela se le prohiben.
68. [69.} PAUL1'S libro sinyulari ad Salcs- 68. 189.1 PAULO; Comentarios al ,Senadocon-
conultun TurpitIanum. ( 6 ). - Iure gdntium sulla Tus'piliano, libro ínico.—Por derecho de gen-
ineestiim conimittit, qui ex gradu adsceudentium, tes comete incesto el que hubiere tomado mujer en
ve] deseenclentíum uxorem duxenit; qui vero ex grado de los ascendientes, ó de los descendientes;
latere earn duxerit, qnarn vetatur, vel affinem, mas el que hubiere tomado en grado colateral la
quam impeditur, si quidem palam fecerit, Ieviis, que le está vedada, 6 una afin que se le prohibe, si
si vero clani hoe eoinmiserit, gravius punitur. verdaderamente lo hubiere hecho en público, es
Ctiius diversitatis illa ratio est circa inatrimoniuni, castigado más levemente, pero con más gravedad,
quod ex latere non bone contrahitur, paam de- si esto lo hubiere ejecutado clandestinamente. De
linquentes ut errantes majare poena excusautur, cuya diversidades la razón respecto al matrimonio,
elam committeutes ut contumaces pleetuntur. que en grado colateral no se contrae debidamente,
que los que delinquen públicamente se excusan de
la pena mayor, como si erraran, y los que lo hacen
clandestina men te son castigados como contumaces,
T[r1 111 rfÍrlfUjO JJ
DE IURE DOTI1JM rn7L DERECHO RELAMO Á LAS DO'I'ES
CI'. (Jod. Y. it. 12. IiJ 1 Véase Cdd. V. 11. ¡2. 15.]
1. PAULIJS lib,'o XIV. (7) ad Sabinum. —Dotis 1. PAuLo; Comentarios ci Sabino, libro XIV.—
causa perpetua est et cnm voto eius, qui dat, ita La causa de la dote es perpétua, y con el consen-
contrahitur, nt seniper apud maritum sit. timiento del que la dá se contrae de modo que siem-
pre esté en poder del marido.
2. IDEM libro LX. (5) ad Edieturn.—Reipu- 2. Fr MiSMO; Comentarios al Edicto, libro LX.
blicae interest, mulieres dotes salvas habere, pro- —Interesa á la República, que las mujeres tengan fi
pter quas nubere possunt (9). salvo la dote, por la cual pueden casarse.
3. ULPIANUS libra LXIII. ad E(Iietuni.—Dotis S. ULPIANO; Comentarios al li'clicto, libro Lxiii.
appellatio non refertur ad ca matrimonia, qiiac —La denominación de dote no se refiere fi los ma-
consistere non possunt, iieque enim das sine ma- triinouios, que no pueden subsistir, porque tampo-
trimonio esse potest; ubicunque igitar matrimonii co puede haber dote sin matrimonio; así pues, don-
nomen non est, nec dos est. de quiera que no existe el nombre de matrimonio,
tampoco hay dote.
4. PAuLus libro Vi. ad Sabinuni.--- Si proplie- 4. PAULO; Comentarios ci Sabino, libro VI.—Si
1) S ituseonii,ltuiu, ilol.
() 1/al.; esse, el cócli:e FI. tli 1uianurn, ¡Ial.
).3) ratio, se considera anctl,la por (iguo copistas 7) IX, ¡ial.
(4) ¡ial. Vul,q sit. el Códice .1'I. ti LX1I,tiol.
5) Hal.; pro1,betur, el códice FI. (9) posnt, Hal. 1ulg.

126 DIGESTO.—MBRO XX1II: TÍTULO IlE

tati nudae ¡u dotem datae ususfruetus accesserit, fi la nada propiedad dada en dote acreciere el usu-
iucrenientum videtur doti, non alia dos, queni- fructo, se considera incremento de la dote, no Otra
admodunT si quid alluvione accessisset. dote, á la manera que si algo hubiese acrecido por
aluvión.

5. Urpi&ntjs libro XXXI. ad &ibinuln.— Pro- 5. ULPIANO; Comentarios á Sabino, libro XXXI.
feeticia dos est, quae a paIre vel parente profeeta —Es dote profoeticia, la que provino por el padre ó
est de bonis vel tacto chis. por un ascendiente, de sus bienes 6 de hecho suyo.
§ 1.—Sive igitur parens dedh dotem, sive pro- § 1. —As¡ pues, ya si dió la dote un ascendiente,
curator cius, sive iussit aliuni daro, sive quum ya si su procurador, ya si mandó que otro la diera,
quis dedisset negotium eius goreus, parcos ralum ya si, habiéndola dado alguno que gestionase ne-
hahueril, profeeticia dos est. gocio de él, la hubiere ratificado el padre, la dote
es profecticia.
§ 2.—Quodst quis patri donalurus ( 1 ) dedil, § 2. —Pero si la dió el que la habla de donar al pa-
Marcellus libro sexto Digestoiurn seripsit, hane di-a, escribió Marcelo en el libro Sexto del Digesto,
quoue a patre profeeiam esse; el est veruin. que también esta provino del padre; y es verdad.
§ 3—Sed el si curator furiosi ve! prodigi, vel § 3.—Pero también si hubiere dado la dote el
cuiusvis aItcriILg dolem dederil, similiter dicemus, curador de un furioso, ó de un pródigo, ó de Otro
dotein 1)rofecticialn essc. cualquiera, diremos igualmente que la dote es pro-
fe e Lieja,
§ 4—Sed el si proponas, Praetoreni vel Praesi- § 4.—Pero también si dijeras, que el Pretor ó el
deni decrcvisse, quanluni ex boiiis patris vel ab Presidente habla decretado cuánto se habla de dar
hostibus capti, at a latronibus oppressi íiliac in en dote á la hija, de los bienes del padre, 6 cogido
dotem detur, haec quoque profect-icia videtur. por los enemigos, 6 secuestrado por los ladrones,
ésta se considera asimismo profecticia.
§ 5.—Si pater repudiaverit hereditatem dotis § 5.—Si el padre hubiere repudiado una herencia
e-onstituendae causa, forte quod maritus eral sub- para constituir la dote, acaso porque el marido era
stitutus, aut qui (2) potuit ab intestato heredita- heredero substituido, óel que pudo reivindicar la
1cm vindicare, dotem profecticiam non esse, Julia- herencia abintestato, dice Juliano, que la dote ib
nus ait. Sed et si legatum in hoc repudiaveril es profecticia. Pero también si el padre hubiere
pater, ut apud generuni heredom remaneat dotis repudiado un legado con este objeto, para que que-
constitueu dae causa, Iuliantis probat, non esse de cii poder del yerno, que era el heredero, para
profectuin id de bonis, quia nihil erogavit de suo constituir la dote, dice Juliano, que esto no provi-
pater, sed non acquisivit. no de sus bienes, porque nada gastó el padre de lo
suyo, sino que no Jo adquirió.
§ G.—Si pater non quasi pater. sed alio doteni § 6.—Si el padre no la diere como padre, sino
promittente fldeiussit, el quasi fideiussor solverit, que prometiendo otro la dote fud fiador, y la hu-
Neratius ah, non esse profect-iciam (3) (lotera, biere pagado como fiador, dice Neracio, que la dote
quarnvis palor servare a reo id, quod solvil, non no es profecticia, aunque el padre no pueda reco-
j) O SS it brar del deudor lo que pagó.
§ 7.—Sed si pater dotem promisit, el fidciuso- § 7.—Pero también si el padre prometió la dote, y
reni vel reum pro se dit, ego pulo profeeticiam dió por 61 un fiador ó un deudor, yo creo que la
esse dotem; aufficit eniin, quod patei sit obligatus dote es profecticia; porque basta que el padre esté
•sive leo, sive fideiussori. obligado ó al deudor, 6 al fiador.
§ 8.—Si filiusfamulias inutuatus ciedilorem de- § 8—Si habiéndose prestado fi un hijo de familia,
legavil, ut darel pro fila doteni, vel etiarn ipse delegó al acreedor para que diese la dote por la
accepil, el dedil, videri dotem ab ayo profeetam, hija, ó aun si él mismo recibió el mútuo, y la dió,
Neratiis ait hactenus, quatenus avus esset dota- dice Neracio, que se considera que la dote provino
turus uepteiu suani; id enim in rem avi videri ver- del abuelo en tanto cuanto el abuelo habla de do-
811111. tar A su nieta; porque se considera que esto se con-
virtió en provecho del abuelo.
§ 9.—Si quis certarn quantitateni patri dona-e- § 9.—Si alguno hubiere donado al padre cierta
iit ¡la, ut hanc pro filia daret, non esse dotem pro- cantidad para que la diese por la hija, escribió Ju-
fecticiam lulianus libro septirno deciiuo Digesto- liano en el libro décimo séptimo del Digesto, que la
ruin scripsit; obstrictus est euim. UI del, aut si non dote no es profecticia; porque está obligado fi dar-
dederit, condictioiie tenetur, loe et in matre iuris la, ó si no la diere, está sujeto fi la condieción. Este
esse ait, si forte sub ea conditioiie uxor manto derecho dice que hay también respecto A la madre,
del, ul pro filia genero in doteni daret; neo videri si acaso la mujer la diera al marido con la condi-
uxorem manto donasse. Rectissime oigo ait, ut ción de que por la hija la diese en dote al yerno; y
non sit interdicta donatio iure civil¡; non enim ad iio se considera que la mujer hizo donación A su
hoc dedit, ut ipse habeat, sed nl genero pro filia marido. Luego con muchisima razón dice, que ésta
expeiidat; denique si non dedenit, condictione te- no es donación prohibida por el derecho civil; por-
netur. Esse igitur dotem islam adventiciam, Ja- que no dió la cantidad con este objeto, para que él
Jianus uit, et ita utimur. la tenga, sino para que por la hija la entregue al
yerno; y finalmente, si no la hubiere dado, está
obligado por la condicción. dice Juliano,
esta dote es adventicia, y asi lo admitimos.
§ 10-Si fihiusfaniljias dotem prornisel-it, et sui § 10.—SI un hijo de familia hubiere prometido la

(1) dote, iaeraa liaL V91. P Y'ciar.; nnn es se prolectitii'in es,--e doleio, errónea -
(2) quia (en lugar de qui), Ha?.; qui, oioitela la Vutg mente el códice Fi.

tíIGETO.—tfl3it0 XtiIi: TITULO iii 12

iuris factus &lederit, profectieiarn esse dotem (l) dote, y la hubiere dado hecho dueño de si, la dote
non enim pro hereditate patris aes alienum solvit, es profecticia; porque no pagó una deuda por la
sed suum aes alienutn suscepturn, dum fihiusfami- herencia del padre, sino que hecho padre de fami-
has esset, paterfaniilias factus exoneravit. lia pagó uiia deuda propia, contmaida miéntras era
hijo de familia.
§ 11.—Si pater pro fila eniancipata dotem de- § 11.----Si el padre hubiere dado ladteporsuhija
derit, profect.iciam nihilominus dotem esse nemini emancipada, para nadie es dudoso, que la dote es
diibiujn est, quia non lis potestatis, sed parentis sin embargo profecticia, porque hace profecticia á
nomen dotem profectieiam facit, sed ita clemum, si la dote, no el derecho de potestad, sino el nombre
iLt pareos detlerit ceternm si, quum deberet flliae, del ascendiente, pero esto, solamente si la hubiere
voluntate eius dedit, adventicia dos cst. dado como ascendiente; mas si debiendo á la hija,
la dió por voluntad de ésta, la dote es adventicia.
§ 12.—Papiniauus libro de cimo Quaestionurn ait, § 12.—Dice Papiniano en el libro décimo de las
quum pater curator suae filme inris sui effectae Cuestiones, que cuando el padre, curador de su
dotem pro ea constituisset, magis eum quasi pa- hija, hecha dueña de si, hubiese constituido por
trem id, quam quasi euratorem feeisse videri ella la dote, se considera que dI hizo esto más bien
corno padre, que como curador.
§ 13.— Inlianus libro nono decirno Digesto- § 13.—Dice Juliano en el libro décimo noveno
mm (2) adoptivum quoque patrem, si ipse dotem del Digesto, que también el padre adoptivo, si ¿1
dedit, habere chis repetitionem (3) alt. mismo dió la dote, tiene la repetición de la misma.
§ 14.—Si quis pro aliena filia dotem promiserit, § 14.—Si alguno hubiere prometido dote por la
et promissori pater heres extiterit, lulianus distin- hija de otro, y el padre hubiere quedado heredero
guit, intercsse, ante nuptias pater heres extiterit del que la prometió, dice Juliano, que importa dis-
et dotem dederiü, an postea; si ante, videri dotem tinguir, si el padre haya quedado heredero, y dado
ab co profectam, potuit (4) enim nuntium remit- la dote, antes de las nupcias, ó después; que si antes,
tendo resolvere dotem, quodsi post nuptias, non se considera que la dote provino de él, porque
cese profecticiain. pudo, enviando mensajero, revocar la dote, pero
que si después de las nupcias, no es profecticia.
6. POMPONIuS libro XIV. ad Sabinmnn. - lave 6. P0MPON1O; Comentarios á Salino, libro XIV.
succursum est patri, ut filia amiesa solatii loco ce- —Por el derecho se socorrió al padre, para que,
deret, si redderetur ci dos ab ipso profecta, ne et perdida la hija, le sirviese COO de consuelo si se
filiae amissae, et pccuniae damumu sentiret. he devolviese la dote dimanada de él, it fin de que
110 experimentase el quebranto de haber perdido
la hija y el dinero.
1.—Si pater alienuni fundum bona fide cmtiarn 1.—Si el padre dió en dote un fundo ajeno, cern-
in dotem dedit, ab ipso profectus intelligitur. piado de buena fé, se entiende que provino de él.
§ 2.—Si in dote danda cireumnventus sit alteru- § 2.—Si ah darse la dote hubiera sido engañado
ter, etiam maiori anuis vigintiquinque sucurren- uno de los dos, se ha de auxiliar aun al mayor de
dum est, quia bono et aequo non conveniat, aut veinticinco años, porque no conviene it la bondad
lucrari aliquem cura damno altenius, ant dtnnnum y it la equidad, ó que álguien se lucre con perjui-
sentire per alteras lucrum. cio otro, ó que experimente daño por hiero
de Otro.
7. ULPINUS libro XXXI. ad Sabjnum.—Dotis 7. Um.io; Conienarius á Sabino, libro XXXI.
fructum ad maritum pertinere debere aequitas - Sugiere la equidad, que debe pertenecer al ma-
suggerit; qnum enim ipse onera matnimonii sub- rido el fruto de la dote; porque soportando él has
Cat, aequum est, eum etiam fructus percipere. cargas del matrimonio, es justo que también per-
ciba los frutos.
§ 1.—Si fructus constante matrimonio percepti § 1 —Si se hubieran percibido los frutos durante
sint, doMs non erunt; si vero ante nuptias perce- el matrimonio, no serán de la dote; pero si se hu-
pti fuerint, in dotem convertuntur, nisi forte ah- bieren percibido antes de las nupcias, se aplican it
quid ínter inaritum futui-nm et destinatam uxorem la dote, si acaso no se convino otra cosa entre el
convenit, tune enim quasi donatione facta fructus futuro marido y la mujer destinada, porque enton-
non redduntur. ces no Be devuelven los frutos, como si se hubiera
hecho donación de ellos.
§ 2.—Si ususfructus ja dotem datus sit, videa- § 2. - Si sti hubiera dado en dote el usufructo,
mus, utrum fructus reddendi sunt., ncc nc. Et Ccl- veamos si se han de devolver, ó no, los frutos. Y
sus libro declino Digesto ruin ait, intercese, quid. dice Celso en el libro décimo quinto del Digesto,
acti () sit; et nisi appareat aliud actum, putare que importa saber qué se haya convenido; y que si
Se, ius ipsuln in dote cese, non etiam fru-ctus, qui no apareciere que se haya convenido otra cosa, dI
p ercipiuntun, opina que está en dote el derecho mismo, no tam-
bién los frutos, que se perciben.
§ 3.—Si res in dotem (6) dentur, puto in bonis § 3.—Si se dieran en dote algunas cosas, opino
maniti fien, accessionemque temporis manto ex que se hacen de los bienes del marido, y que se ha
Persona mulienje coiieedendam; ilurit autem res de conceder al marido por razón de la persona de
manjti, si constante matrimonio in dotem deutur. su mujer la accesión del tiempo; pero las cosas se

(1) constat, i,i.,eria Ral. 4) prtlie, lid.


2) Iuhiaous—Digestoi-uni, oinítü1s ¡fui. l) ctum, Yulrj.
3) Iulianu, iose,a .7101. S) Rol. Vulg: dote, el Códice Fi.

128 DTOPUTO.—LIBk0 XXIII: TiTULO III

Quid ergo, si ante matriinonium? Si quidem sic hacen del marido, si se le dieran en dote durante
dedil rnulier, nl statim elus fiant, efficiuntur (1); el matrimonio. ¿Luego, qué se dirá, si antes del ma-
enimvero si hac conditione dedit, ul tunc efílcian- trimonio? Si verdaderamente las dió la mujer de
ttlr, quurn iiupserit, sine dubio dicemus, tune eius modo que al punto se hagan de di, se hacen; pero
fien, quurn nuptiae fixerint seeutae. Proinde si si las dió con esta condición, que se hagan enton-
forte nuptiae non Sequaniur nuntio rernisso, Si ces cuando ella se hubiere casado, sin duda dire-
quidern sic dedit mulier, ut statiin viri res fiant, mos, que entonces se hacen de di, cuando se hubieren
condicere cas debebit misso nuntio; eninivero si verificado las nupcias. Por lo cual, si acaso no se
sic dedit, i.it secut.is nuptiis ineipiant esse, nuntio verificasen las nupcias, habiéndose enviado men-
remisso statiiu eas vinclicabit. Sed ante minlium saje, si verdaderamente la mujer las dió de modo
remissuni si vindicabit, exceptio poterit nocere que al punto se hagan del marido las cosas, debe-
vindican(¡ aut dolí, aut in factum; doti eniin desti- rá reclainarlas por la condicción después de envia-
nata non debebunt vindican; do mensajero; pero si las dió de suerte que comien-
cen á serlo verificadas las nupcias, las reivindicará
desde Luego habiendo remitido mensaje. Mas si las
reivindicare antes de haber enviado mensaje, po-
drá perjudicar al que las reivindique ó la excep-
ción de dolo, ó la del hecho; porque las cosas desti-
nadas Jara la dote no deberán ser reivindicadas;
8. CALLISTRATUS libro II. Quaestionum.— sed S. CALISI'RATo; Cucsioncs, libro 11.—pero si
iiisi hoe evidenter aetnm fucrit, eredendum est, no se hubiere evidentemente convenido esto, se ha
iioc agi, ut statim les sponsi fiant, el nisi iiuptiae de creer, que se conviene que 'inmediatamente se
seeutae fuenint, rcddantur. hagan del esposo las cosas, y que se devuelvan, si
no se hubieren verificado las nupcias.
0. ULPIAUS libro XXXI. ad Sabinum. - Si 9. ULPIANO; Comentarios ci Sabino, libro XXXI.
ego Seiae res dedero, ut ipsa suo nomine ¡u dotein —Si yo hubiere dado á Seya unas cosas, para que
clet, efü.ienlur eius, hect non lit dotem sint datae; ella misma las diera en dote en su nombre, se ha-
sed coiidictionc tenebitur. Quodsi pro ea res ego rán suyas, aunqie no hayan sido dadas en dote;
deni, si quideni ante nuptias, iuterest, qua condi- pero estará obligada por la condicción. Mas si Por
tione dedi, utrum, ut statim fiant accipientis, an ella diera yo has cosas, si verdaderamente antes de
secutis nuptiis; si Ftatini, nuntio misso eondicam, las nupcias, importa saber con qué condición las
sin vero non statu, pelero vindicare, quia ineae di, si para que al punto se hagan del que las reci-
res sunt. QUaL-e el si sequi uuptiae non possunl be, ó después d verificadas las nupcias; si al pun-
propter matnimonii interdictionern, ex posteiiore to, las reclamaré por ha condieción habiendo envia-
casu res ineae remauebuiit. do mensaje, pero si no inmediatamente, podré re¡-
vindicarlas, porque las cosasson mías. Por lo cual,
también si no pueden verificarse las nupcias por
causa de prohibición del matrimonio, las cosas per-
manecerán mías en el último caso.
§ 1.—Si res alieui tradidero, UI nuptiis ecutis § 1.—Si yo hubiere entregado cosas á alguien
dotis efficiantuir, el ante tiuptias deeessero, aji se- para que verificadas las nupcias se hagan de la do
cutis nuptiis dotis eme incipiant? Et vereor, no te, y yo hubiere fallecido antes de las nupcias, ¿co-
non possiut in dominio eius effici, ciii datae sunt, ilLeuzaráil acaso á ser de la dote verificadas las
quia post morieni incipiat dominiurn discedere ab nupcias? Y temo que no pueden hacerse del domi-
co, qui dedil, quia pendel donatio in diem nuptia- nio de aquel á quien se dieron, porque después de
ruin, el quuni sequitur condilio nuptiarum, iarn la muerte comienza el dominio á apartarse de aquel
lieredis doniinium est, a quo diseedere reruni non que las did, porque la donación está pendiente hasta
posse dominium invito en, falendiim el. Sed be- el día de las nupcias, y cuando se verifica la condi-
nignius est, favore tiotium iiecessit.atem impOfli ción de las nupcias, ya el dominio es del heredero,
heredi consentiie ci, quod defunetus fecil, aul si del cual se ha de confesar que contra su voluntad
distulenit, vel absit, ctiam nolente vel absente co no puede separarse el doniiuio de las cosas. Pero
dominiuni ad maritum ipso iure transfenii, nc mu- es más equitativo, que en favor de la dote se im-
lier maneal indotata. ponga al heredero la necesidad de consentir en lo
que hizo el difunto, ó que si lo rehusare, ó estu-
viera ausente, aún no queriendo, ó estando él au-
sente, se transfiera de derecho el dominio al mari-
do, para que la mujer iio quede indotada.
§ 2.----Dotis autem causa data accipere debemus § 2.—Mas debemos entender dado por causa de
ea, quae in dotem dantur. dote lo que se dá para la dote.
§ 3.—Ceterum si res dentur in ea, quae Graeci § 3.—Pero si se dieran en dote bienes que los
[aeter dolem iUata] dicunt, quaeque Griegos dicen [parafernales, dados fuera
Galli peculium appellant, videamus, ani statini cf- de la doteJ, y que las Galos llaman peculio, vea-
ficiiintur mániti? El putein, si sic dentur, ut fiant, mos, ¿acaso se hacen del marido inmediatamente?
etfici maniti; el quum distractum fucrit mati-imo- Y yo opinaría, que si se dieran de modo que se ha-
nium, non vindicar¡ oportet, sed condici, ncc dotis gan, se hacen del marido; y que cuando se liubie
aclione peti, ut Divus Marcus el (2) Imperator re disuelto el matrimonio, conviene que no se l
noster cuni paIre rescripserunt. Plane si reruni vindiquen, sino que sean reclamados por la con-

P;LU;, insería TIa(.. et, oiniípl JTüi.



XGu8T0,—LIitO XXIII: TfTULO Itt 19

libeflns niarito detur, itt Romae vulgo fieri vide- dicción, y que tió sean pedidos por la acción de
mus; nam mulier res, pias solet ¡u usu babero in dote, según respondieron pon rescripto el Divino
domo mariti, noque ¡u dotem dat, in libellum so Marco y nuestro Emperador juntamente con su pa-
let conferre eumque Iibellum manto offerre, itt is dre. Es claro, si se diese al marido el inventario de
subscribat, quasi res aeeeperit, et velut chirogra- las cosas, corno vernos que vulgarmente se hace en
phurn eius uxor retinet, res, qnae libello continen- Roma; porque la mujer suele comprender en un
tun, iii dornuin eius se intulisse. Hae igitur res an inventario las cosas que suele tener en uso en la
maniti fiant, videamus; et non puto, non quod non casa de su marido, y que no dá en dote, y presen-
ci traduntur—quid enim interest, inferantur yo- tar este inventario al marido, para que él suscriba,
lente eo in donium efus, an ej tradantur?—sed como si hubiere recibido las cosas, y reteniendo la
quia non puto hoc agi inter virum et nxorem, ut mujer el quirógrafo de él, que ella llevó á la casa
dominium ad eum transferatur, sed magis, itt con- del mismo las cosas que se contienen en el inven-
tum sit in domum 01115 illatas (1), ne, si quandoque tario. Veamos, pues, si estas cosas se harán del ma-
separatio fiat, negetur; et (2) plerumque custodiam nido; y no Lo creo, no porque no se le entregan,—
earum maritus repromittit, nisi mulieni commissae porque ¿qué importa que, queriéndolo él, se lleven
sint. Videbimus harum rerum nomine, si non red- á su casa, ó que se le entreguen?—sino porque no
dantur, utrum rerum amotarum, an depositi, an creo que esto se haga entre el varón y la mujer,
jnaudati mulier agere possit-. Et si custodia manito para que á él se le transfiera el dominio, sino más
committitur (3), depositi, vel mandati agi potenit; bien para que conste la certeza de qué fueron lle-
si minus, agetur rerum amotarum, si animo amo- vadas tt su casa, á fin de que no se niegue, si algu-
ventís manitas eas retineaL, aut ad exhibendum, na vez se hiciera la separación; y las más de las
si non amovere eas connisus est. veces promete el marido su custodia, si no hubie-
rau sido encomendadas á la mujer. Veremos si por
razón de estas cosas, en el caso de que no se de-
vuelvan, la mujer podrá ejercitar la acción de
cosas amovidas, ó la de depósito, ó la de mandato.
Y si se encomienda al marido la custodia, podrá
ejercitarse la de depósito, 6 la de mandato; y sino,
se intentará la de cosas amovidas, si el marido las
retuviera con ánimo de quitarlas, ó la de exhibi-
ción, si no intentó quitarlas.
10. IDEM libro XXXIV. ad Sabinum. - Pie- 10. EL MISMO; Comeilario8 á Sabino, libro
rurnque interest viri, res non esse nestimatas, Id- XXXIV.—Las más-de las veces interesa al mari-
circo, ne perieulum rerum ad euln pentineat, ma- do, que no sean estimadas las cosas, para esto, pa-
xime si animalia in dotem acceperit, vel vestem, ra que no le incumba el riesgo de las cosas, mayor-
qua mulier utitur; eveniet enim, si aestimata sint, mente, si hubiere recibido en dote animales, 6 un
et ea mulier attrivit, ut nihilominus maritus aesti- vestido, que usa la mujer; porque sucederá, si las
mationem eorum praestet; quoties igitur non ae- cosas hubieran sido estimadas, y la mujer las estro-
stimatae res in dotem dantur, et meliones, et dete- peó, que, no obstante, el marido responderá de la
riores mulieri fiunt. estimación de ellas; así, pues, siempre que se dan en
dote cosas no estimadas, se mejoran, y se deterio-
ran para la mujer.
§ 1.—Si praediis inaestimatis aliquid accessit, § 1.—Si acreció alguna cosa á predios inestima-
hoc ad compendium mulieris pertinet; si aliquid dos, esto redunda en beneficio de la mujer; si algo
decessit, mulienis damnum est. decreció, es perjuicio de la mujer.
§ 2.—Si servi sobolem ediderunt, mariti lucrum § 2.—Si los esclavos dieron prole, el lucro no es
non est. del marido.
§ 3.—Sed foetus dotalium p000rum ad inaritum § 3.—Pero los fetos de las reses dotales pertene-
pertinent, quia fructibus computantur, $ic tamen, cen al marido, porque se cuentan en los frutos, pe-
itt suppleri proprietatem prius oporteat, et sum- ro de modo que deba antes completarse la propiedad,
missis in locum mortuorurn (4) capitum ex agnatis y que sustituidas con las nacidas otras cabezas en
residuum in fructum manitus habeat, quia fructus lugar de las muertas, tenga el marido como fruto
dotis ad eum pertinet (5). las restantes, porque le pertenecen los frutos de
la dote.
§ 4.— Si ante rnatrimonium aestimatae res dota- § 4.—Si los bienes dotales fueron estimados an-
les sunt, haec aestimatio quasi sub conditione est, tes del matrimonio, esta estimación está como bajo
nam que hane habet conditionem, si rnatrimonium condición, porque tiene esta condición, sise hubie.
fuerit seeutnm; secutis igitur nuptiis aestimatio re verificado el matrimonio; as!, pues, verificadas
rerum perficitur, et fit vera venditio. las nupcias, se perfecciona la estimación de los bie-
nes, y se realiza verdadera venta.
§ 5.—Inde quneri potest, si ante nuptias manci- § 5.—Por esto puede preguntarse, si en el caso
pia aestimata deperierint, an mulieris damnum de que hubieren fallecido antes de las nupcias los
sit; et hoc consequens est dicere; nam quum sit esclavos estimados, será de la mujer el perjuicio; y
conditionalis venditio, pendente autem conditione es consiguiente decir esto; porque siendo condicio-
mons contingens extinguat venditionem, conse- nal la venta, pero extinguiendo la venta la muer-
quens est dicere, mulieri periisse, quia nondum te que sobreviene estando pendiente la condición,

(1) Valg; illaLi, el códice FI. (4) Taur. según la escritora original; cjemortuorum, a,,-
(2) quia, inserta Hal. liqua corrección del códice Fi, Br.
(3; competierit, Vulq. (5) Según conjeture rwesfro; perticeat, el códice Fi.
TOMO 11-17

130 OIGESTO,—LIBRO Xflti: TÍTULO III

erat jimplela vcndiio, quia aestirnatio venditio es consiguiente decir, que perecieron para la mu-
est. jer, porque aún no se habla perfeccionado la ven-
ta, porque la estimación es venta.
§ G.—Si res iu dotem datae fuerint, quarnvis § 6.—Si se hubieren dado en dote bienes, aun-
aestiinatao, verum convenerit, ut aut aestlmatio, que estimados, pero se hubiere convenido que se
ant res praestentur, si quidem fueril adiectum: dén ó la estimación ó los biener, si verdaderamen-
«utruni mulier velil» (1), ipsa eliget, Utrum malit te se hubiere añadido: «según quiera la mujer,
petere rem, aestimationemve (2); veruni si ita fue- ella misma elegirá, si prefiere pedir los bienes, ó la
nt adiectum: «utrurn maritus velit», ipsius erit estimación; pero si se hubiere agregado de este
clectio; aut si nihil de electione adiiciatur, electio- modo: «como quiera el marido', será de él mismo
nem habebit manitus, utruni malit res offerre, an la elección; ó si no se expresara nada respecto fi la
pretium earum. Nam et quurn lila, aut illa res pro- elección, tendrá el marido la elección de si prefie-
mittitur, re¡ electio est, utram praestet. Sed si res re ofrecer los bienes, ó su precio. Porque también
non extet, aestimationem omnímodo maritus prae- cuando se promete una ú otra cosa, es del deudor
stabit; la elección de cuál de las dos haya de entregar.
Pero si no existiera la cosa, el marido entregará
de todos modos su estimación;
11. PAULtTS libro VII. (3) ad Sabinurn.—sane 11. PAULO; Comentarios á Sabino, libro VIL—
et deteriorem factam reddere poterit. y podrá ciertamente devolver lá que se haya de-
teriorado.

12. ULP1ANUS libro XXXIV. (4) ad Sabinum. 12. U LP ZA No; Comentarios d Sabino, libro
—Si res aestimata post contractum matrimoniani XXXIV.—Si se probara que la cosa fué estimada
donatioiiis causa approbetur, nulla Cst aestirnatio, por causa de donación, después de contra ido el ma-
quia neo res distrahi donationis causa potest, quuin trimonio, es nula la estimación, porque no puede
effecturn inter virUm et uxoreni non habeat; res enajenarse una cosa por causa de donación, como
igitur in dote reniauebit. Sed si ante matnimonium, quiera que no tenga eficacia entre marido y mujer;
magis est, ut in matnimonii tempus collata donatio as!, pues, la cosa permanecerá en dote. Pero si an-
videatur; atque ideo non valet. tes del matrimonio, es más cierto que la donación
se refirió al tiempo del matrimonio; y por lo tanto
no es válida.
§ L—Si mulier se dicat circumventam minoris § 1.—Si la mujer dijera que habiendo sido ella
rein aestimassc, utputa servum, si quidem eircum engañada estimó en menos una cosa, por ejemplo,
in hoc venta est (b), quod servuni dedit, non tan- un esclavo, si verdaderamente fué engañada en
tum in hoc, quod minoris aestimavit, (6) la eo haber dado el esclavo, no tanto en haberlo esti-
acturam, ut servus sibi restituatur (?); eninivero niado en menos, habrá de ejercitar por esto la ac-
si la aestimationis modo circumventa est, cnt ar- ción, para que se restituya el esclavo; pero si fué
bitnium mariti, utrum iustam aestirnationem, an engañada en la cuantía de la estimación, estará
potius servum praestet. Et haec, si servus vivit; al arbitrio del marido, si entregará la estimación
quodsi deeessit, Marcellus ait, magis aestimatio- justa, ó si preferenteineute el esclavo. Y esto, si vi-
nem praestandam, sed non iustam, sed eam, quac ve el esclavo; pero si falleció, dice Marcelo, que se
faeta est, quia boni (8) •consulere mullen debet, ha de entregar xnág bien la estimación, pero no la
quod fuit aestimatus; ceteruni si simplicitet de- justa, sino la que se hizo, porque la mujer debe te-
disset, proeuldubio penicuio oms moreretur, non ner por bueno, que haya sido estimado; pero si lo
mariti. Idemque et in minore cireumventa Marcel- hubiese dado simplemente, sin duda alguna que
lus probat. Plane si emtorem tiabuit mulier iusti morirla fi riesgo de ella, no del marido. Y lo mis-
pretil, tunc dicendum, iustam aestimationem prae- mo aprueba Marcelo también respecto de la menor
standam; idquc duntaxat uxori minori annis prae- que fué engañada. A la verdad, si la mujer tuvo
standum Marcellus acribit. Scaevola autem in comprador por el justo precio, entonces se ha de
manto notat, si dolus eius adfuit, iustam aestima- decir, que se ha de entregar la estimación justa; y
tionem praestandam; et puto venus, quod Scae- escribe Marcelo, que esto se le ha de conceder sola-
yola ait. mente fi la mujer menor de edad. Pero observa Seé-
yola respecto al marido, que si intervino dolo suyo,
se ha de entregar la estimación justa; y tengo por
más verdadero lo que dice Scévola.
§ 2.—Si cum manto debitore (9) mulier pacta § 2.—Si la mujer hubiera pactado con el marido
sit, ut id, quod debeat, in dotem habeat, dotis deudor, que tenga en dote lo que le deba, creo que
actione scilicet cani agere posse existimo; hect puede ella ejercitar ciertamente la acción de dote;
enim ipso jure pniore debito liberatus non sit, sed porque aunque de derecho no se haya liberado de la
tamen exceptionem habere potest. primera deuda, puede sin embargo tener excepción.
13. M0DE5TINLJ3 libro singulari de clifferentia 13. MODESTINO; De la diferencia de la dote, li-
dotis.—Si mulier post divorttum, antequam ex sti- bro único.—Si la mujer después del divorcio, an-
pulatu de dote agat, ad cundeni virum fuenit re- tes que ejercitara en virtud de lo estipulado la ac-
versa, constantius dicetur, per doli exceptionem ción de dote, se hubiere vuelto con el mismo marido,

11
2) Volet, Fial.
)

Según conjeura Br.; aesttoiationem, st códice FI.


(6) ned otiini, inserta la Vutg.
VI., RaE.
() XXXI, ¡ial. (71 Ha!. Val9.; resttuetÚr, el códice FI.
(5) Taur. según Ea escritura ori9iaal; ja 110c rcumven- 8) quia ¡ti hoc boal Víri arbitriuiii, VuLq.
ta st, segan corrección del códice FI., Br, (9) dehitorie, Hal.

DIGESTO.—LrnnO lxiii: TITULO III 131
inefficacem fieri ex etipulatu actionem, usque que se dirá como más cierto, que por la excepción d
inatrimonium durat. dolo se hace ineficaz la acción de Jo estipulado,
mientras dura el matrimonio.
14. ULPIANIJS ibro XXXIV. ad Edictum..— Si 14. UJPIANO; Comentario.9 al Edicto, libro
rem aestimatam mulier in riotem dederit, delude XXXIV.—Si la mujer hubiere dado en dote una
ea moram faciente in tradit.ione in rerum natura cosa estimada, y después, siendo ella morosa para
esse desierit, actionem eam habere nun puto. hacer la entrega, hubiere dejado de existir la cosa,
no creo que ella tenga acción.
15. POMPONIUS libro XIV. ad Sabinum.—Quod- 1. Po iip o o; Comentarios á Sabino, libro
si per eam non stetisset, perinde pretium aufert, XIV.—Pero si en ella no hubiese consistido, per-
nc si tradidisset, quia quod evenit emtoris pericu- cibe el precio lo mismo que si hubiese hecho Ja en-
lo est. trega, porque lo que sobreviene está á riesgo del
comprador.
16. ULPJANUS libro XXXIV. (1) ad Sabinum.. 16. U LP lA NO; comentarios á Sabino, libro
—Quoties res aestimata in dotem datu', evcta ea XXXIV.—Siempre que se dá en dote una cosa es-
virum ex emto contra uxorem agere et quidquid timada, habiéndose hecho su evicción, ejercita el
co nomine fuerit consecutus, dotis aetioue soluto marido contra la mujer la acción de compra, y todo
matrimonio el praestare oportet; quare et si da- lo que por tal titulo hubiere conseguido debe en-
plum forte ad virum peive-ierit, id quoque ad mu- tregárselo á ella por la acción de dote, disuelto el
lierem redigetur. Quae sententia habet aequita- matrimonio; por lo cual, también si acaso hubiere
tem, quia non eimplcx venditio sit, sed dotis causa, ido á poder del marido el duplo, este se le devol-
nec debeat maritus luerari ex damno mulienis; verá igualmente á la mujer. Cuya opinión es equita-
snfficit enim marituni indemnem praestari, non tiva, puesto que Ja venta no es simple, sino por cau-
etiain lucrum sentire. sa de dote, y no debe lucrarse el marido con per-
juicio de la mujer; porque basta que se responda
de la indemnidad del rnrido, pero no también que
realice lucro.
17. PA1JLijS libro VII. ad Sabinum.—In rebus 17. PAULO; Comentarios ti Sabino, libro VII.
dotalibus virum praestare oportet tam dolum, ...-Respecto á los bienes dotales el marido debepres-
quam culpam, quia causa sua dotem accipit; sed tar así el dolo, como la culpa, porque por su causa
etiam diligentiam praestabit, quam in suis rebus recibe la dote; pero prestará también la diligencia,
exhihet. que pone en sus propias cosas.
§ 1.—Si re nestimata data nuptiae secutae non § 1.—Si habiéndose dado una cosa estimada no
sint, videndum est, quid repetí debeat, utrurn res, se hubieran verificado las nupcias, se ha de ver,
an aestimatio. Sed id agi videtur, ut ita demum qué deba repetirse, si la cosa, ó la estimación. Pero
aestimatio rata sit, si nuptiae sequantur, quia nec parece que se trata esto, que solamente se conside-
alia causa contrabendi fnenit; res igitur repetí de- re ratificada Ja estimación, si se verificaran las
beat, non pretium. nupcias, porque tampoco hubo otra causa de con-
tratar; luego deberá repetirse Ja cosa, no el precio.
18. POMPONIUS libro XTV, ad Sabinum.— Si 18. Pooxio; Comentarios ci Sabino, libro XIV.
mancipia in dotem aestimatn accepisti, et pactum —Si recibiste en dote esclavos estiinados,y se hizo
conveutum factum est, ut tantidem aestimata di. el pacto convenido, que devolverlas, hecho el di-
vortio facto redderes, manero partum eorum apud vorcio, otro tanto de lo estimado, dice Labeon, que
U> tabeo alt, quia et mancipia tuo periculo fucnint. el parto de ellas queda en tu poder, porque tam-
bién los esclavos estuvieron á tu riesgo.
19. ULPIANUS libro XXXIV. (2) ad Sabinum. 19. ULPIANo; Comentarios ci Sabino, libro
—Etiamsi alii iussu mariti dos detur, nibilominus XXXIV.—Aunque por mandato del marido se dé
mantas de dote obligatnr. á otro la dote, el marido sin embargo se obliga por
la dote.
20. PAULUS Libro VII. ad Sabinum. —Inlianus 20. PAULO; Comentarios ci Sabino, Libro VIL—
seribit, valore talem stipuJationem «quum inorie- Escribe Juliano, que es válida esta estipulación
ns, dotis nomine tot dan», quia et pacisci soleant, que cuando mueras, se dé tanto en calidad de do-
nc a (3) viva exhibeatur; quod non esse simile te», porque también suelen pactar, que no sea pa-
accepi; aliud est enim differre exactionem, aliud gada por tal persona mientras viva; lo que enten-
ab mulo in id tempus stipulani, quo matrimonium dí que no es igual; porque una cosa es diferir la
futurusu non sit; idque et Aristoni, et Neratio, et exacción, y otra estipular desde un principio para
Pompo&i placet. aquel tiempo en que no haya de subsistir el matri-
monio; y esto les parece bien á Ariston, á Neracio
y á Pomponio.
21. IJL)IANUS Libro XXXV. ad Sabinum.—Sti- 21. ULPIANo; Comentarios ci Sabino, libro
pulationem, qune propr causam dotis fiat, con- XXX V.—Es sabido, que la estipulación que se ha-
(11 XXXV., Hal.
(2) XXXV.,JMI. (1) ea, ¡Ial.

182 DIGESTO.—LIBRO XXIII. TITULO III

.jtat habere in se couditionem hauc, «si nuptiac ce por causa de dote contiene en si esta condición,
suerint secutae», et ita demuin ex ea agi posse, <si las nupcias se hubieren verificado», y que as¡
quamvis non sit expressa conditio: «si nuptiae, puede reclamarse solamente en virtud de ella, aun-
constat (1); quare si nuntius rernitatur, defecsse que no se haya expresado la condición «si las nup-
conditio stipulationis videtur, cias»; por lo cual, si se enviara mensajero, se con-
sidera que faltó la condición de la estipulación,

22. PAOLUS Libro VIL ad Sabinum. - et hect 22. PAULO; Comentarios 4 Sabino, libro VII.
postea eidem nupscrit, non convalescit stipulatio. —y aunque después se hubiere ella casado con el
mismo, no convalece Ja estipulación.

23. ULrrANUS Libro XXXV. ad Sabinum.— 23. ULPIANo; Comentarios d Sabino, libro
Quia autem ¡u etipulatione non est neeessaria do- XXX V—Mas como en la estipulación no es nece-
tis adiectio etiani in datione (2) tantuudern du- saria la expresión de la dote, otro tanto conside-
cimus. ramos también respecto fi la dación.

24. PoMPo1us libro XV. ad Sabinurn.—Si 24. Poxrowio; Comentarios 4 Sabino, libro XV.
fihiafamilias nuptura ex peculio, cuius adininistra- —Si la hija de familia, que está para casarse, dió
tionem habet, dotem viro dedit, delude quum in dote al marido del peculio cuya administración tie-
eadem causa peeulium eius esset, divortium fece- ne, y después, permaneciendo su peculio en la mis-
nt, dos ci recto solvitur, quasi a quolibet peculia- ma situación, se hubiere divorciado, legítimamen-
ri debitore. te se le paga fi ella la dote, como por cualquier
deudor del peculio.
25. PAULUS libro VII. ad Sabinum.—Si ej nu- 25. PAULO; Comentarirs 4 Sabino, libro VII.—
ptura mulier, qui Stichum debebat, ita cuni co Si la mujer que se habla de casar con quien debla
pacta est: «pro Sticho, qnem milii debes, decem dar fi Stico, pactó con él en esta forma: «en lugar
tibi dotE erunt», secundum id, quod ptacuit, rem de Stico, que me debes, tendrás diez en dote», con-
pro re solví poese, et liberatio eontingit, et decem forme fi lo que se estableció, puede pagarse una co-
in dotem erunt, quia et permutatio dotium con- sa por otra, y se verifica la liberación, y los diez
vcntionc fien potest. estarán en dote, porque también puede hacerse por
convención permuta de dote.

26. MODESTINUS libro 1. llegularum.—tta con- 26. M0DESTIN0; Reglas, libro 1.—Durante el
stante matrimonio permutan dotem posse dicimus, matrimonio, decimos que la dote puede permutar-
si hoc mulieri utile sit, si (3) ex pecunia in rem, se de este modo, si esto fuera útil para la mujer, si
aut ex re in pecuniani, idque probatum est; la permuta es de dinero por una cosa, 6 de una co-
sa por dinero; y esto as¡ se admitió;

27. ULPIANUS libro XXXVI. (4) ad Sabinum. 27. ULrIAmo; Comentarios 4 Sabino, libro
—4uod si faenit fact urn, fundus ve¡ res dotalis ef- XXX VI.—y si se hubiere hecho esto, el fundo ó la
ficitur. cosa se convierte en dotal,

28. PAIJLUS libro VII. ad Sabinum.—Post mi- 28. PAULO; Comentarios á Sabino, Libro VIL
ptias pater non potest deteriorem causara fihiao —Después de las nupcias no puede el padre hacer
facere, quia nec reddi el dos invita filia potest. peor la causa de la bija, porque ni puede devolvér-
sele la dote contra la voluntad de la hija.

29. ULPIANUS Libro XXXVI. ad Sabinnnu.— 29. ULPIANO; Comentarios á Sabino, libro
Quum pater dotem pro fija promittit, et dotem le- XXXVI.—Cuando el padre promete dote por Ja hi-
gat, si quidem manto lega vil, videndum est, an ja, y lega la dote, si verdaderamente la legó al ma-
legatum valeat. Et non puto valerc, nam quurn rido, se ha de ver, si acaso será válido el legado. Y
creditori debitor legal id, quod debet, nuhluni le- no creo que sea válido, porque cuando el deudor
gatum est. Quodsi fihiae legavit, valet 1cgatum lega al acreedor lo que le debe, c8 nulo el legado.
dos enim ex promissione manto debetur, lcga- Pero si la legó fi ha hija, es válido el legado; por-
tum fihiae. El si quideni hoc animo testatorem que al marido se le debe la dote en virtud de la pro-
esse fija ostcndcrit, ut duplicaret el legatum, ha- mesa, y fi la hija el legado. Y si verdaderamente
bebit utrumque, dotem, quam mantuapersecutus probare la hija que el tostador tuvo la intención de
fuenit, el legatum e causa Jegati. Quodsi al- duplicarle fi ella el legado, tendrá una y otra cosa,
terutrum voluit habere, sE mulier legatum petat, la dote, que el marido hubiere reclimado, y lo le-
opposita doli exeeptione non alias cogetur ei he- gado, por causa de legado. Pero si quiso que tuvie-
res legatum solvere, quam si cavenit, indernnem ra una ú otra cosa, si la mujer pidiera el legado,
hoc nomine heredem futurum adversus manitum habiéndole opuesto la excepción de dolo, no será
ex proiniasione ageutern; sed si mantas agat, nihil obligado el heredero fi pagarle el legado de otro
de indeniuitate cmxi cayere oportebit, verum mu- modo, que si ella hubiere dado caución de que por
lier post eum agens exceptione repefletur, quia tal concepto habrá de quedar indemne el heredero
seinel dos praestita cal. contra el marido que reclame en virtud de la pro-
mesa; mas si el marido reclamara, no convendrá
darle caución alguna de indemnidad, pero recla-
(o constant,Hai. Vuig. mando después de él la mujer, será repelida con
(2) Súplase dotis; donatione, V019. excepción, porque ya una vez fué pagada la dote.
(3) i, al indrgeninterior del códice FI.
(4) XXXV., Rae,

DIGESTO, —bUlBO Xxiii: TiTULO nI 133

30. PAULUS libro VII. ad &ibinurn.— Dotem, 30. PAULO; Comentarios d Sabino, libro VIL-
qnae in prius matrimonium data est, non aliter La dote que se dió para el primer matrimonio, se
converti le posterius matrimonium dicendum est, ha de decir que no se aplica á otro matrimonio pos-
quam quurn hoc agitur, dum hoc agi semper inter- terior de otro modo, que si se conviene esto, inter-
pretemur, nisi probetur aliud convemsse. pretando nosotros que siempre se conviene esto, si
no se probara que se convino otra coca.

31. PAPI NI A N u a Libro IV. 1?esponsorurn,— 31. Priuio; Respuestas, Libro IV.—Pero si
Quodsi non divortiam, sed iurgium fuit, dos eme- no hubo divorcio, sino disensión, la dote permane-
dem rnatrimOflii fl)anebit. cerá siendo del mismo matrimonio.

32. Poipoxius Libro XVI. (1) ad Sabinum. 32. PoMroxlo; Comentarios d Sabino, libro
Si ex lapidicinis dotalis fundi lapidem vel arbores, X VI.—Si con la voluntad de la mujer hubiere ven-
quae fruetus non essent, sive superfieium (2) ae- dido el marido piedra de canteras de un fundo do-
diflcii dotalis voluntate mulieris vendiderit, numi tal, ó árboles que no fuesen de fruto, ó la: superfl-
ex ea venditione recepti sunt dotis. cie de un edificio dota], el dinero percibido por es-
ta venta es de la dote.

33. ULPIANUS libra VI. a4 Sabinwn.— Si ex- 33. Uc..PiAxo; Comentarios d Sabino, libro VI.
traneus sit, qui dotem promisit, isque defectus sit --Si fuera un extraSo el que prometió la dote, y
facultatibus (3), imputabitur manto, cur enni non hubiera quedado falto de bienes, se imputará al
conveflerit, maxime si ex necessitate, non ex yo- marido el no haberle demandado, mayormente, si
lunt.ate dotem promiserat; nam si donavit, uteun- habla prometido la dote por necesidad, no por vo-
que parcendum manito, qui eum non praeeipitavit luntad; porque si hizo una donación, de cualquier
ad solutionem, qui donaverat, queinque in id, quod modo se ha de perdonar al marido que no apremió
facere posset, si convenisset, eondemnaverat; boc al pago al que habla hecho la donación, y á quien
enim Divus Pius resenipsit, coa, qui ex liberalitate habría condenado, si lo hubiese demandado, en lo
conveniuntur, in id, quod facere possunt conde- que hubiese podido hacer; porque el Divino Pío
mnandos. Sed si vel pater, vel ipsa promisenunt, contestó esto por rescripto, que los queson deman-
Tulianus quidem libro sexto decirno Digestorum dados por una liberalidad han de ser condenados
cribit, etiamsi pater promisit, penieulum respice- en lo que pueden hacer. Pero si el padre ó ella mis-
re ad maritum; quod ferendum non est. Debebit ma la prometió, escribe ciertamente Juliano al li-
igitur inulieris cese perieulum, nec enim quid- bro décimo sexto del Digesto, que aunque el padre
quam iudex propniis (4) auribus audiet mulierem la prometió, el riesgo corresponde al marido; lo que
dicentem, cur patrern, qui de suo dotem promisit, no se ha de admitir. Deberá, pues, ser de la mujer
non urserit ad exolutionem, multo minus, cur el riesgo, porque el juez no oirá con sus propios 01-
ipsam non coavenenit. Recte itaque Sabinus dis- dos cosa alguna 4 la mujer que se queje de que no
posnit, ut dieeret, quod pater vel ipsa mulier pro- haya apremiado al pago 4 su padre, que de lo suyo
misil, viri peniculo non esee, quod debitor, id viri prometió dote, y mucho menos de que no la haya
cese, quod alius, scilicet donaturus, cine peniculo demandado 4 ella misma. Y as!, con razón resolvió
ait, en! acquiritur; acquini autem mulieri accipie- Sabiné, al decir que lo que el padre ó la misma mu-
mus, ad quam re¡ eommodum respicit. jer prometió no está 4 riesgo del marido, y que lo que
un deudor, estaba 4 riesgo del marido, y al decir
que lo que otro, que, por ejemplo, hubiera de ha-
cer una donación, está 4 riesgo de aquel para quien
se adquiere; pero entenderemos que se adquiere
para la mujer, 4 la que corresponde el provecho de
la cosa.
34. IDEM libro XXXIII. (5) ad Sabinum. 34. EL MISMO; Comentarios ¿1 Sabino, libro
Mater quum fihiae aurum dedisset ntendum, pater XXXIIL—Jiabiendo dado la madre 4 su hija oro
puellae id aurum in dotem viro adpcndit, dein para que usase de ¿1, el padre de la doncella dió
rnortua est mater; si inscia invitare iixore nr id en dote al marido este mismo oro, y después murió
aurum in dotem dcdisset, manet id aurum heredis la madre; si ignorándolo la mujer, 6 contra su volun-
matris vindicanique potest, et eo niiuorem dotem tad, hubiese dado mf marido este oro en dote, per-
viro datam (6) cese placuil; quia res evicta ccl, manece siendo este oro del heredero de la madre,
manito competit adversus soeerum actio. Y puede ser reivindicado, y se determinó, que en
esto fuese menor la dote dada al marido; y porque
se hizo evicción de la cosa, compete acción al ma-
rido contra su suegro.
35. IDEM libro XL VIL ('i) ad Sabinum..—Do- 35. EL MISMO; Comentarios d Sabino, libro
tem a patre vel a quovis alio promissam si vir no- XL VIL—Si por causa de novación el marido esti-
vandi causa stipuletur, coepil viri esse periculuin, pulara del padre 6 de otro cualquiera la dote pro-
quum ante mulicnis fuisset. metida, comienza el riesgo 4 ser del marido, ha-
biendo sido antes de la mujer.
36. IDEM Libro XLVIII. ad &ibinurn. - Debi- 86. EL MISMO; Comentarios d Sabino, Libro
(1) XIV., Mal.
2) superficie,,,, Ha!. Vulq. (5) XXVIL, ifa!.
(3) antequam dotem daret, i,isera la Va!g, et omnino rem ¡Ti dotem viro datam non cese, Yulq.
(4) propitiis, Ha!. (7) XXXIII., Ha!,

134 DIGESTO.'—LIBRO xxnr: TITULO iri

ter rnulieris iussu oms pecuuian1 viro expromisit, XLVIII. —Un deudor de la mujer prometió por
deinde vir aeceptam cern iugsu inulieris fecit, res mandato de ella dinero al marido, después el ma-
mulieri penit; lioc quornodo accipimils, utrum do- ridol, lo dió por recibido por mandato de la mujer,
tis nomine, en et si aun ex causa? Et videtur de y la cosa pereció pare la. mujer; ¿cómo entendemos
eo debitore dictum, qui dotis uomine promisit. esto, acaso con relación á la dote, ó también si por
[liad adhue, subest, utrurn ante riuptias, an post otra causa? Y parece que se habló de aquel deu-
nuptias id factum sit, multuin eniin interesse vi- dor, que prometió á titulo de dote. Pero aún falta
detur; nam si secut.is nuptiis id faetuni est dote saber, si esto se haya hecho antes do las nupcias, ó
iarn constituta, maritus acceto ferendo pe.rdit do- después de ellas, porque parece que hay mucha di-
tem, si autem antequani nuptiae sequerentur, ni- ferencia; pues si esto se hizo verificadas las nup-
hit videtur doti constituturn esse cias estando ya constituida la dote, el marido pier-
de la dote dándo por recibido; pero si antes que
se verificasen las nupcias, se considera que nada
se constituyó en dote;
87. PAULTrS libro XII. (1) ad Sabinum.— non 37. PAULO; Uonsentanio.e á Sabino, libro XII.
eniin alias perit inulieri actio, quam si nuptiae se- —porque la acción no se extingue para la mujer de
cutae fuerint; nani si secutae non sunt, muuet de- otro modo, que si se hubieren verificado las nup-
bitor mulieri obligatus. cias; pues si no re verificaron, el deudor permane-
ce obligado á la mujer.
38. ULPIANUS libro XLVIII. ad Sabinum.— 88. ULPIANO; Comentarios á Sabino, libro
Sane videndum cst, en manto mulIer, quae iussit XLVIII.—Y á la verdad, se ha de ver, ¿si se obli-
accepto ferni, obligetur? 1t puteni obligan man- gará acaso al marido la mujer que le mandó que
dati actione, et hoe ipsum ¡ti dotem convertí, quod diese por recibido? Y yo opinaría, que se obliga
mulier iiandati indicio obligata est; et quod dici- por la acción de mandato, y que se convierte en
tun, rem niulieri perire, consequena est, nam si dote esto mismo á que la mujer fué obligada por
coeperit velle (2) de dote agere, ipsa secum de- la acción de mandato; y es consiguiente lo que
bebit compensare iussum suuni. se dice, que la cose perece para la mujer, porque
si hubiere comenzado 4 querer ejercitar la acción
de dote, ella misma deberá compensar consigo su
propio mandato.
89. IDEM libro XXXIII. ad Edictum.— Si ser- 39. Er. MISMo; Comentarios al Edicto, libro
va servo quasi dotem dederit, deinde constante XXXIII.—Si una esclava hubiere dado 4 un es-
coniunetione ad libertatein ambo pervenerint pe- clavo alguna cosa como en dote, y después subsis-
culio jis non adernto, et ja eadcrn coniunetione tiendo su unión hubieren llegado ambos 4 la liber-
permanserint, ita res moderetur, ut, si quae ex tad sin habérseles quitado el peculio, y permane-
rebus corporalibus, velut in dotem tempore servi- cieren en la misma unión, la cosa se niodera de
taus datis extitei'int, videantur ea tacite la dotem suerte, que si existieren algunos de los bienes cor-
converse, ut carum aestirnatio mulieri debeatur. porales dados como en dote en tiempo de la escla-
vitud, se consideren convertidos tácitamente en do-
te, de modo que á la mujer se le debe la estimación
de ellos.
§ 1.—Si spadoni mulier nupserit, distinguendum § 1.—Si la nlu,jer se hubiere casado con un espa-
arbitror, castratus fuerit, neene, ut in castrato di- dón, opino que se ha de distinguir, si hubiere sido,
ces dotem non eme; in eo, qui castratus non est, ó no, castrado, de suerte que respecto del castrado
quia est inatrimonium, et dos, et dotis actio est(3). digas que no hay dote; y respecto del que no está
castrado, que hay dote, y acción de dote, porque
hay matrimonio.
40. IDEM libro XXXIV. ad Edictum. - Divus 40. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro
Severus rescripsit Pontio Lucriano in hace verba: XXXIV.—El Divino Severo respondió por rescrip-
«Si mulier, quae dotem dederat, post divortium to 4 Poncio Lucriano en estos términos; «Si la mu-
rursas in matrimonium redit non revocatis instru- jer, que había dado la dote, volvió otra vez des-
mentis, non dubitabitis, apud queni res agetui, pués del divorcio al matrimonio sin haber sido re-
secundum voluntatern mulienis, quae utique non vocados los instrumentos, no dudará aquel ante
indotata redire in matrinionium voluit partibus quien se ventile el negocio, ejercer sus funciones,
suis fungi, quasi renovata dote». como si la dote hubiera sido renovada, conforme 4
la voluntad de la mujer, la cual ciertamente no qui-
so volver indotada al matrimonio».
41. PAULtTS libro XXXV. ad Edictum. - Pro- 41. PAULO; Comentarios al Edicto, libro XXXV.
niittendo dotem omnes obligantur, euiuscuuquc —Prometiendo dote se obligan todos, de cualquier
sexus couditionisque. sint, sexo y condición que sean.
§ 1.—Sed si nuptice secutac non fnerint, ex sti- § 1.—Pero si no se hubieren verificado las nup-
pulatu agi non potest; magis enim res, quarn ver- cias, no Puede ejercitarse la acción de lo estipulado;
ba intuenda sunt. porque se ha de atender más 4 la realidad, que 4
las palabras.

(i) VII.,IIal.
12) cum debitore, i,tsepta ¿a va9. (3) el doten, et dotis exactione,n csse, lEal,

flIGO.—LIBRO xflhi: 1f1ULO III 185
§ 2.—Accepti quoque latione dos constituitur, § 2.—También se constituye la dote por acepti-
quum debitori manto aeceptum (1) feratur dotis lación,cuando por causa de constituir la dote se lo
constituendae causa. dá al marido deudor por recibida su deuda.
§ 3.—Si a debitore mulienis sub conditíone dos § 3.—Si bajo condición se prometiera la dote por
promittatur, et postea, sed antequam maritus pe- un deudor de la mujer, y después, pero antes que
tere posset, debitor solvendo esse desierit, magis el marido pudiera pedirla, hubiere dejado el den-
perienlum ad mulierein pertinere plaeet; nec enim don de ser solvente, parece más bien que el riesgo
videni (2) manituni nomen seeutum eo tempore, corresponda á la mujer; porque no se considera que
quo exigere non potenit. Quodsi 1am tune debitor, el marido aceptó el crédito en tiempo en que no pu-
quum sub conditione promit.teret, solvendo non diere exigirlo. Pero si ya el deudor no fuere sol-
faerit, pericuhim vini esse, quod sciens tale nomen vente cuando la prometiese bajo condición, el ries-
secutus videretur, piale initio obligationis (3) go es del marido, porque se considera que á sa-
fuerit. biendas admitió aquel crédito, tal cual era al prin-
cipio de la obligación.
§ 4.—Si debitor mulieris dotem promisenit, et § 4.—Si un deudor de la mujer hubiere prometi-
mulierem heredem reliqucrit, Labeo perinde ha- do la dote, y dejado por heredera ( la mujer, dice
bendum ait, nc si (4) mulier ipsa dotein promisis- Labeon, que esto se ha de considerar como si la mis-
set; cuius sententiam Inlianus quoque probat, neo ma mujer hubiese prometido la dote; cuya opinión
enim aequum esse ait, nt ej damnetur eius peen- aprueba también Juliano, porque dice que no es
niae nomine, quam ipsa debeat, et satis esse, ac- justo que i él se le perjudique por razón del dinero
ceptilatione eam liberan. que ella misma deba, y que es bastante que se la
libere por la aceptilación.
42. Gknrs libro XI. al Edictum provinciale. 42. GAYO; Comentarios al Edicto provincial,
—Res la dotem datae, quae pondere, numero, libro XI.—Las cosas dadas en dote, que constan
mensura eonstant maiiti periculo sunt, quia in de peso, número y medida, están ti riesgo del ma-
lioe dantur, ut eas maritus ad arbitrium suum dis- rido, porque se dan para esto, para que el marido
trahat, et quandoque soluto matrimonio eiusdeni las enajene ti su arbitrio, y para que, cuando se ha-
generis et qualitatis alias restituat vel ipse, ve] ya disuelto el matrimonio, ó él, 6 su heredero, res-
herce cine. tituya otras del mismo género y calidad.
43. ULPIANUS libro III. Disputationurn. - Li- 43. ULPIANO; Disputas, libro hI.—Aunque se
cet soleat dos per acceptilationem contitui, tamen suela constituir la dote por aceptilacién, sin embar-
si ante matrimonium acceptilatio fuenit interposi. go, si se hubiere interpuesto Ja aceptilación antes
ta, ncc nuptiae secutae, Seaevola ait, matrimonii del matrimonio, y no se hubieren verificado las nup-
causa acceptilationem intcrpositam non secutis cias, dice Seévola, que es nula la aceptilaelón in-
nuptiis nullam cese, atque ideo sun loco manero terpuesta por causa de matrimonio no habiéndose
obligationem; quae sententia vera est. verificado las nupcias, y que por lo tanto subsiste
la obligación en su propio lugar; cuya opinión es
verdadera.
§ 1.—Quoties autem extraneus aceepto fert de- § 1.—Mas siempre que un extraflo dá por paga-
bitoni dotis constitucndae causa, si quidem nilptiae do ti un deudor por causa de constituir dote, si ver-
insecutae non fueriut, liberatio non seqvetnr, flisi daderamente no se hubieren verificado las nupcias,
forte sic accepto tuhi, UI velit niulieni lii totum do- no se verificará la liberación, ti no ser acaso que lo
natum; tuno enim eredendum est, brevi manu ac- haya dado por quito de tal manera, que quiera que
eeptum a mullere, et manto datum; ceteruni mu- en absoluto se haya hecho donación ti la mujer; por-
lieri per liberam personam condietio acquiri non que entonces se ha de creer que la cosa se recibió
potest. Plano sc3utis nuptiis mullen soluto matri- por la mujer brevi manu, y que se la dió al mari-
monio dotis exactionem habebit, nisi forte sic ac- do; de otro modo no puede adquirirse para la mujer
cepto tulit extraneus, ut ipse, quoquo modo sola- la condicción por medio de persona libre. Pero ti la
turn fuerit rnatrimonium, condictionem habeat; verdad, verificadas las nupcias, tendrá la mujer,
tune enim non habebit niulier actionem. Secun- disuelto el matrimonio, la exacción de la dote, ti no
dum quae constituta dote per acceptilationem et ser acaso que de tal modo haya dado el extraño
secatis nuptiis is effeetus erit dotis exactioni, ut, por recibido, que él mismo tenga la condicción,
si quidem pura sil obligatio, quae acceplo Jata de cualquier modo que se hubiere disuelto el ma-
est, non ipea 1am restituenda sit (5), sed solvenda trimonio; porque entonces no tendrá la acción la
dos secundnm sua tempora. Sin vero obligatio la mujer. Según lo que, constituida la dote por aeep-
diem fuit, ncc ante solutum matrimonium dice tilaeión y verificadas las nupcias, la exacción de la
obligationis praeteniit, restauranda est ja diem ¡lote producirá este efecto, que si verdaderamente
pristinum obligatio, et si debitum cum satisdatione fuera pura Ja obligación, que se dió por cumplida,
fuenil, satisdatio renovanda est. Similique mod' ya esta misma no ha de ser restituida, sino que se
et si conditionalis fuenit obligatio, quae in dotem ha de pagar la dote ti su tiempo. Mas si la obliga-
conversa est, et pendente obligatione divortium ción fué ti término, y no pasó el día de Ja obliga-
fuerit secutum, venus, obligationem sub cadem ción antes de haberse disuelto el matrimonio, se ha
conditione restitui debere; sed si conditio extitenit de reponer la obligación en su primitivo término,

(1) secepto, ¿tal. (4) 2'aur, según oorrecd6r, del códice PI.; dote, Mserea
(2) proderil (e lugar de videri), Valg, la escritura OrLgil2al, Dr.
13) in obligatione (ea lugar cls inicio on1igtoniel, ¡Ial. (5) restaurancla ert, Vulg.

186 DIGESTO.—LIBRO XXIII: TITULO lit

constante matrimonio, ex die divortii tempora y si se hubiere debido con fianza, se ha de renovar
exactjonjs flumerantur. la fianza. Y del mismo modo, también si hubiere si-
do condicional la obligación, que se convirtió en
dote, y pendiente la obligación se hubiere verifica-
do el divorcio, es más cierto que debe ser restituida
la obligación bajo la misma condición; pero si se hu-
biere cumplido la condición durante el matrimo-
nio, se cuenta el término de la exacción desde el
cha del divorcio.
44. IULIANUS libro XVL Diqestorurn.•— Si pa- 44. JULIANO; Digesto, libro XVI.—Si el padre
ter fihiae nomine dotem piomisisset, et eam ante hubiese prometido dote en nombre de su hija, y Ja
nuptias emancipasset, non resolvitur promissio; hubiese emancipado antes de las nupcias, no se di-
nam et quum ante nuptias pater moreretur, nihi- suelve la promesa; porque también cuando el pa-
lominus heredes eius ex promissioue obligati ma- dre muriese antes de las nupcias, permanecerán, no
nebunt (1). obstante, obligados sus herederos cu virtud de la
promesa.
§ 1.—Quae debitorem fihiumfamilias habet, si § 1.—La que tiene por deudor á un hijo de fami-
patri eius ita dotom promiserit: «quod mihi debes, lia, si á su padre le hubiere prometido la dote de
vel quod mihi filias tuus debet, doti tibi erunt', esto modo: «tendrás en dote lo que me debes, ó lo
non obligatur, sed efficit, ut id, quod actiono de que tu hijo me debe», no se obliga, sino que hace
peculio servari a patre poterat, in dote sic. Mar- que esté en dote lo que por la acción de peculio po-
cellus: sive igitur eum filio posthac, sive eum pa- día recobrarse del padre. Y dice Marcelo: as! pues,
tre agere instituenit, exceptione paeti convencí si después hubiere determinado ejercitar la acción
summovebitur; actione autem do dote si expenie- ya contra el hijo, ya contra el padre, será repelida
tur, consequetur, quod in peculio faisse apparue- con la excepción del pacto convenido; mas si cien-
nt eo tempore, quo dos promittebatur; utique si citara la acción de dote, conseguirá lo que apare-
post nuptias promissa (u), eius temporis peculium ciere que hubo en el peculio al tiempo en que se
aestimani debet, quo nuptiae fierent. prometía la dote; y ciertamente, si fité prometida
después de las nupcias, debe estimarse el peculio
con relación al tiempo en que se hicieran las nupcias.
45. TRYPIXONINUS libro VIII. (3) Disputatio- 45. Tai'or'mo; Disputas, libro VIII.—Pero si
nurn.—Qnodsi nuptura debitoni filio familias aetio- la que se hubiera de casar con un hijo de familia,
nem duntaxat de peculio proniisit, id, quod ex deudor suyo, prometió solamente la acción de pe-
ea causa sibi deberetur, nuptiarum tempore ja. culio, se atiende, al tiempo de las nupcias, á lo que
sp icitur. por esta causa se le debiese.
§ 1.—Si vero alii nuptiira iussit fihiumfamilias § 1.—Mas si habiéndose de casar con otro man-
debitorem de peculio dotem promittere, tempus dó que un hijo de familia, su deudor, prometiera la
iuspicitur, quo dos promissa est, ut tantum in pe- dote sobre el peculio, se atiende al tiempo en que
culio esse aestimaretur. fué prometida la dote, para que se estime tanto
cuanto hay en el peculio.
46 LULIANUS libro XVI. Digestorum.—Quem. 48. JULIANO; Digesto, libro XVI.—Así como
admodum invito domino servas stipulatus acqui- contra la voluntad del señor adquiere para este el
nt, ita, si dotem doniini nomine sibi promitti pa- esclavo que estipuló, as! se adquiere para el señor
iatur, obligatio domino acquinitur; sed neque la obligación, si consintiera que en nombre del señor
peniculum dominus praestare debebit, si forte de- se le prometiera dote; pero el señor no deberá res-
bitor mulieris dotem promiserit, noque culpam. ponder ni del riesgo, si acaso hubiere prometido la
'rraditione quoque reí dotalis in persona servi ve! dote un deudor de la mujer, ni de la culpa. Consti-
fihiifamilias facta dos constituitur, ita ut noque pe- túyese también la dote por la entrega de la cosa
riculum, nec culpam dominas aut pater praestet. dota¡ hecha á la persona de un esclavo, ó de un hi-
Igitur hane dotem periculo mulienis esse dico, jo de familia, de tal suerte, que el señor ó el padre
quamdiu dominas ve! pater ratam promissiollern no responda nrdel riesgo, ni de la culpa. As!, pues,
ve¡ donationem habuerit; ideoque etiam manente digo que esta dote está á riesgo de la mujer, hasta
maGnimonio res, quas tradid.erit, condictione i-epe- que el señor ó el padre hubiere ratificado la pro-
tituram; itom iiicerti conclictione couseeuturam, ut niega ó la donación; y que por lo tanto, habrá de re-
promissiolle liberetur. petir ella por la condicción, aún subsistiendo el ma-
trimonio, las cosas que hubiere entregado; y que
asimismo habrá de conseguir por la condicción de
cosa incierta, que se le libre de la promesa.
§ 1.—Si debitoni sao mullen nuptara ita dotem § 1. Si habiéndose de casar una mujer con su
promisisset: «quod mihi debes, aut fundus 5cm- deudor hubiese prometido as! la dote: «tendrás en
pronianus doti tibi erit», utrum mulier veliet, id dote lo que me debes, ó el fundo Semproniano»,
ja dote erit; et si quidem debitum maluisset dotis estaré en dote la que de estas dos cosas quiera la
nomine apuci virum remanere, potest ea exceptio- mujer; y si verdaderamente hubiese preferido que
nc se tueni adversus peteutern fundum; quodsi la deuda quede en poder del marido á titulo de do-
fuudum dedisset, peeuniam (4) manto condicet. te, puede ampararse con esta excepción Contra el
que le pida el fundo; pero si hubiese dado el fundo,
reclamará del marido por, fa condicción el dinero,
(1) inanerent, ¡Ial.
protliissa est dos; si veio ante nuptas, ¡[al. Vuly.
t3) IX., Ha 1. (4) a, ins ertan ¡Ial. va9.

D1GueTO.—LERO Zfl!: TITULO fI 1i7

§ 2.—Pater, etiamsi falso existimane, se filme § .—El padre, aunque hubiese prometido la dó
sume debitorem esse, dotem promisissct, obliga- te juzgando falsamente que 61 es deudor de su hija,
bitur. se obligará.

47. IDEM libro XVIII. (1) Digestorum.— Si 47. EL MISMO; Digesto, libro XVIII.—Si al es-
servo in dotem ante nuptias dato donatum aliquid clavo dado en dote antes de las nupcias se le hu-
vel legatum ante nuptias fuisset, ampliatur dos, biese donado ó legado alguna cosa antes de las
sicut ex fruetibus fundi, qui ante nuptias tradi- nupcias, se amplia la dote, como con los frutos del
tus est. fundo, que se entregó antes de las nupcias.

48. IDEf Libro 11. ad Urgeiurn Ferocern,—TaJi 48. EL MISMO; Comentarios á Urseyo Feron, Li-
faeta stipulatione: «decem in auno proximo dotis bro II.—Habiéndose hecho tal estipulación: pro-
nomine dare spondes?» quaesitum est, annus e' metes dar diez en dote el año próximo?, se pre-
quo tempore esse.t numerandus, utrum ex die sti- guntó, ¿desde qué tiempo se habría de contar el
pulationis factae, an ex eo die, quo dos esse po- año, acaso desde el día en que se hizo la estipula-
tuisset, id est nuptiarum? Et respousum est, ex ción, ó desde el din en que hubiese podido haber
dio nuptiarum annum eme numerandum, no, si dote, esto es, desde el de las nupcias? Y se respon-
aliter observaremus, si intra annum nuptiae fa- dió, que se ha de contar el año desde el din de las
etas non sint, videri possit dos ex ea obligatio- nupcias, para que, si de otro modo lo contáramos,
ne (2) deben. no pueda parecer que se debe la dote en virtud de
esta obligación, si no se hubieran celebrado las
nupcias dentro del año.
§ 1.—Socer genero suo sic legaverat: «Lucio § L—Un suegro habla hecho 4 su yerno un lega-
Titio fihiae mene nomine centum heres meus da- do de este modo: 'esté obligado mi heredero 4 dar
mnas esto dare'; hane peeuniam generum petere ciento fi Lucio Ticio en nombro de mi hijas; Pré-
deberel exactam acceptam legatis referri (3), sed culo respondió, que el yerno debe pedir este dinero,
divortio fado de dote actionem mulieri reddendam que cobrado se considera recibido por los legados,
Proculus respondit, et nihiorniniis dotis eme fa- pero que hecho el divorcio Be ha de restituir 4 la
etam. Inlianus notat: imo nec fume, si voluerit, mujer la acción de dote, y que no obstante se hizo
deneganda est huinsmodi actio. de la dote. Observa Juliano: antes bien, ni fi la hija
sele ha de denegar semejante acción, si la quisiere.

49. JDEM Libro V. ex Minicio (4)..—. Vir ab co, 49. EL MISMO; Doctrina de Minicio, libro IV.
qui uxori elus dotem facere volebat, certam peen- —FI marido estipulé, de quien quena dar dote 4
niam eo nomine stipulatus est, deinde acceptam su mujer, cierta cantidad por esta razón, y después
eam fecit; quacrebatur, essetne ea pecunia in do- la dIÓ por recibida; se preguntaba, ¿estarla este
tem? Respondit, si acceptam non fecisset, et pro- dinero en dote? Respondió, que si no lo hubiese da-
missor solvendo eme desiis8et, quaereremus, an do por recibido, y el que lo prometió hubiese deja-
culpa mar iti ea pecunia exacta non esset; quUm do de ser solvente, examinaríamos si esque no se
vero acceptam fecit, omnimodo periculum ad eum habría cobrado este dinero por culpa del marido;
pertinebit, perinde enim mt, nc si acceperit peen- pero cuando lo dió por recibido, fi él le correspon-
niam, et eandem promissori donaverit. derá en absoluto el riesgo, porque es lo mismo que
si hubiere recibido el dinero, y se lo hubiere dona-
do al prometedor.

50. ArRICANUS libro VIII. Quaestionum.—Quae 50. AFRICANO; Cuestiones, Libro VIII.—Una
fundum in dote habebat, divortio facto, quurn in que tenla un fundo en dote, habiéndose verificado
matrimoninm rediret, pacta mt eum viro, uti de- el divorcio, como volviese al matrimonio, pacté con
cem in dotem acciperet, et fundum sibi restitue- el marido, que recibiese diez en dote, y que le res-
ret, ac datis decem, priusquam fundus ej restitue- tituyese 4 ella el fundo, y dados los diez, falleció
retur, in matrimonio decessit; illud ex bona fide en el matrimonio, antes queso le restituyera el fun-
est, et negotio contracto convenit, ut fundns, qua- do; es de buena fé, y conviene al negocio contra-
si sine causa penes maritum eme coeperit, con- tado, que sea objeto de la condicción el fundo,
dicatur. cual si hubiere comenzado fi estar sin causa en po-
der del marido.
§ 1.—Et hoc evidentius circa actionem pignora- § 1 .—Y esto aparecerá con más 'evidencia en
ticiain apparebit; etenim si, quum fundum Corno- cuanto A la acción pignoraticia; porque si habién-
lianum pignoris causa tibi tradidissern (5), postea dote entregado yo por causa de prenda el fundo
ex conventione funduin Titianum in hoc tibi tra- Corneliano, después te hubiere entregado en vir-
didenim (6), ut Cornelianum mihi restitueres, mi- tud de convención el fundo Ticiano para esto, para
nirne, puto, dubitandum cnt, quin statiin recto que me restituyeras el Corneliano, opino que de
pignoraticia ad recipiendum Coruelianum agere ninguna manera se habrá de dudar, que inmedia-
possim. tamente pueda yo ejercitar con derecho la acción
pignoraticia para recuperar el fundo Corneliano.
61. ULPIANUS libro II. Responsoruin.— Si res, 51. ULPIANO; Respuestas, libro ll.—Silas cosas,
quas fihiae emancipatae pater donavit, ex volun. que el padre doné ti la hija emancipada, fueron da-

(1) XVI,, naz.


(2) non, insertan ffsi. Y,4g. (5) Taur.; tradldlsset, el códice Pl.? Br.
(3) referre, Hal. Vulg. (6) Taur. Según 10P ¿*ird ofi; tdM*It, I9Ú* CG•
(4) IV., ex !4inutio, ¿tal. rrección del códice Fi., Br.
Tomo 11-18

138 DIGESTO.—LIBRO XZIIfl T1TILO la

tate cias postea in doteni pro ea datae sant, a fil i a das después con su voluntad en dote á favor de
dotem, non a patre videri datani. ella, la dote se considera dada por la hija, no por
el padre.
52. MARCIANTJS Libro III. Regularttnl.—Non So- 52. MARCIANO; Reglas, libro 111.—No solo si
hm si aestimatus fundus, sed etiam si non aesti- un fundo se dió en dote estimado, sino también si
matas in doteru datas est, et alias, quum necesse inestimado, y si por otra parte, no teniendo nece-
non habeat mulier duplum prornittere, prornisit; sidad la mujer de prometer el duplo, lo prometió;
quia ipse fundus es¿ in dote, quodeunue propter como quiera que el mismo fundo está en dote, todo
eum consecutus fuerit a maliere maritus, quan- lo que por causa del mismo hubiere recibido de la
doque restituet mulieri de dote agonti. mujer el marido, lo restituirá en su caso á Ja mu-
jer que ejercite la acción de dote.

58. NERATIUS Libro III. Membranarum.—Quum 58. NERACI0; Pergaminos, libro III..—Querien-
vir uxori donare vellet, debitor mulieris, qui sol- do el marido hacer donación á ha mujer, un deu-
vendo non erat, dotem el proinisit; ad id dunta- dor de la mujer, que no era solvente, le prometió
xat, ad quod solvendo fult, viri periculo ea res dote; esta se halla á riesgo del marido solamente
est; et si quid dehitori ad solvendum facultatis ac- hasta lo que aquel fué solvente; y si le sobrevinie-
cesserit, periculum ad eam sumrnam, quae acces^ ren al deudor algunos bienes para pagar, crecerá
sorit, crescet, permanebitque, etiain si rarsus pan- y subsistirá el riesgo hasta aquella sumaque le hu-
perior factus erit, quia neque tutu, quurn dos biere sobrevenido, aunque de nuevo se hubiere he-
promitteretur, donatio facta est, nisi eius peen- cho más pobre, porque ni cuando se prometió la
niae, quae a debitore servarl non poterat, noque dote se hizo donación sino del dinero que no se po-
quum solvendo is case coepit, donationis causa din recobrar del deudor, ni cuando este comenzó
permaneat, quum eo loco res sit, quo essot, si á ser solvente subsiste la causa de la donación, es-
tuni quoque, quam promitteretur dos, Jocuples tando el negocio en la situación en que estarla, B1
fuisset. también entonces cuando se prometiese la dote hu-
biese sido solvente.
54. GAIUS ad Edictum Fractoris urbani titulo 54. GAYO; Cómentarios al Edicto del Pretor
de Praediatoribus (1).—Res, quae ex dotali pecu- urbano, título de los compradores de predios en
nia coniparatae sant, dotales esse videntur. venta pública.—Los bienes que se compraron con
dinero de la dote se considera que son dotales.
55. PAULUS libro L (2) ad Plautiurn.— Quum 55. PAULO; Comentarios d Plaucio, libro 1.—
dotis causa aliquid expromittitur, ffdeiussor eo no- Cuando se promete alguna cosa por causa de dote,
mine datus tenetur. e obliga el fiador que se dió por tal motivo.
50. IDEM libro VI. (3) ad Plautium.—Si is, qui 56. EL MISMO; Comentarios d Plaucio, libro VI.
Stichum mulieri debet, in dotem delegatus sit, et —Si el que é la mujer le debe á Silco hubiera sido
antequam solveret debitor, Stichus decesserit, delegado pura la dote, y antes que el deudor paga-
quum noque por debitorem stetisset, quominus e hubiere fallecido Stico, no habiendo ni consisti-
aolveret, neque manitas in agendo moram fecisset, do en el deudor, que no pagase, ni causado mora
peniculo mulieris Stichus inonietur, quamquarn, el marido al reclamar, Stico morirá en perjuicio de
etiamsi morani- manitus fecerit in exigendo, si ta- la mujer, si bien que, aun cuando el marido hubie-
nien etiam apud maritam moriturus Stichus fue- re incurrido en mona al reclamarlo, si no obstante
nt, actione dotis mantas non teneatur. también hubiere de haber muerto Stico en poder
del marido, no quede obligado el marido por la ac-
ción de dote.
§ 1.—Ibi dos esse debet, ubi miera matrimo- § 1.—La dote debe estar alli donde están las
fu Sant. cargas del matrimonio.
§ 2.—Post mortem patris statim onera matnimo- § 2.—Después de la muerte del padre inmediata-
fui fihlum sequuntur, sicut liben, sicut uxr. mente pasan al hijo las cargas del matrimonio, co-
mo los hijos, y como la mujer.
§ 3.—Quod dicitur, necessarias impensas ipso § 3.—Lo que se dice, que los gastos necesarios
jure dotem minuere, non eo pertinet, itt, si forte disminuyen de derecho la dote, no quiere decir que
fundus in dote Bit, desinat ahiqua ex parte dotalis si acaso estuviera un fundo un dote, deje de ser
eme, sed, nisi impensa reddatur, ant pare fundi, dotal en alguna parte, sino que, si no se reintegra-
ant totus retineatur. Sed si tantum in fundum do- sen los gastos, se retenga ó parte del fundo, ó todo
taleni impensum Bit par partes, quanti fundus est, él. Pero si por partes se hubiera gastado en un fun-
desinere eum dotalem esse Scaevola noster dice- do dotal tanto cuanto vale el fundo, decia nuestro
bat, nisi mulier sponte manto intra annum impen- Scévola, que este dejaba de ser dotal, si la mujer
sas obtulerit. Si pecunia et fundas in dote smi, ci no hubiere ofrecido voluntariamente al marido
nccessaniae impcn8ae in funduni factae, Nerva dentro de un año los gastos. Si en ha dote hubiera
ait, doteni pecuniariam (4) minui, Quid ergo, si dinero y un fundo, y se hubieran hecho gastos ne-
mullen impensas manito solverit, utrum crescet cesarios para el fundo, dice Nerva, que se dismi-
dos, un ex integro dala videbitur? Cuius re¡ mani- nuye la dote pecuniaria. Luego, ¿qué, si la mujer
festior iniquitas in fundo est secundum Scaevolae hubiere pagado los gastos al marido, crecerá aca-

(1)- Paulus libro L ad Plautiuin, Hai. (3) VIfl.,


(2) Idem libro VI., ffa, (4) pecuularum, VuLg,

DIGESTO.—UBRO X1U1 TiTULO Iii 13

nostri sententiam nam si desinit dotalis esse, po- so Ja dote, ó se considerará que se dió de nuevo?
terit alienan. Rursus quemadmodum poterit fien La injusticia de esto es más manifiesta en cuanto
dotalis data pecunia, an iam pecunia in dote al fundo según la opinión de nuestro Scévola; por-
esee videbitur? Et magis est, ut ager in causam que si dejó de ser dotal, podrá ser enajenado. A su
dotis reyerta tun, sed interim alienatio fundi inihi- vez, ¿cómo podrá hacerse dotal el dinero dado, ó
beatur. se considerará que ya el dinero estaba en dote? Y
es más cierto, que el campo revierta fi la condición
de dote, pero que entretanto esté prohibida la ena-
jenación del fundo.

57. IAvoiE1us libro 1. ex Pi-autio.—. Nuptura 57. JAVOLBNO; Doctrina de Plaucio, libro 1.—Si
fil jofamilias si secano dotem ita piomisenit: «quod la que se habla de casar con un hijo de familia hu-
fihius tiius mihi debet, Id doti tibi enit interesse biere prometido la dote de este modo fi su suegro:
puto, -utrum fui obligatio, an patris perse cutio et «tendrás en dote lo que tu hijo ate debe», opino, que
in ram versum promissione (1) contineatur. Nam importa saber, sise contenga enla promesa laobliga-
si id, quod fihiuni dare opoitet, signifieatum est, ción del hijo, ú la reclamación contra el padre tani-
tota pecunia, in quam filius obligatus cst, promis- bién por lo que se convirtió en su provecho. Porque
sione (2) dotis continebitar; sin autem id, quod si se significó lo que el hijo debe dar, se contendrá
patrem de peculio vel in ram verso praestare en la promesa de la dote todo el dinero fi que el hi-
oportebit, aestimani (3) debebit, quantum sit eo jo está obligado; mas silo que deberá entregar el
tempore Id, quod promittitur, ut ea summa dotis padre por el peculio ó por lo que se convirtió en
esse videatur, qua (4) patrem eo tempore fui no- su provecho, deberá estimarse cuánto sea en este
mine condemnani oportebit (5); quodsi non evi- tiempo lo que se promete, para que se considere
denterapparuit, de cuius mulier obligatIone sen- que está en dote aquella suma por la que deberá
sit, praesumtiouern ad fiEl debitum spectare ser condenado en aquel tiempo el padre en nom-
verisimile est, niel evidentissirne contrarium ap- bre del hijo; mas sino apareció con evidencia fi qué
probetur. obligación se refirió la mujer, es verosímil que la
presunción se refiere fi la deuda del hijo, si eviden-
tisimamente no se probase lo contrario.

58. CEL.sus libro XIX. Di gestorum.— Si spon- 58. Cniso; Digesto, libro XIX.—Si no habién-
salibus nondum factis Titio dotem Seiae nonline dose celebrado todavia los esponsales le hubieres
promiseris, quam ea nubere el nollet, turnen, si prometido dote fi Ticio en nombre de Suya, no que-
postea nupserit, dotem debebis, nisi aiiae nuptiae riendo esta casarse con él, si no obstante se hubie-
mediae intervenissent. re casado después, deberás la dote, fi menos que
hubiesen mediado otras nupcias.
§ 1.--Si mulier aneillam Painphilani a Titio sti- § 1.—Si la mujer hubiere estipulado de Ticio la
pulata, deinde ei nuptura, quod is sibi debebat, esclava Pánfila, y después habiéndose de casar con
doti habere permisit, etiamsi non enit viri Pamphi- él le permitió tener en dote lo que él le debía, aun-
la, an ipsa turnen Pamphula in dote et mulieris que Pánfila no fuere del marido, ¿estará sin em-
periculo enit, an et quod ea pepererit, reddi mulieri bargo la misma Pánfila en dote y fi riesgo de la
debebit, (6) quia, si in sua causa prior etipulatio mujer, ó deberá devolverse fi la mujer también lo
mansisset, non Tedderetur, nial forte refert, ha- que aquella hubiere parido, porque, si la primera
bueritrem, quam debebat vir, quo tempore, dos estipulación hubiese permanecido en su propio es-
cónstituebatur—nam ita poteril videri res ipsa ad tador no se devolverla, si acaso no importa que ha-
eum pervenisse—an non habuerit? Nam si non ya tenido la cosa, que debia el marido, al tiempo
habucrit, niagis est, ut liberatio obligationis po- en que se constituía la dote—porque as¡ podrá pa-
tius, quam res ipsa ad eum ¡tu pervenisse videa- recer que la misma cosa haya ido fi poder de.él—ó
tur; ideoque partas cius non debetur. que no la haya tenido? Porque si no Ja hubiere te-
nido, es más cierto que se considere que así le co-
rrespondió fi él más bien la liberación de la obliga-
ción, que la misma cosa; y por esto no se debe el
parto de aquella.

59. MARCELLiJS libro VIL Digestorum.—Si mu- 59. MARCELO; Digesto, libro VIL—Si la mu-
lier ita dotem promi3erit: «decem tibi, ant Titio jer hubiere prometido asl la dote: tú ó Ticio ten-
doti erunt», hoe casu die¡ potest, ve! Titio dan dréis diez en dote», en este caso puede decirse, que
posee, sed de dote virum tener!, quernadmodum si se le pueden dar también fi Ticio, pero que el ma-
rit.io iussisset dan; nec mirum, quum etiarn pro- rido está obligado por la dote, del mismo modo que
nuissura viro doteni possit delegante eo alter¡ pro- si hubiese mandado que se le diese fi Ticio; y no
mittere, ctsí die¡ solet, ah, quain manto dotis 110- es extraño, porque la que ha de prometer la dote
mine mulierem non posee obligan. His enim al marido puede también, delegándolo él, prome-
casibus viro dos quacnitur, non enim existimabi- térsela fi otro, aunque suele decirse, que la mujer
mus 111am ita prornisisee, quum ve! de Titii nuptiis no puede obligarse fi otro que al marido por razón
cogitaret. de la dote. Porque en estos casos la dote se adquie
re para el marido, pues no estimaremos que ella la
prometió así, pensando también en nupcias con
Tició.
§ 1.—Ex asee heres institutlis rogatusque mu- § 1.—El instituido heredero de toda la herencia,
(1) HaS.; promiseioni, e! códice F. (4) In quam, Hal
(2) Hai.; promlsionI, ci códice M. .oprtuea,
Ha.
(5) HaZ. Vsig.; aestimare, el códice Fi. (6) reddi—debebit, conidiranae a*adídae per lo copiøtas.

140 DIGESTO.—LIBRO XXIII: TITULO III

tieri dodnantem hereditatis re8tituere iussu eius, á quien sele rogó que restituyera fi la mujer las
quo4 debet, doti pronlisit manto; vereor, non sit tres cuartas partes de la herencia, por mandato de
obligatus, nam mu1eri la 1100 tenetur, Ui heredi- ella prometió en dote al marido lo que debía; te-
tatem rcstituendo transferat actiones, et quas ha- mo, que no esté obligado, porque está obligado fi
bet, ci quibus esi obsirictus, quas transferre ad la mujer fi esto, á transferirle, al restituirle la he-
alium, quam cuj debel fideicornmissuni, non po- rencia, las acciones, as! las que tiene, como aque-
test. Aliquis dixenit, incerti curn eo agi posse, llas con que está obligado, las cuales no las puede
Ui (1) fldeieommissi praestet aestimationem; huic transferir otro sino fi quien debe el fideicomiso.
ego consentire non possum, nam obligan mulieris Alguien dirá, que puede ejercitarse contra él la
debitorem ita aequurn esi, si accipere id ipsum, acción de cosa incierta, para que entregue la esti-
quod ei dobetur, vir potest. Sed ne indotata mu- mación del fideicomiso; pero yo no puedo asentir fi
her cese videatur, dieendurn est, ipsi mulicri ex esto, porque es justo que el deudor de la mujer se
Trebelliano restituendam esee partem hereditatis, obligue de este modo, si el marido puede recibir lo
quae ej relicta est, ut ea eno manito pro dote eam mismo que fi ella se le debe. Pero para que no pa-
solveret, quia et ad eam fldeicomnilssurn, el otiera rezca que la mujer está indotada, se ha de decir,
eius pertinent, delegatione propter nimiarn siibti- que en virtud del Senadoconsulto Trebeliano se le
litatern ci casus necessitatern minime obtinente. ha de restituir fi la misma mujer la parte de heren-
cia que se le dejó, para que ella la entregue en do-
te fi su marido, porque fi ella lo pertenecen tanto
el fideicomiso, como sus cargas, no valiendo en
manera alguna la delegación por razón de la de-
masiada sutileza y de la necesidad del caso.
§ 2.—Fins nomine, quae [ibera videbatur, de- § 2.—En nombre de la que parecía libre diste
cern in dotem (2) dedisti; co casu habebis condí- diez en dote; tendrás la condicción en el caso en
ctjonem, quo habere potuisses, si mulieris liberae que hubieses podido tenerla, silos hubieses dado
nomine dedisses, nec nuptiae secutae ossent. Si en nombre de una mujer libre, y no se hubiesen
manumissa nupserit, ita demum dos erit, si ea verificado las nupcias. Si manumitida se hubiere
mente dedisti, UI quandoque secutis nuptlis dos casado, solamente habrá dote, si los diste con la in-
esset ¡gitur si mulieri donaturus dedisti, dominus tención de que hubiese dote en cualquier tiempo
condieet, quemadmodum si eum, qui sibi donatu- que se hubieran verificado las nupcias; así pues,
rus esset, mullen ipsam donare iussisset. silos diste para hacer donación fi la mujer, el señor
tendrá la condicción, lo mismo que si hubiese man-
dado, que el que fi ella le hubiese de hacer la dona-
ción la donase fi la mujer.
60. Czrsus libro XL Digsstorum.— Quaero, 80. Onrso; Digesto, libro XL—Pregunto, ¿res-
quanta.e pccuniae dotem pro rnittenti adultae mu- pecto de qué cantidad deberá prestar el curador
lieri curator eousensurn acconimodare debeat? Re- su consentimiento fi la mujer adulta que promete
apondit, modus ex facultatibus et dignitate mu- la dote? Respondió, que con arreglo fi las faculta-
llere maritique statuendus est, quousque ratio des y fi la dignidad de la mujer y del manido se ha
patitur. de fijar la cuantía, hasta donde la comporta la
razón.
81. TERENTIUS CLEMENS (3) libro lU. ad Legem 61. TERENCIO CLEMENTE; Comentarios á la ley
Iutiam et Papiam.—Sive generalis cm-ator, sive Julia y Papia, libro 111.—Ya si el curador fuese ge-
dotis dandae causa eonstitutus sit, el amplius doti neral, ya si hubiera sido nombrado para dar la do-
promissum est, quam facultates mulienis valent, te, y se prometió en dote más de lo que valen los
ipso jure promissio non valet, quia le°e rata non bienes de la mujer, no es válida de derecho la pro-
habetur auctonitas dolo mato facta. 4 uaerenduni mesa, porque por la ley no se considera válida la
Lamen est, utrum tota obligatio, an quod amplius autoridad ejercida con dolo malo. Pero se ha de
promissum est, quam promitli oportuit, infirme- ver, ¿acaso se invalidará toda la obligación, ó lo que
tur? EL utilius esi dicere, Id, quod superfiuum est, se prometió de más de lo que debió prometerse? Y
tantummodo infirmar¡ (4). es más conveniente decir, que tan sólo se invalida
lo que hay de exceso.
§ 1.—lete autem curator res dotis nomine ira- § 1.–Mas este curador debe entregar las cosas
clero debet, non etiam ut vendat cuilibet, et pre- por razón de dote, no también para venderlas fi
tium eme ¡u dotcm det. Dubitari autein potest, an cualquiera y dar su precio en dote. Pero puede du-
hoc verum sit; quid enim, si aliter honeste nubere darse, si esto sea verdad; porque, ¿qué se dirá, si
non possit, quam ni pecuniam in dotein det, idque no pudiera casarse convenientemente de otro mo-
ci magis expediat? Atquin possunt res mu dotew do que dando dinero cii dote, y esto le conviniera
datae plerumque alienan, el pecunia in dotein más? Y sin embargo, las cosas dadas en dote pii-
convertí. Sed ut expediatur quaestio, si quideni den enajenarse las más de las veces, y su importe
res in do 1cm maritus aceipere maluenit, nihil am- convertirse en dote. Mas para resolver la cuestión,
plius quaerendum est; sin autem non aliter contra- si el marido hubiere ciertamente preferido recibir
here matnimoniurn vir patitur, nisi pecuniis in en dote las cosas, no se ha de averiguar nada mas;
dotem dalle, tunc otficium est curatonis, apud pero si el varón no quiere contraer matrimonio de
eundem mirare (5) iudicem, qui euni constituit, nl otro modo que habiéndose dado dinero en dote,
iteruni ej causa cognita etiam vino absente por- entonces es obligación del curador presentarse al

(1) HaL; Ut omteia el códice Fi.


(2) Mal. Vu'ig.; dote, el códice Fi. () lEal.; infirmare, si r(d4e8 Fi.
(5) VÇv.,(oniiíiendo JUU4.), las Ea& (5) impetrare, Haí.


z DIGESTO.—LIBRO IXIII: TITULO III 141
r mittat rertim vnditione celebrata dotem con- mismo juez que lo nombró, para que á su vez le
stitilere. permita con conocimiento de causa aún en ausen-
cia del marido constituir la dote, celebrada la ven-
ta de los bienes.

62. MODESTINLTS libro V. Besponsorum.—Titia1 62. MODESTINO; Rpdstri.S, libro V.—Ticia,


quum esset mirior vigintiquinque annis, quartam siendo menor de veinticinco aüos, permutó con sus
hereditatis matris suae communem sibi eum fra- hermanos la cuarta parte de la herencia de su ma-
tribus mutavit, et accepit pro ea parte fundum, dre, que tenlan en común, y recibió por esta parte
quasi erntione inter se facta hune fundum cuni un fundo, como si entre ellos se hubiera hecho una
&lils rebus doti dedit; quaero, si in integrurn resti- compra; este fundo lo dió en dote con otras cosas;
tuatur, et partem suarn accipiat (1) quartain et pregunto, si fuera restituida por entero, y recibie-
reddat funclum, quid debeat ruaritus facere, an ra su propia cuarta parte, y devolviera el fundo,
contentus ess.e debeat aliis rebus in dotem dats? ¿qué deberá hacer el marido, deberá quizá conten-
Item quaero, si hace decesserit, et heredes eius in tarse con las otras cosas dadas en dote? Asimismo
integruin restitutionem ex persona cine petierint, pregunto, si ella hubiere fallecido, ysus herederos
et ipsi petant quartam partem, et illi fundum, an hubieren pedido en nombre de ella la restitución
maritus cogatur restituere fundum contentus in por entero, y estos pidieran la cuarta parte, y
reten tione lucri dotis ceteris rebiis? Modestinus re- aquellos el fundo, ¿será acaso obligado el marido
spondit, nihil proponi, cur manto des auferenda á restituir el fundo contentándose con las demás
sit; sed in ineram aestirnationem praedil mulier, cosas por vía de retención del lucro de la dote? Mo-
vel eme heredes condenmandi sunt, in hoc tempus destino respondió, que nada se propone para que
referendam, quo in dotem datus est. se haya de quitar al marido la dote; pero que la
mujer, ó sus herederos, han de ser condenados á la
mera estimación del predio, la cual ha de referirse
al tiempo en que fué dado en dote.

63. IDEM libro singular¡ de Heurenvzticis (a).— 83. EL MI8MO; Cuestiones nuea., libro único.
—La estipulación interpuesta por un estraflo para
Stipulatio de dote reddenda ab ex tranco interpo-
sita facto divortio statim committitur, nec redin- que se devuelva la dote produce su efecto inme-
tegrato matrimonio actio stipulatori quaesita in- diatamente que se hizo el divorcio,y ni aún recons-
tercidit; denuo igitur consentiente stipulatore dos tituido el matrimonio fenece la acción adquirida
constituenda est, ne sequenti matrimonio mulier para el estipulante; as¡ pues, se ha de constituir la
indotata sit, si modo ea dos non ab ipsa profecta dote consintiéndolo de nuevo el estipulante, para
sit, quam ahius permfssu eius stipulatus est, tune que no esté indotada la mujer en el siguiente ma-
enim consensus chis non est necessarius. trimonio, si es que de ella misma no haya proveni-
do aquella dote, que otro estipuló con su permiso,
porque entonces no es necesario el consentimiento
de este.

84. IAvomNus libro IV ex Cassio.—Post di- 64. JAVOLENO; Doctrina de C'assio, libro 1-1.—
vortium mulier (3), si de dote maritus nihil cavlt, Si el marido no aseguró nada respecto de la dote,
et quum alii nupsisset, postea ad pniorern virum y la mujer después del divorcio, y habiéndose ca-
rediit, tacite dos el redintegratur. sado con otro, volvió luego á su primer marido, se
le reintegra á este tácitamente la dote.

65. PoMpoNlus libro V. ad Quintnm Mucium. 85. PoMroNIo; Comentarios á Quinto Mucio,
—Si legato ant hereditate aliquid servo dotali ob- libro V.—Si por legado ó herencia correspondió
venit, quod testator noluit ad maritum pertinere, á un esclavo de la dote alguna cosa, que el testa-
id soluto matrimonio reddendum est mulieni. dor no quiso que perteneciera al marido, disuelto
el matrimonio, aquella se le ha de devolver á la
mujer.

86. IDEM libro VIII. ad Quintum Mucium, (4) 66. EL MISMO; Comentarios ci Quinto Mucio, li-
—Si ususfructus fundi, cujas proprietatem muhier bro VIII.—Si é. titulo de dote se me diera por el
non habebat, dotis nomine inihi a domino propnie- dueño de la propiedad el usufructo de un fundo,
tatis detur, difficultas cnt post divortium cinca cuya propiedad no tente mi mujer, habrá dificul-
reddendum ius mulieni, qnoniam diximus, usum- tad después del divorcio para devolver el derecho
fructum a fructuario cedi non posee niel domino á la mujer, porque hemos dicho, que el usufructo
proprietatis; et si extraneo cedatur, Id est el, qui no puede cederse por el usufructuario sino al due-
proprietatem non habeat, nihil ad eum transire, ño de la propiedad; y si se cediera á un extraño,
sed ad dominuin proprietatia reversuruin usumfru- esto es, á quien no tenga la propiedad, nada pasa
etum. Quidam ergo remedil loco recte putaverunt á aquel, sino que el usufructo ha de reverter al due-
introducenduin, ut vel loeet hune nsumfniictum ño de la propiedad. En su consecuencia, con razón
mulieri maritus, vel vendat nurno uno, itt ipsum juzgaron algunos que por vía de remedio se habla
quidem bis remaneat penes maritum, perceptio de establecer, ó que el marido dé en arrendamiento
vero fructuum ad mulierem pe.rtineat. este usufructo á la mujer, ó que se lo venda por un
sólo dinero, de suerte que el mismo derecho per-
manezca ciertamente en poder del marido, pero la
(1) Ha!.; actipiet, e! códice F.
percepción de los frutos corresponda á la mujer.
2) zapl pElL2t(5V,Hai.
() mullen, Hal. VtLg. (4'j libro V. ad Ssbinurn, IIOL

.142 DIGESTO.—LIBRO XXIIR TITULO III

87. PROCULtTS Libro VIL Epistolarum. (1)— 67. PrLÓCULO; Epistolas, Libro VIL— Próculo
Proculus nepoti suo (2) salutem. Ancilla, quae nu- saluda á su nieto. La esclava que se casó y á titu-
psit, dotisque nomine peeuniam viro tradidit, sive lo de dote dió a su marido cierta cantidad, ya sepa
sciat (3), se ancillam esse, sive ignoret, non po te- que ella es esclava, ya lo ignore, no podrá hacer
nt earn pecuniam viri lacere; eaque nihilominus del marido este dinero; el cual, sin embargo, con-
mansit oís, culus fuerat, antequarn co nomine tinua siendo de aquel de quien habla sido antes
viro traderetur, nisi forte usucapta cst, nec post- que por tal titulo se le entregase al marido, si
eaquam apud eundem virum libera facta est, cius acaso no fué usucapido, y ni aún después que ella
pecuniae causam mutare potuit; itaque nec facto se hizo libre en poder del mismo marido, pudo
quideni divortio ant dotis iure, aut per condictio- cambiar la condición de este dinero; as¡ pues, ni
nem repetere recte potest, sed is, cuius pecunia ciertamente habiéndose hecho el divorcio puede
est, recte vindicat eam. Quodsi vir eam pecuniam reclamarlo convenientemente ó por derecho de do-
pro eno poseidendo usucepit, scilicet quia existi- te, 6 por la condicción, sino que legítimamente lo
mavit, mulierem ilberam cese, propine est, ut exi- reivindica aquel de quien es el dinero. Pero si ci
stimem, eum lucnifeciese, utique si, antequam marido usucapió este dinero poseyéndolo como su-
niatrimonium osee inciperct, usucepit; et in eadem yo, á saber, porque creyó que su mujer era libre,
opintone sum, si quid ex ea pecunia paravit, ari- estoy más propenso á pensar que se lucró con él,
tequam ea dos fieret, ita ut nec possideat (4) eam, por supuesto, si lo usucapió antes que comenza-
ncc dolo fecerit, quominus eam possideret. se á existir el matrimonio; y de la misma opinión
soy, si compró alguna cosa con este dinero antes
que se constituyese en dote, de suerte que ni lo po-
sea, ni con dolo hubiere hecho que no lo poseyera.
68. PAPINIANUS Libro X. Quaestionum.—Dotie 68. PAPtNIANO; Cuestiones, libro X.—La pro-
promiscio non ideo minus valebit, quod ignorante mesa de dote no será menos válida, porque por ig-
initio patre nuptine non (5) fuerint, si postea con- norarlas en un principio el padre no hayan existido
senserit, quum omnis dotis promissio futuri ma- las nupcias, si después hubiere consentido, pues
tninionii tacitarn conditionem accipiat. Nam et si toda promesa de dote contiene la condición tácita
minor anuis duodecim ut malor deducta sit, tune de futuro matrimonio. 1'orque también si la menor
primum petetur, quum maior annis apud eundem de doce años hubiera sido tomada por mujer como
cese coeperit; quod enim vulgaturn cst, dotis pro- mayor, será reclamada tau pronto como en poder
missiouem in primis duntaxat nuptiis destinan (6), del mismo hubiere comenzaddo á ser mayor de di-
noque durare obligatioiiem, si post altenius matri- chos años; porque lo que vulgarmente se dice, que
moniuui el nubat, cui dotem promiserat, tune lo- la promesa de dote se aplica únicamente 4 las pri-
cuni habet, quum intercesserunt aliae nuptiae. meras nupcias, y que no subsiste la obligación, si
después del matrimonio con otro se casara la mujer
con aquel 4 quien habla prometido la dote, tiene
lugar solamente cuando mediaron otras nupcias.
69. IDEM Libro IV; (7) Responsorum..—Quum 89. EL MISMO; Respuestas, libro IV.--Cuando
post divortium viro eciente mulier in possessio- después del divorcio hubiere estado largo tiempo
iie (8) praediorum, quae in dotem promisit, longo la mujer, sabiéndolo el marido, cii posesión de los
tempore fuerit, convenisse tacite videtur, nc dos, predios que prometió en dote, se considera que tá-
quae pronlissa fuerat, petatur; et si petere ea coe- citamente se convino, que no se pidiese la dote,
perit, pacti exceptione a mullere repdllitur. que se habla prometido; y si hubiere comenzado á
pedirla, será repelido por lla mujer con la excep-
ción del pacto.
§ 1.—Mulier pecuniam sibi debitam a Seio cuni § 1.—Una mujer designé al prometer la dote la
usuris futuri temporis in dote promittenda demon- cantidad que por Seyo se le debla, con los intere-
stravit; cas quoque dotis portiouem esse, quarum ses del tiempo futuro; es razonable que sean parte
dice post nuptias cessit, rationis est. de la dote también aquellos cuyo vencimiento lle-
gó después de las nupcias.
§ 2.—Usuras dotis in stipulatum eum dote post § 2.—Se determiné, que los intereses de la dote,
divortium deductas ex die secundi matrimonil non comprendidos después del divorcio en estipulación
esse praestaudas placuit, quia nec sortis exactio con la dote, no echan de satisfacer desde el día del
locuni babere coepit; medii autem temporis debe- segundo matrimonio, porque no comenzó 4 tener
buntur. lugar aún la exacción del capital; pero se deberán
los del tiempo intermedio.
§ 3.—In domum absentis uxore deducta nullis § 3.—Llevada la mujer Li la casa de su marido
fu eam interea ex bonis viri surntibus factis ad ausente, y no habiéndose hecho mientras tanto pa-
cxhibitionem uxoris promiesas usuras reversas nr la ella ningunos gastos de los bienes del marido,
improbe petit. malamente pide el marido Li su regreso los intere-
ses prometidos para mantenimiento de la mujer.
§ 4. —Genera so cero dotem arb itratu soceri corto § 4.—Un yerno habla estipulado, no habiéndose
die dan, non demonstrata re vcl ( 9 ) quantitate señalado cosa ó cantidad, que por el suegro se da-
stipulatus fnerat; arbitrio quoque detracto stipu- rla en cierto dia la dote á arbitrio del mismo sue-

(1) 7u9OXV, Hal. (5) non, omítela Hc2.; factae, (en Z.'gnr de noii), Vulg.
(2)tt suae, Mal. (6) Hal.; det(nare, el códice R.
(3) Hai.; sciet, Taur. según corrección del códice Fi.; mi- (7) 111., ¡faZ.
ret, ¿a escritura original, Br. (8) ¡IaL.; possessionem, el Códice Fi.
(i) Ha?.; possidet, el códice Fi. (9) ro vol, omítela* Ifni.

DIGESTO.—LIBRO XXIII; TITULO LII 143
lationem valere placuit, nec vide.ri siinile, quod gro; se determinó, que aún preseindiéndose de la
fundo non demonstrato nullum eme Jegatum vel cláusula á su arbitrio, era válida la estipulación, y
stipulationem fundi constaret, qaum inter modum que no se considera que haya de ser lo mismo por-
constituendae dotis et corpus ignotum differentia que conste que no habiéndose designado un fundo
magna sit dotis etenim quantitas pro modo facul- es nulo el legado ó la estipulación del fundo, como
tatum patris et dignitate mariti constitul potest. quiera que haya grande diferencia entre la cuan-
tia de la dote que se ha de constituir y un objeto
desconocido; porque la cuantía de la dote puede
constituirse á proporción de las facultades del pa-
dre y de la dignidad del marido.
§ 5.—Nuptiis ex voluntate patrio puellae curn § 5.—Habiéndose celebrado legalmente con vo-
filio ti.jtoris jure contraetis, dos pro modo faculta- luntad del padre las nupcias de una joven con el
tum et dignitate natalium recte per tutorem con- hijo de su tutor, legalmente puede constituirse la
stitUi potest. dote por el tutor con arreglo á los bienes y á la dig-
nidad del nacimiento.
§ 6.—Patronadotem pro Jiberta iure promissam, § 6.—La patrona no retendrá la dote en dere-
quod extiterit ingrata, non retinebit. cho prometida por su liberta, porque esta hubiere
sido ingrata.
§ 7.—Quum res in dotem aestimatas soluto ma- § 7.—Cuando se pactó que disuelto el matrimo-
trimonio reddi plaeuit, summa declaratur, non nio se devuelvan los bienes dados estimados en do-
venditio contrahitur; ideoque rebus evictis si mu- te, se declara la suma, y no se celebra venta; y por
lier bona fide cas dederit, nulla est actio viro, esto, hecha la evicción de los bienes, si la mujer
alioquin de dolo tenetur. los hubiere dado de buena fé, no tiene ninguna ac-
ción el marido, y de otro modo, está ella obligada
por el dolo.
§ 8.—in doteni relyi.is aestimatis et (1) traditis, § 8.—Estimados y entregados los bienes consti-
quamvis eas mulier in non habeat, viri dominium tuidos en dote, aunque la mujer los tenga en uso,
factum videretur (2). se considerarla que el dominio se hizo del marido.
§ 9.—Partum dotalium ancillarum dotis cose § 9.—Conviene que. el parto de las esclavas de la
portionem eonvenit; ideoque frustra pacisci virum, dote sea parte de la dote; y que por lo tanto en va-
UI inter uxorem et se partus CommuniS oit. no pacte el marido, que el parto sea común para él
y su mujer.
70. PAULUS libro VI. Quaeslionurn.— In ambi- 70. PAULO; Cuestiones, libro VI.—En los casos
guis pro dotibus respondere melius est. dudosos es mejor responder á favor de las dotes.
71. IDEM libro XIII. (3) Quaegtionuni,.— Quum 71. EL MISMO; cuestiones, libro XIII.—Cuando
dotem mulieris nomine extraneus promisit, mulle- un extraño prometió la dote en nombre de la mu-
Fis perieulum est; sed si maritus nomen seentus jer, el riesgo es de la mujer,; pero si el marido, ha-
usuras exegerit, periculum eius futurum respon- biendo aceptado el crédito, hubiere cobrado los in-
detur. reses, se responde que el riesgo ha de ser de él.
72. IDEM libro VIII, Responsorum.— Mulier 72. EL MISMO; Respuestas, libro VIII.—Una
bona sua omnia in dotem dedit; quaero, an mar- mujer dió en dote todos sus bienes; pregunto, ¿será
tus quasi heres oneribus respondere cogatur? Pan- acaso obligado el marido á responder de las car-
lus respondit, eum quidern, qui tota ex reprolnis- gas como si fuese heredero? Paulo respondió, que
sione dotis bona mulieris retinuit, a creditoribus verdaderamente el que retuvo en virtud de la pro-
conveniri cinc non posse, sed non plus cose in pro- mesa de dote todos los bienes de la mujer, no Po-
missione bonorum, quam quod superest deducto día ser demandado por los acreedores de ella, pero
aere alieno. que en la promesa de los bienes no hay más que lo
que resta, deducidas las deudas.
§ 1.—[73.] (4) Paulus respondit, la rebus dota- § 1. [73.)—Paulo respondió, que respecto á los
¡¡bus etiam patrem mariti dolum el culpam prae- bienes dotales también el padre del marido debe
stare debere. responder del dolo y de la culpa.
§ 2.-74.1 () Paulus respondit, si muliei' de § 2. [74.]—Paulo respondió, que si la mujer dió
ano doteni dedil, et adhibuit matrem, quae stipu- la dote de lo suyo, y presentó á su madre para que
laretur, potiiisse eam postea instrumentum dotale estipulase, pudo ella después cambiar la escritura
mutare. dotal.
73. [75.1 IDEM libro II. &ntentiarurn.— Mutuo, 73. [75.} EL MISMO; Sentencias, libro II.—El
surdus, eoceno dotis nomine obligantur, quia et mudo, el sordo y el ciego se obligan por razón de
nuptias contrahere possunt. la dote, porque también pueden contraer nupcias.
§ 1,—Manente matrimonio non perditurae uxori § 1.—Durante el matrimonio puede devolverse
ob has causas dos reddi potest, ut sese suosque la dote á la mujer, que no la haya de perder, por es-
alat, ut fundum idoneum emat, ut in exilium, ut (6) tas causas, para que se alimente ella y alimente á
in insulam relegato parenti praeotet alimonia (7), los suyos, para que compre un fundo convenien-

(1) et, onta mil.


(2) videtur ifal. (5) &gúnnzeiin4garca.
(» LII., Hal. (6) vel,ai ,ntirgen iateior del códice fl.
(4) Según c4cjon88 vuigarea (7) alimoniam, Hai. Vuig.
DIGESTO.—LIBRO XXIII: TITULO III

aut ut egentem virum, fratrem sororemve SUS- te, para que preste alimentos á su ascendiente des-
tineat. terrado, 6 relegado en una isla, ó para que man-
tenga á su marido necesitado, á su hermano 6 a su
hermana.

74. [78.] HuRMOGENIANUS libro V. iuris (1) 74. [76.] HERMOOEN1ANO; Epítome del dere-
Epifom.arum. (2)— Si sponsa dotem dederit, nec cho, libro V.—Si la esposa hubiere dado dote, y no
nupserit, ve! minor duodecim annis ut uxor ha- se hubiere casado, ó fuese menor de doce años pa-
beatur, exempLo dotis condictioni favoris ratione ra que sea considerada como mujer, pareció bien
priviLegium, quod inter personales actiones verti- que, como por la dote, se le concediera por razón de
tur, tribu¡ placuit. favor para la condicción el privilegio que se com-
prende entre las acciones personales.

75. [77.] TRYPHONIN!JS (3) libro VI. Disputa- 75. [77.] TSIIFONIN0; Disputas, libro VI.—Aun-
tionum.—Quamvis in bonis mariti dos sit, mulieris que la dote esté en los bienes del marido, es sin
tamen est; et merito placuit, ut si in dotem tun- embargo de la mujer; y con razón se determinó,
dum inaestimatum dedit, cuius nomine diiplae sti- que si dió en dote un fundo inestimado, por razón
pulatione cautum habult, isque manto evictus sit, del que tuvo caución con la estipulación del duplo,
statim eam ex stipulatione agere posse. Porro y se hubiera hecho la evicción del mismo al mari-
cuius (4) intere8t, non esse evictum, quod in dote do, puede ella ejercitar desde luego la acción de la
fuit, qnodque ipsa evictionem () pati creditur ob estipulación. A la verdad, de aquella fi quien inte-
id, quod eum in dotem habere desiit, hulus resa que no se haya hecho evicción de lo que estu-
etiam (6) constante matrimonio, quamvis apud vo en dote, y que se considera que ella misma su-
manitum dominhim sit, emolumeuti potestatem fre la evicción por esto, porque dejó de tener aquel
case creditur, cujus etiam (7) matrhnonhi onera en dote, de esta, de cuyo matrimonio también sos-
maritus sustinet. tiene el marido las cargas,-se entiende que es asi-
mismo, durante el matrimonio, aunque el dominio
esté en poder del marido, la facultad de percibir
los emolumentos.
78, [78.] IDEM libro IX. Disputationum.—Si 76. [78.] EL MISMO; Disputas, libro IX.—Si el
pater mulicris mortis suae causa dotem proniise- padre de la mujer hubiere prometido la dote por
nt, valet promissio; nam et si in tempus, quo ipse causa de su propia muerte, es válida la promesa;
moreretur, promisisset, obligaretur. Sed si conva- porque también se obligarla, si la hubiese prometi-
luerit, cur el non remittatur obligatio per cóndi- do para el tiempo en que él muriese. Pero si hubie-
etionem, atque (8) si stipulanti quivis alius pro- re sanado, ¿por qué no se le remitirá la obligación
misisset, Rut doteni alicuius nomine—nam ut por la condicción, como si otro cualquiera hubiese
corporis vel pecuniae translatae, ita obligationis prometido al que estipulase, ó hubiese prometido
constitutae mortis causa condictio est—? Non idem la dote en nombre de cualquiera—porque así corno
diccndum est in persona mulieris, si mulier mortis de un objeto 6 de dinero transferido, hay la con-
suae causa dotem promiserit, quia nisi matrimonil dicción de una obligación constituida por causa de
onenIbus serviat, dos nulla ccl. muerte—? No se ha de decir lo mismo respecto fi la
persona de la mujer, si la mujer hubiere prometido
la dote por causa de su propia muerte, porque no
hay dote, si no sirve para las cargas del matri-
monio.
77. [79.] XDEM libro X. Disputationum. -Si 77. [79.] EL MISMO; Disputas, libro X.—Si la
nuilier debitori suo, qui sub usunis debebat, nu- mujer que había de casaras con un deudor suyo,
ptura dotem promisisset, quod is sibi deberet, post que le debla con intereses, hubiese prometido en
contractas nuptias secuti temporis usuras non eme dote lo que aquel le debiese, no son dotales los in-
dotales, quia illa obligatio tota tolleretur, perinde tereses del tiempo transcurrido después de celebra-
ac Si solutum debitum mulieri in dotem ab ea da- das las nupcias, porque se disolverla toda aquella
tum esset. obligación, lo mismo que si la deuda pagada fi la
mujer hubiese sido dada por ella en dote.

78. [80.1 IDEM libro XI. Disputationum.—Qinrm 78. [80.] EL MISMO; Disputas, libro XI. —Cuau-
in fundo mariti habeus mulier usunifructurn dotis do la mujer que tenía el usufructo sobre un fundo
causa eum manto dedil, quarnvis ab ea ususfru- del marido se lo dió al marido por causa de dote,
ctus decesserit, maritus lamen non usurnfructum aunque de ella se haya separado el usufructo, no
habet, sed suo fundo quasi dominus utitur, conse- tiene sin embargo el marido el usufructo, sino que
cutus per dotem plenam fundi propnietatem, non -usa de su fundo como dueño, habiendo consegui-
separatam (9) usufructu; nec est, quod non iiten- do por la dote la plena propiedad del fundo, no se-
do manitus amiltat. Divortio autem tacto consti- parada del usufructo; y no hay medio de que el
tuel in eodem fundo usumfructum mulieri. Qaodsi marido lo pierda por el no uso. Mas verificado el

(1) Dr. considera iuris añadida por antiguos COpi8ta$; pe-


ro no Tau,'. (6) hule enim, Hai.
() ¿1tVOJ.LtllV, Haz. (7) causa, inaerta HaZ.
(3) Taur.; Tryfouinu, el códice PL. (8) Taur. según corr5ccidn del cddice PL; at, la escritura
(4) agere P0855 pro eo, quod elus intercst, HaZ. original.
) evietloue, Ha¡. Vuig. (9) ab, insertan Hal. Vulg.

DIGESTO.—LIBRO XXIII: TITULO ¡u 145
in matrimonio decesserit uxor, nihil emolumenti divorcio, constituirá fi la mujer el usufructo en el
ob dotem habere videtur maritus, quia, etsi uxo- mismo fundo. Pero si la mujer falleciere en el ma-
rein eam non duxisset, fructuariae morte finitus trimonio, se considera que el marido no obtiene
ususfructus ad proprietatern rediret; ideoque nec ningún emolumento por la dote,' porque, aunque
in funus con fert inulieris. no la hubiese tomado á ella por mujer, extinguido
por la muerte de la usufructuaria, volverla el usu-
fructo 4 la propiedad; y por esto no contribuye
tampoco para los funerales de la mujer.
§ 1.—Plane si pater fihiae nomine, qui in fundo § 1.--.-Pero si el padre, que tuviere el usufructo
generi usumfructum habebit (1), dotis constituen- sobre un fundo de su yerno, lo hubiere dado en
dae gratia eum de.derit, et in matrimonio nortua nombre de la hija para constituir la dote, y ella hu-
fuerit, habebit ex sua persona ususfructus peti- biere muerto en el matrimonio, tendrá en nombre
tionem. propio la petición del usufructo.
§ 2.—Quodsi mulier in fundo suo manto usum- § 2.—Mag si la mujer hubiere constituido por
fructum dotis causa constituerit, tunc ex mariti causa de dote usufructo sobre un fundo suyo en
persona erit iisusfructus proprie, qui et non uten- favor de su marido, entonces habrá propiamente
do ipsi (2) pereat; quod si acciderit, videamus, an usufructo respecto fi la persona del marido, para
etiam nunc dotata sit mulier? Et, si quidem domi- quien se extinguirá aquel también por el no uso;
nium apud mulierem est fundi, ad quem revrsus y si esto aconteciere, veamos ¿estará acaso tam-
est ususfructus, nihil iam in dote habet, 4uod bién ahora dotada la mujer? Y si verdaderamente
actione dotis consequatur ab eo, cuí, quod non está en poder de la mujer el dominio del fundo,
utendo arnisit usumfructum, imputan non potest, al cual revertió el usufructo, no tiene ya en la
ex que ipsa lucrum habet; ideoque indotata erit. dote nada que con la acción de dote consiga de
Quodsi alienaverit uxor propnietatem, quae sine aquel, fi quien no puede imputarse que por el no
ulIo mulieris emolumento plenior facta est, adhuc uso haya perdido el usufructo, por lo que ella
dotata est, quia dotis actione tener¡ debet man- obtiene lucro; y por esto quedará indotada. Pero
tus, qui, quando licuit usufructu uti, amisit eum si la mujer hubiere enajenado la propiedad, la cual
non utendo; nam si babero perseverasset usumfru- se hizo más plena sin utilidad alguna de la mujer,
etum ad divortium, commodo mulienis cederet eius permanece todavía dotada, porque debe estar obli-
restitutio, quia, etsi non protinus ad ipsam trane- gado por la acción de dote el manido, que, cuando
iret, tamen ve] (3) protio, vel beneficio, sine le fiié licito usar del usufructo, lo perdió por el no
incommodo ¡nulienis ad propnietntein revertere- uso; porque si hubiese perseverado en tener el usu-
tur (4). Si autem usumfructum manitus non ami- fructo hasta el divorcio, su restitución cederla en
senit, monte mulieris non finitur ususfructus apud beneficio de la mujer, pues aunque no pasase fi ella
manitum. Divortio autem facto, primo videamus inmediatamente, reverterla sin embargo fi Ja pro-
et in hac, et in superiore speeio, a» pro rata tem- piedad ú por precio, 6 por beneficio, sin perjuicio
poris eius anni dividantur fructus; quod proban- de la mujer. Mas si el marido no hubiere perdido
dum est. Ipsius autem restitutio ita fiet, ut habenti el usufructo, por la muerte de la mujer no se extin-
mulieri fundmn ususfructus cedatur, et ita eum gue en el marido el usufructo. Pero verificado el di-
proprietate consolidetur. Sed etsi non Mt fundi vorcio, veamos primeramente, as¡ en este como en
domina, nihilominus competit dotis actio, ut dimit- el caso anterior, si se dividirán los frutos fi prorra-
tat a se maritus usumfruetuin; nam ve] ex emto ta del tiempo de aquel año; lo que se ha de admi-
actione adhuc, itt usumfruetum praestet, mulier tir. Pero la restitución del mismo se hará de modo,
tenetur, aut pretium eme conseqni sperat, aut que se ceda el usufructo fi la mujer que tiene el fun-
cuivis magis gratiam praestare, quam relinquere do, y así se consolide con la propiedad. Pero aun-
apud inimicum ius ad (5) se translatum, licere ei que no sea dueña del fundo, le compete sin embar-
civile est. go la acción de dote, para que el marido dimita de
si el usufructo; porque ó la mujer está obligada to-
davia por la acción de compra fi prestan el usufruc-
to, 6 espera conseguir su precio, ó civilmente le es
licito hacerle un obsequio ácuaIqniera, más bien
que dejar en poder de su enemigo el derecho fi él
transferido.
§ 3.—Uxor viro usumfructum dotis nomine de- § 3.—La mujer dió al marido fi titulo de dote el
dit, manente matrimonio eidern fundum vendidit; usufructo,y durante el matrimonio le vendió elfun-
quaesitum est, divortio facto quid dotis iudicio re- do; se preguntó, ¿verificado el divorcio, qué debe-
cuperare debeat? Dixi, referre, quanti fundus ve- rá recuperar por la acción de dote? Dije, que im-
niisseti nam si nudae proprietatis aestimatio faeta portaba saber en cuánto se hubiese vendido el fun-
fuisset, mulier dotis indicio pretium ususfruetus do; porque si se hubiese hecho la estimación de la
recuperare debet. Quid ergo est, si vir ante litem nuda propiedad, la mujer debe recuperar por la ac-
eontestatam mortuus fuisset? Heredes Mus nihil ción de dote el precio del usufructo. ¿Qué se dirá,
praestituros, nam etsi quiibet alius emtor proprie- pues, si el marido hubiese muerto antes de contes-
tatis extitisset, heres viri nihil mulieri praestaret, tada la demanda? Que nada habrán de restituir sus
scilicet usufructu reverso ad proprietatem. Cete- herederos, porque aunque otro cualquiera hubie-
rum si fndus totus veniisset, quanti debet venire se sido comprador de la propiedad, el heredero del

(t) habebat, Ha¡. Vug.


(2) fieL Vulg.; ipins, a CÓ(UC fl. (4) HaZ. Vulg.; revertetur €1 códice Fl.
(1) fiel. Vtdg.; 81, inserta a códice Fl. (5) a, (ea Lugar de id), fieL
Tomo 11-19

146 DIGSTO.—LIBRO XXIII: TÍTULO fI

(non) detracto usufructu, intelligi mulierem dotem marido no restituirla nada fi la mujer, por supues-
manente matrimonio recepisse. to, habiendo revertido el usufructo fi la propiedad.
Pero que si se hubiese vendido todo el fundo, por
cuanto debe ser vendido sin haberse separado el
usufructo, se entiende que la mujer recibió la dote
durante el matrimonio.
§ 4.—Si fundus communís ja dotem datus erit § 4.—Si se hubiere dado en dote un fundo co-
et socias egerit eam manto conimuni dividundo, mún, y el copropietario ejercitare contra el mari-
aduudicatusque fundas socio fuerit, ja dote cnt do la acción de división de cosa común, y el fundo
quantitas, qua socias manto damnatus fuerit; ant hubiere sido adjudicado al copropietario, habrá en
si omissa (1) licitatione extraneo addictus ja fan- dote la cantidad en que el copropietario hubiere
dus fuerit, pretii portio, quae distracta est, sed sido condenado fi favor del marido; ó si habiéndo-
ita, ut non vice corporia habeatur, ncc divortio se omitido la licitación el fundo hubiere sido adju-
acento praesenti die, quod ja numero est, restitua- dicado fi un extraño, la porción del precio, que fad
tur, sed atatuto tempore solvi debeat. Quodsi ma- vendida, pero de suerte que no sea considerada en
rito fundas fucrit adiudicatus, para utique data la calidad de cosa corpórea, ni sobrevenido el divor-
dotem dotalis manebit; divortio autem facto se- cio se restituya en aquel mismo dia lo que consta
quetur restitutionem, propter quam ad manitum de número, sino que deba ser pagado en el tiempo
pervenit, etiam altera portio, scilicet ut recipiat establecido. Pero si el fundo hubiere sido adjudi-
tantum pretii nomine a mullere, quantum dedit cado al marido, permanecerá dotal solamente la
ex condemnatione socio; neo audiri debebit alter- parte dada en dote; mas verificado el divorcio, se-
uter eum aequitatem recusans, aut mulier la sus- guirá fi la restitución, por causa de la que fué fi po-
cipienda parte altera quoque, ant vir ja restituen- der del marido, también la otra porción, fi saber,
da. Sed an constante matrimonio non sola pars para que reciba de la mujer por razón del precio
dotalis sit, quae data fuit ja dotem, sed etiam al- tanto cuanto dió al copropietario en virtud de la
tera portio, videamus. lulianas de parte tantum condena; y no deberá ser oldo el que de los dos re-
detall loquitur, et ego dixi (2) ja auditorio, illarn liase esta equidad, ó la mujer al recibir también la
solam tiotalem case. otra parte, ó el marido al restituirla. Pero veamos,
si durante el matrimonio sea dotal no solamente la
parte que fué dada en dote, sino también la otra
porción. Juliano habla solamente de la parte dotal,
y yo dije en audiencia, que sólo aquella es dotal.
§ 5.—Si manto dotis nomine stipulanti prornisit § 5.—Si el que con excepción estaba seguro para
per errorern is, qui exceptione tutus erat, nc (3) no pagar prometió por error al marido, que estipu-
solvat, cogetur el solvere; et habebit condictionern laba por razón de la dote, será obligado fi pagar-
adversas mulierem ant patrem, uter eorum dele- le; y tendrá contra la mujer ó ci padre, contra el
gavit, ob id, quod indebitam manto promisit, aut que de ambos hizo la delegación, la condicción por
solvit. lo que, indebido, prometió 6 pagó al marido.
79. [81.] LABEO libro VI. Posteriorum a lavo- 79. [81.] LABEON; Obras póstumas compendia-
teno epitomatorum.—Avus neptis nomine (4) filio das por Javol eno, libro VL—El abuelo dió la dote
natae genero dotem dedit, et moritur; negat Ser- al yerno en nombre de una nieta nacida de un hi-
vias, dotem ad patrern reverti; et ego eum Servio jo, y muere; dice Servio, que la dote no revierte
sentio, quia non potest videni ab eo profecta, quia al padre; y yo opino con Servio, porque no puede
nihil ex Ms su¡ habuissct. considerarse que provino de él, pues no habnia te-
nido suyo nada de aquello.
§ 1.—Pater fihiae nomine centum doti ita pro- § 1.—Un padre prometió as¡ ciento en dote en
misit: quum commodissimum esset»; Ateius sen- nombre de su hija: cuando más cómodo `me fue-
psit, Servium respondisse, quum pnirnum sine tur- sea; y escribió Ateyo, que Servio respondió, que
pitudine et infamia dan possit, deben. se debe tan pronto como pueda darse sin torpeza
é infamia.
80. [82.] IAVOLISNUS libro VI. ex Posterioribus 80. [82.] JAVOLENO; Doctrina'delas Obras
Labeonis.—Si debitor mulieris dotem sponso pro- ,póstumas de Labeon., libro VI.—Si un deudor de
misenit, posse mulierem ante nuptias a debitore la mujer hubiere prometido la dote al esposo, dice
eam pecuuiani petere, neque co nomine postea de- Labeon, que la mujer puede pedir antes de las nup-
bitorem viro obligatum futurum, alt Labeo; fal- cias aquella cantidad al deudor, y'que por este
aiim est, quia ea promissio la pendenti esset, donec concepto el deudor no habrá de estar después obli-
obligatio ja ea causa est. gado al marido; lo cual es falso, porque esta pro-
mesa catana pendiente, mientras la obligación está
en aquella causa.
81. [83.] PAPINIANUS libro VIII. Quaestionum. 81. [83.] PAPiNIANO; Cuestiones, libro VIII.—
—Pater fihiae nomine numos alienos, quos mutuos En nombre de su hija dió un padre en dote dineros
acceperat, ant in causam crediti receperat, in do- ajenos, que habla recibido en mútuo, 6 que habla
tem dedit; consumtis his dos profecticia efficitu.r. recibido en concepto de crédito; consumidos ellos,
la dote se hace pofecticia.

(1) admis8ft, fli. (3) nec, HaZ. V4g.


(2) dIdi ci, Otros en HaZ, (4) ex, insertan HaZ. VaLg.

DIGESTO.—LIBRO XXIII TÍTULO IV 147

82. [84.1 PROCTILUS libro V. Epistolarurn (1).— 82. [84.] PRÓCULO; Epistolar, libro V.—Cuan-
Quum uxor virum suum, quam pecuniam sibi de- do la mujer hubiere mandado e. su marido, que
beret, in dotem fihiae cornnrunis dare iusserit, et diera para dote de la hija de ambos la cantidad que
id fecisse dicatur, puto animadvortendurn esse, e. ella le debla, y se dijera que lo hizo, opino que
utrum eam dotem suo, an uxoris nomine dedit; si se ha de observar, si dió esta dote en su nombre, 6
suo, nihilominus uxori eum debere peduniam, si en el de la mujer; si en el suyo, debe él, no obstan-
uxoris nomine dede.rit, ipsum ab uxore libere.- te, e. la mujer la cantidad, y si la hubiere dado en
tum esee. nombre de la mujer, queda él liberado por la mujer.

83. [85.] IAvoLEts Libro VI. Posleriorum La- 88. [85.] JAVOLENO; Obras póstumas de La-
bsor&is. ()—Si debitor mulieris dotem sponso pro- beon, libro VI.—Si un deudor de la mujer hubiere
miserit, non posee mulierem ante nuptias a debi prometido la dote al esposo, no puede la mujer pe-
tore earn peduniam petere, quia ea prornissio in dir antes de las nupcias aquella cantidad al deu-
pendenti esset, tlonee obligatio in ea causa est. dor, porque esta promesa estada pendiente, mien-
tras la obligación se halla en tal estado.

84. [88.] LABRO libro VI. Fil han,on (3) a Paulo 84. [88.] LABEON; Dichos recopiladosporPau-
epitomatorum.—Si de dote promissa agitur, non lo, libro VI.—Si se ejercita la acción por la dote
oportet, in quantum facere potest, condeurnari prometida, no conviene que el que la prometió sea
eum, qui promisit. Pauhis imo quod ad extra- condenado en cuanto puede hacer. Y dice Paulo:
neum attinet, semper hoc veruin est; ceterum si antes bien, esto siempre es verdad en cuanto ata-
manente affinitate dotem promissam gener a soce- ñe e. un extraño; pero si, subsistiendo la afinidad,
ro petit, utique in quantum facere potest, cocer el yerno pidió al suegro la dote prometida, el sue-
condemnabitur; si diremto matrimonio petitur, ex gro será condenado solamente e. cuanto puede ha-
causa et persona id tribuendurn puto; quid enim, cer; si se pide, disuelto el matrimonio, opino que
si cocer epecie futurae dotis induxerit gene- se ha de conceder esto según la causa y la perso-
mm (4), et quum seirel, se praestare dotem non na; porque, ¿qué se dirá, si el suegro hubiere indu-
posee, id egerit, ut genero insidiaretur? cido al yerno con la espectativa de la dote futura,
y sabiendo que él no podía entregar la dote, hubie-
re hecho esto para engañar al yerno?

85. [8.7.] SCAEVOLA libro VIII. Digeloru.m.— 85. [87.] SCÉVOLA; Digesto, libro VIII.—Un
Pundum ffliae nomine pater in dotem dederat, padre había dado en nombre de su hija un fundo
huius heredi fihiae ex asse ereditoribus urgentibus en dote, y e. la hija, heredera uiiversaJ de él, apre-
patrie utilius videtur potius fundum, qui tlota]is miándola los acreedores del padre, le parece más
est, distrahere, quod miaus fructuosus sit, et alios conveniente enajenar el fundo, que es dota], por-
hereditarios uberiore reclitu retinere; maritus con- que era menos productivo, y retener otros de la
sentit, si nulla in ea re captio sit futura; quaero, herencia, de mayores rendimientos; el marido con-
an ea pare dotis, quae in hoc fundo est, mullen sintió, si ningún fraude hubiera de haber en este
manente matrimonio recte solvatur? Respondit, si negocio; pregunto, ¿se pagará acaso debidamente
pretium ereditori solvatur, recte solutum. A la mujer, durante el matrimonio, aquella parte
de dote, que consiste en este fundo? Respondió,
que, si el precio se le dá en pago al acreedor, se
pagó debidamente.

TIT. IV TÍTULO IV
DE PACTIS DOTALIBUS DE LOS PACTOS DOTALES
[Cl. c!od. V 14.1 [Véase 054. V. 14.1

1. IAV0LENUS libro IV. ex Casio.---Pacisci post 1. JAvOLEN0; Doctrina de Cassio, libro IV.—Es
nuptias, etiamsi nihil ante convenerit, licet, licito pactar después de las nupcias, aunque nada
se haya convenido antes.
§ 1.—Pacte., quae de reddenda dote fiunt, mIer § 1.—Los pactos que se hacen sobre la devolu-
omnes fierí oportet, qui repetere dotein, et a qui- ción de la dote, deben hacerse entre todos los que
bus repetí potest, nc ei, qui non interfuit, apud pueden repetir la dote y a4ue1los de quienes pue-
e.rbitrum cognoscentem pactum non prosit. de repetirse, no sea que el pacto no aproveche ante
el árbitro, que conozca del asunto, al que no in-
tervino.

2. ULPIANUS libro XIX. (5) ad Sabinum.—Si 2. ULPIANo; Comentarios á Sabino, libro XIX.
convenerit, ut, quoquo modo dissolutuin sit ma- —Si se hubiere convenido, que, de cualquier modo
trimonium, liberis intervenientibus dos apud vi- que se haya disuelto ci matrimonio, permanezca la
mm rernanerel, Papinianus Inniano Praetori re- dote en poder del marido, habiendo hijos, respon-
spondit, morte mariti finito matrimonio neque dió Papiniano al Pretor Juniano, que extinguido
convenjese videri dotem remanere, et si convenís- el matrimonio con la muerte del marido, no se con-
set, non esse servandum pactum contra dotem, sidera que se convino que Ja dote quedase en su
quum mariti mortalitas intervenit. poder, y que si se hubiese convenido, no se ha de
cumplir el pacto contra la dote, habiendo mediado
el fallecimiento del marido.
(1) tooX6lv, u.
(2) ex poeterioribus Labeoiis, H&. (4) Taur. al n5rgen; genero, en el texto.
(3) xELe.vV, lId. (5) XXXI., HaZ.

148 DivasTo.—LIBRO XXIII; TÍTULO IV

3. P.uius libro III. ( 1 ) ad Sabiaurn.— Pacta 3. PAULO; Comentarios d Sabino, Libro III.—
conventa, quae ja divortii tenipus collata sunt, Los pactos convenidos, que se refirieron al tiempo
non facto divortio locum non liabent. del divorcio, no tienen lugar no habiéndose verifi-
cado el divorcio.

4. ULPIÁNUS Libro XXXI. ad Sabinum.—Si con- 4. ULPIANO; Comentarios á Sabino, libro XXXI.
vonerit, ut fructu8 ja dotem converteretur, an va- —Si so hubiere convenido, que los frutos se con-
bat conventio? Et MarceRas ait libro octavo () virtiesen en dote, ¿será válida la convención? Y
Digestorum, conventioneni non valere,prope enim dice Marcelo en el libro octavo del Digesto, que la
indotatam mulierem hoc pacto fien. Sed ita dis- convención no es valida, porque con este pacto se
tinguit, ut si quidem fundum in dotein dederit hace casi indotada fi la mujer. Pero distingue de
mulier, ita ut maritus fructus redderet, non eme este modo, que si la mujer hubiere dado verdade-
ratuni pactum, idemque eme, et si usumfruct.un1 ramente un fundo en dote, de suerte que el ma-
lii dotem hoc pacto dedit; quodsi couvenisset de rido devolviese los frutos, el pacto no es válido, y
fructibus reddendis, hoc est, ut in dote essent fra- que lo mismo es, si también con este pacto dió en
etas, quosquos percepisset, et fundus vel ususfru- dote el usufructo; mas si se hubiese convenido so-
etas ja hoc traditus est, non ut fundus vel fruetus bre la entrega de los frutos, esto es, que estuvie-
fieret dotalis, sed ut fructus perciperet dotis futu- sen en dote los frutos que hubiese percibido, y se
ros, cogendum de dote actione fructus reddere; entregó un fundo ó el usufructo con este objeto, no
erunt igitur la dote fructus, cÍ fruetur iste usa- para que se hiciera dotal el fundo ó el usufructo,
ns, quae ex fructibu.s cóllectis et in sorteni reda- sino para que percibiese frutos, que habrían de ser
etis percipi possunt. Ego utrubique arbitror inter- de la dote, se ha de obligar por la acción de dote
eme, qua contemplatioue dos sit data, ni, si ob fi entregar los frutos; estarán, pues, en dote los
hoc ej maiorem doteni muller dedit, quia fructus frutos, y el marido disfrutará de los intereses que
volebal eme dotis, contento manto ea pecunia, pueden percibirse de los frutos reunidos y conver-
quae ex usuris redituum colligitur, posse die¡ con- tidos ea capital. Yo creo que en uno y otro caso
ventiouem valore; nec enim videtur sterilis eme importa saber con qué propósito haya sido dada la
dos. Finge quadragena (3) anima esse redílas dote, porque si la mujer le dió mayor dote por es-
apud eum, qni non aeciperet ja dotem, nisi hoc to, porque quería que los frutos fuesen de la dote,
conve.nisset, plus treeentum (4); uti boni consule- habiéndose contentado el marido con el dinero que
ret tam uberem dotem consecutus? Et quid dici- 80 percibe de los intereses de las rentas, puede de-
mus, si pactum tale intervcnit, UI manitos fructus cirse que es válida la convención; porque no se
in dotom eouverteret, et mulier se suosque aleret considera que la dote sea estéril. Supón que una
tuereturve, et universa onera sua expediret, qua- renta de cuatrocientos al año estuviera en poder
re non dicas conventionem valere? de quien no recibirla en dote, si no se hubiese con-
venido esto, mas de trescientos; ¿cómo lo conside-
raría bien el que consiguió dote tan pingüe? ¿Y
qué diremos, si medió este pacto, que el marido con-
virtiese en dote los frutos, y la mujer se alimenta-
se ó proveyese fi si misma y alimentase ¿5 proveye-
se fi los suyos, y levantase todas sus cargas, por
qué no dirías que sea válida la convención?

5. PATJLTJS Libro VII. ad Sabinum. - Illud con- 5. PAULO; Comentarios á Sabino, libro VII.—
venire non potest, no de moribus agatur, vel plus No se puede convenir esto, que no se ejercite la ac-
ve! miaus exigatur, no publica coreitio privata ción de costumbres, ó que se exija más ¿5 menos, fi
pactione tollatur (5). fin de que una restricción pública no sea suprimi-
da por un pacto privado.
§ 1.—Ac no illa quidcm pacta servanda sant, no § 1.—Tampoco se han de observar ciertamente
ob res donatas vel arnotas ageretur, quia altero los pactos de que no se ejercite la acción por las
pacto ad furandum mulieres invitantur, altero ius cosas donadas ó amovidas, porque con un pacto se
civile impugnatur. invita fi las mujeres fi hurtar, y con el otro se con-
traria el derecho civil.
§ 2.—Et si couvenerit, ne ob impensas necessa- § 2.—Y si se hubiere convenido que no se ejer-
nias ageretur, pactum non est servandum, quia citase acción por los gastos necesarios, no se ha de
tales impensae dotem ipso jure miuuunt. cumplir el pacto, porque tales impensas disminu-
yen de derecho la dote.

6. ULPIANUS libro IV. (6) ad Edicíu7n.—Pompo- 6. ULPIANO; Comentarios al Edicto, Libro IV,—
ni-as alt, maritum non pomo pacisci, ut dolum so- Dice Pomponio, que el marido no puede pactar que
lumu-iodo la dotem praestel, videlicet propte.r uti- responderá solamente del dolo en cuanto fi la dote,
litatem nube ntium, quamvis pacisci possit, no sil y esto, por supuesto, por utilidad de las que se ca-
periculo eius nomen debitoris, qui ei dotero pro- san, aunque pueda pactar que no esté fi su riesgo
misil; nam el ut sit. dos periculo mulieris, pacisci el crédito del deudor, que le prometió la dote; por-
cuni p0880 probat, et por contrarium, u.t ea dos, que aprueba que él pueda pactar tanto que la dote
qune pericubo mulieris est, sit periculo mariti. esté fi riesgo de la mujer, cuanto, por el Contrario,
que la dote, que está fi riesgo de la mujer, esté fi
riesgo del marido.

(1) IV., ifal. (8) Taur.; tilud-tollatur, Uu encierra entre par éntesis el
(2) Beptlmo, HU. códice Fi., Br.; Oonvnuire non potest, ncc lila quldeni, (omi-
(2) qnadningenta, Hat.; quadraginta, Vuty. tiendo ne de moribus-toliatur), Vulg.
(4) treceutis, E2. (6) XXXIV., HaL
IiIGEBTO.—LIIflO 11111 TITULO IV 149

• 7. Poipoujs libro V. (1) ad Sabinum.—Quuxn 7. PospoMo; Comentarios d Sabino, libro XV.


dos iiliae nomine datur, optimum est, pactum con- —Cuando se dá dote en nombre de la hija, es lo
ventuni eum utroque generum facere, qnauiquarn mejor, que el yerno haga el pacto convenido con
initio dotis dandae legem, quam velit, etiam citra ambos, aunque al principio, al darse la dote, pue-
personam mulieris is, qui dat, dicere possit. Si da el que la dá declarar la condición, que quiera,
vero post clatarn paeisci velit, utriusque persona aún sin la intervención de la mujer. Pero si qui-
in paciscendo necessaria est, quoniam iarn acqui- siera pactar después de dada, es necesaria al pac-
sita mulieri dos tum essetj quo casu si solus pater tar la persona de ambos, porque ya entonces se ha-
pactus esset sine filia, sive solus agat, sive adiim- bría adquirido para la mujer la dote; en cuyo caso
cta fihiac persona, ci soli noeebit et proderit pactum si sólo el padre hubiese pactado sin la hija, ya si él
conventum; nec si sola filia aget, neque proderit, sólo ejercitara la acción, ya si teniendo adjunta la
neque noeehit ci. Si vero filia sola pacta fuerit, quo persona de la hija, á él sólo le perjudicará y apro-
pacto melior conditio patrie fiet, proderit et patri, vechará el pacto convenido; y si la ejercitara sola
quoniam per fihiam patri acquiri potest, per pa- la hija, ni le aprovechará, ni le perjudicará. Pero
ti-cm fihiae non potest. Si vero sic pacta sit filia, ut si hubiere pactado sola la hija, con cuyo pacto se
neceat, ipsi quandoque fihiae agenti nocebit pa- hiciere mejor la condición del padri, he aprovecha-
etum, patri vero nuhlo modo nocebit, nisi adiecta rá también al padre, porque por la iija puede ad-
quoque fihiae persona experiatur. Dicenduni e.st, quirirse para el padre, pero por el padre no se pue-
paciscendo fihiam patris eonditionem deteriorem de adquirir pare la hija. Mas si la hija hubiera pac-
facere non posse co caen, quo rnortua ea in matri- tado de modo que perjudique, cuando la hija ejer-
monio dos ad patrem reversura est. cite la acción á ella misma le perjudicará el pacto,
pero de ningún modo le perjudicará al padre, si no
ejercitara la acción teniendo también adjunta la
persona de la hija. Se ha de decir, que pactando la
hija no puede hacer peor la condición del padre en
el caso en que, muerta ella en el matrimonio, la
dote ha de reverter al padre.

S. PAULUS libro VII. ad Sabinum.— Quoties 8. PAULO; Comentarios d Sabino, libro Vil.—
patre furente ve] ab hostibus capto fihinsfamilias Siempre que estando loco el padre, ó que habiendo
dueit uxorem, filiaque familias nubit, necessario sido cogido por los enemigos, toma mujer el hijo
etiam pactio cuni ipsis duntaxat dotis nomine fien de familia, y se casa la hija de familia, se podrá ha-
potenit (2). cer por necesidad pacto con motivo de la dote aún
con ellos mismos solamente.

9. POMPONIUS libro XVI. (3) ad Sabinum —Si 9. POMPONIO; Comentarios Sabino, libro XVI.
ita conveniat, ut, si vivo socero mortua sit filia, —Si se conviniera de este modo, que si hubiera
ipsi socero, si mortuo, filio eius, si filio quoque de- muerto la hija viviendo el suegro, todo se devuel-
funeto, totum eno heredi reddatur, benigna inter- va ah mismo suegro, y que si habiendo muerto éste,
pretatione potest defendí, utilem stipulationem á su hijo, y que si habiendo fallecido también el
cese. hijo, á su heredero, se puede sostener por benigna
interpretación, que es útil la estipulación.
10. inuM libro XXVI. 4) ad Sabinum.—Árus 10. Er.isisw; Comentariosci Sabino, libro XX VI.
pactus est, quum dotem pro nepote (5) suscepis- —El abuelo pacté, habiendo recibido la dote por su
set, nc a se, neve a filio dos peteretur, ab alio nieto, que no se le pedirla la dote ni á él, ni ti su
vero, quam filio herede, ut dos peteretur; exce- hijo, sino que la dote se red amarla ti otro heredero
ptione conventionis films tuendus cnt, quippe he- que no fuese su hijo; el hijo habrá de ampararse
redi iiostro envere concessum est, nec quidquam con la excepción de la convención, porque está
obstat, quominus certae personae, si herce cnt permitido mirar por nuestro heredero, y no obsta
sibi, caveri possit, quod non idem et in ceteris he- cosa alguna á que pueda mirarse por cierta perso-
rechibus cavetur; et ita Celsus seribit. na, si fuere heredero de uno propio, y ti que no se
mire lo mismo también por los demás herederos; y
as! lo escribe Celso.
11. ULPIANUS libro XXXIV. ad Edictum. - 11. ULPIANO; Comentarios af Edicto, libro
Quum pater dotem pollicitus fuenit, et paciscatur, XXXI V.—Cuando el padre hubiere pronietido la
ne (6) se vivo petatur, neve constante matrimonio dote, y pactase que no se pida viviendo ¿1,6 que no
dos petatur, ita pactum interpretaudum Divus Se- se reclame la dote durante el matrimonio, deter-
venus constituit, quasi (7) adiectiim esset: €se vi- miné el Divino Severo, que el pacto se ha de inter-
v0; hoc enim ita accipiendum cese contemplatione pretar así, como si se hubiese afladido: viviendo
paternae pietatis et contrahentiuni voluntatis, ut ¿h; porque esto se habla de entender as!, en con-
posterior quoque pare conventionis ad vitam patrie templación de la piedad del padre, y de la volun-
relata videatur, nc diversa sententia i'ructum dotis tad de los contrayentes, de suerte que también se
ab oneribus matnimonii separet, quodque indignis- considere referida ti la vida del padre la última
simum est, inducat, ut non habuiese dotem existí- parte de la convención, para que la opinión con-
metur; quo Rescripto hoc effectum est, nt, si qui- traria no separe de las cargas del matrimonio el

(1) XVI., HaL


(2) El códice EL, Br; potuit, Taur. (5) nepte, otros en Hat.
(1) IV., HaL (6) a, inserta fla1.
(4) XXI., Hal. (7) denuo, inser t a Ha!.

150 DIGESTO.—LEBRO XXII!: TITULO IV

dem vivo patre decesserit filía, ant sine culpa ana fruto de la dote, y, lo que es muy indigno, induz
diverterit, omniinodo dos peti non possit, constante ca Li que se crea que no tuvo dote; con cuyo Res-
autem matrimonio mortuo patre peti poasit. cripto se hizo, que si ciertamente en vida del padre
hubiere fallecido la hija, ó sin culpa suya se hubie-
ra divorciado, no se pueda,en manera alguna pe-
dir la dote, pero que durante el matrimonio pueda
pedirse habiendo muerto el padre.

12. PAIJLUS Libro XXXV. ad Edictum.—Si pa- 12. PAULO; Conrentariosal Edicto, libro XXXV.
ter doteni dederib, et pactus sit, ut mortua iii ma- —Si el padre hubiere dado la dote, y hubiera pac-
trimonio filia dos apud virum remaneret, puto tado, que muerta la hija en el matrimonio queda-
pactum servandum, etiarnsi liberi non inter- se la dote en poder del marido, opino que se ha de
veiiiaut. cumplir el pacto, aunque no haya hijos.
§ 1.—Ex pactis conventis, qnae ante nuptias, § 1.—De los pactos convenidos que se suelen in-
vel post nuptias interpolli solent, aun ad volunta- terponer antes de las nupcias, ó después de las
tem pertinent, ut mulier (1) dote promissa se alat nupcias, linos pertenecen á la voluntad, como que
et donee nupta sit, dos ab ea non petatur, aut cer- la mujer se mantenga con la dote prometida, y que
t-am summant viro praestel, et ab eo alatur, et his mientras esté casada no se le pida la dote, ó que
simula; alía ad ms pertinent, veluti quando dos entregue al marido cierta cantidad, y por él sea
petatur, quemadmodum reddatur, iii quibus non mantenida, y otros semejantes Li estos; otros perte-
semper () voluntas contrahentium servatur. Ce- necen al derecho, como de qué modo se devolverá
teruni si convenenit, nc omnino dos petatur, indo- la dote cuando se pida, en los cuales no siempre se
tata cnt mulier. observa la voluntad de los contrayentes. Pero si se
hubiere convenido que de ninguna manera se pida
la dote, la mujer estará indotada.
• § 2.—Si mulier pacta sit, nc amplius, quam para § 2.—Si la mujer hubiera pactado, que no se le
dimidia dotis a se petatur, et poenam stipulata pida más que la mitad de la dote, y hubiera esti
sit, Meta nit, alterutro eani contentam esse opor- pulado pena, dice Meta, que debe ella contentarse
tere, vel exceptione paeti, ci aeceptam facere poe- con una de estas dos cosas, ó con la excepción del
nae obligationem, vel si ex atipulatu agat, dene- pacto, y dar por cumplida la obligación de la pena,
gandam ej exceptionem. ó con que, si ejercitara la acción de lo estipulado,
se le haya de denegar la excepción.
§ 3.—Si fundo aestimato ja doteni dato pacta § 3.—Si, dado en dote un fundo estimado, hu-
sit mulier, ut, quanto plunis venierit, id in dote biera pactado la mujer, que esté en dote aquello
sit, Meta ait, id servandum, quum el ex contrario en por más hubiere sido vendido, dice Meta, que
convenire possit, ut, si minoría venierit, ipsa se ha de observar esto, como quiera que también
debeat. por el contrario pueda convenirse, que si se hu-
biere vendido por menos, ella misma deba la di-
diferencia.
§ 4.—Si pacta sil mulier, ut, sive plunis, sive § 4.—Si la mujer hubiera pactado, que si el fun-
minoris fundus aestimatus venierit, pretium, quan- do estimado hubiere sido vendido ya en más, ya en
to res venierit, in dote sit, atari co pacto oportet; menos, esté ea dote el precio en que se hubiere
sed si culpa mariti minoría venierit, et id ipsum vendido la cosa, debe estarse Li este pacto; pero si
mulierem .consequi. por culpa del marido se vendiere por menos, tam-
bién esto mismo lo debe conseguir la mujer.
13. IULIANUS libro XVIL (3) Digestorum.— 13. JULIANO; Digesto, libro XVII.—Asimismo,
Item si non venierit, aestimatio praestani debebit. si no se hubiere vendido, deberá entregarse la es-
timación.
14. PAULUS libro XXXV. ad Ectictwm.—De die 14. PAULO; Cornentario al Edicto, libro XXXV.
reddendae dotis hoc iuris est, ut liceat pacisci, qua —Respecto al día en que se ha de devolver la dote
dio reddatur, dum nc mulieris deterior conditio hay este derecho, que sea licito pactar en qué día
fiet (4), se devolverá, mientras no se haga peor la condi-
ción de la mujer,
15. GAIUS libro XL ad Eclictum provinciale.— 15. GAYO; Comentarios al Edicto provincial,
id est, ut citeriore die reddatur. hbroXl.—esto es, que se devuelva en término más
próximo.
16. PAULUS libro XXXV. ad Edictum —Ui au- 16, PAULO; Gornentariogal Edicto, libro XXXV.
tem longiore die solvatur (5) dos, convenire non —Peró no se puede convenir que se pague la dote
potest, non magia, quam nc omnino reddatur. cii termino más largo, no de otra suerte como que
en absoluto no se devuelva.
17. PROCIJLTJS libro XL Epistolarum. (6)—Ati- 17. PRÓCULO; Epístolas, libro XL—Atilicino
licinus Proculo suo salutem. Quuni inter virum et saluda Li su Próculo. Habiéndose hecho antes de las
uxorem pactum conventum ante auptias factum nupcias un pacto convenido entre el marido y la mu-

(1) de, inser ta la Vug. (4) fiat, Ud. Vulg.


(2) non utique (en rugar d non semper), HaL (5) reddatur, R1.
(:1) XVL, Hat. (6) libro VI. i7CLODXV, Hal.

DIGESTO.—LTBflt XXIII: TITULO IV Ibl

sit, ut quibus diebus dos data esset, iisdem divor- jer, para que con los mismos aplazamientos con que
tío facto redderetur, post quinquennium, quam hubiese sido dada la dote se devolviese, verificado
nuptiae factae sunt, uxor viro dotem dedit divor- el divorcio, la mujer dió la dote al marido un quin-
tio facto quaero, utrum quinquennii die vir uxori quenio después que se celebraron las nupcias; ve-
dotem redderet, an statuto legibus tempore? Pro- rificado el divorcio, pregunto, ¿devolverá acaso el
culus respondit: quod ad diem reddendae dotis marido la dote á la mujer al término del quinque-
attiuet, pacto existimo meliorem conditionem mu- nio, ó en el tiempo establecido oc las leyes? Prócii-
lieris fieri p0880, deteriorem non posse; itaque si lo respondió: en lo que atañe al día en que se ha
cailturo est, ut propiore (1) tempore, quarn legi- de devolver la dote, opino, que puede inejorarse
bus constitutum est, reddatur, stari ( 2 ) co debe- por pacto la condición de la mujer, pero que no
re, si itt Jongiore, nec valore id pactum conven- puede hacérsela peor; y as¡, si se convino que
tum. Cujas (3) sententlae conveniens est dicere, sea devuelta en término más corto que el que se
si pacto convento cautum est, itt, quanto serius estableció en las leyes, debe estarse á ello, y si que
quaeque et (4) post nuptias data fuerit, tanto post en término más largo, no es válido este pacto con-
divortium reddatur; si propiore, quam in redden- venido. A cuya opinión es consiguiente decir, que
da dote constitutum est, data sit, valere pactum si por pacto convenido se determiné, que cuanto
conventmn, si longiore, non valore. más tarde hubiere sido dada aquella aun después
de las nupcias, otro tanto después del divorcio sea
devuelta; si hubiera sido dada en término más bre-
ve que el que se estableció para que se devuelva
la dote, es válido el pacto convenido, y si en tér-
mino más largo, no es válido.

18. TtUAUS libro XVIII. (5) Digsstoruni.— 18. JuLIA50; Digesto, libro XVIII— Aunque
Licet manente matrimonio non possit inter virum durante el matrimonio no se pueda convenir entre
et uxorem convenire, ut longiore (6) dos redda- el marido y la mujer, que se devuelva la dote en
tur, post divortium tamen, si iusta causa conven- término más largo, sin embargo, después del di-
tionis fucrit, custodiri id pactum debet. vorcio, si hubiere habido justa causa para tal con-
vención, debe observarse este pacto.
19. ALFENUS l ibro III. Digestorum a Paulo epi- 19. ALFENO; DigestocompendiadoporFaulo, li-
tomatorum.—Aliiid est, si pater pro filia dotem bro 111.-0tra cosa es, si el padre prometió la dote
promisit, itt annua, bima, trima, quadrima, quinto por la hija, de suerte que la dote fuese entregada
anno dos a se redderetur, et convenit, itt iisdem por él dentro de uno, dos, tres, cuatro, ó cinco
diebus dos soluto matrimonio redderetur; hoc años, y se convino, que disuelto el matrimonio la
enim pactum ita valet, si patri filia heres extitis- dote seria restituida en los mismos términos; por-
set, et interveniente ea pactum conventuni fucrit. que este pacto es válido, si la hija hubiese quedado
heredera del padre,y si interviniendo ella se hubie-
re convenido el pacto.
20. PAULUS libro XXXV. ad Edictum.—Ob res 20. PAULO; Üontentariosal Edicto, libro XXXV.
quoque donatas, vel amotas, vel impensas factas —También será válidoel rpacto hecho entonces,
tune facta pactio valebit, id est post divortium. esto es, después del divorcio, por las cosas dona-
das, ó amovidas, ó por los gastos hechos.
§ 1.—Si extraneus de sito daturus Bit dotem, § 1.--Si un extraño hubiera de dar dote :de lo
quidquid vult, pacisci et ignorante muliere, sicut suyo, puede pactar, aún ignorándolo la mujer, asi
et stipulari potest, legem enim suae reí dicit; como estipular, lo que quiera, porque declara con-
postquam vero dederit, pacisci consentiente mu- dición para una cosa suya; mas después que la bu-.
liere debet. biere dado, debe pactar consintiéndolo la mujer.
§ 2.—Si convenerit, ne a muliere, neve a patre § 2.—Si se hubiere conver do, que no se pida la
dos petatur, heres non habebit exceptionem; sed dote ni á la mujer, ni al pacho, el heredero no ten-
si Convenerit, nc manente matrimonio vivo patre drá la excepción; pero si se hubiere convenido que
petatur, mortuo patre statim exigitur, et si non durante el matrimonio no se pida la dote viviendo
petierit maritus, tenebitur huius culpae nomine, si el padre, muerto el padre se exige inmediatamen-
dos exigí potuerit, nisi forte ante diremtum Bit te, y si el marido no la hubiere pedido, quedará
matrimonium, quam facultatem petendi haberet. obligado por razón de esta culpa, si hubiere podi-
do exigirse la dote, fi no ser acaso que se haya di-
suelto el matrimonio antes que tuviese la facultad
de pedirla.
21. IULIANUS libro XVII. (1) Digestorum.–Si 21. JULIANO; Digesto, libro XVII.—Si la mujer
mulier dotis causa promiserit certam sumniam, et hubiere prometido por causa de dote cierta suma,
pro ea mancipia in dotem dederit ea conditione, y en vez de esta hubiere dado en dote esclavos con
ut periculo eius essent, et si quid ex his natum la condición de que estuviesen á su riesgo, y que
esset, ad eam pertineat, stari pacto convento opon- si algo hubiese nacido de ellos le pertenezca, de-
tebit. Nam constat, posse inter uxorcm et virum berá estarse al pacto convenido. Porque consta
convenir!, ut dos, quae in pecunia numerata esset, que se podía convenir entre la mujer y el marido

(1) pr1ore E. Vulg.


() ab, nserta Hat. (5) XVI., Hal.
(3) Ciii, Ha¿. Vug.
(8) die, in$e?tan Ha. Vula.
(4) qUseque et, oraíteig,* Hal. (7) XVI., Hal.

L

152 DIGESTO.—LIBRO XXIII: TÍTULO iv

permutaretur, et transferatur in corpora, quum que se permutase la dote que consistiese en dinero
mulieri prodest. contado, y que se convierta en objetos corporales,
cuando esto aproveche fi la mujer.
22. IDEM libro II. ad Urscjum Ferocern.—Qui- 22. EL MISMO; Comentarios á Ur.seyo Ferox, li-
dam fundum dotis causa ab uxore sua acceperat, bro 11.—Uno habla recibido de su mujer mi fundo
interque eos convenerat. ut mercedes eius fundi por causa de dote, y se habla convenido entre ellos,
vir uxori annui nomine dai-et; deinde eiim fundum que el marido darla fi la mujer las pensiones de
vEr matri mulieris certa pensione colendum loca- este fundo fi titulo de anualidad; después el mari-
verat, eaque, quum mercedes eius fundi deberet, do habla dado en arrendamiento este fundo por
decesserat, et fihiam suam solam heredem rc1ique cierta pensión 4 la madre de la mujer para que lo
rat, et divortiurn factum erat; vir deinde pet€ at cultivase, y ésta habla fallecido, debiendo pensio-
a midiere mercedes, quas mater debucrat; placu.it nes de dicho fundo, y dejado fi su hija por única he-
exceptionern mulieri dan 11011 debere, ac si inter redera, y se habla verificado el divorcio; el marido
Se et virurn non eonvenisset, ut hae mercedes sibi pedía después fi la mujer las pensiones, que su ma-
alimentorum nomine darentur, quuui futurum sit, dre habla quedado debiendo; se determinó, que 110
ut quodammodo donationes ínter viruni et uxorem debia darse excepción fi la mujer, como si entre
confirmentur; nam quod annui nomine clatur, spe- ella y su marido no se hubiese convenido, que es-
cies est donationis. tas pensiones se le diesen fi ella fi titulo de alimen-
tos, porque resultarla, que en cierto modo se con-
firmarían las donaciones entre marido y mujer;
porque lo que se dá fi titulo de anualidad es una
especie de donación.
23. AFIUCANUS libro VII. (1) Quaetionum.— 28. AFRICANO; Cuestiones, libro VII.—Un pa-
Pater, quum ffliae suae nomine dotem daret, pa- dre, al dar la dote en nombre de su hija, pactó, que
ctus est, ut mortua filia uno pluribusve liberis muerta la hija dejando uno ó muchos hijos sobre-
superstitibus, deducta parte tertia, reliqua dos si- vivientes, se le devolviera, deducida la tercera
bi, aut post mortem suam illi aut liii e (2) luis, parte, la restante dote fi él, ó después de su muer-
quos in potestate habebat, reddatur; deinde hace te fi este ó fi aquel de los hijos, que Lenta en su po-
ita fieri stipulatus est; post mortem eius mulier in testad; luego estipuló que esto se harta así; después
matrimonio decesserat relictis fihiis; quaesiturn est, de su muerte habla fallecido en el matrimonio la
an ex stipulatione duas partes illi petere possiiit? mujer, habiendo dejado hijos; se preguntó, ¿podrán
Respondi, posse; etenim vim eius stipulationis acaso pedir ellos las dor partes en virtud de la es-
haiic csse, ut si in matrimonio mortua esset, dos tipulación? Respondí, que podían; porque este es
patri redderetur, et perinde habendum, ac si taus el alcance de esta estipulación, que si ella hubiese
stipulatio hiterposita fuisset: csi navis ex Asia ve- muerto en el matrimonio, la dote se le devolviese
nerit, mihi, aut post mortem meam Lucio Titio al padre., y se ha de considerar lo mismo que si hu-
dan spondes?» nam et si post mortem stipulatonis biese sido interpuesta tal estipulación: si la nave
navis venisset, heredi deben. hubiere venido de Asia, ¿prometes que se me dé fi
mi, ó después de mi muerte fi Lucio Ticio?» por-
que también se debe al heredero, si la nave hubie-
se venido después de la muerte del estipulador.
24. FLOI1ENTJNijS Libro fi. Institutionum.—Si 24. FLORENTINO; Instituta, libro 111.—Si entre
inter virum et uxoreni pactum e.st, ut certa pars el marido y la mujer se pactó, que se retenga cier-
dotis vel tota ob unum ve¡ plures liberos interve- ta parte de la dote, ó toda ella, habiendo uno ó va-
niciltes retineatur, etiam eovum liberorum nomi- rios hijos, la convención es válida aún respecto de
ne, qui ante nati sunt, quam dos daretur aut am- aquellos hijos que nacieron antes que se diese ó se
plietur, eonventio rata esi; nam sufficit, eos ex ampliase la dote; porque basta que nazcan del
co matrimonio nasci, En quo dos data est. matrimonio para el cual fué dada la dote.
25. Ur.PIANus libro 1. 1?esponsorum.—Quod (3) 25. ULPIANo; Respuestas, libro 1.—Lo mismo que
de reddenda dote, si data fuisset, mortua in ma- se convino sobre la devolución de la dote, sihubiese,
trimonio filia eouvenit, idem de non petetida quo- sido dada, habiendo muerto la hija en el matrimo-
que videri convenisse, ac patrem pacti conventi nio, se considera también que se convino en cuanto
exceptionem nactum (4) ad heredem suum trans- A no pedirla, y que el padre que adquirió la excep-
misisse. ción del pacto convenido la trasmitió fi su heredero.
26. I'APINIANtJS libro IV. Responsorurn,—Inter 26. PAPINIANO; Respuestas, libro IV.—Entre
socerum et generum convenit, ut, si filia mortua suegro y yerno se convino, que si la hija muerta
superstitem anniculuni fihlnm habuisset, dos ad hubiese dejado sobreviviente un hijo de un año, la
virum pertineret; quodsi vivente matre fihius obiis- dote pertenecería al marido; pero que si el hijo
set, vir dotis portionem uxore in matrimonio de- hubiese fallecido viviendo la madre, el marido re-
funeta retineret, muflen naufragio eum anuiculo tendría una porción de la dote habiendo muerto la
filio penit; quia venisimile videbatur, ante ma- mujer en el matrimonio, y Ja mujer pereció en un
trem iufautem periisse, virum partem dotis retine- naufragio con su hijo de un afio;y como parecla ve-
re placuit. roslmil que el niño murió antes que la madre, se de-
terminó que el marido retuviera la parte de la dote.
(1) virI., Rbi.
2) tgi&n conjetura Br.; lUí flhiis, el códice Fi.; 111i5, (3) Qui, VuZi.
HaZ. VuLg. (4) naetuin, omítenia HaZ. Vuig.

DIGESTO.—LIBRO XXIII: TÍTULO IV 153
§ 1,—Vir dotem, quam ex pacto fihiae nomine § 1.—Si engañado por error no retuvo el marido
retinere potuit, si lapsus errore non retinuit, la dote, que en virtud de pacto pudo retener fi nom-
fihiani, quae patris (1) sola, matri pro parte heres bre de su hija, fué e.tante que la bija, que hu-
extiterit, apud arbitrum divisionis non improbe biere quedado siendo heredera única del padre, y
dotis perperam a patre()solutae praeceptionem(3) en parte de la madre, no reclama injustamente ari-
desidorare constitit. te el árbitro de la división el cobro preferente de
la dote malamente pagada por el padre.
§ 2.—Qiunn inter patrem et generum convenit, § 2.—Cuando entre el padre y el yerno se convi-
ut in matrimonio sine Liberis defuncta filia doé pa- no, que, fallecida la hija en el matrimonio sin hijos,
tri restituatur, id actum inter contrah entes intelli- la dote se restituya al padre, debe entenderse que
gi debet, ut hiberis superstitibus filia defuneta dos se convino esto entre los contratantes, que, falleci-
retineatur; nec separabitur portio dotis addita- da la hija sobreviviéndole hijos, se retenga la dote;
inenti causa data, si postea nihil ahiud conveniat. y no se separará la porción dada por causa de au-
mento de la dote, si después no se conviniera nin-
guna otra cosa.
§ 3.—Convenit, ut mu] ier viri sumtibus, quoquo § 3.—Se convino, que la mujer fuera llevada, á
iret, (4) veheretur, (5) atque ideo muhier pactum donde quiera que fuese, fi costa del marido, y por
ad literas viri secuta provinciani, in qua centurio esto ha mujer, atenida al pacto conforme fi las car-
merebat (6), petit; non servata fide conventionis, tas del marido, se dirigió á la provincia, en que
licet directa actio nulla competit, utihis tamen in ejercía de centurión; no habiéndose observado
factum danda est. la fé de la convención, aunque no compete ningu-
no acción directa, se ha de dar sin embargo la útil
por el hecho.
§ 4.—Filia quum pro se'dotem promitteret, pe- § 4.—Al prometer por si dote una hija pactó, que
pigit, ut, si in matrimonio sine hiberis deeessisset, si hubiese fallecido sin hijos en el matrimonio, se
matri suae dos solvatur; pacto fihiae nulla matri pague la dote fi su madre; por el pacto de la hija
quaeritur actio; si tamen heres puellae matri pe- no se adquiere acción alguna para la madre; pero
cuniam dotis solverit, viro contra pla4ta petenti si el heredero de la hija hubiere pagado fi la ma-
dotem obstabit exceptio. dre el importe de la dote, obstará excepción al ma-
rido que contra lo pactado reclame la dote.
§ 5.—Pater, si fil i a nupta mortem obiisset, dotem § 5.—Estipuló el padre que se le diese la dote, si
dan stipulatus cst; constante matrimonio capital¡ hubiese fallecido su hija casada; durante el matri-
crimine damnatus est; divortio secuto vel morte monio fué condenado por crimen capital; verifica-
viri soluto matrimonio stipulationis conditio defi- do después el divorcio ó disuelto el matrimonio por
elt; quodsi mulier in matrimonio decesserit, ex sti- muerte del marido, falta la condición de la estipu-
pulato (7) fisco dotis actio quaereretur; post lación; pero si la mujer hubiere fallecido en el ma-
verum autem div ortium renovatis nuptiis non trimonio, se adquirirla para el fisco en virtud de
committitur fisco stipulatio, hect defuneta sit lo estipulado la acción de dote; pero renovadas las
in matrimonio fija, quoniain ad primas nuptias nupcias después del verdadero divorcio, no se cum-
pertinet. plimenta fi favor del fisco la estipulación, aunque
la hija haya fallecido en el matrimonio, porque
pertenece fi las primeras nupcias.

27. IDEM libro 1. Definitionum.—Si liberis sub- 27. EL MISMO; Definiciones, libro 1.—Si ha mu-
latis reversa post iurgiiim per dissimulationem jer que, perdidos los hijos, hubiera vuelto después
mullen veluti venahi concordio (8), ne dotata sit, de una separación, conviniera fingidamente, como
conveniat, conventio secundum ordinem re¡ gestae por precio de la reconciliación, que no estuviera
moribus improbanda est. dotada, se ha de desaprobar por las costumbres la
convención conforme fi ha naturaleza de la cosa
que se hizo.

28. PAULtJS libro V. Qua estionum.—Quaeris, 28. PAULO; Cuestiones, libro V.—Preguntas
si pacta sit mulier vel ante nuptias, vel post nu- si será válido el pacto, si la mujer hubiera pacta-
ptias, ut ex fundi fructibus, quem dedit in dotem, do ó antes de las nupcias, 6 después de has nupcias,
creditor mulieris dimittatur, an valeat pactum? que con los frutos del fundo, que dió en dote, sea
Pico, si ante nuptias id convenerit, va!ere pactum, pagado un acreedor de la mujer? Digo, que si esto
eoque modo minorem dotem constitutam; post un- se hubiere convenido antes de las nupcias, es vá-
ptias vero, quum onera matnimonii fructus rele- lido el pacto, y que de este modo se constituyó me-
vaturi sunt, iam de suo manitus paciscitur, ut di- nor dote; pero que después de las nupcias, como
mittat creditorem, et erit mera donatio. los frutos han de levantar las cargas del matrimo-
nio, el marido pacta ya respecto de lo suyo para
pagar ah acreedor, y será esto una mera donación.

29. SCAEVOLA libro H. Responsorurn.—Quum 29. SCIVOLA; Respuestas, libro 11.—Habiendo


maritus, qui aestimata praedia in dotem aceepe. un marido, que habla recibido en dote predios es-
rat, ninuente matrimonio pactus es't circumscri- timados, pactado durante el matrimonio con obje-

(1) patri, ma. (5) uteretur, inserta HaZ.


(2) matrl, injerta la Vuig. (6) morebtur, HaZ.
(3) perceptlonem, Vulg. (7) atlpulatu, HaZ. V'ulg.
(4) quoque, inserta HaZ. (8) concordia,HaZ. Vulg.
Tomo II—SO
DIGZSTO.—LIBRO Xxiii: TtTULO IV
154
bendae mulicris gratia, ut praedia inaestimata lo de engañar fi la mujer, que los predios fuesen
essent, ut sine (1) periculo sao ea deteriora face inestimados, para que sin riesgo propio los dete-
ret, quaesitum est, an secundum priores dotales riorase, se preguntó, ¿permanecerían acaso esti-
tabulas praedia aestimata remanerent, et penen- mados los predios conforme fi las primeras escritu-
lum eorum ad inanitum pertineret? Respondí, non ras dotales, y corresponderla al marido el detri-
ideirco id pactum, de quo quacreretur, impedini, mento de los mismos? Respondí, que no se prohibla
quod in matrimonio factum esset, si deteriore loco este pacto de que se trataba, precisamente porque
dos non esset; nihilominus en pacto admisso si de- hubiese sido hecho durante el matrimonio, si la
teriora praedia faceret, co (2) etiam nomine dotis dote no estuviese en peor estado; pero que aún ad-
eum actione teneni. mitido este pacto, si el marido deteriorase los pre-
dios, está obligado por la acción de dote también
por este motivo.
§ 1.—Titius mulieris nomine doteni dedit, et § 1.—Tielo dió dote en nombre de una mujer, y
stipulatus est En easum mortis et divortii; divortio estipuló para el caso de muerte y de divorcio; so-
secuo non repetita dote Titius decessit, mulier ex brevenido el divorcio, murió Ticio sin haber repe-
voluntate heredis eius redintegravit matrimonium; tido la dote, y la mujer volvió al matrimonio con
quaesitum est, an ex stipulatu dotem petere (3) consentimiento del heredero de aquel; se pregun-
possit? Respondí, herede.m Titii, si consensisset, tó, ¿podría pedir la dote en virtud de lo estipula-
ut ea quantitas, quam ex stipulatu consequi po- do? Respondi, que el heredero de Ticio, si hubiese
tuerat, dotis reconciliato matrimonio fieret, posse consentido que, reconciliado el matrimonio, se hi-
pacti exceptione summoveni. ciese de la dote la cantidad que habla podido con-
seguir en virtud de lo estipulado,podia ser repelido
con la excepción del pacto.
§ 2.—Mulier de dote, quam dedit, pacta est, ut, § 2.—Una mujer pacté, respecto fi la dote que
si in matrimonio dccessis set, fratri cius reddere- dió, que si hubiese fallecido en el matrimonio, se
tun, isque in dm casurn stipulatus est; mullen de- le devolviese fi su hermano, y este estipulé para
cedens quasdam res dotales manto legavit et aliis, este caso; al fallecer la mujer legó fi su marido y fi
quosdam ex servís dotalibus manumisit; quaesi- otros algunas cosas de la dote, y manumitió algu-
tum est, an manitus earum nomine, quas legavit nos de los esclavos de la dote; se preguntó, ¿está
mufler, et servorum, quos manumisit, fratni lene- acaso obligado el marido al hermano por razón de
tur? Respondí, nihil propon¡, cur non teneretur, las cosas, que legó la mujer, y de los esclavos, que
quum etiam heredes defunetae 1am legatariis, manumitió? Respondí, que nada se proponía para
quam libertatibus obnoxii sint. que no estuviese obligado, como quiera que tam-
bién los herederos de la difunta estén obligados
asi fi los legatarios, como fi las manumisiones.
30. TRYPHONINIJS Libro X. Disputatiortum.— 30. TaivoNiwo; Disputas, Libro X—Bebio Mar-
Baebius Marcellus Baebio Marullo (4) dotis filme celo prometió ciento en dote en nombre de su hija
suae nomine centena promiserat, el convenerat fi Bebio Marulo, y se habla convenido entre ellos,
ínter eos, ne ea dos constante matrimonio (5) pete- que no se pidiese esta dote durante el matrimonio,
retar, vel si post moitem patris in matrimonio sine ó que si después de la muerte del padre hubiese la
liberis fila decessisset, ut dimidia dos apud Ma- hija fallecido sin hijos durante el matrimonio, que-
rullum remaiieret, dimidia fratni mulieris reslitue- dase la mitad de la dote en poder de Marulo, y la
retur, caque etiam in stipulationem deducta erant; otra mitad se restituyese al hermano de la mujer,
mortuo Marcello, filio et filia superstitibus, dote lo que también habla sido comprendido en estipu-
universa fihiae praelegata Marullus nata fija di- lación; muerto Marcelo, sobreviviéndole un hijo y
verterat, et mulier decesserat fratre suo et filia ex una hija, prelegada toda la dote fi la hija, se habla
partibus aequis heredibus relictis; apud Petronium divorciado Marulo después de haberle nacido una
Magnuni Praetorem Mai-uhlus ab herede filio Mar- hija, y habla fallecido la mujer habiendo dejado
ee]¡¡ ex dotis pronhissione uuiversam dotem pete- herederos por partes iguales fi su hermano y fi
bat illa couiectura, quasi (6) inter cmos p!acuisset, la hija; Marulo pedía ante el Pretor Petronio Mag-
nullo fihiorum extante mortua muliere partem do- no toda la dote ah heredero hijo de Marcelo en vir-
tis remanere apud maritum; magis convenisset tud de la promesa de la dote por esta presunción,
utique, totam cias esse dotem, si fflium filiamve como si entre los dos se hubiese convenido, que,
habuisset. Ex diverso respondebatur, pacti quidern muerta la mujer sin quedar ningún hijo, parte de
vulgaris exceptionem etiam heredi proficere, sed la dote permaneciese en poder del marido; y como
in specie, quac proponitur, non quasi heres muhie- si con más razón se hubiese convenido ciertamen-
ns ex persona defunctae se exceptione pacti tue- te, que toda la dote fuera de él, si hubiese tenido
bitar; sed ipse eral lile, qui etiam viva muliere, si un hijo, ó una hija. Por el contrario, sd respondía,
ab co dos peteretur, potuisset ea exceptione Ma- que verdaderamente la excepción del pacto vul-
rullum, quia divortium factum eral, summovere, gar aprovechaba también al heredero, pero que en
eandemque defensionem etiam post mortem soro- el caso, que se propone, no se amparará con la ex-
ns suae retinebat. Itaque placuit, eum ab ea peti- cepción del pacto por la personalidad de la difun-
tione absolvi nuhla ex hac sententia facta deroga- ta como heredero de la mujer; sino que él. mismo
tione fideicommissi petitioni, quam jure hereditario era quien, aun viviendo la mujer, habría podido,

(1) na(en lugar de ut sine), fiel.


(2) ea (omiien4o eilam—eum), Rol. (5) sine ilberis, inserto fiat,; sine liberte a. filia, iaaero
(5) repetere, fiel. Vt4g. Vulg.
() Según conjeuro Geb.; Marylio, Teur. (6) quia el (en lugar de quasi), fiel.

DIOESTO.—LIflflO XXIII: TiTULO V 155
per fihiam heres uxoris Marullus in parte dimidia si fi él se le pidiese la dote, repeler con excep-
habebat. ción fi Marulo, porque se habla verificado el di-
vorcio, y que la misma defensa conservaba aún
después de la muerte de su propia hermana. Y en
su consecuencia se determinó, que él fuera absuel-
to de esta petición sin que por esta sentencia se hi-
ciera derogación alguna fi la petición del fideico-
miso, que por derecho de herencia tenla Marulo,
heredero de la mujer, en representación de su hi-
ja, respecto fi la mitad.

31. SCAEVOLA Libro III. Quaestionum. -Si inter 81. SCÉVOLA; Cuestiones, libro 111.—Si entre el
vinim et uxorem convenit, ut extremi anni matri- marido y la mujer se convino, que los frutos aún
inonii fructus nondum percepti mulieris lucro no percibidos del último año del matrimonio redun-
ftant, huinsmodi pactum valet. dáran en provecho de la mujer, es válido semejan-
te pacto.

32. LVOLENUS libro VI. ex Post sri oribus La- 32. JAvOLENO; Doctrina de las Obras póstu-
beonis.—Uxor viro fundum aestimatum centum in mas de Labeon, libro VI.—Una mujer habla dado
dotem dederat, deinde dm viro pactum conven- en dote fi su marido un fundo estimado en ciento,
tum fecerat, ut divortio facto eodem pretio uxori y después había hecho con su marido un pacto con-
vir fundum restitueret (1); postea volente uxore venido, para que, verificado el divorcio, el marido
vir eum fundum duceritorurn (2) venciiderat, et di- restituyese el fundo por el mismo precio fi la mu-
vortium erat factum; Labeo putat, viro potestatem jer; posteriormente, el marido habla vendido en
fieri debere, utrum velit ducenta, vel fundum red- doscientos aquel fundo con el consentimiento de la
dere, neque,ci pactum conventum remitti oporte- mujer, y se habla verificado el divorcio; opina La-
re Idcireo puto hoc bah onem respondiese, quo- beon, que debla darse al marido facultad para de-
niam voluntate mulieris fundus venhit, alioqurn volver, según quisiera, ó los doscientos, ó el fun-
omnimodo fundus erat restituendus. do, y que no debía remitirsele el pacto convenido.
Creo que Labeon respondió esto, porque el fundo
fué vendido con voluntad de la mujer, pues de otro
modo, se debia restituir el fundo.
§ 1.—Si pater fihiae nomine certam pecuniam in § 1.—Si el padre habla prometido en dote cierta
dotem promiserat, et pactus est, ne invitus eam cantidad en nombre de la hija, y pactó, que no la
solveret, nihil ab eo exigendum puto, quia id, pagarla contra su voluntad, opino que nada se le
quod pacto convento, ne invitus exigeretur, con- ha de exigir, porque lo que por pacto convenido
venenit, in dotis caueam esee non videretur. se hubiere concertado que no se le exigiera contra
su voluntad, no se considerarla que estaba cons-
tituido en dote.

TIT. y TÍTULO V

DE FUNDO DOTALI DEL FUNDO DADO EX DOTE


[Cf. VocI. V. 23.1 [Véase ÜÓd. V. 28.1

1. PAULUS libro XXX VI. (3) ad Edictum.—ln- 1. PAULO; Comentarios al Edicto, libro XXXVI.
terdum lex Julia de fundo dotali cessat, si ob id, —A veces deja de ser aplicable la ley Julia sobre
quod manitus damni infecti non cavebat, missus los fundos dotales, por ejemplo, si porque el mari-
sit vicinus in possessionem dotalis praedil, deinde do no daba caución por daño inminente hubiera
iussus sit possidere; he enirn dominus vicinus fit, sido puesto el vecino en posesión del predio dota],
quia hace alienatio non est voluntaria. y después se le hubiera mandado poseerlo; porque
en este caso el vecino se hace dueño, porque esta
enajenación no es voluntaria,
§ 1.—Sed et per universitatem transit praedium, § 1.—Pero también por titulo universal pasa un
secundum quod possibile est, ad alterum, veluti predio, en cuanto es posible, fi otro, por ejemplo,
ad heredem (4) mariti, eum suo tamen iure, nt al heredero del marido, pero con su propio dere-
alienan non possit. cho, de suerte que no pueda ser enajenado.

2. ULPIANUS Libro V. de advlteriis.—Si manitus 2. ULPIANo; De los adulterios, libro V.—Si el


fuerit ¡u servitutem redactus, an dominas alienare marido hubiere sido reducido fi esclavitud ¿acaso
hunc fundum non possit? Quod puto esse venus. no podría el señor enajenar este fundo? Esto creo
que es lo más cierto.
§ 1.—Quare et si ad fiscum pervenerit, nihilomi- § 1.—Por lo cual, también si hubiere ido fi poder
nus venditio fundi impeditur, quainvis fiscus sem- del fisco, se prohibe sin embargo la venta del fun-
per idoneus successor alt, et solvendo. do, aunque el fisco sea sempre sucesor idóneo y
solvente.

3. PAULUS libro XXX VI. ad Edietum.—Pun- 3. PAULO; Comentarios al Edicto, libro XXX VI.

(1) Taur.; praestitueret, el códice Fi., Br.


(2) encentis, HaZ. Vulg. (4) al) herede, Hat.
(8) XXXV., HL (5) XXXV.. ¡IaL

156 DIGESTO.—LIBRO XXIII: TtTIYLO y

das dotali 1) servo legatus ad. legem Iuliarn perti- —El fundo legado al esclavo dado en dote se com-
net, quasi dotalis. prende en la ley Julia, corno si fuera dotal.
§ 1.—Toties autem non potest alienan fundu, § 1.—Mas no se puede enajenar el fundo, siem-
quoties Lnulieri actio de dote competit, ant omni- pre y cuando compete á la mujer, ó de todos mo-
modo competitura est. dos le ha de competer, la acción de dote.

4, GARJS libro XI. ad Edictum provinciale.— 4. GAYO; Comentarios al Edicto provincial, li-
Lex Tulia, quae de dotali praedio prospexit, ne id bro 11.—La ley Julia, que provée respecto al pre-
manto liceat obligare ant alienare, plenius inter- dio dotal, para que no le sea licito al marido obli-
pretanda est, ut etiam de sponso idem iuris sit, garlo Ó enajenarlo, ha de ser intrepretada más la-
quod de manito. tamente, de suerte que también respecto al esposo
haya el iiismo derecho, que en cuanto al marido.

5. ULPIANUS libro II. de omnibus Tribunalibu. 5. ULPIANO; De todos ¿os Tribunales, libro 11.
—lulianus libro sextodecimo Dige8torurn scripsit, —Escribió Juliano enel libro décimo sexto del Di-
neque servitutes fundo debitas posse maritum gesto, que el marido no puede perder las servi-
amnittere (2), neque ej alias imponere. dumbresdebidas fi unjundo, ni imponerle otras.
6. IDEM libro V. de adulteriis.—Sed iiec liber- 6. EL. MISMO; De Los adulterios, libro V.—Pero
tas servitutis urbano praedio dotali debitae eom- tampoco compete la liberación de la servidumbre
petit, nc per hoc deterior conditio (3) praedii (4) debida fi un predio urbano dotal, para que por esto
fiat. no se haga peor la condición del predio.

7. IULIANU5 libro XVI. Digestorum. —Si mar¡- 7. Jur.ixo; Digesto,ibro XVI.—Si el marido
tus fundum Titu servientem dotali praedio acqui- hubiere adquirido un fundo de Ticio, sirviente de
sienit, servitus eonfuuditur. (Sed si eundem Titio un predio dotal, se confunde la servidumbre. (Pero
reddiderit sine restauratione servitutis, hoc man- si se lo hubiere devuelto á Ticio sin restablecer la
to imputabitur) (5), et hoc casu manitas litis aesti- servidumbre, esto se le imputará al marido), y en
mationem praestabit; quodsi niaritus solveudo non este caso el marido responderá de la estimación del
erit, utiles actiones adversas Titium mulieni ad re- litigio; pero si el marido no fuero solvente, se le
staurandarn servitutern dantur. dan fi la mujer contra Ticio las acciones útiles para
restablecer la servidumbre.
§ 1.—Sed quuui uxon fundum, cui praedia viri § 1.—Mas cuando la mujer dá en dote un fundo,
servitutem debebant, ui dotem dat, fundas ad ma- al que debían servidumbre predios del marido, el
iitumn pervenit amissa servitute; et ideo non potest fundo vá fi poder del marido habiendo perdido la
videri per manitum ius fundi deterius factum. Quid servidumbre; y por esto no puede considerarse que
ergo est? Officio de dote iudieantis continebitun, por el marido se hizo peor el derecho del fundo.
ut rediutegrata servitute iubeat funduni mulieri ¿Qué se dirá, pues? Que en las atribuciones del que
vel heredi cius reddi. juzgue sobre la dote estará comprendido mandar
que, reintegrada la servidumbre, se devuelva-el
fundo fi la mujer ó fi su heredero.
S. ALFENU8 libro 111. Digestorum a Paulo epi- S. ALFENO; .Digesto compendiado por Paulo,
tomatorum.. —Vir in fundo dotali uxonis rogatu libro 111.—A ruego de la mujer habla cortado el
olivetum succideral ad (6) hoc, (ut) novelluni re- marido un olivar en un fundo dotal, para esto, para
poneret; postea vir mortuus erat, et uxoni dotem replantar otro nuevo; después habla muerto el ma-
relegaverat; ligna, quae ex oliveto excisa essent, rido, y relegado la dote fi la mujer; respondió, que
oportere mulieri (7) reddi respondit. se debla devolver fi la mujer la madera, que se hu-
biese cortado del olivar.
9. AFRICANUS libro VIII. Quaestionum.—Si ma- 9. AFRICANO; Cuestiones, libro VIII.—Si al ma-
rito debitoni fundi id, quod debet, doti mulier pro- nido, 4eudor de un fundo, la mujer le hubiere pro-
miserit, dotalem fundum effici. metido 3a dote lo mismo que le debe, el fundo se
hace dotal.
§ l.—Quodsi ci prornittat, qui fuiidurn, ant de- § 1.—Pero si se lo prometiera fi quien le debió
cem debuit, ja arbitrio esse niariti, quod in dote un fundo ó la cantidad de diez, está fi arbitrio del
sit (8). marido, qué es lo que haya de estar en dote.
§ 2.—Quodsi Stichum, aut fundum debuit man- § 2.—Mas si el marido debió Sticó ó un fundo, y
tus, et quod debet, doti el promissurn sil, Sticho se le hubiera prometido en dote lo que debe, muer-
mo rtuo fundum in do 1cm eme. to Stico, está en dote el fundo.
§ 3.—lis consequens eme ait, at si Cornelia- § 3.—Y dice que fi esto es consiguiente, que si
nurn, ant Sernpronianum fundum debenti id, quod al que debla el fundo Corneliano, 6 el Sempronia-
debel, doti promissum 8it, utrum eorum dotalem no, se le hubiera prometido en dote lo que debe,
esse malit, liune dotis esse (9), plane utrum velit, está en dote el que de los dos prefiriera que fuese
alienaturum, alterum alienan non possc; si tamen dotal, y enajenará, fi la verdad, el que quiera de los

(1) dotalis, Vulg.


(2) Taur. según corrección del códice Ft.; mittere la escri-
tura original, Br.
(3) doCalis, inserta la Vdg. (6) Ilal. Vuig.; ad, o,niiela el CódiCe Fi,
(4) urbani, inserta la Vulg. (7) val ema heredl, inserta la Vt4g.
(6) Br. encierra desde Sed hasta imputabitur dentro do un (8) decem, en fundus, adiciona la Yutg.
paréntesis; pero no Teur. 9) HaL; hunc dotls esee, omi(elas el códice Fi.
DIGESTO.—LIBRO XLIII TITULO V

alienuni (1) rursus rediniat, adhuc in efus pote- dos, pero el otro no puede ser enajenado; mas si de
state este an eum, quem retinuisset, alienare (2) nuevo comprase el enajenado, aún está en su facul-
velit; tad enajenar, si quisiera, el que hubiese retenido;

10. PAULUS libro V. Quaestionum.—erit ergo 10. PAULO; Cuestiones, Libro V.—será, pues,
potestas legis ambulatoria, quia dotalis !uit obli- variable la facultad de la ley, porque estuvo en
gatio. Numquid ergo etiarn iJio nondum redemto dote la obligación. Luego, ¿podrá acaso enajenar
alterum quoque alienare possit, quia pOtest alte- también el otro aún sin haber recuperado todavia
mm redirnere, an hoc non debet recipi, ut nullus aquel, porque puede recuperarlo, 6 no debe admi-
in dote sit? Certe ex postfacto vid ebitur recte al¡,_ tirse esto, para que no deje de estar en dote algu-
natus illo postea redemto. no? Ciertamente que por lo hecho posteriormente
se considerará bien enajenado, habiendo sido des-
pués recuperado aquel.

11. Ariucts libro VIII. Quaesionum.— 11. AFRICANO; Cuestiones, libro VIII. -Pero
Quodei fundus la dotein aestimatus datus sit, ut si hubiera sido dado en dote un fundo estimado,
eleetio esset inulieris, negavit, alienan fundum de suerte que la elección fuese de la mujer, dijo
posee; quodsi arbitrio mariti sit, contra esse; que el fundo no podía ser enajenado; pero que si
estuviera al arbitrio del marido, seria lo contrario;

12. PAPINIANUS libro 1. (3) de adulleriis.—etiam- 12. PAPINIANO; De ¿08 adulterios, libro 1.—mas
si (4) diremto matrimonio dotale praedium esse in- aunque se haya disuelto el matrimonio, se entien-
telligitur. de que el predio es dotal.
§ 1.—Soceri voluntas in distrahendo dotali prae- § 1.—Es nula la voluntad del suegro para ena-
dio nulla est. jenar un predio dotal.

13. ULP1ANIJS libro V. de aduUeriis,—Dotale 13. ULPIANO; De Los adulterios, libro V. —De-
praedium accipere debenrus tam urbannm, quam bemos entender que es dota] un predio, asi urba-
rusticum; ad omne enim aedillcimn lex lulia per- no, como rústico; porque la ley Julia será aplicable
tinebit. ti todo edificio.
§ 1.—Praedii appeliatione eriam pare contine- § 1.—En la denominación de predio se compren-
tur. Proinde sive totum praedium in dotem sil, da- de también una parte. Por consiguiente, ya si se
tum, sive pare praedii, alienan non potenit; et hoc hubiera dado en dote todo un predio, ya si una
jure utimur. parte del predio, no podrá enajenarse; y este de-
recho observamos.
§ 2.—Dotale praedium sic accipimus, quum do- § 2.—Entendemos que es dotal el predio de este
minlum manto quaesitum est, ut tune demum alie- modo, cuando para el marido se adquirió el domi-
natio prohibeatur. nio, de suerte que solo entonces esté prohibida su
enajenación.
§ 3.-- Heredi quoque mulieris idem auxilium § 3.—También al heredero de la mujer se le pres-
praestabitur, quod mulieri praestabatur. tará el mis- io auxilio, que se le prestaba Ma mujer.
§ 4.—Si uxore herede instituta fundus dotalis § 4.—Si nstituida heredera la mujer hubiere
fuerit legatus, si quidem deductis legatis niulier sido legado el fundo dotal, si deducidos los legados
quantitatem dotis in hereditate () babitura est, hubiera de tener ciertamente la mujer en la heren
valet legatum; si minas, an non valeal,, quaeritur. cia el importe de la dote, es válido el legado; pero
Scaevola (6), et si non totus, sed vel aliqun pare ex si no, pregúntase, si no valdrá. Scévola dice, que
co vindican possit, si modo aliqua pare ad dotem aún cuando con él no pueda reivindicarse todo en-
supple.ndam desit, id duntaxat ex eo remanere tero, sino sólo alguna parte, si falta alguna parte
apud mulierein ait, quod quantitati dotis deest. para completar la dote, queda de aquel en poder
de la mujer solamente loque falta para el impon-
te de la dote.
14. PAULTJS libro 111. de aduUeriis.—Si nuptura 14. PAULO; De los adulterios, libro 111.—Si la
Titio voluntate ejus fundum dotis nomine Maevio que se habla de casar con Ticio entregó con la vo-
tradit, dos eius conditionis erit, enius esset, si ipsi luntad de este un fundo á Mevio ti titulo de dote,
Titio fundum tradidisset. la dote será de la misma condición que seria, si hu-
biúse entregado el fundo al mismo Ticio.
§ 1.—Si mulieris nomine quis fundum in dotem § 1.—Si en nombre de la mujer hubiere alguno
dedonit, dotalis fundus erit; propter uxoreni enim dado un fundo en dote, el fundo será dotal; porque
videtur le fundus ad inaritum pervenisse. se considera que por causa de la mujer fué este
fundo á poder del marido.
§ 2.—Si fundu.m alienumn mulieri debeat man- § 2.—Si el marido debiera ti la mujer un fundo
tus, cuinque mulier el dotis nomine proinisenit, in ajeno, y la mujer se lo hubiere prometido ti titulo
pendenti cnt, et tunc fiet dotalis, quum ad e-orn de dote, estará en suspenso, y-entonces se hará do-
pervenerit. tal, cuando hubiere ido ti su poder.
§ 3.—Sí fundum legatum sibi dotis causa mulier § 3.—Si por causa de dote hubiere repudiado la

(1) alienatum, Hai. Vulg.


(2) Ho.L Vulg.; alienan, el códice FL (6) HaZ.; hereditatemn, el códic?FZ.
HaL.
(3) singular¡, (6) reepondit, non velera, sed el Lotus fundas ex heredita-
(4) Etlam (omitiendo si), HaZ. tert1nerl posit, solidum legatum deben, ¿nera la Vulg.

158 DIGESTO.—LIBRO XXIII: TÍTULO y

repudiaverit, val etiam substituto viro orniseili, he- mujer el fundo que se le legó, ó también si habién-
reditatem vel legatum, erit fundus dotalis. dole sido sustituido su marido no hubiere acepta-
do una herencia ó un legado, el fundo será dotal.

15. PAPINLANUS libro III. Responsorum—Do- 15. PAPINUNo; Respuestas, Libro IIL—E1 pre-
tale praediurn, cuius vir possessionern retinnit, dio dotal, cuya posesión retuvo el marido después
po8t literas ad uxorern emissas, quibus dotis non de haber enviado i la mujer una carta, en la que
foro praedium declaravit, in matrimonio defuncta declaró que el predio no habla de ser de la dote, se
mullere virum retinare placuit, quia mulier actio- determinó, que, fallecida la mujer en el matrimo-
nem ex pacto non habuit. nio, lo retuviera el marido, porque la mujer no tu
vo acción nacida del pacto.

18, TRYPHONINLTS (1) libro XL Disputationurn. 18. TRIFONÍN0; Disputas, Libro XL—Si como
—Si fundum, quem Titius possidebat bona fide, suyo dió la mujer á su marido en dote el fundo, que
et (2) long¡ temporis possessione poteral sibi quae- Ticio posela de buena fé, y que por la posesión de
vero, mulier ut suum manto dedit in dotem, aiim- largo tiempo podía adquirir para si, y el marido
que petera negiexerit vir, quum id lacere posset, hubiere descuidado reclamarlo, pudiendo hacer
ram pericLili sui fecit; nam iicet ¡ex lulia, quae esto, hizo que la cosa estuviera mt su riesgo; por-
vetat fundum dotalem alienan, pertineat etiam ad que aunque la ley Julia, que veda que se enajene
huiusmodi acquisitionem, non tamen interpellat un fundo dotal, sea aplicable también mt semejante
cain possessionem, quae per lougum tempus fil, si, adquisición, no interrumpe, sin embargo, la pose-
antequam constitueretur dotalis fundus, mm coe- sión que se adquiere por largo tiempo, si habla co
perat. Plane si paucissimi dies ad perllciendam menzado ya antes que el fundo hubiese sido cons-
long¡ temperie possessionem superfuenuut, nihil tituido dotal. Pero si faltaron poqulsimos días para
cnt, quod impulabitur manto. que se completase la posesión de largo tiempo, no
habrá nada que se le impute al marido.
17. MÁRCIANUS (3) libro VII. Digestorum. - 17. MARCIANO; Digesto, libro VIL—El marido
Fundum dotalem manitas vondidit el tradidit; si in vendió y entregó un fundo dotal; si la mujer hu-
matrimonio mulier decessenit, el dos lucro maniti biere muerto en el matrimonio, y la dote cedió en
cessit, fundas emtori avelli non potest. lucro del marido, no se le puede quitar el fundo al
comprador.
18. IAVOLENnS libro VI. ex Posterioribus La- 18. JAVOLuNO; Doctrina de las Obras póstumas
beonis. —Vir in fundo detall lapidicinas marmoreas de Labeon, libro VI.—Un marido habla abierto
apenuerat; divortio facto quacnitur, marmor, quod canteras de mármol en un fundo dotal; habiéndo-
caesum noque exportaturn esset, culus esset, el se verificado el divorcio, se pregunta. ¿de quién se-
impensam in lapidicinas factam mujer, aji vm ría el mármol que se hubiese cortado y no expor-
praestare deberet? Labeo marmor viri osee ait; ce- tado, y deberla pagar la mujer ó acaso el marido
toruni viro negal quidquam praestandurn osee a los gastos hechos en las canteras? Labeon dice, que
mullere, quia nec necess aria ea impensa esset, el el mármol es del marido; pero niega que al marido
fundas deterior esset lactas. Ego non tantum ne- se le haya de dar cosa alguna por la mujer, por-
cessarias, sed etiam utiles impensas praestandas a que los gastos no fuesen necesarios, y se hubiese
mullere existimo, nec puto fundum deteriorem deteriorado el fundo. Yo opino, que se han de abo-
cese, si tales sunt lapidicinae, in quibus lapis cre- nar por la mujer no solamente los gastos necesa-
scere possit. rios, sino también los útiles, y no considero que
el fundo esté deteriorado, si [as canteras son tales,
que en ellas pueda crecer la piedra.
§ 1.—Si per mulierem mora fieret, quominus § 1.—Si por la mujer se causase mora no pagan-
aestimationetu partis fundi viro solveret, el fun- do al marido la estimación de parte del fundo, y
dum reciperet, qunm hoc pactuin eral, fructus in- no recibiendo el fundo, habiéndose pactado esto,
terim perceptos ad virum portillera alt Labeo. dice Labeon, que pertenecen al marido los frutos
Puto potius pro portione fruetus vinum habiturum, percibidos entretanto. Yo más bien creo que el ma-
reliquos mulieri restitaturum; quo lure utimur. rido habrá de tener los frutos mt proporción, y que
habrá de restituir los demás mt la mujer; cuyo de-
recho practicamos.
(1) Taur.; Tryfoninus, el c,$dic. F
(2) HaL. Vulg.; et, omítela el eddice PL 5) Marcellus, ItaL.

DIGESTO.—I.1BRO XXIV: TÍTULO 1 159

LIBER VICESIMUSQUARTUS LIBRO VIGÉSIMO CUARTO


TIT. 1 TÍTULO 1

DE DONATIONIBUS INTER vIRuM nr iJXOREM DE LAS DONACIONES ENTRE MARIDO Y MUJER


[Cf. Cod. Y. 16.1 [Véaae C51. V. (S.J

1. ULP1ANIJS libro XXXII. ad Sabinum.— Mori- 1. ULPiANO; Comentarios áSabino, libro XXXII.
bus apud nos receptum est, n inter virum et uxo- —Está admitido entre nosotros por la costumbre,
rem donationes valerent. Roe autem reeeptum est, que no sean válidas las donaciones entre marido y
ne mutuato (1) amere invicem spoliarentur, dona- mujer. Pero se admitió esto, para que recíproca-
tionibus non temperantes, sed profusa erga se fa- mente no se despojasen por su mútuo amor, no
cilitate (2), moderándose en las donaciones, sino haciéndolas
respecto de si con dispendiosa facilidad,
2. PAULUS libro VII. ad Sabinunz.—nec esset 2. PAULO; Comentarios á Sabino, libro VIJ,_
jis studium liberes pottus educendi. Sextus Caeci- y no teniendo preferentemente empeño en educar
lius et illam causanl adiieiebat, quia saepu futu- á los hijos. Sexto Cecilio añadía también otra can-
ruin esset, ut discutereutur matrimonia, si non do- sa,porque sucedería muchas veces, que se disolve-
naret is, qui posset, atque ea ratione eventurum, rían los matrimonios, si no donase el que pudiera,
ut venalicia essent matrimonia. Y por tal motivo acontecería, que Tos matrimonios
serian venales.
8. ULPIANUS libro XXXII. ad Sabinum.—Haec 8. ULPIANO; Comentarios áSabino, libro XXXII.
ratio et Oratione Imperatoria nostri Antonini Att- —Esta razón fiié indicada también en la Oración
gusti (3) electa est, nam ita ait: «Majares nostri de nuestro emperador Antonino Augusto, porque
inter virum et uxorcin donationes prohihuerunt, dice así: «Nuestros mayoreá prohibieron las dona-
amorem honestum solis animis aestimantes, famae ciones entre marido y mujer, considerando el amor
etiam coniunctorum consulentes, no concordia honesto en solas las almas, y mirando también por
pretio conciliar¡ videretur (4), nove melior in pali- la fama de los que se unieron, para que no pare-
pertatem incideret, deterior ditior fieret». ciese que por precio se conciliaba la concordia, ó
para que el mejor no viniese á pobreza, y el peor
se hiciese más rico».
§ L—Videauins, inter quos sunt prohibitae do- § 1.—Veamos entre quiénes están prohibidas las
nationes; et quidem si matrimonium moribus legi- donaciones; y, ?t la verdad, si existiera matrimo-
busque nostris constat, donatio non valebit; sed si nio conforme á las costumbres y á nuestras leyes,
aliquod impediinentum interveniat, no sit omnino no será válida la donación; pero si mediara algún
matrirnonluin, donatio valebit. Ergo si Senatoria impedimento, de modo que absolutamente no haya
filia libertino contra Seuatuseonsultum nnpserit, matrimonio, la donación será válida. Luego si la hi-
vol provincialis mulier ci, qui fbi meret, contra ja de un Senador se hubiere casado con un liber-
mandata, valebit donatio, quia nuptine non sunt; tino contra el Senadoconsulto, ó si la mujer de pro-
sed fas non est, cas donationes ratas eme, nc me- vincia, contra lo mandado, con quien en ella des-
lior sit conditio eorurn, qui deliquerunt. Divus ta- empefta cargo, será válida la donación, porque no
men Severus in liberta Pontii Paulini Senatoria hay nupcias; pero no es licito que sean válidas es-
contra statuit, quia non erat affectione uxoris ha- tas donaciones, para que no sea mejor Ja condición
bita, sed magia coneubinae. de los que delinquieron. Pero el divino Severo de-
cidió lo contrario respecto á una liberta del Sena-
dor Poncio Paulino, porque no habla sido tenida
con la consideración de mujer, sino más bien con
la de concubina.
§ 2.—Qui in eiusdem potestate sunt, prohibentur § 2.—Los que están bajo la potestad de la mis-
sibi donare, utputa frater mariti, qui est in soceri ma persona tienen prohibición de hacerse donacio-
potestate. nes, por ejemplo, el hermano del marido, que está
bajo la potestad del suegro.
§ 3.—Verbum «potestatis» non solum ad liberes § 3.—La palabra «potestad» la extendemos no
trahimus, verum etiam ad servos; nam magia est, solamente á los descendientes, sino también á los
ut hi quoque qui aliquo jure subiecti sunt manto, esclavos; porque es más cierto, que tampoco pue-
donare non possint. dan hacer donación los que por algún derecho es-
tán sujetos al marido.
§ 4.—Seeundum hace, si maten filio, qui in pa- § 4.—Según esto, si la madre hiciese donación
tria potestate est (ó), donet, nullius momenti cnt al hijo, que está bajo la potestad del padre, la dona-
donatio, quia patri quaeritur; sed si in castra elihi- ción será de ningún valor, porque se adquiere para
ti filio dedit, videtur valore, quia filio quaeritur, el padre; pero si dió alguna cosa al hijo, que partía
et est castrensis pecutii. Quare et si fihius, vol pri- para el campamento, se considera que es válida,

(1) mutua, HU. VUtU.


(2) utentes, adicione Htl. (4) Hal.; viderentur, el códice Ft.
(3) Augusti, omítela .Ual. (5) ial. Vulg.; esset, el códice Fi.

160 DIGESNO. --LiBRO XXIV TtTULO 1

rignus, vel quivis alius potestati (1) mariti subie- porque se adquiere para el hijo, y es del peculio
etus de castrensi suo peculio donavit, non erit ir- castrense. Por lo cual, también si el hijo, ó el hijas-
rita don atio, tro, ú otro cualquiera, sujeto fi la potestad del ma-
rido, donó de su propio peculio castrense, no será
Irrita la donación.
§ 5. - Prohibetur igitur et uxori, et nurui dona- § 5.—Así, pues, prohibesele también al que está
re etiarn is, qui est En soceri potestate, si modo ma- bajo la potestad del suegro hacer donación, tanto
ritus sit in patris potestate. fi la mujer, como fi la nuera, si el marido estuvie-
ra bajo la potestad del padre.
§ 6.—Ab uxoris nurusve parte prohibiturn est § 6.—Está prohibido que por parte de la mujer
donan vivo ve! genero. Sed et his, qui sunt ¡u eo- ó de la nuera se haga donación al manido ó al yer-
rum poestate, si fucrit donatum, vel la quorum no. Pero tampoco será válida la donación, si se hu-
sunt potestate, non valebit donatio, si modo vir et biere donado fi quienes están bajo la potestad de
socer in eiusdern sunt potestate, ve¡ vir in soceri; ellos, ó fi aquellos en cuya potestad están, si el ma-
ceterum si in alia familia est mantas, noque soce- rido y el suegro están bajo la potestad del mismo,
ro, neque oí, qul est in eins potestate, noque ei, la ó el marido bajo la del suegro; pero si el marido
cuius est, donatione interdictum est. está en otra familia, no está prohibida la donación
ni al suegro, ni al que está bajo su potestad, ni fi
aquel en cuya potestad está.
§ 7.—Socrui a nuru (2), vel contra donar¡ non § 7.—No está prohibido que por la nuera se haga
est prohibitum, quia lije ius potestatis non ver- donación fi la suegra, i al contrario, porque aqul
titur. no hay derecho de potestad.
§ 8.—Si servus mons, cuius ususfructus alienus § 8.—Si con el peculio que no me pertenecía hi-
est, donet uxori meas ex eo peculio, quod ad me ciera donación fi mi mujer un esclavo mío, cuyo
non pertinebat, yel horno liber bona fide mihi ser- usufructo es de otro, ó un hombre libre que de bue-
viens, an valeat donatio, quaenitur. Et in libera na fé me prestara servidumbre, se pregunta, si se-
quidem persona uteunque adrnitti potest donatio; rá válida la donación. Y. fi la verdad, en Cuanto fi
ceterae enim personas alienationem peculii, 'it una persona libre, de cualquiera manera puede
donent, non habent. admitirse la donación; porque las demás personas
no tienen la enajenación del peculio para hacer do-
nación.
§ 9.—Non tantum autem per semaritus et uxor § 9.—Mas no solamente por sino pueden donar
ceteraeque personae dare non possunt (3). el marido, y la mujer, y las demás personas.
§ 10. —Sciendum autem est, ita intcrdictam in- § 10.—Pero se ha de saber, que de tal manera
ter virum et axorem donationem, aL ipso jure nihil está prohibida la donación entre marido y mujer,
valeat, quod actum est. Proinde si corpus siL, quod que de derecho no valdrá nada lo que se hizo. Por
donatur, nec tradujo quidquam valet. Et si stipu- consiguiente, si fuera cosa corporal lo que se dona,
tanti promissurn sit, vel accepto latum, nihil valet; ni la entrega tendrá valor alguno. Y si se hubiera
ipso enim jure, quae mIer virum el uxorem dona- prometido al que estipula, ó se le hubiera dado por
tionis causa geruntur, nullius momenti sunt. recibido, esto no será válido; porque de derecho
es de ningún valor lo que entre marido y mujer se
hace por causa de donación.
§ 11.—Si quis igitur numos uxori dederit, non § 11.—Así, pues, si alguno hubiere dado dineros
fien cius apparet, quia nihil corporis eius fien pa- fi su mujer, es evidente que no se hacen de la mu-
1am est. jer, porque es manifiesto que ninguna cosa corpo-
ral se hace de. ella.
§ 12.—Sed si debitorem suum ci solvere iussenit, § 12.—Pero si hubiere mandado que su deudor
hie quacnitur, an numi fiant eius, debitorque libe- le pagase fi ella, pregúntase en este caso, si se ha-
retur. Et Celsus libro quinto declino Digestorum rán de ella los dineros, y si quedará libre el deudor.
scribit, vjdeudum osee, nc die¡ possit, et debitorem Y escribe Celso en el libro décimo quinto del Di-
liberatum, et numos fados maniti, non (4) uxoris; gesto, que se ha de ver, si no podrá decirse, que el
nam el si donatio jure civil¡ non impediretur, eum deudor quedó libre, y que los dineros se hicieron
re¡ gestae ordinem futurum, UI pecunia ad te a del marido, no de la mujer; porque también si la
debitore tuo, deinde a te ad mulierom perveniret, donación no estuviese prohibida por el derecho ci-
nam celeritate coniuugendarum mIer se actionum vil, este habrf a de ser el órden de lo que se hizo,
unam actionem occuitani. Ceterum debitorem cre- que de tu deudor irla el dinero fi tu poder, y des-
ditoni dare, ereditorem uxori, nec novum ant mi- pués, de ti fi tu mujer, porque por brevedad se
mm esse, quod por a!inrn aceipias, te accipere; oculta una acción de las acciones entre si unidas.
nam et si is, qui ereditoris tu¡ se procuratorern cssc Pero el deudor da al acreedor, y el acreedor á la
simulaverit, a debitore tuo iubente te pecuniam mujer, y no es nuevo ó de admirar, que tú recibes
acceperit, et furti actionem te habere constat, et lo que recibas por medio de otro porque también
ipsam pecuniam tuam eme. si el que hubiere simulado que era procurador de
tu acreedor, hubiere recibido por tu mandato di-
nero de tu deudor, consta que tienes la acción de
hurto, y que es tuyo el mismo dinero.
§ 13. —Huic sententiae consequens cel, quod la- § 13.—Es consiguiente fi esta decisión lo que es-
lianus libro septimo decirno (5) Digestorum sen- cribió Juliano al libro décimo séptimo del Digesto,
psit, si donaturum mihi mesero uxori meae daré; si yo hubiere mandado que el que me hubiera de

(1) IT41. Vuig.; potestte, según costumbre de! códice F!.


(2) acnurui, Vu!g. (4) delude (en iugar de non). Hal.; su, Vuig.
(5) sed nec per ,1io, adiciona He!. (6) XXV., Vuig.

DIGESTO,—LIBRO XXIV: TITULO 1 161

ait enim lulianus, nuffius esse nlomenti, perinde hacer donación la diese á mi mujer; porque dice
enim habendum, atque si ego acceptam et rem Juliano, que no es de ningún valor, porque se ha
meam factam uxori meae dedissem; quae senten- de considerar lo mismo que si yo hubiese dado á
tia vera est. mi mujer una cosa recibida y hecha mía; cuya opi-
nión es verdadera.

4. IULIANUS libro XVII. Diyestorun.—Idemque 4. JULIANO; Digesto, libro X VII.—Y lo mismo es,
est, et si mortis causa traditurum mihi iusserim también si yo hubiere mandado que el que pon cau-
uxori tradere, nec referre (1), convahierit dona- sa de muerte me habla de hacer una entrega hicie-
tor, an mortuiis sit; Deque existimandum est, si ra la entrega á mi mujer, sin que importe que el
dixerinnis valere donationem, non fieri me paupe- donador convaleciere, ó que haya muerto; y no se
nioreru, quia sive convaluerit donator, condictione ha de estimar, si dijéremos que es válida la dona-
tenebor, sive mortuus ftierit, rem, quam habiturus ción, que no me hago más pobre, porque si el dona-
eram in bonis meis, desrnam propter donationem don convaleciere, estaré obligado por la condic-
habere. ción, y si hubiere muerto, dejaré de tener por cau-
sa de la donación la cosa que yo habla de tener en
mis bienes.
5. ULPIANIJS libro XXXII. ad Sabinum.—Si 5. ULPIANO; Comentariosc1 Sabi no,libro XXXII.
sponsus sponsae donaturus tradiderit Titio, nL is -Si lo que °l esposo habla de donar á la esposa se
sponsae daret, de.inde Titius tradiderit post mi- lo hubiere entregado á Ticio para que este se lo
ptias sedutas, si quidem eum interposuenit man- diese á Ja esposa, y luego Ticio se lo hubiere entre-
tus, donationein non valere qune post contractas gado después de verificadas las nupcias, si verda-
nuptias perficiatur; si vero mulier eum interposue- deramente el marido lo hubiere puesto de interme-
nt, iamdudum perfectam donationem, hoc est ante diario, no es válida la donación, que se perfeccio-
nuptias, atque ideo, quamvis contractis nuptiis Ti- ne después de contraidas las nupcias; pero si la
tius tradiderit, donationem valere. mujer lo hubiere puesto de intermediario, Ja dona-
ción está perfeccionada de antes, esto es, antes de
las nupcias, y por esto, aunque Ticio hubiere he.:
eho la entrega después de contraidas las nupcias,
es válida la donación.
§ 1.—Si maritus duos reos habeat, Titium et § 1.—Si el marido tuviera dos deudores, Ticio y
mulierem, et mulieri accepto tulerit donationis la mujer, y por causa de donación le hubiere dado
causa, neuter liberatiir, quia acceptilatio non va- por recibido 4 la mujer, no queda libre ninguno de
let; et hace lulianus libro septirno decimo (2) Dige- los dos, porque no es válida la aceptilación; y esto
storum scnibit. Plane si niihi proponas, Titio acce- escribe Juliano al libro décimo séptimo del Diges-
pto latum, ipse quidem liberabitur, mulier vero to. Pero si me propusieras que lo dió por recibido
manebit obligata. de Ticio, ciertamente que este quedará libre, pero
la mujer permanecerá obligada.
§ 2.— Generaliter tenendum est, quod inter § 2.—En general se ha de observar, que no es vá-
ipsos, ant qui ad eos pertinent, ant per interpositas lido lo que por causa de donación se haga entre los
personas donationis causa agatur, non valere; mismos, ó entre los que 4 ellos les pertenecen, 6 por
quodsi aliarum extninsecus reriim personarumve interpuestas personas; pero si la causa estuviera
causa commlxta sit, si Separan non potest, nec mezclada con la de otras cosas ó personas extnin-
donationem impedir!, si separan possit, cetera va- secas, si no se puede separar, tampoco se invalida
lere, id, quod donatum sit, non valere. la donación, y si pudiera separarse, es válido lo de-
más, pero no es válido lo que se haya donado.
§ 3.—Si debitor viri peeuniam iussu mar¡ ti uxo- § 3.—Si el deudor del marido hubiere prometido
ri promiserit, nihil agitur. dinero 4 la mujer por mandato del marido, no es
válido lo que se hace.
§ 4.—Si uxor viri ereditoni donationis causa pro- § 4.—Si por causa de donación hubiere prome-
misenit, et fidciussorem dedenit, neque virum libe- tido la mujer alguna cosa 4 un acreedor del mari-
rari, neque mulierem obligan, vel fideiussorem do, y hubiere dado fiador, dice Juliano, que ni el
eius-, lulianus alt, penindeque haber¡, ac si nihil marido queda libre, ni se obliga la mujer, ó su fia-
promisisset. dor, y que esto se considera lo mismo que si nada
hubiese prometido.
§ 5.—Circa venditione.m quoque lulianus qui- § 5.—Respecto de una venta dice también Julia-
dem minoris factam venditionem nullius eme mo- no, que es ciertamen'tc de ningún valor la venta
menti ait; Neratius autem, cuius opinionem Pom- hecha por menor precio; pero dice Neracio, cuya
ponius non improbat, venditionem don ationis causa opinión no desaprueba Pomponio, que la venta he-
inter virum et uxorem factam nullius eme momen- cha entre marido y mujer por causa de donación
ti, si modo, quum animum maritus vendendi non es de ningún valor, si no teniendo el marido inten-
haberet, idcireo venditionem commentus sit.(3), ut ción de vender hubiera imaginado la venta para
donaret; enimvero si, quum animum vendendi ha- esto, para hacer la donación; pero que si teniendo
beret, ex pretio el remisit, venditionem quidem ánimo de vender, le rebajó el precio, es ciertamen-
valere, remissionem autem hactenus non valere, te válida la venta, pero no es válida la rebaja en
quatenus facta est locupletior. Itaque si res quin- cuanto ella se hizo más rica. Y as¡, si una cosa que
decim veniit (4) quinque, nunc autem siL decem, valla quince fué vendida por cinco, pero ahora va-

(1) refrt, Hal. Vslg.


(2) VII., V,45. (4) Según cwjetura nues t ra, relit, segun cost~o del có-
(3) T««,..; sic (en lugar de slt), el códice EL, Dr. dice Fi.
Tono II—II

9

162 DIGESTO. —LIBRO XXIV: TITULO 1

quinque tantum praestanda sunt, pila in hoc lo- llora diez, se habrán de entregar solamente cinco,
cupfetior videtur facta. porque en esto se considera que se hizo más rica.
§ 6.—Si donationis causa vir vel uxor servitute § 6.—Si por causa de donación 110 usara de una
non utatur, puto amitti servitutein, verum post di- servidumbre el marido ó la mujer, creo que se pier-
vortium condici posse. de la servidumbre, pero que puede reclamarse por
la condieción después del divorcio.
§ 1.—Si uvor vel maritus exeeptione quaclarn § 7.—Si por causa de donación hubieren queri-
donaticrnis causa sumrnoveri voluerint, facta a ja- do la mujer ó el marido ser repelidos con alguna
dice absolutione valebit quidein sententia, sed con- excepción, hecha la absolución por el juez, será
diectur el, cui donatum cst. ciertamente válida la sentencia, pero se reclamará
por la condicción A aquel á quien se hizo donación.
§ 8.— Concessa donatio est sepulturae causa; § 8..—Está admitida la donación por causa de se-
nam sepu!tarae causa locum manto ab uxore, vel pultui'a; porque consta que pon causa de sepultu-
contra posse donan constat; et si quidem intulenit, ra puede donarse por la mujer un lugar al marido,
facict locum religiosuni. loe auteni ex eo venit, ó al contrario; y si verdaderamente hubiere hecho
quod definir¡ solet, eam dernum donationem inipe- un enterramiento, hará religioso el lugar. Mas esto
diri solcre, quae et donantem paliperiorem, et ae- proviene de lo que suele decirse, que se suele pro-
cipientem facit locupletiorern; porro hic non vide- hibir solamente aquella donación, que hace más
tur fien Iocup!etior in ea re, quam religioni dica- pobre al donante, y más rico al que la recibe; pero
vit. Nec movit (1) quernquarn, quod erneret, nisi fi la verdad, no se considera en este caso que se
a manto acccpisset; nam etsi pauperior ea fieret, hace más rico con cosa que dedicó A la religión. Y
nisi mantas dedisset, ¡ion tamen idcirco fit loca- no hace variar decir que lo habla comprado, si no
pletior, quod non cxpendit. lo hubiese recibido de su marido; porque aunque
ella se haría más pobre, si el manido no se lo hu-
biese dado, no se hace sin embargo más rica pon
esto, porque no gasta.
§ 9.—llaec res et illud suadet, si uxori maritus § 9.—Esto induce también A que si por causa de
sepultuiae causa donavenit, ita demum locuni fien sepultura el marido hubiere hecho donación A la
intelligi mulienis, quam corpus humatur; ceteruui mujer, se entiende que el lugar se hace de la mujer
antequam fiet religiosas, donantis manet; proinde solamente cuando se entierra un cuerpo; pero an-
si distraxenit niulier, manet locus donatoris. tes que se haga religioso, permanece siendo del
donante; por lo cual, si la mujer lo hubiere vendido,
el lugar permanece siendo del donador.
§ 10.—Secundum hace, si uxori suae monumen- § 10.—Según esto, si el marido hubiere donado
tum purum mantas magni pretii donaverit, vale- A su mujer un monumento puro de gran precio,
bit donatio, sic Lamen, aL, quum sit religiosas, SOrA válida la donación, pero de suerte que sea vá-
valoat. lida cuando sea religioso.
§ 11. —Sed eLsi ipsa fuerit illo junta, licet monte § 11.— Pero aunque ella misma hubiere sido en-
cias finitum est matrirnoniuin, favorabiiter Lamen terrada en él, aún cuando por su muerte se disol-
dicetur, locum religiosum flor¡. vió el matrimonio, se dirá sin embargo por favor,
que ci lugar se hace religioso.
§ 12. —Proinde et si maritus ad oblationem Dei § 12.—Pon consiguiente, también si el marido
uxori donavit, vel Iocum, in que opus publicum, donó A la mujer para una oblación fi Dios, ó le do-
quod promiserat, faceret (2), vel uL aedem publi- nó terreno para que en él hiciera la obra pública
cam dedicaret, fieL locus sacer. Sed et si quid el que habla prometido, 6 para que dedicase un tem-
deL, nL donum Deo detur vel consecretur, dubiurn ple público, el lugar se hará sagrado. Pero tam-
non est, quin debeat valere; quare, et si oleum bién si le diera alguna cosa, para que diera ó con-
pro ea in aedo sacra posuenit, valet donatio. sagrara un donativo fi Dios, no hay duda, que de-
berá valer; por lo cual, también si pon ella hubiera
puesto aceite en un edificio sagrado, es válida la
donación.
§ 13.—Si inaritus beres institutus repudiet here- § 13.—Si instituido heredero el marido, repudia-
ditatem donationis causa, lulianus scripsit libro re por causa de donación una herencia, escribió
septimo decimo Digestorum, donationent valore; Juliano en el libro décimo séptimo del Digesto, que
neque enim pauperior fiL, qui non acquirat, sed es válida la donación; porque no se hace más po-
qui de patrimonio sue deposuit. Repudiatio autem bre el que no adquiere, sino el que gastó de su pa-
maniti mulieri prodest, si ve! substituta Bit mulier, trimonio. Mas la repudiación del manido aprove-
vel etiarn ab intestato heras futura. cha A la mujer, ya si la mujer hubiera sido sasti-
tituida, ya también si hubiera de ser heredera
abintestato.
§ 14,—Simili ¡nodo et si !cgatum repudiet, pla- § 14.—De igual modo, también si repudiara un
ecL nobis, valere donationem, si mulier substituta legado, nos parece bien que sea válida la dona-
siL in legato, vol etiam si proponas, eani heredem ción, si la mujer hubiera sido sustituida en el lega-
institutam. do, ó también si dijeras que ella fué instituida he-
redera.
§ 15.—Si quis regatas siL, praecepta (3) corta § 15.—Si se hubiere rogado A alguien, que toman-
quantitate uxori sane hereditatern restituere, et do antes para si cierta cantidad restituyera fi su
S sine deductione restituerit, Celsus libro. decimo mujer una herencia, y este la hubiere restituido
Digestorum scnipsit, magis pleniore officio fidei sin la deducción, escribió Celso en el libro décimo

(1) moveat, Hc1.


(2) Ha¿.; fcere. el códice II. (3) percepta, Vulg.

ELueisTO.—LIBRO XXIV TÍTULO 1 163
praestandae functi.im maritum, quam donasse (1) del Digesto, que se considera que más bien cum-
videri; et rectam rationem hule sentontiae Celsus plió el marido más plenamente el deber de la fide-
atliec.it , quod plerique magis fidem exsolvunt in lidad que habla de prestar, que no que hizo dona-
hune casum, quam donant, rice de sue putant p10- ción; y á esta opinión añadió Celso una recta ra-
ficisci, quod de alieno plenius restituiint volunta- zón, porque los más cumplen en este caso más bien
tem defuneti secuti; ncc irnmerito saepe ci-edirnus un encargo de confianza, que no hacen donación, y
aliquid defunetum voluissc, et tarnen non rogasse. no consideran que se despojan de lo suyo porque
Quae sententia habet rationem inagis in eo, qui restituyen mós plenamente con lo ajeno siguiendo
non erat deducta quarta rogatus restituere, et ta- la voluntad del difunto y no sin razón creemos
raen integrarn fidenl praestitit omisso Senatuscon- muchas veces que el difunto quiso alguna cosa. y
sulti eommodo; liíe enbn vere fideni exsolvit ve- que sin embargo no la rogó. Cuya opinión tiene
luntatem testatoris obseciitus (2). Hoc ita, si non fundamento mayormente respecto de aquel á quien
por errorem calculi fecit; ceteruin indebiti fidei- no se habla rogado que hiciera la restitución ha-
comrnissi esse repetitionem, nulla dubitatio cM. biendo deducido la cuarta parte, y cumplió sin em-
bargo integramente el encargo de confianza ha-
biendo prescindido de la ventaja del Senadoconsul.
to; porque este cumplió verdaderamente el fideico-
miso habiendo secundado la voluntad del testador.
Esto así, si no lo hizo por error de cálculo; de otra
suerte, no hay duda alguna que hay Ja repetición
del fideicomiso no debido.
§ 16, - Quurn igitur nihil de bonis erogatur, re- § 16.—Mas cuando no se gasta nada de los bie-
cte dicitur, valere donationem. Ubicunque igitur nes, con razón se dice que es válida la donación.
non deminnit de facultatibus suis, qui donavit, va- As!, pues, siempre y cuando no disminuye sus pro-
let, vel e.tiamsi deminuat, locupletior tanien non pios bienes el que hizo la donación, es válida esta,
fit, qui acc.epit, donatio valet. ó aunque los disminuya, sino obstante no se hace
más rico el que la recibe, es válida la donación.
§ 17.—Marcellus libro septimo 1)igestorum quae- § 17.—Pregunta Marcelo en el libro séptimo del
nt, si inulier acceptam a manto pecuniam in spor- Digesto. ¿será válida la donación, si la mujer hu-
tulas pro cognato srio ordini erogaverit, an dona- biere gastado en espórtulas para un cargo por un
tio valeat? Et ait, valere, nec videii loeupletiorem cognado suyo el dinero recibido de su marido? Y
niulierent factain, quamvis mutuanl peeuniam esset dice que es válida, y que no se considera que la mu-
acceptura, et pro afline erogatura.. jer se hizo más rica, aunque hubiese de recibir di-
nero en nidtuo, y, gastarlo cii favor de un afin.
§ 18.—In donationibus autem jure civil impe- § 18.—Mas en las donaciones prohibidas por el
ditis hactenus revocatur donum ab co, ab eave, derecho civil de tal modo se revoca lo donado de
cui donatum est, ut, si quidem extet res, viudice- aquel ú de aquella á quien se donó, que si verda-
tur, si consumta sit, condicatur hactenus, quate- deramente existiera la cosa, se reivindicará, y si
nus locupletior quis eorurn factus est, hubiera sido consumida, se reclamará por la con-
dicción en tanto cuanto alguno de ellos se hizo
más rico,

6. GÁlus libro Xl. (3) ad Edictum provinciale. 6. GAYO; Gmentarios al Edicto provincial, li-
—quia quod ex non concessa clonatione retinetur, bro XI.—porque lo que se retiene por una dona-
id ant sine causa, ant ex injusta causa retinen in- ción no permitida, se entiende que se retiene, ó sin
telligitur; ex qiiibus causis condictio nasci solet. causa, ó por causa injusta; por cuyas causas sue-
lo nacer la condicción.

7. ULPIANUS (4) libro XXXI. (b) ad Sabinum. - 7. ULPIANO; Comentarios á Sabino, libro XXXI.
Quod autem spectetur tenipus, an locupletioies —Mas á qué tiempo se mirará si se hayan hecho
sint faeti, utrurn tempus litis contestatae, an ve¡ más ricos, acaso al tiempo de la litis contestación,
iiiidicatae? Et verum est, litis contestatae tempus ó al de la cosa juzgada? Y es cierto que debe mi-
apectani oportere, idque Imperator noster cura pa- rarse al tiempo de la contestación de la demanda,
tre vescripsit. y esto respondió por rescripto nuestro Emperador
con su padre.
§ 1.—Si maritus pecimiam uxoni in unguenta § 1.—Si el marido hubiere dado á la mujer dine-
dederit, eaqne cara pecuniam creditoni suo solve- ro para afeites, y ella hubiere dado en pago aquel
1-it, mox ea de sua pecunia unguenta emenit, non dinero fi un acreedor suyo, y luego hubiere com-
videni loeupletiorem factam, Mareellus libro se- prado con dinero propio los afeites, escribe Marce-
ptirno Digestorum senibit. Ideinque, et si lancera lo al libro séptimo del Digesto, que no se considera
ob candeni cansam ci dedenit, caque lancera reti- que se hizo más rica. Igualmente, también si por
rinenit, de sua aiitem pecunia unguenta emenit, la misma causa le hubiere dado una fuente, y ella
vindieationem ceesare, quia non eM locupletior, hubiere retenido la fuente, pero con su propio di-
quae tantundem in re mortua inipendit. nero hubiere comprado los afeites,deja de haber
la reivindicación, porque no es niós rica la que
gastó otro tanto en una cosa supórfiur.
§ 2.—Si vir et uxor quina inviceni sibi donave- § 2. —Si el marido y la mujer se hubieren dona-

(1) HaZ. Vulg. donaiset, el códice (.


(2) secutus, B.L () llab?., Bes.
(5) XII., HaZ. (5) XXXII., Ud,

164 DIGESTO.—LIBRO Xxiv: TtTiJLO 1

rint, et mantas servaverit, uxor cousumsenit, re- do recíprocamente cinco, y el marido los hubiere
cte plaeuit, compensatione.rn fieri donationum; et conservado, y la mujer los hubiere consumido, con
hoc I)ivus Hadiianus constituit. razón se determino que se hace compensación de
las donaciones; y esto determinó el Divino Adriano.
§ l.— (Idemque nil;, et si vir uxori pecuniam do- § 3.—Y dice el mismo, que también si el marido
navenil;, ipsaqae ex ea praecliurn ernenit) (1), aesti- hubiere donado dinero á la mujer, y esta hubiere
niari oportere, ¡ti quantum locupletior facta sil; comprado con él un predio, debe estimarse en cuán-
mulier. Pnoiude et si praedia liodie vilissimo sunt, to se haya hecho más rica la mujer. Por lo cual, si
eonsequeuter diceuuis, litis contestatae tempore los predios son hoy de infimo valor, también dire-
aestiniationem eorurn spectandaui. Plane si magui mos consiguientemente, que se ha de mirar la esti-
pretii praedia suni, summa tanturn numerata enit mación de eilos al tiempo de la contestación de la
nestituenda, non etiam usurae pretiL demanda. Peno si los predios son de gran precio,
se habrá de rc4ituir solamente la suma entregada,
no también los intereses del precio.
§ 4.—Eleganter tractahitur, si mullen quinde- § 4.—Discretamente se examinará, si- la mujer
clin praedia ernenit, el; mantua non totum pretium hubiere comprado predios por quince, y el marido
niimeraverit, sed duns partes pretil, hoc cal; decem, no hubiere entregado todo el precio, sino dos par-
uxor do sao quinque, deinde haec praedia valeant tes del precio, esto es, diez, y la mujer cinco de lo
nunc decem, mantas quantum consequatur? El; suyo, y luego estos predios valen ahora diez, ¿cuán-
magia cst, ut consequi debeat duas partes decem, to conseguirá el manido? Y es más cierto, que de-
al; quod perfil; ex pretio, utnique perieril;, et man- ha conseguir dos partes de los diez, porque lo que
to, et uxOri. se perdió del precio, se habrá perdido para ambos,
as! para el marido, como para la mujer.
§ 5. —Si mantas nestimationem rerum, quas la § 5.—Si el marido dijera que por causa de dona-
dotem accepit, dicat se donationis causa auxisse, ción aumentó él la estimación de las cosas, que re-
reniedium monstravit Imperator noster cu.m Divo cibió en dote, mostró el remedio nuestro Empera-
patre sao Rescripto, cujas verba hace sunt: «Quum dor juntamente con su Divino padre en un rescrip-
donationia causa pretinrn auctum affirmes, qui su- to suyo, cuyas palabras son estas: «Afirmando tú
por ea re cogniturus erit, si pecuniac moduni re- que por causa de donación se aumentó el precio,
cusabis, ipsa praedia restil;ui debere sumtuum de- determinará el que sobro este negocio hubiere de
ductis rationibus arbil;rabitur». In arbitrio igitur conocer, que si rehusares el importe del dinero, de-
maniti enil;, quid praestitum malit. Idem iuris cal;, ban restituirse los mismos predios deducidas las
el; si e contrario muflen de minore aestimatione cuentas de los gastos». Estará, pues, al arbitrio del
queratur. Nec aliud la commodato aestirnato dato marido, qué cosa prefiera que. sea restituida. El
observan solo;, u; Pomponius libro quarto varia- mismo derecho hay, también si pon el contrario la
ruin Lectionum seribit. mujer se quejase de una estimación menor. Y tam-
poco suele observarse otra cosa en cuanto al como-
dato, que se dió estimado, como escribe Pompo nio
al libro cuarto de sus Lecturas varias.
§ 6.—Si uxon a manito ano praedia, quae ob do- § 6.—Si la mujer hubiere comprado de su mari-
tem pignoni acceperat, emenit, e.aque emtio dona- do los predios, que por razón de la dote habla reci-
tiontis causa facta dicatur, nullius eme momenti, bido en prenda, y se dijera que esta compra habla
pignoris. tamen obiigationem durare, Imperator sido hecha por causa de donación, respondió por
noster eum patro suo rescripsit; cuius Rescripti rescripto nuestro Emperador en unión de su padre,
verba ideo retuli, ut appareat, venditionern inter que no era de valor alguno, pero que subsistía la
virum et uxonern bona fide gestam non retractan: obligaeiónde la prenda; de cuyo rescripto he trans-
Si tibi manitas pignora propter doteni et pecu- crito las palabras para esto, para que se vea que no
niam creditam data, non donationis causa, vendi- se disuelve la venta hecha de buena fé entre marido
dit, quod bona fide gestum est, manebit ratum; al; y mujer: «Si tu marido te vendió, no por causa de
si titulus donationis quaesitus ostenditur, atque donación, las prendas dadas por razón de la dote y
ideo venditionem irnitam esse constabit, jure pu- de dinero acreditado, permanecerá válido lo que
blico enusam pignorum integram obtine.bis'. se hizo de buena fé; pero si se presenta el titulo de
donación requerido, y por esto constare que es
Irrita la venta, obtendrás por derecho público ín-
tegra la causa de las prendas».
§ 7.—Si uxor rem eniil;, et manitas pretium pro § 7.—Si la mujer compró una cosa, y el marido
ea numeravil;, iuterdum dicendum cal;, totuni a pagó pon ella el precio, fi veces se ha de decir, que
muliere repetendum, quasi locupletior ex ea in todo se ha de reclamar de la mujer, como si por
solidum fanta sit, utputa si emit quideni neni mu- ella en su totalidad se hubiera hecho más rica, por
lier, et debebat pecuniam, mantua auteni a endi- ejemplo, si la mujer compró ciertamente la cosa, y
tore eam liberavit. Quid enim interest, creditori debla su importe, pero el marido la libró del ven-
so[vat, an venditori? dedor. Porque ¿qué importa que pague al acreedor
ó al vendedor?
§ 8.—Uxoni quis donavit servum ¡La, al; enni in- § 8.—Uno doné fi su mujer un esclavo para que
tra annum manuuiitteret; an, si mullen non obtem- lo manumitiese dentro de un año; si la mujer no
peret voLuntati, Constitutio Divi Marci imponat el secundase la voluntad, ¿le impondrá 4 él la libertad
libertatem, si vir vel vivit, vel etiani diem suum la Constitución del Divino Marco, ya si vive el ma-
obieril;? El; ait Papinianus, quurn Sabini sil; senten- rido, ya también si hubiere fallecido? Y dice Papi-
tia recepta, qui putat, tunc fien servum eius, cuí niano, que habiéndose admitido la opinión de Sa-

(1) $r.; Taur. o,nite et paréntesis.



DIGESTO.—LIBRO XXIV TÍTULO 1 16

donatur, quum coeperit libertas impon¡, ideoque bino, que cree que entonces se hace el esclavo de
nec si velit rnulier, post exactutn tempus possit aquel á quien se le dona, cuando hubiere comenza-
manumittere, recte dici, non eme Constitutioni lo- do A imponerse la libertad, y que por esto, aún si la
cum, nec voluntatem niai-iti posse. Coiwtitutieiii mujer quisiera, no podria manumitirlo después de
locuin facere, quum propriuni servllui possit ma- transcurrido el tiempo, con razón se dice que no
numittere; quae sententia mihi cjuoqire probatur, tiene Jugar la Constitución, y que la voluntad del
quia venditor sive donator non sibi vult legem marido no puede dar lugar á la Constitución, como
impon¡, nec potest, sed ei, qui accepit; dominio quiera que pueda manumitir á su esclavo propio;
igitur penes se remanente nequaquani effectum cuya opinión también A mi me parece bien, porque
habebit Constitutio. el vendedor ó el donador no quiere imponerse con-
dición A si mismo, ni puede, -sino A aquel, que re-
cibió; quedando, pues, el dominio en su poder, de
ninguna manera tendrá efecto ha Constitución.
§ 9.—Manurnissionis causa donatio facta valet, § 9.—La donación hecha por causa de manumi-
hect non hoc agatur, nt statim ad libertatein, sed sión es válida, aunque no se haga esto para que in-
quandoque perducatur; proinde si, ut post certum mediatamente se llegue A la libertad, sino en un
tempus manurnittat, uxori mme tradidit, tunc de- tiempo cualquiera; por consiguiente, silo entregó
mum eius fiet, qiium tempere impleto manumitte- A su mujer para que lo manumita después de cierto
re coeperit. Quare antea manumittendonihil agit, tiempo, solamente se hará suyo cuando cumplido
nam et illud sciendum est, si uxori quis suae do- el tiempo hubiere comenzado A manumitirlo. Por
naverit, ut intra annum manurnittat, deinde non lo cual nada hace manumitiéndolo antes, porque
manumiserit ea intra annum, posta manumitten• se ha de saber también, que si uno lo hubiere dona-
do nihil agi. do A su mujer para que lo manumita dentro del
año, y después no lo hubiere manumitido ella den-
tro del año, manumitiéndolo después no se hace
cosa válida.

8. GAH.ys libro XL (1) ad Edictum provinciale. 8 GAYO; comentarios al Edicto provincial, Li-
—Si, antequarn servus nianumittatur, morte ant bro XI.—Si antes que sea munimitido el esclavo,
divoitio solutum fucrit matrimoniurn, resolvitur se hubiere disuelto por muerte ó por divorcio el
donatio; inesse enim conditio donationi videtur, ut matrimonio, disuélvese la donación; porque se con-
manente matrimonio manuinitiatur. sidera, que es inherente A Ja donación la condición
de que sea manumitido durante el matrimonio.
9. ULPIANIJS libro XXXII. ad Sabinum.—Si 9. ULPIANO; Comentarios Sabino, libro XXXII.
eum uxori donet maritus, qui eiiis erat conditio- —Si el marido donase A la mujer uno que era de
nis, ne unquam ad libertatem perduci possit, di- tal condición, que no podia ser llevado nunca á la
cendum est, omnino mliii agi hac donatione. libertad, se ha de decir, que no se hace nada ab-
solutamente con esta donación.
§ 1.—Si pecunia accepta mulier manumiserit, § 1.—Si la mujer lo hubiere manumitido habien-
ve! operas el imposuerit, ait Tulianus, Óperas qui- do recibido dinero, ó si le hubiere impuesto servi-
dem eam licito jure imposituram, et tenere obli- cios, dice Juliano, que ciertamente le impondrá
gationem, nec videri muhierem ex re viri locuple: con perfecto derecho los servicios, y que esivÁlida
tiorem fien, quum eas libertus promittat. Quodsi la obligación, y que no se considera que la mujer
pretium ob malnunissionem acceperit niulier, et se haga más rica con cosa del marido, prometién-
sic manumiserit, si quidem ex peculio suo dedit, doles el liberto. Pero si la mujer hubiere recibido
mmjos mariti manere; sin vero alius pro eo de- precio por la manumisión, y de este modo manu-
dit, fient numi inulieris; quae sententia recte se mitiere, si aquel verdaderamente los dió de su pe-
habet. culio, los dineros permanecen siendo del marido;
pero si otro los dió por él, los dineros se harán de
la mujer; cuya opinión es justa.
§ 2.—Inter virijm et uxorem mortis causa dona- § 2.—Se admitieron entre marido y mujer las do-
tienes receptae Sunt, naciones pon causa de muerte,
10. GAlirs libro XI. (2) ad Edictum provinciale. 10. GAYO; Comentarios al Edicto provincial,
—quia in boe tempus excur-rit dontionis eventus, libro XI.—porque llega el efecto de la donación en
que vir et uxor esse desinunt. un tiempo en el que dejan de ser marido y mujer.
11. ULPIANUS libro XXXIL ad &ibi.num.—Sed 11. ULPIANO; Comentarios ti Sabino, libro
interim res non statim liunt eius, etri donatae sunt, XXXII.—Pero mientras tanto las cosas no se ha-
sed tune demum, quurn mors insecuta est; medio ce» desde luego de aquel A quien fueron donadas,
igitur tempere dominium remanet apud euin, qui sino solamente cuando se ha seguido la muerte;
donavit. as¡, pues, durante el tiempo intermedio el dominio
permanece en poder de aquel que hizo la donación.
§ 1.—Sed quod dicitur, mortis causa donatio- § 1.—Pero lo que se dice que es válida entre ma-
nem ínter virum et uxorein valere, ita verum est, rido y mujer la donación por causa de muerte, es
itt non solum ea donatio valeat sceiindum Julia-. verdad de tal suerte, que no solamente sea vAiida
num, quae hoc animo fit, ut time res fiat uxoris según Juliano, la donación que se hace con la in-

(1) XII., Ha?. : (2) XII., Hul.


DIGESTO—LIBRO XXIV: TÍTULO 1

vel mariti, quum mors insequetur, sed omnis mor- tención de que la cosa se haga de la mujer ó del
tis causa donatio. marido, cuando se siguiere la muerte, sino toda do-
nación por causa de muerte.
§ 2.—Quando itaque non retro agatur donatio, § 2.—Así, pues, cuando no se retrotraiga la do-
ernerguut vitia, ut Marcellas animadvertit iii spe- nación, surgen vicios, como advierte Marcelo en
cje huiusmodi; Maritus uxori mortis causa dona- un caso de esta naturaleza: el manido quiso hacer
tum voluit, interposuit mulier fihiumfainilias, qui a donación fi su mujer por causa de muerte, y la mu-
manto acciperet, cique traderet, deinde, quum jer interpuso un hijo de familia, que la recibiese
moritur maritus, paterfainilias invenitur, an va- del marido, y se la entregase fi ella, y después, mu-
leat traditio? Et ait, consequens esse die¡, traditio- riendo el marido, aquel se halla padre de familia;
nem valere, quia su¡ iuris effcetus est co tempore, ¿será válida la entrega? Y dice, que es consiguien-
ad quod traditio redigitur, id est, quum maritus te que se diga que es válida la entrega, porque él
moniebatur. se hizo de propio derecho al tiempo fi que se refie-
re la entrega, esto es, cuando mona el marido.
§ 3.—Idem alt, placuisse seio Sabinianis, si fihiae- § 3.—Dice el mismo, sé que pareció bien fi los
familias uxori mar itus tradet, donationem eius Sabinianos, que si el marido hiciere la entrega fi su
eum omni suo emolumento flor¡, si vivo adhuc ma- mujer, hija de familia, se hace suya la donación
rito sui iuris facrit effecta; quod et [uliauiis libro con todos sus emolumentos, si ella se hubiere hecho
septimo decimo Digestorum probat. de propio derecho viviendo todavía el marido; lo
que aprueba también Juliano al libro décimo sépti-
mo del Digesto.
§ 4.—Proinde et si uxor manito fihiofamilias mor- § 4.—Por lo cual, también si la mujer hiciera por
tis causa tradat, et is sui iuris effectus sit, sine du- causa de muerte la entrega fi su marido, hijo de
bio dicemus, ipsius flor¡. familia, y este se hubiera hecho de propio derecho,
sin duda diremos que se hace de él mismo.
§ 5—Per eontrarium quoque, si uior donaverit § 5.—Y también por el contrario, si pon causa de
mortis causa patrifamilias manito, el mortis elus muerte hubiere hecho la mujer una donación fi su
tempore fihiusfamilias inveniatur, patri cnt nunc marido, padre de familia, y al tiempo de la muerte
emolumenlum qnaesitum. de ella se encontrara siendo hijo de familia, el
emolumento habrá sido adquirido en este caso para
el padre.
§ 6.—Consequenter Scaevola apud Marcellum § 6.—Consiguientemente nota Scévola en Marce-
notat, si servum interposuit muflen, UI ej tradalur lo, que si la mujer interpuso un esclavo, para que
mortis causa, isque adhuc servus dedenit mulieni, por causa de muerte se le hiciese fi este la entrega
debido mortis tempore liber inveniatur, tautundem y esto se la hubiera dado fi la mujer siendo toda-
esse dicendum. vía esclavo, y después se encontrara libre al tiem-
po de la muerte, se ha de decir otro tanto.
§ 7.—Idem Marcellus tractal, si is, qui interpo § 7.—Examina el mismo Marcelo, si cuando el
situs cal, posteaquam dedenit mulieni, decesserit que fué interpuesto hubiere fallecido, dtspués de
vivo adhuc donatore, donationem evanescere, quia haber hecho la entrega fi la mujer, viviendo toda-
debeat aliquo momento interposito (1) flor¡, et sic vía el donador, se invalida la donación, porque de-
ad mulierem transire. Quod ita procedit, si ea, cui ha hacerse en algún momento de la persona inter-
donabatur, eum interposuil, non is, qui donabat; puesta, y pasar de este modo fi la mujer. Lo que
porro si a manito interposituS est, et res ipsius sta- as¡ procede, si la interpuso aquella fi quien se ha-
tim facta est, el si ante niorlem maniti Iradidenit cia la donación, no aquel que la donaba; pero, fi la
el decesseiit, traditio eius egit aliquid, ut tamen verdad, si fué interpuesta por el manido, la cosa
linee traditio penicleal, donec mons sequatur. se hizo inmedJatamante de la misma, y si la hubiere
entregado antes de la muerte del manido y hubie-
re fallecido, su entrega produjo algún efecto, para
que ello no obstante esté pendiente esta entrega,
hastaque se siga la muerte.
§ 8.—Si uxor rem Titio dedenit, ut is manito § 8.—Si la mujer hubiere dado una cosa fi Ticio,
mortis causa traderel, caque defuneta invitis he- para que por causa de muerte la entregase este al
redibus eius Tilias manito dedenit, interest, utrum manido, y fallecida ella Ticio se la hubiere dado al
a uiuliere sil interpositus Titius, an vero a manito, manido Contra la voluntad de los herederos de la
ciii donabatur; si a muliere interpositus cal, obli- misma, importa saber si Ticio haya sido interpues-
gabil se condictione, si manto tradidenit; Si autem to por la mujer, ó por el maride, fi quien se hacía
a manto sit interpositus, morhua muliere confe- la donación; si fué interpuesto por la mujer, se
stim fundus efficietur eius, quem mantas intenpo- obligará por la condicción, si hubiere hecho la en-
suit, el actionem ipse maritus eum co habebit. trega al marido; pero si hubiera sido interpuesto
por el marido, muerta la mujer, el fundo se hará
inmediatamente de aquel fi quien interpuso el ma-
rido, y contra él tendrá acción el mismo marido.
§ 9.—Si uxor rem quam a manito suo mortis § 9.—Si la cosa que por causa de muerte habla
causa acceperal, vivo co al¡¡ tradidenil, nihil agi- recibido de su marido la hubiere entregado la mu-
tur ea tradilione, quia non ante ultimuni vitae jer fi otro viviendo aquel, no se hace nada con esta
tempus mulieris fuit. Plano in quibus casibus pm- entrega, porque la cosa no fué de la mujer antes
ee&t, retro agi donationem, etiam sequens traditio del último momento de la vida. Pero en los casos
a mullere facta in pendeuti habebitur. en que parezca bien que se retrotraiga la donación,
también se considerará en suspenso la siguiente
entrega hecha por la mujer.
(1) elus, insertan ifni. Vulj.

DIGESTO.—LIERO XXIV: TÍTULO 1 167

§ 10.—Si mantas uxori donaverit mortis causa, § 10.—Si por causa de muerte hubiere hecho el
caque 4iverterit, an dissolvatur donatio? lulianus marido donación á la mujer, y esta se hubiere di-
scripsit, infirmar donationem, ncc impendere (1). vorciado, ¿se disolverá acaso la donación? Juliano
escribió, que se invalidaba la donación, y que no
quedaba pendiente.
§ 11.—Idem ait, si divortii causa factasit dona- § 11.—Dice el mismo, que si la donación hubie-
tio valere, ra sido hecha por causa de divorcio, es válida,
12. PAULUS libro Vil. ad Salinurn.— quae ta- 12. PAULO; Comentarios á Sabino, libro 1711.—
men ,sub ipso divortii tempore, non quae ex cogi- pero aquellas que se hacen al tiempo mismo del di-
tatione quandoque futuri Idivortii flant; vorcio, no las que se hagan por consideración al
divorcio que en algin tiempo se haya de verificar;
13. ULriws libro XXXII. ad Sabinum. - sed 13. ULPIANO; Comentarios d Sabino, libro
si mors sit insecuta, non videri factas res mulie- XXXII.—pero que si se hubiera seguido la mniler-
ns, quia donatio in alium casum facta est. te, no se considera que las cosas se hicieron tic la
mujer, porque la donación fué hecha para otro caso.
§ 1.—Proinde et si mortis causa uxoni donve- § 1.—Por lo cual, si por causa de muerte hubie-
nt, et deportationem passus est, an donatio valeat, re hecho donación á la mujer, y sufrió la deporta-
videamus. Et alias placet, in casum deportationis ción, veamos si será acaso válida la donación. Y
donationem factam valere, quemadmodurn ja cau- parece bien por el contrario, que sea válida la do-
sam (2) divortii. Quum igitur deportatione matri- nación hecha para el caso de deportación, así como
moniulii ininime dissolvatur, et nihil vitium mu- por causa de divorcio. Pues no disolviéndose en
lieris incnrrit, humanum est, donationem, quae manera alguna con Ja deportación el matrimonio,
mortis causa ab initio facta est, tau exilio subse- y no mediando vicio alguno de la mujer, es hurna-
cuto confirman, tanquam si inortuo manto rata no, que la donación, que en un principio fuó hecha
habeatur (3), ita tamen, ut non adimatur licentia por causa de muerte, se confirme habiendo sobre-
manito eam revocare, quia et mora cina exspeetan- venido tal destierro, corno si se considerara ratifi-
da est, ut tuno plenissimam habeat firmitatem, cada habiendo muerto el marido, pero de suerte,
quando ab hac luce fuenit subtractus, sive rever- que no se le quite al manido facultad para revocar-
sus, sive adhuc la poena constitutus. la, porque también se ha tic esperar su muerte,
para que tenga la plenisima firmeza cuando hubie-
re sido arrebatado á la vida, era habiendo regre-
sado, ora estando todavía cumpliendo la condena.
§ 2.—Quum quia aceeperit, ut iu suo aedilicet, § 2.— Cuando alguno hubiere recibido algo para
condici ej id non potest, quia magia donan ej vi- que edifique en solar suyo, no se le puede reclamar
detur. Quae sejitentia Neratii quoque fuit; ait esto por la condicción, porque más bien parece que
enim, datuni ad villam exstruendam vel agrum se le dona. Cuya opinión fué también la de Nora-
sereiiduni, quod alioquin facturus non erat ja, qui cio; porque dice, que lo dado para edificar una casa
accepit, in speciem donationis cadere; ergo inter de campo, ó para sembrar una heredad, cosa que
virum et uxorem bao erunt iuterdictae. de otro modo no había de hacer el que lo recibió,
cae en una especie de donación; luego estas dona-
ciones estarán prohibidas entre marido y mujer.
14. PAULUS libro LXXI. (4) ad Edictnm.— Quod- 14. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LXXI.
si rin uxori, enius aedes incendio consumtae sunt, Pero si el marido hubiere donado dinero á la mu-
ad refectionem earum peeuniam donaverit, valet jer, cuyas casas fueron destruidas por un incen-
donatio in tantum, in quantum aedificii exstructio dio, para la reedificación de ellas, es válida la do-
postulat. nación en tanto cuanto requiere la reconstrucción
del edificio.
1
15. IJLPIANUS libra XXXII. ad Sabznum.—Ex 15. U LPI A N o; Comentarios d Sabino, libro
animo ve] menstruo, quod uxoni manitus praestat, XXXII.—De la anualidad ó de la mensualidad, que
tuno, quod superest, revocabitur, si satis immodi- el marido entrega á Ja mujer, se revocará Jo que
cum est, id est, supra vires dotis. excede, si es bastante inmoderado, esto es, supe-
rior á los recursos de la dote.
§ 1.—Si mantua uxoni peeuniam donaverit, ea- § 1.—Si el maride hubiere donado dinero á la
que lisuras ex donata pecunia perceperit, lucrabi- mujer, y esta percibiere intereses del dinero dona-
tui; hace ita lulianus in manto libro octavo dcci- do, se lucrará con ellos; y así lo escribo Juliano en
mo (b) Digestorum scnibit. cuanto al marido al libro décimo octavo del Digesto.
16. TItYPRONINUS libro X. Dispntationum.— 16. T1UFONINO; Disputas, libro X.—Qué se
Quid ergo, si ex centum, quae vir uxori clonavit, r, pues, si de ciento, que el manido donó á la mu-
quinquaginta apud debitorem ex bis penierint, et jer, se hubieren perdido cincuenta en poder de un
alia quinquaginta duplic ata usunis (6) uxor habet? deudor, y la mujer tiene duplicados los otros cin-
Non plus quinquaginta cina donationis nomine cuenta por los intereses? Que el marido no conse-
mantua ab ea consequctur. guirá de ella más que cincuenta por razón de esta
donación.
(1) neo 5am in pendenti etue, Hol.
(2) lo causa, Vvlg. (5) ílecimo septimo, fiel.
(5) ifni. Vulg.; habebatur, el códice M. (6) Taur.; uxoris (en lugar ¿e usuris), eZ códice Fi., Br.;
(4) XXXVI., Hal. pro iisuri8, ilat.; usurle, ornitela la Fulg.

168 DIGESTO. —LIBRO xxiv: TÍTULO 1

17. ULPrAUS libro XXXII. ad &zbinum. -De 17. ULPIANO; Comentarios d Sabino, Libro
fructibus quoque videamus, si ex fructibus prae- XXX1L—Veamos también respecto fi los frutos, si
diorum, quae donata sunt, locupletata sit, an in se comprenderán en causa de donación, si se hu-
causani donationis cadaut. Et Lilianus sigiiiflcat, biera hecho más rica con los frutos de los predios,
fructus quoque, ut usuras, Licitam habere dona- que se donaron. Y dá fi enteude Juliano, que tam-
tioiiern. bién Los frutos como los intereses, tienen licita
donación.
§ 1.—Sed si quid servus donatus acquisiit, ad § 1.—Pero si el esclavo donado adquirió alguna
eum, qui donavit, pertinebit. cosa, le pertenecerá fi aquel que lo donó.

18. POMPONIUS libro IV. ex variis tectionibue. 18. PonPoNIo; Doctrina de Autores varios, li-
Si Vir uxoris, aut uxor viti servís aut vestirnen- bro IV.—Si el marido hubiere usado de los escla-
tis usus ve¡ usa fuerit, vel iii aedibus eius gratis vos ó de los vestidos de su mujer, ó la mujer do los
habitaverit, valet donatio. de su marido, ó habitare gratuitamente sus casas,
es válida la donación.

19. ULPIANtTS Libro XXXII. ad Sabinum.—Si 19. ULPIANo; Comentarios á Sabino, Libro
uxor filio donaverit scrvum, qui in patris mariti XXXIL—Sj la mujer hubiere donado un esclavo
siL potestate, deiude is servus auc.illarn acceperit, A su hijo, que estuviera e» la potestad del padre
dorniniuni niulieri quacretur; nec intercsse lulia- del marido, y después este esclavo hubiere adqui-
Rus ait, ex euius pecunia hace ancifla emta sit, rid una esclava, su dominio se adquirirá para la
quia nec ex re sua quidquani acquiri potest per mujer; y dice Juliano, que no importa con qué di-
cmii, qui donatur, ci, cui donatur, hoc enim bonae nero haya sido comprada esta esclava, porque ni
fidei possessoribus concessuui est, virum auteni con sus propios bienes puede adquirirse cosa algu-
scientem alienum (1) possidere. na por el que es donado para aquel fi quien se do-
na, porque esto está permitido fi los poseedores de
buena té, pero el marido posee fi sabiendas una
cosa ajena.
§ 1.—Idem quaerit, si ex re mariti ea ancilla § 1.—Pregunta el mismo, si, habiendo sido com-
comparata fuerit, un adversus agentem mulierem prada aquella esclava con bienes del marido, po-
de doto maritus pretiuui possit per exceptionem drá el marido retener por medio de excepción el
retinere; et dicendum est, posee maritum et oxee- precio contra la mujer que ejercite la acción de
ptionem hab ere, si des ab eo petetur (2),'secundum dote; y se ha de decir, que el marido puede tener
Marcelli sente.ntiarn, et si solverit, secundum lu- la excepción, según la opinión de Marcelo, si se le
Iianurn condicere posse. pidiera la dote, y que si hubiere pagado, puede,
según Juliano, ejercitar la condieción.
20. IAVOLENEIS Libro XL Epistolarum. (8)—Si 20. JAVOLENO; Epístolas, libro XI. —Si el escla-
is servus, qui uxori mortis causa donatus est, vo, que por causa de muerte fué donado fi la mu-
priusquam vir decederet, stipu1aus est, in pen- jer, estipuló antes que muriese el marido, opino que
denti puto esse causam obligationis, donec vir aut queda en suspenso la causa de la obligación, hasta
moriatur, aut suspicione mortis, propter quani do- que muera el marido, ó se libre de la sospecha de
navit, liberetur; quidquid autem eorum inciderit, muerte, por causa de la que hizo la donación; pero
quod donationeni aut periniat, aut confirmet, id cualquiera de estas cosas que ocurriere, que ó anu-
quoque causani stipulatiouis aut confivmabit, aut le ó confirme la donación, confirmará ó disolverá
resolvet. también la causa de la estipulación.

21. ULPIANUS Libro XXXII. ad Sabinum.. - Si 21. ULPIANO; Comentarios á Sahino, Libro
quis pro uxore sua vectigal, quod in itinero prae- XXXII.—Si alguno hubiese pagado por su mujer
stari solet, solvisset, an, quasi locupletior esset ea la gabela que suele pagarse en un camino, ¿se ha-
facta, exactio fiat, an vero nulla siL donatio? EL rá acaso su exacción, como si ella se hubiese hecho
magis puto non interdictum hoc, maxime si ipelus más rica, ó será nula la donación? Y más bien creo
causa profecta est; nam et Papinianus libro quar- que esto no está prohibido, mayormente si ella se
to Responsorum scrips it, vecturas uxoiis et mini- puso en camino por causa del mismo; porque es-
steriorum eius virum itincris sui causa datas repe- cribió también Papiniano en el libro cuarto de las
tere non posee, ¡ter autem tuisee videtur viti Respuestas, que el marido no puede repetir los gas-
causa, et quuni axor ad virum pervenit; ncc inter- tos de transporte de su mujer y de la servidumbre
esse, un aliquid de vecturis in contrahendo matri- de ella pagados por causa de viaje de él, y que se
monio convenerit, non enim donat, qui necessai-iis considera que el viaje fué hecho por causa del ma-
oneribus succurrit. Ergo et si consensa mariti pro- rido, también cuando la mujer fué adonde estaba
fecta ecL mulier propter suas neceesarias causas, el marido; y que no importa, si al contraerse el ma-
et aliquid marittis expensarum nomine ci praesti- trimonio se hubiere convenido alguna cosa sobre
tcrit, hoc revocancluui non ecL. los gastos de viaje, porque no hace donación el que
subviene fi las cargas necesar as. Luego si con
consentimiento del marido viajó la mujer por pro-
pias causas necesarias, y el marido le hubiere en-
tregado alguna cosa por razón de los gastos, tam-
poco se ha de revocar esto.
§ 1,—Si uxor viro dotem promiserit et dotis § 1.—Si la mujer hubiere prometido al marido
(1) bona fide non, inser t a le Vulg.
(2) Taur. según corrección del códice Fi.; petitur, la escri-
ture original, Dr. teXív, Hal.

DIGESTO.—LIBRO xxiv: TÍTULO 1 169

usuras, sine dubio dicendum est, peti usuras pos- la dote y los intereses de la dote, sin duda se ha
se, quia. non est ista donatio, qium pro oneribus de decir que se pueden pedir los intereses, porque
niatrimonii petantur. Quid tamen, si maritus uxo- esta no es donación, puesto que se piden para las
ri petitioneni earuni remiseriti Eadern cnt quae cargas matrimonio. Pero ¿qué se dirá, si el marido
stjo, an doriatio sit illicit•a et lulianus hoc diceret; hubiere remitido á la mujer la petición de aque-
quod verum est. Plane si convenerat, uti se mu- llos? Quedará la misma cuestión, de si sea 111 cita la
lier pasceret suosque liomines, idcirco passus est donación y Juliano dina esto; lo que es verdad.
eam dote sua frui, ut se suosque aleret, expcditum Pero si se habla convenido, que la mujer se ali-
cnt; puto enim non posse ab ea peti quasi dona- mentase á si misma, y alimentase á sus esclavos,
tum, quod compensat•urn (1) est. será evidente que por esto consintió que ella disfru-
tara de su dote, para que se alimentase ella misma
y alimentase A los suyos; porque creo que no se le
puede pedir como donado lo que fué compensado.

22. IDEM Libro III. ad Sabinum. - Uxori suae 22. EL MISMO; Comentarios á Sabino, libro III.
quis mortis causa servum donavit, eumque cum —Uno donó por causa de muerte un esclavo A su
libertate heredem scnipsit; an valeat institutio, mujer, y lo instituyó heredero dándole la libertad;
quacnitur. Et puto, si hoc animo dm1 scripsit he- se pregunta, si valdrá la institución. Y opino, que,
redem, quod donationis se dixit poenituisse, valere silo instituyó heredero con esta intención, porque
institutionem, et necessanium heredem domino dijo que se habla arrepentido de la donación, es vá-
servum lien. Ceterum si, posteaquam heredem in- lida la institución, y eh esclavo se hace heredero ne-
stituit, donavit, donatio praevalebit, vel si ante cesario del señor. Pero prevalecerá la donación, si
donavil, non tamen adimendi animo libertatem ad- lo doné después que lo instituyó heredero, ó si lo
scnipsit (2). doné antes, perono le dió la libertad con Animo de
revocar aquella.

23. IDEM libro VI. ad Sabinum. - Papinianus 28. EL MISMO; Comentarios á Sabino, libro VI.
recte putabat, Orationem Divi Severi (3) ad rerum —Con razón opinaba Papiniano, que la Oración del
donationem pertinee denique si stipulanti spo- Divino Severo correspondía A la donación de las
pondisset uxori suae, non putabat convenir¡ posse cosas; y finalmente, que si uno hubiese prometido
heredem mariti, Jicet durante voluntate maritus A su mujer, que estipulaba, no creía que podía ser
decesserit. demandado el heredero del marido, aunque el ma-
rido hubiere fallecido subsistiendo su voluntad.
24. PAULIJS libro VII. ad Sabinum.—Si inter 24. PAULO; Comentarios á Sabino, libro VIL—
extraneos facta sit donatio, et, antequam per tem- Si entre extraños hubiera sido hecha una donación,
pus legitimnum dominium fuenit acquisituin, core- y antes que por el lapso de tiempo legal se haya ad-
nint, vc.I contra si inter virum et uxorem facta sit quirido el dominio, se hubieren unido en matrimo-
don atio, et ante impletum tempus supra.dietum so- nio, ó ah contrario, si la donación hubiera sido hecha
lutum sit matnimonium, nihilominus proced ere entre marido y mujer, y antes de cumplido dicho
temporis suffragium constat, quia altero modo tiempo se hubiera disuelto el matrimonio, consta que,
sine vitio tradita est possessio,altero quod fuerit sin embargo, procede el beneficio del tiempo, porque
vitium, amotum sit. en el primer caso fué entregada sin vicio la pose-
sión,y en el segundo fué purgado el vicio que hubo.
25. TERENTIUS CLEMEWS libro V. ad ieyem Iv- 25. TERENCIO CLEMENTE; Comentarios ci la ley
¿iant et Papiam.—Sed et si constante matrimonio Julia y Fapia, libro V.—Pero también si durante
res aliena uxoni a manto donata fnerit, dicendum el matrimonio hubiere sido donada por el marido
est, confe.stim ad usucapionem oms uxorem admit- A la mujer una cosa ajena, se ha de decir, que des-
ti, quia et si non (4) mortis causa donaverat (5) ci, de luego es admitida la mujer A la usucapión de la
non impediretur usueapio; nam ms constitutum ad misma, porque si no se la hubiera donado por cau-
eas donationes pertinet, ex quibus et locupletior sa de muerte, tampoco se impedirla la usucapión;
nuilier, et pauperior manitiis in suis rebus fit. Ita- porque el derecho establecido se refiere A las dona-
que hect mortis causa donatio interveniat, quasi ciones por las que la mujer se hace más rica, y el
inter extraneas personas fieri intelligenda est in marido más pobre en sus propios bienes. Y as¡,
ea re, quae, quia aliena est, usucapi potest. aunque medie donación por causa de muerte, se ha
de entender que se hace como entre personas ex-
trañas, tratándose de cosaque, porque es ajena,
puede ser usucapida.
26. PATJLUS libro VII. ad Sabinum.—Si cuin, 26. PAULO; Comentarios ci Sabino, libro VIL—
qui mnihi vendiderit, iussenim eam rem uxori meae Si al que me hubiere vendido una cosa le hubiere
donationis causa daro, et is possesionem iussu yo mandado que por causa de donación se la dé A
meo tradiderit, liberatus erit, quia, licet illa jure mi mujer, y por mi mandato hubiere entregado él
civil¡ poseidere non intelligatur, certe tamen ven- la posesión, quedará libre, porque aunque no se
ditor nihil habet, quod tradat. entienda que ella posée por derecho civil, sin em-
bargo, el vendedor no tiene ciertamente cosa algu-
na que entregar.

(1) eompensandum, Hal.


(2) Bcrlpsit heredem (omitiendo ltbertatem), Vug. (4) non, omítela Hal.
(3) Véa8e el fragmento S. §. pr. de e.ete título, (5) donretur, al mdrgen interior del códice Fi.
Tomo 11-22
xxiv:
170 D1GESTO.—LIBRO TÍTULO 1

§ 1.—Ex quibus causis inter virum et uxorem § 1.—Dice Neracio, que por las mismas causas
concessae Suns donationes, ex iisdem et inter so- por que están permitidas las donaciones entre ma-
cerurn et gencruin nururnve eoncessas Neratius rido y mujer, están consentidas entre el suegro y el
ait ergo socel genero mortis ve! divortii causa yerno ó la nuera; luego el suegro hará donación
donabit, sed et gener socero mortis suae vel di- al yerno por causa de muerte ó de divorcio, y el
vortii causa. yerno al suegro por causa de su propia muerte ó
de divorcio.

27. MODESTJNUS libro VIL Regularum.—Inter 27. MODESTINO; Reglas, libro VIL—Entre los
eos, qui matrimonio coitari sant, ante uuptias do- que han de unirse en matrimonio es válida en de-
natio (acta jure consistit, etiarnsi eodem dic nu- recho la donación hecha antes de las nupcias, aun-
ptiae fucrint consecutae. que las nupcias se hayan celebrado en el mismo día.

28. PAULUS libro VII. ad Sabinum.–Si id, quod 28. PAULO; Comentarios á Sabino, libro VIL—
donatum sit, perierit, vol eonsumtum sit, cias, qui Si lo que se hubiera donado pereciere, 6 se hubiese
dedit, est detrimentum; merito, quia manet res consumido, la pérdida es del que lo dió; y con ra-
eius, qui dedi!, auamque rem perdi!. zón, porque la cosa permanece del que la di, y
pierde su propia cosa.
§ 1.—Si quid in pueros ex ancillis dotalibus na- § 1.—Si el marido hubiere gastado alguna cosa
tos maritus iuipenderit, aut in doetrinarn aut al!- en los hijos nacidos de las esclavas dotales, ó en su
menta, IIOU servatur manto, quia ipse ministeriis educación, ó en su manutención, no Se recupera p01,
eorum utitur; sed illud servatur, quod nutrici da- el marido, porque él se utilizó de sus servicios; pero
tum est ad cdueeiidum, quia pro capite quid de- se recupera lo que se dió á la nodriza para criarlos,
disset, quemadrnodum si a praedonibus redemisset porque habría dado alguna cosa por cada cuerpo,
servos dota'es. así como si de ladrones hubiese rescatado los es-
clavos dotales.
§ 2.—Si quas servi vir! operas (1) u.xori praesti- § 2.—Si los esclavos del manido hubieren presta-
tenint, vel contra, niagis placuit, nullam habendain do algunos servicios á la mujer, 6 al contrario, pa-
earum rationem. Et sane non amare, neo tanquain reció más conveniente, que no se haya de tener
inter infestos ius prohibitae donationis tractan- cuenta de ellos. Y á la verdad, el derecho que pro-
dum es!, sed ut inter coniunetos maxirno affoctu hibe estas donaciones no se ha de interpretar con
et solam inopiam tirnentes. todo rigor, ni como entre personas enemigas, sino
como entre personas unidas por el mayor efecto y
que temen solamente la pobreza.
§ 3.—Si ex deeern donatis sibi mulier servurn § 3.—Si con diez monedas que se le dot.aron hu-
enierit, et is quinque si!, quinque petenda cese, biere comprado la mujer un esclavo, y este valiese
apud Plautium placuit, quemadmodum si mortaus cinco, pareció bien á Plaucio, que se hablan de pe-
es!, nihil peteretur; si vero qnindecim dignus si!, dir los cinco, así como nada se pedirla, si murió;
non plus, quam decem potes! (2) peti, quoniam pero si fuese merecedor de quince, no pueden pe-
eatenus donator paupenior Cactus esset. dirse más que diez, porque solamente en ellos se
habría hecho más pobre el donador.
§ 4.—Quodsi ex decem duos servos emenit, e£ § 4.—Pero si con las diez monedas hubiere com-
eorum alter niortuus si!, alter decem dignas Mt, prado dos esclavos, y uno de ellos hubiera muerto,
solet quaeni. Et plenique, et Pomponius intresse y el otro fuese merecedor de dos, se suele dudar. Y
putant, utrum uno pretio venierint, an diversis; los más, y también Pomponio, opinan, que impona
si uno, tota decem petenda, quemadmodum si una saber, si es que hayan. sido vendidos por un sólo
res cinta deterior facta esset, vol grex, ve¡ carru- precio, ó por diversos; que si por uno, se han de pe-
ea, et aliqua pare inde periisset; si diversis, lioe dir todos los diez, as¡ como si se hubiese deteriora-
slum petendum, quanti Mt emtns, qui superest. do una de las cosas compradas, 6 un rebaño, ó una
carroza, y hubiese perecido alguna parte; y si por
diversos, se ha de pedir solamente aquello en cuan-
to haya sido comprado el que queda.
§ 5. Iulianurn putasse Pomponius refert, si § 5.—Dice Pomponio, que opinó Juliano, que si
quid per eum servum, quem ex numis a manto la mujer hubiese adquirido alguna cosa por medio
donatis mulier (3) acquisiisset, forte legatum, bere- del esclavo que hubiese comprado con dinero do-
ditatem, aut partus editas cese!, eo quoque nomi- nado pon su marido, acaso un legado, 6 una heren-
ne petitionem faciendam esse. cia, ó hubiese sido dado á luz un parto, también por
éste motivo se ha de hacer la petición.
§ 6.---Illud consta!, si, antequarn a viro annuum § 6.—Consta que, si, antes que de su marido reci-
aceiperet mulier, ipsa de suo, ant etiam inutuata biese la mujer la anualidad, hubiere ella hecho gas-
impendenit, videni tantum (4) iam ex annuo con- tos de lo suyo, ó aún habiendo tomado dinero en
awutum. mútuo, se considera que ya se gastó de la anuali-
dad otro tanto.
§ 7.—Illud recte dictum Celsus ait, si dotis usu- § 7.—Manifiesta Celso, que con razón se dijo, que
ras annuas uxor stipulata sit, licet ci non debean- si la mujer hubiera estipulado intereses anuales de
tui, quia tamen quasi de annuo convenerit, peti la dote, aunque no se le deban, sin embargo, ha-
quidem dotis iudicio non possunt, compensan au- biéndose convenido como sobre una pensión anual,

(1) Vulg.; operas viri, 4 có4iee kt; servi operas vir uxori
praestiterit, Hat. (3 emerit, tn.erta Hal.
(2) posaunt, He1. Vulq. (1) tarnen, v11.

DIGESTO.—LIBRO xxiv: TITULO 1 171

tem possunt; idem ergo dieemrts in quahbet pa- no pueden ciertamente ser pedidos por la acción de
ctione annui nomine facta. dote, pero pueden ser compensados; luego lo mis-
mo diremos respecto u cualquier pacto hecho por
razón de pensión anual.

29. POMPOMUS vibro XIV. (1) ad Sabinum. —Si 29. Poivonio; Comentarios d Sabino, libro
mulier ex pecunia donata emturn servum vendi- XIV.—Si la mujer hubiese vendido un esclavo com-
disset, et aliurn emisset, posterioi'em pei'ieulo mu- prado con el dinero donado, y hubiese comprado
lieris esse Fulcinius scripsit; quod non est verum, otro, escribió Fulcinio, que el segundo está riesgo
licet non ex re mariti erntus sit. de la mujer; lo que no es verdad, aunque no haya
sido comprado con cosa del marido.
§ 1.—Si vir uxori lanam donavit, et ex ea lana § l. Y¡ el marido donó lana á la mujer, y con es-
vestimenta sibi eonfecit, uxoris esse vestimenta ta lana se hizo ella vestidos, dice Labeon, que los
Labeo alt; vestidos son de la mujer;

30. GAIUS libro XL (2) ad Edictum provincia- 30. GAYO; Comentarios al Edicto pro vineial,li-
£e.—utilem tainen viro competere. brv XI.—pero que compete al marido la acción útil.

31. PoMroNflrS libro XIV. (3) ad Sabinum— 81. PoMPoIçIo; Comentarios el Sabino, libro
Sed si vii' lana sua vestimentum muliei'i confece- XIV.—Pero si el marido hubiere hecho con lana
nt, quamvis id uxoni confectum fucrit, et uxoris suya un vestido á la mujer, aunque este hubiere
cura, tamen vid esse, neque impedire, quod in ea sido hecho para la mujer, y por cuidado de la mu-
re lixor tanquam lanipendia fuerit, et viri ilego- jer, es sin embargo del marido, y no importa que
tilim procuraret. en esto haya sido ha mujer como distribuidora de la
lana, y que procurase un negocio del marido.
§ 1,—Si uxoi' lana sua openis ancillarum viri § 1.—Si de su lana hizo la mujer en nombre suyo
vestimenta sui nomine. confeeit muliebria, et ve- con el trabajo de las esclavas de su marido vestidos
stimenta mulienis eme, et pro operis anelilarum de mujer, los vestidos son de la mujer, y nada debe
viro praestare nihil debere; sed viri nomine vesti- dar al marido por el trabajo de las esclavas; pero
menta confecta virilia viri eme, ut is lanas uxori los vestidos de hombre hechos en nombre del mari-
praestet pretium. Sed si non vinilia vestimenta suo do son del marido, pero de suerte que pague este á
nomine mulier confeeit, sed ea viro donavit, non la mujer el precio de la lana. Mas si la mujer no hi-
valere donationem, quum illa vateat, quum viri zo vestidos de hombre en su nombre, sino que los
nomine confecit; nec unquam operas viri ancilla- doné al marido, no es 'válida la donación, aunque
ram aestiniari convenit. valga esta cuando los hizo en nombre del marido;
y en ningún caso debe estimarse el trabajo de las
esclavas del marido.
§ 2.—Si vir uxori aream donave.rit, et uxor in § 2.—Si el marido hubiere donado un solar á la
ea insularn aediftcaverit, ea insula sine dubio ma- á la mujer, y en él hubiere edificado la mujer una
riti est; sed eam impon sam mulierem servaturam casa, esta casa es sin duda del marido; pero parece
placet, nam si maritus vindicet lusutam, retentio- bien que la mujer haya de recuperar estos gastos,
nem impensae mulierem facturam. porque si el marido reivindicase la casa, la mujer
habrá de hacer retención de los gastos.
§ 3.—Si duo niancipia fnerint, singula quinis di- § 3.—Si hubiere habido dos esclavos, que cada
gna, sed utrumque unis quinque (4) donationis uno valiese cinco, pero que por causa de donación
causa a viro mulieri, vol contra venierit (a), me- ambos hubieren sido vendidos solamente en cinco
lino dicetur, commimia ea esse pro portione pretil, por el marido ó. la mujer, ó al contrario, mas bien
ncc tandem spectandum coso, quanti mancipia se dirá que son comunes á proporción del precio, y
sint, sed quantum ex pretio donationis causa oit que al fin no se ha de mirar cuánto valgan los es-
remissuni. Sine dubio hect a viro vel uxore mino- clavos, sino cuánto se haya perdonado del precio
río emere, si non oit animo donandi. por causa de la donación. Sin duda es licito com-
prar por menos, del marido 6 de la mujer, si no hu-
biera intención de donar.
§ 4.—Si vir uxori, vel contra quid vendiderit § 4.—Si por su justo precio hubiere vendido al-
vero pretio, et donationis causa paciscantur, no guna cosa el marido á la mujer, 6 al contrario, y
quid venditor ob eam rem praestet, videndum est, por causa de donación pactasen que el vendedor
quid de ea .venditione agatur, utrum res venierit, no entregue nada por esta cosa, se ha de ver, qué
Ct.totum negotium valeat, an vero ut ea sola pa- se haya hecho con esta venta, si es que la cosa ha-
ctio irrita Oit, quemadmodum irrita esset, si post ya quedado vendida, y sea válido todo el negocio,
contractam enitionem novo consilio mito Id paeti ó si solamente sea Irrito este pacto, como seria irri-
fuisset actum; et venus est, pactuni duntaxat irri- to, si después de contratada la compra se hubiese
tum cose. hecho, habiéndose tenido nueva intención, este pac-
to; y es más cierto, que solamente el pacto es Irrito.
§ 5.—Idem dicemus, si donationis causa pacti § 5.--Lo mismo diremos, Si por causa de dona-
sint, ne fugitivum ant erronern praestent (6), id ción hubieran pactado que no respondan del esclavo
est, integras cese actiones aedilicias, et ex emto. fugitivo ó vagabundo, esto es, que quedan Integras
las acciones edilicias y la de compra.
§ 6.—Quod dr uxori in diem debet, sine metu § 6.—Lo que el marido debe á término á la mu-

(1) XIII,, ¡Ial. (4) unis quinis, )Ial.


(2) XII., ¡Ial. (5) ¡Ial. Vulg.; venierint, el rdice FZ.
(2) Paulus libro VII., ¡Ial. (5) nec fugItivum ant erronem praestari, ¡Ial.
DIGESTO.—LIBRO XXIV- TITULO 1
17
donationis praesens solveie potest, quanivis com- jor, puede pagarlo de presente sin miedo de dona-
modum temporis retenta pecunia sentire potuerit. ción, aunque habiendo retenido el dinero hubiere
podido experimentar la utilidad del tiempo.
§ 7.—Quod legaturus mili¡, ant hereditatis no- § 7.—Lo que me has de legar fi mi, ó me has de
mine relicturus es, potes rogatus a me uxori meae dejar fi titulo de herencia, puedes, rogado por mi,
relinquere, et non videtur ea esse donatio quia dejárselo fi mi mujer, y no se considera que esta
nihil ex bonis meis deniinuitur; in quo maxime sea donación, porque nada se disminuye de mis bie-
maiores donanti succurrisse Proculus ait, nc amo- nes; en lo que dice Próculo que nuestros mayores
re alterius altor despoliaretur, non quasi malevo- ampararon al donante, principalmente para que uno
los (1), ne alter locupletior fieret. no freso despojado por el amor de otro, no como
por malevolencia, para que uno do ellos no se hi-
ciese más rico.
§ 8.—Si vir uxori munus iinmodicum kalendis § 8.—Si el marido hubiese dado fi la mujer en las
Martiis, aut natal¡ die dedisset, donatio est; sed Calendas de Marzo, ó en el dia de su natalicio, un
si impensas, quas faceret mulier, quo honestius se regalo inmoderado, hay donación; peno silos gas-
tueretiir, contra est. tos, que hiciera la mujer para cuidarse más conve-
niente, se dice lo contrario.
§ 9.—Non videtur locupletior Lacia eme mulier, § 9.—No se considera que la mujer se hizo más Fi.
si aut ja opsonio, aut in unguenlis, aut En eibariis ca, si el dinero que se le doné lo hubiere gastado en
familiae donatam sibi pecuniam imp enderit. manjares, ó en afeites, ó en comida para la familia.
§ 10..—Quae vir cibaria uxoris familiae jumen- § 10.—La comida que ci marido hubiere suminis-
tisve praestiterit, quae in usa communi erant, non trado para los esclavos ó las eaballerias de la mu-
condicentur; quodsi familiam domesticam uxo- jer, que servían para uso de ambos, no será recla-
rEs ant venaliciam pavit, contra puto observan mada por la condicción; pero si alimenté á los es-
debere. clavos domésticos, ó en venta, de la mujer, opino
que se debe observan lo contrario.
32. ULPIANUS libro XXXIII, cid &z1Ánum ()- 32. ULPIANO; Comentarios á Sabino, libro
Qu.um hic status esset donationum inter virum et XXXIII.—Siendo este, que antes tiernos expuesto,
uxorem, quem antea retulimus, Imperator noster el estado de las donaciones entre marido y mujer,
Antoninus Augustus (3) ante excessum Divi Seve- nuestro Emperador Antonino Augusto, antes de la
ri patris sui Oratione in Senatu habita auctor (uit muerte del Divino Severo, su padre, en una Ora-
Senatui censendi, Fulvio Aemiliano et Numrnio (4) ción hecha en el Senado aconsejó al Senado, siendo
Albino Consulibus, ut aliquid laxaret ex iuris cónsules Fulvio Emiliano y Nummio Albino, que
rigore. moderase un poco el rigor del derecho.
§ 1.—Oratio autem Imperatoris nostri de confir- § 1.—Pero la Oración de nuestro Emperador so-
mandis donationibus non solum ad ea pertinet, bre la confimación de las donaciones se refiere no
quae nomine uxoris a viro comparata sunt, sed ad solamente fi las cosas que fi nombre de la mujer se
omnes donationes inter virum ci uxoreni faetas, compraron por el marido, sino á todas las donacio-
ut et ipso jure res fiant chis, cui donatae sunt, ci nes hechas entre marido y mujer, para que de de-
obligatio sEt civilis, et (5) de Falcidia, ubE possit recho se hagan las cosas de aquel fi quien fueron
locum habere, tractandum sit (6); cui locuni ita donadas, y haya la obligación civil, y respecto fi la
fore opinor, quasi testamento siL confirmatum, Falcidia se haya de examinar cuándo pueda tener
quod donatum esi. lugar; para la cual opino que habrá de haber lugar
de este modo, como si por testamento haya sido
confirmado lo que se donó.
§ 2.—Ait Oratio: «fas eme, eum quidem (7), qui § 2.—Dice la Oración: «Es licito ciertamente que
donavit poenitere; heredem vero enipere forsitan se arrepienta el que donó; pero es duro y avaro
adversus voluntatem supremam eius, qui donave- que el heredero la quite acaso contra la última vo-
ru, durum el avarum esse». luntad del que hubiere hecho la donación».
§ 3.—tPoenitentiam» accipere debemus supre- § 3.—Debemos entender por «arrepenhirnicnto
nlam. Proinde si uxori donavit, deinde eum poeni- el último. Por consiguiente, si uno hizo donación á
tuit, mox desiit poenitere, dicendum esi, donatio- su mujer, y después se arrepintió, y luego dejó de
nem valere, ut suprernum eius specternus iudiciurn; arrepentirse, se ha de decir, que ei válida la dona
quemadmodum circa fideicommissa solemus, vel ción, de suerte que atendamos fi la última volun-
in legatis, quum de doli exeeplione opposita tra- tad de aquel; as( como solemos en cuanto fi los fi-
ctamus, ni sit ambulatoria volun tas eius usque ad deicomisos, ó fi los legados, cuando tratamos de la
vitae suprernum exitum. excepción de dolo opuesta, para que sea variable
la voluntad de aquel hasta el último momento de
su vida.
§ 4.—Sed ubE semel donatorem poenituit, etiam § 4.—Pero una vez que el donador se arrepintió-
heredi revocandi potestatem tnibuimus, si appa- concedemos también al heredero la facultad de re,
reat, defurictum evidenter revocasse voluntatein. vocal-la, si apareciera que evidentemente el difun-
Quodsi in obscuro sit, proclivior esse debet mdcx to había revocado su voluntad. Pero si fuera dudo-
ad comprobandam donatioiiem. so, el juez debe estar más inclinado fi confirmar la
donación.
§ 5.—Si mantas ea, quae donavenit, pignoni de- § 5.—Si el marido hubiere dado en prenda lo que

(1) Según nuestra enminda; malivolos, el códice Fi.; mve (4) Numio, HaZ.
quasi iuter malivolos alter, Hal. (3) sed, ffat.
(2) XXXIV. «4 edietuin, Hil. (8) et lid.
(3) Augustus, omlteic la Vulg. (7) quidem, ornitela lId.

DIGESTO.—LIBRO XXIV TÍTULO 1 173
derit1 utique eum poeuituisse dicemus, hect domi- hubiere donado, diremos ciertamente que se arre-
nium retinnit. Quid tamen7 si hoe animo fuit, ut pintió, aunque retuvo el dominio. Pero ¿qué dire-
veliet adhuc don atum—fiuige in possessione preca- mos, si fiié con la intención de querer que subsista
ria (1) mulierem remaiisisse, paratamque esse Sa- aún la donación—supón que la mujer permaneció
tisfacere creditori--? Dicen dum est, donationem en ha posesión precaria, y que estaba dispuesta á
valere, nam si ab initio ej rem obhigatam hoc ani- satisfacer al acreedor—? Se ha (le decir, que la do-
mo donasset, dicerem, vim habere donationem, nt nación es válida, porque si desde un principio le
parata satisfacere muhier haberet doli exceptio- hubiese donado con esta intención la cosa obligada,
nem; quin imo et si satisfecisset, potuisse eam per yo cUria, que tiene fuerza la donación, de suerte
doli exceptionem eonsequi, ut siN mandentur que estando la mujer dispuesta,! satisfacer, tuvie-
actiones. ra la excepción de dolo; y aún, si hubiese satisfe-
dio, que pudo ella conseguir por la excepción de
dolo, que se le cedan las acciones.
§ 43.—Si donator servus fueritl effectus privati, § 6.—Si el donador hubiere sido hecho esclavo
dieendum est, non impletam, sed peremtam dona- de una persona privada, se ha de decir, que no se
tioneni, quamvis morti servitiis comparetur; proin- cumplió, sino que se extinguió la donación, aun-
de et si ipsa in servitutem redigatur, cui donatum que la servidumbre se compare á la muerte; por lo
est, extineta erit donatio. cual, también si Ja misma, á quien se hizo la dona-
ción, fuera reducida á esclavitud, se habrá extin-
guido la donación.
§ 7.—Si maritus uxori donaverit, et mortem sibi § 7.—Si el marido hubiere hecho donación á la
ob seeleris conscientiam consciverit, vel etiani mujer, y después se hubiere procurado la muerte
post mortem memoria chis damnata git, revocabi- por conciencia de un delito, 6 aún despues de su
tur donatio, quamvis ea, qune ahiis donaverit, va muerte hubiera sido condenada su memoria, se re-
leant, si non mortis causa donavit. vocará la donación, aunque sean válidas las cosas
que á otros hubiere donado, si no las donó por cau-
sa de muerte.
§ 8.—Si miles uxori donaverit de castrensibus § 8.—Si un militar hubiere hecho á su mujer una
boiiis, et fucrit damnatus, quia permissum est ci donación con sus bienes castrenses, y hubiere sido
de bis testan, si modo impetravit, ut testetur, condenado, será válida la donación, porque le está
quum damnanetur, donatio valebit; nam et mortis permitido testar de ellos, si impetró que testara,
causa donare poterit, cui testan permissum est, cuando fuese condenado; porque también podrá
donan por causa de muerte, aquel á quien se le per-
mitió testar.
§ 9.—Quod ait Oratio 'consumsissen, sic accipere § 9.—Lo que dice la Oración de haber consumi-
debemus, nc is, qui cionationeni accepit, locuple- do», lo debemos entender de este modo, que el que
tior factus sit; ceterum si factus est, Orationis be- recibió ha donación no se haya hecho más rico; pe-
neficium loeum iiabebit. Sed et si non sit factus ro si se hizo, tendrá lugar el beneficio de la Ora-
locupletior, dederit tamen tantam quantitatem, ción. Peno también si no se hubiera hecho más rico,
eaque extet (2), dicendum est, si is decessit, qui peno hubiere dado otra tanta cantidad, y esta exis-
factus est locupletior, posse repetere id, quod de- tiese, se ha de decir, que si falleció el que se hizo
dit, nec compensare (3) id, quod consumsit, más rico, puede repetir lo que dió, y no compensar
quainvis divortio secuto hace compensatio loeum lo que consumió, aunque esta compensación tenga
habeat. lugar habiendo sobrevenido el divorcio.
§ 10.—Si div ortium post (4) donationem interces- § 10.—Si sobrevino el divorcio después de la do-
sit, ant prior decessenit, qui donum accepit, veten nación, ó hubiere fallecido primero el que recibió
iuri statur, hoc est, si maritus uxoni donatum mit, lo donado, se está al antiguo derecho, esto es, que
valet (5) donatio, quodsi non vult, extinguitur; si el marido quiere que quede donado á la mujer,
plerique enim cum bona gratia diseedunt, plerique la donación es válida, pero si no quiere, se extin-
cum ira sui animi et offensa. gue-, porque unos se divorcian de- buen grado, y
otros con ira de su ánimo y con ofensa.
§ 11.—Quid ergo, si divortium factum est, dein- § 11.—Luego ¿qué se dirá, si se hizo el divorcio,
de matrimonium restauratur, et in divortio vel y después se restablece el matrimonio, y durante
mut ata est voluntas, vel eadem duravit, restaura- el divorcio ó se mudó la voluntad, ó subsistió ha
te tamen matrimonio et voluntate donatoris re- misma, habiéndose sin embargo restablecido el ma-
conciIiata an donatio duret, si constante matri- trimonio, y reconciliado la voluntad del donador,
monio donator decesserit? Et potest defendi, subsistirá la donación, si el donador hubiere falleci-
valere. do durante el matrimonio? Y se puede defender,
que es válida.
§ 12.—Quodsi divontinm non intereesserit, sed § 12.—Pero si no hubiere mediado divorcio, sino
friguseulum, profecto vaJebit donatio, si friguscu- un lijero enfriamiento, valdrá ciertamente la dona-
hum (6) quievit. ción, si cesó el lijero enfriamiento de relaciones.
§ 13.—Si muhier et maritus din seorsuin quidem § 13.—Si la mujer y el marido hubieren, á la ver-
habitaverjnt, sed honorem invicem matnimonii ha- dad, habitado largo tiempo por separado, pero se
bebant, quod scimus interdum et inter Consulares guardaban recíprocamente la consideración del ma-
personas subsecutum, puto, donationes non vale- trimonio, lo que sabemos que á veces ha sucedido
re, quasi duraverint nuptiae. non enim coitus ma- aún entre personas consulares, opino que no son

(1) Según conjetura Br.; possessionem precariam, el cdd- (4) post, se con.d era cadida por antiguos copistas.
ce Fi. (6) Vulg.; valeat, el códice Fi.; ut valeat - extingua-
(3) Taur. al mlrgen; est, en el ierio, tur, Hal.
(3) repetí—compensar¡, Hal. (6) Ha?.; sed fribuBcu]um—si fribiseulum, el. códice Fi., Br.

1.

174 DLGE8TO.—LrfiRo xxrv: TfTUL0 1

trimoniurn faeit, sed maritalis affectio; si tamen válidas las donaciones, cual si hubieren subsistido
donator prior decesserit, tunc donatio valebit. las nupcias, porque el matrimonio no lo hace el coi-
to, sino la afección marital; pero si el donador hu-
biere fallecido el primero, entonces será válida la
donación.
§ 14.—Si ambo ab liostibus capti sint, et qui do- § 14.—Si ambos hubieran sido cogidos por los
navit, et ciii donatuni est, quid dicimus? Et prius enemigos, as¡ el que donó, corno aquel á quien se
illud voto tractare. Oratio, si ante more contigerit donó, ¿qué decimos? Y antes quiero examinar esto.
ei, cui donatum est, nullius mornenti donationem La Oración quiso, que, si antes hubiere sobreveni-
esee volult; ergo si ambo decesserint, quid dice- do la muerte á aquel á quien se hizo la donación,
mus, naufragio forte, vel ruina, vel incendio? Et la donación fuera de ningún valor; luego si ambos
si quidern possit apparere, quis ante spiritum po- hubieren fallecido, acaso por naufragio, ó por rui-
suit, expedita est quaestio, sin vero non appareat, na, 6 por incendio, ¿qué diremos? Y si verdadera-
difficilis quaestio est; et magis puto, donationem mente pudiera saberse quién exhaló antes su es-
valuisse, et bis ex verbis Orationis defendimus; uit píritu, la cuestión está resuelta, pero si no so ave-
enim Oratio: 4si prior vita decesserit, qui donatum riguara, la cuestión es dificil; y más bien creo que
accepit», non videtur autem prior viLa deeessisse, fué válida la donación, y lo defendemos en virtud
qui donatum accepit, quum simul decesserint. de estas palabras de la Oración; porque dice la Ora-
Proinde rectissirne dicetur, utrasque donationes ción: <si hubiere fallecido primero el que recibió lo
valere, si forte invieem donationibus factis simul donado »,pero no parece que falleció primero el que
decesserint, quia neuter alter¡ supervixerit, hect recibió lo donado, cuando hubieren fallecido simul-
de commorientibus Oratio non senserit. Sed quum táneamente. Por consiguiente, con muchísima ra-
neuter alter¡ supervixerit, donationes mutuae va- zón se dirá, que ambas donaciones son válidas, si
lebunt, nam et circa mortis causa douatioiies mu- es que, hechas recíprocamente las donaciones, hu-
tuas id erat consequens dicere, neutri datam (1) bieren fallecido al mismo tiempo, porque ninguno
eondictionem, locupletes igitur heredes donationi- de los dos haya sobrevivido al otro, aunque la Ora-
bus relinquent (2). Secundum linee si &LnbO ab ción no haya hablado de los que mueren á un tiem-
hostibus sirnul capti sint, amboque ibi decesserint po. Pero cuando el uno no hubiere sobrevivido al
non simul, utrurn (3) captivitatis spectainus tem- otro, serán válidas las donaciones mútuas, porque
pus, nL dicamus donationes valere, quasi simul era consiguiente decir esto aún respecto á las do-
decesseriiit, an neutram (4), quia vivis jis finitum naciones mútuas, por causa de muerto, que no se
ecL matrimonium; an spectamus, uter prius (5) dió la condicción á ninguno de los dos, y que por lo
decesserit, ut in eius persona non va!eat doiiatio, tanto dejarán enriquecidos con las donaciones 4 los
an uter rediit, ut eius valeat? Mea tamen fert opi- herederos. Según esto, si ambos hubieran sido co-
nio, ubi non reverterunt, ut tempus spectandum gidos al mismo tiempo por los enemigos, y en su
siL captivitatis, quasi tunc defecerint; quodsi alter poder hubieren muerto ambos no al mismo tiempo,
redierit, eum videri supervixisse, quia rcdiit. ¿atenderemos acaso al tiempo de la cautividad, pa-
ra que digamos que son válidas las donaciones,
cual si hubieren fallecido á un tiempo, ó que no es
válida ninguna, porque viviendo ellos se extinguió
e! matrimonio; 6 mirarémos cuál de los dos haya
fallecido primero, para que en cuanto 4 la persona
de este no sea válida la donación, 6 cuál de ellos
volvió, para que valga respecto de él? Mi opinión,
sin embargo, es, cuando no volvieron, que se ha-
ya de mirar al tiempo de la cautividad, corno si
entonces hubieren fallecido; pero que, si uno de los
dos hubiere vuelto, se considere que este sobrevi-
vió, porque volvió.
§ 15,'—Qui quasdam res ex lis, quas donaverat, § 15.—El que hubiese legado algunas cosas de
legasset, quasdam non, non videbitur ceteras no- las que había donado, y otras no, no so considera-
luisse ad uxorern pertinere; plerumque enim antea rá que no quiso que las demás pertenecieran á la
legat, postea donat, vol alia causa fait Iegandi. mujer; porque de ordinario lega antes, y después
dona, ó frió otra la causa de legar.
§ 16.—Oratio non solum virum et uxorern § 16.—La Oración comprende no solamente al
plectitur, sed etiam ceteros, qui propter matrimo- marido y á la mujer, sino también 4 los demás ml
nium donare prohibentur, utputa donat socer nu- quienes por causa del matrimonio se les prohibe do-
mi vel contra, vol socer genero vel contra, vol nar, como si el suegro hace donación á la nuera, 6
consocer consocero, qui copulatos matrimonio in al contrario, ó el suegro al yerno, 6 viceversa, 6 el
potestate habent; nam ex mente Orationis his quo- consuegro al consuegro, que tienen bajo su potes-
que omnibus permissum est ja eundem casuin do- tad ml los unidos en matrimonio; porque según el
liare; et ita et Papinianus libro quarto Responso- sentido de la Oración, también á todos estos se les
ruin seasit. Sic enim seribit: cocer nurui vol permitió donar en el mismo caso; y así lo entendió
genero donavit, postea fihius eius vol filia constan- también Papiniano en el libro cuarto de las Res-
te matrimonio vita decessit; quamquarn vitium puestas. Porque escribe de este modo: un suegro
donationis perseveret, tamen, si socel nullam hizo donación ml su nuera ó 4 su yerno, y después
quaestionem (6) donationibus iutulit, post mortem murió su hijo, 6 su hija, durante el matrimonio; aun-

(1) dandam, Ha2. Vug. (4) neutras, Hal.; fleutrura, Vuig.


(2) locupletiores—relinquentur, Mal. (5) ut et prior, Huí.
(1) deeesserint, un slinul utrinque, Huí. Vuig. (5) de, inserta la Vidg.

DIGE8TO.—LIBRO XXIV: TÍTULO 1 175

eius contra heredes (1) Orationis sententia videtur que subsista el vicio de la donación, sin embargo,
intervenire, nam quae ratio donationem prohibuit, si el suegro no promovió ninguna cuestión sobre
eadem beneficium datum iinplorabit (2). ilt igitiir las donaciones, después de su muerte parece que
valeat donatio ista, Papinianus exigit, ut et films interviene contra los herederos el sentido de la Ora-
elus, qui donan!, ante decesserit, et cocer postea ción, porque la misma razón que prohibió la dona-
durante voluntate. ción, implorará el beneficio concedido. Asi, pues,
para que valga esta donación, exige Papiniano que
haya fallecido antes el hijo del que hizo la donación,
y después el suegro subsistiendo la voluntad. -
§ 17.—Si fihiusfamilias, qni castrense peculiuin § 17.—Si el hijo de familia, que tiene peculio cas-
habet, ve¡ quasi castrense, uxori donet, fui per- trense, ó casi castrense, lo donase á su mujer, aten-
sonam et mortem spectabimus. deremos fi la persona y fi la muerte del hijo.
§ 18.—Si niu'us socero donaverit, nlortein nuruS § 18.—Si la nuera hubiere hecho donación al sue-
et perseverantern in supremam diem voluntatem gro, conviene que atendamos fi la muerte de la nue-
speetare nos oportet. Q.uodsi socer ante decesserit, ra y fi su voluntad perseverante hasta el último día.
dice.mus extinetain donationem, an, quia maritus Pero si el suegro hubiere fallecido antes, ¿diremos
vivit, si uxori cune supervixit, admittiinus vim que se extinguió la donación, ó admitimos que tie-
habere donationem? Et si quidem maritus solus so- ne validez la donación, porque vive el marido, si
cero heres extitit, quasi nova donatio potest ser- sobrevivió fi su mujer? Y si ciertamente solo el ma-
vari in maritum collata, ut lila finita sit, alía coe- rido quedó heredero del suegro, puede conservarse
perit; sin vero films heres patrnon est, finita erit como nueva donación hecha al marido, de suerte
doiiatio ratione nova. que una haya acabado, y otra comenzado; pero si
el hijo no es heredero del padre, se habrá extingui-
do la donación por una nueva razón.
§ 19.—Si socer nurui nuntium miserit, donatio § 19.-81 el suegro enviare mensaje de repudio fi
cnt irrita, quamvis matrimonium concordantibus la nuera, la donación será Irrita, aún cuando ha-
viro et uxore secundum Rescriptuin Imperatotis llándose acordes el marido y la mujer esté confir.
nostri eum patre comprobaturn es!; sed quod ad nado el matrimonio conforme fi un Rescripto de
ipsos, inter quos donatio facta est, finitum est ma- nuestro Emperador y de su padre; pero en cuanto
trimOniuflh fi los mismos entre quienes fué hecha la donación,
se acabó el matrimonio.
§ 20.—Proincle et si duo consoceri invicem do- § 20.—Por lo cual, también si dos consuegros se
naverint, idem cdt dicendum, si invitis fihiis nun- hubieren hecho recíprocamente donación, se habrá
tium remiserint, ínter ipsos ii-ritam esse donatio- de decir lo mismo, que, si contra la voluntad de los
nem. In hac autem donatione inter soceros facta hijos hubieren enviado mensaje de repudio, es Irri-
more desideranda (3) est eius, qui donavit constan- ta entre ellos mismos la donación. Mas respecto fi
te matrimonio et jure potestatis durante. Idemque esta donación hecha entre los suegros, se ha de es-
et 111 his, qui sunt in eorum potestate. perar la muerte del que donó durante el matrimo-
nio y subsistiendo el derecho de potestad. Y lo misn
mo también en cuanto fi los que se hallan bajo la
potestad de ellos.
§ 21.—Si consocer consocero donaverit, et alter § 21,—Si un consuegro hubiere hecho donación
eorum vel uterque copulatos emancipaverit, debet fi su consuegro, y uno de ellos ó ambos hubieren
dici, donationem ad Orationem non pertinere, et emancipado fi los casados, debe decirse, que esta do-
ideo infirmar¡ donationem. ilación flO se comprende en la Oración, y que por
lo tanto se invalida la donación.
§ 22.—Si sponsus sponsae donavenit in teinpus § 22.—Si el esposo hubiere hecho donación fi la
matnimonii collata donatione, quamvis inter virum esposa habiéndose referido la donación al tiempo
et uxorem donatio non videatur facta, et verba del matrimonio, aunque esta donación no parezca
Orationis minas suffieiant, tanien donationem di- hecha entre marido y mujer, y no basten para ella
cendum est ad seiitentiam Orationis pertinere, u!, las palabras de la Oración, se ha de decir, sin em-
si durarent volun tas usque ad morteni, valeat bargo, que la donación está comprendida en el sen-
donatio. tido de la Oración, de suerte que, si la voluntad hu-
biere subsistido hasta la muerte, sea válida la do-
nación.
§ 23—Sive autem res fui!, quae donata est, sine § 23.—Mas ya si fué una cosa la que se donó, ya
obligatio remissa, potest die¡, donationem effe- si se remitió una obligación, puede decirse, que la
ctum habituram, utputa uxoni acceptum tulit do- donación habrá de tener efecto, como si por causa
nationis causa, quod debeat (4), potest clic!, pen- de donación dió por recibido fi la mujer lo que esta
dere acceptilationem non ipsam, sed effectum elus; debiera, puede decirse, que está en suspenso no la
et generaliter universae donationes, quas impedid misma aceptilación, sino el efecto de ella; yen ge-
diximus, ex Oratione i-alebunt. neral, todas las donaciones, que dijimos estaban
prohibidas, serán válidas en virtud de la Oración.
§ 24.—Si inter virum et uxoreni societas dona- § 24.—Si por causa de donación se hubiera con-
tionis causa contracta si!, jure vulgato nulla est, traído sociedad entre marido y mujer, es nula por
nec post decretum Senatus emolumentum ea libe- derecho común, y ni aun después del decreto del
rautas, ut actio pro socio constituatur, habere Senadoconsulto podrá tener esta liberalidad la ven-

(1) heredes ctistrahere dontones non posunt, quoniflIfl


(en lugar de contra heredes), Vulg.
() Según la escritura original, Br.; imploravit, Tau,-. (3) consideranda Rd. Vuig.
según corrección del códice Fi. (4) debebat, HaZ.

176 DIGESTO--LIBRO xxiv; TITULO!

poterit; quae tamen in commune tenueruntfino taja de que se produzca la acción de sociedad; mas
praestituto revocanda non sllnt. Ideirco igitur pro las cosas que tuvieron en común no se han de revo-
socio actio non erit, quia nulla societas est, quae car al fin prestablocido. Así, pues, no habrá la ac-
donationis causa interponitur, iiec inter ceteros, ción de sociedad, porque es nula la sociedad que
et propter hoc ncc ínter virum et uxorem. se contrae por causa de donación, aún entre los de-
más, y por lo tanto también entre marido y mujer.
§ 25,—Idem erit dicenduin, etsi emtio contracta § 25.—Lo mismo se habrá de decir, también si por
sit donationis causa, nam nulla cnt. causa de donación se hubiera celebrado una com-
pra, porque será nula.
§ 26.—Plane si minoris res venierit donationis § 26.—Pero, fi la verdad, si por causa de dona-
causa, vel postea pretium sit rernissum, admitte- ción hubiere sido vendida en menos una cosa, ó si
mus, donationom valore (1) ad Senatusconsultuni. después hubiera sido condonado el precio, admiti-
remos que la donación es válida conforme el Sena-
doconsultQ.
§ 27.—Si quis sponsam habrtenit, deinde eandem § 27.—Si alguno hubiere tenido esposa, y des-
uxoreni duxenit, quuin non liceret, an donationes pués la hubiere tomado por mujer, no siétidole li-
quasi in aponsalibus factac valeant. videamus. Et cito, veamos si serán válidas las donaciones cual
lulianas tractat hace quaestionem in minore duo- si hubieran sido hechas en los esponsales. Y Julia-
decim annis, si in domum quasi mariti immatura no examina esta cuestión respecto fi la menor de
Sit deducta; alt enim hane sponsani esse, etsi uxor doce años, si antes de tiempo hubiera sido llevada
non sit. Sed est venus, quod Labeoni videtur, et a como fi casa de su marido; porque dice que esta es
nobis, et a Papiniano libro decimo Quaestionum esposa, aunque no sea mujer. Pero es más verda-
probatum cst, ut, si quideni praecesserint eponsa- dero lo que le parece fi Labeon, y es aprobado por
ha, durent, quamvis iam uxorem esse putet, qui nosotros, y por Papiniano en el libro décimo de las
duxit, si vero non praecesserint, neque sponsalia Caestioes, que,si verdaderamente hubieren prece-
esse, quoniam non fucrunt, neque nuptias, quod dido los esponsales, subsisten, aunque crea que ya
nuptiae esse non potuerunt. Ideoque si sponsalia es su mujer el que la tomó por tal; pero que si no
antecesserint valct donatio, si minus nulla est, hubieren precedido, ni hay esponsales, porque no
quia non quasi ad extraneam, sed quasi ad uxo- los hubo, ni nupcias, porque no pudieron existir
rem fecit; et ideo nec Oratio locum habebit. las nupcias. Y por consiguiente, si hubieren prece-
dido los esponsales es válida la donación, y si no,
es nula, porque la hizo no como fi una extraña, si-
no como fi su mujer; y por esto tampoco tendrá lu-
gar la Oración.
§ 28.—Sed si Senator libertinam desponderit (2), § 28.—Pero si un Senador se hubiere desposado
vel tutor pupillam, vel quis alias ex bis, qui matri- con una libertina, ó con su pupila un tutor, ú otro
monium copulare prohibeutur, et duxerit, an do- cualquiera do aquellos fi quienes les está prohibido
natio quasi in spoiisalibus facta valeat? Et putem, contraer matrimonio, y la hubiere tomado por mu-
etiam sponsalia improbanda, et quasi ab indignis jer, ¿será válida la donación como hecha en los es-
ea, quae donata sant, ablata fisco vindican. ponsales7Yyo opinaría, que aún los esponsales han
de ser reprobados, y que las cosas que fueron
donadas son reivindicadas para el fisco, cual si hu-
bieran sido quitadas fi personas indignas.
33. IDEM libro XXXVI. (3) ad Sabinnm.—Si 33. EL MISMO; Comentarios á Sabina, libro
stipulata fuerit mulier aunuum, id ex stipulatu pe- XXX TTL_Si la mujer hubiere estipulado una pen-
tere constante matrimonio non potest. Sed si ma- sión anual, no puede pedirla en fuerza de. la esti-
nente matrimonio decessisse maritus proponatur, pulación durante el matrimonio. Pero si se dijera
puto, quia la animo quoque donatio vertitur, pos- que el marido falleció durante el matrimonio, como
se die¡, stipulationem (4) confirman ex Senatuscon- quiera que también en una pensión anual hay do-
sulto, (5) nación, opino que puede decirse, que se confirma
la estipulación en virtud del Senadoconsulto.
§ 1.—Si uxor manito aunuum versa vice praesti- § l.---Por el contrario, si la mujer hubiere pres-
tenit, restituetur el lioe, et potenit vindicare id, tado al marido una pensión anual, se le restiturá
quod extat; credo, poterit et condicere, in quan- esta, y podrá reivindicar lo que quede; creo que
tum locupletior factus est, quia non tam solemne podrá ejercitar también la condicción pon tanto
est annuum, quod mantas uxoni pendit, et quod cuanto él se hizo más rico, porque no es tan solem-
uxor manito praestat, imo incongruens est et con- ne la anualidad que el marido paga fi la mujer, co-
tra sexus naturam. mo la que la mujer presta al marido, sinoque antes
bien es incongruente y contra la naturaleza del sexo.
§ 2.—Et si forte maritus ab uxore stipulatus sit § 2.—Y si acaso el marido hubiera estipulado de
id annuum, decessenitque mulier constante matri- su mujer esta pensión anual, y la mujer hubiere fa-
monio, dicenidum Cnt, ex Oratione donationem llecido durante el matrimonio, se habrá de decir, que
convalescere. la donación se convalida en virtud de la Oración.
34. IDEM Libro XLIIT. ad Sabinum, (6)— Sive 34. EL MESMO; Comentarios á Sabino, libro
uxor manto res donasset, isque eas in dotem pro XLIII.— Ya si la mujer hubiese donado lgunas
communi filia dedisset, sive post donationem, quam cosas fi su marido, y éste las hubiese dado en doto

(1) pertinere, Vuhg. (4.) donationein, ifal. Vulg.


(2) de8ponsaverit, Vulg. (5) Vaso €1 fragmento 22.§. 2. de et Web.
(3) XXXII., Hal. (6) IV. ad edietum, Hab.
DIGESTO.—LIBRO XXIV- TITULO 1

in maritum contulit, uxor passa es!, eum pro filia por una hija de ambos, ya si después de la dona-
in dotein dare, benigne die¡ potest, e.tsi prima do- ción, que hizo fi su marido, consintió la mujer que
natio nullius momenti est, attarnen ex sequenti las diese en dote por la hija, puede decirse por be-
consensu valere dotis dationem. nignidad, que aunque la primera donación es de
ningún valor, es sin embargo válida la dación de la
dote en virtud del siguiente consentimiento.
35. IDEM libro XXXIV. ad Edidum.— Si non 35. EL i is 'eo; Comentarios al Edicto, libro
secundum legitimam observatione.m divortium fa- XXXI V.—Si no se hubiera hecho el divorcio con
etum sit, donationes post tale divortium faetae las formalidades legales, son de ningún valor las
nullius momenti sunt, quum non videatur solutum donaciones hechas después de tal divorcio, como
rnatrimoniurn. quiera que no se considere disuelto el matrimonio.
36. PAuIus libro XXXVI. (1) ad Edic.tum.— 36. PAULO; comentarios al Edicto, libro
Si donatae res extant, etiarn vindi'ari poterunt; XXXITI._Si existieran las cosas donadas, tam-
sed quia eausam possidendi donatio praestitit, nisi bién podrán ser reivindicadas; pero corno la dona-
reddatur res, aCstimatio facienda est insto pretio, ción dió causa para poseerlas, si la cosa no fuera
caverique possidenti debebit de evictione simpli, devuelta, se ha de hacer su estimación en su justo
quanti ea res si!; idque etiarn Pedio videtur. precio, y se deberá dar caución al que las posee
por la evicción del simple importe, que valiese aque-
lla cosa; y esto le parece también fi Pedio.
§ 1.— () Sponus alienum annulum sponsae § 1.—Un esposo envió fi su esposa como regalo
muneri misit, et post nuptias pro co snum dedit; un anillo ajeno, y después de las nupcias le dió en
quicTam et (3) Nerva putant, fieri eum mulieris lugar de este uno suyo; algunos, y con ellos Nerva,
quia tune factam donationem confirmare videtur, opinan, que este se hace de la mujer, porque se
non novam inchoare; quam sentcntiam veram eme considera que entonces confirma la donación he-
accepi. cha, no que comienza otra nueva; cuya opinión en-
tendi que es verdadera.
37. IIJLIANUS libro XTTII. Diyestorum.—Si mii- 37. JULIANO; Digesto, libro XVII —Sila mujer
lier dolo fecerit, ne res extaret sibi a manto do- hubiere hecho con dolo que no existiese la cosa que
nata, vel ad exhibendum, vel damni injurian cum se le doné por el marido, podrá ejercitarse contra
ea agi poteri!, maxime si post divorthim id com- ella ó Ja acción de exhibición, ó la de daño con in-
misen!. juria, mayormente si esto lo hubiere hecho después
del divorcio.
88. ALFENUS libro III. Digestorum a Panio epi- 38. ALFENO; Digesto compendiado por Paulo,
tornatorum.—Servus communis viri et fratris eius, libro 111.—Un esclavo común del marido y de su
puerum donavit uxori fratnis; pro qua parte is hermano doné un muchacho fi la mujer del herma-
servus, qui donasset, viri esset, pro ea parte mu- no; respondió, que el regalo no se hizo de la mujer
nne non cese factum mulienis respondit. en cuanto fi la parte en que fuese del marido el es-
clavo que lo hubiese donado.
§ 1.—Idem iuris erit, si ex tribus fratribus unus § 1.—El mismo derecho habrá, si de tres bernia-
iixorem haberet, etrem eommunem uxori donas- nos solo uno tuviese mujer, y hubiese donado fi su
set; nam ex tertia parte miilinis res fac.ta non est, mujer una cosa Común; porque en cuanto fi una
ex duabus autem partibus reliqüis, si id sciissent tercera parte la cosa no se hizo de la mujer, pero
fratres, ant, posteaquam donata esset, ratnm ha- en cuanto fi las dos partes restantes, la mujer no
buissent, non debere mulierem reddere. debe devolverla, silos hermanos lo hubiesen sabi-
do, ó lo hubiesen ratificado, después que hubiese
sido donada.
89. IULL%NuS libro V. ex Minicio. (4)— Vir 89. JULIANO; Doctrina de Minicio, libro Y.—
uxori pecuniam qunm donare veliet, permisit ei, Queriendo un marido donar cierta cantidad fi su
ut a debitore süo stipuletur (5); fila quum id fe- mujer, le permitió que la estipulase de un deudor
eisset, priusquarn pecuniam auferret, divortium suyo; cuando ella hubo hecho esto, se divorcié, an-
feeit; quaero, utrum vir eam summam petere de- tes que percibiese el dinero; pregunto, ¿deberá aca-
beat, an (6) ea promissione propter donationis so pedir el marido este dinero, 6 seria nula la ac-
causarn actio nulia e.sset? Respondi, inanem fuisee ción por esta promesa hecha por causa de donación?
eam stipulationem. Sed si promissor mulieni igno- Respondí, que la estipulación fué nula. Pero si ig-
rans solviese!, si quidem pecunia exta!, vindicare norándolo le hubiese pagado el prometedor fi la mu-
eam debitor potest; sed si actiones simas manto jer, si verdaderamente existiera el dinero, el deu-
praestare paratus est, doli mal! exeeptione se tule- dor puede reivindicarlo; mas si está dispuesto fi
bitur, ideoque maritus hanc pecuniam debitonis ceder al marido sus acciones, se amparará con la
nomine vindicando consequetur. Sed si pecunia excepción de dolo malo, y por esto el marido con-
non extat, et mulier locupletior facta es!, maritus seguirá este dinero reivindicándolo fi nombre del
6am petet; intelligitur enim ex re maniti locuple- deudor. Pero si no existiera el dinero, y la mujer

(1) XXXV., Hai. (4) Minutlo, HaS.


(2) Si, insertan Hii. Vug. (e) stipulnretur, Hal.
(5) ut (en lugar de et), Hal. Vuig. (6) ex, insertan HaS. Vuig.
Tomo U—lS

178 DIGESTO.—LIBRO XXIV: TITULO 1

tior facta esse mulier, quoniam debitor doli mal¡ se hizo más rica, lo pedirá el marido; porque se en-
exceptione se tueri potest. tiende que la mujer se hizo más rica con cosa del
marido, puesto que el deudor puede defenderse con
la excepción de dolo malo.

40. ULPIANUS libro II. ILesponsorum. —Quod 40. ULPIANO; Respuestas, libro H.—Lo que por
adipiscendae clignitatis gratia ab uxore in maritum la mujer se confirió al marido para que alcanzase
collatum est, catenus ratum cst1quatcnus dignita una dignidad, ea válido solamente hasta cuanto c.c
ti supplendae opus est; necesario para pagar la dignidad;

41. LIOINnTS (1) EuFINTJS libro VI. (2) Regula- 41. Licrujo RUFINO; Regias, libro V1—porque,
rum.—nam et Imperator Antoninus constituil, nl también el Emperador AntonIno estableció, que
ad processus (3) viri uxor ci donare possit. para los ascensos del marido pudiera hacerle dona-
ción SU mujer.

42. GATuS libro XI. (4) ad Edictum provin- 42. GAYO; Comentarios al Edicto provincial,
ciale.—Nuper ex indulgentia Principia Antonini libro XL—Ha poco que por indulgencia del PrI n-
recepta ccl alia causa donationis, quam dicimus cipo Antonino fué admitida otra causa de donación,
honoris causa, ul ecce, si uxor viro laticlavii (5) que llamamos por causa de honor, corno esta, si la
petendi gratia donet, ve! ut eques tris ordinis fiat1 mujer hiciese donación al marido para que pidiese
vel ludorum gratia. la laticlavia, ó para que fuese hecho del órden
ecuestre, ó por causa de los juegos.
43. PAULUS Libro singular¡ Regularum.—Inter 43. PAULO; Reglas, libro único.—Entre marido
virum el u.xorem cxliii causa donatio fien potest. y mujer puede hacerse donación por causa de des-
tierro.
44. NERATIUS libro V. (6) Membranarurn,—Si 44. NERACIO; Pergaminos, libro V.—Si un ex-
extraneus rem viri, ignorans eius eme, ignorauti traño hubiere donado una cosa del marido, igno-
uxori ac no viro quidem seicute, eam suam esse, rando que fuese de este, fi la mujer, que lo ignora-
donaverit, mulier recto eam usu (7) capiel. Idem- ba, y no sabiendo tampoco el marido que fuera
que iuris cnt, Si is, qui in potestate vini eral, cre- suya, perfectamente la usucapirá la mujer. Y el mis-
dene, se patremfarnilias cese, uxoni patris donave- mo derecho habrá, si creyendo el que estaba en la
nt. Sed si vir rescieril, suam rem esse, priusquam potestad del marido que él era padre de familia, hu-
usucapiatur, vindicareque earn potenil, neo volet, biere hecho donación fi la mujer del padre. Pero si
el hoc et mulier noverit, iuterrumpetur possessio, el marido llegare fi saber, que la cosa es suya antes
quia transiit ¡u causam ab co factae donationis. que sea usucapida, y pudiere reivindicarla, y no
Ipsius mulieris ecientía propine ccl, ut nulhim ac- quisiera, y esto lo supiere también la mujer, se in-
quisitioni dominii eius afferat impedimenturn, non terrumpirá la posesión, porque pasó fi estar en con-
enim omnimodo uxores ex bonis virorum, sed ex dición de donación hecha por él. La noticia que
causa donatiouis ab ipeis factae aequírere prohibi- tenga la misma mujer se presta más fi no producir
Inc sunt, impedimento alguno para la adquisición de su do-
minio, porque no se les ha prohibido en absoluto fi
las mujeres que adquieran con los bienes de sus ma-
ridos, sino por causa de donación hecha por ellos.
45. ULPIÁNUS Libro XVII. (8) ad Edi.ctum.— 45. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro XVII'
Marcellus libro septimo(9) Digestorum sciibit, etiam —Escribe Marcelo en el libro séptimo del Digesto,
eum detrahere sine mulieris damno, et citra me- que también él retira sin perjuicio de la mujer, y
tum(10)Senatuseonsulti, quod detrahentibus ncgo- sin temor al Senado consulto, lo que les ocurre fi los
tiationis causa occurrit. que retiran algo por causa de una negociación.
48. IDEM libro LXXII. (11) ad Edietum.—Inter 46. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro
virum et uxorem neo possessionis ulla donatio ecl. LXXII.—Entre marido y mujer tampoco hay dona-
ción alguna de la posesión.
47. CELSUS libro 1. Digestorurn.—Utrurn ncgo- 47. Cso; Digesto, libro 1.—Es cuestión de he-
tium uxoris gerens, an officio mariti ductus in rem cho, no de derecho, si como gestor de negocio de
cine impenderit vir, facti, non iuris ccl quaestio. la mujer, ó llevado de sus deberes de marido, haya
Coniectura eius re¡ ex modo el ex genere impcnsac gastado el marido en cosa de ella. No es dificil la
non diffieilis est. conjetura de este particular por el modo y por el
género de los gastos.
48. IDEM libro IX. Digestorum.—Quae iam nu- 48. EL mismo; Digesto, libro IX.—Las cosas
ptae manitus donavit, vini manont1 el potest ea viii- que el marido donó fi aquella con quien ya estaba

(1) Ral.; Lleinnius, el códice FI.


(2) VIL, Hal. $e considera añadida por antiguos co2 5ta8.
(3) i. a. progrewes ad honores. (5) XXkIV., Hal.
(4) X 1., Ha. l (0) X., la VuLg.
(5) lati cI&v, i Hal.; 1aticIavi la Vu2f/. (10) nentem1 otros en Hal.
(6) 1.1Ha1. (11) LXXIII., Hal.

DIGESTO .—LIBRO XXIV: TÍTULO i 179

dicare, neo quidquarn refert, quod ampla legata ab casado, permanecen del marido, y puede este rei-
uxore el relicta sant. vindicarlas, y no importa cosa alguna, que por la
mujer se lo hayan dejado legados cuantiosos.
49. MARCELLUS (1) libro VII. Digeseorum.— 49. MARCELO; Digesto, libro VIL—Sulpicio fi
Sulpicius Marcello: Mulier, quae ad cornmunein fi- Marcelo: Una mujer, que quena que fi poder del
ilum vo1ebat qui in potest ate patris erat, post mor- hijo común, que estaba en la potestad del padre,
tem patris fundum pervcnire, eum patri tradidit fuese después de la muerte del padre un fundo, se
uti post mortem restituatur filio; quaero, an donatio lo entregó al padre, para que después de su muer-
tibi videatur, nt nihil agatur, an valoat quidem, te fuera restituido al hijo; pregunto, ¿te parecerá
sed mulieri potestas detur (2), si nolnerit, eum esto donación, de modo que nada se haga con ello,
repetere? Respondit: si color vel titulus, ut sic di- ó será ciertamente válida, pero se dará facultad fi
xonirn, donationi quaesitus est, nihil valebit tradi- la mujer para que, si no quisiere, lo repita? Res-
tio, Id est (3), si hoc exigit (4) uxor, ut aliquid pondió: sise buscó pretexto ó titulo, por decirlo as!,
ex ea re interim commodi sentiret maritus; alio- para la donación, de nada valdrá la entrega, esto
quin si solo eius ministerio usa est, et id egit, ut es, si la mujer exigió esto para que mientras tanto
ve] revocare sibi liceret, ve] ut res cum omni (5) el marido percibiese de esta cosa alguna utilidad;
emolumento per patiem postea ad flhium transiret, de otra suerte, si ella se valió solamente de la me-
cur non idem perinde sit ratum, nc si eum extra- diación de él, é hizo esto ó para que le fuera licito
neo tale negotium contraxisset, hoc est, extraneo hacer la revocación, ó para que la cosa con todos
in hanc eausam trad$disset? sus emolumentos pasase después por medio del pa-
dre al hijo, ¿por qué no seria válido esto, lo mismo
que si tal negocio lo hubiese concertado con un ex-
traño, esto es, como si fi un extraño le hubiese he-
cho la entrega con este objeto?
50. IAVOLE1JS libro XIII. Epistolarun (6).— 50. JAVOLENO; Epístolas, libro MIL—Si habien-
Si, qunin mulier viginti servum emiset, in eam do comprado la mujer por veinte un esclavo, el ma-
emtionem vir quinque venditori dedit, divortio rido dió por esta compra cinco al vendedor, verifi-
tacto omnimodo vir eam summam exiget. Neque cado el divorcio, el marido exigirá de todos modos
ad rem pertinet, an is servus deterior faetus sit, esta suma. Y no hace al caso, que este esclavo se
nam et si mortuus esset, (7) quinque exactio ej haya deteriorado, porque tanibiéii si hubiese muer-
competeret; quaeritnr enim, an mulier ex viri pa- to, le eompetenia á aquella exacción de los cinco;
trimonio locupletior sit eo tempore, quo de dote porque se examina si la mujer sea más rica en vir-
agebatur. Facta autem intelligitur, qune aere tud del patrimonio del marido al tiempo en que se
alieno suo interventu viri liberata est, quod po- ejercitaba la acción de dote. Pero se entiende que
tuisset adhuc debere, si vir pecuniám non solvisset; se hizo más rica la que por la intervención del ma-
neque enim interest, ex qua causa rnulierpecuniam rido quedó libre de una deuda propia, que todavía
debuit, ntrnm ereditam, an eam, quam ex emtione habnia podido deber, si su marido no hubiese paga-
praestare debeat (8.) do el dinero; pues no importa, por qué causa debió
la mujer el dinero, si por habérsele prestado, 6 por-
que lo deba entregar en virtud de una compra.
t.—Quodsi mulier non emerat servuni, sed ut i.
§ 1.—Pero si la mujer no habla comprado el es-
enieret, a viro pecuniam accepit, tum vel mortuo clavo, sino que recibió del marido el dinero para
vel deteriore facto servo damnum ad virum perti- comprarlo, en este caso, muerto 6 deteriorado el
nebit, quia quod aliter emtura (9) non fuit, nisi esclavo, el perjuicio corresponderá al marido, por-
pecuniam a viro acccpisset, hoc consumtum ej per- que lo que ella no habla de haber comprado si del
iit, qui donavit, si modo in rerum natura esse marido no hubiese recibido el dinero, consumido
desiit; ncc videtur mulier locupletior esse, quae esto, pereció para el que hizo la donación, si es que
neque a creditore suo liberata est, neque id possi- dejó de existir; y no se considera que es más rica
det, quod ex pecunia viri emeiat. la mujer, que ni quedó libre de su acreedor, ni po-
see lo que habla comprado con dinero del marido.
51. Pooius libro V. ad Quintum Muciurn. 51. PoMroxio; Comentarios d Quinto Mucio, li-
—Quintus Muclus ait, qnum in controversiam ve- bro V.—Dice Quinto Muelo, que cuando vino fi con-
nit, ande ad mulierem quid pervenenit, et venus, troversia de donde haya ido fi poder de la mujer
et honestius est, quod non demonstratur, unde ha- alguna cosa, es más verdadero y más honesto, que
beat, existimari a viro, aut qui in potestate chis lo que no se demuestra de donde lo tenga, se con-
esset, ad eam pervenisse. Evitandi autem turpis sidere que fué fi poder de ella de su marido, 6 de
quaestus gratia circa uxorem hoc videtur Quiutus quien bajo la potestad de él estuviese. Pero parece
Mucius probasse. que Quinto Mucio aprobó esto pare evitar respecto
de la mujer una torpe ganancia.
52. PAPINIANUS libro X. Quaestionum.—Si vir 52. PAPINiANO; Cuestiones, libro X.—Si por
uxori donationis causa rem vilma locaverit, locatio causa de donación hubiere el marido dado fi la mu-
nulla est; quum aute.m depositum inter cas perso- jer una cosa en arrendamiento por más bajo pre-

(1) Taur. según corrección del códice Fi.; Marelanns, según (5) omnl, se considera a4ladida por antiguos copistas.
la escritura original, Br. (6) OXfiSV, HaZ.
() Hal. Vulg. datur, el códice FI. (7) fu, inserta la Vulg.
(8) Taur. Idem, el códice FI., Br. (8) debebat, Hal.
(4) egit,kai. (9) Tau?.; emntnm, el códice Fi,, Br.

180 DIGESTO.—LIBRO XXIV: TÍTULO 1

nas minoris donationis causa aestimatur, depositum cio, es nulo el arrendamiento; más cuando por cau-
est. Hace ideo tam vare, quia locatio quidem sine sa de donación se estima en menos una cosa depo-
mercede corta contrahi non potest, deposituni au- sitada en estas personas, hay depósito. Y hay en
tem et citra aestirnationern quoque dan potest. esto tanta diversidad, porque ciertamente no puede
contratarse el arrendamiento sin pensión determi-
nada, pero un depósito puede darse también aún
sin estimación.
§ 1.—Uxor viro fructum fundi ab herede eno § 1.—Una mujer encargó que por su heredero
dan, quodsi datus non fiiisset, certani pecuniam se le diesen á su marido los frutos de un fundo, y
mortis causa promitti curavit; defuneto viro viva que si no se le hubiesen dado se le prometiese cier-
mullere stipulatio solvitur, ut traditio, quae man- ta cantidad por causa de muerte; fallecido el mar¡-
dante uxore mortis causa facta est; nam quo casu do viviendo la mujer, se disuelve la estipulación,
ínter exteros condicho nascitur, inter niaritos ni- as¡ como la entrega que por mandato de la mujer
hil agitur. se hizo por causa de muerte; porque en el mismo
caso en que nace entre extraños la condicción, na-
da se hace entre los cónyuges.
53. IDEM libro IV. (1) .11esponsorurn. - Mor- 53. EL MISMO; Respuestas, libro IV.—Es con-
tis cune causa genero ve! 11aml socerum frustra veniente que en vano haga donación el suegro al
donare convenil, quia mortuo socero nuptiae non yerno ó á la nuera por causa de muerte, porque,
solvuntur, nec interest, an pater fihiuni vel fihiani muerto el suegro, no se disuelven las nupcias, y no
exheredavenit; divortii epecies eadem ratione di- importa si el padre haya desheredado al hijo ó á la
versa est. hija; y por la misma razón es diversa la especie del
divorcio.
§ 1.—Res ¡ti dotem aestimatas consentiente viro § 1.—Consintiéndolo su marido tuvo la mujer en
mulier in usu habuit; usu deteriores si fiant, damni uso las cosas estimadas de la dote; si con el uso se
compeusatio non admittitur; easdem res non po- deteriorasen, no se admite la compensación del da-
test muhier sibi quasi donatas defendere ex ilhis ño; y la mujer no puede defender como donadas á
verbis, quibus donationes ej a viro legatae simt, ella aquellas mismas cosas en virtud de las pala-
quum eiusmodi speeies neque donar¡, neque aufer- bras con que por el marido le fueron legadas las
ni videtur. donaciones, porque no se considera que este sea
modo ni de que se donen, ni de que se quiten.
54. IDEM libro VIII. (2) Responsorum. —Vm 54. EL MISMO; Respuestas, libro V111.—Un ma-
usuras promissae dotis in stipulatuni deduxerat, rido habla llevado A estipulación los intereses de la
easque non petierat; quum per omne ternpus ma- dote prometida, y no los habla pedido; habiendo el
trimonli surntibus cuje uxorem eh eius famuliam vir marido mantenido A su costa á la mujer y A la ser-
axhiberet dote praelegata (3), sed et donationibus vidumbre de esta durante todo el tiempo del ma-
verbis fideicommissi confimniatis legato quidern do- trimonio, prelegada la dote, pero confirmadas tam-
tis usuras non contineri videbatur, sed titulo dona- bién las donaciones con las palabras de un fideico-
tionis remissas. miso, se consideraba que en el legado no se conte-
ntan ciertamente los intereses de la dote, Cinc) que
fueron perdonados por causa de donación.
55. PAULUS libro VI. (4) Qu.aestionurn.—Uxor 55. PAULO; Cuestiones,libro VI.—Una mujer do-
manto suo pecuniam donavit, maritus ex pecunia nó dinero A su marido, con el dinero que se le donó
sibi donata aut mobilein, aut sol¡ rein comparavit, compró el marido una cosa mueble ó inmueble, no es
solvendo non est, et res extant; quaero, si mullen solvente, y existen las cosas; pregunto, si la mujer
revocet donationem, an utiliter condieticia (5) ex- revocara la donación, ¿ejercitará útilmente la con-
periatur— videtur enim maritus, quamvis solvendo dicción, -porque se considera que el marido, aun-
non sit, ex donatione locupletior effectus—quum que no sea solvente, se hizo más rico con la dona-
pecunia mulieris res comparata extet? Respondi: ción—, puesto que existe la cosa comprada con el
locup!ctiorem esee ex donatione negar! non potest; dinero de la mujer? Respondí: no puede negarse
non enim quacrimus, quid deducto nene alieno Ii- que es más rico por la donación; porque no investi-
berum habeat, sed quid ex re mulicnis pose ideat; gamos qué tenga libre deducidas las deudas, sino
solo enim separatur hie ab eo, en¡ res donata est, qué posea por cosa de la mujer; pues solo en este
quod ibi (6) res mulieris pe.rmanet, eh vindicare caso se separa de aquel A quien fué donada una
directo potest; et cnt deterior causa vini, si ej pe- cosa, en que en tal caso la cosa permanece do la
cunia, quatenus res valet, non (y?) ultra id tanien, mujer, y puede reivindicarla directamente; y será
quod donatum est, condicatur, quani si dotis indi- peor la causa del marido, si se le reclamase por la
cio conveniatur. Sed nihil prohibet, etiam in rem condieción el dinero hasta cuanto vale la cosa, pe-
utileni muhicni in ipsas res accommodare. ro no más del importe de lo que se donó, que si fue-
ra demandado por la acción de doe. Pero nada im-
pide, que también se le conceda n la mujer una ac-
ción real útil sobre las mismas cosas.
56. SCAn YOLA libro ¡It. Quaestioirurn.. —Si, 56. SCÉV0LA; Cuesliones libro 111.—Silo que

(1) III., Ha!.


() IV., Ha!. (6) condictione, 1-tal.
(3) re!egata, la Vu!g. (6) 8! (en lugar de ibi), fiat.
(4W) IV,, Ha!. (7) st, inserta HaS.

DIGESTO.—LIBRO XXIV: TITULO 1 181

quod mihi mortis causa donare (1) veliet, ego pure uno quisiera donarme por causa de muerte1 qui-
uxori donare vellem, non valet, quod uxori iubeo siese yo donarlo puramente á tui mujer, no es vá-
dan, quia illo convalescente condictione teneor; lido lo que yo mando que se le dé 4 mi mujer, por-
mortuo autem nihilorniniis pauperior SUIfl non que convaleciendo di quedo obligado por la con-
eniin habeo, quod habiturus essem. dicción; pero habiendo muerto, soy, no obstante,
más pobre, porque no tengo lo que habría de tener.
57. PAULUS libro VII. Responsorun.—Ea, 67. PAULO; Respuestas, libro VII.—Una que
quae a manto sao pecuniam ex causa donationis por causa de donación había recibido de su marido
acceperat, literas ad euni misit hüiusmod: «quum dinero, le envió una carta en estos términos: «Co-
petenti mihi a te, domine carissiine, annuerit in- mo al pedírtelos yo, carísimo señor, me haya otor-
dulgentia tua viginti ad expediendas quasdam res gado veinte tu indulgencia para arreglan ciertos
meas, quae summa mihi niimerata est sub ea con- asuntos míos, cuya suma me ha sido entregada con
ditione, at si per me meosque mores quid (2) stete- la condición de que si en mi y en mis costumbres
nt, quominus in diem vitae nostrae matrhnonium consistiere que el matrimonio no subsista basta el
permaneat, sive (3) invito te discessero de domo término de nuestra vida, ó si contra tu voluntad yo
tus., ve] repudium tibi sine ulla querela mísero, me hubiere partido de tu casa, 6 sin querella algu-
div ortiumque factum per me probabitur, tunc vi- na te enviare el repudio, y se probare que el di-
ginti, quae mihi hac die donationis causa dare ve- vorcio fué hecho por mi, prometo que en este caso
luisti, daturarn, restitlitiiram me sine ulla dilatione te he de dar y de restituir sin dilación alguna los
epondeo»; qiiaero, an, si eadern Titio (4) manto veinte que en este dia has querido darme por cau-
suo repudiuin misenil, peduniarn restituere debeat? sa de donación»; pregunto, ¿si esta hubiere envia-
Paulus respondit, peciiniam, quam nr uxori dona- do á su marido Ticio el repudio, deberá restituir
vit, ex stpulatione proposita, si conditio eius ex- el dinero? Paulo respondió, que el dinero que el
titit, peti posee, quoniarn ex don atiene in pecuniam marido donó á la mujer podía ser pedido en virtud
ereditam conversa est; quodsi stipnlatio commissa de la mencionada estipulación, si se cumplió su
non probetur, tune tantum peti posee, quanto loca- condición ,porque de donación se convirtió en dine-
pletior ex ea donatione facta probetur. ro prestado; pero que si no se probase que se incu-
rrió en la estipulación, entonces solamente puede
pedirse cuanto por esta donación se hizo más rica.
58. SOABYGLA libro II. Responsorum. - Si 58, SCJIYOLA; Respuestas, libro 11.—Si los pre-
praedia et mancipia Seiae data effecta sint cine dios y los esclavos dados 4 Seya se hubieran hecho
tempore concubinatus, ac postea tempore matni- de ella en tiempo de su concubinato, y después
monii allis acceptis reddita sant, quid iuris est? fueron devueltos al tiempo del matrimonio habien-
lllespondit, secundurn ea, qune proponerentur, no- do recibido otros, ¿qué derecho hay? Respondió,
gotinm pot las gestum videri, quam donationem que, según lo que se proponía, se considera que
intervenisse. más bien se gestionó un negocio, que no que haya
mediado donación.
§ 1.—Item qnum quaereretur de cibariis manci- § 1.—Asimismo, como se preguntase respecto á. la
piorum, respondit: tempore quidem concubinatus manutención de los esclavos, respondió: ciertamen-
data cibaria repetí non possunt, sed nec tempore te que no se pueden repetir los alimentos dados en
rnatrimonii, si ea maneipia uxoris in COmmuni usa tiempo del concubinato, pero tampoco los del tiem-
fuerint, po del matrimonio, si estos esclavos de la mujer
hubieren estado al servicio común.
§ 2.—Filius rebus matris intervenire solitus, pe- § 2.—Un hijo acostumbrado 4 intervenir en los
cunia nlatris consentidnte ipsa mancipia et res negocios de su madre, compró con dinero de la ma-
mercatus, emtionum instrumnta suo nomine con- dre, consintiéndolo esta, esclavos y otras cosas, hi-
fecit, decessit ja patrie potestate; quaesiturn est, zo en su nombre los instrumentos de las compras,
an maten cum manito sao experiri, et qua actione y falleció bajo la potestad de su padre; se pregun-
uti possit? Respondit, si mater obligatum filium in tó, ¿podría la madre reclamar contra su marido, y
ea pecunia voluit cese, intia annum, quam (5) qué acción podría ejercitar? Respondió, que si la
fflius decessit, de peculio eum patre, in cujas po- madre quiso que el hijo estuviese obligado por aque-
testate fuisse proponatur, actionem habere; si do- lla cantidad, tiene dentro del año, que el hijo fa-
navit, repetí posee, quanto locupletior ex ea dona- lleció, la acción de peculio contra el padre, bajo
tione pater factus est. cuya potestad se dijese que estuvo; y que si hizo
donación, puede repetir tanto cuanto por esta do-
nación el padre se hizo más rico.

59. PAULUS libro II. Sententiaruin.—Si quis 69. PAULO; Sentencias, libro II.—Si alguien le
uxoni ea conditione donavit, ut quod donavit, in hizo donación 4 su mujer con la condición de que
dotein accipiat, defuneto eo donatio convalescit reciba en dote lo que le donó, muerto él, se conva-
lida la donación.

60. HERM0GENIANUS libro II. iuris Epitomo- 60. HERMOGExIANO; Epitome del derecho, libro
mm (6).—Vitricus et pnivigaus invicem sibi dona- 11.—Al padrastro y al hijastro no se les prohibe, so
re praetexto matrimonii non prohibentur. pretexto de matrimonio, que mútuamente se ha-
gan donación.
(1) quis, inserta HaZ.
non (en lugar de quid), Ha!.
()
(3) stquldem, Hai. (3) postquam, la Vuig.
(4) Titia, Hal, Yteg. (5) tLtulItiiV, HaZ.

18 DIGESTO.—LIBRO xxiv: TITULO 1

§ 1.—fl[vortii causa donationes inter virum et § 1.—Están permitidas entre marido y mujer las
Uxorem coucessae sunt; saepe enim evenit, uti donaciones por causa de divorcio; porque muchas
propter sacerdotium vel etiam steriitatem veces sucede que por causa de sacerdocio, 6 tam-
bién por esterilidad,
81. GAIuS Libro XL (1) ad Edictun provincia- 61 GAYO; Comentarios al Edicto provincial,
le.—ve¡ senectutem, ant valetudinem, aut militiam libro XL—Ó por vejez, 6 por enfermedad, 6 por
satis commode retineri matrimonium non possit; cargo militan, no se puede conservar con bastante
comodidad el matrimonio;
62 HERMOGENIÁNUS libro II. iuris Epiknna- 62. IIERMOGEKJA.NO ; Epitome del derecho, libro
rum (2).—et ideo bona gratia matiimonium dissol- II. —y por esto se disuelve de buen grado el matri-
vitur. monio.
§ 1.—Divortio facto nec instaurato matrimonio § 1.—Verificado el divorcio y no restablecido el
non confirmabitur inter virum et uxorern facta matrimonio, no se confirmará la donación hecha
donatio; nec inter patronuni et ltbertam. Si ab co entre marido y mujer; ni entre patrono y liberta.
invito divertere non hect, fanta donatio separa- Si contra la voluntad de él no le fuera licito divor-
tar (3), quum ínter hos divortiurn intercedat; per- ciarse, se separa la donación hecha, corno quiera
indo euim id, quod donatuin est, habetur divortio que entre ellos medie divorcio; porque, mediando
intercedente, ac si donatum non fuisset. divo i-do, se considera lo que se doné como si no se
hubiese donado.

68. PAULUS Libro III. ad Wera/4um.—De eo, 68. PAULO; Comentarios á 1Teracio, libro III
quod uxoris in aediflcium viri ita eoniunctum est, —Respecto de aquello que siendo de la mujer frió
ut detracturn aliculus usus case possit, dicendnm de tal modo adherido fi un edificio del marido, que,
est, agiposse, quia nulla actio est, ex lege duodc- separado, pueda servir para algo, se ha de decir,
din tabularum, quamvis (4) Decernviros non sit que se puede ejercitar acción, porque no hay nin-
credibile de his sensisse, quorum voluntate res co- guna acción dimanada de la ley de las Doce Ta-
ram in alienum aedifieiurn coniunctae cssent. Pau- blas, aunque no sea creible que los Decenviros se
ms notat: sed in hoc solum agi potest, ut sola vm- refirieron fi aquellos con cuya voluntad fueron uni-
dicatio soluta re competat mulieri, non in duplum das cosas suyas fi un edificio ajeno. Paulo observa:
ex lege duocleeirn tabularum; neque enim furtivum pero puede ejercitarse acción únicamente para es-
Ost, quod entonte domino inclusum est. to, para que le competa fi la mujer solamente la
reivindicación, habiendo sido separada la cosa, no
la acción por el duplo derivada de la ley de las Do-
ce Tablas; porque no es hurtado, lo que se agregó
sabiéndolo su dueño.
84. lAvonuNus libro VI. (5) ex Posterioribus 64. JAVOLENO; Doctrina de las Obras póstu-
Labeonis. - Vis mulieri divortio facto quaedam mas de Labeon, libro VI.—Habiéndose verificado
ideirco dederat, ut ad se reverteretur; mullen re- el divorcio, un marido habla dado ciertas cosas fi
versa erat, deinde divortium feceral; Labeo (0), su mujer para que volviese fi él; la mujer habla
Trebatius inter Terentiam et Decenatem (1) respon- vuelto, y después se habla divorciado otra vez; di-
dit, si verum divortium fuisset, ratam cese dona- ce Labeon, que Tichado respondió fi Terencia y fi
tionem, si simulatum, contra. Sed verum est, quod Decenates, que si el divorcio hubiese sido verdade
Proculus et Caccilius putant, tunc verum cese di- ro, es válida la donación, y al contrario, si simula-
vortiurn, et valere donationem divortii causa fa- do. Pero es verdad lo que opinan Próculo y Ccci-
ctani, si alian nuptine insecutae sunt, ant tam tongo ho, que es verdadero el divorcio, y es válida la do-
tempore vidua fuisset, ut dubium non ford, alte- nación hecha por causa de divorcio, si se han se-
rum case matnimonium; alias nec donationem guido otras nupcias, ó si la mujer hubiese estado
ullius cese mornenti futuram. viuda tan largo tiempo, que no fuese dudoso que
hubo otro matrimonio; de otra suerte, tampoco ha-
brá de ser de valor alguno la donación.

65. LABEO libro VI. (8) Posteriorum a lavo- 65. IiABEO u; Obraspóstumas comp endiadas por
leno epitonw.torum.—Quod vir ei,1 quae nondum Javoleno, Libro VI.—Lo que el marido hubiere do-
virtpotens nupserít, donaveril, ratuin futurum nado fi la que se hubiere casado no siendo todavia
existimo. casadera, opino que habrá de ser válido.

66. SCAEVOLA libro IX. Digestorum. - 5cm 68. SCÉVOLA; Digesto, libro IX.—Seya, habién-
Sernpronio, quum corta die nuptura esset, ante- dose de casar en cierto dia, doné fi Sempronio tan-
quam domum decluceretur tabulaeque dotis signa- tos áureos, antes que fuese llevada fi su casa y que
reutur, donavit tot aureos; quaero, as ea donatio se firmasen las escrituras de dote; pregunto, ¿será
rata sit? (9) Non attinuisse tempus, aii, antequam válida esta donación? No frió menester que se ex-
domum deduceretur, cionatio facta esset, aut tabu- presase en la consulta el tiempo, si la donación hu-
larum consignatarum, quae plerumque et post biese sido hecha antes que la mujer fuese llevada It

(1) XII., ifnI.


(2) Véasela nota 5 de la pdginn anterior. (5) EL, Hat.
(5) lib., (eta¡ ab ea invito divertere non hect) faeta dona- (6) Labco, omítela HaZ.
tia confirmatur, Hal. (7) Mecenatem, al mdrgen interior del e4dice Fi.
(t) posee quamvie nuhla actione ex iege duodeeim tabu- (8) LII., Ifni.
larum, quia hccemviro, Hal. (9) Respondi, in8erttx la Vuig.

DIGESTO.—LIBRO XXIV: TITULO II 183

contractum inatrimonium fierent, in quaerendo la casa, 6 antes de firmadas las escrituras, cuyas
exprimi (1); ita que nisI ante matrirnoniurn contra- cosas se hacen las más de las veces aún después de
etum, quod (2) consensu intelligitur, donatio fa- contraido el matrimonio; y así, si no se hubiese he-
eta esset, non valere. cho la donación antes de haberse contraído el ma-
trimonio, el cual se entiende contraído por el con-
sentimiento, no es válida.
§ 1.—Virgini ¡u hortos deductae ante diem ter- § 1.—A una doncella llevada fi los jardines, tres
tium, quam lb¡ nuptine fierent, quum in separata dias antes que alIl se celebrasen las nupcias, hallán-
diaeta ab co essct, die nuptiarum, priusquam ad dose en cámara separada de su esposo, en el cha
eum transiret, et priusquam aqua et igni (3) acci- de las nupcias, antes que se reuniera con él y an-
peretur, id est nuptiae celebrentur (4), obtulit tes que fuese recibida con el agua y el fuego, esto
decem aureos dono; quaesitnm est, post nuptias es, antes que se celebrasen las nupcias1 le dió él co-
contractas divortio facto an (5) summa donata re- mo donativo diez áureos; se preguntó, ¿verificado
peti possit? )Elespondit, id, quod ante nuptias do- el divorcio después de celebradas las nupcias, po-
natum proponeretur, non posse de dote (6) de- dría repetirse. la suma donada? Respondió, que Jo
duci. que se dijese que se donó antes de las impelas, no
podía ser deducido de la dote.
87. LABEO libro II. Pil/janon (7) a Paulo epi- 87. LABEON; Dichos recopilados por Paulo, li-
tomatorum.—Si uxor numis a viro, ant ab co, qui bro 11,—Si con el dinero que se le donó por su. ma-
in cias potestate esset, sibi donatis servum emerit, rido, ó por quien estuviese bajo la potestad de él,
deinde, quum eius factus fnerit, eum ipsum dona- hubiere comprado la mujer un esclavo, y después,
tionis causa viro tradiderit, rata cnt traditio, cuando se hubiere hecho suyo, se Jo hubiere entre-
quarnvis ea mente facta fuerit, qua ceterae dona- gado por causa de donación fi su marido, será vá-
tiones; neque ulla actio eius nomine darí potest. lida la entrega, aunque hubiere sido hecha con la
misma intención que las demás donaciones; y por
razón de esta no se puede dar acción alguna.
TIT, II. TÍTULO II
DE DIVORTIIS ET RRPUDIIS. DE LOS DIVORCIOS Y DE LOS REPUDIOS
[Cf. Cot2. Y. 17. 24.1 [Vtase CÓd. Y. 17 24.1

1. PAULUS libro XXXV. ad Edicturn. - Din- 1. Páirro; Comentarios al Edicto, libro XXXV.
initur matrimonium divortio, morte, captivitate, —El matrimonio se disuelve por el divorcio, por la
vel aun contingente servitute utrius eorum. muerte, por el cautiverio, ó por otra servidumbre
que sobrevenga fi cualquiera de los cónyuges.
2. GAurs libro XI. (8) ad Edictum provincia- 2. GAYO; Comentarios al Edicto provincial, Li-
le.—Divortium autem vel a diversitate mentium bro XI.—Pero dijese divorcio, 6 por la diversidad
dictum est, vel quia in diversas partes eunt, qui de ánimo, 6 porque van fi partes diversas los que
distrahunt matrimonium. disuelven el matrimonio.
§ 1.—In re.pudiis autem, Id est renuntiatione, § 1.—Mas respecto fi los repudios, esto es, fi la
comprobata sant hace verba: 4uas res tibi habe- renuncia, se admitieron estas palabras: «tón para
to (9)», item hace. «tuas res tibi agito». ti tus cosas», y también estas: «ciiidate tus Cosas».
§ 2.—In sponsalibus quoque discutIendis placuit § 2.—Se determinó que también para la disolu-
renuntiationem intervenire oportere, Tu qua re ción de los esponsales debía mediar renuncia, para
hace verba probata sant: conditione tun non lo que se admitieron estas palabras: «no gusto de
utor (1O), tu condición».
§ 3.—Sive autem ¡psi praesenti renuntietur, si- § 3.—Mas nada importa que se haga la renuncia
ve absenti per eum, qui in potestate cias sit, al mismo que está presente, 6 fi un ausente por me-
cuiusve 15 cave in potestate alt, nihil interest. dio del que está bajo su potestad, 6 de aquel bajo
cuya potestad estuviera él 6 ella.
S. Puiis libro XXXV. ad Edictum.— Divor- 3. PAULO; Comentarios al Edicto, libro XXXV.
tiuin non est, nial verum, quod animo perpetuam —No es divorcio, sino el verdadero, 4ue se hace
constituendi dissensionem fit. Itaque quidquid in con ánimo de constituir perpétua separación. Y
calore iraeundiae vel fit, vol dicitur, non prius ra- así, cualquiera cosa que 6 se hace 6 se dice en el
tum est, quam si perseverantia apparuit, iudleium calor de la ira, no es válida antes que pon su perse-
animi fuissc; ideoque per ealorem misso repudio, verancia haya aparecido que fué resolución del
si brevi reversa uxor est, nec divertissc videtur. ánimo; y por esto, habiéndose mandado pon acalo-
ramiento el repudio, si fi poco volvió la mujer, no
se considera que se divorció.

4. ULPIANUS libro XXVI. (11)ad Sabinum.—Iu- 4. ULPIANO; Comentarios d Sabino, libro XXVI.

(1) inqulrere exprimit, ¡Jal.; inquirendo exprimí, la Vutg


(2) de, insertan Hal, Vtdg. (7) JIl. EEaVIIIV,
(8) igi»is, Hat. (8) Xl!., Mal.
() ifi est nuptiae celebrentur, onȒteZas Mal. (9) tuaa res tibi. Abeo,, otros en BoL
(5) en, se considera añadida por antiguos CO.pi8taS. (10) aten, La VuLg.
(6) de dote, omítelas Hal. (11) XXV., ifnI.

184 DIGESTO.—LIBRO XXIV: TÍTULO II

liamis libro octavodecimo (1) Digestorum quaerit, —Pregunta Juliano en el libro décimo octavo del
an furiosa repudiurn mittere, ve! repudian possit; Digesto, si la loca pueda enviar el repudio, ó ser
et scribit, furiosam repudian posse, quia ignoran- repudiada; y escribe, que la loca puede ser repu-
Lis loco babetur; repudiare autem non posse, neque diada, porque es considerada como ignorante; pero
ipsam propter dementiam, noque euratorem oms, que no puede repudiar ella misma por causa de su
patrem Lamen eius nuntium mittere posee; quod demencia, ni su curador, pero que su padre puede
non tractaret de repudio, nisi constare.t (2) tener¡ enviar mensaje de repudio; lo que no diría respecto
matnimonium; quae sententia mihi videtur vera. al repudio, si no constase que subsistEn el matrimo-
nió; cuyo opinión me parece verdadera.
5. IDEM Libro XXXIV. ad Edictum.—Si filia 5. EL mismo; comentarios al Edicto, libro
emancipata idcirco diverterat, ut maritum lucro XXXIV.—Si una hija emancipada se habla divor-
dotis affieiat, patrcm fraudet, qui profecticiam do- ciado para beneficiar al marido con el lucro de la
tem potuit peLero, si constante matrimonio deces- dote, y para defraudar á su padre, que pudo pedir
sisset, et ideo patri sucurrendum est, no dotem la dote profecticia, si hubiese fallecido durante el
perdat, non enim minus patri, quam manto ene- matrimonio, se le ha de auxiliar al padre para que
currere Practorem oportet. Danda igitur ecL ej no pierda la dote, porque conviene que el Pretor
dotis exactio, atque si constante matrimonio de- auxilie no menos al padre que a! marido. As¡, pues,
eesstsset filia. se le ha de dar la exacción de la dote, como si la
hija hubiese muerto durante el matrimonio.
8. ÍULÍANUS libro LXII. (3) Di,estorum.—Uxo- 8. JULIANO; Digesto, libro LXIL—Piiede con-
res eorum, qui En hostium potestatem (4) pervene- siderarse. que las mujeres de los que cayeron en
runt, possunt videri nuptarum loeum retinere co poder de los enemigos, retienen su condición de
Solo, quod alii teniere nubere non possunt. Et ge- casadas por esto solo, porque no se pueden casar in-
neraliter definiendum est, done.c certum est, ma- cousideradamente con otro. Y en general se ha de
nitum vivero in captivitate enustitutum, nullam decir, que hasta que es cierto que el marido vive
habcre licentiam uxores eoruui migrare ad sAlud constituido en cautividad, no tienen facultad algu-
matrimonium, nisi uiahlent ipsae muhieres causam na sus mujeres para pasar fi otro matrimonio, si no
repudil praestare. Sin autem in incerto est, an vi- prefiriesen las mismas mujeres suministrar la cau-
vas apud hostos teneatur, vel morte praeventus, sa del repudio. Mas si es incierto que esté vivo en
tunc, si quinqueiinium a tempore captivitatis ex- poder de los enemigos, ó que haya sido arrebatado
cesserit, licentiam habet nuilier ad alias migrare por la muerte, en este caso, si hubiere transcurri-
nuptias, ita tamen, nL bona gratia dlssohutum vi- do un quinquenio desde el tiempo de la cautividad,
deatur pristinum matnimoniam, et unusquisqixe tiene licencia la mujer para pasar fi otras nupcias,
suum ius habeat imrninutum; eodem jure et in pero de suerte que se considere disuelto de buen
manito in civitate degente et uxore cap tiva ob- grado el anterior matrimonio, y que cada uno ten-
servando. ga sin disminución su derecho; debiendo observar-
se el mismo derecho también respecto al marido .que
habita en la ciudad y fi la mujer que está cautiva.
7. J?APINIANIIS Libro L de aduiteriis.—Si poeni- 7. PAPINIANO; De los adulterios, libro L—Si se
tuit eum, qui libellum tradendum divortii dediL, arrepintió el que dió la demanda de divorcio para
isque por ignorantiani mutatae voluntatis oblatus que se entregara, y esta fué presentada por ig-
est, durare matrimonirirn dtcendum, nisi poeniteii- norarse que se habla cambiado de voluntad, se ha
tia cognita is, qui accepit, ipse voluit ma trirnonium de decir que subsisto el matrimonio, fi no ser que,
diseolvere; tune enim por eum, qui accepit, solvi- conocido el arrepentimiento, haya querido el mis-
tur matnirnouium. mo que la recibió, disolver el matrimonio; porque
entonces se disuelve el matrimonio por,el que la
recibió.
S. IDEM libro IL de adulteriis.— Divus Hadnia- S. EL MISMO; De los adulterios, Libro 11.—El Di-
nus eum, qul alien am uxorem ex Muere dornum vino Adriano relegó por tres años al que desde una
suani duxisset, et inde manito eius repudium mi- vía hubiese llevado fi su propia casa fi la mujer de
sisset, in tniennium relegavit. otro, y desde allí le hubiese enviado al marido de
ella el repudio.
9. PAtJLIJS Libro II. de adzilteriis.— NulIum di- 9. PAULO; De los adulterios, libro 11.—Ningún
vortium ratuni est, nisi septem civibus Romanis divorcio es válido, sino habiendo sido pr-,sentados
puberibus adhibitis praeter libertum eius, qui di- siete ciudadanos romanos púberes además del li-
vortium faciet. Liberturn accipiemus etiam eum, berto del que hiciere el divorcio. Mas entendere-
qui a patre, ayo, proavo, et ceteris susum versum mos por liberto también al que haya sido manumi-
mauuflhissus siL. tido por el padre, por el abuelo, por el bisabuelo, y
por los demás asceñdientes.

10. MODIeSTINUS libro 1. Regularuni (5).— Pa- 10. MODESTINO; Reglas, libro 1.—Contra la yo-
trono invito liberta, quam in matrimonio habuit, voluntad de su patrono no puede separarse de él la
ab co discedere non potest, nisi ex causa fideicom- liberta que tuvo en matrimonio, como no haya si-

(1) decimo septimo, HeZ.


(2)se et cum furiosa, inserte HeZ. (4) HeZ. VuIg.; potestate, e l CÓdICS FI.
(3) XVII., Sial, (5) 3iesponsorum, HaZ.

DIGESTO.—LIBRO xxiv: TÍTULO III 185

missi manumiSSa sit; tunO enim potest, licet do manumitida por causa de fideicomiso; porque
sit (1) liberta. en este caso puede, aunque sea liberta de él.
11. UIPIAls libro III. ad Legem Iu7iam. el Pa. 11. ULPIANO; comentarios á la ley Julia y Pa-
piam. —Quod ait lex:
DIvoltTn FACIENDI POTESTAS pia, libro 111.—Lo que dice la ley: «No tenga fa-
LIBERTAE, QUAE NUPTA EST PATRONO, NE ESTO, non »cultad para divorciarse Ja liberta, que está casada
infectum videtur effecisse clivortiurn, quod jure »con su patrono», no se considera que invalidé el
civil¡ dissolvere solet () matrimonium; quare con- divorcio, que por derecho civil suele disolver el
stare matrinioniuin dicei-e non pos.sumus, quurn alt matrimonio; por lo cual no podemos decir que sub-
separatum. Denique seribit Iulianns, de dote hane siste el matrimonio, habiéndose separado. Final-
actionem non habere; merito igitur quarndiu pa- mente, escribe Juliano, que esta no tiene la acción
tronus eius eam nxorem suam esse vult, eum nil— de dote; as! pues, con razón no tiene esta derecho
lo alio conuubium ej est; nam quia intellexit legis- de matrimonio con otro alguno mientras su patro-
lator, facto Iibertae quasi diremtnm matrimonium, no quiera que ella sea su mujer; porque como en-
detraxit ej ciim alio connubium. Quare cuicunque tendió el legislador como disuelto el matrimonio
nupserit, pro non 1111pta Jiabebitur. Lulianus qui- por hecho de la liberta, le quitó fi esta el derecho
dom amplitis putat, neo in concubinatu eam alte- fi casarse con otro. Por lo cual, con cualquiera que
rius (3) patroni esse posse. se hubiere casado, será considerada como no casa-
da. Y Juliano ciertamente créc más, que ella ni
puede estar en concubinato con otro que con su
patrono.
§ 1.—Ait lex: QuAIIDIU PATRONUS RAM TJXOREM § 1.—Dice la ley: «Mientras el patrono quiera
ESSE VOLET; ei velle debet uxorem esse (4), et pa- que ella sea su mujer>; debe, pues, querer que sea
tronus durare. Si igitur aut patronus esse, aul su mujer, y continuar siendo su patrono. Si, pues,
reile desierit, finita esi legis auctoritas. hubiere dejado 6 de ser patrono, ó de querer, se
acabó la autoridad de la ley.
§ 2.—Illud rectissime placuit, qualiquali volun- § 2.—Con muchísima razón se determiné, que por
tate intelligipossit patronus animum habere de- cualquier acto voluntario quepueda entenderse que
siisse quasi in uxorem, finiri legis hnins benefi- elpatrono dejó detener la intención detenerla como
ciurn. Proinde quum patronus rerum amotarum mujer, se acaba el beneficio de esta ley. Por lo cual,
c•urn liberta, qune ab invito co diverierat, vellet queriendo un patrono ejercitar la acción de cosas
experiri, Imperator noster eum Divo patre suo re- amovidas contra su liberta, que de él se habla di-
scripsit, intelligi eum hoc ipso nolle nuptam sibi, vorciado contra su voluntad, repondió por reserip-.
qui earn actionem vel aliam importet, quae non to nuestro Emperador, con su Divino padre, que por
solet nisi ex divortio oriri. Quare si acensare earn esto mismo se entendía que no quería que estu-
adulterii coeperit, veJ alio crimine postulare, quod viera casada con él quien ejercitara esta ó aquella
uxori nemo obiicit, magia est, ut diremtum sit acción,que no suele nacer sino del divorcio. Portan-
matrimonium; etenim meniinisse oportet, ideo adi- to, si hubiere comenzado fi acusarla de adulterio,
mi cum alio connubium, quia patronus sibi nuptam 6 fi reclamar por otro delito, que nadie atribuye fi
cupit. Ubicunque igitur vel tenuis inteileetus vi- su mujer, es más cierto, que se disolvió el matrimo-
deri potest nolentis nuptam, dieendum est, iam nio; porque debe tenerse presente, que por esto se
incipere Iibertae eum alio esse connubium. Proin- le quita el derecho fi casarse con otro, porque el
de si patronus sibi desponderit aliam, vel destina- patrono quiere que esté casada con él, Así, pues,
verit, vel rnatrimonium alterius appetierit (5), luego que puede verse siquiera un leve indicio de
credendus est, iiolle hanc nuptam; et si concubi- que no quiere que esté casado con él, se ha de de-
nam sibi adhibuerit, ¡den¡ ant probandum. cir que comienza ya fi tener la liberta derecho fi
casarse con otro. Por consiguiente, si el patrono
se hubiere desposado con otra, ó hubiere escogido
ó solicitado el matrimonio de otra, se ha de creer
que no quiere que aquella continue casada; yio
mismo se habrá de decir, si se hubiere procurado
una concubina.
T1T. III TÍTULO III
SOLUTO MATRIMONIO DOS QIYEMADMODUM (6) DE CÓMO HAYA DE PEDIRSE LA DO1, DISUELTO
PETATUR EL MATRIMONIO
[Cf. Cod. Y. 13. 18. 19. 20. 22.] fVau Cód. Y. ¿8. L8 lO. 30. 22.3

1. POMPONJUS libro XV. ad Sabinum.— Dotium 1. POMPONI0; Comentarios á Sabino, libro XV.
causa semper et ubique praecipua est; nam et pu- —La causa de la dote es siempre y en todo caso
blice interest, dotes mulieribus conservar¡, quuni preferente; porque también es de Interés público
clotatas esse feminas ad sobolem procreandam re- que fi las mujeres se les conserve la dote, como
plendamque liberia civitatem maxime sit neces- quiera que sea muy necesario que las mujeres es-
sarium. tén dotadas para que procreen prole y llenen de hi-
jos la ciudad.
2. ULPIANUS libro XXXV. ad Sabinum.—Solu- 2. ULPIANo; Comerdarios 4 Sabino, libro XXX V.

(1) Vulg.; St, ePcódice Pl. (4) E.FUXOR ESSE VELLE DEBET, ST PATRONUS DIJR&BE, Hal.
(2) potuisset, HaZ. (5) aeceperlt, HaZ.
(3) quam, insería HaZ. (6) QUEMADMODUM DOS, HaZ,
Tomo 11-24

186 DIGESTO.—LIBRO xxiv: TtTULO UI

to matrimonio solvi mulieri dos debet, neo cogitur —Disuelto el matrimonio, 'se le debe pagar la dote á
maritus alii eam ab initio stipulanti pronhittere la mujer, y no está obligado el marido á prometer-
nisihoc el nihil n000t; nam si incornmodum ah- la fi otro que desde un principio ha estipula, sino
quod maritus suspcctum habet, non debere eum si esto en nada le perjudica; porque si el marido
cogi alii, quam uxori prornittere, dicendum est; tiene la sospecha de alguna incomodidad, se ha de
hace, si sui iuris mulier est. decir, que él no debe ser obligado fi prometerá otro
que fi su mujer; y esto, si la mujer es dueña de si.
§ 1.—Quodsi in patris potestate est, et des ab co § 1.—Pero si está bajo la potestad de su padre,
profecta sit, ipsius et fihiac dós est. Denique pater y de él hubiese provenido la dote, la dote es de él
non autor, quam ex voluntale fihiae petere dotem mismo y de su hija. Por consiguiente, el padre no
neo per se, neo per proeuratorem potest; sic ergo puede pedir la dote ni por si, ni por medio de pro-
et promittendurn Sabinus ait; ci ergo promitten- curador, de otro modo que por voluntad de su hija;
dum erit, cui utcrquc iusserit. Ceterum si pater do este modo, pues, dice Sabino que también se ha
solus iussit, dotis actio filme non cnt adcmta, de prometer; luego se habrá de prometerá aquel fi
quandoque sui iuris fila fuenit faeta. Item si yo- quien ambos hubieren mandado. Pero si solo el pa-
luntate solius fihiae pro niittatur, remanebit do Lis dre lo mandó, no se Te habrá quitado fi la hija la ac-
actio integra patri. Sed utrum ut et agat solus1 au ción de dote, cuando quiera que la hija se hubiere
et ut adiuncta quoque fhiae persona experiri pos- hecho dueña de si. Asimismo, si se prometiera por
siL? Et puto ncc eam actionem amissam, quani voluntad de la hija sola, quedará integra fi su pa-
adiuncta fihiae persona potest habere; quodsi sui dre la acción de dote. Pero ¿acaso para que tam-
iuris fuerit facha fila, nocebit ej isLa stipulatio. bién la ejercite solo, ó para que pueda intentarla
teniendo también adjunta ha persona de la hija? Y
opino, que tampoco perdió esta acción, que puede
tener con la persona conjunta de su hija; pero si la
hija se hubiere hecho de derecho propio, lo perju-
dicará esta estipulación.
§ 2.—Voluntatem autem fihiae, quum paler agit § 2—Mas, cuando el padre ejercita la acción de
de dote, utrum sic aceipimus, itt cousentiat, a:: dote, ¿entenderemos que hay la voluntad de la hija
vero ne eontradieat filia? EL est ab Imperatore en el caso de que ella consienta, 6 si no se opusiera
Antonino rescriptum, fihiam, nisi evidenter con- la hija? Y se contestó en rescripto por el Empera-
tradicat, videni consentire patri. Et lulianus libro dor Antonino, que se considera que la hija presta su
quadragesimo octavo (1) Digestorum seripsit, qua- consentimiento al padre, si evidentemente no le
si ex voluntate fihiae videri experini pairem, si contradijera. Y escribió Juliano en el libro cuadra-
furiosam fihiam habeat; nam ubi non potest por gésimo octavo del Digesto, que se considera que ci
dementiam contradicere, consentire quis eam me- padre ejercita la acción como por voluntad de la
rito credet. Sed si abseus fila sit, diceudum cnt, hija, si tuviera una hija loca; porque cuando no pue-
non ex voluntate eius id factum, cavendumque, de contradecir por su demencia, con razón creerá
ratam rem 1111am habituram, a patre; ubi enim cualquiera que consiente. Pero si la hija estuviera
Sapit, 8cire eam exigimus, iit videatur non con- ausente, se habrá de decir que no se hizo esto con su
tradicere. voluntad, y que por el padre se ha de dar caución
de que la hija ratificará la cosa; porque cuando es-
tá cuerda, exigimos que ella tenga noticia, para
que se considere que no contradice.
3. PAULUS Libro VII. ad Sabinuni.—Non solum 3. PAULO; Comentarios á Sabino, Libro VII.—
autem in exigenda, sed etiam in solvenda dote, Mas no solo para exigirla, sino también para pa-
quae communis est patnis et fihiae, utriusque ve- gan la dote, que es común del padre y de la hija,
¡untas exquinitur; ncc alter alterius deteniorem se requiere la voluntad de ambos; y el uno no pue-
conditionem facere potest. Sed si pecunia ad pa- de hacer peor lo condición del otro. Pero si fi po-
trem pervenit, quam filia accepit, actio de dote den del padre fué el dinero que la hija recibió, se
utnisque (2) tolletur. les quitará fi ambos la acción de dote.
4. Poui'orus libro XV. ad Sabinurn.—Si paler 4. Poupoiuo; comentarios á Sabino, libro XV.
sine cousensu fihiae dotem a viro cxegisset, et —Si el padre hubiese exigido del marido la dote
eandem alil viro chus filme nomine dedisset, et sin el consentimiento de su hija, y en nombre de su
mortuo patre filia cum pniore viro ageret, doli hija la hubiese dado fi otro marido, y muerto el pa-
mal¡ exceptione repehlitur. dre ejercitase su hija la acción contra su primer
marido, es repelida con la excepción de dolo malo.
5. ULPIANUS libro XXX. (3) ad Sabinuni.— De 5. ULPIANO; Comentarios á Sabino, libro XXX.
divisione anni eius, quo divortium factum est, —Respecto fi la división del año en que se hizo el
quaeritur, ex dio (4) matnimonii, an ex die traditi divorcio, se pregunta si el marido computará para
manto fundi manitus sibi computet tempus; et uti- si el tiempo desde el día dei matrimonio, ó desde el
que in fructibus a viro retinendis neque dice doti día en que al marido se le entregó el fundo; y fi la
constitutae, neque nupt(arum observabitur, sed verdad, respecto fi los frutos, que han de retenerse
quo primum deLaTe praedium constitutum est, Id por el marido, no se atenderá ni al día en que se
est tradita possessione (5). constituyó la dote, ni al de las nupcias, sino al pri-
mer momento en que el predio se constituyó dotal,
fi saber, habiéndose entregado su posesión.
(1) doeimo septLino, ff4.
(2) utriusque, H1. V4g. 4) contracti, inserta ifal.
() XXXV., H1. (S) tradita est possessio (en lugar de id est—poss4, ¡'ehg.

DIGESTO.—LIBRO XXIV: TITULO III 187

8. PAIJLUS libro VII. ad Sabinum.—Si ante un- 8. PAULO; Comentarios á Sabino, libro VIL—
ptias fundus traditus est, ex die uuptiarum ad Si el fundo fué entregado antes de las nupcias, se
eundem sequdntis anni computaudus annus est. ha computar el año desde el día de las nupcias has-
ídem in ceteris annis servatur, donee divortjum ta el mismo día del año siguiente. Lo mismo se ob-
fiat nam si ante nuptias traditus sit, et fruc.tus serva respecto á los demás años, hasta que se haga
inde percepti, hi restituendi sunt quandoque di- el divorcio; porque si hubiera sido entregado antes
vortio facto, quasi dotis facti. de las nupcias, y desde entonces se percibieron los
frutos, deben estos ser restituidos cuando quiera
que se haya verificado el divorcio, cual si se hu-
bieran hecho de la dote.

7. ULPIANUS libro XXXI. (1) ad Sabinum.— 7. ULPrANO; Comentarios á Sabino, libro XXXI.
Fruetus eos esse constat, qni dedneta impensa su- —Consta que son frutos los que quedaren después
pererunt. Quod Scaevola et ad mariti, et ad mulie- de deducidos los gastos. Lo que refiere Scévola así
ds impensas refert; nam si mulier priclie vindemias á los gastos del marido como á los de la mujer;
doti dedit, mox sublatis a manto vindemiis diver- pero si la mujer dió en dote el día antes de la re-
tit, non putat e! undecim duntaxat mensium fm- colección, é inmediatamente después de hecha la
ctus restitui; sed et impensas, quae, antequam recolección por el marido se divorcié, no crée que
portiones fructuum fiant, deducenclae munt. igitur se le restituyan solamente los frutos de once meses;
si et inaritus aliquid impendit in eundem annum, sino también los gastos,qne se han de deducir antes
utriusque impensae collcurrent; ita et si impensa- que se hagan las porciones de los frutos. As!, pues,
mm a muliere factarum ratio habeatur, quum si también el marido gasté algo en el mismo año,
plurimis anuis in matrimonio fult, uecesse est, concurrirán los gastos de uno y de otro; de este
pnimi anni computarí temporis (2), quod sit ante modo, si se tuviera cuenta de los gastos hechos por
datum praedium. la mujer, habiendo estado muchos años en el ma-
trimonio, es necesario también que se computen
con los del primer año los del tiempo que haya an-
tes de haberse dado el predio.
§ 1.-8.] (3) Papinianus autem libro undecimo § I.—[8.] Pero dice Papiniano en el libro un-
Quaestioniim div ortio facto fructus dividí alt, non décimo de las Cuestiones, que hecho el divorcio se
ex die locationis, sed habita ratione praecedentis dividen los frutos, no desde el día del arrendamien-
temporis, quo mulier in matrimonio fuit; ne.qne to, sino tenida cuenta del tiempo precedente en que
enim si vindemiae tempore fundus in dotem datus la mujer estuvo en el matrimonio; porque si el fun-
sit, eumque vir ex kalendis Novembilbus primis do hubiera sido dado en dote al tiempo de la reco-
fruendum locavenit, meusis Ianuarii suprema die lección, y el marido lo hubiere dado en arriendo
facto divortio retinere virum et vindemiae fru- para disfrutarlo desde las primeras Calendas de
etus, et eius anni, quo divortiurn factum est, quar- Noviembre, verificado el divorcio en el último día
tam partem mercedis aequum est; alioquin si coa- del mes de Enero, no es justo que el marido reten-
etis vindemiis altera dio divortium intercedat, galos frutos de la recolección, y la cuarta parte
fruetus íntegros retinebit. Itaque si fine mensis del arrendamiento del año en que se hizo el divor-
Ianuarii divort!urn fiat, et quatuor mensibus ma- cio; de otra suerte, si recogidas las cosechas sobre-
trimonium steterit, vindemiae fruetus, et quarta viniera al siguiente día el divorcio, retendrá ínte-
portio mercedis instantis auni confundi debebunt, gros los frutos. Y as!, si el divorcio se hiciera al
ut ex ea pecunia tertia portio viro iclinquatur. fin del mes de Enero, y el matrimonio hubiere sub-
sistido cuatro meses, deberán juntarse los frutos de
la recoleccióny la cuarta parte del arrendamiento
del año corriente, de modo que de este dinero se
le deje al marido la tercera parte.
§ 2.—E contrario quoque idem observandum est, § 2.—Y también se ha de observar lo mismo en
nam (4) si mulier pereepta vindemia statim fun- el caso contrario, porque si la mujer, al punto de
dum viro in dotem dederit, et vir ex kalendis Mar- recogida la cosecha, hubiere dado en dote el fundo
tus enudeni locaverit, et kalendis Aprilibus primis á su marido, y su marido lo hubiere dado en arren-
divortium fuerit Secutum, non solum partem duo- damiento desde las Calendas de Marzo, y en las pri-
decimam mereedis, sed pro modo temporis omnium meras de Abril hubiere sobrevenido el divorcio, re-
mensium, quo dotale praedium fuit, ex mercede, tendrá no solamente la duodécima parte del arren-
quae debebitur (5), portionem retinebit, damiento, sino una porción del arrendamiento que
se deberá, á proporción del tiempo de todos los me-
ses, en que el predio fué dotal.
§ 3.—Itcm si messes eius anni, quo divortium § 3.—Asimismo, si por ley del arrendamiento co-
factum est, colonum ex forma locationis sequan- rrespondieran al colono las mieses del ano en que
tur, ante vindemiam soluto matrimonio nihilomi- se hizo el divorcio, disuelto el matrimonio antes de
nus pecunia messium in computatioiieni cum epe la recolección, se computará, no obstante, el im-
futurae vindemiae veiiiet. porte de las mieses con la esperanza de la futura
recolección.
§ 4.—Apparet igitur ex lis, ¡¡los fructus, quos § 4.—Resulta, pues, de esto, que los frutos que
mulier percepit, antequam nuberet, non debere in percibió la mujer antes que se casara, no deben ir
contributionem venire. contribución.

(1) XXXV., HaZ.


(2) tempu, ¿a Vulg.
(8) Según edcíones migares; véase GiOck. T. XXVII. (4) mm, se considera a*a'iida por antiguos copistas.
. 1278.p. 288-829. (5) debebatur, ¡ial. Vslg.

188 DIGESTO—LIBRO XIIV: TfTULO III

§ 5.—Ob donationes, iten1 ab res ainotas ex his § 5.—Pueden hacerse compensaciones por causa
fructibus, qui post divortiurn percepti sunt, cern- de las donaciones, y asimismo por razón las cosas
pensationes fieri possuut. amovidas, con los frutos que se percibieron des
pués del divorcio.
§ 6.—Quod in anuo dicitur, potest die¡ ob in sex § 6.—Lo que se dice respecto del año, puede de-
mensibus, si bis in auno fructus capientul-, ut est cirse también de los seis meses, si dos veces al año
in locia irrigUis. so percibieran frutos, como sucede en los terrenos
de regadio.
§ 7.—Et in pluribus annis idem die¡ potest, ut § 7.—Y lo mismo puede decirse respecto fi mu-
lo silva caedua. chos alias, corno en cuanto fi un bosque tallan.
§ 8.—Item si locatio agri taus sit, ut super an- § 8.—Igualmente, si fuera tal el arrendamiento
nuam niercedem quinquennio quoque aliquid am- de un campo, que sobro la renta anual se pagase
plius praestarebur; in ea enim, quod. amplius est, además también alguna cosa cada quinquenio; por-
tempus ad quinquenniurn computamus. que en cuanto fi esto, que se paga además, compu-
tamos el tiempo con relación al quinquenio.
§ 9.—Non solum autem de fundo, sed etiarn de § 9.—Pero lo mismo diremos no solo respecto fi
pecore idem dicernus, ut lana ovium foetusque po- un fundo, sino también en cuanto al ganado, de
corum praestaretur. Quare onu, si manitus prope suerte que se restituirla la lana de las ovejas y los
partum oves doti aeeeperit, item proxirnas tonsu- fetos de los ganados. Pues si el marido hubiere re-
rae, post partum et tonsas oves protinus divortio cibido en dote ovejas que estaban para parir, y
facto nihil reddat? nam et lic fructus tobo ternpo- también próximas al esquileo, ¿por qué no devolve-
re, quo curantur, non quo percipiuntur, rationem rá nada, habiéndose hecho el divorcio inmediata-
accipere debemus. mente después de haber parido y de haber sido es-
quiladas las ovejas? Porque también en este caso
debernos tener cuenta de los frutos en todo el tiem-
po en que se cuida de ellos, no en que se perciben.
§ 10.—Iu servo quoque anni rabio habetur, si in § 10.—También respecto fi un esclavo se tiene la
annum forte operas eius Iocatae sunt, ut praeteri- cuenta del año, si acaso se dieron en arrendamien-
ti temporis ad maritum, post divortium autem ad to por un año sus servicios, fi fin de que pertenez-
mulierem operae pertineant. can al marido los servicios del tiempo pasado, pero
fi ua mujer los de después del divorcio.
§ 11.—De pensionibus quoque praediorum § 11. - Lo mismo es también en cuanto fi las pen-
banorum ídem est, quod in fructibus rusticorum. siones de los predios urbanos, que en cuanto fi los
frutos de los rústicos.
§ 12.—Si fundum viro uxor in dotem dedenit, § 12.—Si la mujer hubiere dado en dote un fun-
jeque inde arbore8 deciderit, si hae frustus intel- do fi su marido, y este hubiere cortado de él los ár-
liguntur1 pro portione aun¡ debent restitui. Pato boles, si estos se consideran frutos, deben ser res-
autem, si arbores caeduae fuerunt vel eremiales, tituidos conforme á la porción del año. Pero creo
die,¡ oportet, in fructu cedere; si minus, quasi de- que si los árboles fueron de corta ó para quemar,
teriorem fundum fecerit maritus, tenebitur. Sed debe decirse que se comprenden entre los frutos; y
et si vi tcmpestatis eeciderunt (1), die¡ oportet, si no fueron de tal clase, el marido quedará obli-
pretium earum restituendum milIten, nec in fru- gado, como si hubiere deteriorado el fundo. Pero
ctum cedere, non magis, quam si thesaurus fuerit también si se cayeron por la fuerza del viento, se
inventus; in fructum enim non computabitur, sed ha de decir que se debe restituir su precio fi la mu-
pare eius dirnidia restituetur, quasi in alieno in-. jer, y que no se comprende en los frutos, no de
venti, otra suerte que si se hubiere hallado un tesoro;
porque no se computará en los frutos, sino que se
restituirá su mitad, como respecto del hallado en
terreno ejeno.
§ 13.—Si vir in fundo mulieris dotali lapidieivas § 13.—Si el marido hubiere hallado canteras de
marmoreas invenerit, et fundum fructuosiorem mármol en un fundo dotal de su mujer, y hubiere
fecerit, marmor, quod caesum, neque exportatum, hecho más productivo el fundo, el mármol que se
est maniti, et impensa non est ej praestanda, quia cortó, y que no se exportó, es del marido, y no solo
nec in fructu est marmor, nisi tale sit, ut lapis han de abonar á este los gastos, porque tampo-
ibi renascatur, quales sunt in Gallia, sant et in co el mármol se comprende en los frutos, si no fue-
Asia. ra tal que allí renaciera la piedra, como las que
hay en la Galia y en Asia.
§ 14.—Sed si cretifodinae, argeutifodinae, vel § 14.—Pero si fueran minas de greda, de plata,
aun, vol culus alterius materiae smb, vel atenue, ó de oro, ó de otra cualquier materia, ó de arena,
utique in fructu liabebuntur. ciertamente que se comprenderán en los frutos.
§ 15,—Interdum manto de fructibus a muliere § 15.—Algunas veces se le dá por la mujer cau-
cavetur, et nihil retinet, si fructibus stantibus fun- ción al marido respecto fi los frutos, y no retiene
dum mulier recipiet. Interdum retinebit tantum (2) nada, si la mujer recobrare el fundo estando pen-
maritus, et nihil restituel, id est, si non plus erit, dientes los frutos. Otras veces los retendrá sola-
quam pro portione eum retinere oportel; interdum mente el marido, y no restituirá nada, esto es, si
vero et reddet, si plus percepit, quam eum retinere no hubiere más que lo que con al-reglo fi su parte
oportet. Eadem conditio erit etiam, si eum socero, debe retener él; pero fi veces también restituirá, si
ve¡ cum herede alterutnius de dote agatur. percibió más de lo que él debe retener. La misma
condición habrá también, si se ejercitara la acción
de dote contra el suegro, ó contra el heredero de
(1) Taur. según la escritura original; ceclderiut, antigua uno ú otro.
corrección del códica FI., Br.
(2) totum, Hai. V'dg-

DIGESTO.—LIBRO XXIV- TÍTULO III 189

§ 16.--Impendi (1) antcrn fructuum percipien- § 16.—Pero dice Pomponio, que se gasta para la
dorum causa (2) Pomponius ait, quod in arando se- percepción de los frutos lo que se gastó en arar y
rendoque agro impensum est, quodque in tuteam sembrar un campo, y lo que en el cuidado de edi-
aedificiorum aegrumve servum curanduin, scilicet ficios ó en curar á un esclavo enfermo, por supues-
si ex aediflcio vel servo fruetus aliqui percipie- to, si del edificio ó del esclavo se percibian algunos
bantur. Sed hae impensae non petentur, quum frutos. Pero no se pedirán estos gastos, cuando el
maritus fructum totum anni retinet, quia (3) ex marido retiene todos los frutos del año, porque con
fruetibus prius impensis satisfaciendum est. Plane los frutos se han de satisfacer primeramente los
si novam villam necessario exstruxit, vel veterem gastos. Mas si por necesidad construyó una nue-
totam sine culpa ana coflapsam restituerit, erit va casa de campo, ó hubiere reedificado una anti-
cius impensae petitio, simili modo et si pastina (4) gua, toda derruida sin su culpa, habrá la petición
iflstituit; hae enim impensae aut in res necessa- de estos gastos, y del mismo modo también si hizo
rias, ant utiles cedunt,pariuntq'ue riiarito actionem. cara de terrenos; porque estos gastos recaen en
cosas ó necesarias, ó útiles, y le producen acción
al marido.

8. [9.] PAIJLUS libro V1'I. ad Sabinum. (5)— Si 8. [9.] PAULO; Comentarios d Sabino, libro VII.
fundas in clotem datus sit, in quo lapis caeditur, —Si se hubiera dado en dote un fundo, en el cual
lapidicinarum commodum ad maritum pertinere, se corta piedra, consta que la utilidad de las can-
eonstat, quia palam sit., co animo dedisse mulie- teras pertenece al marido, como quiera que sea
rem fundum, nÍ iste fructus ad maritum pertineat, evidente que la mujer dió el fundo con la intención
nisi si eontrariam voluntatem in dote danda de- de que este fruto le pertenezca al marido, salvo si
claraverit mulier. la mujer hubiere manifestado una voluntad con-
traria al dar la dote.
§ 1.—Quod in sementem erogatur, si non re- § 1.—Lo que se gasta para la siembra, si las mie-
spouderint messes, ex vindemia deducetur, quia ses no respondieren, se deducirá de la vendimia,
tc'tius anni UnUs fructus est. porque son unos los frutos de todo el año.
9. [10.1 POMPONIUS libro XIV. (6) ad Sabinum. 9. [10.] P0MP0NI0; Comentarios áSabino, libro
mora por mulierem fuit, quorninus dotem re- XIV.—Si por la mujer hubo mora en no recibir la
ciperet, dolum malum duntaxat 111 ea re, non dote, en este caso el marido debe responder sola-
etiam culparn mantua praestare debet, nc Lacto mente del dolo malo, no también de la culpa, para
mulieris in perpetuum agrnrn eius colore cogatur; que por hecho de la mujer no sea obligado It culti-
fructus tamen, qui pervenissent ad viium, red- var perpétuamente el campo de ella; sin embargo,
dT:ntur. se restituyen los frutos que hubiesen ido It poder
del marido.

10. [11.] IDEM libro XV. (7) ad Sabinurn.—Si ab 10. [11.] EL MISMO; Comentarios á Sabino, li-
hostibus capta filia, quae nupta erat, et dotem a bro XV.—Si cogida por los enemigos la hija, que
patre profectam habebat, fbi decesserit (8), puto estaba casada, y que tenla dote proveniente de su
clieeudum, perinde observaiida omnia, nc si nupta padre, hubiere fallecido en el cautiverio, opino que
de.cessisset, ni, etiamsi in potestate non fuerit pa- se ha de decir, que se ha de observar todo lo mis-
tris, dos ab co profecta reverti ad eum debeat. mo que si hubiese fallecido casada, de modo que,
aún cuando no hubiere estado en la potestad de su
padre, deba reverter It él la dote proveniente del
mismo.
§ 1.—Si vir uxoreni anam occiderit, dotis actio- § 1.---Si el marido hubiere matado It su mujer,
nein heredibus uxoris dandam eme Procu.Ius ait; dice Pró culo que se ha de dar la acción de dote It
et recte, non enim aequiim est, virum ob facinus los herederos de la mujer; y con razón, porque no
suum dotem aperare lucrifacere. Idemque el e es justo que por su propio delito espere el marido
contrario statuendum est. lucrarse con Ja dote. Y lo mismo se ha de determi-
nar también en el caso contrario.
11. [12.] IDEM libro XVI. ad Sabjnu?n. (9) -Si 11. [12.] EL MISMO; Comentarios d Sabino, 11.
alienam rem sciens muhier in dotem dederit, red- bro XVI.—SÍ It sabiendas hubiere dado la mujer
denda el cal, quasi suam dedissct; ci fructus en dote una cosa ajena, se le ha de devolver, como
quoque (10) pro portione mini, quo divortium fa- si hubiese dado una suya; y It proporción también
etum est. los frutos del año en que se hizo el divorcio.

12. [13.] ULPIANUS libro XXXVI. (11) ad Sabi- 12. 118.1 ULPIAiIO; Comentarios á Sabino, libro
num.—.Manitum in id, quod facere potest, conde- XXX VL—Es evidente, que el marido es condenado
inflar!, exploratum est; sed hoc beredi (12) non caso en lo que puede hacer; pero que esto no se he ha de
praestandum, conceder al heredero,
13. [14.] PAULUS Libro VIL ad Sabinum..—quia 13, 114.] PAULO; Comentarios d Sabino, libro

(1) impendis, la Vuig. (7) Dr.; considera ha X afsadida por antiguos copistas, pe-
(2) causa, se considera alladida por antiguos copistas. ro no Taur.; XVII., Ha?.
(2) Taur.; qua, el códice FI. (8) Taur- ibldedecesserlt el códice Pl., Dr.
(4) liBCinam, otros en fol. (9) III. ailQ. Mutium, HaL
(5) Taur. según la escritura original; PaaI.—Sab., omíte- (10)quoque, se considera oMadida por antiguos copistas.
las según antigua corrección el códice FI., Dr. (II) XXXV., Ha?.
(6) XV.,ilal. (12) extraneo, inserta Hal.

190 DIGESTO.—LIBRO XXIV: TL'FrJLO, nr

tale beneflcium persoiiale cst, et eum persona ex- VIL—porque tal beneficio es personal, y se extin-
tinguitur. gue con la persona.
14.[15.] ULP1ANU8 libro XXXVI. (1) ad Sabi- 14. [15.] ULPIANO; Comentarios á Sabino, libro
rum.—Alia causa est defensoris, quem plaect suf- XXXVI.—Otra es la causa del defensor, respecto
ficienter videri defendisse, si tantum UXOri prae. del que se determina que se considera que lo de-
stet, quanturn consequeretur, si ipsum maritum fendió bien, si entregase fi la mujer tanto cuanto
conyenisset. conseguirla, si hubiese demandado al mismo marido.
§ 1.—Eleganter quaerit Pomponius libro quinto- § 1.—Juiciosamente pregunta Pomponio en el
decimo ex Sabino, si paciscatur maritus1 ne in id, libro décimo quinto de Sabino, ¿si el marido pacta-
quod facere possit, condemnetur, sed ja solidum, se que no sea condenado en lo que pueda hacer,
art hoc pactum servandum sit? Et negat servan sino por la totalidad, se habrá de observar este pac-
oportere. Quod quidem et mili videtur verum, to? Y dice que no debe observarse. Lo que cierta-
namque contra bonos mores id pactum esse, me- mente también fi ml me parece verdad, porque es
lius cst dicere, quippe quum contra receptam re- mejor decir que este pacto es contra las buenas cos-
verentiam, quae maritis exhibenda est, id esse tumbres, puesto que aparece que es contra la admi-
apparet. tida reverencia, que se ha de guadar fi los maridos.
15. [16.] PAULUS libro VII. ad Sabinum.—Rei 15. [16.] PAULO; Comentarios á Sabino, libro
iudicatae tempus speetatur, quatenus maritus fa- VII.—Se mira al tiempo de haber sido juzgada ¡a
cere potest. cosa, para cuanto puede hacer el marido.
§ 1.—Heredi mariti, licet in solidum condemne- § 1.—Al heredero del marido, aunque sea con-
tur, compensationes tamen, quae ad pecuuiariam denado por la totalidad, le aprovecharán, sin em-
causam respiciunt, prodorunt, ut hoc minus sit bargo, las compensaciones, que se refieren á cau-
obflgatus, veluti ob res donatas, el amotas, et sa pecuniaria, para que á esto menos esté obliga-
impensas; morum vero corcitioncm non habet. do, por ejemplo, por razón de cosas donadas, y
amovidas, y por los gastos; pero no tiene el dere-
cho de castigo de las costumbres.
§ 2,—Socero quoque, cuni quo nurus de dote § 2.—También al suegro, contra quien ejercita
agit, idem honor habetur, (ut) in Id damnetur, la nuera la acción de dote, se le tiene la misma
quod facere potest, consideración, para que sea condenado en [o que
puede hacer,
16. [17.] Pon'oNrns libro XVI. (2) ad Sabinuni 16. [17.] Pompo-,;ro; Comentarios ti Sabino, li-
—quia pareittis loeum socer obtinet. bro XVI.—porque el suegro tiene la calidad de as-
cendiente.
17. [18.] PAIJLUS libro VII. ad Sabinum.—Ex 17. [18.] PAULO; Comentarios ti Sabino, libro
diverso si socer ex promissione a manto convenia- VII.—Al contrario, si por una promesa fuera el
tur, solet quacri, art idem el honor habendus sit. suegro demandado por el marido, se suele pregun-
Meratius libris Membranarurn el Proculus seribunt, tar, si se le haya de tener la misma consideración,
hoc iusturn esse. Escriben Neracio, en los libros de los Pergaminos,
y Próculo, que esto es justo.
§ 1,—Item si niulier ex promissione convenia- § 1.—Asimismo, si la mujer fuera demandada
tur, magis placuit, defendendam eam per exce- pon su promesa, pareció mejor que, se haya de de-
ptionem. Jdem et Proculus ait; sicuti, quum socia fender con la excepción. Lo mismo dice también
fujI, dabitur el exceptio, quamvis jure clviii sit Próculo; así como, cuando fué socia, se le dará la
ohligata. excepción, aunque esté obligada por derecho civil.
§ 2.—Si in ludido dotis iudex ignorantia iuris § 2.—Si inducido fi error por ignorancia del de-
lapsus condemnaverit manitum la solidum, Nera- recho, hubiere el juez condenado al marido por la
tius, Sabinus, doli exceptione eum uti -oportere, totalidad en el juicio sobre la dote, dicen Neracio
aiunt, eaque tuturn fore. y Sabino, que debe utilizar él la excepción de do-
lo, y que con ella estará amparado.
18. [19.] PoupoNlus libro XVL (3) ad Sabinum. 18. [19.] PoMPONIo; Comentarios ti Sabino, li-
—Etiam filos muiieris, qui patri heredes extite- bro XVI.—Dice Labeon, que también los hijos de
runt, in id, quod facere possunt, condemnandos la mujer, que quedaron herederos del padre. han
Labeo alt. de ser condenados en lo que pueden hacer.
§ 1.—Licet la dotalibus rebus non solum dolum, § 1.—Aunque respecto fi los bienes dotales pres-
sed el culpam maritus praestet, quum lamen quae- te el marido no solamente el dolo, sino también la
ritur la indicio de dote, an facere possit, dolus culpa, sin embargo, cuando en el juicio sobre la
duntaxal comprehenditur, quia ni reruin ipeius dote se investiga si puede hacer, se comprende so-
administratione non erat ab co culpa exigenda; lamente el dolo, porque en la administración de
quamquam eum dunt.axat dolum el nocere piitern, sus propios bienes no se habla de exigir de él la
si facere non possit, queril propter uxoreni adhi- culpa; aunque yo opinaría, que, si no pudiera ha-
buit, nc ej solidum solveret, non propter quemlibet cer, le perjudicarla solamente el dolo que respecto
allum. Ofilius autetn aiebat, si dolo mariti res do- fi su mujer mostró para no pagarle la totalidad, no
talis interiisset, el alioquin solvendo non esset, respecto fi otro cualquiera. Pero decía Ofihio, que

(1) XXXV., Hal.


jS) XV., ¡ial. (3) XV., Hal.

DIGESTO.—LIBRO XXIV TITULO iii 191

quamvis nihil dolo fecisset, quoinirnis solvendo si por dolo del marido hubiesen perecido los bienes
esset, perinde tamen eiirn damnandurn eius re! dotales, y por otra parte no fuese solvente, aun-
dotalis nomine, in qua dolum fecisset, atque si que nada hubiese hecho con dolo para no ser sol-
doli ehis factum esset, quorninus facore possit. venté, ha de ser condenado por razón de estos bie-
Ceterum si cirea interiturn re¡ dotalis dolus malus nes dotales, en que hubiese obrado con dolo, Jo mis-
et culpa mariti absit, actiones solas, quas eo nomi- mo que si por dolo suyo se hubiese hecho de modo
ne quasi maritus habet, praestandas mulieri, vel- que no pueda hacer. Pero si en la pérdida de lo
uti furti, vel damni iniuriae. bienes dotales no hubiera dolo malo ni culpa del
marido, se han de ceder á la mujer las solas accio-
nes que por tal motivo tiene como marido, por
ejemplo, la de hurto, ó la de dafio con injuria.

19. [20.1 ULPIANUS libro XXXVI. (1) ad Sabi 19. [20.] ULPIANO; Comentarios d Sabino, li-
nurn.—Si mulier diverterit, et iudicio de dote con- bro XXXVI.—Si la mujer se hubiere divorciado,
testalo reversa fuerit la inatrimonium, redinte- y después de contestada la acción de dote hubiere
grato matrimonio exspirat iudicium, et emilia in vuelto al matrimonio, reintegrado el matrimonio,
statu pristino manent. espina el juicio, y todo queda en su primitivo estado.

20. [21] PAULUS libro VII. ad Sabinum.— 20. [21.] PAULO; Comentarios 4 Sabino, Libro
Quamvis irnilier non ja hoc accipiat constante ma- VII.—Aunque la mujer no reciba durante El ma-
trimonio dotem, ut nes alienum solvat, ant prae- trimonio la dote con este objeto, para que pague
dia idonea emat, sed ut liberis ex alio viro egen- una deuda, ó para que compre predios convenien
tibus, aut fratribus, ant parentibus consn!eret, vel tes, sino para que atendiese á hijos necesitados, de
nt eos ex liostibus redimeret, quia insta et honesta otro marido, ó á sus hermanos, 6 á sus padres, ú
causa est, non videtur maJe accipere; et ideo re- para que los rescatase de los enemios, no se con-
cte ej solvitur, idque et in filiafamilias observatur. sidera que la recibe mal, porque es Justa y honesta
la causa; y por esto se le paga bien, y se observa
lo mismo aun respecto á la hija de familia.

21. [22.] ULPIANUS libro III. Eisputatio- 21. [22.] ULPIANO; Disputas, Libro 111.—Pero
num. (2) -Sed et si ideo maritus ex dote expen- también si el marido gasté de la dote para rescatar
dit, ut a lafronibus redimeret Iiecessarias mulieri de los ladrones á personas emparentadas con la mu-
personas, vel nL mulier vinculis vindicct de necee- jer, 6 para que la mujer saque de Ja careel a alguno
sanie suL a!iquem, reputatur el id, quod expen- de sus parientes, se le pone en cuenta lo que se gas-
sum est; sive pare dotis sit, pro ea parte, sive tota té; y si fuera parte de la dote, se extingue Ja ac-
dos sit, actio dotis evan.escit. Et multo magis idem ción de dote respecto de aquella parte, y en tota-
dicendum est, si cocer agat de dote, debere ratio- lidad, si fuera toda la dote. Y con mucha más ra-
nem haber¡ eius, quod in ipsum impensum est, zón se ha de decir Jo mismo, si el suegro ejercitara
sive ipse maritus boc fecit, sive flliae, ut factat, la acción de dote, que se debe tener cuenta de lo
dedit. Sed etsi non pater experiretur, sed post que se gasté en él mismo, ya si esto lo hizo el mismo
mortem ohm fila sola de dote ageret, idem erit marido, ya si le dió á la hija para que lo hiciera.
dicenduxa; quum eniin doli exceptio insit de dote Pero aunque el padre no ejercitase la acción, sino
actioni, ut in ceteris bonae fldei iudiciis, potest que después de su muerte la intentase por la dote
die¡, ut et Celso videtur, inesse huno sumtum su hijá sola, se habrá de decir Jo mismo; porque
actioni de dote, maxime si ex voluntate fihiae fa- siendo inherente ¿1 la acción de dote la excepción
chis sit. de dolo, como en los demás juicios de buena fé,
puede decirse, según también le pareced Celso, que
este gasto vá unido á Ja acción de dote, mayor-
mente si hubiera'sido hecho por voluntad de la hija.
22. [28.] IDEM libro XXXIII. ad F4ictum. - 22. [28.] EL MISMO; Comentario.s al Edicto, li-
Si, quum dotem daret pater vel extraneus pro mu- bro XXXIII.—Si al dar el padre á un extraño la
liere, in unum casum pepigit, vel in divortium, dote por la mujer, pactó para un solo caso, ó para
vol in mortem, dicendum est, in eum casum, in el de divorcio, 6 para el de la muerte, se ha de de-
qnem noii pepigit, esse mulieri actionem. cir, que la mujer tiene la acción en aquel caso para
el que no la pacté.
§ 1.—Si post solutum matrinionium ffliafarnilias § 1.—Si después de disuelto el matrimonio la hi-
citra patis voluntateul exactam communem do- ja de familia consumiese la dote, que les era común,
tem consumat, patri et viva en, et mortua actio cobrada sin la voluntad del padre, así viva como
superest, ut dos ipsi solvatur. Quod ita verum cst, fallecida ella le queda al padre acción para que á
:jrditurae solvatur (3); ceterum si non perdi- él se le pague la dote. Lo que es verdad de este mo-
tiirae, et ex iustis causis soluta sit, non supererit do, si se le pagara á la que la había de perder; pe-
actio, sed mortuo patre nec etiam heredes agent, ro si se le pagana á la que no la habla de perder, y
neo mulier. hubiera sido pagada por justas causas, no queda-
rá acción, sino que muerto el padre, no reclamarán
ni aún sus herederos, ni la mujer.
§ 2.—Si mulior soluto matrimonio egentem reiim § 2.—Si disuelto el matrimonio la mujer recible-

(1) XXXV., HaL Taur. según la escritura origina!; Quod - tolvatur,


() XXXIV. ad edictum, Ha!., onuiel.ae según corrección el códice Fi., Br.

192 DIGETO.—LIBRO XXI: TtTULO 111

dotis per novationem decepta accipiat, nihilominu ra, habiendo sido engaitada por medio de novación,
actio dotis ej manebit. un deudor insolvente de la dote, le quedará, sin
embargo, á ella la acción de dote.
§ 3.—Si pater filia absente de dote egerit, etsi § 3.— Si ausente la hija hubiere ejercitado el pa-
omissa siL de .rato eatisdatio1 filme denegar! debet dre la acción de dote, aunque se haya omitido la
actio, sive patri -heres extiterit, sive in legato tan- caución de ratificación, debe denegarse la acción
tum aceeperit, quantum dotis (1) satis esset. Et á la hija, ya si hubiere quedado heredera del pa-
ita Iulianus pluribus locis seribit, compensanduni dre, ya si hubiere recibido por legado tanto cuanto
el in dotem, quod a patre datur; lucroque elus fuese suficiente para la dote. V as! escribe Juliano
ccdit, si tantum ab en consecuta siL, quantum el en muchos parajes, que se le ha de compensar 4
dotis nomine debeatur a manto, qni patri solvit. ella para la dote lo que se dÉi por el padre; y que
cede en lucro suyo, si de él hubiera conseguido
tanto cuanto por razón de dote se le debiera pon el
marido, que pagó al padre.
§ 4.—Si patri propter condenmatioiiem Romae, § 4.—Si en virtud de condena no le fuera licito
ubi dos petatur, esse non liceat, Mine satis dotis al padre estar en Roma, donde se reclame la dote,
fieri oportet, ita tamen, ut caveat, ratam rem pa- debe satisfacérsele 4 la hija en cuanto 4 la dote,
trem habiturum. pero de modo que dé caución de que el padre rati-
ficará lo hecho.
§ 5.—Bo autem tempore consentire fihiam patri § 5.—Mas la hija debe prestar su consentimien-
oportet, quo lis contestatur. Seeundum hace, si to al padre al tiempo en que es contestada la de-
filia dicat se patri consentire, et ante litis conte- manda. Según esto, si la hija dijera que presta su
stationem mutavenit voluntatem, vel etiam eman- consentimiento 4 su padre,y hubiere cambiado de
cipata siL, frustra pater aget. voluntad antes de la conteitaeión de ha demanda,
ó si también hubiera sido emancipada, inútilmen-
te ejercitará eh padre la acción.
§ 6.—Nec non illud quoque probamus, quod § 6.—Y también aprobamos lo que aprueba La-
Labeo probat, nonnunquam patri denegandam beon, de que á veces se le ha de denegar al padre
actionem, Si tam turpis persona patris sIL, ut ve- la acción, si el padre fuera persona tan torpe que
rendum siL, no acceptam dotem consumat; ideoque se haya de temer que consuma la dote después de
officium ludicis interponenduni est, quatenus et recibida; y que por esto se ha de interponer el minis-
fihiae, et patri competenter consuletur (2). Sed si terio del juez, para que compete ntamente se atien-
latitet filia, no tau patri consentire cogatur, puto da al interés tanto de la hija como del padre. Pero
dan quidem patri actionem, sed causa cognita. si la hija se ocultase, para que no se la obligue 4
Quid enirn, si filia verecunde per absentiam patri prestar su consentimiento 4 tal padre, creo que se
contradicat (3), cur non dicamus, patri non esse le dá ciertamente al padre la acción, pero con co-
dandam actionem? Quodsi is pater sit, ciii omni- nocimiento de causa. Porque, si por vergilenza la
modo consentii'e fihiam decet, hoc est vitae proba- hija contradijese con su ausencia al padre, ¿por
tac, filia levis muliar, vel admodum iuvenis, vel qué no diremos que no se le ha de dar la acción al
nimia circa manitum iion merentein, dicendum est, padre? Peno si el padre fuera tal, que de todos mo-
patri potuus aequiescere Praetorem oportere, da dos le convenga 4 la hija prestarle su consentimien-
reque ei actioneui. to, esto es, do conducta probada, y la hija fuese
mujer ligera, ó muy jóven, ó demasiado afecta 4
marido que no lo mereciera, se ha de decir, que el
Pretor debe asentir más bien 4 favor del padre, y
darle 4 él la acción.
§ 7.—Si manitus ve¡ uxor constante matrimonio § 7.—Si durante el matrimonio hubiere comen-
furere coeperint, quid faeiendum siL, tractamus; zado 4 estar loco el marido ó h' mujer, examine-
et ilud quidem dubio piocul observatur, eam per- mos qué se haya de hacer; y 4 la verdad, sin duda
sonam, quae furore detenta est, quia sensum non alguna se observa, que la persona que está poseida
habet, nuntium mittern non posse; an autem ha de locura, porque no tiene juicio, no puede enviar
repudianda cst, considerandum est. Et si quidem mensaje de repudio; pero se ha de considerar si ella
iutcrvallum furor habeat, val perpetuus quidcm puede ser repudiada. Y si verdaderamente tuviera
morbus est, tamen ferendus his, qni circa eam intervalos la locura, ó si ciertamente es perpétua
sunt, tune iiullo modo oportet dirimí matrimo- la enfermedad, pero es tolerable para los que es-
nium; sciente ea persona, quac, quum compos tán cerca de ella, en este caso de ningún modo con-
mentís esset, et ita furenti, qucmadinodum divi- viene que se disuelva el matrimonio; y si sa-
mus, nuntium miserit, culpa sua nuptias esse di biéndolo la persona que estando sana de juicio hu-
remtas. Quid enim tam humanum est, quam ut (4) biere enviado mensaje de repudio 4 la que estaba
fortuitis casibus muhieris manitum, vel uxorem loca, así como liemos dicho, las nupcias quedan di-
viri participem esse? Sin autem tautus furor ast, sueltas por su culpa. Porque ¿qué cosa hay tan hu-
ita ferox, ita perniciosas, nL sanitatis nulla spes mana co'no que el marido sea participe en los ca-
supersit, circa ministros terribilis, et forsitan alte- sos fortuitos de la mujer, ó la mujer en los del ma-
ra persona (5) vel propter saevitiam furoris, vel nido? Pero si la locura es tanta, tau feroz y tan
quia liberos non habet, pro creandac sobolis cupi- perniciosa, que no quede esperanza alguna de cu-
dine Lenta est (6), licentia cnt compoti metitis per- ración, y es temible para tos sirvientes, y acaso la
sonae furenti nuntium mittere, ut nullius culpa otra persona está tentada del deseo de procrear des-

(1) doti, HaZ (4) ut, omienki HaZ. Vulg.


(2) conu1atur, HaZ. Vuhj 15) velit, inserta HaZ.
(3) Taur. al ,I4rgsn; eondicat, en el tero. (6) dirlmere (en iUa4- e e3t), ¡ial,

DIGESTO.—LIBRO XXIV: TÍTULO UI 193

videatur esse matrimonium dissolutum, neque iii cendencia, ó por causa de la sevicia de la locura, 6
damnum alterutra pars incidat. porque no tiene hijos, tendrá facultad la que esté
sana de juicio para enviar mensage de repudio fi
la persona loca, de suerte que se considere que el
matrimonio se disolvió sin culpa de ninguna, y ni
una ni otra parte incurra en daño.
§ 8.—Sin autem in saevissirno furore mullere § 8.—Mas si poseida la mujer de frenética locu-
coiistituta rnaritiis dirirnere qnidern rnatrinionium ra, el marido no quiero ciertamente por malicia
calliditate non vult, spernit autem infelicitateni disolver el matrimonio, pero desprecia la infelici-
uxoris, et non ad eam flectitur, nullamque ci cern- dad de su mujer, y no se compadece de ella, y es
petentem euram inferre rnanifestissirnus est, sed evidente que no le presta ningún auxilio conve-
abutitur dote (1), time Iicentiamhabeat vel cara- niente1 sino que abusa de la dote, en este caso ten-
tor furiosae, ve] cognati adire iudicern competen- gan facultad 6 el curador de la loca, 6 sus cogna-
tem, quatenus necessitas imponatur manto, omneni dos, para presentarse al juez competente, fi fin de
taleni mulienis sustentationern sufferre, et alimen- que se imponga al marido la necesidad de proveer
ta praestare, et medicinae cine (2) sucurrere, et fi todo este sustento de la mujer, de prestarle ali-
nihil praeterrnittere (3), quae 4) manitum uxori mentos, de atender fi las medicinas de la misma, y
afferre decet secmldum dotis quantitatem. Sin de no olvidar nada de lo que es decoroso que el
vero dotem ita diesIpaturus ita (5) manifestus marido preste fi su mujer conforme fi la cuantia de
est, nt non horninem frugi oportet, time dotem la dote. Mas si es evidente que ha de disipar la do-
sequestrari, quatenus ex ea mulier eompetens ha- te, de modo que no conviene fi hombre moderado,
beat solatium una cuin sua familia, pactis videli- en este caso se secuestra la dote, fi fin de que con
cet dotalibus, qnae inter eos ab initio nuptiaruni ella tenga la mujer juntamente con su familia los
mita fuerint, in suo statu diirantibus, et alterius competentes recursos, permaneciendo por supues-
exspectantrbus sanitatem aut (6) mortis eventum. to en su propio estado los pactos dotales, que entre
ellos se hubieren hecho al principio, y esperando
la curación ó la muerte de uno.
§ 9.—Item pater furiosae utiliter intendere, sibi § 9.—Asimismo, el padre de la loca puede recla-
fihiaeve suae reddi dotem, potest; quamvis enim mar útilmente que fi él 6 fi su hija se le devuelva
furiosa nuntiurn mittere non possit, patrem tamen la dote; porque aunque la loca no pueda enviar
eius posee certum est (7). mensaje de repudio, es sin embargo cierto que
puede enviarlo su padre.
§ 10.—Si soluto matrimonio pater funiosus sit, § 10.—Si disuelto el matrimonio estuviera loco
curator eius voluntate fihiae dotem petere potenit; el padre, su curador podrá pedir la dote con la vo-
ant si curatoris copia non sit, agere filiae penit- luntad de la hija; ó si no hubiera posibilidad de cu-
tendum erit, caverique oportebit de rato (8), rador, se le habrá de permitir fi la hija que ejerci-
te la acción, y deberá darse caución de ratificación.
§ 11.—Item dceernendum est, et si ab hostibus § 11. - Igualmente se ha de determinar, que,
captus sit pater, puellae dandam actionem de dote también si el padre hubiera sido cogido por los ene-
repetenda. migos, se le ha de dar acción fi la hija para recla-
mar la dote.
§ 12.—Tranegrediamur mine ad hunc artieulum, § 12.—Pasemos ahora fi este otro punto, para
ut quaeramu, adversus quos eompetit de dote que preguntemos, ¿contra quienes competela acción
actio? Et adversus ipsum maritum competere, pa- de dote? Y es evidente que compete contra el mis-
1am e.st, sive ipsi dos data sit, sive alii ex volunta- mo marido, ya si fi él mismo hubiera sido dada la
te mariti, ve] subecto inri chis, ve! non subiecto. dote, ya si fi otro por voluntad del marido, esté 6
Sed si fihiusfamilias sit maritus, et dos socero data no sujeto fi la potestad de él. Pero si el marido fue-
sit, adversus socerum agetur. Plane si filio data ra hijo de familia, y la dote hubiera sido dada al
sit, si quideni meen soceri, adhuc absolute cocer suegro, contra el suegro se ejercitará la acción.
tenebitur. Quodsi filio data sit non iussu patrie, Pero si hubiera sido dada al hijo, si verdaderamen-
Sabinus et Cassius respondernnt, nihilominus eum te lo fué por mandato del suegro, aún estará obli-
patre agi oportere; videri enim ad eum pervenis- gado el suegro absolutamente. Mas si hubiera sido
se dotem, penes quem et peculiurn; sufficit autem dada al hijo no por mandato del padre, respondie-
ad Id darnnandum (9), quod est in peculio, vel si ron Sabino y Cassio, que sin embargo la acción de-
quid in rem patrie versum esi. Sin autem socero bf a ejercitarse contra el padre; porque se conside-
dotem dederit, cum ms'ito non poterit experiri, ra que la dote fiié fi poder de aquel en quien está
nisi patri herce extiterit. el peculio; pero basta que haya de ser condenado
hasta lo que hay en el peculio, 6 hasta lo que se
convirtió en provecho del padre. Pero si la dote se
la hubiere dado al suegro, no se podrá ejercitar
contra el marido la acción, sino si hubiere quedado
heredero del padre.
§ 13.—Si mulier in conditione mariti erraverit, § 13.—Si la mujer hubiere errado en cuanto fi la
putaveritque osee liberum, quum servus esset, condición de su marido, y hubiere creido que era
concedi oportet quasi pnivilegiurn in bonis vini libre, siendo esclavo, debe concedérsele fi la mujer

(1) HaZ. Vuiçj.; dotem, el códice Pl. (5) Br. considera itapaZ abra superflua; pero no Taur.
(2) medicina ei, HaZ. (8) Br.; et, Taur.
(3) Según conjelara Dr.; prnetermitte, la escritura origi- (7) Álgunos omiten este 4. 9.
nal; praetermitti. Taur. según Corrección del códice A. (S Taur. según la escritura original; Si sol. - rato, omíte-
(4) Taur. según ¿a escritura original; quorum, antigua co- las según corrección el códice Pl., Br.
rrección del códice Pl., Br. 1 (9) eum damnari (en lugar de. damnandum, Hal.
TOMO II-.- 25

194 I)tG'VO.—L1BIW xxiv: TÍTULO III

mulieri, videlicet itt, si sint et al!¡ creditores, liaec un casi privilegio en los bienes del marido, fi saber
praeferatiir circa de peculio actionen*, et si forte para que si hubiera también otros acreedores, sea
domino aliquid debeat servus, non praeferatur ella preferida en cuanto fi la acción de peculio, y
mulier, nisi in his tanlum rebus, quae vel ¡u si acaso un esclavo debiera alguna cosa fi su señor,
dote (1) datae sunt, vol ex dote comparatae, qua- no sea preferida la mujer, sino solamente en apio-
si et hae dotales sint. has cosas que fueron dadas en dote, ó se compraron
con la dote, como si también estas fueran dotales.

28. 1:24.1 PAULUS libro XXXVI. ad Edictum (2). 23. [24.] PAuLO; Comentarios al Edicto, libro
—Et si quid in eam dotem impdnsum est, nec a XXX VI.—Y si algo se gastó para la dote, y no fue-
mullere reddetur, per doli mal¡ exeeptioneni ser- re restituido por la mujer, se retendrá por la ex-
vabitur. cepción de dolo malo.
24. [25.] IJLPIANUS libro XXXIII. ad Ecu- 24. [25.] ULPIANO; Comentarios al Edicto, li-
clum (3).—Si constante matrimonio propter ino bro Xliii I.—Si durante el matrimonio quisiera
piam mariti mulier agere volet, unde exactionem la mujer ejercitar la acción por causa de la pobre-
dotis initium accipere ponamus? Et constat, exin- za del marido, ¿dónde fijaremos que toma principio
de dotis exactionem competere, ex quo evidentis- la exacción de la dote? Y consta que compete la
sime apparuerit, niariti facultates ad dotis exa- exacción de la dote desde que evidentisimamente
etioneni non suflicere, apareciere que no bastan los bienes del marido pa-
ra la exacción de la dote.
§ 1.—Si exheredato manto mulier agat (4, ma- § 1.—Si habiendo sido desheredado el marido la
gis cst, lit ex dio adits petris herditatis iniptat ioujer ejercitárs la acción, es ns cierto que o-
i, ifflij Xa4IO. luienza para ella is e•xacció] de la dote deqdp si
Ijs en que fué adida la herencia del padrs.
§ 2.-4,uoiies j uLid-il sa.iidandu iii -j de. .!l1I e--Siempre que se ha de dar fianza á la m-r
tkone dotis post certuni tenipus si niari6u satis- sobre pago de la dote después de cierto tiempo, si
dare non posait, tunc deduelo comnodo (5) tein- el marido no pudiera dar la fianza, deducido el be-
polis, condemnatio residui repraesentatur; sed si, neficio del tiempo, se paga anticipadaineilte la con-
quuni maritus satisdare P0550t, noliet, lii solidum deita del resto; pero si pudiendo dar el marido la
eum condemnanduni Mema ait, non habita ratioue fianza, no quisiera, dice Mema que ha de ser él con-
comniodi temporis. Judicis igitur offlcio eonvenit, denado pon el todo, sin haberse tenido cuenta del
ut aut satisdatione interposita absolvat marituni, beneficio del tiempo. A$i, pires, compete al miiiis-
aul habita ratione conipeusatioiiis (&) eum con- teno del juez, ó absolver a.l manido habiéndose iii-
demnet, quod quidem hodie magis usurpatui; nec terpuesto la fianza, ó condenarlo tenida cuenta de
ferenda est mulier, si dicat, magia se velle dilatio- la compensación, que es ciertamente lo que hoy
nem pati, quam in repraesentatione deductionem. más se practica; y no ha de ser atendida la mujer,
si dijera, que ella prefiere tolerar la dilación más
bien que la deducción en el pago anticipado.
§ 3.—Sive autem mariti, sive uxoris periculo §3.—Mas ya si la dote estuvo fi riesgo del meti-
dos fuit, nihilominus legitimo tenLpore debel sol- do, ya si al de la mujer, esto no obstante, debe pa-
yere mantua. garla el marido en el término legal.
§ 4.—Si vir voluntato mulieris servos dotales § 4.—Pero si con voluntad (le la mujer hubiere
manumiserit, si quidem donare ci mulier voluit, manumitido el marido los esclavos dotales, si ver-
nec de libertatis causa impositis el praestandis daderamente quiso la mujer hacerle donación, no
tenebitur; quodsi negotium inter eos (7) gestum estará obligado fi prestarle á ella lo que les impuso
est, utique tenebitur, ut offlcio iudicis caveat, re por causa de la libertad; mas si entre ellos hubo
stituturunt se mulieri quidquid id eum ex bonis una gestión de negocio, estará ciertamente obliga-
Rberti, vol ex obligatlone pervenisset (8). do, de suerte que por ministerio del juez dé cau-
ción de que habrá de restituir fi la mujer cualquie-
ra cosa que fi poder de él hubiese ido de los bienes
del liberto, é en virtud de obligación.
§ .—Si mantua saevus lii servos dotales fujI, § 5.—Si el marido fué cruel para los esclavos de
videndum, an de hoc possit convenid. EL si qui- la dote, se ha de ver, si podrá ser demandado por
dem tantum in servos uxoris saevus fuit, consta.t esto. Y si verdaderamente fué cruel solo con los
eum teneni hoc nomine, si vero el in suos est na- esclavos de la mujer, consta que se obliga p01 esta
tura taus, adhue dicenduni est, immoderatam eius causa, pero si también con los suyos es de tal na-
saevitam hoc iudjeio cotrceitdam; qua.nivis enim turaleza, aún se ha de decir que ha de ser repri-
4iligentiam uxor eam dernum ab co exigat, quam, mida en este juicio su inmoderada sevicia; porque
rebus suis exhibel (9), nec plus possit, attamen aunque la mujer exija de él solamente aquella di-
sacvitia, quae in proptlis culpanda est, in alienis ligencia que pone en sus propias cosas, y 110 pue-
corcenda est, hoc est in dotalibus (10). da exigirle más, sin embargo, la sevicia, que es
culpable sobre los esclavos propios, ha de ser casti-
gada respecto á los ajenos, esto es, fi los dotales.
§ 6.—Si uxor viri rem commodavenit, caque § 6.—Si la mujer hubiere dado en comodato uii.'i
peniertt, videndum, an compensationem hoc nomi- cosa del marido, y esta hubiere perecido, se ha de

(11 dotein, ¡lcd. Yulg. (5) repraosontatioiil8, ¡Ial.


() Vii. ad Saiinmn, ¡fol. (7) ab eo, Ha 1.
(3) XXXV. ad Sabiuu,n, ¡lot. (8) Alganos ono ten este 9 . 4.
(4) do dote, inserta la Volg. 9) ¡ial. Vulq.; exiget, el códice PL
() mcdii, iecrta la Vuig. (10) hoc est iii clotaliJiUS, OMÍtelaS Hí,.l.

DIGESTO.—LIBRO XXIV: TÍTULO III 195

nc pati possit. t puto, si quidem prohibuit eam ver, si por tal motivopueda admitir compensación.
maritus cornmGdare, statim deductionem fien, si Y opino, que si verdad&amente le prohibió el ma-
vero non prohibuit eam commodare, arbitrio mdi- nido que la diese en comodato, se hace desde luego
cis modieum tempus ej indulgeri cautionern prae- la deducción, pero que si no le prohibió darla en
benti. comodato, se le concede á arbitrio del juez un mo-
derado término para que dé caución.
§ 7.—Si bona mulieris pro parte sint publicata, § 7.—Si se hubieran confiscado parte de los bie-
superest mulieri reliquae partís dotis exactio; plus nes de la mujer, le queda á la mujer la exacción de
puto, et si post litem centestatam publicata sit pro le otra parte de la dote; creo más, que si después
parte dos, sufficiet arbitrium ludicis ad partis con- de contestada la demanda hubiera sido confiscada
demnationem faciendani. Quodsi tota dos publica- parte de la dote, bastará el arbitrio del juez para
ta sit, exspirabit iudicium. hacer la condenación respecto de la otra parte. Pe-
ro si hubiera sido confiscada toda la dote, se extin-
guirá la acción.

25. [26.] PAÜLUS libro XXX VI. ad Edi- 25. (26.) PAULO; Comentarios al Edicto, libro
ctum (1).—Si fihiofamilias dos data sit iuiussu pa- .XXXVI.—Si al hijo de familia le hubiera sido da-
tris, de peculio quidem agetur, sed sive propter da la dote sin mandato del padre, se ejercitará
impensas a filiofamilias factas (2), sive propter res ciertamente la acción de peculio, mas ya por los
donatas a lillo, vel amotas ab uxore res peculiares, gastos hechos por el lujo de familia, ya por las co-
hee ipso, quod habet actiouem pater ex persona sas donadas por el hijo, ó por las cosas del peculio
fui, maius peeulium fit; et sic totum est praestan- amovidas por la mujer, por lo mismo que el padre
dum mulieri, quod est in peculio, quia (3) adhuc tiene acción por la persona del hijo, se hace mayor
sit, quod uxori debeatur. el peculio; y de este modo, se ha de entregar fi la
mujer todo lo que hay en el peculio, si aún exista
lo que se deba fi la mujer.
§ 1.—Manitum ja reddenda dote de dolo malo et § 1.—Conviene que para la restitución de la do-
culpa cayere oportet; quodsi dolo malo feeerit, te el marido dé caución de dolo malo y de culpa;
quominus restituere possit, damnandum eum, pero si con dolo malo hubiere hecho de modo que
quanti mulier in litem iuraverit, quia in'i'itis nobis no pueda restituirla, ha de ser condenado en tanto
res nostras alius retinere non debeat. cuanto la mujer hubiere jurado para el litigio, por-
que contra nuestra voluntad no debe retener otro
nuestras cosas.
§ 2.—Si post divortium res dotales deteriores § 2.—Si después del divorcio hubieran sido dete-
factae sin¡, et vir ja reddenda dote moram fecerit, riorados los bienes dotales, y el marido hubiera si-
onnnimodo detrirnentum ipse praestabit. do moroso al devolver la dote, respónderfi él del
quebranto en todos los casos.
§ 3.—Si qui dotalium servorum in fuga erunt, § 3.—Si algunos esclavos dotales anduvieren fu-
e avere debebit maritus, se eos viri boni arbitratu gitivos, deberá dar caución el marido de que los
persecuturum et restitnturnm. perseguirá ylos restituirá d. arbitrio de buen varón.
§ 4.—Si vir m quinquennium (4) loeaverit fun- § 4.—Si el marido hubiere dado en arrendamien-
dum, et post primum forte annum divortium in- to un fundo por un quinquenio, y acaso después
tervenerit, Sabinus ait, non alias fundum mullen del primer año sobreviniere el divorcio, dice Sabi-
reddi oportere, quam si caverit, si quid praeter no, que no debe devolverse el fundo fi la mujer de
unius aun¡ locatioaem mantas damnatus sit, id otro modo, que si hubiere dado caución de que si el
a (5) se praestitum iri; sed et mulieri cavendum, marido fuese condenado fi alguna cosa además del
quidquid praeter pnimum annum ex locatione vir arrendamiento de un año, esto será abonado por
consecutus fuerit, se el restituturum. ella; pero también á la mujer se le ha de dar cau-
ción de que si el marido hubiere percibido alguna
cosa además de la primera anualidad del arrenda-
miento, él se la habrá de restituir.

26. [27.] Inxa libro XXXVII. (6) ad Edictum. 26. [27.] Ei sismo; Comentarios al Edicto, li-
—Semel mora facta si servum dotalem postea offe- bro XXX VII. —Si una vez causada la mora, la mu-
rente manito m.ulier accipere nolucrit, et ita is de- jer no hubiere querido recibir después el esclavo
cessenit, non debebit pretium eius inanitus, ve] dota], ofreciéndoselo su marido, y as¡ las cosas
heres cine, ne daumum sentiat, quod postea offe- aquel hubiere fallecido, el marido, ó su heredero,
rente ea mulier accipere iioluit. no deberá su precio, ni sufrirá quebranto, porque
al ofrecérselo después él nolo quisorecibirla. mujer.

27. (28.) GAlus libro XI. ad Edictum provin- 27 [28.] GAYO; Comentarios al Edicto provin-
ciale (7).—Si post ciivirtium mortua muliere heres cial, libro XI.—Si después del divorcio, habiendo
eius eum viro parenteve cias agat, eadem viden- fallecido la mujer, su heredero ejercitara la acción
tunde restituenda dote intervenire, quae ipsa mu- contra el marido 6 contra el padre de este, se con-
liere agente observan solent. sidera que respecto fi la restitución de la dote se
aplican las mismas reglas que suelen observarse
cuando la misma mujer ejercita la acción.

(1) VII. ad Babinuin, Mal.


(2) agctur, adiciona la Vulg. (5) Sephn ; a, ordtela el cddcs Pl.
(5) ¡nodo (en lugar de quin), HaZ. (0) XXXV., HaZ.
(4 JIí,l.; quinquennio, el códice F. (7) Pmpouiuió libro XV. ad Sahi,ium, fiel.

196 DIGESTO.—LIBRO XXIV: TITULO III

28. [29.] U L P I A N U S libro 1. Institulionurn.—. 28. [29.] ULPIANO; Instituta, libro I...—Se con-
Encere posse maritus etiam id videtur, quod a mu- sidera que el marido puede pagar también lo que
liere coiisequi potest, scilicet si iam ej aliquid ab- puede conseguir de la mujer, á saber, si ya á él le
sit, quod pro muliere aliquid expendit, vel manda- faltara algo porque gastó alguna cosa por su mu-
to eme praestitit; ceterum si nondum ci abcst, jer, ó la pagó por su mandato; pero si aún no le
utputa sub conditione est obligatus, non dum vide- falta, como si se obligó bajo condición, no se con-
tur facere posee. sidera todavía que puede pagar.
29. [80.] IDEM libro III. (1) Dispulatiowum;.— 29. [30.] EL MISMO; Disputas, libro III. —Siem-
Quoties pater dotem dat, et stipulatur, ita deniuni pre que el padre df la dote, y estipula, transfiere
in suam personam de dote actionem transfert, si á su persona fa acción de dote, solamente si estipu-
ex •contincnti stipuletur; eeterum si interposito lase inmediatamente; pero si quisiera estipular ha-
tempore etipulari velit, non nisi consentiente filia biendo mediado tiempo, no podrá sino consintién-
poterit, quamvis in potestate cii, quia deteriorem dolo la hija, aunque esté bajo su potestad, porque
eonditionem in dote fihiae facere non potest, nisi no puede hacer peor para la hija su condición en
eonsentiat. Plane si ante nuptias doteni dederit, la dote, si ella no lo consintiera. Pero si hubiere
poterit ex intervallo, ante nuptias lamen, el citra dado la dote antes de las nupcias, podrá estipular
voluntatem quo que filme etipulari. después de algún intervalo, pero antes de las nup-
cias, y también sin la voluntad de ha hija.
§ 1.—Si quis pro nruliere dotem dederit, conve- § 1.—Si alguno hubiere dado dote por la mujer,
neritque, ut quoquo modo diremto matrimonio ipsi Y hubiere convenido que disuelto de cualquier mo-
solveretur, postea maritus uxori doteni solveril, do el matrimonio le fuese pagada é. él mismo, y
rectiscime dicetur, exaetionemuihulominus el, qui después el marido hubiere pagado la doto á la mu-
dedit, contra maritum competere. jer, con muchísima razónse dirá, que,no obstante,
le compete al que la dió el derecho de exigirla del
marido.

30. [31.] IurLANtrs libro XVI. Digestoruni.— 30. [81.J JULIANO; Digesto, libro XVI...-No se
Nupta non impeditur, quominus cnm priore man- prohibe que la mujer casada ejercite la acción, de
to de dote experiatur. dote Contra su anterior marido.
§ 1.—Quoties culpa viri accjdit, nc dos a socero, § 1.—Siempre que por culpa del marido aconte-
ant a quolibel alio, qui mulieris nomine promise- ce que no se exija la dote al suegro, ó á otro cual-
rat, exigeretur, si ant in matrimonio filia doces- quiera, que la habla prometido á nombre de la mu-
serit, ant materfamilias facta eum, qui dotem re- jer, si la hija falleciere durante el matrimonio, ó
promiserat, heredem intitaenit, satis constat, nihil hecha madre de familia hubiere instituido herede-
amplius virum praestare debere, quam nl eos obhi- ro á aquel que habla prometido la dote, es bastan-
gatione hiberet. te sabido que el marido no debe estar obligado á
nada más que á librarlos de la obligación.

81, [32.] IDEM libro XVIII. (2) Digestorum.— 31. [32.] EL MISMO; Digesto, libro XVIII.—Si
Si manto publico indicio damnato pare aliqua bo- condenado el marido en juicio público fuera con-
norum eme publicetur, fiscos ereditoribus eius fiscada alguna parte de sus bienes, el fleco tiene
satisfacere neeesse habet, mier quos uxor quo- necesidad de satisfacer á los acreedores de aquel.
que est. entre los cuales se halla también la mujer.
§ 1.—Si palor, quum ducenta filme suae nomi- § 1.—Si habiendo prometido el padre doscientos
ne dotis gratia promisisset, padua fuenit, nc am- en nombre de su hija por razón de dote, hubiere
plias quam centurn a se peterentur, ci soluto ma- pactado, que no se he pidiesen más de ciento, y di-
trimonio egerit, centum, de quibus convenit, no suelto el matrimonio ejercitare ha acción, no se en-
peterentur, ncc intehiguntur dotis eme. Quodsi tiende que son de la dote los ciento respecto de los
mortuo paIre eum herede Mus maritus agere coe- que se convino que no se pidiesen. Pero si, muerto
penit, ista quoque pecunia in dote cnt. el padre, el marido hubiere comenzado á ejercitar
contra su heredero la acción, estará también en la
dote esta cantidad.
§ 2.—Si 'voluntate Mine procurator a patre da- § 2.—Si el procurador nombrado por el padre
tus litem de dote contestatus fuenit, et re secun- con la voluntad de la hija hubiere contestado la de-
dum eum iudicata pater decesserit, iudicati actio- manda sobre ha dote, y el padre hubiere fallecido
nem filiae potius, quam hei-edibus patrie dan habiendo sido fallado á su favor el juicio, conven-
oportebit. drá que se dé la acción de cosa juzgada más bien
la hija que á los herederos del padre
§ 3.—Quam patri dos dala esset, et ci filias ex § 3.—Cuando la dote hubiese sido dada al padre,
aliqua parte herce sub conditione institutus fue- y el hijo hubiere sido instituido su heredero de al-
nt, et pendente conditione coheredes Mus dotem guna parte, bajo condición, y pendiente la condi-
pro sua portione mulieri solverint, hoc minus films ción sus coherederos le hubieron pagado f la mu-
ex dote praestare debebit, quoniam uullarn actio- jer la dote con arreglo á su porción, el hijo deberá
nem elus pecuniae recuperandae gratia adversas pagar esto menos por razón de ha dote, porque no
coheredes habet. tiene contra los coherederos acción a1una para re-
cuperar este dinero.
§ 4.—Si fundum dotalem rccepisset mullen non § 4. --Si la mujer hubiese recibido el fundo dotal
habita ratione fructuum pro pontione auni, quo no habiéndose tenido cuenta do los frutos por la

(1) VII., Hal. (e) XVII., Hl.



DIGESTO.—LIBRO XXIV: TITULO ni 197

nupta non fuisset, nihilominus de dote agere po- parte del año que no hubiese estado casada, puede
test, quia minorem dotem recepisset; hoc enim ad sin embargo ejercitar la acción de dote, porque ha-
dotis augrnentum pertinet quemadmodum si par- brin recibido aminorada la dote; porque esto per-
tuin anelilarum non recepisset, ant legata, vel he tenece al aumento de la dote, á la manera que si
reditates, quae post divortiurn per serves dotales no hubiese recibido el parto de las esclavas, ó le-
aequisitae manto fuissent. gados, ó herencias, que después del divorcio hu-
biesen sido adquiridas para el marido por los es-
clavos dotales.

32. [33.] IDEM libro II. ad Urseiuni Fero- 32. [83.] EL MISMO; Comentarios á Urseyo Fe-
cern (1).—Si prior inaritus posteriori dotis nomine rox, libro 11.—Si el primer marido, como deudor
tanquam debitor mulieris dotem prorniserit, non de la mujer fi titulo de dote, hubiere prometido la
plus, quam lii, quod facere possit, dotis futu- dote al segundo, no habrá de ser de la dote más
mm esse. que lo que pueda pagar.

33. [34.] APRICANUS libro VII. (2) Qu.aestio- 88. [34.] AFIUcAN0; Cuestiones, libro VII.—
nurn.—Qnae dotis nomine certam pecuniam pro- Una mujer que habla prometido fi titulo de dote
miserat, quosdam adhibuerat, qui stipularentur, cierta cantidad, habla presentado fi unos para que
partem dotis distmaeto matrimonio sibi solvi, ea estipulasen, que disuelto el matrimonio se les pa-
nulla data dote obierat eodem ujarito siio herede gase fi ellos parte de la dote, y no habiendo. entre-
relicto, is damnosam hereditatem eius adierat; ni- gado dote alguna habla ella fallecido habiendo de-
hilominus stipulatoribus tenebitur, quoniam ade- jado por heredero suyo fi su mismo marido, y éste
undo hereditatem debitricis intelligeretur seciun habla adido su herencia onerosa; esto no obstante,
pensasse (3), nec ad rem pertinere, quod solvendo estará obligado fi favor de los estipuladores, por-
non esset hereditas, quando ceteris etiarn credito- que se entenderla que al adir la herencia de la deu-
nibus teneatur. dora hizo compensación consigo mismo, y no im-
porta al caso que la herencia no fuese solvente,
como quiera que también esté obligado fi favor de
los demás acreedores.

34. [85.] IDEM Libro VIII. (4) Quaestionum.— 84. [35.] EL MISMO; Cuestiones, libro VIII.—
Tilia divoi-tium a Seio fecit; liane Titius ja sua Ticia se divorcié de Seyo; Tieio dice que ella está
potestate esse dieit, et dotem sibi reddi postulat; bajo su potestad, y pide que fi él se le devuelva la
ipsa se inatremfamilias dicit, et de dote agere vult; dote.; ella niega que es madre de familia, y quiere
quaesitnm est, quae partes iudicis sint? Respondi, ejercitar la acción de dote; se preguntó, ¿cuales
patri, nisi probet, fihiam non solum fu sua potesta- sean los deberes del juez? Respondí, que al padre
te esse, sed etiam eonsentire sibi, denegandam se le debía denegar la acción, sino probara, no so
actionein, sicuti denegaretur, etiarnsi eonstaret, lamente que la hija estaba bajo su potestad, sino
earn in potestate esse. también que le prestaba su consentimiento, como
se le denegaría, aunque constase que ella estaba
bajo su potestad.

36. [38] MARCIANUS (5) Libro X. Institutio- 35. [86.] MARCIANo; Instituía, libro X.—La li-
num..—Liberta, quae voluntate patroni discessit, berta que se divorcié del patrono con la voluntad
de dote eum co agere potest, quam ei dediL de él, puede ejercitar contra éste acción por la do-
te que le dió.

36. [37.] PÁTJLUS libro IL de adulzleriis.— Si 36. [37.1 PAULO; De los adulterios, libro II.—
maritus minv:s facere potest, et dos pubtieata sil, Si el marido puede pagar menos, y hubiera sido
in id, quod facere potest, fisco maritus condemnan- confiscada la dote, el marido ha de ser condenado
dus est, ne in perniciem mariti mulier punita Sit. fi favor del fisco en lo que puede satisfacer, fi fin
de que la mujer no haya sido castigada para ruina
del marido.

37. [38.] ULPIANUS libro II. Responsorum.— 37. [38.] U.LPIA1O; Respuestas, libro 11.—Se
Dotem voluntate filme videri patrem recepisse, considera que el padre recibió la dote con la vo-
quum causas contradicendi ci filia non haberet, luntad de la hija, cuando la hija no tuviese causas
maxime quum ab eo postea ampliore swnina do- para contradecirle, mayormente cuando después
tata sit. haya sido dotada por él con mayor suma.

88. [39.] MARCNLLUS (6) libro singuia;i Re- 38. (39.] MARCELO; Respuestas, libro único—
sponsornm.. - Lucius Titius, quum esset fihiusfami- Lucio 'I'icio, siendo hijo de familia tomé por mujer
has, voluntate patrie uxorem Maeviam duxit, et fi Mona con la voluntad de su padre, y su padre
dotem pater accepit; Maevia Titio repudium mi- recibió la dote; Mevia envió A Ticio el repudio; des-
Sitj postea pater repudiati absente filio eponsalia pués el padre del repudiado, estando ausente su
eum cadem (7) nomine fui mil fecit; Maevia dein- hijo, contrajo esponsales con la misma en nombre
de repudium sponsalibus misil, atque ita alil nu- de su hijo; Mevia envió luego el repudio de los es-

(1) ex Minutio (en lugar de ad Urselum Yeroeem), Jlai. (5) Papinlanus, HaZ.
(2) IV., Hai. (6) Taxtr. según corrección del códice Pl.; Marcianus, la
(2) Be compensasen, HaZ. escriiura original, Br.
(4) Vii., HaZ. (7) HaZ. Vuig.; eum ea de, el códice Pl.

198 DIGESTO.—LIBRO XXIV TtTüro III

psit; quacro, si Maevia ngat (1) cum Lucio Titio pousales, y así se casó con otro; pregunto, si Me-
quondani manto et a patre herede relicto de dote, vi ejercitara la acción de dote contra Lucio Ticio,
et pro betur culpa niulieris matrinioniuni disgolu- que fué su marido, y que habla sido dejado herede-
tum, an possit manitus propter culpani mulieris ro por su padre, y se probara que el matrimonio se
dotem retinere? Marcellus respondit, etiamsL ut disolvió por culpa de la mujer, ¿podría acaso el ma-
heres institutus a patre Titius conveniretur, ta- rido retener la dote por la culpa de la mujer? Mar-
men, si sponsalihus non consensisset, culpam mu- celo respondió, que aunque Ticio fuese demanda-
lienis mulctandam esse. do como heredero instituido por su padre, esto no
obstante, si no hubiese consentido en los esponsa-
les, habla de ser castigada la culpa de la mujer.

39. [40.] PAPINL&NUS libro XI. (2) Quae4io- 39. [40.] PAPINIANO; Cuestiones, libro XI.—
num.—Viro atque uxore mores inviceni accusan- Habiéndose acusado miltuaniente el marido y la
tibus causam repudii dedisse utrumque pronun- mujer por sus costumbres, se fallé que ambos die-
tiatum est; id ita aceipi debet ut ea lege, quam ron causa para el repudio; esto debe entenderse de
ambo contemserunt, neuter vindiceur, paria enim modo, que ninguno de los dos sea vindicado por la
deijeta mutua pensatione dissolvuntur. ley que ambos despreciaron, porque los delitos
iguales se extinguen por la mlitua compensación.
40. [41] IDEM libro XXVIII. (3) Quaestionurn. 40. E41.1 EL MISMO; Cuestiones, libro XX VIII.—
—Post dotem datam et niiptias contractas stipula- Dospués de dada la dote y de contraidas las nupcias,
tus est pater (4) filiae voluntate, divortio facto do- estipulé el padre con la voluntad de la hija, que
tem dan; si conditio atipulationis impleatiir, et verificado el divorcio se lo diese la dote; si se cum-
postea filia sine libenis decesserit, non cnt upe' pliera la condición de la estipulación, y después la
diendus pater, quominus ex stipulatu agat, viva hija hubiere fallecido sin hijos, no se le habrá de
autem fija si agere vult, exceptione summoven- impedir al padre que ejercite la acción de lo esti-
dus eril. (5) pulado, pero si quiere ejercitarla viviendo la hija,
habrá de ser repelido con la excepción.
41. [42.] IDEM libro XXX VII. Quaestionum (6). 41. [42.] EL MISMO; Cuestiones, libro XXX VII.
—Si pater ignorans, fihiam divertisse, dotein ex —Si ignorando el padre que la hija se habla divor-
causa promissionis numeravit, non per indebiti ciado, pagó la dote por causa de promesa suya, se
condietionein, sed de dote actione pecunia petetur. reclamará su importe no por la condicción de lo no
debido, sino por la acción de dote.

42. [43.] IDEM libro IV. (7) liespousorurn.—In 42. [48.] EL MISMO; Respuestas, libro IV.--
insuham patre deportato, qui dotem pro filia dedil, Deportado á una isla el padre, que dió la dote por
actio dotis ad filiam perhinel. Post divortium que- la hija, la acción de dote pertenece á la bija. Con-
que patre daninato, qui idem (8) consentiente filia denado también después del divorcio el padre, que
non petierat, aeque dotis actio mulienis est. por si mismo no la habla pedido con eh consentí-
miento de la hija, es igualmente de la mujer ha ac-
ción de dote.
§ 1.—Früctus ex praediis, quae in doteni data § 1.—Se determiné que no se pueden pedir los
videbantur, bona fide perceptos, et mulieris one- frutos de los predios, que se consideraban dados
ribus ante causam liberalem absumtos, qua.mvis en dote, percibidos de buena fé y consumidos en
servam (9) fuisse postea coustiterit, peti non pos- cargas de la mujer antes de la causa sobre su con-
se placuit. dumtus vero necessarios et utiles in dición de libre, aunque después constare que fué
praedia, quae dotalia videbantur, factos, compen- esclava. Pero los gastos necesarios y útiles hechos
satis fructibus percep lis ad finem superflui servan en los 'predios que se consideraban dotales, con-
convenit. viene que se retengan, compensados los frutos per-
cibidos hasta el limite de lo sobrante.
§ 2.—Usuras numeratae dotis ex stipulatu pater, § 2.—Si el padre pidiera en virtud de lo estipu-
in matrimonio defuncta filia, si petat, gener, qui lado, habiendo muerto la hija en el matrimonio,
residuae dotís promissae foenus stipulatus est, ita los intereses de la dote pagada, el yerno, que esti-
dernum ad finem vice mutua debitae quantitatis pulé intereses de ha restante dote prometida, se
compensatiouem opponere juste videtur, si pro- considera que ccii justicia opone la compensación
prlis sumtbus uxorem saarn exhibuit; alioquin si hasta el limite de la cantidad inútuameute debida,
patris sumtibus exhibita sil, manís usurarum sti- solamente si á su propia costa mantuvo 4 su mu-
pulatio compensationi non proderit. jer; de otra suerte, si fué mantenida 4 costa del pa-
dre, no aprovechará para la compensación una va-
na estipulación de intereses.
§ 3.—Ad virum uxore post divortiuni reversa § 3.—Habiendo vuelto la mujer 4 su marido des-

(1) Según conjetura nuestra; aget, el códice Fi. traídas las nupcias uo estipulaste malamente sin la voluntad
() III Ral. de la hija); lo que parece abonar la corrección indicada en la
(3) Viii., Mal. nota an5erior.—N. del Tr.
(4) Observa Poikier, que, según probó Ouyacio con dos ten- (C) L responsoruni, Mal,
tos de la.. Ras., aquí se debe aha,dir sine, cuya palabra falta, (7) XII., Hal.
su luido, en el códice Fi. Esto no obstante, en la traducción (8) Geb. según el códice Fi., quidem; Quzdemn(esto es, qiit
se ha Seguido al texto.—i4. del Tr. quidem), Taur.
(5) Las Das., tegue dice Pothier, consignan la fórmula de (m) Otros textos, entre ellos el seguido por PoCh.ier, dicen,
la excepción, que era cota: At si non post Contractas nuptias en vez de servam, seryum, refiriéndote al marido, y no 4 la
maJe stipulatus es sine voluntate Clise... (SI después de con- mujer, lo que daría muy diferente sentido 4 la ie.y.—N. del Pr.

ílc4S'1'O.—%iHRO xxiv: 'I'ÍTJ1O BI 199

iudiciurn a.cceptuni ex stipulatione, quam extra pués del divorcio, el juicio aceptado en virtud de
neus, qui dotem dederit, stipulatus fuei-it, non la estipulación, que hubiere estipulado el extraño
dissolvitur, nec offiio iudicis absolutio continetur. que hubiere dado la dote, no se disuelve, ni en fas
atribuciones del juez se comprende la absolución.

43. [44.] SCAEV0LA Ubre II. Quae3tionvm (1). 43. [44.] SCÉVOLA; Cuestiones, libro 11.—Si el
—Si maritus in id, quod fftcere potest, condemna- maride. hubiera sido condenado en lo que puede
tus sit, et nomina sint ad dotis quantitatem, neque satisfacer, y hubiera créditos hasta la cuantia de
amplias necesse (2) habebit mandare actiones. la dote, no tendrá necesidad de más que de ceder
las acciones.

44. [45.1 PAIJLIJS libro V. Quaestionurn.—Si 44. [45.] PAULo; Cuestione.', libro V.—Si el
socer a genero heres iustitutus adierit heredita- suegro instituido heredero por su yerno hubiere
tem, quandoque mortuo patre, eum herede eius adido la herencia, Nerva y Catón respondieron,
fihiarn de dote acturam, Nerva et Cato responde- que una vez muerto el padre., la hija ejercitará
runt, lit est relatum apud Sextum Pompouium Di- contra su heredero la acción de dote, según se vé
gestorum (3) ah Aristonc libro quinto; ibidem en Sexto Pomponio que se dijo por Aristón al libro
Aristoni consensit. Ergo dicerem, et si emancipas- quinto del Digesto; en cuyo lugar asiente á la opi-
set pater fihiam, ipsum quoque convenir¡ posse. nión de Aristón. En su consecuencia yo dina, que
aún si el padre hubiese emancipado la hija, tam-
bién puede él ser demandado.
§ 1.—Lucius Titius fihiae suae nomine centum § 1.—En nombre de su hija Lucio Ticio promi'
ilsti piornisit Cajo Seio, et inter Caium Scinm et tió en dote ciento á Cayo Sé-,'o, y se Con'ino entre
1 uiirn Titium patreni iuJiej!a eonvciit, n dos Pi Calvo Seyo y Lueie. Ticio, padre de Ea mp,mje,-. qime
.i -o vivo Lucio Titio id tt patre nu1ieris ( 4) por el marido no se pidiese la dote mientras Vivie,
pi-.eretur; postes culpa imariti divortio fact&ksolu- e Lacio Ticio, esto es, el padre de la mujer des-
um est maimonium, et patei' mulicri ecens pues, verificado el divorcio por culpa del marido,
alios heredes instituit filia exheredata; quaero, an se disolvió el matrimonio, y muriendo ci padre de
ab heredibus soceri niaritus exigere dotem potest, Ja mujer instituyó herederos á otros, habiendo
quum eani mulieri redditurus est? Respondí: quuiu desheredado A ha hija; pregunto, ¿puede el ma-
filia alils a patre heredibus institutis actioneiji de rido exigir de los herederos del suegro la dote,
dote sua recuperanda habere coeperit, necesse ha- habiéndola de restituir A la mujer? Respondi: co-
bebit maritus ant exactam doteni, ant actiones ci mo quiera que la hija, habiendo sido instituidos
praestare; nec ullam exceptionemhabebmLt soceri otros herederos por el padre, haya comenzado A
heredes adversus euin, qitum absurde dicitur, dolo tener acción para recuperar su dote, tendrá nece-
videri eurn facere, qui non ipsi, quelil convenit, sidad el marido de cederle ó la (lote cobrada, 6 las
sed ahii restitutnrus petit; ahioquin et si post mor acciones; y ninguna excepción tendrán contra él
tein patris divertisset nonduni exacta dote, exelu- los herederos del suegro, porque absurdamente se
deretur exactione dotis maritus, quod non est ad- dice que se considera que obra con dolo el que pide
mittendum-, sed etsi ex parte filia heies patri suo- para restituir no al mismo A quien demanda, sino
extiterit, debbit maritus coheredes chis pro parte á otro; de otra suerte, también si se hubiese divor-
virili exigere, et inulieri reddere, aut actiones ci ciado después de la muerte del padre no habiendo
praestare. sido exigida todavía la dote, seria excluido de la
exacción de la dote el marido, lo que no se ha de
admitir; pero aunque la hija hubiere quedado en
parte heredera de su padre, deberá el marido exi-
gir A sus coherederos con arreglo é su porción vi-
ril, y restituirlo A la mujer, ó cederle A esta las ac-
ciones.
45. [48.] linl%J libro VI. Quaestionum. - Caius 45. [46.] Et. silsirio; Cuestiones, libro V1.—Ca-
Se.ius avus niaternus Seiae nepti, quae erat in pa- yo Seyo, abuelo materno de su nieta Seya, que es-
tris potestate, eertam peduniae quantitatem dotis taba bajo la potestad de su padre, dió ab marido
nomine. Lucio Titio niarito dedit, et instrumento de ella, Lucio Ticio, cierta cantidad de dinero A ti-
dotali hulusmodi pactum et stipulationeni comple tulo de dote, y en el instrumento dotal compren-
xus est, si iiiter Luciurn Titium maritum et Seiani dió un pacto .v una estipulación de esta naturaleza,
divortiuni sine culpa mnlieris factum esset, dos que si entre el marido Lucio Ticio y Seya se hubie-
oninis Seiae uxori (a), vel Calo Seio ayo materno se hecho divorcio sin culpa de la mujer, toda la
reddeietur restituereturque. Q.uaero, qunin Seius dote fuese devuelta y restituida ti Seya, la mujer,
avus maternus statim vita defirnctus sit, et Seia 6 A Cavo Sevo, su abuelo materno. Pregunto, ha-
postea sine culpa sua diverterit vivo patre 8uo, in biendo innei-to inmediatamente el abuelo materno
euius potestate est, an, et cui actio ex hioe pacto Seyo, y habiéndose divorciado después, sin culpa
ex (6) stipulatione comp etat, et utruin heredi avi suya, Seya en vida de su padre, bajo cuya potes-
materni ex stipulatu (7), an nepti? Respondi, in tad esté, ¿o)npeterá Ja acción de este pacto de la
persona quidem neptis videri inutihiter stipnlatio- estipulación, y é quién, acaso al heredero del abue-
nem esse couceptarn, quoniam avus maternus ej lo materno en virtud de lo estipulado, 6 A la nieta

(1) Y. digestorum, Hal.


(2) Según cmJetu-a flynkersh. (Obss. VII. 2.); neque am- () id est paire mulieris, omítelas Hal.
plios, neque habebit, el códice Fi.; neque amplios habebit: (5) 2bn-.; uxoris, el eÓ(Uce .S'i.
mandare actione tiebet, Hul. (C) et (en Zuge r de ex), Hl. Vulg.
(S Digestorumn, o,nitia Hal.
) (7) ex stipulatu, celas ¡tal.

200 DIGESTO.—LIBRO XXIV: TtTtLO xli

stipulatus propouitur; quod quum ita est, heredi Respondí, que ciertamente en cuanto fi la persona
stipulatoris, quandoque diverterit mulier, actio de la nieta se consideraba que inútilmente se ha-
competere videtur. Sed dicendum esí, Seiae posse bf a formulado la estipulación, porque se propone
dotem solvi, quamvis actio ci directo non compe- que el abuelo materno estipuló para ella; lo que
tat, ac si sibi, aut 1111 dan avus stipulatus esset; siendo as¡, parece que la acción compete al here-
sed permittendum est (1) inepti ex hac avita con- dero del estipulador, cuando quiera que se hubie-
ventione, no eommodo dotis defraudetur, utilem re divorciado la mujer. Pero se ha de decir, que se
actionem habere (2); favore enini nuptiarum, et le puede pagar fi Seya la dote, aunque no le cora-
niaximo propter affectionem personanum ad hoc peta directamente la acción, lo mismo que si el
decuirendurn est. abuelo hubiese estipulado que se le diese fi él ó á
ella; pero se Le ha de permitir fi Ja nieta, para que
no sea defraudada en el beneficio de la dote, que
tenga la acción útil derivada de esta convención
del abuelo; porque se ha de recurrir fi esto por fa-
vor fi las nupcias, y principalmente por considera-
ción al afecto de las personas.
46. [47.] IDEM Libro nono decimo (3) Quaestio- 48. [47-1 EL MISMO; Cuestiones, libro décimo
sium.—Qui dotem stipulauti uxori promiserat, ei- noveno.—Uno que habla prometido la dote fi la
dem testamento quaedam fegaverat, ita tarnen, mujer que la estipulaba, le había legado fi la mis-
no dotem ab hered.ibus peteret; ea, quae legata ma ciertas cosas en el testamento, pero con la con-
ei-ant, uxor capere non potueral; respondi, dotis dición de que no les pidiese la dote fi los herederos;
actionem mulieri adversas heredes non esse de- la mujer no habla podido obtener las cosas que le
negaudani. hablan sido legadas; respondí, que no se le ha de
denegar fi la mujer la acción de dote contra los
herederos.
47. [48.] SCAEVOLA. Libro XIX. Quaestionum,-.-- 47. [48.] SCÉv0LA; Cuestiones, libro XIX.—
Quum mulier viri leuocihio adulterata fuerit, nihil Cuando con la mujer se hubiere hecho adulterio por
ex dote retinetur; cur emin improbet mantua mo- lenocinio del marido, no se retiene nada de la do-
res, quos ipse aut ante cornupil, aut postea pro- te-,pues ¿por qué reprobará el marido costumbres,
bavit? $i tamen ex mente legis sumet quia, UI neo que él mismo 4 corrompió antes, 6 aprobó después?
accusare poas1t, qui lenociniun uxoni praebuenil, Pero si alguno sostuviera que según el espíritu de
audiencias est. la ley no puede ni acusarla el que hubiere hecho
de rufián fi su mujer, ha de ser oido.
48.[49.1 CALLISTRAT[TS libro II. Quaestio- 48. [49.] CALmTuATO; Cuestiones, libro rL—
nuni 4.—Si dotali instrumento ita stipulatio in- Si en el instrumento dota] se hubiera interpuesto
terposita sit, ut liberorum nomine dos apud mar¡- estipulación de este modo, que Ja dote quede en
tum resideat, nepotum quoque nomine dos reti- poder del marido fi nombre de los hijos, también
nebitur. se retendrá la dote fi nombre de los nietos.
48. [50.1 PMTLUS libro VII. (5) Responsorum. 49. [50.] PAULO; Respuestas, libro VIL—Me-
—Maevia manto mio inter alias res delia etiam ja- via entregó fi su marido, entre otras cosas de la do-
strurnentuni solidonum decem Iradidit, quo Otaci- te, también una escritura de diez sueldos, por la
lius eidem Maeviae caverat, daturum se, quum que Ot,acilio aseguraba fi la misma Movía que él le
nuptum inc coepisset, decem milLia (6); ex eo in- darla los diez mil cuando hubiese comenzado fi ca-
strumento manitus nihil exegit, quia nec potuit; sarse; el marido no cobró nada en virtud de esta
quaesitum est, si dos a manto petatur, an compel: escritura, porque no pudo; se preguntó, si se le
lendus sil, etiam illam summam, quae instrumen- exigiera al marido la dote, ¿habrá de ser compeli-
to continetur, refundere? Respondi, potuisse qul- do fi restituir también aquella cantidad que se con-
dem eum, ciii actiones mandatae sual, debitonem tiene en la escritura? Respondí, que pudo cierta-
convenire, sed si sine dolo malo vol culpa exigere men aquel fi quien se cedieron las acciones deman-
pecuniam non potuit, noque dotis nomine eum dar al deudor, pero que si sin dolo malo ó culpa no
convenir¡ posse, neque mandati iudicio. pudo cobrar el dinero, no podía él ser demandado
ni por razón do la dote, ni por la acción de mandato.
§ 1.—(7) Fundus acstimatus in dotem datus a § 1.—Un fundo estimado dado en dote fué qui-
creditore antecedente ex causa pignoris ablatus tado por un acreedor anterior por causa de pren-
cal; quaesiturn est, an mulier, si aestimationem da; se preguntó, ¿si la mujer repitiera la estima-
dotis repetat, exceptione summovenda sil - ait ción de la dote, deberá acaso ser repelida con ex-
enim, se propterea non tener¡, quod palor eius cepción—alegando que ella no estaba obligada,
dotem pro se dedit, ciii heres non extiteril—? Pan- porque pon ella dió la dote su padre, de quien no
ms respondil, praedio evicto sine dolo et culpa vini habla quedado heredera—? Paulo respondió, que
pretium petenti mulieni doli mal¡ exceptionem hecha evicción del predio sin dolo ni culpa del ma-
obesse; consequi enim eam pretium fundi evicti rido, le obstaba fi la mujer que reclamaba el pre-
evidens iniquitas est, quum dolus patria ipsi noce- cio la excepción de dolo malo; porque . evidente
re debeat. injusticia que ella consiga el precio del fundo en
que se hizo evicción, debiendo rerjudicarle fi ella
(1) permttteiiea,n esse (omitiendo habere,), Hal. misma el dolo de su padre.
(5) Vsdg.; babero, omítela el Códice Fi.
() decimo, se considera aliad ida por antiguos copistas.
(4) vi. atipulationuin, Hal. (5) millia, omítela Hal.
(6) IL,11o2. (7) Véanse los Fragn. Fa fíe. §. 54.

DIGESTO.—LIBRO lxiv: TÍTULO 111 201

50. [51.] SCAEVOLA Libro H. Responsorun.— 50. [51.] ScflvoLA; Respuestas, Libro H.—Ha-
Aestimatis reims in doteni datis pactum interces- biéndose dado en dote cosas estimadas, medié pac-
sit ut, ex quacunque causa dos reddi deberet, to para que por cualquier causa que debiese res-
ipsae res restituerentur habita ratione augnienti tituirse la dote se restituyesen las mismas cosas,
et derniniltionis viri beni arbitratu, (1) quae vero habida cuenta de su aumento y de su disminución
non extarent, ab initio (2) aestirnatio sarum; quae- arbitrio de hombre bueno, y que de las que no
situm ccl, quurn res quaedam, pias maritus ven- existiesen, la estimación de las mismas hecha al
diderat, extarent, an sceundum pactum et hace principio; se preguntó, ¿subsistiendo algunas co-
ad mulierem pertinerent? Respondi, res, quae ex- cas, que el marido habla vendido, acaso pertenece-
tant, si neque volente, neque ratum habente mii- rían también estas á la mujer conforme al pacto?
liere veniisscnt, perinde reddendas, alque si nulla Respondí, que las cosas que subsisten, si hubiesen
aestimatio intervenisset. sido vendidas sin quererlo y sin ratificarlo la mu-
jer, hablan de ser restituidas lo mismo que si no
hubiese mediado ninguna estimación.

51. [52.] BERMOOuNIANUS libro II. luris Epito- 51. [52.] HEBMOOENIANO; Epítome del Dere-
marum (3).— Aestimatae res usu etiam mulieris cho, libro II.—Las cosas estimadas se deterioran á
periculo mariti deteriores efficiuntur. cargo del marido aún por el uso de la mujer.

52. [53.] TRYPHONIIUS Libro VII. Dispwatio• 52. [58.] TRIFONINO; Disputas, libro VII.—Un
nurn.—Maritusdotem, quam non accepit, post di- marido pagó por error después del divorcio la dote
vortium per errorem solvit; repetot, quia non mi- que no recibió; la repetirá, pues habla dado cau-
meratani caverat (4), exigí enim ab eo non potuit. ción de la que no habla sido entregada, porque no
pudo exigírsele.

53. [54.] IDEM libro XII. (5) Dieputationum.— 53. [54.] EL MISMO; Disputas, Libro XII.—Si
Si fihiofamilias dos data est, ipse quidem dotis la dote fué dada & un hijo de familia, él cierta-
actione tenetur, pater autem cina de peculio; nec mente está obligado por la acción de dote, y su pa-
interest, in peculio rem ve] pecuniam dotalem ha- dre por la de peculio; y no importa que tenga ó
beat, nec ne; sed quatenus lacere potest, hic quo- no en el peculio la cosa ó el dinero de la dote; pero
que condcmnandi.is est. Intelligitur autem peculio- también éste ha de ser condenado en cuanto pue-
tenus facere posse, quod habet re¡ iudicandae (6) de hacer. Mas se entiende que puede hacer has-
tempore. Atquin, si curn patre agatur, deduce- ta el límite del peculio, que tiene al tiempo de ser
tur (7) ex peculio, quod patri ve] subiectis ci per- juzgado el negocio. Pero si se ejercitase la acción
sonis films debet; at si eum ipso filio agatur, alte- contra el padre, se deducirá del peculio lo que el
rius debiti non fiel detractio in computatione, hijo debe al padre ó fi las personas sujetas fi éste;
quantum facere possit fihius. mas si se ejercitara la acción contra elmismohijo,
no se hará deducción de otro débito para el cóm-
puto de cuanto pueda hacer el hijo.

54. [55.] PAULUS libro singular¡ de jure singu- 54. [55.1] PAULo; De los derechos especiales,
lari.—Maritus facere posce ereditur nullo dedueto Libro único.-Se cree que el marido puede pagar,
aere alieno; item socios, item patronus parensve; sin haberse deducido ninguna otra deuda; y lo mis-
at is, qui ex donatione convenietur, oinni aere mo un socio, é igualmente el patrono ó un ascen-
alieno deducto facere posee intelligitur. diente; mas el que fuere demandado en virtud de
una donación, se entiende que puede pagar habién-
dose deducido todas sus deudas.
55. [58.] IDEM libro V. ad Plautiurn.— Quum 55. [56.] EL MiSMO; Comentarios 4 Plaucio, li-
mulier de dotis repetitione post solutum matrimo- bro V.—Cuando la mujer ejercita después de di-
nium agit, cayere debet manto, qui aediurn nomi- suelto el matrimonio la acción de repetición de la
ne damni infecti cavit, si velit eam recipere, ut dote, si quisiera recibirla, debe dar caución al ma-
perielilum maniti amoveat. rido, que dió caución por razón de daño inminente
deediflcios, para librar de responsabilidad al marido.
58. [57.] IDEM libro VI. aci Plautiurn.—Si quis 58. [57.] EL MISMO; Comentarios d Piattcio, Li-
sic stipuletur a manito: Si quo caen. Titia tibi mi- bro VI.—Si alguien estipulase del marido en es-
pta cese desierit, dotem dabis?» hac generali cern- ta forma: «¿Darás la dote, si en algún caso hubiere
memoratione et ab hostibus capta ea committetur dejado Ticia de estar casada contigo?» en virtud
stipulatio, vel etiam si deportata fuerit, ve] ancil- de esta cláusula general se incurrirá en la estipu-
la effecta (8); hac enim conceptione omnes hi ca- lación también si ella hubiere sido cogida por los
sus continentur. Plane quantum veniat in etipula- enemigos, ó aún si hubiere sido deportada, 6 he-
tione, utrum quasi mortua sit, an quasi divortium cha esclava; porque en esta cláusula se compren-
fecerit? Humanius quis id competere dixerit, quod den todos estos casos. ¿Pero cuánto se comprende-
propter mortem coflvenit. - rá en la estipulación, acaso como si hubiera muer-
to, 6 como si se hubiere Alguien dirÍa,
que es más equitativo que competa lo que se con-
(1) si, ínseirta RaL. vino para el caso de muerte.
() ab.initio, omeenias Ral. Vulg.
(3) ULTOPAY, Hal.
(4) quasi non numeratani pecuniam caverit, Hal.
(5) VID., HaZ. (7) HaZ.; deducerettir, el códice FZ.
(6) iudlcatae, Hai. Vulg. ;8) Taur.; (vel anclUa effects), el códice Fi., Br.
TOMo II—SS

202 DIGESTO.—LIBRO XXIV: TITULO ni

57. [58.] MBoLLus libro VIL Di9eslorum.— 57. [584 MARcELO; Digesto, libro VIL—Si ha-
TJsufructu in dotem dato si divortium intervenerit, biéndose dado en doto el usufruto hubiere sobre-
nec proprietas re¡ apud maritum vel mulierem sil, venido el divorcio, y la propiedad de la cosa no es-
eam dotis case restitutionem, ut maritus caveat, tuviera en poder del marido 6 en el de la mujer,
quamdit vixeril, passurum se uti fmi mulierem la restitución de la dote se hace de este modo, dan-
heredernque elus; quod an verum sil circa adie- do caución el marido de que, mientras viviere, él
etionem heredis, dubito. Interest, quemadmodurn consentirá que la disfruten la mujer y su herede-
sil ususfructu8 in dotem daus. Si, quum haberel ro; lo que dudo si será verdad en cuanto it la adi-
mulier fructum (1), viro, cuius eral proprietas ción del heredero. Importa saber de qué manera
fundi, usumfructum eessit, nihil mulier heredi suo haya sido dado en dote el usufruto. Si teniendo la
relinquet; debebatur enim el ususfructus, qui ad mujer el usufruto cedió el usufruto it su marido,
heredem non solet transire. Quodsi fundi sui fru de quien era la propiedad del fundo, la mujer no
clum mulier viro cornil, restitui is a viro debet; dejará nada it su heredero; porque se. le debla it
cum proprietate enim ad heredem eius transiisset, ella el usufruto, el cual no suele pasar al herede-
si vir ja reddendo eo non foeisaet moram. Si vero ro. Pero si la mujer cedió it su marido el usufruto
alienata sil proprietas, ant aliqu.is fundi sui usum- de un fundo suyo, debe ser este restituido por el
fructum muhieris iussu viro eius dederit in dotein, marido; porque habría pasado con la propiedad it
inspioiendum est primum, quemadrnodum mulieri su heredero, si el marido no hubiese sido moroso al
posail restitui; potest autem vol cautionibus mIar- restituirlo Mas si la propiedad hubiera sido enaje-
posítis, ut, sicul potest, vir jure suo cedal mullen, nada, ó por mandato de la mujer alguien hubiere
fruique eam patiatur, vel si se accommodavit do- dado en dote el usufruto de un fundo suyo al ma-
minus proprietatis, volente eo mulieri constituatar rido de aquella, se ha de examinar primero, de quó
ususfructus. Nam aul fructum fundi ille mullen manera se le pueda restituir it la mujer; y se pue-
poterit cedere, aul aliquid. videlicet pro eo, nl la- de, ó habiéndose interpuesto cauciones, de suerte
ter cos actum fuer it, dare; nam el finge, boa ipsurn que el marido ceda, según puede, it la mujer su de-
mulierem posee propnietatis domino vendere, quo recho, y permita que ella usufructuo, 6 si el dueño
casu non inique etiam mulieris herede agente vir de la propiedad se acomodó it que, queriéndolo él,
facere cogetur, quippe si moram non fecisset, pre se constituya el usufruto it favor de la mujer. Por-
tium fructus mulier hejedi eno reliquisset. Quodsi que podrá él ó ceder A la mujer el usufruto del fun-
facultatem ususfruetus vendendi proprietatis do- do, ó dar en lugar de este alguna cosa, según en-
mino mulier non habuerit, patientiam, quam per- tre ellos se hubiere convenido; porque supón tam-
cipiendi fructus praestare ipsi debuil, etiam liare- bién que la mujer puedo venden esto mismo al
di elus praestat dueño de la propiedad, en cuyo caso, también ejer-
citando la acción el heredero de la mujer, no hijas-
lamente será obligado it hacerlo el marido, porque
si no hubiese incurrido en mora, la mujer habría
dejado A su heredero el precio del usufruto. Mas si
la mujer no hubiere tenido la facultad de vender
el usufruto al dueño de la propiedad, presta tam-
bién al heredero de ella el consentimiento que de-
bió prestarle A la misma para percibir los frutos.
58. [59.] MODESTINtIS libro singular¡ de ¡Tours- 58. [59.] MODESTINO;. Cuestiones nuevas, Libro
maticis (2).— Servus dotalis heres ab aliquo insti- único.—Instituido heredero por alguien un escla-
tutus inariti ¡usen vel adire, vel repudiare debet vo de la dote, debe adir 6 repudiar la herencia por
hereditatem; sed nc maritus aut fadile repudiando, mandato del marido; pero para que el marido no
vol ternero suscipiendo ineognitam successionem. se obligue por la acción de dote it su mujer, 6 re-
dotis ludido uxori suae obligetur (3), consulen- pudiando con facilidad, ó aceptando inconsidera-
dum est, mulierem coram testibus interrogan, damente una sucesión desconocida, se ha de pro-
utrum velit omitIere, an acquirere hereditatem, curar que ante testigos sea interrogada la mujer,
el, si repudiare se dixerit, facile inariti iussu re- si quiere abandonar 6 adquirir la herencia, y si
pudiabil. Quodsi hereditatem agnoscere maluenit, dijere que la repudiaba, fácilmente la repudiará
reddendus est a manto servas uxoni ea conditio- por mandato del marido. Mas si hubiere preferido
flO, UI, quurn iussu cius adierit, rarsum manito re- aceptar la heneñcia, el esclavo ha de ser devuelto
tradatur. Ita el mariti sollicitudini consuletar, et por el marido it su mujer, con lacondición de que
uxonis desiderio parebitur. cuando la hubiere adido por mandato de ella sea
devuelto nuevamente al marido. Y de este modo
se atenderá it la solicitud del marido, y Be secun-
dará el deseo de la mujer.
59. [60.] IIILIANUS libro II. ad Urseiurn Fero- 59. [60] JULIANO; Comentarios si Urse'o 'e-
cern (4).— Filiae mene emancipatae et aegrae vir rox, libro 11.—El marido de una hija mía emanci-
in hoc repudium misil, ut mortua ea dotem potius pada y enferma lo envió el repudio con este obje-
heredibus cius, quam mihi redderet; Sabinas dice- to, para que fallecida ella devolviese la dote más
bat, titile mihi eitts dotis recuperaudae iudiciurn bien A sus herederos que it mi; Sabino decía, que
dandum cese; Gaius idem (5). se me ha de dar acción útil para recuperar su dote;
y lo mismo decía Gayo.

60. [61.] PROCIJLUS Libro V. Epi8tOlarUlfl. (6).— 60. [614 PRÓCLTLO; Epistolas, libro V.—Si hu-
(1) usum(ructum, HeS. (4) Ulpianus libro XXXV. ad Sabinum., flag.
(5) de differentta dotis (en lugar (le de Jleurematicis), HeS. (5) Gajes idem, omitel,f.zs HaZ.
(5) obllgel, ifni. ftfl Idem libro XXV. ad edictem, ifni.

DIGESTO.-LIBRO XXIV: TÍTULO III 203

Si fihiafamilias nupta decesserit, et pater funus ci biere fallecido casada una hija de familia, y su pa-
fecerit, tametsi ej dotem post aliquod tempus ge- dre le hubiere hecho los funerales, aunque el yer-
nerreddere deberet, tamen continuo socer agendo no deberia devolverle la dote despuésde algúutiem-
consequetur, ¡it impensam funeris praesentem ie- po, sin embargo, ejercitando inmediatamente la
cipiat; cetera dotis statuto tempore solvantur. acción conseguirá el suegro recobrar de presente
los gastos del funeral; y lo demás de la dote se pa-
gará al tiempo establecido.
81. [62.] PAPXNIANUS libro XI. Quaesiionum,- 61. [62.1 PAPINIANo; Cuestiones, libro XI.-Un
Dotalem servum vir invita uxore manumisit; heres marido manumitió contra la voluntad de su mujer
Bolis nr a liberto institutus portionem hereditatis, un esclavo de la dote; el marido, instituido único
quam ut patronus consequi potuit ac debuit, resti- heredero por el liberto, debe restituir la porción de
tuere debet, alteram vero portionem dotis iudicio, la herencia, que pudo y debió conseguir como pa-
si modo uxor rnariumittenti refragatur. trono, y por la acción de dote la otra porción, si la
mujer hace oposición al que hace la manumisión.

62. [68.] ULPIANUS libro XXXIII. (1) ad Edi- 62. [63.] ULPIANO; Comentarios al Edicto, li-
ctum.-Quodsi dr voluntate mulieris sernos dota- bro XXXIII.-Pero si el marido hubiere manumi-
les manumiserit, quum donare ci mulier (2) volult, tido, con la voluntad de la mujer, esclavos de la
nec de libertatis causa impositis ej praestandis te- dote, habiendo querido la mujer hacerle una dona-
nebitur; ción, no estará obligado ni por los gravámenes im-
puestos por causa de la libertad que 5. ¿1 se le ha-
yan de satisfacer;

63. [84.] PAIJLIJS libro II. ad legem iuliam et 63. [64.] PAULO; Comentarios d la ley Julia y
Papiam (3).- et desinit servas lii dote cose, quia .Papia, libro II.-y el esclavo deja de formar par-
cui manumittendi causa donare liceret, et quodam- te de la dote, porque aquel 5. quien fuese licito
modo donaret, quod permitteret manumittere. donarlo para manumitirlo, también lo donarla en
cierto modo, porque permitirla manumitirlo.
84. [85.] ULI1AXUS libro VII, ad legem Iuliarn 64. [65.] ULPIANo; Comentarios d la ley Julia
et Papiam 4).- Si vero negotium gerens mulieris y Papia, libro VIL-Mas si el marido, siendo ges-
non invitae mantas dotalem servum volun tate cias tor de negocio de la mujer no contra la voluntad
manumiserit, debet uxoni restituere, quidquid ad de esta, hubiere manumitido con voluntad de la
eum pervenit. misma un esclavo de la dote, debe restituir 5. la
mujer todo lo que fué 5. poder de él.
§ 1.-Sed et si quid libertatis causa mantua ei § 1.-Pero si el marido le impuso algún gravá-
imposuit, id uxori praestabit men por causa de la libertad, también se lo cede-
rá 5. la mujer.
§ 2.-Plane si operae fuerint a (5) manto exhi- § 2.-Pero si al marido se le hubiesen prestado
bitae, noii aestimatio earum, non erit aequum hoc servicios, no su estimación, no será justo que por
nomine uxori maritum quippiam praestare. tal titulo el marido satisfaga alguna cosa ála mujer.
§ 3.--Sed si post manumissionem aliquid el fue- § 3.-Pero si después de la manumisión se le hu-
iit liberto impositum, id uxori praestandum est. biere impuesto al liberto algún graváinen 4 favor
de él, ha de prestársele 5. la mujer.
§ 4.-Sed et si reurn maritus acceperit adpromis- § 4.-Pero también si el marido hubiere acepta-
soremve (6), aeque adversas ipoum obligationem do un deudor ó un fiador, debe igualmente ceder la
debet praestare obligación contra el mismo.
§ 5.-Itexa quidqnid ad eum ex bonis liberti per- § 5.-Asimismo se le obligará 5. ceder igualmen-
venerit, aeque praestare cogetur, si modo ad eum te cualquiera cosa que hubiere ido fi su poder de
quasi ad patronum pervenerit; cetcrum si alio ju- los bienes del liberto, si hubiere ido 5. su poder co-
re, non cogetur praestare, ncc enim beneflcium, mo 5. patrono; pero si por otro derecho, no se le
quod in eum libertas contulit, hoc uxori debet, sed obligará 5. cederla, porque no debe fi la mujer el
id tantum, quod jure patronatus assequitur, vel beneficio que 5. favor de él constituyó el liberto,
assequi potuit. Plane si ex maiore parte, quam de- sino solamente lo que adquiere, ó pudo adquirir
bet, heres seriptus fuerit, quod amplius est, non por derecho de patronato. Mas si hubiere sido ma-
praestabit; et si forte, quum el nihil deberet liber- tituido heredero en mayor parte de la que debe
tus, beredem ema scripsit, nihil uxori restituet. serlo, no entregará lo que hay de exceso; y si no
debiéndole nada el liberto lo instituyó acaso he-
redero, no restituirá nada fi la mujer.
§ 6.-Dabit autem, ut alt lex (7), quod ad eum § 6.-Pero dará, como dice la ley, lo que fué 5. su
pervenit. Pervenisse accipiinus, sine ¡ara exegit, poder. Y entendemos que fué 5. su poder, ya si en-
sive exigere potest, quia actio el delata est. tonces hubo percibido, ya si puede percibir, por-
que tiene deferida la acción.
§ 7.-Adiicitur fu lege, ut et si dolo malo aliquid § 7.-Añádese en la ley, que también queda obli-
factum sit, quominus ad eum perveniat, teneatur. gado, si con dolo malo se hubiera hecho alguna
cosa para que algo no vaya fi su poder.

(1) XXXIV. ? ¡ini.


(5) servos, nsefla Bat. Vntg. efUCé)n.s. Por esto, y _porque no iendria aquí sentido, se ha
(3) VII. ad Sabinum Bat. prescindido de ella en la traducción.-N. Set Tr.
(4) U1pinus libro XXXIV. ad edictum. ¡Tal. (6) exproinlasorem ve, Ha L
(0) a, e8 considerada palabra supftfiva, y no melée en otras (1) blm, inserta Hat.
nn DIGESTO.—LIBRO XLIV: TITULO SU

§ 8.—Si fihium exheredaverit patronus, et (1) ad § 8.—Si el patrono hubiere desheredado fi su hi-
eum bona liberli pertineant, videndum est, an he- jo, y fi él le pertenecieran los bienes de un liberto,
res hes nomine teneatur. Et quam nihil neque ad se ha de ver si el heredero estará obligado por este
ipsum patronurn, neque ad heredem eius perve- motivo. Y no yendo nada ni fi poder del mismo pa-
niat, quoniodo fien potest, nt hoc nomine te- trono, ni al de su heredero, ¿cómo puede ser que
neatur? se obligue por este motivo?
§ 9.—De viro heredeque chis lex tantu.m loqui- § 9.—La ley habla solamente del marido y de
tnr, de socero successoribusque soceri nihil in lego su heredero, y nada se halla escrito en la ley res-
acriptum esi; et hoc Labeo quasi oniissum adnotat. pecto al suegro y a los sucesores de! suegro; y
In quibus igitur casibus lex deficit, non cnt neo esto lo señala Labeon como una omisión. Así, pues,
utilis actio danda. en los casos en que es deficiente la ley no se habrá
de dar ni aún la acción útil.
§ 10.—Quod alt lex- QUANTA PECUNIA EnIT, TAN- § 10.—Lo que dice la ley: »Da tanto dinero cuan-
TAR PECUNIAM DATO, ostendit, aestimationern here-. to dinero hubiere», demuestra que la ley quiso que
ditatis vel bonorum liberti, non ipsam hereditatem entregue la estimación de la herencia ó de los bie-
voluisse legem praestare, nisi maritus ipsas res nes del liberto, no la misma herencia, fi no ser que
tradere malueril; et hes enim benignius admitti el marido hubiere preferido entregar las mismas
debet. cosas; porque también esto debe admitirse como
más equitativo.
85. [86.] SCAESTOLA libro singular¡ Quasstio- 65.[66.] SCÉVOLA; Cuestiones tratadas en pú-
nuin publice tractatarum.— Hace actio etiam con- bUco, libro único.—Esta acción compete fi la mu-
siante matrimonio mulieri coinpetit. jer aún durante el matrimonio.

86. [67.] IAVOLNNTJS libro VI. (2) ex Posteriori- 66. [67.] JAVOLENO; Doctrina de las obras pós-
bus Labeonis.—In bis re-bus, quas praeter nume- tumas de Labon, libro VI.—Dice Servio, que, res-
1am pecuniam doti vir habet, dolum malum et pecto fi las cosas que además del dinero contante
culpain eum praestare oportere, Servius ah; ea tiene el marido en dote, debe prestar el dolo malo
sententia Publil Macii est, nam is in Licinia Grao- y la culpa; este es el parecer de Publio Mucio, por-
chi uxore statuit, quod res dotales in ea seditione, que determiné respecto fi Licinia, mujer de9raco,
ua Gracchus occisus erat, periisseiit; uit, quia que los bienes dotales perecieron en aquella sedi-
I racchi culpa ea seditio faeta esset, Lioiniae prae-
stari oportere.
ción en que habla sido muerto Graco; y dice, que
como aquella sedición se habla producido Cor cul-
pa de Graco, debían ser restituidos fi Licinia.
§ 1.—Sorvis uxoris vir mimos iii vestiarium de- § 1.—Un marido habla dado dinero para vesti-
derat, quo parato (3) delude intra annum divor- dos fi esclavos de la mujer, y comprados aquellos
tium intereesserat; plaouit Labeoni, Trebatio, qua- habla sobrevenido después el divorcio dentro del
ha vestimenta post divortium essent, talia patri año; pareció bien fi Labeon y it Trebacio, que se
reddi. Idem iuris futurum fuisset, si ipsa vesti- devolviesen al padre los vestidos tales cuales estu-
menta vir eniisset, el servís dedisset. Quodsi vesti- viesen después del divorcio. El mismo derecho ha-
menta non redderentur, tum virum pretium in bría de haber, si el marido hubiese comprado los
dote compens&turum. vestidos, y se los hubiese dado fi los esclavos. Mas
si no se devolviesen los vestidos, en este caso el
marido habrá de compensar su precio en la dote.
§ 2.— Fiiafamilias divortio fado dotem patri § 2.—Una hija de familia habla mandado, ha-
reddi insserat, deinde parte dotis persoluta pater biéndose verificado divorcio, que la dote fuese res-
deeesserat; reliquam partem, si nec (4) delegata, tituida al padre, y después de pagar parte de la
ncc promissa novandi animo patri fuisset, mulieri dote habla fallecido el padre; Labeon y Trehacio
solvi debere Labeo, Trebatius putant; idque ve- opinan, que fa otra parte debe ser pagada fi la mu-
ruin est. jer, si no hubiese sido delegada, ni prometida al pa-
dre con ánimo de hacer novación;y esto es verdad.
§ 3.—Mancipia in dotem aestimata accepisti, pa- § 3.—Recibiste en dote esclavos estimados, y des-
clum conventurn deinde factum est, ut divortio fa- pués se hizo el pacto convenido de que verificado
oto tautidem aestimata rcdderes, nec de parta do- el divorcio los devolverlas estimados en otro tan-
tal ium ancillarum mentio facta est; manebit, inquit to, y no se hizo mención del parto de las esclavas
Labeo, partus tuus, quia is pro periculo maucipio- dotales; dice Labeon, que el parto permanecerá
ruin penes te esse deberel. siendo tuyo, porque deberla quedar en tu poder
por el riesgo de los esclavos.
§ 4.—Mulier, quac centum dotis apud virum ha- § 4.—Una mujer, que tenía en dote ciento en po-
bebal, divortio facto ducenta a viro errante stipu- der de su marido, verificado el divorcio habla es-
lata erat; Labeo putal, quanta dos fuisset, tantam tipulado doscientos de su marido inducido fi error;
deben, sive prudens mulier plus essel stipulata, opina Labeon, que se debe tanto cuanto hubiese si-
sive imprudens; Labeonis senteutiam probo. do la dote, ya si fi sabiendas, ya si ignorándolo hu-
biese estipulado más la mujer; y apruebo la opi-
nión de Labeon.
§ 5.—Uxor divortio facto partem dotis recepe- § 5. —Una mujer, verificado el divorcio, habla
rut, partem apud virum reliqueral, delude alii nu- recibido parte de la dote, y dejado parte en po-
pserat, el iterum vidua facta ad priorem virum re- der del marido; después se habla casado con otro,

(1) ut,Ha1. (8) peracto, Ho2. Vulg.


() y., Hi. (4) uecdum, ifal.

DIGESTO.—LIBRO xxv: PITIlLO 1 206

dierat en¡ centum decem (1) doti dederat, neque y habiendo enviudado otra vez, había vuelto á:su
eius pecuniae, qUae reliqua ex priore dote erat, primer marido, fi quien le habla dado ciento diez en
mentionem fecerat; divortio facto reliquum ex dote, y no habla hecho mención del restante dine-
priore dote iisdem diebus virum redditnrum alt ro, que habla de la primera dote; dice Labeon, que
Labeo, quibus reddidisset, si superius divortium verificado el divorcio, el marido habrá de devolver
inter eos factum non esset, quoniam prioris dotis lo restante de la primera dote en los mismos días
causa in sequentem dotis obligatioiiem esset trans- en que lo habría devuelto, si entre ellos no se hu-
lata; et hoc verum puto. biese verificado el primer divorcio, porque la cau-
sa de la primera dote se habría transferido fi la si-
guiente obligación dedote;y esto locreo verdadero.
§ 6.—Si vir socero iniussu uxoris manente ma- § 6.—Si durante el matrimonio hubiese el mari-
trimonio, dotem acceptarn fecisset, etiamsi id pio- do, sin consentimiento de la mujer, dado por reci-
pter egestatem soceri factum esset, viri tamen pe- bida la dote fi su suegro, aunque esto se hubiese
rieulum futuruin ait Labeo, et hoc verum est. hecho fi causa de la pobreza del suegro, sin embar-
go, dice Labeon, que el riesgo habrá de ser del ma-
rido, y es verdad.
§ 7.—Si quis pro muliere dotem viro promisit, § '.—Si alguno prometió dote por la mujer al
delude herede muliere relicta decesserit, qua ex marido, y hubiere fallecido después habiendo deja-
parte mulier el heres esset, pro ea parte dotis pe- do heredera á la mujer, dice Labeon, que el riesgo,
rieulum, quod viri fuisset, ad mulierem pertinere que habría sido del marido, respecto de aquella
ait Labeo, quia nec melius aequius esset, quod exi- parte de dote, corresponde fi la mujer en cuanto fi
gere vir ab uxore non potuisset, ab id ex detri- la parte en que Ja mujer fuese heredera de aquel,
mento viri rniilierem 1oeup1etari et hoc verum porque no seria mejor ni más equitativo que con lo
Puto. que el marido no hubiese podido exigir de la mu-
jer se enriqueciese la mujer en perjuicio del ma-
rido; y esto lo tengo por verdadero.

67. (68.] POMP0NIuS libro XX. Espistola- 67. [88.] P0MP0NIO; Epístolas, libro XX,—Se-
rum (a). —In partem dotis reddendae erit id, quod
mulieri ex peculio servi restitui debebit; et ideo et
rá parte de la dote que se ha de restituir fi la mu-
jer lo que debiere restituirse fi la mujer del pecu-
dolum, et enlpam ja ea peculio vel aequirendo vel lio del esclavo; y por esto debe prestar el marido
conservando maritus praestare debet, et fructus as! el dolo como la culpa en cuanto fi la adquisi-
ex eo pereepti, quomodo cuiusibet re¡ dotalis, ad ción ó fi la conservación de este peculio, y los fru-
inaritum pertinebunt. tos percibidos de él pertenecerán al marido, como
los de otra cualquiera cosa dotal.

LIBER VICESIMIJSQUINTUS LIBRO VIGÉSIMO QUINTO


TIT. 1 TÍTULO 1

DE IMPENS1S IX BES DOTALES (3) FÁCTIS DE LOS GASTOS HECHOS EN LOS BIENES DOTALES

1. ULPIÁNIJS Libro XXXVI. (4) ad Sabinum.— 1. U LP lA No; Comentarios á Sabino, Libro


Impensaruin quaedam sunt necessariae, quaedam XXXVI. - Algunos gastos son necesarios, otros
utiles, quaedam vero voluptariae. útiles, y otros de recreo.
§ 1..—Necessariae hae dicuntur, quae habent la § 1.—Di cense necesarios los que en sí llevan la ne-
se necessitatem impendendi; ceterum si nulla fuit cesidad de gastar; pero si no hubo necesidad algu-
necessitas, alio jure habentur. na, son considerados de otra manera en el derecho
§ 2.—In necessariis impensis hoc sciendum est, § 2.—En Cuanto fi los gastos necesarios se ha de
eas demum impensas dotem minueie, quae ja do- saber esto, que disminuyen la dote solamente los
tem factae sunt; ceterum si ja dotem factae non gastos que se hicieron para la dote; pero si no se
sint, non habent la se reputationem. hubiesen hecho para la dote, no llevan consigo la
computación.
§ 3.—Inter necessarias impensas esse Labeo ait § 3.—Dice Labeon, que entre los gastos necesa-
moles in mare vel fiumen proiectas; sed et si pi- rios están los bloques echados al mar ó fi un r!o;
strinnm ve! horreum necessario factum sit, ja ne- pero también si por necesidad se hubiere hecho una
cessariis iinpensis habendum alt. Proinde Fuleinius tahona ó un granero, dice que se ha de considerar
inquit, si aedificium ruens, quod habere mulieri entre los gastos necesarios. Por lo cual dice Ful-
utile erat, refecerit, ant si oliveta reiecta () re- cmb, que si hubiere reparado un edificio ruinoso,
stauraverit, vel ex stipulatione damni infecti (6), que fi la mujer le era útil tener, ó si hubiere re-
nc committatur, praestiterit, puesto un olivar abandonado, ó si hubiere respon-
dido de algo en virtud de la estipulación de daño
inminente, para que no se incurriese en la pena,
(1) decem, omíiena Has. Vulg,
(2) XI. ad Q. Mutium, HaZ. (5) defecta, HaZ.; deiecta, Steph.; electa, conjetura Byn-
(2) ni REBIIS DOTAL]BUS, HaZ. Vulg. kerjl,oek.
(4) XXXV., Hd. (6) nomine, insertan HoZ. Vutg.

206 DEOE5'rO.—LIBRO XXV TÍTuLO 1

2. PAULU8 libro VIL ad Sabinum.—vel ¡u vale- 2. PAULO; Oomenarios d Sabino, libro VII.—
tudinem servoruni inipenderit, ó hubiere gastado en la curación de los esclavos,
8. ULrIANtTS libro XXXVI. (1) ad Sabinum.— 3. U LP lA No; Comentarios d ~¡no, libro
vel si vitOs pro pagaverit, vel arbores curavcrit, vel XXX VI.—ó si hubiere plantado vides, ó cuidado
seminalia pro utilitate agri fecerit, necessarias de árboles, ó hecho siembras para utilidad de un
impensas fecisse 'videbitur. campo, se considerará que hizo gastos necesarios.
§ 1.—Nos generaliter definiemus, multum inter- § 1.—Nosotros diremos en general, que importa
esse, ad perpetuam utilitatem agri, vel ad cam, mucho saber si los hizo para perpétua utilidad del
quae non ad praescutis temporis pertlneat, an vero campo, ó para la que no se refiera a. la del tiempo
ad praesentis anal fLuctum (2); si ¡u praesentis (B), presente, ó si para los frutos del alio corriente; si
cum fructibus hoc compensandum (4), si vero non para los del corriente, los gastos se han de com-
fuit ad praesens tantum apta erogatio, necessariis pensar con los frutos, pero si el gasto no fué útil
impensis computandum (5), solo para el tiempo presente, se ha de computar en-
tre los gastos necesarios.
4. PAULIJS libro XXXVI. ad Edictum. (6) - 4. PAULO; Comentarios al Edicto, libro XXXVI.
la totum Id videtur neeessariis impensis contineri, —Y en suma, considérase que se comprenden en los
quod si a manto omisaurn sit, index tanti eum da- gastos necesarios aquellos por los que, si hubiesen
mnabit, quatiti mulieris interfuerit, eas impensas sido omitidos por el marido, el juez le condenará 4
fien. Sed hoc differt, quod factarum ratio habetur, tanto cuanto hubiere importado ála mujer que tales
etsi res malo gesta est, non factarum itas si ob id gastos se hicieran. Pero hay esta diferencia, que
res mate gesta est. Itaque si fulscrit insulam ruen- de los hechos se tiene cuenta, aunque la cosa haya
tem, eaquc exusta sit, impensas consequitur, si resultado mal, y de los no hechos, de este modo, si
non feecrit, deusta ea nihil praestabit. por ello ha resultado mal la cosa. Y as¡, si hubiere
apuntalado una casa que se arruinaba, y esta se
hubiera quemado, obtendrá los gastos, y si no los
hubiere hecho, quemada aquella no responderá
de nada.

5. ULFIANUS libro XXX VI. (7) ad Sabinum.— 5. ULPIANO; Comentarios d ~¡no, Libro
Quod dicitur, necessarias impensas dotem minue- XXX VI.—Lo que se dice, que los gastos necesa-
re, sic enit accipiendum, ut et Pomponius alt, non rios disminuyen la dote, se habrá de entender sal,
ut ipsae res corporaliter deminuantur, utputa fun- como dice también Pomponio, no que se disminu-
dus vel quodcunque aliud corpus; etenim absur- yan materialmente las mismas cosas, por ejemplo,
dum est, deminutionem corporis fieri propter pecu- un fundo ü otra cualquier cosa; porque es absur-
niam. Ceterum hace res faciet (8), desinere eme do, que por razón de dinero se haga disminución
fundum dotalem, vol partem eius; manebil igitur de una cosa corporal. Por lo demás, esto liará que
maritus in rerum detentatione (9), donee ei satis- deje de ser dotal el fundo, ó parle de él; así, pues,
fiat, non enim ipso jure corporum, sed (10) dotis fit el marido quedará con la retención de los bienes,
deminutio. Ubi ergo admittimus, deminutioxtem hasta que se le satisfaga, porque de derecho no se
dotis ipso jure fien? Ubi non sunt corpora, sed pe- hace disminución de las cosas corpóreas, sino de
cunia; nam la pecunia ratio admittit, deminutio- la dote- Luego ¿dónde admitimos que se hace de
acm fien. Prolude si aestiniata corpora la dotem derecho la disminución de la dote? Donde no hay
data sint, ipso jure dos deminuetur per impensas objetos corpóreos, sino dinero; porque en el dine-
necessarias. loe de his impensis dictum est, quae ro la razón admite que se haga disminución. Por
in dotem ipsam factae sint; ceterum si extrinsecus, consiguiente, si se hubieran dado en dote objetos
non imwinueflt dotem. estimados, de derecho se disminuirá la dote por los
gastos necesarios. Esto queda dicho respecto de
los gastos que se hayan hecho para la misma dote;
pero si extrínsecamente, no disminuirán la dote.
§ 1.—Sed si irnpensis necessariis mulier satisfe- § L—Pero si la mujer hubiere satisfecho los gas-
cerit, utrum dos crescat, un vero dicimus, ex inte- tos necesarios, ¿crecerá acaso la dote, ó decirnos
gro videri dotem? Et ego, ubi pecunia (11) est, non que se considera Integra la dote? Y yo no dudo que
dubito dotem videri crevisse. cuando se trata de dinero, se considera que aumen-
tó la dote.
§ 2,—Si dos tota soluta sit non habita ratione § 2.—Si se hubiera pagado toda la dote sin ha-
impeusarum, videndum est, an condiel possit id, berse tenido cuenta de los gastos, se ha de ver, si
quod pro impensis necessariis compensan solel; et pueda ser objeto de la condicción lo que suele com-
Marcellus adrnittit, condictioni cese locum; sed et pensarse por razón de gastos necesarios; y Marce-
si plerique negent, Lamen propter aequitatem Mar- lo admite que halagará la condicción; pero aun-
celli sententia admittenda est. que muchos lo niegan, se ha de admitir, sin embar-
go, por equidad la opinión de Marcelo.
§ 3.—Utiles autem impensae sunt, quas niaritus § 3.—Mas son útiles los gastos que el marido hi-
utiliter fecit, remque rueliorem uxoris fecerit, hoc zo útilmente, y que hubieren mejorado los bienes
est dotem, de la mujer, esto es, la dote,

(1) XXXV., Hol. (6) VII. ad Sabinu,n, LEaL


(2) qusc ad praeBentis temporis, su vero quse non ad prse- () XXXV., Ha.
sentis tempore fructum pertlneat;,Hal. (8) Taur.; Sciet, si ~ice ^, Dr.
(8) la pracecus, Mal. (9) Los cdd;as cfta4osporBr.;detntattoncm, el códice Fi.
(1) coinputaidum, HaZ. (10) sed, orn;tenla Otros en LEal.
(5) lulianas patat, adicionan ¡Mi. VU1g. (11) data, n8srtan Hai. Vu4g.

DIGESTO.—LIBRO XXV: TÍTULO 1 207

6. PAuLus libro VII. ad Sabinum. - 'veluti si 6. PauLo; Comentarios d Sabino, libro VII.-
novelietum in tundo factum Bit, aut si in domo pi- como si se hubiera plantado en un fundo un ma-
strinum, aut tabernam adiecerit, si servos artes juelo, 6 si hubiere establecido en la casa una ta-
docuerit. hona ó una tienda, 6 si hubiere enseñado artes ti
los esclavos.

7. ULPIANUS libro XXXVI. (1) ad Sabinum.— 7. U LP 1 iø; Comentarios d Sabino, libro


Voluptariae autem impensae sunt, quas maritus XXX VI. —Mas son gastos de recreo, los que el ma-
ad voluptatem fecit, et qTlae (2) speciem (3) exor- rido hizo para recreo, y los que sirven para ador-
nan 1. no de las cosas.
§ 1.—Quarum utiles non quidem minuunt ipso § 1. -Los útiles no disminuyen ciertamente de
jure dotem, verumtamen habent exactionem, derecho la doto, pero dan derecho ti su exacción.

8. PAULUS libro VII. ad Sabinum.—Utilium no- 8. PAULO; comentarios d Sabino, libro VII.—
mine ita faciendam deductionem quidanl dieunt, Dicen algunos, que por razón de los gastos útiles
si voluntatc mulieris factae sint; iniquum enim so ha de hacer la deducción de este modo, si hu-
esse, compelli mulierem rem vendere, ut impensas bieran sido hechos con voluntad de la mujer; por-
in eam faetas solvcret, si aliunde solvere non po- que es injusto que se compela ti la mujer ti vender
test; quod summarn habet aequitatis rationem. la cosa para pagar los gastos hechos en ella, si de
otra manera no puede pagarlos; lo que tiene suma
razón de equidad.

9. ULPIANUS libro XXXVI. (4) ad Sabinum.— 9. ULPIANO; Comentarios á Sabino, libro


Pro voluptariis iinpensis, rLiSi parata sit mulier pa- XXX VI.—En cuanto ti los gastos de reçreo, se ad-
ti maritum tollentem, exactionem patitIlr; nam si mite su exacción, si la mujer no estuviera dispues-
vult babero (5) mulior, reddere ea, quae impensa ta ti consentir que su manida quite los adornos; por-
sunt, debet manto, aut si non vult, pati debet tol- que si la mujer quiere tenerlos, debe satisfacer al
lentem, si modo recipiant separationem. Ceterum marido los gastos que se hicieron, y si no quiere,
si non recipiant, relinquendae sunt, ita enim por- debe consentir que se los lleve, si fueran suscepti-
mittcndum est manto auferre ornatum, qnem po- bles de separación. Pero si no la admitieran, se han
suit, si futurum est eius, quod abstulit. de dejar, porque se ha do permitir al marido que
quite el ornato que puso, de esta suerte, si ha de
ser de él lo que haya quitado.
10. PAIJLUS libro XXXVI. ad Edictum. (6).-. 10. PAULO; Comentariosal Edicto, libro XXXVI.
Quodsi bac res, in quibus iinpensae (actas sunt, —Pero si fueren para ser revendidas las cosas en
promercales fuerint, tales impensae non volupta- las que Be hicieron los gastos, tales gastos no son
riae, sed utiles sunt. do recreo, sino útiles.
11. Upius libro XXXVI. (7) ad Sabinum. 11. ULPIANo; comentarios u Sabino, libro
—In voluptariis autem Aristo scribit, nec si volun- XXXVI. —Mas en Cuanto ti los gastos de recreo es-
tato mulieris factae sunt, exactionem parere. cribe Aristón, que ni aún si se hicieron con volun-
tad de la mujer dan derecho ti su exacción.
§ 1.—Donationem inter virum et uxorem cinca § 1.—Con verdad escribe Sabino, que también
impensas quoque inhibitam vere Sabinus scribit. está prohibida entre marido y mujer la donación
respecto ti gastos.
12. PAULUS libro Vil. ad Sabinum.—Omnino et 12. PAULO; Comentarios á Sabino, libro VII.—
in aedificandis aedibus, et in reponendis propa- En manera ninguna debe el árbitro tener en cuen-
gandisque vineis, et in valetudine mancipiorum ta los gastos módicos hechos en la edificación de
modicas impensas non debet arbiter curare, alio- casas, y en reponer y extender las viñas, y en la cu-
qilin negotirum gestorum potius, quam de dote ración de los esclavos, pues de otra suerte, mas
ludielum videbitur. bien parecerá acción de gestión de negocios que
de dote.
13. IDEM Libro VIL Brevium.— Noque stipen. 18. EL MISMO; Breves, libro VII.—Ni el estipen-
dium, neque tributum ob dotalem fundum prao' dio, ni el tributo pagados por el fundo dota] puede
stita exigere vir a mullere potest; onus enim fu- el marido exigirlos de la mujer; porque estos gas-
ctuum hace impendia sunt. tos son carga de los frutos.
14. ULPIANUS libro V. Regularum.— Impensae 14. ULPIANo; Reglas, libro V.—Son gastos ne-
necessariae sunt, quibus non faetis dos imminui- cesarios aquellos por los que, no habiéndose hecho,
tur, ycluti aggeres facere, flumina avertere, aedi- se disminuye la dote, como los de hacer terraple-
ficia veLera fnicire itemque (8) reficere, arbores nes, desviar cauces, apuntalan y también restaurar
in locum mortuarum reponere. edificios antiguos, y reponer árboles en lugar de
¡os muertos.

(1) XXXV., Hd.


(2) Taur.; cxqna (en lugar de ci quse), el códice FI., Dr.
(3) Regun conjetura Dr.; peeic, el códice Pl. (6) VII. e4 Sabinum, ¡Jal.
(1) Vdase la nOta, 1. (1) Véame Za nota 1.
(5) rem, insertan HaZ. Vuig. (6) Iter (en lugar de itemque), Hej.
DIGESTO.—LIBRO stxv: rFrtTLO u

§ 1.—Utiles suiit, veluti pecora praediis impone- § 1.—Son útiles, por ejemplo, los de llevar gana-
re, id est (1) stercorare. do 4 los predios, esto es, los de estercolarlos.
§ 2.—Voluptuosae sant, bainea exstruere. § 2.—Son de recreo, los de construir baños.
15. NERATIUS libro II. (2) Jfern.bran.arum.— 15. NuirAclo; Pergaminos, libro IL—Lo que se
Quod dicitur, impensas, quae ja res dotales neces dice, que los gastos, que por necesidad se hicieron
sano factae sunt, dotem deminuere, ita interpre. en los bienes dotales, disminuyen la dote, se ha de
tandum est, iit, si quid extra tutelam necessariain interpretar de este modo, que esté en tal categoría
ja res dotales imp ensum est &), id est (4) la ea lo que se gasté en 108 bienes dotales independien-
causa sit; nam tueri res dotales vir sao sumtu de- temente de su conservación necesaria; porque el
bet, alioquin tam cibania dotalibus mancipile data, marido debe conservar 4 su propia costa los bie-
et (5) quaevis modica aedificiorurn dotalium re- nes dotales, pues de otra suerte, tanto los alimen-
feetio, et agro mm quoque cultura dotem minuent, tos dados 4 los esclavos de la dote, como cualquie-
omnia enim hace in speeie necessariarum impen- ra módica reparación de los edificios dotales, y
sarum sunt. Sed ipsae res ita praestare intelligun- aún el cultivo de los campos, disminuirán la dote,
tur, ut non tam impendas in cas, quam deducto eo porque todos estos están comprendidos en la clase
miaus ex his percepisse videaris. Quae autem im- de gastos necesarios. Pero se entiende que los mis
pendia secundurn eam distiuctionem ex dote dedu- mos bienes responden de este modo, no tanto para
ci debeant, non tani facilc in universurn definini, que gastes en ellos, corno para que se considere
quam per singula ex genere et maguitudine im- que por la deducción de aquellos percibiste menos
pendiorum aestiuiari possunt. de los mismos. Mas, qué gastos deban deducirse de
la dote según esta distinción, no puede definirse en
general tan fácilmente como estimarse en cada ca-
so por el género y la magnitud de los gastos.
16. IDEM libro VI. Membranczrum.— Et ante 16. EL MISMO; Pergaminos, libro VI.—Y ante
omnia, quaeculique irnpensae quaerendoruni fra- todo, cualesquiera gastos que se hubieren hecho
etuum causa factae erunt, quamquarn eaedern para obtener frutos, aunque los mismos se hagan
etiam colendi causa fiant, ideoque non solum ad también por causa del cultivo, y por lo tanto sean
percipiendos fructus, sed etiam ad conservandam necesarios no solo para percibir los frutos, sino
ipsam rem speciemque eius necessartae smi, eas también para conservar la misma cosa y su clase,
vir ex suo facit, ncc ullarn habet co nomine ex (6) los hace el marido de lo suyo, y no tiene por tal ti-
dote deductionem. tulo derecho fi dedución alguna de la dote.
TIT. U TÍTULO II
DE ACTIONE (7) RRUM AMOTAEUM DE LA ACCIÓN DE COSAS AMOVIDAS
ror. crni. Y. SL) (Véase Cód. V 21 .1

1. PAULUS libro VIL ad Sabinum.—Ilerum PAULO; Comentarios á Sabino, Libro VII.—


amotarum iudieium singulare introducturn est ad- La acción singular de cosas amovidas fué introdu-
versus eam, quao uxor fuit, quia non placuit, cum cida contra aquella, que fué mujer, porque no pa-
ea furti agere posse, qmbusdarn existirnantibus, reció bien que contra ella pudiera ejercitarse la
nc quidem funtum earn facere, ul Nerva, Cassio, acción de hurto, opinando algunos, como Nerva y
quia societas vitae quodammodo doininarn earn fa- Cassio, que ella no cornete ciertamente hurto, por-
ceret, aliis, al Sabino el Proculo, furto (8) quidern que el consorcio de la vida la hace en cierto modo
cam facere, sicuti filia patri faeiat, sed funti non dueña, y otros, como Sabino y Próculo, que verda-
esse actionem constituto iure; in qua sententia et deramente comete hurto, como lo comete la hija
lulianus rectissinie est, respecto al padre, pero que por derecho positivo
no hay la acción de hurto; de cuya Opinión es muy
acertadamente también Juliano,
2. GAIUS libro ad Edictum praetoris, titulo de 2. GAYO; Comentarios al Edicto del Pretor, tí-
re iudicata (9)— nam in honoreni niatrimonii tur- tulo de ¿a cosa juzgada—porque en honor del ma-
Fis actio adversas uxorern negatur; trimonio se deniega contra la mujer la acción
torpe;
3. Pur.us ¿ibyo VIL ad Sabinum.— et ideo, si 3.- PAULO; Comentarios á Sabino, libro VIL —
post divortium easdern res contrectat, etiam furti y por esto, si hurta las mismas cosas después del
tenebitur. divorcio, quedará también sujeta fi la acción de
hurto.
§ 1.—Item si servas cius furtum feeerit, farti § 1.—Asimismo, si su esclavo hubiere cometido
cura ea agere possumus. el hurto, podemos ejercitar contra ella la acción de
hurto.
§ 2.—Sed et eum uxore furti agere possibile § 2.—Pero también es posible ejercitar contra

(1) Id et. 4gniiija8 11a1.


(2) IV., Sial. (6) Toar. según antigua corrección del códice FZ; tu, la es-
(3) raur. según la escritura original; sit, según correcciói critura original, Br.
del códice Fl., Br. (7) DE ACTIONE, omítelas 15o2.
(4) id non tu mea causa, tos códices citados por Br. (8) Surtan,, HaZ. Vutg.
(8) quam (en lugar de et), Hat. (9) Calta libro XII. ad edictum provinciale, HaZ.

DIGSTO.—LIlinO XXV: TÍTULO II 209

est, si ci, cui heredes simus, furtum fecit, vel no- la mujer la acción de hurto, si hizo el hurto á aquel
bis, antequam nuberet; tamen propter reverentiam de quien seamos herederos, ó á nosotros antes de
personarum in utroque casu furtivam tantum con casarse Con nosotros; mas por consideración á las
dictionem competere, non etiam furti actionem, personas decimos en uno y otro caso que compete
dicimus. solamente la condicción furtiva, no también la ac-
ción de hurto.
§ 3.—Iem verum est, quod Ofihius alt, etiam eas § 3.—También es verdad lo que dice Ofilio, que
res, quas divortii tempore inulier comederit, ven- también se comprenden en la acción de cosas amo-
diderit, donaverit, qualibet ratione constimserit, vidas lo que la mujer hubiere comido, vendido, do-
rerum amotarum indicio contineri. nado, ó por cualquier razón consumido al tiempo
del divorcio.
§ 4.—Si ffliafainilias res amoverit, Mela, Fulci- § 4.—Si ha hija de familia hubiere amovido co-
nius alunt, de peculio (1) dandam actionem, quia sas, dicen Mela y Fulcinio, que se ha de dar la ac-
displicuit eam furti obligan, ve] () la ipsam ob ción de peculio, porque no pareció bien que estu-
res auiotas dari actionem. Sed si pater adiuneta viese obligada por la de hurto, ó que se dé con-
fila de dote agat, non ahiter el dandam actionem, tra la misma la acción por las cosas amovidas.
quam si fihiam rerum amotarum indicio in solidum Mas si el padre ejercitara, juntamente con la hija,
et cum satisdatione defendat; sed mortita filia in la acción de dote, no se le ha de dar la acción de
patrem rerum amotarum actionem dan non opor- otra suerte, que si por el todo y con fianza defen-
tere; Proculus alt, nisi quatdnus ex ea re pater lo- diera 4 la hija en la acción de cosas amovidas; pe-
cupletior sit, ro muerta la bija, no debe dame contra el padre ha
acción de cosas amovidas; y afiade Próculo, sino en
cuanto con la cosa se haya hecho más rico el padre,
4. Pouroius libro XVI. ad Sabinurn.—dolove 4. PoMroNIo; Comentarios á Sabino, libro XVI.
malo feeerit, quominus ad eum pervenerit. —ú con dolo malo hubiere hecho que no hubiere
ido 4 su poder.
5. PAPINIANUS li&?'O XI. QuaesLionum.— Viva 5. Pi'uuo; Cuestiones, libro XL—Aún vi-
quoque fila, quod ad patrein ex reims amotis per- viendo la hija, se ha de pedir por la acción útil lo
venit, utili indicio petendum est. que de las cosas amovidas fué á poder del padre.
8. PAULUS Libro VII. ad Sabinum. — Contra nu- 8. PAULO; Comentarios 4 Sabino, libro VII.—
rum quoque socero lee iiidiciuin datidum, Atilici- Dicen Atihicino y Fulcinio, que esta acción se le ha
nus et Fuheinius aiunt. de dar también al suegro contra la nuera.
§ 1. —Quoties fihiofamihias dos data est, § 1.—Cuando se dió la dote al hijo de familia, el
ob res divortii causa amotas furti agere non posse. suegro no puede ejercitar ha acción de hurto por
las cosas amovidas por causa de divorcio.
§ 2.—Itein quum reruni arnotaruin etiam in vi- § 2. - Asimismo, dándose también contra el ma-
ruin datur iudiciurn, si fihiusfamihias maritus sit, rido la acción de cosas amovidas, ¿si el marido fue-
utruin de peculio, an la ipsum actio dan debeat? se hijo de familia, deberá acaso darse la acción de
Endem x-epetemus, quae de Illiafamilias diximus, peculio, ó contra él mismo? Repetiremos lo mismo
que hemos dicho respecto 4 la hija de familia.
§ 3.—Si post divortium maritus decesserit, heres § 3.—Si el maride hubiere fallecido después del
eius rerum amotarum indicio uti potest. divorcio, su heredero puede ejercitar la acción de
cosas amovidas.
§ 4,—It cm heres muhienis ex hac causa tenebi- § 4.—También el heredero de ha mujer estará
tur, sicut condictionis nomine ex causa furtiva. obligado pon esta causa, ásI como por razón de la
condicción por causa furtiva.
§ 5.—Sed si morte mariti solutum sit matrimo. § 5.—Pero si el matrimonio se hubiera disuelto
nium, heres maniti hereditatis petitione, vel ad ex- por muerte del marido, eh heredro del marido po-
hibendum actione cas consequi potenit; Aristo et drá conseguir aquellas cesas por la petición de he-
condici ci posse recto putat, quia ex injusta causa rencia, ó por la acción de exhibición; y con razón
apud eam essent. opina Aristón, que pueden reclamársele 4 ella tam-
bién por la condicciiin, porque estarían en poder
de la misma por causa injusta.
§ 6.—Quodsi mortuo viro amoverit, non fecit § 6.—Pero si hubiere amovido las cosas después
furtuin, quia rei hereditariae nondum possessae de muerto el marido, no cometió hurto, porque no
non fit furtum; ideoque aut vindicarí poterunt, aut se comete hurto de cosa de la herencia aún no po-
in hereditatis petitionem venient. seida; y por esto, ó podrán ser reivindicadas, ó ven-
drán comprendidas n la petición de herencia.
7. ULPIANUS Libro XXX VI. ad Sabinum.— (3) 7. U LPI A wo; Comentarios 4 Sabino, Libro
Mulier habebit rerum amotarum actionem adver- XXX VI.—La mujer tendrá contra su marido la ac-
sus virum, et compensare potest muhier cum actio- ción de cosas amovidas, y puede compensarla la
ne, qua maritus agere vnit ob res amotas. mujer con la acción que el marido quiera intentar
por cosas amovidas.
8. P0MPONIUS Libro XVI. (4) ad Sabinurn.—Si, S. POMPONIO; Comentarios á Sabino, libro XVI.
(1) In pstrem (onliuendo dandam actionem), inaerLa Fiat. (3) Quam, adiciona ilaL
(2) et (en jugar da ve)), Hoi. (4) XV,,R'Z.
ToMo 11-27

210 DIGESTO.—LIBRO XXV: TtTULO II

quum dos solveretur mulieri, ant satis doti fieret, —Si cuando se pagase la dote fi la mujer, ó se die-
dictum non esset, actum ir¡ rerum amotarum, ni- se fianza por la dote, no se hubiese dicho que se
biomirnis agi potest; nam et quum dos nulla Sit, habrá de ejercitar la acción de cosas amovidas, es-
eadem actio cletur. to no obstante puede ejercitarse; porque también
cuando no hay dote alguna, se da esta misma
acción.
§ 1.—Sabinus ait, si mutier res, quas arnoverit, § 1.—Dice Sabino, que si la mujer no devolvie-
non reddat, aestimari debee, quanti la litem vir se las cosas que hubiere amovido, deben estimarse
iurasset; en tanto cuanto el marido hubiese jurado para el
litigio;

9. Pui.us libro XXXVII. ad Edictum. (1)—non 9. PAULO; Come ntariosal Edicto, libro XXXVII.
enim aeqi.mm est, invitum suo pretio res suas —porque no es justo que contra su voluntad ven-
vendere. da sus propias cosas por su precio,
10. POMPONIU8 libro XVI. (2) ad Sabinwn.— 10. Po MP o i o; Comentarios ci Sabino, libro
ideoque nec debere eum pro evietione promittere, XVI.—y por esto tampoco debe él prometer por la
quod ex contumacia mulieris id ita aceideri!. evicción, porque esto sucedería as! por la contu-
macia de la mujer.
11. ULPIANUS libro XXXIII. ad Edictum.. (3)— 11. U LP A NO; Comentarios al Edicto, libro
Marcellus libro octavo (4) Digestorum scriblt, si- XXXIII. —Escribe Marcelo en el libro octavo del,
ve vir uxorern, sive uxor virum domo expnlit, et Digesto, que ya si el marido expulsó de su casa fi
res amoverunt, rerum amo tarum teneri. la mujer, ya si la mujer al marido, y amovieron co-
sas, están obligados por la acción de cosas amo-
vidas.
§ 1.—Qui rerum amotaruni instituit actionem, § 1.—Si el que entablé la acción de cosas amovi-
si velit magis iusiurandum deferre, cogitur adver- das prefiriese deferir el juramento, está obligado
sarius jurare, nihil divortft causa amo tum osee, fi jurar su adversario que nada se amovió por cau-
dum prius de calumnia iuret, qui iusiurandum sa de divorcio, con tal que antes jure de calumnia
defert. el que defiere eljuraniento.
§ 2.—lurare autem tam vir, quam uxor cogetur, § 2.—Pero estarán obligados fi jurar tanto el ma-
pater autem amoventis inrare non cogitur, quam nido, como la mujer, mas no se le obliga fi jurar al
iniquani sit, de alieno facto alium jurare; is ergo padre del que amovió las cosas, porque es injusto
cogitur jurare, qui amovisse dicitur, et ideirco ncc que otro jure sobre un hecho ajeno; así, pues, está
beres cine, qui quaeve amovisse dicetur, jurare obligado fi jurar el que se dice que las amovió, y
cogetur. por lo tanto tampoco será obligado fi jurar el here-
dero del que ó de la que se dijere que las amovió.
§ 3.-Si quis delatum sibi iusiurauduni referre § 3.—Si alguno quisiera conti-adeferir el jura-
velit, non videtur Praetor permisisse, mento fi él deferido, no parece que el Pretor lo ha-
ya permitido,
12. PAULUS libro VII. Brevium. (5)— non ma- 12. PAULO; Breves, libro VII.—no de otra suer-
gis, quam si quis el, qui furti agat, iusiurandum te, que si alguno defiriese el juramento al que ejer-
deferat (6), an ipse fur sil. citara la acción de hurto, sobre si el mismo sea
ladrón.
13. ULPIANUS libro XXXIII. ad Edictum. (')— 13 • U LP lA NO; Comentarios al Edicto, libro
Ideo (8) Labeo seribit, mulieri non esse penit- XXXIII,—Por esto escribe Labeon, que no se le ha
tendum referre iusiurandum; et ita Edictuin (9) de permitir fi la mujer contradefei-ir el juramento;
ordinatum videtu!. y así parece ordenado en e! Edicto.
14. PAULTJS libro XVIII. ad Edktum. (10)—De 14. PAULO; Comentarios al Edicto, Libro XVIII.
rebus amotis permittendum nianito vel uxoni, de —Tratándose de cosas amovidas se le ha de permi-
quibusdain rebus iusiizrandurn deferre, de (11) qui- tir al marido ó fi la mujer deferir el juramento res-
busdam probare. pecto de algunas cosas, y, respecto de otras, prac-
ticar pruebas.
15. ULPIANUS Libro XXXIV. ad Edictuin.— Ni- 15. U LP rANO; Comentarios al Edicto, Libro
hil interest, utrum simul, an separatim habitave- XXXI V.—Nada importa si hayan habitado júntos
runt, quam, actio rerum amotarum competat etiarn ó separados, como quiera que la acción de cosas
adversus eam, quae ex ea domo subtraxit, iii qua amovidas competa también contra aquella que las
non simul eum viro habitavit. sustrajo de casa en la que no habité juntamente
con su marido.
§ 1.–.Uxor, et nurus, et pronurus viro, et soce- § 1.—La mujer, la nuera, y la mujer del nieto

(1) VII. ad Sabinum, Hal. (7) XXXV. ad Sabinum, ¡IaL


(2) XIII. Hcl. (8) Idem, ¡Ial.
(8) XXX'. ad 8abInumffaL. (9) Edicto, ¡Ial.
(4) ep!imo, ¡Ial. (10) libro H. Sententiarurn, ¡Ial.
(5) ad Sebinum, RoL t!) Taur. carreccj,m dl c4,cg s'i; deiuquibudaw,
(6) refera, IIal. contra las Baj. la eritura original, Br.

D1onspo,—L1R() XXV TÍTULO U 211

ro, et prosocero furtum facere possunt; furti au- pueden cometer hurto contra el marido, contra el
tem non teneutUr, nisi forte eniancipatus sitfihius, suegro, y contra:eI padre del suegro; mas no están
tunc enim nurus patri eius et furtum facit et furti sujetas ti. la acción de hurto, á no ser que el hijo
tenetur. estuviera emancipado, porque entonces la nuera
comete también hurto contra el padre de aquel, y
queda obligada por la acción de hurto.

18. HERMOENIANUS libro II. iuris Epitorna- 16. HERMOOENIANO; Epitome del Derecho, li-
rum (1). —Ad fiseum mariti bonis devohtis uxor bro 11.—Adjudicados al fisco los bienes del marido,
rerum amotarum iiomine in simplum convenitur, la mujer es demandada por el simple importe por
quamvis alii in quadruplum condemnentur. razón de las cosas amovidas, aunque otros sean
condenados en el cuádruplo.

17. ULPIANUS libro XXX. ad Edictum.—Si con- 17. ULPiANO; comentarios al Edicto, libro XXX.
cubina res amoverit, hoc jure utimur, 'it furti te- —Si hubiere amovido las cosas una concubina, ob-
neatur; consequenter dicemus, ubicunque cessat servamos este derecho, que queda sujeta á la ac-
inatrimonillin, utputa in ea, quae tutor¡ silo nu- ción de hurto; consiguientemente diremos, que
psit, vel contra mandata convenit, vel sicubi alibí siempre que deja de haber matrimonio, por ejem-
cessat matrimonium, cess are rerum arnotarum plo, tratándose de la que se casó con su tutor, ó de
actienem, quia competit divortii causa. la que se casó contra lo mandado, ó siempre que
de otro modo deja de haber matrimonio, deja de
haber la acción de cosas amovidas, porque compe-
te por causa de divorcio.
§ 1.—Res amotas dicimus non solum cas, quas § 1.—Decimos cosas amovidas, no solo las que
muller amovit, quum divortii consilium lniisset, amovió la mujer cuando hubiese tomado la resolu-
sed etiam cas, quas nupta amoverit, si, quum dis- ción de divorciarse, sino también las que hubiere
cederet, eas celaverit. amovido estando casada, si las hubiere ocultado
cuando se fuese
§ 2.—Non solum cas res, quae extant, in rerum § 2.—Dice Juliano, que se comprenden en la ac-
amotarum iudicium venire Inuianus ait, verum ción de cosas amovidas no solo las cosas que exis-
etiani eas, quae in rerum natura esse desierunt; ten, sino también las que dejaron de existir; y de
simili modo etiam certi condici cas pomo alt. igual modo dice que también pueden ser reclama
das por la condicción de cosa cierta.
§ 3..-.—Quae viro suo res pignori datas amos cnt, § 3.— La que hubiere amovido cosas dadas en
hoc indicio tenebitur. prenda á su marido, estará sujeta á esta acción.

18. PAULUS libro VI. Quaestionurn. (2)— Sed et 18. PAULO; Cuestiones, libro VI. —Pero tam-
domino condictio competet, sed alterutri agere re bién competerá la condicción al dueño, pero al uno
pei-mittendurn est. ó al Otro se le ha de permitir ejercitar la acción por
la cosa.

19. ULPIANUS libro XXXIV. ad Edictum. (3)— 19. U LP! A NO; comentarios al Edicto, libro
Sed et si divoítii tempore furos in domum mariti XXXIV. —Pero también sial tiempo del divorcio
induxertt, et por eos res amoverit ita, 'it ipsa non hubiere introducido ladrones en la casa de su ma-
contrectaverit, rerum amotarum ludicio tenebitur. rido, y por medio de ellos hubiere amovido las co-
Verunii est itaque, quod Labeo scripsit, uxorem re- sas, de suerte que ella misma no las hubiere toca-
rum amotarum tener¡, etiamsi ad eam res non per- do, estará sujeta ti. la acción de cosas amovidas. Y
venerit. así es verdad lo que escribió Labeon, que la mujer
está sujeta á la acción de cosas amovidas, aunque
Ja cosa no hubiere ido á su poder.

20. MARCELLUS libro VII. Digestorum.—Si Mm, 20. MARCELO; Digesto, libro VIL—Si la mujer
quam maritus bona fide emerat, uxor amovit, vel amovió una cosa que su marido habla comprado
opem furf tulit, idquc fecit divortii causa, rerum de buena fé, ó prestó ayuda al ladrón, y esto lo hi-
amotarum indicio damnabitur. zo por causa de divorcio, será condenada por la ac-
ción de cosas amovidas.

21. PAULUS libro XXXVII. ad Edictum. (4) - 21. PAULO; Comentarios al Edicto, libro
Si muuier, quum de 'viri vita desperasset, surreptis XXXVII.—Si la mujer, habiendo perdido la espe-
quibusdam rebus divortisset, si convatuerit vir, ranza de que viviera su marido, se hubiese divor-
utiis rerum aniotarum actio el danda cst. ciado habiendo hurtado algunas cosas, si el mari-
do convaleciere, se le ha de dar la acción Útil de
cosas amovidas.
§ 1.—Si servus mulienis iussu dominae divortii § 1.—Si por mandato de su dueña hubiere el es-
causa res amoverit, Pedius putat, ne (!) furtum clavo de la mujer amovido cosas por causa de di-
eum facere, quoniam nihil lucri sui causa contre- vorcio, opina Pedio, que aquel no comete hurto,
ctet, nec -videri furtum facienti opem ferre, quum porque no toma nada por causa de propio lucro, y
mu!ier furtum non faciat, quamvis servus in f'aci- porque no se considera que presta ayuda ti, quien

(1) Hl. lurio alaTOJAOV, Ral.


(5 VIL ad 8abnum, ¡Ial, (4) VII. ad Sabinum. ¡-Ial.
3) XXXV. ad Sabinuin, Ha!. (5) ncc, ¡-ltd.

212 DIGESTO.—LIBRO xxv: 1FrULO it

noribus domino dicto audieng eme non debeat; sed comete hurto, porque la mujer no comete hurto,
rerum amotaruin actio cnt. aunque tratándose de delitos no deba el esclavo
obedecer lo que le diga su sefior; pero habrá la ac-
ción de cosas amovidas.
§ 2.—At si in dotem servus datus furtum viro § 2.—Mas si hubiere hecho hurto al marido un
fecerit, si quideni mulier talem eme eum scierit, esclavo dado en dote, si la mujer supiere que aquel
totum damnum viro sarcietur; quodsi ignoraverit, era tal, se le resarcirá todo el dai'io al marido; pero
tunc non ultra condemnationem noxae muletan- silo ignorare, en esta caso no habrá de ser multa-
da enit. da en más de la condena del daño.
§ 3.—Rerum amotarum actio damnum reprae- § 3.—La acción de cosas amovidas representa el
sentat, etiamsi postea dotis exactio competal. dailo, aunque después compota la exacción de la
dote.
§ 4.—Comrnodi quoque, si quod arnotis rcbus § 4.—También se ha de tener cuenta del prove-
amiserit vir, ratio habenda est. cho, si alguno hubiere perdido el marido por las
cosas amovidas.
§ 5.—Jlaec actio, licet ex delicto nascatur, tu- § 5.—Esta acción, aunque nazca de un delito,
rnen re¡ persecutionern continet; et ideo non anuo contiene sin embargo la persecución de la cosa; y
finitur, sicut et (1) condictio (2) furtiva. Praeterea por esto no se extiugue.dentro del año, corno tam-
et heredibus competit. poco la condieción furtiva. Además compete tam-
bién á los herederos.
§ 6.—Nec viro, nec mulieri prodest lii hoc iudi- § 6. —Ni al marido, ni á la mujer, le aprovecha en
cío, si tacare non possunt; pendet enini id ex furto. este juicio, si no pueden pagar; porque esto depen-
de de un hurto.

22. IULIANT5S libro XIX. (3) DigesLorum,—Si 22. JULIANO; Digesto, libro XIX.—Si yo hu-
propter res amotas egero curn muliere, et lis aesti- biere ejercitado contra mi mujer la acción por co-
mata sit, an actio ci danda sit, si amiserit posses- sas amovidas, y se hubiera estimado el litigio, ¿se
sionem? Movet me, quia dolo acquisiit possessio- le habrá de dar á ella acción, si hubiere perdido la
nem. Respondi, qui litis aestirnationeni suffert, posesión Me mueve, porque adquirió con dolo la
emtoris loco habendus est, ideo si muuier, eum qua posesión. Respondi, que el que sufraga la estima-
rerum arnotarum actum est, aestirnationeni litis ción del litigio ha de ser tenido en lugar de compra-
praestiterit, adversus vindicantem maritum vel dor, y por esto, si la mujer, contra la que se ejerci-
heredem mariti exceptionem habet, et si amiserit tó la acción de cosas amovidas, hubiere pagado la
posscssionern, ¡u rem actio ei dunda est. estimación del litigio, tiene excepción contra el ma-
rido, ó el heredero del marido, que la revindicase,
y si hubieve perdido la posesión, se le ha de dar á
ella acción sobre la cosa.
§ 1.—Si mulier mortis causa res amoverit, dein- § 1. --Si por causa de muerte hubiere amovido
de mortuus est maritus, hereditatis petitione vol la mujer las cosas, y después murió el marido, el
actione ad exhibendum consequi poterit liares ¡ci, heredero podrá conseguir por la petición de heren-
quod arnotum est. cia, ó por la acción de exhibición, lo que se amovió.
23. AFRICANUS Libro VIII. (4) Quaestionum.— 23. AFRICANO; Cuestione.,..-, Libro VIII—Si rein-
Redintegrato matrimonio si iterum divortium fa- tegrado el matrimonio se hubiere verificado nue-
etum cnt, ob rels amotas prionis divortii causa, vamente el divorcio, opinó que subsiste la acción
item ob impensas donationesque priora matrimonio por las cesas amovidas por causa del primer divor-
factas manere actionem existirnavit. cio, y también por los gastos y las donaciones he-
chas en el primer matrimonio.
24. ULPIANUS Libro V. Regularum.—Ob res 24. ULPIANO; Reglas, libro V.—Por las cosas
amotas vel proprias viri, ve! etiam dotales tam viii- amovidas, ya propias del marido, ya también do-
dicatio, quam conclictio viro adversus mulierem tales, compete ah marido contra la mujer tanto la
cornpetit, et in potestate est, qua velit actione uti. reivindicación como la eondicciúu, y á su arbitrio
está de qué acción quiera usar,
25. MARCIANUS libro III. Regularnrn. ( 5)— Re- 25. MARCIANO; Reglas, Libro hI.—Mas la ac-
mm quídam arnotaruin iudicium sic habet loeum, ción de cosas amovidas tiene lugar de esta suerte,
si divortii consilio res amotae fuerunt, et secutum si las cosas hubieren sido amovidas con eh propó-
divortium fuerit; sed si ¡u matrimonio uxor manto sito de divorcio, y el divorcio hubiere seguido; pe-
res subtraxerit, hect cessat (6) rerum amo tarum ro si durante el matrimonio hubiere la mujer sus-
actio, tamen ipsas res manitus condicere potest, traido al marido las cosas, aunque deja de haber
nam jure gentium condici puto posse res ab bis, la acción de cosas amovidas, puede sin embargo el
qui non ex justa causa possident. marido reclamar por la condiecióll las mismas co-
sas, porque opino que por derecho de gentes pue-
den las cosas ser por la condicción reclamadas de
aquellos que no las poseen con justa causa.

26. GAIUS Libro IV. ( 7 ) ad Edictum pro- 26, GAYO; Comentarios al Edicto provincial,
(1) slcutl nec HrL
(2) ex causa, inserta la Vulg. (6) XI. jastltutionuin, Ital.
(5) XVII. Hal. s) ceset, I5l.
(4 VIL, ¡tal. (7 XII., Hd.

DIGESTO.—LIBRO XXV: TÍTULO Iii 213
vic-iaZe. - Rerum amotarixm actio condictio libro IV.—La acción de cosas amovidas es con-
est. dicción.

27. PAPIvIANUS libro JJT. Respon8orw?n. (1) - 27. PAP1NL&No; Re.spuentas, libro IV.—La ac-
Berum amotarum actio ob adulterii crimen, quo ción de cosas amovidas no se difiere por el delito
mulier postulata est, non differtur. de adulterio, de que fué acusada la mujer.

28. PAULUS libro VI. Quaerlionuin. (2)— Si 28. PAULO; Cuestiones, libro VI.—Si la mujer
uxor rem viri el, cuí eam vir comniodaverat, sur- hubiere hurtado una cosa de su marido á aquel á
ripuerit, isque conventus sit, habebit furti actio- quien su marido la había dado en comodato, y es-
neni, quamvis vir habere non possit. te fuera demandado, tendrá la acción de hurto,
aunque el marido no la pueda tener.

29. TBYPHONINTJS libro XI. (3) Di8putationum. 29. TRIFONIN0; Disputas, libro XI. —La estima-
.—Rerum amotarum aestimatio ad tempus quo ción de las cosas amovidas debe referirse al tiem-
amotae sunt, referri debet; nam veritate furturn po en que fueron amovidas; porque en verdad se
fit, elsi lenius eorcetur mulier. Quare ncc a bonne comete un hurto, aunque se castiga á la mujer
fidel possessore ita res amotae usucapiuntur, sed más levemente. Por lo cual, las cosas amovidas de
si pluris factae non restituuntur, quae amotae este modo no son usucapidas ni aún por el posee-
sunt, crescit aestimatio, nL in condictione furti- dor de buena fé, sino que, si habiéndose hecho de
rae re¡. más valor no son restituidas las que fueron amovi-
das, crece su estimación, como en la condicción de
cosa hurtada.

30. PAnNIANU8 libro XI. Quaestionum.—Quum 30. PAPINIANO; Cuesliones, libro XI. —Cuando
soluto matrimonio reruin amotarum iudicinm con- disuelto el matrimonio se entabla contra la mujer
tra miilierem histituitur, redintegrato rursus ma- la acción de cosas amovidas, reintegrado nueva-
trimonio solvit.ur iudiciuin. mente el matrimonio, se extingue la acción.

TIT. III TÍTULO III

DE AGNOSCENDIS ET (4) ALENDIS LIBERIS, VEL DEL RECONOCIMIENTO Y DE LOS ALIMENTOS


PARENTIBUS, VEL PÁTRONIS, VEL LIBERTIS DE LOS DESCENDIENTES, DE LOS ASCENDIENTES,
Ó DE LOS PATRONOS. ú DE LOS LIBERTOS
(Cf. Cod. Y 24. 25.] (Va84 Cdd. V. 24. 25.1

1. ULPIANUS libro XXXIV. ad Edietuin.—Seba- 1. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro XXXI V.


tusconsultum, quod factum est de liberis agno- —El Senadoconsulto, que se hizo sobre el reconoci-
seendis, duas species complectitur, unam eoruni, miento de los hijos, comprende dos casos, uno, re-
qui agnoscunt, aliam earum, quae (5) falsnm par- lativo á los que reconocen, y otro referente á las
tum subiieiunt. que suponen un parto falso.
§ 1.—Permittit igitur mulieri parentive, in cuius § 1.—En su consecuencia permite á la mujer, ó
potestate est, ve! ci, cui mandatum ab lis est, si al ascendiente bajo cuya potestad está, ó á aquel
putet praegnantem, denuntiare intra dies triginta á quien por ellos se le mandó, si se creyera emba-
post divortium connumerandos ipsi manto, ve¡ pa- razada que se Jo haga saber, dentro de treinta
renti, in cuius potestate est, ant domum denuntia- días contaderos después del divorcio, al mismo ma-
ro, si nullius eorum copiam habeat. rido, ó al ascendiente bajo cuya potestad está, 4
que lo manifieste á la casa, si no tuviera posibili-
dad de hacérselo saber á ninguno de estos.
§ 2.—Dornum accipere debemus hospitium, si in § 2.—Por casa debemos entender su habitación,
civitate maneat, quodsi non sit, sed in villa, vel in si residiera en la ciudad, pero si no estuviera en
municipio, illie, ubi larem matrimonio colloearent. ella, sino en una casa de campo, ó en un munici-
pio, ci lugar en donde durante el matrimonio hu-
biesen establecido su hogar.
§ 3.—Denuntiare autem hoc tantum, esse multe- § 15.—Mas debe hacer saber solamente esto, que
rein ex eo praegnantem; non ergo hoc denuntiat, la mujer está embarazada de él; as!, pues, no ad-
ut mittat custodes maritus, sufftcit enim mulleni vierte esto, que el marido envie guardas, porque
hoe notum facere, quod sit praegnana, mariti est le basta á la mujer hacer saber que está embaraza-
mm ant mittere custodes, ant ci denuntiare (6), da, y al marido corresponde entonces ó enviar
quod non sit ex se (1) praegnaiis. Roe autem vel guardas, 6 hacerle saber á ella que no está emba-
ipsi manto, vel affl nomine cius facere permittitur. razada de él. Mas .esto se le permite hacerlo al ma-
rido, 6 á otro en su nombre.
§ 4.—Poena aiitem mariti ea est, ut, nisi aut en- § 4.—Mas la pena del marido es esta, que, si no
stodes praeniisenit, aut contra denuntiavenit, non hubiere enviado guardas, ó no hubiere manifesta-
eme ex se praegnanteni, eogatttr maritus partum do por el contrario que ella no estaba embarazada
agnoscere; et si non agnovenit,. extra ordinem de él, sea obligado el marido á reconocer el parto;
corcetur. Debebit igitur respondere, non cese ex y si no lo reconociere, es castigado con pena ex-

(1) 1. de adulterfls, HaI.


(2) XXXIX. ad edictum, Ha?, (3) alterem eorum, . qul, la Vulg.
(3) VIII. ¡Jal. (6) renuntlare, Ha
4) VEL, fiel. (7) eo (en lugar Se se), HaZ. Vuly.

214 DIGESTO.—LIBRO XXV: TITULO III

se praegnantern, aut nomine cius responden. Quod- traordinaria. Así, pues, deberá responder, d debe-
si factuni fucrit, non alias necesse habebil aguo- rá responderse en su nombre, que no está embara-
scere, nisi rete fihius fucrit. zada de di. Y si así se hubiere hecho, no tendrá ne-
cesidad de reconocerlo de otra suerte que si verda-
deramente fuere su hijo.
§ 5,—IlLud notandum est, quod denuntiatio a § 5.—Se ha de notar, que la notificación no co-
manto non incipit, sed a mullere. mienza pon el manido, sino pon la mujer.
§ 6.—Sed si maritus ultro custodes offerat, el ea § 6.—Pero si el marido ofreciese voluntariamen-
non admittat, vel si non denuntiaverit muUer, aut te guardas, y ella no los admitiera, ó si la mujer
si denuntiaverit quidem, custodes autem arbitrio no hubiere hecho la notificación, ó si verdadera-
ludicis non admiserit, liberuni est manto parentive mente la hubiere hecho, pero no hubiere admitido
cius, partum non agnoscere. guardas fi arbitrio del juez, tiene libertad el mani-
do ó su ascendiente para no reconocer e! parto.
§ 7.—Si mulier esse se praegnanteni mIra tri- § 7.—Si dentro de los treinta días no hubiere he-
ginta dios (1) non denuutiaverit (2), postea de- cho saber La mujer que estaba embarazada, al ha-
nuutians causa cognita audini debebit. cerlo saber después deberá ser oida con conocimien-
to de causa.
§ 8.—Quin imo el si in totum oniiserit denuntia- § 8.—Dice Juliano, que aún si del todo hubiere
tionem, lulianus ait, nihil hoc nocere el, quod omitido Ja notificación, esto no le perjudica nada
editar. fi lo que nace.
§ 9.—Dies autem triginla continuos accipere de- § 9.—Mas debemos entender treinta días conti-
bemus ex die divortii, non utiles. nuos, no útiles, desde el día del divorcio.
§ 10.—Eleganter autem apud Iu!ianum libro no- § 10.—Mas discretameute se pregunta Juliano
nodecirno Digestorum quacnilur, si mIra dios tri. al libro décimo noveno de! Digesto, ¿habrá lugar
ginta mulier manito non denuntiaverit, el intra al Senadoconsulto, si Ja mujer no hubiere hecho la
triginta partum ediderit, un Senatusconsulto locas notificación al marido dentro de los treinta días, y
sil? Et alt, Plancianurn (3) Senatusconsultum ces- hubiere dado fi luz el parto dentro de dichos trein-
sare, quia de co partu non videtur sentire, qui in- ta días? Y dice, que deja de tener lugar el Senado-
tra diem Irigesimum nascatur, q,uippe dies tniginta consulto PIanciano, porque no se considera que se
ad denuuliandum praestiluil Senatue; sed hanc refiera al parto que nazca dentro del trigésimo día,
rem non facere praeludiciuni partui arbitror. porque los treinta días los fijó el Senado para ha-
cen la notificación; pero opino que esto no causa
perjuicio al parto.
§ 11.— Queinadmodum per contrarium si mar¡- § 11,— As! como, por el contrario, si el marido,
tus uxore denuntiante custodes miserit, nullum haciendo la notificación la mujer, hubiere enviado
praeiudicium sibi faciel (4; licebit igitur el par- guardas, nose causaráfisi propio ningún perjuicio;
tuni editum ex se negare, nec el nocebit, quod le será pues licito negar que el parto haya nacido
ventrem custodienit. Et ita Marcellus libro septimo de él, y no le perjudicará que haya custodiado el
Digestorurn scripsit; ait enim, sive quis neget (5) vientre. Y as! lo escribió Marcelo al libro décimo
uxorem (6), sive ex se praeguantem, sine praein- sexto del Digesto; porque dice, que si alguno ne-
dicio recte mittet custodes, niaxime Si miSsUrUS id gara ó que aquella haya sido su mujer, ó que esté
ipsum protestetur. embarazada de di, enviará perfectamente guardas
sin perjuicio, mayormente si al enviarlos protesta-
se contra esto mismo.
§ 12.— lulianus libro nonodecimo Digestoram § 12.—Escribió Juliano en el libro décimo nove-
scripsit: quod Seuatuseoasulto comprehensum est, no del Digesto: lo que se consignó en el Senado-
si mulier viro denuntiavenit, se ex eo concepisse, consulto, que si la mujer hubiere hecho saber al
el is, cui denuntiatum eril, custodes ad ventrem marido que ella habla concebido de él, y este, fi
eustodiendum inspiciendumque non miserit, neque quien se le hubiere hecho saber, no hubiere envia-
contestato dixerit, eam ex se praeguantem non do guardas para custodiar é inspeccionar el vien-
eme, ut el id, quod editum sil, ao-noscere sil neces- tre, ni hubiere dicho ante testigos que ella no estaba
se, non co pertinet, ul, si quis ffl agnoscere se fi- embarazada de él, le sea necesario fi este recono-
Iium diceret, suum heredem haberet, quamvis ex cer lo que haya sido dado fi luz, no se refiere fi que
alio conceptus sil; quarnioque enim, inquit, coe- si alguno dijese que él reconoce el hijo lo tenga
p11 (8) causa agi, grande praeiudicium affert pro por heredero suyo, aunque haya sido concebido
filio confessio patris. de otro; porque dice, cuando quiera que comienza
fi ventilarse esta causa, la confesión del padre pro-
duce grande presunción fi favor del hijo.
§ 13.—Idem per contrarium quoque alt, si mu- § 13.—Por el contrario, dice también el mismo,
lien divortio facto non fecertt ea, quae Senatuscon- que lo de que si la mujer no hubiere hecho, verifi-
sulto praecipiuntur, nl liceat patri non agnoscere, cado el divorcio, lo que se prescribe en el Senado-
non co pertinere, ut filius natus suurn se diecre consulto, para que al padre le sea licito no recono-
non possit, sed ad Id tantum, nl ita pater alere cer, no se refiere fi que el hijo nacido no pueda de-
eum cogatun, si constiterit, euui fihium esse. cir que es de él, sino solamente fi esto, fi que el
padre sea obligado fi alimentarle de esta suerte, si
constare que aquel es hijo suyo.

(1) coutinuos, inserta la Vulg.


(2) et inserta fful.
(3) Plautlauum, ¡ial. (5) fuissc, afaden otras edic(ones.—ÍQ'. de! Tr.
(4) Según antigua rorreccidn del códice Fi,, Br.; faelat. (7) pertlnere, ut quasi ludido (en lugar de perthtere ut, si
Taur. según la escritura original. quis), Hal.
(5) suam, insertan Hal. Vulg. (5) Qualnquam (Inqult) quuni coeperft, otros en ¡ial.

DIGESTO.—LIBItO XXV: TITULO Iii 215

§ 14.—Idem lulianus seribit, si uxore dernin § 14.—Escribé el mismo Juliano, que si al hacer
tiante se praegnauteiii maritus non negaverit, non saber la mujer que estaba embarazada no lo hu-
utique suum illi partum effici, cogendum tarnen biere negado el marido, no por esto se hace sayo
aleve. Ceteruin si (1) eme (2) satis iniuriosum ait, de él lo que nace, pero ha de ser obligado á ali-
si quis longo tempore a'bfuerit, et reversus ho- mentarle. Por lo demás, dice que es bastante inju-
rem praegnantem invenerit, et ideirco reiecerit, si rioso, que si alguno hubiere estado ausente largo
quid ex his, quae Senatusconsulto continentur, tiempo, y al regresar hubiere hallado embarazada
omiserit, suum heredem el nasci. A su mujer, y por esto la repudiare, le nazca A él
un heredero suyo, si hubiere omitido ala-una de las
formalidades, que se contienen en el enadoeon-
aulto.
§ 1.—Ex bis apparet1 sive uxor omiserit quac § 15.—Resulta de esto, que si la mujer hubiere
cern ex Senatusconsiilto observare oportuit, nihil omitido lo que debió observar en virtud del Sena-
praciudicare filio, si fijius est - non tantum in in- doconsulto, en nada perjudica al hijo, si es hijo—no
re su¡, verum nc in alimentis quidern scoundum solamente en su propio derecho, sino tampoco cier-
Divi Pií Reseriptum—, sive mantas negiexerit fa- tamente en cuanto A los alimentos según el rescrip-
cere, quae ex Senatusconsulto debet, natum cogi- to del Divino Pío—, y que si el marido hubiere de-
tur omnimodo alere; ceterum recusare poterit jado de hacer lo que debe conforme al Senadocon-
fihium. sulto, está de todos modos obligado A alimentar al
nacido; pero podrá rechazarlo como hijo.
§ 16.—Plane si denuntiante muliere negaverit, § 16.—Pero si al hacérselo saber la mujer hubie-
ex se eme praegnantem, tametsi custodes non ini- re negado que ella estuviese embarazada de él, pe-
serit, non evitabit, quominus quneratur, an ex eo ro no hubiere enviado guardas, no evitará que se
mulier praegnans Bit. Quae causa si fucrit acta le pregunte si la mujer está embarazada de él. Y
apud iudieem, et pronuutiaverit, quum de hoc si esta cuestión hubiere sido ventilada ante el juez,
agetur, quod ex eo praegnans fuerit, neo ne, in ea y tratándose de esto, de si de aquel habla estado,
causa esse (3), ut agnosci debeat, sive filias non ó no, embarazada, hubiere declarado que se halla-
fuit, sive fuit, cese suum, ba en el caso de que deba ser reconocido, ya si
fué su hijo, ya si no lo fué, es suyo,
2. II.TLIANuS libro XIX. Digstortrm.— in omni- 2. JULIANO; Digesto, libro XIX.—en todos los
bus causis; quare et fratribus suis consanguineus casos; por lo cual será consanguineo también para
cnt; sus hermanos;

S. ULPIANÚS libro XXXIV. ad Edictum.— sive 3. U LP lA NO; Comentarios al Edicto, libro


contra pronuntiaverit, non fore Suum, quamvis XXXIV.—y si hubiere fallado al contrario, no ha-
suus fuerit, placet enim eius re¡ iudicem ms face- brá de ser suyo, aunque fuere suyo, porque se ha-
re; et ita Marcdflus libro septimo Digestoram pro- lla establecido que el juez de este negocio consti-
bat, coque jure utimur. tuya derecho; y asl lo aprueba Marcelo al libro
séptimo del Digesto, y tal derecho practicamos.
§ 1.—Quia Plaucianum (4) Senatusconsultum ad § 1.—Como el Senadoconsulto Planciano se re-
eos partus pertinet, qui post divortium eduntur, fiere A los partos, que son dados A luz después del
aliad Senatuseonsultuin temponibus Divi Hadriani divorcio, se hizo en tiempos del Divino Adriano
factum est, ut etiam si constante matrimonio par- otro Senadoconsulto, para que también si el parto
tus sit editas, de agnoscendo eo agatur. hubiera sido dado A luz durante el matrimonio, se
proceda respecto á su reconocimiento.
§ 2.—Quid ergo, si quis post mortem patris na- § 2.—,Qué se dirá, pues, si alguno naciera des-
scatur ayo superstite, un cuius potestate (5) rece- pués de la muerte de su padre, sobreviviendo su
surus est, ut si ex filio eius susceptus probetur? abuelo, bajo cuya potestad ha de recaer; que se ha-
Videndum, quid die¡ debeat; et certe probandum ya de probar que fué habido de su hijo? So ha de
est, cum ayo praeiudicium de partu agnoscendo ter, qué deberá decirse; y ciertamente se ha de
similiter agendum. aprobar, que del mismo modo se ha de ventilar con
el abuelo la cuestión prejudicial sobre ci reconoci-
miento del parto.
§ 3.—Quid, si hoc ipsum in quacstionem veniat, § 3.—Qué se dirá, si en la cuestión se tratase de
utrum in matrimonio, an postea editus sit? Dicen- esto mismo, de si haya sido dado A luz en el matri-
dum est, et super hoc ex Senatusconsultis (6) monio ó después? Se ha de decir, que también so-
agendum. bre esto se procederá en virtud de los Senadocon-
sultos.
§ 4.—Et quid sit, si, en uxor fucrit, disceptetur? § 4.—,Y qué será, si Be disputase si la madre es
Et lulianas Sexto Caecilio Africano respondit, lo- ó no su mujer? Y respondió Juliano á Sexto Cecilio
cum esse praeludicio. Africano, que tiene lugar la acción prejudicial.
§ 5.—Illud tenendum, hace Senatusconsulta post § 5.—Se ha de observar, que estos Senadocon-
mortem parentis cessare, si is supersit, in cuius sultos dejan de ser aplicables después de la muerte
potestate (7) recasuri non sant. Quid ergo est in del padre, si sobreviviera uno bajo cuya potestad
petitione bereditatis, quam filius intendit? Quaere- no han de recaer. ¿Qué se dice, pues, respecto A la

(1) ale (en 159ar de al), según conjetura Bynkers7. (Obu. (4) Véase la nota S. de o página 214.
1. 23.) (5) potesttitem, la Vulq.
(2) Geterum al esBet:, Hal. (6) Sn&tuconsu1to, 1-Ial. Vuig.
(3) est, Rae. (7) VBaaeIa nota &.
216 DIGESTO.—LIBRO XXV: TÍT[.,0 UI

tur, utrum ex co natus sit, cuius hereditateni pe- petición de herencia, que el hijo promueve? Que se
tit, an non. Adeo hoc verurn est, ut lulianus libro investigará si haya nacido, ó no, de aquel cuya he-
nonodecimo Digestorum seribat, al sivo patre red- rencia pide. Y de tal modo es esto verdad, que es-
ditum sit praeiudicium, et antequam sententia fe- cribe Juliano en el libro décimo noveno del Digesto,
ratur, pater decesserit, transeunduni ad Carbonia- que si viviendo el padre se hubiera promovido la
num Edictum, acción prejudicial, y hubiere fallecido el padre an-
tes que se profiriese la Sentencia, se ha de pasan
al Edicto Carboniano.
§ C. —Item hace Senatusconsulta pertincnt ad § 6.—Estos Senadoconsultos se refieren igual-
eos, qui sui heredes agnascantur; eeterum si forte mente fi aquellos que nazcan herederos suyos; mas
non sint in potestatem recasuri, venus est, Sena- si acaso no hubieran de recaer bajo potestad, es
tusconsulta cessare. mas cierto que dejan de ser aplicables los Senado-
consultos,
4. PAULUS libro H. Sententiarurn, - Necare vi- 4. PAULO; Sentencias, libro 11.—Se considera
detur non tanturn is, qui partum perfoeat (1), sed que lo mata, no solamente el que sofoca el parto,
et is, qui abiicit, et qui alimonia denegat, et is, sino también el que lo arroja, y el que he niega
qui publicís locis misenieordiae causa exponit, los alimentos, y el que lo expone en lugares públi-
quam ipse non habet.. cos por misericordia que él no tiene.
5. ULPIANUS Libro II. de Officio Gonsuli,s.— Si 5. ULPIANO; Dei cargo de Cónsul, libro IL -
quis a liberis ah desideret, vel -si liben, ut a paren- Si alguno pretendiese ser alimentado por sus hi-
te exhibeantur, index de ea re cognoscet. jos, ó que los hijos sean alimentados por los padres,
el juez conocerá de esta cuestión.
§ 1.—Sed utrum eos tantum ¡iberos, qui sunt le § 1.—Pero se ha de ver si uno está obligado fi
potestate, cogatur quis exhtbere, mi vero etiain alimentar solamente á los hijos, que están bajo su
emaneipatos, vol ex alia causa sui iuris constitu- potestad, ó si también á los emancipados, 6 fi los
tos, videndum est. Et magis puto, etiamsi non sunt constituidos por derecho propio por otra causa. Y
liberi In potestate, alendos a parentibus, et vice más bien creo, que aunque los hijos no estén bajo
mutua abre parentes debere. su potestad deben ser alimentados por los padres,
y que reclprocamente deben ellos alimentar fi los
padres.
§ 2.—Utruni autem tantum patrern, avumve pa- § 2—Pero se ha de ver, si estamos obligados fi
ternum, proavurnvc paterni avi patrern, ceterosque alimentar solamente al padre, ó al abuelo paterno,
virilis sexus parentes abre Cogamur, an vero etiam 6 al bisabuelo padre del abuelo paterno, y fi los de-
matrem, ceterosque parentes et por illum sexum más ascendientes de sexo viril, ó si también fi la
contingentes cogamur abre, videndum. Et magis madre, y fi los demás ascendientes, y aún fi los
est, ut utrobique se mdcx iuterponat quorundain emparentados por aquel sexo. Y es preferible, que
neeessitatibus fadilius succursurus, quorundam el juezse interponga fi favor de ambas lineas para
aegritudiiii; et quum ex aequitate hace res deseen- socorrer más fácilmente las necesidades de unos, 6
dat canitateque sanguinis, singuborum desideria la enfermedad de otros; y como quiera que esto pro-
perpendere iudicem opovtet. venga de la equidad, y de la caridad de la sangre,
conviene que el juez examine atentamente las pre-
tensiones de cada uno.
§ 3. Idcui le hiberis quoque exhibendis a pa- § 3.—Lo mismo se ha de decir en cuanto fi los
rentibus dicendum est. descendientes que también han de ser alimentados
por los ascendientes.
§ 4.—Ergo et. matrem cogemus pi'aesertim vulgo § 4.—Luego también obligaremos fi la madre fi
quaesitos liberos alero, nec non ipsos eam. alimentar especialmente fi los hijos habidos del
vulgo, y también fi ellos fi alimentarla.
§ 5.— Item Divus Pius significat, quasi avus § 5.—Asimismo indica el Divino Pío, como si
quoque maternus alero compellatur. tambien eh abuelo materno estuviera obligado á
alimentarlos.
§ 6.—Idem rescnipsit, ilt flhiam suarn pater ex- § 6.—El mismo respondió pon rescripto, que el
hibeat, si coust.iterit apud iudiciurn, juste eam pro- padre alimente fi su hija, si enjuicio se hubiere he-
ercatam. cho constar que fué legitimamente procreada.
§ 7.—Sed si fihius possit se exhibere, nestimare § 7.—Pero si el hijo pudiera alimentarse por si,
índices debent, ce non debeant ci alimenta decer- deben resolver los jueces, que no deben prestárselo
nere. Denique idem Pius ita rescnipsit: Aditi a alimentos. En efecto, el mismo No respondió asi
te (2) competentes iudices aH te a patre tuo iube- pon rescripto: Los jueces competentes fi quienes
bunt pro modo facubtatum eius, si ¡nodo, quum te dirigiste mandarán que se te den alimentos por
opificem te esse dicas, in ea valetudine es, ut ope- tu padre con arreglo fi sus facultades, si es que,
ns sufficere non possis». cuando digas que tienes un oficio, te hablas en tal
estado de salud que no puedas bastante con tu
trabajo*.
§ 8.—Si ve¡ parens neget fiuiurn, idcircoque ale- § 8.—Si el padre llegase que aquel sea su hijo, y
ro se non debere con tendaL, vel fihius neget paren- pon lo mismo sostuviese que no debe alimentarIo,
tem, eummatim indices oportet super ea re cogilo- 6 si el hijo Regata que aquel fuese su padre, con-
seere; (3) si conatiterit fihiurn i-el parcntem eme, viene que los jueces conozcan sumariamente de es-

(1) practoeat, HaZ. Vulg.


() ad Titiaiu,m (es lugar de aditl ate). Comp., 1141. Vulg. (1) et, insertan ¡Ial. Vulg.

DIGESTO.—LIBRO XXV: TITULO III 217
tuno ah iubebnnt, ecterum si non constiteiit, nec te asunto; y si constare que aquel era su hijo ó su
decernent alimenta. padre, entonces mandarán que se le den alimentos,
pero si no constare, no decretarán los alimentos.
§ 9.—Meminisse autem oporte.t, ob si pronuntia- § 9.—Mas conviene tener presente, que aunque
verint ah oportere, attamen eam rem praeiudicium hubieren declarado que deben darse alimentos, es-
non facere veritati; neo enim hoc pronuntiatur, te, sin embargo, no prejuzga la verdad; porque
fihium esse, sed ah debere; et ita Divus Marcus re- tampoco se declara esto, que sea hijo, sino que
scripsib. deben darse alimentos; y así lo respondió por res-
cripto el Divino Mareo.
§ 10.—Si quis ex bis alere detrectet, pro modo § 10.—Si alguno de estos se negare it dar ali-
facultatum alimenta constituentur; quodsi non mentos, se señalaran los alimentos con arreglo it
praestentur1 pignoribus captis et distractis cogetur sus facultades; pero si no se prestasen, se le obliga-
sententiae satisfacere. rá it dar cumplimiento it la sentencia tomándole
prendas y vendiéndolas.
§ 11.—Idem iudex aestimare debet, num habeat § 11.—El mismo juez debe apreciar si tiene al-
aliquid parens, ve¡ an pater, quod (1) merito lUjos gún motivo el ascendiente, ó eh padre, para no que-
Snos nohit alere; Trebatio denique Marino rosen- rer con razón alimentar it sus hijos; pues, en efec-
ptum est, merito patrem eum nolle alere, quod (2) to, se respondió por rescripto it Trebacio Marino,
eum detulerat. que con razón no quena darle alimentos su padre,
porque lo habla denunciado.
§ 12.—Non tantnm alimenta, verum etiam cebe- § 12.—Exprésase en los Rescriptos, que el padre
ra quoque onera liberorum patrem ab iudie cogí es obligado por el juez it satisfacer no solamente
praebere, Rescriptis continetur.. los alimentos, sino también las demás cargas de
los hijos.
§ 13.—Si impubes sit films emancipatus, patrem § 13.—Si el hija emancipado fuera impúbero, es-
inopem alero cogetur; iniquissimum enim quío me- tará obligado it dar alimentos it su padre necesita-
rito dixerib, patrem ogere, quum fflius sí¿ in facul- do; porque con razón dina alguien que es muy ini-
tatibus. cuo que el padre esté necesitado, hallándose el hijo
con recursos.
§ 14.—Si mater alimenta, qnae fecit in fllinm, § 14. —Si la madre reclamase al padre los ali-
a patre repetat, eum modo (3) eam audiendam. mentos, que le prestó it un hijo, ha de ser oida en
Ita (4) Divus Marcus rescripsit Antoniae Montan no ciertos casos. Y as! respondió por rescripto el Di-
in hace verba: «Sed et quantum bibí alimentorum vino Marco it Antonia Montana en estos términos:
nomine, quibus necessario filiam tuam exhibuisti, «Pero también e3timarán los jueces cuanto it titulo
a patre eius praestari oporteat, iudiees aestiina- de alimentos, con los que por necesidad mantuvis-
bunt; nec impetrare debes ea, quae exigente ma- te it tu hije, deba pagársete por su padre; y no de-
terno affeetu in llliam tuam erogatura emes, etiam- bes impetrar lo que por exigencia del amor mater-
si a patre ouo educeretur». no hubieses de gastar para tu hija, aunque por su
padre fuese educada».
§ 15.—A milite quoque filio, qui in facultatibus § 15.—Una razón de piedad estima que también
sit, exhibendos parentes esse, pietatis existimat (5) por el hijo militar, que tenga recursos, deben ser
rabio. alimentados sus padres.
§ 16.—Parens quamvis afl a filio ratione natura- § 16.—Aunque por razón natural deben ser ali-
li debeat, tarnen nos ahienum oms non esse cogen- mentados los padres por su hijo, se respondió por
dum exolvere fihium, rescriptum est. rescripto, que, esto no obstante, no debe ser obli-
gado el hijo it pagar las deudas de aquellos.
§ 17.—Item rescriptum est, heredes fui ad ea § 17.—Asimismo se contestó por rescripto, que
pracst anda, quae vivus films ex officio pietatis no debe obligarse it los herederos del hijo it que
suae dabit (6), linvitos cogí non oportere, nisi in contra su voluntad satisfagan lo que el hijo diera
summam egestatem pater deductus est. en vida por razón de su piedad, salvo si el padre
fué llevado it suma necesidad.
§ 18.—Solent indices c.ognoseere et ínter patro- § 18.—También suelen conocer los jueces entre
nos ob libertos, si de (7) alendis his agatur; itaque patronos y libertos, si se tratase de los alimentos
si negent, se case libertos, cognoscere eOS oporte- de estos; y asl, si negasen que ellos son libertos,
bit, qnodsi libertos (8) constiterit, tune demum de- convendrá que conozcan de ello, y que solamente
carnero, ut alant. Nec turnen alimentum decretum decreten que los alimenten, si eonstare que son li-
tollet liberto facultateni, quominus praeiudicio bertos. Mas tampoco los alimentos decretados qui-
cortare possit, si libertum se neget. tarán al liberto facultad para que pueda conten-
der en la acción prejudicial, si negare que él sea
liberto.
§ 19.— Alimenta autem pro modo faeultatum § 19.—Pero se habrán de prestar alimentos con
erunt praebenda egentibus scihicet patronis; cate- arreglo it las facultades, por supuesto, it los patro-
rum si sit, unde se exhibeant, cessabunt partes nos necesitados; peno si tuvieran con que mante-
indicis. nerse, cesarán las atribuciones del juez.
§ 20.—Utrum atitem tantnm patroni alendi sint, § 20—Mas puede discutirse si hayan de ser ali-
an etiam patronorum liben, tractari potest. Et pu- mentados solamente los patronos, ó también los
to, causa cognita índices et hiberos quoque patro- hijos de los patronos. Y yo opine, que con co-

(1) quod, omítela HaZ. (5) exigft, HaL Puig.


(5) qui, HaZ. Valg. (6) 2lur.; davit, el códicS .P'Z.j dabat, HaZ.
(8) commodo, la Valg. (7) HaZ.; de, omítela el códice Fi.
(4) audiendam, divue Marcu, HaZ. (8) case, inserta HaZ.
Tomo 11—m

218 DIGESTO.—LIBRO XXV TITULO ffi

norum alelidos decernere, non quidem tarn facile nocimiento de causa han de decretar los jueces que
ut patronos, sed nonnunquarn et ipsos; nam et ob- también sean alimentados los hijos de los patronos,
sequium non solum patronis, verum etiam liberis no ciertamente con tanta facilidad como los patro-
eorum debere praestari. nos, pero fi veces también como ellos; porque asi-
mismo deben guardarse atenciones no solo £ los
patronos, sino también fi sus hijos.
§ 21.—Sedet libertus maternus alero cogitur § 21.—Mas también está obligado fi prestar ali-
mentos el liberto materno.
§ 22.—Si quis a liberti liberto al! se desideret, § 22.—Si alguno pretendiese ser alimentado por
vel ab ea, quem ex causa fldeieommimi man umis!t, el liberto de su liberto, ó por aquel fi quien manu-
quemque suis numis redemit, non debet audiri, ut mitió por causa de fideicomiso, y fi quien redimió
et Marcellus scribit; e.xaequatque eum (1), qui mer- con su propio dinero, no debe ser oido, como escri-
cedes exigendo lus libertorum amisit. be también Marcelo; é iguala fi aquel que exi-
giendo los salarios perdió el derecho de los libertos.
§ 23.—Sed el patroni fihium, qui capitis accusa- § 23.—Pero dice que tampoco se ha do alimen-
vit libertum paternum, negal exhibendum. tar al hijo del patrono, que acusé de delito capital
A un liberto del padre.
§ 24.—Sed el liberta cogitur patronum alere. § 24.—Mas también está obligada la liberta fi
alimentar fi su patrono.
§ 25.—De alimentis patroni arbiter solet dan § 25.—Respecto fi los alimentos del patrono se
arbltraturus, quantum sit La facultatibus, ut perin- suele nombrar un árbitro que decida cual sea la
de possint alimenta moderan, quae tamdiu prae- cuantía de los bienes, para que por ella puedan re-
stabuntur, quamdiu liberto supersil, patrono desit. gularse los alimentos, los cuales se prestarán has-
ta tanto que el liberto tenga recursos, y le falten
al patrono.
§ 26.—Patrem el matrem patroni, qmim patro- § 26.—Los mismos libertos, si tienen bienes sufi-
nus el fui cine minime supersint, alere egentes (2) cientes, están obligados fi alimentar al padre y fi
¡psi, si ¡done¡ facultatibus sunt, coguntur. la madre del patrona, necesitados, cuando no exis-
tan el patrono ni sus hijos.
6. MODESTINUS libro singular¡ de illanwnissio- 6. Mo»EsTuio; De las Manumisiones, libro úni-
nibus.—Afimenta liberto petente, non praestando co.—Si el patrono no presta alimentos al liberto
patronus amissione liben latis causa impositoruni et que se los pida, será castigado con la pérdida de
hereditatis libenli punietur; non autem necesse ha- las obligaciones que le impuso por causa de la li-
bebit praestare, etiam si potest. bertad, y con la de la herencia del liberto; mas no
tendrá necesidad de prestárselos aunque pueda,
§ 1.—Imperatoris Commodi Constitutio taus pro- § 1.—Dice una Constitución del Emperador Co-
fertur, quum probatum sil, contumliis patronos a modo, que si se hubiera probado que los patronos
libertis esse violatos, vel illata manu atraei cese fueron injuriados por sus libertos, ó golpeados gra-
pulsatos, ant etiam paupertate vol corponis valetu- vemente, ó aún abandonados padeciendo por su
dine laborantes relictos, primum cas ¡u poterta- pobreza ó por enfermedad del cuerpo, son en pri-
tem (3) patronorum redigi, el ministerium dorninis mor lugar reducidos fi la-potestad de los patronos,
praebere (4) cogi; sin autem ncc hoc modo admo- y obligados fi prestar fi sus dueños sus servicios;
neantur, vol a Praeside emtori addicentur, et pre- pero que si ni de este modo se corrigiesen, serán
tium patronis tribuetur. adjudicados por el Presidente fi un comprador, y
se dará su precio fi los patronos.
7. IDEM libro V. Respousorum.— Si neget, qui 7. EL MISMO; Respuestas, libro V.—Si el que se
niaritus fuisse dicitur, matimonium cese contra- dijese que fué marido negase que se haya contra¡-
clum, coi quod cara, quae se uxorem fuisse dicil, do matrimonio, porque estuviera dispuesto fi pro-
andillam cese probare paratus sil, alimenta quidern bar que la que dice que fué su mujer es esclava,
liberis praestare interim compellendum; sin autem será, fi la verdad, compelido, fi prestar entretanto
constiterit, eam servam fuisse, nihil ci, qui paseen- alimentos fi los hijos; mas si se hubiere probado
dos curar it (5), ex hoc praeiudicium generan (6) que ella fué esclava, respondí que ningún prejuicio
respondi (7). resulta de esto para el que cuidó de alimentarlos.
8. MARCELLUS libro L ad legem lulia•m el Pa. S. MARCELO; Comentarios á la ley Julia y Pa-
piam.—Non quemadmodum rnasculorum liberonum pía, libro 1.—No de la misma manera que están á
nostrorum liberi ad onus nostrum pertinent, ita et nuestro cargo los hijos de nuestros hijos varones,
in feminis est; nam manifesturn est, !d, quod filia lo están también Los de las hembras; porque es evi-
parit, non ayo, sed patri suo eme oneni, nisi pater dente, que lo que da fi luz una hija no está fi cargo
aut (8) non sil superstes, aut egeas est (9). del abuelo, sino de su padre, fi no ser ó que su pa-
dre no sobreviva, ó que sea indigente.
9. PAULUS libro singular¡ de iurepatronatus.— 9. P&uro; Del derecho de patronato, libro úni-
la bonis superstitum libertorum nullum omnino co.—Los patronos ó los hijos de los patronos no

(1) qui exaequat eum ei, qui, HaZ. (6) HaZ. Yuig.; generare, el códice Fi.
(5) llberi (en lugar de egentes), HaZ. (7) Según la escritura original del códice PL, Br.; respon-
(5) Según Conjetura Brq potestete, el códice Fi. dit, Taur. según corrección.
(4) ibuem, inserta HaZ. (8) ay( (ea lugar de aut), HaZ.
t) Toar ; eurabit, €1 códice Fi. (e) Bit, ia'.i. Vulg.

DIGESTO.—LIBRO XXV: TITULO IV 21

ius patroni liberive patronorum habent, nisi si tam tienen absolutamente ningún derecho en los bie-
esse se (1) infirmos tamque pauperes praesiclibus nes de los libertos sobrevivientes, á no ser que h-
probaverint1 ut merito menstruis alimentis a líber- bieren probado ante los Presidentes, que están tan
tis suis alhivari debeant. Idque ius ita plurimis enfermos y tan pobres, que con razón deban ser
Principum Constitutionibus manifestatur. socorridos por sus libertos con alimentos mensua-
les. Y así se expresa este derecho en muchas Cons-
tituciones de los Príncipes.

TIT. IV TITULO IV

DE INSPICIENDO VENTEE DE LA INSPECCIÓN DEL VIENTRE Y DE LA


CUSPODIENDOUE I'ARTU CUSTODIA DL PARTO

1. ULPIANUS libro XXIV. (2) ad Ediceum.— 1. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro XXIV,
Temporibus Divorum Fratru.m quum hoc ineidis- —Habiendo ocurrido en tiempo de los Divinos
set, nt maritus quid cm praegnantein mulierem di- Hermanos, que un marido decía que su mujer esta-
ceret, uxor negaret, consulti Valerio Prisciano ba embarazada, y que la mujer lo negaba, con-
Praetori Urbano reseripserunt in hace verba: «No- sultados sobre el particular respondieron por res-
vam rem desiderare Rutiliiis Severus videtur, ut cripto al Pretor Urbano Valerio Prísciano en estos
lixori, quae ab co diverterat, et se non esse prae- términos: «Parece que Rutilio Severo desea una
gnantem profiteatur, custodem (3) apponat; et cosa nueva, que á la mujer, que de él se habla di-
ideo nemo niirabitur, si nos quoque novum con- vorciado y que asegura que no está embarazada,
siliuin et remedinm suggeramus. Igitur si perstat se le ponga guarda; y por esto nadie se admirará,
in eadem postulatione, commodissimum est, eligi si también nosotros damos nuevo consejo y reme-
honestissimae ferninae domum, in quam (4) Domi- dio. Así, pues, si persiste en la misma petición, es
tia veniat; et ibi tres obstetrices probatae et artis, lo más conveniente que se elija la casa de una mujer
et Iidei, qune a te assmntae fucrint, earn inspician!; muy honesta, á la cual vaya Dornieia; y que al!i la
et si quidem vel omnes, vel duae renuntiaverint, inspeccionen tres parteras probadas tanto por sus
praegnantem videri, tunc persuadendum inulieri conocimientos como por su integridad, que por ti
erit, ut perinde custodein admittat, atque si ipsa hayan sido escogidas; y si verdaderamente ó to-
hoe desiderasset. Quodsi enixa non fucrit, seiat das, ó dos, manifestaren que parece embarazada,
maritus, ad invidiam existimationemque suam per- entonces se habrá de persuadir fi la mujer para
tinere, nt non immerito possit videri captasse hoc que adinita la guarda lo mismo que si ella lo hu-
ad aliquam muiieiis iniuriam; si autem vel omnes, biese pedido. Pero si luego no pariere, sepa el ma-
ve¡ plures, non esse gravidarn.renuntiaverint, mil- rido que esto afecta fi la mala voluntad suya y fi
la causa custodiendi erit». su estimación, de modo que no sin razón pueda con-
siderarse que solicité esto para inferir alguna in-
juria fi Ja mujer; mas si ó todas, 6 las más, mani-
festaren que no está embarazada, no habrá causa
alguna para custodiarla».
§ 1.—Ex hc Rescripto evidentissime apparet, § 1.—Aparece evidentisimameute de este Res-
Senatusconsulta de liberis agnoscendis locum 11011 cripto, que los Senadoconsultos sobre reconoci-
habuisse, si mulier dissirnularet se pracgnantem, miento de hijos no tuvieron aplicación, si Ja mujer
ve¡ etiam negaret; nec immerito, partus enim, an- disimulase que estaba embarazada, ó aún silo ne-
tequam edatur, mulieris portio est vel viscerum; gase; y no sin razón, porque el parto, antes que se
post editum plane partum a muliere iam potest dé 6. luz, es parte de la mujer ó de sus entrañas;
maritus iure suo fihium per iuterdlictuni desiderare pero después de haber sido dado fi luz el parto por
ant exhiberi sibi, ant ducere permitti, extra ordi- la mujer, ya puede el marido pretender por dere-
nem. Igitur Princeps in causa necessania subvenit. cho propio por medio de interdicto 6 que se le cxi-
ba el hijo, ó que se le permita llevárselo, extraor-
dinariamente. As!, pues, el Príncipe auxilia en
caso necesario.
§ 2.—Secnndum quod Rescriptum evocan mu- § 2.—Según este Rescripto la mujer podrá ser
lier ad Praetorem potenit, et apud eum interroga- llamada ante el Pretor, y ser interrogada ante
ri, an se putet praegnantem, cogendaque erIt re- él si se cree embarazada, y estará obligada fi res-
spondere. ponder.
§ 3.—Quid ergo, si non responden!, ant non ve- § 3.—Luego, qué se dirá, si no respondiere, 6
niat ad Prnetorem, numqUd Senatusconsulti poe- si no compareciese ante el Pretor, aplicaremos aca-
nani adhibemus, scilicet nt liceat manto non aguo- so la pena del Senadoconsulto, 6. saber, para que
Ecere? Sed finge, non eme eo contentum niarituni, le sea lícito al marido no reconocer el hijo? Pero
quE se patrem potius optet, quam carere filio velit. supón, que con esto no st contenta el marido, que
Cogenda igitur erit reme.diis Praetoriis, et in ius más desea ser padre, que no que quiere carecer de
venire, et si venit, respondere, pignoraque eius ca- hijo. Habrá pues de ser obligada con los recursos del
pienda, et dístrahenda, si conteninat, vel muictis Pretor, así fi comparecer en juicio, como fi respon-
corcenda. der, si comparece, y se le habrán de tomar y de
vender rprendas, si no obedeciese, 6 habrá de ser
castigada con multas.
§ 4.—Quid ergo, si interrogata dixenit se prae- § 4.—Qué se dirá, pues, si interrogada hubiere

(1) Según conjetura Geb.; se, omítela el códice F& (2) eutodes, HaZ.
(2) XXXIV., HaZ. (4) FIat. Vuig.; qua, el códice Fi.

220 DIGESTO.—LIBRO XXV: TÍTULO IV

gnantem? Ordo Senatusconsultis (1) expositus se- dicho que estaba embarazada? Se seguirá el órden
quetur; quodsi negaverit, tune seeuudum hoc Re- expuesto en los Senadoconsultos; pero si lo hubie-
seriptum Praetor debebit obstetrices adhibere. re negado, entonces, conforme á este Rescripto de-
berá nombrar el Pretor las parteras.
§ 5.—Et notandum, quod non permittitur niarito § ó.—Y es de notar, que no se permite al mari-
vel mulieri obstetricem adhibere, sed omnes a do ó á la mujer nombrar partera, sino que todas
Praetore adhibenda sunt. han de ser nombradas por el Pretor.
3.—Etem Praetor domum honestae matronae § 6.—Además debe el Pretor elegir la casa de
eligere debet, in quam (2) mulier veniat, ut possit matrona honesta, A la que vaya la mujer para que
inspici. pueda ser inspeccionada.
§ 7.—Quid ergo, si inspici se non patiatur, ve¡ § 7.—¿Pero qué se diré, si no se dejara inspec-
ad domum non veniat? Aeque Praetoris auctoritas cionar, 6 no fuese á la casa? Intervendrá igualmen-
i nter y eniet. te la autoridad del Pretor.
§ 8.—Si omnes, ve¡ plures renuntiavcrint, prae- § 8.—Si todas, ó las mas, manifestaren que no
gnantem non esse, an mulier possit iniuriarum ex- estaba embarazada, ¿podrá la mujer querellarse
periri ex hac causa? Et inagis puto, agere cam de injuria por esta causa? Y más bien creo que
iniUriarum posse, sic tarnen, si iniuriae faciendae puede ella ejercitar la acción de injuria, pero de
causa Id maritus desideravit; ceteruin si non mm- esta suerte, si el marido pretendió esto por causa
riae faciendae animo, sed quia juste eredidit, vel de inferir injuria; pero si no lo pretendió con ani-
nimio voto liberorum suscipiendorum ductus est, mo de inferir injuria, sino porque fundadaniente lo
ve¡ ipsa eurn illexerat, ut erederet, quod constante creyó, ó porque se engañó por su inmoderado de-
matrimonio hoc fingebat, aequissirnum cnt ignosci seo de tener hijos, ó porque ella misma le habia in-
manto. ducido á que lo creyera, porque durante el matri-
monio lo fingla, será muy justo que so absuelva al
marido.
§ 9.—Meminisse autem oportet, tempus non esse § 9.— Conviene tener presente que no se ha fija-
praestitutum Rescripto, quamvis in Senatuscon- do tiempo en el Rescripto, aunque en los Senado-
sultis de liberis agnoscendis triginta dios praesti- consultos sobre el reconocimiento de los hijos se
tuantur mulieni. Quid ergo, semper dicemus man- señalen treinta días á la mujer. ¿Qué se dirá, pues,
to licero uxorern ad Praetorem evocare, an vero et diremos que siempre le es lícito al marido llamar
ipsi tniginta dios praestituimus? Et putem, Praeto- ante el Pretor 4 su mujer, ó también para él fija-
rem causa cognita debere maritum et post triginta mos los treinta días? Y yo opinaría, que con cono-
dios audire. cimiento de causa debe el Pretor oir al marido aún
después de los treinta días.
§ 10.—De inspiciendo ventre custodiendoque § 10.—Respecto 4 la inspección del vientre y A
partu sic Praetor ait: Si MULIER MORTUO MAXITO la custodia del parto dice así el Pretor: «Si, muer-
PRAEGNANTEM SE ESSE DICST, HIS (8), AB QUuS EA 'to su marido, dijere la mujer que está embaraza-
RES PERTtNEBIT, PROCURATORWE EORUM BIS IN MEN- «da, cuide de hacérselo saber dos veces al mes 4
SR DENUNTIANDIJM C1JRET, IJT MITTANT, SI VELINT, 'aquellos A quienes les interesare la cosa, 6 al pro-
QUAS VENTREE INSPICIENT (4). MITTANTUR AU- 'curador de ellos, para que envíen, si quisieran,
TSM (5) MULZERES LIBERAE DUMTAXAP QUENQUE, 'quienes inspeccionen el vientre. Mas envíense so-
HAEQIIÍE SIMUL OMNES INSPICIANT, DUM (6) NR QUA lamente cinco mujeres libres, é inspecciónenlo to-
EARTJM, DUM INSFICIT, INVITA MULlERE VENTREM «das estas al mismo tiempo, con tal que ninguna
TANGAT. MtyLluR IN DOMU (7) IIONESTISSIIIAE FEMI- «de ellas toque el vientre contra la voluntad de la
NAE PAIUAT, QUAM EGO CONSTITUAM. MtJLIER ANTE 'mujer, mientras lo inspecciona. Para la mujer en
DI.S TRIGINTA, QUAM PARITURAM SE PUTAT (8), DE- 'casa de mujer muy honesta, que yo designaré.
NtTNTIET RIS, AB Q(JOS EA RES PERTINWr, PROCURA- 'Treinta días antes que la mujer crea que ha de
TORIBUSVE EORUM, UT MITTANT, SI VELINT, QUI VEN- «parir, hágalo saber a quienes les interesa la cosa,
TREM CuSTODIANP. IN QUO CONCLAVI MULXER PAEr- «6 á sus procuradores, para que envíen, si quisie-
TUlIA ERIT, 151 NE PLURES ADITUS SINT, QUAM uNiis; «ran, quienes custodien el vientre. En la habita-
SI ERUNT, EX IITRAQUE PARTE TABULIS (9) PRAEFI- ción en que la mujer haya de parir no haya más
GANTUR. ANTE HOSTIUII EIIJS CONCLAVIS LIBERI «entradas que una; y si las hubiere, clávense con
TRES, ET TRES LIBERAR CUM BINIS CO)IITBUS CU- «tablas por ambas partes. Hagan la guardia de-
STODIANT. QUOTIENSCLTMQUE EA MtJLIER IN ID CON- «lante de la puerta de aquella habitación tres hom-
CLAVE ALIUDVE QUOD, SIVE IN BALINEUM ¡BIT, CtT- «bres libres, y tres mujeres libres con dos acompa-
SUODES, SI VOLENT, ID ANTE PROSPICIANT, ET ROS, «fiantos. Siempre que la mujer fuere á aquella ha-
QUI INTROIERINT, EXCUrIANT; CTJSTODES, QUE ANTE »bitacióu 6 4 otra cualquiera, ó la del bailo, exami-
CONCLAVE POSITI ERUNT, SI VOLUNT (10),oMnsEs, QUI «nenia antes los guardas, si quisieran, y registren 4
CONCLAVE AUT (11) DOIIUM INTROIERINT, EXCUTIANT. «los que en ella entraren;y los guardas, que estarán
MULlEn, CUM PARTURIRE INCIPIAT (12), HIS, AB QUOS «apostados delante de la habitación, registren, si
EA RES PERTINET, PROCURATOIUBUSvE RORUR DE- «quieren, 5. todos los que entraren en la habitación
NTTNTIET, UT MITTANT (13), QUIBUS PRAIISENTIBUS »ó en la casa. Cuando la mujer empiece á parir, ha-
PARIAT. MIT'rANTIIJR MULIERES LIBERAR DUMTAXAT 'galo sabor 5. quienes les interesa la cosa, 6 4 sus
QUINQUE, ITA UT PRAETER OBSTETRICES BIJAS IN RO «procuradores, para que envien personas en cuya

(1) Senatuseonsulti, Rol.


() HaZ.; qua, el cddice Fi. (8) PUTET, la Vulg.
(3) DICAT, lIS, lo Vulg. (9) TABULAR, jO TVulg.
(4) INSPICU.NT, HaZ. Vulg. (le) vOLrJKzuNr, Ha¿. Vuty.
(5) Aurme omieela Hal. (11) IN, inserta HaZ.
(6) ET (en lugar de DUR), ¡Tal. (is) INCIFIET, fíat.
7) DOMO, HaZ. (II) i4ULIERES, inserta la VuZ.

DIGESTO.—LIBRO XXV TITULO IV 221
CONCLAVI NE PLURES MLJLIERES LIBERAB SINT, QUAM »presencia para. Envíense solo cinco mujeres libres,
DECEM, ANCILLAE, QUAM SEX. (1) HAE, QTJAE INTUS 'de suerte que además de dos parteras no haya en
FUTURÁE ERUNT, EXCIJTIANTUR OMNES IN EO CON- 'aquella habitación más mujeres libres que diez, ni
CLAVI, FE QUA FAEONANS BIT. TElA LUMINA. NE (2) »más esclavas que seis. Sean registradas en la babi-
MINTSS, Ini SINT, SCILICET QUIA TENEBEAF AD SUBU- 'tación todas las que'hubieren de estar dentro, no
CIENDUN (3) APTIORES SUNT. QUOD NATUM ERIT, »sea que alguna esté embarazada. Haya allí tres
H1S, AD QUOS EA RES PERT1NET, PROCURATORIBUSVE 'luces, y no menos, á saber, porque la oscuridad es
EORUM, SI INSPICERE VOLENT, OSTENDATUR. Aun 'más á propósito para la suposición de un parto.
EUM EDUCAUTER (4), APUD QUEM PARENS IUSSERIT. 'Muéstrese lo que naciere á quienes les interesa la.
SI AUTEM 14111IL PARENS IUSSERIT, A1JT 18, APUD 'cosa, ú á sus procuradores, si quisieran inspeccio-
QUEM VOLUER1T EDUCARI, CURAM NON RF.CIP1ET, 'narlo. Críese en poder de aquel queinandare el pa-
APUD QUEM EDIJCETUR, CAUSA COGNITA CONSTITUAM. »dre. Mas si el padre nada dispusiere, ó si aquel en
Is, APUD QUEM EDUCAB1TUR, QUOD NATUM ERIT, 'cuyo poder hubiere querido que se criase no acep-
QIJOAD TRIUM MENSIJM () SJT, BIS IN MENSE, EX EO »tare el encargo, yo determinaré con conocimiento
TEMPOI1E, QUOAD SEX MENSIJM (6) SIT SEMEL IN 'de causa en poder de quien se criará. Aquel en
MENSE, A SEX MENSTBIJS, QIIOAD ANNICIJLUS FIAT, 'cuyo poder se criare lo que hubiere nacido mués-
ALTERNIS MENSIBUS, AB ANNICULO, QUÜAD PARI POS- 'trelo, hasta que sea de tres meses, dos veces al
8IT SEMEL IN SEX MENSIBIJS, 1J131 VOLET, OSTENDAT. »mes; desde este tiempo hasta que sea de seis me-
SI CUI VENTREM INSPICI, CUSTODIIUVE, ADESSN (') »ses, una vez al mes; desde los seis meses hasta
PÁRT1JI L]CITUM NON EIUT, FACTUMVE QUID ERIT, »que sea de un año, en meses alternados; desde un
QUO MINUS EA ITA FIANT, UTI SUPRA COMPREUEN- »año hasta que pueda hablar, una vez cada seis
SUN (8) EST, El, QUOD NAPIJM EBIT, POS8ESSIONEM 'meses, donde quiera. Si á alguno á quien le fuere
CAUSA COGNITA NON DABO. SIVE QUOD BAPIJM BR]T, 'licito que se inspeccionara, ó que se custodiara el
UT SUPRA CAUTVM ISP, INSPICI NON LICUERIT, QLrAS »vientre, no le fuere permitido estar presente al
UTIQUE ACTIONES ME DATURUM POLLICEOR BIS, QUI- 'parto, ó si algo se hubiere hecho para que es
BUS EX EDICTO MEO EONORHM POSSESSIO PATA SiP, »tas cosas no se hagan as!, como antes se ha
FAS, SI MDII ]USTA CAUSA VIDEBITUR ESSE, El NON »expresado, no le daré, previo conocimiento de
DABO. 'causa, á lo que hubiere nacido la posesión. Y si
'no fuere permitido que se inspeccione, como arri-
»ba se ha dispuesto, lo que hubiere nacido, no le
»daré, si me pareciere que hay justa causa, las ac-
»ciones que, á la verdad, prometo que daré á aque-
»llos á quienes en virtud de mi Edicto se haya da-
'do la posesión de bienes.»
§ 11.— Qiiamvis sit manifestissimurn Edictum § 11.—Aunque sea clarísimo el Edicto del Pre-
Practoris, attamen non est negligenda interpreta- tor, no se ha de desatender, sin embargo, su inter-
tio eius. pretación.
§ 12.—Denuntiare igitur mulierem oportet his § 12.—As!, pues, conviene que la mujer haga la
scilicet, quorurn interest, partum non edi, vel to- manifestación á aquellos á quienes lea interesa que
tam habituris hereditatem, vel partem eius, sive no se dé á luz el parto, 6 á quienes hayan de tener
ab intestato, sive ex testamento. toda Ja herencia, ó parte de ella, ó abintestato 6
por testamento.
§ 13.—Sed et si servus heres institutus fuerit, si § 13.—Pero también si hubiere sido instituido
nemo naus sit, Aristo scribit, hie (9) quoqile ser- heredero un esclavo, si nadie hubiera nacido, es-
vo, quamvis non omnia, quaedam tamen circa par- cribe Aristón, que asimismo en este caso se le ha
tum ciistodiendum arbitrio Praetoris esse conce- de conceder al esclavo, á arbitrio del Pretor, auíi-
deuda. Quam sententiam puto veram, publico enim que no todo, algo, sin embargo, respecto á la cus-
interest, partus non subiici, ut ordinuni dignitas todia del parto. Cuya opinión creo verdadera, por-
familiarurnque salva sit; ideoque etiam SOrVUS iste, que es do interés público que no se supongan par-
quam sit in- spe constitutus suceessionis, qualisqua- tos, para que quede á salvo la dignidad de las
lis sit, debet audiri rem et publicani, et suarn clases y de las familias; y por esto también debe
gereus. ser oído este esclavo, cualquiera que sea, cuando
se le haya dado la esperanza de una sucesión, co-
mo siendo gestor de negocio asi público, como su-
yo propio.
§ 14.—Denuntiari autem oportet his, quos proxi- § 14.—.-Mas conviene que se dé la noticia á aque-
ma spes StlCCeSSiOfliS cont:igit (10), ntputa primo llos á quienes toca la próxima esperanza de la
gradu heredi instituto,/ u otiam substituto, et si cesión, por ejemplo, al heredero instituido en pri-
intestatus paterfamilia ii his, qui primurn loeum mer grado, no también al sustituto, y si se tratara
ab intestato tenent, si vero plures sint simul suc- de un padre de familia intestado, á los que tienen
cessuri, omnibus denuntiandum cst. el primer lugar abintestato, pero si hubieran de
suceder muchos al mismo tiempo, á todos se les ha
de dar la noticia.
§ 15.—Quod autem Praetor ait, causa cognita § 15.—Pero lo que dice el Pretor, que, previo co-
se possessionem non daturum, vel actioiies dene- nocimiento de causa, no dará él la posesión,ó dene-
gaturum, eo pertine!, ut, si per rusticitatem al!- gará las acciones, se refiere á que si por ignoran-

(1) SED, inserta Ha¿. (6) MENSIUM, Ha!.


(2) NEC (en lugar d NE), Ha!. Vulg. (7) CUSTODIRI ADESEVE. Hal.
(5) PARTUI, inserta la Yu(j. (8) COMPRAEHENSUM, HaZ
4) EDUCETUR, la Puig. (9) hule, al mdrgen inUrio,- del códice Fi.
5) MENSIUM, ¡ial. (10) Tau-r-; contingult, el códice Fi.

22 DIGESTO.—LIBRO XXV TITULO y

quid fuerit omissum ex his, quae Practor servan cia se hubiere omitido algo de lo que el Pretor
voluit, non obsit partul. Quale est enim, si quid ex quiere que se observe, no le perjudique al parto.
his, quae leviter observanda Praetor edixit, non Y si no se hubiera hecho alguna de las cosas leves
sit facturn partui denegar¡ bonorum possessionem? que ci Pretor mandó en el Edicto! ¿cuál hay para
Sed mes rogionis inspiciendus est1 et secundum que se deniegue al parto la posesión dolos bienes?
eum et observan ventrem, et partum, et iuí'antern Y se ha de atender á la costumbre del país, y con-
oportet. forme á ella debe inspeccionarse el vientre, y el
parto, y el recien nacido.
2. IirLIANtrs libro XXIV. (1) Digestorum.—Edi- 2. JULIANO; Digesto, libro XXIV.—El Edicto
ctum de custodiendo partu derogatoniurn est eius, sobre la custodia del parto es derogatorio de lo
quod ad Carboniani Decreti exemplum compara- que se estableció con ocasión del Decreto Carbo-
tum Cst. iliano.
§ 1,—Sed hoc aliquando remittere Praetor de- § 1.—Pero alguna vez debe dispensarlo e! Pre-
bet si non malilla, sed imperitia mulieris factum tor, si no por malicia, sino por ignorancia de la
fu.erit, no venter inspiceretun, aut partus custodi- mujer se hubiere hecho que no se inspeccionase el
retur. vientre, ó no se custodiase el parto.
3. PAISLUS libro XIV. ad Plaufium.—Qui ven- 3. PAULO; Comentarios si .Ptaucio, libro XLV.
tri substitutus est, vel unstitutus, si ventiem ser- —El que fué sustituido al vientre, ó fud instituido,
vare velit, audiendus est. ha de ser oído si quisiera custodiar el vientre.
4. SCAWOLA libro XX. Dgestorurn.—Is, a que, 4. SCIVOLA; Digesto, libro XX.—Uno, por me-
si sine liberia deeessisset, quidquid ad eum ex bo- dio de quien, si hubiese fallecido sin hijos, se ha-
nis pervenisset, sorori fideicommissum relictum bla dejado por fideicomiso para una hermana todo
erat, decessit postuma herede instituta (2), et sub- lo que 11 poder de él hubiese ido de los bienes, mu-
stitutis aliis; quaesitum cal, qu.um uxor deímicti rió habiendo instituido heredera á una póstuma, y
praegnantem se dical, un soroni procuratorive eius hablándolo sustituido otros; se preguntó, diciendo
secundum formain Edicli ventrem inspicere, el la mujer del difunto que ella está embarazada, ¿se
partnm custodire peimittendum sil? Ilespondi, lii le ha de permitir 4 la hermana ó 4 su procurador,
eiusmodi apecie, de qua quaereretur, posse videi'i 4 tenor del Edicto, inspeccionar el vientre, y cus-
ad eius, ciii fldeicommissumdatum esset, sollicitudi- todiar el parto? Respondí, que en este caso, de que
nem prospieiendum (3), idque causa cognita sta- se trata, puede parecer que se ha de atender la
tuendum. pretensión de aquel 4 quien se hubiese dado el fi-
deicomiso, y que esto se ha de determinar con co-
nocimiento de causa.
TIT. y TÍTULO V
SI VENTRIS NOMINE MULIE1IE DE SI, HABIENDO SIDO PUESTA EN POSESIÓN LA
IN POSSESSIONEM MÍSSA EADISM MUJER Á NOMBRE DEL VIENTRE,
]?OSSESSIO DOLO MALO SE DIJERA QUE LA MISMA POSESIÓN HABÍA SIDO
AD ALIUM PRANSLATA ESSE DICATUR TRANSFERIDA Á OTRO CON DOLO MALO

1. ULPIANUS libro XXXIV. cid Edictuin. - loe 1. ULPIANo; Comentarios al Ediclo ro


Edicto rectissime Praetor prospexit, ne, dum in XXXI V.—Muy acertadamente proveyó el 1 ítor
favorem partus possessionem pollieeatur, allis con este Edicto fi no dar fi otros ocasión para de-
praedae occasionem praebeat. predaciones, al prometer la posesión en favor del
parto.
§ 1.—Ideirco constituit actioneni (4) la mulie- § 1.- Por esto estableció una acción contra' la
rem, quae in aliuui hane possessionem dolo malo mujer que con dolo malo transfirió fi otro esta po-
transtulit. Non solum mulierem Praetor corcet, sesión. Y el Pretor castiga no solamente 4 la mu-
verum ciii queque, in cuius potestate ea fuerit, jer, sino también fi aquel bajo cuya potestad estu-
seilicet si dolo ipsonum alius in possessionem fue- viere ella, por supuesto, si por dolo de ellos otro
nt admissus, actionemque in tantum pollicehur in hubiere sido admitido en la posesión, y promete
cos, quanti interfuerit eius, qui experitur. contra ellos acción por tanto cuanto le importare
al que la ejercita.
§ 2.—Necessario Praetor adiecit, ut, qui per do- § 2.—Necesariamente añadió el Pretor, para que
luni venit in possessioneni, cogatur decedere. Co- el que por dolo entró en posesión sea obligado fi de-
get autem eum decedere non Praetoria polestate, jarla. Mas le obligará fi dejarla no con la potestad
vol mann mjnjgtronum, sed niellus el civiluus fa- pretoria, ó por medio de sus ministros, sino que
ciet, si eum por interdietum inI ius ordinariuni re- obrará mejor y más civilmente si lo remitiere en
miserit. virtud del interdicto al derecho ordinario.
§ 3.—Interest autem eius, qui expenilar, admis- § 3.—Mas le interesa al que ejercita la acción
Sum alium in possessioem non fuiase, quum forte que otro no haya sido puesto en posesión, porque
bona fide frutus perceptos consumsenit, aut si acaso habrá consumido de buena fé los frutos per-
praedo venerit ¡u possessionem, a quo f'nuctus con- cibidos, ó si hubiere entrado en posesión un deten-
sequl non possit, quia solvendo non est. tador, del cual no pueda conseguir los frutos, por-
que no es solvente.
(1) XIX., Hal.
(2) postum&—iutttuto, ¡Ial.
(5) Mal. Vuíg., prpfcieudum, si eCce Fi. (4) la fmtuin, inserta la Valg.

DIGESTO.—LIBRO XXV: TITULO VI 223

§ 4.—Hace, actio e.tiam post annum dabitur, quia § 4.—Esta acción se dará también después de un
re¡ habet persecutionern. año, porque contiene la persecución de Ja cosa.
§ 5.—Et si filiafamilias (1) Bit, qune dolo fedt, in § 5.—Y si fuera hija de familia la que obró con
patrem dabitur actio, si quid ad eum pervenerit. dolo, se dará la acción contra el padre, si algo hu-
biere ido á su poder.

2. PAULUS libro XXXVII. ad Edictum.— Dolo 2. PAULO; Comentarios al Edicto, libro XXX Vil.
facit mulier, non (2) qune in possessionem venien- —Obra con dolo no la mujer que no se opone al
tem non prohibet, sed (3) q'aae circumscribendi aH- que entra en posesión. sino la que para engañar á
cuius causa clam et per quandam inachinationem otro Jo pone en posesión clandestinamente y me-
in possessionem introducat. diante alguna maquinación.
§ 1.—Si et patris, et fillae factum arguetur, in § 1.—Si se arguyere contra hecho así del padre,
alterum, quezu actor velit, reddenda est acto, quia como de la hija, se ha dei dar la acción contra el
in Id, quod agentis interest, datur; ideo si id, quod que el actor quiera de los dos, porque se da por
ej abesi, ab co, qui in potestate (4) est, servan pos- aquello que le interesa al actor; por lo cual, si Jo
sit, praeter sumtus litis causa factos inutjljs cnt el que le falta pudiera ser recuperado del que está en
hace actio. potestad, le será inútil la acción excepto por los
gastos hechos por causa de litigio.

TIT. VI TÍTULO V1

SI MLJLIER VENTRIS NOMINE IN POSSESSIONE (5) DE SI SE DIJERE QUE LA MUJER ESTA EN POSESIÓN A
CALUMNIAR CAUSA ESSE DICETUR (6) NOMBRE DEL VIENTRE POR CAUSA DE CALUMNIA

1. ULPIANIJB libro XXXIV. ad Edictum.— Si de 1. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro


possessione ventris nomine quacratur, et deferen- XXXIV.—Si se cuestionase sobre la posesión á
te herede mulier iuraverit, praegnantcm se esse, nombre del vientre, y defiriéndolo el heredero hu-
servandum est insiuranduni, neo tenebitur mulier, biere jurarlo la mujer, que ella estaba embaraza-
quasi calumrtiae causa fuerit in possessioriem mis- da, se ha de estar al juramento, y no se obliará la
sa, neo vis ej factenda est post iusiurandurn; si ta- mujer, como si hubiere sido puesta en posesión por
nien pepenit, quaeretiir ventas, an ex co prae- causa de calumnia, ni se le ha de hacer fuerza des-
gnans fuerit; alter¡ enini neo prodest, neo nocet pués del juramento; pero si pariere, se investiga-
iusiurandum inter abs factum, neo partui igitur rá la verdad sobre si estuvo embarazada de él; por-
nocebit. que á un tercero ni le aprovecha, ni le perjudica
el juramento prestado entre otros, ni tampoco por
consiguiente le perjudicará al parto.
§ 1.—Et boc Edictum ex eadem causa profleisci- § 1.—Y este Edicto proviene de la misma causa
tur, qua superius; debet enim Praetor, queinadmo- que el anterior; porque así comoel Pretor está pro-
duui facilis est circa bonorum possessionem dan- piciopaia dar á la mujer la posesión de los bienes
dam mulieri ventris nomine, ita calumniam eius á nombre del vientre, as! no debe dejar impune su
impunitani non relinquere calumnia.
§ 2.—Per calumniam autem in possessione fuis- § 2.—Mas se considera que estuvo en posesión
se videtur, quae sciens prudensque se praegnan- por causa de calumnia la que, sabiendo y conocien-
tem non esse, voluit in possessionem venire. do que no estaba embarazada, quiso entrar en po-
sesión.
§ 3.—Hanc autem actionem Praetor intra § 3.—Pero el Pretor promete esta acción dentro
mini utileni pollicetur, ultra non, videlicet quasi de un año útil, no después, á saber, como si fuese
poonalem. penal.
§ 4.—Simfti autem modo et hic, quanti agentis § 4.—Mas del mismo modo, también en este ca-
interfuit, Praetor actionem (7) pollicetur. so promete el Pretor la acción por cuanto importé
al actor.
§ 5.—In parentem etiain Praetor actionem po1li § 5.—El Pretor promete la acción también con-
cetur, si modo pci- eum factum Bit, ut in possessio- tra el ascendiente, si por él se hubiera hecho que
nem per calumniam veniret. entrara en posesión por causa de calumnia.
§ 6.—Competit autem hace acti' ci cuius inter- § 6.—Mas le compete esta acción al que le ¡ni-
fuit in possessionem inissam (8) non esse, utputa portó que no hubiera sido puesta en posesión, por
vol coheredi speranti partum, vol el (9), qui sub- ejemplo, ó al coheredero que espera el parto, ó al
stitutus fult, vol qui ab intestato, si partus non que fué sustituido, 6 al que pudo suceder abintes-
fuisset, succedere potuit. tato, si no hubiese habido parto.
§ 'l,—Interesse autem videtur priinum de ah- § 7.—Pero se considera que interesó en primer
inentis, quae in ventrern sunt erogata; neo enim lugar respecto á los alimentos que se gastaron pa-
alias hace repetuntur, niel per ealumniam in pos- ra el vientre; porque estos no se repiten, sino si
sessionern venit. Ceterum, si res calumnia caret, entró en posesión por causa de calumnia. Por lo

(1) filia, Hal.


(5) tantnn,.inseria la Vuig.
(5) eliem, inSerte la Vulg.
(4) poieessione, HaZ.; también Ouyae/o y los comentaristas (5) POCSSSSIONEM, Ha!.
con8id5ran preferible leer posessione, en cuyo caso el sentido (5) »IOAruR, la VuZq.
de la ley seria muy diferente, debUndose sustituir en i traduc- (7) hanc, inserte HoZ.
ción, «del que ea en pse€fón», en lugar de «del que está en (8) missum, HaZ.
potestad>.—N. del Tr. 9) ¡Ial. Vulg.; fe, el códice Fi,

-,

224 DIGESTO.—LIBRO xxv: TÍTULO VII

nihil praestabit mulier, qua (1) sine causa alta demás, si el caso estuviese exento de calumnia, na-
est (2) sub praetextu ventris. da restituirá la mujer que sin causa fué alimenta-
da so pretexto del vientre.
§ 8.—Nonnunquatn augebitur1 quod interest, si § 8.—A veces se aumentará lo que interesa, Si
quis forte dubitans, an praegnaus sit, exclusus sit acaso alguno hubiere sido excluido de la herencia,
hereditate; nam heredi eius, qui exelusus est, dan- dudando si estaba embarazada; porque dice Julia-
dam hane actionem lulianus ait, siquidem eius no, que al heredero del que fué excluido so le ha
quoque interfuit, non fnissc calumniae causa in de dar esta acción, si es que también le importé
possessione mulierem, quia hoc si non fuisset, que la mujer no hubiera sido puesta en posesión
adeundo hereditatem institutus heredi suo locuple- por causa de calumnia, porque si esto no hubiese
tiorem hereditatem siiam relinqueret. Sed et hoc sucedido, adiendo la herencia habrla dejado 4 su
imputatur mullen, quod deminuta sunt multa in heredero el instituido una herencia más cuantio-
hereditate, dum hic contemplatione ventris non sa. Mas también se imputa á la mujer que se ha-
attigit hereditatem. yan disminuido muchas cosas en la herencia, mien-
tras por contemplación al vientre no tocó aquel 4
la herencia.
9.-[2.] (3) Idem lulianus libro nonodecimo § 9. [2.]—El mismo Juliano dice asi en el libro
Digestorum sic ait: si substitutus manente mullere décimo noveno del Digesto, si estando la mujer en
in possessione decesserit, herce etus eadem actione posesión hubiere fallecido el sustituto, el heredero
pretium horeditatis a mullere exiget. de este exigirá á la mujer con la misma acción el
precio de la herencia.
§ 10,—Sed un deeedant legata ceteraque onera § 10.—Pero se ha de ver si se extinguirán los le-
hereditatis, videndum. Et mibi videtur posse die¡, gados y las demás cargas de la herencia. ' me pa-
legatarios potius eum mullere usuros hac actione, rece que se puede decir, que los legatarios habrán
quia et ipsorum interfuit, adiri hereditatem. de ejercitar esta acción más bien contra la mujer,
porque también 4 ellos les interesó, que se adiese la
herencia.
§ 11.—Libertati plane subve:iiendum cnt adver- § 11.—Mas, 4 la verdad, se habrá de auxiliará la
sus eum, qui propter hereditatem hac actione egit, libertad contra el que ejercité esta acción por cau-
scilicet ut fldeicommissarias cogatur is praestare, sa de la herencia, 4 saber, para que sea obligado
qui pretium utique etiam eoruin consequitur; sed it dar las libertades dejadas por fideicomiso el que
et direetis credo Praetorem succurrere oportere, obtiene también el precio de los manumitidos; pe-
ut interventu suo tueatur eorum libentatem. ro creo que el Pretor debe auxiliar también it los
manumitidos directamente, de suerte que con su
intervención se ampare la libertad de los mismos.
§ 12.—Si dome fihiaefarnilias intervenerit, et par- § 12.—Si hubiere mediado dolo de una hija de
ticepe doli fuerit pater, suo nomine tenebitur. familia, y su padre hubiere sido participe del dolo,
estará obligado en su propio nombre.

TIT. VII TÍTULO VII

DE CONCLT]31N15 DE LAS CONCUBINAS


[Uf. Ood. V. 26. 27.] [Vbrse Cód. V. 26. 27.1

1. ULPIANUS libro II. ad legem iuliam et Pa- 1. ULPIANo; Comentarios á la ley Julia y Pa-
piam.—Quae in concubinatu est, ab invito patrono pia, libro 11.—La que está en concubinato podrá
poteril discedere, et alter¡ se ant in matrimonium, separarse de su patrono contra la voluntad del
aut in concuhinatum daro. Ego quidem probo in mismo, y darse it otro ó en matrimonio, ó en con-
concubina adimendum ci connubium, si patronum cubinato. Yo, 4 la verdad, apruebo que tratándo-
invitum deserat, quLppe qaum honestius sit patro- se de concubina se le haya de quitar el derecho de
no libertani concubinani, quam matrernfamilias casarse, si abandonara it su patrono contra la yo-
habere. mutad del mismo, porque verdaderamente es más
honroso para el patrono tener A la liberta como
concubina, que como madre de familia.
§ L—Cum Atilicino sentio, et puto, solas eas in § 1.— Opino como Atilicino, y creo, que puede
concubinatu habere posee sine metu cniminis, in uno tener en concubinato sin temor de delito solo
quas stuprum non Committitur. aquellas con las que no se. comete estupro.
§ 2.—Qui autem damnatani adultcnii in concu- § 2.—Mas el que tuvo en concubinato 4 la con-
binatu habuit, non puto lege lulia de adulteriis denada por adulterio no creo que queda sujeto it
teneni, quarnvis, si uxorem eum duxisset, tene- la ley Julia sobre los adulterios, aunque quedarta,
retur. si la hubiese tomado por mujer.
§ 3.—Si qua in patroni (4) fuit concubinatu, § 3.—Si alguna estuvo en concubinato con su
deinde filii cese coepit, vel in nepotis, vel contra, patrono, y después comenzó it estarlo con el hijo
non puto earn recte facere, quia prope (5) nefaria de éste, ó con su nieto, ó al contrario, no creo que
est huiusmodi coniunctio; et ideo huiusmodi faci- obra bien, porque semejante unión es casi nefa-
une prohibendum mt. ria; y por esto se ha de prohibir semejante delito.

(L) Ii4udb1ementc dec Lerse, ('i as ¿raducnos), quae, (3) Según ediciones vulga'f8.
corno observa Pothier.—N. del T,. (4) patnis, ~h,
(2) quaai sine causa alta Bit, Val, (5) pro (en lunar de prope), Hal. conforme con las Ba.

DIGESTO.—LIBRO XXVI: TÍTULO 1 225

§ 4.—Cuinscunque actatis concubinarn habere § 4.—Es notorio que se puede tener concubina de
posse, palam est1 nisi minor armis duodecim sit. cualquiera edad, si no fuera menor de doce años.
2. PAuius libro XII. ad legem iuliam et Pa- 2. PAULO; Comentarios 4 la ley Julia y Papia,
piam.—Si patronus Iibertarn concubinam habens libro XIL—Si el patrono que tiene por concubina
furere eoeperit, in concubinatu earn esee hurna- á su liberta comenzare á enloquecer, se dice más
nius dicitur. humanamente que ella esta en concubinato.
3. MARCIANUS libro XII. Iia4itutiowum.— la S. MARCIANO; instituta, libro XIL—Puede es-
concubinatu (1) potest esse et aliena liberta, et tar en concubinato mi la liberta ajena, como la mu-
ingenua, et maxime ea, qnae obscuro loco nata jer ingénna, y principalmente la que nació de os-
est, vel quaestuiu corpore fecit; alioquin si hone- curo linaje, ó hizo ganancia con su cuerpo; de otra
stae vitae, et ingennam mulierem in concubina- suerte, si uno hubiere preferido tener en concubi-
tum habere rnahierit, sine testatione (2) hoc ma- nato una mujer de vida honesta,¿ ingénna, no
nifesturn faciente non coneeditur, sed necesse est se le concede sin que esto lo haga saber mediante
el, veluxorem eam habere, ve] hoc recusantem (3) atestación, sino que le es necesario ó tenerla por
stupruni cual ea comrnitere. mujer, ó silo rehusa, cometer estupro con ella.
§ 1.—Nec adulterium per concubinatum ab ipso § 1.—Y no se comete adulterio por el mismo con
committiur; nam quia concubinatus per leges no- el concubinato, porque como el concubinato tomó
men assumsit, extra legis poenam est, ut et Mar- su nombre de las leyes, está fuera de la pena de la
cellus libro septimo Digestorum scripsit. ley, según escribió también Marcelo en el libro sép-
timo del Digesto.

4. PuLus libro XIX. Responsorurn.—Coneubi- 4. PAULO; Respuestas, libro XIX.—Debe con-


nain ex sola animi destinatione aestimari oportet. siderarse tal á la concubina por la sola intención
del ánimo.

5. lDM libro II. &ntentiarum .- Concubinam 5. EL MISMO; Sentencias, libro II.—Puede uno
ex ea provincia, in qua quis aliquid administrat, tener concubina de aquella provincia en la que
habere potest. ejerce algún cargo administrativo.

LIBER VIOESIN1TSSEXTUS LIBRO VIGÉSIMO SEXTO


TIT. 1 TITULO 1

DE TUTEL1S DE LAS TUTELAS

1. PAULUS Libro XXXVIII. ad Edictum.—Tute- 1. PAULO; Comentarios al Edicto, libro XXX VIII.
la est, ut Servius definit, vis ac potestas in capite —La tutela es, según la define Servio, la fuerza y
libero (4) ad tuendum eum, qui propter (b) neta- la potestad, dadas y permitidas por el derecho ci-
tem suam (6) sponte se defendere nequit, iure ci- vil, sobre un individuo libre, para protejer al que
vil¡ data nc permissa. por su edad no puede defenderse espontáneamente.
§ 1.—Tutores autem sunt, qui eam vim nc pote- § 1.—Mas son tutores los que tienen esta fuerza
statem habent, exque re ipsn nonien ceperunt; y potestad, de lo que tomaron el nombre; y as! se
itaque appellantur tutores, quasi tuitores (7) at- llaman tutores, como cuidadores y defensores,
que defensores, sicut aeditui dicuntur, qui aedes como se llaman ediles b. los que cuidan de los edi-
tuentur. ficios.
§ 2.—Mutus tutor dan non potest, quoniam au- § 2.—El mudo no puede ser dado como tutor,
ctoritatem praebere non potest (8). porque no puede prestar autoridad.
§ 3.—Surduni non posse daTí tutorer.plerique et § 3.—Muchos, y Pomponio en el libro sexagési-
Pomponius libro sexagesimo nono * .dicturn (9) mo noveno de sus comentarios al Edicto, opinan
probant, quia non $antum Ioqui, sed et gudire tu- que el sordo no puede ser dado como tutor, porque
tor debet, el tutor debe no solo hablar, sino también oir.

2. POMPONIUS libro III. ad Sabinum.— Non est 2. PoMPoNio; Comentarios 4 Sabino, Libro III.
exigendum a pupilo, ni siM tutorem petat, aut ut —No se ha de exigir del pupilo que pida tutor pa-
ad tutorem suum proficiscatur. ra si, ó que vaya á su tutor.

3. Unpwijs libro XXX VII. (10) ad Sabinum.— 3. Ui.rio; Comentarios 4 Sabino, libro
Qul habet tutorem pupillus ve¡ pupila, si furere =VIL—El pupilo ó la pupila que tiene tutor,

(1) Hal.; eor,cubatu, el códice 1'l (7) Tau.; tuitutorea, el c6dic F'Z.
(2) cowestation, Hal. (8) qiiouiam—poteet, s e con.idoru iiñadida& por antiguos
(8) hoc recusente eo, Hal. copistas,
(4) conetituta, inserta ¡Ial. (9) Br.; sexagesimo nono ad Edictum, Taur.; libro xvjri.
(5) por, Hal. sé Edictum, la Vulg.; libro decimo sexto ad Sabinum, HaZ.
(5) eua, HaZ. (10) XVI., Mal.
Tomo 11-29

226 DIGESTO.—LIBRO XXVI: TÍTULO

coeperiut, in ea causa sunt, ut in tutela uihulomi- si hubieren comenzado á enloquecer, están en el


nus durent; quae sentciitia Quinti quoque Mueii caso de que no obstante permanezcan en la tutela;
fiiit, et ea luliano probatur; coque jure utimur, ut cuya opinión fué también la de Quinto Mucio, y la
cesset cura, si tutelae (1) actas indigeat. Quare si aprueba Juliano; y observamos este derecho, que
tutores haben!, per furorem in euram non redi- no haya lagar it la curaduría, si la edad necesita-
guntur; sive non habent et furor iis accesserit, ni- ra de tutela. Por lo cual, si tienen tutores, no son
hilominus tutores accipere poterunt, quia lex duo- sometidos it curatela por causa de locura; y si no
decirn tabularum ita aceepta est, ut ad pupilos los tienen, y les atacare la locura, podrán, sin em-
vel papillas non pertineat. bargo, recibir tutores, porque Ja ley de las Doce
Tablas fué entendida de modo que no sea aplica-
ble it los pupilos ó á las pupilas.
§ 1.—Quia autem iii. pupillorum (2) persona § 1.—Mas como no admitimos it los cognados co-
agnatos curatores non adniittimus, ideirco putavi, mo curadores para la persona de los pupilos, por es-
etsi minor viginti quinque atinja furiosus sit, cura- to he opinado, que, aunque el menor de veinticinco
torem ci non ut furioso, sed ut adoteseenti dan, años esté loco, se le dá curador no como it Loco, si-
quasi acta tis esset impedimentum; et ita definie- no como it adolescente, cual si el impeftimento fue-
mus, ci, quem actas curae vel tutelae subiicit, non se de la edad; y así definiremos, que aquel, á quien
case necease quasi dementi quacri euratorem; et su edad lo sujeta it tutela ó it curatela, no tiCne ne-
ita Imperator Antoninus Augustus resenipsit, quam cesidad de que se le procure curador, como it un
magis aetati, quam demeutiae tantisper sit conan- demente; y así contestó por rescripto el Emperador
lendum. Antonino Augusto, porque más bien se ha de mirar
por la edad, que por la locura.
§ 2.—Si pupillus pupillave eum justo tutore, tu- § 2.—Si el pupilo 6 la pupila quiere promover
torve cum eorum quo (3) litem agere vult, et curator litigio con su tutor legitimo, 6 el tutor con algu-
la cam rem petitur, utrum ipsis poscentibus datur, no de ellos, y se pide curador para este negocio,
an vero et adversario (4)? Et sciendum est, sive ¿se dá acaso pidiéndolo ellos mismos, 6 pidiéndolo
agant, sive conveniantur, dar! (5) hunc euratorem también el adversario? Y se ha de saber, que ya si
poase, sed non alias, quam si ipse petat, col dan eum son actores, ya si son demandados, puede darse es-
oportet. Denique Cassius libro sexto scripsit, talem te curador, pero no de otra suerte que si lo pidie-
curato rem neminem dan posse, nisi praeseutem, ce- ra el mismo it quien debe dársele. Finalmente, es-
que caique (6), nial praesenti et postulanti. Raque cribió Cassio en el libro sexto, que nadie puede ser
infanti non potest dan. Idem Cassius ait, si pupil- nombrado tal curador, sino el que está presente, y
las euratorem poscere non vult, quominus eum co que no puede dársele it nadie sino al que está pre-
agatur, cogí eum a Praetore dcbuisse. sente y Lo pide. Y así, no puede dái-sle al infante.
Dice el mismo Cassio, que si el pupilo no quiere
pedir curador, para que no se ejercite acción con-
tra él, debe ser obligado it ello por el Pretor.
§ 3.—Quolibet loco et tempore hune euratorem § 3.—Escribió Pomponio en el libro décimo sexto
dan poase Pomponius libro sextodecimo ad Sabi- de sus comentarios it Sabino, que este curador po-
11am Scripsit. día ser dado en cualquier lugar y tiempo.
§ 4.—Si pupillus petat taleui duratorem, nec ad- § 4.—Si el pupilo pidiera tal curador, y no aña-
dat, ¡a quam rem, an in omnes controversias datus diese para qué negocio, ¿habrá sido dado para to-
sit? Et ait, Celsus, Servium constituisse, in omnes dos:los litigios? Y dice Celso, que Servio determiné
res datum videri. que se considere dado para todos los negocios.
4. PAULUS libro VIII. (7) ad Sabinum.— Quod 4. PAULO; comentarios á Sabino, libro VIII.—
dicitur, si indistiucte datus sit curator, ja totam Lo que se dice, que si el curador hubiera sido da-
litem datum videni, fortasse co apectet, si familiae do indistintamente, se considera dado para todo
ercirscundae, aut communi dividundo, ant finium litigio, tal vez se refiera it si contra el tutor hubie-
regundorum actio csset cum tutore; et si indistin- se acción de partición de herencia, 6 de división de
cte datus esset, non solum co nomine caraton cosa común, ó de fijación de linderos; y si hubiese
esset, quod ageret pupillus pupillave, sed invicem sido dado indistintamente, seria curador no sola-
quoque, quod (8) cum his agenetur. mente respecto it lo que el pupilo ú la pupila de-
mandase, sino también recíprocamente en cuanto
it lo que contra ellos se demandase.
§ 1.—Possunt autem vel piares lii plunium lo- § 1.—Mas pueden pedirse 6 muchos curadores
eum, vel unas in plurium, vel unus unius loco, vel en lugar de muchos. ó uno en el de muchos, ó uno
in unam litem, vel in planes curator peti. en lugar de uno solo, ó un curador para un solo
litigio, ó para muchos.
5. Potroiius libro XVII. (9 ad Sabinum.— 5. PoMrrnuo; Comentarios á Sabino, libro X VII.
quum semel petitus sit talis curator, quamdin is —Cuando una vez se haya pedido tal curador,
curator maneat, alma ja eandem litem durator pe- mientras subsista este curador, no puede pedirse
ti non potest. otro curador para el mismo litigio.
§ 1.—Et si Titius verbi gratia adversus Seium § 1.—Y si, por ejemplo, Ticio hubiera sido pedi-
curator pctitas sU, idem Titius adversus alium tu- do como curador contra Seyo, el mismo Ticio po-

{l Taur. según a escritura oriØntl; tutela, 859ün corrC- (5) his, ia&era lEal.
cid,, del códice FL, Dr. (6) euiquam, lEal.
() fun1oorum, inserta la Vuig. (7) IX., Hcsl.
(3) tutorve eum eorum quo, omítelas JIcZ. {8; quo g.—quo eum Itis, lEal.
(4) petente, adiciona la Vug. (a) XVI., Ha(.

DIGESTO.—LIBRO XXVI: TiTULO 1 ?27

torem dar! (1) poterit, nt ex díversis causIs unus drá ser dado como tutor contra otro, de suerte que
duorum curatorum locum obtineat. Quod quidem una sola persona haga por diversas causas las veces
et adversus eundem accidet, si in diversas lites in de dos curadores.. Lo que ciertamente sucederá
diversis temporibus idem petatur. también contra uno mismo, si uno mismo fuerape-
dido para diversos litigios en diversos tiempos.

6. ULPIANUS libro XXXVIII. (2) ad Sabinum. 8. U i PIANO; Comentarios á Sabino, libro


—Muto itemque mutae impilberibus tutorem dar¡ XXXVIII—Es verdad que también puede darse
posse, verum est, sed an auctoritas iis accomnio- tutor al mudo y á la muda, impúberos, pero se du-
dafl possit dubitatur; et si potest tacenti, et muto da si se les podrá prestar á estos autoridad; y si
potest. Est autem venus, ut lulianus libro vicesi- se le puede prestar al que calla, también se le pue-
mo primo Digestorum scripsit, etiam tacentibus de prestar al mudo. Pero es más verdadero, como
auctoritatem posse accommodari (3). escribió Juliano en el libro vigésimo.prim ero de su
Digesto, que también á los que callan se les puede
prestar la autoridad.
1.—Sub conditicue aPraesidibus provinciarurn § 1.—Está establecido, que bajo condición no
non posse dan tutorem placet, et si datus sit, mil- put jarse tutor por los Presidentes de las pro-viII-
lius eme momenti dationem; et ita Pompoiiius ait, cias,-y que si hubiera sido dado, es de ningún va-
Hane auteni adiectionem, quam Pi'aesides provin- lor el nombramiento; y as! lo dice Pomponio. Mas
ciarum faeiunt, «tutorem do, si satisdederit», non este nombramiento, que hacen los Presidentes de
eonditionem hI se habere, sed admonitionem, non las provincias, «lo doy por tutor, si diere fianza,
aliter el tutelam coinrnitti, quam si satisdedenit, no contiene en si condición, sino la advertencia de
hoc est, non aliter el gerere permttendum, quam que no se le encomienda la tutela de otro modo
sirem salvaui foro caveril (4). que si diere fianza, esto es, que no se le permitirá
administrar, sino si hubiere dado caución de que
quedarán it salvo los bienes.
§ 2.—Tutoris datio neque iiuperli est, neque iu- § 2.—El nombramiento de tutor no es acto pro-
risdictionis, sed ej solí competit, cui nominatim hoc pio de imperio, ni de jurisdicción, sino que compe-
dedit vel lex, vel Scnatuseonsultum, vel Princeps. te it aquel solo it quien especialmente se lo conce-
dió la ley, ó un Senadoconsulto, ó el Príncipe.
§ 3.—Surdo impubeni poterit tutor dar!. § 3.—Al sordo impúbero se le podrá dar tutor.
§ 4.—Ei, cuius pater in hostium potestate est, § 4.—Es sabido que no se le puede dar tutor it
tutorem dan non posse palam est. Sed si datus sit, aquel cuyo padre está en poder de los enemigos.
an in pendenti sit datio, qliaeni potest; et non puto Pero si se le hubiera dado, puede preguntarse si
dationeni valere, sic enim post patrie regressum queda en suspenso el nombramiento; y no creo que
recidit in potestatem, atque si nunquam pater ab sea válido el nombramiento, porque de este modo
hostibus captus fuisset. lino curator substantiae recae después del regreso del padre bajo su potes-
dar! clebet, nc in medio pereat. tad, como si nunca el padre hubiese sido cogido
por los enemigos. Antes bien. debe nombrársele
curador para los bienes, it fin de que no se pierdan
mientras tanto.

7. ULPIANUS libro II. Diputationnm.—Si fihins- 7. Usi'i&io; Dipuas, tibro II.—Si un hijo de
familias tutor a Praetore datus sit, si quidem pater familia hubiera sido nombrado tutor por el Pre-
tutelam agnovit, in solidum debet teneri, si non tor, si, it la verdad, el padre aprobó la tutela, debe
agnovit, duntaxat de peculio. Agnovisse autem obligarse solidariamente, y si no la aprobó, sola-
videtur, sive gessit, sive gerenti filio consensit, mente en cuanto al peculio. Pero se considera que
sive omnino attigit tutelam. TJnde quum quidam la aprobó, ya si administró, ya si consintió que su
filio scripsisset, ut diligeuter tutelam gereret, hijo aclininistrara, ya si de algún modo se inmis-
«quum scias, inquit (5), pericnlum ad nos perti- cuyó en Ja tutela. Por lo cual, habiendo escrito uno
nere», dlxi, hunc quoque videri agnovisse; plane it su hijo que administrase con diligencia Ja tute-
si solum rnonuit filium, non videtur agnita. la, puesto que sabes, dijo, que el riesgo nos co-
rresporide, dije, que se considera que también és-
te la aprobó; pero si solamente hizo una adver-
tencia it su hijo, no se considera que haya sido
aprobada.

8. IDEM libro 1 Opinionum.—Patronus quoque 8. EL MISMO; Opiniones, libro 1.—También el


tutor liberti sui fidem exhibere debet; et si qua in patrono que es tutor de su liberto debe mostrar fi-
fraudem deb!torum (6), quamvis pupilli liberti, delidad; y si se hicieron algunas cosas en fraude
gesta suut, revocan ius publicum permittit. de los deudores, aunque del pupilo liberto, el de-
recho público permite que se revoquen.

9. Mncxus libro III. (7) Ingtitutionum.— In 9. MARCIANo; Instituta, libro 111.—Se castiga
eos extra ordinem animadvertitur, qui probentur por la vía extraordinaria it aquellos que se proba-
numis datis tutelam occupasse, ve] pretio accepto se que ocuparon la tutela habiendo dado dinero, ó

(1) curntor ese (en lugar de tutorem dan), HaT,


() Dr. considera que XXX. /•u4 a9ladido por antiguos co- quam si rem pupillo saivam fore cavenit. Tutorfis datio, HaZ.
pistas, pero no Taur. (54 inqulena, HaZ.
() ¡ial. Vulg.; accominodare, el códice Fi. (6) creditorum, Otros en HaZ.
(4 admonitiouem; non seil!cet aliter e! tutelam comniitti, (7) XI, ¡tal.

228 IMGESTO.—EJBltO XXVI: TÍTtrLO

operain dedisse, ut non idoneua tutor daretur, vel que por precio recibido procuraron que no se die-
consulto in edendo patrimonio quantitateni mi- se tutor idóneo, ej el que deliberadamente hubiere
nucrit, vel evidenti fraude pupiliorum bona alie- disminuido su cuantía al manifestar el patrimonio,
nasset. ó el que con evidente fraude hubiese enajenado
los bienes del pupilo.

10 ULPIANUS Libro IL ad Edictum.—Etiam 10. Ui.iiso; Comentarios al Edicto, libro II.


non (1) múuiceps tutor dafl potest, dummodo mu- —Puede ser nombrado tutor aún el que no es del
nicipi detur. municipio, con tal que se dé al que es del muni-
cipio.
11. PAULUS Libro III. ad Vitellium.— Funiosus, 11. PAULO; Comentarios d Vitelio, Libro III.—
si tutor datus fucrit, potest intelligi ita dan, quurn Si un loco hubiere sido nombrado tutor, puede en-
suae (2) mentis esse coeperit. tenderse que se dá para cuando hubiere comenza-
do fi estar cuerdo.
12. IDEM Libro X. Responsorum.—Quaesituin 12. EL MISMO; Respuestas, Libro X.—Se pregun-
est, an lii, qui in locum abseutis reipublicae causa tó, ¿los que fueron nombrados tutores en lugar de
tutores dati sunt, mortno illo tutores perseverent, un ausente por causa de la República, continúan
an al¡¡ petendi essent? Paulus respondit, eos, qui siendo tutores, muerto aquel, ó se han de pedir
En locum absentis dati sunt, non reverso eo ¡ti ea- otros? Paulo respondió, que los que fueron nom-
dem causa perseverare usque ad tempus puber- brados en lugar de un ausente, no volviendo este,
tatis. continúan en el mismo cargo hasta el tiempo de la
pubertad.
18. POMPONIUS libro LI. Enchiridji.— Solet 13. POMPONI0; Manual, libro 11.—Alguna vez,
etiam curator dan aliquando tutoreni habenti pro- por causa de la mala salud del tutor, ó por su edad
pter adversam tutonis valetudinem, vel senium ae- senil, se le suele dar curador al que tiene tutor, el
tatis, qui magis administrator reruni, quarn cura- cual se entiende que es más bien administrador de
tor esse intelligitur. los bienes, que curador.
§ 1.—Est etiam adjutor (3) tutelae, quem solet § 1.—Hay también auxiliar de la tutela, que el
Praetor permittere tutonibus constituere, qui non Pretor suele permitir nombran fi los tutores que no
possunt sufflcere administrationi tutelae, ita ta- pueden bastarse para la administración de la tu-
mea, ut suo peiiculo eum constituant. tela, pero con tal que lo nombren fi su riesgo.
14. ULPIANUS libro XXXVII. ad Sabinum.— Si 14. ULPIANO; Comentarios Li Sabino, Libro
arrogati sunt adhuc impuberes, vel :deportati Sint XXX VIL — Si los todavia impúberos fueron arro-
pupilli, tutores habere desinunt. gados, ó si los pupilos hubieran sido deportados,
dejan de tener tutores.
§ 1.—Item si in servituteru pupillus redigatur, § 1. —Asimismo, si el pupilo fuera reducido á es-
utiquc finitur tutela. clavitud, se extingue ciertamente la tutela.
§ 2.—Allis quoque modis desiniint esse tutores, § 2.—También de otros modos dejan de ser los
si forte quis ab hostibus fueril captus, vel pupillus, tutores, por ejemplo, si alguno hubiere sido cogido
vel tutor. por los enemigos, ya sea el pupilo, ya sea el tutor.
§ 3.—Sed etsi ad tempus fuerit quis datus, tem- § 3.—Pero también si alguno hubiere sido dado
pore finito tutor esse desinit. hasta cierto tiempo, transcurrido el tiempo deja de
ser tutor.
§ 4.—Praeterea si (4) suspectus quis fuenit re- § 4.—Además de esto, si alguno hubiere sido re-
motus, desinit esse tutor. movido como sospechoso, deja do ser tutor.
§ 5.—Sed etsi ad certam conditionem datas sit, § 5.—Pero también si hubiera sido dado bajo cier-
aeque evenit, ut desinat esse tutor existente con- ta condición, sucede igualmente que dejado ser
ditione. tutor cumpliéndose la condición.
15. IDEM libro XXXVIII. ad Sabinum,—Si quis 15. EL MISMO; Comentarios á Sabino, libro
tutor non sit captas ab hostibus, sed missus ad 005 XXX VIIf.—Si algun tutor no hubiera sido cogido
quasi legatus, ant ctiam receptus ab jis, ant trans- por los enemigos, sino enviado ti ellos como lega-
fugerit, quia servus non eflicitur, tutor manet, sed do, ó aun acogido por ellos, ó que fi ellos se hubie-
interim a Praesidibus alius tutor dabitur. re refugiado, como quiera que no se hace esclavo,
penmaaece tutor, pero mientras tanto se dará otro
tutor por los Presidentes.

16. GAIuS libro XIL ad Edictumprovinciale.— 16. GAYO; Comentarios al Edicto provincial,
Tutela plerumque virile officium est. libro XIL—La tutela es las más de las veces oficio
viril.
§ 1.—Et sciendum est, nullam tutelam heredita- § 1.—Y se ha de saber, que ninguna tuteia pasa
rio jure ad alium transfre. Sed (5) ad liberos virus fi otro por derecho de herencia. Mas fi los hijos de
sexus perfectae aetatis descendunt legitimae, ce- sexo viril de edad perfecta pasan las legitimas,
terae (6) non descendunt. pero las demás no pasan.

(1) non, omítela la Vulg. (4) tanquarn, ie1a fíat.


(2) sanne, la Vulg. 11 Et linet (n lugar de Sed), Hal.
(3) actor (en lugar de adiutor), Hol. s) tameiL, in.eila Ifal.

DIGEST0.—LIBRO XXVI: TÍTULO II 22
17. PÁ1JL1JS libro VIII. ad Sabinurn.—Complura 17. PAULO; Comentarios á Sabino libro VIII.
Senatusconsulta facta sunt, nt in Iocurn furiosi, et —Se han hecho muchos Senadoconsultos para que
muti, et stndi tutori8 al¡¡ tutores dentur. se den otros tutores en lugar del tutor loco, y del
mudo, y del sordo.

18. NEnATI1TS libro III. Regularum.—Feminae 18. NERACI0; Reglas, libro 111.—Las mujeres
tutores dan non possunt quia id irnmus rnascuo- no pueden ser nombradas tutoras, porque este car-
mm est1 nisi a Príncipe liliorum tutelam speciali- go es de hombres, á no ser que especialmente le
ter poStuent. pidan al Príncipe la tutela de los hijos.
TIT. II TÍTULO II
DE TESTAMENTARIA TUTELA DE LA TUTELA TESTAMENTARIA
(Cf. Cod. V. 58.1 [Véase ÜÓd. V. SS.]

1. GAIUS Libro XII. ad Edictum provinciale (1). 1. GAYO; Comentarios al Edicto provincial, Li-
—Lege duodecim tabularnm permissum est paren- bro XI1.—Por la ley de las Doce Tablas se permi-
tibus, liberis suis sive feminini, sive masculini se- tió (i los ascendientes que den por testamento tu-
xus, si modo in potestate sint, tutores testamento tores á sus descendientes, ya del sexo femenino,
dare. ya del masculino, si estuvieran bajo su potestad.
§ 1.—Item seire debemus, etiam postumis fihiis, § 1.—Asimismo debemos saber, que á los ascen-
vel nepotibus, vel cetenis liberis licero parentibus dientes les es licite dar en su testamento tutores
testamento tutores daie; qui modo in ea causa también á los póstumos, hijos, ó nietos, ó demás
sint, ut, si vivo eo nati fuerint, in potestate chis descendientes; con tal de que estén en estado de
futuri sint, noque testamentum rupturi. que si hubieren nacido viviendo aquel, hayan de
estar bajo su potestad, y no hayan de romper su
testamento.
§ 2.—Bern ignorandum non est, eum, qui fflium § 2.—Tampoco se ha de ignoran, que el que tu-
in potestate, et nepotem ex eo noque in potestate viere bajo su potestad un hijo, é igualmente en su
habebit, si nepoti tTltorem dedenit, ita recte dedis- potestad un nieto habido de él, si hubiere dado tu-
se videni, si nepos post mortem chis in patris mii tor al nieto, se considera que se lo dió debidamen-
potestatem recasurus non sit; quod evenit, si vivo te, si el nieto no hubiera de recaer después de la
testatore fihius ¡in potestate eius eme desierit. muerte de aquel bajo la potestad de su propio pa-
dre; lo que sucede, si viviendo el testador hubie-
re dejado de estar el hijo bajo su potestad.
2. ULPIANUS Libro IL ad Sabinum,—Nee mili- 2. ULPIANO; C'omeniarios d Sabino, libro II.—
tem liberis recasuris in potestatem tutorem daro Se respondió en rescripto por los Divinos Herma-
posse, a Divis Fratribus rescriptum est. nos, que ni el militar puede dar tutor á los des-
cendientes que hayan de recaer bajo potestad.
3. IDEM Libro XXXV. ad Edictum. —Testamen- 3. Ei. MISMO; Comentarios al Edicto, libro
to datos tutores accipero debemus etiam eos, qni XXX V.—Debernos considerar como tutores dados
codicillis testamento confirmatis scripti sunt. por testamento también á aquellos que fueron nom-
brados en codicilos confirmadospor testamento.
§ 1.—Sed eos demum testamento datos accipere § 1.—Pero conviene que consideremos dados por
nos oportet, qui jure dati sunt. testamento solamente aquellos que fueron dados
en derecho.
4. MODESTINUS libro VII. Differentiarum,—Pa- 4. MornsTimo; 1)iferencias, Libro VII.—El pa-
ter herede (2) instituto filio vel exheredato tutoreni dre puede darle tutor al hijo, habiéndole instituido
dare potest; inater autem non nisi instituto quasi herdero ó habiéndole desheredado; pero I& madre
in rem potius, quam in personam tutorem daro vi- no, ede dárselo sino al instituido, cual si parecie-
deatur. Sed et inquiri in eum, qui matnis testa- raque da tutor más bien para los bienes que para
mento datus est tutor, oportebit, quum a patre la persona. Pero también convendrá que se haga
datus, quamvis ininus jure datas sil, tamen sine información respecto al que es nombrado tutor en
inquis.itione confirmatur, nisi si causa, propter el testamento de la madre, mientras que el dado
quam datus videbatur, in co mutata sit; veluti si por el padre, aunque no haya sido dado en dere-
ex amico inimicus, ve¡ ex divite pauperior effe- cho, se confirma no obstante sin información, sal-
ctus sit. vo si la causa por la que parecía nombrado se hu-
biera cambiado respecto de él; como si de amigo
se hubiera hecho enemigo, 6 de rico pobre.
5. ULPIAEUS libro XV. ad Sabinum.—Si quis 5. ULPIANO; Comentarios d Sabino, Libro XV.
fihiabus suis vel fihis (3) tutores dederit, etiam po- —Si alguno hubiere dado tutores á sus hijas 6 hi-
stunine. videtur dedisse, quia filme appellatione jos, se considera que los dió también á, la póstuma,
etiam postuma continetur. porque en la denominación de hija se comprende
también la póstuma.

(1) C,ius libro 1V. ad L. XII. tabularum, Hal.


(2) haredi, Jf T. (3) val fthiis omitelas Hal.

230 DIGESTO,—LIBRO xxvr: TITULO I

6. 1DEM libro XXXIX. a1 Sabiium.— Quid, si 8. EL MISMO; Comentarios á ~no, libro


neptes sint? An appellatione fihiorum et ipsis tuto- XXXIX.—¿Qué diremos, si fueran nietas? Se ha
res dati sint, videndum; et magis est, ut ipsis quo- de ver si con la denominación de hijos se les haya
que dati videantur, si modo libetos dixit; ceterurn dado tan,biiui á ellas tutores; y es más cierto, que
si filos, non coutiiiebuntiir, aliter enim 11111, aliter se consideran dados también á ellas, si es que dijo
nepotes appellantur. Plane si postumis dederit (1), descendientes; peno si hijos, no se comprenderán,
tam filfl postumi, quam ceteriliberi continebuntur. porque de una manera se llama á los hijos, y de otra
á los nietos. Pero si se los hubiere dado á los pós-
tumos, estarán comprendidos tanto los hijos pós-
tumos, como los demás descendientes.

7. PAULUS libro hL ad Sabinum.—Tutores non 7. Puto; Comentarios d Sabino, libro III.—


ab herede, sed a testatore protinus proficiscun- Los tutores no provienen del heredero, sino del
tur (2, simul atque aliquis heres extitisset; nam et testador, tan pronto como haya habido algún he-
ipso heres tutor dan potest et post mortem heredis redero; porque también el mismo heredero puede
tutor recta dan potest. ser dado como tutor, y para después de la muerte
del heredero puede darse válidamente tutor.
S. UrPxAws libro XXIV. ad Sabinurn.—Tutor 8. ULPiANO; Comentarios á Sabino, Libro XXIV.
datus vetan tutor esse potest vel testamento, ve! —Se puede prohibir é en testamento, ó en codici-
codicillis. los, que el tutor nombrado sea tutor.
§ 1.—Sed si sub enuditione fucnit tutor datus, § 1,—Pero si el tutor hubiere sido dado bajo con-
deficiente eonditione tutor non enit. dición, no será tutor faltando la condición.
§ 2.—Tutorem autem (3) et a corto tempore da- § 2.—Mas es licito dar tutor disde cierto tiempo,
re, etusque ad eertuni tempus hect, et sub condi- y hasta cierto tiempo, y bajo condición, y hasta
tione, et usque ad conditionem. que se cumpla una condición.
§ S.--In tutonjs datione (4) utrurn levissima § 3.—En el nombramiento de tutor, ¿se ha de
conditio, an uovissiina, ut ja legato (5), spectan- atender acaso á Ja condición más lijera, ó á la últi-
da cst—ut puta: uTitius, quum potenit, tutor esto; ma, como en el legado,—por ejemplo: «sea tutor
Titius, si navis ex Asia veneiit, tutor esto»—? Et Ticio, cuando pudiere; sea tutor Ticio, si la nave
llulianus libro vieesimo Digestorum recte scripsit, hubiere llegado de Asia—? Y con razón escribió
novissimam seripturam esse spectandam. Juliano en el libro vigésimo del Digesto, que se ha
de atender á la última escritura.
9. Pospoi*ius libro 111. ad Qujntum TIu- 9. POMrOIrO; Comentarios d Quinto Muio, Li-
cium (6).—Si nemo hereditatem adieril, nihil va- bro 111.—Si nadie hubiere adido la herencia, no es
let ex his, quae testamento senipta sant; si vero válido nada de lo que se escribió en el testamento;
unus ex plunibus adierit, tutelae statim valent, pero si entre muchos la hubiere adido uno, son vá-
nec exspectandum erit, ul omues hereditatem lidas desde luego las tutelas, y no se habrá de es-
adeant. perar a que todos adan la herencia.
10. ULPIANtTS libro XXXVI. ad Sabinum—Si 10. U L PI A Iq o; Comentarios á Sabino, libro
hereditas nondum adita sit, ex qua tutor speratur, XXXVI—Si aún no hubiera sido adida la heren-
venus est, alium tutorem posse dan, quasi non- cia, de Jaque se espera el tutor, es más ciento que
dum sit, nec speretur. puede darse otro tutor, como si aún no lo hubiera,
ni se esperase.
§ 1.—la tutelis testamentariis id sequimur, quod § 1.—En las tutelas testamentarias nos atene-
novissimum est, et si saepius tutor datas sit, no- mos á lo último, y si muchas veces se hubiera da-
vissimam scripturam intueniur. do tutor, miramos á la última escritura.
§ 2.—Qui ffliuni et ex co nepotem habebat, si § 2.—Si el que tenla un hijo y un nieto habido
llepoti tutorem dedenit, habet diseeptationem, an de éste, hubiere dado tutor al nieto, tiene la duda
aliquo casa non sit utilis datio, utputa si proponas, de si en algún caso no sea útil el nombramiento,
fihium vivo patre decessisse, et nepotem ex eo sae- por ejemplo, si dijeras que el hijo murió viviendo
cessisse vivo aro; et fortius diceudum est, tutelam el padre, y que le sucedió el nieto habido do él, vi-
quoque e lege lunia (7) Yehleia (8) confirma- viendo el abuelo; y con más fundamento se ha de
tam (9); nam et Pomponius libro sextodecimo ex decir, que la tutela fué confirmada también por la
Sabino scripsit, valere tutoris dationem. Quurn ley Junia Vcleya; porque también Potnponio escri-
enim confirmatum sit testamentam, consequenter bió en el libro décimo sexto comentando á Sabino,
tutonis quoque datio valebit in co testamento sed- que era válido el nombramiento del tutor. Porque
pta, quod valet, id est, ubi nepos vel heres institu- habiendo sido confirmado el testamento, consi-
tus sit, vol norninatim exheredatus sit (10). guientemente también será válido el nombramien-
to de tutor escrito en este testamento, que es váli-
do, esto es, cuando el nieto haya sido ó instituido
heredero, ó nominalmente desheredado.
§ 3.—Si furiosus testamento tutor detur, si qui- § 3.—Si el loco fuese dado como tutor en el tes-
dom, quum furere desierit, tutorem eme recte da- tamento, si lo fuese para cuando hubiere dejado

(1) dixerlt, ua. (e) XVI ad Sabinum, ifni.


(2) et, inserta ¡ial. (7) Taur.; luna, el códice Fi., Br.; lulia, la Vt'l.q.
(z) In testamento, inserta la Vulg. ( VuIg.; Vellea, el códice Fi., ¡ial.
(4) ha!. Vuig.; dationein, el códice FL (9) Ha!.; conftrmstum, el códice Fi.
(5) ut iii legato, omítelas ifni. (10) i, e.—exhercd. Bit, omílenias giros en ¡ial.

DIGESTO.—LIBRO xxvi: TITULO U 231

tuin Próculus existbnat; quodsi datus sit puro, ne- de estar loco, opina Próculo, que válidamente fué
gat Proculus valere dationem; sed est venus, quod nombrado tutor; mas si hubiera sido nombrado pu-
et Pomponius ait, recto videri datum, et tuno fore ramente, dice Próculo que no es válido el nombra-
tutorem, quum sapere coeperit. miento; pero es más cierto lo que dice también
Pomponio, que se considera que fijé nombrado vá-
lidamente, y que habrá de ser tutor cuando hu-
hiere comenzado á estar cuerdo.
§ 4,—Servus aliejius ita dan tutor potest: «si u- § 4.—El esclavo ajeno puede ser nombrado tutor
ben e.nit, tutor esto». Quia irno et si puro clatus sit, de este modo: «si fuere libre, sea tutor». Y antes
videtur inesse haee conditio: «quum liben cnt». bien, aún si hubiera sido nombrado puramente, se
Potest autein quis et extraneo servo defendere ex considera que hay inherente esta condición: «cuan-
hac causa fldeicommissariamlibertatern. Quid enim do fuere libre». Mas cualquiera puede defender
interest, suum servUm, an alienum tutorein Sen- aún para el esclavo ajeno en virtud de esta causa
psenit, quum pupilli favore el publicae utilitatis (1) Ja libertad dada por fideicomiso. Porque ¿qué im-
assumta libertas sit in persona eius, qui tutor ser¡- porta que haya nombrado tutor 4 su propio escla-
ptus est Potest igitur et huie fideicommissaria li- vo, ó al ajeno, cuando en favor del pupilo y de Ja
bertas defendi, si voluntas apertissirne non rofra- utilidad pública se ha adquirido la libertad para
getur. la persona del que fué nombrado tutor? Así, pues,
sepuede defender también para este la libertad
dada por fideicomiso, si evidentisimamente no se
opusiere Ja voluntad.
11. mme libro XXXVII. ad Sabiniurn,— Si quis 11. EL MISMO; Comentarios 4 Sabino, libro
sub conditione, vel ex dio tutorem dederit, medio XXX VIL—Si alguno hubiere dado tutor bajo con-
tempore alius tutor dandus est, quainvis legiti- dición, ó desde cierto día, se ha de nombrar otro
iniim tutorem pupillus habeat; sciendum est enim, tutor para el tiempo intermedio, aunque el pupilo
quamdiu testamentaria tutela speratur, Iegitimam tenga tutor legitimo; porque se ha de saber, que
cessaie. no tiene lugar la legítima, mientras se espera la
tutela testamentaria.
§ 1.—Et si semel ad testarnentariuni devoluta § i.—Y si ya una vez se hubiere discernido la
fuerit tutela, deinde excusatus sit tutor testamen- tutela al tutor testamentario, y después se hubiera
tarius, adhuc dicimus, in locum excusati (2) dan- excusado este tutor testamentario, aún decirnos
duro, non ad legitimum tutorem redire tutelam. que se ha de nombrar otro en lugar del excusado,
no que vuelve la tutela al tutor legitimo.
§ 2,—Idem dicimus, et si fueril remotas, nam et § 2.—Lo mismo decimos, también si hubiere si-
hie idcirco abit, ut alias detur. do removido, porque también este sale precisa-
mente para que se nombre otro.
§ 3.—Quodsi tutor testamento datus decessenit, § 3—Pero si hubiere fallecido el tutor nombra-
ad legitimuu tutela redit, quia hic Senatuseonsul- do en el testamento, la tutela vuelve al legitimo,
tuni cessat. porque en este caso deja de tener lugar el Senado-
consulto.
§ 4.—Plane si duo pluresve fuerint tutores te- § 4.—Pero si fueren dos ó más los tutores testa-
starnentaiii, in lociim chis, qui decessit, vel in ci- mentarios, podrá nombrarse Otro en lugar del que
vItate esse desilt, potenit dar¡ alius; ecterum si nul- falleció, ó dejó de tener la ciudadanía; mas si nin-
lus supersit, vel in civitate sit, legitima tutela sue- guno sobreviviera, ó no tuviese la ciudadanía, su-
cedit. cedo la tutela legítima.
12. IDEM libro XXXVIII. ad Sabinurn.-Certa- 12. Ei MISMo; Comentarios d Sabino, libro
rum rerum vol causarnm testamento tutor dan non XXX VIIT.—No se puede dar en testamento tutor
potest, neo deductis rebus; para ciertos bienes ócausas, ni exceptuando bienes;
13. PoMpoNius libro XVII. ad Sabinum.— et 13. PoMPoNxo; comentarios á Sabino, libro
datas fuenit, tota datio nihil valebit, XVII.—y si hubiere sido dado, no tendrá validez
alguna el nombramiento,

14. MAECIANUS libro II. Institutionum.— quia 14. MARCIANO; Instituta, libro 11.—porque se
personue, non re¡ vel causae datur. dá para la persona, no para una cosa ó causa.
15. ULPIANUS libro XXXVIII. ad Sabinum. -Si 15. ULPIANO; Comentarios 4 Sabino, libro
tamen tutor de.1 re¡ Africanae, ve¡ reí Syriati- XXXVIII.—Mas si se diese tutor para bienes que
cae (3), atilís d est; hoc enim iure utimur. están en Africa, ó en Siria, el nombramiento es vá-
lido; porque de este derecho usamos.
16. IDEM libro XXXIX. ad Sabinum.— Si quis 16. EL MISMO; Comentarios á Sabino, libro
ita dedenit: «filEs meis tutorem do», 111 ea conditio- XXXIX.—Si alguno lo hubiere dado así: «doy tu-
ne est, ut 1am fluís, quam fihiabus dedisse videatur; tor 4 mis hijos», está en el caso de que se conside-
fihioruin enim appellatione el fihiae continentur. re que lo dió tanto 4 los hijos, como 4 las hijas;
porque en la denominación de hijos se compren-
den también las hijas.

(1) gratia, insertan Hal. Vulç.


(2) alium, imorta H&. (3) Syriaeae, H. Vug.

232 DIGESTO.—LIBRO XXVI: TITULO II

§ 1.—Si quis filio tutorem dederit, et plures § 1.—Si alguno hubiere dado tutor al hijo, y tu-
fijos habeat, an omnibus flhiis dedisse videatur? Et viera varios hijos, se considerará que se lo dió fi
de.hoc Poniponius .dubitat, magis autem est, ut todos los hijos? Y PomponEo duda sobre esto, pero
omnibus dedisse videatur. es preferible que se considere que se lo dió fi todos.
§ 2.—Si quis liberis tutores dedeiit vel fihiis, et § 2.—Si alguno hubiere dado tutores fi sus des-
habeat quosdarn apud hostes, etiarn ipsis dedisse cendientes, ó fi sus hijos, y tuviera algunos en
videbitur, Sl 11011 aliad aperte probetur testatorem poder de los enemigos, también se considerará que
sensisse. se los dió fi los mismos, si claramente no se proba-
se que el testador entendió expresar otra cosa.
§ 3.—Si quis, quum ignoraret, se filiurn Titium § 3.—Si alguno, ignorando que tenía el hijo Ti-
habere, flliis tutores dederit, utrurn his solls dedis- do, hubiere dado tutores fi sus hijos, ¿se conside-
se videatur, quos in potestate scit, an el quoque, rará acaso que se los dió solo fi los que sabe que
quem ignoravit se habere? Et magis est, ut huic están en su potestad, ó también á aquel, que él no
dedisse non videatur, licet nomen liliorum admit- no sabia que lo tenla? Y es preferible que no se
tit et ipsurn; sed quia de ipso non sensisset, dicen- considere que se los dió fi éste, aunque el nombre
dum cst, cessare 111 personam eius dationem. de hijos lo comprende también á él; pero como no
entendió referirse fi él, se ha de decir, que no es
aplicable fi la persona de él el nombramiento.
§ 4.—Proinde et si certus fuit (1) tllium deces- § 4.—Por lo cual, también si estuvo cierto de
sisse, qui supererat, idem erit dicendum; nec enim que habla fallecido un hijo, que sobrevivía, se ha-
videtur ej dedisse, quem obiisse credebat. brá de decir lo mismo; porque no parece que los
dió para aquel, que crela que habla muerta.
§ 5.—Si postumis dederit tutores, hique vivo na- § 5.—Si hubiere dado tutores para los póstumos,
seantur, un datio valeat? Et magis est, ut iitilis y nacieron estos en vida do él, ¿será válido el nom-
datio fiat, etiamsi vivo eo nascantur. bramiento? Y es más cierto que sea válido el nom-
bramiento, aunque nazcan viviendo él.
17. IDEM libro XXXV. ad Edictum.—Testa- 17. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro
mento datos tutores non esse cogondos satisdare XXXV.—L; más que cierto, que los tutores nom-
mm saivam foro, certo certius est. Sed nihilomi- brados en testamento ño han de ser obligados fi
nus, quum quis offert satisdatiouem, ut solus ad- dar fianza de que habrán de quedar fi salvo los
ministret, audiendus est, ut Edicto cavetur. Sed bienes. Pero no obstante, cuando alguno ofrece
recto Praetor etiam ceteris detulit hane conditio- fianza para administrar él solo, ha de ser oído, co-
nem, si et ipsi velint satisdare; nam et si ipsi para- mo se dispone en el Edicto. Pero con razón aplicó
ti sunt satisdare, non debent exciudi alterius obla- el Pretor también fi tos demás esta condición, si
tione, sed impleta videlicet ab omnibus satisdatione también ellos quisieran dar fianza; porque si ellos
omnes gerent, ut, qui Contentus est magis satis ac- están dispuestos fi dar fianza, no deben ser exclui-
cipere, quam gerere, securus esset (2). dos por el ofrecimiento del otro, sino que fi la ver-
dad, prestada por todos la fianza, todos adminis-
trarán, de suerte que quedaria seguro el que se
haya contentado más bien con recibir, fianza, que
con administrar.
§ 1.—Non omnimodo autem 15, .qui satisdet, § 1.—Mas no ha de ser cii absoluto preferido el
praeferendus est. Quid enim, si suspecta persona que dé caución. Porque ¿qué se dirá, sifuera per-
sit, vel tuipis, cul tutela comrnitti nec cum satis- sona sospechosa, ó torpe, á la que ni aún con fian-
datione debeat? Vel quid, si mm multa fiagitia in zase le deba encomendar la tutela? ¿O qué, si co-
tutela admisit, nonne magis repelli el reilci a tu- metió ya muchos delitos en la tutela, no deberá ser
tela, quam solus administrare debeat? Nec satis repelido y rechazado de la tutela, más bien que ad-
non dantes temeie repelluntur, quia plerumque ministrar solo? Nitanupoco son repelidos inconside-
bene probati et ¡done¡ atque honesti tutores, etiam- radamente los que no dan fianza, porque las más
si satis non dent, non debent reiici, quin lino nec de las veces los tutores probados como buenos, y
lubendi simt satisdare. los idóneos, y los honrados, aunque no dén fianza,
no deben ser rechazados, ni fi ellos tampoco se les
ha de mandar que den caución.
§ 2. —Duplex igitur causae cognitio est, una ex § 2.—Hay, pues, un doble conocimiento de cau-
persona elus, qui obtulerit satisdationem, quis et sa, uno respecto fi la persona del que hubiere ofre-
qualis est, alía eontutorum, quales sunt, num forte cido fianza, sobre quién y cómo es, otro respecto fi
eius existimationis, \rel eius bonestatis sunt, ut non la de los cotutores, sobre cómo son, si es que aca-
debeant hanc contumeliam satisdationis subire. so son de tal reputación ó de tul honradez, que no
deban soportar esta afrenta de la fianza.
18. CALLISTIiATtJS libro III. Edicti monitorii.— 18. CALISTRATO; Del Edicto monitorio, Libro
Quodsi plures satisdare parati sint, tune idonior 111.—Pero si muchos estuvieran dispuestos á dar
praeferendus cnt, ut et tutorum persona (3) inter fianza, entonces habrá de ser preferido el más
se, et fldeiussornm comparentur. idóneo, de suerte que se comparen entre si las
personas de los tutores y las de los fiadores.
19. ULPIANUS Libro XXXV. ad Edictum.— Si 19. ULPIANo; Comentarios al Edicto, libro
nemo tutorum provocet ad satisdationem, sed cxi- XXXV.—Mas si ninguno de los tutores tratase de

(1) certior Bit factu, ffi.


2) et—erit (en lugar de ut—essat), ¡Ial (5) jarsoüse, Ifni.

DiGEST0—LIBflO xYi: TÍTULO II 233

sat quidani, qui tutor non est, desideretque (1), ut que se dé fianza, pero hubiera alguien, que no
ant satisdent tutores, ant si non dent, parato sibi tutor, y que desease 6 que dén fianza los tutores, ó
satisdare committant tutelam, non est audiendus; que si no la diesen le encomienden A él la tutela, es-
neque eniui ant extero cominittenda tutela est, tando dispuesto A dar fianza, no ha de ser oído; por-
ant testamento dati tutores contra ¡as satisdationi que ni se ha de encomendar la tutela A un extraño,
subiiciendi sunt. ni los tutores nombrados en testamento han de ser
sujetados contra derecho A la prestación de fianza.
§ 1.—Hoç Edietum de satisdatione ad tutores § 1.—Este Edicto sobre la prestación de fianza se
testamentarios pertinet. Sed et si ex inquisitione refiere A los tutores testamentarios. Pero aunque los
dati sin tutores, Marcellus ait, et ad hes pertinere tutores hayan sido nombrados en virtud de inves-
Jioe Edictum, et id Oratione etiam Divoruni Fra- tigación, dice Marcelo, que también se refiere A
trum significar¡; ideoque et illi clausulae sunt sub- ellos este Edicto, y que esto se expresa también en
iecti, ut, si ciii maior pars tutorum deeernat, is la Oración de los Divinos Hermanos; y por lo tan-
gerat, qucm maior pars eligat, quanivis verba Edi- to, también ellos están sujetos A la cláusula de que
eti ad testamentarios pertineant. si la mayoría de los tutores la dicernjese A alguno,
la administre el que elija la niavoria, aunque las
palabras del Edicto se refieran A los testamentarios.
§ 2.—Testamento datus postumo tutor nonduin § 2.—El tutor dado por testamento á un póstu-
est tutor, nisi postumus edatur; datur tamen ad- mo no es tutor sino cuando nazca el póstumo;
versus eum substituto pupilli negotiorum gesto- pero al sustituto del pupilo se le dA Contra él
ruin actio. Sed si partus editas fuerit, dejado hic la acción de gestión de negocios. Pero si hubiere
tutor, priusquam quidquam gereret, remotus a sido dado A luz el parto, y después hubiere sido
tutela fuerit, et hic eadem actione tenebitur; si removido de la tutela este tutor antes que admi-
quid plane gessit post editum partum, de eo quo- nistrase alguna cosa, también en este caso se obli-
que, quod ante gessit, tutelae iudicio tenebitur, et gará por la misma acción; mas si, A la verdad, ad-
omnis administratio in hac actione (2) veniet. ministró alguna cosa después de dado A luz el par-
to, se obligará por la accióñ de tutela también por
lo que administré antes, y se comprenderá enesta
acción toda Ja administración..

20. PAULUS libro XXXVIII. ad Edictum.—Tu- 20. PAULO; Comentarios al Edicto, Libro
tor incertus dan non potest. XXX VIII.—No se puede dar tutor incierto.
§ 1.—Testamento (3) quernlibet possumus tuto- § 1.—En testamento podemos dar como tutor A
1cm dare, sive 18 Praetor, sive Consul sit, quia lex cualquiera, ya sea este Pretor, ya Cónsul, porque
duodeeim tabularum id confirmat. esto lo confirma la ley de las Doce Tablas.

21. IDEM libro VIII. Breviurn. —Testamento tu- 21. EL nisio; Breves, libro VIII.—Pueden ser
tores hi darí possunt, cum quibus testamenti fa- nombrados tutores en testamento aquellos con
ctio est, quienes hay testamentifacción.

22. ULPIANIJS (4) libro XLV. ad Edictum.—Si 22. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro XLV.
quis tutorem dederit filio siio servum, quem puta- —Si alguno hubiere nombrado como tutor para su
bat liberum esse, quum esset servus (b), is neque hijo á un esclavo, que él creía que era libre, sien-
liber, neque tutor erit. do esclavo, este no será ni libre, ni tutor.

23. AFRICANUS libró VIII. Quaestionum. - Tu- 23. ArRICANO; Cuestiones, libro VIII.—No se
tor ita recte non datar: iIli ant illi fihiis meis, utri dA debidamente tutor en esta forma: «sea Ticio tu-
eornm volet, Titius tutor esto»; quid enim dice- tor de este ó de aquel de mis hijos, del que de ellos
mus, si Titius constituere nolit, utri ex fihiis tutor quiera»; porque, ¿qué diremos, si Ticio no quisie-
esse velit? se manifestar de cuál de los hijos quiera ser tutor?
§ 1.—Ita autem recte tutor dabitur: »Titius si § 1.—Pero en esta forma se nombrará válida-
volet, iii filio meo tutor esto». mente tutor: «Si Ticio quisiera, sea tutor de aquel
hijo mío>.

24. IAVOLENtJS libro V. ex Cassio,— Si plures 24. JAvoLJsNo; Doctrina de Caesio, libro V.—
tutores (6) sint, a Praetore curatorem pose¡ litis Si fuesen muchos los tutores, es supérfiuo que por
causa supervaeuum est, quia altero (7) auctore causa de litigio se pida curador al Pretor, porque
eum altero agi potest. con la autoridad de uno se puede ejercitar contra
el otro la acción.

25. MODESTINUS libra IV. Pandectarum .—Dno- 25. M0DESTIN0; Pandectas, Libro IV.—El que
bus pupihis tutor datus, etsi alterius tutela se ex- fué nombrado tutor de dos pupilos, aunque puede
cusare potest, quum res separatao sint, attainen excusarse de la tutela de uno, cuando los bienes
alterius tutor manet. estén separados, permanece, sin embargo, siendo
tutor del otro.
26. PAPINIANLTS libro 1V. Responsorum.—Iure 26. PAPI NI A NO; Respuestas, Libro ]V.—Por

(1) RoL; desideraretque, el códice Fi. (4) Idem, Hi.


(r) hane actionem, VOL (5) quuin eset servus, amuelas Hal.
(3) Tutor incertus dan testamento non potest. Quemli- (6) %tI, insertan Hal. Vuig.
i)et, Hal. (1') tutore, inserto Jial. Vulg.
Tomo 11 -so

231 DIGESTO.—LIBRO XXVI TÍTULO 11

nostro tutela cornmuniuni liberorum matri testa- nuestro derecho inútilmente se encomienda cii tes-
mento patris frustra mandatur; ncc si provinciae tamento fi la madre la tutela de los hijos comunes;
Praeses iniperitia lapsus patris voluntatern sequen- y si el presidente de la provincia hubiere decreta-
dam decrevcrit successor oms sententiam, quam do, inducido fi error por impericia, que se cumpla
le-es nostrae non admittunt, recto seqiietur. la voluntad del padre, con razón no se atendrá su
sucesor fi sentencia de aquel, que nuestras leyes
no admiten.
§ 1.— Honoris causa tutor datus non vidotur, § 1.—No se considera que fué nombrado tutor
queni pater a ceteris tutoribu, quibus negotia ge- honorario aquel que el padre quiso que recibiera
ronda mandavit, rationes aceipere voluit. las cuentas de los demás tutores, fi quienes enco-
mendó la administración de los negocios.
§ 2.—Propter litem inoffieiosi testamenti ordi- § 2.—Por causa del litigio do testamento inofi-
nandam exheredato filio, cuí ( 1 ) tutorem pater cioso que haya de incoarse, habiendo sido deshe-
dabit, eundem a Praetore confirman oportet; redado el hijo, para quien el padre dió tutor, debe
eveutus iudicatae re¡ dectarabit (2), utrum ex te- ser confirmado este por el Pretor; el resultad6 de
stamento patris an ex decreto Praetoris auctorita- la cosa juzgada declarará, si haya recibido su au-
tem aeceperit. toridad del testamento del pudre, ó de decreto del
Pretor.

27. TRYPHONINUS libro XIV. Disputationum.— 27. TRIFONINO; Disputas, libro XIV.—Lo mis-
Idem fiet, si intestatum decessisse patreni pupilli mo se hará, si fi nombre del hijo se defendiese que
nomine defendatur, falsmve testamentum nomine el padre murió intestado, ó si á nombre del pupilo
pup liii dicatur, et si patruus extet, legitimus tutor se dijese que es falso el testamento, y si hubiese
futurus ab Intestato, quia tutorem habenti tutor tio paterno, que hubiera de ser tutor legitimo ab-
dan non potest; nam cornmodius ipse, qui seriptura intestato1 porque no se le puede dar tutor al que
continetur, a Praetore dabitur, ut sino ullo litis tiene tutor; porque más convenientemente será
praciudicio iustus tutor auctor pupillo ad eam li- nombrado por el Pretor el mismo que está expre-
tem fiat. sado en el testamento, para que sin prejuicio algu-
no del litigio preste en aquel pleito su autoridad al
pupilo el tutor legal.
§ 1.—Qunm autem ipse patruus, quem tutorem § 1.—Mas cuando el tio paterno, que el pupilo
legitimum sibi dic ebat pupillus esse, subioctum fi- decía que era su tutor legitimo, acusase al hijo de
liurn crirninaretur, et ad se legitimam hereditatem ser supuesto, y sostuviese que fi él le pertenece la
pertinore contenderet, alium tutorem petendam herencia legítima, respondió Juliano, que debo pe-
Julianus rcspondit. dirse otro tutor.
28. PAPINIANUS libro IV. Responsorum..—Qui tu- 28. PAPINIANo; Respuestas. libro IV.—El que
telam testamento mandatam excusationis Euro sus- por derecho de excusa no quiso aceptar la tutela
cipere nolult, ab his quoque legatis summovendus que se le encomendó en un testamento, habrá de
cnt, quae fihiis eius relieta sluit, modo si legata ser repelido también de aquellos legados, que se
fui non affectione propnia, sed in honorem patris dejaron fi sus hijos, silos hijos no merecieron los
meruerunt. legados por afecto propio, sino en consideración fi
su padre.
§ 1.—Verbis fideicommissi manumissus, non juro § 1.—El manumitido en virtud de palabras de
tutor testamento datur; post libertatern itaqae red- un fideicomiso no es nombrado legalmente tutor en
ditam ex voluntate testatonis ad tutelam vocatur. el testamento; y así, después que se le ha dado la
libertad es llamado fi la tutela por la voluntad del
testador.
§ 2.—Impuheri liberto patrolius frustra tutorem § 2.—Inútilmente nombrará el patrono tutor pa-
dabit, sed voluntatem eius, si fides inquisitionis ra su liberto impúbero, pero el Pretor se atendrá
congruat, Praetor sequetur. á la voluntad de aquel, si fuera conveniente el re-
sultado de la información.
29. IDEM libro XV. Itesponsorurn.-.--Ex senten- 29. EL husMo; Respuestas, libro XV.—Por dis-
tia Senatusconsulti Liboniani tutor non cnt, qui posición del Senadoconsulto Libouiano no será tu-
so (3) testamento pupilo tutorem scripsit. Quum tor el que á si mismo se escribió en un testamento
autem patris voluntas hoc ipsum manu sua decla- tutor de un pupilo. Mas cuando no fuese dudosa la
rantis ambigua non esset, eum, quamvis affl tuto- voluntad del padre, que de su propia mano decla-
res essent, euratorem dandum respondi, ncc ra esto mismo, respondí que él ha de ser dado co-
admittendam excusationem, quam iure publico ha- mo curador, aunque hubiese otros tutores, y que
bebat, quoniain promisissc videbatur (4, nec ut no se le ha de admitir la excusa, que por derecho
suspectum removeri. público tenla, porque se consideraba que prome-
tió, y que no es removido como sospechoso.

30. PAULUS libro VI. Quaestiorsum. (5)—Duo 30. Puro; Cuestiones, libro VI—Hay dos Ti-
Sunt Titii, pater et flilus, datus est tutor Titius, ncc cios, padre é hijo, fué nombrado tutor Ticio, y no
apparet, de quo sensit testator; quaero, quid sit aparece de quién entendió hablar el testador; pre-
iuris? Respondit: is datus est, quoui dure se testa- gunto, ¿cuál sea el derecho? Respondió: fué nom-

(1) qmm el Huí.


(2) Taur.; declaravlt, el códice FI. (e, quouiain—videbatur, omltedas otros en Hal.
(3) la, inserta Hal. (5) Vane los Frcqm. VuUe. )i. 227.

DIGnSTO.—LIBRO XXVI: T±TULO III 2,351

tor sensit; si Id non apparet, non ius defieit, sed brado aquel que el testador entendió nombrar; y
probatio, igitur neuter est tutor. si esto no aparece, no falta el derecho, sino la prue-
ba, y por consiguiente, ninguno de los dos es tutor.

31. SCAEVOLA libro IV. Quaestionum.—Si pa- 31. SCVOLA; Cuestiones, libro IV.—Si el padre
ter exheredatae fihiae tutores dederit, et testarndn- hubiere dado tutores fi su hija desheredada, y se
tum eius ruptum dicatur nato postumo, commo- dijera que se rompió su testamento habiendo naci-
dissirnurn est, eosdem tutores pupillae dan ad pe- do un póstumo, es lo más conveniente que se le
tendum intestati heieditateni. dén fi la pupila los mismos tutores para pedir la he-
rencia del intestado.

82. PAIJLUS libro IX. Bespon.sorum.—Quaero, 32. PAULO; Respuestas, Libro 11.—Pregunto,
an non eiusdem civitatis cives testamento quis ¿podría uno nombrar en su testamento como tuto-
tutores dare possit? Paulus respondit, posse. res fi los que no son ciudadanos de la misma ciu-
dad? Paulo respondió, que podía.
§ 1.—Idem Paijius respondit, eum quoque, qui § 1.—El mismo Paulo respondió, que también el
propter rerum notitiam tutor datns est, penado ¡ti que por su conocimiento de las cosas fité nombra-
omnibus et administrationis, et accessionis jure do tutor, puede ser demandado respecto fi todo por
conveniri posse, atque CeterOS tutores, qui e.odeni derecho de administración y de accesión, lo mismo
testamento dati sunt. que los demás tutores que fueron nombrados en el
mismo testamento.
§ 2.—Lucius Titius heredes instituit fijos snos § 2.—Lucio Ticio instituyó herederos fi sus hi-
pupiliaris actatis, ilsque tutores his verbis dedit: jos, de edad púpilar, y les dió tutores con estas pa-
«fihiis meis tutores sunto Caius Maevius et Lucius labras: «sean Cayo Mevio y Lucio Eros tutores de
Eros;» ciii Eroti libertatem non dedit, fuit autem mis hijos; al cual Eros, que se hallaba dentro de
'Eptoj intra viginti quinque anuos aetatis; quaero, los veinticinco años, no le dió la libertad; pregun-
an possit libeitatem sibi vindicare? Paulus respon- to, ¿podría reivindicar para el la libertad? Paulo
dit, quoniam placet, eum, qui a domino tutor datus respondió, que como se halla establecido que se
est, libertateni quoque rneruisse videri, eum quo- considera que el que fué nombrado tutor por su
que, de quo quaeritur, in eadern causa habendum, se.for mereció también la libertad, ha de ser consi-
et liberum quidem ab adita hereditate esse, tutela derado en la misma condición también este, de que
autem post Jegitimam netatem Onerari. se trata, y que es ciertamente libre desde que haya
sido adida la herencia, pero que recibe la carga de
la tutela después de haber llegado fi la edad legal.

33. IAv0LENUS libro VIII. ex Poserioribus La- 83. JAVOLENO; Doctrina de las Obras póstumas
beonis.—Tutoi-jbus ita datis: Lucium Titium tuto- de Labeon, Libro VIIL—Habiéndose dado tutores
rem do; si is non vivit, tum Caium Piautiurn tuto- en esta forma: cdoy por tutor fi Lucio Ticio; si este
rerndo», (1) Titius vixerat, et tutelam gesserat, no vive, entonces doy por tutor fi Cayo Plancio,
deinde mortuus erat; Trebathis negat, ad Plautiuni Ticio habla vivido, y habla administrado la tutela,
pertinere tutelam, Labeo contra, Proeulus, quod y después murió; Trebacio dice, que la tutela no
Labeo; ego Trebatii sententiam probo, quia fila pertenece fi Plaucio, Labeon lo contrario, y Pró-
verba ad mortis tenipus referuntu.r. culo lo mismo que Labeon; yo apruebo la opinión
de Trebacio, porque aquellas palabras se refieren
al tiempo de la muerte,

24. SCAEVOLA Libro X. Digestorum. - Quum 34. SCÉVOLA; Digesto, Libro 1.—Cuando en co-
codicillis ideo alios (2) tutores dare signiflcasset, dicilos hubiese uno significado que daba otros tu-
quoniarn testamento datos quosdam defunctos, tores por esto, porque habla sabido que algunos
aut excusationem habere posse coniperisset, an de los dados en el testamento hablan fallecido, 6
nihilominus qui eorum viverent, nec excusati es- podían tener excusa, ¿permanecerían, no obstante,
sent, tutores permanerent? Respondit, nihil propo- siendo tutores los que de ellos viviesen y no se hu-
n¡, cur non permanerent. biesen excusado? Respondió, que nada se proponía
para que no permanecieran siéndolo.

TIT. III TITULO III

DE COMPIRMANDO TUTORE VEL CIJRATORE DE LA CONFIRMACIÓN DEL TUTOR 6 DEL CURADOR


[Cf. Cod. Y. 29.1 [Viese Cid. V. 29.1

1. MODESTINUS libro VI. Excusationum. - ' Iva 1. M0DESTIN0; De las Excusas, libro VI.—Para
(8) IEpi C('5 IsW1VcO. t)Vatvcev intTP61wV que no dejemos sin discutir lo relativo á la confir-
Tap Jwssv, 9a4a xcsl napl ¶oém axc. mación de los tutores, investiguemos también res-
[Ut s.s de confirmandis tntoribus (4) reiinqua- pecto fi ello algunas pocas cosas.
mus indiscussum(5),paucaet de itis scrutemur.](6)

(1) LuCiu, insertan Hot. Vulg.


(2) se, inserta HeI. (5) iudiscu8nm ornitela Bat.
(3) Según conjetura Br.; t1t bi, el c*dice .5?. (6) Esta versión Latina de este párrafo y La de los siguien-
(4) queerentes, inserte Hat. tes es la de La Vulgata.

286 DIGESTO.—LIBRO XXVI: Tf't'uLO HL

§ 1.—Eal UVE1otó.tev p36i %& § 1.—Hay tutores que son debidamente dados
d7ttp07tO, COC OCL Xd P' " dXPV, ot; ¿pv, en conformidad á los testamentos, esto es, por
-AMI 5V ¶p61ov typv, iwu &pv. IIotp Táp oioç, j quienes corresponde, á quienes corresponde, como
o!ç áXEL éV AJOUGíM, ¿)pM5 bibWULV GOV corresponde, y donde corresponde. Porque el pa-
XX' dv 'E&v cpó»trv ocov, 6 jr dre da derechamente tutor fi los hijos, ó á los nie-
tm bosVaL, 010Y tp, dXó-pó , tos, que tiene en su potestad, pero en 8U testa-
7cpóontrJv, v- o6v, oiov ?twcp ut4 mento. Mas si la persona fuere tal, que no puede
dv darlo, como la madre, ó el patrono, ó aIgIll extra-
dLX3 TCOV 7rPOLTILÍTMV, lv un&xWm €u- ño, ó persona fi la que no se le puede dar, como si
rcv (1) 6 potov7 enratora (2), c 6,rE v5 dvr8v el padre se lo hubiere dado fi hijo que no estuviese
ávp05a8-m dv. t coii xoi lgg'JCIOCI a bajo su potestad, ó fi su hija, ó si hubiere dicho: «te
OUVEX(6POCV, X v yvt6.tv ruego que tengas cuidado de los bienes», ó hubiere
dado el tutor, ó el curador, en codicilos no confir-
[§ l.—Sunt quidarn dati recte tutores secundum mados, en este caso concedieron las constituciones
festamenta, id est, el a quibus oportet, et quibus que se supla por la Potestad consular lo que falta,
oportel, el quomodo oportet, el ubi oportet. Pater y que sean confirmados tos tutores con arreglo fi
enim fihiis, vel nepotibus, quos hab el in potestate, la intención del testador.
recte dat tutorem, sed in teamento. Si autem
fucrit persona ladis, quae non potest clare, velut
mater, ant patronus, aul extraneus quis, ant per-
sosia, cui non potest dan, velut si pater (3) filio
non existenui in potestate, aul filias dederit (4),
aut si dixenit: precor te euram habere rernrn*,
aut in codicillis non con /drmalis dederit tutorem,
aut curatorem, tunc quod de/dcit, repteri a consu-
lar¡ potestate constituliones concesserunt, et secun-
dum mentem con /lrmani tutores.]
§ 2.—Kcc d&v jidv xcip fj 6 bFbw%63q, pmcLpq § 2.—Y si verdaderamente hubiere sido el pa-
i 7exaZaTOV toXuxpuyove dre el que hubiere dado tutor, el presidente no in-
dXX ?ii ceróv rn0t div d MOJ t.ç, Tó-Ca ,toX- vestiga fi lo sumo nada más, sino que simplemente
npuov€t c6 póouxov, Si d-tLv lo confirma; pero silo hubiere dado otro cualquie-
[ 2.— El siquidern pater fuenil, qui dedenil tu. ra, entonces inquiere si es apta la persona.
torem, amplius nihil ui plwrimum inquinit, qui
praeest, sed simpliciter eum con/lrrnat; si aulem
alias quis dedenit, tunc inquinil personam, si
apta sil.]
§ 3.—Et eitvat et, %oupciwp %x& § 3.—Conviene saber además esto, que en testa-
o36d (ncó nUTPbQ 8pl3.r3i ce, dXX& bOJEE1 1to-r 5m- mento no se dá correctamente curador ni aún por
o6cm itó TOS )y u1Ltvou. ()
el padre, pero que es costumbre que el nombrado
{ 3.— Hoc amplius seire opontet, quod eurator sea confirmado por el presidente.
testamento neque a paire recte datur, sed datum
assuetu?n est confirviari ab so, quipraeest.]

2. NEItATIUS libro 111. Regularam, (6) - Mu- 2. NEnACJ0; Reglas, libro 111.—La mujer no
lier liberis non recte testamento tutorem dat; sed da correctamente tutor en su testamento a sus hi-
si dederit, decreto Praetoris vel Proconsulis ex in- jos; pero si se lo hubiere dado, será confirmado
qTtisitione confirinabitur, nec satisdabit pupillo por decreto del Pretor ó del Procónsul en virtud
rem saivam fore. de información, y no dará caución al pupilo de que
quedaran a salvo sus bienes.
§ 1.—Sed etsi cm-ator a matie testamento datus § 1.—Pero aunque por la madre se haya dado
sit fihiis eius, decreto confirmatur ex inquisitione. en su testamento curador fi sus hijos, es confirma-
do por decreto en virtud de información.

3. TULIANUS libro XXI. (1) Digestorum.— Qui 3. JULIANO; Digesto, libro XXL—El que fuó
a patre tutor seriptus est ant non justo testamento, nombrado tutor por el padre, ó en testamento no
ant non ut lege praecipiebatur, confirmandus est legal, 6 no coino se preceptuaba en la ley, ha de
ad tutlam gerendam perinde, ac si ex testamen- set- confirmado para administrar la tutela lo mis-
to tutor esset, id est, ut satisdatio ei rernittatur. mo que si fuese tutor en virtud de testamento, es-
to es, de suerte que se le dispense la caución.

4. PAULUS libro singular¡ de exeusationibus 4. Psut.o; De ¿as excusas de las tutelas, libro
tutelarum.—Si patronus, vel quivis extraneus im- único.—Si el patrono, ó un extraño cualquiera,
puberi, quem heredem instituerit, tutorem dede- hubiere dado tutor al impúbero, que hubiere insti-
nt, et extra ea uiliiI in bonis habeat pupillus, IIOU tuido heredero, y fuera de estos no tuviera el pu-
male dicetur, iudiciuni eius sequendum esse, qui pilo otros bienes, no estará mal que se diga que se
et personam cius, quem tutorem esse voluerit, no. ha de seguir la voluntad de aquel, que conoció á

(1) Tawr.; 491 códice EL, Br.


(2) 2ur. aegúe COntCCiÓS del Códice EL; CrTPATOPA, ¿CI (5) ¿faZ. omite el texto griego de todos ¿o» pdr?afoe de este
escritura original, Br. rraqrneno de Mode»tino
(3) si pater, ola ifni. (e) mcmbranarurn, ¡IaL.
(4) dedertt, omítela ¡Tal. (7) XX., HaL
DIGESTO.—LIBRO XXVI: TITULO IU

verit, et impuberem ita dilexit, ut eum heredem la persona del que quiso que fuese tutor, y que de
institue.ret. tal modo amó al impúbero, que lo instituyó he-
redero.

5. PÁPINIANTJS libro XI. Qu.ae.stionum.— Tuto- 5 P.iniuio; Cuestiones-, libro XL.—El Pretor
res a patruo testamento datos iussit Praetor magi- mandó que los magistrados confirmen los tutores
tratus confirmare; hi eautionem quoque accipere dados en testamento por el tío paterno; ellos de-
dehuerunt, nec volniitas eius, qui tutorem dare bieron recibir también caución, y la voluntad del
non potuit, uegligentiam magistratuuni excusat. que no pudo (lar tutor no excusa la negligencia de
I)enique Praetor non ante decretum interponere los magistrados. Finalmente, el Pretor no puede
potest, quarn por inquisitionem idoneis pronuntia- interponer su decreto, antes que mediante infor-
tis. Unde sequitur, ut. si tutelae tempore solvendo mación hayan sido declarados ingénuos. De donde
non fuerunt, in id, quod de bonis eoruin serari se sigue. que si al tiempo de la tutela no fueron
non possit, contra magistratus actio decernatur. solventes, se dé acción contra los niagistradospor
lo que de los bienes de aquellos no se pueda re-
cobrar.

6. Inms libro V. Re.sponsorum.— Si filio inipu- 6. EL niasio; Respuestas-, libro V.—Si el padre
ben (1) pater tutorem, ant puberi (2) euratorem hubiere dado tutor al hijo impúbero, ó curador al
dederit, citra inquisitionern Praetor cos confirma- púbero, el Pretor deberá confirmarlos sin infor-
re debebit. mación.
7. JiTERMOGENJANUS libro II. iuris Epitoma- 7. HERMOGENJANO; Epitome del Derecho, libro
rum (3).---Naturali filio, cui nihil relietum est, tu- H.—Al hijo natura.!, fi quien nada se le dejó, in-
tor frustra datur a patre, nec sine inquisitione útilmente se le dá tutor por el padre, y no es confir-
confirmatur. mado sin información.
§ 1.—Si quaeratur, an ex inquisitione recte da- § 1.—Si se investigase si en virtud de informa-
tus sit tutor, quatuor haec consideranda sunt: an ción haya sido bien dado un tutor, se han de con-
hic dederit. qui daro potuit, et ille aeceperit, ciii siderar estas cuatro cosas: silo haya dado el que
fuerat dandus, et ja datur, cuius dandi facultas pudo darlo, silo haya recibido aquel fi quien se le
erat, et pro tribunal¡ decretum interpositum. habla de dar, si se dá aquel que habla facultad de
dar, y si se interpuso decreto ante tribunal.

8. TRYPHONINTLTS libro XIV. (4) Dixputationum. S. TRwoNINo; Disputas, libro XIV.—Al con-
—Tu confirmando tutore hoc Praetor inquirere de- firmar el tutor debe investigar esto el Pretor, si
bet, an duraverit patnis voluntas. Quod in fadili haya persistido la voluntad del padre. Lo que es
est, si proximo mortis tempore tutores non jure fácil, si cii tiempo próximo fi la muerte hubiere
ve] curatores scripserit pater; nam si ante anuos, nombrado el padre los tutores, no con arreglo á de-
ut spatio medio potuerit facultatum dati non jure recho, ó los curadores; porque si algunos años an-
tutonis a patre fieri deminutio, vel morum ante tes, como en el tiempo intermedio pudieron dismi-
celata vel ignorata emersit iniprobitas, ant inimi- nuirse los bienes del tutor dado por el padre no
eitiae cum patre exarserunt, con arreglo fi derecho, ó como se haya manifesta-
do la improbidad de sus costumbres, antes oculta
ó ignorada, ó como se hayan producido enemista-
des contra el padre,
9. PAULUS libro singulari de cognitionibus— 9. PAULO; De las Jurisdicciones, libro único.
vel eum fisco aliquem contractnm daninosum mi- —ó como hayan hecho con el fisco algún contrato
seuissent (b), perjudicial,
10. TRYPHONINIJS libro XIV. Di spuiationurn.— 10. TuiroNiNo; Disputas, libro. XIV.—el Pre-
utilitatern pupilloruni Praetor sequitur, non ser!- tor atiende fi la utilidad de los pupilos, no á la es-
pturam testamenti vel codieillorum; nam patris critura del testamento ó de los codicilos; porque el
voluntatem Pi-actor ita accipere debet, si non fuit Pretor debe atenerse fi la voluntad del padre de
ignarus scilicet eoruni, quae ipsa Praetor de tuto- esta suerte, si verdaderamente no ignoré lo mismo
re comperta habet. Quid denique, si postea de eo, que el Pretor tiene averiguado respecto al tutor.
quem pinten testamento codiciflisve non iure dedit, Finalmente, ¿qué se dirá, si respecto de aquel, que
scripsit, tutorem esse nolle? Nempe non sequitur el padre nombró no con arreglo fi derecho en su
primam voluntatem Praetor, a qua pater disce.ssit. testamento ó en codicilos, escribió después que no
quería que fuese tutor? A la verdad, el Pretor no
se atiene fi la primera voluntad, de la que se apar-
tó el padre.
11. SCAEYOLA libro XX. Digestorum.—Avia (6) 11. Sciivoi; Digesto, libro XX.—La abuela
nepotibus curatorem dedit fldeicomrnisso ci reli- dió curador fi los nietos, habiéndole dejado fi él un
eto; quaesitum est, ami administrare curator com- fideicomiso; se preguntó, ¿dbberfi ser compelido el
pelli debeat? Respondit, curatorem quidern non curador fi administrar? Respondió, que ciertarnen-

(1) JId.; puberi, el códice Fi.


(2) HaL.; impuberi, el códice F. (5) miscuisset, ¡Ial.
(5) IV. luris I1r.0!1(PV, Jlcil. (a) Quklam (en lugar de Avia), 4t Ynig; testamento,
4) VH..Hai. insertan HaZ. Vulg.

23$ DIGESTO. —LIBRO XXVI: TtTLIIÁI IV

cose, sed quum aliquid ci tetauicnto datuiu esset, te no era curador, pero que habiéndosele dado fi él
teneri eum ex fideiconimisso, 01 11011 curam susci- alguna cosa en el testamento, está él obligado en
peret, nisi Id, quod ci datum esset, noliet petere, virtud del fideicomiso, si no se encargase de la cu-
aut reddere esset paratus. ratela, salvo si no quisiera pedir lo que se le hu-
biese dado, ó estuviese dispuesto fi devolverlo.
§ l.—Item quaesitum est, art lote curator sallo § 1. —También se preguntó, ¿deberá este cura-
dare nepotibus debeat? Respondil, quasi curato- dor dar caución fi los nietos? Respondió, que como
reni non dehere, sed quurn fideicommissum ab eo curador no debla, pero que corno se le podría pe-
peti posset, flde.icomrnissi nomine satisdare debere. dir el fideicomiso, debe dar caución por razón del
fideicomiso.
TIT. IV TITULO IV

DE LEGITIMIS TUTORIBIJO DE LOS TUTORES LEGÍTIMOS


[Of. C'od. V. 80.1 [V&8e 054. V. 801

1. ULPL&NU5 libro XIV. ad Sabinum.—Legiti- 1. ULPIANO; Comentarios á Sabino, Libro XIV.


mae tutelae lege duodecim tabularum agnatis de- —Por la ley de las Doce Tablas fueron deferidas
latae sunt, el consanguineis, item patrouis, Id est las tutelas legitimas á los agnados, y fi los consan-
his, qui ad legitirnam hereditatein admitll possint. guíneos, y también fi los patronos, esto es, fi aque-
Hoc summa providentia, ul, qui sperarent hane llos que puedan ser admitidos fi La herencia legiti-
successionem, iideni tuerentur bona, no dilapida- ma. Esto, por suma previsión, para que los mismos
rentur. que esperen esta sucesión cuiden de que no se di-
lapiden los bienes.
§ 1.—Interdum alibí est hereditas, alibí tutela, § 1.—A veces se halla la herencia en una parte,
Utputa Si oit consanguínea pupillo; nam heieditas y en otra la tutela, por ejemplo, si hubiera una
quidem ad agnatain pectinet, tutela nutem ad consanguínea del pupilo; porque la herencia per-
agnatuui. Item in libertinis, si Bit patrona, et pa- tece ciertamente fi la agnada, pero la tutela al ag-
troni fihius; nam tutelam patroni fihius, heredita- nado. Lo mismo respecto á los libertinos, si hubie-
tem patrona obtinebit, tantundeinque erit, et si ra patrona, y un hijo del patrono; porque el hijo
oit patroni filia et nepos. del patrono obtendrá la tu tela, y la patrona la he-
rencia, y lo mismo será, si hubiera una bija del,
patrono y un nieto.
§ 2.—Si apud hostes oit frater, inferioris gradus § 2.-8i el hermano estuviera en poder de los
agnato tutela non defertur; nam el si patronus enemigos, no se defiere la tutela al agnado de gra-
apud hostes Bit, patroni filio InIcia non defert nr, do inferior; porque tampoco si el patrono estuvie-
sed interim a Praetore datur. ra en poder de los enemigos se defiere la tutela al
hijo del patrono, sino que interinamente se dá por
el Pretor.
§ 3.—Jnterdum autem etiam sine hereditate tu- § 3. —Mas unas voces también se defiere la tute-
tela defertur, intedum hereditas sine tutela, ulpu- la sin la herencia, y otras, la herencia sin la tute-
ta in co, qui latitavit, quum servum suurn rogatus la, como en el caso del que se ocultó, habiéndosele
csset rnanurnittere. Nam gencraliter Divas Plus rogado que manumitiese un esclavo suyo. Porque
rescripsit Aurelio Basso, lito patroni eum non ha- el Divino Pto contestó en general por rescripto fi
'ocre, his verbis:<Plano tergiversato eorurn, qui Aurelio Basso, que él no tenía el derecho de patro-
subvertere fideicornrnissani (1) libertatern velint, no, en estos términos: A la verdad, castiguese el
co modo puniatur, no ius patroui acquirant in co, subterfugio de los que quieran frustrar la libertad
quem liberuni esse nolunt». Idem erit, si fihíac as- dejada por fideicomiso, de modo que no adquieran
signatus libertas sit, tutela quidem apud fratres el derecho de patrono sobre el que no quieren que
renianebit, UI Marcelino notat, legitima autem he- sea libre.» Lo mismo será, si fi la hija le hubiera si-
redilas ad sororem pertinebit. do asignado el liberto, pues la tutela quedará en
los hermanos, corno observa Marcelo, pero la he-
rencia legítima pertenecerá fi la hermana.
2. IDEM libro XXX VIL ad Sabinum. Leglit- 2. EL MISMO; Comentarios á Sabino, libro
mam tutelam capillo deminutione pupilli, etiarn XXX VIL—No hay duda alguna, que la tutela le-
ea, quac salva civitate eontingit, amitti, nulla du- gitimase pierde con la disminución de cabeza del
bitatio est. pupilo, y también con la que sobreviene dejando fi
saLvo la ciudadanla.
3. IDEM libro XXXVIII!. ad Sabinum.— Tute- 3, EL MISMO; Comentarios d Sabino, libro
la legitima, quae patronis defertur e lege duode- XXX VIII.—La tutela legítima, que por la ley de
cirn tabularum, non quidem opecialiter vel nomi- las Doce Tablas se defiere fi los patronos, no está,
itatim delata est, sed per consequentias heredita- á la verdad, deferida especial ó nominalmente, si-
tuin, quae ex ipsa lege patronis datae sunt, no por consecuencia de las herencias, que por la
misma ley se dieron fi los patronos.
§ 1.—Ergo manurniosor ex lege duodecim tabu- § 1.—Luego el manumisor es tutor por la ley de
laruni tutor est, sive sponte manurnisit, sive etiani las Doce Tablas, ya si manumitió espontáneamen-
compulsus ex causa fideicommissi manumisit. te, ya también si manumitió compelido por causa
del fideicomiso.
(1) fldetconuni»»arlam, 11d. Vulg

DIGESTO.—LIBRO xxvi; TITULO IV 239
§ 2.—Sed etsi hac lego emite ut manumitteret, § 2.—Pero aunque lo haya comprado con la con-
et ex Constitutiono Divi Marcí ad Aufidium Victo- dición de manumitirlo, y haya llegado á la libertad
rinum pervenit ad libertatem, dieendum est, tuto- en virtud de la Constitución del Divino Marco dirigi-
rem esse. da á Aufidio Vietorino, se ha de decir, que es tutor.
§ 3.—Plane si forte ex Rubriano Senatusconsul- § 3. —Mas si acaso hubiere llegado á la libertad
to (1) pervenerit ad Iibertatem, non habebit tuto- en virtud del Senadoconsulto llubriano, no tendrá
rem eum, qui rogaus est, sed orcinus libertus como tutor á aquel á quien se le rogó, sino que,
effectus ad familiam testatoris pertinebit. Tu qua hecho liberto orcino, pertenecerá á la familia del
epodo incipit tutela ad ¡iberos patroni primos per- testador. En cuyo caso comienza á pertenecer 4
tinere, qune ad patronos non pertiiiuit. Quod qui- los primeros descendientes del patrono la tutela,
dem in oninibus orcinis libertis locum habet testa- que no correspondió 4 los patronos. Lo que cierta-
mento manumissis. mente tiene lugar respecto 4 todos los libertos or-
cmos manumitidos en testamento.
§ 4.—Si duo pluresve manumittant, omnes tuto- § 4.—Si fueran dos ó más los que manumitiesen,
res sunt; sed si mulier sit inter manumissores, di- todos son tutores; pero si hubiera una mujer entre
cendum est, solos masculos fore tutores. los manumisores, se ha de decir, que solos los varo-
nes habrán de ser tutores.
§ 5.—Sed si aliquis ex patronis decesserit, tutela § 5.—Pero si hubiere fallecido alguno de los pa-
penes eeteros patronos est, quamvis file fihím re- tronos, la tutela queda en los demás patronos, aun-
liquerit. Sed et si ab hostibus fuerit captus, inte- que aquel hubiere dejado un hijo. Mas también si
rim soli compatroni tutores sunt. Símil¡ modo et si hubiere sido cogido por los enemigos, son entre-
in servitutem redactus sit, apparet, ceteros cese tanto tutores solos los compatronos. De igual modo,
tutores. también si hubiera sido reducido 4 servidumbre,
es evidente que son tutores los demás.
§ 6.—Sed si omnes patroni decesseriut, tuno tu- § 6.—Pero si hubieren fallecido todos los patro-
tela ad liberos eorum incipit pertinere. nos, entonces comienza 4 pertenecer 4 los descen-
dientes de ellos la tutela.
§ i.—Proinde si alter ex patronis fihium, alter § 7.—Por lo cual, si uno de los patronos hubiere
nepotem reliquerit, utrum ad solum filium, an ve- dejado un hijo, y el otro un nieto, ¿pertenecerá
ro et ad nepotem tutela pertineat, quia et nepos in acaso la tutela solamente al hijo, ó también al nie-
familia patrie sui proximus est? loe appaiebit ex to, porque también el nieto es próximo pariente en
legitimis hereditatibus; legitima autem hereditas la familia de su propio padre? Esto resultará de las
ad solum filium (2) pertinet, ergo et tutela ad so- herencias legitimas; poro la herencia legitima co-
mm flhlmu deseendit, post fflium tuno ad nepotem. rresponde solamente al hijo, luego también la tu-
tela pasa solamente al hijo, y después del hijo en-
tonces al nieto.
§ 8.—Quaeri potest, si patroni films Mt remotus § 8.—Se puede preguntar, si se deferirá acaso la
vol excusatus, an nepoti tutela deferatur; et Mar- tutela al nieto, si hubiera sido removido ó se bu--
cellus in ea sententia est, ut suceedi non posse hiera excusado el hijo del patrono; y Marcelo es
scribat; idcirco enim abierunt tutela, mt alii in lo- de tal opinión, que escribe que no se puede suce-
cum eorum dentur, non mt successio adinittatur (3). der; porque se separaron de la tutela precisamente
para que sean nombrados otros en su lugar, no pa.
ra que se admita la sucesión.
§ 9.—Non tantum autem morte, verum etiam § 9.—Mas no solamente en caso de muerte, sino
capitis deminutione snceessio debet in legitima tu- también en el de disminución de cabeza, debe admi-
tela admitti. Quare si proximior capite deminutus tirse la sucesión en la tutela legitima. Por lo cual,
cM, qui post omm est, succedit in tutelas admini- si el más próximo fué disminuido de cabeza, suce-
stratione. de en la administración de la tutela el que está des-
pués de él.
§ 10.—Si parens filium, ve] fihiani, vol nepotem, § 10.—Si el ascendiente emaneipára al hijo ó 4 la
vol neptem, vol deinceps impuberes, quos in po- hija, 6 al nieto ó 4 la nieta, ó 4 otros descendien-
testate habeat, eniancipet, vicein legitimi tutoris tes, impúberos, que tonga en su potestad, hace las
sustinet; veces de tutor legitimo;

4. Monuwrnus Libro IV. Differentiarum.—quo 4. MODEiSTINO; Diferencias, libro 117.—muerto


defuneto, si liberi perfectae aetatis existant, fidu- el cual, si hubiera hijos de edad perfecta, se hacen
ciarii tutores fratris vol sororis efilciuntur. tutores fiduciarios del hermano, ó de la hermana.

. ULPIANUS libro XXXV. ad Edictum.—Legi- 5. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro XXX V.


timos tutores nemo dat, sed lex duodecim tabula- —Nadie da los tutores legítimos, sino que la ley de
ruin feeit tutores. las Doce Tablas creó los tutores.
§ 1.—Sed etiam hos cogí satisdare ccrtum cM in § 1.—Pero es cierto que también estos son obli-
tantum, mt etiam patronum et patroni filinni, cete- gados 4 dar fianza, de tal modo, que 4 muchos les
rosque liberos eius cogí rem saivam fore satisda- parece bien que aun el patrono y el hijo del patro-
re, plerisque videatur. Sed hoc (4) causa cognita no, y sus demás descendientes, sean obligados 4
Praetorem statuere debere melius est, utrum de- dar fianza de que quedarán 4 salvo los bienes. Pe-
beat satisdare patronus liberique eius, an non, ut ro es mejor que con conocimiento de causa de-
si persona honesta Mt, remittatur ci satisdatio, et ba determinar el Pretor, si deban dar, 6 no, fianza

(1) Vtaae el fragmento se. §. 7. D. de fldeic. Ub. XL. 5.


(e) pertiuct -. Simm, se con#iteran alladida8 por antiguos (3) amittatur, otros en Hot.
copistas. (4) hic, Hat,

240 DIGESTO.—LIBRO XXVI- TÍTULO 1V

inaxirne si substantia modiCa Sitj si autem patroni el patrono y sus descendientes, para que si fuera
persona vulgaris vel minlis honesta Sit, ibi dicen- persona honesta le dispense la prestación de fian-
dum est, satisdationern Jocum habere, 'it aut mo- za, y con más motivo si fueran módicos los bienes;
dus tutelae, ant persona, ant causa admittat satis- más si la persona del patrono fuera vulgar ó poco
dationem. honesta, en este caso se he de decir, que tiene lu-
gar la prestación de fianza, luego que ó el modo
de la tutela, ó la persona, ó la causa admita la
prestación de fianza.
§ 2.—Ja legitimis et la Ms, qui a magistratibus § 2.—En Cuanto 5 los legítimos y 5 los que se
dantur, quaesitum est, an un¡ decerni tutela pos- dan por los magistrados, se preguntó, si se podria
sit, et ait Labeo, el un¡ recte tutelam decernI, pos- discernir á uno solo la tutela, y dice Labeón, que
se enim aliquos vel absentes, vel furiosos eme. también á uno solo se le discierne bien la tutela,
Quae sententia utilitatis gratia admittenda est, ut porque algunos pueden estar ausentes, ó locos. Cu-
uní decernatur administratio. ya opinión se ha de admitir por razón de utilidad,
para que 5 uno solo se le discierna la administración.
§ 3.—Aa ergo el provocare se iuvicein secan- § 3.—Luego ¿se podrán también provocar mútua-
dum superioreul clausulam possiut? El magis cst, mente según la cláusula anterior? Y es más cierto,
ul si omnes satis non dederint, (1) ve] si finita mt que si todos no hubieren dado fianza, ó si se extin-
satisdatio; nonuunquam enim satisdaUo ab iis non guió la prestación do fianza, porque 5 veces no se.
petitur, ant satis desinit eme cautum, aut magi- les pide fi ellos la prestación de fianza, 6 si dejó de
stratus municipales ab his, quos dederint, ant non haber bastante fianza, ó si los magistrados muni-
potuerunt, aut noluerunt satis exigere, posse die¡ cipales ó no pudieron, ó no quisieroñ, exigirlo bas-
etiarn in bis, quo (2) casu cautum non mt, admit- tante fi los que ellos hubieren nombrado, puede de-
tendam provocationem. cirse también respecto de aquellos, que, en el ca-
so en que no se dió caución, se ha de admitir la
provocación.
§ 4,—An ergo el ¡u patronis idem sil dicendum, § 4.—¿Se habrá, pues, de decir también lo mis-
maxime ubi ce.ssat satisdatio? Et puto, in patronis mo respecto á los patronos, singularmente cuando
non oportere admitti provocationem, nisi ex ma- no hay la prestación de fianza? Y yo opino, que
gna causa, ne quis spern successionis deminuat; respecto fi los patronos no conviene que se admita
nam si patrono tutela non fuerit commissa, poterit la provocación, sino por causa grave, para que al-
per compatronurn daruno affici, qui solus rem pu- guno no disminuya la esperanza de la sucesión;
pilli mate administrat. porque si la tutela no hubiere sido encomendada
al patrono, podrá ser perjudicado por el compatro-
no, que, solo, administra mal los bienes del pupilo.
§ 5.—Si legitimus tutor capite minutus sit, di- § 5,—Si el tutor legitimo hubiera sido disminui-
ccndum est, desinere eum csse tutorem, et locum do de cabeza, se ha de decir, que deja de ser tu-
eme indicio tatelae finita tutela. tor, y que ha lugar á la acción do InIcia, finida
la tutela.
6. P.&mus libro XXX VIII.ad Ediclum.—Inte- 6. PAULO; Comentarios al Edicto, libro
stato parente mortue agnatis defertur tutela. In- XXX VIII.—Muerto intestado un ascendiente, se
testatus autem videtur non tantum is, qui testa- defiere la tutela á los agnados. Pero se considera
mentum non feeit, sed et is; qui testamento liberis intestado no solamente al que no hizo testamento,
suis tutores non dedit; quanturn enim ad tutelam sino también al que en su testamento no dió tuto-
pertinet, intestatus est. Idem dicemus, si tutor te- res á sus descendientes; porque en lo que respecta
stamento datus adhuc filio impubere manente de- á la tutela, es intestado. Lo mismo diremos, si el
cesserit; nam tutela eius ad agnatum revertitur. tutor dado en el testamento hubiere fallecido que-
dando todavia impúbero el hijo; porque su tutela
revierte al agnado.
7. GAIUS libro 1. Institutionum (3).— Sunt au- 7. GAYO; Instituta, libro 1.—Mas son agnados
1cm agnati, qui per virilis sexus personas cognatio- los que están unidos en parentesco por personas
nc iuncti sunt, quasi a patre cognati, veluti frater de sexo viril, como cognados por el padre, por
eodem patre natus, fratris fihius, neposve ex eo, ejemplo, el hermano nacido del mismo padre, el hi-
iteni patrtuis, el patrui films, neposve ex co. jo del hermano, 6 el nieto habido de él, y también
el tío paterno, y el hijo del tío paterno, ó el nieto
descendiente de él.
S. PAULUS libro XXX VIII. ad Edictum.— Si 8. PAULO; Comentarios al Edicto, libro
reliquero flhium impubercm, et fi-atrem, et nepo- XXXVIII.—Si yo hubiere dejado un hijo impúbe-
tem ex alio filio, constal, utrosque e-sse tutores, si ro, y un hermano, y un nieto habido de otro hijo,
perfectae aetatis sunt, quia coden, gradu sant. es sabido que el uno y el otro son tutores, si son
de edad perfecta, porque están en el mismo grado.
9. G.&irjs libro XII. ad Edietum provinciale (4). 9. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, li-
—Si plures sunt agnati, proxirnus tutelam nanci- bro 111.—Si son muchos los aguados, obtiene la

(1) ve¡ potuerint ci jioiuerint, fn9era ¡iaL; aut iiOii potue- (S) 11. lerum QUotidiRiiarum, HeL; vM*c h linstituta de
rikit, inserta la Vu25 Gayo 1. S. 155. 156.
(2) po8sit die¡ in his et quo, Hal. (4) II. rerum quotidianarum, ¡fui.
DIGESTO.—LIBRO XXV!: TITULO y

241
scitur, et si eodem gradu plures sint, omnes tute- tutela el más próximo, y si hubiera muchos en el
1am nanciseuntiir. mismo grado, todos obtienen Ja tutela.
10. HERMOGENIAN1JS libro II. iuris Epitoma- 10. HBRMOGENIANO; Epítome del derecho, li-
rum. (1)—Agnato propior femina quominus sit im- bro IL—La mujer más próxima que un agnado no
puberis agnati tutor, non obiicitur; ideoque pa- es obstáculo para que no sea tutor del agnado im-
truus sororem consanguineam habentis fratris fui púbero; y por esto, el tío paterno será tutor legiti-
legitimus erit tutor; nec amita patruo magno, vel mo del hijo del hermano que tiene una hermana
matertera t'ratris filio, ne SmI tutores; obstat. consanguínea, y ni la Un paterna al tío, hermano
del abuelo, ni la Ita materna 4 los hijos del herma-
no, les sirven de obstáculo para que no sean tutores.
§ 1 .—Surdus el mutuo nec Jegitimi tutores eme § 1.—EL sordo y el mudo no pueden ser tutores
possunt, quum neo testamento, nec alio modo uti- legítimos, puesto que ni en testamento, ni de otro
liter dan possint; modo pueden ser útilmente nombrados;
11. PAULUS libro XVI. ad Plautium.—. minus 11. PAULO; Comentarios d Flaucio, libro XVI.—
autem audiens potest. pero puede serlo el que oye poco.
TIT. Y TITULO Y
DI, TUTORBUS ET CURATORIBIJS DATIS AB illS, QUI DE LOS TUTORES Y DE LOS CURADORES DADOS POR
IDO DANDI IiADRNT, ET QUI, LOS QUE TIENEN DERECHO
ET 1)1 QUIBUS CAIJSIS SPECIALITER DAR! PARA DARLOS, Y QUIÉNES, Y EN QUÉ CASOS PUEDEN
POSSUNT SER DADOS ESPECIALMENTE
[Cf. Cod. V. 33. 84. 36'.] [Véase CcId. Y. 88. 34. 86.1
1. ULPLANUS libro XXXIX. ad Sabinum.—Sive 1. ULPIANO; Comentarios á Sabino, libro XXXIX.
Proconsul, sive Praeses, sive etiani Praefectus Ae- —Podrá dar tutor ó el Procónsul, ó el Presidente,
gypti, sive proconsulatum obtineat provinciae, vel 6 también el Prefecto de Egipto, ya si desempeña
temporis causa (2) Praeside defuneto, vel quia ipsi el proconsulado de la provincia, ó interinamente
provincia regenda commissa est, tutorem dare por haber fallecido el Presidente, ó porque 4 él
potenit. mismo se le encomendó la provincia para go-
bernarla.
§ 1. —Legatus quoque Proconsulis ex Oratione § 1.—También el Legado del Procónsul puede
Divi Marcí tutorem dare potest. dar tutor en virtud de la Oración del Divino Marco.
§ 2.—Quod autem permittitur tutorem dare pro- § 2.—Mas si al Presidente de la provincia se le
vinciae Praesidi, iis tantum permittitur, qui sunt permite dar tutor, se le permite solamente para los
eiusdem provinciae, vel ibidem dorniciium babent. que son de aquella misma provincia, ó tienen en
ella su domicilio.
2. IDEM libro XXXV. ad Edictum.— Quum 2. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro
quidam tutores dati appellassent, quidam .autem XXX V.—EI divino Pío respondió por rescripto, que
non adessent, Divus Pius rescripsit, dandum tem- cuando algunos tutores nombrados hubiesen ape-
porarium tutorem, qui tutela fungatur. lado, y otros no estuviesen presentes, se ha de dar
un tutor temporero, que desempeñe Ja tutela.
3. IDEM libro XXXVI. ad Edicturn.—Ius dan- 3. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro
di tutores datum est omnibus magistratibus muni- XXX VI.—El derecho de dar tutores fué concedido
cipalibus, coque iure utimur; sed illum, qui ab eo- 4 todos los magistrados municipales, y este dere-
dem municipio, vel agro eiusdem municipii e8t. cho observamos; pero para dar el que es del mis-
mo municipio, 6 del territorio del mismo municipio.
4. IDEM Libro IX. ad Legem Iuliarn et Papiam. 4. EL MISMO; Comentarios d la ley Julia y Pa-
—Praetor ipse se tutorem dare non potest, sicut pia, libro IX.—El mismo Pretor no se puede dar 4
ncc pedaneus iudex, nec compromissarius ex sua si mismo como tutor, as! como tampoco el juez pe-
sententia fieri potest. dáneo, ni el compromisario, puede hacerse tutor
por sentencia propia.
5. GAJUS libro XII. ad Edictum provinciale (3). 5. GAYO; Comentarios al Edicto provincial, Li-
—Illud semper constitit, Praesidem posse tutorem bro XII,—Fué siempre sabido, que el Presidente
dare tam absentem, quam pracsentem, et tam puede nombrar tutor tanto al que está ausente, co-
praesenti, quam absenti, mo al que está presente, y tanto para quien está
presente, como para quien está ausente,
6. ULPIANTJS libro VIII. de omnibus tribunali- 6. ULPIANO; De Lodos tos tribunales, libro VIII.
bus.—nec non ignoranti el invito. —y también para el que lo ignora y para el que no
lo quiere.

(1) &1tVOIV fl'al,


(s) qn] proeonsulatum vel moderamen provine¡~ lampo-
tiS Causa obthit, proconsu]e sdilfcet val (en lugar de pro-
Coiisnlatum—causl), 1n1. 13) Vaee la noto 8 de la pigine anterior.
Tomo II-31

242 DIGESTO.—L1RO XXVI: 'rtTurM y

7. IDmm libro 1. de omnibus tribunaiibus.-.-Non 7. Er. MISMO; De todos Los tribunales, libro 1.—
tantum ad dotem dandam nupturae curatorem Debe darse curador no solamente 4. la que se vá 4
dan oportet, verum etiam el quoque, quae iam casar, para dar la dote, sino también 4 la que está
nupta est; sed et ad dotem augendam datar, et ya casada; pero también se dá para aumentar la
mut.andae quoque dotis gratia curator dan potest. dote, y se puede asimismo dar curador para cam-
biar la dote.

8. IDEM libro VIII. de omnibus tribunc2ibus. S. EL MISMO; De Lodos los tribunales, Libro VIII.
—Nec mandante Praeside alius (1) tutorem daro —Ni aún mandándolo el Presidente podrá otra per-
poterit. sona dar tutor.
§ 1.—Si Praetor vel Praeses provinciae in furo- § 1.—Si presa de furor ó de demencia hubiere
re aut clementia constitutus dederit tutorem, non nombrado tutor el Pretor 6 el Presidente de la pro-
puto valore; quainvis eniin Praetor ve! Praeses vincia, no opino que sea válido; porque aunque
alt, nec furor el magistratum abrogct, attamen sea Pretor ó Presidente, y el furor no le prive de
datio nullius cnt momenti. - la magistratura, será, sin embargo, de ningún va-
lor el nombramiento. -
§ 2.—DaTi tutor -omni die potenit. § 2.—Se podrá dar tutor en cualquier dia.
§ 3.—Furioso et furiosae, et muto, et surdo tu- § 3.—Se podrá dar tutor por el Pretor 6 el Pre-
tor ve! curator & Praetore ve¡ Praeside dan sidente al furioso y 4 la furiosa, y al mudo y al
poterit. sordo.

9. Mutcxuus libro IX. Institutionum.—Impu- 9. MARCIANO; Instituta, libro IX.—Está permi-


beri ad hereditatem adeundam nL tutor detur, ex tido que con causa se dé tutor al impúbero para
causa permissum est. adir una herencia.

10. IDEM libro V. Regutarum.— Tutor si peti- 10. EL MISMO; Reglas, libro V.—Si se hubiere
tus fuerit habenti, sed absente co quasi non ha- pedido tutor para el que lo tenla, pero estando
benti datus sit, datio nulla est; nam et quoquo aquel ausente se le hubiera dado corno si no lo tu-
modo iii petitione tutoris si erratum fucnit in facti viera, es nulo el nombramiento; porque también si
causa, maxime post Constitutionem Divorum Fra- de cualquier modo se hubiere errado en la petición
trum non valet tutoris datio. do tutor sobre la causa del hecho, no es válido el
nombramiento de tutor, especialmente después de
las Constituciones de los Divinos Hermanos.

11. CELSUS libro XL (2) Digestorum.— Curator 11. CELSO; Digesto, libro XL—No se dá cura-
pupillo ve] pupillae non datur, si tutor eorum ab- dor al pupilo 6 4 la pupila, si estuviere ausente su
fuerit (8). tutor.

12. ULPIANUS libro III. (4) de of/icio Frocon- 12. ULPIANo; Del Cargo de Procónsul, Libro
suiis.—His, qui in ea causa sunt, ut superessc re- III.— Convendrá que el Pretor dé curador 4. los
bus seis non possint, date curatorem Procoasulem que están en estado de no poder atender 4 sus
oportebit. bienes.
§ 1.—Nec dubitabit flhiurn quoque patri curato- § 1.—Y no vacilará en nombrar aun al hijo cu-
rem daro; quamvis enim contra alt apud Celsum rador del padre; porque aunque se haya opinado
et apud abs plerosque relatum, quasi indecorum al contrario por Celso y por otros muchos, que es
alt,- patrcm a filio regi, attamen Divus Plus In- como indecoroso que el padre sea gobernado por
alio (5) Celen, bern Divi Fratres rescripserunt, su hijo, sin embargo, el Divino Plo respondió por
fihiurn, sI sobrio vivat, patri euratorem danduin rescripto 4. Instio Celere, y asimismo los Divinos
magis, quam extraneum. Hermanos, que si el hijo viviera con sobriedad, de-
bla ser dado corno curador de su padre, mas bien
que un extraño.
§ 2,—Divus Plus matris querelarn de fluís pro- § 2.—El Divino Pío admitió la querella de una
digis admisit, ut curatorem accipiant, in haec ver- madre respecto 4 hijos suyos pródigos, para que
ba: Non est novum, quosdam, etsi mentis mine recibieran curador, en estos términos: «No es uue
videbuntur ex sermonibus compotes eme, Lamen yo que algunos, aunque por sus conversaciones
sic tractare bona ad se pertinentia, us, nial subve- parezca que están sanos de juicio, administren, sin
niatur bis, deducantur in egestatem; eligendus embargo, de tal modo los bienes que les pertene-
itaque cnt, qui eos consibo regat, nam aequurn cen, que se reducirían 4 la indigencia, si no se les
est, prospicere nos etiarn iis, qui, quod ad bona auxiliara; as!, pues, se habrá de elegir quien los
ipsorum pertinet, furiosum faciuut exitum'. dirija con su consejo, porque es justo que miremos
también por aquellos que, en lo que respecta 4. sus
propios bienes, hacen lo que un furioso.'

13. PAPIN1AN[TS libro XI. Quaestionum.— Si 13. PAPINIANo; Cuestiones, libro XI.—Si 4. un
impuberi libertas et hereditas per fideicommissum impúbero le hubieran sido dadas por fideicomiso
data siL, ci institutus adire nolit, Senatus censuit, la libertad y la herencia, y el instituido no quisie-
eum, si impuberis nomine desideretur, adire co- ra adir la herencia, resolvió el Senado, que, si 4.

(1) aU! quis (en lugar de alias); y LainbUn allis tutor Ipse (4) Y., lEal.
dan, otros en Ho2. (5) Taur. segs la escritura original; laMo, corrección
(2) VIII., Ha-del códice Fi., Br.; justo, lEal.; Justino bolso (en lugar de
,3) ad(uerlt, HaZ. - Instio Celen, la Vulg. - - -

DIGESTO.-LIBRO XXVI: TITULO V 243
gendum, itt tamen pupilló, pupill&e tutor ab eo, nombre del impúbero se pidiesé, aquel ha de ser
cuí ius dandi erit, detur, qui tutelam retineat, obligado á adirla, pero de suerte que al pupilo, ó
quoad restituatur hereditas, et rem saivam foro 5. la pupila, se le dé tutor por el que tu-viere dere-
ab herede caveatur. Postea Divus Iladrianus, ut cho para dárselo, el cual retenga la tutela hasta
idem in co servetur, (1) en¡ directa libertas data que se restituya la herencia, y se dé canción por
fuerit, rescripsit. el heredero de que quedarán 5. salvo los bienes.
Después respondió por rescripto el Divino Adria-
no, que se observe lo mismo respecto 5. aquel 5.
quien se hubiere dado la libertad directamente.
§ 1.-Quamvis autem a patrono, rem salvam § 1.-Aunque no sea fácil que se le exija al pa-
pupilo foro non facile cautio exigatur, tamen S- trono caución de que al pupilo le quedarán 5. sal-
natas pro oxtraneo haber¡ volult enin, qui, quod vo los bienes, quiso, sin embargo, el Senado, que
in ipso fuit, etiam libertate privavit impuberem; se considerase como extrafto 5. aquel que, en cuan-
et ius quidem liberti, quod habet, quia (2) ex cau- to en él estuvo, privé al impúbero también de la
sa fideieommissi manuinittit, non est ei ablatum, libertad; y no se le quitó ciertamente el derecho
tutela vero sine vinculo cautionis non committi- que tiene en el liberto, porque manumitió por cau-
tur. Quid ergo, si non caveat? Non dubie tutela sa de fideicomiso, pero no se le encomienda la tu-
non cnt apud patroniim. tela sin el vinculo de la caución. ¿Qué se dirá, pues,
si no diera caución? Que sin duda no obtendrá el
patrono la tutela.
§ 2.-Sed si pucha duodecimurn annum imple- § 2.-Pero si la jóven hubiere cumplido doce
Verit, tutor desinit esse; quouiam tamen (3) mino- aflos, el tutor deja de. serlo; mas como se les suele
ribas aniiorum (4) desiderantibus curatores dan dar curadores 5. los menores de edad que lo solici-
solent, si curator patronas petatur, fides inquisi- tan, si fuera pedido como curador el patrono, el
tionis pro vinculo cedet cantionis. resultado de la información hará las veces del vin-
culo de la canción.

14. IDEM libro XII. Quaestionum. - Libertas 14, EL MISMO; Cuestiones, libro XIL-E1 liber-
non aliis patroni patronaeve liberis tutor esse co- to no está obligado 5. ser tutor de otros hijos
gitar, quam qui jura patron atas sperare poSSiint. del patrono ó de la patrona, que de los que pueden
esperar los derechos del patronato.

15. PAULUS Libro 11. ad Edictum.- In omnem 15. PAULO; Comentarios al Edicto, libro 11.-
i'em curator (5) dandus est la ema tutonis locuni, Se ha de dar curador para todos los bienes en lu-
qui reipublicae causa abfuit; gar del tutor que se ausenté por causa de la re-
pública;

16. IDEM libro LXXIII. ad Edictum.-uec ilIe 16. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro
desinit tutor cEse; quod et in omnibus, qui ad LXXIII.-y aquel no deja de ser tutor; cuyo de-
tempus excusantiir, iuris est. recho rige también respecto 5. todos los que so ex
cusan por cierto tiempo.

17. ULPIANTJS LibI'O IX. ad Edictum. - El, qui 17. ULPIANO; Comentarios al Edicto, Libro IX.
de statu sao litigat, tutorem dari pomo, Pompo- -Escribe Pomponio, que al que litiga sobre sn esta-
nius seribit; et verum est; ut ita demum teneat do se le puede dar tutor, y es verdad; pero de suer-
datio, si Jiber est. te que solo sea válido el nombramiento, si es libre.

18. IDEM libro LXI. ad Edictutn.- In dando 18 EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro LXI.
tutore ex inquisitione et in eum inquinitur, qui -Al dar tutor mediante información se hace la in-
Senator est; et ita Severas reseripsit (6). vestigación aún respecto del que es Senador; y asi
lo respondió por rescripto Severo.

10. PAULUS libro XVI. ad Piautium.-lJbi ab- 19. PAULO; Comentarios ci Plaucio, libro XVI.
sunt lii, qui tutores dare possuut, decuriones iu- -Cuando faltan los que pueden dar tutores, se
bentur dare tutores, dummodo maior pars conve- manda que den tutores los decuriones, con tal que
niat; ubi non est dubium, quia unum ex se dane esté de acuerdo la mayorla; luego no es dudoso
possint. que puedan nombrar 5. uno de ellos.
§ 1.- Magistratus municipalis collegam suum § 1.-No es dudoso que el magistrado municipal
quin dare tutorem possit (L), non est dubium. pueda dar por tutor 5. un colega suyo.

20. M0DMSTmUS libro VIL Di/ferentiaruni.- 20. M0DESTINO; Diferencias, Libro VII.-No
Ventri tutor a magistratibus populi Romani dan puede darse por los magistrados del pueblo roma-
non poteat, curator potest, nam de curatore con- no tutor al que está en el vientre, pero puede dár-
stituendo Edicto comprehensum est. sele curador, porque en el Edicto se comprendió el
nombramiento de curador.
§ 1.-Curatorem habenti quo minas alius cura- § 1.-La regla de derecho no es impedimento
tor detur, regula iuris non est impedimento. para que al que tiene curador no se le 46 ótro cu-
rador.
(1) quod in So, inserta Fiat.
(2) qui, HaL
(3) cese, qnontum 4am minoribus-solent. 81, HaL (5) tutor, Ral.
(4) Tau?. aegtbi la escritura original; anula, corrección del (6) scripslt, HaI.
códice PI., Br. (7) Hai.; poasint, si Códice A.

244 DIGESTO.—LIBRO XXVI TITULO y

21. IDEM libro 1. (1) Evcusaiionum.— Et6év 21. EL MISMO; Excusas, libro 1.—Conviene que
PX°"Ç, oip rope. ol cp^ ltut Tuvaixas o los magistrados sepan que no han de nombrar ti
las mujeres curadoras de los menores.
[Scire oportet magistratus, quod curatri ces mi-
noribus mulieres non ereabunt.] (2)
§ 1.—'E&v § 1.—Si la madre hubiere instituido herederos ti
vXpoójtot, i&v 7o.u3ar. ij3 n aTp6g ¿gata, sus hijos bajo esta condicióñ, si hubieren sido exi-
oi'rwv toúrwv, xcd && roo %X1povoLrcrLvcOv, midos de la potestad de su padre, eximidos ellos y
6 %oupitcop ob ''ctt, xv siendo por lo tanto herederos, no podrá ser nom-
obXirt, Na gt 5.0 6bÇJ TOSTO , 5 TC 5 p obx 1 brado curador su mismo padre, aunque lo quisie-
buzl sjiiv vj , Táv n Tar %al tOW Ob(OÇ 67tb Toa 9610u re, para que no se verifique por otra vía lo que no
eipo quiso la testadora; y as¡ se promulgó esto por el
1 1.—Si maler sub has conditione scrijcerit fi- Divino Severo.
¿Los heredes, si soluti patrie potestate fuernt, solu-
lis liis st propler hoc heredibus ipse pater curator
cre ari non poterit, etiarnsi voiuerL, ut non alia
ria hoc, quod noluit tssiatrix, fiat; el hes ita a Di-
vo Severo promuigatum set.]
§ 2. —'A11& Y.V tLÇ ó TOVV xtol á3V § 2.—Pero si por los ascendientes se hubiere
5tov 05 poovstcc npoçce %V X2tPOOE prohibido que alguno sea tutor, tampoco debe ser
w 1k csiv 17CL.Cpo7ceúatv nombrado; y si hubiera sido nombrado, y no lo re-
•t t1LIIX. husare, se le prohibe que sea tutor, quedándole su
[ 2.— Sed et si quis a parentibus prohibitus buena fama.
fucrit tutor eses, huno nc que creari oportet; el es
creatus sit, nec recusavenit, prohiberi eum eses
tutorern, manenle epitimia.]
§ 3.
- Tbç ¡y tpsafrsl ¿vTetq pi § 3.—No nombren los magistrados tutores 6 cu-
&nvrpónouç xopdop 01 llptpwcsç, ipp naq, ay radores ti los que están en una legación, porque
PóV0V 1tEcY5 ojaw, 6 xlvuvoç 005 COUZ ob taéprr.
- durante el tiempo que están en la legación no les
[ 3.—Eos, qui in legatione sunt, nec crecul tu- corresponde ti ellos el riesgo.
toree vsi enratones inagistratus, quia per id tem-
pus, que ja legatione sunt, peniculum ad eec ;non
pertinet,]
§ 4.— Etie pXLcexbv vpnov npea p rdoy c a 6 § 4.—Si el Príncipe romano hubiere nombrado
'p6 xcv 60 d ntcpo 7c ov, ássn. como tutor al que tiene calidad de Prefecto, que
[ 4.—Si proc fectorium hominem in ¿egatione so halla en una legación, se le dimitirá.
existentem Romanus Pnineepe dedenit tutorem,
dimitletur.]
§ 5 —HP6Z TorqIo Lnoz1 atX atoLq bar Tbv
.
§ 5.—Conviene que el magistrado investigue
T061 rp61tOu 0V I.IEXXÓVm)V XEpoOv eo&m además de las otras cosas también 1a8 costumbres
orys y&p obcrfr.e, os álin 05TCOC txrLybv itpáç itnv, de los que hayan de ser nombrados, porque ni los
xpo/ipsoLç, Xal » naT OL T P6 7co t . bienes, ni la dignidad, bastan para la confianza tan-
[§ b.—Ourn reliquis oportet nzagistratum el mo- to como una buena elección, ó la voluntad, y las
res creando mm. investigare, nc que facultates buenas costumbres.
enim, nc que dignitas ita su/Jiciene ecl ad fidem, ut
bona electio, vsi voluntas (3), el benigni mores.]
§ 6.—á& icavTbc 66 jsdXtotn obm ppelruccv § 6.—Mas cuiden siempre los magistrados prin-
ci fipXove, lit rOiJÇ L6VO ¡tpitev cipalmente de esto, de no nombrar ti los que quie-
XalpoTovnbrzctv, xce2 dp'bptov &6vta ren ingerirse por sí mismos para ser nombrados,
mbrou &p xcd xcXdezL 6 7C UbSVObC sivat vivo tat. ni ti los que dan dinero; porque se halla estableci-
[ 6.—Sempen autem maxime hoc observent ma- do que estos también están sujetos ti pena.
gistratus, nc creent sos, qui se ipsos volunl ingere-
re, ut cre entur, quique pscuniarn dant; hos enim
et poenas obnoxios cese (4) promuigalum est.]
22. IDEiL libro V. Excusalionum. - Kcd ol js 22. Et MISMO; Excusas, libro V.—También lo
oatsml outs0v sl xsovobc poxot, que no son consejeros ó senadores son nombrados
baisp xcd ot1 tcd 'ot; lit éx IOXEU-0V. tutores de los hijos de los consejeros 6 senadores,
[El qui non 8unt consilianji vsi senatores (5), así como lo son también los consejeros 6 los sena-
consilianiorum vel senatorum ( 6 ) fluiis tutores dores para aquellos que no son hijos de consejeros
creantur, eicut st consiliarii ve¿ senatores (7) his, 6 de senadores.
qui non sunI ex consiliariis vel senatoribus (8).]

23. IDEM libro IV. Pandectarum.— Simul plu- 23. EL MISMO; Pandectas, libro IV.—Se pue-
res tutores dan possunt. den nombrar al mismo tiempo muchos tutores.

(1) lIt.. HaL; el mismo omite el texto griego en los fr. 21.
Y 22. (5) vel senatores, omítelas acertadamente Hal.
(2) Esta versión latina, y la de los siguientes párrafos, es (6) vsI senatorum, ornildas acertadamente ilal.
la de la Vulgata. (7) vel senatores, omítelas acertadamente Mal.
(3) vel voIuuta, o,uiietas fli. (8) vsi senatortbus, omítelas acertadamente Mal—La ver-
(4) lege, inserta ¡Ial. sión latina es la de la Vulgata.

DTGKSTO.—LIBRO xxvi: TITULO VI 245

24. PA1JLU8 Ub?O IX. Responsorurn.— cDivi 24. PAULO; Respuestas, libro IX.—Los Divi-
Marcas et Verus (1) Cornelio Proeulo. Si quando nos Marcos y Yero fi Cornelio Próculo. Si alguna
desint in civitate, ex qua pupilli oriundi sunt, qui vez faltaran en la ciudad, de que son oriundos los
¡done¡ videantur esse tutores, officium sit (2) ma- pupilos, quienes parezcan ser tutores idóneos, sea
gistratunin, inquirere ex vicinis civitatibus hone- incumbencia de los magistrados buscar en las Ciu-
stissirnUrn quemque, et nomina Praesidi provin- dades vecinas alguna persona muy honesta, y en-
ciae mittere, non ipsos arbitrirtin dandi sibi vin- viar su nombre al Presidente de la provincia, sin
dicare». que ellos mismos si atribuyan la facultad de nom-
brarlo».

25. IDBM libro X. (3) Responsoruifi.— Curato- 25. EL MISMO; Respuestas, libro X.—Respondl,
rem impúberi datum quncunque ex causa perse- que el curador dado al impúbero por una causa
verare in diem piibertatis in eadem cura, respon- cualquiera persevera en la misma curatela hasta
di; ergo post pnbertatem alium euratorem sibi el día de la pubertad; luego después de la puber-
petere debebit. tad deberá pedir para si otro curador.
26. SOAnVOLA libro II. Responsorum (4).— 26. SCúVOLA; Respuestas, libro II. -A Seyn,
Seiae egrcssae annos duodeeim decreto Praetoris que habla cumplido los doce años, se le dió tutor
ex inquisitione datus est tutor quasi minori; quae- en virtud de información por decreto del Pretor,
ro, aii excusare se deberet? Respondí, secundum como fi una menor; pregunto, ¿deberla excusarse?
ea,•quae proponerentur, neque excusationem ne- Respondí, que, según lo que se expone, ni es nece-
cessariarn esse, neque obligan, quod non gereret. saria la excusa, ni se obligaba, porque no admi-
nistrase.

27. HnRMOGBNIANUS libro II. Iuris Epitoma- 27. HERMOGENIANO; Epítome del Derecho, libro
forum (5).— Pupillo, qui tam Romae, quam in 11.—Al pupilo que tiene bienes tanto en Roma co-
provincia facultates habet, rerazu, quae sunt Ro- niO en Ja provincia, puede darle tutor el Pretor pa-
mae, Praetor, provincialium Praeses tutorem dare ra los bienes que están en Roma, y el Presidente
potest. para los de la provincia.
§ 1.—Libertino tutores liberti (6) dandi sunt, § 1.—Al libertino se le han de dar tutores liber-
sed etsi ingennus detur, ncc se excusaverit, tutor tos, pero también si se le diera ingénuo, y este no
pereverabit. se excusare, continuará siendo tutor.

28. PAUL1JS libro II. ('?) Decretorum.—Roma- 28. PAULO; Decretos, libro IL—Ronianio Apu-
fino Appnlus ab indice appellaverat, dicens, se lo habla apelado del juez, diciendo, que él no debió
non debuisse darí in tutela collegain ei, quem ser nombrado en la tutela como colega de aquel fi
ipse, quum magistratus esset, nominasset suo pe- quien él mismo, cuando era magistrado, habla nom-
riculo, nc in una tutela duplex periculum sustine- brado fi su propio riesgo, á fin de que no soportase
ret; decrevit Imperator, posse quem et fideiusso- en una misma tutela doble responsabilidad; el Em-
rem pro tutore esse, et nihilomintis tutorem dar!. perador decreté, que podía uno ser fiador por el tu-
[taque detentas est in tutela, tor, y ser sin embargo nombrado tutor. Y as¡ fiié
retenido en la tutela.
29. IDEM libro singular¡ de Gognitionibus.—Si 29. EL MISMO; De las Jurisdicciones, libro úni-
peregre agant, qui tutores vel enratones dati sulkt, co.—Si estuvieran viajando los que fueron nom-
itt intra diem trigesimum (8) liotum his a magi- brados tutores ó curadores, respondió por rescrip-
stratibus fiat, Divus Marcus rescnipsit. to el Divino Marco, que se les haga saber por los
magistrados dentro de treinta días.
TIT. VI TITULO VI
QUI PETA1T TUTORES 'SRL CURATORES, QUIÉNES HAN DE PEDIR TUTORES 6 CURADORES,
'ET UBI PRTATUR Y DÓNDE SE HAN DE PEDIR
[Cf.Cod. V.8Í.8L3 [Véale C64. V. 81. SL]

1. MODESTHnIS libro VIL vifrerenhiarum (9).— 1. MODESTINO; Diferencias, libro VII.—Es de


Matris sollicitudo in petendis filio tutoribus, non observancia la solicitud de la madre para pedir tu-
etiani curatonibus, observatur, nisi quo casu impu- tures para su hijo, pero no también curadores, si-
beri curator petendus est. - no en el caso en que se ha de pedir curador para
el impúbero.

2. IDEM libro 1. (10)Excusationum.—'E&v oC fin- 2. EL MISMO; Excusas, libro 1.—Si los menores
Xtxç JLt EXwn ro % 6icov X5426YaÇ, ¿&'' I1 no tienen quienes por las leyes son sus defenso-
éwva (11) && tiv jXudav, vat aZvoat res, si por su edad necesitan verdaderamente tuto-
aú,cciic ala7cpblcot)Q %acccacallvat 01,ca aOEVIÇ, xal res, pueden pedir que se les nombren tutores los

(1) Severus, la Vedg, (7) IV., Hat.


(2) erit, Ha¿. (8) Intra dice triginta, Ha!.
(3) VI,, Hat. (9) IV. R2'6V, lit.
(4) IV. Digestorum, Ha.!. (lo) II., Ha!.; el mismo omite el texto griego de este fr. 2.
() Y. tirLCoiktzv, Hai. (u) Taur. según la eritusa original; %pYTOCL, corrección
(6) libertint, fiat. de! códice Pl., Br.

46 DIGESTO.—LIBRO XXVI.- VtTULO VI

eL x' ¿jccv OEXF_10L T O V étov, tvwv, xcL iv cognados, y los que porafinldad son parientes de
bóvaymat xcL 9110t 1«)V yawv xL tpocplç a5,rffi v v& sus ascendientes, varones y hembras; y también
twv coo pueden pedir esto los amigos de sus ascendientes y
[Si minores non habent sos, qui ex isgibus sunt los educadores de los mismos menores.
defensores, si quidem tutoribus indigent propter
aetatem, possunt petere iis tutores constitui, co-
ynati, si qui secundum aftinitatem sunt familiares
parentum, mascutorum et feminarum; possunt et
am.je.j parentum et educatores ipsorum pus rorum
hoc petere.] (1)
§ 1.-01 Jay ov UIOL ix tpopta.wçalTobaLY irt- § 1.—Asi, pues, algunos piden voluntariamente
tp6tou. ELeL bé uVE1 oç vTxtç iecv ocicstv din- los tutores. Mas hay otros fi quienes les es nece-
WÓ1OÇ, OLO X O rO}V 't(P at sario pedir los tutores, por ejemplo, la madre y
tt&V oi3vcxt, eL bá xL o)4ev'ca, mv p. oa! los libertos; porque de ellos, aquella sufre perjui-
dx tfiv vój.twv x 3J.L6vc. H g ay yp i e gl m ú- cio, y estos son además castigados, si no hubieren
VaTal 119 TO5 7zatbbg V0 11£110U xlnp ov o g cix c ,
ç oa& voctiet pedido los que por las leyes son defensores. Pues
Xarv x lfipoy vót.ittov, po ea (2) a5TCp xwa -. la madre es repelida de la herencia legitima de su
ava' ¿nrpoiov. KaL et) i&ávov, &v fiXXi hijo, como siendo indigna de recibir su herencia
xcd By fiv an &eIxç x4v ai fi 3iv tvd- legitima la que descuida que fi aquel se le nombre
J.LVOV, €tta fiE5VrbÇ akoi, t xe2 dicopInbdvcoc, XXcv tutor. Y no solamente si no lo hubiere pedido, si-
al tXLv, 1te,Ci€ç ~41 aZo. 'AEXaL- no también si por pura apariencia hubiere pedido
bt e tav TOTI V ahnv 1 7CI co el que podía ser dimitido, y después, habiendo si-
^yti U tiáVgl>xo vra &v aLvuvcu & (3) do dimitido ó separado este, no hubiere pedido
j a ta XXXV J.L XóEÇ. nuevamente otro, ó de intento los pidiere malos.
[ 1.—Alii igitur voiuntate petunt tutores. Sunt Mas los ¡¡hartos acusados por estas causas ante el
autem quidarn, quibus est necesss petere tutores, Pretor son castigados, para que se enmienden, si
puta mater et liberti; ex his enim ilia damnumpa- apareciere que no los pidieron ó por negligencia, 6
titur, ¡Ii autem etpuniuntur, si non petierint sos, por malicia.
qui ex legibus defensores sunt. Mater enim expel-
litur a legítima fUji hereditate, quasi existens in-
digna accipere hereditatem legitimam, negligene
si constitui tutorem. Et non .soium si non petierit,
sed et si puritatis gratia petierit eum, qui 4) di-
mití¡ poterat, deinde dimiese so vsi abiecto alium
non petierit rursum, vsi ex etudio malos petierit.
Lib erti autem ex his causis accusati apud Praesi-
dem puniuntur, ut emendentur, si apparuerint
vsi propter negiigentiam, vel prop ter matitiam non
petiisse.]
§ 2. — T& é Tr apLc T p b1 xponprtéva Xeiitat e § 2.—Mas lo que se ha dicho respecto fi la madre,
tnta,colt M e JI POD, v& Pipa T a se halla patente en la Epístola del Divino Severo,
[ 2.—Quae autem de matre dieta sunt, osten- cuyas palabras son las siguientes [8.] El Divino
duntur in Epitola Divi ,Severi, cuius verba sub- Severo fi Caspio llufino. Quiero que todos sepan,
iecta sunl:] [8.] (5) «Divus Severas Cuspio (6) Ru- que empleo todos los medios para auxiliar fi los
fino. Omnem me rationem adhibere subvenieudis pupilos, pues esto corresponde al cuidado público;
pupillis, quum ad curam publicam pertineat, u- y por ello, la madre que ó no hubiere pedido tuto-
quere omnibus volo; et ideo quae matar vel non res idóneos para sus hijos, 6 no hubiere dado inme-
petierit tutores idoneos filÁis suis, vel prioribus diatamente los nombres de otros, habiendo sido
excusatis (7) reiectisve non confestim aliorum no- excusados ó rechazados los primeros, no tenga el
mina dederit, inc non habeat vindicando rum sibi derecho de reivindicar para si los bienes de sus hi-
bonorum intcstatorum fihiorum (8). jos intestados».
§ 3. —'E&v jtvroi TLI l vstç'c, 1 XarcipLoç, Xv § 3. — Si alguien, ó prestamista, 6 legatario, ú Otro
avXTza¿ay l xpóç ciiv ópqavóv a)ataatv, cc)c ji&v cualquiera, tuviera necesidad de ejercitar acción
eiix cdteEt UíTP01 Z OV Trp ópqv, 413.& T OG1 alaiv contra el pupilo, él ciertamente no pedirá tutor
vaJiáev &t)aE ai-lcat, 3 &v O ZZ OL fiitozvawa, para el pupilo, pero rogará fi los que pueden pedir-
-r6s 7tpcaEX3-dv iji tYóuJi éVfp aitó too lpn, ¡va x0a- lo que lo pidan, y si ellos Jo desatendieren, diri-
ara3&v1e1 tTUT PU0U votCliou l 7Cpb9 tov appavó-e -(éVn - giéndose entonces al Presidente le dirá esto mis-
Tal mo, fi fin de que, nombrado tutor según el uso legí-
[ 3.— Si quidem aliquis vel foenerator, vel Le- timo, se promueva aquella acción contra el pupilo.
gatarius, vel alius necessariam habeat a4versus
pu.piUum perreculionem, iJ?se quidem non petet
Lutorem pupilio, sed eos, qua petere possun€, roga-
bit petere, vsi si hi negiexerini ¿une accedene ad
Praesidem hoc ipsum dicet, nl consttulo more le-
gitimo ea (9) adversus pupillum moveatur per-
secutio .]
§ 4.
Tau-ra 1iév izpL Z n L cpánco v. KopcLop%
- * § 4. — Esto, fi la verdad, respecto fi los tutores.
(1) Eso ve; .i6. latina, y la de los siguientes párrafo*, es
la de ¿a Vulga t a.
(6) Ulpio, ira¡.
(2) Teur,; ppovrlcaç, el Códice FI., Dr. (7) aCcUSati8, Hal.
(8) El códice Fi., Dr.; UC, Taur. (8) sed et apud Paulnm libro septímo ita responsum est,
(4) pravltatis gratis, inserta HaZ. adiciona Hal.
() $egún ediciones vulgares, (9) ut vel contltuto—ea, vol adver.Ua. Hat.
DIGESTO.—LIBRO xxvi: TITULO VI 247

(1) coov Ot CITñIMEC, &v jiv 1ap65c, & Mas los curadores los pedirán para si mismos los
UC aS ICIV, alTAM 8i& ttOWl. menores, si estuvieren presentes, por si mismos, y
[. 4. -. Haec quidem de tutoribus. Ouraio.res si alguno de ellos estuviere ausente, tos pedirá por
aslem minores sibi ipsis pelen¡, si quidem adfue- medio de procurador.
rint, per se ipeos, si ausem abfuerit aliquis eorum,
pele¡ p er prOcuraiorem.]
§ 5.—Et U UXOg «NI CaL %C opa 6va § 5.—Pero se preguntó, si podría otra persona
al Ulpianos 6 xpoç owç pedir curador para el menor; y escribió el egregio
TP-P Ç bá0Y C1110Y 11t alT&tV, ),X& ct6v &ccorj. Ulpiano, que no es licito que otro lo pida para él,
5.—An aulem alius pelere curalorem poesil sino que él debe pedirlo para si mismo. [4.] Y cii
mznori, quaes-ilum esi; el Ulpianus egregius ( 2 ) Paulo se halla as¡ escrito al libro noveno de sus Res-
¡la scribil, non licere (3) alium ej pelere, sed puestas: Se considera, que, ignorándolo y no man-
ipsurii sibi ipsi.] [4.] (4) Et apud Pauhirn libro no- dándolo la pupila, no fué bien pedido curador pa-
no Responsorum ita relatum est: Curatorem igno- ra ella por el tutor, y que no sin razón ha de ser
rante, neo mandante pupilla (5) non recte ci a obligado el que lo pidió fi aceptar la responsabili-
tutore petitum videri, pericuhumque eoriim, quae dad por lo que administré el curador no nombrado
enrator non jure datas gessit, non sine ratione conforme fi dereçho. Y en otra parte del mismo li-
eum, qui petit, cogendum agnoscere. Et aun parte bro respondió as¡, que si ateniéndose el Príncipe fi
eiusdem libri ita respondit, si matris undieuum Prin- la voluntad de la madre nombré curadores para
ceps secutus curatores fihiae eius dedit, periculum una hija de ella, debe corresponderle fi ella el ries-
admunistrationis eonum eam respicere debere. go de la administración de aquellos.
§ 6.—Oí 6wco5v ayeliv.CEQ & exeusationos Ç § 6. Los que de cualquier modo fueron dimiti
knt-cpo7cli, áVrFXV OX A90OL 'E otç ppato dos de la tutela mediante excusa, no tienen nece-
itrpouov, ffig pt ZEPIPOV WXL 'Avvvoo cLtnLç. sidad de pedir tutor para los pupilos, como dice
[ 6--[5. V. (6) 8. H.] (7) Qui qualitercun que la Constitución de Severo y Antonino.
dimiesi sunt per excusationevi a tutela, necesse
non habent pelere pupiUis tulorenz, ul ait &veri el
Antonini Constitutio.]
3. [6. Y. 4. ¡1] PAULUS libro X. Responsorum. 3. [6. V. 4. H.] PAULO; Respuesta, Libro X.-.-
—Decreto Decurionum et ipsum magistratum cu- Respondi, que por decreto de los Decuriones pudo
ratorem dan potu.isee, respondi. ser nombrado curador también el mismo magis-
trado.

4. [7. V. 5. H.] TRYPRONINUS libro XIII. (8) 4. [7. V. 5. II'.] TRIFONIN0; Disputas, libro XIII.
Disputaiionum.—Credendum est, et eam matrem —Se ha de creer, que está comprendida en la Cons-
Constitutione contineri, quae a patre non legitime titución también aquella madre, que no pidió que
tutores testamento vel codicillis datos fiuis impu- fuesen confirmados por decreto los tutores no le -
beribus non postulavit (9) decreto confirman. gltimamente.dados por el padre fi sus hijos impú-
beros en testamento 6 en codicilos.
§ 1.—Si autem idoneis datis tutonibus pluribus § 1.—Mas si habiéndose dado muchos tutores
mus eorum vel deeessit, ve¡ temporalern excusa- idóneos, ó falleció uno de ellos, ó llegó fi tener ex-
tionem aecepit, mater, qune propterea in loco cusa temporal, la madre que no pidió otro en lu-
illius alium non petiit, quia numerus reliquorum gar de aquel, porque el número de los demás bas-
administrationi tutelae sufficiebat, ineidit quidem taba para la administración de la tutela, incurrió
in verba Constitutionis, sed sententia excusatur. ciertamente en la letra de la Constitución, pero es
excusada por su sentido.
§ 2. - Sed si suspeeto tutore pupilli accusato de- § 2.—Pero si habiendo sido acusado como sospe-
cretum cnt, ei adiungi alios, mater eos quoque choso el tutor del pupilo, se hubiere decretado que
getere debet, et si non petit, incidet in sentcntiam se le agreguen otros, la madre debe pedirlos tam-
onstitutionis. bién, y si no los pide, incurrirá en la pena de la
Constitución.
§ 3.—Hace autem mater ab ab omni quidcm § 8.—Mas esta madre es ciertamente repelida de
bonorum vindicatione intcstatorum filiorum repel- toda reivindicación de los bienes de sus hijos in-
litar. Si vero maritus ei fideicommissum a filio testados. Pero si el marido le hubiere dejado fi ella
reliquerit, ciii mujer non petiit tutorem, si sine un fideicomiso por medio del hijo para quien la mu-
liberis decesaerit, vel sub hac ipea conditione, <si jer no pidió curador, si falleciere sin lujos,» ó ba-
intestatus mortuus erit», fideieommissi petitio, jo esta misma condición, 'si muriere intestado,»
quae ex alieno indicio descendit, non cst peremta. no se extinguió la petición del fideicomiso, la cual
dimana de la voluntad de otro.
§ 4.—Quae autem suspeetum tutorem non fecit, § 4.—Mas Ja que no acusé de sospechoso al tu-
nec verbis, nec sententia Constitutionis in poenam tor, no incurre en pena ni por la letra, ni por es-
incidit, quod eiusmodi facta diindicare et aesti- pirita de la Constitución, porque juzgar y estimar
mare virilis animi est; etpotest etiam delicta igno- tales hechos es de inteligencia viril; y puede la ma-
rare mater, satisque est, eam petiisse talem, qui dre ignorar también los delitos, y es bastante que
inquisitione per Practorem habita 'doneus appa- ella haya pedido el que pareció idóneo en la infor-

(1) Taur. según corrección del códice FI.; átrot'ç, (5) puplllo, HaL Vulg.
gura original, Br. (6) Según ediciones vulgares.
[(2) egregle, IIa. (7) idem libro III. Excusationum, adiciona HaS.
(3) decere, Ha?. (5) VII., HaL
(4 gún ediciones Vulgares. (9) Taur,; postulabit, el Códice FI.
248 DIGESTO.—LIBRO xxvi: TITULO VII
ruit; et ideo nec iudicium eius sufficit ad eligen- mación hecha por el Pretor; y por esto no basta
dos tutores, sed inquisitio fit, etiamsi maxime lii tampoco su juicio para elegir los tutores, sino que
bona propria liberis suis testamento tutores de- se hace la información, aunque especialmente para
derit. sus propios bienes les hubiere dado tutores 4 sus
hijos en su testamento.
TIT. VII TÍTULO VII
DE ADMrÍUSTRATXONE ET PE1UCULO TUTORUM DE LA ADMINISTRACIÓN Y DEL RIESGO DE LOS TUTORES
ET CURATORUM, QUI GESSE1UNT (1) Y DE LOS CURADORES, QUE HAYAN, Ó NO,
VED NON, ET DE AGENTIBUS, VED CONVEMENDIS ADMINISTRADO, Y DE UNO Ó VARIOS QUE EJERCITEN
UNO VED PLIJEIBUS ACCIÓN, Ó HAYAN DE SER DEMANDADOS
(Cf. Cod. Y. 37. 88. 40. 52.1 [Véase Cód. V. 37. 88. 40. SL]

1. ULPIANUS lilro XXXV. ad Rdictum.—Gercre 1. ULPIANO; Comentan os al Edicto, libro XXXV.


atque administrare tutelam extra ordtnem tutor —El tutor suele ser obligado por la vía extraordi-
cogí solet. naria 4 desempeñar y 4 administrar la tutela.
§ 1.—Ex quo scit se tutorem datum, si cesset § 1.—Desde que uno sabe que fué nombrado tu-
tutor, suo periculo cessat; id enim a Divo Marco tor, si deja de ser tutor, deja de serlo 4 en riesgo;
eonstitutum est, ut, qui scit se tutorem datum, nec porque se determiné por el Divino Marco, 'que el
excusationem, si quam habet, a!legat intra tempo- que el sabe que él fuá nombrado tutor, y dentro
ra praestituta, elio periculo cessct. del término establecido no alega excusa, si algu-
na tiene, dejo de serlo fi su riesgo.
§ 2.—Sufficit tutoribus ad plenam defcnsionem, § 2.—Basta fi los tutores para la plena defensa,
SIVO ipsi iudieiurn suscipiant, stve pupillas ipsis ó que ellos mismos acepten el juicio, ó que con la
auctoiibus; neo cogendi sant tutores cayere, ut autoridad de los mismos lo acepto el pupilo; y no
defensores solent. Liceutia igitur cnt, utruni ma- han de ser obligados los tutores fi dar caución, co-
lint ipsi suscipere iudiciurn, an pupillum exhibere, mo suelen serio los defensores. Tendrán, pues, fa-
ut ipsis auctoribas iudicium suscipiatur, ita ta- cultad para aceptar el juicio, si ellos lo prefiriesen,
men, ut pro his, qui fari non possunt 'vel absint, ó para exhibir el pupilo, fi fin de que con la autori-
ipsi tutores iudicium suscipiant, pro his autem, dad de ellos mismos acepte el juicio, pero de suer-
qni supra septimum annum aetatis Sant et praesto te que por los que no pueden hablar ó estén ausen-
fucrint, auctoritatem praestent. tes acepten el juicio los mismos tutores, más por
los que son de más de siete años de edad, y estu-
vieren presentes, presten su autoridad.
§3.—In causis autem adultorum licentia Cnt § 3.—Mas en las causas de los adultos tendrán
agentibus, vel ipsum adultum praesentem in mdi- facultad los actores ó para llamar fi juicio al mis-
Ciufli vocare, ut consensu curatoris conVeuiatur, mo adulto, que se halla presento, pata que sea de-
vel contra euratorem agere, ut ipse litem susci- mandado con el consentimiento del curador, 6 para
piaL; la absentibus autem adultis omnirnodo con- ejercitan contra el curador la acción, fi fin de que él
tra curatorern agendum. mismo acepte el juicio; pero tratándose de adultos
ausentes, de todos modos se ha de ejercitar contra
el curador la acción.
§ 4.—Non denegani autem neque tutoribus, tic- § 4.—Mas no se les deniega ni fi los tutores, ni fi
que curatoribus, etiain debitores pupiliorum vel los curadores, llamar fi juicio en nombre propio
adultorum ex persona sua prospectu (2) officii in por consideración de su cargo también fi los deu-
iudicium vocare, ve! iis hoc facientibus sulim Re- dores do los pupilos ó de los adultos, 6 si estos lo
conimodare consousum. hicieran, prestarles su consentimiento,
2. IDEM libro IX. ad Edietum. - Si tutor con- 2. EL MISMO; Comentarios al Edictolibro IX.—
demnavit (3), sive ipse condemnatus est, pupilo Si el tutor obtuvo condena fi su favor, ó si él fué
et in pupi!lum potius actio iudicati datur; et maxi- condenado, la acción de cosa juzgada se d4 prefe-
me si non se liti obtulit, sed quum non posset (4) rentemente al pupilo y contra el pupilo; y princi-
vel propter absentiam pupilli, vel propter infan- palmente si no se ofreció para el litigio, sino cuan-
tiam auctor ej cese ad accipiendum iudicium; et do ó por ausencia del pupilo, ó por su infancia, no
hoc etiarn Divus Pius rescripsit. Et exinde mulis pudiera prestarle su autoridad para aceptar eljui-
Rescriptis dectaratum est, IR pupíllum dandam cio; y esto respondió por rescripto también el Di-
actionem iudicati semper tutore condemnato, nisi vino Pb. Y después se declaró en muchos Rescrip-
abstineatur (5); tunc enim nec in tutorem, nec in tos, que se ha de dar contra el pupilo la acción de
pupillum, nec pignora tutoris capienda (6) osee, cosa juzgada siempre que el tutor haya sido con-
saepe rescriptuin est. denado, fi no ser que se abstenga; porque enton-
ces, se respondió muchas veces por rescripto, ni
contra el tutor, ni contra el pupilo, ni se han de
tomar prendas del tutor.
§ 1.—Amplias Marcelus libro vicesimo primo (7) § 1.—Además escribe Marcelo en el libro vigé-
Digestorum scribit, et si satisdedit tutor, mox abs- simo primero del Digesto, que también si el tutor
tinuit pupillus, fldeiussoribus quoque elus debere dió fianza, y después se abstuvo el pupilo, se les

(1) GES8ERUNT, Hd. Vuig.


(2) respectu. g5j. (8) abetineat, M.
13) eommoudaverit, la Vug. (5) acoipicuda, IId.
( mazime el Ideo ea liii obtulit, quod sea poeset, fiel. () primo, oniteie HaZ.

DIGESTO.—LIBRO Xxvi: TITULO VII 249

subveniri. Sed et si pupillus non abstinuit, queni- debe auxiliar asimismo fi sus fiadores. Pero aun si
adrnodurn ipsi, ita et fldeiussoribus etas subveniri, el pupilo no se abstuvo, de la misma manera que fi
maxime si pro absente pupilto, vel pro infante sa- él, se auxil! a también fi sus fiadores, principalmente
tisdedit. si dió fianza por pupilo ausente, ó infante.

3. IDEM libro XXXV. ad Edictum.— Si plures 3. EL isriio; Comentarios al Edicto, libro


curatores dati sunt, Pomponius libro sexagesimo XXXV.—Si se dieron muchos curadores, escribió
octavo (1) ad Edictum scripsit, ratum haber¡ de Pomponio en el libro sexagésimo octavo de sus
bere etiarn, quod per unum gestuni est; nam et in Comentarios al Edicto, que se debe tener por váli-
furiosi curatoribus, nc utilitates furiosi impedian- do también lo que por uno solo se hizo; porque
tui, Praetor 'ini eorum eurationem decernet, ra- también tratándose de los curadores del furioso, fi
turnque babebil, quod per eum sine dolo malo ge- fin de que no se pierdan las utilidades del furioso,
stum est. discernirá el Pretor fi uno solo de ellos la curatela,
y tendrá por válido lo que por este se haya hecho
sin dolo malo.
§ 1.—Si parens vel pater, qui in potest ate habet, § 1.—Si el ascendiente ó el padre, que tiene fi
destinaverli testamento, guie tutorum tutelam ge- alguien bajo su potestad, hubiere designado en su
rat, illum debere gerere Praetor piltavit; manto- testamento cuál de los tutores haya de administrar
que parentis (2) statur voluntati, qui utique recte la tutela, juzgó el Pretor que aquel debe adminis-
filio prospexit. Tantundern Praetor facit et de his, trarla; y con razón se está fi la voluntad del ascen-
quos parens destinavit testamento, ipse autem (3) diente, que ciertamente miró bien por el hijo. Otro
confirmavit, nt si parene declaravit, quem velit tanto hace el Pretor también respecto de aquellos
tutelam administrare, file solus administret. que el ascendiente designé en su testamento, pero
fi los que él confirmó,de suerte que si el ascendien-
te declaró quién quiere que administre la tutela,
este solo la administre.
§ 2.—Ceteri igitur tutores non administrabunt, § 2.—As!, pues, los demás tutores no adminis-
sed erunt hi, pies vulgo honorarios appellamns, trarán, sino que serán los que vulgarmente llama-
ncc quisquarn putet, ad hos peniculurn redundare; mos honorarios, sin que crea nadie que fi ellos no
constat enira, hos quoque excussis prius facultati- les incumbe ninguna responsabilidad; porque es
bus cIne, qui gesserit, convenir¡ oportere, dati sunt sabido, que también estos deben ser demandados,
enim quasi observatores actus cine et custodes, hecha excusión primeramente de los bienes del que
imputabiturque jis quandoque, cir, si male eum haya administrado, porque fueron dados como ob-
conversafl videbant, suspectum eum non fecerunt. servadores y guardas de la gestión de aquel, y en
Asaidue igitur et rationem ab eo exigere eos opor- algún caso se les imputará, si velan que aquel se
tet, et sollicite curare, qualiter conversetur, et si conducía mal, que no lo hubieren acusado de sos-
pecunia sit, quae depon¡ possit, curare, 'it depo- pechoso. Así, pues, conviene que asiduamente le
natur ad praediorum comparationem; blandiuntur exijan ellos también cuenta, y que con solicitud
enim sibi, qui putant, honorarios tutores omnino cuiden de cómo se conduce, y que, si hubiera di-
non tonen, tenentur enim secundnm ea, quae su- nero, que pueda depositarse, cuidan de que se de-
pra ostendimus. posite para la compra de predios; porque se enga-
fian los que creen que en manera ninguna están
obligados los tutoras honorarios, pues están obli-
gados conforme fi lo que arriba hemos expuesto.
§ 3.—Quamvis autem ej potiesimum se tutelam § 3.—Mas aunque diga el Pretor que preferen-
cotnmissurum Praetor dieat, ciii testator delega- temente habrá de encomendar él Ja tutela fi quien
vit, attamen nonunquani ab hoc reeedet, utputa el testador delegó, sin embargo, se retraerá de es-
si pater minus penso consilio hoe feeit, forte minor te algunas veces, por ejemplo, si el padre hizo aque-
viginti quinque annis, vel eo tempore fecit, quo llo con resolución poco meditada, siendo acaso me-
lete tutor bonae vitae vel frugi videbatur, deinde nor de veinticinco años, ó lo hizo fi la sazón en que
postea idem coepit male conversan ignorante te- este tutor parecía de buena vida y morigerado, y
statore, vel si contemplatione facultatum eius res después comenzó el mismo fi conducirse mal, igno-
ci conimiesa est, quibus postea exutus est. rándolo el testador, 6 si la tutula le fué encomenda-
da en consideración fi sus bienes, de los que des-
pués fué despojado.
§ 4.—Nam et si unurn pater dederit tutorem, § 4.--Porque también si el padre hubiera nom-
nonnunquam ci adiunguntur curatores; nam Im- brado un solo tutor, se le agregan fi veces curado-
perator noster cum patre rescripsit, quum duos res; pues respondió por rescripto nuestro Empera-
quia libertos suos tutores dedisset, 'inum rerum dor, juntamente con su padre, que cuando alguno
Italicaruni, alium rerum Afnicanaruni, curatores hubiese dado como tutores dos libertos suyos, uno
ile adiungendos; nec patrie seenti sunt voluntatem. para bienes en Italia, y otro parabienes en África,
se les hablan de agregar curadores; y no se atu-
vieron fi la voluntad del padre.
§ 5.—Quod in tutoribus seniptum (4) est, et lii § 5.—Lo que se ha escrito respecto fi los tutores,
curatoribus cnt observandum, quos pater testa- que los que el padre designé en el testamento han
mento destinavit, a Praetore confinmandos. de ser confirmados por el Pretor, se habrá de ob-
servar también en cuanto fi los curadores.
§ G.—Apparet igitur Praetori curae falsee, ne § 6.—Se vé, pues, que el Pretor tuvo cuidado de
tutela per plures administretur, quippe etsi pater que la tutela no fuese administrada por muchos,

(1) vigeslmo nono, la Vtdg (5) testamento, ant eonfirmavlt, Ha!.


(5) patria, ff4a. (4) rascniptnm, Rií. Vulg.

Tomo 11 - 52

250 DIGESTO.—LIBRO XXVI- TÍTULO VII

non destinaverit, quis gerere debeat, attamen id porque aunque el padre no hubiere designado
agit, ut per Uuhlm administretur; sane enim faci- quien deba administrar, hace, sin embargo, esto,
lius unus tutor et actiones exercet, et excipit, nc para que sea administrada por uno solo; porque,
per multos tutela spargatur. 4 la verdad, un solo tutor ejercita más fácilmente
las acciones, y opone las excepciones, para que la
tutela no se divida entre muchos.
§ 7.—Si non erit a testatore electus tutor, aut § 7.—Si el tutor no hubiere sido elegido por el
gerere noliet, tum is gerat, cui malor mars tuto- testador, 6 si no quisiera administrar, en este caso
rum tutelam decreverit Praetor igitur labebit coz administre aquel 5. quien la.mayor parte de los tu-
convocan, aut, si non coibunt, aut coacti non de- tores hubiere discernido la tutela; as!, pues, man-
cernent, causa coguita ipse statuet, quis tutelam dará el Pretor que se reunan, ó, si no se reunieren, ó
gere!. congregados no la discernieren, determinará él mis-
mo, con conocimiento de causa, quien administra-
rá la tutela.
§ 8.—Plana si non consentiaut tutores Praetori, § 8.—Mas si los Pretores no convinieran con el
sed velint omues gerere, quia fidem non babeant Pretor, sino que todos quisieran administrar, por-
electo, ncc patiuntur succedanei eme alieni peri- que no tengan confianza en el elegido, y no con-
culi, dicendum est, Practorem permittere lis omni- sienten ser subrogados en la responsabilidad de
bus gerere. otro, so ha de decir, que el Pretor debe permitirles
fi todos ellos que administren.
§ 9.—Item si dividi inter se tutelam velint tuto- § 9.—Asimismo, silos tutores quisieran dividir-
res, andiendi sunt, ut distribuatur intor eos admi- se entre si la tutela, han de ser oídos, para que en-
nistratio, tre ellos se distribuya la administración,
4. [8.] (1) IDEM Libro IX. ad Edictum.—vel la 4. [3.] EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro
partes, vel in regiones; et si ita facrit divisa, unus- IX.—ó en partes, ó por regiones; y si asi hubiere
quisque excepUone summovebitur pro ea parte, sido dividida, cada uno será repelido con excep-
vel regione quam non adniinistrat. ción respecto de aquella parte, ó región, que no
administra,
5, [4.] IDEM libro XXXV. ad Edictum.— Ita 5. [4.] ELmismo; Comentarios al Edicto, Libro
autem depositioni pecuniárum locus est, si ea XXX V.—Mas hay lugar al depósito de cantidades,
summa eorradi, Id est colligi (2) possit, ut compa- en este caso, si se pudiera acumular, esto es, re-
rari ager poasit; si enim tam exiguam esse tutelam unir la suma, para que pueda comprarse un campo;
facile probatur, ut ex numo refecto praedium pue- porque sicon facilidad scprueba que la tutela es tan
ro comparan non possit, depositio cessat. Quae exigua, que con el dinero reunido no se puede eorn-
ergo tutelae quantitas depositionem indicat, vi- prar un predio para el pupilo, deja de tener lugar
deamus. Et quum causa depositionis expnimatur, el depósito. Veamos, pues, qué cuantía de la tute-
ut praedia pupillis comparentur, mauitestum est, la indica el depósito. Y puesto que se expresa co-
ut ad mínimas summas non videatur pertinere; mo causa del depósito, que se compren predios pa-
quibus modus praefiniri generaliter non potest, ra los pupilos, es evidente, que no se considera que
quum faciius causa cognita per singulos possit se refiere fi cantidades mínimas; para las que no
examinan. Nec tamen aufereuda facultas est, se puede prefijar en general cuantia, pudiéndose
etiani minores summas interdum depon¡ postula- examinar más fácilmente con conocimiento de cau-
re, si suspecti tutores eme videantur. se por cada uno. Pero no se ha de quitar la facul-
tad de pedir que fi veces se depositen también las
cantidades pequeñas, si pareciera que los tutores
son sospechosos.
§ L—Gessisse autem videtur tutor, qui quid § 1.—Pero se considera que administró el tutor
omnino pupillare attigit, etiainsi modicum; ces- que en algún modo puso mano en cosa del pupilo,
santque partes eorum, qui solent cessantes cogere aunque pequeña; y cesan las funciones de los que
administrare. suelen obligar ú administrar 5. los que dejan de
hacerlo.
§ 2. —Qttodsi posteaquam gessit, tune se gestu § 2.—Pero si después que administró se abstuvo
abstinuit, etiarn suspecti postulatio saccedit. de la administración, también tiene lugar la acu-
sación de sospechoso.
§ 3.— Quodsi quis tutelani mandavenit geren- § 8.—Mas si alguno hubiere mandado que se ad-
dam, gestaque fuenit ab eo, cnt inandatum est, ministrase la tutela, y hubiere sido administrada por
locus cnt tutelae actioni; videtur enirn gessisse, aquel fi quien se le mandó, habrá lugar fi la acción
qui per aluun gessit; quodsi non accessit is, cul de tutela; porque se considera que administré el
mandatum est, utili aetione convenitur. que administró por medio de otro; pero si no se en-
cargó de ella aquel 5. quien se le mandó, es deman-
dado por la acción útil.
§ 4.—Debitor patrie, qui tutelam administravit § 4.—El deudor del padre, que administró la tu-
fui, tutelae indicio tenebitur etiam ob Id, quod tela del hijo, estará obligado por la acción de tu-
patri debuit. tela aflu por lo que debió al padre.
§ 5.—Si tutor pupillum suum puberrn factum § 5.—Si el tutor no le hubiere advertido fi su
non admonuerit, ut sibi curatores peteret—sacris pupilo, hecho púbero, que pidiese curadores para
enim Constitutionibus boc facere iubetur, qui tu- si—pues en las sacras Constituciones se manda que

(1) ¡Ial, arnd ee fragmento al anterior, Oa&fldO


cripción. (2) Id est colligi, omítelas Hai.

DIG]SSTO.—LIBRO XXVI: TfTtjI.O VII 251
telam administravit—, an tuteJae iudicio teneatur? haga esto el que administró ha tutela—estará obli-
Et magis puto sufflcere tutelae iudicium, quasí gado por la acción de tutela? Y más bien creo que
connexum sit hoc tutelae officio, quarnvis post se da la acción de tutela, como si esto fuera ane-
pnbertatem admittatur. jo al cargo de la tutela, aunque se haga después
de la pubertad.
§ 6.—Post completum vicesimurn quintum an- § 6.—Si después de cumplidos los veinticinco
num aetatis, si nondum rationes reddftae sunt, nec años de edad, no se entregaron todavía las cuen-
ad causam instrumenta pertinentia, fidei ac vero- tas, ni los documentos pertenecientes á la causa,
cundiac euratorum con'venit, ut consilio suc coe- conviene á la confianza y al decoro de los curado-
ptam litem perficiant. Si igitur cessent in his, quae res terminar el litigio comenzado por su consejo.
constituta sunt, faciendis, magis puto sufficere As¡, pues, si dejasen de hacer lo que esta manda-
negotiorum gestorum iudicium, etiamsi (1) actum do, creo mas bien que compete la acción de ges-
est, si tainen huius re¡ ratio reddita non est. tión de negocios, aunque se haya ejercitado, si, no
obstante, no se rindió la cuenta de este negocio.
§ 7.-[8j (2) lulianus libro vicesirno primo Di- § 7.—[8.] Juliano propone este caso en el libro
gestorum huinsmodi speciem proponit: qnidam de- vigésimo primero de su Digesto: uno al morir ha-
cedens fihiis suis dederat tutores, et adiecerat: feos- bla dado tutores á sus hijos, y habla añadido; «y
que aneelogistos (3) eme voJo; et ait Inlianus, quiero que ellos estén exentos de dar cuentas. Y
tutores, nisi bonam fidem in administratione prae- dice Juliano, que, si no hubieren observado buena
stiterint, damnar¡ debere, quamvis testamento fé en su administración, deben ser condenados lós
eomprebensum sit, ut aneclogisti (4) essent. Nec tutores, aunque se haya expresado en el testa-
co nomine ex causa fideicommissi quidquani con- mento, que estén exentos de rendir cuentas. Y no
seguí debebunt, ut ait Inlianus; et est vera ista deberán por esta razón obtener cosa alguna por
sentenia, neme enim ius publicum remittere po- causa de fideicomiso, como dice Juliano; y es Ver-
test huiusmodi cautionibus, nec mutare formam dadera esta opinión, porque nadie puede dispen-
antiquitus constitntam; damnum veio, quodcun- sar con semejantes disposiciones el derecho públi-
que ex tutela quis senserit, et legan, et per fidel- co, ni cambiar la forma de antiguo establecida;
commissnm el relinqui potest. pero el perjuicio que alguno hubiere experimenta-
do por causa de la tutela, se le puede legar y de-
jar á él por fideicomiso.
§ 8.—Papinianus libro quinto Responsoruin ita § 8.—Escribe as! Papiniano en el libro quinto de
seribitr pater tuteam fihioruin consilio matris gori sus Respuestas: mandó el padre que la tutela de
mandavit, et co nomine tutores liberavit; non id- los hijos fuese administrada con consejo de la ma-
circo minus oflicium tutoruni integrum cnt, sed dre, y por esta razón liberé á los tutores; mas no
viris bonis conveniet, salubre consilium matriz ad- por ello estará menos Integro el cargo de los tuto-
mittere, tametsi neque liberatio tutonis, neque yo- res, sino que convendrá á hombres buenos admi-
Juntas patris, ant intercessio matriz tutoris ofli- tir un saludable consejo de la madre, aunque ni] a
ciurn infringat. liberación del tutor, ni la voluntad del padre, ó la
intervención de la madre, quebrante el cargo del
tutor.
§ 9.—Usque adeo autem hect tutoribus patris § 9.—Mas en tanto les es licito á los tutores des-
praeceptum negligere, ut, si pater cavcret, no atender un precepto del padre, que, si el padre
quid rei suae distraheretur, vel nc mancipia dis- dispusiese que no se enajenase cosa alguna de sus
trabantur, ve) no vestis, vel no doiniis, vel no bienes, ó que no se vendieran esclavos, 6 vestidos,
aliae res periculo subiectae, hiceat jis comtemnere ó una casa, ú otras cosas sujetas á riesgo, les serfi
hanc patris voluntatem. licito desatender esta voluntad del padre.
§ 10.—Ex quo innotuit tutor (5', se tutorem es- § 10.—Desde que supo el tutor que él es tutor,
se, scire debet, peniculum tutelae ad eum pertine- debe saber que le corresponde el riesgo de la tute-
re. Innotescere autem qualiterqualiter sufficit, non la. Mas basta que lo sepa de cualquier manera, sin
utique testato eum conveniri; nam etsi citra testa- que, á la verdad, sea él requerido ante testigos;
tionern, scilicetundecunque cognovit, nulla dubi- porque aunque sin notificación ante testigos, cuan-
tatio est, quin debeat peniculum ad ipsum re- do de algún modo lo supo, no hay duda alguna de
spicere; que deba corresponderle el riesgo;

6. [5. H. 7. y.] IDEM libro XXXVI. ad Edi- 6. 15. H. 7. V.] EL niso; Comentarios al Edic-
ctum.—hoc autem, quod cognovit tutor, pupillus to, libro XXXVI. —mas el pupilo deberá probar
probare debebit. que el tutor lo supo.

7. [6. H. 8. JT.] IDXM Libro XXXV. ad Edi- 7. [8. H 8. V.] EL mismo; Comentarios al Edic-
ctum. -Tutor, qui repertorium non fecit, quod to, libro XXXV. El tutor, que no hizo elrepertorio,
Vulgo inventarium appellatur, dolo (6) feeisse vi- que vulgarmente se llama inventario, se considera
detur, nial forte aliqua necessaria et iustissima que obré con dolo, salvo si acaso pudiera alegarse
causa allegan possit, cur id facturo non sit. Si alguna causa necesaria y justisima, por la cual
quis igitur dolo inventarium non fecenit, in ea aquel no haya sido hecho. Así, pues, si por dolo
conditione est, ut teneatur ja id, quod pupilli no hubiere hecho alguno el inventario, se halla en
interest; quod ex iureiurando in litem aestimatur. el caso de que sea responsable de lo que le impor-
Nihil itaque gerere ante inventanium factum eum ta al pupilo; lo que se estima para el litigio en vir

(1) Tau,'.; si, omieia el cidce Pl. (4) áv€xXóytø'o, ir'a.


(2) Segtsn ediciones vulgares. (5) tutor!, .EaZ.
(3) áeIX lCtOol, [rafjonjbu rtddendis soluios], Ha?. (6) malo, inserta la Vu!g.

252 DIGESTO.—LIBRO XXV[ TÍTULO Vil

oportet, nisi ¡d, quod dilationem nec rnodicarn ex- tud de juramento. En su consecuencia, conviene
spectaro pOSSit. que no administre nada antes de haberse hecho el
inventario, fi no ser aquello que no pueda esperar
ni corta dilación.
§ 1.—Si tutor eessaverit in distractione earum § 1.—Si el tutor hubiere tardado en la venta de
rerum, quae tempore depereunt, suum periculum las cosas que perecen con el tiempo, hace suya la
facit; dehuit enim confestim officio suo fungi. pérdida; porque debió desempeñar desde luego su
Quid, si contutores exspcctabat vel differentcs cargo. ¿Qué se dirá, se le perdonará acaso, si espe-
vel etiarn volentes se excusare, an el ignoscatur? raba fi tos contutores que ó lo diferian, ó aún que
Et non t'acile ignoseetux; debuit enim partibus querían excusarse? Y no se le perdonará fácilmen-
sais fungi non quiden1 praecipiti festinatione, sed te; porque debió ejercer sus funciones, no cierta-
nec moratoria cunctatione. mente con precipitado apresuramiento, pero tam-
poco con morosa tardanza.
§ 2.—Compctet adversus tutores tutelae actio, § 2.—Competerá contra los tutores la acción de
si male contraxerint, hoc est, si praedia compara- tutela, si hubieren contratado mal, esto es, si hu-
verint non idonea, pee sordes aut gratiam. Quid bieren comprado predios no convenientes, por sor-
ergo, si neque sordide, lieque giatiose, _-ed non didez 6 por favor. ¿Qué se dirá, pues, si no lo hicie-
bonam conditionem elegerint? Recte quis dixerit, ron ni por sordidez, ni por favor, sino que hubieren
sólam latam negligentiam eos praestare in has elegido una condición que no era buena? Con ra-
parte debere. zón dirá cualquiera, que en este caso deben ellos
prestar solamente la negligencia lata.
§ 3.—Si post depositionem pecuniae comparare § 3.—Si después de depositado el dinero, los tu-
praedia tutores negiexerunt, incipient tu usuras tores descuidaron comprar predios, podrán ser de-
convenir¡. Quamquam enim a Praetore cogí eos mandados por los intereses. Porque aún cuando
oportet ad eornparandum, tarnen, si cessent, cti&m conviene que sean apremiados por el Pretor para
usuris pleetendi sunt tarditatis gratia, nisi si per que los compren, sin embargo, si dejáran de ha-
eos factum non est, quominus compararent. cerlo, deben ser castigados también con los inte-
reses por razón de su tardanza, salvo si en ellos no
Consistió que no los comprasen.
§ 4.—Pecunine, quam in usus snos converterunt § 4.—Los tutores pagan los intereses legales del
tutores, legitimas usuras praestant, sed hoc ita dinero que aplicaron fi sus propios usos, pero esto
dernum, si evidenter doceantiir pecuniain ja usus solamente, si evidentemente se les probara que in-
suos convertisse. Ceterum non utique, qui non virtieron el dinero en sus propios usos. Pero no lo
foeneravit, vel non deposuit, in suos usus vertit; invierte ciertamente en sus propios usos el que no
et ita Divus Severus decrevit. Doceri igitur debet, lo prestó fi interés, ó no lo depositó; y así lo decidió
lii USUS snos pecuniam vertisse. el Divino Severo. Se debe, pues, probar, que invir-
tió el dinero en sus propios usos.
§ 5—Vertisse in Snos usus non accipimus eum, § 5.—No entendemos que lo invirtió en sus pro-
qui debitor patris pupilli fuit, deinde ipse sibi non pios usos el que fué deudor del padre del pupilo, y
solvit; hic enim ene usuras praesta'bit, quas patri después él no se pagó fi si mismo; porque este pa-
prorniserat. gará los intereses que habla prometido al padre.
§ 6—Si tutor pecuniam pupillareni suo nomine § 6.—Si el tutor hubiere dado fi interés en su
foeneravit, ita demum cogetur usuras, quas per- propio nombre dinero del pupilo, estará obligado
ccpit, praestare, si suscipiat pupillus ccterorum fi pagar los intereses que percibió, solamente si el
nominum periculum. pupilo asumiera el riesgo de los demás créditos.
§ 7.—Si depon¡ oportet pecunias ad piaediorum § 7.—Si conviene que se depositen dineros para
eomparationern, si quidern factum est, usurae non la compra de predios, si verdaderamente se hizo,
current; sin vero factum non est, si quidem ncc no correrán los intereses; pero si no se hizo, ni
praeceptum est, ut deponantur, pupillares prae- verdaderamente se mandó que se depositasen, se
atabuntur; si praeceptum cst, et negiectum, de pagarán los pupilares; y si se mandó, y no se hizo,
modo usurarum videndum est. Et sotent Praetores se ha de ver sobre la cuantía de los intereses. Y
comininari, ut, si non fiat depositio, vel quanto los Pretores suelen amenazar con que si no se ha-
tardius fiat, legitimas usurac praestentur; si igitur ce el depósito, 6 se hace algo más tarde, se pa-
comminatio intercessit, iudex, qui quandoque co- guen los intereses legítimos-, si, pues, medió la con-
guoscet, decretum Praetoris sequetur. minación, el juez, que fi la sazón conociere, obser-
vará el decreto del Pretor.
§ 8,—Idem solent facere Praetores etiam circa § 8.—Lo mismo suelen hacer los Pretores tam-
cas tutores, qui negant habere (1) ad aleados pu- bién respecto á los tutores, que dicen que no tienen
pillos penes se aliquid, ut quidquid constiterit pe- en su poder cosa alguna para alimentar fi los pu-
nes ces esse, eius gravissima usura pendatur; et pilos, fi fin de que se paguen los mayores intereses
hoc persequi oportere iudieem palam net, cuna et de todo lo que constare que hay en poder de ellos;
alia poenae adiectione. y es evidente que esto debe perseguirlo el juez,
con imposición además de otra pena.
§ 9.—Residuarum ant cm summarum pupillares § 9.—Pero de las demás sumas deben pagarse
usuras pendi oportet. los intereses pupilares.
§ 10.—Quae autem sunt (2) pupillares usurae, § 10.—Mas se ha de ver cuáles son los intereses
videndum est; et apparet, hanc esse formam usu- pupilares; y aparece que la norma de los intereses
rarum, ut eius quidem pecuniae, quam quis ja es esta, que del dinero que uno aplicó fi sus pro-
Usus SUOS convertit, legitimam usuram praestet. pios usos pague el interés legitimo. Pero también

(1) haber¡, Mal. () siut, H.



DIGESTO.—LIBRO XXVI: TITULO Yfl 253

Sed et sI negavit, apud se esse pecuuiiam, et Prae- si negó que en su poder hubiera dinero, y eh Pretor
tor pronuntiavit contra eum, legitimas solvere de- falló contra él, deberá pagar los legítimos, 6 si fué
bebit, vel si moram depositioni fecit, et Praetor moroso para el depósito, y el Pretor le impuso los
irrogavit ej legitimas. Sed et si, dum negat ah- legales. Pero también estará obligado á los legales,
quam quantitatem penes se esse, pupihlis ad oliera si, negando que en su poder hubiera alguna canti-
sua expedienda inlposuit necessitatem mutuam dad, impuso á los pupilos la necesidad de recibir
pecuniam legitimis usuris accipiendi, tenebitur in con los intereses legales dinero en mútuo para le-
legitimis; item si a debitoribus legitimas exegit. vantar sus propias cargas; y lo mismo, si de los deu-
Ex ceteris causis secundum morem provinciae dores cobré los legales. En los demás casos pagará,
praestabit usuras ant quincunces, aut trientes, conforme á la costumbre de la provincia, intereses
ant si quae aliae leviores in provincia frequen- ó del cinco, 6 del cuatro por ciento, ú otros meno-
tantur. res, si algunos son frecuentes en la provincia.
§ 11.—Usurae a tutoribus non statim exiguntur, § 11.—Lo intereses no se les exijen desde lue-
sed interiecto tempere ad exigendum et ad eolio- go á los tutores, sino habiendo mediado el espacio
candum duum mensium; idque ja indicio tutelae de dos meses para cobrar y para colocar el dinero;
servari solet. Quod spatium seu Iaxamentum tem- y esto es lo que se suele observar en el juicio de
poris tribu¡ non oportet lis, qui numos impuberum tutela. Cuyo espacio ó dilación de tiempo no debe
vel adole.sccntium in snos usus converterunt. concederse á los que aplicaron á sus propios usos
los dineros de tos impúberos ó de los adolescentes.
§ 12.—Si usuras exactas tutor vel curator usi- § 12.—Si el tutor ó el curador hubiere retenido
bus suis retinueiint, earum usuras agnoseere eos para sus propios usos los intereses percibidos, con-
oportet; sane enim parvi refert, utrum sortem pu- viene que pague intereses de los mismos; porque
pillarem, an usuras in usus snos converterint. poco importa que haya convertido en sus propios
usos, ó el capital del pupilo, ó los intereses.
§ 13.—Pecuuiae, quae in arca fait, etian he- § 13.—Del dinero que Iflibo en caja pagarán in-
redes curatoris (1) tamdiu usuras praestabunt, tereses también los herederos del curador, por tan-
quarndiu non interpellavenint, ut loco defuneti cu- to tiempo cuanto no hubieren reclamado que se
rator (2) constituatur. nombre curador en lugar del difunto.
§ 14.—Si tutor pro contutore cendemnetur, an § 14.—Si por su contutor fuese condenado un
etiam in usuras condemnandus sit, quaeritur. Et tutor, se pregunta si haya de ser condenado tam-
placet, at multis Rescriptis continetur, et Papinia- bién en los intereses. Y se halla establecido, como
nus libro duodecimo Quaestionum alt, etiam in en muchos Rescriptos se contiene, y dice Papinia-
lisuras eum condemnandum, si suspectum facere no en el libro duodécimo de sus Cuestiones, que ha
supersedit; et quidem eas demum usuras cogen- de ser condenado también en los intereses, si fué
dum praestare, quas etiam suae adininistrationis moroso en acusarlo de sospechoso; y ciertamente
cogitar (3). ha de ser obligado á pagar solamente aquellos in-
tereses á que también es obligado por razón de su
administración.
§ 15.—Sciendum est, tutorem et post officium § 15.—Se ha de saber, que el tutor, aún después
finitum usuras debere ja diem, quo tutelam re- de terminado su cargo, debe los intereses hasta el
stiti' it. día en que restituye la tutela.

8.17. H. 9. V.] IDEM libro XXIII. ad Edictum. 8. [7. H. 9. V.J EL MISMO', Comentarios al Edic-
—Si tutelae agat is, cuius tutela administrata est, to, libro XXIII.—Si ejercitara la acción de tutela
dieendum est, nonnunquam diem creditae peen- aquel cuya tutela fue administrada, se ha de de-
niae exspectandam, si forte tutor peuas credi- cir, que á veces se ha de esperar el vencimiento
derit pupilli nomine, quarum exige idarum d¡es del dinero prestado, si acaso el tutor hubiere pres-
nondum vemilt; sane, quod ad pecunias attinet, ita tado á nombre del pupilo dinero, cuyo día para
demuni venum est, si potnit et debult credere, exigirlo aún no ha llegado; á la verdad, en lo que
ceterum si non debet (4) credere, non exspe- al dinero atañe, es esto verdadero solamente si pu-
etabitur. do y debió prestarlo, pero si no debe prestarlo, no
se esperará.

9. [8. H. 10. V.1 IDBM libro XXXVI. ad Edi- 9 [8. H. jo. V.] EL MISMO; comentarios al
ctum. - Quoties tutor pecuni am pupihlarem foenoni Edicto, libro XXX VI.—Siempre que el tutor dá á
dat, stipulatio hoc ordine facienda est; stipulari interés dinero del pupilo, se ha de hacer la estipu-
enim debet aut pupillus, aul servus pupiHi. Quodsi lación en esta forma; porque debe estipular 6 el
neque pupillus cius actatis cnt, ut stipulari pos- pupilo, ó un esclavo del pupilo. Pero si ni el pupi-
sit, neque servum habebit, tune ipse tutor (5), lo fuere de tal edad, que pueda estipular, ni tuvie-
quive in eius potestate cnt; que casu lulianus sae- re esclavo, entonces, el mismo tutor, 6 el que estu-
pissime scripsit, utilem actionem pupillo dandam. viere bajo su potestad; en cuyo caso, escribió mu-
Sed et si absens sit papillas, oportere tutorem suo chisimas veces Juliano, se ha de dar al pupilo la
nomine stipulari, nequaquam ambigcndnm est. acción útil. Pero también si el pupilo estuviera au-
sente. de ningún modo se ha de dudar que el tutor
debe estipular en su propio nombre.
§ 1.—Si paterfamilias enin, pro que fideiussit, § 1.—Si un padre de familia le hubiere dado á
tutorem dederit filio sao, ofilcio tutoris convenit, su hijo por tutor á aquel por quien salió fiador,
itt, quuui dies pecuniae praetenierit, creditori de- conviene al cargo del tutor, que cuando hubiere

(1) Ha¡.,- curatc>ria otros en eZ nismo.


(2 tutor, otros en (4) debuii, Has.
(5) quas ex ua etlam adintrdstratlone coeretur, HM. (5) stlpnletur, inlerta ¿a V4g.

254 DIOESTO,—LIBRO XXV! TITULO VII

bitum solvat; et ideo eessante eo, si pupillus suae transcurrido el vencimiento del dinero, pague la
tutelae factus solverit ex causa fidelussoria, non deuda al acreedor; y por esto, al cesar él, si el pu-
solum mandati, sed etiam tutelae agere poterit; pilo, hecho duefio de su propia tutela, hubiere pa-
hoe enim el imputa.tur, cur pro Be non solverit. gado por causa de la fianza, podrá ejercitar no so-
Quodsi ¡u diem debitor fult lete tutor, qutbusdam lamente la acción de mandato, sino también la de
videtur, non venire ja tutelae iudicium, si modo tutela; pues se le imputa esto, por qué no pagó por
is dies post tutelam finitam supervenit. Quodsi si mismo. Mas Si este tutor fué un deudor á térmi-
dies adhuc durante tutela venit, putant omnimodo no, les parece fi algunos, que no se comprende la
devolvi in tutelae iudicium. Ego et hoc, et supe- deuda en la acción de la tutela, si aquel término
rius ita verum puto, si facultatibus labi tutor coa- llegó después de finida la tutela. Pero si llegó el
pit, ceterum si idoneus tutor fuit, nihil venire iii vencimiento durando todavía la tutela, opinan que
tutelac iudicio (1). Nec quisquam putet, rniilum de todos modos es comprendida en la acción de la
eftectum hoc habere; namque si quis dixerit, la tutela. Yo considero que esto y lo anterior es ver-
tutelae iudiciurn devolví, et privilegio locus est, dad de este modo, si el tutor comenzó A carecer de
et fideinesores tenebuntur, si rem salvam fore can- bienes, pero que si el tutor fué idóneo, no se com-
tum est. prende nada en la acción de la tutela. Y no crea
alguien, que esto no tenga efecto alguno; porque
si alguien dijere, que se comprende en la acción
de la tutele, hA lugar al privilegio, y estarán obli-
gados los fiadores, si se dió caución de que queda-
rían A salvo los bienes.
§ 2.—Item si temporal¡ actione fuit obligatus § 2.—Asimismo, si el tutor estuvo obligado por
tutor, dicenduin est, locum cese (2) tutelae indicio, acción temporal, se ha de decir, que há lugar fi la
ut perpetua actio sit. acción dala tutela, para que la acción sea pérpctna.
§ 3.—Et geucratiter, quod adversus aliuni prae- § 3.—Y en general, lo que por su pupilo debió
stare debuit pupilo ano, Id adversus se quoque hacer contra otro, debe hacerlo también contra
praestare debet, fortassis et plus; adversus ellos si mismo, y acaso más; porque contra los otros
enim experiri sine actione non potuit, adversus se no pudo proceder sin acción, y pudo contra si
potult. mismo.
§ 4.—Sed si sub usuris gravioribus patri pupilli § 4.—Pero si debió dinero al padre del pupilo
pecuniam debuit, quam sint pupilares, videndum con intereses mayores de lo que son los pupilares,
est, en el aliquid imputetur? Et si quidem solvit, se ha de ver si se le imputará alo.una cosa. Y si
nihil est, quod ej imputetur, potuit enim solvere, verdaderamente pagó, no hay naa que se le im-
nec onerare se LIsuriS; si vero non solvlt, usuras pute, porque pudo pagar, y no gravarse con los in-
c.ogendus est agnoscere, quas a se exigere debult. tereses; pero si no pagó, ha de ser obligado A pa-
gar los intereses, que debió cobrar de si mismo.
§ 5.—Sicut autem solvere tutor, quod debet, ita § 5.—Mas así como el tutor puede pagar lo que
et exigere, quod sibi debetur (3), potest, si credi- debe, as¡ también puede exigir lo que A él se le de-
ter fult patris pupilli; nam et sibi solvere potest, si be, si fué acreedor del padre del pupilo; porque
modo fuit pecunia, unde solvat, et si usuree fue- puede pagarse también A si mismo, si hubo dinero
runt graviores, qua.e ej debebantur, relevabitur con que se pague, y si fueren mayores los intere-
jis pupillus, quia tutor se potuit liberare, sicut ses que se le deblan, será relevado de ellos el pu-
allis quoque solvere et potuit, et debuit. pilo, porque el tutor pudo liberarse A si mismo, así
como pudo y debió pagar también A otros.
§ 6.—Nec utique necesse habet, si conveniatur, § 6.—Y no tiene ciertamente necesidad, si fue-
per iudicem solvere 4), idcircoque si mala causa ra demandado, de pagar por medio del juez, y por
pupillaris est, denuntlare (5) sibi verum debet. esto, si es mala la causa del pupilo, debe confesar la
Denique Imperator Antoninus eum paIre etiam verdad. Finalmente, el Emperador Antonino pro-
honoraria eos imputare pupillo prohibuit, si su- hibió, juntamente con su padre, que también le pu-
pervacaneam litem instituissent, quunr conveili- sieran en cuenta al pupilo los honorarios, si hubiesen
rentur a vero creditore; nec enim probibentur tu- promovido un litigio inútil, cuando fuesen deman-
tores bonam fidem agnoscere. dados por un acreedor verdadero; porque no se les
prohibe fi los tutores que reconozcan la buena fé.
§ 7.-14on tantum autem sibi solvere tutor, ve- § 7.—Mas no solo puede pagarse A si mismo el
ram etlam sibi creditam peeuniam seribere potest, tutor, sino que también puede anotar el dinero
UI Marcellus libro octavo Digestorum scripsit; se- que se le haya prestado, según escribió Marcelo
que mutua pecunia poterit obligare sibi mutuam en el libro octavo de su Digesto; y podrá obligar-
proscribendo (6). se por dinero dado en múluo, anotando el que se le
dió en mútuo.
§ 8.—Constat eum, qui ad augmentum datar, § 8.—Es sabido, que el que se nombra para el
utputa ad bona materna, quae postea accesserunt, aumento, por ejemplo, para los bienes maternos
val ad quid aliud augmentum, administrare bona que después correspondieron, ó para otro aumen-
prístina non solera. Si autem suspectum facere to cualquiera, no suele administrar los primitivos
priorem tutorem supersedit, val salle ab eo exige- bienes. Paro si omitió acusar de sospechoso al pri-
re, plectetur. mer tutor, ó exigirle fianza, será castigado.
§ 9.—Per contrarium autem, qui datus ecl sim- § 9.—Mas por el contrario, el que fué nombrado
pliciter tutor pupillo vol curator, si quid poslea simplemente tutor del pupilo, ó curador, si algún

(1) ¡udlcluin, Hai.


(2) (u, insarta Hal.
(5) a pupilo, i n serta HaL
(4) tueri enim debet caus&m puplili, si fusta eet neer- (5) denuntiarl, gal.
•a Hal. (6) praescrlbendo, HaL; perecribendo, conjeture Br.
DIGESTO.—LIBRO xxvi: TÍTULO VII

augmenti accefBerit, periculo tenetur, quamvis aumento hubiere correspondido después, se hace
soleat ad augmentum dan curator; qnae res non respons*ble fi la pérdida, aunque se suela dar cu-
facit, ut ipsa augmenta non pertineant ad curarn rador para el aumento; lo cual no hace que los mis-
pniorum (1), ad quos omnis utilitas pupilloruni de- mos aumentos no correspondan fi la curatela de
bet pertinere. Sive igitur datus est, communieatur los primeros, fi los cuales debe corresponder toda
perienlum cúrn prionibus, sive datus non est, ten e- utilidad de los pupilos. As¡, pues, si fué nombrado,
tur administrationis necessitate is, qui antea erat la responsabilidad se le hace común con los prime-
datus. ros, y si no fué nombrado, se obliga por la necesi-
dad de la administración el que antes habla sido
nombrado.
10. [9. H. 11. V.] IDEM Libro XLIX. ad Edi- 10. [O. E. 11. V.] EL MISMO; Comentarios al
ctum.—Generaliter, quotiescunque non fit nomine Edicto, Libro XLIX.—Y en general,siempre que
pupihi, quod qüivis paterfamilias idoneus facit, no se hace en nombre del pupilo lo que hace cual-
non videtur defendi; sive igitur solutionem, sive quier padre do familia idóneo, no se considera que
iudicium, sive stipulationem detrectat, defendi non se le defiende; así, pues, si desatiende un pago, 6
videtur. un juicio, ó una estipulación, no se considera que
se le defiende.
11. [10. H. 12. V.] IDEM libro XXXIII. ad Edi- 11. [10. H. 12. V.] EL MISMO; comentarios al
etum.— Circa pupillum, cuius tutor servas erat Edicto, Libro XXXIII.—Respecto ah pupilo, cuyo
pronuntiatus, Divas Pius rescripsit, in rebus, quas tutor habla sido declarado esclavo, respondió por
ex pecunia pupilhi servus comparar erat, dom mum rescripto el Divino Pío, que, en cuanto fi las cosas
non poase uti praerogativa deductionis; quod et in que el esclavo habla comprado con dinero del pu-
curatore observandum est. pilo, no podía usar su señor de la prerogativa de
la deducción; lo que se ha de observar también
respecto al curador.
12.[11. H 13. y.] PAULUS libro XXXVIII. ad 12. [11. H. 13. V.] PAULO; Comentarios al Edic-
Edictum.—Q'uum plures tutelam gerunt, nulhi eo- to, Libro XXXVIII.—Cuando muchos administran
runi in contutorem actio pupilli nomine datar. la tuJela, fi ninguno de ellos se le dá acción contra
el contutor fi nombre delpupilo.
§ 1.—Quac bona fide a tutore gesta sant, rata § 1.—Las cosas que de buena fé so hicieron por
habentur etiam ex Rescriptis Trafani et Hadriani; el tutor, se consideran válidas también en virtud
et ideo papillas rem a tutore legitime distractam de Rescriptos de Trajano y de Adriano; y por esto
vindicare non potest, nam et mutile est pupillis, si no puede reivindicar el pupilo una cosa legitima-
administratio eorum non servatur, nemine scihicet mente vendida por el tutor, porque también les es
emente; neo interest, tutor solvendo fuenit, nec inútil fi los pupilos que no se respete ha adminis-
ne, quum, si bona fide res gesta sit, servanda sit, tración de los mismos, pues nadie, fi Ja verdad, les
si mala fide, alienatio non valeat (2). compraría; y no importa que el tutor fuere, 6 no,
solvente, pues si la cosa se hubiera hecho de bue-
na fé, se habrá de respetar, y si de mala fé, no se-
rá válida la enajenación.
§ 2.—Nimium eat, licere tutor¡ respecta existi- § 2.—Es demasiado, que en consideracibnfi la es-
mationis pupilli erogare ex bonis eius, quod ex timación del pupilo le sea licito al tutor gastar de
suis non honestissime fuisset erogatu.rus. los bienes de aquel lo que muy honrosamente no
hubiese de haber gastado de los suyos propios.
§ 3.—Quum tutor non rebus duntaxat, sed etiam § 8.—Como quiera que el tutor se nombra no
moribus pupiUl praeponatur, inprimi.s mercedes solamente para los bienes, sino también para las
praeceptoribus, non quas mínimas potorit, sed pro costumbres del pupilo, fijará en primer lugar las
facultate patrimonii, pro dignitate natalium con- retribuciones para los preceptores, no las más pe-
stituet, alimenta servís libertisque, nonnunquam queñas que pudiere, sino con arreglo fi las facul-
etiam exteris (3), si hoc pupillo expediet, praesta- tades del patrimonio, y fi la dignidad del nacimien-
bit, solemnia manera parentibus cognatisque mit- to, prestará alimentos fi los esclavos y fi los liber-
tet; sed non dabit dotem sorori (4) alío patre na- tos, y fi veces también á extrailos, si esto convinie-
tas, otiamsi aliter ea nubere non potuit, nam etsi re al pupilo, y enviará los regalos de solemnidades
honeste, ex hiberalitate tamen fit, quae servanda fi los ascendientes y fi los cognados; pero no dará
arbitrio pupilli est. dote fi la hija nacida de otro padre, aunque de
otro modo no haya podido esta casarse, porque
aún cuando honestamente, se hace sin embargo
por liberalidad, la cual se ha reservar ah arbitrio
del pupilo.
§ 4.—Si tutor pecuuiam pupilarem credere non § 4.—Si el tutor no pudo dar fi préstamo el dine-
potuit, quod non erat, eni erederet, pupilo va- ro del pupilo, porque no habla fi quien se lo pres-
cabit. tase, estará ocioso fi cargo del pupilo.
13. [12. H. 14. V. ] GAIUS Libro XII. (5) ad 18. [12. H. 14. V.] GAYO; Comentarios al Edic-
Edictum provinciale.— Tutor secundum dignita- to provincial, libro 111.—El tutor debe apreciar,

(1) tuorum, inserta la Vuiij.


(s) HaL; nlet el Códice n.
(5) extranels, Ral.
4) Z.
uI.
insertan Hal la Vuig.

256 DIGEITO.-LIBR() Xlvi: TITULO VIL

tem facultatesque pupilli modum servorum aesti- según la dignidad yias facultades del pupilo, el nú-
mare debet, qui circa eum futuri sant. mero de esclavos que han de estar fi su servicio.
§ 1.-Non cst audiendus tutor, quum dicat, ideo § 1.-No ha de ser oído el tutor, cuando diga que
cessasse pupillarem pecuniam (1), quod idonea estuvo ocioso el dinero del pupilo porque no en-
nomina non inveniret, si arguatur, eo tempore contró empleo conveniente, si se prueba que en
suam pecuniam bene collocasse. aquel tiempo colocó bien su propio dinero.
§ 2.-la solvendis legatis et fideieom'nissis at § 2.-Al pagar los legados ylos fideicomisos, de-
tendere dobet tutor, no ciii non debitum solvat; be atender el tutor II. flO pagar 4 alguien el que no
nec nuptiale munus matri pupilhi, ve¡ sorori mit- se le deba; y fi no enviar 5. la madre de¡ pupilo, ó
tere. (2). Aliad est, si matri forte, aut sorori pu- fi su hermana, regalo nupcial. Otra cosa es, si el
pilli tutor ea, quae ad victum necesearia sant, tutor hubiere suministrado acaso fi la madre, ó fi
praestiterit quum semet ipsa sustinere non pos8it; ha hermana del pupilo, lo que es necesario para el
nam ratum Id habendum cst; ncc enini eadem cau- sustento, cuando ella no pudiera mantenerse por
sa est cine, quod in eam rem irnpeditur, et quod si misma; porque esto se ha de tener por válido;
munoris legatorumve nomine erogatur. pues no está en el mismo caso lo que se gasta en
esto, y lo que se gasta por razón de regalo, 6 de
legados.
14. [18. H. 15. y.] PMJrus libro VIII. Bre- 14. [18. H. 15. y.] PAur.o; Breves, libro VIII.
vium-Etiam contutoris factum imputatur colle- -También un hecho del contutor se] e imputa fi
gae, si potuit et debuit suspectuin facere; inter- su colega, si pudo 6 debió acusarlo de sospechoso;
dum et si debnit satis petere, nam 8i idoneus fi veces también si debió pedir fianza, porque si
subito lapsus est, nihil eollegae imputan potest. quien era idóneo quedó súbitamente sin bienes, na-
da puede imputarse fi su colega.

15. (14. H. 16. y.] IDEM libro H. &ntcnlia- 15. [14. H. 18. y.] EL MISMO; Sentencias, libro
rum.-Si tutor constitutus, quos invenerit debito- 11.-Si el que fué nombrado tutor no hubiere de-
res, non convenerit, nc por hoc miaus ¡done¡ effi- mandado fi los deudores que hubiere hallado, y
ciantur, vol intra sex primos menees pupillares por esto se hicieran menos abonados, 6 si dentro
pecunias non coilocaverit, ipse in debitam pecu- de los seis primeros meses no hubiere colocado el
niam ci la usuras cias pecunine, quani non foene- dinero del pupilo, él mismo es demandado por el
ravit, convenitur. dinero que se debla, y por los intereses del dinero,
que no presté fi interés.

16.[15. H. 17. V.] IDEM libro VI. ad Sabinum. 16. (15. H. 17. V.] EL MISMO; Comentarios á
-Qu.um quaeritur iudicio tutelae, qune nomina a Sabino, V1.-Preguntándose respecto fi la acción
tutore facta agnoscere pupillus debeat, Marce.11 as de tutela qué préstamos hechos por el tutor deba
putabat, si tutor penunlam pupilli mutuam dedis- reconocer el pupilo, opinaba Marcelo, que si el tu-
set, et suo nomine stipulatus esset posse die¡, no- tor hubiese dado en mútuo el dinero del pupilo, y
mina integra pupillo salva esse, deperdita et male hubiese estipulado en su propio nombre, podía de
contracta ad tutorem pertinere; sed venus se pu- circe, que los créditos íntegros le quedan fi salvo al
tare (8), posee tutorem eam conditionern adole- pupilo, y que los perdidos y los mal contratados
soenti deforre, ut id, quod gessisset tutor in con- pertenecen al tutor; pero que él creta más verda-
traheudis nominibus, aut ja totum agnosceret, aut dero, que podEn el tutor ponerle al adolescente esta
a loto rece.d.eret (4), ita ut peninde essct, nc si tu- condición, 6 que reconociera en su totalidad lo que
tor sibi negotium gessissct. Idem est, ci si puplili el tutor hubiese hecho al contratar los créditos, 6
nomine credidisset. que de todo ello se apartase, para que fuese lo mis-
mo que si el tutor hubiese hecho para si mismo el
negocio. Lo mismo es, también si hubiese prestado
en nombre del pupilo.
17.[16. H. 18. V.] POMPONIUS libro XVIL ad 17. [16. H. 18. V.] P0MP0NI0; Comentarios d
Sabinum.-Qui luesus cst ab co, qui ¡us iubendi Sabino, libro XVII.-Aquel fi quien se le mandó,
habet, tutelam gerere, si cessasset, ex quo iussus por quien tiene derecho de mandarle, que adminis-
est, indeninem pupihlum praestare debebil, non ex trase la tutela, si no lo hubiese hecho, deberá res-
que tutor cese eocpit. ponder de indemnidad al pupilo desde que se le
mandó, no desde que comenzó fi ser tutor.

18.[17. H. 19. V.] ItTMANUS libro XXI. Dige- 18. [17. H. 19. y,] JULIANO; Digesto, libro XXI.
storum.-Qui tutor negotia pupilli gessit, quamvis -El tutor que administró los negocios de un pu-
in nulla re auctor pupillo fucrit, quin tutelae in- pilo, aunque en ninguna cosa le hubiere prestado
dicio teneatur, dubitari non oportet; quid cuini al pupilo su autoridad, no debe dudarse que está
prohibet, ita patrimoniflm pupilli compositum es- obligado por la acción de la tutela; porque ¿qué ¡ni-
s0, ni nihil gerere neceese sit, in quo tutoris aucto- pide, que el patrimonio del pupilo esté compuesto
ritas iutcrponi debeal? de modo que no sea necesario hacer nada en que
deba interponerse la autoridad del tutor?
§ 1.-Ex duobue tutoribus, si eum altero. adam § 1.-De dos tutores, si se hubiere ejercitado ac-
fuerit, alter non ilberabitur. ción contra uno, el otro no quedará libre.

(1) collocari, inserte ¿a Vulg. (5) osee putarini (en lugar de se putero), Hal.
() dobet, adiciona 1fI1. (4) HaS.; agnoscere-recedere, el códice FI.

DIGESTO.-LIBRO XXVI: TÍTULO VII 257

19, [18. II. 20. Y.] ULPIANUS libro L (1) Re 19. [18. H. 20. V.] ULPIANO; Respuestas, li-
ponsorurn.-Actus sui rationem coneuratori () bro 1. -No ha de ser uno compelido á dar á su con-
redderc non esse compellenduro, sed nisi cum eo tutor cuenta de su propia administración, pelo si
administrationem communicet, ant si non ex fide no hiciese en común con él la administración, 6 si
euram gerat, suspectum postular¡ posse. no administrase eoii fidelidad la curatela, puede
ser acusado de sospechoso.

20. [19. H. 21. V.] Itne libro Y. de offlcio 20. 119. H. 21. Y.] EL MISMO; Del cargo de Pro-
Froconsulis.-Tutor vel enrator, cuins iniusta ap- cónsul, libro V.-El tutor ó el curador, cuya ape-
pellatio pronuntiata cnt, cuiusve excusatio rece- lación hubiere sido declarada injusta, ó cuya ex-
pta non sit, ex quo accedere administrationem de- cusa no haya sido admitida, estará obligado desde
buit, enit obligatus. que debió encargarse de la administración.

21. 120. H. 22. V.] MARCELLUS librosingular¡ 21. [20. H. 22. V.] MAXCELO; Respuestas, libro
Responsorum.-Lnehis Titius Cainm Seium fihium- único. -Lucio Ticio nombró en su testamento tu-
familias testamento filio suo tutorem dedit; Calus tor de su hijo t Cayo Seyo, hijo de familia; Cayo Se-
Seius sciente et consentiente patre tutelam admi- yo administré la tutela sabiéndolo y consintiéndo-
nistravit quacro, an defuncto Calo Seio actio tu- lo su padre; pregunto, ¿muerto Cayo Seyo, compe-
telae adversus patrem chis, et in quantum com-. terá contra su padre la acción de la tutela, y por
petat? Mareellus iespondit, secundum ca, quae cuánto? Marcelo respondió, que, según lo que se
proposita essent, actione de peculio, et de in rem habla expuesto, el padre estaba obligado por la ac-
verso patrcm teneri, nec multum vidri in hoc ción de peculio, y por la de lo que se convirtió en
casu facere patnis scicntiam et consensum ad obli- provecho de la cosa, y que no parece que en este
gandum eum in solidum, nisi forte contutore vel caso importen mucho el conocimiento y el consenti-
alio que vol ente eum facere saspectum, interces- miento del padre para obligarle solidariamente, si
sit, et quasi in se periculum recepit. acaso no intervino cuando el contuton ü otro cual-
quiera quena acusar á aquel de sospechoso, y en
cierto modo asumió para bl el riesgo.

22. [21. H. 23. Vj PAIJLUS libro III. ad Ecu- 22. [21. Y. 23. V.] PAULO; Comentarios al Edic-
ctum. - Tutor ad utilitateni pupilli et novare, et to, libro 111.-En utilidad del pupilo puede hacer
rem in iudichim deducere potest. Donationes an- novación el tutor, y llevar una cosa á juicio. Mas
tem ab co faetae pupillo non nocent. las donaciones hechas por él, no le perjudican al
pupilo.

23. 122. H. 24. V.] ULPIÁNuS libro IX. ad 23. [22. H. 24. V.] Urpiauo; Comentarios al
Edictum.-Vulgo observatur, nc tutor caveat, ra- Edicto, libro IX.-Ordinariamente se observa, que
tam rem pupillum habiturum, quia (3) rem in iu- el tutor no presta caución de que el pupilo ratifi-
dieium deduit. Quid tamen, si dubitetur, an tutor cará el negocio, porque lleva á juicio el negocio.
sit, vel an duret tutor, vel an gestus illi commis- ¿Pero qué se dirá, si se dudase si es tutor, 6 si per-
sus eh? Acqtrum est, adversarium non decipi. Idem maneciese siendo tutor, 6 si la administración se
.et in curatore est, ut lulianus scripsit. le hubiera encomendado á él? Es justo que el ad-
versario no sea engañado. Lo mismo es también
en cuanto al curador, como escribió Juliano.

24. 123. H. 25. V.] PAULUS libro IX. ad Edi- 24. [23. H. 25. V.] PAULO; Comentarios al Edic-
ctum.-Decreto Piactoris actor constitui periculo to, libro IX.-Por decreto del Pretor se suele nom-
tutoris solet, quotiesque (4) aut diffusa negotia brar un agente á riesgo del tutor, siempre que ó
sint, aut dignitas, ve¡ actas, ant valetudo tutoris los negocios estén esparcidos, ó lo requiera la dig-
id postulet; si tamen nondum fari pupilius potest, nidad, ó la edad, ó la salud del tutor; pero si el
ut precuratorem facere possit, aut absens sit, tunc pupilo no puede hablar todavia, para que pueda
actor necessario constituendus est. nombrar procurador, 6 si estuviera ausente, en es-
te caso se ha de nombrar por necesidad un agente.
§ 1.-Si duobus simul tutela gerenda permissa § 1.-Si por el ascendiente, 6 por los contutores,
est vel a parente, vel a contutoribus, ud a magi- ó por los magistrados, se permitió conjuntamente
stratibus, benigne accipiendum est, etiam un¡ dos que administrasen la tutela, se ha de entender
agero permissum quia duo simul agere non pos. por benignidad, que también se le permitió á uno
suiit. solo actuar, porque dos no pueden actuar al mis-
mo tiempo.

25. [24. H. 28. y.) ULPIANUS libro XIII. ad 25.'[24. H. 26. V.] ULPIANO; Comentarios al
Edicturn.-Si minoris (5) actum fuerit eum tutoni- Edicto, libro XIII. -Si con asistencia de los curado-
bus, assistentibus curatonibus, et pupillus ob hoc res se hubiere ejercitado acción contra los tutores
egerit cum curatoribus, et ci sint condemnati in por menos de lo debido, y por esto el pupilo ejerci-
id, quod sua iutererat, minoris tutores culpa eo- táre acción contra los curadores, y hubieran sido
mm condemnatos non esse, RU restitutio adversus condenados á su favor en lo'que le importaba que
tutores esset? Et Papinianne Responsorum (6) libro por culpa de ellos no hubieran sido condenados en
secundo ait, nihilominus posse restitui, et ideirco menos los tutores, ¿cesará la restitución contra los

(1) II., Ha. (1) quoties, HaZ.; quotiecnnque, la Vulg.


2) tutornm coi,tutori (en lugar de concur&tori), HaL (5) nomine, inserta in Vutg.
3) quum (en lugar de quin), la Vutg. (5) Quaestlonum, la Vulg.
TOMO TI -53

258 DIGESPO.-LIBRO xxvi: TITULO VII

curatores, si nondum iudicatum fccorunt, posse tutores? Y dice Papiniano en el libro segundo de
provocantes por exooptionem doli consequi, ut lis sus Respuestas, que sin embargo puede ser resti-
mandeutur adversus tutores actiones. Quid tarnen, tuido, y que por esto los euradores, si aun no cum-
si mm fecerunt iudicatum curatores? Proderit hoc plimentaron lo juzgado, pueden, apelando, conse-
tutor ibus, quoniam nihil minoi'i abest, qui do prao- guir por la excepción de dolo, que á ellos se les ce-
da magis, quam de damno .sollieitus est, nisi forte dan las acciones contra los tutores. ¿Pero qué di-
mandare actiones paratus Bit curatoribus. remos, si los curadores ejecutaron ya lo juzgado?
Que esto aprovechará á los tutores, porque nada
le falta al menor, el cual se preocupa más bien de
ganancia, que de daño, á no ser que acaso esté dis-
puesto á ceder sus acciones á los curadores.

26. [25. H. 27. V.] PAULUS libro XXIV. ad 28. [25. H. 27. V.] PAULO; Comentarios al
Edicturn.-(Cum) curatore et protutore (1) etiam Edicto, libro XXIV.-Aun durante la administra-
manente administraUono agi potest. ción se puede ejercitar acción contra el curador y
el protutor.

27. [28. H. 28 V.] IDuÍ libro VIL ad PLau- 27. [26. H. 28. V.] EL MISMO; Comentarios á
Lium.-Tutor, qui tutelam gerit, quantum ad pro- Plancio, libro VII.-El tutor, que administra la tu-
videntiam pupillarem dórnini toco haber! debet. tela, debo ser considerado en el lugar de dueño
en cuanto 4 proveer respecto al pupilo.

28. [27. H. 29. y.] MARCnLLTJS Libro VIIL 28. [27. H. 29. V.] MARCELO; Digesto, Libro
Digsstorum.-Tutor pro pupillo in iudicium voca- VIII.-El tutor llamado 4 juicio en lugar del pu-
tus solemniter cavit; si inter moras puer ad puber- pilo, dió caución solemnemente; si durante 1a8 di-
tatem pervenit non est cogendus accipere iti- laciones llegó el pupilo 4 la pubertad, no ha de ser
dieium. obligado 4 aceptar el juicio.
§ 1.-Tutor, qni post pubertatem pupilli ncgo- § 1.-El tutor, que después de la pubertad del
tiorum elus admillistratiorle abstiauit, usuras prao- pupilo se abstuvo de la administración de los ne-
stare non debet, ex quo obtulit pccuniam. Quia gocios de este, no debe pagar intereses desde que
etiam iustius mihi videtur, eim, por quern non ofreció el dinero. Antes bien, me parece más justo,
stetit, quominus conventus restitueret tutelam, ad que aquel en quien no consistió que, habiendo si-
praestatiouem usuraruni non compelí.- Ulpianus do demandado, no restituyese la tutela, no sea
notat: non sufficit obtulisse, nisi et deposuit obsi- compelido 4 la prestación de intereses.-.-Ulpiano
gnatam tuto in loco-, observa: no basta que lo haya ofrecido, si también
no lo deposité sellado en lugar seguro-,
29. [28. H. 30. y.] IDEM libro VIII. (2) Dige- 29. [28. H. 30. y.] EL mismo; Digesto, libro
storum.- maximeque lieredeni tutoris; nata por- VIII.-y singularmente, el heredero del tutor; por-
iuiquuni est, eLun, en! forte post vigiuti anuos, vel que es muy injusto, que aquel, 4 quien le ocurrió
amplius in mentein venit, tnlelam reposcere, atiam. la idea de pedir cuentas de la tutela acaso después
usuras postulare. de veinte años, ó más, reclame también intereses.
30. [29. H. 81. V.] mmi libro XXI. Digesto- 30. [29. H. 31. V.] EL MISMO; Digesto, libro
i'inu.-Tutoris praecipuum est officium, nc lude- XXI.-Es principal deber del tutor no dejar inde-
fensuta pupillum relinquat. fenso al pupilo.
31. [30. H. 32. V.] MODESTINIJS libro L Excu- 31. [30. H. 32. V.] MODESTINO; Excusas, libro
sationum (3) -tDivi Severus et Antoninus Augu- I.-<Los divinos Severo y Antonino, Augustos,
sU Sergio luliano, Forma, qua singuli tutores, 4 Sergio Juliauo. La disposición por la cual cada
prout quisque gessit tutelam, flOnnunquam in so- uno de los tutores está obligado, conforme cada cual
lidum tenontur, duntaxat intra pubertatis tempo- administré la tutela, 4 veces solidariamente, tiene
ra locurn habet, non etiam si post pubertatem ad- lugar solamente dentro del término de la puber-
ministraverint». tad, no también si después de la pubertad la hu-
bieren administrado.»
32. 131. H. 33. V.] IDEu libro VI, (4) Respon- 32. [31. EL 33. V.] EL susfo; Respuestas, li-
sorum. -(5) Sine herede tutor deccssit; quaero, bro VI.-Un tutor falleció sin heredero; pregunto,
an curator pupillo datus, quam noque inventaria, ¿el curador nombrado al pupilo, no exhibiéndose
neque aun instrumenta a fideiussore tutoris exhi- por el fiador del tutor ni los inventarios, ni los
beantur, possit eundeni fldeinssorem convenire ex otros documentos, podrá demandar en virtud de
stipulatioue, quanti pupilli interesl2 Modestinus la estipulación al mismo fiador, por cuanto intere-
respondit, in id, quod tutor conveniri potUlt, sa al pupilo? Modestino respondió, que por aque-
fideiussorem quoquo convenir¡ posse llo que pudo ser demandado el tutor puede ser de-
mandado también el fiador.
§ 1.-Modestinus respondit, damnum, si quod (G) § 1.-Respondió Modeatino, que sise origina al-
accidit co, quia cautiones soluti vectigalis iuven- gún perjuicio porque no se hayan encontrado los

(1) pro tutore, t1o2.


(1) 1., Hel. (5) 81, antepone la Vulg.
(3) VIL. xavEXc, Ha¿. (6) Según corrección del códice Fi., Br.; datum. i nterta
(4) 111.1 Hal, Teur. según la e»crtura orig inal.
DIOESTO.—LIBRO XXVI TITULO VII

tao non sunt, ad tutorem, cuius nulla culpa ad- recibos de un tributo pagado, no Le corresponde
missa proponitur, minime pertinere. en manera ninguna al tutor, de quien no se alega
culpa alguna cometida.
§ 2.—Modestinus respondit, tutorem eorum re- § 2—Modestino respondió, que el tutor debe dar
dituum nomine rationem pupillae (1) rcddere de- cuenta fi Ja pupila por razón de aquellas rentas,
bere, qui ex fundo bona fide percipi potuerunt. que de buena fé pudieron percibirse del fundo,
§ 3.—Item respondit, si minus a ser'ro tutor per- § 3.—El mismo respondió, que si el tutor perci-
cepit, quam bona fide ex fundo percipi potuit, ex bió de un esclavo menos de lo que de buena fé pu-
eo, de quo pupillae (2) sit obstrictus, quantum ex do percibirse de un fundo, de aquello, por lo que
peculio serviservari possit, eidem tutori proficero esté obligado fi favor de la pupila, debe aprove-
debere, scilicet si non perdituro servo administra- char al mismo tutor cuanto se pueda recuperar del
tionem credidit. peculio del esclavo, por supuesto, si no confié la
administración fi esclavo que lo habla de perder.
§ 4.—Interposito curatore. adolcscens fundum § 4.—Habiendo intervenido curador, un adoles-
Titio vendidit, postea agiita fraude in integruin cente vendió un fundo fi Ticio, y restituido por en-
restitutus in possessionem iiiduci iussas est; quae- tero después de reconocido el fraude, so mandó
ro, an, quum ex bac venditione melior factus non que fuese puesto en posesión; pregunto, ¿no ha-
sit (3), neque in rem suam quidqnam versum pro- biendo sido mejorado con esta venta, y no probán-
betur, pretium emtori restituere non debeat? Mo- dose que cosa alguna se convirtió en su propio
destinus respondit, pretium fundi ab adolescente provecho, acaso no deberá restituir el precio al
venundati, si rationibus eius non profuit, nec quid- comprador? Modestino respondió, que en vano re-
quam de eo (a) indicante de in integrum restitu- clamaba el comprador el precio del fundo vendido
tione statutum est, emtorem frustra postulare. por el adolescente, si no le aprovechó en sus inte-
reses. ni nada se determiné sobre esto por el que
juzga en la restitución por entero.
§ 5..—Item respondit, sumtibus voluptatis causa 5.—Respondió el mismo, que el adolescente no
ab emtore factis adolescentem onerandum non ha de ser gravado con los gastos hechos por el com-
esse, qui tamen ab eodem aedificio ita auferri pos- prador por causa de recreo, pero que se le debe
sunt, ut in facie prístina, id est, quae fult ante permitir al comprador que quite los objetos que se
venditionem (4), aedificium esse possit, emtori pueden quitar del mismo edificio de suerte que el
auferre perinitti oportere. edifeio pueda quedar con su primitivo aspecto,
esto es, con el que tuvo antes de la venta.
§ 6.—Lucius Titius coberes et curator sororis § 6.—Lucio Ticio, coheredero con su hermana y
suae, quum esset ex civitate, in qua usitatum erat, curador de ella, siendo de una ciudad en la que
ipsos dominos praediorum, non conductores oncra era costumbre que los mismos duchos de los pre-
annonarum et contribntionum ternporalium (5) dios, no los arrendatarios., pagasen las cargas de
sustinere, morem hune et consnetudinem semper las annonas y de las contribuciones temporales,
observatam secutus, et ipse pro communi et indi- habiendo seguido este uso y la costumbre siempre
vidua hereditate annonas praeatitit; qunero, an in observada, pagó también él las annonas por la he-
rationibus dandis opponi curatori possit, quia non rencia común y por la suya particular; pregunto,
recte pro parte sororis tales impensas fecerat? Mo- ¿al rendir las cuentas, se le podrá hacer oposición
destinus respondit, in (6) id demum curatorem al curador, porque no habla hecho bien tales gas-
adultae reputare ex causa, de qua quaeritn, pos- tos por la parte de su hermana? Modestino respon-
se, quod ipsa, si rem suam administraret, erogare dió, que por la causa de que se trata el curador de
compeileretur. la adulta solamente podía ponerle en cuenta lo que
ella misma seria compelida fi pagar, si administra-
se sus propios bienes-
§ 7.—Tutores duo post venditionem pupillarium § 7.—Dos tutores, después de hecha la venta de
rerum factam pecuniam inter se diviserant, post los bienes pupilares, se hablan dividido entre si el
quam divisionem alter eorurn lu exiliuni datus (7) dinero, y después de esta división uno de ellos fué
est durante tutela; quacrebatur, e.0 actore consti- condenado fi destierro durante la tutela, se pre-
tuto contutor cius partem pupillaris pecuniae pe- guntaba, ¿habiendo sido nombrado un agente, po-
tere ab eo poterit? Modestinus respondit: si hoc drá el contutor de aquel pedirle fi este la parte del
quaeritur, e.0 contutore (8) relegato contutor chis dinero del pupilo? Modestino respondió: si se pre-
tutelae actionem exercere possit, non posse, re- gunta esto, si habiendo sido relegado un contutor
epondi. podia el contutor del mismo ejercitar la acción de
tutela, respondí, que no pocha.

38.132. H. 84. V.] CALLISTRATTJS (9) libro 1V. 88. 132. H. 34. y.) CALISTRATO; De las Ju-
de Cogniionibus. - A tutoribus et curatoribus pu- risdicciones, Libro IV.—A los tutores y fi los cura-
piliorum eadem diigentia exigencia est circa ad- dores de los pupilos se les ha de exigir en la admi-
ministrationem rerum pupillariuin, quam paterfa- nistración de los bienes pupilares la misma diligen-
millas rebus suis ex bona fide praebere debet. cia que un padre de familia debe poner de buena
fé en sus propias cosas.
§ 1.—Officiuin tutorum curatoribus constitutis § 1.—El cargo de los tutores termina nombra
finem accipit, ideoque omnia negotia, quae mita dos los curadores, y por esto, corresponden fi la fi-

(1) pupillo, Ha¡.


(2) pupillo, la Vulg. (6) la, omítela Hl.
(8) HaL; est, el códice FI. (7) actue, Fiat,
(4) Id est—venditlonem, orafteta HaZ. (8) eum tutore, Ha¡.
(5) HaZ.; temporarlum, el códice Fi. (9) PiiuIuS, Ha¡.

260 DIGESTO.-LIBRO xxvi: TITULO TU

sunt, ad fidem ettratornm pertinent; idque etiam delidad de los curadores todos los negocios que se
Divus Marcus eum filio suo (Jornmodo rescripsit. comenzaron; y esto respondió por rescripto también
el Divino Marco juntamente con su hijo Cómodo.
§ 2.-Heredibus quoque pupiliorum electio § 2.-También á los herederos de Tos pupilos les
dein adversus tutores, in (1) quo potissimuni Con- Compete contra los tutores la misma elección, que
sistere velint, competit, quae ipsis, quorum tutela 4 aquellos cuya tutela haya sido administrada, pa-
adrninistLata .sit. ra demandar al que preferentemente quieran.
§ 3.-Priucipalibus Constitutionibus declaratur, § 3.-Declárase en las Constituciones de los PnIn-
sumtuurn, qui bona fide in tutelarn, non qui la cipes, que se suele tener cuenta de los gastos que
ipsos tutores fiunt, ratio haber¡ solet, nisi ab co, de buena fé se hacen para la tutela, no de los que
qui CUII1 dat, certum solatium ci eonstituturn est. para los mismos tutores, si por el que lo nombra
no se le fijó 4 él cierta retribución.
34. [32. H. 35. V.] Iuriris (2) AQUILIA libro 34. [38. II. 35. y.] JULIO AQUJLk respondió
Eesponsorum reRpondit. - Ad iustruendam diii- en el libro de sus Respuestas. -Para instruir la di-
gentiam iudicaatis, et pupillorurn utilitatem ad- ligencia del juzgador, y para reconocer la utilidad
mittendam (3) servos quoque eorum interrogan de los pupilos, se puede interrogar también 4 los
I)OSSC. esclavos de los mismos.
35. [84. 11. 86. V.] PAPINLUWS libro II. Quae- 85. [84. II. 38. V.] PAPINIANO; Cuestiones, li-
stionvrn.-Tutor sive curator nomina, quae juste bro 11.-El tutor 6 ci curador esta ciertamente
putat non esse idorica, a priore tutore vel curato- obligado 4 admitir del anterior tutor ó curador los
re suscipere quidem cogitur, non tarnen exactio- créditos que justamente cree que no son abonados,
nem periculo suo facere. pero no hace 4 su propio riesgo su exacción.
36. 135. 1 .H. 37. V.] IDEM libro III. Quaestio- 36. [35. H. 37. V.] EL MISMO; Cuestiones, li-
nunL-Íntcr tutores divisa tutela est; aequitas, bro 111.-fina tutela fué dividida entre los tuto-
quae nierum ius compensationis inducit, proptee res; la equidad, que induce al mero derecho de
officium et personani agentis tutoris non difler- compensación, no se difiere por razón del cargo y
tur, nam divisto tutelae, quae non iuris, sed iuris- de la persona del tutor que ejercita acción, porque
dietiouis est, nlodum administrationi (4) facit, et la división de la tutela, que no es de derecho, sino
intcr ipsos locum habet, neo experini eum pupillo propia de la jurisdicción, determina modo para la
volentibus obstare debet. administración, y tiene lugar entre ellos mismos, y
no debe obstar 4 los que quieran reclamar contra
el pupilo.
87. [36. E. 38. y.] IDnii libro XI. Quaestio- 37. [86. H. 38. y.] EL MISMO; Cuestiones, Li-
num.- Tutorem, qui tutelam genit, Sabinus et bro XI.-Opinaron Sabino y Cassio, que el tutor,
Cascius, prout gerit, in singulas res per (5) tempo- que administra la tutela, se obliga, 4 medida que
ra, velut ex pluribus causis obligarí putaverunt. administra, por cada cosa conforme al tiempo, co-
mo por muchas causas.
§ 1.- Secundurn quam seutentjam (6) servus § 1.-Según cuya opinión, el esclavo institor de
institor clominicae mereis, vel praepositus debitis mercanclas de su señor, ó encargado de cobrar dé-
exigeudis, si liber factus in eoclem actu perseve- bitos, si hecho libre continuase en el mismo cargo,
ret, quarnvis tempore servitutis obligan non po- aunque durante su esclavitud no haya podido obli-
tucrit, praeteriti temporis nomine actione negotio- garse, no será demandado inútilmente por razón del
mm gestorum non inutiliter convenietur, earum tiempo pasado con la acción de gestiónde negocios,
scilieet relum, quae eonnexam rationem cum his, por supuesto, por aquellas cosas que tuvieron re-
quac postea gesta suftt, habucrunt; sic enim et tu- lación conexa con las que después se hicieron; por-
telae iudieium earum quoque rerum causa tencre que así se estableció también que obligara la ac-
placuit, quae post pubertatein administrantur, si ción de tutela aún por causa de aquellas cosas que
posterior actos priori cohaereat, neque divisu se administran después de la pubertad, si el acto
propriam. rationem habet. posterior estuviera unido 4 otro anterior, y divi-
dido no tiene propia razón.
§ 2.-Inde descendit quaestio, quae vulgo circa § 2.-De aquí dimana la cuestión, que frecuente-
fihiumfamilias tractata est, qui tutor testamento mente se ha discutido respecto al hijo de familia,
datus, post tutelam gestam emancipatus in eodeni que, nombrado tutor por testamento, y emancipa-
officio perseveravit; et secunduni Sabini et Casgii do después de haber administrado la tutela, conti-
sententiam eveniet, it de co quidem, quod post nuó en el mismo cargo; y según la opinión de Sa.
emancipationem gestum est, in solidum convenir¡ bino y de Caes jo sucederá, que, 4 la verdad, podrá
possit, de praeterito autem, sive peculium non sit ser demandado solidariamente por lo que se hizo
ademturn, sive ademtum sit, in Id, quod facere después de la emancipación, mas en cuanto 4 lo
possit. Quodsi supenionis temporis nomine patrem pasado, por lo que pueda pagar, ya si no se le qui
de peculio pupillus convenire niaherit - aunas tó el peculio, ya si se le hubiera quitado. Pero si
enim utilis, ex que tutela agi posee eoepit, Compu- en cuanto al tiempo anterior hubiere preferido el
tabitur-, no capiatur pater inducta totius tem- pupilo demandar al padre respecto al peculio,-

(1) curn, iIol.


(2) Taur. 8egIuCorrec.ión del ediUce FI.; Iullatit,s, la ,- () administratioriis, Hal.
criara original, Br. (5) et, Ha¡.; vel, ¿a Vuiq.
(5) adinittenduin, H&. (41) sicut, inserta Hal.

DIGESTO.—LIBRO XXYI TITULO VII 26

pons causa, tempus, quo fihiusfamilias tutelam pues se computará el ao útil desde que se comen-
gessit, comprehendendum erit. zó á poder ejercitar Ja acción de tutela—, para que
el padre no sea perjudicado comprendida Ja causa
de todo el tiempo, se habrá de comprender el tiem-
po en que el hijo de familia administró la tutela.

38. [37. H. 39. V. Inurs libro XII. Quaesio- 88. [37. H. 39. y,] EL MISMO; Cuestiones, li-
num.—Si plures tutelam non administraverint, et bro XIL—Si siendo muchos no hubieren adminis-
omnes solvendo sint, utrum, quia nuilae partes trado la tutela, y todos fueran solventes, ¿habrá
administrationis inveniuntur, electioiii locus erit acaso lugar á la elección, porque no se halla fin-
an ut eiusdem peduniae debitores excip ere debe- gana repartición de Ja administración, ó como déu-
bunt pericuil soeietatem? Quod niagis ratio sundet. dores de una misma cantidad deberán oponer co-
mo excepción la asociación para Ja responsabili-
dad? Esto es lo que más bien aconseja Ja razón.
§ 1.—Si quídam ex bis ¡done¡ non sint, onera- § 1.—Si algunos de ellos no fueran idóneos, sin
buntur sine dubio ceteri; nec inique, quum singu- duda serán gravados los demás; y no injustamen-
lorum contumacia pupihlo damnum in solidum te, puesto que la contumacia de cada uno causó
dedenit. solidariamente el dañe al pupilo.
§ 2.—Unde quaerendum cst, an actiones pupil- § 2.—Por lo cual se ha de preguntar, ¿acaso de-
ms ci (1), qui solus convenitur, in alterum pro berá el pupilo cederle sus acciones, por supuesto
parte scilicet praestare debeat? Sed, quum propria por la parte contra el otro, al que es demandado
cuiusque contumacia puniatur, qua fronte potenit solo? Pero castigdndose la propia contumacia de
hoc desiderani? cada uno, ¿con qué traza se podrá pretender esto?

39. 138. E. 40. y.] IDEM libro V. Respouso- 39. [38. H 40. V.] EL MISMO; Respuestas Li-
rum.—rutores, qui post finem tute1ae per errorem bro V.—Los tutores, que después del término de
officii (2) durantes rerum administrationem reti- la tutela retuvieron la admistración de los bienes
nuerunt, nominum paternorum periculurn, quae continuando por error en su cargo, no habrán de
post pubertatem adolescentis idonea fuerunt, prae- ser obligados á responder del riesgo de créditos
etare cogendi non erunt, qunin actionem inferre paternos, que fueron cobraderos después de la pu-
non potuerunt. bertad del adolescente, puesto que no pudieron in-
tentar acción.
§ 1.—Curator a patre testamento datus impube- § 1.—Un curador nombrado por un padre en su
ríe negotiis se per errorem iminiscuit; postea a testamento se inmiscuyó por error en los negocios
Praetore tutoribus allis datis periculum futuri del impúbero; habiéndose nombrado después otros
temporis ile, qui postea nihil gessit, non prae- tutores por el Pretor, aquel, que posteriormente
stabit. no administré nada, no responderá del riesgo del
tiempo futuro.
§ 2.—Qui se negotiis impuberis non iure tutor § 2.—El que nombrado según la voluntad del pa-
datus secundum patrie voluntatcm immiscuit, er- dre tutor, no con arreglo A derecho, se inmiscuyó
rore comperto tutorem a Praetore constituí con- en los negocios del impúbero, descubierto el error,
sultius petet, nc forte, si rem coeptam deseruerit, pedirá con mejor acuerdo que por el Pretor se
fraudis vel culpae causa condemnetur. Non ídem nombre un tutor, no sea acaso que si abandonare
servatur, si quis nitro negotium alienum gesserit, el negocio comenzado, sea condenado por causa
quurn satis abundeque sufficiat, vel ja una specie de fraude ó de culpa. No se observa lo mismo, si
per amici laborem domino consuli. alguno hubiere administrado voluntariamente un
negocio ajeno, puesto que es más que suficiente
que, aunque en un solo asunto, se mire por los inte-
reses del dueño mediante ci trabajo de un amigo.
§ 3.—Heres institutus, qui non habnit substia- § 3.—Un heredero instituido, que no tuvo susti-
tum, pniiisquam hereditatem adiret, quam impu- tuto, falleció antes que adiese Ja herencia, que de-
beri restituere debult, vita decessit; quum. heredi- bió restituir al impúbero; hallándose la herencia
tas in Italia esset, seriptus autem herce in provin- en Italia, pero habiendo fallecido en una provincia
cia vita deeessisset, tutores provincialium rerum el heredero instituido, juzgué que los tutores de
culpae nomine condemnandos existiman, si cau- los bienes de la provincia habían de ser condena-
sam testamenti non ignorantes utihitatem impube- dos por razón de culpa, si no ignorando la causa
rts deseruernnt; nam hereditatis la provincia fidei- del testamento abandonaron la utilidad del impú-
commisso restituto causam quidem iuris expediri bero, porque habiendo sido restituido en la provin-
potnisse, rerum autem administrationem ad cos cia el fideicomiso de la herencia, se pudo ciertamen-
recidere debuisse, qui tutelam in Italia suscepis- te llevar d término la causa del derecho, pero la
sent. administración de los bienes debió recaer en aque-
llos que en Italia se hubiesen encargado de la tutela.
§ 4.—Adversus tutorem, qui pupilhim heredita- § 4.—Contra el tutor, que abstuvo al pupilo de
te patrie abstinuit, actionem denegari non oportet la herencia de su padre, no se le debe denegar ac-
creditori, qui cum ipso tutore contraxit, quamvis ción al acreedor, que contraté con el mismo tutor,
tutor pecuniam in rem impubenis verteret aunque el tutor invirtiese el dinero en cosa del
impúbero.
§ 5.—Curatores adolescentis mutui periculi gra- § 5.—Los curadores de un menor se dieron red-
tia cautionem invieem sibi praebuerunt, et in eam procam ente caución por causa de la nnitua respon-

(1) el, omiteln Ral. (5) in officb, ¡ial. Vulg



262 DIGESTO.—LIBRO XXVI: TITULO VII

rem pignora dederunt; quurn offleio deposito sol- sabilldad, y se dieron prendas para este objeto; ha-
vendo fuissent, irritam eautionern cese factam, cC biendo sido solventes al cesar en su cargo, fué evi-
pignoris vineulum solutum, apparuit. dente que se anuló la caución, y que se disolvió el
vinculo de Ja prenda.
§ 6.—Tutor datus adversus ipsam creationem § 6.—El tutor nombrado apeló contra su mismo
provocavit; herce eius postea victus praeteriti nombramiento; vencido después su heredero, res-
temporis periculum praestabit, quia non videtur ponderá del riesgo del tiempo pasado, porque no
levis culpa, contra iuris auctoritatem mandatum se considera culpa leve no aceptar contra la auto-
tutelas officium detrectare. ridad del derecho el cargo de la tutela, que se le
encomendó.
§ 7.—Rerum provincialium tutores in urbe cau- § 7.—Los tutores de bienes en una provincia,
sas (1) appellationis impuberuni agentes, rerum que sostienen en Roma las causas de apelación de
ICalicarum curatores ut inipuberibus constituan- los impúberos, deben llamar á. su cargo fi los cura-
tur, ad otficium suum revocare debent, alioquin si dores de los bienes de Italia, para que se constitu-
prius ja pro vinciarn redierint, dolum aut culpam yan responsables fi favor de los pupilos, pues de
eorurn la ea quoque parte recte iudex conveniet. otra suerte, si antes hubieren vuelto fi la provin-
cia, con razón reconocerá el juez también en este
particular el dolo ó la culpa de los mismos.
§ 8.—Patruug testamento fratris filio tutor da- § 8.—Un ti o paterno, nombrado por testamento
tus, quum in Italia dornicilium haberet, tara Itali- tutor del hijo de su hermano, teniendo su domici-
carum rerum, quam provincialium admimstratto- lio en Italia, se encargó de la administración, tan-
nem suscepit, atque ita pecuuiam ex venditionibus to de los bienes de Italia, como de los de una pro-
Romae refectam in provinciam traiecit, et ¡u ka- vincia, y llevó así fi la provincia el dinero reunido
lendariurn pupilli convertit; tutor in locum cine en Roma por causa de ventas, y lo invirtió en las
Romae substitutus administrationem pecunias, cuentas de caja del pupilo; el tutor substituido en
quae non pertinet ad tutelam suam, suscipere non Roma en lugar del mismo no está obligado fi to-
cogitur. mar fi su cargo la administración de un dinero que
no pertenece fi su propia tutela.
§ 9.—Curatoree testamento vel tutores inutiliter § 9.—Curadores ó tutores inútilmente dados en
dati, neque decreto Praetoris confirmati negotia testamento, y no confirmados por decreto del Pre-
gesserunt; vice mutua periculum praestare cogun- tor, administraron los negocios; están obligados fi
tur, quuni officium sponte citra iuris adniiuiculum responderse mútuamente del riesgo, porque volun-
inIverint, et qui fait idoneus, decretum Practoris tariamente aceptaron su cargo sin la formalidad
curatores ve! tutores constituentis implorare de- de derecho, y porque el que fuá idóneo debió im-
buerit. plorar el decreto del Pretor que nombra los cura-
dores ó los tutores.
§ 10.—Tutoribus idoneis diem functis vice mu- § 10.—Muertos los tutores abonados, no recae en
tua pericu!um ad heredes eorum non redundat, sus herederos mútuamente el riesgo, que no tuvo
quod non hsbuit Ioeum oficio tutelas manente. lugar durante el cargo de la tutela.
§ 11.—Tu eum, qui tutelam gerere nolait, post § 11.—Se estableció que se dé la acción útil de
ceteros, qui gesserunt, actionem utilem tutelas tutela contra el que no quiso administrar la tutela,
dan placuit. Quod tamen ex tutela non pervenit después que contra los demás que la administra-
ad sos, qui se negotiis misouerunt, sed communi ron. Mas lo que por razón de la tutela no fuá fi po-
negligentia perfil, citra substitutionis ordinem der de los que se inmiscuyeron en los negocios,
aequaliter omniurn periculum epectat. pero que pereció por negligencia común, afecta fi
la responsabilidad de todos igualmente sin órden
de substitución.
§ 12.—Tutores pubere pupillo constituto litem § 12.—Los' tutores, hecho púbero un pupilo, lle-
appellatiouis inchoatam ¡usen Consulum ob noti- varon fi término por su conocimiento del negocio
tiam reí perfeeeruut; quum iudicatum persequi el litigio de apelación incoado por mandato de los
non potuerunt, periculo culpas non subiiciuntur. Cónsules; no habiendo podido perseguir la ejecu-
ción de lo juzgado, no están sujetos fi responsabi-
lidad de culpa.
§ 13.—Ab eo, qui restitutionis auxilio non iuva- § 13.—Por el que no está favorecido con el be-
tur, quaestio culpae tutoruni conventione remitti neficio de la restitución puede remitirse por con-
potest; nec donatum, sed transactum videtur. venio la investigación de la culpa de los tutores;
y no se considera que se hizo donación, sino que
se transigió.
§ 14.—Negligentiae tutorum (2) periculo nomi- § 14.—Estando fi cargo de la negligencia de los
num, quae pater usuris maioribus feeit, adscri- tutores el quebranto de créditos que el padre cons-
pto (3), pupilla quidem actionem kalendarii pras- tituyó con mayores intereses, está ciertamente
SIaL-e cogitur, exactas autem usuras tutelas tem- obligada la pupila fi ceder la acción de su libro de
pore citra ullam compensationem retinel. caja, pero retiene sin ninguna compensación los
intereses cobrados durante el tiempo de la tutela.
§ 15.—Adolescens tutonibus conventis, a quibus § 15.—El adolescente, habiendo demandado fi los
totiim servari non potuit, adversus curatores, qui tutores, de quienes no se pudo obtener la totalidad,
tutelam ad se negligentia non transtuterunt, inte- conserva Integra su acción contra los curadores,
gram actionem retinct; neque enim tutelas indicio que por negligencia nose transfirieron ási mismos la

(1) causa, HaZ,


(2) videlur negligentia tutorum. Periculo, HaZ. (3) adscripta, La Vtdg.
DIGESTO.—LIBRO xxvi:

TITULO Vn 263

consumtuin (1) videtur, quod alterius officii que- tutela; porque no se considera extinguida por la
relam habuit. acción de tutela la que produjo la querella por el
otro cargo.
§ 16,—Tutor, qui tutoris idoneum heredem con- § 16.—El tutor, que no quiso demandar en nom-
venire pupilli nomine noluit, damni vicarius sub- bre del pupilo al heredero abonado de otro tutor,
etituitur, ut is, qui non idoneum tutelae tempore es sustituido como responsable del perjuicio, lo
suspectuin facere supersedit. mismo que el que dejó de acusar de sospechoso al
que no era idóneo al tiempo de la tutela
§ 17.—Tutelae iudicium ideo differri non opor- § 17.—No conviene que se difiera el juicio de la
tet, quod fratris et coheredis impberis idem tute- tutela, porque uno mismo soporte la tutela del her-
1am sustineat. mano y del coheredero del impúbero.
§ 18.—Quod de peculio servi actris, quem ado- § 18.—Lo que uno retuvo, ó pudo retener, del
lescens, postqum res suas administrare coepit, peculio de un esclavo, agente, á quien el adoles-
inanumisit, et retinuit, ant retinere potuit, in ra- cente manumitió después que comenzó á adminis-
tione reddenda curatori per iudicem accepto fe- trar sus propios bienes, se le dará por recibido por
retur. medio del juez al curador al rendirse las cuentas.
40. (89. H. 41. y.] IDEM libro VI. Responso- 40. [39. H. 41. V.] EL MISMO; Respuestas, li-
rum.— Iinpuberi filio centurio euratorem dedit; bro VL—Un centurión dió curador á un hijo impú-
decreto Praetoris non secuto si nihil curator datus bero; no habiéndose seguido decreto del Pretor, si
administret, periculo contumaclae vel negligen- el curador nombrado no administrase nada, no es-
tiae non adstringetur, nam privilegium militum tará sujeto á la responsabilidad de contumacia 6
ad alienam iniuriam porrigi non oportet; neo in negligencia, porque el privilegio de los militares
alije cii'Ca supremam voluntatem imperitiae venia no debe extenderse á causar injusticia á otro; y en
datur, quam in bonis militum, fui vero tutela in- cuanto á la última voluntad, no se dá venia á la
re patriae poteetatis, non militiae praemio man- impericia en otras cosas sino respecto á los bienes
datur. do los militares, y la tutela de un hijo se encomien-
da por derecho de patria potestad, y no por pri-
vilegio de la milicia.

41.[40. H. 42. V.] IDEM libro VIL Responso- 41. [40. E. 42. V.] EL MISMO; Respuestas, li-
rum.— Qui plures tutores habuit, nnum, qui sol- bro VII.— Uno, que tuvo muchos tutores, prohibió
vendo non (uit, rationem actus sui vetuit reddere; que otro que no era solvente rindiese cuentas de su
quoniam eius liberatio, quod ex tutela percepit, administración; puesto que no le fué legada la libe-
ant dolo contraxit, non est relicta, contutores, qui ración de lo que percibió delatutela, ó contrató con
suspectum facere negiexerunt, ex culpa recto con- dolo, con razón son demandados por su culpa los
veniuntur, tutor enim legatarius ex culpa, quae contutores, que descuidaron de acusarlo de sospe-
testamento remissa est, non tenetur. choso, porque el tutor legatario no está obligado
por la culpa que le fué remitida en el testamento.

42. [41. H. 43. y.] Irsií,i libro 1. Deflnitio- 42. [41. H. 48. V.] EL MISMO; Definiciones, li-
nuni.—Ex pluribus tutoribus tu solidum ununi tu- bro 1.—De muchos tutores, el juez condenó por el
torem mdcx condemnavit; in rem suam iudicatus todo á un solo tutor; el condenado no tendrá como
procurator datus privilegium pupilli non habebit, procurador nombrado para su propia causa el privi-
quod nec heredi pupilli datur; non enim causae, legio del pupilo, el cual no se dá Di al heredero del
sed personae succurritur, quae meruit praecipuum pupilo; porque no se auxilia á la causa, sino á la
favoreni. persona que mereció este especial favor.

43. [42. H. 44. V.] PAULUS libro VII. Quae- 43. [42. H. 44. V.] PAULO; Cuestiones, libro VIL
slionurn.—Qnum post mortem pupilli desinit esse —Cuando después de la muerte del pupilo deja de
nomen idoneuni, tutor periculo eximitur. ser cobrable un crédito, el tutor está exento de
responsabilidad.
§ 1.—Qui quum esset fratris su¡ llIiae curator, § 1.—Uno, siendo curador de la hija de su her-
quadringenta dotis nomine manto eius se datu- mano, prometió que, á titulo de dote, darla cua
mm promisit; quaero, an succurrendum sit ei, trocientos á su marido; pregunto, si se le habrá de
quum postea acre alieno emergente supra vires auxiliar, si, apareciendo después una deuda, la
patrimonii eme des promisea sit, quoniam in in- dote hubiera sido prometida con exceso sobre 1a
strumento ita seriptum sit: diJe patrune et cura- facultades de su patrimonio, porque en el instru-
tor stipnlanti spopondit». Movet quaestionem, quod mento se haya escrito así: 'él lo prometió, como
non ut de suo doteni daret, sed quum crederet ra- tio paterno y curador, al estipulante.» Promueve la
tionem pupillarem sufficere, promisit. Praeterea cuestión, que no diese la dote como de lo suyo, sino
et illud hie potest tractari, nt, si sciens curator que la prometió, creyendo que era suficiente el
non sufficere, promiserit, ve] donasee videatur, caudal de la pupila. Además, también se puede
ve] qnoniam dolo fecit, non iii succurratur; re- discutir aquí esto, que no se le auxilie, si el cura-
spondí, curatos quum officium suma egressus dor la hubiere prometido sabiendo que no era su-
eponte se obIigaverit, non puto el a Praetore sub- ficiente, 6 si pareciera que hizo donación, ó porque
venir¡ debere, non magis, quam si creditori puel- obró con dolo malo; respondl, que habiéndose obli-
me (2) pecuniam se daturum spopondisset; sed is, gado espontáneamente el curador, excediéndose
de quo tractamus, si non donandi animo, sed no- de su cargo, no creo que se le deba auxiliar por el

( 3 ) conu1ttun, ma. (2) pupffle, Hal.



264 DIGESTO—LIBRO XXVI-. TÍTULO VII

gotii gerendi causa dotem prornisit, habet mulle- Pretor, no de otra suerte, que si hubiese prometido
rein obligatam; et poterit die¡, etiam maneiite ma- que di darla el dinero al acreedor de la doncella;
trimonio eam tener¡, quia habet dotem, sicut in pero que este, de que tratamos, si prometió la dote,
coIIaiorie bonorum dicitur, vel certe post dior- no con ánimo de hacer donación, sino por razón
tium, sive exacta sit dos, sive maneat nomen quia de gestionar el asunto, tiene obligada á la mujer;
potest efficere, ut el accepto feratur. Quodel mu- y podrá decirse, que aun durante el matrimonio
lier suuni curatorem adimplere Id (1), quod supra está ella obligada, porque tiene la dote, corno se
vires patrimonii eius in dotem dare promisit, non dice en la colación de los bienes, ó ciertamente
queat, curatorem quidem in hoc, quod superfluurn después del divorcio, ya si hubiera sido cobrada La
est, per exceptionem relevan, niulier (2) vero eau- dote, ya si subsista el crédito, porque puede hacer
tionem in maritum exponcre debet; quodsi quan- que se le haga el pago. Pero si la mujer no tuviera
doque locupletior constante matrimonio facta fue- posibilidad de que su curador cumpla Lo que con
nt, dotisreliquuni manto servat (3). exceso sobre los recursos del patrimonio de ella
prometió dar en dote, el curador es ciertamente
relevado, por medio de excepción, de lo que es el
excesu, pero la mujer debo dar caución á favor del
marido; pero si algún din se hubiere hecho más
rica durante el matrimonio, reserva para el marido
lo restante de la dote.

44. [43. H. 45. V.] IDEM libro IIIL Quaestio- 44. 43. H. 45 1'.] Er, mismo-, Cuestiones, li-
num.—Qui nominíbus a curatonibus prioribus sus- bro XIII.—Los que, habiendo recibido de los ante-
ceptis, sive tutoribus, nomina agnoverunt, peri- riores curadores, ó tutores, unos créditos, aproba-
culum la se transferunt. ron estos créditos, asumen sobre sí la responsa-
bilidad.
§ 1.—Sed si pupillus post pubertatem rationibus § 1.—Pero si el pupilo, después de la pubertad,
a tutore acceptis reliquationern elus secutus usu- recibidas del tutor las cuentas, habiendo reconoci-
ras acceptaverit, privilegiurn suum non amittit in do los atrasos de éste, hubiere aceptado los intere-
bonis tutoris venditis; Praetor enim pnivilegium ses, no pierde su privilegio sobre los bienes vendi-
ej servare debet, dos del tutor; porque el Pretor le debe conservar
el privilegio.
45. [44. H. 46. V.] Inmr libro XIV. Quaestio- 45. [44. H. 46. y.] En MISMO; Cuestiones, Li-
num.—Si pupillus alterum ex tutoribus post pu- bro XIV.—Si después de la pubertad hubiese libe-
bertatem (4) liberasset, improbe alterum ihius no- rado el pupilo á uno de los tutores, sin probidad
mine conabitur interpellare. Idernque dicemus in intentará reclamar á otro por el motivo de aquél.
duobus magistratibus collegis, quorum alterum Y lo mismo diremos respecto á dos magistrados
Respttblica convenit. Sed hace in magistratibus colegas, á uno de los que lo demandó la República.
tractavi (5), quasi duo re¡ eiusdern debiti essent Pero dije esto do los magistrados, como si ambos
omnimodo; quod non ita est, nam si uterque ido fuesen deudores absolutamente de la misma deuda;
neus est, electio loeum non habet. ¡e autem, qui lo que no es así, porque si ambos son abonados, no
tempero ilberatas est, non ci similis est, qui nihil tiene lugar la elección. Mas el que quedó libre por
habet, sed ei, qui satisfccit, habet enim, quod ob- eltiempo, no es semejante al que no tiene nada,
iiciat petitori. sino al que satisfizo, porque tiene cosa que oponer
al demandante.
46. [45. H. 47. y.] Iaie libro IX. Responso- 46. [45. E. 47. V.] En MISMO; Respuestas, li-
rum.—Lucius Titius carator Cali Seii tempore ca- bro IX.—Lucio Ticio, curador de Cayo Seyo, du-
rae fuiidum Cornelianum locavit Sempronio, qui rante Ja curatela dió en arrendamiento el fundo
Sempronius reliqun traxit; pupillus aetate probata Corneliano á Sempronio, el cual Sempi-onio quedó
eundein quondam colonum Semprouium fecit pro- debiendo atrasos; el pupilo, cumplida su edad, hizo
euratorem; quaero, an ex co, quod file ut procu- su procurador al mismo Sempronio, en otro tiempo
rator egit, omne debituni adolescene agnovisse colono suyo; pregunto, ¿porque este haya obrado
videatur, eoque nomine curatorem suum liberas- como procurador suyo, se entenderá que el adoles-
set? Paulas respondit, non ex eo, quod adultus cente condonó toda la deuda, y que por tal motivo
eum, qui praedia cius coluit, proeuratorem habere dejó libre á su procurador? Paulo respondió, que
volult, debitum, quod ex conductione reliquatus no porque el adulto quiso tener como procurador al
est, agnovisse eum videri. que cultivó sus predios, se entiende que dI condoné
lo que quedé de atrasos en el arrendamiento.
§ 1.—Sernpnonii, qui ex pollicitatione debitor § 1.—La República poseyó por mandato del Pre-
patrixe suae e.xtiterat, bona Respublica iussu Prae- sidente los bienes de Sempronio, que en virtud de
sidis possedit, quoruin bollorum magistratus Rei- promesa era deudor de su patria, para cuyos bie-
publicae tres cui-atores constituerunt, qui apud nes nombraron los magistrados do la República
Graecos 11E)cd [curatores-] (6) vocantur, qui tres curadores, que los griegos llaman tisX-cai,
postea inter se sine consensu Reipublicae admini- [cuidadores], los cuales se dividieron después en-
strationem bonorum Sempronii diviserunt; ex qui- tre si sin el consentimiento de la República la ad-
bus quidarn quum reliqua traherent, ¡done¡ in ipso ministración de los bienes de Sempronio; quedando

(1) ee, 1101. (5) qntdam tractaiit (en lugar Jc traciavi), ¡Ial.
(2) mulierein—exponere deburc fi
() solvai, ¡(al. (5) .Xi, otros ea ¡ial.; ixbtxo liC po7to, o
(4) &uctoritate curatoris, inserte ¡Ial. Xt.l otros es Br.
DIGESTO.—LIBRO XXVI: TÍTULO VII -1 265
tempore administrationis esse desierunt (1); postea con atrasos ario de ellos, dejó de ser solvente du-
pupillus heres Sernpronii, qui abstentus erat, ab rante el mismo tiempo de la administración; des-
Imperatore iinpetravit, ut bona paterna ci resti- pués, el pupilo heredero de Sempronio, que se ha-
tuerentur; quacro, an ex bonis eorum, qui ¡done¡ bla abstenido de la herencia, impetró del Empera-
sunt, indemnitati papi111 prospici debeat, quum dor que se le restituyesen los bienes de su padre;
indjviduum his offlcium curae a magistratibus pregunto, ¿deberá atenderse ó la indemnidad del
iniuneturn sit? Paulus respondit, si pripillo in ea- pupilo con los bienes de los que son solventes,
ratores bonoruni actiones decerni plaeuerit, pro puesto que por los magistrados se les encomendé
eius portione, qui idoneus non Bit, magistratus indiviso el caigo de la curatela? Paulo respondió,
conveniri oportere; alia enim causa est tutorum, que si pareciere bien que se le concediesen al pu-
alia eoruin, qui Reipublieae negotia administrant, pilo acciones contra los curadores de los bienes,
procedía que los magistrados fuesen demandados
por la porción del que no fuese solvente; porque
una es la causa de los tutores, y otra la de los que
administran los negocios de la República.
§ 2.—Tutorem, qui pecuni am pupillarem, quam- § 2.—No se considera que el tutor, que prestó fi
vis suo nomine foeneravit, non videri contra Con- interés, aunque en su propio nombre, dinero del
stitutiones fecisse, quae prohibent, peenniam pu- pupilo, obró Contra las Constituciones, que prohi-
pillareni in usas suos convertere. ben invertir en usos propios el dinero del pupilo.
§ 3.—Quaesitum est, an cias pecuniae qua tu- § 3.—Se preguntó, ¿de aquel dinero, de que se
tor usus est, post finitam quoque tutelam in diem utilizó el tutor, deberá pagar los mismos intereses
iudicii accepti eastlein usuras praestare debeat? aún después de acabada la tutela hasta el din en
Paulas responclit, finita adininistratione eas usu- que fué aceptado el juicio? Paulo respondió, que,
ras debere computan, quae in tutelae iudicio com- acabada la administración, deben computarse los
piitantur. intereses que se computan en la acción de. tutela.
§ 4.—Paulus respondit, piopter ea, quae post 4—Paulo respondió, que el fiador, que dió
pubertatem nulla necessitate cogeute, sed ex ro- caución de que quedarían fi salvo los bienes, no se
luntate sua tutor administravit, fideiussorem, qui obliga por aquellas cosas que después de la puber-
sairam rem fore cavit, non teneni. tad administré el tutor no por alguna necesidad
apremiante, sino por su propia voluntad.
§ 5. —Tutelne indicio tutor conventus edidit II- § fi.—Un tutor demandado por la acción de tu-
brum rationuin, et secuiidum wni condemnatus tela presentó el libro de cuentas, y, condenado
solvit; postea (quum) a debitoribus paternis, quo- con arreglo fi este, pagó; después, queriendo el pu-
rum nomina libro rationum non inerant, exigere pilo cobrar de los deudores de su padre, cuyos cré-
veliet pupillus (2), et prolatae sant ab lis apochae ditos no estaban inscritos en el libro de cuentas, y
tutonis, quaesiturn est, utrum adversas tutorem, habiéndose presentado por aquellos fipocas del tu-
an adversas itebitores actio ci competat? Paulas tor, se preguntó, ¿le competerá acción contra el tu-
respondit, si tempore administrandae tutelae tuto- tor, ó contra los deudores? Paulo respondió, que
ri tutelam gerenti debitores solvissent, liberatos si en el tiempo de la administración de la tutela
eos ipso iure a papillo; sed si cum tutore actum hubiesen pagado los deudores al tutor que admi-
esset, posse eundem adolescentein propter eam nistraba la tutela, de dei-echo quedaron ellos libres
eausam tutelae expeniri, et adversus exceptionern del pupilo; pero que si se hubiese ejercitado acción
re¡ iudicatae doli mali uti replicatione. contra el tutor, podía el mismo adolescente ejerci-
tar por esta causa la acción de tutela, y servirse
de la réplica de dolo malo contra la excepción de
cosa juzgada.
§ 6.—Quum testamento duo tutores dati essent § 6.—Habiéndose dado en testamento dos tuto-
pupillo, et alter ex bis vita defunetus fuisset, ja res fi un pupilo, y habiendo fallecido uno de ellos,
locum cias potente matre ex Praesidis provinciae á petición de la madre se nombró en virtud de
praecepto a magistratibus alias (3) tutor datus est, mandato del Presidente de la provincia otro tutor
a quo magistratus satis exegerunt rem salvam por los magistrados, al cual le exigieron los ma-
fore; tutor testamento datas postea datum suspe- gistrados caución de que quedarían fi salvo los bie-
ctum fecit; qizacsitum est, in quantum teneatur? nes; el tutor nombrado en el testamento acusé de
Paulas respondit, tutorem testamento datum pro sospechoso al que después fué nombrado; se pre-
ea parte convenir¡ oportere, pro qua parte admi- guntó, ¿por cuánto estará obligado? Paulo respon-
uistravit, pro contutoriS autem portioiie pnilis ces dió, que el tutor nombrado en el testamento debi a
convenir¡ debere, qui pro co se obligaverunt, vel ser demandado por aquella parte qu administré,
magistratus, qui eum dederunt; tune si solidum pero que por la porción del contutor doblan ser
pupillus consequi non potuenit, de officio contuto- demandados primeramente los que por él se obli-
ns quaerendum, da suspectum facere debue.rit, garon, ó los magistrados que lo nombraron; y que
praesertilu quum suspectum quoque enni posta- en este caso, si el pupilo no hubiere podido conse-
lasse dicatur; alias quidem, quum magistratus guir la totalidad, se ha de examinar respecto al
plures tutores dant, non prius ad eos reverti pu- cargo del contutor, si haya debido acusarle de sos-
pillas potest, quam omnes tutores excnssati (4) pechoso, principalmente diciéndose que también
fuenint. la proposito, quum unus a niagistratibus él le acusó de sospechoso; pues de otro modo, cuan-
datas proponeretur, non est visum, pnius collegam do los magistrados nombran muchos tutores, el pu-
conveniendum, qui et suspectuni fecit, cf testa- pilo no puede dirigirse contra ellos antes que se haya
(1) Estas trcIsea, ex qui bus quidani—esse desierun, que es- portione, qui idoueus non sil, que solo uno de los tres se hizo
tán en plural, deben, 5 nuestrojuicio, leerse en singular, por- insolvente, hemos ajustado 5 esta interpretación lo traducción,
que de otra suerte no tendría sentido el fragmento,pues, siendo bien que sin alterar el Itrio ¿atino.—Y. del 7
tres los curadores 5 que as refiere, no ea posible que mas de uno (2) decein, inserto Hal,.
se hiciera insolvente, y snos ds uno continuara siendo solvente. Y h) a]lus. omitelo, Hal.
como al final se indica claramente con a, palabras pro ein (4) Taur.; excusati, el códice Fi.; exonasl, Hal.
Tomo 11-54
DIGESTO.—LIBRO XVI TÍTULO VI

mento datas est, periudeque habendos singulos, hecho excusión respecto 4 todos los tutores. En el
ac si (1) ¡u partes dimidias tutores dati essent. caso propuesto, como se dice que uno solo fud nom-
brado por los magistrados, no pareció convenien-
te que hubiera de ser demandado antes el colega
que hizo la acusación de sospechoso y fué nombra-
do en el testamento, y ha de ser considerado cada
uno lo mismo que si hubiesen sido nombrados tu-
tores por medias partes.
§ 1.— Tutoribus concessum est, a debitoribus § 7. --Se les concedió 4 los tutores, que cobrasen
pupihi pecuniam exigere, ut ipso jure liberentur, el dinero de los deudores del pupilo, para que de
non etiam donare, ve¡ etiarn deminuendi causa derecho queden libres, pero no también hacer do-
cum jis transigere; et ideo eum, qui minus tutor¡ nación, ó aún transigir con ellos para hacer una
solvjt, a pupillo in reliqu.um conveniri posse. disminución; y por esto, el que pagó menos al tu-
tor puede ser demandado para lo restante por el
pupilo.
47. [40. N. 48. V.] SCAEVOLA libro II. Rs- 47. [46. H. 48. Vj SovoLA; Respuestas, li-
sponsorum.—Titium et Maevium tutores quis de- bro 11.—Uno nombró 4 Ticio y Mevio como tuto-
diL, et cavit: BotXoitm xal paxa), idvn (2) ylvs- res, y dispuso: «Quiero y ruego, que todo se haga
¡.€& -CtC MaJl(oi eXqoii ion yvb.t, tcd Uxa coi, consejo de mi hermano Mevio, y que sea nulo
as-coa ó '#óvov icupov Acuo, [Velo et rogo omnia lo que sin dI se hiciere»; solo Ticio cobró de los deu-
fieri eum Naevii fratri me¡ consitio, et quod .sine dores; ¿habrán quedado libres? Respondí, que si 4
so fiet, irnitum sitj Titius solus a debitoribus Movía le hubiese dado también la administración,
exegit; an liberati esscnt? Respondí, si et admi- no se habría pagado bien.
nistrationem Maevio dedisset, non recto solutum.
§ 1.—Quantum autem (3) filio meo diurnum § t.—»Pero Marina y Januaria estimarán cuán-
sufficiat, Marina (4) et tanuaria aestimabuut»; to baste ah día para mi hijo»; pregunto, ¿deberán
quacro, an contenti esse debeant tutores arbitrio conformarse los tutores con el arbitrio de mujeres?
mulierum? Respondí, sumtum boni viri arbitrio Respondí, que el gasto se ha de hacer 4 arbitrio
faciendum. de hombre bueno.
§ 2.—Tutores dati ad res [tabeas instrumenta § 2.—Los tutores nombrados para los bienes de
Romae reperierunt debitorum provincialium, uL Italia encontraron en Roma instrumentos de deu-
pecunia Romae, aut ubicunque petitum tuerit, sol - dores de provincias, para que el dinero se pague
vatur; quaero, quum neque debitores in Italia en Roma, ó donde quiera que hubiere sido pedido;
essent, neque eorum praedia, an hace exactio ad pregunto, ¿no estando en Italia los deudores, ni
Italicae re¡ tutores pertineat? Respondí, si provin- sus predios, corresponderá este cobro 4 los tutores
cialis contractus esset, non pertinere, respicere de los bienes de Italia? Respondí, que si eh contra-
tamen ad officium eorum, no instrumentorum to hubiese sido hecho en una provincia, no les co-
ignorantia contractas eos, ad quos administratio rrespondia, pero que incumbía al cargo de los mis-
pertineret, lateret. mos que la ignorancia de los instrumentos no ocul-
tase los contratos á aquellos 4 quienes les pertene-
ciera la administración.
§ 3.—A matre datus testamento tutor, quurn § 3. - El tutor nombrado por la madre en su tes-
putaret, se tutorem esee, distraxit bona materna tamento, creyendo que era tutor, enajenó los bie-
et paterna pupiliorum, eL decessit non solvendo; nes maternos y paternos de los pupilos, y falleció
quacritur, un pupillus res possit vindicare? Re- insolvente; se pregunta, ¿podría el pupilo reivin-
apondi, M manent res pupilli, vindican ab eo dicar los bienes? Respondí, que si existen los bie-
posee. nes del pupilo, pueden ser reivindicados por di.
§ 4.—Praefectiis legioiiis ita testamento cavit: § 4.—El Prefecto de una legión dispuso as¡ en
«volo, nt siL ¡u arbitrio tutorum fui me¡, si volue- su testamento: «quiero, que esté al arbitrio de lo
rint, huius summae uncias inferre asurarum no- tutores de mi hijo pagar, si quisieren, por razón
mine ita, no nuini dispargantur»; quacro, si ap- de intereses el doce por cielito de esta suma, para
paruerit pecunia foenerata a tutoribus, indicio que de este modo no se disperse el dinero»; pre-
tutelae uncias (5) usuras, an vero cas, quas stipu- gunto, ¿si apareciere que. el dinero fud prestado 4
lati sunt, praestare debeant? Respondí: si secun- Interés por los tutores, deberán pagar por la ac-
dum voluntatcm defuucti elegissent usurarum ción de tutela los intereses del doce por ciento, ó
praestatiouem, neque pupihli nomine in foenus de. los que estipularon? Respondt: si conforme 4 la
dissent., id praestatar, quod testator voluisset. voluntad del difunto hubiesen preferido el pago de
intereses, y en nombre del pupilo no hubiesen da-
do 4 interés el dinero, se pagan los que el testador
haya querido.
• § 5—Lueius Titius mutuarn pecuniam a tutore § 5.—Lucio Ticio recibió del tutor dinero en mú-
aecepit, et rem hereditariarn piguori eLdedit; post tuo, y le dió en prenda una cosa de ha herencia;
triennium iam puheribus bis, quorum tutela admi- después de tres aflos, hechos ya púberes aquellos
nistrata est, lleco bona defuncti adiudicata sunt, cuya tutela fué administrada, se le adjudicaron al
quia mot-tem cine heres non est ultus; quae.ritur, fisco los bienes del difunto, porque el heredero no
an id nomen pupillus recusare possit? Respondí, vengó su muerte; se pregunta, ¿podría el pupilo
secundum ea, quae proponuntur, id nomen ad recusar este crédito? Respondí, que según lo que
onus tutorum non pertinere. se propone, este crédito no pertenece al cargo de
i) lo test».me,ilo, iuscrta. Hi.
los tutores.
(5) Hal.; v'in, el Códice Fi, (4) Mariau, ial.
(3) autem, osreía Bat. 5) uniate, ó uiiciarias, coi.je.u,'a Br.

DIGESTO.-LIBRO XXVI: TITULO Vil 267

§ 6.-Altero ex duobus fratribus sociis bonorum § 6.-HabIendo fallecido uno de dos hermanos
et negotiationis defuncto, herede filio, patruus tu- que eran consocios en los bienes y en una nego-
tor venditis omnibus communis negotiationis mer- ciación, dejando por heredero á su hijo, su tto pa-
cibus et sibi redemtis negotium suo nomine exer- terno y tutor, vendidas todas las mercancías de la
cuit; quaesituni est ntrum coinpendirnn negotii, negociación común y habiéndolas comprado para
an usuras pecunae praestare debeat? Respondí, si, explotó el negocio en su propio nombre; se pre-
secundurn ea., quae proponuntur, pupillo usnram, guntó, ¿deberá pagar las ganancias del negocio, ó
non compendium praestandum. los intereses del dinero? Respondí, que según lo
que se propone, al pupilo se le han de pagar Los
intereses, no las ganancias.
§ 7.-Tutor rerum Italiearurn conventi.s a cre- § 7.-Demandado el tutor de los bienes de Italia
tutore provinciali, ubi rem pupillus habuit, solvit; por un acreedor de provincia, pagó donde el pupilo
quaesitum est, an id tutelae indicio reputali po- tuvo la cosa; se preguntó, ¿se puede computar esto
test? Respondí, nihil propon¡, cur non possit. en la acción de tutela? Respondí, que nada se pro-
pone para que no se pueda.

48. [7. H. 49. y.] HERMOGENIANIrO libro L 48. [47. H. 49. Y.] HFKMOGENZANO; Epítome
jurie Epitornarum (1).- Inter bonorum ventrisque del Derecho, libro 1.-Hay gran diferencia entre el
curatorem, et inter euratorem furiosi, itemque curador de los bienes y del vientre, y el curador
prodigi pupillive magna est differentia, quippe del furioso, así como del pródigo ó del pupilo, por-
quum illis quiclem plane (2) reriim administratio, que 5 estos ciertamente se les encomienda la ad-
duobus autem superioribus sola custodia, et re- ministración de los bienes, poro 5 los dos primeros
rum, quae deteriores futurae sunt, venditio eom- solamente la custodia, y la venta de los bienes que
inittitur. se han de deteriorar.

49. 148. H. 50. Y.] PAULIJS libro IL Seníen- 49. [48. H. 50, V.] PAULO; Sentencias, librolL
tiarum.-Ob foenus pupillaris peduniae por con- -Por razón de los intereses de dinero del pupilo
tumaeiam non exercitum, aut fundorum omissam no cobrados por contumacia, ú por causa de la
comparationem tutor, si non ad damnum resar- compra de fundos que no se hizo, será castigado
clendum idoneus est, extra ordinem c.orcebitur. en la vía extraordinaria el tutor, si no es abonado
papa resarcir el daño.

50, [49. H. 51. V.] HERMOGENIANUS libro II, 50. [49. H. 51. y.] HERMOGENiANO; Estipuiacio-
iuris Epitornarurn. (3).- Si res pupillaris incursu nec, Libro VI.-Si los bienes del pupilo perecieran
latronum pereat, vel argentarius, cui tutor pecu- por acometida de ladrones, 6 si el banquero, fi quien
niam dedit, quum fuisset celeberrimus, solidum el tutor dió el dinero, porque fuese reputadisimo,
reddere non possit, nihil eo nomine tutor praestare no pudiera devolver la totalidad, nada es obligado
cogitur. fi pagar el tutor por este motivo.

51. [50. H. 52. y.] VENULE1US libro VI. Sti- 51, [50. H. 52. y.] VENULEYO; Estipulacio-
pu2ationum.-Si duo pluresve tutores tutelam ad- nes, libro VI.-Si dos ó más tutores administrasen
rninistrent, in fideiussorem quidern in solidum por la tutela, por razón de cualquiera de ellos se ejecu-
quemlibet eorum comuiittitur stipnlatio; at si mier ta ciertamente por el todo contra el fiador la esti-
008 divisa sit tutela regionibus, quod plerumque pulación; mas si entre ellos se hubiera dividido por
fit, et alma urbica negotia, alius peregrina admi- regiones la miela, como se hace las más de las Ve-
nistrai'et, tune ex substantia eniusque re¡ aut ces, y uno administrase los negocios de la ciudad,
eommitti contra fideiussorem stipulationem, ant y otro los de fuera, en este caso, en conformidad
non committi dicemus. Nam hect omnes tutores A la naturaleza de cada negocio diremos que se
smi, et tutelam gerant, tamen quurn quis de ea ejecuta, 6 no se ejecuta, contra el fiador la estipu-
re, quae extra suam regionem erit, experiri vel lación. Porque aunque todos sean tutores, y ad-
ad iudicium vocari coeperit, perinde non commit- ministren la tutela, sin embargo, cuando alguno
titur stipulatio, atque si ci administratio tutelae comenzare fi demandar, 6 fi ser citado fi juicio, por
permissa non esset; quantum enim facit in totum cosa que estuviere fuera de su región, no se ojeen-
denegata, tant'imdem valet, si in ea re, de qua ta la estipulación, de igual suerte que si fi él no se
agitur, denegata sit. le hubiese permitido la administración de la tute-
la; porque cuanto efecto produce denegada en su
totalidad, otro tanto produce si hubiera sido dene
gada respecto fi la cosa de que se trata.

52. [51. E. 53. y.] NBRATUJS libro 1. Re8pon- 52. [51. H. 58. y,] NERACI0; Respuestas, Li-
sorum (4).-Curator pro minore non tantum do- bro 1.-El curador debe dar por la menor no sola-
tem daro debet, sed etiam impendia, quae ad nu- mente la dote, sino también los gastos que se han
pilas facienda sant. de hacer para las nupcias.

58. [52. H. 54. V.] PAiJLUS libro IL (5) De- 58. [52. H. 54. V.J PAULO; Decretos, libro JI.
creiorum.-Aemilius Dexter magistratus sui tem- -Emilio Dextro, habiendo nombrado tutores en el
pore datis tutoribas eessavei-at in exigenda satisda- tiempo de su magistratura, dejó de exigirles fian-
tione; deindea (6) quibusdam excnsatis a sequenti- za; después, habiendo sido excusados algunos, fué

(1) IV. lurio ¿itvto1ulW, HaZ. (4) III. membranarnm, ¡Ial.


(5) plena, la Vutg. (5) III., HaZ.
(5) Véase la noca 1. (6) a, es comidorada palabra euprflua.

268 fllG$PO.—LIflR() XXVI: TITULO VH

bus magistratibus Dexter tutor assurntus fuerat; nombrado tutor Dextro por los magistrados su-
Creatu8 conveniebatur in solidiirn duplici ratio- cesores suyos; el nombrado era demandado por la
uc, (1) quod, quurn magistratas esset et tutores totalidad por dos razones, porque siendo magistra-
dedisset, satisdationern non exegieset; ex diverso do y habiendo nombrado los tutores, no les exi-
dictum est, hect satis exactum non esset, tarnen gió fianza; por el contrario se dijo, que aunque no
in diem tutelae finitae idonees fuisse tutores, ne- se hubiese exigido fianza, los tutores fueron, sin
que cessationern curatorurn obesse tutoribus debe- embargo, solventes hasta el dia en que feneció la
re; pronuntiavit (2), si in diem finitac tutelac tutela, y que la omisión de los curadores no debla
idonci perrnansissent tutores, hect (8) watis non perjudicar á los tutores; declaró, que si los tutores
esset exactum, curatorum esse periculum, si mi- hubiesen permanecido siendo solventes hasta el día
llus, tutoruni et magistratuuui, hoc est (4 ), tune de extinguida la tutela, aunque no se hubiese exi-
esse periculurn eius, qui suspectum non fecisset, gido fianza, la responsabilidad era de los curado-
aut Satis non exegisset, quurn finita tutela non in- res, y que si no, de los tutores y de los magistra-
ven.iretur idoneus fuisse, dos, esto es, que en este caso la responsabilidad
era del que no lo hubiese acusado de sospechoso, ó
no hubiese exigido la fianza, cuando finida la tu-
tela no se hallase que fuera solvente.
54. [53. B. 55. IT,] TRypnoNnus libro II. (1) 54. [53. H. 55. V.] TRIF0NIN0; Disputas, li-
Di.puationum.—Non existimo maximis usuris sub- bro 11.—No creo que haya de sujetarse al pago de
iiciendum eum, qui a contutoribus suis mutisani los mayores intereses al que de sus contutores re-
pecuniarn pupilli aecepit, et Cavit, CertaSque usu- cibió en mútuo dinero del pupilo, y dió caución, y
ras prornisit, quas et al¡¡ debitores pupilo depen- prometió determinados intereses, que también otros
dunt, quia hlc sibi non eonsumsit, nec claus. iicc deudores pagan al pupilo, porque este no lo con-
quasi sua pecunia licenter abutitur, et ilisi his sumió para si, ni usa de él abusivamente en secre-
lisuris a contutore rnutuuui ci dttretur, ahiunde to, ni como de dinero propio, y si no se le diese por
accepisset. Et multum refert, palani aperteque do- su contutor el préstamo con estos intereses, lo ha-
bitorem se, itt extraueum el quernlibet faceret pu- bría tomado en otra parte. Y hay mucha diferencia
pillo, an sub administi-atione tutelae pupilhique entre que se haga manifiesta y abiertamente deu-
utilitate latenter sua commoda pupilli pecunia dor del pupilo, como un extraño cualquiera, y que
iuvaret. so pretexto de la administración de la tutela y de
la utilidad del pupilo atienda secretamente con el
dinero del pupilo fi sus propias conveniencias.
55. [54. E. 58. V.] IDEM libro XIV. (6) Dis- 55. [54. H. 66. IT.] EL mismo; Disputas, libro
putationurn..—Tres tutores pupillo dati sunt, unus XIV.—Se nombraron tres tutores fi un pupilo, uno
tutelam gessit, et solvendo non cal, secutidus Ti- administré la tutela, y no es solvente, el segundo
tle (7) gerendam mandavil. el Titius quaedam ad- encomendé fi Ticio que la administrara, y Ticho ad-
uiinistr&vit (8), tertius nihil omnino gessit; quaesi- ministré algunas cosas, y el tercero no administré
1am est, quatenus quisque eorurn teneatur? Et tu- absolutamente nada; se preguntó, ¿por cuánto es-
toruni quideni periculum commune est in admini- tará obligado cada uno de ellos? Y fi la verdad, en
stratione tntelae, et in solidum universi tenentur. ha administración de la tutela es común la respon-
Plane si pecunia numerata pupilli inter eos distri- sabilidad de los tutores, y todos están obligados
huta cal, non in maiorem sumrnam quisque eorum, solidariamente. Mas si se distribuyó entre ellos el
quam aecepit, tenetur. dulero del pupilo, no está obligado cada uno de
ellos por mayor suma de la que recibió.
§ 1.—Sed si ipsi tutores rem pupilli furati sant, § 1.—Pero silos mismos tutores hurtaron una
videarnus, an ea actione, quae proponitui ex lege cosa del pupilo, veamos, ¿estará cada uno obligado
duodecirn tabularum adversus tutorem in duptum, por el todo por la acción que por el duplo se esta-
siiiguli in solidum teneantur? El quarnvis unas dii- blece por la ley de las Doce Tablaseontra el tutor? Y
plurn praestiterit, nihilorninus etiam ah teneantur; aunque uno hubiere pagado el duplo, sin embargo,
nam ¡ti allis furibus eiusdem re¡ pluribus non est también los otros quedan obligados; porque tratán-
propterea ceteris poenae depréeatio (9), quod ab dose de otros muchos ladrones de la misma cosa,
uno iani exacta est, sed tutores propter adniissarn no hay contra los demás la petición de la pena por
administrationem non tam invito domino centre- esto, porque ya fué exigida de uno, pero por ha-
etare eam videntur, quam perfide agere. Nemo de- ber admitido la administración se considera que
nique dieet, unuin tutorem et duplum hac actione los tutores no tanto toman la cosa contra la. volun-
praestare, et qilasi speeie condietionis aut ipsam tad de su dueüo, como que obrancon perfidia. Por
rem, aut eius aestimatbonem. último, nadie dirá que un tutor entrega por esta
acción el duplo, y corno por cierta especie de con-
dicción ó la misma cosa, ó su estimación.
§ 2.—Non soluni ergo gessisse tutelam is eredi- § 2.—As!, pues, se crde que administró la tutela
tur, qui (10) alii gerendam mandavit, sed et qui no solamente el que mandó fi otro que la adminis-
satis a contatore acce.pit rem saivam pupilo futu- trase, sino también el que de su contutor recibió
ram, elque permisil administrationem totius tute- fianza de que al pupilo le quedarían fi salvo sus

(1) et quia tutor, et, inserta Hel.


(5) prOIlUllCift%'i, la Vuig. (7) terno (en lugar de 'Pitio), ¡ial.
(3) Ifal,; el, inserte el códice Fi. (8) et Titius quaedam admiiiietravit, omítelas ¡ial.
(4) hoc est--idoiieus fuigsc, omítelas Hal. (9) poeoae demta actio, ¡Ial.; poenae demta exactlo, la
(5) VII., Ifni. Vul.q.
(6) IX., HaZ. (10) vtl ipse gessit, v€1, inserta HeZ.

DIGESTO.—LIBRO XXVI: TITULO VII 269

Iae; nec potest se defendere Constitiitonibus, quae bienes, y le permitió á aquel la administración de
iubent ante convenir¡ eum, qui gessit. toda la tutela; y no puede deferderse con las Con-
tituciones, que mandan que antes sea demandado
el que administré.
§ 3.—Item (1) in eo, quod nemo gessit non § 3.—Asimismo, respecto á aquello que nadie ad-
que eius periculum est, qui quaedam gessit, sed ministré, la responsabilidad no es ciertamente del
communiter omnium; exigí autem ab co solo peri- que administré algunas cosas, sino de todos en co-
eulum ob ala, quae non gcssit, non oportet, nisi mún; pero no conviene que se exija de él solo la
si qua talla stint, quae vel consummationern coe- responsabilidad por las otras cosas, que no admi-
ptorum ab eo desiderabauit, vel ita couiuiicta fue- nistró, salvo si hay algunas ú que reclamaban de él
rumt, ut separan non deberent (2). la conclusión de las comenzadas, ó que de tal ma-
nera estuvieron conjuntas, que no debieran e-
pararse.
§ 4.—Quod autem dicitur, desiisse (3) solvendo § 4.—Mas véamos qué sentido tiene lo que se di-
esse, vel non eme, contutores praestare debere, ce, que los contutores deben responder si dejó de
videarnus, qualern intellecturn habet, id est (4), ser, ó de no ser, solvente, esto es, ¿basta que en
utrum sufficit, nihil deminutum eme de facultati- nada se hayan disminuido las facultades del con-
bus contutoris, ex quo tempore datus est, sed ean- tutor desde el momento en que fué nombrado,
dem faciem patnimonhi permansiese, an, etsi nihil sino que haya permanecido siendo el mismo el as-
post accidit, quod palam faciat deminutionem pa- pecto de su patrimonio, ó, aunque nada haya su-
trirnonii, debet tanien contutor inquirere fortunas cedido después, que haga patente la disminución
contutoris? Sed hoc et ex personae qualitate, et ex del patrimonio, deberá, sin embargo, inquirir el
temporis intercapedine, quo testamentum factum contutor la fortuna de su contutor? Pero esto debe
est, usque ad mortem patris aliam aestinuationent admitir diferente interpretación, así por la calidad
accipere debet (5); nam aperte prodigo, vel cuins de la persona, como por el lapso de tiempo, en que
bona venierunt, licet obreptum fuerit Praetori, se hizo el testamento, hasta la muerte del padre;
qui decreto eum dedit, permitiere contutori ( 6 ) porque al contutor manifiestamente pródigo, 6 á
administrationem non debet; et potuit aliquid pa- aquel cuyos bienes fueron vendidos, aunque se hu-
ter eorum post testamentunn factum accidens igno- biere sorprendido al Pretor, que lo nombró por de-
rasse, aut quum destinatum haberet mutare testa- creto, no se le debe permitir la administración; y pu-
mentum, id non feeisse. do eJ padre de ellos haber ignorado algo que ocu-
rriera después de hecho el testamento, ó teniendo de-
terminado cambiar el testamento, no haberlo hecho.

56. 165. E. 57 V.J SCAuVOLA libro IV. Dige- 56. [55. H. 57, y.] SCÉVOLA; Digesto, libro
storum.—Tutor rerum et animalium pupilli vendi- 1V—Un tutor hizo la venta de cosas y de anima-
tioneni fecit, sed quaedam animalia emtoribus les del pupilo, pero no pagando los compradores el
pretium non solventibus retinnit et apud se habnit, precio retuvo y tuvo en su poder algunos anima-
pretium idem rationibus pupilhi accepto tulit, ex les, y consignó como recibido el mismo precio en
his aliquot nata sunt, defuneto tutore heres eius las cuentas del pupilo; de aquellos nacieron algu-
eandern tutelam administravit, et anirnalia a7nnis nos, y habiendo fallecido el tutor, su heredero ad-
plurimis (7) possedit; .quaesiturn est, an, quurn is (8), ministré la misma tutela, y poseyó muchos años
cuius tutela administrata est, annorum quatuorde- los animales; se preguntó, ¿siendo de catorce años
dm (9) esset, iure animalia vindiearet? Respondit, aquel cuya tutela fué administrada, reivindicaría
secundum ea, quae proponerentur, pupillum ea con derecho los animales? Respondió, que, según
vindicare non posse. lo que se exponía, el pupilo no podía reivindicarlos.

57. [58. H. 58. y.] IDEM libro X. Digestorum. 57. [56. H. 58. V.] EL MISMO; Digesto, libro
—Chirographis debitorum incendio exustis qunrn X.—Habiéndose quemado en 1111 incendio los qui-
ex inventario tutores convenire eos possent ad rógrafos de los deudores, y pudiendo los tutores de-
solvendam pecnniam, aut novationem faciendam mandará estos en virtud del inventario para que pa-
cogere, quum idem circa priores (10) debitores gasen el dinero, ut obligarles á hacer novación, pues
propter eundem casum fecissent, et (11) id omisis- lo mismo hablan hecho por el mismo accidente res-
sent circa debitores pupillorum, an, si quid pro- pecto á anteriores deudores, y habiendo omitido
pter huno cessationem eorum pupilli damnum con- hacerlo en cuanto á. los deudores de los pupilos, ¿si
iraxerunt, indicio tuteine consequantur? Respon- con esta omisión suya recibieron algún daño los
dit, si approbatum fuenit, eos tutores hoc per dolum pupilos, lo conseguirán con la acción de tutela?
vel culpam praetermisisse, praestari ab his hoc Respondió, que si se hubiere probado que los tuto-
debere (12). res omitieron esto por dolo ó culpa, debe respon-
derse de esto por ellos.
§ 1.—Ab eo, qui sententia Praesidis bonisadem- § 1.—Un pupilo había comprado, interviniendo
tis relegatus erat, quum ex permissu Pnineipis sus tutores, un fundo de quien habla sido relega-
appellatio eius recepta sit, quam is, qui pronuntia- do habiéndosele quitado sus bienes por sentencia
verat, non reeeperat, fundum emerat pupillus in- del Presidente, y habiendo sido admitida por per-
tervenientibus tutoribus, et appellatione injusta miso del Príncipe Ja apelación de Ja misma, que no

(1) Inde, HaZ


(2) Ha&; debocrunt, el códice Fi. S) En el texto se Ue iis, sin duda por errata, que hemos
(1) Tour; dedise, el códice F'Z, Br. creido que debiamos corregir—N. del Tr.
(4) item (en lu g ar de Id est), HaZ. (9) ial. Vtdg.; annis viginti quatuor, el códice Pi.
(5) potest, lioj. (10) próprios, Jial.
(6) contutor, HaZ. (11) HaZ. Vulg.; et, o,niiela el códice FI.
(7) pIurIbus HaZ. (12) Jial.; deben, el códice Fi.

270 DIGEÑTO.—LIBRO XVI: TITULO VII

pronuntiata fundus ej aMatas est; quaesiturn esi, habla admitido el que la habla pronunciado, y de-
an tutclae indicio pretium fundi pupillus conseqni clarada injusta la apelación se le quitó el fundo;
a tutoribus possit? Respondit, si scientes emerunt se preguntó, ¿podría el pupilo conseguir de los tu-
ab ea, qui in ea causa esset, ut obuoxius sententiae tores con la acción de tutela el precio del fundo?
priori esset, tutelae indicio ces tener¡. Respondió, que si fi sabiendas lo compraron de
quien so hallaba en el caso de estar sujeto fi la pri-
mera sentencia, quedaban ellos obligados por la
acción de tutela.
58. [57. H. 59. V.] IDEM Libro XI. Digetorum. 58. 157. H. 59. V.j EL MISMO; Digesto, Libro
—Qui negotiationem per Pamphilum et Diphilum, XI.—Uno que se dedicaba fi cierto negocio valién-
prius serves, postea libertas, exercebat, sao testa- dose de Pánfilo y de Difilo, antes esclavos, y des-
mento eos tutores reliquit, et cavit, ut negotium pués libertas, los dejó como tutores en su testa
eodem more exerceretur, quo se vivo exercebatur; monto, y dispuso que se siguiese el negocio en la
hique tutelain administraverunt non tantum quum misma forma en que viviendo él se hacia; estos ad-
impubes patroni films fuisset, sed etiam post pu- ministraron la tutela no solamente mientras fué im-
bertatem eme; sed Diphilus quidem cum incremen- púbero el hijo del patrono, sino también después
to negotiationis rationes obtulit, Pamph lEus autem de su pubertad; mas Dtfilo presentó las cuentas
putavit, reddero (1) oportere non ad incrementuin con el incremento de la negociación, pero Pánfilo
negotiationis, sed ad cornputationem usurarum, juzgó que no debla referirlas al incremento de la
ut in tntelae indicio solet; quaesitum est, an se- negociación, sino al cómputo de los intereses, como
eundum voluntatern defuneti exemplo Diphili Pam- suele hacerse en el juicio de tutela; se preguntó,
plillus quoque rationem reddere debeat?Respondit, ¿deberla también Pánfilo rendir las cuentas fi la
debere. Claudias Tryphoninus: quia lucrum facere manera de Difilo según la voluntad del difunto?
ex tutela non debet. Respondió, que debla.Y añadió Claudio Tnifonino:
porque no debe realizar lucro con la tutela.
§ 1.—Ex duobus tatoribus pupilli altero defun- § 1.—Habiendo fallecido uno de los dos tutores
cto adhuc impubere pupillo, qui supererat, ex per- de un pupilo, siendo todavía impúbero el pupilo,
sona pupilli sui iudice accepte consecutus ost eum el que sobrevivía, habiendo recurrido al juez, con-
usuris, quautum ex tutela ad tutorem defunctum siguió en representación de su pupilo, con los in-
pervenerat; quaesituni est, indicio tutelae, que ex- tereses, cuanto por la tutela habla ido fi poder del
peritur pubes factus, utruni elus tantum portionis, tutor fallecido; se preguntó, ¿en la acción de tute-
quae ab initio quod(2) ex tutelae ratione pervenerat la, que ejercita hecho púbero, se comprenderán los
ad defuactuni contutorem, usnrae veniani, an intereses solamente de aquella porción que por
etiam elus sarnmae, quae exortis (8) usuris pupillo razón de la tutela habla ido desde el principio fi
aucta post rnortem eius ad superstitem aeque eum poder del contutor fallecido, ó también los de aque-
sorte translata sEt, aut transferri debuit? Respon- lla suma que, aumentada para el pupilo con los in-
df t, si eam pecuniam in se vertisset, omnium peen- tereses cobrados, haya sido transferida igualmente
niarum usuras praestandas. Quodsi pecunia man- después de la muerte de aquel al sobreviviente
sisset in rationibus pupilli, praestandum, quod juntamente con el capital, ó que debió ser transfe-
bona fide percepisset, aut percipere potuisset sed rida? Respondió, que si aquel dinero lo hubiese in-
foenori dare quum potuleset (4), neglcxisset; quuni vertido en si mismo, se han de pagar intereses de
id, quod ab alio debitore nomine usuraruni cum todas las cantidades. Pero si el dinero hubiese per-
sorte datur, ci, qui accipit, totum sorti8 vice ful- manecido en las cuentas del pupilo, ha de pagar
gitur, vel fuiigi debet. lo que de buena fé hubiese percibido, ó podido per-
cibir, pero que hubiese descuidado, habiéndolo po-
dido dar fi interés; porque hace, ó debe hacer ve-
ces de capital, para el que lo recibe, todo lo que
por otro deudor se da fi titulo de intereses con el
capital.
§ 2.—Testamento dati tutores, quod ruptum vi- § 2.—Los tutores nombrados en un testamento,
debatur, cessaverunt in administratione tutelae, que se consideraba roto, cesaron en la administra-
et a Praeside tutor dates est pupillo; iussi autem ción de la tutela, y pot, el Presidente se le nombré
sunt etiam hi, qui datE erant testamento tutores, otro tutor al pupilo; mas se les mandó también fi
tutelam administrare coniuncto ea, qui a Praeside los que hablan sida nombrados tutores en el testa-
datus cocperat administrare; quaesitum est, ex mento, que administraran la tutela juntamente con
testamento datos (5) periculum antecedentis tem- el que nombrado por el Presidente habla comenza-
poris (6) administrationis utrum ex apertis tabulis, do fi administrarla; se preguntó, la responsabihi.
an ex quo iussi sunt, pertineat ad eeC? Respondit, dad del tiempo anterior dela administración corres-
ad eos, de quibus quaereretur, nullum anteceden- ponderá fi los nombrados en el testamento desde
tis temporis periculum pertiucre. que se abrió el testamento, 6 desde que se les man-
dó? Respondió, que fi estos de quienes se trata no
les corresponde ninguna responsabilidad del tiem-
po anterior.
§ 8.—Pupillo herede instituto fihiae exheredatae § 3.—Habiendo uno instituido heredero fi un pu-
duo millEn numorum aurcorum legavit, eosdemque pilo legó dos mil monedas de oro fi su hija deshe-
tutores utrisque dedit; quaesitum esi, an ex co die, redada, y para ambos nombré los mismos tutores;

(1) se, inserta ¿a Vulg


5) quod, es iconsiderada palabra suprflu.
(3) ex sortis (en lugar de exortis), r Vulg.
(4) st (en lugar as sed) fosforE dare quuuk potuisset, non (5) ad testamento datos (omitiendo de-epu4s ad coa), Ha
ueglexisset, ifal. (5) antecedentis temporfs, om4teniaa HaZ. Vulg.

DIGESTO.—LIBRO xxvi: TfTULO vn 271

quo duo millia potuerunt a substantia hereditatis se preguntó, ¿estarán obligados, poY razón de los in-
in nomina collocare, et (1) neglexerint, usurarum tereses, á favor de la pupila por la acción de tutela
nomine pupiflae tutelae iudiclo teneantur? Itespon- desde el din en que pudieron colocar en préstamo,
dit, tencri. tomándolos de Ja herencia, loa dos mil, y lo hubie-
ren descuidado? Respondió, que estaban obligados.
§ 4.—Quaesitum est, an asurae pupillaris pecu- § 4.—Se preguntó, ¿se computan como capital los
niae, quas tutores debuerunt, quum ad curatorem intereses del dinero de! pupilo, que los tutores de-
transferuntur, in sortem computantur, et univer- bieron cuando son transferidos al curador, y co-
sae summae usuras debere curatores iilcipiant? menzarán á deber los curadores intereses de todo
ttespoudit, omnis pecunia.e quae ad curatores el dinero? Respondió, que es igual la condición de
transit, parem causam cese, quia omnis sors todo el dinero que pasa á los curadores, porque to-
cfficitur. do se hace capital.

59. [58. H. 80. y.) IDEil Libro XXVL Dige 59. [58. H 60, y.] EL MISMO; Digesto, Libro
storum.--Quum hereditas patrie acre alieno grava- XXVI.—Hallándose gravada con deudas la heren-
retur, et res in eo statu videretur, ut pupila ab cia del padre, y considerándose los bienes en tal
hereditate paterna abstineretur (2), unus ex tuto- estado que la pupila se abstuviera de la herencia
ribus cuni plerisque creditoribas ¡La decidit, ut paterna, uno de los tutores resolvió con la mayo-
corta crediti portione contenti esscnt, accipercnt- ría de los acreedores, que se contentasen con cier-
que; idem curatores iam viripotonti accepti eum ta porción de su crédito, y la recibiesen; lo mismo
plerisque creditoribus deciderunt; quaesituin est, decidieron con la mayorla de los acreedores los cu-
an, si aliquis tutorum ereditor patrie pupillae sol¡- radores nombrados á la ya casadera; se preguntó,
dam pecuniam cxpensam sibi ex re pupillae eum ¿si alguno de los tutores, acreedor del padre de la
usuris fecerit, revocan a curatoribus pupíllae ad pupila, se pagare á si mismo con bienes de le, pupi-
portiones cas possit, quas ceteri quoque creditores la todo el dinero entregado juntamente con los in-
acceperunt? Eespondit, eum tutorem, qui ceteros tereses, podria ser llamado por los curadores de la
ad portionem vocaret, eadem parte eontentiim pupila las porciones que también los demás acree-
cese debere. dores recibieron? Respondió, que el tutor que ¡la
mase á los demás á una porción, debla contentarse
con la misma parte.

60. [59. H. 61. y.] POMPONIuS Libro VIII. Epi- 80. [59. H. 61. V.] POMPOIu0; Epístolas, libro
stoiarrtrn.—Si tutoris herce exeecutus est, quae tu- VIII,—Si el heredero del tutor concluyó lo que el
tor inchoavit, tutelae etiam co nomine tenetur. tutor comenzó, se obliga también por esta razón
con la acción de tutela.
81. [60. H. 62. y.] IDEM libro XX. Epietota- 61. [80. E. 62. y.] EL MISMO; Epístolas, Libro
rum (3).—Apud Aritonern ¡La scriptum est: quod XX,—Se halla escrito de este modo en Aristón: de
culpa tutoris pupillus ex hereditate deiit poaside- lo que de la herencia dejó de poseer el pupilo por
re, elus aestimatio in petitione hereditatis sine ulla culpa del tutor, deberá hacerse sin duda alguna
dubitatione fien debebit, ¡La, si pupilo de heredi estimación en la petición do Ja herencia, en este
Late cautuin siL; cautum autem essevidetur, etiam caso, si al pupilo se le dió caución respecto á la
si tutor erit idoncus, a que servari possit id, quod herencia; pero se considera que se le dió caución,
pupillus ex litis aestimationo subienit. Sed si tutor también si fuere solvente el tutor, del cual pue-
solvendo non est, videndum erit, utrum calamitas da recobrarse lo que el pupilo hubiere satisfecho
pupilli, an detrimentum petitonis osee debeat; per- por la estimación del litigio. Pero si el tutor no es
indeque haber¡ debet, ae si res fortuito caen solvente, se habrá de ver, si deberá ser la pérdida
interiisset, similiter atqne ipse pupillus expere del pupilo, 6 el quebranto del demandante; y debe
eulpae quid ex hereditate deminuisset, corrupisset, considerarse lo mismo que si Ja cosa hubiera pere-
perdidisset. De poeseesore quoque furioso quaeri cido por caso fortuito, y como si el mismo pupi-
potest, si quid no in rerum natura esset, por furo- lo, exento de culpa, hubiese disminuido, viciado,
rem cine aceidisset; tu quid putas? Pomponius: pu- 6 perdido alguna cosa de la herencia. También
to, eum vero (4) dicere. Sed quare cunetatus es, 8i puede preguntarse respecto al poseedor loco, sien el
solvendo non sit tutor, cuius damnurn eme debeat, caso que algo no existiese habnia sucedido por cau-
quum alioquin elegautius dicere (5) poterit, actio- sa de su locura; ¿tú que opinas? Y dice Pomponio:
nos duntaxat, quas baberet eum tutore pupillus, opino que él dice bien. Mas, ¿porqué has vacila-
venditoni (6) hereditatis praestandas esse—sicuti do, si no fuera solvente el tutor, de quién debe
herce vel bonorum possessor, si nihil culpa cine ser el daño, cuando de otra suerte podrá decir más
factum sit, veluti si fundo hereditario vi delectus discretamente, que se han de ceder al vendedor de
siL, ant servus hereditarius vuineratus ab aliquo la herencia solamente las acciones que el pupilo tu-
siL sine culpa posecesoris, nihil plus, quam actiones, viera contra el tutor—as¡ como el heredero 6 el
quas co nomine habet, praestare debeat—? Idem poseedor de los bienes, si nada se hubiera hecho
dicendum est, et si per curatorem furiosi culpa ve! por su culpa, por ejemplo, si por la fuerza hubiera
dolo quid amissum fuerit, qucmadmodum si quid sido arrojado de un fundo de la herencia, 6 si un es-
stipulatus tutor ve] curator fuisset, ant vendidieset clavo de la herencia hubiera sido herido por alguien
rem hereditariam; impune autem puto admitten- sin culpa del poseedor, no debe ceder nada más

(1) Según co;jeftrn nuegr4; heredinti et ¡u 1,omiDa col-


locare neglexerint, el códice FI.; en qnum ex co die, quo— (3) IV. o?dv, iii.
bereditRtls separen, tu nomina collocere negiexerint, Ecl. (4) verum Ecl.
Vuiij. (5) dial, 1/al.
(2) abtineret, Hit?. Vulg. (e) petltori, Za Puig.

272 DIGESTO.—LIBRO XXVI: TITULO VIII

dum, quod per furorem alicuius &ccidit, quomodo que las acciones que por tal titulo tiene—? Lo mis-
si casu aliquo sine facto personas id accidisset. mo se ha de decir, también si por el curador del
furioso se hubiere perdido con dolo ó culpa alguna
cosa, as¡ como si el tutor ó el curador hubiese esti-
pulado algo, 6 hubiese vendido una cosa de la he-
rencia; pero opino que se ha de admitir con impuni-
dad lo que acontece por la locura de alguien, del
mismo modo que si esto hubiese acontecido por al-
guna casualidad sin hecho de persona.
TIT. VIII. TÍTULO VIII

DE AUCTORITATE ET CONSENSU TtJTOR1JM DE LA AUTORIDAD Y DEL CONSENTIMIENTO DE LOS


ET CURÁTORUM TUTORES Y DE LOS CURADORES
[0/'. CoZ. Y. 59.1 (Véase (YÓd. V. 5$.1

1. ULPIANUS libro 1. ad Sabinum.—Quamquam 1. ULPIANo; Comentarios á Sabino, Libro 1.—


regula sit iuris civilis, in rem suam auctorem Luto- Aunque sea regla de derecho civil, que el tutor no
rem fien non posee, turnen potest tutor proprii sui puede prestar su autoridad en cosa propia, puede,
debitoris hereditatem adeunli pupillo auctoritatem sin embargo, el tutor prestar su autoridad al pupi-
accornrnodare, qaamvis per Iioc debitor eius effi- lo para adir la herencia de un deudor propio de él,
ciatur; prima enim ratio auctonitatis ea est, ut be- aunque por esto se haga deudor suyo; porque la
res fiat, por consequentias contigit, ut debitum primer-a razón de la autoridad es esta, que se haga
subeat, se tamen auctore ab co stipulari non po- heredero, y por las consecuencias sucede que so-
test. Et quurn quidam auctóritatern aecomrnodaret porto la deuda; pero prestándole su autoridad no
pupillae suae, ut servo eno etipulanti sponderet, puede estipular de él. Y como uno prestase su au-
Divus Pius Auto ninus rescripsit, jure pnpiflam non toridad fi su pupila para que le prometiese fi un es-
tener¡, sed in quantum locupletior facta est, dan- clavo suyo, que estipulaba, respondió por rescrip-
dam actionem. Sed si anetor fiat, ut filio suo quid to el Divino Pio Antonino, que en derecho no se
tradatur, nulla cnt auctoritas; evideuter enim sua obligaba la pupila, pero que se habla de dar acción
auctonitate rem acquirit. por cuanto se hizo más rica. Mas si prestara sil au-
toridad para que se entregue alguna cosa fi su hi-
jo, será nula su autoridad; porque evidentemente
adquiere la cosa con su autoridad.
§ 1.—Tutor si invitus retentus siL por vis, non § 1.—Si contra su voluntad hubiera sido reteni-
valet, quod agitur; neque enim praesentia corporis do el tutor A la fuerza, no es válido lo que se hace;
sufficit ad auctonitatem, ut si somno ant morbo co- porque no basta para la autoridad la presencia del
mitiali occupatus tacuisset. cuerpo. como si, prosa iiuo de suefio ó de epilepsia,
se hubiese estado callado.

2. IDEM Libro XXIV. ad Sabinum.—Nulla dif- 2. EL MISMO; Come,$ariosd Sabino, libro XXIV.
ferentia cgt, non interveniat auctoritas tutonis, an —No hay diferencia lgwia entre que no interven-
perperam adhibeatur. ga la autoridad del tutor, ú se preste malamente.

3. PAIJLTJS Libro VIII. ad Sabinum.--Etiarnsi 3. PAULO; Comentarios d Sabino, libro VIII.—


nón interrogatus tutor anoten fiat, valet auctoritas Aunque no interrogado .preste el tutor su autoni-
eius, quum se probare dicit id, quod agitur; hoc ridad, es válida su autoridad, cuando dice que
est enim auctorem fien. aprueba lo que so hace; porque esto es prestar su
autoridad.

4. Poupouius libro XVII. ad Sabinum.—Etsi 4. PoMpoio; Comentarios áSabino,libro XVII.


pluribus datis tutoribus unius auctoritas sufficiat, —Aunque habiéndose dado muchos tutores basto
tarnen, si tutor auctoretur (1), cui adrniuistratio la autoridad de uno solo, sin embargo, si prestase
tutelac concessa non est, id ratum a Praetore ha- la autoridad el tutor al cual no se le concedió la
ber¡ non debet. Et ideo puto venus cese, quod Ofihio administración, esto no debe ser considerado váli-
placebat, si co tutore auctore, qui tutelam non ge- do por el Pretor. Y por esto opino que es más ver-
rut, emam a pupi110 sciens, aliurn eius tutelam dadero lo que le parecla bien á Ofihio, que si pres-
gerere, dorninum me non posse flor¡. Itm si co tando su autoridad el tutor que no administrase la
auctore emam, qui a tutela fuerit rernotus nec tutela, yo complace del, pupilo sabiendo que otro
enim id ratum haber¡. administraba su tutela, no puedo hacerme ducho.
Asimismo, si yo comprase prestando su autoridad
el que hubiere sido removido de la tutela; porque
tampoco esto se considera válido.

5. ULPIANTIS Libro XL. ad Sabinurn.—Pupillus 5. ULPIANO; Comentarios d Sabino, libro XL.


obligan tutor¡ co auctore non potest. Plane si pm- —El pupilo no puede obligarse fi su tutor prestan-
res sint tutores, quorum unius auctóritas sufficit, do este su autoridad. Pero si fuesen muchos los
dicendum est, altero (2) auctore pupillum ej posce tutores, de los que basta la autoridad de un-o solo,
obligan, sive rnutuam pecuniam ci det, sive stipu- se ha de decir, que prestando otro su autoridad

(1) auctor cnt, Hal. (2) alio, Hal


DIGESTO.—LIBRO XXVI: TÍTULO VIII

Ictur ab eo. Sed et (1) quum solus sit tutor mutll am puede obligarse el pupilo 8 favor de él, ya si le Oje-
pecuniam pupillo dederit, ve] ab eo stipuletur, non ra dinero en mútuo, ya si de él estipulara. Po
cnt obligatus tutor¡; naturaliter t.men obligabitnr, tampoco cuando siendo solo uno tutor le hubie,e
in quantum Ioeupletior faetus est, nam in pupillum dado al pupilo dinero en mútuo, ó de él estipu-
non tantum tutor¡, verum cuivis actionem, in lase, estará obligado al tutor; pero se obligará i,.
quanturn locupletior faetus est, dandaai Divus Pius turalmente, en cuanto se hizo más rico, porque
rescripsit. respondió por rescripto el Divino Pb, que se ha de
dar acción contra el pupilo no solo al tutor, sino á
cualquiera, por cuanto se hizo más rico.
§ 1.—Pupillus vendendo sine tutoris auctoritate § 1.—El pupilo no se obliga vendiendo sin la au-
non obligetur, sed nec in emendo, nisi in quantum toridad del tutor, pero tampoco comprando, sino
locupletior factus est. por cuanto se hizo más rico.
§ 2.—Item ipse tutor et emtoris, et venditoris § 2.—Igualmente, el mismo tutor no puede des-
oíflcio fungi noii potest. Sed enim si contutorem empeñar el papel de comprador, ni de vendedor.
habeat, euius aucteritas sufflcit, proculdubio eme- Pero si tuviera un contutor, cuya autoridad bas-
re potest; sed si mala Me emtio intercesserit, nul- ta, sin duda alguna puede comprar; mas si de ma-
lius erit momenti, ideoque nec usucapere potest; la fé se interpusiere la compra, no será de ningún
sane si suae aetatisfactuscomprobaveritemtionem, valor, y por lo tanto no puede usucapir; pero si ha.
contractus valet. biendo llegado á su edad hubiere aprobado la ven
ta, es válido el contrato.
§ 3.—Sed si per interpositam personam rem pu- § 3.—Pero también si hubiere comprado una co-
pilli enierit, lii ea causa est, ut emtio nullius mo- sa del pupilo por persona interpuesta, se halla en
menti sit, quia non bona fide videtur rem geseisse; el caso de que la compra sea de ningún valor, por-
et ita est rescriptum a Divo Severo et Antonillo. que se considera que no hizo el negocio de buena
fé; y asi se respondió por rescriptó por el Divino
Severo y Antonino.
§ 4.—Sane si ipse quidem einit palam, dedit au- § 4.—Mas si él mismo compró ciertamente en pú-
tem nomen, non mala fide, sed simplleiter, ut solent blico, pero dió otro nombre, no de mala fé, sino
bonestiores non pati nomina sua instrumentis lii- simplemente, como suelen otros más honrados que
scribi, valet emtio; quodsi callide, idem cnt, ac si no consienten que sus nombres se inscriban en los
per interpositain personam eniisset. instrumentos, es válida la compra; peros¡ astuta-
mente, será lo mismo que si hubiese comprado por
persona interpuesta.
§ 5.—Sed et si creditor pupilli distrahat, aeque § 5.—Pero también si vendiese un acreedor del
emere bona Me poterit. pupilo, podrá igualmente comprar de buena fé.
§ 6.—Si filma tutoris, vel quae alia persona inri § 6.—Si hubiere comprado el hijo del tutor, ú
eius subiecta emerit, ídem crit, atque si ipse otra cualquier persona sujeta á su potestad, será
emisset. igual que si él mismo hubiese comprado.
6. POMPONIUS libro XVII. a1 Sabinum.—Tuto- 6. PoMPoNIo; Comentarios á Sabino, libro XVII.
res, quibus administratio decreta non esset, tan- —Se halla establecido, que los tutores, 8 quienes no
quam extraneos recte a pupillo emere placet. se les hubiese conferido la administración, compran
bien al pupilo, como extraños.
7. Unriius libro XL. ad Sabinum.—Quod di- 7. ULPIANO; Comentarios á Sabino, libro XL.
cimus, in rem suam auctoritatem accommodare —Lo que decimos, que el tutor no puede prestar
tutorem non posse, toties verum est, quoties per su autoridad para negocio propio, es verdad, siem-
semet vel subiectas sibi personas aequiritur ei sti- pre que por si mismo ó por personas sujetas 8 él
pulatio; ceterum negotium ci gen (2) per conse- se adquiere para él la estipulación; poro la inter-
quentias, ut dictum est, nihil prohibet auctoritas. posición de su autoridad no prohibe que, como se
ha dicho, un negocio se haga 8 su favor por sus
consecuencias.
§ 1.—Si duo re¡ sint stipulandi, et alter me § 1.—Si hubiera dos estipulantes, y el uno esti-
dore a pupilo stipuletur, alter altero tutore aucto- pulase del pupilo con mi autoridad, y el otro con la
re, dicendum est, stipulationem valere, sic tamen, autoridad del otro tutor, se ha de decir, que es váli-
si auctoritas tutoris unius snfficiat; ceterum si non da la estipulación, pero en este caso, si bastase la
sufficiat, dieendum en t, inutilem esse stipula- autoridad de un solo tutor; mas si no bastase, Be
tionem. habrá de decir que es inútil la estipulación.
§ 2.—Si et pater, et filius, qui in potestate oms § 2.—Si fueran tutores el padre, y el hijo que es-
fuil, tutores fucrunt, et pater sit stipulatus filio taba bajo su potestad, y el padre hubiera estipula-
auctore, nullius momenti cnt stipulatio ideirco, do con la autoridad del hijo, la estipulación no se-
quia in rem patrio auctor esee films non potest rá de valor alguno, por esto, porque el hijo no pue-
de prestar su autoridad para cosa del padre.

8. IDEM libro XLVIII. ad Sabinwm.—Et si con- 8. EL MISMO; Comentarios 4 Sabino, Libro


ditionalis contractus cum pupilo fiat, tutor debet XLVI1I.—También si se hiciera con el pupilo un
pure auctor fien; nam auctonitas non conditionali- contrato condicional, debe prestar puramente su
ter, sed puro interponenda est, ut conditionalis autoridad el tutor; porque la autoridad no Be ha de
contractus confirmetur. interponer condicionalmente, sino puramente, para
que se confirme el contrato condicional.
(1) si, inser t a la Vug. consequentias, ut dictum est, gen, nihil prohibet ancioritas,
(2) T4,41>. q4n la e.scriturts or iginal; negotium ei per corrección del códice FL, Br.
TOMO 11-55

2'14 DIOESTO.—LIBRO XIVE: TÍTULO VILI

9. G.uus libro XII. (1) ad Edictum provincia- 9. GAYO; Comentarios al Edicto provincial, Li-
le.—Obligari ex omni contractu pupiflus sine tu- bro XII.—El pupilo no puede obligarse por nin-
toris auctoritate non potest, acquirere autem sibi gún contrato sin la autoridad del tutor, pero pue-
stipulando et per traditionern accipiendo etiam de adquirir estipulando para si y recibiendo me-
sine tutorEs auctoritate potest; Sed credendo ob1i diante entrega aún sin la autoridad del tutor; pero
gare sibi non potest, quia sine tutoris auctoritate prestando no puede obligar fi otro fi su favor, por-
nihil alienare potest. que no puede enajenar nada sin la autoridad del
tutor.
§ 1.—Ex hoc autem, quod pupillus nullam § 1.—Mas de que el pupilo no puede enajenar
sine tutoris auctoritate alienare potest, apparet, cosa alguna sin la autoridad del tutor, resulta cla-
neo manumittere eum sine tutoris anetoritate pos- ro que tampoco puede manumitir sin la autoridad
86. Hoc amplius, lieet tutoris auctoritate manumit- del tutor. Aun más, aunque manumita con la au-
tat, debet e lego Aelia Sentia apud consilium cau- toridad del tutor, debe en virtud de la ley Elia Sen.
sam probare. cia probar la causa ante el consejo.
§ 2.—Pupillus ex omnibus causi8 solvendo sine § 2.—El pupilo, pagando por una causa, cual-
tutoris auctoritate nihil agiL, quia uullum dom!- quiera que sea, sin la autoridad del tutor, no ha-
nium transferre potest; si Lamen creditor bona fide ce nada, porque no puede transferir dominio algu-
peeuniam pupilli eonsumserit, liberabitur pupillus. no; poro si el acreedor hubiere consumido de bue-
na fé el dinero del pupilo, el pupilo quedará libre.
§ 3.— Hereditatem adire pupillus sine tutoris § 3.—El pupilo no puede adir una herencia sin
auctoritate non potest, quamvis lucrosa sEt, ncc la autoridad del tutor, aunque sea lucrativa, y no
ullum habeat damnum. tenga perjuicio alguno.
§ 4.—Nec ex Senatusconsulto Trebelliano bere- § 4.—Tampoco, por virtud del Senadoconsulto
ditatem recipere pupillus sine tutoris auctoritate Trebeliallo, puede recibir el pupilo una herencia
potest. sin la autoridad del tutor.
§ 5.—Tutor statim in ipso negotio praesens de- § 5.—El tutor debe prestar inmediatamente su
beL auctor flor¡, post teinpus vero, aut por episto- autoridad hallándose presente al mismo negocio,
1am interposita cius auctoritas nihil agit. pero interpuesta su autoridad después de tiempo,
ó por carta, no hace cosa alguna.
§ 6.—Etiamsi non exaudiat tutoris auctonitatem § 6.—Aunque no oiga la autorización del tutor
le, qui cum pupilo contrahit, scriptis tarnen hoc el que contrata con el pupilo, siempre que se
approbetur, recto negotium geritur, veluti si ab- apruebe por escrito, se hace válidamente un ncgo.
senti pupillo per epistolam 'rendam aliquid ant lo- cío, como si fi un pupilo ausente le vendiese yo, 6
cern, et is tutoris auctoritate consentiat. le diese en arrendamiento, alguna cosa por carta,
y él consilitiera con la autoridad del tutor.
10. PAULUS Libro XXIV. ad Edictum.—Tutor, 10. PAULO; Comentarios al Edicto, libro XXIV.
qui por valetudinem, vel absentiam, ve] akam iu- —El tutor que por enfermedad, ó por ausencia, 6
stam causam auctor fieri non potuit, non tenetur. por otra justa causa no pudo prestar su autoridad,
no se obliga.
11. GAXUS libro XV. (2) ad Edictum provincia- 11. GAYo; Comentarios al Edicto provincial, li-
Le.—Si ad pupillum aut furiosum bonorum posees. bro XV.—Se determinó, que si al pupilo ó al loco
sEo pertincat, expediendarum rerum gratia et in le perteneciera la posesión de bienes, para la ex-
agnoscenda, et in repudianda bonorum possessio- pedición de los negocios, as! para admitir, como
nc voluutatem tutoris curatorisque epectari debe- para repudiar Ja posesión de bienes, deba esperar-
re placuit, qni scilicet, si quid eorum contra corn- se la voluntad del tutor y del curador, quienes, fi
modum (3) pupllli furiosive feeerint, tutelae cura- la verdad, si hubieren hecho alguna cosa de estas
tionisve ludido tenebuntur. contra la conveniencia del pupilo 6 del loco, estarán
obligados por la acción de tutela 6 de curatela.
12. IuLlANiss libro XXI. (4) Digestorum.— Si 12. JULIANO; Digesto, libro XXL—Si un escla-
servus corninunis, tune et Titii, a pupilla tua te au- vo común, tuyo y de Ticio, hubiere recibido de tu
etore aliquam rem per traditionem acceperit, tota pupila con tu autoridad una cosa mediante entre-
ad Titium pertiuebit. Marcellus notat: nam quod- ga, todaella perteneceráfi Tirio. Marcelo observa:
cunque ad omnes dominos non potest pertinere, id porque todo lo que no puede pertenecer fi todos
pro solido ad enes, cui acquiri potest, pertinerc los dueños, aprobaron los antiguos que pertenezca
veteres comprobaverunt. por entero fi aquel para quien pueda ser adquirida.
18. IDEM libro XXI. Digestorum.— Impuberes 13. EL MISMO; Digesto, libro XXI.—Los impú-
tutore auctore obligantur, etiamsi taceant; nam beros se obligan con la autoridad del tutor, aunque
quum pecuniam mutuam &cceperint, quamvis ni- se callen; porque cuando hubieren recibido dine-
hil dicaut, auctoritate tutor is interposita tenentur. ro en mútuo, aunque nada digan, se obligan, ha-
Quare etsi non deNIa pecunia his personis soluta biéndose interpuesto la autoridad del tutor. Por lo
fuerit, quanivis tacuerint, interposita tutorEs au- cual, aunque fi estas personas se les hubiere paga-
ctoritas sufficit, ut condictione teneantur. do dinero no debido, no obstante que se hubieren
callado, basta la autoridad del tutor interpuesta,
para que se obliguen por la condicción.

(1) XVIII., ¡1o.


(2) XVIII., Hal
(3) modum, Hal. (4) XL, Ha¿.

DIGESTO.—LIBRO 11V1 TÍTULO VIII 275

14. IDEM libro XXXI. Digeso'ruin (1). - Non 14. EL MISMO; Digesto, libro XXXI.—No hay.
multuni interest, abfuerit tutor, quum negotium mucha diferencia entre que el tutor haya estado
contraheretur, an praesens ignoraverit, quale es- ausente cuando se contratase el negocio, ó que es-
set, quod contrahebatur. tando presente hubiere ignorado cual fuese el que
se contrataba.

15. MARC1.NUS libro 11. Reularum.—Acci- 15. MARCIANO; Reglas, libro 11.—Un mismo tu-
pientis et edentis iudicium idem tutor auctor utri- tor, del que acepta y del que promueve el juicio,
que (2) fit; sed hoc utrum ita est, si bis auctor fa- les presta fi ambos su autoridad; mas duda cier-
ctus est, an et una auctoritas sufficiat eo animo, tamente Pomponio si esto es así, si prestó su auto-
ut ad utrumque pertineat, dubitat quidem Pompo- ridad dos veces, ó si también baste una sola autori-
nius, sed fortiter defenditur, sufficerc unain nu- zación con la intención de que les pertenezca fi
ctoritatem. ambos; pero acaso es defendible que basta una
sola autorización.

16. PAULtJ8 libro 1. ad leyera Aeliam &ntiam. 16. PAULO; Comentarios á la ley Elia Sencsa,
—Etiamsi tutor caecus factus Sit, auctor fien libro 1.—Aunque el tutor se haya quedado ciego,
potest. puede prestar su autoridad.

17. IDEM libro VI. ad Edictum. -Si tutor pu- 17. EL MISMO; Comentarios al Edicto, Libro VI.
pillo nolit auctor fien, non debet eum Praetor co- —Si el tutor no quisiera prestar su autoridad al
gere, primum quia iuiquum est, etiamsi non expe- pupilo, no debe obligarle fi ello el Pretor, en pri-
dit pupilto, auctoritatem eum praestare; deinde, mer lugar, porque es injusto que aunque no le con-
etsi expedit, tutelas ludicio pupillus hanc inetu- venga al pupilo le preste él su autoridad; y en se-,
ram consequitur. gundo lugar, porque aunque le convenga, el pupi-
lo obtiene este quebranto en el juicio de tutela.

18. IDEM libro 1. ad Plautium.— Potest pupil- 18. EL MISMO; Comentarios á Plaucio, libro 1.—
lus tutore auctore debitorem suuui Titio delegare; El pupilo puede con la autoridad del tutor delegar
sed quum tutor debet pupillo, dieendum est, ne- fi Ticio un deudor suyo; pero cuanto el tutor le de-
que delegan eum, neque procuratorem adversus be al pupilo, se ha de decir, que él no puede ser ni
tutorem dan ipso tutore auctore posse, quia futu- delegado, ni nombrado procurador contra el tutor
rum Oit, ut auctonitate sua liberetur. con la autoridad del mismo tutor, porque resulta-
ría, que se librarla por su propia autoridad.

19. IDEM Libro IX. (II) Responsorum (4).— Cu- 19. EL MISMO; Respuestas, libro IX.—También
ratorem etiam impuberi dan poese, sed ad ea, se le puede dar curador al impúbero, pero para ha-
pias solemnitatem iuris desiderant, explicanda cer las cosas que requieren la solemnidad del de-
tutore auctore opus esos. recho, es necesaria la autoridad del tutor.

20. SOARVOLA libro X. Digestorum (5).—Inter 20. SCÉVOLA; Digesto, Libro X,—Entre unos
pupillos paternas hereditatis divisio facta est prae- pupilos se hizo la división de la herencia paterna
sente tutore, sed non assignante instrumento divi- estando presente el tutor, pero no firmando este la
sionis; quaesitum est, an ei star oporteret? Re- escritura de división; se preguntó, ¿deberla estar-
spondit, si tutor auctor fuisset, non idcirco minns se fi ella? Respondió, que si el tutor hubiese pres-
standum eme divisioni, quod non assignasset. tado su autoridad, no se ha de estar menos fi la
división porque no la hubiese firmado.

21. IDEM Libro XXVI. Digestorum (6).— De- 21. EL MISMO; Digesto, libro XXVI.—Un pupi-
fendente tutore pupillus condemnatus ex contra- lo que, defendiéndolo su tutor, fué condenado por
etu patrio accepit euratorem, mÍen quera et credi- un contrato de su padre, recibió curador, entre
torem acta facÍa sunt apud Proeuratorem Caesaris quien y el acreedor se hicieron ante el procurador
infra senipta; Priseus Pro curator Caesaris dixit: del César los actos fi continuación escritos Prisco,
«faeiat iudicata', Novellins curator dixit: «absti- procurador del César, dijo: «haga lo juzgado.; el
neo pupmllum», Priscus Procurator Caesanis dixit: curador Novelio dijo: «abstengo al pupilo»; Prisco,
«responsum babes, seis, quid agere debeas»; quae- procurador del César, dijo: «tienes la respuesta,
situm est, an secundum hace acta adolescens a sabes lo que debes hacer.; se preguntó, ¿conforme
bonis patria abstentus oit? Respondit, propon¡ abs- fi estas manifestaciones se habrá abstenido de los
tentum. bienes de su padre el adolescente? Respondió, que
se propone que se abstuvo.

22. LABEO Libro V. Pithanon (1).—Si quid 22. LABEON; Dichos, libro V.—Si hay algo con
est, quod pupillus agendo tutorem suum liberatu- lo que, haciéndolo el pupilo, haya de librar fi su
rus est, id ipso tutore auctore agi recte non potest. tutor, esto no puede ser válidamente hecho con la
autoridad del mismo tutor.

(i) Idem ad Ur5eium Ferocein, HaL


(2) utriEque, HaZ. (8) VII. Eespotisorum, Mal.
(8) XVIII., HiiL (e) libro oingiIari Quzeationum publice tractatarum, HaZ.
(4) respondit, edicions Ha¡. (7) libro Y. Poateriornm a lavoleno epiomaíorum, ifal.

276 DIGESTO.—LIBRO XXVI- !VtTTJLO IX

TIT. IX TÍTULO IX
QUANDO EX FACTO TTJTORIS CUÁNDO POR RECETO DEL TUTOR Ó DEL
VEL CURATORIS MINORES AGERE VEL CURADOR PUEDEN DEMANDAR, 6 SER DEMANDADOS,
CONVENIRI POSSUNT LOS MENORES
(Cf. Cod. V. 30.1 (Vae Cód. Y. s9 •]
1. POMPONIUS libro XXIX. ad &zbinum,— Ob 1. PoMPONEo; Comentarios d Sabino, libro XXIX.
dolum malum vel culpam tutoris, Aristo alt, pupil- —Dice Aristón, que por el dolo malo ó por la culpa
lum possessorem condemnandum sed non puto, del tutor ha de ser condenado el pupilo poseedor;
quanti actor in litem iuraret; et tamen illud Ita pero no creo, que en cuanto el actor jurase para
cst, si rem a tutore pupillus servare possit. el litigio; y, sin embargo, aquello es as!, si el pu-
pilo pudiera recuperar del tutor la cosa.

2. ULPIANUS Libro I. Opinionum.—Si tutor vel 2. ULPIANo; Opiniones, Libro 1.—Si el tutor 6
curator pecunia eius, euius negotia administrat, el curador, habiendo dado en mútuo dinero de
mutua data ipse stipulatus fuerit, vel praedia la aquel cuyos negocios administra, hubiere él mis-
nomen suum emerit, utilis actio ci, cujus pecunia mo estipulado, 6 comprado predios en su propio
fuit, datur ad rem vindicandam vel mutu&m pecu- nombre, se le dá á aquel de quien fué el dinero la
niam exigendam. acción útil, para reivindicar la cosa, ó para exigir
el dinero prestado.

3. PAPINIANUS libro XX. Quaestionum.—Dolus 3. PAPINIANO; Cuestiones, libro XX.—El dolo


tutorum puero (1) neque nocere, noque prodesse de los tutores no debe perjudicar, ni aprovechar,
debet. Quod autem vulgo dicitur, tutoris dolum al pupilo. Mas lo que vulgarmente se dice, que el
pupillo non nocere, tunc verum est, quum ex illius dolo del tutor no perjudica al pupilo, es verdad,
fraude locupletior pupillus factus non est. Quare cuando el pupilo no se hizo más rico*por el fraude
meríto Sabinus tributoria actione pupiilum conve- de aquel. Por lo cual, con razón estimé Sabino, que
niendum ex dolo tUtOri8 existimavit, scilieet si per por el dolo del tutor ha de ser demandado el pupi-
iniquam distributionem pupilli rationibus favit. lo con la acción tributoria, á saber, si con una in-
Quod in depositi quoque actione dicendum esi, justa distribución favoreció las cuentas del pupilo.
item hereditatis petitione, si modo, quod tutoris Lo que se ha de decir también respecto fi la acción
dolo desiit, pupilli rationibus il!atum probetur. de depósito, y asimismo en cuanto 5 la petición de
herencia, si se probase que Jo que faltó por el dolo
del tutor, se llevó fi las cuentas del pupilo.

4. ULPIANUS Libro LXIV. ad Edictum. - At si 4. ULrIuo; Comentarios al Edicto, libro LXIV.


extrinsecus aliquid tutor dolo admiserit (2), pu- —Mas si el tutor hubiere hecho algo con dolo fue-
pillo nihil nocere oportet. ra de la tutela, en nada debe perjudicarle al pupilo.
5. PAPINIANUS libro V. Responsorum.—Post 5. PAP]NIANO; Respuestas, Libro TI.— Después
mortem furiosi non dbitur in curatorem, qui ne- de la muerte del loco no se. dará contra el curador,
gotia gessit, iudicati actio, non magis, quam in que administré los negocios, la acción de lo juz-
tutores, si modo nullarn ex consensu post deposi- gado, así como tampoco contra los tutores, si cons-
tum offlcium novationem fact.am , et in curato- tare que después de depuesto su cargo no se hizo
rem vel tutorem obtigationern eme translatam ninguna novación por consentimiento, y se trans-
constabit. firió contra el curador ó el tutor la obligación.
§ 1.—Tutor, qui pecuuiam se soluturum ca- § 1.—El tutor que dió caución de que él pagar.á
vit, (3) quam pater pupilli condemnatus fuerat, la cantidad, 5. que habla sido condenado el padre
actionem post tutelam finitam recte reeusa.t. Non del pupilo, con razón rechaza la acción después de
idem in co placuit, qui suo nomine mutuam peen- finida la tutela. No se admitió lo mismo respecto al
mani acccpit, et ludicatuni pro pupillo fecit, nisi que en su propio nombre recibió dinero ea mútuo,
forte creditor ideo contraxit, ut in causam indica- y pagó por el pupilo lo juzgado, salvo si acaso el
ti pecunia tE-ausiret. acreedor contraté para esto, para que el dinero pa-
sase fi la causa de lo juzgado.
8. IDEM libro II. Deflnitjonum._ Tutor inter. 6. EL MISMO; Definiciones, Libro 11.—El tutor,
posito decreto Praetoris actoi-em reliquit; secun habiéndose interpuesto decreto del Pretor, dejó un
dum cum sententia dieta iudicati transfertur ad actor; proferida sentencia á su favor, la acción de
pupillum actio non minus, quam si tutor obti- lo juzgado se transfiere al pupilo, no de otra suer-
nuisset. te que si la hubiese. obtenido el tutor.
7. SCAEVOLA libro XIII. Quaestionum. —Tuto- 7. SCfiVOLA; Cuestiones, libro XIII.—Al tutor
ri, qni infantem defendit, succuri-itur, ut 11 pupil- que defendió al que estaba en la infancia, se le au-
mm ludicati actio detur. xilia para que se dé contra el pupilo la acción de
Cosa juzgada.
S. Inuu libro V. Responsorum.— Tutor, qui et S. EL MISMO; Respuestas, libro V.—Un tutor,
coheres pupillo erat, quam conveniretur fideicom- que también era coheredero del pupilo, siendo de-

(1) pupilo, HE.


(2) amierit, Ha-E. Vs.lg. (3) ad, in$ert,,' 'al.
/

DIGESTO.—LIBRO XXVI: TITULO X 277

missi nomine, in soliduni ipse cavit; quaesitum est, mandado por razón de un fideicomiso, dió por si
an ¡a adultum pupillum pro parte danda sit iitiiis mismo caución por el todo; se preguntó, ¿se habrá
actio? Respondit: danda. de dar contra el pupilo, adulto, respecto fi su par-
te la acción útil? Respondió: se ha de dar.

TÍT. X TÍTULO X

DE SUSPECTIS TUTO]URIJS ET CURATORBIUS DE LOS TUTORES Y CURADORES SOSPECHOSOS


[Cf. Co2. V. 43. a.] [Yéaee C'Ód. V 43. 47.1

1. TJLPIANUS libro XXXV. ad Edictum.— Hace 1. ULPIANO; Cornentariosal Edicto, libro XXXV.
clausula et frequens, et perneeessaria est, quotidie —Esta sección es frecuente y muy necesaria, por-
eni m suspecti tutores postulantur. que diariamente son acusados de sospechosos los
tutores.
§ 1.—Primum igitur tractemus, unde descendat § 1.—Tratemos, pues, en primer lugar, de dón-
suspeeti crimen, et apud quos postulan quis pos- de provenga el delito de sospechoso, y ante quié-
sit suspectus tutor vel curator; deinde quis, et a nes pueda ser acusado de sospechoso un tutor ó un
quo, et ex quibus causis rernovetur, deque poena curador; después, quién, y por quién, y por qué
suspecti. causas es removido, y de la pena del sospechoso.
§ 2.—Sciendum est, suspeeti crimen e lege duo- § 2.—Se ha de saber, que el delito de sospecho-
decim tabularnm descendere. so proviene de la ley de las Doce Tablas.
§ 3.—Dainus autem ius removendi suspectos tu- § 3.—Pero el derecho de remover fi los tutores
tores Romae Praetoribus, in provinciis Praesidi- sospechosos se lo damos en Roma fi los Pretores, y
bus earum. en las provincias fi los Presidentes de las mismas.
§4.—An autem apud Legatum Proconsulis su- § 4.—Mas se dudó, si podía uno ser acusado de
spectus postulan possit, dubium fuit; sed Impera- sospechoso ante el Legado del Procónsul; pero el
tor Aiitoninus cum Divo Severo Braduas Mauri- Emperador Antoaino respondió por rescripto, con
co (1) Proconsuli Africac rescripsit, posse, quia el Divino Severo, fi Bradua Maurico, Procónsul de
mandata iunisdietione offieium ad eum totuni iuris Africa, que podía, porque con la jurisdicción enco-
dicundi transit. Ergo et si Praetor mandet iunisdi- mendada pasa fi él todo el ministerio de juzgar.
ctionem, simili modo dicendum est, suspectnm pos- Luego tambien si el Pretor encomendara la juris-
se apud eum postulan, cal mandata est; quum dicción, se ha de decir del mismo modo, que puede
enim sit in provincia hoc rescriptum, consequeas uno ser acusado de sospechoso ante aquel fi quien
enit dicere, et eum, eni a Praetore mandata est le fué encomendada; porque habiéndose respondi
lurisdictio, posse de suspecto cognoscere. do esto por rescripto en cuanto fi una provincia,
será consegufente decir, que también aquel fi quien
por el Pretor le fué encomendada la jurisdicción
puede conocer del delito de sospechoso.
§ 5.—Ostendimus, qui poS8unt de suspecto co- § 5.—Hemos mostrado quiénes pueden conocer
gíioscere, mine videamus, qui suspeeti fieri pos- del delito de sospechoso; veamos ahora, quiénes
sant. Et quidem omnes tutores possunt, sive testa- pueden hacerse sospechosos. Y, ti. la verdad, pue-
mentarii Sint, sive non sint, sed alterius generis den hacerse todos Ion tutores, ya sean testamenta-
tutores; qn are et si legitimas sit tutor, accusari rios, ya no lo sean, sino que sean tutores de otra
poterit. Quid, si patronas? Adhuc idem cnt dicen- clase; porque también si el tutor fuera legitimo
dom, modo nl meminenimus, patrono parcendum. podrá ser acusado. ¿Qué se dirá, si fuera patrono?
Aun se habrá de decir lo mismo, con tal que ten-
gamos presente que se le han de tener considera-
ciones al patrono.
§ 6.—Oonsequens est, ut videamus, qui possunt § 6.—Es consiguiente que veamos quiénes pue-
suspeetos postulare; et sciendum est, quasi pu- den acusar de sospechosos; y se ha de saber, que
blicam eme hanc actionem, hoc est, omnibus pa- esta acción es como pública, esto es, que esta expe-
tere (2). dita para todos.
§ 7.—Quin imo el mulieres admittun,tur, sed hue § 7.—Aun más, también son admitidas las mu-
olae, quae pietate necessitudinis dnctae ad hoc jeres, pero solo las que fi ello proceden llevadas
procedunt, utputa mater, nutrix quoque, et avia por el amor del parentesco, como la madre, y tam-
possunt. Potest el soror, nam la sorore et Rescri- bién pueden serlo la nodriza y la abuela. Asimis-
ptum extat Divi Severi; et si qua aun mulier. fue-. mo puede serlo la hermana, porque respecto fi la
nt, cuius Praetor perpensam pietatem luteliexerit, hermana también hay un Rescripto del Divino Se-
non sexus verecuudiam egredientis (3), sed pietate vero; y si hubiere alguna otra mujer, cuyo reflexi-
productam, non continere iniuniam papillorum, vo amor viere el Pretor que, no excediéndose del
admittet eam ad scousationem. pudor del sexo, sino producido por la piedad, no
contenta injuria para los pupilos, la admitirá fi la
acusación.
§ 8.—Si quis de plebeiis ob facta atrociora in § 8.—Si algún plebeyo hubiere sido acusado an-
tutela admisea fuenit apud Praetorem accusatus, te el Pretor por hechos más graves cometidos en
remittitur ad Praefectum urbis graviten puniendus. la tutela, es remitido al Prefecto de la ciudad para
ser castigado gravemente.
(1) Manco, ¡Ial.; B1aiduae (en lugar de Braduae), otros
en el ,nig,no.
(2) hoc ese, omnibus patere, omitelae Hal. ra,- el texto, 4 pesar de ¿a autoridad de la Inttit. y de otras
(8) egredentem, dice ¿a me it. ¡ W. 8., i ,i..i CC55WC ediciones del Digesto, 4 que se refiere Oodotr. en ¿a nOta.—N.
que u ha de leer, por mas que no nos hayamos atrevido a aUe- del Tr.

218 DLOS1O.—LIBRO UVI TITULO

2. IDEM libro 1. de omnibus tribunaWus.—Li- 2. EL MISMO; De todos ¿08 tribunales, Libro I.—
bertus quoque si fraudulenter gesslsse tutelam También el liberto será remitido al Prefecto de la
fihiorum patroniprobetur, ad Praefecturn urbis re- ciudad para ser castigado, si se probare que admi-
mittetur puniendus. nistró fraudulentamente la tutela de los hijos de
su patrono.

8. IDEL libro XXXV. ad Edictum.—Tutor 8. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro


quoque contutorem potest suspeetum faoere, sive XXXV. —También el tutor puede acusar de sospe-
duret adhue tutor, sive 1am desierit ipse, contutor choso á su contutor, ya si aun continuase siendo
autem maneat tutor; et ita Divas Heverus rescri- tutor, ya si él mismo hubiere dejado de serlo, pero
pali. Plus Divus Pius Caecilio PeLma rescripait, el contutor continúe siendo tutor; y así lo respon-
poase tutorem suspectum remotum contutores suos dió por rescripto el Divino Severo. Además, el Di-
anapestos facere. vino Pío respondió por rescripto á Cecilio Petino,
que el tutor removido por sospechoso podía acusar
de sospechosos £ sus contutores.
L—Liberti quoque pupillorum grate facient, § 1. —También los libertos de los pupilos obra-
si tutores vel curatores eorum malo gerentes rem rán con gratitud, si acusaren de sospechosos á los
patronorum vol liberorum patronorum suspeetos tutores 6 á los curadores de estos, que administren
fenerint; sed si patronum suuui nL suspectum in mal los bienes de los patronos 6 de los hijos de los
tutela facere velint, melius est, libertos ab accu- patronos; pero si quisieran acusar como sospecho-
satione repeffi, no in ipsa cognitione gravius ah- so en la tutela á su propio patrono, es mejor que
quid emergat, quum hoc allis omnibus pateas. los libertos sean repelidos de la acusación, á fin
de que en el mismo conocimiento de ella no surja
alguna cosa más grave, Como quiera que esto esté
expedito para todos los demás.
2.—Non tantum autem adolescentis curator, § 2.—Mas no solamente el curador del adolescen-
sed etiam furiosi vel prodigi nL suspectus remove- te, sino también el del furioso ó el del pródigo,
rl potest. puede ser removido como sospechoso.
§ 3.—Sed et si quis curam ventris bonoruinve § 3.—Pero si alguno administra la curatela del
administrat, non carebit huius crimiuis metu. que está en el vientre, ó de sus bienes, tampoco
estará exento del temor de este delito.
§ 4.—Praeterea videndum, an et sine accussa- § 4.—Además de esto se ha de ver, si también
tione poasit suspectus repelli; et magis caL, ut re- sin acusación pueda ser repelido el sospechoso; y
po111 debeat, si Praetori liqueat ex apertissimis es preferible, que deba ser repelido, si al Pretor le
rerum argumentis, suspectum eum esse; quod fa- constase por evidentísimos argumentos de las co-
vore pupiliorum aceipiendum est. sas, que es sospechoso; lo que se ha de admitir en
favor de los pupilos.
§ 5.—Nunc videamu,s, ex quibus causis suspecti § 5.—Veamos ahora por qué causas sean remo-
removeantur; et sciendum caL, aut ob dolum ja vidos los sospechosos; y se ha de saber, que es líci-
tutela admLssum suspectum licere postulare, si to acusar de sospechoso ó por dolo cometido en la
forte grassatus in tutela est, aut sordide egit, vel tutela, si siendo ya tutor robó acaso en la tutela,
pernicioso pupillo, vol aliquid intercepit ex rebus il obró sórdida ó perniciosamente para el pupilo, 6
pupillaribus mm tutor. Quodsi quid admisit, ante quitó alguna cosa de los bienes del pupilo. Mas si
Lamen admisit, quam tutor esset, quamvis in bonis hizo algo, pero lo hizo antes que fuese tutor, aun-
pupihhi vol in tutela, non potest suspectus tutor po- que en los bienes del pupilo 6 en la tateha, no pue-
stular¡, quia delictum tutelam praecessit; proinde de el tutor ser acusado de sospechoso, porque el
si pupilli substantiam expilavit, sed antequam tu- delito precedió á la tutela; por lo cual, si robó los
tor esset, aceusari debet expilatae hereditatis en- bienes del pupilo, pero antes que fuese tutor, debe
mino, si minus, furti. ser acusado del delito de herencia robada, y si no,
del de hurto.
§ 6.—Quaeri potest, si tutor fuerit pupilli, idem- § 6.—Se puede preguntar, ¿si uno hubiere sido
que siL curator confirmatus adolescentE, aii posait tutor del pupilo, y el mismo hubiera sido confirma-
ex delictis tutelae suspectus postulan? Et quum do como curador del adolescente, podría ser acu-
posait tutelae a concuratoribus (1) convenir¡, con- sado de sospechoso por los delitos de la tutela? Y
sequena erit dicere, coscare suspecti accusatio- puesto que puede ser demandado con la acción de
nem, quia tutelae agi possit deposito officio et alio tutela por sus concuradores, será consiguiente de-
sumto. cir, que deja de tener lugar la acusación de sospe-
ch oso, porque puede ejercitarse la acción de tutela
habiendo dejado un cargo y tomdo otro.
§ 7.—Idem cnt quaerendum, et si proponas, ah. § 7.—Sé habrá de preguntar lo mismo también
quem desiisse case tutorem, et rursum coepisse, si dijeras, que uno dejó de ser tutor, y comenzó de
utputa usque ad tempus, vel ad conditionem erat nuevo á serlo, por ejemplo, el que habla sido nom-
datas, deinde iterum ve¡ superveniente conditione brado hasta cierto tiempo, ó bajo condición, y des-
testamentaria, vel etiam a Praetore postea datas pués lo fué nuevamente o porque se cumple la con-
est, an suspectus postulan posait? Et quia duae dición testamentaria, ó también porque fué nom-
ttitelae aunt, si est, qui eum tutelae iudicio conve- brado luegopor el Pretor, podrá ser acusado de
niaL, aequissimum cnt dicere, cessare crimen su- sospechoso? Y como hay dos tutelas, si hay quien
apecti. lo demande con la acción de tutela, será muy jus-
to decir, que deja de haber el delito de sospechoso.

(1) contutoribus, la. Vulg.



DIGESTO.—LIBRO XXVI: TITULÓ X 279
8.-Si autem ipse tutor est 801118, numqnid, § 8.—Pero si él mismo es el único tutor, ¿puesto
quia tutelae cessat, reniovendus Bit ab hac aduil- que no tiene lugar la acción de tutela, habrá de
nistratione, quasi in hae suspectus ex co, quod in ser acaso removido de esta administración, como
aliam maJe versatus sit? Ergo et in co, qui curator siendo sospechoso en esta porque se haya conduci-
solus post finitam tutelam conlirniatus est, idem do mal en la otra? Luego puede decirse lo mismo
die¡ potest. también respecto del que fué confirmado como úni-
co curador después de finida la tutela.
§ 9.—Quodsi quis ¡La tutor datus: «quoad in Ita- § 9.—Pero si uno hubiera sido nombrado tutor
lia cnt, tutor esto, vel: «quoad traus maro non de este modo: «sea tutor mientras estuviere en Ita-
ienit», an possit suspectus postulan ex co gestu, lia', ó «mientras no se fuere á ultramar, ¿podrá
quem administravit, antequam traus mare abes- ser acusado de sospechoso por la administración
set? Et magis est, ut postulan possit1 quasi una tu- que ejerció antes que se marchase á ultramar?
tela sit habeus intervalla. Y es más cierto que puede ser acusado, como Si es-
ta fuese una sola tutela, que tuviera intérvalos.
§ 10. -Sí quis abfuturus reipublicae causa desi. § 10.—Si el que se habla de ausentar por causa
deravit, in locum suum constitui alium tutorem, de la república solicité que en su lugar se nombra-
an reversus ex ante gesto suspeetus postulan pos- se otro tutor, ¿podrá ser acusado de sospechoso á
sit? Et quia potest ex priore gestu utili actione su regreso por lo que antes administré? Y como
convenir¡, cessabit postulatio. con la acción útil puede ser demandado por su an-
terior administración, dejará de tener lugar la
acusación.
§ 11.—Si curator veutni bonkque datus (rauda- § 11.—Si el curador nombrado para el que está
lenter versatus Bit, delude tutor datus, an postula- en el vientre y para Tos bienes hubiera procedido
r¡ suspectus propter fraudes in cura admissas pos- con fraude, y después hubiera sido nombrado tu-
sit, dubitari potest Et si quidem habet contutores, tor, se puede dudar si podría ser acusado de sos-
non poterit postulan, quia convenir¡ potest, si non pechoso por los fraudes cometidos en la curatela.
habet, amover¡ potest. Y si verdaderamente tiene contutor es, no podrá ser
acusado, porque puede ser demandado, y si no los
tiene, puede ser removido.
§ 12,—Si tutor inimícus pupillo parentibusve § 12..—Si el tutor fuera enemigo del pupilo 6 de
eius sit, et generaliter, si qua iusta causa Praeto- susascendientes, y en general, si alguna justa cau-
rem moverit, cur non debeat in ea tutela, versan, sa moviere al Pretor para que no deba intervenir
reiicere eum debebit. en aquella tutela, deberá rechazarlo.
§ 13.— Severus et Auto ninus rescripserunt Epi- § 13.— Severo y Antonino respondieron por res-
curio, tutores, qui res vetitas sine decreto distra- cripto it Epicunio, que los tutores que vendieron
xerunt, nihil quidem egisse, verum si per fraudem sin decreto bienes que estaban vedados vender, no
id fecernnt, remover¡ eos oportere. hicieron ciertamente nada válido, pero que si esto
lo hicieron con fraude, deblan ser removidos.
§ 14.—Tutor, qui ad alimenta pupillo praestan- § 14.— El tutor que no haga acto de presencia
da copiam sui non faciat, suspectus est, poteritque para prestar alimentos it su pupilo, es sospechoso,
remover¡. y podrá ser removido.
§ 15.—Sed si non latitet, sed praeselis nihil pos- § 15.—Pero si no se ocultase, sino que estando
se decerni contendit, quasi inopibus (1), si datis presente sostiene que nada se le puede señalar,
pupilo advocatis in mendacio revincatur (2), ad así corno it los pobres, si habiéndosele nombrado
Praefectum urbis remittendus est; neque enim in- abogados al pupilo fuera convicto de mentira, ha
terest, id agere quemquarn, ut corrupta fide inqui- de ser remitido al Prefecto de la ciudad; porque
sitionis tutor constituatur, nu bona fide constitu- no importa que esto lo haga alguien para ser nom-
tum velut praedonem bonis alienis ineumbere. 11k brado tutor, habiendo adulterado el resultado de
ergo non quasi suspeetus removebitur, sed reinit- la información, ó que nombrado de buena fé se in-
tetur puniendus ea poena, qua solent affici, qui miscuya como ladrón en los bienes ajenos. As!,
tutelam corrup lis ministeriis Praetoris redemerunt. pues, este no será removido como sospechoso, sino
que será remitido para ser castigado con la pena
con que suelen ser castigados los que obtuvieron
la tutela habiendo corrompido las funciones del
Pretor.
§ 16.—Qi pecuniaiu ad praedioruin emtionem § 16.—Los que no persisten con constancia en
conferre, neque peeuniarn (3) deponero pervicaci- reunir dinero para la compra de predios, ni en de-
ter perstant, quoad emtionis occasio inveniatur, positar el dinero basta que se halle ocasión para la
vinculis publicis inbentur contineri, et insuper pro compra, se manda que sean encerrados en las-
suspectis habentur. Sed sciendum est, non omnes cár-celes públicas, y que además sean considerados
hac sevenitate debere tractari, sed utique humillo. como sospechosos. Pero se ha de saber, que no to-
res; ceterum cos, qni sunt in aliqun dignitate dos deben ser tratados con esta severidad, sino so-
positi, non opinor vinculis publicis contineni opor- lamente los de más humilde clase; pero los que se
tere. hallan constituidos en alguna dignidad, no opino
que deban ser encerrados en las cárceles públicas.
§ 17.—ls tutor, qui inconsideranter pupillnm vel § 17.—El tutor que inconsideradamente 6 con
dolo abstinuit hereditate, potest suspectus po- dolo abstuvo de la herencia al pupilo, puede ser
stulari. acusado de sospechosa.

(1) Inpi. Hal. Vulg. (3) Tutores, qui repertoríum non fecerunt, vsi pCuniain
(2) Taur.; revindicatur, ej c ód ice F1; res ludicatur, la neque ad praedlorum comparatlonem conferre, neque depo-
VuIq nene, ¡Ial.

280 DIGESI'O.—LIBRO XXVI: TiTuLO 1

§ 18.—Qui ob segnitiarn, vol rusticitatem, iner- § 18.—El que hubiere sido removido por su pe-
tlam, siniplicitateni, ve¡ ineptiam remotus sit, in reza, ó por su rusticidad, impericia, simplicidad, 6
bac causa est, ut integra existimationo tutela vel ineptitud, se halla en el caso de salir de la tutela 6
cura abeat. Sed et si quis (1) ob fraadem non re- de la curatela, quedándole Integra su reputación.
inovebit aliquem, sed ej adiunxerit, non cnt fa- Pero si alguno no removiere fi otro por fraude, si-
mosus, quia non est abire tutela iussus; no que le agregare otro, no será infame, porque
no se le mandó apartarse do la tutela;

4. IDEM libro 1. de omnibus iribunaUbus.—hae 4. EL MiSMO; De todos tos tribunales, libro L—


enim causae faciunt, ut íntegra existimatione tu- porque estas causas hacen que uno se separe de la
tela vel cura quis abeat. tutela 6 de la curatela, quedándole integra su re-
putación.
§ 1.—Decreto igitur debebit causa rernovendi 1. —As¡, pues, se deberá significar en el decre-
significan, nL appareat de existimatione. to la causa de ser removido, para que se vea res-
pecto fi su reputación.
§ 2.—Quid ergo, si non significavenit causam § 2. —Quó se dirá, pues, si en su decreto no hu-
remotionis decreto suo? Papinianus ait, debuisse biere significado la causa de la remoción? Dice
die¡, hune integrae esse famae; et es! verum. Papiniano, que se debió decir que este era de ínte-
gra fama; y es verdad.
§ 3.—Si Praetor sententia sua non rernoverit § 3.—Si el Pretor no lo hubiere removido de la
tutela, sed gerere prohibuit, diccndurn est, magis tutela con su sentencia, sino que le hubiere prohi-
esse, ut et hie desinat tutor esse. bido administrar, se ha de decir, que es más cierto
que también este deja de ser tutor.
§ 4.—Qui nihil geaserunt, non possunt suspecti § 4.—Los que nada administraron no pueden
postulan, verum ob ignaviam, vel negligentiam, ser acusados de sospechosos, pero pueden ser re-
vel dolum, si dolo fecerunt, possunt remover!. movidos por su desidia, 6 por su negligencia, 6 por
su dolo, si obraron con dolo.
5. Irms Libro III. Disputationurn.— Suspectus 5. EL MISMO; Disputas, Libro 111.—Puede ser
fieri is quoque, qui satis dederit, vol nunc offerat, acusado de sospechoso también el que hubiere da-
potest; expedil eiiini pupilo, ram suam saivam fo- do fianza, ó la ofrezca ahora; porque al pupilo le
le, quam tabulas rem salvam fore (2) cautionis ha- conviene que hayan de quedar fi salvo sus bienes,
hero; ncc ferendus est contutor, qui ideo collegam más bien que tener escrituras de caución de que
suum suspectum non fccit, quoniam cautum erat le quedarán salvos los bienes; y no ha de ser tole-
pupilo, rado el contutor que no acusó de sospechoso fi su
colega por esto, por4ue se le habla dado caución
al pupilo,
6. CALLISTRATUS libro IV. de Gognitionibus.— 6. CALtSTRATO; De Las Jurisdicciones, Libro IV.
quia satisdatio propositum tutonis rnalevolum non —porque el afianzamiento no cambia el malévolo
mutat, sed diutius grassandi in re familiar¡ fabul- propósito del tutor, sino que dá facultad para ha-
tatem praestat. cen por más tiempo depredaciones en los bienes fa-
miliares.
7. ULPIANUS libro 1. de omnibus tribwnalibus. 7. ULPIANO; De todos tos tribunales, libro L—
—Lulpuberibus quidem non permittitur (3) suspe- A la verdad, fi los impúberos no se les permite acu-
etas facere; adolescentibus plane volentibus su- sar de sospechosos; pero fi los adolescentes, que
spectos tacare curatores suos permittitur, dummo- quieran acusar de sospechosos fi sus curadores, se
do ex consilio necessarioram id faciant. les permite, con tal que hagan esto por consejo de
sus parientes-
§ 1.—Si fraus non Sit admissa, sed lata negli. § 1.—Si no se hubiera cometido fraude, sinone-
gentia, quia ista prope fraudem accedit, removeri gligencia [ata, como esta es próxima al fraude, de-
huno quasi suspectura oportct. be ser removido este como sospechoso.
§ 2. - Praeterea accesserunt quaedam speeies § 2.—Además de estos se agregaron otros casos
ex Epístola Imperatonis lkostL-i cc Divi Seveni ad. en virtud de la Epistola de nuestro Emperador y
Atnium tJloniurn (4). Nam adversus eos, qui, nc del Divino Severo fi Atrio Clonio. Porque en ella
alimenta decernautur, sui copiam perseverant non se dispone contra los que perseveran en no compa-
faeere, ut suis rebus careant, praecipitur; reique recer para que no se decreten alimentos, que sean
servaudae causa pupillus iii possessionem mittatur privados de sus propios bienes; y que para conser-
eias, qui suspectus sententia sua factus est, quac- varios sea puesto el pupilo en posesión de los bie-
que mora deteriora futura sun!, curatore dato dis- nes del que por su propio dietámen se hizo sospe-
trahi iubentur. choso, y se manda que, habiéndose nombrado un
curador, se vendan los que con el tiempo se han
de deteriorar.
§ 3.—Item si quis tutor datus non compareat, § 3.—Asiniismo, si no compareciese algún cura-
solet Edietis evocar!, uovissimcque, si copiani Clii dor nombrado, se le suele llamar por Edictos, y úl-
non fecenit, ut suspectus remover¡ ob hoc ipsum, timamente, si no se presentare, suele ser removido
quod copiam sui non fecit; quod et pernaro, et di- como sospechoso por esto mismo, porque no se pre-
ligenti habita inquisitione faciendum es!. sentó; lo que se ha de hacer muy raras veces, y
habiéndose hecho diligente investigación.
(1) quls, omitela HaL
(2) rein 5a1.vaiu fore, orntteUTe ¡ial. (t) Át Tuur. al nMgee; Atrteucuiouiurn, m el texto
() tutores, inserta le Vulçj. Atrium eolouum, la Vult.; Atniurn Colonum,. Fiel.

DIGESTO.—LIBRO xxvii: TÍTULO 1 281
8. IDEM libro LXI. ad L'dicturn. - Suspe- 8. Ei. MISMO; Comentarios al Edicto libro LXI.
ctum (1) tutorem eum putarnus, qui moribus talEs —Consideramos sospechoso al tutor que por sus
est, ut suspectus sit; enimvero tutor, quamvis pan- costumbres es tal, que sea sospechoso; porque el
per est, fidelis tamen et diligeus, reinovendus non tutor, aunque sea pobre, si, no obstante, es fiel y
est quasi suspectus. diligente, no ha de ser removido como sospechoso.
9. MODESTiNUS libro singielari de Heurernati- 9. MoDE8TiN0; Cuestiones nuevas, libro :únjci).
cis.—Si tutor aliquo vinculo uecessitudinis vel nf- —Si el tutor estuviera unido por algún vinculo de
finitatis pupillo coniunetus sit, vel si patronus pu- parentesco 6 de afinidad con el pupilo, 6 si el pa-
pi11 liberti tutelam gerit, et qis eorum a tutela trono administra la tutela ticl pupilo liberto, y se
removendus videatur, optimurn factum est, cura- considerase que alguno de estos debe ser removi-
torem ci potius adiungi, quain ene dem cum notata do de la tutela, se consideró lo mejor, que se le
fide et existimatione removeri. agregue un curador, más bien que se le remueva
con tacha en su fidelidad y en su reputación.
10. Piiiias libro XII. Quaestionum— De- 10. PAPiNiANo; Cuestiones, libro XII.—El re-
creto Praetoris ut suspectus remotus periculum movido como sospechoso por decreto del Pretor no
futuri temporis non timet; iniqnum enim videtur, ha de temer la responsabilidad del tiempo futuro;
remover¡ quidem a tutela ve] cura, in futurum au- porque se considera injusto que ciertamente sea
tem non eme secnrum. removido de la tutela 6 de la curatela, pero que no
esté seguro para lo sucesivo.
11. IDEM £ibrc V. Responsorum.—Post finitam 11. EL MISMO; Respuestas, libro V.—Después
tutelam cognitio suspecti tutoris, quamvis pridem de finida la tutela fenece el conocimiento de ¡a acu
recepta (2), solvitur. sación de tutor sospechoso, aunque antes haya si-
do admitida.
12. luLlus (3) AQUILA libro Responsorurn. - 12. JULIO AQUILA, en el libro de ¿as Respues-
Nihil propon¡, cur praescri'bere curator possit in tas.—Nada se alega para que el curador pueda
cognitione suspecti, quorninus religio Praetoris a disponer en el conocimiento de la acusación de
pupillari servo detegente fraudes instruatur. (4) sospechoso, que la conciencia del Pretor no sea in-
formada por un esclavo del pupilo, que descubre
los fraudes.

LIBER VICESIMUSBEPTIMUS LIBRO VIGÉSIMO SÉPTIMO


TIT. 1 TÍTULO 1
DE EXCUSATIONIBUS DE LAS EXCUSAS
[Cf. Cod. V. 82-60.3 [Vé ase Cód. Y. 62-69.3
1. MODEBTIN1JS libro 1. Exeusationum. - 1. MODESTINO; Excusas, libro I.—Herennio Mo-
Ma&iToç 'I-/uer( iLLel IO destino fi Ignacio Dextro, salud. Habiendo com-
iitp wspr.rert rpoiree x,xk uprxropccç óju, puesto un libro, fi lo que me parece, utilisimo, que
oc intitulé Excusas de la tutela y de la curatela, te lo
[Herennius Modestinus Ignatio Dextro S. (5) he enviado.
Couseribens librum, ut mihi videtur, utilissimum,
quem excusationem (6) tutelae et euratoriae yo-
cavi, hune tibi mis¡ .1 (7)
§ 1 .—llonlouc Ji, iiç .epi róruv J- § 1.—Mas aclararé, en cuanto fuere posible, la
T& Vd e vv el doctrina sobre estas cosas, exponiendo en la len-
ad prrra e,,a, ,l,r5 VyC (8) 7tpbC r&ç rru
gua de los griegos los preceptos legales, aunque
-rotioldc;.
[ 1.—Faciam autem, quoad possibile cnt, de conozco que no son fi propósito para traducirlos.
his doctrinam manifestam, enarrana legalia Grae-
corum voce, etsi cognovero, Inepta ea ad transfe-
rendum cese.]
§ .—flpa-4su 11 nlv yi' 7)ie avn*'r * rcav § 2.—Añadiré fi la narración de loque haya de
jhZe. I(7tQ) xxi TeVTOV Un9 4NY, íva
VÓ(4L0)Y fl(IP re r6s rtu, decir también las mismas palabras de las leyes, si
r1y t-Ñs iXoYIeL Ti dx)p* o; coi- fuere necesario, fi fin de que fi los que tienen al
xd els L*a' puSru.

(1) €tlam, inserta MaL


(2) coepta, Hal. (6) eicu&t1onnin, Hal.
(5) Taur. segun corrección del códice Fi; 1ul1anu, la es- (7) Esta versión latina, y la de los dends pdrrafos, de este
critura orig€na2, Br.: lulianus libro IV. ad Mlnutlum, fiat. y tos siguient es fragmentos, de Modestino, es la de la Ved-
de
(e) S. uit. fr. 15. XXVII.!. adiciona la Vuig. gata.
(5) Hal. omite el texto griego; el mismoomite esta letra S. (8) x6vu eonjetura Br.
TOMO II—SS

282 DIGESTO.-LIBRO XXVII: TITULO

[ 2.- Apponam dieendorum flarratoui etiam mismo tiempo la costumbre de hablar y de leer el
ipsa legum verba, si necesse cnt, ut dicendorum latín les prestemos también utilidad, si necesitaren
snnul, et legeudorum usuin habentes integnitatcm el texto Integro.
indigentibus et utilitatem praebeamus.] (1)
3.-AicoV T&í 9Uv 1OT) T(VxÇ X• § 3.-As!, pues, en primer lugar se ha de decir,
[ 3.-Diceudum igitur primam est, quos crean quiénes no deben ser nombrados.
non oporteat.]
§ 4. -'Au.w.9pcxoiç pra!ç ) 0 ¿ JpXOVreg § 4.-Los Presidentes no nombrarán tutores ó
rpau 4 uptpxç ir!v ¿ () &iopÍa xx& curadores ingénuos 4 los pupilos libertinos, salvo
T1 1EOV
¿zóyotç .!elv
V5'LpJ ¡T& &iip*rat;Vijo
arxc oç ix roa CIZMr4 ióit 5(0i M&pxo
si en aquel lugar hubiera absoluta penuria de li-
JpxT(aw xei. E*i Jé 6 uórz bertinos; porque manda la Oración del Divino Mar-
paseiuva, %vov aiwaV ilzt ri iMrpor, &v tl co, que para los libertinos se deben nombrar sola-
afL.iç o4arzc (3), &vip4a. mente libertinos, que sean de aquella misma loca-
4.- Libertinis pupillis ingenuos tutores ve! lidad. Mas si uno fuere nombrado, el Divino Seve-
curatores Praesides non dabuut, nisi omnímodo 1!.. ro, teniendo cuidado de los impúberos, respondió
bertlnorum penuria secunduni locum illurn sk; 11- por rescripto, que está obligado 5. la tutela, 5. no
bertinis enim libertinos solos oportere dan, qui ex ser que con justicia haya alegado razones.
eodem loco sint, Oratio Divi Marcí iubet. Si autem
dabitur, Divus Severus impuberum euram habeus,
ohuigatum essc tutelae, nisi juste rationes red-
diderit, rescnipsit.]
§ 5.--0.c lytoTty xoupopv -pvc v-.wç, -
§ 5.-El esposo no puede ser curador de la espo-
z)roç ).l1ee Li 6 rocoa aarx. sa, como dice el Senado, peno el que fué nombrado
L 5.-Non potest curator esse sponsae sponsus, tal será eximido.
ilt Senatus dicit, creatus autem talis absolvetur.]
2. IDEM Libro II. Excusationum. -'A - 2. EL MISMO; Excusas, Libro IL-Estáu excusa-
xxé xaupnrap& xcl al ii p»reç iitp- dos de la tutela y de la curatela los que hubieren
LS Jr (1 ?* xQft fr iv 6xa&, cumplido setenta años; mas es necesario que ha-
x'p°°, 4 v ?' vpovvzt poçipaT( TZ, 4 yan pasado de los setenta años al tiempo en que
j LLX*( tOZ TT OI
son nombrados, 6 en que adié uno la herencia, 6
Xpdv ç prfree.
[Excusantur a tutela et curatoria, qui septua- en que se cumplió la condición que se escribió en
ginta anuos complevcrunt; exeesslsse autem opor- el testamento, no dentro del término de la excusa.
tet septuaginta anuos tempore ib, quo creantur,
aut quo hercditatem adiit quis, aut quo conditio,
quae testamento inscripta cst, completa est, non
mIra (5) tempora exeusationis.]
J<7 1 .-'Ii Utvíx La(xvr7c 4 ix xLe-jpzOv, 4 i § 1.-Mas la edad se prueba 6 con la escritura
oLaiv vÍ/Lwv. del nacimiento, 6 con otros medios legitimos de
[ 1.-Actas autem probatiir aut ex nativitatis prueba.
seriptura, ant allis demonstrationibus legitiiís.]
§ .-.Áitv 1icpa7r45 xxi xouperop& xei irauxLx. § 2.-También la multitud de hijos exime de la
[ 2.-Remittit a tutela vel curatoria et libero- tutela 6 de la curatela.
rum multitudo.1
§ 3.--Na1LÍLOk; Ji ir« Z?ocl clvccc Ld iraí yTxq, ,dy iv ¡ou(. § 3.-Mas los hijos deben ser todos legítimos,
( 8. -Legit irnos autem liberas case oportet aunque no esten bajo la potestad.
omnes, etsi non smI in potestate.]
4. -a Ji ¿Tvxi (4) TOç 7ttLx, ira al
ivrpaxae al $p 7rJ21V vre a
J1Lovrz
xp&,ovrxt, orc
§ 4.-Pero deben estar vivos los hijos, cuando
1ev P ICE 7rtovwtv al PETI raro &rxvóvra
los padres son nombrados curadores; porque los que
rx4i ia »1tar5rou E sp 4pau. fallecieron antes, no se cuentan entre ellos, ni 5. su
vez perjudican los que mueren después; y as! lo
[ 4.-Oportet autem ¡iberos vivos eme, quando dice la Constitución del Divino Severo.
tutores paIres dantur; qni enim antea decesserunt,
his non connumerantur, neque rursus nocent, qui
postea moniuntur; el hoc ita inquit Constitutio Di-
vi Boyen.)
§ 5.-Ta9ro Ji Laxar iv aaxc rap TO Xo!TÍ Jtx94xxç
§ 5.-Mas esto parece ciertamente que se dijo
Llvraç 52 xxi ht( zzvró ¿ripou.
respecto al tutor nombrado según el testamento;
[ 5-Hoc autcm videtur quideni dictum eme pero esto es conveniente también respecto 5. otro
de tutore dato secundum testamentum convcnit
autem boc el in omni alio.] cualquiera.
§ 6. -'0 J iv T5 xarpi Iv, al xxa iv
§ 6.-Mas el que está en el vientre, aunque en
^J
V ZIJV aU VX TI; 445 7aV5/L&., Lv OTa ¿'1 r.i rxpoi
iv Wrx ra)txxt cropjC ax(prxc r
muchas partes de las leyes se le compara con los ya
=l rara ¿tprx xr5a ro &acarvFrau (pau. nacidos, sin embargo, ni en el presente caso, ni
ft 6.-Qui autem in ventre est, etsi En mullís para los demás cargos civiles, le aprovecha al pa-
partibus legum comparatur iam natis, tatnen ne- dre; y esto se dijo en la Constitución del Divino
que in praesenti quaestione, noque in roliquis e¡- Severo.
vilibus muneribus prodest patri; et hoc dictum est
En Constitutione Divi Severi.] !) ixvra)&c, Hervg.
(3) Tauraes un corrección del códice FI.; 6ttoperxt,
la eecriturn original, Br.
(1) u ht qn! dineudl et legendi (latine) uum habent, hoc (4) Xpli, Hervag.
desideranttbue, perfcctuln auxlllum praest.are possimus, en 5} zafra, Ha.!.
rfif de ilt dleendorum-praebeamu, Ant. Agust.-N. de! Tr. (5) i't%, in8erteIIervag.
DlanSTO.—LIBRO xxvii: TITULO 1
• 1. —01 ¿ÓVO 9i! *7V x«¡ § 7.—Mas no solamente los hijos y las hijas con-
&.& Xal E }&V &j1c.v E4Lç, -t ,cdcl ceden exención de la tutela, sino también los me-
)LL. Boo i6,ónorav rov irrp ar
O1T! T 7r'i. Ore a, & v TCV
óir;, tos nacidos de hijos varones, varones y hembras.
¿Vbí veo &YT U9 txvoJ TcC x ¿. is- Mas favorecen, cuando muerto su padre le suplen
tep rv TUVUY (r1y u77& Oh- al abuelo el lugar de este. Pero todos los nietos
r, &p i- que hubiere, provenientes de un hijo, se cuentan,
7TSi p°rip J-r7 tç dvQuç por un solo hijo. Mas esto puede colegirse do las
Constituciones, que hablan de los descendientes;
[* 7.—Non solum autem flii remissionem tute- porque no es fácil hallar nunca dónde la Constitu-
lac tribuunt et fihiae, sed etiarn nepotes ex fiuis ción hable de hijos, sino de descendientes; mas es-
masculis nati, masculi et feminae. Auxiliantur ta denominación se extiende también * los nietos.
autem tuya, quando patre eorum mortuo illius lo-
cum supplent ave. Quotcunque aiitem nepotes fue-
rint ex uno filio; pro uno filio numerantur. Hace
autem ex Constitujionibus, ivae de liberis loquun-
tur, possunt colligi; nusquarn enlin facile est inve-
nire, ab¡ de luis loquatur Constitutio, sed de libe-
ns; appellatio autem hace et ad nepotes extenditur.]
§ 8.—T6, U &pt&plw r«>v TJ»wv rbi &pt ívo, iiç § 8.—Pero debe uno tener el número de hijos
Ji? ¿x róre, Jre iIpOT0YCtI e7ulI Av JLtTL TO
l
determinado en las Constituciones, cuando es nom-
porvf pb ro r Ji'xcw r &&iG; 1TpWZ-
o $ Z(T& TOi )'iQ O)
brado; porque si son engendrados después del
4piv i nombramiento, no favorecen, como dice la Consti-
[ 8.—Numerum autem liberorum determinatum tución de Severo y de Antonino.
Constitutionibus esse oportot unicuique tune, quurn
creatur (1); nain si post ereationem generantur,
non anxiliantur, ut Oonstitutio inquit Severi et
Antonini.]
§ 9.—Eu ij oi peç inuç i pnt&ç '1 rpa; xpir(O- § 9.—Pero además, el que tiene tres tutelas, 6 tres
ç, ?
&caç,
lcç rpi4 xouprip( r xl irrpoüç, xal
ixv,
curatelas, ó conjuntamente tres curatelas y tres tu-
ia it ¿iry TO
; TETdpTnv 12) ¿1rtrpo7rv 1 Youp «Topí«y xoi-
telas, aún subsistentes, esto es, no excediendo toda-
iig. 'ABA MY c&y XOvOTWp Tig 1 vi &i.ixo, g)& /LvOLYOU, vla de la edad los menores, estos, llamados fi la tu-
sis zpp5v rgjv xovparopt5v ial tela 6 fi la curatela, se excusan. Pero, sin embargo,
hip T6 (tLY xepp al también si uno fuere curador, no de un impúbero,
,(,ou. Ayec ial b pirwaoç O).irzyç Trepl Taiv rpOu ÉiripoirOi sino de un loco, 6 de un pródigo, esta curadurla
1a VT' será asimismo computada en el número de las cu-
í 9.—Aniplius autem et qui habet tres tutelas, ratelas; y que esto es as¡ lo enseña la Constitución
ant tres enratonas, ant commixtim tres enratonas de Severo y de Antonino. Mas también dice esto el
et tres tutelas, et adhuc manentes, hoe est nondum noble Ulpiano respecto fi las tres tutelas:
excedentibus aetatem minoribus, hi exeusantur (8)
ad tutelam vel curatoriam vocati. Sed tamen ci si
curator quia furit non impuberis, sed furiosi, sen
prodigi (4), in numerum curarum et hace compu-
tabitur curatoria; quod sic se babere docet Consti-
tutio Severi et Antonini. Dicit autem hace et no-
bilis (5) Ulpianus de tribus tntelis:j
3. Ux.rius libro singular¡ de Officio Praeto- 3. ULPIANO; Dei Cargo del Pretor tutelar, li-
ns tutelaris. (6)—tria onera tutelarum dant ex en- bro único. -tres cargos de tutelas dan excusa. Mas
sationem. Tnia autem onera sic sunt accipienda, los tres cargos se han de entender de modo, que
ni non numeruis pupiltorum plures tutelas faciat, no el número de los pupilos, sino la separación de
sed patrimoniorum separatio; et ideo qui tribus los patrimonios, aumenten las tutelas; y por esto,
fratribus tutor datas est, qui indivisum patrimo- el que fué nombrado tutor de tres hermanos, que
nium haberent, vel quibusdam tutor, quibusd&m tuviesen indiviso su patrimonio, 6 tutor de algu-
curator, unani tutelam suscepisse creditur. nos¡ y curador de otros, se considera que no se en-
cargó más que de una sola tutela. -
4. Mot'snws libro IL Excusationum. — 4. MonEsT:No; Excusas, libro II.--Hemos dicho,
lit, rpeZç tYOvTaç nIrpo7T&ç IiÇ rtrdcprny j4 xai? ¿rr45 que los que tienen tres tutelas no son llamados á
¿di Tes ti Jio ¿i pO7a7s, ta iiç ¿ rpOwv TpÍr la cuarta; en su consecuencia se preguntó, si te-
poie(lç xd u psw.ipou oGcsç r Jíx,: ç bel
tiendo alguien dos tutelas, yllamado después á la
&xc.l*r tl Te?dpfln ¿nrpGxi o:'5, rÓupi ilÇ TY ni-
?apn# E Ao-/afi*yoç i,e crai ?ç tercer tutela hubiere apelado, y pendiente todavía
1!aiiy apdt(ilic (7) ioi; al dápízi nb el juicio de la apelación fuera promovido fi la cuar-
I&pO! sal 'Ainniliov inaflLLJov, 14 Eiii iç (?úpt)Y frS ta tutela, ¿al excusarse de la cuarta, hará mención
XeepÇe5rat Thi, urb ç rpbni; i2rci, tt o, tioi,Zla &i también de la tercera, 6 la dimitirá en absoluto?
oGaç r5ç ¿itt rj rpir xporoi(a eoLo(aç, b ¿stllnç Y hallo establecido por el Divino Severo y por An-
ioç itepyeivtti, &poi ¿.óiiYOY ti rCT4i7 XELPOTOVía. EpS
tonino, que no debe ser promovido fi la cuarta el
Ú 5p r-.)i t' rduc rlTllpnnv u Eenaí nt, que apela de la tercera, pero que pendiente la ex-
(1) non et si post ereationem generentur, anteqii&m lora (4) seil prodigi. omítelas acertadamente Rol.
remisilonis praebeantur; in*ert acertadamente Rau. (5) optlmus. Hal.
() Taur. Según corrección del códice Fi.; tic ni y&p nv, (6) Vdanse los Fragmentos Vatic. S . 186.
la escritura original Br. (1) Taur. según la escritura original; irapa)ai4o, correc-
(5) remfttuutur, Hal. ción del códice Fl. .Br.

284 DIGESTO.—LIBRO XXVII: TITULO 1
ft rp('2, &óou rç r x*rou cusa del tercer nombramiento, el fin de aquella es-
tpc xp( u XLI7V 7rxp re?; pera el término futuro del cuarto nombramiento;
[Diximus, tres babentea tutelas ad quartam non y con fundada razón, porque si invertido el órden
vocarí; quaesitum est igitur si quis duas habens ,
alguien se encargara de la cuarta, sucederá que
tutelas, delude ad tutolam tertiam vocatus appel- después que subsista la tercera por aparecer injUs-
laverit, et adhuc pendente indicio appellationis ad ta la apelación de la tercera, estaría gravado con
quartam tutelam promoveatur, utrum a quarta se cuatro cargos, contra lo dispuesto en las leyes.
exeuíans mentionein faciet el tcrtiae, an omnino
dimlttet illam? El a Divo Severo et Antonino con-
stitutum invenio, non oportere ad quartam pro-
mover¡ a terlia appellautem, sed pendente tertiae
ereationis excusatione, illius finem exepectare ter-
minum futurum quartae creationis; recta ratione,
si enim ordine praepostero ( 2 ) quartam suscipiat
quis, eveniet, nl post tertlam extantem (3) injusta
tertiae appellatio ne apparente quatuor o neribus
gravetur extra leges.]
§ 1-F. v.tp i ¿iti olt 3 xoupro- § 1.—Si el padre estuviere en tres cargos, ó de
6 ulç « ^rog ox roto orr.i J4crtxr4 tutelas, ó de curatelas, no .será vejado su hijo; y
nb &*.wa pu xd 'A&a. Too li zcd ix así se determiné por el Divino Severo y por Anto-
Pç ttV, OÇ acrY r&l tO V 1nrpo7rç I1 t Jc
8dv, X a l tv rpoç rç xoi, ror frr
nino. Mas también es cierto por el contrario, que
xc JC rs (4)ró íairaitv. Tota S
*ç las tutelas del hijo le deben dar excusa al padre,
oPc&iç XCI ó ¡3CpQÇ tc#. y fi su vez las comunes fi ambos, esto es, una del
per 7pI Zi xcd Oiicyo 6 xprtrç TauTa
, . hijo y dos del padre, ó á la inversa. Pero esto es as!,
[ 1.—Si pater in tribus fuerit muneribus aut tu- cuando la carga recae sobre una misma casa, no
telarum ant curatoriarum films eius non vexabi- sobre las separadas; y esto mismo escribe también
tur; el ita eonstitutum est a Divo Severo et Anto- el nobilisimo Ulpiano:
nino. Hoe autem el e contrario est, quod oportet
11111 tutelas remissionem patri dare, et rursus utris-
que communes, Id est, unam liii, et duas patrie,
aut e converso. Tune autem hace ita se habent,
qunni 011118 un¡ domui, non separatis contingit;
seribit autem el Ulpianus nobilissimus hace eadem:]

5. ULPIANUS Libro singular¡ de Offlcio Praeto- 5. lJrriso; Del Cargo del Pretor tutelar, libro
ris tutelaris. (5)—tria onera in domo una cese suf- único. basta que haya tres cargos de tutela en

fielt; proinde si pater alicuius, vel films, vel frater, una misma casa; por consiguiente, si el padre de
qui est in eiusdem potestate, tria onera sustineat, alguno, 6 el hijo, 6 el hermano, que está bajo la
quae ad periculum patrie sui spectent, quia volun- potestad del mismo, sostuviese tres tutelas, que
tate cius administrant, omnibus excusatio a tutela afecten A la responsabilidad de su propio padre,
competit. Sed si non patrie voluntate administrent, porque con su voluntad las administran, fi todos
non prodesse saepe reseriptum est. les compete excusa de la tutela. Pero si no las ad-
ministrasen con la voluntad de su padre, se respon-
dió machas veces por rescripto, que no aprovechan.

6. MODSTNtTS libro II. Exousationum, — 'Ev O. MODESTINO; Excusan, libro 11.—Si al que
ao ovn tpoit&ç &fln o rpoO ri rct tiene dos tutelas se le hubieren encomendado si-
tpr urc €Iç ; u prç, xv ArQ- multáneamente otras dos, la que en órden es la
i ¿ riv r&mpuv 1yp:r, rv lrpIviivro tercera le favorecerá para la excusa de la cuarta,
yvvm roO Arocpdopo, ç66a pQ)Iç X 111V.
¿1 pv€rs, &))& iv (6) p i aunque hubiere sido el Emperador quien le hubie-
.iporovd portOocv iv tç6pot &prztç, ox 6 XEC re encomendado la cuarta, 6 la tercera, y antes que
ro'nOç, )& ¿ epo.ç em, 6voxv 6L auToy conozca los mandatos del Emperador hubiere sido
promovido para la otra. Mas si no apareciere el br-
[Si duas habenti tutelas aline duae simul super- den, sino que en diversos documentos se hiciesen
inductae fuerint, quae est ordine tertia, auxiia- en un mismo día los dos nombraniientos, elegirá la
bitur el ad remissionern quartae, etsi Imperator que él debe admitir no el que fué nombrado, sino
fuerit, qui quartam iniunxerit, ant tertiam, et su- el que lo nombré.
tequam cognoscat Imperatoris mandata, promotus
erit ad aliam. Si autein ordo non apparuerit, sed
in una die duae creationes proponerentur in di-
versisehartis, non qui creatue est, ed qui crea-
vt, eliget, quam oporteat eum suscipere.]
• 1—l'tLpTnc&t, qOTT&, pvop1, carpo', ol pto.3z- § 1.—Los gramáticos, los sofistas, los retóricos,
r X51QIJILEVO, (.)01Ep r&,v )OIt1J' ).EVrOVPTC&)v, ourtr'i b los médicos, los que son llamados poetrcxl, ésto
¿iirpoit51ç, XO xo optc &VXUOV i(O1JV. es, curanderos ambulantes, tienen exención, así
[ 1;—Grammatici, sophistae; rhetores; medid, como de los demás cargos, también de la tutela y
4ui IEpÓ trcd, id est circulatores (7), vocantur, de la curatela.
quemadmodum a reliquis muneribus, ita et u itt-
tela, et a cura requiem habent.]
(4) ¿1 r i 7z)tV, Hervag.
(5) Vanse los Prag,n.entoá Vat'c. § 180.
(5) x4,rq, ¡iervag. (6) Br. considera iv Mladida por antiguoí copistas; pero
(5) praepostero, omítela acertadamente Hal. ,o Taur.
(3) exlsteatem, HaZ. (7) medid, qui et ir ep i 6atot voeantur, ¡Ial.

DIGESTO.—LIBRO XXVII: T1'FIYLO 1 25

xat A, &pC14L'OÇ i rr6pwV íV lxarj .)EE § 2.—Mas hay en cada ciudad un número de re-
-ç-v ) upy1EVEXIJVTwV, xa,1 aLpécrEL;tVE tóricos, que tienen exención (le los cargos, y cier-
v6.'t ¿1tE9 oDr 1 Av o' tas divisiones establecidas en la ley; lo que se ha-
pE7ç jav Teo XO1 T5 I Aiic:, txvti
ç Et1V T{ XEp2X2OV ¶oVrr. viro
lla manifiesto en la epístola de Antonino Pb, que
M)
Alpb )&rrou r61 EVE iltpCkUç fuó escrita ciertamente para la comunidad de Asia,
XICL ¶EIC ¶2Ç %2'L TDUC 12O 21 OE 1.LE- pero que es conveniente para todo el orbe, cuyo
ov r61crç rt•t toç 0ap8 E.or2;TÉaCFaP2, To capitulo sigue aquí á continuación. Las ciudades
1E2V 2 ¿E yarcEl 1061E1C ¿íx menores pueden tener cinco médicos inmunes, y
E1 OÇ 3EVT, X1 IPOL P.PLOI T tXoU,Q TOtÇ ('5OvÇ. p ¿E tres sofistas, y otros tantos gramáticos; pero las ciu-
¶orJrov ¶b yi2T11 710i 2l?Et2V irapexrl.
dades mayores, siete que curen, y cuatro que ense-
ae TiU p.iVEyiffE4 OL JÁ ) yp17cLII
h &ç pport!it
¶i;) t( & ¿EJripc) rc ¿'/O2Ç &yO&Ç &x&, r ¿
ñen una y otra doctrina; y las másgrandes ciudades,
&ç diez médicos, y cinco retóricos, y otros tantos gra-
[g 2.—Est autem et nurnerus rhetorum in una- máticos. Mas sobre este número ciertamente que
quaque civitate, qui vacationem munerum habent, ni Ja más grande ciudad concede inmunidad. Pero
et haereses quaedam propositae lego; quod mani- conviene que disfruten ciertamente del mayor nú-
festum est ex Epístola Antonini Pu, quae descri- mero las metrópolis de los pueblos, y del segundo
pta (1) quidem est cornmunitati .Asiae, universo las que ó tienen foro de causas, 6 residencias de
autem orbi conveniens est, cnius capitulum hie tribunales, y del tercero las demás.
subiectum est. Minores quidem civitates possunt
quinque melicos in)mnneL habere, et tres sophi-
stas, grammaticos totidem; maores autem civi-
tates septem, qui eurent, quatuor, qui doceant
utramque doctrinarn; maximae autem civitates
decem medicos, et rhetores quinque, et grammati-
cos totidem. Supra hirnc autem numerum no ma-
xiina quidem civitas iinmunitatem praestat. Decet
antein maximo quidem numero uti metropoles gen-
tiuin, secundo auteín, quae habent ve] forum can-
sarum, ve] loca iudiciorum (2), tertio autem re-
liquas.]
&— 111o5ro EiV áptblliiV E8E1V 1.LlV O1( 3.—No es licito ciertamente aumentar este nú-
LrÁr1 ov)ç, o'r ))y T1V'1 tpEUpiaE1 rroOv mero, ni por resolución del Senado, ni por otro
¿ 'Eotrv, 1*2Zp ip rV xO)1XIV XE1rQ'JpT1V Ç5'YE-
cualquier recurso; mas es licito disminuirlo, por-
¶21 TO t0100rO ylv6prvov.
[ 3.—Excedere quidem hunc numerum non Ii- que se vé que esto se hizo en atención A los cargos
cet, neque sententia senatus, neque alia qua ndin- civiles.
ventione; minuere autem hect, quoniam pro civil¡-
bus mun cribos apparet hoc tale factum (3).)
4.—Xa plv-;n O'JX &UwQ DiV oupyiai2v E2rV,V § 4.—Y, A la verdad, no disfrutarán de esta in-
&V t-' ¿6ypzri iOU)Ç £yX22liyWrV 1)p1- munidad de otra suerte, que si por decreto del Se-
Ii ¶I1 E»pLvq, X2 zEp'I 'Ea ipyov ¿i).1ylípWç wnv. nado hubieren sido inscritos en el número conce-
J§'4.—Et utique non aliter de immunitate hac dido, y no se condujeran con negligencia en su
fructum habebunt, nisi decreto senatus inseripti profesión.
fuerint numero concesso, et circa oper&tionem Be
negligenter non habeant.]
5.— h oa6ou u obE ¿'E1'EpOr&,v hIcOo § 5.—Y que los filósofos están ciertamente libres
TP01 rl orwç' de las tutelas lo escribe as! Paulo: Los filósofos,
5.—Et philosophos quidem liberan a tutelis los oradores, los gramáticos, que públicamente son
Paulus seribit ita:) Phihosophi, oratores, gramma- útiles A los jóvenes, están excusados de las tutelas,
tici, qui publice invenibus prosunt, excusantur a porque así lo escribe también Ulpiano en el libro
tutelis, nam et Ulpianus libro qn arto de officio cuarto del Cargo de Procónsul.
Proconsulis ita scribit.
§ 6.—[7.] (4) Sed et reprobari medicurn posee a § 6. [7.]—Mas nuestro Emperador respondió
Republica, quanivis semel probatus sit, Imperator por rescripto, junto con su padre, A Lehio Bassc,
noster eum (5) patre Lacho Bassorescripsit. que también podía ser desaprobado por la Repú-
blica un médico, aunque 'una vez hubiera sido
aprobado.
7-flP' ¿E V ÇCOG6€OV &12E 'roO Illou § 7.—Pero respecto de los filósofos dice así la
o''rw e Oc6ÇU)V 0-1 OX ¿Tl i(pIOL?)ç, ¿t ni az- misma Constitución del Divino P10: Mas no se ha
VlOvç Ebai 'EQJÇ ú000Ov'rac•» Olizn ¿n, OtE 01
ózcp)1own,ç ¿lEoV't21 t0 'E&V
fijado el número de los filósofos, porque son raros
plownv 'EC
6pE)2i2Ç 'rotI 21rpilV Ci ¿ LXp1O)6T01VT0 1E'1 t2
los que profesan la filosofía». Opino, sin embargo,
a wr6&ev povnp&c y ov1pi plXoaOÇOOV'EEC. que los que están sobrados de riquezas darán vo-
[ 7.—De philosophis autem eadem Constitutio luntariamente su dinero para las conveniencias de
Divi Ph 'ita dicit; «Philosophorum autem non con- la patria; mas si hablan del dinero como propio,
stitutus est numerus, quia rari sunt, qui philoso- con ello ya harán manifiesto que no son filósofos.
phautur». Existimo autem, quod qni divitiis su-
perabund ant, voluntario tribuent pecuniam in
utilitates patriae; si autem proprio loquantur (6) (5) quze hebeni lora cansarum (omi ti endo vel loca judi-
de substantia, mdc iam manifesti fient non philo- clorum), acertadamente Hai.
sophantes.] (3) muneribus boc introductuni esse apparet, JIai.
(4) Según edicioneS vulgares.
(5) divo, inserta la V'vlg.
(6) p1ootEi.Tba1 zCpL ¶2t5 ovauç eqadvaie en lu4in aya-
(1) scrípta, aceTt adame n t e Ha¿. re de re familiar, conteiidere, Geb.


í?86 DIGESTO.—LIBRO XXVII: TtTUL0 1

S.—"Eyw ji xa' ¿y -ra ro cat)w Ko&i4u &- § 8.—Mas en las Constituciones del Emperador
¶lV T€T9-ILiV0V p)ov ¿1 ¿vLOVO)Ç :Avwvivou ro Cómodo se halla transcrito un capitulo tomado de
zcl <PLIOa6(POVCopylv
io poi. Lrriv «Oiotw la Epistola de Antonino Pie, en la cual se manifies-
O 6ro tr'p po &iç ta, que también tos filósofos tienen exución de las
r4v ic &c 03(ç ¶tL&ç x&L tutelas. Estas son sus palabras; «Análogamente fi
WIEV yp4, i)6pou;, prop, ypx todo esto, mi Divino padre, apenas comenzó su
O1JC TE1 atVac YVIVaffLOLPXL41V, &yopav0p.iV, t1pÓ)qj; principado, confirmó los honores y las inmunida-
V)V E2 rQLt4)V, OTIúYIÇ, ¿S Xl xpivnv, des que por una Constitución existían, escribiendo
Lr sk xa yErOaI xovç, &zre que los filósofos, los retóricos, los gramáticos, y
QtV.TOV "PErscotv ¿Ovxv, - y& ív yx&-
los médicos están exentos de la dirección de los
[ 8.—Est autem Imperatoris Cornwodi Consti- juegos públicos, de ser ediles, fiel Sacerdocio, de la
tutionibus inscriptum capitulum ex Epístola Anto- recepción de soldados, y de la compra de trigo y
nini Pu, in qua manifestatur, et ptiilosophos babe- de aceite; y que ni son jueces, ni son legados, ni
reirnrnuuitaLem tutelarum. Sunt autem haec verba: son incluidos contra su voluntad en el ejército, ni
Consimiliter autem his omnibus Divas pater meus son obligados fi otro servicio».
mex ingredíens priucipatuni Constttutione exi-
stentes honores et immunitates flrmavit scribens,
philosophos1 rhetores, grammaticos, medicos im-
munes cese a ludorum publicorurn regimine, ab
aedilitate, a sacerdotio, a receptione militum, ab
emtione frumenti, ole¡ (1); et neque indicare, ne-
que legatos cese, neque in militia numeran nolen-
tes, necjue ad alluni famulatum ces eogi» (2).]
1.— E xxxstvo ail&v iri ¿ ¿ i § 9.—Además conviene saber también esto, que
1t1}V, TV EttOUpy?iaV raurv Et ¿ciV también el que enseña, ó medica, en su propia pa-
TP Kietvnç ¿y ev Ncox rapi aopE, epainEt, i
),Z:Toupynacctv oux xai
tria, tiene esta inmunidad; porque si el que es de
vnpa KOIJ.ctVEOV iat
roto oto, (3) vooçra i1?J rv Ooov Epou (4) Comanea enseñará 6 medicará en Cesarea, no tie-
x&t Avrt.wivou. ne inmunidad entre los Comanenses; y así fué esto
[ 9.--Amplius et jitad edre oportet, et eum, qui promulgado por el Divino Severo y por Antonino.
tu patria propria docet, auL medicatur, immunita-
tem h&nc habere; si enim existens Coniaiieus (5) in
Caesarea doceat, ant medicetur, apud Comanen-
ces (6) immunitatem non habet; et hoc ita promul-
gatum est a Divo Severo et Antonino.]
$O,—Ta iilvwo OVnÇ, iA ótp riv § 10.—Pero escribe Paulo, diciendo que así lo
1 v, cil ¿y ¿)rrpi 1arp& rç

Avrwvvov ¶0v
rpç notouefvou
fln)o yp6.ç, )iywv rv 8e6rvov
ou'çw xtvn,.
mandó el Divino Pío Antonino, que están exentes
los muy instruidos en tales enseñanzas, aunque ex-
cedan del número, y residan en otra patria.
[ 10.—Valde tarnen disciplinis instructos, et si
supra numerum, et 111 aliena patria moram faciant,
cese irnmunes Paulas scribit, dicene Divum Pium
Antoninum ita iussisse.]
Lt.—Tv iv 'PLp. ao Eov-r apq, xcLi )ap'I § 11.—Se mandó por el Divino Severo y por An-
ea,v ieiv
voo-rt (ni r,v tor0) tonino, que el que en Roma enseñará la filosofía,
Ezpo x&i AV(OVVOU, 0r0)1 >a'zVEt iv 110L IrarPL81 con sueldo, ó sin sueldo, tuviera exención, lo mismo
Mç voOerco varal r xeivoV 7cpoaayayelv que si la enseñase en su propia patria. Para cuyas
rv ?6yov, otv re a'i VOJtOpIV aarpi60ç r
I1CUOiC, dX&WÇ IV, t)Ç EV IjIa iratpii, ttj-
disposIciones puede aducir alguien la razón de que
paa'iv palav xaparrat. en la ciudad régia, que es considerada, y es, pa-
[ 11.—Romae philosophantem eum salario xci tria común, el que convenientemente muestra en
sine salarie remissionem habere prornulgatum est verdad que es útil, disfruta de la inmunidad no
a Divo. Severo et Antonino, ita ac si in propria pa- menos que en su propia patria.
tria doceret. Quibus pro mulgationibus potest quis
illam rationem adducere, que niam la regia urbe,
quae et habetur, et est eommunis patria, deceuter
utique utilem se ipsum praebeus non minus, quam
in propria patria immuuitate fruetur.]
§ l.—N6püvi xao, iv ¿7r«9Xtaxovrc•: ¿çe § 12.—Mas los doctores en leyes, que enseñan en
01v ox E0101v ev Pwp.-i 11 jacov-re apuvra. el territorio de otra presidencia, no tendrán la exen-
[ 12.—Legum veio doctores in aliquo praesida- ción; pero tos que enseñan en ROma son eximidos
tu docentes rcmissionetn non habebunt; Romae au- de la tutela y de la curatela.
tem docentes a tutela et cura remittuntur.]
§ 13.—[8.] (7) Ulpianus libro singulari de officio § 13. [S.]—As¡ escribe Ulpiano en el libro único
Praetoris tutelaris ita scribit: athletae habent a del Cargo del Pretor tutelar: los atletas tienen ex-
tutela excusationem, sed qui sacris certaminibus casa para la tutela, pero los que han sido corona-
coronati sunt. dos en certámenes sacros.

(2) numeran iiiv1to, neque ad silquod niunus geutile sive


(1) Según nuestra versión; Immuues esse gymu&sils Sacer- familtarum coa cogí, ¡Ial.
dotil atantea, et neque ad frumenti, et vial, et ole¡ emtiones, (e) Hervag.
et praepositionea, La Vulg.; Immuiies esse non solum a prae- (4) Tau,-.; E1.rpou, Ci códice FI., Br.
fecturis gyinnasiorum et aacerdotii solere, sed et frumenti et Q) Cumanius, ¡Ial.
vmi et ole! emtionia el iiis praepoeitioiiis Ha1; et ius pree- Curnanos, ¡Ial.
positionis, o,n,en1aj otros en HUI. (7) Según ediciones vulgares.
DIGESTO.—LIBRO XXVII: TITULO 1 29 87

orv 'Aps, B:Bvisps, Ktit- § 14.—La presidencia de las regiones, por ejem-
irxoxp-, TLapéxet cGUpyIcv á7co pto', ro'jr plo, de Asia, de Bitinia, de Capadocia, dá exen-
:ffv Ü)Ç &V 4 PxVi ()• ción de las tutelas, esto es, mientras se está en la
( 14.—Genilum praesidatus, puta Asiae, Bythy- presidencia.
niae, Cappadociae, tribuit immtinitatem a tutelis,
-

hoc est, quoad in praesidatu sunt.]


§ 15. —Tutela non est Reipublicae munus, nec § 15.—La tutela no es un cargo de la Repúbli-
quod ad impensam pertinet, sed chile; nec pro- ca, ni en lo que á los gastos se refiere, sino civil;
vinciale videtur tutelam administrare (2). tampoco se considera cargo provincial administrar
la tutela.
§ I6.—'Avwt ¿poi xnCi xouptopiac pryo
§ 16.—Son eximidos de la tutela y de la curate-
la los magistrados de las ciudades.
[ 16.—Remittuntur a tutela et cura (3) magi-
stratus (4) civitatum.]
§ pEaiv tpa; X5 5ct
§ 17.—Dá exención -de la tutela también la ene-
xEo04t yEVO1iÁV 1tÇ Y TLZ )V ¿ppYC.)V, mistad capital producida por el nombrado contra el
ei IL1 5r XO aV.b1 i&C ' iitpoiroç, i)v , padre de los pupilos, á no ser que el tutor apare-
° YP" TYY Tv rOç
ciere nombrado conforme al testamento, salvo si
e)&)ouç avPr, 1 e l 1 pav&92 ILIV €eV r5jc
t& l oxei i5oOu 5) trpoir, rvat después que se escribió el testamento estalló entre
" 1tPTP. Y X5'L TOOt ¿E ETCtaTOI ^ q pu ellos recíprocamente cuestión capital, ó si la ene-
Pacni ¿wC axvu. mistad es ciertamente más antigua que el testa-
[ 17.—Dat remissionem tutelae et capitalis ini- mento; mas se considera que uno fué nombrado
micitia a creato facta adversas patrem pupillorum, tutor por esto, para que se subrogase en una deu-
nisi secundum testamentum apparuerit datus tu- da, y en los negocios; y esto es lo que se indica en
tor, nisi postquam seriptum est testamentum, ca- la Epistola del Emperador Severo.
pitale certamen iis ad invicem constitit, vel nisi
antiquior quidem est testamento inimicitia; pro-
pter hoc autem videtur cese datus tutor, ut snppo-
natur debito, et negotiis; et boc ex epístola Impe-.
ratone Severi ostenditur.]
18.—"Et ¿,wrpoirç, ¿kav &prqov Tic
§ 18—Pero además se exime uno de la tutela
¶:,) ¿PZpaVíP 1I j XtC.)Ç ç3vSt lE moviéndole cuestión al pupilo sobre su estado,
p ctxopav vo5v, ¿)3' ¿X xo)ç arewç xa 't rofrro ol
cuando parece que esto no lo hace por calumnia,
0 6C4-COM01 Mcioxo toA Bpo (0) F V 011005TI CMV,
sino de buena fé; y esto dispusieron los Divinos
[ 18.—Amplius autem absolvitur a tutela, quum Mareo y Vero.
quaestionem quis pupifio de statu movet, quum
videtur hoc non calumnia facere, sed bona fide; et
hoc ])¡vi Marcus et Verus (7) promulgaverunt.]
§ 19.—flep V &TPOU.)V, x& v T27CELVIOV , x&i rOv -
§ 19. Mas respecto á los rústicos, á los de hu-

ypt yppi Hao)o; oc milde clase, y á los ¡literatos, asi escribe Paulo: La
I 19.—De rusticiS autem, et humilibus, et illi- baja condición y la rusticidad dan á veces excuse,
tcratis scnibit Paulus ita:] (8) Mediocritas et rusti- según las Epístolas de los Divinos Adriano y An-
citas interdum excusationem praebeut secundum tonino. No debe admitirse la excusa del que diga
Epistolas Divorum Hadriani et Autonini Eius, qni que no sabe de letra, si no fuera inexperto para
se neget literas seire, excusatio accipi non debet, los negocios.
si modo non sit expere negotiorum.

7. [9.] ULPIANUS libro singular¡ Excusatio- 7. [9.] ULPJkNO; Excusa., libro único.—La po-
num.—Paupertas sane dat exousationem, si quis breza dá ciertamente excuse, si alguno pudiera
imparem se oneri iniuncto possit probare; idque probar que es incapaz para el cargo impuesto; y
Divorum fratrum Rescripto continetur. esto se contiene en el Rescripto de los Divinos her-
manos.

8. [10.] MODESTJNIJS libro III. (9) Excusationum. 8. [10.] MODE8TINO; Excusas, libro 111.—Mas
—O! (10) cpu-rii o1 itú y pú vrcc v
,
también los militares, que honrosamente cumplie-
eEiSç XP6VOV, EIV !(O7CV £'ItpOfbV Itpbç zvto
ron el tiempo de su milicia, tienen exención de las
tOUÇ tdraç. llÇOÇ II I801Ç &)V TiÇ VC
%GV(.)VXl(aW, ZXi (II) T4Vt5}V Tr il ett "petTitOT 6> V, ¿vTiÇ
tutelas contra todos los que hoy son particulares.
&vizuroO .EOrJ eioarp ioucbo &perw çoietv, iu-r& Mas respecto é. los hijos de los que pertenecieron al
vxrv O.X KTL , T; rp k6TLOV r cu pl-spov mismo orden, y de los que en otro tiempo fueron
v y2t dTP2TMVbV npovoiÁu, ¿&v militares, tienen ciertamente exención para la di-
¿i)).0 i'Ltoow liztz pb npitirtv irponç, &'ov xPLO JAOV misión dentro de un año, pero después del año no
V EOoOO, 15OOV X5 O1Ç il:rcçitpç &irzve; la tienen; porque la igualdad del honor dela milicia
qvvíztpaaboct src.,scv. TaOta 4 ItEPIL ,.l&v, o'i z€p'iiy6vw- se considera más fuerte que el privilegio de lo i que
¶51v oTp%tcur51v o! yp XOVO{ ¶51V a1t 5TO51V
oip ¶51V )Oiy51V C)t51V EtVzL ictmvbjaovr al .
en otro tiempo fueron militares, Ii. no ser acaso que
Sed bt milites, qui honeste complevernnt mili- tuvieren otras justas excusas de la tutela, por ejem.
tiae tempus, reinissionem habent tutelarum adver- pb, el número de sus años, ó alguna otra semejan-
sus omneshodie(12)privatos. Adversus autem fihios te, que fué costumbre que excusase también á los

(5) €o iv Hervap.
(2) la tutela alminIatrarl, HaL (7) HaZ.; Severu, la Vulíj.
(3) cnrtorIa, HaL (8) Véanse los rragmene VLic. 244.
(4) doces, HaL (9) II., Hal.; el mismo omite la constitución griega.
(5) 1 18a utaLI, Herra.U. (jo) 'A11 xu (en lugar de Oi Xuc, H'rvag.
(5) Taur. segun corrección; poç, la escritura orii- (ti) (en l ugar de xa', las td. cituia& por Dr.
gina(, Br. (Iij ho4le, omítela HaZ.

288 DIGESTO.—LIBRO XXVII: TÍTULO 1

eorum, qui eidern ordini comrnunicaverunt, et es- particulares contra todos. Mas esto respecto 4 los
mm (1) qui ohm milites fuerunt, intra (2) annum hijos, no en cuanto 4 los nietos de los que en otro
quidem dirnissionis remissiouem habent, post an- tiempo fueron militares; porque los nietos de 108
num autem non habent; coaequalivas enim honoris que en otro tiempo fueron militares, se considera
militiae fortior videtur ohm militum privilegio, que están en la misma situación que las demás per-
nisi fortassis alias habueriut justas tutelae excu- sonas privadas.
sationes, utputa numerum annorum vel aliquid
tale, piale et privatos adversas omnes excusare
consuevit. Hace autem de flhiis, non de nepotibus
eorurn, qui ohm milites fuerunt; nepotes enim eo-
rum, qui ohm militeS fuerunt, in eodem loco eum
reliquis privatis esse creduntur.]
§ 1— Oí tivot &tij.t., nopuiot jotót -rt § 1.—Los que en verdad fueron licenciados ig-
PO, pnrE»7c9iío:ç voovro, xxc Ct OJÇO o,íu a1r& nominiosamente, son considerados semejantes 4 los
¿aijinv irpovoáv, oír roiç o'-rov 7COCICIV (3) ap-
¶&r:XI O5VTE xtO,óvr.
que nunca fueron militares, y por esto ni ellos mis-
[§ 1.—Qui nirnirum ignorniniose dimissi sunt, si- mos tienen el privilegio, ni habiendo sido nombra -
miles his, qui nequaquani militaverunt, existiman- dos tutores se obligarán 4 favor de los hijos de
tur, et propter hoc neque ipsi habent privilegium, aquellos los que en otro tiempo fueron militares.
ueque fihiis (4) eorum, qui ohm fuerunt milites, tu-
tores dati obligabuntur.]
§ i —E' in al o cpori r'is 'ov ç apct-nac § 2.—Pero algunas veces no cumplen algunos
X& 051 1WQ I)OUaLV isr,v ¿irc-tpoictjv Xe& ta CLUTOC el tiempo de la milicia, y tienen sin embargo exen-
¿ TP EiXOTV iO etpsiaç
aiv t'rc - n? p.iavt Tiv -r atprcx
ción de las tutelas, lo mismo que los que lo cum-
yp&vov- plieron; porque eh que pasó del vigésimo año del
[ 2.—Quandoque autem non complent quidarn servicio militar se considera que es semejante al
militiae tempus, et tamen habent rcmissioneui tu- que cumplió el tiempo de la milicia.
telarum, perinde ut hi (5), qui cornpleverunt; qui
enim vigesimum annum, militiae excessit, similis
esse creditur el, qui complevit tempus mihitiae.]
§ 3.--0 81 ivrc r it&v Ol; OV,X i'y ¿- § 3.—Mas el que fué licenciado dentro de estos
ex5 rv liti -rttç iirpoittc &)tropyr,ov, &))& ;POC x6- años, no tiene perpétua inmunidad de las tutelas,
VY amp WX TG)V 1ontv 7KALT1XCOY )ÉOyv aícpsa.v i)a
ELIV y&p FvT irriv-C- E Tt0v rç ayPOCTamQ &io)uOatç
sino por cierto tiempo, as¡ como tiene exención
lsu-rj' ix&cnt ) tcopy (v ¿ ¿1 1ir& ICIVTE, ivic ai-toO también de los demás cargos civiles; porque el que
¿ 81 jLr& OXT), aí.
tLr ¿(IEXX, fué licenciado del ejército dentro de los cinco años,
81 &rr& 1EX211, ptvcisc, 4T& ¿rzoa, ¿ç no reivindicará para si ninguna inmunidad; el que
vpiitouv (6), &tvx eraI. después de cinco años, tiene la inmunidad de un
[ 3.—Qui autem intra (7) hos anuos dimissus solo año; el que después de ocho, la de dos; el que
est, non habet continuam tutetarum immunitatem, después de doce, la de tres; el que después de die-
sed ad teinpus, quemadmoduni et rehiquorum civi- ciséis, la de cuatro; y el que después de veinte, se-
liurn munerum remissíonern habet; qui eniifi in- gán antes hemos dicho, estará exento perpétua-
tia (8) quinque anuos militia solutus cst, nullani mente.
sibi vindicabit immunitatem, qui autem post quin.
que annos, unius anni habet irnrnuuitatem, qui
autem post octe, biennii, qui autem post duode-
dm, trienuii, qui autem post sexdecim (9), qua-
driennii, qui autem post viginti, sicut supra dixi-
mus, continuo absolvetur.]
§ 4.—'O ¿i lv -r x )sicv -rot lv 'Pp w-
ci)LvO ¿viuro It6vO1J 7Et qIV § 4.—Mas el que hubiere militado entre los guar-
[ 4.—Qui autem inter nocturnos custodes, qui dias nocturnos que hay en Roma, tiene la exen-
sunt Romas, mihitaverit, aniji solius habet rernis- ción de un solo año.
sionem.]
§ 5. -Ouo ¿1 ¿hi sv vtiw tiOtv, &aitEp xpo-
v6v
§ 5.—Mas esto es as¡, si en verdad hubieren sido
o,.&vv xnirspIv 7tv v•
x r'3 lvp Ii -y&p -rou rix;,w
licenciados honrosamente, como se ha dicho, ó si
mvcr,V. hubieren tomado la licencia por enfermedad que
[ 5. —Ita autem, si honeste scilicet absoluti fue- los hace inválidos; porque esta también es honro-
rint, sient dictum cst, veh propter negritudkiem sa, pues el que obtiene licencia ignominiosa, no
causativam (10) remissionem acceperint; est enim tiene la exención.
et hace honesta, qui euim ignominiosa potitur re-
missione, non habet vacatiouem.]
EtEpvç ¿1 O lIÓVfIv ¿ yv&-
§ &— § 6.—Mas se considera que es coiuveteraiio de
it& itv (II) &ito..ov p5T15LIVeJ,
¿1 xvt &ltoU vV('Ç Xe y&p )1y1e)VprJ
uno no solamente el legionario, sino también cual-

(1) omnium fl.


(2) infra, Ha2 (7) infra Hai.
(5) Br; h[), Taur. (8) mfra lEal.
(t) filiE eorum. Qui, ifal. (9) quinaectm, ¡Jal.
(5) Hal.; tu t, sed uoa eaudem auin Lis, qui, La Vuig- (lo) cusar1am, HaE.
(5) Taur. segúu corrección del códi. Fi.; p i1rpev, la (11) vree, conje tura Br.: tp4i (en luqa,- de to ¿r'i
escritura original, Rr, v), otros en Dr.

DIGESTO.—LIBRO XXV!!: TÍTULO ¡ 289

¿V ¶OÇ, VUX Opv Td8»V trpO1T quiera del que de algún modo milité, si este mismo
fué también licenciado honrosamente; porque tam-
[ 6.—Conveteranus autem esse creditur non bién eh legionario es nombrado tutor de los hijos
solum legionarius, sed et quieunque eius, qui qua- del que milité entre los guardias nocturnos.
litereunque inilitavit, etsi honeste est et ipse solu-
tus (1); etenini legionarius eius, qui inter noctur-
nos custodes militavit, fihioruni tutor fit.]
§ 7.—'H i tptt6ra xaç xoupral o6 nas- § 7.—Mas también al militar impúbero se le dará
como curador el que en otro tiempo hubTere sido
militar, por supuesto, si hubiere muerto su padre;
[§ 7.—hm vero et militi impuberi curator dabi- y del mismo modo también si él hubiere sido eman-
tur, qui eJEm miles fuerit, scilicet si pater huius cipado.
mortuus fuerit sive etiani hie emancipatus fuerit,
similiter.]
§ 8.-K Oá
-Sra roç &tcwIv ¿LLç pruaav.
§ 8.—Y dan testimonio de todo esto las Consti-
[ 8. - Et do universis his Constitutiones te- tuciones.
stantitr.]
§ 9.—I'P í gac PF xA O)içiavç oGrw. § 9.—Mas también Ulpiano escribe de este modo:
[ 9.—Seribit autem et Ulpianus ita:] (2) Sed Pero los licenciados con ignominia estarán excusa-
ignominia miss¡ ab urbicis plano tutelEs exeusa- dos ciertamente de la tutela de los de la ciudad,
buntur, quia ingiedi jis urbem non licet. Plano si porque no les es Licito entrar en ha ciudad. Mas si
quis in cohortibus urbanis perinilitavit, hect ante alguno milité mucho tiempo en las cohortes urba-
viginti anuos rnittitur, tarnen perpetuam habet a nas, aunque sea licenciado antes do los veinte
tutelis cxcusationem. años, tiene, sin embargo, perpétua exención de las
tutelas.
IO.—'Ele , 7c6TFPOV (av a' (3) &ira
§ trpoitv
§ 10.—Pero se preguntó, si admiten una sola tu-
&vova &. T iV' xap O r1íOV Toc tela, y una sola vez, los que en otro tiempo fueron
¿itct 1Lfrl ) u r itpt.t por!ç ir) &vn)j- militares, é en un solo tiempo no más que una vez;
idovav aX)C71C UCE P E' ',v
I(T)V, Oi 1LVX Ot
y si terminando la primera tutela admitan otra de
or,6#ovv oc o'iéE ç rtç 'rpm IOVrxL
O' X'I CICC T&)V 7)CUTP9CTUO T¿I)V QUX riJyEva5t. nuevo; mas así como tratándose de particulares las
u tOv op oç&v lrv vooJ€rivov, finidas no favorecen fi los que las tuvieron, ni se
¿; 5fÁO i4EÇ E Tipo) a' enetltan entre las tres, as¡ tampoco tratándose de
[ 10.—Quaesitum est autem, utruni unam et los que en otro tiempo fueron militares, no les fa-
seinel tutelam recipiunt, qui olini fuerunt milites, vorece eh haber sido nombrados. Mas esto se pro-
vel uno tempore non amplius, quam semel; quie- mulgó también respecto fi las curatelas, como en -

seente autem prima tutela rursus reeipiant; sed seña la Constitución del Divino Severo y de An-
sicuti in privatis llnitac non auxiliantur ( 5 ) bis, tonino.
qui habuerunt, neque inter tres annumerantur; ita
et in bis, qui olim fuerunt milites, non prodest
ereatum eme. Hoc autem et En duns est promulga-
tum, ut ostendit Divi Severi et Antonini Consti-
tutio.]
§ 41.--Kzi oiivaçíp, nç kov'm. oi zti.ç ad § 11.—Y nada importa, de qué manera necesitan
apauito, iirtp6mv, xQp&ropoi, 1t&rpov &z? tutor 6 curador los hijos del compañero militar, si
oO itatç OL ICOOaV6Vr OQ.
por haber sido emancipados, ó por haber muerto
[ 11.—Et nihil differt, qualiter indigent fui su padre.
commilitonis tutore ve] curatore, utrum emanci-
pati, velpatre niortuo.]
§ l&—llp l ^ p c oi i x lziwv aacxv prov
§ 12.—Los primipilarios tienen por has Constitu-
JVWJaty tÍi) 1O7I&}V pLLI)c4p0u BIE ul iit- ciones imperiales exención de las tutelas dolos de-
rp,s.iaQurIv. TI mXpo 51 015o ovcc, al &vtisv-
más; pero serán tutores de los hijos de un primipi-
ç rb Tc p c ii c' z a ov. 'E&v Si 5vaç aav-7, votou
tv ItOdSWV 7tPtILMS1 401 0C WX
JarEo. Mas considerasen pnimipilarios los que mane-
[ 12.—Primipilanii ex Constitutionibus imperia- jan la primera lanza. Pero si hubiere muerto no
libus excusationeni habent reliquarum tutelarum; estando en ejercicio, no será tutor de sus hijos otro
primipilaril autem fihiorum tutores Brunt Primipi- primipilario.
larii autem hi existimantur, qui exercent primipi-
lum (6). Si autem non exercens mortuus fuerit,
huius filiorum primipilarius tutor non erit.]

9. [11.] ULPIAUS libro singular¡ de Of/Ido 9. [11.] ULPILNO; Dei Cargo del Pretor tutelar,
Fra etoris tutelari (7 ).—Si tribunus in cohortibus libro único.—Si un tribuno hubiere militado mucho
praetoriis permulitaverit, etiam cohlegarnm filio- tiempo ea las cohortes pretorianas, estará excusa-
ram tutela excusabitur beneficio Divi Severi et do, por beneficio del Divino Severo y de nuestro
Iinperatoris nostri. Emperador, aún de la tutela de los hijos de sus co-
legas.
10. [12.] MOD:EsTn'nJs libro hL ( 8 ) Excusatio- 10. [12.] MODESTINO; Excusas, libro 111.—Mas
(1) Según nteestra rersón; Veteranu a tern—sed et omn!8, (5) Según nuestra versión; rursñe pm-tvilegium recipIan;
quí ualltereunque—mIutus; fihiorum tMnen tutor creabitur, aliter a tque in privatis, qni quiev-ernnt1 non enimi auxilian-
etannn la Vulq. tur, la Vstg.
(2) Véanse tos Fragmentos Vatie. § 177. 6) Bal; pnlniwn pilum, la VuÍs.
(3) xI' Bervag. (7) libro singulani excusatlonnm,' HaZ.
4) El códice Fi., Et.; j.ivotç, Taur. (8) II., Hal,
TOMO 11-8

290 DIGESTO.—LIBRO lxvii: TFrULO

num.—O p.6ov al &i ,ctyxç (1) cvpstioç, no solo los pnimipilarlos que militaron en las mili-
Tac )017&
ptLt1tIipL x ol ¿i!s, cias de cáligas, y en las demás, sino también los
&oiç (U pou Pwpitúv £v,c
oDv pzi ovpa- que de algún modo estuvieron ausentes por causa
aVU vtU &v ç'JOv
[Non solum autem, qui ad caligatas militias, et de necesidad pública de la plebe romana, tienen la
reliquas primlpilarii militaverunt, sed et qui qua- exención de un ario después de su regreso.
literciuique nccessitatis publicac plebis Romano-
rum gratia absentes fuerunt, aun¡ babent vacatio-
ncm post 6ver8ionem.]
I.—'O llévroc EVIMUr,oc oo ot 6vov wo ptctv 1.—Finalmente, este año se da en los demás
rç pgrL xctp'ov iv. )oirt
v
çov ii.ívoi ri
oaic servicios públicos no solamente 5 los que cumplie-
xx otç -
pç (5), x& ve)eoiv, xv Ú1XITOVa Xp4voV ron el acostumbrado tiempo de la milicia, sino tam-
aipknv-roo 4vii. bién 5 loa que de cualquier modo cesaron en un
L—Ánnus donique lite non solum his, qui servicio público, y regresaron, aunque hayanem-
comple'verunt consuetum militine tempus, in reli- pleado menos tiempo del que se halla establecido.
quis publicis nece88ltatibus datur, sed et his, qui
qualitereunque quieverunt a publica necessitate,
et reversi sunt, etsi winus tempus co, quod eonsti
tutum est, consummaverunt.]
.— 'Aç 1L1wroc p6iov €io' (4) tpo1L, && § 2.—Pero las tutelas que tenlan antes, y que
oto vro, Tt tos7OU ivx ipuyroc iizj11ouv,
ircic pcV.I
dejaron por esto, porque se ausentaban por causa
¿v+Ovrt, ob «ioç de algún negocio público, las volverán 5 tomar in-
f )P EvUrC ivpç
xcvç or*, o31 ( 5 ) 7po; t&. iiv op.o'rç. mediatamente, cuando hubieren regresado, sin
[ 2.—Quas denique prius habebant tutelas, pro- que para nada les favorezca el año; porque el año
pter hoc autem deposucrunt, .quoniatn publici ne- se dá para las futuras y nuevas, no para las que se
gotit gratia abibant, has, quum re'versi fuerint, deben tomar otra vez.
confectim recipient, nihil jis auxiliante auno; an-
nus enim ad futuras novasque datur, non ad cas,
quae resumí debent.]
3.—'Evut; II awv LE)V i § 3.—Mas este año de dias continuados se-con-
c izv).6rv EOrv 04V LIV(V, PJ & OVE.LV yc (0) tará desde el dia en que uno regresó, dirigiéndose,
4ei1üv, OL tv ¿x pi&hw. ó debiéndose dirigir, por la 'vta recta, no por la que
[§ 3.--Annus autem copulatorum (7) dierum está formada de rodeos.
acrutabitur, ex quo quia reversus est rectam viam
dirigena, ve¡ dirigere debena, non 6am, quae est
ex circuitibus.]
4.—Kal el xxroc 5Oxce; ao0vraq ¿1-rp01ot napan ov - 4.-.-También los que en testamento fueron
z& v6s.ovç v xp'ii)w &iv v &» spX(:I nombrados tutores rehusarán conforme fi las leyes
WC ónOWEryILlV) cori 5tOQ rfipou la administración de las posesiones que se hallan
( 4.—Et qui tu testamento dati sunt tutores, re- en otra provincia, según lo muestra la siguiente
nuent secundurn leges administrationem earum, Constitución del Divino Severo: 'Loa Divinos Se-
quae in alta provincia sunt, possessionum, quod vero y Antonino, Augustos, 5 Valerio. Nombrado
ostendit subiecta Divi Severi Constitulio:] 4Divi Se- tutor en un testamento, debiste comparecer antes
verus et Autoninus Augusti Valerio. Testamento del dia prefijado, y pedir que fueses exinildo de la
tutor datus ante praefinitum diem adire (8) debut administración de los bienes que estaban en otra
sti, et postulare, ut ab administratione rerum, provincia'.
quae In alta provincia erant, liberareris*.
5.— '0 ipiiivi)ov &vianç, ¿&v &7C-roltv ip.evoC § 5.—El que desempeñó el cargo de primip liarlo,
xm (9) lvc xnt&ou n4ltV et .ç rps wuxsc paz; vnX- si habiendo tomado fi su cargo la tutela, aunque
çO nioats vv çpov-ru -4 tvpo5jc.
5.—Qui primipilum (10) explevit,si, quum tu- de un solo hijo, hubiere sido tomado nuevamente
telam suscepisset et (11) unius fui, rursus in milita- para los servicios militares, dejará el cuidado de
res necessitates assumtus erit, deponet sollicitudi- la tutela.
neiii tutelae.J
O.—Ooiw ai r,v r6nov ¿xEivou -rOO
su-r& TMVTa auyx¿toeapov mnivc, TC, 1tyEv, SeO
rp oi § 6.—Del mismo modo se nombrará curador tam-
Aç paV Stdrciiç 00 8EOr4tOu po, 3v opOç
bién en lugar de aquel tutor que alguien se hubie-
¿pupi&6(v X&OV 0TC GOtC X€ (Oç %O1piropz SiSoqOni re llevado después como colega suyo, según dice la
ziç r1v éiov T&)v p6vou o,vi.,a'v CvSvr03v. Constitución del Divino Severo; y adaptándola con
[ 6.—Similiter et ¡u locum illius tutoris, quern venientemente 5. todos los casos semejantes, es li-
postea sibi collegani juis adduxerit, dabitur cura- cito que se nombre curador en lugar de aquellos
tor, ul alt Constitutio Divi Severi; quam recte que tienen exención temporal.
adaptans ommbus simiibus capitulis curatorem
dan licet in locum eorum, qui temporis vacatio-
nem recipiuni.]

(6) Taur según corrección del códice Fi.;


(1) Hervag.; X)iT0{, el códice FI. La escritura original, Dr.
(7) contiauorum, Ha!.; el ntisrnc' Otni16 el texto griego.
(2) Dr. considera S*cn; a5a4ida por antiuos copistas, (8) praesidem provinciae, adiciona MaL
pero no Taur.
(3) nic 1111LOacatc psiazç, Uervag. (9) Según la escritura original, Br.; xa, oniitela Taur.
según corrección del códice FI.
(4) &s &v -roc itp'o -roO rZXov, Herong. (LO) Ha¿.; prtmum pilum, la Vulg.
(5) El códice F&, Br.; ei, Taur. (11) HaZ.; et, oníte2a ¿a Puig.


DIOESTO.—LJBRO lxvii: TiTuLO 1 291

.--'Ev &OE?o iiti 1vrpwvo (Ij !rí- § 7.—Si por el patrono se les diere como tutor 1
OÇ XO tOU, (& OO 5tot ri.V sus hijos un liberto impúbero, ú otro cualquier me-
7tVE VU5)V, 7, O'JY. nor de veinticinco años, no será molestado mien-
Ur,JJ pOVEr
ÇL ¿V LÇ 6OV
v6,.iio; rpo1r,
tras ciertamente fuere impúbero; pero entretanto
xj.Sv. Oot6 () ¿am,
¿&v di )LI y& o'i ')r se nombrará en su lugar otro corno curador. Seme-
V ti) tSÇ jante á este es también el tutor legitimo, si aconte-
[ 7.—Si libertos iinpubes dabitur a patrono tu- ciere que es impúbero; porque en su lugar se nom-
tor (3) filiis suis, ve! alius quicunque minor vigin- brará interinamente un curador.
tiquinque annis, donee quidem impubes fuerit, non
molestabitur; interim autem alter 1» Iocum eius
creabitur curator. Similis est hiñe et legitimus tu-
tor, 81 impuberem (4) esse contigerit; etenim la
loeum eius curator interim dabitur.]
§ 8.--'Eckv rç oiirtó d v § 8.—Si alguno estuviere enfermo de modo que
OItÇ,iÇ ¶W t(tOO XJPi )P no deba excusársele en absoluto de la tutela, en
¶cu :porv. & SU lugar se nombrará interinamente un curador; pe-
riç ¿oy, oi6ç ¿jr (5) toror o'ro x1'L ro habiéndose curado, se encargará nuevamente de
Onwi?ç yp&çf
[ 8.—Si quis ita aegrotus fuerit, ut oporteat la tutela. Mas si alguno se volviere loco, es seme-
eum non omnino dimitti a tutela, la lociim cias jante á aquel; y as! lo escribe Ulpiano: También
curator interim dabitur; San atus autem hie rursus sirve de ixeusa la falta de salud, pero aquella, que
rccipiet tuteam. Si quis autem in insaniam md- es impedimento para que uno pueda atender á sus
derit, similis est huie; et ita Ulpianus scribit:] Ad- propias cosas, según respondió por rescripto, jun-
versa quoque valetudo excusat, sed ea, quae im- to con su padre, nuestro Emperador;
pedimento est, qUominus quis suis rebus superesse
pOssit, at Imperator noster eum patre reseripsit;
11. [18.] PAULLJS libro sin gulari de Excusatio- 11. [13.] PAULo; De Zas Excusas de Los tutores,
ne tutorum.—et non tantum, nc incipiant, sed et libro único.—y no solamente deben ser excusados
a coepta excusar! debent. para que no la comiencen, sino también de la co-
menzada.

12. [14.1 MODaSTINUS Libro III. Excusalionum. 12. [14.] MODESTINO; Excusas, Libro ¡11.—El
—Idem Ulpianus seribit: sed la hoc Rescripto adie- mismo Ulpiano escribe: pero en esle Rescripto se
ctum est, solere ve! ad tenipus, ve! in perpetunm afiadió, que se suele excusar 6 por tiempo, 6 para
excusan, prout valetudo, qua afficitur. Furor an- siempre, según la enfermedad que se padece. Mas
tem non in totum exeasat, sed eMelt, ut curator la locura no excusa para siempre, sino que hace
interim detur. que interinamente se nombre curador.
1.—Eo'v xo'i ii)1ot, o, &v 3 ov ivrpoto upí- § 1.—Ray además otros, que, aunque ya sean
tOÇ, EX4)Ç 1O1tV 'I t O'OV o! tutores 6 curadores, son, no obstante, dispensados
!17tV !s)Ó L 6VtE ¿ VÇLÇ en absoluto de su cargo para lo sucesivo, por ejem-
6to lv t?v tpv, i poo rc plo, los que trasladaron á otro punto su domicilio
pp.&vou, w't To,ri !xo iro toc yp- por Rescripto de! Emperador, que sabia ciertamen-
lLo.
te que él era tutor, pero que le concedia expresa-
[ 1,—Sunt et alii, qui, etsi iam sint tutores ve! mente trasladarse á otro punto, y le significaba en
curatores, continuo tamen de reliquo absolvuntur el Rescripto una de estas cosas.
a sollicitudine, puta qul domicilium alio transtule-
runt, ex Rescripto Imperatoris scientis quidem tu-
torem eme eum, transmigrare autem exprøssim ej
coneedentis, eL horuni alteratrum literis signi-
ficantis.]
13. [15.] IDEM libro iV. Exousationum. - 13. [15.] EL snsxo; Excusas, libro IV.—Con..
Eilya p4 ors ol porov,Oívteç i rpo1o, Ot viene saber, que ni los tutores dativos, ni los tea- -
,wl athv vu ixx).staOat v&'xv ojcv (6), ¿ tamentarios tienen necesidad de apelar, como ma-
iT1Ot tatç tV totritu)v tpov 'i 'A o,'iivu. ToOto nifiesta la Constitución del Divino Severo y de An-
i xsi ¿it v epotovOlvtnv xoupzré- tonino. Mas esto debe observaras también respecto
Pt)V,EV O)LyOIÇ T° u&V.i O1.JInV ol XOUpcItOp a'o á los curadores dativos; porque en poqulsimas co-
rv €itirp6ir.i. Ktr& p)v rot nv '4pwv rov o'awv
«vtoç taç xouooriovaç lojat'i ixxaX,,ocu.
sas se diferencian los curadores de los tutores. Fi-
[Scire oportet, neque datos tutores, noque testa- nalmente, tendrán facultad para apelar contra las
mentarios provocare necesse babere, nL ostendit sentencias que les denieguen las excusas.
Constitutio Divi Severi (7) eL Antonini. loe autom
observar! oport.et eL la datis curatoribus; in pan-
cissimis enim (8) distant curatores a tutoribus. Ad-
versus deniqae sententias auferentes lis excusatio-
nos licentiam habebunt apellandi.
1. - flo)J& l wp j)atnv ipoxct, iva Lavrp&- § 1.—Mas conviene observar muchas cosas, para

(1) itatpvou, Ilertrag. (6) Hervag.


(2) 'OLoi»;, Hsva,q. () Rol.; Scire oportet, quonlam neque dat! tutores, seque
(8) curator, Hai. testamentanil provocare aecesse hbnt, uit - Ven, Za Vtig.;
(4) puberem, Hal. HeS. omite el griego en loe fr. ii. yfl.
(5) Tasr ; el códieS It, Br. (8) 1 psucb enim vaide d1taiit, HeS,

24J2 DIGESTO.—LIBRO XXVII TiTULO 1

tCV (1 )
xoupcviç &
rpoiot ic que á los tutores ó fL los curadores se les permita
E(U.
y&p roiç &p(.)G .poXOiv r&> -
exponer las causas de su exención. Porque es ne-
xi'ri rpo i i l Lci. O iiv c3
6X' v, &1tOJ potv'rxt, M)O1J Vi
cesario que se dirijan al juez dentro del tiempo es-
&iXwç, ¿v vovr irpv ¶otO
tablecido cii las leyes; mas los términos estableci-
OU Xwp OET21 X' ç çpovriio xv rourwv T i dos son estos. El que está en la misma ciudad, en
v Ev v v, e que es nombrado, ó dentro de las cien millas de la
! XV) T?I V, ltp?JÇ J ILS ciudad, se excusará dentro de cincuenta días, pero
rtv ¿v p(iatv. 'O ip
ixjrov tz después no será admitido, sino que estará obligado
ov X91 poIv
á la administración; y si no hubiere hecho alguna
xóirt,v ilpv, &p' .l ui tvuO5v ut
'rv rrP 4)1Z0V, €1t' tÇ IX%,
de estas cosas, estará en el mismo caso en que es-
OTwV ¿aÇ pLXOVr fl1t %OycV. 'IOtQ
tania, si se hubiese visto que la descuida á su pro-
tl x oç &OItv, v rr pio riesgo, y no se le dejará ningún camino para
Foty rr X OJÍiWOC O7Xt 6ç la excusa. Mas el que está á más de cien millas de
Siro -rol ?0UPÁV0V. la ciudad, tendrá señaladas veinte millas por cada
[ L—Multa vero observare (2) oportet, uL per- día, desde aquel en que lo hubiere sabido; pero es
mittantur (3) tutores vel curatores causas remis- necesario que se le haga sabor por los Presidentes,
sionis exponere (4). Oportet enim eos constituto le- 6 á él en persona, ó en su casa, y además de estos
gibus tempore ad iudicern accedere; sunt autem tendrá otros treinta días para la excusa. Pero esto
constituta tempora hace. Qui enini in ipsa civitate es aplicable también á los que fueron nombrados
est, ubi ereatur, vel intra centesiinum lapidem a en testamento, ya si fueren tutores, ya si curado-
civitate, intra (5) quinquaginta dies excusabitur, res, quienes fué costumbre que fuesen confirmados
postea autem non admittetur, sed tenebitur ad sol- por los magistrados.
lieltudinem; et si horum quid non fecerit, erit in
eadein causa, in qua esset, si apparuisset proprio
periculo ipsum negligere, ixeque ulla ci via relicta
cnt ad excusationem. Qui autem supra ceutum
milliania a civitate abest, viginti milliaria habebit
numerata in unam quamque diem, a quo cognove-
nt; oportet autem ej manifestar¡ a Praesidibus ve¡
in faciem, vel ad domum, et extra hos abs trigin-
ta dies habebit ad excusationoni. loe autem con-
venit et iis, qui testamento dati sunt, sive tutores
fuerint, sive Curatores,. quos confirman a magi-
stratibus consuetum est.}
§ .—'Erspov &l ¿xEi',o £P 7cOlLrv ¿x ri Mpxou voioO- § 2.—Otra cosa también encontramos digna de
caç 747rw; ov r y&p v 7r61ri 4TC . EV eximen en la Constitución del Divino Marco; por-
i ¿vr'oç lx-iv pAtov, xov Lrp xrv
que al que está en la misma ciudad en que fué
V0L06TÇ p Eqpcv ¶, 8 E itip ixt'ov )ic aipov
xc'' cirr,v s4pv ?r
llilux nombrado, ó dentro de las cien millas, le dió el le-
xai R woEV rouv pixovrx .iípç po xrv riç gislador el término de cincuenta días; mas para el
aooyv. OOrv ¿•v r lx'i que habita á más de cien millas, mandó que se con-
ic-tpq rvc, tow civ,
E3EV tasen veinte millas por cada día, y además de estos
X OC,1 ÇiOVt5 ÓwzCo I LIV T)V iXtI' l}OVt añadió otros treinta días para la excusa. De donde
1 Xci' itYV J.jcV ExO7C p)iv pupivrv,
rpvíxov'
resalta, que si la habitación de alguno distase cien-
l -r& rp^ ^ -c^v ¿txato),Qy¿av . 'Eairai OJV EV
ripwOrv •zvpf3wv TO ¿W
i iT'oV Jit i ÍwV ¿vEOC, i
to sesenta millas, este tiene un término de trein
Ey CL y! oroç 11V E'.. VV.OV iPI
tiocho días; ocho, por razón de las ciento sesenta
xevoi; aFÍ i)ou; )3' rl zcú ri millas, contadas veinte millas por cada din, y trein-
T 6 priv oO w10u rr1v u7cou I EL rv &ívotav, ta por lo que se refiere á la excusa. Estará, pues,
yv cxjl íyl to' vai iou ¿íXo Po í l r Tott. Orw, yp \ en peor condición el que habita más lejos, que el
iç xui).x (0), V,2,1 l!o, ) IoirIo O3)ttvo, que está dentro de las cien millas, ó en la misma
oí xouo rv voiixO, -ípágo, Ja Ly
TOa
aXOVTECtv
ciudad, si ciertamente tienen estos siempre cin-
p)içrrtv, ,c t 8oq5ci •rv
iViXQVT- 7 pOvpEV t.JE al OTEV,
cuenta días de término, y aquellos menos; pero
T&V eiú TI, Lp3v itpo Oiv ( 7) rzç aunque esta inteligencia tengan propiamente las
rpluxovrat oXyv ¿i'
yoÇ aawtv, ax palabras de la ley, otra cosa quiere sin embargo
rpvEc rç !VXVTt Ljp;, oav EV VE p(.LEV &ltO la mente del legislador. Así, pues, escriben Cerbi-
ipaxorvcpxov ovo; dio Seévola, Paulo y Domicio Ulpiano, corifeos de
¿.lo leiVilÚPU, ¿!'XOC75 UO, tpir. ii oyixv i los jurisconsultos, diciendo, que esto debe obser-
TpixOVVL
varse de modo, que nunca se le de Li nadie término
[ 2.—Aliud etiarn inveniuius in Divi Marci pro- menor de cincuenta días; pero que es más largo,
mulgatione inquisitione dignum; etenim el, qui in cuando el número de los días, que se computan pa-
ipsa civita.test., in - qua creatus cst, vol iutraeen-
ra el camino, agregados los treinta dias, que la ley
tum miliaria, quinquaginta dierum spatium legis-
dá para la excusa, excede de los cincuenta días,
lator dediL; ci vero, qui ultra centum miliaria ha-
por ejemplo, si dijéremos que alguien habitaba á
bitat, in unamquanique diem numeran viginti
cuatrocientas cuarenta millas; porque éste tendrá
mIliaria iussit, et extra hes alios tniginta dies

(1) ¡ rpi1roTY,
2) Haí.; ob8ervri, Za Vulg (5) mfra, HaZ.
5) ffaL; cóncedatur, la Vug. (5) EL códice Fi., Br x6)x, Taur.
(41 IIa&; tríbuere, la 1"ulg. (7) rpoTLOrp.hz;, Hervag.

DIGESTO.—LIBRO xxvii: TÍTULO 1 293

adiecit ad excusationem. Unde contingit, ut, si á la verdad, para el camino veintidos- días, y otros
cujas habitatio centurn sexaginta rnilliaribus ab treinta para la excusa.
Sit, Is octo et trigiiita dierum Spatium habeat; octo
quidern centurn sexaginta mflhiariorurn nomine in
unamquamque diem viginti milhiarlis nurneratis,
triginta vero eo, quod ad excusationem faciunt.
Erit igitur in deteriori ordine, qui longius habitatT
eo, qui intra centum inilliaria est, vel in ipsa e¡;-¡-
tate, si utique his quidem semper ( 1 ) quinquagin-
ta dies spatii sunt, illis vero pauciores; sed etsi
maxime verba legis hunc habeant intellectarn, ta-
toen mene legislatoris aliud vult. Ita enim et Cer-
bidius () Scacyola, et ( 3 ) Pauhis, et Domitius
-Ulpianus, coryphaei (4) legum pvudentum, ser¡-
bunt dicentes, ita oportere hoe observan, ut flan-
quam alicui minus detur quinquaginta dierum
spatió; tune autem longius, quum annuinciatio
dieruto, quilo dalTi computantur, adiectis trigin-
ta diebus, quos ad excusationern lex dat, cxcedit
quinquaginta dies, utpata si dixerimus, a!iquem a
quadringentis quadragisita miulianiis habitare; hic
enim viae qiiidern habebit dice viginti duos, ad
excusationem autem alios triginta.
5.-1lp u)xoIc,v i 'rv r--v tpop1v itivrzç . § 3.—Mas observarán este término todos los que
tvOCP/ u.ivo potiv, opsropiv, de algún modo se excusan de la tutela, é de la cu-
r 11 ratela, ó de parte de ella.
3.-0bservabunt auteto hoc temporis spatium
omnes, qui qualitercunqite excusantur a tutela,
val cura, vel parte chus.]
4.— 'Axh)ouov li ny rrtcv, irt d § 4.—Pero es consiguiente creer, que si alguien
)Jw ucn,, v hubiere utilizado alguna clase de excusa, no será
ir1 T-i inpoO cpv, ti ípnt . ET' pç i)tt,iç no- oidb de otro modo que si hubiere observado el
).ç icrtv.
térmido establecido, si acaso no es ciudadano de
[ 4.—Consequens autein est credere, quod, si alguna otra ciudad.
aliqua specie excusationis fuerit quis usus, non
ahiter audietur, quam si observaverit constitutum
tempu8, nisi forte alterius alicuius civitatis est
civis.]
§ 5.—Ouro i i -& ç ¿y p ivrnv .v § 5.—Pero de tal modo es necesario guardar el
al
LiD (-' ), it Ev xn)yíociEvo &€6,
2,1 ctv, ol trot n' 'vovvoç ).on,v iv
término establecido, que aún cuando el que se ex-
hnít, v rctv-ntç t- pncviM c t&nnov ava cusé hubiere sido eximido, manifiestan en su Cons-
-/ípv}ivT, '3X IiV &iC4LiVQV E Mitov titl titución el Divino Severo y Antonino, que aquel
no queda libre, mandando que no sea retenido el
[ 5.—Ita vero neceese cst custodire ( 6 ) consti- que fué nombrado en su lugar, como quiera que
tutum tempus, ut, et si excusatus fuerit dimiesus, no sea licito que se nombre Otro en lugar del tutor
non 1 iberarl eum Divus Severus (7) et Antoninus que existe.
ostendant in Constitutione, iabentes non detineri
eum, qui in locuin eme creatus Mt, quasi non liceat
alium dan in locuto existentis tutoris.]
6.--'An6p ti iviç dç npo6 p.(ct vrirLtiv hJ4vov § 6. —Mas basta que él solo se excuse dentro del
iii y&p it& kxiov )t8i (8), o3x wortin término establecido; porque si no queriendo des-
Xpní4#Loç. A197UP i&V á4POaUSaEW9 )(jpv pJVOV ¡v, Ly,
ti p.tt rnfrrn 4 xoo'L, ttr& ç,v itpoOzapktv pués lo hubiere dejado, no le perjudicará. Y por
OrFT 4 np'p&h X'L lyE roo tMrulç ¶0v esto, si alguno solamente se hubiere presentado,
aóxpzn6pwv pov xn 'Avvivot. pero después no hubiere permanecido para excu-
[ 6.—Sufllcit autem intra coustitutum tempus sarse, después del tiempo establecido será repelido
excusare se soluto; si enim postea nolens desierit, con ha excepción; y esto dice la Constitución de los
non el nocebit. Ideoque si repraesentaverit quis se Emperadores Severo y Antonino.
soluto, non permanserit autem postea, ut se cxcii-
set, post constitutum tempus exceptione repelle-
tur (9); et hoc dicit Constitutio Imperatorum Se-
ver! (10) et Antonini.]
§ 7—'Eiiv yip nç it vtcov, t' 1v &v&yxv, oov § 7.—Porque si alguno no pudiere comparecer
t0voi, vt'u dentro del tiempo establecido, por enfermedad, ó
Pu' ¿ oOiap.w (II) pi LVnJEt, aTTVtíI.L
VUTXVC 0V idtiv 3rM mO
por otro impedimento, por ejemplo, del mar, ó de

(1) zuper, Ha1.


(2) Serbidlus, HaZ. () HaZ.; 'Terne, la Vutg
(3) HaL; Iu1lu, inserta la Vuig. (8) Taur. según correecÓn; tnoXps-, tu e8criiu?a origi-
(4) vert(ce, HaZ. nai, Br.
(5) Ssgtni corrección del códice 7t; gl LT pa iç itipe:— (9) HaZ.; repellitur, Za Vulg. -
ltpOXILiov, omítelas la escritura original, Br. (10) Ha¡ . ; Yen, la Vuig.
(6) HaZ.; cntodfri, la Vulg. (11) inpo8laeou, Hervag.

ri

294 DIGESTO.—LIBRO XXVII: TÍTULO i

a'i &x5u, L& XX !tVIXii ioxpt6tov temporal, ó por acometida de ladrones, 6 por cual-
pou xz't Avrvhou rr quier otro semejante, se le ha de dispensar; y aun-
ti 7.—Si enini quis propter aegritudinem, vel que la verdad de esto basta afirmarla por la mis-
aliam neeessitatem, puta niaris1 vel hieniis, vel iR- ma justicia natural, hay, sin embargo, también una
cursus latronum, aut aiiam quam similem consti- Constitución de los Emperadores Severo y Antoni-
tuto tempore non poterit venire, ignoscendum ej no que lo dice.
est; culus fidem tametsi sufflciC firmare ex ipsa na-
tural¡ iustitia, est tamen et Constitutio Imperato-
rum Severi et Autonini hace dicens (1).]
§ 8.—E7C8Ív i
xio'vrt (e), ie &
6TI O3X á7ró X pn IÑ
tiv w iip 'roi iou r; e; § 8.—Pero conviene saber, que no basta que se
presente al juez, sino que también es necesario ma-
to?J i itpii; pt7V ¿1IX, 7rlv ra
nifestar la clase de excusa; y si tiíviese muchos
i OIJ.00ó ITt (3) Ti u rv ipyv npoa-
i ipo W.w iixcov Í &ri p.' vock.
motivos legales, que producen excusa, debe expre-
( 8.—Scire autem oportet, non sufflcere, si ae- sarlos todos, porque si no, es semejante al que de
cedat ad iudicem, sed oportere etiarn de specie re- ningún modo compareció, 6 al que ciertamentecom
misionis testan; et simulta habeat ¡ura, quae ad pareció, pero no expresó justa causa de exención.
rcmissioncm faeiunt, omnia nominare, sin (4) ini-
nus, similem esse oi, qui nequaquam accessit, ant
accessit quidern, iustam auteni remissionis eausam
non nominavit.]
9.—Al
TO r;
rfrovi-
i
§ 9.—Mas los cincuenta días se cuentan conti-
7(4., T 1/ Vw ¿r&, nuados, empezando desde el momento del conoci-
[§ 9.—Quinquaginta vero dies continui nume- miento, en que alguno supo que él habla sido nom-
rantur incipiendo a tempore conitionis, quo quis brado.
cognovit, se ipsum datuui essc.]
§ 10.—Xp
ojirv.
ILL5
'2rL r 'i 3iJit
IpC&CI 1j /LT?5
aiia XCZ^Liley, ¿Mi oí
§ 10.—Pero debe consignaras una ante el tribu-
na!, ó en su defecto en las anotaciones- Mas puede
LrtO1 oxpQp;.
presentar también escritos, como dicen los mismos
[ 10.—Oportet autem una testan ante tribunal, Emperadores.
ve! autor tu submemorationjbus. Potest autem et
-

libelos dare, ut iidem ipsi aiunt Imperatores.]


§ II. —Ttrcc wTp1 r ?2y rp(s t6't
§ 11. Esto, en cuanto á los que deben observar

"! çç el tiempo establecido; pero investiguemos ahora


[ 11.—Hace de ¡is, qui observare eonstitutum respecto 4 los que no están obligados 4 los térmi-
tempus debent; de jis autem, qui non subiecti sunt nos establecidos.
constitutis temporibus, age (5) scrutemun .J
li--Ol jp nxófLoJ J!i.rç ru? &rv, u ¿-pOItG
§ 12.—Los que no fueron nombrados tutores le-
zp5, i ¡4 Í Xp4v, - ot /4 u galmente, esto es, los que lo fueron por quienes no
p5J rp1nua, iv Oír I.wxc
¡&, ¿ii Oó! 7CP 00 17 2 t T4 Tt;, !f4 Ta l
debían, 6 los que no debían serlo, 6 para quienes
ou,c r5u puu ou u/p Eyoucu pifiç no debían serlo, 6 de modo que no debían serlo,
ç (jr.n i r6t jruu, si no fueran confirmados, y no hubieren adminis-
ZFC WJ?O at i v I5tu#. trado, están inmunes. Y nadie les objetará que no
[12.—Qui non inste dati sunt tutores, hoc est, observaron los términos establecidos para las ex-
a quibus non oportet, ant quos non oportet, ant cusas; porque tampoco tienen necesidad de excu-
quibus non oportet, ant quo non opoltet modo, si sa, como se manifiesta en las siguientes Constitu-
neque confirmentur, neque administraverint, sunt ciones, que añadí por vía de ejemplo, pero que se
imunines. Neque opponet quis ib, quod constituta aplican ciertamente 4 todos. Los Divinos Severo
tempora excusationum (6) non ohservaveriut; ne- y Antonino, Augustos, 4 Narciso. Habiendo sido
que enim habent excusationis necessitatem, ut nombrado tutor por tu abuelo materno, no tuviste
ostenditur iii subiectis Constitutioriibus, quas excm- necesidad de ser excusado, puesto que de derecho
pli gratia subieci; adaptantur autem utique omni- no estás obligado; si pues no te inmiscuiste en la
bus.] Divi Severas et Antoninus Augusti (7) Nar- administración, puedes estar seguros. Del mismo
cisso. Ab ayo materno tutor datus necesse non modo, también silos magistrados nombraren tutor
habuisti excusan, quum ipso jure non teneris; si ó curador al que no está sujeto 4 su jurisdicción,
igitur administrationi te non miscuisti, potes esse este no tiene necesidad de observar los términos
securus. i xcci ur Tui J.4 ru establecidos, como quiera que no es ni ciudadano,
zpst4tu 01 4x'' iudrpoutv ul xovoropoc, sóf oroç ni habitante.
57X1u l)01 UI7L1 vil itjo 7/ZInÇ, ¡L)tt 7tO1C1IY,
[limiIiter autem et si eum, qui non sup -

positus est iurisdictioni, creabunt magistratus tuto-


rem vel curatorem, noque hic necessitatem habet
observare constituta tempora, utpula quia neque
civis, neque incola est,]
14. [16.] IDEM libro V. Excu8ationu n.— 'Ami - 14. [16.] E L MISMO; Excusas, libro V.—Convie-
óStpoY, ¿u. n5 T póTr.Ju. XM 1 p5Tdp.Hu, nc saber, que cuando se trata de la excusa de los

(j) Ha.; ¡ustitia, temen et 0outitutio Lmperatorum Ven (1) Hai.; s i, la Vulg.
et Ántouiiii haec dlclt, la VuLg. (5) agere, Ha?.
(2) uIEinovr, Hervag. (6) ffiL; excusatIonI, (a Vuíg.
(5) Taur.; ieT,sL códied FI. (7) Augusto, haZ.
OL

DIGESTO.—LIBRO XXVII: TÍTULO 1 295
jjjyc 8ar, Íre D (ÓyOv r 1p9 1•O9 ¿p4YO, &).& & tutores y de los curadores, la palabra liberto se de-
ioaC zi be entender no solo respecto al del padre del pupi-
Libertum, quum do excusatione tutorum et en- lo, sino también al de la madre.
ratorUlli traetetur, seire oportet, non solum patris
pupilIi sed et matris intelligi debere.J
l. 1tdT 114 IM 4 W V 7rfx.}1&L
§ 1.—Pero también es conveniente saber cuan-
p°'7°p r S4 do tratemos de los descendientes del patrono, que
VW &fl 7jóovç ¿ ipu
esta denominación no se limita al primer grado,
roiç
esto es, al hijo y á la hija, sino también á los nie-
[ 1.—Sed et quurn de liberis patroni quaesieri- tos provenientes de una y otra parte, y á los de-
mus, scire oportet, appeflationem hane non iii pri- más descendientes.
mo gradu consistere hoc est in fihium et fihiam,
sed et in nepotes ex utroque latero et 008 qui
deincepa sunt.] -
§ — Ailtk xl &v Íw u(w
§ 2.—Pero aunque hubiere obtenido el derecho
rv T1 &flltpdY Tlácti, ¡' ÓTJ, áTrcp &.ryp4r.v í óraTo de los anillos de oro, conserva no obstante el ór-
'4Zyo; j
den de los libertos, según lo que respondió por
[ 2.—Sed etsi ius annulorum aurcorum impe- Rescripto Marco Antonino.
traverit, adhuc custodit Iibertorum ordinem secan-
dum haec, qnae reserIpsit (1) Marcus Antoninus.]
§ 3.-0 11 &p(J fl?&lç, x &up( oji4; § 3. El que con su propio dinero fué comprado

).O(7TTÇ y manumitido, no es contado en manera alguna en-


( 3.—Qui propria pecunia emtus et manumis- tre los demás libertos.
sus est, nequaquam connumeratur reliquia libertis.)
§ 4. — 'E&v iroliol
z1
ipocriero , £iç tkitdcyT w j Torg tiXYL
&7ra rpev trpor&'
§ 4.—Si fueren muchos los libertos, uno solo se-
t?t(T at10t
rá nombrado tutor para los descendientes de todos,
[ 4.—Si plures liberti fuerint, unus omnium (2) y no se eximirá por tres tutelas.
liberia tutor dabitur, et a tribus tutelis non ab-
solvetur.]
15. [17.] IDEM libro VI. Etcusationum.—r- 15. [17.] EL MISMO; Ecceusas, libro VI.—Tam-
X porov-4ovoto ¿?p&lrno 7Cp éXcc ¿j biéjj nombrarán como tutor al espadón; porque no
(vUci rç oaróp.w Iopo'. zcil 'AoOou. tiene ninguna excusa, según manifiesta la Consti-
Spadonem quoque creabunt tutorem; nullam tución de los Emperadores Severo y Antonino.
enim habet cxcusationem, ut Constitutio ostendit
Imperatoruin Severi et Antonini.]
§ 1 —O r nxp &ytic&ovo1 ¿ po7ro r5 orii, § 1.—El que prometió al padre, que él seria tu-
&Vic riI-ç r ob 8Zvxrixt. tor de sus hijos, no puede excusarse de esta tutela,
álITl0)Ç.
aunque de otro modo tenga derecho para la excusa.
(* 1.—Qui patri promisit, se fore tutorem libe-
rorum, excusari ab bac tutela non potest, etsi al!-
ter habet ius excusationis.
§ 2.—E lrt &Iíw,tx PUey1 ip& l&o
§ 2.—Conviene saber, que la dignidad i nadie

ECEV r5 •, tro pr0oo me i OY le dá excusa; por lo cual, si alguien fuere senador,
irdl c w s in,WY auyxl^, T t x rm v, &itcp ávt pc4ri al adrcro M4o; este será tutor aún de los que son de inferior cate-
z& Kdttu o aoí.
gorÍa á la de los senadores, según respondieron
[ 2.—Seire oportet, nulli dignitatem tribuere por Rescripto el Divino Mareo y Cómodo.
excusationem; unde si quia senator fuerit, hie tu-
tor eiit et eorum, qui inferioris ordinis sunt, quam
senatorum, quemadmodum rescripsit Divus Mar-
cus et Commodus.3
§ 3.—El U T tq irkparo; l xpxp ói ) oeo,
§ 3.—Mas si alguno fuere tutor 6 curador de
&ta, tr Gpao 7l)To zrto, 0; quien no era senador, ó no estaba de otro modo
&1a-roc, (3) rç o-,rJo. Ei Ja al
pouózooa mp' x2rr& J;ç au,x rtxaZ, ax & ieracc (4)
constituido en dignidad, y después fuera hecho se-
riç ¿1ta?po,rç. nador, será inmediatamente eximido del cargo.
[ 3.-8i quia autem tutor vel curator fueril non Pero si los hijos, cuya tutela ó curatela administra-
senatoria, ve¡ aliter (5) in dignitate positi, deinde ba, eran de un senador, no será eximido de la tu -

postea fiat senator, continuo absolvetur a sollicitu- tela 6 de la curatela.


dine. Si autem liben, quorum tutelam aut curam
administrabat, erant senatoria, non absolvetur a
tutela ant cura.)
§ 4.--'Oaai; Ja &aripç rw; i.w oi
§ 4.—Y del mismo modo, tampoco el que es de
r
aOUp0C?OpSÓ0t-) 1.k0.
un órden inferior será eximido de la tutela ó de la
[ 4.—Similiter autem et qui inferioris ordinis curateLa de los de órdenes superiores.
est,non exeusabitur a tutela vel cura malornm.3
§ .—MJe ltppa píovg, jzJé w.lxovropc;. Oç
70/U, ¿X1 7$ÍZY 1170VLY olí 5Ia nç.
a7r&ç
§ 5. Dicen las Constituciones de los Divinos,

que ni los copistas de libros, ni los calculadores, á


[ 5.—Neque hbraniós, neque caleulatores, quos quienes vulgarmente llamamos contadores, tienen
vulgo rationarios dicimus, habere immunitatem inmunidad.
dicunt Divornm Constitutiones.]
§ 6.—San Já xad oí 'IJooi '10uJíaia ¿pnrc(ov.i,
§ 6—Mas también los judíos serán tutores de los
(1) Has.; acnipelt, /tdg Ha!. onoite el gr i ego.
(2) Ra!.; omnlbui, la V4. (4)O)lXum, Hervag.
(3) Hervag. (6)Ha!.; non, inserta . 0 Vulg.


296 TMOESTO.—LIBRO XXVIR TiTULO

L!C ÉUp/i C que no son judios, as¡ como ejercerán también las
&1Ot v).1TGW ri; .!TYL x;.•:ow-, demás administraciones; porque mandan las Cons-
ÓeT.
tituciones que no sean ellos molestados únicamen-
XC

[ 6.—lam aiitorn et Eudaei non Iudaeorurn tu-


tores erunt, sicut et reliqua adrniuistrabunt; Con- te en las cosas con las que se considera que se ofen
de al culto.
stitutiones enim in jis solis sine molestia eos esse
iubent, per quae cultas inquinari videtur,j
7.—Ao-lt(i o?8 iç c; póit itp*ip.t.
§ 7.—La contadurla de una ciudad no se cuenta
[ 7.—Ratioeinatio civitatis noque in numen am en el número de una tutela.
unius tuteLae procedit.]
8.—'A lpQ1 y9 x&, oii § 8. —Los libertos de una de las mujeres senato-
O &O1T( p')l& rtftQ yp i'Ñ t•i
riales, aunque disponen de sus bienes, no son exi-
7.9ipoLç j&doc5
[ 8. - Liberti uxorum senatorum unius, ctsi midos, sin embargo, de las tutelas; porque esto es-
res eorum dieponunt, non absolvuntur tRinen a tu- tá concedido solamente fi los libertos de Los sena-
telis (1); hoc enim masculorurn senato ruin libertis dores varones.
solum cOnccssum est.J
§ 9—'Ev j r; iÓ).& rour áMV i ru § 9.—Si el principal de la ciudad, esto es, el ma-
-irr xciv. ¿Rpeí7
gistrado, se hallare sujeto, al recaer en él elnombra-
rXVTnV OU 2PC&JL5t Á; & rpO1tZ, ¿7JU OI
¿O1 oWi OC zotri TJL ípoo miento, fi la responsabilidad de una tutela, no con-
F1°4 tará esta con las demás tutelas, como no la conta-
[ 9.—Si civitatis pninceps, id est magistratus,
incidente ci creatione obnoxius fuerit periculo tu- rán los fiadores de la tutela; pero tampoco los que
telae, hane non counumerabit aliis tiitelis, quem- por honor fueron nombrados tutores.
admodum neo fldeiussores tutelae sed noque qui
ob honorem tutores consenipti sunt.]
§ tO.—() irsp iró1ç o?frzc pt-. § 10. — El que tomó en arrendamiento los impues-
[ 10.—Qui vectigalia eonduxit a civitatibus, tos de las ciudades no está excusado de la curatela.
non excusatur a cura.]
§ II —0 ,to» iv ffimITV, z' áav7b Olix § 11.—Se preguntó, si podria excusarse el que
lc ¿Xup'rJ., li&. OTo ¡Q/Ot pudiere alegar muchos motivos legales, cada uno
&tiçU0 T[ VXat0v
iyl ¿XÁVTII ¡ Tpf?Tr74, Z
de los que no es suficiente por si mismo. Por ejem-
id Jnt 4 CUIPC 7491 TOIX.Gra ¿yc,
plo, el que no es de setenta años, ni tiene tres tu-
QLC4 P-X°". 7 £.).4 X01VwWCK telas, ni cinco hijos, 6 algún otro derecho de exen-
hrc zac v5 &L' -t 4 ción; pero tiene ciertamente dos tutelas, y dos hi-
[ 11.—Qui iura multa potenit dicere, quorum jos1 y es de sesenta años, 6 alega otros motivos
unumquodque por se ipsurn salle validum non est, semejantes, que por si mismos no dan completo
RU possit excusan, quaesitum est. Puta septuagin- auxilio, pero que si fi la vez estuvieran unidos apa-
ta quis annorum non est, noque tres habet tutelas, recodan justos; mas pareció, que este no se ex-
sed neque quinque fihios, aut aliquod aliud ius re- cusaba.
missiollis; babet nimiruin ditas tutelas, et duos
filies, el sexaginta annorum est, ant alia quae.dam
tolla dicit, per se ipsa quidem perfcctiim anxiliuui
non praebentia, quae tamen si invicem conituicta
smI, justa apparcant; sed visum est, huno non
excusar¡.]
§ li.'O Í3") 4 X" &'Jp77nI TLXí 4 »7fJ47Í.P
§ 12,—El que recibió ó tiene inmunidad de car-
leí-roupit,,iy, 1rIrpo7r4ç 4x rnt
QTO
gos civiles 6 públicos, este no se excusará de la tn-
[ 12.—Qui accepil vel habet immnnitatem civi- tela 6 de la curatela.
lium vel publicorum munerum, Mc a tutela vel cu-
ra non excusabitur.]
§ i.—•o &irç i rpot4 4 zup pi o; § 13.—El que fué eximido de la tabla 6 de la
XPOTO1Cí Z
P'4 curatela, no se valdrá en manera alguna de las de-
IflT4X4 4T5 (/LC
[ 13.—Qul absolutas esta tutela vel cura, non posiciones hechas en las actuaciones para la exen-
omnino depositionibus (2) apud acta ad renøssio- ción de otra tutela 6 curatela, si no hubiere para él
nem altenius tutelae vol cunationis utetur, si non otros motivos legales de exención.
extiterint ej jura remissiouis.)
§ i4.—O 4 § 14.—EL que dijere que él no era conocido del
(3), oi 4ti rro
TO pp padre 6 de la madre del pupilo, no ha de ser eximi-
[§ 14.—Qui dixenit, se ipsum ignotum esse patri do por esta causa.
aut matn pupilli, ea de causa liberandus non est.]
j Tp! ii 4 15.—Mas hay quien aún teniendo tres tutelas
i' Tt4 On 6 curatelas, no tiene el derecho de exención, por
1§ ÍrpoT ¿ct J,x.
ejemplo, si alguno hubiere pretendido tomar otra
15.—Est autem, quando et qui tres habet tu-
fi su cargo; mas so considera que la pretendió tam-
telas vel curas, non habet ius remiesionis, puta si
bién el que fué nombrado tutor de un pequeño pa-
quis affectaverjt suscipere; iam autem et tutor, qui
trimonio.
modici patrimonii factus est, affectasse videtur.]

(1) Gedofr. considera que serio mejor versión 1e-1 texto (2) tu submemoratlonlbuø, o t ros ca fiat.
griego, liberti mulierum Benatoriarum. quarnvis eatm tiego- (3) Taur. aegda la eacriura original; o 1&ivo,
ia gerant, a Lue1is uou e;cusaiilur.-2V del Trr s egún cQrrcCi4n 4 códice Fi., BI-.
.ta sgOa

D1GESTO.—LIBRO XXVII: TÍTULO 1 297

§ 16.—Ulpianus libro singular¡ de excusationi- § 16.—As! escribe Ulpiano en su libro único de


bus ita seribit (1): Si quis inter tres tutelas eman- las Excusas: Si entre tres tutelas administrase al-
cipati fui su¡ tutelani administret, an ei hace in guien la tutela de su hijo emancipado, sé que se
nnmerum procedit, solo dubitatuni; invenio tainen dudó, si esta se le cuenta en el número; pero hallo
rescriptum, emaucipatae filme tutelam numeran decidido por rescripto, que la tutela de una hija
ínter onera oportero. emancipada debe ser contada entre las cargas.
§ 17.—'E rt tp /2r (npon iv ¿Y TO) irxrp6i § 17.—Si alguno fuere nombrado tutor hallán-
i joro ¿iúp ccro &2rc,
dose bajo lapotestad de su padre, y-luego no quisie-
oi t, d x po ¡OSGCI a7RporOY
oo Tpó7r poia5 r F7ri rñ i7rirpc-rl xii, &.
re el padre dar caución por él, mandaron las] oyes,
íot.i A&pivo' ri que también el mismo padre fuera nombrado tutor,
[ 17.—Si quis creabitur tutor existens in patris para que de ningún modo se impida Ja caución de
potestate, delude pater nohieiit pro eo cayere, i118- la tutela, según manifiesta la Constitución del Di-
serunt leges, et ipsum patreni crean tutorem, nt vino Adriano. «El Emperador Adriano fi Bitrasio
millo modo impcdiatur tutelae cautio, ut ostendit Polión, Legado de Lión. Si pareciere que Clodio
Divi Hadriani Constitutio.] Imperator Hadnianus Macer, aunque sea hijo de familia, es tutor idóneo,
Bitrasio (2) Pollioni legato Lugdunensi (3). Si Jlo- pero su padre no quiere prestar caución precisa-
dius Macer, quamvis filias familias sit (4), idoiieus mente para eximir de la tutela fi su hijo, y perse-
tutor esse videbitur, pater autem chis idcirco ea- verare en esta estratagema, juzgo que con dere-
vero non vult, ut fihtum suum tutela eximat, et in cho has de oponerte fi este fraude, de suerte que
hee artificio perseveraverit, existimo, te hule fran- as! el hijo, como él mismo, sean compelidos fi ad-
di recte occursuruni, ut et films, et ipse ad tute- ministrar la tutela de los hijos de Clemente',
1am liberorum Clementis gerendam compe1lantur.
18. [18.] IDEM Libro II. (5) Responsorum.— 18, [18.] EL MISMO; Respuestas, Libro 11.—Cayo
Came testamento Negidium (6) filio suc tutorem le dió fi su hijo en su testamento fi Negidio como
dedit, enndemque usque ad vicesimumquintu.m tutor, y al mismo lo designó curador hasta el vigé-
annum euratorem constituit; quaero, quum liceat simo quinto año; pregunto, siéndole lícito fi Negi-
Negidio (7) a curatione etiam citrtp appellationem dio excusarse de la curatela aún sin apelación,
se excusare, ex qua die tenipora, quae in excusa- ¿desde qué din se han de contar los términos que
tionibus observanda Divus Marcus statuit, compu- el Divino Marco estableció para que se observaran
tanda sunt, utrum ex die aperti testamenti, un ex en las excusas, acaso desde el día en que se abrió
que ad negotia ger onda vocatur, Id est post quar- el testamento, ó desde aquel en que es llamado pa-
tumdecimum annum impletum?Modestinus respon- ra administrar los negocios, esto es, después de
dil, excusationem a cura tunc necessariam esse, cumplido el año Vigésimo cuarto? Modestino res-
quum decreto Praetoris seu Praesidis confirmatus pondió, que entonces es necesaria la excusa de la
curator fucrit. tutela, cuando por decreto del Pretor 4 del Presi-
dente hubiere sido confirmado el curador.
17. [19.] CALLISTRATUS libro IV. de Cognitio- 17. [19.] CALISTRATO; De Las Jurisdicciones,
nibus (8).—Non tantum juagnitudo patrimonio- libro IV.—No solamente se ha de atender fi la mag-
rum ineunda (9) est susceptarum tnium tutelarum, nitud de los patrimonios de las tres tutelas acepta-
quaeque (10) suscipienda cst, sed eiaxn actas pu- das, y fi la que se ha de admitir, sino que también
pillorum consideranda est; nam si pnionum pupil- se ha de considerar la edad de los pupilos; porque
lorum aetas prope pubertatem sit, ita ut tautum- si estuviera próxima fi la pubertad la edad de los
mddo semestre tempus rehquiun fuenit, aut eorum, primeros pupilos, de suerte que fuere solamente
quorum suscipere tutelain cogitar, non dabitur un semestre el tiempo que faltase, 6 la de aquellos
excusatio; idque princípalibus Constitutionibus cuya tutela se le obliga fi aceptar fi alguien, no se
cavetur. dará excusa; y esto se dispone en las Constitucio-
nes de los príncipes.
§ 1.—Iliensibus et propter inclytam nobilitatem § 1.—Tanto por la ínclita nobleza de la ciudad,
civitatis, et propter coninnctionem originis Roma- como por la afinidad de su origen con la de Roma,
nae iam antiquitus et Senatusconsultis et Constitu- se les concedió ya de antiguo fi los troyanos por Se-
tionibus Principum plenisaima immuilitas tributa nadoconsultos y por Constituciones de los Pnud-
est, ut etiam tutelae cxcusationem habean!, edil- pes plenísima inmunidad, para que también ten-
cet ecrum pupillorum, qui Ilienses non sint; idque gan excusa de la tutela, por supuesto, de aquellos
Divus Pino rescripsit. pupilos que no sean troyanos; y esto resolvió por
Rescripto el Divino Pío.
§ 2.—Eos, qui in corporibus sunt, veluti fabro- § 2.—Decimos, que los que están en gremios,
ruin, immunitatem habere dicimus; etiam circa tu- como los de los artesanos, tienen la inmunidad; y
telaram exterorum hominum admjnjstratjonem tendrán excusa aún para la administración de las
habebunt eicusationom, nisi si facultates eorum tutelas de los que no son de sus gremios, salvo si
adauctae fuenint, ut ad cetera quoque manera pu- sus facultades se hubieren aumentado de suerte
blica suscipienda compellantur; idque principali- que también sean compelidos fi aceptar los demás
bus Constitutionibus cavetur. cargos públicos; y esto se dispone en las Constitu-
ciones de los Príncipes.
(i) ltem Utpinus scrlbit, Hai.; vézn&o los Fragmentos V-
ie. 189. (5) IV., fl'a.
(2) Vitraio, conjetura Br.; Ejtro10 Papilhleul, los códices (6) Segun Conjetura nuestra; NIgldinm, el códice A.
Citados por Br. (7) Se gún conjetura nuestra Nlgidium, el códice Pl.
(3) HaZ.; Lygdoneusl, el códice FI. (8) V. edícti monitorif, Hay.
(4) Claudlus Maren (quamv(s films familias) si ido- (8) Intuenén, la Vuig.
lieu, HaZ. - (fO) eluque, qune, Ha?.
Tono lI — SS

298 DIGESTO.—LIBRO XXVII; TITULO £

3.—Non omnia tainen corpora vel collegia va- § 3.—Mas no todas las corporaciones ó colegios
cationeni tutelarum habent, quamvis munerbus tienen exención de las tutelas, aunque no estén su-
municipalibus obstricta non sint, nisi nominatim jetos fi las cargas municipales, fi no ser que nomi-
Id privilegium lis indultum sit. nativamente se les haya concedido este privilegio.
§ 4.—ls, qui aedilitate fungitur, potest tutor § 4.—El que desempefla el cargo de edil puede
dan; nam aedilitas Juter eos magistratus habetur, ser nombrado tutor; porque el cargo de edil es con-
quÍ privatis muneribus excusati sunt secundum siderado cutre las magistraturas que están excu-
Divi Marci Reseriptum. sadas de los cargos privados, según el Rescripto
del Divino Marco.
§ 5.—Sane notum ast, quod gerentibus honorem § 5.—Es, en verdad, sabido, que se decidió que
vacationam tutelarum concedi placuit; vacare au- se concediera exención de las tutelas fi los que ejer-
tcm eo8, qni tune prirnum vocentur ad suscipien- cen un cargo honorífico; pero que tengan la exen-
dum officium tutelae; ceterum eos, qui ¡am se mi- ción los que entonces sean llamados por primera
seuerint administrationi, no tempore quidem ma- vez para aceptar el cargo de la tutela; pero los que
gistratus vacare aeque notum est (1). ya se hubieren inmiscuido en la administración, es
igualmente sabido que no tienen exención ni aún
durante el tiempo de su magistratura.
§ 6.—Domini navium non videntur haber! int.er § 6.—No parece que los dueños de naves sean te-
privilegia (2), ut a tutelis vacent; idque Divus nidos entre los privilegiados, para estar exentos de
Traianus rescnipsit. las tutelas; y esto respondió por rescripto el Divino
Trajano.
§ 7.—Inquilini castrorum a tuteis excusan so- § 7.—Los inquilinos de los campamentos suelen
¡cnt, nisi eorum, qui et ipsi inquilini sunt, et in ser excusados de las tutelas, fi no ser de las de
eodem castro eademque conditione sunt. aquellos que también son inquilinos, y se hallan en
el mismo campamento y en la misma condición.
18. [20.] ULPIANUS Libro XX. ad le9ern IuLiarn 18. [20.] ULPIANO; Comentarios d la ley Julia
et Papiam.—Bello amissi ad tutelae exeusationern y Papia, Libro JX.—Los hijos perdidos en la gue-
prosunt; quaesitum est autem: qui suni (3) isti, rra favorecen para la excusa de la tutela; pero se
utrum hi, qui ¡u acie sunt interemti, an vero omnes preguntó: ¿quiénes son estos, acaso los que fueron
omnino, qui per causam bel!i parentibus sunt muertos cii batalla, ó absolutamente todos los que
abrepti, in obsidione forte? Melius igitur probabi- por causa de la guerra fueron arrebatados fi sus
tur, eos solos, qui in acto amittnntur, prodesse de- padres, quizá en un asedio? Y más bien se aproba-
bere, cuinscunque sexus ve! aetatis sint; hi enim rá, que deben favorecer solamente los que son per-
pro republica ceciderunt. didos en batalla, de cualquier sexo ó edad que
sean; porque estos murieron por la República.
19. [21.] IDuM Libro XXXV. ad Edjctum.— 19. [21.] EL MISuO; Comentarios al Edicto, Li-
Illud usitatissimum est, ut his, qui in Italia domi- bro XXXV.—Está muy en uso, que fi los que ten-
cilium habeant, administratio rerum provincialium gan su domicilio en Italia se les dispense La admi-
remlttatur. nistración de los bienes de provincias.
20. [22.] IurrANus (4) libro XX. Digestorwrn. 20. [22.] JULIANO; .Digesto, Libro XX.—Si el
—Si pupiflum patruus contendal exheredatuni ca- 110 paterno sostuviera que el pupilo fué deshereda-
se, el se heredem acriptuni, aequum est, (5) luto- do, y que él fué instituido heredero, es justo que
rem pupillo dan recepta patrui excusalione, vel si admitida la excusa del tío paterno se nombre tutor
nolit cxcusationem petere, remoto co a tutela ita para el pupilo, ó que si no quisiera pedir su excu-
litem de hereditate expedire. sa, siendo removido de la tutela, explane de este
modo el litigio sobre la herencia.
21. [23.] MARCIÁNUS Libro IL Inetitutionum.— 21. [28.] MARCIANO; Intitula, Libro 11.—Por
Propter litem, quam quia eum pupillo habet, ex- causa del litigio, que alguien tiene contra un pupi-
cusare se a tutela non potest, niel forte de omni- lo, no puede excusarse de la tutela, fi no ser acaso
bus bonis, ant plunima parte corum controver- que la controversia sea sobre todo los bienes, ó so-
sia siL. bre la mayor parte de los mismos.
§ L—Qui se vult excusare, si plures habel ex- § 1.—El que quiere excusarse, si tiene muchas
cusationes, et de qnibuadam non probaverit, allis excusas, y no hubiere hecho pruebas respecto fi
uti intra tempora non prohibetur. Algunas, no tiene prohibición de utilizar las otras
dentro de término.
§ 2.—Licet datus tutor ad universum patrimo- § 2.—Aunque el tutor nombrado fué dado para
nium datus caL, tamen excusare se potest, nc ultra todo el patrimonio, puede sin embargo excusarse de
ceutesimum lapidem tutelam gerat, niel in eadem administrar la tutela á más de cien millas, si el pa-
provincia pupilli patrimonium siL; al ideo illarum trimonio del pupilo no estuviera en la misma pro-
rerum dabunt tutores in provincia Praesides elus. vincia; ypor ello nombrarán tutores para estos bie-
nes en la provincia los Presidentes da la misma.
§ 3.—Nec senatores ultra centesimum lapidem § 3.—Ni aún los Senadores son obligados fi ad-
urbis tutelam gerere coguntur. ministrar la tutela á más de cien millas da la ciudad.
§ 4.—Habenti argo tutorem tutor datur, sed § 4.—AsE pues, se da tutor al que tiene tutor,
allaruni rerum, non earundem datur. pero se le da paraotros bienes, no para los mismos.
(1) a8que notum est. omitias FMI.
(2) privilegiarlos, Haz. (4) Paulus, HaZ.
(5) sint, HEZ. 5) alium, i ns e rta, la Vlq.
DIGESTO.-LIBRO XXVII: TITULO 1

22 [24.] SCAEVOLA Libro 1. Regularum.-Geo- 22. [24.] ScvoLA; Reglas, Libro 1.-Los geó-
rnetrae a tutelis non (1) vacant. metras no están exentos de las tutelas.
§ 1.-Hi vero, quibus Princeps euram alicuius § 1.-Mas aquellos fi quienes el Príncipe les en-
re¡ iunxit, excusantur a tutela, donec curau comendó el cuidado de algún asunto, se excusan
gerant. de la tutela, mientras tienen aquel cuidado.

23. [25.1 ULP1ANUS Libro II. Rcspon$orum.- 23. [25.] ULPIANo; Respuestas, Libro I1.-Res-
Propter magistraturn, quem la municipio, quis erat pondí, que por razón de la magistratura, que al-
administraturus, tutelae exciisationem non habere guien habla de desempeñar en un municipio, no
respondi. tenis excusa de la tutela.
§ 1.-Si la castris merentes non ab co tutores § 1.-Respondí, que si los que militan en los cam-
dentar, qui in castris merebat, excusationem ha- pamentos fuesen nombrados tutores por el que no
bere respondi. militaba en los campamentos, tienen excusa.

24. [28.] PÁPINIANUS libro XL Quaestionum. 24. [26.1 PAPINIANo; Cuestiones, Libro XI.-De
-Nequaquam eredendum est, ej privilegium ex- ninguna manera se ha de creer, que seje haya qui-
cusationis ablatum, eni fideicommissaria libertas tado el privilegio de la excusa al que se le dió la
soluta eet; nam in teto fere jure manumiesor ehis- libertad por fideicomiso; porque en casitodo el de-
modi nihil inris ut patronus adversus Jiberti per- recho el que manumite de este modo no consigue
sonam consequitur, excepto, quod in ius roca- como patrono ningún derecho contra la persona
re (2) patronum iniussu Practoris non debet. del liberto, excepto que no debe citar 4 juicio al
patrono sin permiso del Pretor.

25. [27.] ULPIANUS libro II. de officio Procon- 25. [27.) ULPIANO; Del cargo de Procónsul, li-
.ulis. -Excusare se tutor per libelos non poterit. bro 11.-El tutor no podrá excusarse por medio de
escritos.

26. [28.] PATSLUS libro singular¡ de Excusa - 26. [28.] PAuLO; De las Excusas, Libro único..-
tionibus.--Mensores frumentarios habere ms excu- Resulta del rescripto de los Divinos Marco y Cómo-
sationis apparet ex Rescripto Divorum Marci et do, que dirigieron al Prefecto de las provisiones,
Commodi, quod rescripserunt Praefecto annonae. que los medidores de granos tienen el derecho de
excbsa.

27. [29.] MÁIICIANUS libro V. Regularum.- 27. [29] MARCIANO; Reglas, Libro V.-El lega-
Legatarius, qui rogatus est alii omne legatum re- tario, 4 quien se rogó que restituyese 4 otro todo
stituere, si maluit se excusare a tutela, legatum el legado, si prefirió excusarse de la tutela, consi-
propter fideicominissariuin consequitur; cm similis gue el legado por su calidad de fideicomisario; al
est, qui de falso egit, neo obtinuit. cual es semejante el que ejercité la acción de fal-
sedad, y no triunfé.
28. [80.] PAPJNIANUS libro V. Responsorum. 28 [80.] PAPINIANO; Respuestas, Libro V.-El
-Tutor petitus ante decreti diem, si aliquod pri- tutor pedido, si pretende algún privilegio,no podrá
vilegium quaerit, recte petitionem institiitain ex- rech azar, antes del día del decreto, la petición de-
cludere non poterit. bidamente formulada.
§ 1.-Quae tutoribus remunerandae fidei causa § 1.-Se determiné, que lo que en el testamento
testamento parentis relinquuntur, post excusatio- de los ascendientes se les deja fi los tutores para
acm ab heredibus extrariis (3) quoque retinen remunerar su fidelidad, se retiene también por los
placuit; quod non habebit locum ja persona fui, herederos extraños después de la excusa; lo que no
qnem pater impuberi fratri coheredem et tutorem tendrá lugar respecto fi la persona del hijo, fi quien
dedit, quum iudiciuin patris ut ifilus, non ut tutor el padre nombré coherededo y tutor del hermano
promeruit. del impúbero, porque mereció Ja disposición del
padre como hijo, no como tutor.
§ 2.-Tutorem ad tempus exulare inssum excu- § 2.-.--No conviene excusar al tutor fi quien se le
sare (4) non oportet, sed per tempus exilii curator mandó ir desterrado por cierto tiempo, sino que
in locum ipsius debet dar!. para el tiempo del destierro debe nombrarse un cu-
rador en lugar del mismo.
29. [31.] MAECJANUS libro II Jnstitutionum,- 29. [31.] MARCIANO; Instituta, Libro 11.-Mas
Plane si ja exilitun datas sit tutor, potest so excu- si el tutor hubiera sido condenado fi destierro, pue-
sare, si in perpetuum datus est. de excusarse, si fué condenado para siempre.
§ 1.-Pacjlius autem exidis Ignorantia, qui con- § 1.-Pero más fácilmente tendrá dispensa la Ig-
tutorem (5) suspectum facere non potuerit, vel3iam norancia del desterrado, que no hubiere podido
habebit. acusar de sospechoso 5. su contutor.
80. [82-1 PAPINIANUS libro V. Responsorum.- 80 [32.] PAPINIANo; Respuestas, libro V. -
luris peritos, qni tutelam gerere coeperunt, lfl Nuestros óptimos y muy grandes Príncipes estable-
consilium prineipum assumtos optimi Inaximique cieron, que llamados al consejo de los Príncipes ha-
]Príncipes nostri e onstituerunt excusandos, quo- blan de ser excusados los jurisconsultos que comen-

(1,1 non, es considera aSadida por antiguos copistas.


(2) vocnrl (omitiendo patronnm), Hai. (4) excusar, HaZ.
(2) extraneli. HaZ. (5) tutorem, HaZ.

300 DIGESTO.—LIB1tO xxvii: TÍTULO 1

niam circa latus eorum agerent,ret honor delatas zaron fi administrar una tutele., porque desempe-
finem certi temporis se loci non haberet. flaban cargos cerca de los mismos, y el honor con-
ferido no tenla término de tiempo cierto y de lugar.
§ 1.—Quum oriundus ex provincia Romae do- § 1.—Teniendo en Roma su domicilio el oriundo
micilium haberet, eiusdern curator decreto Prae- de una provincia, el curador del mismo, nombrado
sidis ae Praetoris constitutus rerum administratio- pon decreto del Presidente 'y del Pretor, aceptó la
nem iitrubique suscepit; placuit, eum duas cura- administración de los bienes de una y otra parte; se
tiones administrare non videri, quod videlicct determiné, que no se considerase que administra-
unius duo patrimonia non viderentur. ba dos curatelas, porque no parecía ciertamente
que hubiese dos patrimonios de unamisma persona.
§ 2.—Qui privilegio subnixus est, fratris cura- § 2.—El que está apoyado en un privilegio, no
tionem suscipere non cogitur. es obligado fi encargarse de La curatela de su her-
mano.
§ 3.—Patronas impuberi liberto quosdain ex Ii- § 3.—Un patrono le dió en su testamento fi su
bertis tutores aut curatores testamento dedit; liberto impúbero como tutores ó curadores algu-
quamvis eos ¡done-os esee eonstet, nihilominus ¡a- nos de sus libertos; aunque conste que son idóneos,
re, publico poterunt excusan, nc decreto confir- podrán excusarse sin embargo por derecho públi-
mentur. co, para que no sean confirmados pon decreto.

31. [88.] PATJLUS libro VI. Qvestionurn.— Si 81. [83.] Psur.o; Cuestiones, libro VI.—Si el
is, qui tres tutelas administrabat, duobus pupillis que administraba tres tutelas fité nombrado por
diversis decretis datus est, qui potuit excusan (1) diversos decretos para dos pupilos, y se pudo ex-
et priusquam causas excusationis aliegaret, unus cucar, y antes que alegase las causas de la excuso
ex pupillis, quorum mm tutelam administrabat, falleció uno de los pupilos, cuya tutela ya admi-
decessit; ubi desiit el competere excusatio, statim nistraba; tan pronto como dejó de compelerle la
tennit eum prias decretum, quasi in loco tertine excuse., le obligó el primer decreto, como si en lu-
tutelae quarta surroganda, nam ipso jure tutor gar de la tercera tutela se hubiese de subrogar la
est, et antequam excusetur. Potait ergo tutela cuarta, porque de derecho es tutor, aún antes que
eius, qui nunc quarto loco invenitur, excusan; sed se excuse. Pudo, pues, excusarse de la tutela del
quum non sit exeusatus, necessario subeundum que ahora se halla en cuanto lugar; pero no ha-
est onus illius quoque tutelae. Nec me movet, quod biéndose, excusado, por necesidad se ha de sopor-
dicat aliquis, hoe no exigí, su admiuistretur tute- tar también la carga de aquella tutela. Y no me
la, hoc enim co pertinet, no sit finita administra- hace desistir que diga alguien, que no se exige
tio; ecterum si perieulurn sustineat cessationis, pu- esto, si se administrase la tutela, porque esto se re-
to ci imputandam eam quoque tutelam. fiere fi que no quede terminada la administración;
pero si soportara la responsabilidad de su dejación,
opino que también se le ha de imputar esta tutela.
§ 1.—Idem evenire potest, si duobus testameu- § 1.—Lo mismo puede suceder, si, teniendo tres
tis, quum haberet tres tutelas, tutor datos est; ubi tutelas, fué nombrado tutor en dos testamentos;
non apertarum tabular am tempus inspici debebit, en cuyo caso no deberá atenderse al tiempo de la
si quaeratur, quae prior delata sit tutela, sed. adi- apertura de los testamentos, si se dudase qué tutela
tae hereditatis, vel conditionis existentis. fué deferida primero, sino al de haber sido adida
la herencia, ó al de cumplirse la condición.
§ 2.—lila quoque cnt differentia tutelarum, de § 2.—También habrá esta diferencia entre las
quibus diximus, si tertia et quarta sit delata, licet tutelas, de que hemos hablado, que si hubieran
in quartam (2) prius detentas sit, quod huius, id sido deferidas la tercera y la Cuarta, aunque antes
est quartae, ex quo iussus est administrare, illius, haya sido retenido para la cuarta, soporta la res-
ex quo datus est, periculuni sustinet. ponsabilidad de esta, esto es, de la cuarta, desde
que se le mandó administrar, y de aquella, desde
que fué nombrado.
§ 3.—Eum, qui puptilum bonis paternis absti- § 3.—Yo opiné, que el que habla abstenido al
nuerat, detinendum in quarta tutela existimavi, pupilo de los bienes paternos, habla de ser reteni-
quasi deposite. lila. do en la cuanta tutela, como si hubiese dejado
aquella.
§ 4.—Ceterum putarem, recto facturum Prado- § 4.—Pero yo juzgarla que el Pretor haría bien,
rem, si etiam unam tatelam suflicere crediderit, si si creyere que también bastaba una sola tutela, si
tam diffusa el negotiosa sit, iii pro pluribus cedat. fuera tan complicada y de tantos negocios, que
Neque igitur fratres consortes (3) pluriurn loco ha- valiese por muchas. Así, pues, ni tres hermanos aso-
bendi cual, neque non (4) fratres, si idem patrimo- ciados, ni los que no Son hermanos, han de ser con-
niurn habent, et ratio administrationis pariter siderados en lugar de muchos, si tienen el mismo
reddenda sil. El ex diverso fratres (5) diviso patri- patrimonio, y se hubiera de dar junta la cuenta de
monio dune tutelae sunt; non enim, ut dixi, nu- la administración. Y por el contrario, dividido el
merus pupillorum, sed difficultas rationum confi- patrimonio, los hermanos representan dos tutelas;
ciendarum el reddendarum considerauda ecl. porque, como dije, no se ha de considerar el núme-
ro de los pupilos, sino la dificultad de formalizar
y de dar las cuentas.

82. [84.] IDEM Libro VIL QuaesLionusn. - No- 82, [84.1 Er, MISMO; Guestiones, libro VII.—

(1) qui potult excuarI, omitelas ifni.


(2) quarta, ifni. (1) sed neque (omitiendo non), SIaL
(2) et sorores (en lugar de consortes), HiL. Vuig. 5) frat,um, HoZ. Vuig.; fratnis, otros en ifni.

DIGESTO.—E1BRO xxvii: TITULO 1 MI

sennius Apollinaris (1) mho Paulo. Mater fihium Nesenio Apolinar á Julio Paulo. Una madre insti-
suum pupillum, ve] quivis alius extraneus extra- tuyó heredero á su hijo, pupilo, ñ otro cualquier
neum aeque pupillurn scripsit beredem, el Tillo le- extraflo á un extraño igualmente pupilo, y dió un
gatum dedit, eurnque eidem pupillo tutorem ad- legado i Ticio, y le nombró i este como tutor del
scripsit; Titius confirmatus excusavit se a tutela; mismo pupilo; habiendo sido confirmado Ticio se
quaero, an legatum am ittat? El quid, si testamento excusé de la tutela; pregunto, ¿perderá el legado?
quidem tutor non sit scriptus, legatum lamen acce- ¿Y que se dirá, si no habiendo sido nombrado cier-
perit, datusque a Praetore. tutor excuset se, an ne- tamente tutor en el testamento, hubiere no obstan-
que repellendus .sit a legato; et an (2) ahiquid inter- te aceptado el Iegado,y nombrado tutor por el Pre-
sitj si a patre ve] emancipato pupilo tutor datus tor se excusase, habrá de ser igualmente repelido
sil, vel puberi curator? Resp ondi, qui f101i jure datus del legado; y habrá alguna diferencia si por el pa-
sit vel tutor vel curator a patre, confirmatas a dre hubiera sido nombrado tutor para el hijo eman-
Praetore exeusationis beneficio uti malnit, repel- cipado, ó curador para el púbero? Respondi, que
lendus est a legato; idque et Scaevolae nostro pla- el que habiendo sido nombrado,, no legalmente,
chI; nam el Praetor, qul eum confirinal tutoreni, tutor ó curador por el padre, prefirió, habiendo si-
defun cli sequitur iudieium. Idem in matris testa- do confirmado por el Pretor, utilizar el beneficio de
inento dieendum est. Similis est matri quivis ex- la excusa, ha de ser repelido del legado; y esto le
traneus, qui pupilluni heredem instituit, eique et pareció bien también á nuestro Scévola; porque
in tutore dando prospicere volult, quales sunt alu- también el Pretor que lo confirma como tutor, si-
mili nostri. Recte ergo placuit, eum, p11 recusal gue la voluntad del difunto. Lo mismo se ha de de-
id (3), quod testator relinquit, ab eo, quod petit, cir respecto al testamento de la madre. Semejante
quod idem dedit, repelli debere. Non semper la- á la madre es cualquier extraño, que instituyó he-
men existimo, eum, qui onus tuteixe recusavil, redero á un pupilo, y quiso mirar por él dándole
repeliendum a legato, sed ita demuni, si Jegatum también tutor, como se hace con nuestros alum-
el ideo adscriptum appareat, quod eidem tutelam nos. Luego con razón se determiné, que el que re-
fihiorum miunxit, non quod alioquin daturus esset, husa la carga que el testador he dejó, debe ser re-
etiam sine tutela (4). Id apparere potuit, si posue- pelido de lo que de él pide y el mismo le dió. Mas
ns testamento legatum adscriptum, codicilhis vero no creo que siempre ha de ser repelido del legado
postea faetis tutol-eni da.tum; in hoc enim legato el que rehusó ha carga de la tutela, sino solamente
potest die¡, non ideo ej relietum, quia el tutorem en este caso, si apareciera que se le dejó el legado
esse voluerit testator. por esto, porque le encargó la tutela de los hijos, no
porque de otra manera se lo hubiese de haber da-
do, aún sin la tutela. Esto pudo aparecer, si supu-
sieres que el legado fué dejado en el testamento, y
que eh tutor fué nombrado en codicilos hechos des-
pués; porque respecto de este legado puede decir-
se, que no se le dejó porque el testador hubiere
querido que también fuese tutor.

33 [35.] IDEM libro XXIII. Quaestionum.— 83. [35.] EL MISMO; Cuestiones, libro XXIII.
Sed hace nimium serupulosa sunt, nec admiltenda, —Mas estas distinciones son demasiado escrupulo-
nisi evidenter pater expreeserit, velle se dare, sas, y no se han de admitir, si evidentemente no
etiamsj tutelarn non administravit; semper enim hubiere expresado el padre que él quiere dar elle.
legatum ant antecedit, ant sequitur tutelam. gado aunque no haya administrado la tutela; por-
que siempre el legado antecede ó sigue á la tutela.

34. [88.] IDEM libro VII. Quaestionum.—Ex 34. [38.] EL MISMO; Cuestiones, libro VII.—Se
jis apparet, non eme his similem eum, quem Prae- vé por esto, que no es semejante á ellos el que e'
br tutorem dedil, quum posset uti immunitate; Pretor dió como tutor, cuando pueda usar de la in-
hjc enim nihil contra iudicium fecjt testatonis, munidad; porque este no hizo nada contra ha vo-
nam quem ille non dedit tutorem, eum voluisse (5) luntad del testador, pues no podemos decir que
tutelam administrare flfii, dicere non possumus. quiso que administrase la tutela de su hijo aquel á
quien él no nombró tutor.

85. [37.) IDuM libro XXIII. Quaestionum.— 35. [37.] EL MISMO; Cuestiones, libro XXIII.
Quid auteni, si se non excusaverit, sed admini- —Mas ¿qué se dirá, si no se hubiere excusado, sino
strare nolueril, contentes, quod ceteri idonel es- que no hubiere querido administrar, habiéndose
sent? Hie poterit convenini, si ab illis res servan contentado con que los demás fuesen abonados?
non potulaset. Sed hoc non quaerendum est, sed Este podrá ser demandado, si de aquellos no se hu-
contumacia punienda cst chis, qui quodamniodo biesen podido recobrar los bienes. Mas no se ha de
se excusavit. Multo magis quis dicere debebit in- preguntar esto, sino que se ha de castigar la COIl-
dignum iudicio patris, qui ut suspectus remotus (6) turnada del que en cierto modo se excusé. Con mu-
est a tutela. cha más razón deberá decir cualquiera, que es in-
digno de la voluntad del padre el que fué removi-
do de la tutela como sospechoso.

36. [88.] IDEM libro IX. Responsorum (7).— 88. [88.] EL MISMO; Respuestas, libro 11.—Los

(1) IIal. .4polinsnlB, el códice Fi.


(2) Taer.; ant, el códice FI., Br.
(3) onus (en lugar de id), HaZ. (5) no1uise, otroS St Hal.
(4) HaZ. Vuig.; tutelas (debindO*e suplir acase onere), el (6) remnovendue, la Vuly.
códice Fi. (7 VII. responeorIlifi reepoudit, HaZ.

lO2 DIGESTO.—LIBRO XXVII: TITULO 1

Ámieissimos quideín et fidelissimos patentes libe- ascendientes suelen elegir tutores de sus descen-
ns tutores eligere solete, et ideo ad suseipiendum dientes fi las personas verdaderamente más ami-
onus tutelae ctiam honore legati eos persequi; sed gas y más fieles, y por esto las buscan para que
quum proponatur is, de quo quaeritur, in testa- acepten la carga de la tutela también con la gra-
mento legatum meruisse, et idem pupillo substitu- cia de un legado; pero diciéndose que este, de quien
tus, non est verisirnile, hune (1) demum eum se trata, obtuvo un legado en el testamento, y fué
testatorem substituere voluisse, si et tutelam sus- sustituido al pupilo, no es verosimil que el testador-
cepisset et ideo eum, de quo quaeritur, a legato haya querido sustituirlo solamente si también hu-
quiclem, si adhuc viveret pupillus, repeflendnm biese tomado fi su cargo la tutela; y que por lo tan-
fuisse, a substitutione autem non esse aummo- Lo, este de quien se trata debió ser repelido cierta-
vendum, quum co casu etiam suscepta tutela fmi- mente del legado, si aún viviese el pupilo, pero no
retur. ha de ser removido de la sustitución, porque en
este caso también se acabarla la tutela aceptada.
§ 1.—Lucius Titius ex tribus fihlis incolumibus § 1.—Lucio Ticí o tiene, de tres hijos sanos, uno
unum habet emancipatum oms aetatis, ut curato- emancipado, de tal edad, que debe recibir curado-
res aceipere debeat; quacro, si idem Titius paLor res; pregunto, sí pidiéndolo el mismo hijo emanci-
petente codem filio emaneipato curator a Praeto- pado fuese nombrado curador por el Pretor el mis-
re detur, art jure publico uti possit, et nibUominus mo padre Ticio, ¿podría usar del derecho público,
tnium filioruin nomine vacationem postulare? Re- y pedir, no obstante, la exención por razón de los
spondi, pracmium () quidem patri, quod propter tres hijos? Respondí, que ciertamente no debe de-
numerum liberorum ci competit, denegar¡ non negársele al padre el premio que por causa del nú-
oportere; sed quurn filio sijo curator petatur, con- mero de hijos le compete; pero que siendo pedido
tra naturales stimulos fa.cit, si tali excusatione como curador de su hijo, obra contra los estímulos
uteudum esse tentaverit (3). naturales, si pretendiere que debía valerse de tal
excusa.

37. [39.] SOAEVOLÁ libro JI. Responsorum.— 87. [39.] SCáVOLA; Respuestas, libro 11.—Uno
Qui testamento tutor datus fuerat, adito Praetore que habla sido nombrado tutor por testamento, di-
dixit, se tres liberos habere; adiecit praeterea, ha jo, habiéndose dirigido al Pretor, que él tenía tres
benti patruurn lcgitimum tutoreni se vitiose Luto- hijos; añadió además, que él fu.Ó nombrado mala-
rea datum; Praetor ita decrevit: si legitirnum mente tutor para quien tonta fi su tio paterno co-
tutorem habenti tutor datas es, non est tibi no- mo tutor legitimo; el Pretor decreté así: si fuiste
cessaria excusatio; quaero, quurn nemo patruus nombrado tutor para quien tiene tutor legitimo,
impuberi tutor esset, am nihilominus tutor reman- no te es necesaria la excusa; pregunto, ¿no tenien-
siL? Respondí, secundum ea, quae proponerentur, do el impúbero de tutor ningún Lio paterno, per-
quamvis justas excusationis causas haberet, non manece, no obstante, siendo tutor? Respondí, que,
Lamen esse excusaturn propter vitium pronuntia- según lo que se proponía, aunque tuviese justas
tionis. causas de excusa, no quedó, sin embargo, excusa-
do por razón del vicio de la exposición.
§ 1.—Item quaero, si acquievisset sententiae, an § 1.—Asimismo pregunto, si se hubiese aquieta-
ob lii, quod non gessit tutelam, utilis actio in bune do fi la sentencia, ¿se deberá dar contra él la ac-
dan debeat? Respondí, si errore potius, quod se ción Útil, porque no administró la tutela? Respon-
pro iure trium liberorum, quod aliegabat, excusa- dí, que si hubiese cesado en la administración más
tum erederet, quam malitia ab administratione bien por error que por malicia, porque creyese que
cessasset, utilem actionem non (4) dandam. estaba excusado por el derecho de tres hijos, que
alegaba, no se ha de dar la acción útil.

88. [40.] PAtLUS libro II. Sentenliarurn.— 38. [40.] PAULO; Seniencias, libro 11.—El tér-
Quinquaginta dierum spatiuin tantumrnodo ad con- mino de los cincuenta días es solo para probar las
testandas excusationum causas pertinet; peragen- causas de las excusas; porque para terminar el ne-
do enim negotio ex dic nominationis continui qua- gocio hay señalados cuatro meses contlnuos desde
tuor menses constituti srnit. el din del nombramiento.

39. [41.1 TRYPHONINUS libro XIII. Disputaio- 39. [41.] TRIFONINO; Disputas, libro XIII.—
nuni..—Si, quum ipse iustitueret, ut proferret ex- Si determinando uno proponer su excusa, se vió
eusationem, mora contradictionis impeditus est, impedido por la morosidad de la contradicción de
quominus decreto liberaretur, excusationem recte ser eximido por decreto, con razón se aprueba su
probar¡. excusa.

40. [42.1 PAULU5 libro II. Sententiarum. - 40. [42.] PAULO; Sentencias, libro II. - El
Post susceptam tutelam caecus, aut surdus, aut que después de aceptada la tutela quedé ciego, ó
mutus, aut furiosus, ant valetudinarius deponere sordo, ó mudo, 6 loco, ó enfermo, puede dejar la
tutelam potest. tutela.
§ 1.—Paupertas, quae operi et oneri tutelae im- § 1.—La pobreza, que es incompatible con el
par est, solet tnibucre vacationein. trabajo y la carga de la tutela, suele dar excusa.
41. [48.] HnRMOGENIANUS libro II. iuris .Epito- 41. [43.] IIERMOOENIANO; Epilome del Dere-
marum. (5) - Administrantes rem Principum ex cho, libro 11.—Los que administran bienes de los

(1) tunc, Hal.


(4) non, omítela Ifni.
(2) prirnum, la Vutg.
(5) utendum Bibí putaverit, HaS. (55 1V. ¡UrIS ktLt516I, ff.

DIGESTO.—LIBRO xxirii: TITULO 1 303

indulgentia eorum, Iicet citra codieillos1 a tutela Prineipes por indulgencia de los mismos, aunque
itemque cura tempore administrationis delata ex- sin credenciales, se excusan de la tutela y también
cusantur. de la curatela encomendada en el tiempo de la ad-
ministración.
§ 1.—Idemque custoditur in bis, qui praefectu- § 1.—Y lo mismo se observa respecto á los que
ram annonae ve] vigihim gerunt. desempeñan la prefectura de las aunonas y de los
yjo llantes.
§ 2.—Eorum, qui Reipublicae causa absunt, co- 2.—Los acompañantes de los que están ausen-
mites, qui sunt intra statutum numerum, de tute- tes por causa de la República, que están dentro
la, quae absentibus ve] profecturis delata est, ex- del numero establecido, se excusan de la tutela
cusantur, nam susceptam antea non deponunt. que se les confirió estando ausentes ó para mar-
char, porque no dejan la aceptada antes.
§ 3.—Qui corporis, item eollegii jure exeusantur, § 3.—Los que se excusan por derecho de corpo-
a collegarum fihiorumque eorum tutela non excu- ración, as! como de colegio, no se excusan de la
sntur, exceptis jis (1), quibus hoe specialiter tri- tutela de sus colegas y de los hijos de estos, excep-
butuin est. tuándose aquellos á quienes especialmente se les
concedió esto.

42. [44-1 PAULUS libro singular¡ de Gognilio. 42. [44.] PAULO; De ¿08 Jurisdicciones, Libro
nibus.—Plane ultra centesimum (2) xnillarium ah único.—Pero á más de cien millas de la ciudad no
urbe fihiorum collegarum suorum tutelam suscipere están obligados Ii encargarse de la tutela de los hi-
non cogunttir. jos de sus colegas.
43. [45.] HRMOCIEN1ANUS libro IL iuris i- 43. [45] li]SRMOGnNIAN0; Epitome del Dere-
tornarum. (3)—Li'bertus senatoris fihiorum eius tu- cho, libro 11.—El liberto de un senador, que admi-
telam administrans ab aliis tutelis non excusatur. nistra la tutela de los hijos de este, no se excusa
de las demás tutelas.
44. [46.] TRYPHONINUS libro II. (4) Disputa- 44. [48.] TRIFONINO; Disputas, libro 11.—Co-
tionum.—Quum ex Oratione Divi Maici ingenuus mo por la Oración del Divino Marco deba ser ex-
libertino tutor datus excusan debeat1 eandem ex- cus.do el ingnuo que fuó nombrado tutor de un
eusationem competere etiam ci, qui ius annulorum libertino, respondió por rescripto nuestro Empera-
impetrasset, Imperator noster cum Divo Severo dor, juntocon el Divino Severo, su padre, que la
patre SUO rescripsit. misma excusa le compete también al que hubiese
obtenido el derecho de los anillos.
§ 1.—Ergo si pupillo libertino habenti ius annu- § 1.—Luego sial pupilo libertino que tiene el
lorum datus sit ingernius tutor xci curator, eonse- derecho de los anillos se le hubiera dado tutor 6
quens est, ut excusatio eius ob hano conditionum curador ingónuo, es consiguiente que no deba ad-
diversitatem non debeat accipi. mitirse la excusa de este por causa de esta diver-
sidad de condiciones.
§ 2.—AL si, autequam pupilus vel pubes minor § 2.—Mas si, antes que el pupilo ó el púbero me-
annis (5) vigintiquinque ms annulorum aeciperet, nor de veinticinco años obtuviese el derecho de los
Lucius Titius ej (6) datus ut ingeiuus exc'usatus anillos, se excusó corno ingdnuo Lucio Ticio, que
fult, post iinpetratum beneficiuni denuo eidem (7) fué nombrado tutor suyo, después de haber impe-
tutor curatorve darí poterit exempio co, quo pla- trado el beneficio podrá dársele de nueve al mismo
ctiit et rescriptum est, euni, qui tempore, quod como tutor ó curador, por analogía de lo que pa-
intra annum erat., ex quo Reipublicae causa abesse reció bien y se resolvió por rescripto respecto del
desierat, excusatus fuit, praeterito eo ipsum suo que se excusó por el tiempo que habla dentro del
loco dan posse. año desde que habla dejado de estar ausente por
causa de la República, el cual, transcurrido aquel,
puede ser nombrado para su mismo cargo.
§ 3.—Et quamvis librtinus, qui senatori patrono § 3.—Y aunque el libertino, que es procurador
procurat, exousationem ab aliorum tutela (8) ha- de su patrono senador, tenga excusa para la tute-
beat, iste Lamen, qni ius annulorum impetravit, la de otros, sin embargo, el que impetró el dere-
qui in ordinem ingenuorum transhit, tau excusa- cho de los anillos, y pasó al órdea de los ingénuos,
tiene uti non posset. no podria hacer uso de tal excusa..
45. [47.] IDEM libro XIII. (9) Disputatiouum. 45. [47.] EL MISMO; Disputas, libro XIII.—
—Titius fihiis meis, quoad Reipubiicae causa non «Sea Ticio tutor de mis hijos mientras no se au-
abierit, tutor esto;» gessit tutelam ex testamento sentare por causa de la Repúblicas; administró la
delatam, deinde Reipublicae causa abeese coepit, tutela deferida por el testamento, después comen-
et desiit; an quasi nova tutela auno delata excu- zó á estar ausente por causa de la República, y la
sar¡ debeat etiarn ob absentiarn Reipublieae causa, dejó; ¿deberá ser excusado también por razón de
an quia praecessit testameutnm absentiam ob pu- su ausencia por causa de la República como de
blicam eausam, et est ab eo iani administrata tu- una nueva tutela, ahora deferida, ó puesto que el

1) Br. eegún el códic€ Pl. cxcepLisiie; ezceptis his, Taur


() Has.; centisium, el cótiíce.PL. (6) tutor, inserta ¿a Vulg.
() Véase ¿a nota 5. de ¿a pdgina anterior. (7) Idem, Hal.
(4) XII., ilal. (8) &gten antigua corrección, Br.; tutelae, Tau,. segin ¿a
(5) &gún antigua corrección del códice Pl., Br.; annornm, escriturao1iQinai
Taur. $egdn ¿a e*erii.wra original. (9) XVL,Hal.

O4 DIGST0.—LIBRO XXVII: TITULO II

tela, non oporteat eum excusan? Quid, si liberos testamento precedió It la ausencia por causa pú-
interea susccperit, aut aliam cxcusationem para- blica, y ya se administré por él la tutela, no debe-
vit? Magis est, ut hace una tutela sit; ideo nec ex- rá ser excusado? ¿Que se dirá, si mientras tanto
cusationem ci eompetei-e, nec ngi tutelae ob prius hubiere tenido hijos, 6 adquirió otra excusa? Es
tempus posee. más cierto, que esta es la misma tutela; y por 1
tanto, ni le compete la excusa, ni se puede ejer-
citar la acción de tutela por el tiempo anterior.
§ 1.—Sed si ita seniptum in testamento fult: § 1.—Pero si en el testamento se escribió as!:
*Titius tutor esto; quum Reipublicae causa (1) «Sea tutor Ticio; cuando estuviere ausente por
aberit, tutor ne esto; quum redierit, tutor esto,' causa de la República, no sea tutor; cuando hubie-
quid de excusatione ant ob abseutialu Reipublicae re regresado, sea tutor', véarnos qué deba deirse
causa, ant aliarn, quae post obvenit, die¡ oporteat, de la excusa por razón de ausencia por causa de
videamus. Praecedit auteni alia quaestio: testa- la República, ó de otra que sobreviene después. Mas
mento ex die vel sub conditione tutores dati an se hay antes otra cuestión: ¿los tutores nombrados en
excusare ante dieni conditiouemve necesse ha- testamento, desde cierto dia ó bajo condición, ten-
beant, et inprimis an 1am dies quinquaginta lis drán necesidad de excusarse antes del día 6 de la
cedant, Entra quos necease esi causas excusationis condición, y sobre todo correrán ya para ellos los
exercere? Sed verum est, non ante eme tutorem, cincuenta días dentro de los que es necesario expo-
quam dies 'venerit, nam neo antequam adita sit ner las causas de la excusa? Pero la verdades, que
hereditas. Quia igitur ex eodem testamento ¡am no es tutor antes que haya llegado el día, pues
gesta fult tutela, et qui excusatus est alias, abfu- tampoco lo es antes que haya sido adida la heren-
turus Reipublicae causa reversus continuo has- cia. Así, pues, corno la tutela fué ya administrada
ret (2) tutelis ante susceptis, etiam intra annum; en virtud del mismo testamento, también el que de
sed hic ex ipso testamento desierat (3) esse tutor, otra suerte se excusé, habiendo de estar ausente
et ideo ex eccunda tutela excusare se potest. por causa de la República, fi su regreso se- sujeta.
inmediatamente fi las tutelas tornadas antes fi su
cargo, aún dentro del año; pero esta habla dejado
de ser tutor en virtud del mismo testamento, y por
lo tanto puede excusarse de fa segunda tutela.
§ 2.—Si a Praetore detur curator mente capto, § 2.—Si por el Pretor se diese curador al mente-
aut muto, sive veutni, excusatur jure liberorum. cato, ó al mudo, ó al que está en el vientre, se ex-
cusa por derecho de hijos.
§ 3.—Rornae datos tutores eos tantum accipere § 3.—Debernos entender por tutores dados en
debemus, qui vela Praefecto urbEs, val a Praetore, Roma solamente los que fueron dados ó por el Pre-
vel in testamento Romae confeeto, vel in con tinen- fecto de la ciudad, ó por el Pretor, ó en testamen-
tibus (4) dat! sunt. to hecho en Roma, ó en sus arrabales.
§ 4.—Si tanta corporis aut mentis valetudine ab § 4.—Si el liberto estuviera impedido para la ad-
agendis rebus libertus prohibeatur, ut ne suis qui- ministración de los bienes por tanta debilidad de
dom negotiis sufficiat, necessitati cnt succumben- cuerpo ó de espíritu, que no se baste ciertamente
dum (5), no impoesibile iniungatur tutelae munas, para sus propios negocios, se habrá de sucumbirá
quod obiri a liberto non potest curn iucommbdo la necesidad, para que no se imponga la imposible
pupilli, el adversus utilitatem eius. carga de la tutela, que no puede ser soportada por
el liberto, con perjuicio del pupilo y contra la uti-
lidad del mismo.

46. [48.] PAULUS (() libro singular¡ de (Jogni- 46. [48.] PAULo; De las Jurisdicciones, libro
tionibus.—Qui in collegio pistorum sunt, a tutelis único.—Los que son del gremio de panaderos es-
excusantur, Si modo par semet pistrinum exer- tan excusados de las tutelas, si por si mismos ejer-
ceant; sed non alios puto excusandos, quam qui cen el oficio de panadero; pero creo que no han de
Entra numerum sunt, ser excusados otros sino los que están dentro del
número.
§ 1.—Urbici auteni pistores a collegarnrn quoque § 1.—Pero los panaderos de ciudad están excu-
ffliorum tutelis excusantur. sados también de las tutelas da los hijos de sus
colegas.
§ 2.—Sed et hoc genus excusationis est, si quis § 2.—Pero también hay esta clase de excusa, si
se dicil ibi dornicilium non habere, ubi ad tutelam alguno dice que no tiene su domicilio allí donde
datus est; idque Imperator Antoninus cum Divo faé nombrado para la tutela; y esto declaró el Em-
patre significavit. perador Antonino junto con su. Divino padre.
TIT. II. TÍTULO II

UBI PUPILLJS EDUCARI VEL MORARI DEBEAT, ET DE DÓNDE DEBA SER EDUCADO Ó MORAR EL PUPILO, Y
AMMTENTIS El PEAEP3TANDIS DE LOS ALIMENTOS QUE SE LE HAN DE PRESTAR
(G-f. cz. Y. 4. 50 .1 [Vas5 065. V. 49. 50.1

1. ULPIANUS libro XXXIV. ad Edietum.—Solet 1. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro


Praetor frequentissime adini, ut constituat, ubi XXXIV.—Se suele recurrir con muchísima fra-

(1) vel ob aliam, insrü la Vuq.


(2) cohcret, HaZ. (5) suceurriidum. ¡Ial. Vuig.
(3) gil.; desLerit, «1 códicti I?I. (5) Papintauu,, ¡Ial. Véanse los Fra gmanta5 Vatio. 5
(4) aedil1cii, ¿ne'rta la Vuig. rss. (537.)
DIGESTO.—LIBRO XXVII: TtTULO Ji

filii vel alantur, ve¡ moientur, non tantum iu po- cuencia al Pretor, para que determine dónde ha-
stumis, verum oinnino in pueris. yan de ser alimentados, 6 hayan de morar los hi-
jos, no solamente tratándose de póstumos, sino en
absoluto de pupilos.
§ 1.—Et solet ex persona, ex conditione, et ex 1. —Y suele determinar dónde haya de ser pre-
tempore statuere, ubi potius alendus sit; et non- ferentemente alimentado, atendiendo á la persona,
nunq'uam a voluntate patrie recedit Praetor. De- á la condición, y al tiempo; y á veces el Pretor se
nique quiim quidarn testamento suo cavisset, ut separa de la voluntad del padre. Finalmente, ha-
fihius apud substitutuin eduearetur (1), Imperator biendo dispuesto uno en su testamento, que su hi-
Severus reseripait, Praetorem aes timare debere jo fuese educado en poder del sustituto, respondió
praesentibus ceteris propinquis liberorum; id enim por rescripto el Emperador Severo, que el Pretor
agere Praetorcm oportet, nt sine ulla maligna debla apreciarlo hallándose presentes ]os demás
suspicione alatur partus et educetur. parientes de los hijos; porque el Pretor debe hacer
esto, que lo que nazca sea alimentado y educado
sin ninguna maligna sospecha.
§ 2.—Quarnvis autem Praetor reeusantem apud § 2.—Mas aunque el Pretor no prometa que obli-
se educarí non polliceatur se coactururu, attarnen gará al que rehusa que sea educado en su poder,
qnaestionis est, an debeat etiam invitum cogere, hay, sin embargo, la cuestión de si deberá obligar
utputa libertum, parentem, ve! quem alium de también al que no quiere, por ejemplo, al liberto,
affinibus cognatisve; et magia est, ut interdum al ascendiente, 6 á otro cualquiera de los afines ó
debeat id facere. de los cognados; y es más cierto, que á veces debe-
rá hacerlo.
§ 3.—Certe non male dicetur, si legatarius ve] § 3.—No se dirá ciertamente sin razón, que si el
heres edueationeni recuset testamento sibi irjiun- legatario 6 el heredero se negase á la educación
etam, denegar¡ si actiones debere exemplo tutoris que se le encomendé en el testamento, se le deben
testamento dati. Quod ita demum placuit, si idcirco denegar las acciones, 4 la manera que al tutor
Sit relictuin; ceterum si esset relieturus, etiamel nombrado en testamento. Lo que se determiné as!
educationem recusaturum sciret, non denegabitur solamente si por esto rse hubiera dejado la man-
ci actio; et ita Divus Severus saepissime statuit. da; pero si la hubiese de haber dejado aunque su-
piera que se habla de negar 4 la educación, no se
le depegará la acción; y así lo estableció muchisi-
mas veces el Divino Severo.
2. IDEM Libro XXXVI. ad Edictum. - Officio 2. EL mismo; Comentarios a! Edicto, libro
indicie, qui tutelae eogiioseit, eougruit, reputatio- XXXVI.—Al ministerio del juez, que conoce de la
nes tutoris non ímprobas admittere, utpnta si di- tutela, corresponde admitir las cuentas del tutor
cnt, impendisse in alimenta pupilli ve! disciplinas. que no son injustas, por ejemplo, si dijera que gas-
té en los alimentos ó en la educación del pupilo.
§ 1.—Modus autem, si quidem Praetor arbitra- § 1.—Mas respecto 4 Ja cuantía, si verdadera-
tus est, is servari debet, qiiem Praetor statuit; si mente la determiné el Pretor, debe observarse la
vero Praetor non est aditus, pro modo facultatum que estableció el Pretor; pero si no se recurrió al
pupilli debet arbitrio iudicis aostimari; nec enim Pretor, debe estimarse 4 arbitrio del juez con arre-
permittendum est tutor! tantum reputare, quantum glo 4 las facultades del pupilo; porque tampoco se
dedit, si plus aequo dedit. le ha de permitir al tutor, que ponga en cuenta
tanto como dió, si dió más de lo justo.
§ 2.—Hoc amplius, etsi Praetor modum alinien- § 2.—Además de esto, aunque el Pretor haya
tis statult, verumtaiuen ultra vires facultatum est, establecido el importe de los alimentos, si, no obs-
quod decretum est, nec suggessit Praetori de statu tante, excede de los recursos de los bienes lo que
facultatuin, non debet ratio haberi alimentorum se decreté, y no informó a! Pretor sobre el estado
omnium, quia si suggessisset, aut minuerentur de los bienes, no se debe tener cuenta de todos los
iani decreta, ant non tanta decernerentur. alimentos, porque si le hubiese informado, 6 se dis-
minuirian los ya decretados, ó no se decretarían
tantos.
§ 3.—Sed si pater statuit alimenta liberia, quos § 3.—Pero si el padre señaló los alimentos 4 los
heredes scripserit, ea praestando tutor reputare hijos, que hubiere instituido herederos, prestando-
poterit, nisi forte ultra vires facultatum statuenit; los podrá ponerlos en cuenta el tutor, si acaso no
tunc enim imputabitur e!, cur non adito Praetore los hubiere fijado excediendo de los recursos de lo
desideravit (2) alimenta niinuf. bienes; porque entonces se le imputará que no haya
pretendido, dirigiéndose al Pretor, que se disminu-
yesen los alimentos.
3. IDEM Libro 1. de omnibus Tribunalibus.—Ius 3. EL MISMO; De todos los Tribunales, libro L—
alimentornm decernendorum pupillis Praetoni Al Pretor le compete el derecho de decretar los
competit, ut ipse inoderetur, quam summam tuto- alimentos para los pupilos, para que él mismo mo-
res ve¡ curatores ad alimenta pupillis vel adole- dere la suma que los tutores 6 los curadores deban
scentibus praestare debeant. prestar para alimentos 4 los pupilos 6 4 los adoles-
centes.
§ L—Modum autem patrimonhi epectare debet, § 1.—Pero al decretar los alimentos debe aten-
quum alimenta decernit; et debet etatuere tam der 4 la cuantía del patrimonio; y debe fijarlos con

(1) ffcU; educctor, el códice Fi () desiderarit, H.


TOMO 11 -

306 DIGESTO.—LIBRO lxvii: TÍTULO II

moderate, ut non universum reditum patrimonii tanta moderación, que no decrete para alimentos
in alimenta deccrnav, sed semper sit, Ui aliquid ex toda la renta del patrimonio, sino que haya siem-
reditu supersit. pre algo que sobre de la renta.
§ 2.—Ante oculos habere debet En decernendo § 2.—Al decretarlos debe tener á la vista los es-
et mancipia, quae pupilhis deserviunt, et mercedes clavos que sirven 4 los pupilos, las retribuciones
pupilorum, et vestem, et tectum pupilli; aetatem por los pupilos, el vestido, y la casa del pupilo; tam-
etiam contemplan, in qua constitutus cal, CRE ali- bién debe considerar la edad en que se halla aquel
menta decernuntur. para quien se decretan los alimentos.
§ 3.—Tu amplia tamen patrimoniis positis (1) non § 3.—Mas cuí los grandes patrimonios dará, la
cumulus patnimonü, sed quod oxhibitioni frugali- medida de los alimentos no el importe del patrimo-
ter sufftcit, modum alimentis dabit. nio, sino lo que baste frugalmente para la manu-
tención.
§ 4.—Sed si non constat, quia modus facultatum § 4.—Pero si no consta cual sea la cuantía de
alt, inter tutorem ci eum, qui alimenta decerni los bienes, debe toman 4 su cargo conocer judicial-
desiderat, suseipere debel cognitioneni, nec teme- mente de ella entre el tutor y el que desea que se
re alimenta decernere, no la alterutram partcrn decreten los alimentos, y no decretar temeraria-
delinquat; prius tanien exigere debet, ut profitea- mente los alimentos, 4 fin de que no falte en uno
tur tutor, quae sit penes se summa et eomminari, ó en otro sentido; pero antes debe exigir que con-
graviores ej usuras infligí eme, quod supra pro- fiese el tutor qué cantidad hay en su poder, y con-
feasionem apud eum fuerit comprehensum. minarle con que se le impondrán mayores inte-
reses por lo que sobre su confesión se hubiere ha-
llado en su poder.
§ 5. Idem ad instructionem (2) quo que pupillo- § 5.—Lo mismo suele decretar también para la
rum, vel adoleseentium, pupilinnum, vel earum, instrucción de los pupilos ó de los adolescentes, de
quae mira (3) vicesimum annum constitutae sant, las pupilas, ó do las que se hallan dentro de los
solet decernere respectu facultatuin et actatis eo- veinte años, con relación 4 los bienes y 4 la edad
rum, qui instruuntir (4). de los que se instruyen.
§ 6.—Sed si egeni sint pupilli, de suo eos alere § 6.-Pero si los pupilos fuesen pobres, no es
tutor non compellitur; el si forte post decreta ali- compelido el tutor 4 alimentarlos con lo suyo; y si
menta ad egestatem fuerit pupillus perductus, de- acaso después de decretados los alimentos se hu-
minul debent, quae decreta sunt, queivadmoduni biere reducido el pupilo 4 la pobreza, deben dis-
solent augeri, si quid patrimonio aecesserit, minuirse los que se decretaron, así como suelen
aumentarse, si algo se hubiere agregado al patri-
monio.
4. Iuuus Libro XXI. Digestorum.—Qui fi- 4. JULIANO; Digesto, Libro 111.—Uno, que ha-
lium heredem instituerat, flliae dotis nomino, quum bla instituido heredero 4 su hijo, habla legado por
in familia nupsisset, ducenta leg-averat, nec quid- razón de dote 4 su hija, cuando se hubiese casado
qaam praeterea, et tutorem lis (5) Sempronium de- en la familia, doscientos, y nada más, y les dió co-
dii; ja a cognatis et a propinquis pupillae perdu- mo tutor 4 Sempronio; llevado este por los cogna-
etus .ad magisiratum iussus est alimenta pupillae et dos y los parientes de la pupila ante el magistrado,
mercedes, ut liberalibus artibus institueretur, pu- se le mandó que diera alimentos 4 la pupila, y que
pillas nomine praeceptoribus dare; pubes fa.ctus 4 nombre de la pupila pagase 4 los preceptores
pupiltus puberi 1am factae soroni suae ducenta le- honorarios, para que fuese instruida en las artes
gati causa solvit quaesitum cst, an tutelae indicio liberales; hecho púbero el pupilo pagó 4 su herma-
consequi poasIt, quod in alimenta pupillae et mer- na, hecha ya púbera, los doscientos por causa del
cedes a tutore ex tabla praestitum sil? RespondE: legado; se preguntó, ¿podnia conseguir con la ac-
existimo, elsi citra magistrataum decretum tutor ción de tutela lo que de la hilda se hubiera paga-
sororem pupilli sui aluerit, et liberalibus artibus do por el tutor para alimentos do la pupila y por
lustitucrit, quum hace aliter ci contingene non honorarios? Respondí: opino, que aunque sin de-
possent, nihil eo nomine tutelae indicio pupillo aut creto de los magistrados hubiere alimentado el tu-
subatitutis pupilli praestare debere. tor 4 la hermana de su pupilo, y la hubiereinstrui-
do en las artes liberales, no pudiéndole suceder es-
tas cosas do otro modo, de nada deblaresponderle
por este motivo en el juicio de tutela al pupilo ó 4
los sustitutos del pupilo.
5. ULPEAWS Libro III. de officio Proconsutis. 6. ULPIANO; Del cargo de Procónsul, Libro hL
—Si disceptetur, ubi moran, vel ubi educan pupil- —Si se discutiese dónde deba morar, ó dónde de-
lum oporteat, causa cognita id Praesidcm statuene ba educarse el pupilo, convendrá que esto lo de-
oportebit. la causae cognitione evitandi sunt, qui termine el Presidente con conocimiento de causa.
pudicitiae impuberis (6) posaunt iiisidiani. En el conocimiento de la causa se ha de huir de
los que pueden poner acechanzas al pudor del . im-
púbero.
6. TRYPRONINUS Libro XIV. (7) Disputationurn. 6. TRIFONIN0; Disputas, libro XIV.—Si el tu-
—Si absens sil tutor, et alimenta pupillus deside- tor estuviera ausente, y el pupilo pidiese alimen-

(t) po5it18 RaE.


(2j fnitftutionem, Hal. (5) ci, ¡Taj. Vu4r.
(8) Entre, Hal. Vulg. (6) ¡Tal.; impuberl, el códice Fi.
(4) instLtnrnitflr, ¡Tal. (7) XL, ¡Tal.

IMGESTO.—LIBRO XXVII: TÍTULO III 307

ret, si quidem negligentia et nimia cessatio in ad- tos, si ciertamente se alegase la negligencia y el
miuistratione tutoris obiiciatur, quae etiam ex lioc demasiado abandono del tutor en la administración,
arguatur, quod per absentiam eins deserta dere- el cual se probase también por esto, porque con su
lictaqiie sunt pupilli negotia, evocatis affinibus ausencia se desempararon y abandonaron los ne-
atque amicis tutoris Praetor, edicto proposito, gocios del pupilo, convocados los afines y los ami-
causa cognita, etiam absente tutore, ve] removen- gos del tutor, determinará el Pretor, mediante
dum eum, qui dignus tau nota videbitur, decer- edicto, con conocimiento de causa, aún estando
iiet, vel adiungendum curatorem; et ita qui datus ausente el tutor, si ha de ser removido este que pa-
cnt, expediet alimenta pupillo. Si vero necessaria reciera merecedor de tal nota, ó si se ha de agre-
absentia tutonis et improvica accitterit, forte quod gar un curador; y de este modo cuidará de los ali-
subito ad cognitionem pnincipalern profectus nec mentos del pupilo el que hubiere sido nombrado.
re¡ suae providere, nec consulere pupillo potueril, Pero si hubiere sobrevenido una necesaria é impre-
el speretnr (1) redire, el idoneus sil tutor, nec vista ausencia del tutor, acaso porque habiendo
expediat alium Idiangi, et pupillus alimenta de re marchado súbitamente para presentarse á la juris-
sua postulet, recte constituetur ad hee solum, ut dicción del Príncipe no hubiere podido ni proveer
ex re piipilli alimenta expedial. (t sus propias cosas, ni mirar por el pupilo, y se es-
perase que regrese, y fuera tutor idóneo, y no con-
venga que se agregue otro, y el pupilo pidiese ah-
uientos de sus propios bienes, con razón se nom-
brará curador para esto solo, para que de los bie-
nes del pupilo suministre alimentos.
TIT. III TITULO IJI
DE FUTELAE (2) ET XATIONJBUS DISTRAHENDIS, ET DE LA ACCIÓN DE TUTELA Y DE LA DE CUENTAS QUE

IJPILI CiJRATJONIS CAUSA ACTIONE DEBEN DEDUCIRSE,
Y DE LA ÚTIL POR CAUSA DE CURADURIA

[Cf. c. V. 5 1-53.1 [Véase C'Ó& V. 51-5L]

1. ULPIANUS libro XXXVI. ad Edictum.— In L UI.PIANO; comentarios al Edicto; Libro


omnibus, quae fecit tutor, quum facere non debe- XYXVI.--En este juicio el tutor dará cuenta de
rel, item in his, quae non fecit, rationem reddet todo lo que hizo, no debiendo,hacerlo, y también
hoc indicio, praestando dolum, culpam, et quan- de lo que no hizo, prestando el dolo, la culpa, y
1am in reims suis diligentiam. cuanta diligencia pone en sus propias cosas.
§ 1.—Unde quaeritur apud Julinnum libro vice- § 1.—Por lo cual se pregunta Juliano en el libro
simo primo Digestorum, si tutor pupillo auctorita- vigésimo primero del Digesto, ¿si el tutor hubiere
tem ad mortis causa donationemn accommodaverit, prestado su autoridad al pupilo para una donación
su tutelae iudicio teneatur? Et alt, tener! eum; por causa de muerte, estará obligado en el juicio
nam sicuti testamenti factio, inquit, pupillis con- de tutela? Y dice que está obligado; porque as¡ co-
cessn non est, ita nec mortis quidem causa dona- mo no se concedió, dice, á los pupilos la facultad
tiones permiUendae Sunt. de hacer testamento, así tampoco se les han de per-
mitir ciertamente las donaciones por causa de
muerte.
§ 2.—Sed el si non mortis causa donaverit tuto- § 2.—Pero también si con la autoridad del tutor
re uncIere, idem Inlianus scripsit, plerosque qul- hubiere hecho donación no por causa de muerte,
dem patare, non valere donationem; el plerumqiie escribió el mismo Juliano, que ciertamente opinan
ita est; sed nonnullos cas-ns posse existere, quibus los más, que no es válida la donación; y así es las
sine reprehensione tutor auctor fil pupillo ad de- más de las veces; pero que algunos casos puede
minuendum, decreto scfficet interveniente, veluti haber en los que sin reprensión preste el tutor su
si matri, ant sorori, quae aliter se tueri non pos- autoridad al pupilo para disminuir su patrimonio,
sunt, tutor alimenta praestitenit; nam quum bonse mediando, por supuesto, decreto, como si el tutor
fidel iudieium sil, nemo feret, inquft, aut pupillum, hubiere prestado alimentos á la madre, ó á la her-
ant substitutum eius querentes (3), quod 1am mana, que de otro modo no pueden mantenerse;
coniunctae personae alitae sint. Quin imo per con- porque como este juicio es de buena fé, nadie to-
trarium putat, posse cum tutore agi tutelae, si lerará, dice, que el pupilo, 6 su sustituto se quere-
tale officium praetermiserit. lle de que hayan sido alimentadas personas tan
allegadas. Antes bien, opina por el Contrario, que
se puede ejercitar contra el tutor la acción de tu-
tela, si hubiere desatendido este deber.
3. - Offi cío tutoris iucunibit, etiam rationes § 3. —Incumbe al cargo del tutor también forma-
actus sul conficere el pupillo reddere, ceterum si lizar las cuentas de su administración y presentár-
non feeit, aut si factas non exhibet, hoe nomine selas al pupilo; pero si no las hizo, ó si, formaliza-
iudicio tutelae tenebitur. De serçis quoque mier- das, no las exhibe, será responsable por este motivo
rogationes, sed el quaestiones habendas, et hoc en el juicio de tutela. Respecto á los esclavos se
officlo iudieis con'venire (4) plac alt; nam Divus determiné, que correspondía al ministerio del juez
Severus decrevil, quum neque inventaria, neque no solo interrogarlos, sino también someterlos al
auctionalia (5) prof erentur (6), remedio eo uti de- tormento; porque decreté el Divino Severo, que

a
(1) HaZ.; Bperatur, códice FL
(2) TUTELIS, ja Vutg. (4) evenlre, HaZ.
(5) &gan antigua corrección del códice )'L; quserentes, (5) rtIonahia, Hai.
la escritura original, $r. (6) proferrentur, conjeturo Br.; proferuntur, Hal. Vu(g.

308 DIGESTO.—LIBRO XXVII. TITULO III

bere, nt rationes a servia, qui rem esserant, pro- chando as se presentasen ni los inventar los, ni las
ferantur; has rationes si esse mala fide conacriptas actas de subastas, se debía usar de este remedio,
a servís dicunt tutores, etiam la quaestionem (1) para que se presenten las Cuentas por los esclavos,
serví interrogan poterunt. que habían administrado los bienes; si los tutores
dicen que estas, cuentas fueron formadas de mala
fé por los esclavos, también podrán ser interroga-
dos los esclavos en el tormento.
§ 4.—Praeterea si niatrem aluit pupilli tutor, § 4.—Además de esto, si el tutor del pupilo dió
putat Labeo, imputare eum posee; sed est venus, alimentos á la madre, opina Labeon, que di puede
non nisi perquarn egenti ddit, imputare eum ponerlos en cuenta; pero es más cierto, que debe
oportere de largis facultatibus pupilli; utrumque ponerlos en cuenta de grandes bienes del pupilo,
igitur concurrere oportet, ut et uater egena sit, solo si se los dió a. la muy necesitada; as¡, pues,
et filias ja facultatibus positus. deben concurrir una y otra circunstancia, que la
madre sea pobre, y que el hijo sea rico.
§ .—Sed si munus nuptiale rnatnipupilli mise- § 5.—Pero si hubiere enviado regalo nupcial á
nt, non eum pupilo imputatururn Labeo senipait; la madre del pupilo, escribió Labeon, que él no se
nec perquam necessaria est isLa muneratio. lo pondrá en cuenta al pupilo; porque este regalo
no es muy necesario.
§ 6.—Si pupillis tutores paLor dedit, inter quos § 6.—Si el padre dió fi los pupilos tutores, en-
et liberturn suuni, porque, euin volnerit tutelam tre los cuales se hallaba también un liberto suyo,
administran, et tutores certarn suuun am eL statue- y hubiere querido que por este fuese administrada
runt, quia aUtor se exhibeje non poterat, haben- la tutela, y los tutores le señalaron cierta suma,
dam eius rationem, quod statutum cst, Mola cxi- porque de otro modo no podia mantenerse, opina
stimat. Mola, que so ha de tener cuenta de lo que se le
asigno.
§ 7.—Ergo et si ex inquisitione propter reí no- § 7.—Luego también si en virtud de informa-
titiam fuerit datus tutor, elque alimenta statuerint ción hubiere sido nombrado tutor por causa de su
contutores, dcbebit eoriirn ratio haber¡, quia insta conocimiento de los bienes, y los contutores le hu-
causa est praestaudi. bieran señalado alimentos, se deberá tener cuenta
de estos, porque hay justa causa para prestarlos.
§ 8.—Sed et si servia cibaria praestiterit vol Ii- § 8.—Mas también si hubiere prestado alimen-
borIs, seilicet reí puphhi necessarils, dicendum tos fi tos esclavos ó fi los libertos, por supuesto, fi
est, reputaturum; idemque et si libenis hominibus, los necesarios para los bienes del pupilo, se ha de
si tamen ratio praestandi justa intercedat. decir que se han de poner en cuenta; y lo misma
también si fi hombres libres, si mediana, no obs-
tante, justa razón para prestárselos.
§ 9.—Item sumtus litis tutor reputabit, et viati- § 9. —Asimismo pondrá en cuenta el tutor los
ea, si ex officio necease habuit aliquo excurrere gastos de litigio, y tos de viajes, si por razón de
ve¡ proficisci. su cargo tuvo necesidad de hacer una excursión ó
de marchar fi alguna parte.
§ 10.—Nune tractemus, si piares tutelam pupil- § 10.—Examinemos ahora, si muchos tutores hu-
II administravenint, pro qua quisque eorum parto bieren administrado la tutela, por qué parte haya
conveniendus alt. de ser demandado cada uno de ellos.
§ 11.—Et si quidem omnes sjrnul gesserunt tu- § 11.—Y si verdaderamente todos administraron
telam, et omnes solvendo sant, aequissimum cnt, simultáneamente la tutela, y todos son solventes,
dividi actioneni hitar oes pro portionibus vinjllbus será muy justo que se divida la acción entre ellos
exemplo fideiussorurn. por porciones viriles, fi la manera que entre los
fiadores.
§ 12.—Sed et si non omnes solvendo siut, inter § 12.—Pero también si no todos fueran solven-
eos, qui solvendo sunt, dividitur actio; sed prout tes, se divide la acción entre los que son solventes;
quisque solvendo cgt, poterunt convenini. pero podrán ser demandados en la medida en que
cada cual es solvente.
§ 13.—Et si forte quis ex facto altenius tutonis 13.—Y si alguno hubiere pagado acaso con-
condemnatus pracstiterit, vel ex communi gestu, donado por hecho de otro tutor, ó por administra-
nec ci maudatae sunt actiones, coflstitlitUm est a ción común, y no se le cedieron has acciones, se
Divo Pío, et ab Imperatore nostro, et Divo patre estableció por el Divino Pío, y por nuestro Empe-
elus, utiem actionem tutor¡ adversas contutorem rador, y por su Divino padre, que se le ha de dar
dandam.. al tutor contra su contutor la acción útil.
§ 14.— Plane si ex dolo commuui conventus § 14.—Mas si demandado pon dolo común hubie-
praostitcnit tutor, neque mandandae sunt actio- re pagado un tutor, ni se le han de ceder las accio-
nes, neque utihis competit, quia proprii delicti poe- nes, ni le compete la acción útil, porque sufre la
uam subit (2); quae res iudignurn eum fecit, nL a pena de su propio delito; lo cual lo hizo indigno de
ceteris quid consequatur doli participibus, nec que consiga algo de los demás participes del dolo,
enlin ulla societas maleficioruiu val communicatio porque no hay sociedad alguna para delitos, ni jus-
justa damni ex maleficio est. ta participación del daño proveniente de un delito.
§ 1.—Usque adeo autem ad coututores non ve- § 15.—Mas en tanto no se recurre contra los otros
nitur, si sint solvendo contutores (3), ut prius ad contutores, si fueran solventes unos contutores,
magistratus, qui eos dederunt, vol ad fideiussores que antes se recurre contra los magistrados, que
veniatur; et ita Imperator nosten Ulpio Proculo los nombraron, ó contra los fiadores; y as! lo res-

(1) quaestione, Hei.


(2) aubiit, ffü. Vuig. (5) si aolveudo tutores non Sint., Hai.

DIGESTO.—LIBRO XXVII: TÍTULO III 309

rescripsit. Quod enim Marcelino libro octavo Dige- pondió por rescripto nuestro Emperador á Ulpio
storum scripsit quodque saepissime rescriptuin Próculo. Porque lo que escribió Marcelo en el Ji-
est quamdin vel unus ex tutoribus idoneus est, bro octavo del Digesto, y Jo que se respondió mu-
non posse ad magistratus, qui dederunt, venir¡, chisimas veces por rescripto, que en tanto que es
sic erit accipiendum, si non contutor ob hoc con- abonado uno de los tutores no se puede recurrir
veniatur, quod enopectum facere, vel satis exigere contra los magistrados que los nombraron, se ha-
nolult. brá de entender as!, si el contutorno fuera deman-
dado por esto, porque no quiso acusar de sospe-
choso, ó exigir fianza.
§ 16.—Hanc actionem etiarn in heredem tutoris 16.—Es sabido que esta acción compete tam-
competere constat. bién contra el heredero del tutor.
§ 17.—Sed et heredi pupilli aeque eompetit, si- § 17.—Pero le compete igualmente también al
milibusque personis. heredero del pupilo, y á otras personas semejantes.
§ 18.—Non tntum ante condernnationem, sed § 18.—Mas no solo antes de Ja condenación, sino
etiam post condemnationern (1)desiderare tutor po- también después de la condenación, puede preten-
test, mandan sibi actiones adversus contutorem, der el tutor que se le cedan las acciones contra el
pro quo condemnatus est. contutor, por el que fué condenado.
§ 19.— (2) Rationibus distrahendis actione non § 19.—A Ja acción (le cuentas que deben dedu-
solum hi tenentur tutores, qui legitJmi fuernut, cirse no solamente están obligados los tutores,
sed omnes, qui jure tutores smfl, et gerunt tu- que fueron legitimos, sino todos los que son tuto-
telam. res conforme á derecho, y administran la tutela.
§ 20.—Considerandurn estin hac actione, utrum § 20.--Se ha de considerar en esta acción, si se
pretium re¡ tantuin duplicetur, an etiam quod pu duplicará solamente el precio de la cosa, 6 tam-
pilli intersit. Et magis esse arbitror, in hnc actione bién lo que le interese al pupilo. Y creo que es más
quod interest non venire, sed re¡ tantum aestilna- cierto, que no se comprende en esta acción lo que
tionem. interesa, sino solamente la estimación de la cosa.
§ 21.—In tutela ex una obligatione duas esse § 21.—Es sabido que en la tutela hay dos accio-
actiones constat, et ideo sive tutelae fuenit actum, nes provenientes de una sola obligación, y por es-
de (3) rationibus distrahendis agi non potest, sive to, si se hubiere ejercitado la de tutela, no puede
contra, tntelae actio, quod ad (4) spcciem istam, intentarse la de cuentas que deben deducirse, 6 si
peremta est. al contrario, Ja acción de tutela se extinguió en
cutinto á este particular.
§ 22.—Hunc tamen tutorein, qui intereepit pe § 22.—Pero dice Papiniano, que el tutor, que in-
cuniam pupillarern, et furti tener¡ Papinianus ait1 terceptó dinero del pupilo, está obligado también
qui etsi furti teneatur, hac actione conventus furti por la acción de hurto; el cual, aunque esté obliga-
actione non liberatur; nec enirn eadern est obliga- do por la acción de hurto, demandado por esta
tio furti ac tuteiae, nt quis dient, plures cose actio- acción, no se libra por la acción de hurto; porque no
neo eiusdem facti, sed piares obligationes, nam et son la misma Ja obligación de hurto y la de la tu-
tutelae, et furti obligatur. tela, de modo que diga alguien que hay muchas
acciones de un mismo hecho, sino muchas obliga-
ciones, porque se obliga así por la de tutela, como
por la de hurto.
§ 23.—Hanc actionem, sciendum est, perpetuam § 23—Se ha de saber, que esta acción es perpé-
cose, et heredi similibusque personis dan ex co, tun, y que se dá al heredero y 4 otras personas se-
quod vivo pupilo captum est; sed in heredem ce- mejantes por lo que al pupilo se le quitó en vida;
terosque successores non dabitur, quia poena- pero no se dará contra el heredero y los demás su-
lis et. cesores, porque es penal.
§ 24.—Hace actio tunc eompetit, quum et tute- § 24.—Compete esta acción, cuando hay también
Inc actio est, hoc est finita demum tutela. Inacción de tutel a, esto es, solamente finida la tutela.
2. PAVLUS libro VIII. ad Sabinum. - Actione 2. PAULO; Comentarios 4 Sabino, libro VIII.—
de rationibus diotrabendis nemo tenetur, nisi qui No está obligado por la acción de cuentas que de-
in tutela gerenda rem ex bonis pupilli abotulerit. ben deducirse nadie sino el que en la administra-
ción de la tutela hubiere quitado alguna cosa de
los bienes del pupilo.
§ 1.—Quodsi furandi animo fecit, etiam furti te- § 1.—Mas si lo hizo con ánimo de hurtar, se obli-
netur. Utraque autem actione obligatur, et altera ga también por la acción de hurto. Pero se obliga
alteram non toliet. Sed et condietio ex furtiva can- por una y otra acción, y la una no extinguirá la
sacompetit, per quam si consecutus fuerit pupil- otra. Mas compete también la condicción por cau-
lus, quod fnerit ablatum, tollitur hoc iudicium, sa de hurto, por la cual, si el pupilo hubiere con-
quia nihil absit pupilo. seguido lo que se le hubiere quitado, se extingue
esta acción, porque nada le falta al pupilo.
§ 2.—Hace actio hect in duplum sit, in simplo § 2.---Esta acción, aunque sea por el duplo, con-
re! persecutionem continet, non tota dupli poe- tiene en el simple importe la persecución de Ja co-
na est. sa, y no toda es la pena del duplo.
3. POMPONIUS libro V. ad Sabinum.— Si tute- 3. POMPONIO; Comentarios 4 Sabino, libro V.

(1) sed etlam post eoudemnatlonem, se consideran Iludi-


das por antiguos copistas. (5) de, omítela aquí y en el fragmento siguiente Hl.
(5) De, antepone la id) quoad, Mal.

310 DIG8TO.—LIBRO XXVII: TFrU[M iii

lae aul Hegotiorum gestorum agatur, incerto hoc, -SI se ejercitase la acción de tutela ó la de gestión
quantum ab adversariis debetur tutor¡ procurato- de negocios, siendo incierto cuánto se debe por
rive, arbitratu iudicis cavendum est, quod co no- los adversarios al tutor ó al procurador, se ha de
mine jis absit. dar caución por arbitrio del juez por cuanto por
este concepto les falte.

4. P.uus libro VIII. ad Sabinum.—Nisi finita 4. Pur.o; Comentarios ti Sabino, libro VIII.—
tutela sit, tutelae agi non potest; finitur autem Si no se hubiera acabado la tutela, no se puede ejer-
non solum pubertate, sed etiam morte tutoris vel citar la acción de tutela; pero se acaba no solamen-
pupilli. te con la pubertad, sino también con la muerte
del tutor ", delpupilo.
1. —Filiumfamilias emancipatum, si tutelam § 1.—Opina Juliano, que el hijo de familia eman-
administret, etiem directo tener lulianus putat. cipado, si administrase la tutela, también esta di-
rectamente obligado.
§ 2.—Si adhuc impubes tutelae. agat, nihil con- § 2.--Si ejercitara la acción de tutela el que to-
sumitur. davia es impúbero, no se realiza nada.
§ 3.—Cum furiosi cumbre non tutelae, sed § 3.—Contra el curador del loco no es la de tu-
gotiorum gestorum actio est,quae competil, etiarn tela, sino la de gestión de negocios, la acción que
dum negotia gerit, quia non idem in hac actione, compete, aún mientras administra los negocios,
quod in tutelae actione, dum impubes est is, euius porque no se determiné respecto fi esta acción lo
tutela geritur, constitutum est. mismo que respecto fi la acción de tutela, mien-
tras es impúbero aquel cuya tutela se administra.
5. ULPIANUS Libro XLIII. ad Sabinum.—Si tu- 5. Ur.ru.ao ; Comentarios ti Sabino, Libro XLIJL
tor rem siM depositam a patre pupilli, vel commo- - Si el tutor no devolviera la cosa que se le dió en
datam non rcddat, non tantum commodati vel de- depósito, ó en comódato, por el padre del pupilo,
pOsiti, verum tutelae quoque tenetur; et si acce- está obligado no solamente por la acción de como-
perit pecuniam, ut reddat, plerisque placuit, eam dato ó de depósito, sino también por la de tutela;
pecuniam ve! depositi, \rel comrnodati actione y si hubiere recibido dinero para devolverlo, les
repetí vel condici posse; quod habet rationem, pareció bien A los más, que este dinero pudiera re-
quia (1) turpiter accepla sit. petirse ó por la acción de depósito, ú por la de co-
modato, ó ser reclamado por la condicción; lo que
está fundado en razón, porque fué recibido ter-
pemente.
8. I»nat Libro XXXI. ad Edictum.—Si fihiusfa- 6. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro
millas tutelam administraveril, et liberatus patria XXXI. —Si un hijo de familia hubiere administra-
potestate dolo aliquid fecerit, an actio tutelae pa- do una tutela, y libre ya de la patria potestad bu-
trem quo que (2) hoc nomine teneal, qnaeritur; el hiere hecho alguna cosa con dolo, se pregunta si
aequum est, ul eum dunlaxat dolum pater prae- por este motivo se obligará también el padre por
stet, qui commissus est ante emancipatIoneni fui. la acción de tutela; y es justo, que el padre preste
solamente el dolo, que se cometió antes de la eman-
cipación del hijo.
7. IDuM libro XXXV. ad Edieturn.—Si pupillus 7. EL MISMO; Comentarios al Edicto, Libro
here.s extiterit ci, cuius tiitelam tutor suus gesse- XXXV.—Si un pupilo hubiere quedado heredero
mt, ex hereditaria causa cum tutora suo habebit de aquel cuya tutela habla administrado su pro-
actionem. pio tutor, tendrá acción contra su tutor por causa
de la herencia.
§ 1.—Si tutor iii hostium potestatem pervenerit, § 1.—Si el tutor hubiere caído en poder de los
quia finita luida intelligitur, fideiussores, qui pro enemigos, como quiera que se entiende extinguida
co rem saivam fore spopondcrint, et si quis existat la tutela, con razón serán demandados los fiadores
defensor eius, qui paratus est suscipere iudicium que por él hubieren prometido que quedarian fi
tutelae, vel si quis sil curator bonis eius constitu- salvo los bienes, aún si hubiera algún defensor que
tus, recta convcnientur (3), esté dispuesto fi aceptar el juicio de la tutela, ó si
alguien hubiera sido nombrado curador de sus
bienes,
8. PAPUIANUS Libro XXVIII. Quaestionum.— 8. PAPINIANO; Cuestiones, Libro XXVIII.—aun-
quanwis jure postliminii tutelam pristinam possit que por derecho de postliminio pueda él reinte-
integrare. grarse en la primitiva tutela.
9. ULPIANUS Libro XXV. ad Edictum. - Si tu- 9. ULPIANO; Comentarios al Edicto, Libro XXV.
tor Reipublicae causa abesse coeperit, nc per hoc —Si el tutor hubiere comenzado fi estar ausente
fucrit excusatus, quod Reipublicae causa aberil, por causa de la República, y se hubiere excusado
tutelae iudicio Icus esl. Sed si desierit Reipubli- por esto, porque estuviere ausente por causa de la
cae causa abesse, consequenter dosinit 4), qui la República, tiene lugar la acción de tutela. Pero si
locum eius dalus est, et tutelae convenir! poteril. hubiere dejado de estar ausente por causa de la
República, cesa por consiguiente el que fué nom-
(1) habet rationam, quia. emttaLu HaL brado en su lugar, y podrá ser demandado por la
(2) quoqus, omitai ¡Ial. acción de tutela.
(2) conveiitetUr, ¡Tal.
(4) et 1i inserta Mal.

DIGESTO.—LIBR0 xxvn: TÍTULO UI 311
§ 1. —Si duobus impuberibus fratribus tutor da- § 1.—Si se hubiera dado tutor á dos hermanos
tus sit, et alter eorum ¡u legitimam tutelam fratris impúberos, y uno de ellos cae en la tutela legítima
sui perfectae aetatis constiuti recidi, eum, qui de su hermano, que se hizo mayor de edad, dice
datus csset, tutorem esse desiisse Neratius alt. Neraelo, que dejó de ser tutor el que hubiese sido
Quia igitur desinit (1), erit tutelae actio etiam ex nombrado. Y como quiera que dejó de serlo, ha-
persona impuberis, quamvis si testamento datus brá la acción de tutela también por razón de la
fuisset, non desineret esse tutor eius, qui adhuc persona del impúbero, aunque si hubiese sido nom-
erat impubes, quia semper legitima tutela testa- brado por testamento, no dejarla de ser tutor del
mentariae cedit. que todavía era impúbero, porque la tutela legiti-
ma cede siempre á la testamentaria.
§ 2.—Si testamento sub conditione tutor datas § 2.—Si bajo condición se hubiera nombrado en
sit, deinde alias medio tempore ex inquisitione, testamento un tutor, y después otro en el tiempo
dicendum cgt, Ioeum esse tntelae indicio existente intermedio en virtud de información, se ha de de-
conditione, quia tutor esse desinit. cir, que cumpliéndose la condición tiene lugar la
acción de tutela, porque dejó de ser tutor.
§ 8.—Sed et si quis testamento usque ad tempus § 3—Pero también se habrá de decir lo mismo,
fuerit datus, idem erit dicendum. si alguien hubiere sido nombrado en testamento
hasta cierto tiempo.
§ 4.—Et generaliter quod traditum est, pupil- § 4.—Y en general, lo que se ha dicho, que el
1am eum tutore suo agere tutelae non posee, hac- pupilo no puede ejercitar la acción de tutela con-
tenus verum e8t, si eadem tutela sit; absurdum tra su tutor, es verdad solamente si fuera la mis-
enim erat, a tutore rationem administrationis no- ma tutela; porque era absurdo que se le pidiese al
gotiorum pupilli repose¡, ¡u qua adhue persevera- tutor cuenta de la administración de los negocios
ret; in qua autein desinit (2) tutor, et iterum coe- de un pupilo, en la que continuase todavía; pero
pit eme, sic ex prístina administratione tutelae en la que dejó de ser tutor, y comeuzó á serlo nue-
debitor est papUlo, quomodo si pecuniam creditam vamente, es deudor del pupilo por la primera ad-
a patre eius accepisset. Quem igitur effectum hace ministración de la tutela, ¿1 la manera que si de su
ex sententia (3) habeat, videamus; nam si solus padre hubiese recibido dinero prestado. Veamos,
tutor est, utique ipse seeum non aget, sed vel per pues, cual seael efecto de esta opinión; porque si
specialem curatorem conveniendus est, vel pone él solo es tutor, ciertamente que él no ejercitará
eum contutorem babero, qui possit adversus eum acción contra si mismo, sino que ha de ser deinan-
indicem (4) accipere, ex qua causa eum eo tutelae dedo por medio de curador especial, ó supón que
agi potest; quin imo si medio tempore sol-vendo tiene contutor, que pueda aceptar juez contra él,
eme desierit, imputabitur contutoribus, cur non por cuya causa se puede ejercitar contra él la ac-
egerunt (5) eum eo. ción de tutela; mas aún, si durante el tiempo in-
termedio hubiere dejado de ser solvente, se les im-
putará Ii los contutores, que no hayan ejercitado
contra él la acción.
§ 5.—Si tutor¡ eurator sit adiunctus, quamvis § .—Si al tutor se le hubiera dado como adjun-
suspecto postulato, non cogetur tutelae iudicium to un curador, aunque habiendo sido acusado como
tutor suscipere, quia tutor maneret (6). sospechoso, no será obligado el tutor á. asumir el
juicio de la tutela, porque permanecerla siendo
tutor.
§ 6.—Sed et si fucrit tutor confiseatus, adversus § 6.—Pero también si el tutor hubiere sufrido la
fiscum dandam eme actionem constat ci, qui loco confiscación, es sabido que se ha de dar contra el
eius curator (7) datus sit, vel contutoribus chis. fisco la acción al que en lugar de él haya sido nom-
brado curador, ó á sus contutores.
§ 7.—Ceterae actiones praeter tuteine adversus § 7.—Las demás acciones, excepto la de tutela,
tutorein eompetunt, etsi adhuc tutelam admini- competen contra el tutor, aunque todavía admi-
strant (8), veluti furti, damni iniuriae, condi- nistre la tutela; por ejemplo, la de hurto, Ja de da-
etio (9). ño con injuria, y la condicción.
10. PAULI.TS libro VIII. brevis Edicti.—Sed non 10. PAW.o; Edicto abreviado, libro VIII.—Pe-
dantur pupilo, dum tutor tutelam gerit; quamvis ro no se le dan al pupilo, mientras el tutor admi-
enim morte tutoris intereant, tamen pupillus eum nistra la tutela; porque aún cuando fenezcan con
herede cine actionem habet, quia sibi solvere la muerte del tutor, tiene sin embargo ci pupilo la
debnit. acción contra el heredero de aquel, porque debió
pagarse á si mismo.
11. ULPIANUS libro XXXV. ad Edictum.— Si 11. ULPIANo; Comentarios al Edicto, libro
filiusfainilias tutelam administravcrit, deinde fue- XXX V.—Si un hijo de familia hubiere administra-
nt emancipatus, remanere eum tutorem Inlianus do una tutela, y después hubiere sido emancipado,
ait; et quum pupillus adoleverit, agondum cum eo dice Juliano que permanece siendo tutor; y que
cine qnidem temporis (10), quod est ante emanci- cuando el pupilo se hubiere hecho adolescente se

(1) eses tutor, adiciona la V'4g.


(2) desilt, Hai. Vug. (7) tutor, Hai.
(3) Taur. aeqú,, Corrc6iÓn del códice 7 seutentiae, ¿a es- (8) adminlstrat, Hal.
critura origina, Br.; ex, es considerada paiabra supftflua. xXoiiv apypa áiiaitoiío
(4) ludjcium, Hay. (9) Esto es, furtiva; xcel j
(5) egerint, Hal. Vuig. 1T8Y, ¿as Bes, - -
(6) mnet, ilal. Vu(q. (10) i,omlne, inserto Hal,

312 DIGESTO.—LIBRO Xxvii: TtTIJLO III

pationem, in quantum facere potest, eius vero, ejercitará contra él la acción, por el tiempo ante-
quod est post emaucipationem, in solidum, eum rior fi la emancipación, por cuanto puede pagar,
patre vero duntaxat de peculio; manere enim ad- pero por la totalidad respecto al posterior fi la
versas eum etiam post pubertatcm de peculio emancipación, y contra ci padre solamente por el
actionem; neque enim ante aunas cedit, intra peculio; porque subsiste contra dI aún después de
quem de peculio actio detur, quam tutela fuerit la pubertad la acción de peculio; porque el afio
finita. dentro del cual se dá la acción de peculio no em-
pieza fi correr antes que haya acabado la tutela.
12. PAULuS (1) Libro VIII. brevis Edicti.—Fi- 12. Pau&o; Edicto abreviado, libro XIII.—Mas
has autem tutor propter hoc suum factum cum el hijo que fuá tutor no puede ejercitar la acción
patre agere non potest ante pubertatem, quia nec contra su padre por razón de su administración
finita tutela hoc ab eo exigi potest. antes de la pubertad, porque ni aún después de
acabada la tutela se puede exigir esto de él.
13. ULPIANUS Libro XXXV. ad Edictwm.— Si 18. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro
tutor post pubertatem pupilli negotia administra- XXI V.—Si e! tutor hubiere administrado los ne-
verit, in iudicium tntelae veniet id tautum, sine gocios del pupilo después de la pubertad, se com-
quo administratio tutelae expedir¡ non potest; si prenderá en el juicio de la tutela solamente aque-
vero post pubertatem pupilli is, qui tutor cias fue- llo sin lo que no se puede desempeflar la adminis-
rat, fundos cias vendiderit, mancipia et praedia tración de la tutelas pero si después de la pubertad
comparaverit, neque veuditionis hule, neque em- M pupilo vendiere los fundos de este el que habla
tionis ratio ludido tutelae conUnebitur. EL cst ve- sido su tutor, y hubiere comprado esclavos y pre-
mm, ea, quae connexa sant, venire ja tutelue dios, no se comprenderá ea ci juicio de la tutela ni
actionem; sed et illud est verum, si coeperit ncgo- la cuenta de esta venta, ni la de la compra. Y es
tia administrare post tutelam finitam, derolvi [u- verdad que se comprenden en la acción de la tu-
diium tutelas in ncgo tiorum gestorum actionem, tela las cosas que son conexas; pero también es
oportuit enini eum a semet ipso tutelam exigere. cierto que si hubiere comenzado fi administrar los
Sed et si quis, quum tutelam administrasset, idem negocios después de finida la tutela, la acción de
curator adolescenti fuerit datus, dicendum est, tutela se convierte en acción de gestión de nego-
negotiorum gestorum eum convenir¡ poese. cios, porque fué necesario que él se exigiese fi si
mismo las cuentas de la tutela. Pero si alguno hu-
biere sido nombrado curador de un adolescente
habiendo administrado la tutela, se ha de decir
también que puede ser demandado con la acción
de gestión de negocios.
14. (iuus Libro XII. ad Edictumprovinciale.— 14. GAYO; Comentarios al Edicto provincial,
Si post pubertatern tempore aliquo, hect breviesi- libro 111.—Si después de la pubertad hubiere de-
, intermiserit administrationern tutor, deinde jado el tutor la administración por algún tiempo,
coeperii gerere, sine ulla dubitatione Lam tutelae, aunque brevísimo, y después hubiere comenzado
N
quam negotiomum gestorum indicio eum co agen-
u est.
á administrar, sin duda alguna se han de ejercitar
contra él tanto la acción de tutela, como la de ges-
tión de negocios.
15. ULPIANU8 Libro 1. Disputationurn.. - Si ex 15. ULPIANO; Disputas, Libro 1.—Si alguien hu-
duobus tutoribus eum altero qiis trae segisset, biese transigido con uno de dos tutores, aunque
quamvis ob dolum commuuem, transactiO nihil por razón de dolo común, la transacción en nada
proderit alter¡; ncc irnrnerito, quum unusquisque aprovechará al otro; y no sin razón, porque cada
doli su¡ poenam sufterat. Quodsi conventiis alter cual sufre la pena de su propio dolo. Pero si de-
praestitisset, proficiet id, quod praestitit, el, qui mandado uno de los dos hubiese pagado, lo que
convcntus non est; licet enim doli (2) ambo re¡ pagó le aprovechará al que no fué demandado;
siaL, Lamen sufficit unum satisfacore, uL in duo- porque aunque ambos sean reos del dolo, basta
bus, quibus res commoda est ve¡ deposita, quibus- sin embargo que uno solo satisfaga, como cuando
que mandatuin eSt. A dos se les dió en comodato ó en depósito una co-
a, ó se les dió mandato.
16. IDEM libro LXXIV. ad Edictum. -Si cum 16. EL MISMO; Comentarios al Edicto, Libro
adhue (3) tutore ex stipulatu agatur, vel eum Ms, LXXI V.—Si se ejercitara la acción de lo estipula
qui pro co intervenerunt, cnt dubitatio, an, quia do contra eh que todavía es tutor, 45 contra los que
tutelas agi non potest, nec ex stipulatu agi possit; por él afianzaron, habrá la duda de si, porque no
et plerique putant, etiam hane actioneni proptcr puede ejercitarse la acción de tutela, no se podrá
eandem utilitatem differendam. ejercitar tampoco la de lo estipulado; y opinan los
más, que se ha de diferir también esta acción por
razón de la misma utilidad.
§ 1.—Cum curatore pupilli sive adolescentis agi § 1.—Pero se podrá ejercitar la acción contra el
poterit, et si usque adhue cura perseveret. curador del pupilo ó del adolescente, aún si toda-
vía continuase en la curatela.

(1) Oó,).iavo5, Ja8 ,8as. (3) Si adIim cum tutore. Ha¿.; adhue, se considera aa4i.
(2) mal¡, interum Zral. Vul,. #la por antig u os copistas.
DIGESTO.—LIBRO x'vii: TITULO III

17. IDEM Libro III. de ojficio consuiis.— Impe- 17. EL MISMO; Del Cargo de Cónsul, Libs'0 III.
rateras Severus et Antoninus rescripseruut in —Los Emperadores Severo y Antonino respondie-
haec verba: «Quum hoe ipsum quaeratur, an ah- ron por rescripto en estos términos: Puesto que
quid tibi a tutoribus vel curatoribus debeatiir, non se trata de saber esto mismo, si por los tutores ó
habet rationem postulatio tua, volentis in sumtum los curadores se te debe alguna cosa, no tiene ra-
litis ab bis tibi pecuniam subministran». zón tu petición, queriendo que para los gastos del
litigio se te suministre por ellos dinero..

18. PAPINIANUS libro XXV. Quaestionum.— 18. PAPINIANO; Cuestiones, libro XXV.—Cuan-
Quum tutor negotiis impubenis administratis pu- do el tutor, habiendo administrado los negocios de
pihluin paterna hereditate abstinet, bonis patris un impúbero, lo abstiene de la herencia paterna,
venditis tractari solet, utilis actio pupihlo relinqui, habiendo sido vendidos los bienes del padre, se sue-
an creditoribus concedí debeat; et probatur, actio- le discutir si se le deberá dejar ah pupilo la acción
nem inter pupilluin et creditores patris essc divi- útil, ó se les deberá conceder á los acreedores; y
dendam, scilicet ut quod rationi bonorum par tu- se aprueba que se ha de dividir la acción entre el
torem deerit, creditoribus reddatur, quod autem pupilo y los acreedores del padre, á saber, para
dolo (1) ve] culpa tutoris in officio pupilhi porpe- que se devuelva á los acreedores lo que por causa
ram absteuti contractam est, puero relinquatur. del tutor le faltare á ha cuenta de tos bienes, pero
Quae actio sine dubio non prius coinpetet, quam para que se le deje al pupilo lo que con dolo 6 cul-
pupillus ad pubortatem pervenerit; sed lila confe- pa del tutor se contraté en servicio del pupilo que
stim creditoribus datur. inconvenientemente se abstuvo. Cuya acción no
competerá sin duda antes que el pupilo hubiera lle-
gado á la pubertad; pero aquella se les dá inmedia-
tamente á los acreedores.

19. ULPIANIJS Libro 1. Responsorum. ( 2 ) - Si 19. ULPIANO; Respuestas, Libro L—Si porol úl-
probatum est nomen debitoris a noviseimo curato- timo curador se aprobó el crédito dol deudor, en
re, frustra tutorem de eo convenir¡. vano es demandado por él el tutor.

20. PAPINIANUS Libro II. Responsorurn.— Alte- 20. PAPINIANO; Respuestas, Libro 11.—Se de.
rius curatoris heredem minorem, ut meJore pecu- terjinó, que el heredero, menor, de uno de los dos
nia condemnatuni, ¡u integrum restitui placuit. curadores fuese restitnido por entero, habiendo si-
Ea res materiam litis adversus alterum curatorem do condenado en mayor cantidad. Lo cual no dará
hstaurandae non. dabit, quasi minore pecunia ocasión para renovar el litigio contra el otro cura-
eondemnatuui, si non sit eius netatIs actor, en¡ dor, como por haber sido condenado en menor can-
subvenir¡ debeat; sed aequitatiis ratione suadente tidad, si el actor no fuera de tal edad, que se le da-
per utilem actionem el subveniri, in quantum al- ba auxiliar; pero aconsejándolo una razón de equi-
ter relevatus est, oportet. dad conviene que se he auxilie mediante la acción
útil por tanto en cuanto el otro fué beneficiado.
§ 1.—Non ideireo actio, quae post vigintiquin- § 1.—La acción que se dá después de los veinti-
que anuos aetatis intra restitutionis tempus ad- cinco años de edad, dentro del tiempo de ha resti-
versus tutorem minore pecunia tutelae indicio tución, contra el tutor que en el juicio de la tutela
condemnatum redditur, inutilis erit, quod adole- fué condenado en menor cantidad, no será inútil
seenti cur atores ob can, culpam condemnati sunt. precisamente por esto, porque por esta culpa ha-
Itaque si non iudicirnn (3) a enratoribus fatum yan sido condenados á favor del adolescente los
est, per dolí exceptionem curatores consequi po- curadores. Así, pues, si no se cumplió la sentencia
terunt, eam actionem praestani sibi. por los curadores, podrán conseguir los curadores
por medio de la excepción de dolo, que se les pres-
te esta acción.

21. IDEM libro 1. Definitionura. - Quum pupil- 21. EL MISMO; Definiciones, libro L—Cuando el
lus tutelac actiono contra tutorem alterum tutor¡, pupilo cedió al tutor, que el juez condenó por el
quern índex in solidum condemnavit, cessit, quam- todo, la acción de tutela contra el otro tutor, aun-
vis postea iudieatum fiat, tamen actio data non in- que después se ejecute lo juzgado, no se extingue,
tercidit, quia pro parte condemnati tutoris non tu- sin embargo, la acción dada, porque con la parte en
tela reddita, sed nominis pretium solutum videtur. que fué condenado el tutor no se considera reinte-
grada la tutela, Bino pagado el precio de un crédito.

22. PAULUS Libro XIII. Quaestionurn.—Defen- 22. PAULO; Cuestiones, Libro XIII.—Condena-
sor tutoris condemnatus non auferet pnivileg!um do el defensor del tutor, no privará de su privile-
pupilil; neque emni sponte cum co pupillus con- gio al pupilo; porque tampoco el pupilo contraté
traxit. espontáneamente con él.
28. IDEM Libro IX. Responsorurn. (4)—Conven- 28. EL MISMO; Respuestas, libro IX.—Deman-
to herede tutoris indicio tutelae curatorem eius- dado el heredero del tutor con la acción de tutela,
dom noque ipeo jure hiberatum videri, noque ex- no parece que quedo libre de derecho el curador
ceptionem re¡ iudicatae ci dandam; idemque in del mismo, ni que se le haya de dar la excepción
heredibus magistratuum observandum. de cosa juzgada; y lo mismo se ha de observar en
cuanto á los herederos de los magistrados.

{fl dolo, oiniteiaHeJ. (5) iudlestnm, al n4rgen isterio del códIce Pi.
i8) U. responsoriun rsspondit, Het. (4) V. responorum respondit, Ha4.
Tomo 11-40

314 DIGESTO.—LIBRO XXVII: TITULO lv
24. IDEM Libro II. &ntentiarum.—Posturno tu- 24. EL MISMO; Sentencias, Libro 11.—El tutor
tor datus non nato post'imo neque tutelae, quia nombrado ti un póstumo, no habiendo nacido el
nulla pupillus est, neque pro tutore (1), quia nulla póstumo, no está obligado ti la acción de tutela,
significatio est(2), nequcnegotiorum gesto rum iudi- porque no hay pupilo, ni ti la de protutor, porque
cio tenetur, quia adininistrasse negotia eius, qui (3) no hay señal alguna de este, ni A la de gestión de
natus non esset, non videtur; et ideo utilis 111 eum negocios, porque no se considera que haya admi-
actio dabitur. nistrado los negocios del que no hubiese nacido; y
por esto se dará contra él la acción útil.
25. HERMOGENIANLIS ¿ib ro V. iuris Epitoma- 25. HnRMoanNIo; Epitome del Derecho, Libro
rum (4).—Non solum tutelae privilegiurn datur in V.—Se dá el privilegio de la tutela no solamente
bonis tutori8, sed ctiam elus, qui pro tutela (5) no- sobre los bienes del tutor, sino también en los de
gotium gessit; ve! ex curatione pupilil pupillaeve, aquel que administró los negocios como protutor;
furiosi furiosaeve debebitur (6), si co nomine can- y se deberá por la curatela del pupilo ó de la pupi-
tum non si!. la, y del loco, ó de la loca, si por tal titulo no se
hubiera dado caución.
TIT. IV TITULO IV
DE CONTRARIA TUTELAE ET UTILI ACTIONR DE LA ACCIÓN CONTRARIA DE TLTTELA, Y DE LA ÚTIL
[C/ Cod. Y. 55.3 [Véase Ch1. Y. 68.1.

1. ULPIAim8 Libro XXXVI. ad Edctum.—Con- 1. ULPIANO; Comentarios al Edicto, Libro


trariam tutelae actionemPraetor proposnit indu- XXX VI.—El Pretor propuso y llevó ti la práctica
xitque la usum, ut facillus tutores ad administra-. la acción contraria de tutela, para que más fácil-
tion.em accederent seientes, pupillum quoque sibi mente aceptasen los tutores la administración, sa-
obligatum fore ex sua administratione. Quamquam biendo, que también el pupilo les habla de quedar
enim sine tutoris auetoritate pupilli non obligen- obligado por su administración. Porque aunque los
tur, nec in rem suam tutor obligare pupillum pos- pupilos no se obliguen sin la autoridad del tutor,
si!, attamen receptum es!, 'it tutor¡ suo pupillus ni el tutor pueda obligar al pupilo para cosa suya,
sine tutoris auctoritate civiliter obltgetur, ex ad- se admitió, sin embargo, que el pupilo se obligue
ministratione scilicet; etenini provocaudi fuerant civilmente A favor de su tutor sin la autoridad de
tutores, ut promptius de sito aliquid pro pupillis este tutor, por supuesto, por razón de la adminis-
impendaut, dum sciunt, se recepturos id, quod ini- tración; porque debían ser estimulados los tutores,
penderin!. para que más fácilmente gasten de lo suyo alguna
cosa en pró de los pupilos, sabiendo, que habrán de
recuperar lo que hubieren gastado.
§ 1.—Hace actio non solum tutor¡, verum etiam § 1.—Esta acción debe competer no solo al tutor,
ei, qui pro tutore negolia gessit, competere debe!. sino también al que administré los negocios como
protutor.
§ 2.—Sed et si curator sit vel pupilli, vel adole- § 2.—Pero también si el curador lo fuera ó de
acentis, vel furiosi, ve! prodigi, diecndum es!, un adolescente, ó de un loco, ó de un pródigo, se
etiam his contrarium danduni (?). Idem ¡u curato- ha de decir, que asimismo se le ha de dar la acción
re quoque ventris probandum es!; quae sententia contraria. Lo mismo se ha de admitir también en
Sabini fuit existimantis, coteris quoque curatori- cuanto al curador del que está en el vientre; cuya
bus ex iidem causis clandum contrarium iudicium. opinión fué de Sabino, que juzgaba, que también ti
los demás curadores se les ha de dar por las mis-
mas causas la acción contraria.
§ 3.—Pinito autem otilcio hanc actionem oom- § 3.—Pero diremos que al tutor le compete esta
petere dicemus tutor¡, ecterum quamditt durat, acción después de terminado su cargo, pero que
nondum competi!. Sed si pro tutore S) negotia mientras dura no le compete todavía. Pero si ad-
gessit, ve! etiam curam administravit, loelis cnt ministró los negocios como protutor, 6 aun si ad-
iadicio etiam statim, quia hoc casu in ipsum quo- ministró la curatela, tendrá lugar la acción tam-
que statini actio competit. bién inmediatamente, porque en este caso compe-
te también desde luego contra el mismo la acción.
§ 4.—Praeterea si tutelac indicio quis convenie- § 4,—Además de esto, si alguno fuere demanda-
tur, reputare potest id, quod in rem pupilli im- do con la acción de tutela, puede poner en cuenta
pendit; sic ent arbitnii eius, utruni compensare, lo que gasté en cosa del pupilo; de este modo esta-
an petere vdi! sumtus. Quid ergo, si mdcx com- rá en su arbitrio, si quisiera compensar, ó pedir
pensationis cmB rationein non habuit, att contrario los gastos. ¿Qué se dirá, pues, si el juez no tuvo
indicio experini possit? Et utique potest; sed si ro- cuenta de su compensación, se podrá intentar la
probata est hace reputatio, et acquievit, non de- acción contraria? Y ciertamente que se puede; pe-
bet iudex contrario indicio Id sareire. ro si fué desestimada esta compensación, y se con-
formó, no debe resarcir esto el juez por la acción
contraria.
§ 5.—Au in hoc indicio non tautuni, quae pro § 5.—Se pregunta, si se comprenderá en esta

(1) protutelae, Hoi. Vuig


(2) noque pro tutore, quia sulla 2IgulIlcatio su. se COn8- (5) pro tutore, I Vuig.
dern a5adidas por anUguos COpiáML (5 debebit, Hal.
(3) Hai.; quia, u códice F(. (7) indtcium, adicíona is Vtdg.
(4) iuris tt'C*V, ffal. (8) curatore, Hai,

DIGESTO.—LIBRO lxvii: TÍTULO IV 315
pupillo ve¡ in rem eius impensa sunt, veniant, ve- acción no solamente lo que se gasté por el pupilo
mm etiam ea quoque, quac debebantur alias tuto- ó en cosa suya, sino también lo que por otra causa
r¡, utputa a patre pupilli si quid de'bitum fuit, se debla al tutor, por ejemplo, si por el padre del
quaeritur; et magis puto, quum integra sit actio pupilo se le debió alguna cosa; y creo mas bien,
tutori, non esse in contmariuzn itidicium dedu- que teniendo Integra su acción el tutor, no se ha
eendnm. de llevar á la acción contraria.
6.—Quid tamen, si ideo exspeetavit quia tu- § 6.—Mas ¿qué se dirá, si esperé, porque era tu-
tor erat, et ideo non exegit? Videamus, an contra- tor, y por esto no cobré? Veamos si obtendrá el pa-
rio indicio tuteine indemnitatem consequatur; quod go con la acción contraria de tutela; lo cual es lo
magis probandum est. Nam sicuti quodeunque que más bien se ha de admitir. Porque así como
alud gessit pro utilitate pupilli, id contrario indi- conseguirá con la acción contraria todo lo demás
cio consequetur, Sta etiam id, quod sibi debetur, que hizo en utilidad del pupilo, nsj también debe
consequl debet, vel oms securitatem. conseguir lo que á él se le debe, 6 su seguridad.
§ 7.—Ergo (1), et si ex causa, quae tempore ftni- § 7.—Luego también si hubo alguna obligación
tur, obligatio aliqua ñiit, tntelae contrariurn mdi- proveniente de causa que se extingue con el tiem-
c]um esse ei opinor. po, opino que tiene él la acción contraria de tutela.
§ 8.—Hanc actiorLem dandam (2) placet, et si § 8.—Está determinado, que se ha de dar esta
tutelae iudicio non agatur; etenim nonnunquam acción, aunque no se ejercite la acción de tutela;
pupilius idcireo agere tntelae non vult, quia nihil pues á, veces no quiere el pupilo ejercitar la ac-
el .debetur, lino plus in eum impensurn est, quarn ción de tutela, porque á él nada se le debe, antes
quod el abest, neo impediendus est tutor contrario bien se gató para él más de lo que á él le falta, y
agere. no se le ha de impedir al tutor que ejercite la ac-
ción contr. 'la.

2. IuLTANUS libro XXI. Digestorum. - Longe 2. JULIANO; Digesto, libro XXI.—Con mucha
magis dandum est, et si rationibus distrahendis más razón se ha de dar, también si se intentara la
actio intendatur. acción de cuentas que deben deducirse.
3. Uius libro XXXVI. ad Edicturn.—Quid 8. U LP 1 ANO; Comentarios al Edicto, libro
ergo, si plus in eum impendit, quam est in facul- XXXVI.—,Qué se dirá, pues, si gasté en él más
tatibus? Videamus, an possit hoc conseqni; et La- de ip que hay en los bienes? Veamos si podrá con-
beo scripsit, p058e. Sic tamen accipiendum est, si seguir esto; y Labeon escribió, que podía. Pero se
expedit pupilo, ita tutelam administran; ceterum ha de entender de este modo, si le conviene al pu-
si non expeclit, dicendnm est, absolvi pupiflum pilo, que así fuese administrada la tutela; pero si
oportere, neque enim in hoc administrantur tute- no le conviene, se ha de decir, que se debe absol-
lae, ut mergantur pupilli. ludex igitur, qui contra- ver al pupilo, porque no se administran las tutelas
rio indicio cognoscit, utilitatem pupilli spectabit, para esto, para abrumar con deudas fi los pupilos.
et an tutor ex officio sumtus fecerit. Así, pues, el juez que conoce de la acción contra-
ria considerará la utilidad del pupilo, y si el tutor
haya hecho los gastos por razón de su cargo.
§ 1.—Contrarium iudicium an ad hoc quoque § 1.—Se ha de ver si competerá la acción con-
competat, ut quis a pupilo exigat liberationem, traria también para esto, para que uno exija del
videndum est. Et nemo dixit, in hoc agere quem pupilo la liberación. Y nadie ha dicho que pueda
contrario posse, ut tutelae indicio liberetur, sed alguien ejercitar la acción contraria para esto, pa-
tantum de his, quae ej propter tutelam absunt; ra que se le libre de la Ieción de tutela, sino sola-
consequitur autem pecuniam, si quam de suo con- mente por lo que fi él le falta por razón de, la tute-
sumsit, etiam eum usuris, sed ve¡ trientibus, vel la; pero consigue el dinero, si alguno gastó del
bis, quae in regione observautur, vel bis, quibus suyo, también con los intereses, 6 del cuatro por
mutuatus est, Si necease habuit mutuari (3), ut ciento, ó los que sean corrientes en aquella re-
pupilo ex justa causa prorogaret, ve¡ his, a qui- gión, ó aquellos con que tomó en mútuo, si tuvo ne-
bus pupillum liberavit, ve] quibus caruit tutor, si cesidad de tomar en mútuo para obtenerle al pu-
nimium profuit pupilo, peeuniam esse exsolutam. pilo una próroga por justa causa, ó aquellos de
que libré al pupilo, 6 de que se privé el tutor, si le
convino mucho al pupilo que se haya pagado el
dinero.
§ 2.—Plane si forte tutor a!iquid pecuniae de- § 2.—Pero si acaso el tutor debió dar fi interés
buit l'oenerare, (4) aliquid ipse pro pupilo solvit, algún dinero, y él mismo pagó alguna cosa por el
neo ipse usuras con sequitur, neo pupilo praestabit. pupilo, ni consigue él los intereses, ni se los paga-
rá al pupilo.
§ L—Quare et si in usus snos convertit, deinde § 3.--Por lo cual, también si aplicó alguna can-
aliquid impeiidit in rem pupuilarem, quam (5) im- tidad fi sus propios usos, y después gasté algo pa-
pendit, desinit vertlsse, et exinde usuras non prao- ra cosa del pupilo, dejó de haber aplicado la can-
stabit. Et si ante impendit in rem pupillarem, mox tidad que gasté, y por ella no pagará intereses. Y
in usus snos vertit, non videbitur vertisse quanti- si antes gasté para los bienes del pup1o, y des-
tatein, quae coneurrit cum quantitate si]>¡ debita, pués aplicó á sus propios usos una cantidad, no se
ut elus summae non (6) praestet usuras. considera que aplicó aquella cantidad, que iguala
con la cantidad que fi él se le debe, fi fin de que no
pague intereses de esta suma.
(1) Hal.; Ego, el códice Fi.
12)Según anterior corrección del códice FI., Br.1 dandum,
Tatr. según la escritu-ra original.
$) mutuare, Bat. (5) quantum, la Yuiq.
(4) et, inserta HaL (6) non, ovefteia 1Jaí

316 DIGESTO.—LIBRO XXVFI TITULO y

§ 4.—Usuras utrum tanidiu consequetur tutor, § 4.—Veamos si el tutor conseguirá los intere-
quarndiu tutor est, an etiam post finitam tutelam, ses por tanto tiempo como es tutor, ó también des -

videainus, an ex mora tanturn; et magis est, nL, pués de acabada la tutela, ó solamente desde la
quoad ei rcddatur pecunia, consequatur, iiec enim mora y es más cierto que los conseguirá hasta que
debet el sterilis esse pecunia. se le devuelva el dinero, porque no debe serle es-
téril este dinero.
§ 5.—Si tamen fait in substantia pupilli, unde § 5.—Pero si hubo en los bienes del pupilo dine-
consequetur (1), dieendum est, non oportere eum ro para que los cobrase, se ha de decir que no de-
usuras a pupilto cxicrc. be él exigir intereses al pupilo.
§ 6.—Quid ergo, si de re pupillari non potuit si- § 6.—Qué se dirá, pues, si él no pudo pagarse
bi solvere, quia eraL deposita ad praediorum com- con dinero del pupilo, porque estaba depositado
parationem? Siquidern non postulavit a Praetore, para la compra de predios? Si ciertamente no pi-
ut promatur pecunia, ve! hoc minus deponatur, dió al Pretor que se sacase el dinero, ó que no se
sibi imputet; si vero hoe desideravit, nec impetra- depositase esta cantidad, se lo imputará fi si mis-
vit, diceudurn est, non deperire ci usuras ¡u con- mo; pero si lo pretendió, y no lo consiguió, se ha
trario ludido. de decir que no se le niegan los intereses en la ac-
ción Contraria.
§ 7.—Sufflcit tutor¡ bene et diligenter negotia § 7,—Le basta al tutor haber administrado bien
gessisse, etsi eventum adversum habuit, quod ge- y diligentemente los negocios, aunque haya tenido
Stum est. éxito contrario lo que se administró.
§ 8.—ludicio contrario tutelas praestatur et id, § 8.— Por la acción contraria de tutela se res-
quod in rem pupilli versum ante tute1am 2), vel ponde también de lo que se invirtió en cosa del pu-
post tutelam, si negotiis tutelae tempore gestis ne- pilo antes de la tutela, ó después de la tutela, si se
xuin probatur, et quod ante impensurn est, sive prueba su conexión con los negocios administra-
pro tutore ncgo tia geesit, et poste a tutor coustitu- dos al tiempo de la tutela, y de lo que se gasté an-
tus est, vel ventri erat curator; sed et si non pro tes, ya si administré los negocios como protutor, y
tutore negotia gerebat, debet venire, quod ante después fué nombrado tutor, ya si era curador del
impensum cst, deducuntur enim in tutelae iudi- que estaba en el vientre; pero también si no admi-
cLum sumtus, quoscunque fecerit in rem pupilli, nistraba los negocios como protutor, debe compren-
sic tamen, si ex bona fide fecit. derse lo que antes se gasté, porque en la acción de
tutela se comprenden cualesquiera gastos que ha-
hiere hecho en cosa del pupilo, pelo de este modo,
si los hizo de buena fó.
9.—I1ane actionem perpetuam cese palam est, § 9.—Es evidente que esta acción es perpétUa, y
et heredi, et in heredem dan, ceterosque successo- que se dá al heredero, y contra el heredero y los
res (3), et ad quos ea res pertinet, et in eos. demás sucesores, y fi aquellos á quienes les impor-
ta la cosa, y contra ellos.

4. IULIANISS Libro XXI. fligestornm.—A tutela 4. JULIANO; Digesto, libro XXI.—El removido
remotus co loco haber¡ debet, quo esset finita tu- de la tutela debe ser considerado en la misma si-
tela; et sicut actiones patitur, peiinde ac si pupil- tuación que si se hubiese acabado la tutela; y as¡
lus pubes factus essct, ita contrario indicio, si quid como soporta las acciones lo mismo que si el pupilo
el aberit, persequi debebit; nihil enim prohibet su- se hubiese hecho púbero, as¡ también deberá re-
spectum tutorem esse, quamvis complura in rem clamar por la acción contraria, si algo le faltare;
pupilli impenderit, quae cum amittere non. oportet. porque nada impide que sea tutor sospechoso, aun-
que hubiere gastado en cosa del pupilo mucho, que
él no debe perder.

5. ULPIANUS libro L Responsorurn.—Jleredem 5. ULPIAx0; Respuestas, libro 1.—Respondí,


tutonis, si eam summam solverit, in quam obligati que el heredero del tutor, si hubiere pagado aque-
pupilli fucrunt, actionem contrariam adrereus cos lla suma fi que estaban obligados los pupilos, po-
habere posse respondi. din ejercitar contra estos la acción contraria.

6. PAULUS libro V. ad Ptautium.—Si tutor pro 6. PAULO; Comentarios á PLaucio, libro V.—Si
puplllo se obligavit, habet contrariam actionem et el tutor se obligó por el pupilo, tiene la acción con-
autequam solvat. traria aún antes que pague.
TIT.V TITULO V
DE RO, QUI PRO TUTORE PROVE CURATORFJ DEL QUE ADMINISTRO LOS NEGOCIOS COMO TUTOR,
NEGOTIA GE88IT Ó COMO CURADOR
[Cf. Cod. V. 45.1 [Véase 054. V. 45.3

1. ULPWWS libro XXXVI. ad Edictum.—Pro- 1. U LP 1 ANO; Comentarios al Edicto, Libro


tutelae actionem necessario Praetor proposuit; XXX VL—Por necesidad propuso el Pretor la ac-
nam quia plerumque incerturn est, utrum quis tu- ción de protutela; porque como muchas veces es
tor, an vero quasi tutor pro tutore administrave- incierto si uno haya administrado la tutela siendo
nt tutelam, idcinco ¡u utrumque casum actionem tutor, ó como tutor en lugar del tutor, por esto es-

(1) conseqaeretur, HaL


5) ante tutelam, oeiiekta ¡Tal. (s ceterisque succeesoribue, adquoe, HaL

DmETO.—LIBRO IlVir: TÍTULO Y :ii 7

seripsit, ut, sive tutor est sive non sitj qui gessit, tableció para uno y otro caso esta acción, para
actione tamen teneretur. Solent enim magni erro- que, ya si es tutor, ya si no lo fuera, el que admi-
res intercedere, ut discerní fadile non possit, utrurn nistró, estuviese obligado por esta acción. Porque
quis tutor fuerit, et sic gesscrit1 an vero non fue- suelen ocurrir grandes errores, de modo que no se
nt, pro tutore tamen mimere funetus sit, pueda discernir fácilmente si alguno ha sido tutor,
y administré siéndolo, ó si no lo fué, pero desem-
pefló el cargo corno protutor.
§ 1.—Pro tutore autem negotia genit, qui mu- § 1.—Peroadministralosnegocios corno protutor
nere tutoris fungitur in re impuberis, sive se putet el que desempeña el cargo de tutor en los bienes
tutoreni, sive scit non esse, fingit (1) tamen esse. del impúbero, ya si él se considerase tutor, ya si
sabe que no lo es, pero finge serlo.
§ 2.—Proinde et si servus quasi tutor egerit, § 2.—Por lo cual, también si un esclavo hubie-
Divas Severus rescripsit, danduin hi dojnhium in- re administrado como tutor, respondió por rescrip.
dicluin utile 2). to el Divino Severo, que se ha de dar contra el. se-
ñor la acción útil.
§ 3.—Cum eo, qui pro tutore negotia gessit, § 3.—No hay duda alguna, que contra el que ad-
etiam ante pnbertatem agi posse nulla dubitatio ministré domo protutor los negocios se puede ejer-
est, quia tutor non est. citar la acción aún antes de la pubertad, porque
no es tutor.
§ 4.-.--Quare si quis finita tutela pro tutore nego- § 4.—Por lo cual, si acabada la tutela alguien
tia impuberis gessit, tenebitur, administré como protutor los negocios del impúbe-
ro, estará obligado.
§ 5.—Sed et si prius pro tutore administraverit, § 5.—Pero también si los hubiere administrado
deinde quasi tutor, aeque tenebitur ex co, quod antes como protutor, y después domo tutor, estará
pro tutore administrivit, quamvis devolvatur hie igualmente obligado por lo que administró como
gestus in tutelae actionem. protutor, aunque esta administración sea compren-
dida en la acción de tutela.
§ 6.—Si quis quasi tutor negotia gesserit elus, § 6.—Si uno hubiere administrado como tutor
qui 1am pubes est, neque tutorem habere potest, los negocios del que ya es púbero, y no puede te-
protutelae actio eessat; simili modo et si eius, qui ner tutor, deja de tener lugar la acción de protute-
nondum natus est,—nam nt pro tutore quis gerat, la; del mismo modo también silos del que no ha
eam esse personam oportet, cuJus netas recipiat nacido todavía,—porque para que uno administre
tutorem, id est impuberem esse oportet (3)—; sed como protutor es necesario que haya una persona
erit negotioruni gestorum actio. cuya edad admita tutor, esto es, es necesario que
haya un impúbero—; pero habrá la acción de ges-
tiónde negocios.
§ 7.-Si eurator impubeni a Praetore datus ne- § 7. —Si el curador dado por el Pretor al impú-
gotia gesserit, an quasi pro tutore gesserit, tenea- bero hubiere administrado los negocios, sepregun-
tar, quaeritur; et est venus, cessare hanc actio- ta si estará obligado, cual:si los hubiere adminis-
nem, quia of'ficio curatoris functus est. Si guie trado como protutor; y es más cierto que deja de te-
tarnen, quum tutor non esset, compulsas a Praeto- ner lugar esta acción, porque desempeñó elcargode
re vel a Praeside, dum se putat tutorem, gesserit curador. Pero si alguno, no siendo tutor, hubiere
tutelam, videnduni, an pro tutore teneatur; et ma- administrado la tutela, compelido por el Pretor ó
gis est, ut quamvis compulsus gesserit, teneri ta- por el Presidente, creyéndose tutor, se ha de ver
men debeat, qui animo tutoris gessit, quum tutor si estará obligado corno protutor; y es más cierto,
non esset; at iste curator, non quasi tutor, sed que aunque compelido la hubiere administrado, de-
quasi curator geesil. be estar sin embargo obligado el que administré
con la creencia de que era tutor, no siendo tutor;
más este curador administré, no como tutor, sino
corno curador.
§ 8.—In protutelae indicio usurae quoque ve- § 8.—En la acción de protutela se comprenden
niunt, también los intereses.
§ 9.—Sed utrum solummedo in id, quod gessit, § 9.—Pero ¿estará obligado solamente por lo que
tenebitur, an vero in id etiam, quod gerere debult? administré, é también por lo que debió adminis-
Et si quldem omnino non att,igit (4) tutelam, non trar? Y si verdaderamente no tocó en nada fi la tu-
tenebitur; noque enim attingere debait, qui tutor tela, no estará obligado; porque tampoco debió to-
non fuit. Quodsi qunedain gessit, videndum, an carla el que no fué tutor. Pero si administré algu-
etiain eorunn, quae non gessit, teneatur. Et hacte- nas cosas, se ha de ver si estará obligado también
nus tenebitur, si alius gesturus fuit; sed et si co- por las que no administré. Y solamente estará
guito, quod tutor non fult, abetinult se admini- obligado, si otro las hubiera de haber administra-
etratione, videamus, an teneatur, si neecesarios do; pero si habiendo sabido que no era tutor, se
pupBii non certioravit, ut ci tutorem peterent; abstuvo de la administración, veamos también si
quod venus est. estará obligado, si no avisé fi los parientes del pu-
pilo, para que pidiesen tutor para este; lo que es
más cierto.
2. Carsus Libro XXV. Digestorurn.— Si is, qui 2. CELso; Digesto, libro XXV.—Si el que ad-
pro tutore negotia gerebat, quum tutor non (5) ministraba los negocios como tutor, no siendo tu-

(1) Vulg; finget, el códice FI. (4) según reciente corrección del codie, Fi., Br,; sttlnglt,
(2) tutelae (enlugar de utile), la Yulg. Taur. según la escritura original.
(8) Id est lmpuberem case oportet, &initelaá Ha¡. (5) non, oinite2a Hid.

318 DIGESTO.--LIBRO XXVII: Ttr(rLo VI

esset, rem pupilli veudidit, nec ea usucapta est, tor, vendió alguna cosa del pupilo, y esta no fué
petet eam pupillus, quarnquam el cautum est; non usucapida, la pedirá el pupilo, aunque se le haya
enim eadern huius, quae tutoris est rerum pupilli dado caución; porque no es la misma la adminis-
administratio. tración de este, que la del tutor de los bienes del
pupilo.

3. IAVOLNTIS libro V. EpisLotarurn. —Quaero, 3. Js.vorio; Epistolar, Libro V. - Pregunto.


an is, qui, quum tutor testamento datas esset, et ¿si el que habiendo sido nombrado tutor por testa
Id ipsam ignoraret, pro tutore negotia pupifli ges- mento, y lo ignorase, hubiere administrado los ne-
serit, quasi tutor, an quasi pro tutore negotia ges- gocios del pupilo como protutor, estará obligado
serit (1), tencatur? Respondit, non puto tener cual si hubiere administrado los negocios como
quasi tutorem, quia scire quoque se tutorem eme tutor, ó cual si como protutor? Respondió, no creo
debet, ut co affectu negotia gerat, quo tutor gere- que esté obligado como tutor, porque debe saber
re debeat. también que es tutor, para que administre los ne-
gocios con el afecto con que debe administrarlos
un tutor.

4. Poromtrs libro XVI. ad Quintum Mueium. 4. PoMPeIno; Comentarios á Quinto Mucio, li-
—Qni pro tutore negotia gerit, eandem fidem et bro XVI.—E1 que administra los negocios como
diligentiam praestat, quam tutor praestaret. protutor presta la misma fidelidad y diligencia que
prestarla el tutor.

5. ULPIANTJS libro X. ad Edictum.— Ei, qui 5. Ui'is.wo; Comentarios al Edicto, Libro 1.—
pro tutore negotia gessit, contrarium iudicfurn Al que administré los negocios como protutor le
competit. compete la acción contraria.
TIT, VI TITULO VI
QUOD FALSO TUPORE AUCTORE GESTUM DE LO QUE SE DIJERA QUE SE HIZO CON LA
ESSE DICATUR (2) AUTORIDAD DE FALSO TUTOR

1. ULPIANUS Libro XIL ad Edictum. - Huius 1. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro XII.
Edicti aequit.as non est ambigua, nc contrahentes —No es dudosa la equidad de este Edicto, para que
decipiantur, duni falsus tutor adhibctur. no sean engañados los contratantes, presentándose
un falso tutor.
§ 1.—Verba autem Edicti haec sunt: QUOD RO § 1.—Mas estas son las palabras del Edicto; «Lo
AUCTORE, inquit, QUI TUTOR NON FUERIT (3). que con la autoridad, dice, del que no fuere tutor'.
§ 2.—Verbis Edicti multa desunt; quid enim si § 2.—Faltan muchas cosas en las palabras del
fuit tutor, is tamen fuit, qui auctoritatem acom- Edicto; porque, ¿qué se dirá, si fuá tutor, pero lo
modare non potult, puta furiosus, vol ad aliam re- fué el que no pudo prestar su autoridad, por ejem-
gioneni datas? plo, el loco, ó el nombrado para otra región?
* 3.—Sed Pomponius libro trigesimo scribit, tu- § 3.—Pero escribe Pomponio en el libro trigési-
terdum, quamvis a non (4) tutore gestum est, non mo, que 4 veces, aunque se administré por el que
pertinere ad hane partem Edicti. Quid enim, si duo no es tutor, no se comprende esto en esta parte
tutores, alter falsus, alter verus auctoritatem ac- del Edicto. Porque, ¿qué se dirá, si dos tutores,
eommodaverint, nonne valebit, quod gestum est. uno falso y otro verdadero, hubieren prestado su
autoridad, será acaso válido lo que se hizo?
§ 4.—Item hoc Edictam, licet singulariter ser¡- § 4.—También escribe Pomponio en el libro tri-
ptum sit, si tamen plures intervenerint, qui tutores gésimo, que este Edicto,—aunque esté escrito en
non erant, tamen locum habere debere, Pompo- singular—, si no obstante hubieren intervenido
nius libro trigesimo senibit. muchos que no eran tutores, debe tener sin embar-
go aplicación.
§ 5.—Idem Pomponius scribit, etiamsí pro tutore § 5.—Escribe el mismo Pomponio, que aunque
negotia gerens auctoritateni accommodaverit, ni- hubiere prestado su autoridad el que administrase
hulominus hoc edictum loeum habere, nisi forte los negocios como protutor, debe tener sin embar-
Praetor decrevit, ratum se habiturum id, quod his go lugar este Edicto, salvo si acaso el Pretor de-
auctoribus gestum est; tune enlm valebit por Prae- cretó que él tendrá por válido lo que se hizo con
toris tuitionem, non ipso iure. la autoridad de ellos; porque entonces será válido
por el amparo del Pretor, no de derecho.
§ 6.—Alt Praetor: SI ID ACTOR (5) IGNORAVIT, § 6.—Dice el Pretor; «Si el actor lo ignoré, daré
DADO IN INTEORUM RESTITUTIONEM. Scienti non la restitución por entero». No auxilia al que. lo sa-
subvenit; merito, quoniam ipse se decepit. bia; y con razón, porque él mismo se engafl.
2. PAULUS Libro XII. ad Edicturn.— «Si id, iu- 2. PAULO; Comentarios al Edicto, libro XII.—
quit, actor ignoraveriti (6); Labeo: et si dictum «Si el actor, dice, lo hubiere ignorado»; y añade
sit ci, et bona Ihie non crediderit. Labeon: también si se le hubiera dicho, y de bue-
na fé no lo hubiere creido.

(ti niEL quasi pro tutore iiegotla gessit, te,Ieaur?, otros


en HitE.
(2) DIVETUR, it.; UTIJIat, ZitS Bite.
(3) FUIT, Hal. i) AUCTOR, vrs» en Has.
(4) a non, o,níteku ial. (6) Ignoravit, ial.

DIGESTO.—LIBRO, Xlvii: TITULO VI 319
3. ULPIÁNJS libro XII. ad Edictum. —Plane si 3. Uuio; Comentarios al Edicto, libro XII.
is sit, qui auxilio non indiget, scientia el non no- —Pero si fuera persona que no necesite el auxilio,
cet, utputa si pupillus cnrn pnpillo egit; nam qflUm no le perjudica el conocimiento, por ejemplo, si un
nihil actum Bit, scientia non nocet. pupilo contrató con otro pupilo; porque como na-
da se hizo, no perjudica el conocimiento.
4. [5. (1)] PAULUS libro XII. ad Edictum.— 4. [5.] PAULO; Comentarios al Edicto, Libro
Minori vigintiquinque annis succurretur, etiamsi 111.—Al menor de veinticinco aiios se le auxilia-
scierit. rá, aunque lo hubiere sabido.
6. [4. (2)] ULPIANUS (3) libro XII. ad Ecu- 5. [4.] ULPiANO; Comentarios al Edicto, Libro
cturn.—Interdum tamen et si selentia noceat, ta- 111.—Pero á veces, aun si perjudicare el cono-
men restitutio facienda erit, si a Praetore compul- cimiento, se habrá de hacer no obstante la restitu-
sus est ad indieium accipiendum. ción, si ano fué compelido por el Pretor 4 aceptar
el juicio.
6. PAULIJS Libro XII. ad Edictum, - Pupilli 6. PAULO; Comentarios al Edicto, libro XII.—
selentia computanda non est, tutoriS cius coropu- La noticia del pupilo no ha de ser tenida en cuen-
tanda est; utique et si pupifio cautum sit, melius ta, pero se ha de tener en cuenta la de su tutor; y
dicitur, rem suam restitul pupillo, quam incertum 4 la verdad, aunque se le haya dado caución al pu-
cautionis eventum eum spectare (4); quod et lu- pilo, más bien se dice que se le restituye al pupilo
lianus,si alias circumventus sit pupillus, respondit. su propia cosa, que no que espera el resultado in-
cierto de la caución; lo que respondió también Ju-
liano, si de otra manera hubiera sido engañado el
pupilo.
7. ULPIANUS Libro XII. ad Edictum— Novissi- 7. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro XII.
me Praetor alt:
IN EUM, QUI, CUM TUTOR NON ES- —Por último, dice el Pretor: «Contra el que, no
5ET DOLO MALO AUCTOR PACTIJS EBSE DICETUR, ILT- 'siendo tutor, se dijere que con dolo malo presté
DICIUM DABO, UT QUANTI EA RES ERIT, (5) TANTÁN 'su autoridad, daré acción para que sea condena-
PECUNIAM CONDEMNETTJR. 'do en tanta cantidad cuanto valiere la cose»-
§ 1.—Non semper tutor convenitur, nec sufflcit, § 1.—No siempre es demandado el tutor, ni bas-
si sciens auctor fuit, verum ita demum, si dolo ta si 4 sabiendas prestó su autoridad, sino que es-
malo auctor íuit. Quid, si compulsus, ant inetu, ne to es as¡ solamente, si con dolo malo presté su au-
compelleretur, a uctoritatem aceorninodaverit, non- toridad. ¿Qué se dirá, si hubiere prestado su auto-
nc debebit esse exeusatus? ridad compelido, 6 por miedo de que fuese compe
lido, acaso deberá ser excusado?
§ 2.—Quod alt Praetor: quanti ea res erit», § 2.—En lo que dice el Pretor: ecuanto valiere
magis puto non poenam, sed veritatem his verbis la cosa', creo más bien que en estas palabras no se
continerL contiene una pena, sino la verdadera estimación.
§ 8.—Pomponius libro trigesimo recte scribit, § 3.—Acertadamente escribe Pomponio en el li-
etiam sumtunm in hoc indicio rationem haber¡, bro trigésimo, que en esta acción se tiene cuenta
quos facturus esi actor restitutorio agencio. también de los gastos que ha de hacer el actor pa-
ra ejercitar la acción restitutoria.
§ 4.—Si plures sirit, qui auctores fueruut, por- § 4.—Si fueran muchos los que prestaron su au-
ceptione ab uno f'acta et ceteri liberantur, non toridad, los demás se libran también con el cobro
electione. obtenido de uno, no con la elección.
8. PAULUS Libro XII. ad Edictum.—Et ideo, si 8. PAuLo; Comentarios al Edicto, Libro XIL—
nihil, ant non totum servatum sit, in reliquos non Y por esto, si no se hubiera recobrado nada, 6 no
denegandam in Id, quod deest (6), Sabinus seribit. se hubiera recobrado todo, escribe Sabino que no
se ha de denegar contra los demás la acción por lo
que falta.
9. ULPIÁNUS Libro hL ad Edictum. - Huius 9. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro XII.
actionis exemplo Pomponius libro trigesimo pri- —Escribe Pomponio en el libro trigésimo primero,
mo (7) 8cribit, dandam actionein adversus euin, que 4 la manera de esta acción se ha de dar acción
qui dolo malo adhibuit, ut alius auctoraretur contra el que obré con dolo malo, para que otro
inscius. que lo ignoraba prestase su autoridad.
§ 1.—Has in factum actiones heredibu8 quidem § 1.—Escribe Labeon, que estas acciones por el
competere ceterisque successoribus, in eos vero hecho competen ciertamente 4 los herederos y 4
non reddi Labeo seribit, nec in ipsum post annum, los demás sucesores, pero que no se dan contra
quoniam et factum puniunt, et in dolum conci- ellos, ni contra él mismo después del año, porque
piuntur, et adversus eas personas, quae alieno iuri castigan el hecho y están formuladas contra el do-
subiectae sunt, nox ales erunt. lo, y contra las personas que están sujetas 4 la po-
testad ajena habrá las noxales.

(1) Según Yal.


(5) Según ¡Ial. (5) IN, insertan ¿fai. Vug.; TANÁ N. conjetura Br.
(3) Idem, HaL (5) acttonern, in serta ¡Ial.
(4) evsntum empectari, (7) prhno,omstela ¡Ial.

320 DIGESTO.—LIBRO 'xVii: rFru.o vn

10. GAIUS Libro IV. a1 Edk.turnprovincio1e.— 10. (hro; Comentarios al Edicto provincial)
Si (1) falso tutore (2) actum Mt, et interea dies libro IV.—Si se hubiera ejercitado una acción con
actionis exierit, ant res usucapta Mt, omnia incom- la autoridad de un falso tutor, y mientras tanto
moda perinde sustinere debec, ac si filo tempere hubiere transcurrido el término de la acción, ó hu-
vero tutore auctore egissct. biera sido usucapida la cosa, debe soportar todos
los perjuicios, lo. mismo que si en aquel tiempo hu-
biese ejercitado la acción con la autoridad del ver-
dadero tutor.

11. ULPIANLIS libro XXXV. ad Edicturn.—Fal- 11. ULPIAxO; Comentarios al Edicto, libro
sus tutor, qui in contrahendo auctor minen duo- XXXV. —El falso tutor, que al contratar le hubie-
decirn ve! quatuordecim anula fuerit, tenebitur in re prestado su autoridad A un menor de doce ó de
factum actione propter dolum maluin, cuiuscun- catorce años, estará obligado por la acción por el
que conditionis fuerit, vel sui iuris, ve! alieni. hecho fi causa de su dolo malo, de cualquier condi-
ción que fuere, ó de propio derecho; ó sujeto 5 la
autoridad de otro.
§ 1.—Qni dolo malo auctoritatem acconunoda- § 1.—El que con dolo malo prestó su autoridad,
vit, tenebitur hoe Edicto. será responsable por este Edicto.
§ 2.—Sed et si quia fihiaefamiiias auctor factus § 2.—Pero si alguno le hubiera prestado su au-
Mt ad contrahendum, tenetur. Idemque inris est, toridad 5. una hija de familia para contratar, tam-
si ancillae quis tutore auctore creilidisset; nam bién estará obligado. Y el mismo derecho hay, si
omnibus istis moclis propter tutorem decipitur ia alguno hubiese prestado fi una esclava con la au-
qui contraxit, qui aliter cum impubere contraetu- toridad del tutor; porque de todos estos modos es
rus non fult (3), quam sI tutonis auctoritas ínter- engañado por causa del tutor el que contraté, el
cessisset. cual no habría de haber contratado con el impúbe-
ro de otro modo, que habiendo mediado la autori-
dad del tutor.
§ 3.—lulianus libro vicesimo primo 4) Digesto- § 3.—Examina Juliano en el libro vigésimo pri-
ruin tractat, an etiam in patrein debeat dan hace mero del Digesto, si también se deberá dar ceta
actio, quE filiatu minorem duodecirn anule nuptum acción contra el padre, que dió en matrimonio una
dedit; et magia probat, patri ignoscendum cese, hija menor de doce años; y más bien aprueba que
si (5) fillam suam maturius in familiam sponsi per- se haya de perdonar al padre, si quiso llevar más
ducere voluit; affectu enim propensiore magis, pronto A su hija fi la familia del esposo; porque se
quam dolo malo id videri fecisse. considera que esto lo hizo más bien por un afecto
más vivo, que con dolo malo.
§ 4.—Quodoi intra duodecirn aunes hace deces- § 4.—Itero si ella hubiere fallecido dentro de los
serit, quum habóret dotem, putat lulianus, si dolo doce años, teniendo dote, opina Juliano, que si hu-
malo conversatus.sit le, ad quem dos pertinet, pos- biera procedido con doto malo aquel A quien le
ee maritum doli mal¡ excep tione condicentem sum- pertenece la dote, puede el marido repeler con la
movere in casibus in quibus dote.ni ve! in totum, excepción de dolo malo al que la reclame por la
ve¡ in partem, si constabat rnatrimonium, fuerat condicción, en aquellos casos en que habnia de ha-
lucraturus. ber ganado la dote, ó en totalidad, ó en parte, si
hubiera matrimonio.
1.. IDEM libro L Responsorum.—Ex eo, quod 12. EL MISMO; Respuestas, libro I.—Por el hecho
interrogatus tutorem se eme respondit, nulla eum de que el interrogado respondió que él era tutor,
aetione tener!; si tameu, quum tutor non esset, re- no está obligado con ninguna acción; pero si, no
sponso suo in ahquam captionem adolescentem in- siendo tutor, con su respuesta indujo al adolescente
duxit, utilem actionem adversus eum dandam. A algún engaño, se ha de dar contra él la acción útil.
TIT. VH TÍTULO VII
DE FIDEIUSSORIBUS, ET lOMINATORiI3US, nr DE LOS FIADORES, Y DE LOS NOMINADORES, Y DE LOS
IrEIIEDIBTIS TUTORUM ET CLTRATORUM HEREDEROS DE LOS TUTORES Y CURADORES
[p1'. ÜOd.. V. 64.'56.1 [Véase CÓd. T. 54. 57.1

1. POMpONIUS libro XVIL ad Sabinum.—Quam- 1. POMPONIO, Comentarios á Sabino, libro XVII.


vis herce tutoris tutor non est, tamen ea, quae per —Aunque el heredero del tutor no es tutor, sin
defunetuin inchoata sunt, pee heredem, si legiti- embargo, los negocios que se empezaron por el di-
mac actatis et masculus Mt, explican debent; in funto deben ser terminados por su heredero, Si fue-
quibus dolus cine admitti potest. ra de mayor edad, y varón; en cuyos negocios se
te puede atribuir dolo.
§ L---Quod penes tutorem fuit, heres quoque § 1.—Lo que estuvo cii poder del tutor debe de-
eius reddere debet; quod apud pnpillurn is relique- volverlo también su heredero; si el heredero toma
nt, si beres capit, non quidem crimine caret, sed lo que aquel hubiere dejado en poder del pupilo,
extra tutelam cM; et utili actione hoc reddere no está ciertamente exento de delito, pero está fue-
compdllitur. ra de la tutela; y es compelido con la acción útil A
devolverlo.

(1) eum inserta ffai.


8) autore, inserta acera4ansne la Vul. (4) XXXI., la Vulg.
(z) quia—fuIset (4in lugar dequi—fuit), Mal. 6). Hat.;(qul), Tar.

DIGESTO.—LIBRO XXVII: TITULO VII 321

2. ULPIANUS libro XXXIX. ad Sabinum.---- Po- 2. ULPIANO; Comentarios d Sabino, libro


stulare tutorern videtur, et qui per alinm postulat; XXXIX.--Se considera que pide tutor, también el
item nominare, et qui per alium hoe idem-faeit. que lo pide por medio de otro; y asimismo que lo
nombra, también el que por medio de otro hace
esto mismo.

8. IDEM Libro XXXV. ad Edictum. - Etiam 3. EL MISMO; Comentarios al Edicto, Libro


ficTeiussorem et heredes fideiussoris ad rationem XXXV.—Es sabido, que también el fiador y los he-
eundem usurarum revocandos esse constat, ad rederos del fiador deben ser llamados para la mis-
quam et tutor revocatur. ma cuenta de intereses á que es llamado también
el tutor.
4. Inuie libro XXXVI. ad Edictum.—Quum 4 EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro
ostendimus heredem quoque tutelae indicio posse XXXVI.—Habiendo manifestado que también el
convenir¡, videndum an etiam proprius eius do- heredero puede ser demandado con la acción de
ms, vel propria administratio veniat in iudicium. tutela, se ha de ver, si también se comprenda en la
Et extat Ser-vii sententia existimautiC, si post mor- acción su propio dolo, 6 su propia administración. Y
tem tutoris heres eius negotia pupilli gerere per- hay la opinión de Servio, que juzga, que, si des-
severaverit, ant in arca tutoris pupilli peenniam pués de la muerte del tutor hubiere perseverado
invenerit, et consuniserit, vel earn pecuniam, quam su heredero en administrar los negocios del pupi-
tutor stipulatus fuerat, eAegerit, tutelae indicio lo, ó en la caja del tutor del pupilo hubiere halla-
eum tener¡ sao nomine; nam quurn permittatur do dinero, y lo hubiere gastado, 6 hubiere cobra-
adversus heredem ex proprio dolo juran in li- do el dinero que el tutor había estipulado, se obli-
tem, apparet, eum indicio tutelae teneri ex dolo ga en su propio nombre por la acción de tutela;
proprio. porque como se permite que contra el heredero se
jure para el litigio por razón de su propio dolo, es
evidente que él se obliga por la acción de tutela
por razón de su propio dolo.
§ 1.—Negligentia plane propria heredi non im- § 1.—Pero la negligencia propia no se le impu-
putabitur. tará al heredero.
§ 2.—Usuras quoque cias pecuniae, quam p11- §. 2.—El heredero del tutor debe responder tam-
pillarem agitavit, praestare debet herce tutonis; bién de los intereses del dinero que consideró co-
quantas autem, et cuins temporis usuras praesta- mo del pupilo; más debe determinarse por el juez,
re debeat, ex bono et aequo constitul ab indice conforme á lo bueno y equitativo, qué intereses
oportet. deba pagar, y de qué tiempo.
§ 3.— Fideiussores a tutonibus nominati si prae- § 3.—Es justo, que los fiadores nombrados por
sontes fuerunt, et non eontradixerunt, et nomina los tutores, si estuvieron presentes, y no lo contra-
sua referri in acta publica pass¡ sunt, aequum ecl1 dijeron, y toleraron que se consignasen sus nom-
perInde tener¡, atque si jure legitimo stipnlatio in- bres cii las actas públicas, estén obligados lo mis-
terposeita fuisset. Eadem causa videtur affirmato- mo que si en legitima forma de derecho se hubiese
rum, qui scilicet, qurnn idoneos eme tutores affir- interpuesto una estipulación. La misma se consi-
maverint, fideiussorum vicern sustinent. dera la condición de los afirmadores, esto es, de
los que, habiendo afirmado que los tutores eran
abonados, hacen las veces de fiadores.
5. PAULUS Libro XXXVIII. ad Edictum.— Si 5. PAULO; Comentarios al Edicto, libro
eum fideiussoribus tutoris ex etipulatione rem sal XXXVIII.—Si contra los fiadores se ejercitase la
vam fore agetur, easdern reputationes habebunt, acción de la estipulación de que quedarían á salvo
quts tutor. los bienes, tendrán las mismas compensaciones que
el tutor.
6. PAPIEIAIflIS libro II. .Responsorum.—Pupil- 6. PA1,1NxAlo; Respuestas, Libro 11.—A un pu-
inc contra tutores eorumque fideiussores iudicem pilo se le designé juez contra los tutores y los fia-
accepit; indice defuneto, priusquam ad eum me- dores de estos; habiendo fallecido el juez antes que
tur, contra solos fideiussores alter index datus est; á él se acüdiese, se nombré otro juez solamente
officio cognoscentis eonveniet, si tutores solvendo contra los fiadores; corresponderá al ministerio
sint, et administratio non dispar, sed communis del que conoce, si los tutores fueran solventes, y
fuit (1), portionum virilium adrnittere rationem ex la administración no fué diferente, sino común,
persona tutorum, admitir la cuenta de las porciones viriles respecto
á la persona de los tutores.
7. IDEM libro III. Responsorum.—Si fldeiusso- 7. EL MISMO; Respuestas, libro 111.—Si los fia-
res, qui rem saivam fose pupillo caverant, tutorem dores, que hablan dado caución de que al pupilo le
adolescens nt ante conveniret, petierant, atque quedarían á salvo los bienes, hablan pedido que
ideo stipulanti promisernul se reddituros, quod ab el adolescente demandase antes al tutor, y por es-
Co servari non potuisset, placuit inter eos, qui sol- to prometieron al estipulante que ellos restituirían
vendo essent, actiouem residui dividi, quod orine lo que de aquel no se hubiese podido recuperar, se
fideiusaornm susceptum videretur. Nam et si man- determiné que la acción por lo restante se dividie-
dato plunium pecunia credatur, aeque dividitur se entre los que fuesen solventes, porque se consi-

(1) sed coinmunis fuit, omtenis* otros en Ecl.

ToMo 11-41

322 DIGESTO.—LIBRO XXVII. TITULO VIII

actio; si enim, quod datum pro alío, solvitur, cur dorarla asumida la carga de los fiadores. Porque
species actionis aequitatem divisionis exeludit? también si por mandato de muchos se prestase di-
nero, igualmente so divide la acción; porque Si se
paga lo que se dió por Otro, ¿porqué esta clase de
acción excluirá la equidad de la división?

S. PAIILUS libro IX. Responsorum.— Heredes 8. PAULO; Respuestas, libro IX.—Los herede-
eius, qui non jure tutor vol curator datas admini- ros del que, no habiendo sido nombrado tutor ó cu-
stratloni se non immiscuit, dolum et dulpam prao- rador conforme á derecho, no Be inmiscuyó en la ad-
stare non clebere. ministración, no deben prestar el dolo y la culpa.
§ 1.—Paulus repondit, tale indicium la heredem § 1.— Paulo respondió, que eljuicio se debe trans-
tutoris trausferri oportere, quale defunctus sume- ferir contra el heredero del tutor tal cual lo acep-
pit. Hoc eo pertinet, ut non excusetur lieres, si di tó el difunto. Esto tiene por objeto, que no se ex-
cat, se instrumenta tutelaria non invenisse—narn cuse el heredero, si dijera que no encontró los do-
quum ex omnibus bona fide (1) iudiciis propter cumentos de la tutela —porque como en virtud do
dolmn defuncti heres teneatur, idem puto obser- todos los juicios de buena fé se obliga el heredero
vandum et la tutelas actione--, sed Constitiitioni- por el dolo del difunto, opino que se ha de obser-
bus subvcutum est ignorant.iae beredum. loe ta- var lo mismo también en la acción de tutela—;
men tune observandum est, quanI post mortem pero por las Constituciones se vino en auxilio de la
tutoris heres conveniatur, non si lite contestata ignorancia de los herederos. Pero esto se ha de ob-
tutor decesserit; nam litis conteslatione et poena- servar, cuando el heredero sea demandado después
les actiones transmittuntur ab utraque parte, et de la muerte del tutor, no si el tutor hubiere falle-
temporales perpetua ntur. cido después de contestada la demanda; porque
con la contestación de la demanda se transmiten
también las acciones penales por una y otra parte,
y se perpetúan las temporales.
TIT. VIII TÍTULO VIII

DE MAGISTRATIBUS CONVENIENDIS (2) DE LA CITACIÓN DE LOS MAGISTRADOS Á .ruicio


(cir. Cod. V. 76.j 1 VSaS6 CÓI. V. 75,1
1. ULPIANUS libro XXXVI. ad Edictum.— la 1. II LP lA NO; Comentarios al Edicto, libro
ordinem subsidiaria actio non dabitur, sed (3) la XXXVI.—No se dará acción subsidiaria contra el
magistratus, nec Iii fideiussores eorum; hi enim Orden, sino contra los magistrados, ni tampoco
Rempublicam salvam foro promittuut, non pupilli; contra sus fiadores; porque estos prometen que
proinde neo nominatores magistratuum ex hac quedarán á salvo los intereses públicos, no los del
causa tenebuntur, sed sol¡ (4) magistratus. Sed si pupilo; por consiguiente, ni los que nombran á los
ordo ieceperit in se peridulurn, die¡ debet, tener¡ magistrados se obligarán por esta causa, sino so-
eos, qui praesentes fuerunt; parvi enim refert, no. lamente los magistrados. Poro si el Orden hubiere
minaverint, vel fideiusserint, an la se periculum asumido sobre si la responsabilidad, debe decirse,
roceperint; utilis ergo in eos actio competil. Sed si que se obligan los que estuvieron presentes; por-
a magistratibus rnunicipalibus tutor datus sit, non que poco importa que hayan hecho el nombramien-
videtur per ordinem eleetus. to, ó hubieren afianzado, ó que hubieren asumido
sobre si la responsabilidad; luego compete contra
ellos Ja acción útil. Pero si el tutor hubiera sido
nombrado por los magistrados municipales, no se
considera elegido por el Orden.
§ 1.—Neque Praetor, noque quis alias, cal luto- § 1.—Y no se obligará por esta acción ni el Pre-
ns dandi ius est, hac actione tenebitur. tor, ni otro cualquiera, que tiene derecho para
nombrar tutor.
§ 2.—Si Praeses provincias denuntiare inagi- § 2.—Si el Presidente de la provincia quiso que
stratus tantum de facultatibus tutorum volait, al los magistrados solamente le informaran sobre los
ipse daret, videamus, an et quatenus teneantur; et bienes de los tutores, para nombrarlos él mismo,
extat Divi Marci Re8criptum, quo volait, eos, qui veamos si se obligan, y por cuánto; y hay un Res-
Praesidi renuntlant, non perinde tener¡, alque Si cripto del Divino Marco, por el que quiso que los
ipsi dedissent, sed si deceperunt, gratia forte ant que informan al Presidente no se obliguen lo mis-
pecunia falsa renuntiantes. Plane si Praeses pio- mo que si ellos hubiesen hecho el nornbramiento, si-
vinciae satis ces exigere iussit, non dubjtbi- no si le engañaron manifestándole falsedades acaso
mus (5), tener¡ ces, etiamsi Praeses dedeniti por favor ó por dinero. Pero si el Presidente de la
provincia les mandó que exigiesen fianza; no du-
daremos que ellos están obligados, aunque el Pre-
sidente los hubiere nombrado.
§ 3.—Si Praeses provincias nominibus ab alío § 3.—Si habiendo recibido de otro los nombres
aceeptis ad magistratus municipales remiserit, ut el Presidente de la provincia se los hubiere remiti-
se de nominibus instruaat, el periude (6) instru- do á los magistrados municipales, para que se in-
ctus dederil tutores, nn exemplo eorum, qui Prae- formen de aquellos nombres, é informado de esta

(1) boses fidel, ifni. (4) Taur.; doli, el códice PL, Taur en la sola.
(2) En EORUI( HEEDIB 155, adiciona ¡fol. (5) Taur.; dubitavimus, el códice Pl.
(0) nec (en lugar de sed), otros en ¡(al. (a) exinde, ¡foL

DIGESTO.—LIBRO XXVII: TÍTULO VIII 328

torem instruunt, debeant magistratus tener¡, quae- manera hubiere nombrado los tutores, se pregun-
ritur; utique enim interest, utruin ipsi magistratus ta, si, fi la manera que los que informan al Pretor,
nomina electa dederint Praesidi, an ea, quae ab deberán obligarse los magistrados; porque cierta-
alio I'raeses aecepit, iiiquisierint. Et puto, utroque mente hay diferencia entre que los mismos magis-
casu sic tener¡, quasi (1) dolo ve] lata culpa versa- trados hubieren dado al Presidente los nombres
ti sunt. elegidos, y que se hubieren informado sobre los
que de otro recibió el Presidente. Y opino, que en
uno y otro caso se obligan de este modo, cual si
hubieran procedido con dolo ó con culpa mm.
§ 4.—Non tantum pupilli, sed etiarn successores § 4.—o solamente los pupilos, sino también sus
eorum subsidiaria agere possunt. sucesores pueden ejercitar la acción subsidiaria.
§ 5.—Si curatores fuerunt minus idonei dati, di- 5.—Si se dieron curadores que no eran abona-
eendunl est, teieri magistratus oportere, si ex dos, se ha de decir, que deben estar obligados lo
suggestu eorum, vel nominibus ab lis aceeptis magistrados, si el Presidente los hubiere nombra-
Praeses dederit. Sed et si ad eos remiserit, ut ipsi do por sugestión de los mismos, ó de nombres
dareni (2), vel post dationem, ut exigerent satisda- aceptados por ellos. Pero también si les hubiere en-
tionem, periculum ad eos pertinebit. comendado que ellos mismos los nombrasen, ó, des-
pués del nombramiento, que ellos exigiesen la fian-
za, les corresponderá fi ellos la responsabilidad.
§ fi.—Magistratibus iinputatnr, etiamsi omnino § 6.—Se inculpa filos magistrados, también si ab-
tutor vel curator datus non siL, sed ita demum te- solutamente no se haya nombrado tutor ó curador;
nentur, si moniti non dederint. Ideo damnum, pero se obligan de este modo solamente, si habien-
quod impuberes ve¡ adolescentes medio tempore do sido advertidos no los hubieren nombrado. Y
pass¡ sant, ad eos magistratus pertinere non am- por esto no se duda que el perjuicio, que los impú-
bigitur, qui munere (3) mandato non parueruiit. beros 6 los adolescentes sufrieron en el tiempo in-
termedio, corresponde á. estos magistrados, que no
cumplieron con el cargo que les estaba enco-
mendado.
§ 7. - Sciendum auteni est, si in agistratus muni- § 'L—Pero se ha de saber, que si los magistra-
cipales data opera tutelam distulerint in sueceeso- dos municipales hubieren diferido de intento la tu-
res snos, vel si satiedationem data opera traxerini, tela para sus sucesores, ó si deliberadamente hubie-
quoad successores accipiant, nihil jis prodesse. ren aplazado el afianzamiento hasta que ellos reci-
ban sucesores, esto de nada les aprovecha.
§ 8.—Divus lladrianus rescripsit, etiam ja euro, § 8.—Respoudió por rescripto el Divino Adriano,
qui electus est ad nestimandas tutorum satisdatio- que se ha de dar la acción también contra el que
nes, actionem dandam. fué elegido para estimar las fianzas de los tutores.
§ 9,—Si ínter magistratus hoc convenerit, nt al- § 9.—Pero si entre los magistrados se hubiere
terius tantum periculo tutores darentur, conven- convenido esto, que se nombrasen los tutores A
tiones pupilo non praeiudicare, Divus Hadrianus riesgo solamente de uno de ellos, respondió por
rescripsit; conventione enim Duümvirorum ius pu- rescripto el Divino Adriano, que estas convencio-
blicum mutari non potest; pnius tamen arbitror nes no le perjuiican al pupilo; porque no se pue-
conveniendum eum, qui hoc suscepit, deinde ex- de cambiar el derecho público por convención de
cussis facultatibus cius, tizne veniendum ad colle- los Duunviros; pero creo que primeramente ha de
gam, quemadmodum si solus dedisset, dkerem-as ser demandado el que se encargó de esto, y que
pnius eum, delude collegam aggrediendum. después de hecha excusión de sus bienes se ha de
recurrir contra su colega, na! como, Si uno solo los
hubiese nombrado, dinamos que primeramente Be
habla de ir contra él, y después contra su colega.
§ 10.—Si quando 'lesint in civitate, ex qua pu- § 10.—Si alguna vez no hubiera en la ciudad, de
pilli oriuudi sunt, qui idonci videantur, officium que son oriundos los pupilos, quienes sean consi-
est magistratunm exquirere ex vicinis civitatihus derados abonados, corresponde al cargo de los ma
honestissimum queroque, et nomina Praesidibus gistrados buscar por las ciudades vecinas alguna
provinciae mittere., non ipsos arbitrium dandi sibi persona muy honrada, y enviar sus nombres fi los
vindicare. Presidentes de la provincia, sin reivindicar ellos
para si la facultad de nombrarlos.
§ 11.—Si magistratus ab initio tutorem idoneum § 11.—Si el magistrado nombré desde un princi-
dedit, et satis non exegit, non sufficit; quodsi satis pio tutor abonado, y no exigió fianza, no le basta;
exegit, et idoneum cxeg-it (4), quanlvis postea fa- pero si exigió fianza, y se la exigió al idóneo, aun-
cultatibus lapsi sint tutores vel fideiussores, nihil que después hayan perdido sus bienes los tutores
est, quod ei, qui dedit, imputetur; non enim de- 6 los fiadores, nada hay que le sea imputable al
bent magistratus futuros casus et fortunam pupil- que los nombré; porque los magistrados no deben
lo praestarc. responderle al pupilo de los accidentes futuros y
de la fortuna.
§ 1.—Sed et si satis non exegit, idoneus tamen § 12.—Pero también es bastante, si no exigió
tutor eo tempore fult, quo tutelae agi potest, fianza, pero el tutor fué solvente al tiempo en que
sufficit. puede ejercitarse la acción de tutela.
§ 13.—Probatio autem non pupillo ineumbit, ut § 13.—Mas no incumbe al pupilo la prueba para
doceat, fidejuseores sol-vendo non fuisse, quum demostrar que los fiadores no fueron solventes

(I tener¡, quateous (o,ntien4o sic), llal. (5) munerl, otros en Go4fr.


(5) Val.; deni, el cód4ce Fi. (4) eleglt, log cód. eUwZos porB-.

324 DIGESTO.—LIBRO XXVII: TITULO VIII

accipereutur, sed magistratibus, ut doceaut, eos cuando fueron aceptados, sino 4 los magistrados,
solvendo fuisse. para demostrar que aquellos fueron solventes.
14.---Privilegium lii bonis maistratus puplilus § 14—El pupilo no tiene privilegio en los bienes
non habet, sed eum ceteris creditoribu.s partem del magistrado, sino que ha de tener parte con los
habiturus est. demás acreedores.
§ 15.—Exigere autem cautionern magistratus sic § 15.—Pero el magistrado debe exigir la cau-
oportet, ut pupilli servus, ant ipse pupilas, si fari ción de modo que el esclavo del pupilo, ó el mismo
potest, et in praesentiarum (1) est, stipuletur a tu- pupilo, si puede hablar, y está presente, estipule
toribus, item fldeiussoiibus eorurn, rem salVam de los tutores, y también de sus fiadores, que que-
fore (e). ant si nemo est, qui stipuletur, servus darán fi salvo los bienes; ó si no hay nadie que es-
publicas (3) stipulari debet, ii-em saivam fore pupi- tipule, debe estipular el esclavo público, que le
Ib, aut certe ipse magistratus. quedarán fi salvo al pupilo los bienes, ó ciertamen-
te el mismo magistrado.
§ 16.—Planc ubi servus publicas ve] ipse magi- § 16. —Pero cuando estipula el esclavo público ó
stratus stipulatur, diccndum est, utilcm actioriem el mismo magistrado, se ha de decir, que se le ha
pupilo dandam. de dar al pupilo la acción útil.
§ 17.—Si filiusfamilias fult (4) magistratus, et § 17.—Si el magistrado fué hijo de familia, y no
caveri pupillo non curaverit, ant non idonee can- hubiere cuidado de que se le diera caución al pu-
tum sit culpa cius, an et quatenus lu patrem eius pilo, 5 por su culpa no se le diócaución convenien-
actio danda sit, quaenitur; et ait Inlianus, in pa- teniente, se pregunta si se ha de dar acción contra
trem de peculio dandam, sive voluiitate eius fihius su padre, y por cuánto; y dice Juliano, que se ha
Decurio factus sit, sive non nam et si voluntate de dar contra el padre Ja de peculio, ya si con su
patris magistratura adrninistravit, attarnen non voluntad, 5 sin ella, fué hecho Decurión su hijo;
oportere patrem ultra, quam de peculio conveniri, porque aún si con la voluntad de su padre desem-
quasi Rempublicani 8alvam sotani (5) fore prouiit- pefló la magistratura, no es conveniente, sin em-
tat, qui dat voluutatern, ut fihius Decurio creetur. bargo, que el padre sea demandado por más que
por el peculio, como si solamente prometiera que
quedarán fi salvo los intereses públicos, el que
dá su consentimiento para que su hijo sea nom-
brado Decurión.
2. IDEM Libro III, DispuaLioiu?n. Propone- 2. EL mismo; Disputas, libro III.—Proponiase
batur, duos tutores a magistratibus municipalibus el caso de dos tutores, nombrados por los magistra-
datos cautione non exacta, quorum (6) altenum dos municipales sin habérseles exigido caución, uno
inopem decessisse, alterum in solidum eonventum de los que murió sin bienes, y el otro, demandado
satis pupillo fecisse; et quaerebatur, an tutor iste por la totalidad, le satisfizo al pupilo; y se pregun-
adversus magistratum municipalern habere possit taba, si este tutor podt-ia tener alguna acción con-
aliquam actioneni, quum sciret, a eontutore suo tra el magistrado municipal, sabiendo que no se le
Satis non esae exactum. Diccbam, quurn a tutore exigió fianza fi su contutor. Yo decía, que habién-
satis pupillo factum sit, neque pupilluni ad magi- dosele satisfecho por el tutor al pupilo, ni el pupi-
stratus redire posso, neque tutorem, quunt aun- lo podía dirigirse contra los magistrados, ni tam-
quam tutor adversus magistratus habeat actio- poco el tutor, porque el tutor no tiene nunca ac-
liem; Senatus enim consulturn pupillo subvenit, ción contra los magistrados; porque el Senadocon-
praesertim quurn sil, quod tutor¡ imputetur, quod sulto vino en auxilio del pupilo, especialmente
satis a coiitutore non exegit, vel suspectum non cuando hay algo que se le impute al tutor, porque
fecit, si scit (7), ul proponitur, magistratibus eum no exigió fianza al contutor, ó no lo acusó de sos-
non cavisse. pechoso, si sabe, como se expone, que él no les dió
caución 4 los magistrados.
3. IULIANUS libro XXI. Digestorum. - Quodsi 3. JULIANO; Digesto, Libro XXL—Mas si el tu-
tutor ab hac parte culpa vaeet, non (8) erit ini- tor estuviese exento de culpa por esta parte, no
quani, adversas magistratus actionem ci dan. será injusto que se le dé acción contra los magis-
trados.
4. ULPIANIJS (9) libro III. DisputaLionunz.— 4. ULPIANO; Di.putas, libro 111.—Los herede-
Noii simuliter lenentur heredes magistratuum, UI ros de los magistrados no se obligan de la misma
ipsi tenentur, ilani nec benes tiitoris negligeuline manera que estos, porque ni aún el heredero se
nomine tenetur; nam illagistratus quidom in onine obliga por razón de la negligencia del tutor; pues
periculum succedit, heres ipsius dolo proximae el magistrado se subroga ciertamente en toda la
culpae succedaneus est. responsabilidad, y su heredero se subroga en la
culpa próxima al dolo.
5. Iuriaxus Libro XXI. Digestorum.-.--- Duo tu- 5. JULIANO; Digesto, Libro XXI. —Dos tutores
tores partiti suut biten se administrationem tute- dividieron entre si la administración de la tutela, y
lae, alter sine herede decessit; quaesitum est, in uno falleció sin heredero; se preguntó, ¿se le debe-
magistratum, qui 11011 caramel, ut caveretur, an rla dar acción al pupilo contra el magistrado, que

(1) ¡u praeseutia eorum, La Vdg.


(2) pupilo, adiciona HaL. (6 eorumQue, SIaL.
(7) SCIVIt, HaZ.
(3) tO.loUX.ípt0, las BUS.
(8) tamen (en lugar de non), Ha¿.
4) fnerit, Ha!.
(3) solam, omitenla Ha!. Vutg. IoúXbuvoh, 1a8 Ba&

DIGESTO.—LIBRO XXVII: TITULO lx 325
in alterum tutorem actio pupillo dan debeiet? Re- no hubiese cuidado de que se diese caución, ó con-
spondi, aequius eme in alterum tutorem dan, quam tra el otro tutor? Respondi, que es más justo que
ja rnagistratum; debuisse enim eum, quum sciret, se le dé contra el otro tutor, que contra el magis-
pupillo cauturn non esse, universa negotia curare, trado; porque él debió, al saber que no se le habla
et in ea parte, quarn alter¡ tutor¡ commisisset, si- dado caución nI pupilo, cuidar de todos los nego-
milem esse el, qui ad administratíouem quorundam cios, y porque respecto é aquella parte, que hu-
negotiorum pupilli non aceessisset nam etsi ah- biese encomendado al otro tutor, es semejante al
quam partem negotiorum pupifli administraverit, que no se hubiese dedicado á la administración de
tenetur etiani ob rem, quam non gessit, quum ge- algunos negocios del pupilo; porque aunque hubie-
iere deberet. re administrado alguna parte de los negocios del
pupilo, está obligado también por causa (le la co-
sa, que no administró, debiendo administrarla.
O. ULPIANiJS Libro L ad Edictum.— Quod ad 6. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro 1.—
heredem magistratus pertinet, extat Divi Fil Re- Por lo que respecta al heredero del magistrado, hay
seriptum, causa cognita debere darí actioneni; un Rescripto del Divino Pb, según el que debe
nam magistratus si tanta fuit neghigentia, ut darse la acción con conocimiento de causa; porque
omnem cautionem oniitteret, aequum est, haber¡ si tanta fué la negligencia del magistrado, que omi-
eum loco fideiussoris, nt et heres chis teneatur; si tiese toda caución, es justo que se le considere en
vero cavit, et tune ¡done¡ fuerunt, et postea deie- lugar de fiador, de modo que también se obligue su
iunt, sicut et ipse magistratus probe recnsaret heredero; poro si dió caución, y entonces fueron
hane actionem, ita et heres multo iustius. Novissi- abonados, y luego dejaron de serlo, as! como aún
inc non alias ait la heredeni actionem dandam, el mismo magistrado rechazará justamente esta
quam si evidenter magistratus eum minus ¡donéis acción, as¡ también con mucha más justicia su he
fideiusonibus contrahnnt. redero. Por nUthno, dice que no de otra suerte se
ha de dar la acción contra el heredero, sino si evi-
dentemente contratan los magistrados coh fiado-
res que no son abonados.
7. Cnrsus libro XI. Digestorum.—In magistra- 7. CELSO; Digesto, libro XI.—.-Te ruego me es-
tus, qui tutorem dederunt, rogo rescribas, utrum cribas, si contra los magistrados, que nombraron
pro viril portione actio danda sit, an optio sit oms, el tutor, se haya de dar la acción por porción viril,
qui pupillus fuit, eum quo potissimum agat. Re- 6 si el que fué pupilo tenga opción para ejerci-
spondit: si dolo fecerunt inagistratus, ut minus pu- tar la acción contra el que preferentemente quie-
pillo caveretur, iii quem vult, actio ej danda in ra. Respondió: silos magistrados hicieron con dolo
solidum est; sin (1) culpa duntaxat eoruin, neque que no se le diese caución al pupilo, se le ha de dar
dolo malo id factum est, aeqnins cese existimo, la acción por la totalidad contra ci que di quiera;
pro portione in quemque eorum actionem dan, pero si esto se hizo solamente por culpa de ellos,
dum pupillo salva res sit. y no con dolo malo, opino que es más justo, que
contra cada uno de ellos se dé la acción por su par-
te, con tal que queden á salvo los bienes del pupilo.
S. M0DESTINUS libro Vi. Responsorum.— Ma- 8. MonusTiNo; Respuestas, libro VI.—A los cu-
gisti-atus a curatoribus adulti cautioncm exege- radores de un adulto les exigieron los magistrados
runt i-em saivam fore, ex his alter sine herede de- la caución de que quedarían á salvo los bienes, y
cessit; quaero, an indeinnitatem in solidum collega uno de ellos falleció sin heredero; pregunto, si de-
elus praestare debeat; Modestinus respondit, nihil berá responder su colega de la indemnidad por el
propon¡, cur non debeat. todo; y Modestino respondió, que nada se exponi;
para que no deba.
9. IDEM libro IV. Pandectarum.—An in magi- 8. EL MISMO; Pandectas, libro IV.—Se pregun-
stratus actione data cum usuris sors exigi debeat, tó, si con la acción dada contra los magistrados de-
an vero nsurae peti non possint, quoniam coiisti- berá exigirse el capital con los intereses, 6 si no se
tutum est, poonarum usuras peti non poase, ql2ae- podrán pedir los intereses, porque se determiné
situm est; et rescniptum est a Divis (2) Severo et que no se pueden pedir intereses de las pellas; y
Antonino, et usuras peti pomo, quoniam eadem in se respondió por rescripto por los Divinos Severo
magistratibus (3) actio datur, quae competit in y Antonino, que se pueden pedir también los inte-
tutores. reses, porque se dá contra los magistrados la mis-
ma acción, que compete contra los tutores.
TIT. IX TITULO IX
DE REBUS EORUM, QUI SUB TUTELA DE LOS BIENES, DE LOS QUE ESTJ.N BAJO TUTELA
VEL CURA SUNT, SINE Ó CURATELA, QUE NO
DECRETO NON ALIENANDIS VEL SUPPONENDIS (4) SE DEBEN ENAJENAR Ú OBLIGAR SIN DECRETO
(Cj. Vo. y. U-74.J [Véase Cód. V. 71-74.1
1. ULPIANuS libro XXXV. ad Edictunr.—Impe- 1. ULPIANo; Camentarios al Edicto, libro XXX Y.

(1) 8i nec (omitiendo duitaxat), Haz.


(2) DIvo, Ha. (4) VEL ?FGNORI OBLIGANDIS (en 'ugar de VSL SUSPONEN-
(3) magitratus, &eple, H. de Porto. Dm5), Rol.

36 DIGESTO.—LIBRO xlvii: TITULO IX

ratoris Severi Oratione prohibiti suiit tutores et cu —Por una Oración del Emperador Severo se les
ratores praedia rustica vol suburbana distrahere. prohibió fi los tutores y 4 los curadores enajenar
los predios rústicos ú suburbanos.
§ 1.—Qune Oratio in Senatu recitata est Tertyl- § 1.—Cuya Oración fue recitada en el Senado,
lo (1) et Clemente consulibus, idibus Iuniis. los Idus de Junio, siendo cónsules Tertilo y Cle-
mente.
§ 2.—Et sunt verba eius huiusmodi: (Practorea, § 2.—Y estas son sus palabras: «Además de esto,
patres conseripti, interdieam tutoribus et curato- Padres conscriptos, prohibiré fi los tutores y fi los
TibUs, no praedia rustica vol suburbana distrahant, curadores, que enajenen predios rústicos 6 subur-
nisi uL id fieret, parentes testamento vol codicillis banos, 4 no ser que los ascendientes hubieren dis-
eaverint. Quodsi forte aes alienum tantum erit, ut puesto cii testamento ó en codicilos, que se haga
ex rebus ceteris non possit exsolvi, tune Praetor esto. Mas si acaso fueren tantas las deudas, que no
urbanus vir clarissiunus adeatur, qui pro sua reli- se puedan pagar con los demás bienes, recúrrase
gione aestimet (2), quae possunt (3) alienan, obli- entonces al muy esclarecido Pretor urbano, el cual
garive debeant, manente pupillo actione, 81 postea estimará según su conciencia, cuáles pueden oua-
potuerit probari, obreptum case Praetori. Si eorn- jenarse, 6 deban obligarse, quedándole acción al
munis res erit, et socius ad divisionem provocet, pupilo, si después se hubiere podido probar que se
ant sí (4) creditor, qui pignoni agrum a parento engañó al Pretor. Si Ja cosa fuero común, y el con-
pupUli acceperit (5), ius exsequetur (6), nihil no- dueño provocara la división, ó si un acreedor, que
vandum censeo. del ascendiente del pupilo hubiere recibido en pren-
da un campo, ejercitare su derecho, no juzgo que
se haya do hacer innovación alguna».
§ 3.—Si defunetus, dum viveret, les venales ha- § 3.—Si el difunto, mientras vivía, hubiere te-
buerit, testamento tamen non eaverit, uti (7) dis- nido cosas en venta, pero no hubiere dispuesto en
traherentur, abstinendum erit venditione (8), non su testamento que se vendiesen, habrá que abste-
eniim utique, qui ipse voluerit vondere, ídem etiam nerse de la venta, porque ciertamente, el que hu-
postes distrahenda putavit. biere querido venderlas por si mismo, no juzgó
que fuese igual que también después se hayan de
vender.
§ 4.—Si minor vigintiquinque anuis cmli prae- § 4-.-Si el menor de veinticinco años compró
din, ut, quoad pretium solveret, essent pignori unos predios con la condición de que hasta que pa-
obligata veuditori, non puto, pignus valore; nam gase el precio estuviesen obligados en prenda al
ubi domiuium quaesitum est minori, coepit non vendedor, no juzgo que sea válida la prenda; por-
poses obligan; que luego que el dominio se adquirió para el me-
nor, comenzó fi no poder ser obligado;
2. PAULUS libro $ingulari ad Orationem Divi 2. PAULO; Comentarios d La Oración del Divi-
Severi.—sed hie videtur ilIud movere, quod cum no Severo, libro único.—pero aquí parece que le
dominio pignus quaesiturn est, et ab initio obliga- mueve esto, que el derecho de prenda se adquirió
tío inhaestt. Quodsi a fisco emerit, ncc dubitatio juntamente con el dominio, y la obligación fué in-
est, quin ms pignoris saivum sit. Si igitur talis herente desde el principio. Pero si hubiere com-
speeies in privato veuditore inciderit, imperiali prado del fisco, no hay duda de que queda á salvo
beneficio opus est, ut ex (9) rescripto pignus con- el derecho de prenda. Asi, pues, si este caso le hu-
firmetur. biere ocurrido fi un vendedor privado, hay necesi-
dad del beneficio imperial, para que por rescripto
sea confirmada la prenda.
3. ULPIANUS Libro XXXV. ad Edictum.— Sed 3. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro XXXV.
si pecunia altenius pupilhi alteri pupillo fundus sit —Pero si con el dinero de un pupilo se hubiera
comparatus, ¡sque pupillo vel minori traditus, an comprado un fundo para otro pupilo, y aquel hu-
pignoris obligationem possit habere is, cuino pecu- biera sido entregado al pupilo ó al menor, ¿podría
ula fundus sit emtus? Et magis est, ut sa[vum sit tener la obligación de prenda aquel con cuyo di-
ius piguonis secundum Constitut lonem Imperatonis nero se compró el fundo? Y es más cierto, que se
nostni et Divi patnis eius e! pupilo, cuius pecunia gun la Constitución de nuestro Emperador y de su
comparatus cst fundus. Divino padre le queda fi salvo el derecho de pren-
da al pupilo, con cuyo dinero se compró el fundo.
§ 1.—Pignori tarnen capí iussu magistratus vol § 1.—Pero por mandato del magistrado ó del
Praesidis, vel altenius potestatis, et distrahi fun- Presidente, 6 de otra potestad, se puede tomar en
dus pupillaris potest. Sed et in possessionem mitti prenda y enajenar el fundo de un pupilo. Pero tam-
rerum pupillarium a Praetore quis potest, et ius bién cualquiera puede ser puesto por el Pretor en
pignonis contrahitur, sive legatorum servandorum posesión de los bienes del pupilo, y se adquiere el
causa, sive damni infecti; ut proeedat, iuberi derecho de prenda, ya por causa de conservar los
etiam possideni poterit; hae enim obligationes sive legados, ya por daño que amenaza; para que pro-
alienationes loeum habent, quia (10) non ex tutoris ceda, se podrá mandan también que se posea; por-

(1) Tbeophllo, la Vulg. 6) exuequatur, Hal.; ezaequltur, La Vt4g.


2) ex.letlmet, Ha?. un, HaZ.yugo.
(3 po!1nt, Has. w HaZ. Vuig.; vendltioni, segün costu u&br
(9) ex, ornada ¡tal..
el códice Fi.
onntd.a Ha].
() sceeplt, ifai. (10) quando (en Lugar de quia), HaZ.

DXGESTO.—LIBItO XXVJS TÍTULO JX 37

vel curatoris voluntate id fit, sed ex magistratunm que estas obligaciones ó enajenaciones tienen lu-
auctoritate. gar, porque esto se hace no por 'voluntad del tutor
ó del curador, sino por la autoridad de los magis-
trados.
§ 2.—Item quaeri potest, si fundus a tutore po- § 2.—También se puede preguntar, si, en el caso
titus sit pupillaris, nec restituatur, an litis aesti- de que por el tutor hubiera sido pedido un fundo
matio oblata alienationem parint; et magis est, del pupilo, y no fuera restituido, la estimación del
ut pariat, hnec enim alienatio non sponte tutorum litigio ofrecida producirá la enajenación; y es más
flt(1). cierto que In produzca, porque esta enajenación no
se hace por espontaneidad de los tutores.
§ 3.—Idemque erit dicenduin et si fundus peti- § 3.—Y lo mismo se habrá de decir también si
tus sit, qui pupilli fait, et contra pupillum pronun- se hubiera pedido un fundo, que fmi del pupilo, y
tiatiim, tutoresque restitucrunt; nam et bie vale- se fallé contra el pupilo, y los tutores lo restituye-
bit alienatio propter rei iudicatae auctoritatem. ron; porque también en este caso será válida la
enajenación por virtud de la autoridad de la cosa
juzgada.
§ 4.—Si ius euuáv [impantandi], ve! 4tu- § 4.—Si el pupilo tuviera el derecho de hacer
suux6v íingrediendiJ (2) habeat pupillus, videa- plantaciones, ó de entrar, veamos si este puede
mus, au distrahi hoc a tutoribus possit; et magis ser enajenado por los tutores; y es más cierto.que
est, non poBse, quamvis bis praedil potius sit. no puede, aunque más bien sea un derecho del
predio.
§ .—Nec ususfruetus alienan potest, elsi solus § 5.—Tampoco puede ser enajenado el usufru-
fuit ususfructus pupilli. An ergo hic nec ( 3 ) non to, aunque solo el usufruto fué del pupilo. ¿Lüego
utendo amittatur, si tutor causam praebuerit huius tampoco en este caso se perderá por el no uso, si
re¡? Et manifcstum est, restaurar! debere. Sed si el tutor hubiere dado causa para ello? Y es eviden-
proprietatem habeat pupi!lus, non potest usnmfru- te, que debe ser reintegrado. Pero si el pupilo tu-
ctum vel nsum alienare, quamvis Oratio nihil de viera la propiedad, no puede enajenar el usufruto
usufructu loquatur. Simili modo dio! potest, ncc ó el uso, aunque la Oración no habla nada del usu.
servitutem impon! posse fundo pnpiili ve] adole- fruto. Del mismo modo puede decirse, que no pue-
seentis, ncc servitutem remitti; quod et in fundo de imponerse servidumbre al fundo del pupilo 6
dotali p!acuit. del' adolescente, ni remitirsele una servidumbre;
lo que también se determiné en cuanto al fundo
dotal.
§ 6.—Si lapidicinas vel quae aun metalla pupil- § 6.—Si el pupilo tuvo canteras ó algunas otras
lus hahuit stypteriae (4), ve¡ cuJus alterius mate- minas de alumbre, ó de otra cualquiera materia,
rae, ve¡ si eretifodinas, argentifodinas, vel quid ó gredales, ó minas de plata, 6 algo á esto seme-
aliud huic simile, jante,
4. PAuius Libro singular¡ ad Orationern Divi 4. PAULO; Comentarios ella Oración del Divi-
Severi.—quod Lamen privatis hect possidere, no Severo, libro único.—pero que á los particulares
les es licito poseer,

5. ULPIANUS Libro XXXV. ad Edictuni.— ma- 5. U LP lA NO; Comentarios al Edicto, libro


gis puto ex sententia Orationis impediri aliena- XXX V.—creo más bien que se impide su enajena-
tionem. ción por disposición de la Oración.
§ 1.—Sed et si salinas habeat pupillus, idem cnt § 1.—Pero también si el pupilo tuviera salinas
dieendum. se habrá de decir lo mismo.
§ 2.—Si pupillus alienum fundum bona fide eni- § 2. -Si el pupilo poseyera un fundo ajeno com-
tum possideat, dicendum puto, nc huno alienare prado de buena fil, opino que se ha de decir, que
tutores posse; ea eniw, qua (5) quasi pupillaris no pueden enajenarlo los tutores; porque es váli-
'vero distractus est, veiiditio valet. (6) da la venta en que fail enajenado como siendo ver-
daderamente del pupilo.
§ 3.—Sí fundus pupilo pignoratus su, an ven- § 3.—Si al pupilo se le hubiera dado en prenda
dore tutores possunt (7), bunc enim quasi debito- un fundo, pueden venderlo los tutores, porque lo
ns, hoe est alienum, vendunt? Si tamen inipetra- venden como siendo del deudor, esto ea, como aje-
yeraL pupillus vel pater eins, nÍ iure dominil pos- no? No obstante, si el pupilo ó su padre habla ob-
sideant (8), cousequens erit dicere, non posse tenido que lo poseyeran con derecho de dominio,
distrahi, quasi praedium pupillare. Idenique, et si será consiguiente decir, que no puede ser enajena-
fueniL ex causa damni infecti iussns poasidere. do, por ser como predio del pupilo. Y lo mismo.
también si por causa de daño inminente se le hu-
biere mandado poseer.
§ 4.—Si fundus legatus, ve¡ per fideieommissum § 4—Si á Seyo se le hubiere legado un fundo, 6
fuerit rdlietus Ssio a pupillo herede instituto, an se le hubiere dejado por fideicomiso á cargo de un
(1) Según reciente corrección del códice El., Br.; fult, Tawr.
SC9n la escrituro. o.rigino.l.
(2) val )VX 6v, ornitenlas otros en Sial., (véasela tra - (6) Otros lien, según observa Pothier, non valet, (no es va-
ducción de las palabras griegas al taIta, en el Apéndice del lida), cuya corrección seria necesaria, 5 menos que el sentido
mismo); LceX6V, Zas Bao, del lento sea, que ¿a venta no es vdlida sino cuando el fundo
(8) nec, oraitela la Fulg. hubiere sido vendido como siendo de pupilo, esto es, en virtud
4) Esto es, aluminio. de decreto.—N. del Tr.
(5) Taur.; quse, el códice El., Taur. en la nota; etenim, (7) Begln enmienda nuestra; posswit, omítela el códice FI.;
(en lugar de ea enim) sirinasi upil1ari d1stractu est, ven- posslnt, Sial.
ditio non valet, ifni. Vulg. (8) poesfdesit, ¡Sal.

328 DIGESTO.—LIBRO xxvit: TÍTULO IX

tutores restituere huno fundum possint sine aucto- pupilo instituido heredero, ¿podrán restituir los tu-
ritate Practoris? Et putem, si quidem real suam tores este fundo sin la autoridad de! Pretor? Y yo
legavit, cessare Orationern; sin vero de re pupilli, opinaría, que si verdaderamente legó una cosa su-
dicendum erit, locum esse Orationi, neo inconsulto ya, deja de tener lugar la Oración; pero que si de
Praetore posse alienan (1). los bienes del pupilo, se habrá de decir, que tiene
lugar la Oración, y que no puede ser enajenada
sin conocimiento del Pretor.
§ 5.—Si pupUlua stipulanti spoponderit, un aol- § 5.—Si el pupilo hubiere prometido al estipu-
vere possit sine Praetoris auctonitate? Et magis lante, ¿podrá pagar sin la autoridad del Pretor? Y
est, nc possit, alioquin inventa cnt alienandi ratio. es más ciento que no puede, pues de otra suerte
se habría encontrado una razón para enajenar.
§ 6.—Sed si pater stipuianti fuudnm spoponde- § 6.— Pero si el padre hubiere prometido un fun-
nt, sueccssenitque pupillus in stipuatum, foitius do al estipulante, y ci pupilo hubiere sucedido en
dicetur, sine Praetonis auctonitate posse eum red lo estipulado, con más razón se dirá, que puede en-
dere. Ideinque, et si jure hereditario alii successe- tregarlo sin la autoridad del Pretor. Y lo mismo,
nt, qui era! obligatus. también si par derecho de herencia hubiere suce-
dido fi otro, que estaba obligado.
§ 7.—Eadem ratione, et si pareus funduin ven- § 7.—Por la misma razón, también si el fundo lo
didit, vel quis alius, cui pupillus successenit, po- vendió el ascendiente, ti otro cualquiera, fi quien el
test die¡, pupillum cetera venditiollis inconsulto pupilo hubiere sucedido, se puede decir, que el pu-
Praetore posse (2) perficere. pilo puede cumplir lo demás de la venta sin cono-
cimiento del Pretor.
§ 8.—Funduni autem legatum repudiare pupil- § 8.—Mas el pupilo no puede rechazar sin la au-
lus sine Praetoris auctoritate non potest; cese enim toridad del Pretor el fundo que se le legó; porque
et hanc alienationeni, quam res si! pupilli, nema nadie duda que también esta es una enajenación,
dubitat. como quiera que la cosa sea del pupilo.
§ 9.—Non passini tutoribus sub obtentu acris § 9.—No se les debió permitir fi cada paso fi los
alieni permit.ti debait venditio, namque non eme tutores la venta so pretexto de deudas, porque no
viam jis distraetionis tribatatu; et ideo Praetori se les concedió manera para la enajenación; y por
arbitninni huis re¡ senatus dedit, cuias officio in esto el Senado dejó esta cosa al arbitrio del Pretor,
primis hoc convenit excutere, an aliunde possit pe- por cuyo ministerio conviene que ante todo se exa-
cunia ad extenuandum aes alienum expedini. Quae mine, si de otro modo se pueda hallar dinero para
rere ergo debet, an pecuniam papillas habeat ve¡ extinguir las deudas. Debe, pues, investigar, si el
lii numerato, vel in nominibus, quae conveniri pupilo tiene dinero ó en metálico, ó en créditos,
posean!, vel in fruetibus conditis, vel ctiam in re- que pueden ser exigidos, ó en frutos sazonados, ó
dituum epe atque obventionum (3). 11cm requirat, también con la esperanza de rentas y de obvencio-
num aliae res sint praeter praedia, quae distrahi ties. Asimismo investigará, si además de los pre-
posein!, ex quarum (4) pretio aeri alieno satisfleri dios haya otros bienes, que puedan enajenarse, y
possit. Si igitur deprehenderi!, non posee aliunde con cuyo precio puedan satisfacerse las deudas. Si
exsolvi, quani ex praediorum distractione, tunc pues hallare que no se pueden pagar de otra ma-
permittet distrahi, si modo urgeat crcditof, ant nera, sino con la venta de los predios, permitirá
usurarum modus parendum aeri (5) alieno sundeat. entonces que se enajenen, si apremiara el acree-
dor, ó la cuantía de los intereses aconsejara que se
extinguiese la deuda.
§ 10.—Idem (6) Praetor aestimare debebit, utrum § 10.—El mismo Pretor deberá apreciar, si ha de
vendere potius, an obligare permittat, neo non permitir vender más bien que obligar, y también
ilud vigilanter observare, nc plus accipiatur sub observar cuidadosamente, que no se reciba con obli-
obligatione praedioruin foenoris, quam quod opus gaeión de los predios mayor cantidad prestada de
sit ad solvcudum aes alienum, ant (7) distrahen- la que sea necesaria para pagar las deudas, 6 no
clum arbitrabitur, nc propter modicum aes alie- determinará que se venda, fi fin de que por razón de
num magna possessio distrahatur; sed si sit aun una pequeña deuda no se enajene una grande po-
possessio minor vel minus utilior pupillo, magis sesión; pero si el pupilo tuviera otra posesión me-
eani iubere distrahi, quani inaiorem e! utiliorem. non ó menos útil, deberá mandar que se enajene
más bien esta que no otra mayor y más util.
§ 11.—Inprimis igitur, quoties desideratur ab § 11.—Así, pues, en primer lugar, cuando se so-
co, ut remittat distrahi, requirere debet eum, qui lícita de él, que permita que se venda, debe buscar
se instruat de fortunis pupilli, neo nimium tutori- persona que se informe de la fortuna del pupilo, y
bus vel caratonibus eredere, qui nonnunquam lu- no dar demasiado crédito á los tutores ó fi los cu-
en sui gratia aseeverare Praetori salen!, necesse radores, quienes fi veces por causa de propia lucro
esse distrahi possessiones, vel obligan. Requirat suelen asegurarle al Pretor, que es necesario que
ergo neeessanios pupilil, vel panentes, ve.l libertos se enajenen, ó que se obliguen, las posesiones. Re-
aliquos fideles, ve! quem alium, qui notitiam re- quiera, pues, fi los parientes del pupilo, ó fi los as-
runi pupillarium habet; aut si nemo inveniatui-, cendientes, ó fi algunos libertos fieles, 6 fi otro
aut suspecti siut, qui inveiiiuntur, iubene debet cualquiera, que tenga noticia de los bienes del pu-
ecli rationes, itemque synopsin (8) bononum pupil- pilo; y si no se encontrase ninguno, ó fueran sos-
larium advocatuinque pupillo dare, qui instruere pechosos los que se encuentran, debe mandar que

(1) Hal.; alienare. el códice FI. (5) erendum acre, ¡Ial.


(2) Taur. según el Códíce FI.; peaetoresse, Br. (8) Itcm, Hal.
(5) Tuzr. según el códice Fi.; obvciiditiouum, el mismo en (7) Si, insertan HaL Vuig.
U sola. 8) itcmqne (si opus 8(t) pupillariiim bonorum ftdvocatum,
(4) Vt4g.; quorum, el códice Fi. dare ¡Ial.; item qui 06VC4 sit, otros en el I,no.

DIGESTO.—LIBRO XXVII: TITULO TI 329

possit Praetoris religionem, an assentire venclitio- se presenten las cuentas, y asimismo el inventario
ni ve] obligationi debeat. de los bienes del pupilo, y darle al pupilo un aho-
gado que pueda informar la conciencia del Pretor
sobre si deberá asentir á la venta ó á la obligación.
§ 1.-11lud quaeri potest, si Praetor aditus § 12.—Se puede preguntar esto, si, bebiéndose
iniserit, distrahi possessionern provineialem, en va- recurrido al Pretor hubiere permitido que se ena-
leal, quod fecit; el putem valere, si modo tutela jene una posesión situada en una provincia, será
Romae ageatur, et hi tutores eam qiioque admi- válido lo que hizo; y yo oinar1a que es válido, si
nistrationern subierant, la tutela se administraba en Roma, y estos tutores
llevaban también esta administración.
§ 13.—Nc lamen titulo tenus tutores acre alieno § i3.—Mas para que los tutores no abusen, ha-
alegato pecunia abutantur, quam mutuam acce- hiendo alegado solo el titulo de una deuda, del di-
perunt, oportebit Praetorem curare, ut pecunia nero que recibieron en mútuo, convendrá que el
accepta creditoribus solvatur, et de hoc decernere, Pretor cuide de que con el dinero recibido se pa-
dareque viatorem, qui ci ienuntiet, peduniam gue á los acreedores, y que sobre esto decrete y
istam ad hoc conversain, propter quod desiderata nombre un comisionado, que le informe de que es-
est alienatio vel obligatio. te dinero fmi invertido en aquello para lo que fué
solicitada la enajenación ú obligación.
§ 14.—Si ces alienum non interveniat, tutores § 14.—Si no mediare deuda, pero alegasen los
tamen aliegent, expedire hace praedia vendere, el tutores que convenía vender estos predios, y com-
ve] alía comparare, vel certe istis carere, viden- prar otros, ó quedarse ciertamente sin ellos, se ha
dum est, en Praetor iis debeat permittere; et ma- de ver, si el Pretor deberá permitírselo; y es máS
gis est, nc possit, Praetori enim non liberum arbi- cierto, que no podrá, porque no se le concedió al
trium datum est distrahendi res pupilares, sed ita Pretor libre facultad para enajenar los bienes de
demum, sí aes alienum immineat. Proinde et si los pupilos, sino solamente de este modo, si apre-
permiserit acre alieno non ellegato, consequenter miare una deuda. Por lo cual, también silo hubie-
dicemus, nullam esse venditionem nullumque de- re permitido no habiéndose alegado una deuda,
eretum; non enim passim distrahi iubere Praetori diremos en consecuencia que es nula la venta y
tributum est, sed ita demum, si urgeal aes alienum. nulo el decreto; porque no se le concedió al Pretor
que indistintamente mande que se enajene, sino so-
lamente en el caso de que apremie una deuda.
§ 15.—Manet actio pupilo, si postea poteril pro- § lb.—Le queda acción al pupilo, si después se
herí, obreptum esse Praetori. Sed videndum est, pudiere probar que se engafló al Pretor. Pero se
utrum in rem, en ja personam dabimus ci actio- ha de ver, si le daremos acción real, 6 personal; y
nem; el magis eet, ut (1) in rem detur, non tantum es más cierto que se le da real, no solamente per-
in personam adversus tutores sive curatores. sonal, contra los tutores ó Tos curadores.
§ 16.—Communia praedia accipere debemus, si § 113.—Debemos entender comunes los predios,
pro indiviso communia sint; cetcrum si pro divi- si fueran comunes pro indiviso; pero si fueran co-
so communia sint, cessaute Oratione decreto lo- munes estando divididos, tendrá lugar el decreto
cus cnt. dejando de ser aplicable la Oración.

6. IDEM libro II. de omnibus Tribunalibus.— 6. EL MISMO; De todos ¿os Tribunales, libro II.
Sed si forte alius proprietatem fundi habeat, alius —Pero si acaso tuviera uno la propiedad del fun-
usumfructum, niagis est, ut cesset hace pars Ora- do, y el otro el usufructo, es más cierto que deje de
tionis, quae de divisione loquitur; nulla enim com- ser aplicable esta parte de la Oración, que habla de
munio est. la división; porque no hay ninguna cosa común.

7. IDEM libro XXXV. ad Edictum.—Si pupil- 7. EL MISMO; Comentarios al Edicto, Libro


lorum smI communia praedia, qui diversos tutores XXX V.—Si los predios fueran comunes de pupi-
habent, videamus, en ahenatio locum habere pos- los que tienen diversos tutores, veamos si puede
Bit. El quum provocatio necessaria sit, puto elle- tener lugar la enajenación. Y como quiera que sea
nationem impediri; neiite.r enim potenit provocare, necesaria la petición para la división, opino que
sed ambo provocationem exspectarc (2). Item si está prohibida la enajenación; porque ninguno po-
eosdem tutores habeaiit, multo magis quis inipedi- drá provocarle, sino que ambos deberán esperar la
tam alienationem dicet. petición de división. Asimismo, si tuvieran los
mismos tutores, con mucha más razón se dirá que
está prohibida la enajenación.
§ 1.—Si pupillus dedil (3) pignori ex permissn § 1.--Si el pupilo dió en prenda con permiso del
Fraetoris, nonnulla cnt dubitatio, an alienatio Pretor, no habrá duda alguna de si se podrá impe-
possit impedini. Sed dieendum est, posse credito- dir la enajenación. Pero se ha de decir, que el
rem ius suum exsequi; tutius temen fecenit, si acreedor puede ejercitar su derecho; pero obrará
prius Praetorem adierit. con más seguridad, si antes hubiere recurrido al
Pretor.
§ 2.—Si pater vel parens tutor sit alicul ex libe- § 2.—Si el padre ó sI ascendiente fuese tutor de
ns, en Praetor adeundus sit, si obligare velit? El alguno de los hijos, ¿se habrá de recurrir al Pre-
magis est, ut debeat; pronior temen cose debet tor, si quisiera obligar una cosa? Y es más cierto
Praetor ad consentiendum patri. que se deberá; pero el Pretor debe estar más incli-
nado á consentírselo al padre.
§ 3.—Si Praetor tutonibus penmiserit vendere, § 3.—Si el Pretor les hubiere permitido á los tu-

(1) et, inserta Ha¿.


(2) ex2pectInt, Hcti. 3) res, insertan Hl. Vuq.
Tollo 11-42

330 DIGESTO.—LIBRO x'viI: TÍTULO IX

illi obligaveriut, vel contra, an valeat, quod actum toras vender, y ellos hubieren obligado, ó al con-
est? Et mea fcrt opinio, aum, qui aliud fecit, quam trario, ¿será válido lo que se hizo? Y mi opinión
quod a Praeture decretum est, nihil egisse, es, que el que hizo otra cosa que la que se decreté
por el Pretor, no hizo nada.
§ 4.-.-Quid ergo, si Praetor ita decreverit: «von- § 4.---Qné se dirá, pues, si el Pretor hubiere de-
dere obligareve permitio», an possit liberum arbi- cretado as!: «permito vender ú obligar», podrá te-
trium habere, qn! (1) faciat? Et magis est, ut pos- ner libre arbitrio el que lo haga? Y es más cierto
sit, dumwodo selamus, Praetorem non recte parti- que podrá, con tal que sepamos que el Pretor no
bus suis fuuctum debnit enim ipse statuere et desempefló convenientemente sus funciones; por-
eligere, utrum magis obligare, an vendare per- que él mismo debió establecer y elegir, si preferen-
uiittat. temente permitía obligar, ó si vender.
§ 5.—Si obligavit ram tutor sine decreto, quam- § 5.—Si el tutor obligó una cosa sin decreto, aun-
vis obilgatio non rabat, est taman exceptioni do- que no sea válida la obligación, hay sin embargo
It (2) locus, sed (3) tunc, qnum tutor acceptam lugar fi la excepción de dolo, pero en esta caso,
mutuam pccuniam ei solverit, qni sub pignore erat cuando el tutor hubiere pagado el dinero recibido
creditor. en mútuo, al que era acreedor bajo prenda.
§ 6.--Itern videndum est, an et obligare ci ram § 6.—Asimismo se ha de ver, si también podrá
possit; et dieendum cst, si nandem sortem accepe- obligarle la cosa; y se ha de decir, que si recibiere
nt, ncc gravioribus usuris, valere obligationem, ut el mismo capital, y no con mayores intereses, es
ius prioris ereditoris ad sequentem transeat. válida la obligación, de suerte que el derecho del
primer acreedor pase a! segundo.
S. IDEM Libro II. de omnibus Tribuncdibue— S. Et mismo; De Lodos los Tribunales, libro H.
Qui neque tutores sunt ipso jure, neque curatores, —No hay duda alguna, que los que no son de de-
sed pro tutore negotia gerunt, vel pro curatore, recho ni tutores, ni curadores, pero administran
nos non posse distrahare res pupillorum vel adole- los negocios en lugar do tutor, ó de curador, no
scentium, imita dubitatio esi. pueden enajenar los bienes de los pupilos ó de los
adolescentes.
§ 1.—Sed si euratom- sit furiosi, vel cujus alterius § 1.—Pero si el curador lo fuera de un loco, ó
non adoIeseents, videndum est, utrum jure veten de otro cualquiera no adolescente, se ha de ver, si
valebit venditio, an hanc Orattonem admittemus. por el antiguo derecho será válida la venta, ó si
Et puto, quia de pupiilis Princepe loquitur, et con- admitiremos esta Oración. Y opino, que como el
iuuctlm (4) tutoribus curatores aecipiunt (5), par- Príncipe habla de los pupilos, y conjuntamente con
tlnere; et de cetei-is puto ex sententia Orationis los tutores reciben curadores, as aplicable; y creo
idem esse diceudurn. que lo mismo se ha de decir respecto fi los demás
sen el sentido de la Oración.
§ 2.—An obligan conirnunia possint, quaeritur; 2.—Se pregunta, si se podrán obligar las cosas
sed non puto sine decreto obligauda, nam quod comunes; paro no creo que se hayan de obligar sin
excepit Oratio, ad hoc tantum pertinet, ut peri- decreto, porque lo que exceptué la Ovación se re-
matur communio, 11011 imt augaatur difficultas com- fiere solamente fi esto, fi que se extinga la comu-
munionis. nión, no fi que se aumente la dificultad de la co-
munión.
9. IDEM libro V. Opinion.urn.—Quamvis ante- 9. EL MISMO; Opiniones, Libro V. —Aunque el
cessor Praesidis decrevisset, ea praedia venundari, antecesor del Presidente hubiese decretado, que se
quae tutor pupilli subiecto nomine altenius emtoris vendan los predios que el tutor del pupilo compra-
ipse sibi comparabat, tamen, si fraudem et dolum ha para si mismo habiendo supuesto el nombre de
contra Senatuseonsulti auctonitatem et fidem tuto- otro comprador, sin embargo, si el sucesor de aquél
r¡ commissain deprehendisset successor eius, nesti- hubiese descubierto el fraude y el dolo contra la
mabi!, quatenus tam eallidum commentum etiam autoridad del Senadoconsulto y la confianza pues-
in excmplum coércere debea!. ta en el tutor, determinará cómo deberá castigar
también para escarmiento tan maliciosa ficción,
10. 1111111 Libro VI. Opinionwm.—Illicite post 10. EL MISMO; Opiniones, Libro VI.—ltabiéndo-
Seuatusconsuitum pupilli vel adoleseentis praedio se vendido ilicitameii!c un predio del pupilo ó del
veuundato, si co nomine apud iudicem tutelae, adolescente después del Senadoconsulto, si por es-
vel utilis actionis aestiniatio facta es!, eaque solu- te motivo se hizo ante el ,juez la estimación de la ac-
ta, vindicatio praedii ex nequEtate inhibetur. ción de tutela, ó de la útil, y fué pagada, se prohibe
por razón de equidad la reivindicación del predio.
11. IDEM libro 111. de of/leio Procon.quj. - Si 11. EL MISMO; Del Cargo del Procónsul, Libro
praedia minoris Vigintiquinque annis distrahi de- 111.—Si se solicitase que se vendan predios de un
siderentur, causa coguita Praeses proviuciae de- menor de veinticinco años, el Presidente de la pro-
bet id permittere. Idem servarí oporte!, et si fu- vincia debe permitirlo Con conocimiento de causa.
niosi, vel prodigi val cuiuscunquc alterius praedia Lo mismo debe observarse, también si los curado-
curatoras valía! distrahere. les quisieran enajenar predios de un loco, ó de un
pródigo, ó de otro cualquiera.

(1) quid, ffai (4)Tnur.; coniuncti, la escritura original del códice FI.,
(2) mal¡, in*ertan ifni. Vulg. Tnttr. en in aotn
(5) scIliopt (en lugar 4e sed), M VuIq. (5) aeCipluntur, Mal.

DIGESTO. —LIBROXXVII- 'I'TITT,O X 331

12. NARCIANUS (1) libro s-ingulari ad formulan 12. MARCIANO; comentarios á la ley hipoteca-
hypothecariam. - Non fit contra Senatusconsul- ría, libro único.—No se obra contra el Senadocon-
tum, si cuius tutor creditori patris pupilli exsolvit, sulto, si el tutor de uno pagó al acreedor del padre
nt eius loco succedat. (10.1 pupilo, para sucederle en su lugar.

13. PALILUS libro singulai ad Ora.tionem Divi 13. PAULO; Comentarios d la Oración del Divi-
Sereri.—Si fundus sit sterilis, ve' saxosus, vel pe- no Severo, libio único —Si un fundo fuera estéril,
stileiis, videndum est, an alienare eum non possit; ó pedregoso, ó pestilente, se ha de ver, si no podrá
et Imperator Antoniniis et Divus patei eius in enajenarlo; y el Emperador Antonino y su Divino
hace verba rescripseiunt: «Quod allegastis (2), in- padre respondieron por rescripto en estos términos:
fructuosum esse fundum, quern ven dere vultis, «Lo que alegasteis, que es improductivo el fundo,
movere nos non potest, quum utique pro fructuum que queréis vender, no puede decidirnos, pues cier-
modo pretium inveuturus sit». Quamquam autem tamente que el precio se habrá de hallar en rela-
neque distraher, neque obligare tutor pupillare ción con los frutos. Mas aunque el tutor no pueda
praedium possit, attarnen (3) Papiniauus libro ni enejenar, ni obligar un predio del pupilo, siii
quinto Responsornin uit, tutorem pupilil sine de- embargo, dice Papiniano en el Libro quinto de las
creto Praetoris non jure dhtrahere; si tamen, in- Respuestas, que el tutor del pupilo no lo enajena
quit (4), errore lapsus vendiderit, et pretium acce- legalmente sin decreto del Pretor; pero si, añade,
ptum creditoribus paternis pueri solverit, quando- lo hubiere vendido inducido por error, y el precio
que domino praedium eum fructibus vindicanti recibido lo hubiere entregado en pago á los acree-
doli non inutiliter opponitur exceptio, pretium ae (lores del padre del pupilo, cuando el dueño reivin-
rnedii temporis usuras, quae creditoribus deben- dica el predio con los frutos, y no ofrece el precio
tur, non otferenti, si ex ceteris eius facultatibus y los intereses del tiempo intermedio, que se les
aes alienurn solvi non poterit. Ego autem notavi, deben á los acreedores, no sin utilidad se le opone
et si solvi potiicrit; si tarnen illae (h) res salvae la excepción de dolo, si no se pudiere pagar la
ermit, ex quarum pietio aeri alieno satisfieri po- deuda con sus demás bienes. Yo. sin embargo, ob-
tnit, dicendum est, adhuc doli exeeptionem obsta- servé, que también si se hubiere podido pagar; pe-
re, si inerum captet piipillus ex damiio alieno. ro si quedaren it salvo aquellos bienes con cuyo
precio se pudo satisfacer la deuda, se ha decir, que
aún obsta la excepción (le dolo, si el pupilo consi-
guiese lucro con perjuicio de otro.

14. IDEM Libro IX. kesponsorum .- Paulus re- 14. EL MISMO; Respuestas, libro IX.—Paulo
spondit, etsi testanienturn patris poste.a irritum respondió, que aunque después hubiese aparecido
eme apparuit, tamen tutores pupilli sive curatores que era nulo el testamento del padre, no se consi-
fflui nihil contra Orationem Divorum Priucipum dera, sin embargo, que los tutores del pupilo 6 los
feciase videri, si secundum voluntatem defuneti curadores del hijo hicieron cosa alguna contra la
testamento seriptam praediiim rusticum pupillare Oración de los Divinos Principes, si vendieron un
vendiderunt. predio rústico del pupilo conforme á La voluntad
del difunto consignada en el testamento.

TIT. X TITULO X

DE CURATORIBUS FURIOSO EF ALUS DE LOS CURADORES QUE SE LES HAN DE DAR AL LOCO,
EXTRA MINORES DANDIS Y Á o'rnos, ADEMÁS DE LOS MENORES
(Cf. Cd. Y. 70.] [Véase Cód. V. 70.1

1. ULPIANUS libro I. ad Sabinum. Lege duo- 1. ULPIANO; Comentarios d Sabino, libro 1.—.
decim tabularum prodigo iuterdicit'ir bonorum Por la ley de las Doce Tablas se le prohibe al loco
suorum administratio (6); quod moribus quidem la administración de sus bienes; lo que ciertamen-
ab initio introduetum est. Sed solent hodie Prae- te se introdujo en un principio por la costumbre.
tores vel PraesMes, si talem hominem invenerint, Pero suelen hoy los Pretores ó Los Presidentes, si
qui neque tempus, neque fiuem expensaritm ha- hubieren hallado un hombre tal, que no tiene ni
bel, sed bona sua dilacerando et dissipando pro- tiempo, ni fin para los gastos, pero que consume
fundit (7), euratorem ej dare exentplo furiosi; et sus bienes destrozándolos y disipándolos, darle un
tamdiu erunt ambo ja curatione, quamdiu vel fu- curador, á la manera que al loco; y estarán ambos
riosus sanitatem, vel ile sanos mores receperit; bajo curatela mientras tanto que el loco hubiere
quod si evenerit, ipso jure desinunt esse ja pote- recobrado Ja salud, ó aquel las buenas costumbres;
State euratorum. y si esto sucediere, de derecho dejan de estar bajo
la potestad de los curadores.
§ 1.—Curatio autem chis, cal bonis interdicitur, § 1.—Pero declase que la curatela de aquel á
filio negabatur permittenda; sed extat Divi Pu quien se le pone interdicción en sus bienes, no se le
Rescriptum, filio potius eurationem permittendam habla de permitir á su hijo; mas hay un Rescripto
in patre furioso, si tam probus Mt. del Divino Pio, por el que se le ha de permitir pre-
ferentemente al hijo la curatela de su padre loco,
si tan probo fuera.

2. .PA1SLIJS (8) libro 1. de offieio Froconsuiix.— 2. PAULO; Dei Cargo de Procónsul, libro 1.—
(1) Marcellus, Hsl. (5) alia,ia Vul.
(5) allegatis, la VuLg. (6) administratlone, ¡Ial,
(5) al t&nien, ut (en lugar de ttsmeii) ¡Ial. (7) ¡Ial.; profndlt, el códice .57.
(4) tntorem papiIll—fnquit, omítelas *al. (8) Oaius, HaZ.

332 DIGESTO.—LIBRO XXVW TÍTULO X

Sed et aliis dabit Procousul curatores, qui rebus Pero e! Pretor dará, ú mandará que se les dén, cu-
suis snperesse non possunt, ve! dan iubebit (1), radores también A otros, que no pueden bastarse
nec dubitabit fihium quoque patri curatorem da- para sus bienes, y no dudará en nombrar también
re (2). al hijo curador de su padre.
3. ULPIANUS Libro XXXI. ad Sabinzrn.— Dum 3. ULPIANO; Comentarios ci Sabino, libro XXXI.
deliberant heredes instituti adire, boni a Praeto- —Mientras los herederos instituidos deliberan adir
re curator datur. la herencia, se nombra por e! Pretor curador para
los bienes.
4. IDEM libro XXXVIII. ad Sabinum—Furio- 4. EL MISMO; Comentarios ci Sabino, Libro
sae matris curatio ad fikum pertinet; pietas enim XXX VIII.—La curatela de la madre loca pertene-
parentibus, etsi inaequatis cst eorum potestas, ae- ce al hijo; porque A los padres se les deberá igual
qua debebitur. piedad, aunque sea desigual su potestad.
5. GAIUS Libro IX. ad Edictum proviuciale.— 5. GAYO; Comentarios al Edicto provincial, li-
Curator ex Senatusconsulto constituitur, quum bro IX.—Se nombra curador en virtud de un Se-
clara persona, veluti senatoris vel uxoris chus, in nadoconsulto, cuando una persona esclarecida,
ea causa sit, ut eius bona venire debeant; nam ut como la de un senador, ó la de su mujer, se halle
honestius ex bonis oms, quantuin potest, credito- en el caso de que se le deban vender sus bienes;
ribus solveretur (3), curator constituitur distra- porque A fin de que más lionrosame.ntc se les pague
hendorum bonorum gratia vel a Praetore (4), vel á los acreedores cuanto se puede con los bienes de
in provineiis a Praeside. aquél, se nombra por el Pretor, ó en las provincias
por el Presidente, un curador para que se vendan
los bienes.

6. Ur.PIANUS Libro 1. de omnibus tribunalihu. 6. ULPIANO; De todos los Tribunales, libro 1.—
—Observare Piaetorcrn oportcbit, nc cui temere Convendrá que el Pretor cuide de no nombrarle A
citra causae cognitionem pleuissimam (5) curato- alguien temerariamente curador sin plenisimo co-
mm det, quoniarn plerique vol furorem, vel de- nocimiento de causa, porque muchos fingen ó furor,
mentiam flngunt, quo raagis enratore accepto ó demencia, para rehusar más facilmente, habiéii-
onera civilia detrectent. do recibido curador, las cargas civiles.
7. IULIANUS (6) Libro XXI. Digestorurn.—Con- 7. JULIANO; Digesto, libro XXI.—Con el consejo
siio et opera curatoris tueri debet non soluni pa- y el cuidado de¡ curador debe protejer no solamen-
trimonium, sed et corpus ac salas furiosL te el patrimonio, sino también el cuerpo y la salud
del furioso.
• § 1.—Curator dementi datiis decreto interposito, § 1.—Un curador nombrado para un demente,
uti satisdaret, non cavit, et temen quasdam res de habiendo mediado decreto, A condición de que die-
bonis eius legitimo modo alienavit; si heredes de- se caución, no la dió, y sin embargo enajené en le-
mentis easdem res vindieent, quas curator aliena- gitima manera algunas cosas de los bienes de aquél;
vit, et exceptio opponetur, «si non curato vendi- silos herederos del demente reivindicaran las mis-
derit, replicatio dan debet, «ant si satisdatione mas cosas que el curador enajené, y se opusiere la
interposita secuudum decretum vendiderit»; quod- excepción «si el curador no las hubiere vendido,»
s pretio accepto curator creditores funiosi dimisit, se debe dar la réplica, «6 si las hubiere vendido
triplicatio (7) dolí lutos possessores praestabit. habiéndose interpuesto fianza conforme al deere-
to;» pero si habiendo recibido el precio pagó el cu-
rador A los acreedores del furioso, la triplica de
dolo dará seguridad A los poseedores.
§ 2.—Quum dementis curatorem, quia satis non § 2—Cuando el Procónsul húbiere separado de
dederat, et res male administraret (8), Proconsul los bienes al curador de un demente, porque no
removerit a bonis, aliamque loco eius substituerit habla dado fianza y administraba mal los bienes,
curatorem, et hic posterior, quum nec ipse satis- y en su lugar hubiera sustituido otro curador, y
dedisset, egenit eum remoto negotiorum gesto- este último, no habiendo él dado tampoco fianza,
rum, posteaque heredes dementis eum eodem ne- hubiere ejercitado contra el separado la acción de
gotiorum gestorum agant, et is cxceptione re¡ gestión de negocios, y después los herederos del
iudicatae inter se et curatorein utatur, heredibus demente ejercitaran la acción do gestión de nego-
neplicatio deuda cnt, «ant si (9) Es, qui egil, sa- cios contra el mismo, y éste utilizara la excepción
tisdederat. Sed en replicatio (10) curatori profu- de cosa juzgada entre él y el curador, se les habrá
tura esset, ludex aestimabit (11); nam si curator de concederá los, herederos la réplica «6 si el que
sequens pe.cuniam, quam ex condemnatione con- ejercité la acción habla dado fianza.» Pero el juez
secutus fuerat, in rem funiosi (12) vertisset, doli estimará si le habrá de aprovechar al curador la
triplicatio obstabit. réplica; porque si el segundo curador hubiese in-
vertido en cosa del furioso el clinei-o que habla obte-
nido de la condenación, obstará la triplica de dolo.
§ 3.—Quaesitum esi, en alter¡ ex curatoribus § 3.—Se preguntó, si se le pagará conveniente-

(1) vel dari iubcbit, 4gmí1el9 Hi. (7) repLicatio, LTd.


(2) Bol.; dar el códice FI. (8) adrniiistrarat, Iii. Vu/q,
(3) solvatun, Bol. (9) no,,, inerta la Vulg.
()
iii urbe, ins erta la Vulg. (10) tniplicatio, ¿a Vulg.
(5) lEal.; plenisBimum, el códice PI. (11) Tour.; aestiwavit, el códice FI
(5) Caius, Hal. (U) vel deinentis, inserto la Vulj.

DIGESTO.—LU3RO Xxvii: TÍTULO X 3.313

furiosi recto solvatur (1), vel an inus rem furiosi mente 4 uno de los curadores del furioso, ó si uno
alienare possit; respondí, recto solvi; eum quoque, solo podrá enajenar una cosa del furioso; respondí,
qui ab altero ex curatoribus fundum furiosi legi- que se le paga bien; y que también el que compra-
time mercaretur, usueaptururn, quia so!utio, ven- se legitimamente á uno de los curadores un fundo
ditio, traditio facti magis, quam iuris sunt. Ideo- del furioso, Jo usucapilá, porque el pago, la venta,
que sufficit unius ex curatoribus persona, quia y la entrega, son más bien cosas de hecho, que de
intelligitur aLtei- consentire; denique si praesens derecho. Y por esto basta la persona de uno solo
sit, et vetet solvi, vetet venire, vel tradi, neque de los curadores, porque se entiende que consiente
debitor liberabitur, neque emtor usucapiet. el otro; finalmente, si estuviera presente y prohi-
biera que se pagase, ó prohibiera que se venda,ó
que se entregue, ni el deudor quedará libre, ni el
comprador usucapirá.

S. TJLPIANUS- ( 2 ) libro VI. de offlcio Frocon- 8. ULPJA1O; Del cargo del Procónsul, libro VI.
sulis.—Bonorum ventris nomine euratorem dan —Conviene que 4 nombre del que está en el vien-
oportet; eumque rem saivam fore viri boni arbi- tre se dé curador para los bienes; y el Procónsul le
tratu satisdare Proconsul iubet; sed lioc, si non ex manda dar fianza 4 arbitrio de buen varón, de que
inquisitione detur, nam si ex inquisitione, cessat quedarán 4 salvo los bienes; pero esto, si no fuera
satisdatio. nombrado en virtud de información, porque si en
virtud de información, deja de tener lugar la fianza.

9. NERATIUS (3) libro I. Membranarum, -- 9. Nn.cio; Pergaminos, libro 1.—El Senado


Cujas bonis distrahendis curatores facere senatus no les permitió 4 los acreedores que vendieran los
permisit, cius bona ereditoribus vendere non pe.r- bienes de aquel para la enajenación de cuyos bie-
misit, quamvis creditores post Id beneflcium bona nes permitió nombrar curadores, aunque después
vendere mailent; sidut enim íntegra re potestas de este beneficio prefiriesen los acreedores vender
ipsorum est, utrüm velint, eligendi, ita quum alte- los bienes; porque as! como estando Integra la cosa
ram elegerint, altero abstinere debent. Multoque tienen ellos facultad para elegir lo que quieran,
magis id servari aequnm est, si etiam factus est nsj cuando hubieren elegido Jo uno, deben abste-
curator, per quem bona distraherentur, quamvis nerse de lo otro. Y con mucha más razón es justo
nondum explicato eo negotio decesserit; nam et que se bserve esto, si también se nombró curador
tunc ex integro aiius curator faciendus est, neque por cuyo medio se enajenasen los bienes, aunque
heres prionis curatoris onerandus, quum accidere hubiere fallecido no habiendo desempeñado esta
possit, ut negotio vel propter sexus, vel propter comisión; porque también entonces se ha de nom-
aetatis infirmitatem, vel propter dignitatem maio- brar de nuevo otro curador, y no se ha de gravar
rem minoremve, quam un priore a enratore spe- al heredero del primer curador, porque puede su-
etata erat, habilis non sit; possintetiam plures he- ceder, que no sea apto para e! negocio 6 por debi-
redes ci existere, neque ant per omnes id negotium lidad del sexo 6 de la edad, ó por causa de digni-
administran expediat, aut quidquam die¡ possit, dad mayor ó menor de la que se habla considerado
cur unus aliquis ex his potissimum onerandus sit. en el primer curador; y también podrían haberle
quedado muchos herederos, y ó no ser convenien-
te que el negocio se administre por todos, 6 que se
pueda decir alguna otra cosa por la que deba ser
encargado preferentemente alguno de ellos.

10. ULPANUS libro XVI. ad Edictum.— lulia- 10. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro XVI.
nas scnibit, eos, quibus per Praetorem boriis inter- —Escribe Juliano, que aquellos 4 quienes por el
dictum est, nihil transferre posse ad aliquem, quia Pretor se les puso interdicción en los bienes, no
in bonis non habeant, quum jis deminotio sit in- pueden transferir cosa alguna 4 otro, porque no la
terdicta. tienen en sus bienes, pues se les ha prohibido su
disminución.
§ l.---Curator furiosi rem quidem suam quasi § 1.—El curador del furioso podrá entregar una
furlosi tradere poterit, et dominium transferre; cosa verdaderamente suya como siendo del furio-
rem vero furiosi, si quasi suam tradat, dicendum, so, y transferir el dominio; pero si entregara una
ut non transferat dominium, quia non furiosi ne- cosa del furioso, como suya propia, se ha de decir,
gotium gerona traclidit. que no transfiere el dominio, porque no la entregó
siendo gestor de negocio del furioso.

11. PAUL1JS libro VII. ad Plavtium.—Pigniis a 11. PAULO; Comentarios á Plaucio, libro VII.
curatore furiosi datum valet, si utilitate furiosi —Es válida la prenda dada por el curador del fu-
exigente id fecit. rioso, si hizo esto por exigirlo la utilidad de! fu-
rioso.

12. MARCBLL1JS (4) Libro L Digestorum.— Ab 12. MAiicaIo; Digesto, libro L—Es sabido, que
aguate vel alio curatore furiosi rem furiosi dedi- no se puede consagrar por el agnado, 6 por otro
cari non posse, constat; agnato enim furiosi non curador del furioso, una cosa del furioso; porque al
usquequaque competit rerum cias alíen atio, sed agnado del furioso no le compete en todos los ca-
quatenus negotiorum exigit administratio. sos la enajenación de los bienes de aquel, sino solo
en cuanto lo exige la admistración de los negocios.

(1) HaZ.; Bolvetur, el cÓ(Zice .5'. (3) EPLOTV, Zas BaS.


(5) Idem, Hl. (4) MpXOO., Zas Bao.

334 DIOrDSTO.--LIBRO 1XVJ1 TtPTJLO X

13. G&ws (1) libro III. ad Edictum provincia- 13. GA.o; Comentarios al Edicto provincial, Li-
ie.—Saepe ad alium e lege duodecim tabularum bro IIl.—Con frecuencia le pertenece fi uno por la
cliratio furiosi aut prodigi pertinet, al¡¡ Practor ley de las Doce Tablas la curatela de un furioso ó
administrationem dat, seilicet quum ille logilimus de un pródigo, y el Pretor le dá fi otro la adminis-
inhabilis ad eam rem videatur. tración, á saber, cuando aquel curador legitimo
parezca inhábil para esta cosa.

14. PAPINIANUS () libro V. EesponsoDum.— 14. PAPINIANO; Respuestas, libro V.—No con-
Virum uxori mente captae curatorern dan non viene que el marido sea nombrado curador de su
oportet. mujer demente.

15. PAULUS libro III. &ntentiarum. (3) - Et 15. PAULO; Sentencias, libro 111.—También se
mulieii, quae luxuriose vivit, bonis interdici le puede poner interdicción en los bienes fi la mu-
potest. jer que vive disipadamente.
§ 1.—In bonis enratone privilegiuin furiosi (4) § 1. -Consérvase el privilegio del furioso ó de la
1 uniosaeve servatur. Prodigus et omnes omnino, furiosa sobre los bienes del curador. El pródigo,
etiamsi in Edicto non fit eorurn mentio, in bonis y absolutamente todos, aunque en el Edicto no se
curatoris decreto privilegiurn consequuntur. haga mención de los mismos, consiguen por decre-
to privilegio sobre los bienes del curador.
18. TRI'PHONINUS libro XIII. Disputationum.-- 16. TRIPONINO; Disputas, libro XIII.—Si fi un
Si furioso pubeni, quarnquam maiori annis (5) vi- loco que es púbero, aunque mayor de veinticinco
gintiquinque euratorem pater testamento dederit, años, le hubiere dado su padre curador en el tes-
eum Praetor dare debot secutus patrie voluntateni; tamento, el Pretor debe nombrarlo ateniéndose fi la
manet enim ea deLio curatoris apud Praetorem, nL voluntad del padre; porque subsiste en el Pretor
Rescripto Divi Marci continetur. el nombramiento de curador, como se contiene en
el Rescripto del Divino Marco.
1.—His cousequens est, ut, et si prodigo ca- § 1.—Es consiguiente fl esto, que también si el
ratorem dederit pater, voluntatern cius sequi de- padre le hubiere dado curador al pródigo, deba
heat Praetor, eumque dare curatorem. Sed utrum atenerse el Pretor fi la voluntad de aquél, y nom-
omnirnodo, en ita, si futurum eseet, aL, nisi peten brarlo curador al mismo. Pero ¿acaso enabsoluto, ó
aliquid testamento cavisset, Praetor ci bonis in- solamente si hubiese de suceder, que, si el padre
terdicturus esset, et maxime si filies habeat jete no hubiese dispuesto alguna cosa en el testamento,
prodigus? el Pretor le hubiera de poner interdicción en los
bienes, yespecialniente si este pródigo tuviera hijos?
§ 2.—Potuit Lamen pater et alias providere ne- 2.—Mas pudo el padre proveer también de
potibus suis, si cos iussisset heredes eme, eL exhe- otra manera fi favor de sus nietos, si hubiese man-
redasset fihium, cique quod suftieeret, alimento- dado que ellos fuesen herederos, y hubiese deshe-
rum nomine ab jis ccrtum legasset addita causa redado al hijo, y le hubiese legado fi cargo de ellos
ncccssitateque iudicii sui, ant si non habuit in po- fi titulo de alimentos cierta cantidad, que le fuese
testate nepotes, quoniam emancipato iam filio nati suficiente, habiendo expresado la causa y la nece-
fuissent, sub conditione eos heredes instituere, nL sidad de su voluntad, ó si no tuvo bajo su potestad
emanciparentur a patre prodigo. A los nietos, porque hubiesen nacido estando ya
emancipado su hijo, instituirlos herederos bajo
condición para que fuesen emancipados por su pa-
dre pródigo.
§ 3.—Sed quid, si nec ad hoc conseftsurus esset § 3.—¿Pero, qué se dirá, si el pródigo no hubie-
prodigus? Sed per omnia iudicium testatoris se- se de consentir en esto? Que en todo se ha de se-
quenidum est, nc, quem peten vero consilio prodi- guir la voluntad del testador, fi fin de que fi aquel fi
gues credidit, eum magistratus propter aliquid quien con maduro consejo consideró pródigo el
forte suum vitium idonoum putaverit. padre, no lo juzgue idóneo el magistrado acaso
por algún vicio propio.
17. GAulle libro 1. de Manumissjonjbus.—Cu- 17. GAYO; De las Manumisiones, libro 1.—El
retor furiosi nullo modo libertatem praestare po- curador del furioso no puede en modo alguno dar
test, quod ea res ex administratione non est; nam [a libertad, porque esto no corresponde fi la admi-
in tradendo ita res furiosi alienat, si id ad admini- nistración; pues haciendo entrega, enajena las co-
strationem negotiorum pertineat, et ideo si donan- sas del furioso de este modo, si esto perteneciera fi
di causa alienet, neque traditio quidquam valebit, la administración de los negocios, 'y por lo tanto,
niel ex magna utilitate furiosi hoc cognitione in. si enajenara por causa de hacer donación, no val-
dicis faciat. drá cosa alguna la entrega, si no hiciera esto por
gran utilidad del furioso con conocimiento del juez.

1) Paulus ¿&i.
iS) Calos, Ha!.; PauIu, la u4j. furioso, Hal.
(3) trafl Fau.h &ntf. -roce. III. 4. a. (t) HaL; anhlorlim, al (Á)dIC FI.
ID IDSTINIArÑI
DIGESTORUM SEU PANDECTARUM
PARS QUINTA (DE TESTAMENTIS)

PARTE QUINTA DEL DIGESTO

PANDECTAS. DEL SEÑOR JUSTINIANO


(DE LOS TESTAMENTOS)

LIBER VICESIMUSOOTAVUS LIBRO VIGÉSIMO OCTAVO


TIT. 1 TITULO 1
QUI (1) TESTAMENTA FACEBE POSSUNT (2), ET QUIÉNES PUEDEN HACER 'rES1'AMHTo, Y CÓMO
QUEMADMODUM TESTAMENTA FIANT SE HACEN LOS TESTAMENTOS
[Cf. Cod. VI. 22. 28.J (Vse C5. VI. 22. 28.3

1. MODESTINUS (3) ibro 11. Pandectarum. —Te- 1. M0DE$TINO; Pandectas, libro 11.—El testa-
stamentum est voluntatis nostrae justa sententia mento es la justa expresión de nuestra voluntad
de eo quod quis post mortem suam flor¡ velit. respecto á lo que cada cual quiere que se haga
después de su muerte.
2. LABBO libro L Posteriorum a (4) lavoleno 2. LABEON; Obras póstumas compendiadas por
epitornatoruin.—In co, qui testatur, eius temporis, Javol eno, libro L—En el que testa se ha de exigir,
quo testamentum facit, integritas mentis, non cor- al tiempo en que hace testamento, la integridad
pons sanitas exigenda est. de su juicio, y no Ja salud de su cuerpo.
8. PAPINJANUS (5) libro XIV. Quaestionuin.— 3. PAPINIANO; Cuestiones, libro XIV.—La fa-
Testamenti faetio non privati, sed publici iuris cultad de hacer testamento no es de derecho pri-
est (6). vado, sino de público.
4. GAIUS libro II. Institvtionum (7).—Si quae- 4. Gs'vo; Instituta, libro 11.—Si investigamos
ramus, an valeat testamentum, inpriinis animad- si es válido un testamento, debemos observar ante
vertere debemus, an is, qui fecerit testamentum, todo si tuvo facultad de hacer testamento el que
haimerit testamenti factionem, deinde si habuerit, haya hecho el testamento, y después, si la hubiere
requiremus, an secundum regulas iuris civilis te- tenido, investigaremos, si testó según las reglas
status sit. del derecho civil.
5. ULPIANUS libro VI. ad Sabinum.—A (85 qua 5. ULPIANO; Comentarios á Sabino, libro VI.—
netate testarnentum vel masculi, vel feminae face- Veamos de qué edad pueden hacer testamento los
re possuut, videamus. Venus est, in masculis qui- varones, Ó las hembras. Y es más verdadero, que
dem quartumdeeimum annum spectandum, in fe- en los varones se ha de esperar ciertamente al dé-
minis vero duodecimum eomplctum. Utrum autem cimo cuarto año, y- en las hembras al duodécimo
excessisse clebeat quis q'uartumdecimum annum, completo. Pero ¿deberá uno haber pasado del dé-
ut testnmentum (acere poselt, an suíficit comples- cimo cuarto año, para que pueda hacer testamen-
se? Propone, aliquem kalendis Iauuaniis natum to, ó bastará que lo haya cumplido? Supón, que el
testamentum ipso natal¡ suo fecisse quartodecimo que nació en las Calendas de Enero hizo testamen-
anuo, an valeat testamentum? Dico valere; plus to en el mismo día de su natalicio, en el décimo
arbitror, etiam si pridie kalendarum fecenit post cuarto año, ¿será válido el testamento? Digo, que
sextam horam noctis, valere testamentum; 1am es válido; creo más, que también silo hubiere he-

(1) DE TESTAMENT1S El', antepone Vu7g.


(2) QUI TESTAMENTUM FACERE POSSJNT, Mal. (6) ideoque forma eius privatorum paetis non laeditur
(3) Ulpianus, HaZ. r,diciona la Vulg.
(4) Br.; a, omiteZa el códice Fi. (7) Véase la In8tiluta de Gayo, II. SU.
5) Idem, EsL; Tflplanns, I Vt4g.; Ile &idre., £418 Bao. (si A, omaenZa Rol. V14q.

336 BIGESTO.—LIBRO XXVIII: TITULO 1

enim coniplesse videtur annum quartumdecimuu, cho la vispera de las Calendas después de la sexta
ut Marciano vidotur. hora de la noche, es válido el testamento; porque
se considera que cumplió el ario décimo cuarto, se-
gún le parece á Marciano.

O. GAIUS libro XVII. ad Edictum provinciale. 6. GAYO; Comentarios al Edicto provincial, li-
—Qui in potestate parentis est, testamenti faciendi bro XVII.—El que está bajo Ia potestad de un as-
ius non habet, adeo ut, quamvis pater ej permit- cendiente no tiene el derecho de hacer testamento,
tat (1), nihilomagis tamen jure testan possit. de tal manera que, aunque su padre se lo permita,
no puede, sin embargo, testar en derecho.
§ 1.—Surdus, mutus testamentum faeeie non § 1.—EL sordo, y el mudo, no pueden hacer tes-
possunt; sed si quis post testamentum factum va- tamento-,pero si después de haber hecho testa-
letudine aut quolibet alio casu mutas ant surd.us mento hubiere comenzado uno á ser mudo ó sordo
esse coeperit, ratuni nihilominus permanet testa- por enfermedad ó por otro, cualquier accidente,
mentum. permanece, no obstante, válido el testamento.

7. Aíiuus MACEE () Libro L ad Legem vice- 7. Ei,ui.io MACEE; Comentarios ct la Ley vigési-
simani hereditatum.—Si mutus aut surdus, ut lico- ma de las herencias, libro L —Si el mudo ó el sor-
ret sibi testamentum faeere, a Principe impetra- do hubiere impetrado del Principe, que le fuese
veriL, valet testamentum. licito hacer testamento, es válido el testamento.

S. GAIUS Libro XVII. ad Edietuvi provinciale. S. GAYO; Comentarios al Edicto provincial, li-
—Eius, qui apud hostes est, testamentum, quod bro XVIL—E1 testamento del que está en poder
ibi fecit, non valet, quamvis redierit. de los enemigos, y que lo hizo en poder de ellos,
no es válido, aiiit cuando aquel hubiere regresado.
§ 1.—Si en¡ aqua et igni interdictum sit, eius § 1.—Si á alguno se le hubiera hecho interdic-
nec illud test.amentuni valeC, quod ante fecit, nec ción del agua y del fuego, liO es válido ni el testa-
Id, quod postea fecerit; bona quoque, quae tune monto que hizo antes, ni el que hubiere hecho des-
habuit, quum damnaretur, publicabuntur, ant, si pués; y también se le conáscarán los bienes que
non videantur lucrosa, ereditoribus concedentar. tenia cuando fué condenado, ó se les concederán
á los acreedores, si no parecieran lucrativos.
§ 2.—In insulam deportati la eadem causa sant. § 2.—En la misma situación están los deporta-
dos á una isla.
§ 3.—Sed relegati in unsulam, et quibus terra § 3.—Pero los relegados á una isla, y aquellos á
Italica et su& provincia interdicitur, testamenti quienes se tos veda la tierra italiana, y la de su
faciendi ius retinent. provincia, conservan el derecho de hacer testa-
mento.
§ 4..-111 vero, qui ad ferrum, aut ad bestias, § 4.—Mas los que son condenados á muerte, 6 á
ant in metailum damnantur, libertatem perdunt, las fieras, ó á las minas, pierden la libertad, y se
bonaque corum publica.ntur; ande apparet, amit- les confiscan sus bienes; por donde se vé, que pien
tere eos testamenti factionem. den la facultad de hacer testamento.

9. ULPIAIWS libro XLV. ad Edictum.—Si quis 9. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro XLV.
post accusationem in custodia fuerit defuntus in- —Si después de la acusación hubiere fallecido uno
demnatus, testamentum chis valebit. en la crcel antes de haber sido condenado, será
válido su testamento.

10. PAULUS libro hL Sententiarum. - Qui ma- 10. PAULO; Sentencias, libro 111.—El que per-
nus amisit. te.stamentum facere potest, quanivis dió las manos, puede hacer testamento, aunque no
seribere non possit. pueda escribir.
11. ULPIANtJS libro X. ad Sabinum.—Obsides 11. ULPiANO; Comentarios d Sabino, Libro 1.—
testan non possunt, nisi iis peninittatur (3). Los rehenes no pueden testar, si no se les permite..
12. IULIANUS libro XLII. Digcstorum.—Lege. 12. JEJLIÁN0; Digesto, libró XLII.—Por la ley
Cornelia testamenta eorum, qui in hostium pote- Cornelia los testamentos de los que hubieren falle-
etate decesserint, perhide confirmantur, aC si lii, cido en poder de los enemigos se confirman del
qui ea fecissent, in hostium potestateni (4) non mismo modo que si los que los hubiesen hecho no
penvenissent; et hereditas ex his eodem modo ad hubiesen caldo en poder de los enemigos; y de la
uuumquemque pertinet. Quare servus hrcs sen- misma manera le corresponde á cada cual la heren-
ptus ab eo, qui ja hostiuni potestate decesserit, cia procedente de ellos. Por lo cual, el esclavo ins-
tibor et heres cnt, seu velit, seu nolit, hect minas tituido heredero pon el que hubiere fallecido cii
propnie neeessarius beles dicatur; nam et fihiis poder de los enemigos, será libre y heredero, quie-
elus, qui in hostium potestate decessit, invitus he- ra, ó no quiera, aunque con propiedad no se le lla-
reditati obligatur, quamvis suus herce die¡ non me heredero necesario; porque también el hijo del
pOsSit, qui in potestate monientis non fuit. que falleció en poder de los enemigos s obliga
contra su voluntad á la herencia, aunque no pue-
da decirse que es heredero suyo, el que no estuvo
(1) or) %51€t3a& TOB icatpÓ [nee patrs Dúd em iussuj, bajo la potestad del que murió.
1a8 Bas.
(2) Martanus, HaL; Marcellus, la Vulg.
(3) Taur, según antigua corrección di códice Fi.; permit-
titu,, la escritura original, flr. (4) H,ih. VuIg.; potestate, el códice Fi.

DIGESTO.—LIBRO Xlviii: TÍTULO 1 837

18. MARC.IANUS libro IV. In.81iu€ionum.— Qui 13. MARCIANO; Insfituta, libro IV.—Los que
a latronibus capti sunt, quum liben manent, pos- fueron cogidos por los ladrones, como quiera que
sunt facero testamentum. permanecen siendo libres, pueden hacen testamento.
§ 1.—Item qui apiid externos legatione fungun- § 1—Asimismo, los que en el extranjero des-
tur, possunt facere testani en tum. empeñan una legación, pueden hacer testamento.
§ 2.—Si quis in capital¡ crimine damnatus ap- § 2. Si hubiere apelado el condenado á pena
pellaverit, et medio tempore pendente appellatio- capital, y en el tiempo intermedio, pendiente la
nc fecerit testarnentuni, et ita deeesserit, valet apelación, hubiere hecho testamento, y así hubie-
ciuS testarneiitum. re fallecido, es válido su testamento.
14. PAULUS libro II. Regularum. - Qui in te- 14. PAULO; Reglas, libro 11.—El que fué manu-
stamento domini inanumissus est, si ignorat, do- mitido en el testamento de su señor, si ignora que
mininn deeessisse, aditamque eius eme heredita falleció su señor, y que fud adida su herencia, no
tem, testamentum facere non potest, Jicet iam puede hacer testamento, aunque ya es padre de fa-
paterfamilias et su¡ iuris est; nam qui ineertus de milia y de propio derecho; porque el que está in-
statu sao est, eertarn legem testamento dicere non seguro de su propio estado no puede declaras dis-
potest. posición cierta en su testamento.

15. ULPIANUS libro XII. ad Edictum,—De Sta- 15. ULPiANO; Comentarios al Edicto, libro XII.
tu suo dubitantes vel errantes testamentum facere —Los que dudan ó yerran sobre su propio estado
non possunt, nt Divus Pius rescripsit. no pueden hacer testamento, según respondió por
rescripto el Divino Pb.

16. POMPONJUS libro singular¡ Regalarum.— 16. PosfPoIo; Reglas, libro único.- Se dice
Filius familias, et servus alienus, et postumus, et que el hijo de familia, y el esclavo ajeno, y el pós-
surdiis testame.nti factioneru habere dicuntur; hect tumo, y el sordo tienen la testamentifacción; por-
enim testamenturn fac.ere non possunt, attarnen que aunque no pueden hacer testamento, pueden,
ex testamento vel sibi, vel aliís acquire.re possunt. sin embargo, adquirir por testamento 6 para sI, 6
para otros.
§ 1.—Marcellus notat; luriosus quoque testa- § 1.—Observa Marcelo: también el furioso tie-
menti factionera habet, hect testamentum facere ne la testamentifacción, aunque no puede hacer
non potest. Ideo autem habet testamenti factio- testamento. Mas tiene la testamentifacción por es-
nein, quia potest sibi acquirere legatum vel fldei- to, porque puede adquirir un legado ó un fideico-
commissum; nam etiaxn compotibus mentis perso- miso; pues también para los que están en su cabal
nales actiones etiam ignorantibus acquiruiitur. juicio se adquieren acciones personales, aún igno.
rándolo ellos.
17. PAULUS libro III Sentenliarum (1). -- In 17. PAuLo; Sentencias, libro 111.—El privado
adversa corporis valetudhie mente captus co tem- de juicio no puede durante el tiempo de la enfer-
pore testamentum facere non potest. medad de su cuerpo hacer testamento.
18. ULPIANUS libro I. ad Sabinum. —Is, cuí le- 18. ULPIANO; Comentarios ti Sabino, libro 1.—
ge bonis interdic.tum est, testamentuin facere non Aquel á quien por la ley se le puso interdicción en
potest, et si fecerit, ipso iure non valet; quod ta- sus bienes, no puede hacer testamento, y silo hu-
men inte.rdictione vetustius habuenit testamentum, biere hecho, es nulo de derecho; pero será válido
hoc valebit. Me.rito ergo ncc testis ad testamenturn el testamento que hubiere hecho anterior á la in-
adhiberi potenit, quum neque testamenti factionem terdicción. Luego, con razón tampoco podrá ser
habeat. presentado como testigo para un testamento, pues
no tiene la testam.entlfacción.
§ 1.—Si quis ob carmen farnosnm damaetur, Se- § 1.—Si alguno fuese condenado por algún libe-
natuscousulto expressum est, ut intestabilis sit; lo infamatorio, se expresó en un Senadoconsulto,
ergo ncc tastarnentum facere poterit, nec ad te- que sea intestable; luego tampoco podrá hacer tes-
stamentum adhiberi (2). tamento, ni ser testigo de un testamento.
19. MODESTINUS libro V. Pandectarum. - Si 19. MODESTINO; Pandectas, Libro V. —Si .un hi-
filiusfamilias, aut pupillus, ant servus tabulas te- jo de familia, ó un pupilo, 6 un esclavo, hubiere
stamenti fecenit, signaverit, secundum eas bono- hecho testamento y lo hubiere sellado, no puede
ruin possessio dan non potest, licet filiusfamiJias darse conforme al mismo la posesión de los bienes,
sRi iuris, ant pupillus pubes, aut servus hiber fa. aunque el hijo de familia hubiere fallecido hecho
etus decesserit, quia nullae sunt tabulae testa- de propio derecho, 6 púbero el pupilo, ó libre el
menti, quas is fecit, qui testamenti faciendi facul- esclavo, porque son nulas las tablas del testamento,
tatem non habuerit. que hizo el que no hubiere tenido facultad de ha-
cer testamento.

20. ULPIANUS libro I. ad Sabinurn.—Qui te- 20. ULPIANO; Comentarios ti Sabino, libro 1.—
stamento heres instituitur, in eodem testamento El que es instituido heredero en un testamento no
testis eme non potest. Quod in legatario et in co, puede ser testigo en el mismo testamento. Lo con-
qui tutor scriptus mt, contra habetur; hi enim te- trario se observa respecto al legatario y al que fué
nombrado tutor; porque estos pueden ser presen-

1) VSanse Pata¡ Sn#. 7,45er. ¡II. 4, a . § ir. (2) te5tfg. adieion4 Ha l.

Tomo 11-4
DIGESTO.—LIBRO Xxviii: TITULO 1

stes possunt adhiberi, si aiimd cas nihil irnpediat, tados como testigos, si ninguna otra cosa se lo im-
utputa si impubes, si in potestate sit testatoris. pediera, por ejemplo, si fuera impúbero, ó si estu-
viera bajo la potestad del testador.
§ 1.—Potestatis autem verbum non solum ad § L—Mas la palabra potestad se ha de referir,
liberos, qui sunt in potestate, referendum est, ve- no solamente á los descendientes que están bajo
mm etiam ad eum, quem redrnit ab hostibus, potestad, sino también al que fué rescatado de los
quamvis placcat, hune servurn non esse, sed viii- enemigos, por más que esté. establecido que este
culo quodain retinen, donec pretium solvat. no es esclavo, sino que está retenido por cierto
vinculo hasta que pague el rescate.
§ 2. —Per contrarium quaeri potest, un pater § 2.—Por el contrario, puede preguntarse, si el
eius, qui de castrensi peculio potest testan, adhi- padre del que puede testar de su peculio castren-
beri ab co ad testamentum testis possit et MarceE- se, pueda ser presentado por él como testigo de su
lus libro decimo Digestorum scnibit, posse; et fra testamento; y escribe Marcelo en el libro décimo
t.er ergo potenit. del Digesto, que puede; luego también podrá el
hermano.
§ 3.—Quac autem in testamento diximus super § 3. —Mas lo que hemos dicho respecto fi ser pre-
perhibendis (1) testimoniis eomum, qui in potestate sentados como testigos en un testamento los que
zunt, in omuibus testimoniis accipias, ubi aliquid están bajo potestad, entiéndelo respecto á todos los
negotii geritur, per quod anquiratur. testigos, cuando se hace algún negocio por el cual
se adquiera.
§ 4.—Nc funiosus qu.idem testis adhibeni potest § 4.—El furioso no puede ciertamente ser pre-
quum compos mentis non alt, sed si habet inter- sentado como testigo, no estando en su cabal jui-
missionem, eo tempore adhi'beri potest; testamen- cio, pero si tiene intérvalos, puede ser presentado
tum (2) quoque, quod ante furorem consummavit, en este tiempo; y también será válido el testamen-
valebit, et bonorum possessio ex eo testamento to que hizo antes de la locura, y en virtud de este
coinpetit. testamento compete la posesión de bienes.
§ 5.—Eum, qui lego (8) repetundarum damna- § 5. —Opino, que el que fué condenado por la ley
tus est, ad testámentum adhíberi (4) posse existi- de peculado no puede ser presentado testigo para
mo, quoniam iii iudicium (5) testEs esse vetatur. un testamento, porque se le prohibe ser testigo en
juicio.
§ 6—Mulier testimonium diecre iii testamento § 6.—La mujer no podrá ciertamente prestar
qnidem non poterit, alias autem pos&e testem esse testimonio en un testamento, pero la mujer puede
mulierern, argumento est lex lulia de adulteriis, ser testigo en otros casos, como lo prueba la ley
quae adulteril damnatam testem produci, vel di- Julia sobre los adulterios, que veda que la mujer
coro testimonium vetat. condenada por adulterio sea presentada como tes-
tigo, ó preste testimonio.
§ .—Servus quoque merito ad solemnia adhi- § 7.—Tampoco con razón puede ser presentado
berl non potest, quum iuris civilis eommunioneul el esclavo para los actos solemnes, porque no tie-
non habeat in totum, no Praetoris qwdem Edicti. ne para todo la comunidad del derecho civil, ni
ciertamente la del Edicto del Pretor.
§ 8.--Et veteres putaverunt, coz, qui prnpter § 8.—Y opinaron los antiguos, que los que son
solemnia testameriti adhibe.ntur, durare debere, presentados por causa de las solemnidades de un
donee suprema contestatio pera.gatur. testamento, deben permanecer hasta que se termi-
ne la última manifestación.
§ 9.—Non tamen intdlligentiam serrnonis exigi- § 9.—Mas no exigimos la inteligencia del len-
mus; hoe enim Divus Marcus Didio luliano ¡ti te- guaje; porque esto respondió por rescripto el Di-
ste, qu! latino (6) non noverat, reacnipsit, nam si vino Marco fi Didio Juliano respecto fi un testigo,
vel seusu percipiat quis, cul re¡ adhihitus sit, suf- que no conocía el latín, porque basta que por los
tteerc. sentidos perciba uno para qué cosa haya sido pre-
sentado.
§ 10.—Sed si detenti siiit iuviti ibi testes, pu- § 10.—Pero si los testigos hubieran sido reteni-
taiil, non valere testamenlum. dos al¡¡ contra su voluntad opinan que no es vá-
lido el testamento.
21. IDaM ¿zln'o II. (1) ad Sabinum.— Heredes 21. EL MISMO; Comentarios d Sabino, libro
palam, ita ut exaudini possiut, nuncupandi Smi (8); II—Los herederos han de ser nombrados clara-
Jicebit ergo testanti vel nuneupare heredes, ve¡ mente, de suerte, que puedan ser oídos; luego,
seribere, sed si nuneupat, palatu debet. Quid est le será licito al testador ó nombrar los herederos, ó
palam? Non utique in publicum, sed ut exaudiri escribirlos, pero si los nombra, debe nombrarlos
posait; exaudiri autem non ab omuibus, sed a te- claramente. ¿Qué significa claramente? No cierta-
stibus; et si plurcs fuerini testes adhibiti, sufficit, mente en público, sino de modo que se pueda oir,
solemnem numerum exaudire. pero que se oiga no por todos, sino por los testigos;
y si hubieren sido presentados muchos testigos,
basta que oiga el número solemne.
§ 1.—Si qnid post factum testamentum niutani § 1. —Si después de hecho un testamento plugo
placuit, omnia ex integro facienda sunt. Quod ve- cambiar alguna cosa, todo se ha de hacer de nue-
ro quis obseunius in testamento vol nuncupat, ve] vo. Se pregunta, si lo que alguno dice ó escribe

(1) prohibendi, Hal. Vut. 5) iudiclo, tu Vuig.


(2} te3timonium, Bat. (5) loqul, inserta Ha!.
taita, in*s'a. ii Vig.
t 11011, ,n8ertc, H&. ) sant, la

DIGESTO- —LIBROXXVIII: TÍTULO 1 839

seribit, an post soleuuiia explanare possit, quae- con cierta oscuridad en un testamento podrá acla-
ritur; utputa Stichiim legaverat, quum piares ha- rarlo después de las solemnidades; porejemplo,
beret, Dec declaravit, de quo sentiret; Ttio lega- habla legado é. Stico, teniendo muchos, yno decla-
vit (1) quum inultos Titios amicos haberet erra- ló á cual se refería; hizo un legado ú Ticio, tenien-
verat in nomine, vol praenornine, vel cognomine, do muchos amigos llamados '1 icio; se habla equi-
quum in corpore non errasset; poteritne postea vocado en el nombre, 6 ene! nombre propio, ó en el
declarare., de quo scuserit? Et puto, posse; nihil sobrenombre, no habiéndose equivocado respecto
enira nunc dat, sed datum significat. Sed et Si no- á la persona; ¿acaso podrá declarar después á
tani postea adiecerit legato vel sua voce, vel ]¡te- quién se haya referido? Y opino, que puede; por-
ns, ve] summa-m, ve¡ nomen Iegntarii, quod non que ahora no dá nada, sino que aclara lo que dié.
Seripserat, vel nurnorum qualitatem, ea recte fe- Pero si después hubiere añadido una nota al lega-
cerit? Et puto, etiam qualitatem numorum posse do, ó de viva voz, ó por escrito, ó la cantidad, 6 ci
postea addi; nam etsi adiecta non fuisset, utique nombre del legatario, que no había escrito, 6 la ca-
placeret, eonieetionem fieri eius, quod reliquit, vol lidad de has monedas, ¿lo habrá hecho también vá-
ex vicinis scripturis, vel ex consuetudine patris- lidamente? Y yo creo, que también puede añadir-
familias, vel regionis. se después la calidad de las monedas; porque aun-
que no hubiese sido expresada, ciertamente parece-
ría bien que se hiciese conjetura de lo que dejó, ó
por las escrituras inmediatas, ó por la costumbre
del padre de familia, ó de la región.
§ 2.—In testamentis, in quibus testes rogati § 3—Respecto á los testamentos en los cuales
adesge debent, iit testamentum fiat, alterius reí deben presentarse testigos rogados, para que se
causa forte rogalos ad testandum non esse idoneos haga el testamento, se establece que los testigos
placet; quod sic accipienduni est, ut, hect ad aliasn que acaso fueron rogados para otra cosa, no son
rem sint rogati ve¡ collecti, si temen ante testimo idóneos para el testamento; lo que se ha de en-
nium (2) certiorentur ad testamentiim se adhibito, tender de este modo, que aunque hayan sido roga-
posse eos te.stimoninm snum recte perhibere. dos ó reunidos para otra cosa, si no obstante se
cerciorasen antes de su testimonio de que eran
presentados para un testamento, pueden ellos pres-
tar válidamente su testimonio.
§ 3.--Uno contextu actus (3) testan oportet; est § .—Se debe testar en un sólo contexto de ac-
autem uno contextu, nnllurn actum alienum testa- to; pero es en un solo contexto, si no interviene
mento intermiscere; quod (si) aliquid pertiuens ad ningún acto extraño en el testamento; porque si
testamentum faciat, testamentiim non vitiatur. hiciera alguna cosa perteneciente al testamento,
no se viola el testamento.
22. IDSIM libro XXXIX. ad Edictwn.— Ad te- 22. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro
stium numerum siml adhiberi possuínus, ut ego, XXXIX.—Para el número de testigos podemos
et pater, et piares, qui fuimus in eiusde,m po- ser presentados juntamente, por ejemplo, yo y uit
testate. padre, y muchos que estuvimos bajo la potestad
delmismo.
§ 1.—Conditfouem testium tunc inspicere debe- § 1.—Debemos examinar la condición de los tes-
mus, quum signarent, non mortis tempore; si igi- tigos al tiempo en que sellaron, no al tiempo de
tun tune, quam signarent, tales ftierint., at adhi- la muerte; asi, pues, si cuando sellaron hubieren
beri possint, nihil nocet, si quid postea lis con- sido tales que pudieran ser presentados, en nada
tigerit. perjudica, si algo les hubiere acontecido después.
§ 2.—Si ab ipso testatore annulum accepero, et § 2.—Si yo hubiere recibido del mismo testador
signavero, testameiitum valet, quasi alieno si- el anillo, y hubiere sellado, es válido el testamen-
gnavenim. to, como si yo lo hubiere sellado con anillo de otro.
§ 3.—Si signa turbata sint ab ipso testatore, non § 3.—Si poi- el mismo testador se hubieran alte-
videtur signatum. rado los sellos, no se considera que se selló.
§ 4.—Si quis ex testibus nomen 5UUD1 non ad- § 4.—Si alguno de los testigos no hubiere escri-
scnipsenit, veruntameis signaverit, pro eo est, to su nombre, pero hubiere sellado, se considera lo
atque si adhibitus non esset; et si, ut multi faciunt, mismo que si no hubiese sido presentado; y aún
adseripserit se, non temen eignaverit, adhuc idem diremos lo mismo, si como hacen muchos, hubiere
dicemus. puesto su nombre, pero no hubiere sellado.
§ 5.—Signum autem utrum anniilo tantum im- § 5.—,Pero admitimos acaso como sello solamen-
pressum adhibemus, a» vero et si non annulo, ve- re el impreso con el anillo, ó también si no con el
rum alio quodam impresso, - vare enim homi- anillo, sino de otro cualquier modo hubiera sido
nes sigilant —? Et magis est, ut tantutil annulo impreso,—porque los hombres sellan de diversas
quis poselt signare, dum temen babeat xapupa maneras—? Y os más cierto, que solamente con ani-
f.vgnumJ. llo puede sellar uno, con tal, sin embargo, que ten-
ga sello.
§ &—Posse et nocte signan testamentum, nulla § 6.—No hay duda alguna que también de no-
dubitatio est. che se puede sellar un testamento.
§ 7.—Signatas tabulas acc4pi oportet, et si ha- § 7.- Deben considerarse selladas las tablas,
teo, quo tabulae involutae sunt, signa impresas también silos sellos hubieren sido impresos en el
fuerint. lienzo en que fueron envueltas las tablas.

(1) amico, inserta Ha?.


(2) testlmonhini. omítela Bat. (3) actionis, «1 mdrgen interior del códice Fi.
DIGESTO.—LIBRO XX'flhl: TÍTULO 1

23. IDIOM libro IV. .Disputaionurn.—Si testa- 23 EL MISMO; Disputas, libro IV.—Si el testa-
mentum, quod resignaverit testator, iterum sigua- mento' cuyos sellos hubiere levantado el testador,
tum fuerit Septem testium signis, non cnt imper- hubiere sido sellado otra vez con los sellos de siete
fectum, sed utroque jure valebil, tam civil¡, quam testigos, no será imperfecto, sino que será válidQ
praetorio. por ambos derechos, tanto por el civil, como por
el pretorio.

24. FLORENTrNUS libro X. Institutionum. -- 24. FLORENTINO; Instituía, Libro X.—Cualquie-


linum testamentum pluribus exemplis consignare ra puede sellar un solo testamento en varios ejem-
quis potest; idque interdum necessanium est, forte piares; y esto es á veces necesario, por ejemplo, si
si navigaturus et secum forre, et (1) relinquere el que ha de navegar quisiera llevarse, consigo, y
jiidicjorum suorurn testationem velit. dejar, testimonio de sus voluntades,

25. IAVOLENTJS libro V. Posteriorm Labeoni.. 25. JAVOLIeNO; Obras póstumas de Labeon, li-
—Si is, qui testamentum () faceret, beredibus pri- bro V.—Si el que hiciese testamento, se hubiese
mis nuneupatis, pniusquam secundos exprirneret quedado mudo, habiendo nombrado los primeros
heredes, obmutuissct, mags coepissc eum testa- herederos, antes que expresase los segundos here-
mentum facere, quam fecisse, Varus Digestorum deros, escribió Varo en el libro primero del Diges-
libro primo Servium respondisse seripsit; itaque to, que Servio respondió, que aquel más bien co-
primos heredes ex co testamento non futuros. La- menzó fi hacer testamento que no que lo hizo; y
beo tum hoc verum eme existimat, si constaret, as!, que no habrán de ser en virtud de este testa-
voluisse plures euin, qui testamenturn fecisset, he- mento herederos Los primeros. Labeon opiva, que
redes pronuiitiare; ego nec Scrvium puto aliud esto es verdad, si constase que el que hubiese he-
scnsisse. cho el testamento quiso nombrar más herederos; y
yo creo que tampoco Servio entendió otra cosa.

26. GAIUS libro XXII. ad Edictum provincia- 26. GAYo; Comentarios al Edicto provincial,
£e.—Quum lege quis intestabilis iubetur e-sse, co libro 12(11.—Cuando por la ley se manda que uno
pertinet, no eius testimonium recipiatur, et eo am- sea intestable, se refiere á que no se admita su tes-
plius, ut quidam putant, neve ipsi dicatur testi- timonio, y además, fi que, como opinan algunos,
monium. tampoco á dI se le preste testimonio.

27. CaLSUS libro XV. Digestorum.— Doinitius 27. CELso; Digesto, libro XV.—Domicio La-
Labeo Celso mio salutem. Quaero, un testium nu- beon saluda fi su Celso. Pregunto, ¿deberá ser con-
mero habendus sit is, qui, qunun rogatus cst ad te- tado en el nirnero de los testigos el que habiendo
stamentum seribendum, idem quoque quum tabu- sido rogado para escribir ci testamento, también
las scripsisset, signavcrit? luventius (3) Celsus lo hubiere sellado cuando hubiese escrito las ta-
Labeoni suo salutem. Ant non intelligo, quid sit, blas? Juvencio Celso saluda fi su Labeon. O no en-
de quo me consulis (4), aut valide stulta est con- tiendo qué es sobre lo que me consultas, ó es muy
sultatio tua; plus dnim quam nidiculum est, dubi- necia tu consulta; porque es más que ridiculo du-
tare, an aliquis iure testis adhibitus sit, qucniam dar si alguno haya sido presentado en derecho co-
idem es tabulas testamenti scnipsenit. mo testigo, porque él mismo haya escrito también
las tablas del testamento.

28. MODESTINUS libro IX. Rcgularum. - Ser- 28. MODESTINO; Reyla-s, libro IX.—A1 esclavo,
vus, hect alienus, iussu testatoris tcstamentum aunque ajeno, no le está prohibido escribir un tes-
scribere non prohibetur. tamento por mandato del testador.

29. PAULUS Libro XIV. Besponsorum ().—Ex 29. PAULO; Respuestas, libro XIV.—En virtud
ea scriptura, quac ad testamentum faciendurn pa- de la escritura, que se preparaba para hacer un
rabatur, si millo jure testamentum perfectum es- testamento, si el testamento no se hubiese perfec-
set, nec ea, quae fideicomrnissorum verba habent, cionado con arreglo fi ningún derecho, tampoco
peti posse. se pueden pedir las cosas que tieien el nombre de
fideicomisos.
§ 1.— (6) Ex lis verbis, quae seriptura (7) pa- § 1.—En virtud de estas palabras, que un padre
terfamilias addidit: i-jv tv (8) bLaaiznv oóXo- de familia añadió ca la escritura: quiero que este
¡J.L sivat zop(av ¿nl Iníalic ¿oualaç, [hoc ¿estanzentum testamento sea válido por cualquier razón que pu-
voto esee ratum, quacun que raeione poterit, (9)] vi- diere, se considera que aquel quiso que de todos
deri eum voluisse, omnimodo valere ca, quae reli- modos sea válido lo que dejó, aunque hubiese fa-
quit, etiam si intestatus decessisset. llecido intestado.

30. Insn Libro III. Sententiarum. - Singulos 30. EL MISMO; Sentencias, Libro IIL—Conviene
testes, qui in testamento adhtbentur, proprio chi- que cada uno de los testigos, que se presentan pa-
rograplio aduotare conven it, quis et euius testa- ra un testamento, anoten de su propio puño quién
mentum signaverit. haya sellado, y de quién sea el testamento.

(e) Idem reapotidlt,atepons Fíat.


(i) domi, inserta la VuZj. (7) fcripturac, HaZ.; in acriptura, la, Vulg.; Mal. y la Vuly.
(2) Si quis quum tesamcnturn, Mal.
(3) Br.- Iubcuttus, se.qún costumbre del códice Fi. ponen hs palabras quas —asldidit, d4srwL &
(4) ;¡J; consuienis (acaso eouauiucrls), ci c4dicc Fi (8) $ por V, íTi..
(1) v responsorum respondit, MaL (9) Vcr5ión vuig.

DIGESTO.—LIBRO xxviii: rJfjj,) I 41

31. IDEM libro V. Senentiarurn (1).- Ehi 31. EL MISMO; Sentencias, libro V.—No se pue-
boiia, qui se imperatorem factiirum lieredem esse den ocupar por el fisco los bienes del que se había
iactaverat, a fisco oceupari non possunt. jactado de que él habla de hacer que el empe.radoi
fuese su heredero.

TIT. II TÍTULO II
DE LIBER1S ET POSTUMIS HEREDIBUS INSTITUENDIS DE QUE LOS DESCENDIENTES Y LOS PÓSTUMOS HAYAN
VL EXHEREDANDIS (2) DE SER INSTITUIDOS HEREDEROS Ó DESHEREDADOS
[Cf. Cod. VI. 28. 29.1 [V8a8e Cdd. VI. 28. ILJ

1. ULPIANUS libro 1. ad Sabinum.—Quid sit no- 1. ULPIANo; Comentarios á Sabino, libro 1.—
minatim exheredan, videamiie; nomen, et praeno- Veamos qué sea ser desheredado nominalmente;
me», et cognomen elus dicenclnm est; an sufficit ¿se ha de expresar el nombre, el nombre propio,
vol unum ex his? Et constat sufficere. y el sobrenombre, ó basta uno de ellos? Y es sabi-
do que basta.

2. IDEM libro VI. Regularwni.—Noniinatim Cx- 2. EL MISMO; Reglas, libro VI. - También se
hereclatus fillus et ita videtur: «Filias meus exhe- considera desheredado nominalmente un hijo de
res esto», si nec nomen cine expressum Sit, si este modo: «Quede desheredado mi hijo», aunque
modo i.rnicus sit; nam si plures sunt fflui, benigna no se haya expresado ni su nombre, si fuera úni-
interpretatiorte potius a plenisque respondetur, co; porque si son muchos los hijos, preferente-
nullurn exheredatum esse. mente se responde por los más, por benigna inter-
pretación, que ninguno fué desheredado.

3. IDEM libro 1. ad Sabinuin.— Et si peperce- 3. EL MISMO; Gomentarior á Sabino, libro L—


nt (3) fihinm dicere, ex Seia aulem natum dixit, Y si hubiere omitido decir hijo, pero dijo el nacido
recte exheredat; et si eum convitio dixerit: «non de Seya, deshereda en forma; y si con injuria hu-
nominandus, vel non films meus, latro, gladiator», biere dicho: «el que no se debe nombrar», ó, «el
magis est, nt recte exheredatus sit; (4) et si ex que no es mi hijo, el ladrón, el gladiador», es más
adultero natum dixerit. eieto, que haya sido desheredado en forma; y tam-
bién si hubiere dicho que nació de un adúltero.
1.—Pure autem fihiam exheredan (5) lufla- § 1.—Pero opina Juliano, que al hijo se le des-
nne putat; qua sententia iitimiir. hereda puramente; cuya opinión practicamos.
§ 2.—Films inter medias quoque heredum insti- § 2.—También es desheredado en forma el hijo
tutiones recte exheredatur, et erit a toto grada entre las instituciones intermedias de herederos, y
summotus, nisi forte ab unius persona eum testa- quedará separado de todo el grado, á no ser acaso
tor exheredaverit. Nam si hoc fecit, vitiosa erit que el testador lo hubiere desheredado respecto á
exheredatio, quemadmodum si ita eum exhereda- la persona de uno solo. Porque si hizo esto, la des-
verit: «Quisquis mihi (6) cnt filius, exlieres esto»; lieredación será viciosa, como silo hubiere deshe-
nam, ut Inlianus seribit, huhismodi exheredatio redado de este modo: «Cualquier hijo que yo tu-
vitiosa est, quoniam post aditam hereditatero yo- viere, sea desheredado»; porque, como escribió Ju-
lit eum summotuin, quod est impossibile. liano, una desheredación de esta naturaleza es vi-
ciosa, pues quiso que él quedase separado después
de adida la herencia, lo que es imposible.
§ 3.—Ante heredis institutionem exheredatus § 3.—El desheredado antes de la institución de
ab omnibus gradibus summotus est. heredero, fué separado de todos los grados.
§ 4.—Inter duos autem gradus exheredatus ab § 4.—Mas el desheredado entre dos grados, fuá
ittroqne remotus est secundiim Scaevolae senten- separado de uno y otro según el parecer de Scvo-
tiam; quam puto veram. la; que juzgo verdadero.
§ 5.—In eo, qui miscnh duos gradus, exhereda- § 5.—Respecto á aquel que mezclé dos grados,
tionem valere Mauricianus (?) recte putat, veluti: con razón opiiia Mauriciano, que es válida la des-
«primus benes esto ex semisse; si primus heres non heredación, por ejemplo: «el primero sea heredero
erit, secundus ex semisse (8) heres esto; tertius ex de la mitad; si el primero no fuere heredero, sea
alio semisse heres esto, films exheres esto; si ter- heredero de la mitad el segundo; el tercero sea he-
tius heres non cnt, quartus herce esto»; nam ab redero de la otra mitad, y sea desheredado mi hi-
utroque gradu summotus est. jo; si el tercero no fuere heredero, sea heredero el
cuarto*; porque fmi separado de uno y otro grado.
§ 6.—Si ¡tu testatus sit paterfamilias, nl a pri- § 6.—Si un padre de familia hubiera testado de
mo quidem gradu fihiurn praeteriret, a secundo modo, que en el primer grado preteriese cierta-
solo exheredaret, Sabinus, et Cassius, el Iulitmus mente á su hijo, y solo en el segundo lo deshereda-
putant, peremto primo gradu testamentuui ab co se, opinan Sabino, Cassio, y Juliano, que, supri-
gradii exordium capere, unde filius exheredatus mido el primer grado, el testamento comienza en
est; quae sententia comprobata est. aquel grado del cual fmi desheredado el hijo; cu-
ya opinión fué aprobada.

(1) V8anse Paui Senti. rece. V. 12. 9.


(2 TEL PRAETERITIS, o4iciona Hal.
(3) perceperit, según reci e nte correccIón del códice Fi (6) hereø, insertan fiat. Vuig.
(4) Sed, insert a lIal. (7) Martianus, HaZ. Vulg.
(5) exheredan dum, la Vulg (8) ex Bemiase, ~telas Ha!.

342 DIGESTO.—LIBRO XXVIII: TÍTULO Ir

4. IDEM libro III. ad Sabinum.—Placet, omnem 4. Er.. MISMO; Comentarios á Sabino, libro III.
magculurn posse postumum heredem scribere, sive --Está establecido, que todo varón puede instituir
1am maritus sit, sive nondum uxorem duxerit; heredero á un póstumo, ya si sea marido, ya si aún
nam et maritus repudiare uxorem potest, et quí no hubiere tomado mujer; porque también el ma-
non duxit uxorem, postea maritus effici. Nam et rido puede repudiar á su mujer, y hacerse después
quuui maritus postumum heredem seribit, non marido el que no tomó mujer. Porque también
utique is solus posturnus seriptus videtur, qui ex cuando el marido instituyó heredero á un póstumo,
ea, quam habet uxorem, ei natus est, vel is, qui no se considera ciertamente instituido solo aquel
tune in Utero est, verum is quoque, qui ex qun- póstumo, que le nació de la que tiene por mujer, ó
cunque uxore nascatur. el que entonces está en el claustro materno, sino
también el que nazca de cualquier mujer casada.

5. IAvOLEWS Libro 1. ex Cass-io. - [ deoque qul 5. JAVOLuNO; Doctrina de Caspio, libro 1.—Y
postunrurn heredera instituit, si post testamentum por esto, cuando el que instituyó heredero á un
factura rnutavit matrimoniurn, is institutus vide- póstumo, cambió de matrimonio después de hecho
tur, qui ex posteriore matrimonio natus est. el testamento, se considera instituido el que nació
del matrimonio posterior.

6. ULPIÁNISS libro III. ad Sabinum. - Sed est 6. ULPIANo; Comentarios á Sabino, libro III.
quaesitum, an is, qui generare t'acile non possit, —Pero se preguntó, si el que facilmente no pueda
postuuuum heredem facere possit; et scribit Camine engendrar podrá instituir heredero á un póstumo;
et lavolenus, posse; nam et uxorem ducere, et y escriben Cassio y Javoteno, que puede; porque
adoptare potest. Spadonern quoque posee postu- puede tomar mujer, y adoptar. Escriben Labeon y
mum heredem scrjbere, et Labeo, et Cassius sen- Cassio, que también el espadón puede instituir he-
bunt, quoniam nec astas, ncc sten!!itas ei rei ira- redero á un póstumo, porque ni la edad, ni la es-
pedimento est. terilidad sirve de impedimento para esto.
§ 1.—Sed si castratus sit, lulianus Proculi opi- § 1.—Pero si fuera un castrado, siguiendo Ju-
nionem secutus non putat, postumum heredera liano la opinión de Próculo, no cree que pueda ins-
posee instituere; quo jure utimut. tituir heredero á un póstumo; cuyo derecho prac-
ticarnos.
§ 2. - Ilermaphroditus plane, si fu eo vitilia § 2.—A la vendad, el hermafrodita, si en él pre-
praevalebunt, postumum heredem instituere po- valecieran los órganos viriles, podrá instituir he-
tenit. redero á un póstumo.

7. PAULUS libro L ad Sabinum.— Si fihius (1), 7. PAULO; Comentarios 4 Sabino, libro 1.—Si
qui la potestate est, praetenitus sit, et vivo patre el hijo, que está bajo potestad, hubiera sido pre
dceedat, testamenturn non valet, nec superius terido, y falleciera viviendo su padre, no es válido
rurnpetur; et eo jure utimur. el testamento, ni se romperá el anterior; y de esto
derecho usamos.

8. PouPoNrus libro 1. ad Sabinum.—Si (2) pri- S. POMPONIO; Comentarios á Sabino, libro 1.—
mo herede instituto fihium exheredavero, a secun- Si yo hubiere desheredado á mi hijo habiendo ins-
do autem substituto non exheredavero, et, dura tituido el primer heredero, pero no lo hubieredes-
pendet, an prior aditurus sit, fihius decesserit, se- heredado respecto del segundo sustituido, y mien-
eundum (3) sententiam, qua utimur, non cnt se- tras está pendiente si el primero haya de adir la
cundus herce, quasi ab initio inutiliter institutus, herencia hubiere fallecido mi hijo, conforme á la
quum ab so Sbus exheredatus non sit. Quodsi in opinión que practicamos, no será heredero el Se-
postumo filio ídem acciderit, lit natus vivo patre, gundo, como si desde un principio hubiese sido ins-
a quo exharedatus sit, moalatur, endem dicenda tituido inútilmente, porque respecto de él no fué
erunt de substituto, quon iam, quum est natus desheredado el hijo. Pero si lo mismo hubiere su-
films, loco eius est, qui superstes est. cedido respecto de un hijo póstumo, de Suerte que
nacido en vida del padre, por quien haya sido des-
heredado, muriese, se habrá de decir lo mismo res-
pecto al sustituto, porque cuando ha nacido un hi-
jo, está en el lugar del que sobrevive.

9. Pamus libro L ad Sabiwum. - Si quis po- 9. PAULO; comentarios 4 Sabino, libro 1.—Si
siumos, quos per aetatem aut valetudinem labore alguno instituyó herederos fi póstumos, que por la
forte non potest, heredes instituit, supenius testa- edad ó por enfermedad no puede acaso tener, se
nientum rumpitur, quod natura magis la homine rompe el anterior testamento, porque se ha de
generandi et consuetudo epectanda mt, quam atender en el hombre fi la naturaleza y fi la cas-
temporale vitium, aut valetudo, propter quam ab- tuuibrc de engendrar más bien que á un vicio tem-
dueatur horno a generandi facultate. poral ó fi una enfermedad, por la cual sea privado
un hombre de la facultad de engendrar.
§ 1.—Sed si ex ea, quae ahli nupta sit, postumum § 1.—Pero si alguno hubiere instituido herede-
quis heredem instituerit, ¡peo jure non vatet, quod ro fi un póstumo de la que estuviera casada con
turpis sit institutio. otro, no es válida de derecho la institución, por-
que es torpe.

(1) eiva, inserta Ha.i. (3)luliani, ,nuerta Ha2. acaso según el fragmento 8. 8
(2) s, in86,tn Hat. Valg este titulo.

DIGESTO.—LIBRO xxviii: TITULO II 343
§ 2.—Si fihium exheredavero, nepotenique ex co § 2.—Si yo hubiere desheredado á mi hijo, pre-
praeteriero, et alium heredem instituero, et super- terido á un nieto nacido de él, é instituido herede-
vixerit films post piortem meam, licet ante aditam ro á otro, y mi hijo sobreviviere después de mi
hereditatem decesserit, non tainen nepotem ru- muerte, aunque falleciere antes de adida Ja heren-
pvurum testamentuin, lulianus, et Pomponius, et cia, dicen Juliano, Pomponio y Marcelo, que el nie-
Marcelhis aiunt. Diversumque est, si in hostium to no romperá, sin embargo, eh testamento. Y lo
potestate fihius sit, et decesserit in eodem statu; contrario es, si mi hijo estuviera en poder de Los
rumpit enim his casibus nepos testainentum, quod enemigos, y hubiere fallecido en el mismo estado;
moriente ayo fui ius pependert (1), non absels- porque en estos casos el nieto rompe el testamen-
sum, ut saperiore casu, fuerit. Sed et si heres in- to, porque al morir el. abuelo quedaría en suspen-
stitutus omiserit hereditatem, cnt legitimas heres, so el derecho del hijo, y no habría sido destruido,
quoniarn hace verba: si intestato moritiir», ad id como en el caso anterior. Pero también si el here-
tempus referuntur, quo (2) testamentum destituí- dero instituido hubiere dejado de adir la herencia,
tur, non quo (3) moritur. será heredero legitimo, porque estas palabras: «si
muere intestado», se refieren al tiempo en que se
invalida eh testamento, no á aquel en que muere.
§ 3.—Sed si ex ea, quam nefas sit dueere, po- 3.—Pero si yo hubiere Instituido heredero á
stumum heredem instituero, non putat rumpi te- un póstumo nacido de aquella á la que sea ilícito
starnenturn Pomponius. tomarla por mujer, no juzga Pomponio que se rom-
pa el testamento.
§ 4.—Sed si per adoptionem sororem factam ha- § 4.—Pero si yo tuviera quien se hubiera hecho
beam, potero postumum ex ea heredem ¡ustituere, hermana por adopción, podré instituir heredero al
quia adoptione soluta possuin eam ducere uxorein. póstumo nacido de ella, porque, disuelta la adop-
ción, puedo tomarla por mujer.
10. PoMPoNnJs Libro 1. ad Sabinurn.—Commo- lO. PcniPoNxo; Comentarios 4 Sabino, libro 1.
dissime is, qui nondum natus est, ita heres insti- —El que aún no ha nacido es instituido perfectisi-
tuitur: sive vivo me, sive mortuo natus fuerit, mamente heredero en esta forma: «ya si hubiere
heres esto, aut etiam pare, neutrius temporis ha- nacido viviendo yo, ya si habiendo muerto», ó
hita mentione; si alteruter casus omissus fuerit, también puramente, sin haberse hecho mención ni
co casu, qui omiesus Bit (4), natus rumpít testa- de uno ni de otro tiempo; si se hubiere omitido
mentum, quia hie fihius (5) nec sub conditione uno ú otro caso, el nacido rompe el testamento en
quidem ecriptus heres iutelligitur, qui in hunc el caso que se omitió, porque ciertamente no se en-
casum nascitur, qui non mt testamento apprehen- tiende instituido heredero bajo condición el hijo
sus (6). que nace en un caso, que no fué comprendido en
el testamento.
11. PABLUS libro II. ad Sabi7wrn,—In suis he- 11. PAULO; Comentarios 4 ~¡no, Libro II.—
redibus evidentius apparet, continuationem domi- En los herederos suyos aparece con más evidencia,
nii co rem perducere, ut nulla videatur hereditas que la continuación del dominio lleva la cosa fi que
fuisse, quasi ohm hi domini essent, qui etiam vivo no se considere que hubo herencia, como si en otro
patre quodammodo domini existiniantur; mide tiempo fuesen dueños los que también en vida del
etiam fihiusfaniilias appcllatur, sicut paterfamilias, padre son considerados en cierto modo como due-
sola nota hac adiecta, per quam distinguitur ge- ños; por lo cual se llama también hijo de familia,
nitor ab co, qui genitus sit. Itaque post mortem como padre de familia, habiéndose añadido solo
patnis non hereclitatem percipere videntur, sed esta diferencia, por la cual se distingue al engen-
magis liberain bonorum administrationem conse- drador del que fué engendrado. As¡, pues, no se
quuntur; hac ex causa, licet non sint heredes in- considera que después de la muerte del padre re-
stituti, domini sunt, nec obstat, quod hect eec ex- ciben la herencia, sino más bien que consiguen la
heredare7 quos () et occidere lieebat. libre administración de los bienes; y por esta cau-
sa, aunque no hayan sido instituidos herederos son
dueños, y no obsta que sea licito desheredar, álos
que también era licito matar.
12. ULPIANUS libro IX. ad Sabinum.— Quod 12. ULPIANo; Comentarios 4 &abino, libro IX.
dicitur, fihium natum rumpere testamentum, na- —Respecto fi lo que se dice que el hijo nacido rom-
tum accipe, etsi exsecto ventre editus Bit; nam et pe el testamento, entiende que nació, aunque ha-
hie rumpit testameiitum, scihicet si naseatur in ya sido dado fi luz habiendo sido abierto el vien-
potestate. tre; porque también este rompe el testamento, por
supuesto, si naciera bajo potestad.
§ 1.—Quid tamen, si non integrum animal cdi. § 1.—,Mas, qué se dirá, si como animal no hu-
tum Bit, eum spiritu tarnen, an adhuc testamen- biera sido dado fi luz Íntegramente, pero con espí-
tuni runipat? Et hoe tamem rumpit. ritu, aún as¡ romperá el testamento? Y esto no
obstante lo rompe,
13. IuLiA1js libro XXIX. Digestorum.—Si ita 13. ULP1AiO; Digesto, libro XXIX.—Si se hu-

(1) fiUns pepentierlt, Mal.; Blius repndiaverit, iaed. Cila-


ela8 por Br.
(5) Según corrección del códice Fi, Br.; quod, Taur. según (4) quo oini8us est, HaZ.
la escritura original. (5) hie 51mB, ornitelas Mal.
(a) Según corrección del códice FI, Br.; quod, Tawr. según (5) comprehenana, la Vulg.
la escritura original. ) Hal. Vtig.; quod, el códice Fi.

344 rnGxsro.—L1BRO xxvru: TtTULO U
seriptum sit: «si filius mihi natus fucrit, ex beses hiera escrito de este modo: «si me hubiere nacido
heres esto, ex reliqua parte uxor mea heres un hijo, sea heredero de dos terceras partes, y de
esto (1) si vero filia mili nata fuerit, ex triente la restante parte sea heredera mi mujer; pero si
heres esto, ex reliqua parte uxor heres esto», et me hubiere nacido una hija, sea heredera de una
films et fila nati essent, diccndum est, assem dis- tercera parte, y de la restante parte sea herede-
tribueudum esse in septem partes, ut ex his fihius ra mi mujer*, y hubiesen nacido un hijo y una
quatuor, uxor duas, filia unam partem habeat. hija, se ha de decir, que la herencia se ha de divi-
Ita enim secundum voluntatern testantis films al- dir ea siete partes, para que de ellas tenga cuatro
tero tanto amplius habehil, quarn uxor, item uxor el hijo, dos la mujer, y una sola parte la hija. Por-
altero tanto amphius, quam (2) fila; hieet enim que así tendrá el hijo, conforme fi la voluntad del
subtii luris regules conveniebat, ruptum fien te- testador, otro tanto más que la mujer, y también
stamentum, attarnen, quum (3) ex (4) utroque la mujer otro tanto más que la hija; porque aun-
nato testator volucnit uxorem ahiquid babees, ideo que A una sutil regla de derecho convenla que se
ad huiusmodi sententiam humanitate suggercnte rompiese el testamento, sin embargo, como el tes-
deeursum est quod etiam Iuventio Celso apertis- tador quiso que habiendo nacido ambos tuviera la
sirne placuit. mujer alguna cosa, se recurrió por lo mismo fi se-
mejante resolución por razón de humanidad; lo
que también le pareció muy bien fi Juvencio Celso.
§ 1.—Regula est iuris civilis, qua eonstitutuui § 1.—Hay una regla de derecho civil, en la cual
est, hereditatem (5) adimi non posse, propter se determiné, que no se puede quitar una heren-
quam hiber et heres esse iussus, quamvis dorninus cia, por razón de la que aquel que se mandó que
ademerit eodem testamento Iibertatcrn, nihiloini- fuese libre y heredero, aunque su señor le hubiere
nus et libertatem et hereditatem habebit. quitado en el mismo testamento la libertad, ten-
drá, sin embargo, la libertad y la herencia.
§ 2.—Testarnentum, quod hes modo scnibitur: § 2.—El testamento que se escribe de este modo:
«Titius post mortem fui me¡ heres esto, fihius ex- «sea heredero Ticio después de la muerte de mi
heres esto», nullius inomentt est, quia fihius post hijo, y quede desheredado mi hijo», es de ningún
mortem suam exheredatus est; quare et contra ta- valor, porque el hijo fué desheredado después de
bulas paternorum libertorum huiusmodi fihius bo- su muerte; por lo cual, este hijo podrá recibir la
noram possessioncm accipere patenit. posesión de los bienes aún contra el testamento de
los libertos paternos.

14. Anicanus Libro IV. Quaestioirum.— Si po- 14. AFRICANO; Cuestiones, Libro IV.—Si el pós-
stumus a primo gradu exheredatus, a secundo turno desheredado en el primer grado hubiera sido
praeteritus alt, quamvis eo tempore nascatur, quo preterido en el segundo, aunque nazca en el tiem-
ad heredes primo gradu seriptos pertineat heredi- po en que la herencia pertenezca fi los herederos
tas, seci4ndum tamen grailum vitiari placet, ad instituidos en el primer grado, está establecido,
hes, ut praetermitteutibus institutis ipse heres cxi- sin embargo, que se vicie el segundo grado, para
stat; imo et si defuneto co (6) heredes instituti este objeto, para que, abandonando la herencia los
omiserint hereditatem, non posse substitutos adi- instituidos, quede él mismo de heredero; aún tam-
re. Itaque et si a primo gradu exheredatus, a se- bién si habiendo fallecido él hubieren dejado de
cundo praeteritus, a tertio exheredatus sit, et vi- adir la herencia los herederos instituidos, no pue-
veutibus primis et dehiberantibus deeedat, quaeri den adinla los sustituidos. Y así, también si el des-
solet, omitientibus prinhis aditionem utrum ad ces, heredado en el primer grado, y preterido en el se-
qui tertio gradu seripti sint, an potius ad legítimos gundo, hubiera sido desheredado en el tercero, y
heredes pertineat hereditas. Quo et ipso casa re- falleciera viviendo los primeros y mientras delibe-
etius existimari putavit, ad legítimos eam pertine- raban, se suele preguntar, si dejando de hacer los
re; nam et qu.urn duobus heredibus institutis, et in primeros la adición les pertenecerá la herencia fi
siugulorum locum facta substitutione a pnimis ex- los que hayan sido instituidos en el tercer grado,
heredatus posturnus, a secundis praeteritus fuerit, ó preferentemente fi los herederos legítimos. Y en
si alter ex institutis omiserit, quamvis postumus este caso opiné que se consideraba más acertada-
exciudatur, non tamen magis substitutum ad- mente que aquella les pertenecía fi los legitimes;
mttti. porque también cuando habiendo sido instituidos
dos herederos, y habiéndose hecho sustitución pa-
ra el lugar de cada 'uno, el póstumo desheredado
por los primeros hubiere sido preterido en los se-
gundos, si uno de los instituidos hubiere dejado de
aceptar, aunque el póstumo sea excluido, no es sin
embargo admitido con más razón- el sustituto.
§ 1.—Quod valgo dicitur, eum gradum, a quo § 1.—Lo que vulgarmente se dice, que no es vá-
films praetenitus sit, non valere, non usquequaque lido aquel grado en el que fa¿ preterido el hijo,
yerme eme ait (7); nam si primo gradu heres in- dice que no es verdad en todos los casos; porque
stitutus sit filias, non debere eum a substitatis si en el primer grado hubiera sido instituido here-
exheredan; ideoque si filio et Titio heredibus iii- dero el hijo, no debe ser desheredado respecto A
stitutis, Titio (8) Maevius substitutas Sit, omitten- los sustitutos; y por esto, si habiendo sido institui-
te TRío hereditatem Maevium eam adire poase, dos herederos un hijo y Ticio, hubiera sido Mevio
quamvis fihius secundo gradu exheredatus non su. sustituido fi Ticio, abandonando Ticio la herencia,
Puede adida Mevio, aunque el hijo no haya sido
(1) ex reUqua parte—esto, ontileLae la VU19. desheredado en el segundo grado,
(2) SetZn emenda Dr.; quurn, «1 códice Fi.
(3) 29t enmienda Taur. e» la nota; quam, el códice, Fi. (e) p08tumo, inserta la Vuig.
(4) et por ex, Sial. Vug. (1) alt, on»ilela Sial.
(5) m ervo, inserta Sial. S) Titfus e M,uTiuIs, 1-Ial.

DIGESTO. —LIBRO XXVIH: 1tTULO ii 345

§ 2.—Si quia ita scripseiit: «ille, quem scio ex § 2.—Si alguno hubiere escrito de este modo:
me natum non eme, exheres esto (1), hane exhe- «quede desheredado aquel que sé que no nació de
redationem ita uulIills momenti eme ait, si probe- rn1, dice que esta desheredación es de ningún va-
tur ex eo natus; non enim videri quasi fihium ex- lor, si se probase que nació de I; porque no pare-
heredatum case, qunm elogium pater, quum fihium ce que fiió desheredado como hijo, pues el padre
exheredaret, proposuisset (2), et adiecisset, pro- al desheredar al hijo expuso la razón, y añadió que
pter eam causam exheredare, probaturque (3) pa- por esta causa Jo desheredaba, y se prueba que el
trem circa causarn exheredationis errasse. padre erró respecto á la causa de la desheredación.
15. ULPIANUS libro 1. ad Sabinum. -. Idem est, 15. ULPIANO; Gomenlarios d Sabino, libro 1.—
et si ita dixerit: «ille ¡llius films exheres esto, pa- Lo mismo es también si hubiere dicho mi: «quede
trern ei adulterum per errorem assignana. desheredado el que es hijo de aquel», asignándole
por error un padre adúltero.

16. AFRICAN US libro IV. Quaestionurn.— Si 16. AFRICANO; Cne..stiones, libro IV.—Si un hi-
fihius heres iiistitutus sit omisso postumo, fihioque jo hubiera sido instituido heredero habiéndose
substitutus nepoS ex co sit, si interim moriatur omitido al póstumo, y al hijo se le hubiera susti-
fihius postumo non nato, nepotem tam patri, quani tuido un nieto nacido de él, si mientras muriese el
ayo suum heredem futurum; quodsi nemo filio hijo no habiendo nacido el póstumo, el nieto habrá
substitutus sit, et solus ipse institutus sit, tunc, de ser heredero suyo, as¡ del padre, como del abue-
quia co tempore, que is moriatur, certnm eme iii- lo; pero si nadie hubiera sido sustituido al hijo, y
cipit, neminem ex eo testamento heredeni fore, solo él hubiera sido instituido, entonces, como al
ipse fihlus intestato patri heres exiatat, sicut ove- tiempo en que muere éste comienza á ser cierto
nire solet, quurn sub ea conditione, quae in ipsius que nadie habrá de ser heredero en virtud de cate
potestate erit, fihius heres institutus, priusquam ej testamento, sea heredero del padre intestado el
pareret, moiiatur. mismo hijo, como suele suceder, cuando instituido
heredero el hijo bajo una condición, que estuviere
en la potestad del mismo, muriese antes que la
cumpliese.

17. FLOREETINUS Libro X. Inslitutionum.—Fi- 17. FLORENTINO; Instituta, libro X,—También


lii etiam hoc modo exheredantur: «films exheres son desheredados los hijos de este modo: «sea des-
sit, fihius exheres erit». heredado mi hijo, mi hijo será desheredado».

18. ULPIANUS libro Lvii. ad Edictum.—Multi 18. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro
non notae causa exheredant- filios, nec uI lis ob- LVJI.—Muchos desheredan fi los hijos no por cau-
sint, sed ut jis cousulant, utputa impuberibue, sa de tacha, ni para perjudicarles, sino para mirar
lisque fideicommissam hercditatem dant. por ellos, como fi los impúberos, y les dan la he-
rencia por fideicomiso.

19. PAULUS libro 1. ad ViteUium.— Quuni quí- 19. PAULO; Comentarios d Vitelio, libro 1.—Ha-
dam tiliam ex asse heredem aeripsisset, filioque, biendo uno instituido heredero de toda la heren-
qucm in potestate habebal, decem legasset, adie- cia á su hija, y habiendo legado diez fi un hijo, que
cit: «el in cetera parte exheres mihi erit», et quae- tenla bajo su potestad, añadió: «y en la restante
reretur, an recte exheredatus videretur, Scaevola parte quedará para mi desheredado», y pregun-
respondit: non videtur (4); et in disputando adii- tándose si se le considerarla bien desheredado,
ciebat, ideo non valere, quoniam nec fundi exhe- Scévola respondió: no se le considera; y discutien-
res esse iussus recte exheredaretur, aliamque cau- do añadía, que esto no era válido, porque tampoco
sam eme institutionis, quae benigne accipei'etur, el que se mandó que fuese desheredado de un fun-
exhercdationes autem no¡¡ eSSCnt adiuvandae. do cetaria bien desheredado, y que era distinta la
causa de la institución, la cual se interpreta favo-
rablemente, pero que las desheredaciones no de.
blan ser favorecidas.

20. MODEST]NIJS libro II. Pandectarum. - Sub 20. MODESTINO; Pandectas, libro 11,—El hijo
conditione films heres institutus, si pendente con- instituido heredero bajo condición, si pendiente la
ditione arrogandum se dedit, necessarius heres condición se dió en arrogación, no será heredero
non cnt. necesario.

21. POMP0N1US libro II. ad Q'uinlum II!ucium. 21. P0MP0NI0; comentarios á Quinto Alucio,
—Si fihium nominatim exheredavero, et eum pos-. libro 11.—Si yo hubiere desheredado nominalmen-
tea heredem institüero, heres erit. te á un hijo, y después lo hubiere instituido here-
dero, será heredero,

22. TERENTIUS CLEMEN5 libro XVII. ad legem 22. TERENCIO CLEMENTE; Gomentarios á ¿a ley
iuliarn et Papiam.— Quuin postumus sub condí- Julia y Papia, libro XVII. -Cuando un póstumo
tione instituitur, si, pniusquam nascatur, conditio es instituido bajo condición, si antes que nazca se

1) HaZ.; mt, et cdice FI. (8) probeturque, HaZ.


(2) elogiom paternum lhlhim exberedare proposuisset, Za (4) Tau,'. según la eecritura original; vidri, según CO-
rr4cciin del códice: Fi., Br,
Toxo 11— 44
DIGESTO.—LIBRO XXVItL 'FITtTLO 11

extiterit, non rumpitur tcstarnentum postumi hubiere cumplido la condición, no se rompe el tes-
agnatione. tamento por la agnación del póstumo.
23. PAPfNIAxrJS libro XII. Quaestiorten. —Fi- 23. PAPINIANo; CueRtionee, libro XII —Yo di-
lio, quern pater post ernancipatiouem a se factam je, que al hijo que el padre arrogó de nuevo des-
iterum arrogavit, exlreredationem unten Script.am pués de la emancipación hecha por él, le perjudica
nocere dlxi; nam ja omni foro iure sic observan la desheredación que antes se escribió; porque en
convcnit, ut ven patris adoptivus fihius nunquam casi todo eh derecho conviene que se observe así,
intelligatur, tic imagine natui-ae ventas adumbre- de suerte que nunca el hijo sea considerado adop-
tur, vldelicot quod non translatus, sed redditus vi- tivo del verdadero padre, 5. fin de que la verdad
deictur; neo multum puto referre, quod ad propo- de la naturaleza no sea oscurecida con una ficción,
situm attiuet, quod loco nepotis filiare exhereda- fi saber, porque no se le considerarla transferido, si-
tura pater arrogavit. no regresado; y no creo que importe mucho, por lo
que atañe fi este propósito, que el padre haya arro-
grado en calidad de nieto al hijo desheredado.
§ 1.—Si Titius herce institatus loco nepotis ado- § 1.—Si habiendo sido instituido heredero Ticio
ptetur, defuneto postea filio, qui puLen videbatur, fuese adoptado en calidad de nieto, habiendo fa-
nepotis (1) successione non rumpitur- testamenlum llecido después el hijo, que era considerado padre,
ab co, qui benes invenitur. con la sucesión del nieto no se Lampe el testamen-
to por el que se halla heredero.

24. PAULUS libro IX. Quciestionurn, --Posturna 24. PAULO; Cuestiones, libro IX.—La póstuma
sub conditiofle heres inslituta, si pendente condi- instÁtuida heredera bajo condición, si naciera en
Lione vivo patre nascatur, rumpit testamcntum. vida del padre estando pendiente la condición,
rompe el testamento.
25. IDmI Libro XII. Responsorurn.—Titius te- 2. EL MISMO; Respuestas, libro XII. —Ticio
staniento heredem instituit, et fihium habens sic instituyó heredero en su testamento, y teniendo
cxheredationem posuit: cceteri omnes filii fihiaequc un hijo hizo así su desheredaciótv «todos mis do-
meae exheredes sunto»; Paulus respondit, fihium infle hijos é hijas sean desheredados»; Paulo res-
recte exhei-edatum vide.i-i. Postea consultus, un pondió, que se consideraba que el hijo fué deshe-
videatur exheredatus, quern pater putavit deces- redada en debida forma. Consultado después sobre
sisee, respondit, filios et filias nominatim exhere- sise consideraba desheredado el que el padre cre-
datos propon¡, de errare autem patrie, qui inter- yó que labia fallecido, respondió, que se dice que
ceesisee proponitur, apud iudicern agi oportere. los hijos y las hijas son nominalmente deshci-e-
dados, pero que en cuanto al error del padre, res-
pecto del que se dice que habla fallecido, se debe
reclamar ante el juez.
§ 1.—Lucius Titius, qnu.rn suprema sua ordina- § 1.—Lucio Ticio, al disponer en la ciudad su
ret in civitate, et habe.ret neptem ex filia prae.- última voluntad, y teniendo de una hija una nieta
gnantem rure ageutem, scnipsit id, quod in.. ulero embarazada que vivía en el campo, escribió que lo
haberet, ex parte heredem; quaero, quum ipsa dio, que tuviese en su vientre fuese heredero de una
qua Titius ordinarel testamcntum iii civitate, hora parte; pregunto, sí en el mismo día en que Ticio hi-
diei sexta, codera die (2) albescente coelo nitre sit ciera su testamento en la ciudad, á la hora sexta
enixa Maevia masculum, att institutio heredis va- del día, Movía hubiera parido al apuntar el alba en
leat, quum, quo tempore seriberetur testamentura, dicho din un varón en el campo, ¿será válida la ins-
mm editus eseet partus? Paulus respoirdit, verba titución de heredero, habiéndose va dado fi luz el
quidem testamenti ad cura pronepotem directa vi- parto al tiempo en que se escribiese el testamento?
den, qui post testamcnt.um Íactuni nascerelul-; sed Paulo respondió, que las palabras del testamento
si, UI propouitur, e&dem die, qua tcstamenturn fa- 8e consideraban ciertamente diLigidas fi aquel biz-
ctura ccl, neptis testatoris, antequam testamen nieto, que naciese después de hecho el testamento;
tum scniberetur, enixa esaet, hect ignorante testa- pero si, como se dice, la nieta del testador hubiese
toro, tamen institutioneni jure facture videni, recte parido en el mismo din en que se hizo ci testamen-
responder¡ (3). to, antes que se escribiese el testamento, aunque
ignorándolo el testador, con razón se responde,
que, ita obstante, se considera legalmente hecha la
intitueión.
26. PAULUS Libro III. &ntentiarurn.— Filius- 26. PAULO; Sentencias, Libro hI.—Si el hijo de
familias si mihitet, ut pagatius nominatire a patre familia fuese militar, debe ser instituido heredero,
aut herce scribi, ant exheredan (4) debet, mm ó desheredado, por el padre, nominalmente, co-
sublato edicto Divi Augusti, quo eautum fuerat, mo si fuese paisano, habiendo sido ya derogado el
nc pater fihlurn niihitem exheredet. edicto del Divino Augusto, en que se habla dispues-
to, que el padre no desheredase fi su hijo militar,
27. IDEM Libro III. ad £\Teratjum Posturnuni 27. EL MISMO; Comentarios á 2-Teracio, liare
ex qualibet vidua natum sibi fihium hcredem la- hII.—Uno puede instituir heredero el hijo póstumo
stituere potest. que le nació de cualquier viuda.

(1) adoptivi inserta te Vulg. 5) videri respondi ffa2.


(21 aodeei de, omte2as Ud, 4) e.xhaercdltari, ki.

DIGESTO.—TARRO XXV1]J 'rÍ'ruLo Ti 347

28. TRYPRoNINuS libro XX. Dspntationum.— 28. TRIF0NINO; Disputas, libro XL—Un hijo,
Films a patre, cuine in potestate est, sub conditio instituido heredero por su padre, en cuya potes-
no, quae non est in ipsius potestate, heres la- tad está, bajo una condición que no estaba en la
stitutus, et lo defectuin couditionis exheredatus potestad del miento, y desheredado en defecto de
decessit pendente etiam tune conditione tam insti- la condición, falleció, hallándose aún entonces pen-
tutionis, quam exheredationis; dixi, hei'edern eum diente la condición, así de la institución, como de
ab intestato mortuum cese, quia, dum vivit, neque la desheredación; yo dije, que este habla muerto
ex testamento heres, lieque exheredatus fiit. He- heredero abintestato, porque mientras vivió, ni fu
rede autem ecripto ex parte filio, coher.es post heredero en virtud del testamento, ni desheredado.
mortem fui institui potest. Pero habiendo sido instituido el hijo heredero de
una parte, puede ser instituido después de la muer-
te del hijo el coheredero.
§ 1.—Fjliusfarnjlias miles de castrensi peculio § 1.—Un hijo de familia, militar, hizo testamen-
feeit testamentüm habens fihium la eiusdem pote- to de su peculio castrense, teniendo un hijo bajo
state.; quum militare desiisset patre eodemque ovo la potestad del mismo ascendiente; habiendo deja-
defuncto, quaesituni est, an rumpetur eius testo- do de ser militar, fallecidos su padre y su mismo
menturn? Non quidem adoptavit, nec hodie ej no- abuelo, se preguntó, ¿se romperá su testamento?
tus est filias, nec priole subdueto de potestate sao Ciertamente no adopté, mi¡ hoy le ha nacido un hi-
herede ulterior successit in proximuni locum, sed jo, ni habiendo salido de su potestad su primer
tamen in potestate sua babero c.oepit, quem non heredero le sucedió el segundo en el próximo lu-
habebat, simulque paterfamilias factus est, et films gar; pero, esto no obstante, comenzó á tener bajo
sub eius recidit potestate; rumpetur ergo testa- su potestad al que no teula, y al mismo tiempo se
mentum. Sed si heres Sit institutos, vel exheredo- hizo padre de familia, y su hijo recayó bajo su po-
tus feto eius filias, non rumpitur, quia rutilo circa testad; luego se romperá el testamento. Mas si es-
e-em novo facto, sed ordine quodam natural¡ un- te hijo suyo hubiera sido instituido heredero, ó
etas est potestatem. - desheredado, no se rompe, porque alcanzó la po-
testad no por algún hecho nuevo relativo á él, sino
por cierto hecho natural.
§ 2.—Si quis ex certa uxore natum seribit here- § 2. —Si alguno instituyó heredero al que hubie-
dom, in periculum rumpendi testamentum deducit se nacido de cierta mujer, pone el testamento en
ex ala susceptis liberis. peligro de que so rompa habiendo tenido hijos de
otra.
§ 3.—Si quis eo tempore, quo nondum eius uxor § 3.—Si algún testador instituyó heredero al que
osee posset, testator (1) natum ex ea scripsit here- naciera de aquella á la cual en aquel tiempo aún
dem, an postea contracto licito matrimonio natus, no podría ser su mujer, se pregunta si el nacido
herce ex testamento eme possit, quaeritur, vehiti después de contraído licito matrimonio no puede
si seribas hodie heredem, qui tibi ex Titia natas ser heredero en virtud de testamento, como p01-
erit, quando Titia (2) aneilla, vol minor annis vi- ejemplo, si hoy instituyeras heredero al que te
gintiquinque ea (3), cuius pater tuus tutelam ad- naciere de Ticia, siendo esclava Ticia, ó siendo me-
ministravit, aut tutor tu ipse fuisti, postea Titia nor de veinticinco años aquella, cuya tutela admi-
uxor insta tibi fucrit, vel libertatem adepta, ant nistró tu padre, ó habiendo sido tú mismo su tutor,
tempore annorum vigintiquinque (4), et utilis an- y después Ticia hubiere sido tu mujer legítima, 6
ni, cf rationum allegatione (o), an natus herce osee hubiere conseguido la libertad, ó hubiere cumpli-
possit? Nemo corte dubitabit. ex Titia, quae tunc do los veinticinco años, y transcurrió el tiempo
propter tenorem aetatis uxor duci (6) non potuit, del año útil, y se hizo la rendición de cuentas, ¿po-
qitando testamentam fiebat, natum postea ea uxo- dría ser heredero el que nació? Ciertamente que
re ducta, herodem osee posee. Et generaliter nato nadie dudará, que el nacido de rricia, la cual en-
post testamentum herede scripto, aditus est ad he- tonces, cuando se hacia el testamento, no pudo ser
reditatem, ja qualicunque statu testamenti facien- tomada por mujer por razón de su edad, puede ser
di tempore fait, quae postea teetatori civiliter un- heredero, habiendo nacido después de haber sido
pta est. tomada ella por mujer. Y en genero!, habiendo
nacido después del testamento el heredero institui-
do, hay ingreso á la herencia, cualquiera que sea
el estado en que estuvo al tiempo de hacerse el
testamento la que después se casó civilmente con
el testador.
§ 4.—Quid autem, si filluin post testarnentum § 4.—Mas ¿qué se dirá, si instituyó heredero de
natum ex besse, 1111am autem post testamentum dos tercios al hijo nacido después del testamento,
natam ex triente scripsit heredem, nec ullum co- y del otro tercio á una hija nacido también des-
heredem dedit, neo substituit invicem alium? Unas pués del testamento, y no nombró ningún cohere-
natas solus ex testamento sif herce. dero, ni sustituyó recíprocamente el uno al otro?
Uno solo que haya nacido será heredero en virtud
del testamento.

29 SCAEVOLA Libro VI. Quaestionum. - Gal- 29. SCÉvOLA; Cuestiones, libro VI.—Galo in-
las (7) sic posse institni postumos nepotes induxit: trodujo, que los nietos póstumos pudieran ser las-
«si filias meas -vivo me morietur, tunc, si quis mihi tituidos de este modo: «si mi hijo muriese viviendo

(1) testamento, la V4g


(2) vsI, inserta Ha¡. (e) reUdita, inserta la Vulg.
(3) set por ea, HaZ. (6) die¡, HaZ.
(4) elapso, inserta la. Vuig. (7) Aquilius, adiciono la Vu1Z1.

848 DIGESTO.—LIBRO XXVflI: TtTtTL() Ii

exeo nepos, sive quae neptis post rnortcrn meam yo, entonces, si de él me hubiere nacido un nieto,
iii decem measibus proximis, quibus fihius meus ó una nieta, después de mi muerte, en los diez me-
nioreretur, natas, nata cnt, heredes sunto». ses inmediatos fi cuando muriese mi hijo, sean he-
rederos».
§ 1.-Quidarn recto adrnittendnm eredunt, etiam- § 1.—Algunos creen que con razón se ha de ad-
si non expnimat de morte fui, sed simpliciter in mitir, que, aunque no hable de la muerte del hijo,
stituat, ut co casu valeat, qui ex verbis eonepi sino que haga simplemente la institución, sea en
possit. este caso heredero válido el que se pueda colegir
de las palabras.
§ 2.—Idem eredendum est, Gailum existirnasse § 2.—Lo mismo se ha de creer que opinó Galo
et de pronepote (1), itt dicat testator: si me vivo también respecto al biznieto, como si el testador
nepos deecdat, tunc qui ex co pronepos», el cetera. dijese: «si mi nieto falleciese viviendo yo, enton-
ces, el biznieto nacido de él», etcétera.
§ 3.—Sed el si vivo filio, iarn niortito pronepo- § 3.—Pero si hiciese el testamento viviendo el
te (2), euius uxor pragnans esset, testamentum hijo, habiendo muerto ya el biznieto, cuya mujer
faceret, potest dicene: csi.nie vivo films decedat, estuviese embarazada, también puede decir: «si
tune qui pronepos. viviendo yo falleciese mi hijo, entonces, el que
fuese mi biznieto».
§ 4.—Num si et films, el nepos vivat, coucipere § 4.—Pero si viviesen el hijo y el nieto, puede
utrisque mortuis, vivo se, tunc qui pronepos na.- decir que muertos ambos, viviendo él, cii este caso
sceretur (3)? Quod sirniliter admittendum est; ita el biznieto que naciese? Lo que del mismo modo se
sane, si pnius nepos, deinde, filias decederel, no ha do admitir; pero de esta suerte, si primeramen-
successione testamentum rumperetur. te falleciese el nieto, y después el hijo, para que el
testamento no se rompie8o por la sucesión.
§ 5.—El quid, si tanlum la mortis fui casum § 5.—AY qué, si solo se expresase respecto al caso
coneiperet? Quid eiiim, si aquae el iguis interdi- de la muerte del hijo? Porque, ¿qué, si fuese casti-
etione peteretur (4? Quid, si nepos, ex quo pro- gado con la interdicción del aguay del fuego? ¿Qué,
nepos institueretur, nl ostendimus, ernancipatus si el nieto, cayo hijo, biznieto, fuese instituido, como
esset? Hi enini casus, et omites, ex quibus satis hemos mostrado, hubiese sido emancipado? Porque
beres post mortem sciiicet avi nasceretur, non per- estos casos, y todos aquellos en que naciese un he-
tinent ad legem Velleiam. Sed ex senteuia legis redoro suyo, por supuesto, después de la muerte del
Velleiae et hace omnia admittenda sunt, itt ad si- abuelo, no pertenecen fi la ley Veleya. Pero según
nillitudinem mortis ceteti casus admittendi sial. el sentido de la ley Veleya también so ha de admi-
tir todo esto, de suerte que se hayan de admitir los
demás casos fi semejanza del de la muerte.
§ 6.—Quid, si, qui fihiurn apud hostes habebat, § G.—,Qué se dirá, si testase el que tenla á su hi-
te.etaretur? Quare non induxere (5), nl, si antea jo en poder de los enemigos? ¿Por qué no dijeron,
quam fihius ah hostibus rediret, quamvis post rnoi'- que, si antes que el hijo volviese do los enemigos,
1cm patnis decederet, tune delude nepos, ve¡ etiarn aunque falleciese después de la muerte del padre,
adhuc ihlis vivís, post mortem seilicet avi (6), na- y después ea este caso naciese el nieto, ó aún vi-
secretar, non rumperel - nam hie casus ad legem viendo todavia aquellos, pero después de la muer-
Yelleiam non pertlnet—? Mellas ergo cst, itt la te del abuelo, no rompería el testamento—porque,
efusmodi utilitate, praesertim post legem Vellciam., este caso no pertenece fi la ley Veleya—? Luego
quae el uutltos casus rumpeudi abgtulit, interpre- mejor es que por semejante utilidad se admita la
tatio admittatur, itt institnens nepotem, qui sibi interpretación, principalmente después de la ley
post mortem suas naseeretur, recto instituisse vi- Veleya, que suprimió muchos casos en que se rom-
deatur, quibuscunque casibus nepos post mortein pía el testamento, de que el que instituya al nieto,
natas saus essct, rurnperetque praeteritus; atque que después de su muerte le naciese como herede-
etiam si generaliter, quidquid sibi Jibenorum na- ro suyo, se considere que lo instituyó debidamen-
1am cnt post mortero, aut quicunque natus fucrit, te, cualesquiera que fuesen los casos en que el nie-
sit institutus, si suus nascenetur (7). to hubiese nacido heredero suyo después de su
muerte, y de que romperla el testamento habiendo
sido preterido; y también si cu general hubiera sido
instituido cualquier descendiente que le naciere
después de su muerte, ó cualquiera que hubiere
nacido, si naciese heredero suyo.
§ 7.—Si cias, qui fihium habeat, el nepotem ex § 7.—Si la nuera del que tenga un hijo, é insti-
co instituat, nurus praegnans ab hostibus capta tuya al nieto nacido de él, .hubiera sido cogida por
Bit, ibique vivo (8) panal, mox ille post mortero los enemigos estando embarazada, y al¡¡ pariese
pa tris alque avi redeat, utrum hie casas ad legem viviendo el abuelo, y luego el uncido volviera des-
Vclleiam respiciat, an ad lus antiquum aptandus pués de la muerte de su padre y de su abuelo, ¿co-
sil, possitque vel ex iure antiquo, vel ex Ve!- rresponderá quizá este caso fi la ley Veleya, ó se
!eia iustitutus non rumpere? Quod quaerendum habrá de acomodar al derecho antiguo, y podrá el
cgt, (9) si 1am rnortuo filio prouepotem instituat, instituido no romper el testamento 6 por el dere-
rcdcatque (10) mortuo. Sed quum testamentum ab cho antiguo, ó por la ley Ve.leya? Lo que se ha de

(1) ue1ote, otros en Br.; mortuo nepote, otros en el miSmO.


(2) Hal. Ue, 4 nuestro juicio, mas acertadamente, nepote, (8) qn! por sri, Mal.
(nieto).—Y. ¿2e1 Tr. (7) si—nasceretur, oJ7ritelaS LEal.
(3) poterit, adiciona. Hal. (8) ayo el eles filio, inserte la Vslg.
(i) quidelndeaquae st ignisinterdictionempateretur, Ho2. (9) et, inserto. Ifni.
(5) induxit, Ha!. Vbip. (10) qui redeat eo mortuo, LEa!.

DIGESTO.—LIBRO XXVIII: TtT1JLO II 349
co non rumpitur, nihil refert, utrnrn ex jure anti- investigar, si instituyera ah biznieto habiendo ya
quo, an ex lege Velleia exciudatur. muerto eh hijo, y volviera habiendo muerto él. Pe-
ro no rompiéndose por él el testamento, nada im-
porta que sea excluido por el derecho antiguo, 6
por la ley Veheya.
§ 8.—Forsitan addubitet quis, an istis casibus, § 8.—Acaso alguno dudará, si en estos casos,
si nepos post testamentum nascatur vivo patre cuando el nieto nazca después del testamento vi-
suo, deinde ex eo coneipiatur, isque vivo patre (1) viendo su padre, y después se conciba de este, y
deiitde ayo nascatur, an non potuerit heres insti- el concebido nazca después viviendo el padre y
tui, quia pater ipsius non recte institutus esset. también el abuelo, no habrá podido ser instituido
Quod minimc est expavescendum; hic enim suus heredero, porque el padre del mismo no hubiese si-
herce naseitur, et post mortern nascitur. do instituido debidamente. Lo que en manera nin-
guna se ha de temer; porque este nace heredero
suyo, y nace después de la muerte.
§ 9.—Ergo et sic (2) pronepos admfttctur, qui § 9.—Luego también de este modo será admiti-
iiatus erit ex nepote, postea vivo filio, atque si ex do el biznieto, que hubiere nacido del nieto, y des-
eo natus esset, adoptatur (3). pués es adoptado, viviendo el hijo, Jo mismo que
si de él hubiese nacido.
§ 10.—In ornnibas his speciebus illud servandum § 10.—Eii todos estos casos se ha de observar es-
est, ut fijos duntaxat, qui est 1» potestate, ex al¡- to, que haya sido instituido heredero de alguna
qun parte sit herce iiistitutus, nam frustra exhere- parte solamente el hijo que está bajo potestad, por-
dabitur post mortem suam; quod non cese necee- que inútilmente será desheredado después de su
sarium 4) in eo filio, qui apud hostes est, si ibi muerte; lo que no es necesario respecto del hijo,
decedat, et in nepote certe () et pronepote, quo- que está en poder de los enemigos, si alhi fallecie-
rum si Uberi heredes instituantur, inetitutiouern ra, y ciertamente respecto del nieto y del biznieto,
nunquam exigemus quia poseant praetenini. de los cuales, si fuesen instituidos herederos los
hijos, no exigiremos nunca la institución, porque
pueden ser preteridos.
§ .11.—Nunc de lego Vellela videarnus; voluit § 11.—Veamos ahora respecto á la ley Veheya;
vivís nobis natos similiter non rumpe.re testa- quiso que los que nacieron viviendo nosotros no
mentum. rompieran tampoco el testamento.
§ 12.—Et videtur pnimum caput eos spectare, §'12.—Y parece que el primer capitulo se refie-
qui, quurn nascerentur, sui heredes futuri essent. re fi los que, cuando naciesen, hubiesen de ser he-
Et rogo, si fihiurn habeas, et nepotem nondum na- rederos suyos. Y pregunto, ¿y si tuvieras un hijo,
tum tan tum (6) ex co heredem instituas, films instituyeras heredero solamente al nieto todavía
deeedat, mcx vivo te nepos nascatur? Ex ver- no nacido de él, falleciera eh hijo, y después nacie-
bis (7) dicendum est, non rumpi testamentum, at ra el nieto viviendo tú? En virtud de las palabras
non solum illud primo capite notaverit, si nepos, se ha de decir, que no se rompe el testamento, por-
qui (8) co tempore instituatur, quo filius non sil, que en el primer capitulo no consignó aquello so-
verum et si vivo paIre nascatur (9); quid enim lamente, si el nieto, que sea instituido á tiempo en
necesse est, tempus testamenti faciendi respici, que no exista el hijo, sino también si naciera vi-
quurn satis sil observan id tempus, quo nascitur,— viendo su padre; porque ¿qué necesidad hay de que
nain et si ita verba sunI: QUI TESTAMENTUM FACIET, se mire al tiempo en que se hizo el testamento,
S OMNIS (10) VIRILIS SEXUS, QUI El SIJIJS HERES FU- siendo suficiente que se. atienda al tiempo en que
TUR1JS EII1T (11), el cetera, etiamsi vivente (12) nace,—puesto que así dicen las palabras: 'el que
parente vivo naseantur—? »hiciere testamento, instituirá á todo ci que del se-
»xo viril hubiere de ser para él heredero suyo',
etcétera, aunque nazca viviendo su ascendiente—?
§ 13.—Sequenti parte succedentes ¡u locum libe- § 13.—En la siguiente parte no quiere Ja ley que
rorum non vult ]ex rumpere testamentum; et ita los que suceden en lugar de los descendientes rom-
interpretandum ccl, ut si el fihiuni, et nepotem, el pan el testamento; y se ha de interpretar as], que
pronepotem habeas, mortuís utique (13) pronepos si tuvieras un hijo, y un nieto, y un biznieto, muer-
institutus succedeus in su! heredis locum non ram- tos aquellos, el biznieto instituido, que sucede en
pat. El hene verba se habent: SI QUIS EX 81515 HE- lugar de un heredero suyo, no rompe el testamen-
REDIBUS SUEJS IIERES ESSE DES IERIT, ad omnes ca- to. Y están perfectamente estas palabras: si algu-
sus pertinentia, quos supplendos in Galli Aquilil no de los herederos suyos hubiere dejado de ser
sententia diximus; nec solum si nepos vivo paIre heredero sayo», las cuales se refieren fi todos los
decedat, nec succedens pronepos ayo mortuo rum- casos, que hemos dicho que se han de suplir en la
pat, sed et si supervixit patri, nc decedat,, durn- opinión de Galo Aquilio; y no solamente si el nie-
modo herce institutus sil, ant exheredatus. to falleciese viviendo el padre, no romperá el tes-
tamento el biznieto sucediendo al abuelo fallecido,
sino tampoco si sobrevivió fi su padre, y falleciese,
con tal que haya sido instituido heredero, 6 des-
(1) is, qui mortuo paIre, HaL—Üuyacio he mortno en lu- heredado.
gar de vivo, y creemos que con razón, porque con vivo no tiene
sentido el pdrrafo. Sin embargo, en la £rSds4cc(6n se ha segui-
do al lealo—.1V. del Tr.
(2) HaZ.; si, el códice EL
($) esset adoptatus, Hal. (8) qui, omítela ifni. -
(4) Ex, canjetura Br.; necessario, Taur.; quod Id non esee (9) nascatur, omítela ifni.
necesgarlo, la escritura original del códice FI.; quod Id non (10) OMNEiS, ifni.
Cst necesse, según corrección del códice Fi., Br. (11) sm REIiEDzS ruruzi zauzn, Hal,
(5) et certe nec In nepote, Hal. E12) Taur, según corrección dei códice PI.; vovante, la es-
(8) tamen por tantum, Ifni. critura original.
(1) et venus, la Vulg. (18) utrisque, al m.drgen interior del códice FI.

350 D!GESTO.—LIHRO XXVIII: TITULO II

§ 14.—Videndum, num hac posteriore parte: si § 14.—Se ha de ver, si en esta última parte: si
UI8 EX 8(118 HEREDIBUS SUUS ERRES ESSE DESIERIT, alguno de los herederos suyos hubiere dejado de
LIBERI EIU, et cetera (1) IN LOCUM SUORUM SUI ser heredero suyo, sucedan en lugar de los here-
HEREDES 8UCCEDUNTO (2), possit interpretatione deros suyos sus hijos, etcétera, corno herederos
induci, ut, si flhiurn apud hostes habens nepotem suyos», se pueda inducir por interpretación, que,
ex eo heredem instituas, non tantum si vivo te si teniendo un hijo en poder de los enemigos ins-
fihius decedat, sed etiam post mortem, antequam tituyeras heredero á un nieto habido de él no
ab hostibus reversus fuerit, succedendo non mm- rompa, sucediendo, el testamento, no solamente sí
pat (3); nihil cnim addidit, quo significaret tem- el hijo falleciera viviendo tú, sino también después
pus, nisi quod, licet audenter, possis dicere, vivo de tu muerte, antes que hubiere vuelto de poder
patre hune sui.im heredem esse desiisse, Iicet post de los enemigos; porque no añadió nada con lo que
rnortem decedat, quia nec i-edit, ncc potest redire. significase el tiempo, á no ser que, aunque atrevi-
damente, puedas decir que este dejó de ser herede-
ro suyo viviendo el padre, aunque fallezca después
de la muerte, porque ni vuelve, ni puede volver.
§ 15.—libe casus in diffidili est, si fihiurn habeas, § 15.—Es difícil este caso, si tuvieras un hijo, é
et nepotem nondum natum instltuas, isque nasca- instituyeras á un nieto no nacido todavía, y este
tur vivo patre suo, ae mox pater decedat; non naciera viviendo su padre, y después falleciera su
enim suus heres est tempore, quo naseatur (4), padre; porque no es heredero suyo al tiempo en
nec posteriori ah (5) succedendo prohiben vide- que nace, ni en el posterior parece que se pro-
tun rumpere, quam qui 1am natus erit. Denique et hibe que sucediendo á otro rompa el testamento,
superiore capite, ut liceat institni nondum natos, más que el que ya hubiere nacido. Finalmente,
qui, quum naseentur, sui erunt, permittit (6); po- también en el capitulo primero permite que sea II-
steriore capite non permittit institul, sed vetat cito que se instituya á los que aún no han nacido,
rumpi, neve ob eam rem minus ratum esset, quod que, cuando nacerán, serán herederos suyos; y en
sueccdit. Porro procedere debet, ut utiliter sit in- el segundo capitulo no permite que sean institui-
stitutus, quod nullo iure potait, qui nondum natas dos, sino que veda que se rompa el testamento, 6
erat. luliano tamen videtur (7), duobus quasi ca- que por esta razón sea menos válido lo que sucede.
pitibus legis commixtis in hoc quoque inducere Debe, pues, ser lo procedente, que sea útilmente
legem, ne rutnpantur testamenta. instituido, porque no pudo snlo por ningún dere-
cho el que aún no había nacido. Mas á Juliano le
parece, que, combinados los dos casi capítulos de
la ley, la ley lleva también á esto, á que no se rom-
pan los testamentos.
§ 16.—Quaeremus tamen, quum recepta est lu- § 16.—Pero preguntaremos, habiendo sido ad-
liano (1$) sententia, an, si nascatur nepos vivo patre mitida la opinión de Juliano, si en el caso de que
suo, deinde emanelpetur, sponte adire possit he- nazca el nieto viviendo su padre, y después sea
reditatein; quod magis probandum est, nam eman- emancipado, podrá adir espontáneamente la he-
cipatione suus heres fieri non potuit. rencia; lo que más bien se ha de admitir, porque
no pudo por razón de la emancipación hacerse he-
redero suyo.
30. Gaiva libro XVII. ad Edictum provincia- 80. GAYO; Comentarios al Edicto provincial,
le.—Inter cetera, quae ad ordinanda testamenta libro XVII.—Entre las demás, que necesariamen-
necessario desiderantur, principale ms est de Ii- te se requieren para formalizar los testamentos, es
beris heredibus instituendis, vol (9) exheredandis, la principal formalidad legal la de instituir here-
ne praeteritis istis rumpatur testamentum; nam- deros á los descendientes, ó desheredarlos, para
que filio, qui in potestate est, praeterito mutile que, preteridos estos, no se rompa el testamento;
est testamentum. porque preterido el hijo que está bajo potestad, es
inútil el testamento.

31. PAULUS libro II. ad Sabinum.—Dum apud 31. PAULO; Comentarios d ~¡no, libro II,—
hostes est fihius, pater iure fecit testamentum, et Mientras el hijo está en poder de los enemigos, el
recte eum praeteniit, quum, si in pote8tate esset padre hizo legalmente testamento, y lo pnetinió de-
fihius, nihil valiturum esset testamentnm. bidamente, porque, si el hijo hubiese estado en su
potestad, no habría de ser válido su testamento.
32. MARCIÁWUS libro II. Regularurn - Si filio 32. MARCIANO; Reglas, libro II.—Si deshereda-
emancipato exheredato 15, qui in potestate est, do el hijo emancipado hubiera sido preterido el que
praeteritus Bit, ipse quidem emancipatus, si contra está bajo potestad, el mismo emancipado no ha-
tabulas petat, nihil agit, ab intestato autem et ce ciertamente cosa alguna, si reclamara contra
suus, et emancipatus venient. el testamento, sino que sucederán abintestato el
heredero suyo y el emancipado.

(1) OrEai, HaZ. Vulg. (6) poerlore alius, ¡Ial.


(2) Taur.; 51700EDUET, el Códice Pl., Br. (6) ¡Ial. Vulg; permltti, el códice FI.
(3) ¡Ial.; rumpet, el códice FI. (7) ¡IaL. Vulg.; videretnr, el códice Fi.
(4) Taur. según la escritura original; ua3cltUr, corrección (8) lulianI, al stdrgen interior del Códice FI.
del códice Pl.., Br. (9) et, HaS.
DIGESTO.—LIBRO xxviiI: TITULO III 351

TIT. III TITULO UI

DE !NIUSTO, IUJPTO (1), IRRITO DEL TESTAMENTO INJUSTO, ROTO, Ó Qj


FACTO TESTAMENTO SE BIZO IRRITO

1. Ppinwçus libro I. Definitionurn. - Testa- 1. PAPiNIANO; Definiciones, libro 1.—Se dice


mentum aut non jure factum dicitur, ubi solemnia que un testamento ó no fué hecho con arreglo á
iuris dofuernnt, aut nullius esse momenti, quum derecho, cuando faltaron las solemnidades de de-
films, p11 fuit in patris potestate, praeteritus est, recho, Ó no es de valor alguno, cuando fué prete-
aut rumpitur alio testamento, ex quo heres ex¡- rido el hijo que estaba bajo la potestad del padre,
stere poterit, vel agu atiene sui heredis, ant in irri- ó se rompe por otro testamento, en virtud del cual
tum constituitur non adita hereditate. podrá haber heredero, ó por Ja agnación de un he-
redero suyo, ó se hace irrito no habiendo sido adi-
da la herencia.

2. ULPIANUS libro II. ad Sabinum.—Tunc au- 2. ULPIANo; Comentarios ci Sabino, libro 11.—
tem prius testamentum rumpitur, quum posterius Mas se rompe el primer testamento, cuando el pos-
rite perfectum est, nial forte posterius vel jure terior rué
hecho con arreglo á derecho, á no ser
militan alt factum, ve] in eo seriptus est, qui ab acaso ó que el posterior haya sido hecho segn el
intestato venire potest; tune enim et posteriore derecho militar, ó que en él haya sido instituido el
non perfecto superhis rumpitur. que puede suceder abintestato; porque entonces,
aún no habiéndose perféccionado el posterior, se
rompe el anterior. -

3. IDEM libro III. ad &gbinum. - Postuini per 3. EL MISMO; Comentarios d Sabino, libro LII.—
virilem sexum descendentes ad similitudinem filio- Los póstumos que descienden por sexo viril han
mm nominatiin exheredandi sunt, ne testamen- de ser desheredados nominalmente á semejanza
tum agnascendo rumpant. que los hijos, para que al nacer no rompan el tes-
tamento.
§ 1.—Postumos autem dicimus eos duntaxat, § 1.—Pero llamamos póstumos solamente á los
qui post mortem parentis nascuntur; sed et hi, qui que nacen después de la muerte del ascendiente;
post testamentum factum in vita nascuntur, ita peio aun los que nacen en vida del testador después
ciemum per legem Velleia.ni mumpere testamentum de hecho el testamento se prohibe por la ley Vele-
prohibentur, si nominatim sint exheredati. ya que rompan el testamcnto,solo en el caso de que
hayan sido nominativamente desheredados.
§ 2.—Uncle etiam ante heredis lustitutionem, § 2.—Por lo cual, pueden ser desheredados tam-
vel inter medias heredum institutiones, ve] inter bién antes de la institución de heredero, ó entre
gradus exheredan possunt; nam Divus Marcus de- las instituciones de herederos intermedias, ó entre
crevit, idem lii posturno, quod in filio servandum; los grados; porque el Divino Marco decretó, que lo
nec ratio diversitatis reddi potest. mismo se ha de observar respecto ú un póstumo,
que respecto á un hijo; y ni se puede dar razón de
la diversidad.
§ 3.—Ex bis apparet, aliam causam esse filio- § 3.—Resulta de esto, que una es la causa de los
ram superstituin, aliam posteriorum (2); illi mm- hijos sobrevivientes, y otra la de los posteriores;
stum faciunt, hi mumpunt, illi semper, hi, si na- aquellos hacen injusto el testamento, estos lo rom-
seantur, nec inveiiiant se e.xheredatos. pen; aquellos siempre, estos, si nacieron, y no se
encontrasen desheredados.
§ 4.—Sed et si sit ante (3) hoc aliud testamen- § 4.—Pero también si antes de este hubiera otro
tum, a quo postumus exhemedatus siL (4), placet, testamento, por el cual hubiera sido desheredado
sive post mortem testatoris nascatur, síve vivo te- el póstumo, se determina, que ya si naciera después
statore, utruinque ruptum esse, et superius per de la muerte del testador, ya si en vida del testa-
inferius, et infenius per postumum. dor, se rompieron ambos, el anterior por el poste-
rior, y el posterior por el póstumo.
§ 5.—Nominatim autem exheredatus postumus § 5.—Mas se considera que el póstumo fué des-
videtur, sive ita dixerit: cquicunque mihi namore- heredado nominalmente, si el testador hubiere di-
tur (5), sive ita: «ex Seia», sive ita: «venter ex- cho así: «cualquiera que me naciese, ó asi: «de
heres estos; sed et si dixerit: «postumus exheres Seya», ó así: «el que está en el vientre sea deshere-
esto*, natus ve] post inorteni, ve! vivo testatore dado»; pero también si hubiere dicho: «el póstumo
non rumpet. sea desheredado», el que nació ó después de la
muerte, ó viviendo el testador, no romperá el tes-
tamento.
§ 6.—Licet autem postumus praetenitus agua- § 6.—Mas aunque el póstumo preterido rompa al
mondo rumpat, tamen interdum evenit, ut pars nacer el testamento, sin embargo, á veces sucede,
testamenti mumpatur, utputa si propoflas a primo que se rompe parte del testamento, por ejemplo, si
gradu postumum exheredatuni, a secundo praeteri. dijeras que el póstumo fué desheredado en el pri-
tum; nam hie pnimus gradus valet, secundus ni- mer grado, y preterido en el segando; porque en
ptus est (sed utrum) (6). este caso el primer grado es válido, y el segundo
se rompió, (pero ambas cosas).
(1) E; inser t a la Vulg
(2) potnmorum, fieL (5) nascetur, acertadamente HaZ.
(8) ed et al etante hoc, Ha¿. (8) FI códice Fi. encierra, segss Br, entre paréntesis sed
i) exhsi-edatos non Bit., fBctnm 81t, placet, lial utrumperano Taur.

352 DIGESTO.—LIBRO XXVII: TÍTULO Uf

4. IDEM libro JV.Disputaiionum.—Tien¡que et 4. Er, mismo; Disputas, libro IV.—Finalmente,


deliberantibus primo gradu seriptis heredibus, qui deliberando los herederos instituidos en el primer
secundo gradu seripti sunt heredes, obtinere here- grado, los que fueron instituidos herederos en el
ditatem non possunt; gradu enim rupto et infir- segundo grado no pueden obtener la herencia; por-
mato amplias hereditas mdc obtineri non potest. que roto é invalidado el- grado, no se puede obte-
ner ya en virtud de él la herencia.

5. 1D5M libro III. ad Sabinurn.—Nam et si sub 5. Er MISMO; Comentarios 4 Sabino, libro III.—
conditione sit heres institutus quis, a quo posta- Porque también si alguno hubiera sido instituido
mus non est exhei-edatus, turnen penderite condi- heredero bajo condición, por quien no fué deshere-
tione rumpitur gradus, ut el lulianus scripsit. Sed dado el póstumo, se rompe, sin embargo, el grado
et si sil ej 8ubStitutus quis, etiarn deficiente condi- estando pendiente la condición, como escribió tam-
tione primi gradus non adrnittetur substitutus, a bién Juliano. Pero también si fi él le hubiera sido
quo scilieet postumus exheredatus non est. Puto sustituido uno, faltando la condición del primer
igitur, existente quidern conditione primE gradus grado tampoco será admitido el sustituto, por quien
postumo potius loc.um foro, post dofectuni autem ciertamente no fué desheredado el póstumo. Opi-
conditionis natus postumus gradum non rurnpit, iio, pues, que cumpliéndose ciertamente la condi-
quia nullus est. 1umpendo autem testaruentuni ción del primer grado, habrá lagar prefereutenien-
sibi Iocum facere posturnus solet, quarnvis filius te para el póstumo, pero que el póstumo nacido
sequentein gradum, a quo exheredatus es¿, patia- después de haber faltado la condición 110 rompe el
tur valere. Sed si a primo gradu praeteritas, a se- grado, porque no hay ninguno. Mas rompiendo el
cundo exheredatus sit, si co tempere naseatur testaine iito suele ci póstumo hacerse lugar para si,
posturnus, quo aliquis ex institutis vhdl, totuni aunque el hijo permita que sea válido el siguiente
testameiitum ruptum est; nam tollendo priniurn grado, del cual fué desheredado. Pero si preterido
gradum sibi locum facit. en el primer grado hubiera sido desheredado en el
segundo, si el póstumo naciera fi tiempo ea que vi-
vió alguno de los instituidos, se rompió todo cites-
tamonto; porque se hace para si lugar suprimien-
do el primer grado,
6. IDElt Libro X. ad Sabinurn.—Si quis filio ex- 6. EL MISMO; Comentarios á Sabino, libro X.—
hercdato nuru praegnante relicta decesserit, et Si alguno hubiere fallecido habiendo desheredado
extraneurn sub conditione inetitucrit, et pendente á su hijo quedando embarazada la nuera, y hubie-
conditione post rnortem patris, ve! deliberante he- re instituido á un extraño bajo condición, y pen-
rede instituto de adeunda hereditate, exheredatus diente la condición después de la muerte del padre,
fihius decesserit, et nepos fuerit natus, un rurnpat ó deliberando el heredero instituido sobre adir la
testarnentuu? El dicemus, testamenturn non iarn- herencia, hubiera fallecido el hijo desheredado, y
pi, quum nec exlicredari huiusrnodi nepos deberet hubiere nacido el nieto, ¿romperá acaso el testa-
ab ayo, quem pater praecedebal. Plane si forte mente? Y diremos, que no se rompe el testamento,
institutuS ouliseLit hereditatem, hune ayo sao (1) pues ni deberia ser desheredado por el abuelo esto
futurum heredeln (2) ab intestato, non dubitfttur. nieto, fi quien le precedía e! padre. Mas si acaso el
Utrumque propniis ratiouibus, nam agnascendo instituido hubiere dejado de adir la herencia, no
quidem is rumpil, queni neme praecedebal mortis se duda que éste habrá de ser abintestato heredero
tempore, ab intestato vero is succedit, cui ante del abuelo. Una y otra cosa por sus propias razo-
eum (3) al¡¡ non est delata hcreditas; non fuisse nes, porque al nacer rompe ciertamente el testa-
autem filio delatani hereditatem apparet, quum mento aquel á quien nadie le precedía al tiem-
deliberante instituto decessenit. Sed baec ita, si po de la muerte, pero sucede abintestato aquel fi
mortis avi tempore la ulero nepos fuit; ceterurn si quien antes que á él no le fué deferida fi otro la he-
postea conceptus est, Marcellus seribit, neque nl rencia; pero aparece que la herencia no le fué de-
suum, neque ut nopoteui aul cognatum ad here- ferida al hijo, cuando hubiere fallecido estando
ditatem, vel ad bonorum possessioncm posse ad- deliberando el instituido. Mas esto es as¡, si el nie-
miUi. to estaba en el vientre al tiempo de la muerte del
abuelo; pero si fué concebido después, escribe Mar-
celo, que no puede ser admitido á la herencia, ó fi
la posesión de los bienes, ni corno heredero suyo, ni
como nieto ó cognado.
§ 1.—Sed si pater cius, qui mortis avi tempore § 1.—Pero si el padre del que estaba en el vien-
in ulero fult, apud hostes erat, nepos iste, patre fu tre al tiempo de la muerte del abuelo, se hallaba
eadem causa decedente, post mor tcrn ay¡ sucre- en poder de los enemigos, este iieto, falleciendo
deudo testanientum rumpet, quia suprascripta per- su padre cii la misma situación, romperá el testa-
sona e! non obstat; nec enim creditur la rehus meato sucediendo después de la muerte del abue-
huinanis fuisse, quum in ea causa decedal (4), lo, porque no le obsta la antes mencionada perso-
quamquam captivus roversus patris sui iniustum na; pues ni se crée que existió, falleciendo en tal
facerel testamentum in co praetcritus. situación, aunque el cautivo que hubiere regresa-
do haría injusto ci testamento de su propio padre
habiendo sido preterido en él.
§ .2.—Sive auteni iii civitate nepos fajE conce- § 2.—Mas ya si el nieto fué concebido en la ciu-

() s uum, co jetwr Br.


(2) Tour.; heredeni futurum, el códice FI., Br. (1) Tu,t,. según la eecrilu,a original.; decedit, corrección
(5) sucecdit le, aiite quem am, Hul, iM códice FI., Br.

DIGESTO.—LIBRO xxviii: TÍTULO 111 358

ptus, sive apud hostes, quoniam datur et partui dad, ya si en poder de los enemigos, como también
postliminium, suecedendo testamoutum rumpit. al parto so le da el postlimfnio, al suceder rompe
el testamento
§ 3.—Suecedendo itaque su! non rumpnnt, sive § &--AsI, pues, los herederos suyos, al suceder,
tuerint instituti vel exheredati ab co grad; ad no rompen el testamento, ya si hubieren sido ins-
qiiern hereditas defertur, scilicct si gradue iJie tituidos, ya si desheredados en aquel grado al cual
valeat. se le defiere la herencia, por supuesto, si aquel
grado fuese válido.
§ 4.—Quocunque autein modo parentes praece- § 4.—Mas de cualquier modo que los ascendien-
dentes in poteetate esse desierint, suecedentes li tes que preceden hubieren dejado de estar en po-
ben, SI fuerint instituti ve] exheredati, non mm- testad, los descendientes que suceden, si hubieron
pent testamenturn, sive per eaptivitatem, sive per sido instituidos ó desheredados, no romperán el
mortem ve! poenam. testamento, ora sea por cautiverio, ora por muer-
te, ó por pena.
§ 5.—Jrrittun fit testarnentum, quoties ipsi te- § 5.—Se hace Irrito el testamento siempre que
statori aliquid contigit (1), puta si civitatem anit- al mismo testador le acontece alguna cosa, como
tat per subitam servitutem, ab hostibus verbi gra- si pierde la ciudadanía por súbita esclavitud, por
tia captus, vel si rnaior annis viginti VCflhlmfl se ejemplo, habiendo sido cogido por los enemigos, 6
dan passus sit ad (actum gerenduni (2)) pretiumve si siendo mayor de veinte años hubiera consentido
participanduin. en ser vendido para llevar una administración 6
para participar del precio.
§ 6.—Sed et si quis fucrit capite damnatus, vel § 6.—Pero también si alguno hubiere sido con-
ad bestias, vel ad gladium, vel alia poena, quae denado 4 pena capital, 6 4 las fieras, 6 4 los gla-
vitam adimit, testamentum eius irritum lot, et diadores, ó 4 otra cualquier pella, que quita la vi-
non tunc, quum con surntus est, sed quum senten- da, se hará Irrito su testamento, y no cuando mu-
tiam passus es!; nam poenae servus efficitur, nisi rió, sino cuando consintió la sentencia; porque se
forte miles fuit ex militan delicto daninatus, nam hace esclavo de la pena, 4 no ser acaso que haya
Mije perrnitti solet testan, u! Divus Hadnianus sido militar condenado por delito militar, porque 4
rescnipsit; e! credo, jure militan testabitur. Qua este se le suele permitir que teste, como respondió
ratione igitur damnato ei testan permittitur, por rescripto el Divino Adriano; y creo, que testa-
numquid, et si quod ante habult factum testamen- rá según el fuero militar. Así, pues, por la razón
mm, si ci permissilrn sit testan, valeat,. an vero de que 4 este condenado se le permite testar, ¿será
poena (3) irnitum faetum refieiendum (4) est? Et si acaso válido también el testamento que antes tuvo
militan iure ej testandum si!, dubitari non opor- hecho, si 4 61 se le hubiera permitido teitar, 6 se
tet, quin, si volult id valere, fecisse id credatur. ha de rehacen habiendo sido hecho Irrito por la
pena? Y si hubiera de testar según el fuero mili-
tan, no se debe dudar que se ha de creer que lo hi-
zo, si quiso que aquel fuera válido.
§ 7.—Eins, qui deportatur, non statim irritum § 7.—El testamento del que es deportado no se
fiet testameiitum, sed quum Princeps factum com- liará Irrito desde luego, sino cuando el Príncipe
probavenit; tune enim et espite minuitur. Sed et hubiere aprobado lo hecho; porque entonces tam-
si de decurione puniendo, ve] filio nepoteve, Prae- bién es disminuido de cabeza. Pero si para casti-
sos scribendum Principi interlocutus es!, non puto gar á un decurión, ó a su hijo, ó fi su nieto, el Pre-
statim servum poenae factum, ficet in carcere so- sidente determinó escribir al Príncipe, no creo que
leant diligentioris custodiae causa reeipi nec Intius tampoco se haya hecho desde luego esclavo de la
igitur testamentuin irritum lie.t, priusquam Prin- pena, aunque suelan ser llevados fi la cárcel por
cepe de co suppliciuni sumendum rescripserit; pro- causa de más vigilante custodia; y por lo tanto no
mdc si ante deoesserit, utique testamentuin eles se hará irrito su testamento antes que el Príncipe
valebi!, nisi mnortem siN conscivit. Nam eorum, hubiere respondido por rescripto que se ejecute en
qni mor¡ magis, quam damnar¡ maluenint ob con- 61 el suplicio; por lo cual, si hubiere fallecido antes,
scientiam cniminis, testamenta irrita Constitutio- será ciertamente válido su testamento, si él no se
nes faeiunt, licet in civitate deeedant. Quodsi quis procuró la muerte.Porque las Constituciones hacen
taedio vitae, vel valetudinis adverene impatientia, írritos los testamentos de los que por la concien-
vel lactatione (u), ut quidam philosophi (6), lii ea cia de su delito hubieren preferido morir, más bien
causa sunt, ut testamenta eorum valeaiit. Quam que ser condenados, aunque mueran con la duda-
distinctiouem in mnilitis quoque testamento Divus danla. Peno si algunos lo hicieren por tedio de la
Hadrianus dedit Epístola ad Poniponiumu Falco- vida, 6 por no sufrir una enfermedad, ó por jac-
new, ut, si quidem ob conscientiam delicti mili- tancia, como algunos filósofos, se hallan en el caso
taris morí mnalul!, irnitUm sit elus testamentum; de que sean válidos sus testamentos. Cuya distin-
quodsi taedio vitae, ve! dolore, valere testamen- ción hizo el Divino Adriano también respecto al
tum, sut si intestato decessit, cognatis, aut si non testamento de un militar en una Epístola dirigida
sin!, legioni ista sint viii dicanda. 4 Pomponio Falcón, para que, si verdaderamente
prefirió morir por causa de su conciencia de un de-
lito militar, sea Irrito su testamento; pero si por
tedio de la vida, 6 por un dolor, sea válido e! tes-
tamento, 6, si falleció intestado, hayan de ser rei-
vindicados sus bienes por los cogmiados, 6, si no los
(1) Tanr. según la e8critura original; cont]ngit, corrección tuviera, por la legión.
del códice FL Br.
(2) Br. pone actuyn gorendum entre paréntesis, pero no
Tau'r.
(5) 0 tea por poena, Hoz (51 ¡iaL; iactations, el códice FI.
4' i
relielendum, Hal. (ii) mortem Ob1 eonsclvcilnt, adicionan ¡ini. V4g.
ToMo 11-45

354 bIG8TG.—LIBR0 xxviii: TtTULO III

§ 8.—Hi autem omites, quorum testamenta irri- § 8.—Mas ninguno de estos, cuyos testamentos
ta dainuatione fien diximus, si provocaverint, ca- hemos dicho que se hacen Irrites por una condena,
pite non minuuntur atqae ideo neque testamenta, es disminuido de cabeza, si hubiere apelado; y por
quae anvea fecerunt, irrita fient, et tunc testan lo tanto, ni se harán Irritos los testamentos que an-
poternut; hoc enim saepissiine est constituturn, ncc tes hicieron, y podrán testar entonces; porque es-
videbuntur1 quasi de statu su¡ (1) dubitantes, non to se dispuso muchísimas veces, y no se considera-
habere testamenti factionem, sunt e-ami certi sta- rá que, corno los que dudan de su propio estado,
tus, nec ipsi de se interim certi (2). no tienen la testamentifacción, porque están cier-
tos de su estado, y no están ellos interinamente
ciertos de si mismos.
§ 9.—Quid tamen, si appellatiouem cias Praeses § 9.—Pero ¿qué diremos, si el Presidente no ad-
non recepit, sed Imperatori ecnibendo poonam re- mitió su apelación, pero retardó la pena escribien-
moratus cst? Puto, hune quoque saum statum in- do al Eniperador? Opino, que también éste conserva
teniui retinere, ncc testamentum irritum fien; iiarn, mientras tanto su estado, y que no se hace Irrito
ut est Oratione Divi Marci expressuin, tametsi su testamento; porque, como se expresó en la Ora-
provocantis, vel cine, pro quo provocatur, appel- ción del Divino Marco, aunque no hubiere sido
latio non fucrit recepta, poena tanien sustinenda admitida la apelación del apelante, ó de aquel por
est, quoad Pnincepe resenipserit ad literas Praesi- quien se apela, se ha de suspender sin embargo la
dic, et libelluni re¡ eum litteris missum, nisi forte pena, hasta que el Príncipe haya respondido fi la
latro inanifesttts, vol seclitio praerupta factioque carta del Presidente, y le haya enviado con la car-
cruenta, vol alía insta causa, quarn mox Praeses ta el escrito del reo, 4 no ser acaso que tratándose
literis excusavit, moram non recipiant, non poenae de un ladrón manifiesto, ó de una sedición aborta-
festinatione, sed praevenicndi periculi causa; tunc da y de una colisión cruenta, ó de otra justa cau-
enini punire permittitur, deinde scribere. sa, que por canta excusé desde luego el Presi-
dente, no admitan dilación, no por apresurar la pe-
un, sino por causa de prevenir un peligro; porque
entonces se permite castigar, y escribir después.
§ 10.—Quid, si quis fuerit dainnatus illicite, § 10—Veamos, ¿qué se dirá, si alguno hubiere
poena non suuita, an testanicututu cius irritum sido condenado ilicitamente, pero no se hubiera
fiat, videarnus; ut puta decurio ad bestias, an ca- ejecutado la pena, se hará irrito su testamento; por
pite minuatur, testamenturnque eius irritum fiat? ejemplo, condenado un decurión ti las fieras, será
Et non puto, quurn sententia eum non tenuenit. disminuido de cabeza, y se hará Irrito su testamen-
Ergo, et si quis eum, qui non erat iunisdictionis to? Y no lo creo, no habiéndole obligado la sen-
suac, damnaverit, testamentum cine non enit inri- tencia. Luego también si alguno hubiere condena-
tum, quemadmodum est constitutuin. do al que no era de su jurisdicción, su testamento
no será irrito, según se halla establecido.
§ 11.—Sed nc eorum quidem testarnenta rata § 11.—Pero tampoco ciertamente son válidos,
sant, sed irrita fient (3), quorum memoria post sino que se harán Irrites, los testamentos de aque-
mortem damnata est, ut puta ex causa rnaiestatis, llos cuya memoria fué condenada después de su
vel ex aun tal¡ causa. muerte, por ejemplo, por causa de leen majestad,
ó por otra causa semejante.
§ 12.— Quatenus tamen dixirnns, ab hostibus § 12.—Mas en cuanto 4 lo que hemos dicho, que
capti testarnentum irnitum fien, adiiciendum est, se hace irrito el testamento del que fué cogido por
postliminio reversi vires cune recipere jure postli- los enemigos, se ha de añadir, que por derecho de
mmii, aut si ibi decedant, lege Cornelia confirma- postliminio recobra su vigor el del que regresó por
ri. Ergo et si quis damnatus capite in integrum el postliminio, ó que si alli fallecieran estos, se con-
indulgentia Principis sit restitutus, testamelttum firman por la ley Cornelia. Luego también si con-
eius eonvalescet. denado alguno fi pena capital hubiera sido restitui-
do por entero por indulgencia del Príncipe, se con-
validará su testamento.
§ 13.—Filiifainiljas veterani sui iuris monte pa- § 13.—Es sabido que no se lince irrito el testa-
tris facti (4) testamentum iruiturn non fieri constat; mento del hijo de familia, veterano, que con la
itam, quantum ad testandum de castrensi peculio, muerte de su padre se hizo de propio derecho; por-
pro patrefamilias l,abendus est, et ideo ncc eman- que, en cuanto 4 testar de su peculio castrense, ha
cipatione irriturn fieii mutis vel veterani testa. de ser tenido corno padre de familia, y por esto es
mcntum, veruni est. verdad que tampoco por la emancipación se hace
irrito el testamento del militar ó del veterano.
7. ULPJANUS libro X. ad &ebinum,—Si iitil 7. ULPIANO; Uomentarios á Sabino, Libro X.—
iure civil¡ testarnentum fecenit, et primo gradu Si un militar hubiere hecho testamento por dere-
heredem eum scnipsenit, qneni jure militan pote- cho civil, y en primer grado hubiere instituido he-
rat, secundo eum, quem communi jure potest, et redero 4 quien podía por derecho militar, y en se-
post annum missionis decesserit, pnimus gradue guudo al que puede por derecho común, y hubiere
irritus fiet, et a secundo incipiet testamcntum. fallecido después de un año de cmi licenciamiento,
se liará irrito el primer grado, y el testamento em-
pezará desde el segundo.

8. IDEM libro XL ad Scbi-nuni. - Verurn mt, S. EL M1SMO Comentarios ci Sabino, Libro XI.
adoptiono vel arrogatione fui fihiaeve testamen- —Es verdad, que por la adopción ó la adrogación

(1) suo, ¿((ii. Vedg. e) ed irrita fient, oraigeia Mii.


.i) kieerti al m4rjsn interior del Códice Fi. (1) Tuur. al nefrqen; Cactum, en el texto.
355
DITO.-1,11flt0 XXVIII- TÍTULO fI

tum rumpi, quoniarn sui heredis anatione solet de un hijo é de una hija se rompe el testamento,
rumpi. porque suele romperse por la agnación de un he-
redero suyo.
§ 1.--Fi1ia quum ernancipatur, vel nepos, quia § 1.—La hija, ó el nieto, cuando son emancipa-
irna inancipatione (1) exeunt de potestato, testa- dos, como que con una sola emancipación salen de
mentum non rtlmpunt. la potestad, no rompen el testamento.

9. PAIÍLUS libro II. ad fiSabinum. - Si pater ab 9. PAULO; Comentarios d Sabino, libro 11,—Si
hostibus capiatur filio manente in civitate, rever- eh padre fuera cogido por los enemigos, permane-
so co non rumpitur testamentum. ciendo su hijo con Ja ciudadanla, con el regreso
de aquél no se rompe el testamento.

10. InisM libro L ad Vitelliurn.— Sed ncc fihius 10. EL MISMO; Comentarios á Vitelio, Libro 1.—
postliminio rediens rumpit patris testarnentum, ut Pero el hijo que vuelve por el derecho de postilmi-
Sabinus existimavit. nio tampoco rompe el testamento del padre, como
juzgó Sabino.

11. ULPIMSUS libro XLVI. ad Edicturn.—Si bi 11. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro XLVI.
nae tabulae proferantur diversis teporibus factae, —Si se presentaran dos testamentos hechos en di-
unae prius aliae postea, utraeque tamen septem versos tiempos, uno antes, y otro después, pero se-
testium signis sigTlatae, et apertae posteriores va- llados ambos con loa sellos de los siete testigos, y
duae inventae sint, id est nihil sci'iptum habentes abierto el posterior se hallara vacío, esto es, sin
omnino (2), superius testamentum non est ni- tener absolutamente nada escrito, no se rompió (1
ptI1m quia sequens nullum est. anterior testamento, porque es nulo el segundo.

12. IDEM libro IV. Di.sputationurn.—Postuunis 12. EL MISMO; Disputas, libro IV.—Falleció un
piaeteritus vivo testatore natus decessit; hect iii- póstumo preterido que nació viviendo el testador;
ns serupulositate nimiaque subtilitate testamen- aunque por escrupulosidad y demasiada sutileza
tum ruptum videatur, attamen, si signatum fuerit del derecho se considere roto el testamento, sin
testamentuin, boiiorurn possessíonem secuudum embargo, si hubiere sido sellado el testamento, el
tabulas accipere heres seriptus potest, remque ob- heredero instituido puede recibir la posesión de los
tinebit, ut et Divus Hadrianus, et Imperator no. bienes con arreglo al testamento, y obtendrá la he-
ster reseripserunt. Ideircoque legatarii et lldei- rencia, como respondieron por rescripto el Divino
comniissarii habebunt ea, qnae sibi relicta sint, Adriano y nuestro Emperador. Y por lo tanto, los
securi. Idem et circa iniustum et irritum testa- legatarios y los fideicomisarios tendrán con se n-
mentum cnt dicen dum, si bonorum possessio data ridad lo que se les haya dejado. Lo mismo se ha-
fuerit ci, qui rem ah intestato anferre possit. brá de decir también en cuanto á un testamento
injusto é irrito, si se le hubiere dado la posesión de
los bienes al que pudiera apoderarse de los bienes
abintestato.
1.—Si paganus, qui habebat iam factum te- § 1.--Si el paisano, que ya tenla hecho testa-
stamentum, aliud feeisset, et in eo comprehendis- mento, hubiese hecho otro, y en este hubiese con-
set, fldci heredis committere, ut priores tabnine signado, que encomendaba á la fidelidad del here-
valerent, omnimodo pnius testamentum ruptum dero que fuese válido el anterior testamento, que-
est; quo rupto potest quaeni an vice codicillorum dé roto en absoluto el anterior testamento; roto el
id valere deberet. Et qi.rnm hace verba sint fidei- cual, puede preguntarse, si deberla valer este por
commissi, et sine dubio universa, quae illie sen- vía (le codicilo. Y como quiera que estas palabras
pta sunt, in causa fideicommissi erunt non solum sean de fideicomiso, estará también sin duda en
legata et fideicomrnissa, sed et Ilbertates, et here- la condición defideicomiao todo lo que allí está es-
dis institutio. crito, no solamente los legados y los fideicomisos,
sino también las libertades, y la institución de
heredero.

13. GAIIJS libro 11. lnstitutionum.—Postumo- 13. GAYO; Instituta, libro II—Están en el lu-
rum loco sunt et hi, qui in sui heredia loco succe- gar de póstumos también los que, sucediendo en
deudo, quasi agnascendo fiunt parentibus sui lugar de un heredero suyo, se hacen por agnactón
heredes, ut ecce, si fihium, et ex eo nepotem ne- herederos suyos de los ascendientes, como por
ptemve in potestate habeam, quia flihis gradu ejemplo, si yo tuviera bajo mi potestad un hijo, y
praecedit, is solus jura su¡ heredia habet, quamvis un nieto ó una nieta habidos de él, como el hijo
nepos quoque, et neptis ex co in eadem potestate precede en grado, este solo tiene los derechos de
sint; sed si fihius meas me vivo inoniatur (3), ant heredero suyo, aunque también el nieto y la nieta
qualibet ratióne exeat de potestate inca, incipit habidos de aquél se hallen bajo la misma potestad;
nepos neptisve in cina loco succedeje, et eo modo pero si mi hijo muriese viviendo yo, ó por cual-
iura suorum heredum quasi agnatione nanciscun- quiera otra razón saliese de mi potestad, comienza
tut. Ne ergo eo modo rurnpat mili testamentum, el nieto ó la nieta á suceder en su lugar, y de este
sicut ipsum fihiuni vel heredem insituere, vel ex- modo adquieren como por agnación los derechos
heredare nominatim debeo, ne non iure faciam te- de herederos suyos. Luego para que de este modo
stamentum, ita et nepotem neptemve ex co neces- no me rompa el testamento, as¡ como debo 6 insti-

(1) una eum emancIptlone, H(tZ..


2) Id et—omniuo, omítelas ¡Ial. (5) Ha¿. Vuig.; morietur, el códice Fi.

l56 DIGESTO. —L1BRO XXVIII: TÍTULO UI

se est inihi ve¡ heredem instituere, vel exheredare, tuir heredero, ó desheredar nominalmente, á mi
ne forte, me vivo filio mortno, suecedendo ja lo- mismo hijo, para no hacer el testamento contra de-
cum eius nepos neptisve quasi agnatione rum- recho, as¡ también me es necesario ó instituir he-
pat (1) testamentum; idque lege lunia Velleia pro-. redero, ó desheredar, al nieto 6 4 la nieta habidos
visum est. de él, no sea que muerto ¡ni hijo, viviendo yo, y
sucediendo en su lugar el nieto ó la nieta, rompa
como por agnación el testamento; y esto se deter-
miné por la Ley Junia Veleya.
14. PAiJLVS libro singular¡ de assignatimre Li- 14. PAIJW; De la asignación de Los libertos, li-
beriorum.—Si ita facta sit exheredatio: «si films bro único.—Sj la desheredación hubiera sido hecha
natus natave su, exheres esto, utrisque natis de este modo: «si hubiera nacido un hijo ó un hija,
non (2) rumpitur testameatum. sea desheredado», no se rompe el testamento ha-
biendo nacido ambos.

15. ÍAVOLENUS Libro IV. Epistotarum. Qui 15. JAVOLEN0; Epístolas, libro IV.—Uno que
uxorem praegnantem habebat, la hostium pote- tenla embarazada la mujer, cayó en poder de los
statem pervenit: quaero, filio nato, quo tempore enemigos; pregunto, habiendo nacido el hijo, ¿en
testameatum in civitate factum rumpatur, et si qué tiempo se romperá el testamento hecho en la
filias ante moriatur, quam pater, an seripti here- ciudad¡ y si ci hijo muriese antes que el padre, ha-
des hereditatem habituri sint? Respondi, non puto brán de tener la herencia los herederos instituidos?
dubium esse, quin per legem Corneliarn, quae de Respondi, que no creo que hay duda, de que por
confirmandis eorum testamentis, qui ja hastium la ley Cornelia, que se dió para confirmar los tes-
potestate decessissent, ¡ata est, nato filio, continuo tamentos de los que hubiesen fallecido en poder
cius testamentum, qui ja hostium potestate sit, de los enemigos, se rampa inmediatamente el tes-
rumpatur sequitur ergo, ut OX 00 testamento he- tamento del que esté en poder de los enemigos;
reditas ad neminem perventat. luego es consiguiente, que en virtud do este testa-
mento no vaya la herencia 4 poder de nadie.

16. POMPONIUS (8) libro IL ad Quinlum Mu- 16. POMPONIO; Comentarios d Quinto Mucio, Li-
oium. - Quum in secundo testamento heredem bro IL—Cuando en un segundo testamento insti-
eum, qui vivit, instituimus, sive pare, sive sub tuimos heredero 4 uno que vive, ya puramente,
conditione, si tamen conditio existere potult, Licet ya bajo condición, si, no obstante, se pudo cum-
non extiterit (4), superius testamentum erit su- plir la condición, aunque no se haya cumplido, se
ptum; multum autem interest, qualis conditio po- habrá roto el anterior testamento; pero importa
sita fuerit, nam aut in praeteriturn concepta poni- mucho qué condición haya sido puesta, porque ó
tur, aut 111 pracsens, aut in futurum. In praeteriturn se pone refiriéndose 4 lo pasado, ó 4 lo presente, ó
concepta ponitur, veluti: «si Titius consul fuit», 4 lo futuro. So pone refiriéndose á lo pasado, por
quac eoiiditio si vera est, id est, si Titius consul ejemplo: «si Ticio fué cónsul», y si esta condición
fuit (5), ita est institutus heres, ut superius testa- es verdadera, esto es, si Ticio fué cónsul, el here-
mentum rumpatur, tum enim ex hoc heres ese (6); dero fijé instituido de modo que se rompa el ante-
si vero Titius consul non fuit, superius tostamen- rior testamento, porque entonces sería heredero
tum non est ruptum. Quodsi ad praeseus tempus en virtud de este; pero si Ticio no fué cónsul, no
conditio adscripta est herede instituto, veluti: «si se rompió el anterior testamento. Mas si habiéndo-
Titius consul est», eundem exitum habet, ut, si se instituido heredero la condición fué escrita pa-
sit, possit heres esse, et superius testamentum ra el tiempo presente, por ejemplo: «si Ticio es
ruinpatur, si non sit, neo possit heres eme, ncc cónsul», produce el mismo resultado, que, silo fue-
superius testameatum rumpatur. Tu futurum au- ra, puede ser heredero, y se rompe el anterior tes-
tem eollatae conditiones, si possibiles sunt, existe- tamento, y, si 110 lo fuera, ni puede ser heredero,
re potucrunt (7); hect non extiterint (8), efftciunt, ni se rompe el anterior testamento. Mas las condi-
ut superius testamentum rumpatur, etiarn si non ciones referidas 4 lo futuro, si son posibles, se ha-
extiterint (9); si vero impossibiles sant, veluti: brán podido cumplir; y aunque no se hayan cum-
«Titius, si digito coeluin tetigerit, heres esto», plido hacen que se rompa el anterior testamento,
placet, perinde eme, quasi conditio adscripta non también si no se hubieren cumplido; pero si son
sit, quae est iinpossibilis. imposibles, por ejemplo: «sea heredero Ticio, sito-
case el cielo con el dedo», se establece, que es lo
mismo que si no hubiera sido escrita la condición,
que es imposible.

17. PAPINLANLTS iibio V. Responsorurn.-.-.Fjljo 17 PAPINIANO; Respuestas, libro V.—Preterido


praeterito, qul fuit in patris potestato, neque liber- un hijo, que estaba bajo la potestad de su padre, ni
tates competunt, neque legata praestautur, si prao- competen las libertades, ni se prestan los legados,
ten tus fratribus partem beredita tic avocavit; quod- si el preterido reclamó su parte de herencia A sus
si bonie se patris abstinuit, licet subtilltas iuris hermanos; pero si se abstuvo de los bienes de su
refragari videtur, attamen voluntas testatoris ex padre, aunque parece que A esto se opone el rigor
bono et aequo tuebitur. del derecho, amparará, sin embargo, por razón de
bondad y de equidad la voluntad del testador.
(1) Va8e la In,tituta de Gayo KL j 184.
() non, omítela Haz.
(.1) lIaxLdvoo, las Bao. (fl et existere poterunt, Mal.
() Segun enmienda Br.;existerlt, Taur. ee.qun el códice FI. (5. Itce non extiterint, omitela HaZ.
(5) Id et—fult, oniitetae HaZ. (9) Según nuestra enmienda; exiterint, Taur. según el cd-.
(5) set, Ha?. dece Fi.

DIGESTO.—LIBRO XXVIII: TITULO IV 357

18. SCAEVOLA Libro V. Quaestionurn.— Si, qui 18. ScÉvoLA; Cuestiones, libro V.—Si el que
heres institutus est, a testatore arrogetur, potest fué instituido heredero fuese arrogado por el tes-
die¡ satis ej factum, quia et antequarn adoptetur, tador, se puede decir que se le satisfizo, porque
institutio ut la extraneo Iocum habebit. aún antes que sea adoptado tendrá lugar la insti-
tución Como respecto de un extraño.

19. IDEM libro VI. Quaestiortum. - Si ego et 19. Ex mismo; Cuestiones, libro VI.—Si yo y Ti-
Titius instituti sirnus, et a nobis postumus exhere- cio hubiéramos sido instituidos, y un póstumo hu-
datas sit, a substitutis nostris non si! exheredatus, biera sido desheredado respecto á nosotros, y no
Titio defuneto nc ego quidem adire potero; mm hubiera sido desheredado en cuanto fi nuestros sus-
enim propter instituti personam, a quo posturnus titutos, habiendo fallecido Ticio ni yo ciertameñte
exheredatus es!, la culus Iocum substitutus voca- podré adir la herencia; porque ya el testamento
tur, a quo postuinus exheredatus non est, ruptum fué roto por causa de la persona del instituido, res-
est tostamentum. pecto al cual fizó desheredado el póstumo, fi cuyo
lugar es llamado el sustituto, respecto al que el
póstumo no fué desheredado.
§ 1.-Sed si ego et Titius inviceni substituti § 1.—Pero si yo y Ticio hubiéramos sido susti-
simus, quamvis (1) in partem substitutionis exhe- tuidos reciprocamente, aunque no haya sido des-
redatus non sit, mor!uo ve! repudiante Titio me heredado en la parte de la sustitución, muerto Ti-
posse adire puto, et ex asse bereclem esse. cio ó repudiando la herencia, opino que yo puedo
adida, y que soy heredero de la totalidad.
§ 2.—la prima tamen specie, etsi viva! Titius, § 2.—Mas en el primer caso, aunque viva Ticio,
iieque ego sine illo, neque ipse sine me adire pote- ni yo sin él, ni él sin ni!, podremos adir la heren-
nt, quia inccrrum est, an adhue altero omittente cia., porque es incierto, si aún dejando de adirla
rumpatur testarnentum; itaque símul adire pos- uno se rompa el testamento; y as! podemos adirla
siimu. simultáneamente.

20. IDEM Libro XIII. Digestorum.— Lucius Ti- 20. EL MISMO; Digesto, libro XIII.—Lucio Ti-
tius integra mente et valetudine testamentum fe- cio hizo testamento estando en su cabal juicio y
ci!, uti oportet; postea, quurn in valetudinem en salud, como conviene; después, habiendo caido
adversam incidisset, mente captus tabulas easdern enfeLino, estando privado de juicio rompió aquel
ineidit; quaero, an heredes his (2) tabulis instituti testamento; pregunto, ¿podrán los herederos insti-
adire possint hereditatem? Repondit, secundum tuidos en este testamento adir la herencia? Res-
ea, qnae proponerentur, non ideo minus adiri pondió, que, según lo que se proponía, no por eso
posse. podria ser menos fácilmente adida.
TIT. IV TITULO IV
DE 1155, QUAE IN TESTAMENTO DELENTUR, (3) DE LO QUE SE BORRA, SE TACHA, Ó SE SOBRESCRIBE
JN1MJCUNTUR, VEL 1115 CEIBUNTUR EN UN TESTAMENTO
1. ULPIANUS libro XV. ad ,Sabinurn. - Quae la 1. ULPSANO; Comentarios 4 Rabino, libro XV.
testamento legi possuut, ea inconsulto deleta et —Lo que puede leerse en un testamento, habiendo
inducta nihilominus valent, consulto, non valent. sido borrado y tachado involuntariamente, es, no
Id vero, quod non iiissu dornini scriptum, indu- obstante, válido; pero voluntariamente, no vale.
ctum, deletumve est, pro nihilo es!; clegi» autem sic Mas lo que se escribió, taché, ó borré, no por man-
accipiendurn, non iritelligi, sed oculis perspiei, dato del testador, se tiene por nulo; pero eleerses
quae sant scripta. Ceterum si extrinsecus intelli- se ha (le entender de este modo, no que se entien-
guntur, non videbuntur legi posse; sufficit autem, da, sino que se perciba con los ojos lo que está es-
si legibilia sint inconsulto deleta, sive ab ipso, sive crito. Pero si se entiende extrinsecamente, no se
ab alio. Sed nolentibus (4) «inducta» aceipiendum considerará que se puede leer; mas es suficiente
est, et si perdueta sin!. que sea legible lo borrado involuntariamente, ó
por él mismo, 6 por otro. Pero se ha de entender
«tachado» sin voluntad, también si hubiera sido
cancelado.
§ 1.—Quod igitur incaute factum est, pro non § 1.—Así, pues, lo que se hizo sin intención, se
facto es!, si legi potuit. Et ideo et si novisslme, ut tiene por ml hecho, si pudo leerse. Y por lo tanto,
solet, testamento fuerit adscriptum: «lituras, indu- aún si al final se hubiere escrito, como es costum-.
etiones, superinductiones ipse feel., non videbitur bre, en el testamento: «yo mismo hice los rayados,
referri ad ea, quae inconsulto contigerunt. Proin- los tachados, y los sobrescritos», no se considerará
de et si inconsulto superscripsit, induxisse se, ma- que se refiere A lo que sucedió sin quererlo. Por lo
nebunt, et si ademit, non erun! ademta. cual, si inadvertidamente sobrescribió que él taehó
algo, quedará, y si Jo quitó, no estará quitado.
§ 2.—Sed si legi non possuut, quae inconsulto § 2.—Pero si no se pudiera leer lo que se borré
deleta sun!, dicendurn es!, non deben; sed hoc ita involuntariamente, se ha de decir, que no se debe;
demum, si ante consummationem testamenti fa- pero esto es as! solamente, si se hizo antes de la
ctum est. conclusión del testamento.
§ 3.—Sed couulto quidem deleta exceptione pe- § 3.—Mas los que piden lo borrado ciertamente

(1) quasi, inserta Hal.


(2) Taur. según Correcsión del cdf ce .55.; heredesslts, la 3) ET. in*era la Vuig.
escritura original, Br. (4) volsntibns, m,i.

358 DIGESTO.—LIBRO XXVEIf: TtPUL4) 1V

tentes repelluntur, inconsulto vero,, non repellun- con voluntad, son repelidos con la excepción, per,
tur, sive legi possunt, sive non possunt, que- silo borrado involuntariamente, no son repelidos
niam (1), si totum testamoutum non extet, coustat ya si se puede, ya si no se puede, leer, porque, e
visiere omnia, quae in eo seripta sunt. Et si qui- no existiera todo el testamento, es sabido que val
dem illud coneidit testator, denegabuntur actio- todo lo que en él esta escrito. Y si verdaderamen
nos, si vero alius invito testatore, non deuega- te lo borré el testador, se denegarán las acciones
buntur. pero si otro contra la voluntad del testador, no se
rán denegadas.
§ 4.—Et hei-editatis portio adernta, vel tota he- § 4.—Y quitada una porción de la herencia,
reditas, si forte sit substitutus, (2) jure faeta vi- toda la herencia, si acaso hubiera un substituto
debitur, non quasi ademta, quoniam hereditas se considerará que esto se hizo en derecho, no co
seinel daLa adimi facile non potest, sed quasi nec mo si hubiera sido quitada, porque la herencia un:
dista. vez dada no puede ser quitada fácilmente, sin
como si ni dada hubiera sido.
§ 5.—Si quis codicillos in testamento confirma- § 5.—Si alguno confirmó los codicilos en un tos
viL, et codicillis aliquid adscripsit, mex delevit, ita tamento, y añadió alguna cosa, en los codicilos,
ut appareat, an debeatur? EL Pomponius seribit, luego la borró, de modo que aún se vea, ¿acaso si
codicilios deletos non valore. deberá? Y escribe Pomponio, que no son válido:
los codicilos borrados.
2. roma libro IV. Diputationum. - Caneella- 2. EL stLslio; Disputas, libro IV.—Uuo habh
verat quis testamenturn vel induxerat (3), etsi (4) cancelado un testamento, ñ hecho tachones en él
pi-opter unum hcrdem lacere dixerat, id postea aunque habla dicho que lo hacia por causa de ni
testamentuni signatum est; qunerebatur de viri- solo heredero, y después fué sellado este testamen
bus testamenti, deque portione oms, propter quem Lo; se preguntaba respecto á la validez del testa
se cancellasse dixerat; diceham, si quidem unius mento, y sobre la porción de aquél por causa di
ex heredibus nomem imiduxerit, sine dubio cete- quien habla dicho que él hizo la cancelación; y
raui partein testanienti valere, et ipsi soli denegar¡ decia, que si verdaderamente hubiere, tachado e
actiones; sed legata ab eo iiominatini relieta debe- nombre de mino solo de los herederos, era sin dudh
buntur, si voluiitas ea fuit testautis, ut tamitum válida la restante part3 del testamento, y que sol(
lieredis institutio improbetur. Sed si instituti no- á aquel se le denegaban las acciones; pero se de
men induxit, et substituti reliquit, institutus erno- berúsi los legados dejados nominalmente á su emir
lumentum horeditatis non habebit. Sed si omnia go, si fué la voluntad del testador que quedase re
nomina induxerit, ut proponitur, adscripserit au- vocada solamente la institución de heredero. Por(
tem, idcirco se id fecisse, quia unum heredem si taché el nombre del instituido, y dejó el del sube
offensnm habuit, multiim interesse arbitror, utrum tituido, el instituido no tendrá el beneficio de la he
illum tantum fraudare voluit hereditate, ami vol-o reucia. Mas si hubiere tachado todos los nombres
causa illius totum testarnenturn infirmare, uL, licet como se expone, pero hubiere escrito que él hiz
mme Inductionis causarn praebueril, verum omni- esto precisamente porque le habla ofendido un
bus obfuerit; et si quidem sol¡ ci adeintam voluit de los herederos, opino que importa mucho saber
portionem, ceteris nihil nocebit inductio, non ma- si quiso privar de la herencia solamente á aquel,
gis, quam si volcus unum heredem indueere mvi- invalidar todo el testamento por causa de aquel
time el alium induxerit. Quodsi putaverit (5) totum de modo que, aún cuando unto solo hubiere dad
testamentum delenduum ob unius malum meri- motivo para el tachón, habrá perjudicado, sin cm
tum (6), omnihus denegantur actiones. Sed ami le- barga, ú todos; y si verdaderamente quiso que sob
gatariis denegar¡ actio debeat, qunestio est; in it este se le quitase la porción, lo tachado en nadm
ambiguo Lamen interpi-etandum cnt, et legista de- perjudicará á los demás, no de otra sueste que e
ben, et coheredurn institutionern non eme infir- queriendo tachar el nombre de un solo heredero
mandam. hubiere tachado contra su voluntad también el di
otro. Mas si hubiere creido que debía borrarse to
do el testamento por el mérito contrario de un(
solo, á todos se les deniegan las acciones. Pero si
duda si la acción deberá denegárseles it los lega
tares; mas en la duda se habrá de interpretar, qué
se deben los legados, y que no se ha de invalída-
la institución de los coherederos.
3. MARCELLUS libro XXIX. Digestorum.—Pro- 3. MARCELO; Digesto, Libro. XXIX. - Hace po
xime in cognitione Principie, quum quidam here- co que en un caso de conocimiento del Pnincipe
dum nomina induxisset, et bona oms nL caduca a habiendo tachado uno los nombres de los herede
fisco vindicarentur, diu de legatis diibitatum est, ros, y siendo reivindicados sus bienes por el fise(
et maxime de his legatis, quae adscripta erant his, corno caducos, se dudó mucho tiempo respecto
quorum institutio fuerat indueta; plerique etiaui los legados, y principalmente, respecto it los lega
legatarios exeludendos existirnabant, quod sane das que habían sido dejados it aquellos cuya insti
sequenduiri aiebain, si omnern se-ripturam tos La- Lución había sido tachada; y juzgaban los más, qui
menti cancellaseet; nonnullos opinan, id bine ipso también los legatarios doblan ser excluidos, lo qui
perimi, quod imiductum sit, cetera omnia valitura. decía yo que ciertamente se deberla hacer, si bu

(1) et, inserta HaZ.


(5) ademtio, inserta HaZ. (5) Taur. según la escrttu•ra original; putavit, según co
<5) vel luduxerat, ornte.Las Hi1. rreccidn del códice FI., Dr.
(4) idque se por etsi, HaZ. (5) maluin, merito, la Vuig.

DIGESTO.—LIBRO XXVIII: TITULO V 359

Quid ergo, nonne (1) et ile interdum credi potest, hubiese cancelado toda la escritura del testamen
eum, qui heredum nomina induxerat, satis se con- to; algunos opinaban, que de derecho se invalida-
secutururn putasse, ut intestati eiturn faceret? ba lo que hubiera sido tachado, pero que debla ser
Sed in re dubia beuiniorem interpretatiouern se- válido todo lo demás. Luego, ¿qué se dirá, acaso
qui, non minus instius est, quani tutius. Sententia que se puede creer á veces que el que habla tacha-
Imperatoris Antonini Augusti, Pudente et Pollo- do los nombres de los herederos habla juzgado que
ne consulibus: «Quum Valerius Nepos mutata ro- él conseguirla lo bastante para hacer que quedase
luntate et inciderit testameiiturn suuni, et here- intestado? Pero en caso de duda no es menos justo
dum nomina induxerit, hereditas eius secundein que seguro seguir la interpretación más benigna.
Divi patris mei Constitutionem ad eos, qui scripti Hé aqul la sentencia del Emperador Antonino Au-
fuerint, pertinere non videtur. Et advocatis (2) gusto, siendo cónsules Pudente y Polión: «Corno
fisci dixit: «vos habe.tis iudices rOstros». Vibius (3) quiera que Valerio Nepote, habiendo cambiado de
Zeno dixit: «rogo domine Imperator, audias me voluntad, haya abierto su testamento, y tachado
patienter, de legatis quid statues?» Antoninus Cao- los nombres de los herederos, según la Constitu-
sar dixit: «videtur tibi voluisse testarnentum vale- ción de mi Divino padre no parece que su heren-
re, qui nomina he.redum induxit?» Cornelius Pri- cia les pertenece 4 los que hubieren sido institui-
scianiis advocatus Leonis (4) dixit: «nomina bere- dos». Y á los abogados del fisco les dijo: «vosotros
dum tantum induxit». Calpurnius Longinus advo- teneis vuestros jueces». Vibio Zenón dijo: «te rue-
catus fisci dixit: «non potest ullum testamentnm go, señor Emperador, queme oigas con paciencia;
valere, quod heredem non babet». Piiscianus dixit: ¿qué determinarás repecto á los legados?» Antoni-
«inanumisit quosdain, et Jegata dedit». Antoninus no César dijo: «¿te parece que quiso que valiese su
Caesar remotis omnibus quum deliberasset, et ad- testamento el que taché los nombres de los herede-
mitti rursus eoedem () iussisset, dixit: «causa ros?» Cornelio Prisciano, abogado de Labeon, dijo:
piaesens adrnittere videtur humaniorein interpre- «taché solamente los nombres de los herederos».
tationem, uL ea duntaxat existimemus Nepotem Calpurnio Longino, abogado del fisco, dijo: «no
irrita esse voluiese, quae induxit». Nomen servi, puede ser válido testamento alguno que no tiene
quern liberum esseiusserat, induxit; Antoninus re- heredero». Prisciano dijo: «mauumitió 4 algunos,
scripsit, liberum eum nihilominus fore, quod vide- y dió legados». Cuando retirados todos hubo deli-
11 eet favore eonstituit lihertatis. berado Antonino César, y mandado que de nuevo
se recibiera 4 los mismos, dijo: «el caso presente
parece que admite más humana interpretación, pa-
ra que juzguemos que Nepote quiso que fuese Irrito
solamente lo que taché». Taché el nombre del es-
clavo, que habla mandado que fuese libre; Antoni-
no respondió por rescripto, que aquel, sin embar-
go, debla ser libre, lo cual ciertamente lo determi-
né en favor de la libertad.

4. PAPiNIANUS libro VI. Responsorum.—Pluri- 4. Ps.iiL4c»; Respuestas, libro VI.—Habién-


bus tabulis eodem exemplo sc.riptis unius testa- dose escrito varias tablas con un mismo ejemplar,
menti voluntatem eodern tempore dominus solen- el testador completé solemnemente al mismo tiem-
niter complevit; si quasdam tabulas in publico po la voluntad de un solo testamento; si retiró al-
depositas abstulit, atque delevit, qune iure gesta gunas tablas depositadas en público, y las borré,
sunt, praesertim qunrn ex ceteris tabulis, quas non no se hará Irrito lo que se hizo con arreglo 4 dere-
abetulit, res gesta declaretur, non constituentur cho» principalmente cuando por las demás tablas,
irrita. Paulus notat: sed si, nt intestatus morere- que no retiró, se declare lo que se hizo. Paulo ob-
tur, incldit tabulas, sed (6) hoc approbaverint bi, serva: pero si rompió las tablas para morir intes-
qui ab intestato venire desiderant, scriptis avoca- tado, y esto lo probaren los que pretenden suceder
bitur herditas. abintestato, se les quitará la herencia fi los insti-
tuidos.
TIT. Y TITULO y

DE HEREDU2U$ INSTJTUENDIS DE LA INSTITUCIÓN DE HEREDEROS


[(Yl Cod. VI. 24.j [V4uze C(d. VI. 24.1

1. ULPIANLIS libro 1. ad Sabinum. - Qui tesla- 1. UiiAiio; Comentarios á Sabino, libro I.--El
tur, heredis (7) institutione plerumque debet ini- que testa debe comenzar ordinariamente el testa-
tium facere testamenti, Iicet etiam ab exhereda- mento con la institución de heredero, ó aún tam-
tione, quam nominatim facit; nam Divus Traianus bién por la desheredación que hace nominalmente;
rescripsit, posse nominatiin etiani ante heredia iii- porque respondió por rescripto el Divino Trajano,
stittitioneni fihiuin exheredare. que podía desheredar nominalmente 4 su hijo tam-
bién antes de la institución de heredero.
§ 1.—Institutum autem heredem eum quoque § 1.—Pero decimos que es heredero instituido
dicimus, qui scriptus non est, sed solummodo nun- también el que no fuá escrito, sino solamente nom-
cupatus. brado.

(1) .Segun conjetura Br.; ,»o,i, a códice FI.


(2) advocatn, liai. (4) Zenoni, conjetura Br.
(2) Según conjetura Br; VIvIus, Taur. 8egún corrección (5) fIat. Vulg.; eodem, el códice FI.
del códice PL; Vlvinne. In ep rrfy.urn original, Br.; I,inlxie, (5) et, al margen interior del códice FI.
la (I) Taur.; heredlbns, el códice PL, Br.

360 DIGESTO.—LIBRO XXVIII: TÍTULO y

§ 2.—Mutus et surdus recto herce institui potest. § 2.—El mudo y el sordo pueden ser instituidos
válidamente herederos.
§ 3.— Qui noque legalurus quid est, neque quem- § 3.—El que ni ha de legar cosa alguna, ni ha
quam exheredaturus, quinque verbis potest facere de desheredar á alguien, puede hacer testamento
testamenturu, ut dicat: «Lucius Titius unhi beyes con cinco palabras, corno diga: «sea Lucio Ttcio
esto». Hace autem seriptura pertinet ad eum, qui mi heredero». Mas esta escritura corresponde al
non per scripturam testatur, qui poterit etiam tri- que no testó por escrito, el cual también podrá tes-
bus verbis testan, al dicat: Lucius heres esto»; tar con tres palabras, diciendo: «sea heredero Lu-
nam el rinihi», et cTitius» abundat. cio»; porque sobran el «mi» y el «Ticio».
§ 4.—Si ex fundo fuisset aliquis solus institutus, § 4.—Si uno solo hubiese sido instituido herede-
valet institutio detracta fundi mentione. ro de un fundo, es válida ¡a institución prescin-
diéndose de la mención del fundo.
§ 5.—Si autem sic seribat: «Lucius Iteres», licel § 5.—Mas si escribiera de este modo: «heredero,
non adiecerit «esto», credimus plus nuncupatuni, Lucio», aunque no hubiere añadido «sea», cree-
ininusseriptum; et si ita: «Lucias esto», mutan- rnos que se habló más, y que se escribió menos; y
dem dicimus; ergo et si ita: «Lucius» solummodo, si asi: «sea Lucio», decirnos lo mismo; luego tam-
Marcellus no¡¡ insubliliter non putat hodie hoc pro- bién si do esta manera: «Lucio», solamente, opina
cedere. Divas autem Phis, quum quidam portio- Marcelo, no sin sutileza, que hoy no es esto pro-
nes inter heredes distribuisset ita: «mlle ex parte cedente. Pero el Divino Pb, habiendo distribuido
tota, illc ex tota», nec adieeisset: «Iteres esto», re- uno entre los herederos las porciones de este modo:
scripsit, valore inslitutionem; quod et julianus «aquel, de toda la parte, y aquel, de toda», y no
scripsit. habiendo afiadido: «sea heredero», respondió por
rescripto, que era válida la institución; lo que es-
cribió también Juliano.
§ 6.—Item Divus Pino rescripsit: «fila (1) § 6.—Asimismo respondió por rescripto el Divi-
mea esto», inetitutionem valore, llcet deesset «he- no Pb: la institución, «sea, aquella mi mujer», es
res». válida, aunque faltase «heredera».
§ 7.—Idem Julianas, tiIlum heredem esse», non 7.—El mismo Juliano no opinó que fuese váli-
putavil valore, quoniam deest aliquid; sed et ipsa da esta, «sea heredero aquel», porque falta alguna
vatebit subaudito riubeo». cosa; pero también será válida, sobreentendiéndo-
se «mando».
2. mmi libro II. ad Sabimim.—Circa ces, qui 2. EL MISMO; Comentarios 4 Sabino, libro II.—
ita heredes instituti Sint (2): «ex partibus, quas Ea cuanto á los que hayan sido instituidos herede-
adseripscro», non putal Marcellus eos heredes, ros de este modo: «de las partes que yo escribiere»,
itullis adscniptis partibus, quernadmodurn si ita es- no opina Marcelo que estos sean herederos, no ha-
seul heredes instituti: «si jis partes adscripsero»; biendo asignado ningunas partes, de la misma ma-
sed magia cst, ut sic utraque institutio accipiatur, nera que si hubiesen sido instituidos herederos as¡-.
si voluntas defuncli non refragatur, ex quibus «si yo les asignare partes»; pero es más cierto, que
partibus adscripsero, si minus, ex aequis, quasi una y otra institución, si no se contraria la volun-
duplici facta iustitutioue. Quam sen teutiarn Celsus tad del testador, sean entendidas de este modo, de
libro sexto decirno Digestorum probat, aliter atquc las partes que yo hubiere asignado, y, si no, de
probat in lila institutione: «ex qua parte me Titius iguales, como si se hubiera hecho una doble insti-
heredem scripsit, Seius heres esto»; tune enim, si tución. Cuya opinión aprueba Celso en el libro dé-
non est a Titio scriptus, itee Seius ab co; nec ini- cinto sexto del Digesto, al contrario de lo que
merito, hic enim creditur incese conditio; sed Mar- aprueba en esta institución: «sea heredero Seyo de
cdllus hace shnilia (3) putat. la parte en que Ticio me instituyó heredero»; por-
que entonces, si no fué instituido por Ticio, tam-
poco lo fué Seyo por él; y no sin razón, porque se
considera que aquí hay una condición; pero Mar-
celo considera semejantes estos casos.
§ 1.—Potest au.teui iiiteresse, utrurn itaquis § 1.—Mas puede importar saber, si uno escribe
acribat: «ex bis partibus, quas adscripsi», an: «ad- así: «do aquellas porciones que escribí», ó «que yo
scripsero», ut superiorí modo dicas, nullis adscri- escribiere», para que en el primer caso digas, que
ptis partibus nulLam case institutionern, quomodo no habiéndose asignado ningunas porciones, es
in filo Marcellus: «ex his partibus, ex quibus testa- nula la institución, as! como dice Marcelo en este
mento inatris seripti futsseiit (4), heredes sunto», caso: «sean herederos de las porciones por que hu-
si intestata mater decesserit, lios non esse in- biesen sido instituidos herederos en el testamento
stitutos. tic Ja madre», que, si la madre hubiere fallecido in-
testada, estos no fueron instituidos.

3. lr)nM Libro III. ad Sabinum. - Servas alie- 3. EL MISMO; Comentarios á Sabino, libro Iii.
aus ve] lotus (5), vel pro parte sine libertate ite- —EL esclavo ajeno puede ser instituido heredero
res institui potest. sin la libertad, ó de la totalidad, ó de parte.
§ 1.—Si servuin rneuui pune heredetu SCLipserO, § 1.—Si á mi esclavo yo lo hubiere instituido he-
sub couclitione liberum, differtur institutio ¡ti id redero puramente, y libre bajo condición, la insti-
tempus, quo libertas data est. tución se difiere á aquel tiempo en que fué dada la
libertad.
(1) ibl, ¡Ial.
(2) Taur. »egu»» ¿a escritura original; sunt, corrección del
códice Fi., Br. (4) tuerunt, mal.
(s5 iicet 11011 reCte, in.56rtan Rl. Vulq. (5) 111 totum, ki. Vuig.

DIGE5TO.—LIBRO XXVIII: TITULO Y 361
§ .—Si quis ita scripserit: si TitLus heres erit, § 2.—Si alguno hubiere escrito de este modo: cal
Befas heres esto, Titius beres esto» (1), quasi Tici o fuere heredero, sea heredero Boyo, y sea he-
quaevis conditio exepectatur Titii aditio, ut Seius redero Ticio', se espera la adición de Ticio como
heres fiat et sane et Juliano, et Tertulliano hoc cierta condición, para que Seyo se haga heredero;
videtur. y, fi Ja verdad, as¡ le parece fi Juliano y fi Ter-
tiiliano
§ 3.—Qui fideicommissam Iibertatem sub condi- § 3.—El que bajo condición recibió Ja libertad
tione accepit, potest ab herede pure cum libertate por fideicomiso puede ser instituido puramente he-
heres institui, et non exspectata conditione liber- redero con la libertad por el heredero, y consigue
tatem et hereditatem consequitur, et erit interim la libertad y la herencia sin haberse esperado fi la
necessarius, et existente conditione voluntarius condición, y será mientras tanto heredero necesa-
heres efilcietur, ut non desinat heres esee, sed ut rio, y se hará heredero voluntario cumpliéndose la
ms in eo mutetur suceessionis. condición, de suerte que no deje de ser heredero,
sino que respecto de él se cambie el derecho de
sucesión.
§ 4.—Aperturae tabularum dilatio necessarii he- § 4.—La dilación en la apertura del testamento
redis his non mutat, ut solenius in substituto im- no cambia el derecho del heredero necesario, como
puberis dicere; nam est relatuin, si se arrogandum solemos decir respecto del sustituto del impúbero;
dcderil substitutas impuberi defuneti (2) filus, ne- porque se ha dicho, que si el hijo del difunto, sus-
cesarium curo (ore. tituido fi un impúbero, se hubiere dado en adroga-
ción, él habrá de ser heredero necesario.
4. IDEM libro IV. ad Sabinum. Saus quoque 4. EL MISMO; Comentarios d Sabino, libro IV.
heres sub (3) conditione heres potest institui. Sed —También el heredero suyo puede ser instituido
excipiendus est films, quia non sub omni condi- heredero bajo condición. Pero se ha de exceptuar
tione institui potest; et quidem sub ea conditione, el hijo, porque no puede ser instituido bajo toda
quae est in potestate ipsius, potest, de hoc onu condición; y puede serlo ciertamente bajo aquella
ínter omnes constat. Sed utrum ita demum insti- condición, que está en la potestad del mismo, por-
tutio effectum babeat, si parucrit conditioni, an et que esto de todos es sabido. Pero ¿tendrá efecto
si non paruerit, et decessit? Julianus putat, fihium la institución acaso solamente de este modo, si hu-
sub elusmodi couditione institutunl, etiamsi condi- biere cumplido la condición, 6 también si no la hu-
tioni non paruerit, summotum eme; et ideo si co- biere cumplido y falleció? Opina Juliano, que el
heredem habeat ita institutus, non debere eum hijo instituido bajo esta condición quedó removido,
exspectare, donec conditioni pareat fflius, quum, aunque no haya cumplido la condición; y que por
etsi patrem intestatum faceret non parendo condi- lo tanto, si el instituido de este modo tuviera un eo-
tioni, proculdubio exspectare deberet; quae sen- heredero, no debe éste esperar hasta que el hijo
tentia probabilis mihi videtur, ut sub e& conditio- cumpla la condición, porque, aunque no cumplien-
no institutus, quae in arbitrio elus sit, patrem do la condición haría intestado fi su padre, sin du-
lntestatum non faciat. da alguna deberla esperar; cuya opinión me parece
admisible, para que el instituido bajo condición, que
esté en su arbitrio, no haga intestado 5. su padre.
§ 1.—Puto, recte generaliter definir¡: utrurn in § 1.—Opino, que se define bien como regla gene-
potestate fuerit conditio, an non fuerit, facti po- ral, que es cuestión de hecho la potestad, tratándo-
testas (4) est; potest enim et haec: si Alexandriam se de si la condición haya estado 6 no haya estado
pervenerit, non esse in arbitrio per hiemis con- en la potestad; porque también esta, csi hubiere
ditionem, potest et esse, si ei, qui a primo milliario llegado fi Alejandría», puede no estar en Ja potestad
Alexandriae agit, fuit imposita; potest et hace: isi por las circunstancias del invierno, y puede tam-
decem Titio dederit», esse in difeill (5), si Titius bién estar, si se le impuso al que vive fi una milla
peregrinetur longlnquo itinere; propter qnae ad da Alejandría; también esta, si le hubiere dado
generalem definitioiiem recurrendum cst. diez 5. Tielo», puede ser dificil, si Ticio viajase 5.
larga distancia; por lo que se ha de recurrir fi la
definición general.
§ 2.—Sed et si filio sub conditione, quae in eius § 2.—Pero también si habiendo sido instituido
potestate est, herede instituto (6) nepos alt substi- heredero el hijo bajo condición, que está en su po-
tittis; Sive extraneus, puto vivo filio non extitu- testad, le hubiera sido sustituido un nieto, 6 un ex-
rum heredem subtitutum, post mortem vero exti- traño, opino que viviendo el hijo no habrá de ser
turum, neo necessariam a (71 substituto fui exhe- heredero el sustituido, pero que lo será después de
redationem, quum, etel fuerit (acta, frustra est; la muerte de aquel, y que no es necesaria la deshe-
Post mortero enim ifili. facta est, quam inutilem redación del hijo respecto al sustituto, porque,
ese alias ostendimus. Opinamur igitur, fihium, si aunque hubiere sido hecha, es inútil; pues Ja que
Bit institutus sub ea conditione, et alt in cius po- se hizo después de Ja muerte del hijo hemos demos-
testate, non indigere exheredatione a sequentibus trado en otra parte que es inútil. Opinamos, pues,
gradibus, alioquin et a (8) coherede indigebit. que el hijo, si hubiera sido instituido bajo esta con-
dición, y ella estuviera en su potestad, no necesi-
ta la desheredación respecto 5 los siguientes gra-
dos, porque de otra suerte la necesitará también
respecto al coheredero.
(1) TltIu»—eto, onienh»a Ha¡. V*4g.
(2) defuneto, HoZ.
(3) omnl, inuvta la Vulg. (6) heredl substituto, la Vtsig.
(4) potlus por potestss, HaZ. (1) s, otli4Za Hal.
(5) hidIfScflI5 ese, la Vug. (2) a,oinielaHa3.
TOMO 11-46

362 DIGESIO.—LIBRO Xxviii: TITULO V

5. ApuD luLIANum libro XXIX. .Digestorum 5. MARCELO nota al Libro XXIX. del Vi gesto
Marcellus notat:—Sj eiusmodi Mt conditio, sub qua de Juliano:—Si la condición, bajo la cual haya si
fihius beres institutus sit, ut ultimo vitae eius tem- do instituido heredero el hijo, fuera de tal natura-
pore certum sit, eam existere non posse, et pon- leza, que en el último momento de su vida fuese
dente ea decedat, intestato patri heres cnt, velu- cierto que no se puedo cumplir, y falleciera estan-
ti: «si Alcaudriarn pervenerit, heres esto»; quod do ella pendiente, será heredero de su padre intes-
Mi etI&m novissimo tempero ímpleri potest, veluti: tado, como por ejemplo: «si hubiere llegado fi Ale-
si decem Titio dederit, heras esto», contra puto. jandría, sea heredero; pero si puede cumplirse
también en el ultimo momento, como «si hubiere
dado diez áTicio, sea heredero », opino lo contrario.

8. ULPIANUS Libro IV. ad Sabinum.—Sed si 8. ULP1AiO; Comentarios 4 Sabino, libro IV.


conditioni dios esset (1) adiectus, ut puta: «si ca- —Pero si fi la condición se le hubiese añadido día,
pitolium intra dios triginta ascenderit», tantun- corno por ejemplo, «si dentro de treinta días hu-
dem potest die¡, ut, si non parucrit conditioni, biere subido al Capitolio), puedo decirse otro tan-
substitutus possit admitti (2) filio repulso; conse- to, que, si no hubiere cumplido la condición, po-
quens est sententiae luliani et nostrae. dría ser admitido el sustituido, siendo rechazado
el hijo; lo que es conforme fi la opinión de Juliano
y fi la nuestra.
§ 1.—Nepotes autem, et deinceps celen, qui ex § 1.—Pero los nietos, y1os demás descendientes,
lego Velicia instituti non rumpunt testamonta, sub que instituidos en virtud de la ley Veleya no rom-
omni conditione institui possunt, etsi redigantur pen los testamentos, pueden ser instituidos bajo to-
ad 6111 eonditionem. da condición, aunque se reduzcan fi la condición
de hijo.
• § 2.—Solemne dicere, media tempora non nace- § 2.—Solemos decir, que el tiempo intermedio
re, ut puta civis Romanus heres scriptus vivo te- no perjudica, como por ejemplo, un ciudadano ro-
etatore factus peregrinus mox civitateni Romanam mano instituido heredero, habiéndose hecho pere-
pervenit; media tempora non nocOnt. Servus alio- grino viviendo el testador, volvió después fi la ciu-
nus sub conditione heres seniptus traditus ecl ser- dadanla romana; el tiempo intermedio no le perju-
yo (3) hereditario, mox usueaptus ab extraneo; dica. Un esclavo ajeno, instituido heredero bajo
non est vitiata institutio. condición, fué entregado fi un esclavo de la heren-
cia, y después fmi usucapido por un extraño; no
se vició la institución.
§ 3.—Si servum communern curn libertate do- § 3.—Si el señor hubiere instituido heredero con
minus heredem scripserit, el eum redemenil, ne la libertad fi un esclavo común, y lo hubiere com-
ceesarius efficietur. Sed si gubstitutus sil impube- prado, se hará necesario. Pero si hubiera. sidosus-
ri, el partem redemenil impubes, necessarius non tituido fi un impúbero, y el impúbero hubiere com-
efficietur, (ut) Julianus scribit (4). prado la parte, no se hará necesario, como escribe
Juliano.
§ 4,—Sed si Mt cum libertate institutus, 4n el § 4.—Pero si hubiera sida instituido con la li-
libertatie datio codicillis adimi poesil, apud Julia- bertad, pregúntase Juliano, si se le podrá quitar
num quneritur. Et putat, in enin casum, quo no- por codicilos la dación de la libertad. Y opina, que
cessanius fierel, ademtiouern non valere, no a se- en este caso, en que se haría necesario, no es vá-
met ipso ej adimatur libertas; servus enim herce lida la privación, para que por ¿lniismo no se le
inStitutus a somet ipso libertatem accipit; quae quite la libertad; porque el esclavo instituido he-
sententja habel rationem, nam sicuti legan sibi redero recibe de si mismo la libertad; cuya opinión
non potest, Ita neo a se adimi. tiene fundamento, porque as¡ como no se la puede
legar fi si mismo, as¡ tampoco se la puede quitar fi
si propio.
7. IULIANUS libro XXX. Digestorum.— Si ser- 7. JULrANO; Digesto, libro XXX.—Si instituido
vus communis sub condjtione heras institutus vivo heredero bajo condición un esclavo común hubie-
testatore libertateni consecutus sil, etiam penden- ra conseguido la libertad viviendo el testador, pue-
te conditione testamentariae libertatis adire here- de adir la herencia estando todavía pendiente la
ditatem p01081. condición de la libertad testamentaria.
1
§ .--Item sive testator eum alienaverit, sive § 1.—Asimismo, ya si lo hubiere enajenado el
heres, post mortem tostatonis meen domini heredi- testador, ya si el heredero, adirá la herencia por
tatem adibit. mandato de su señor Uespués de la muerte del tes-
tador.
8. IDEM libro XL ad Urseium Ferocem._Duo 8 EL MISMO; Comentarios 4 Urs.eyo ,E'erox, Li-
socii quendam servum communem testamento fa- bro 11.—Dos consocios hablan mandado en el tes-
oto heredem;et liberum cese iusseraut, ruina siinul tamento hecho, que cierto esclavo común fuese
oppressi porierant; plerique respouderuut, hoc ca- heredero y libre, y hablan perecido aplastados simul-
ett duobue orcinurn heredem existere; et Id est táneamente en una ruina; los más respondieron,
venus. que en este caso quedaba siendo heredero orcino
de los dos; y es lo más cierto.
§ 1.—Sed et si sub eadern conditione servurn § 1.—Pero si ambos consocios hubiesen manda-

(1) sil, al ,nSrgen ine,-ior del códice Fi. (3) flW. Vuig.; servus, el códice Fi.
(2) elapsis XXX. dlebus, 4cio»a la Vuig. (4) lullauus scriblt, orn itelas la Vulg.

DIGESTO.—LIBRO XXVIII: TÍTULO Y 363
communem uterque socius liberum beredemque do que bajo la misma condición fuese libre y he-
esse iussisset, eaque extitisset, idem iuris erit. redero el esclavo común, y aquella se hubiese cum-
plido, habrá también el mismo derecho.

9. ULPIANUS libro V. ad Sabinurn.—Quoties 9. ULPIANO; co,n.enarior á Sabino, libro V.—


volens alium heredem scribere, alium scripserit in Siempre que el que quería instituir heredero 4 uno
corpore hominis errane, veluti: «frater mene, pa- hubiere instituido 4 otro, errando en la persona,
tronus meus», plaeet, neque elim heredem osee, por ejemplo, tnli hermano, mi patrono, se esta-
qui ecriptus est, quoniam voluntate deficitur, ne- blece, que no es heredero el que fué instituido, por-
que euin, quem voluit, quoniam seriptus non est. que se carece de voluntad, ni aquel 4 quien quiso
instituir, porque no fué instituido.
§ 1.—Et si in re quis erraverit, ittputa dum vult § 1.—Y si alguien hubiere errado en la cosa, co-
laneem relinquere, vestem leget, neutrum debe- mo si queriendo dejar un plato, legara un vestido,
bit; hoc sive ipse scripit sive seribendum di- no deberá ni una ni otra cosa; y esto, ya si él mis-
ctaverit. mo lo escribió, ya si lo hubiere dictado para que
se escribiera.
§ 2.--Sed si non in corpore erraverit, sed in § 2.—Pero si no erré respecto al objeto, sino en
parte, puta si, quum dictasset1 ex semiese aliquem la parte, por ejemplo, si habiendo dictado que al-
seribi, ex quadrante sit scriptus, Celsue libro duo- guien fuese instituido por la mitad, hubiera sido
decimo Quaestionum (1), Digestorum undecimo, instituido por la cuarta parte, dice Celeo en el li-
posee defendI, alt, ex sernisee heredem foro, quasi bro duodécimo de las Cuestiones y en el undécimo
plus nuncupatnm sit, minus seriptum; qune Sen- del Digesto, que se puede defender, que ha de ser
tentia Rescriptis adiuvatur gerteralibus. Idemque heredero de la mitad, cual si se hubiera dicho más,
est, et si ipse testator minus seribat, quum plus y escrito menos; cuya opinión está apoyada por
veliet adscrbere. los Rescriptos generales. Y lo mismo es, también
si el mismo testador escribiera menos, queriendo
asignar más.
• §. 3.— Sed si maiorem adecripserit testamenta- § 3.—Pero si el testamentario hubiere escrito
rius, vel quod difficilixis est probatione, ipse testa- una parte mayor, ó, lo que es de más difícil prue-
tor, itt pro quadrantc semissem, Proculus putat, ba, el mismo testador, por ejemplo, la mitad por
ex quadrante fore heredem, quoniam inest qua- la cuarta parte, opina Próculo, que ha de ser he-
drans in semisee; quam sententiam et Celsus redero de Ja cuarta parte, porque la cuarta parte
probat. está comprendida en la mitad; cuya opinión la
aprueba también Celso.
§ 4.—Sed et si quis pro centum ducenta per no- § 4.—Pero si alguno hubiese escrito en cifra
tam scripsisset, idem iuris est; nam et lb¡ utrum- doscientos en vez de ciento, hay también el mismo
que scriptum est, et quod vol,it, et quod adiectum derecho; porque también aquí se escribió una y
est; pmo sententia non est sine ratione.. otra cosa, as! lo que quiso, como lo que se añadió;
cuya opinión no carece de fundamento.
§ 5.—Tantundem Marcellus tractat et in eo, qui § .—Lo mismo examina Marcelo también res-
conditionem destinaus inserere, non addidit; nam pecto del que proponiéndose insertar una condi-
et huno pro non instituto putat. Sed si conditio- ción no la añadió; porque á éste también lo consi-
nem addidit, dum nollet, detracta ea heredem fu- dera como no instituido. Pero si no queriendo aña-
turum, nec nuncupatum videri, quod contra yo- dió la condición, habrá de ser heredero prescindién -
lnntatem scripturn.est; quam sententiam et ipse, dose de aquella, y no se considera dicho lo que se
et nos probaines. escribió contra la voluntad; cuya opinión aproba-
mos él y nosotros.
§ 6.—Idem tractat, et si testamentirius contra § 6.—El mismo dice, que también si contra la o-
voluntatem testatoris conditionetn detraxit, vel luntad del testador suprimió, ó cambió, el testa-
-mutavit, heredem non futurum, sed pro non insti- mentario una condición, no ha de ser herede-
tuto habendum. ro, sino que ha de ser considerado como no insti-
tuido.
§ 7.—Sed si, quum primnm heredem ex parte § 7.—Pero si, habiéndose propuesto escribir he-
dimidia scribere destinasset, prirnum et secuudum redero de la mitad al primero, escribió al primero
scripsit, solus prilnus seriptus herce videbitur, et y al segundo, se considerará instituido heredero
solus heres existet quasi ex parte dimidia insti- solo el primero, .y solo él será heredero como ins-
tutus. tituido por la mitad.
• §. 8.—Si quis nomen heredis quident non dixerit, § 8.—Si alguno no hubiere dicho ciertamente el
sed indubitabili signo eum demoustraverit, quod nombre del heredero, pero lo hubiere designado
paeiie nihil a nomine distat, non tainen co, quod con una señal indudable, que casi nada dista del
contumelias causa solet addi, valet institutio. nombre, pero no con lo que se suele añadir por
causa de afrenta, es válida la institución
§ 9.—Herce institui, nisi itt certe (2) demon- § 9.—Nadie puede ser instituido heredero, sino
etretur, nemo potest. si fuese designado de una manera cierta.
§ 10.—Si quis ita dixerit: cuter ex fratribus § 10.—Si alguno hubiere dicho así:«cualquiera
rneis,.Titio et Maevio, Seiam uxorem duxerit, ex de mis hermanos, Ticio y Mevio, que hubiere to-
dodrante, uter non duxerit, ex quadrante heres mado por mujer 4 Seya, sea heredero de las tres

(1) duodeelmo Qnaestlomim, oraiteiu: Hal.; Celsus libro (2) T~r. segun la ciar «ura or(ginal; eertus, Corrección
XII. QueitIouum pose, la Vulg. del ciItUCi

364 DIG8TO.—L!BRO Ixym: TÍTULO V

estos, lije recto factam institutionem cese, eertum cuartas partes, y el que no la hubiere tomado, de
est, sed quia ex qua parte, incertum. la otra cuarta», en este caso es cierto que la insti-
tución fué bien hecha, pero incierto por qué parte
fué instituido cada cual.
§ 11.—Plano e,rit similis, si ita institutio facta § 11.—Evidentemente será igual, si la institu-
fuerit: iuter ex suprascriptis fratribus meje Seiam ción hubiere sido hecha as¡: *sea heredero cua1
uxorem duxerit, herce esto; sed et hane puto va- quiera de mis antes mencionadoshermanos, que
¡ere inetitutionem, quasi sub condiioue faetam. hubiere tomado por mujer fi Seyai; pero creo que
también esta institución es válida, cual si hubiera
sido hecha bajo condición.
§ 12.—Heredes iuris succeseores sunt, et, si pia- § 12.—Los herederos son sucesores del derecho,
res instituantur, dividi inter cos a testatore ius y, si fueran instituidos muchos, conviene que el
oportet quod si non fiat, omnes aequaliter here- derecho se divida entre ellos por el testador; y si
des sunt. no se hiciera esto, todos son herederos por igual.
§ 13.—Si duo sint heredes instituti, unus ex § 13.—Si hubieran sido instituidos dos herede-
parte tertia fundi Corneliani, alter ex beese eius- ros, uno, de la tercera parte del fundo Corneliano,
dern fundi, Celsus expeditiestmam Sabini senten- otro, de las dos terceras partes del mismo- fundo,
tiam sequitnr, ut detracta fundi mentione quasi Celso sigue la muy clara opinión de Sabino, que,
sine partlbus heredes seripti hereditate potirentur, prescindiéndose de la mención del fundo, sean los
si modo voluntas patrisfamillas (1) manifestisaime herederos dueños de la herencia, como si hubieran
non refragatur. sido instituidos sin designación de parte, si cvi-
dentísimamente no se opone la voluntad del padre
de familia.
§ 14.—Si quia ita scripserit: Stichus liber esto, § 14. —Si alguno hubiere escrito as!: sea libre
et posteaquam ilber cnt, herce esto», Labeo, Ne- Stico,y después qae fuere libre sea heredero», opi-
ratius el Aneto opinantur, detracto verbo medio nan Labeon, Neracio y Ariston, que, prescindién-
«poetea» simul ci etlibertatem, et bereditatem com- dose de la palabra 'después' interpuesta, le com-
petere; quae sententia mihi quoque vera videtur. peten al mismo tiempo la libertad y la herencia;
cuya opinión también fi mi me parece verdadera.
§ 15.—Si quia primum ex triente, sccundum ex § 15.—Si alguno hubiere instituido al primero
triente heredem inetitucrit, et, si secundus herce heredero de la tercera parte, y al segundo de otra
non cnt, tertium ex besse heredem seribat, hie se- tercera parte, y, si el segundo no fuere heredero,
cundo repudiante beesem habebit non solum jure instituyera heredero fi un tercero de las dos terce-
substitutionis, sed et lustitutionis, id est trientem ras partes, tendrá éste, repudiándola el segundo,
jure substitutionis, tnientem jure institutionis (2). las dog terceras partes no solo por. derecho de la
sustitución, sino también por el de la institución,
esto es, una tercera parte por derecho de la susti-
tución, y otra tercera por derecho de la institución.
§ 16.—Servus cum libertate herce institutus, si § 16.—Instituido un esclavo heredero con la li-
Mt alienatus, iuberi adire ab eo potest, cuí ajiona- bertad, si hubiera sido enajenado, se le puede man-
tus est; sed si redemtus sil a testatore, institutio dar adir la herencia por aquel fi quien fué enajena- -
valet, et neceasarius herce erit. do; pero si hubiera sido comprado por el testador,
es válida la institución, y será heredero necesario.
§ 17.—Si servas ex die libertatem acceperit, ci § 17.—Si el esclavo hubiere recibido la Libertad
hereditatem pure, mcx Mt alienatus vel manumis- desde cierto día, y la herencia puramente, y luego
sus, videamus, an institutio valeat; ci quidem si hubiera sido enajenado ó manumitido, veamos si
alienatus non esset, potest defendi, institutionem será válida la institución; y ciertamente, si no hu-
valere, ut die veniente libertatis, quae heredita- biese sido enajenado, se puede defender que es vá-
tem moratur, competente libentate et herce necee- lida la institución, de suerte que llegando el día
sarius existat. de la libertad, que retarda la herencia, sea, com-
petiéndole la libertad, también heredero necesario.
§ 18.—Sed si iii 41cm libertas, hereditas au- § 18.—Mas si la libertad hubiere sido dada pa-
teni (3) sub conditione data Mt, si conditio post ra término, pero la herencia bajo condición, si la
diem advenientem extiteril, líber el herce cnt. condición se cumpliere después que llegase el día,
será libre y heredero.
§ 19.—Sed et si pune faeril herce institutus ¡1- § 19.—Pero también si puramente hubiere sido
bertate in diem dala, si Mt alienatus vel manumis- instituido heredero habiéndose dado la libertad
sus, die¡ debet, heredem eum posee existere. para término, si hubiera sido enajenado ó manu-
mitido, debe decirse, que éste puede ser heredero.
§ 20.—Sed et si non ipse servus sil alicuatus, § 20.—.Mas también si no hubiera sido enajena-
sed ususfruetus in co, aeque institutio valet, sed do el mismo esclavo, sino el usu fruto sobre él, será
differtur in id tempus, quo extinguitun usus- igualmente válida la institución, pero se difiere
fructus. para el tiempo en que se extingue el usufruto.
10. PA- tTLUS libro L ad Sabinum. —Si alterius 10. PAULO; Comentarios á Sabino, Libro 1.—Si
atque alicnitis fundi pro partibus quis (4) heredes alguno hubiere instituido herederos de partes de
instituerit, perincle habebitur, quasi non adiectis dos fundos, se considerará lo mismo que si hubie-
partibus heredes scripti essent, nec enim facile, sen sido instituidos herederos no habiéndose expre-

(1) Según corrección dei códice Fi., Dr.; patrisfamfllai,


Taur. según la escritura original. (a) libertas ant heredila8 sub, Ha/..
(2) 18 et trlentem—InsUtutlonle, omutenZas otras en RoL. (4) pro aequia partibus heredes, Hal.

DIGESTO.—LIBRO XXVIII: TITULO Y 365
sed (1) diversitate partium (2) portiones inveniun- sado las partes, porque no se hallan fácilmente
tur; ergo expeditius est, quod Sabinus seribit, per- las porciones, sino con diversidad de partes; luego
inde habendrnn ac si nec fundurn, nec partes no. es mas expedito lo que escribe Sabino, que este
minasset. caso ha de ser considerado como si no hubiese
nombrado ni el fundo, ni Las partes.
11. IAVOLENUS libro VIL Epislolarum.. - «At- 11. JAVOLENO; Epistolar, Libro VIL— «Sea At-
tius (3) fundi Corneliani heres esto mi hI, duo Titii do mi heredero del fundo Corneliano, y sean los
jume insiilae heredes cinto;» habebunt dio Titii dos Ticios herederos de aquella casa»; los dos Ti-
semfssem, Attius semissern; idquc ProcuJo placet; cias tendrán la mitad, y Atelo la otra mitad; y esto
quid (4) tibi videtur? Respondit, vera est Proculi le parece bien fi Próculo; ¿qué te parece fi ti? Res-
opinio. pondió, que es verdadera la opinión de Próculo.

12. PAULIJS libro II. ad Sabinurn.—Si inaequa- 12. PAULO; Comentarios á Sabino, libro 11.—Si
libus partibus datis ita adilciatur: «quos ex 4ispa- habiéndose dado partes desiguales se añadiera de
ribus partibus heredes institui, aeque heredes este modo: sean herederos por igual los que me-
sunto,» existimandum est, exaequari ces, scilieet titul herederos de partes desiguales», se ha de juz-
si hoe ante peractum testamentum seriptum sit. gar que los iguala, por supuesto, si esto hubiera
sido escrito antes de acabado el testamento.
13. ULPIANUS libro VII. ad Sabinum.-1ntei.- 13. ULPIANo; comentarios á Sabino, libro VIL
dum hace adiectio: «aeque heredes sunto,» testato- —A veces esta adición: «sean herederos por igual»,
ns vohintatern exprimit, utpnta: «prunus et fra- expresa la voluntad del testador, por ejemplo:
tris me¡ ful aeque heredes suite;. nam hace «el primero yios hijos demi hermano sean igualmen-
adiectio deelarat, omnes ex vizilibus partibus in- t. herederos»; porque esta adición declara, queto-
stitutos, it et Labeo scripsit, qua detracta semis- doe fueron instituidos por porciones viriles, como
sem fratris ful, semiesem primus haberel. también escribió Labeon, y suprimida ella, los hi-
jos del hermano tendrían la mitad, y el primero la
otra mitad.
1.—Paterfamilias distribuere hereditatem in § 1.—EL padre de familia puede distribuir la he-
tot partes potest, quot voluerit; sed solemnis amis rencia en tantas partes cuantas quisiere; pero la
distributio in duodeeim uncias fit. distribución solemne del as se hace en doce onzas.
§ 2.—flenique si minie distrlbuit, potestate iuris § 2.—Finalmente, si distribuyó menos, se redu-
¡u hoc revolvitur, utputa si duos heredes ex qua- ce fi esto por la autoridad de la ley, por ejemplo,
drante scripserit; nam hereditas cus residua acce- si fi dos los hubiere instituido herederos de la cuan-
dit, ut ex semissibus videantur scripti. ta parte; porque les corresponde por accesión su
restante herencia, de suerte que se consideren Ins-
tituidos cada uno por la mitad. -
• § 8.—Sed si alter ex quadrante, alter ex semiese § 3.—Pero si uno fuá instituido heredero de la
heredes scripti sunt, qui accedit quadrans, pro cuarta parte, y otro de la mitad, la cuarta parte
partibus hereditariis ile accrescit. que va fi la accesión les acrece según sus porcio-
nes hereditarias.
§ 4.—Sed si cxcesserit in divisione duodecim § 4.—Mas si en la división se excediere de las
uncias, aeque pro rata decreseet, utputa me ex doce onzas, cada parte decrecerá igualmente fi
duodecim uncile heredem, te ex sex scripsit, ego proporción, por ejemplo, me Instituyó heredero de
hereditatis babeo bessem, tu trientem. doce onzas, y fi ti de seis, yo tengo dos tercios de
la herencia, y tú el otro tercio.
§ 5,—Sed si duos ex asee heredes Scripserit, alios (5) § 5.—Pero si hubiere instituido dos herederos de
ex duodecim unciís, an aeque distributio fiat, apud todo el as, y fi otros de otras doce onzas, pregún-
Labeonem libro cuarto Posteriorum quaeritur. Et tase Labeon en el libro cuarto de sus Obras póstu-
puta! Labeo, et filos ex scmise, et hos, qui ex mas, si se hace por igual la distribución. Y opina
duodecim unciis scripti sunt, ex semisse heredes Labeon, que as! aquellos han de ser herederos de
t'ore; cuí sententiae assentiendum puto. medio as, como también estos, que fueron institui-
dos herederos de doce onzas, han de ser herederos
del otro medio as; fi cuya opinión creo que se ha de
asentir.
§ 6.—Sed si duos ex asee heredes instituerit, 6.—Mas si fi dos los hubiere instituido herede-
tcrtium autem ex dimidia et sexta, eodem libro ros del as, y fi un tercero, de la mitad y de la sex-
Labeo ait, ¡in viginti uncías assem dividendnm, ta parte, dice Labeon en el mismo libro, que el as
octo laturum ex dimidia et sexta ecriptum, filos se ha de dividir en veinte onzas, debiendo tomar
duce duodecim. ocho el instituido por la mitad y por un sexto, y
doce aquellos dos.
§ 7.—Apud eundem refertur: cTitius ex parte § 7.—Refiere el mismo, que si hubiere sido insti-
tertla, deinde asee expleto: «idem ex parte sexta,' tuido ¿rielo, por la tercera parte., y después de
in quatuordecim uncias hereditatem dividendam distribuido el as, «el mismo, por la sexta parte.,
Trebatius alt. dice Trebacio, que se ha declividir la herencia en
catorce onzas.
14. IAVOLENUS libra 1. ex Cassio.—Si quis he- 14. JAvoLuxo; Doctrina de Cassio, libro L—Sí
(1) ex, 4 vidrgen interior del códice Fi. (3) TitEes, la Vulg.
(5) (Yonjeiura .TCWr.; pretium, el cód. 71.; praedloruni, (4) Miii. Yt4g.; qui, el códice FI.
Mal. Vuig. ($) ésos, fnserta Mal.

366 DIGESTO.—LIBRO IZYZII: TÍTULO y

redes Ita instituit: Titius ex parte prima, Seius alguno instituyó los herederos de este modo: .sean
ex parte secunda, Maevius ex parte tenía, Sulpi- herederos, Ticio de la primera parte, Seyo de la
cius ex parte quarta heredes Sunto,» aequae partes segunda parte, Mono de la tercera parte, Sulpicio
hereditatis ad institutos pertinebunt, quia testator de la cuarta parte», lea pertenecerán á los institui-
appellatioue numerí scripturae magis ordincm, dos iguales partes de la herencia, porque se consi-
quam modum partibus imposuisso videtur. dera que el testador impuso con la designación del
número de la escritura más bien el órden, que la
cuantia de las partes.
15. ULPIANUS Libro VII. ad Sabinum.—Iulia- 15. ULPIANO; Comentarios á Sabino, libro VIL
nus quoque libro trigesimo refert, si quis ita here- —Refiere también Juliano en el libro trigésimo,
dem scrkpserit: ETitiuS ex parte dimidia heras esto, que si uno hubiere instituido heredero de esta ma-
Seius ex parte dimidia; ex qua parte Seium insti- nera: »sea Ticio heredero de la mitad, y Sayo de
tui, ex eadem parte Sempronius heres esto, dubi- la mitad; y de la misma parte en que institul here-
tarl posee, ut•rum ja tres semisses dividere voluit dero á Sayo sea heredero Sempronio», so puede
hereditatem, an vero ja unum semisaeni Selum et dudar, si quiso dividir la herencia en tres porcio-
Semproniuni contungere. Quod est venus, et ideo nes iguales, ó unir en una sola mitad á Seyo y 6
coniunctim hos (1) videri institutos; sic fiat, nL Ti- Sempronio. Lo que ea más verdadero, y por lo tan-
tius semiesem, bi duo quadrantes ferant. to, se considera que estos fueron instituidos con-
juntamente; y as! sucederá, que Ticio tomará me-
dio as, y estos dos una cuarta parte cada uno.
L—Ideni eodem libro scripsit, si primas ex § 1.—Escribió el mismo en el expresado libro,
semisse, secundus ex semisee, si primas liares non que si el primero fué instituido por la mitad del as,
cnt, tertius ex dodrante substitutas sit, factiqul- y el segundo por la otra mitad, y si el primero no
dem quaestionern esse; verum recto dicitur (2), fuere heredero fuera substituido el tercero en las
si quidem prime a4ierit, aequales partes habitu- tres cuartas partes, la cuestión as ciertamente de
ros, si repudiaverit, quindecim partes futuras, ex hecho; pero con razón se dice, que si verdadera-
quibus novem quidem laturum tertium, sex se- mente el primero hubiere adido la herencia, ha-
eundum; brán de taller partes iguales, y que si la hubiere
repudiado, habrán de ser quince las partes, de las
que tomará ciertamente nueve el tercero, y seis el
segundo;
16. ftTLIANUS libro XXX. Digestorum.—nam 16. JULIANO; Ligeto, libro XXX.—porque el
tertium et institu.ti, el substituti personam susti- tercero representa la personalidad del instituido,
liare, in tres partes institutum videni, in sex sub- y del sustituido, y se considera que fué instituido
stitutum. en tres partes, y sustituido en seis.
17. ULPIANtFS Libro VII. ad Sabiuurn.—Item, 17. ULPIANo; Comentarios ti Sabino, libro VIL
quod Sabinas alt, si cui pars apposita non est, ex- —Examinemos también lo que dice Sabino, si 4 al-
cutiamus: duos ex quadrantibus heredes seripait, guno no se le hubiera asignado parte: uno institu-
tertium sine parte; quod assi deest, feret; hoc et yó 6 dos herederos de cuartas partes, y 6 un terce-
Labeo, ro sin parte; éstÇtendrá lo que falta para el as; y
esto dice también Labeon.
• § 1.—Hade idem tractat, si duos ex undecirn, § 1.—Por lo cual examina el mismo, si A dos los
duos sine parte scnipsit, mox mius ex his, qui sine instituyó en once onzas, y 6 otros dos sin parte, y
parte fuerunt, repudiaverit, utrum omuibus se- después uno de los que fueron instituidos sin par-
manda, an ad solurn sine parte seriptum pertineat; te hubiere repudiado la herencia, si les pertenecerá
el variat. Sed Servias omnibus accrescere alt; acaso A todos la media onza, ó solamente al insti-
quam sententiarn veniorem puto, nam quantum ad tuido sin parte; y es de diferente parecer. Pero
ius accrescendi, non sant coninucti, qui sine parte Servio dice que acrece 6 todos; cuya opinión con-
Lnstituuutur; quod et Celsus libro sextodecimo Di- sidero más verdadera, porque en cuanto al doce-
gestorum probat. cho de acrecer no están conjuntos los que son ins-
tituidos sin parte; lo que aprueba también Celso
en el libro décimo sexto del Digesto.
§ 2. —Idemque putat, et si expleto asee duos sine § 2.—Y opina el mismo, que, también si después
prte heredes scripsenit, neque hos, neque illos de haber distribuido el as hubiere instituido dos
coniunetos. herederos sin parte, ni estos, ni aquellos son con-
juntos.
% 3.—Sed si asee expleto aliuin sine parte here- § 3.—Pero si distribuido el as hubiere instituido
dem scripserit, in aliuni assem veniet; alitar atque otro heredero sin parte, vendrá éste comprendido
si ita seripsisset expleto asse: «ex reliqua parte en otro as; y de otra suerte seria, si distribuido el
heres esto,» quoniam, quum nihil reliquum est, ex as hubiese hecho la institución de este modo: 'sea
nulla parte heras institutus est. heredero de la parte restante», porque no habien-
do ningún sobrante, no fuá instituido heredero en
parte alguna.
§ 4—Sed si expleto asee duo sine. partibus sen- § 4.—Mas si agotado el as se instituyeran sin
bautur, utrum la singulos ames isti duo, an in partes dos herederos, se pregunta si estos dos ea-

(i) Así conjetura Br. e2virtud del os del códice Fi.; coa,
TOur. (2) die¡, Hal.

DIGESTO.—LIBRO Xxviii: TÍTULO V 67

untini assem eoniúngantur, quaerltur. Et putat tan conjuntos para un as cada uno, 6 en un solo
Labeo, el venus est., in unum assem venire; nam as. Y opina Labeon, y es más verdadero, que son
el si unus sine parte, duo coniunctim sine parte comprendidos en un solo as; porque también si uno
instituantur, non tres trientes fien, Celsus libro fuera instituido sin parte, y dos conjuntamente
sextodecimo seripsit, sed cmos sernisses. sin parte, escribió Celso en el libro décimo sexto,
que no se hacen tres tercios, sino dos mitades.
• § 5.—Qiiodsi quis dupondium distribuit, el ten- § 5—Pero si uno distribuyó un doble as, 6 ms-
tiuui sine parteinstituil, lije non En alium assem (1), tituyó sin parte Aun tercero, éste no viene com-
sed in trientem venit, ut Labeo quarto Postenio- prendido en otro as, sino en una tercera parte, se
ruin seripsit; nec AnsIo, vel Aulus (e), ulpote gún escribió Labeon en el libro cuarto de sus Obras
probabile, notant. póstumas; y ni Ariston, ni Aulo, Jo notan, como
probable.
18. PAULUS libro L ad Vitellium (3.—Sabinus: 18. PAULO; Comentarios á Vitelio, libro L—
quaesitum est, si plus asse paterfamilias distribuis- Dice Sabino: se preguntó, si en el caso de que el
set, et aliquem sine parte feeisset heredem, utrum- padre de familia hubiese distribuido más del as,
ne is assem habiturus ford, an id duntaxal, quod y á alguien lo hubiese instituido heredero sin par-
ex dupondio deesset. El hane esse tolerabulissimam te, habría de tener éste un as, 6 solamente lo que
sententiam puto, nl eadem ratio in dupondio orn- faltase para el doble as. Y opino que es una opi-
nique ro deinceps, quae in asee, servetur. Pan- nión muy tolerable, que se observe la misma regla
ms (4); eadem ratio est in secundo asee, quac ¡u en el doble as y en toda otra cosa posterior, que
primo. en el as. Y dice Paulo: la misma regla hay para el
segundo as, que para el primero.
19. ULPIANUS Libro VII. ad Sabinum.—Ex fa- 19. ULPIANO; Comentarios d Sabino) libro VII.
cto etiarn agitatuin Pomponius el Arrianus referunt, —Pomponio y Arriano refieren, que también se dis-
si que vacua parte relieta ita instituerit: €si mihi cutió sobre este hecho: si en el caso de que habien-
Seius heres non erit,» quem non instituerat, «Sem- do dejado sin destino alguna parte hubiere uno
pronius heres esto,» su hic (5) occupare possit va- hecho asi la institución, «si Seyo no fuere mi he-
cantem portionem. Et Pegasus quidem existimat, redero, (al cual no lo habla instituido), sea herede-
ad eam partem admitti; Aneto contra putat, quia ro Sempronio, podría éste ocupar la porción va-
huic pare esset data, quae nulla esset. Quam sen- cante. Y, á la verdad, Pegaso opina, que es admi
tentiam el Involenus probat, el Poniponius, el tido á esta parte; Aristón juzga lo contrario, por-
Arrianus; et hoc jure utimur. que á éste se le habría dado una parte, que no
existía. Cuya opinión aprueban Javoleno, Pompo.
nio y Arriano; y este derecho practicamos.
20. PAULUS Libro II. ad &ibinum.—Quo loco 20. PAULo; Comentarios d Sabino, libro
seribatur heres sine parte, utrum primo, an medio, Nada importa en qué lugar se escriba heredero sin
vol novissimo, nihil interest, parte, si al principio, a! medio, 6 al fin.
§ 1.—Si iam mortuo quadrans, afli dodraus da- § 1.—Si al que ya habla muerto se le hubiera
tus sil, el alius sine parte scriptus sit, Labeo ait, dado una cuarta parte, 4 otro las otras tres cuar-
eum, qui sine parte heres institutus Sit, alterrun tas, y otro hubiera sido instituido sin parte, dice
sesem habiturum, et hanc mentem case testantis; Labeon, que el que haya sido instituido heredero
quod el lulianus probat, el verum ecl. sin parte, habrá de tener otro as, y que esta es la
mente del testador; lo que aprueba también Ju-
liano, y es verdad.
§ 2.—Quodsi vivus el mortuus ex parte dimidia § 2.—Pero si el vivo y- el muerto fueron Insti-
omunctim heredes instituti sunt, ex altera alius, tuidos conjuntamente herederos de Ja mitad, y
aequas partes eos habituros nit, quia rnortui pare otro de la otra, dice que habrán de tener ellos
pro non scnipto (6) habetur. iguales partes, porque la parte del muerto se con-
sidera como de quien no fué instituido.
211 POMPONIUS libro 1. ecL Sabinum.—Tneba- 21. POMPONIO; Comentarios d Sabino Libro 1.
tille ait, sic non recte seribi: quisquis inihi heres —Dice Trebacio, que no se escribe conforme 6. de-
cnt, Stichus liben et heres esto,» liberum tamen fu- recho de este modo:<cualquiera que fuere mi he-
turum; Labeo, et heredem eum futurum (7), recle heredero, sea Stico libre y heredero», pero que ha
putal. de ser libre; con razón opina Labeon, que él tam
bién ha de ser heredero.
§ 1.—Servo libcrtatem pare, hereditatem sub § 1.—Juzgo muy verdadero, que al esclavo-se le
conditione dan posse, verissimum puto, nl tamen puede dar la libertad puramente, y la herencia ba-
utrumque ex conditione pendeat; jo condición, pero de Suerte que una y otra cosa
penda de la condición;
22. ItrLlANus libro XXX. Digestorum.—et ex- 22. JuLmAno; DÍ9SStO, libro XXX. —y cumplida
pleta quidem conditione liber heresque cnt, quo- ciertamente la condición, será libre y heredero,

(1) dupondiumpor assem, Hai. (8) Yitel1iu, adiciona Hal. -


(2) PenluB, La Vulg.; en lugar de nec Arieto—notant 11al. (4) libro quaestionum, adiciono la Vulg.
admitió esga palabras de PolicLano: sed el AnSIo el laulus (8) Seius, inseria Hal.
Scnlpta Labeonle probaverunt, proque pnobablllbue aøceptt (5) eclipta, Hal.
Iliplanus, quee ab ele notata non enul. - (7) llberum temen ema babeo et haeredem fuluruin, HaL.

368 DIGESTO .—LIRRO XXVIII: TiTULO V

cunque loco libertas dala fucrit; deficiente nutem cualquiera que sea el lugar en que hubiere sido
conditione perinde habetur, ac si libertas sine he- dada la libertad; pero faltando la condición se con-
reditate data fucrit. sidera lo mismo que si hubiere sido dada la liber-
tad sin la herencia.
28. POMPozus (1) libro L ad Sabinum. —Si 23. PoxPoNro; Comentarios d Sabino, libro L
quia instituatur heres ¡a diem certum ve¡ incertum, —Si alguno fuera instituido heredero para día
la bonorum possessionem agnoscere potest, el tan- cierto 6 incierto, óste puede aceptar la posesión de
quam heres distrahere hereditatem. bienes, y enajenar la herencia como heredero.
§ 1.—Sed si honorum possessionem non admittat, § 1.—Pero si no admitiera la posesión de bienes,
ed conditionem trahat, cm facile parere posail, sino que difiriese la condición, que fácilmente pu-
veluti, si servum, quem in potestato habeal, ma- diera cumplir, por ejemplo, si hubiere manumiti-
numiseril, ncc manumittat, Mc Praetoris erunt do un esclavo que tenga en su poder, y no lo ma-
partes, ut imitetur edictum suum illud, quo prae- numitiera, en este caso serán atribuciones del Pre-
linit tempus, intra quod adeatur hereditas. tor, que se observe aquel edicto suyo en que esta-
blece el tiempo dentro del cual se ha de adir la
herencia.
§ 2. —Item si coaditioni heres parere non pote- § 2.—Asimismo, si ci heredero no pudiere cum-
nt, quam in sua potestate non liabebit, veluti in- plir la condición, que no tuviere en su potestad,
atitutione collata ja alterius factum aul quendam por ejemplo, habiéndose referido la institución á
casum, 481 ilie, puta, ¿consul factus fuerit», tune hecho de otro, ó á algún accidente, como «si aquel
postulantibus creditoribus constitnet Praetor, ni-si fuere hecho cónsul*, en este caso, pidiéndolo los
intra certum tempu.s hereditas obtigerit, aditaque acreedores, determinará el Pretor, que si dentro
fueril, se bona defuucti creditoribus possidere de cierto tiempo no correspondiere á alguien- la
iussurum, et interim, quae 'urgebunt, per procu- herencia, y no fuere adida, él mandará á los acree-
ratores (2) distrabi iussurum. dores que posean los bienes del difunto, y mandará
entretanto que se enajenen por medio de procura-
dores los que urgieren.
§ 3.—Sed si sub conditione quia heres institutus § 3.—Pero si uno hubiera sido instituido herede-
sit, et grave aes alienum sit, quod ex poena cre- ro bajo condición, y hubiera una deuda grande,
scit, et maxime si publicum debitum imminet, per que crece por vis de pena, y principalmente si
procuratorem (3) solvcndum sea alionum; sicuti apremia una deuda pública, se- ha de pagar por
quum venter ja possessione Bit, aut pupiUus heres medio de procurador la deuda, como cuando el
tutorem non babeat. vientre esté en posesión, ó el pupilo heredero no
tenga tutor.
§ 4.—Et ideo ait, causae cognitionem adíe- § 4.—Y por esto dice, que se añadió el conoci-
clam (4) propter eos, quisine dilatione peregre miento de causa por razón de los que no por dila-
essent, val aegritudine vel valetudine ita impedi- ción estuviesen de viaje, ó de tal suerte estuvie-
rentur, UI tu 1 us produci non possent (5), nec ta- sen impedidos por -enfermedad 6 falta de salud,
man defenderentur. que no pudiesen presentarse en juicio, y, sin em-
bargo, no fuesen defendidos.
24. CELSUS libro XVI. Digestorum.— Titius 24. CELSo; Digesto, libro XVI.—Sean mis he-
et Selus, uterve eorum vivet, heres mihi esto»; exi- rederos Ticio y Seyo, 6 el que viviere de los dos»;
stimo, si uterque vivat, ambo heredes case, altero opino, que si viviesen ambos, ambos son herede-
mortuo, eum, qui supererit, ex ame heredem fore, ros, y que, muerto uno, habrá de ser heredero de
la totalidad el que sobreviviere,
25. ULPIANUS libro VI. Begutarum.—quia ta- 25. ULPIANo; Reglas, libro VI.—porquese con-
cita substitutio lacase videatur institutioni; sidera que hay inherente á la institución una táci-
ta substitución; -
26. CELSTJS libro XVI. Digestorum.— idque et 26. CELSO; Digesto, libro XVI.—y esto deter-
tu legato eodem modo raudo Senatus censuit. miné el Senado también respecto de un legado de-
jado de cate modo.
27. POMPONIUS libro hL ad Sabinum.—Sj te 27. POMPONI0; comentarios 4 Sabino, libro III.
solum ex parte dimidia puro, ex altera sub conditio - —Si á ti solo te hubiere yo instituido heredero pu-
no heredem instituero, et substituero tibi, non exi- ramente de una mitad, y bajo condición de la otra,
stente conditione subslitutum ex Ca parte here- y te hubiere dado un sustituto, dice Celso, que, no
dem fore, Celsus alt. cumpliéndose la condición, el sustituido ha de ser
heredero de esta parte.
§ 1.—Sed si te lieredem instituero, el deinde § 1.—Pero que si yo te hubiere instituido here-
eundem te sub conditione tnstituam, nihil valere dero, y después te instituyere á ti mismo bajo con-
sequentem institutiouem, quia satis plena prior ('» dición, nada vale la segunda institución, porque
futaset. la primera habría sido bastante plena.
§ 2.—Sed si plures institutiones ex eadem parte § 2.—Mas sí se hubieren hecho muchas institu-

(1) Pomponlnn8ü.
(1) curtores, jal. Vt4g.
(3) curatorein, Ho2. VuLg.
(4) et quod alt: *cau8sa cognita», adiectum cM pro. (5) HM.; po5sint, el ád( Fi,
piar, HaZ. (5) quas prius Batis plana fuleset, HM.

DIGESTO.—LIBRO xxviii: TiTULO V 369

sub diversis eonditionibus fuerint factae, utra ciones de una misma parte bajo diversas condicio-
prior conditio extite.rit, id facici, quod supra dixi- nes, cualquiera condición que se hubiere cumplido
mus si pure et sub conditione idem insituatnr. la primera hará lo que arriba hemos dicho, si uno
mismo fuese instituido puramente y bajo condición.
28 ULPIANUS libro V. ad Sabinum. -- Si ita 28. ULPIANO; Comentarios ti Sabino, libro Y.
quis institutus (1) sit: «Titius heres esto, si secan- —Si alguno hubiera sido instituido en esta forma:
dus heres non erit, deinde: «secundus heres esto, «sea heredero Ticio, si ci segundo no fuere here-
plaeet primo gradu secundum esse institutum. dero», y después, «sea heredero el segundo», se
establece, que el segundo fué instituido en primer
grado.
29. POMPONIUS libro V. ad Sabinum. —Hoc 29. PoMPoxio; Comentarios ti Sabino, libro V.
articulo «quisque» omnes significantur, et ideo La- —Con esta palabra «cualquiera» se significan to-
bco seribit, si ita seriptum st: Titius et Seius, dos, y por esto escribe Labeon, que si se hubiera
quanta quisque eorum ex parte heredem me ha- escrito as!: «sean mis herederos Ticio y Seyo de
buerit seriptum, heres mili esto», nisi omues ha- tanta parte de cuanta cualquiera de ellos me hu-
beant seriptum heredem testatorem, neutrum he- biere instituido heredero», si todos no hubieran
redem eme pome, quoniarn ad omnium factura instituido heredero al testador, ninguno de los dos
sermo refertur; in que puto testatoris mentem re- puede ser heredero, porque la expresión se refiere
spiciendam. Sed humanius cst, eum quidem, qui al hecho de todos; en lo cual creo que se ha de
testatorem kkuuni lieredem scripserit, in tantam atender fi la mente del testador. Pero es más hu-
partem ej heredem fore, qui autem cern non sen- mano, que el que verdaderamente hubiere insti-
psenit, tice ad hereditatem chis admitti. tuido su heredero al testador, haya de ser herede-
ro de este en otra porción igual, y que el que no
lo hubiere instituido no sea admitido fi su herencia.
30. ULPLI.NUS libro XXI. ad Edictum. - Pi- 30. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro
gnori obligaturn servum necessarium domino pos- XXI.—Respondió por rescripto el Emperador Se-
se fien, Imperator Severus rescripsit, ita tamen, vero, que el esclavo obligado en prenda puede ser
si paratus sit prius creditoni satisfacere. hecho heredero necesario de su señor, pero de es-
ta siterte, si estuviera dispuesto fi satisfacer an-
tes al acreedor.
31. GAnJs libro XVII. ad Edietum provincia- 81. GAYo; Comentarios al Edicto provincial,
le.—Non rninus serves, quam liberes heredes in- libro XVII.—Podemos instituir herederos no me-
stituere possumus, si modo eorum seilicet servi nos fi los esclavos, que fi los libres, si, fi la verdad,
sint, quos ipsos heredes instituere possumus, quum los esclavos fueran de aquellos fi quienes podemos
testamenti factio eum servis ex persona domino- iritituir herederos, puesto que se introdujo La
mm introducta est. testamnentifacción con los esclavos atendiendo fi
lapersona de sus señores.
§ 1.—Hereditariun' servum ante aditam heredI- § 1.—Se determinó que el esclavo de la herencia
tatem ideo placuit beredem instituí posse, quia antes de ser adida la herencia podía ser instituido
ereditum est, hereditatem dominam eme, defuneti heredero, por esto, porque se creyó que la heren-
locum obtinere. cia era la dueña, y ocupaba el lugar del difunto.
82. IDEM libro I. de testamesdis ad Edietuvi 82. EL MISMO; Comentarios al Edicto del Pre-
Praetoris urbani.—Illa institutio: «quos Titius ro- tor urbano; De los testamentos, libro 1.—Esta Insti-
luerit», ideo vitiosa cgt, quod alieno arbitrio per- tución: «los que Ticio quisiere», es viciosa por es-
rnissa est; nam satis constanter 'veteres decreve- te, porque fué dejada fi ajeno arbitrio; porque con
runt, testarnentorum jura ipsa per se firma essc bastante constancia decidieron los antiguos, que
oportere, non ex alieno arbitrio pendere. convenía que los derechos de los testamentos fue-
sen firmes por si mismos, y que no pendiesen de
ajeno arbitrio.
§ 1.—Is, qui apud hostes est, recto heres inti- § 1.—Es válidamente instituido heredero el que
tuitur, quia jure postliminii omnia jura civitatis está en poder de los enemigos, porque por el dere-
in personam eles in suspenso retinentur, non cho de postliminie se retienen en suspenso en su
abrumpuntur (2); itaque si reversos fuerit ab ho- persona, y no se separan de ella, todos los dere-
stibus, adire hereditatem poterit. Servus quoque chos de ciudadanía; y as¡, si hubiere vuelto de los
oms recte heres instituitur, et, si reversus sit ab enemigos, podrá adir la herencia. También es ins-
hostibus, potest eum iubere adire hereditatem; si tituido válidamente su esclavo, y, si hubiera vul-
vero 111 decesserit, qui ci heres existet, potest per te de los enemigos, puede mandarle que ada la he-
servum heros fien. rencia; pero si allí hubiere fallecido, el que sea su
heredero puede hacerse heredero por medio del
esclavo.
38. IDEM libro II. de testamentis ad Edictum 33. EL MISMO; Comentarios al Edicto del Pre-
Praetoris urbani.—Si quis ita scnipserit: cT•itius tor urbano; De los testamentos, libro 11.—Si algu-
ex parte dimidia heres esto; idem Titius ex alte- no hubiere escrito de este modo: «sea Ticio here-

(2) retinentur, vel non obrumpuntur, HaZ.; ve! - obruw-


J) Sub5titfltfl2, Hal. puntur, o iiUnla.e otros en HaZ.
Tomo 11-47

370 DIOESTO.—LLnRO XXVIII: TITULO V

ra parte dimidia si navío ex Asia venerit, heres dero de la mitad; y sea el mismo Ticio heredero de
esto, quum ex pura institutione adierit heres, la otra mitad, si la nave hubiere llegado de Asia,
quarnvis conditio alterius institutionis pendeat, ex habiendo adido el heredero en virtud de la institu-
asse fit heres, scilicet etiani coiiditione deficiente, ción pura, aunque esté pendiente la condición de
quum non prosit ej conditio quidquam existens, la otra institución, se hace heredero de la totali-
quippe quurn non dubitetur, quin, si quis ex parte dad, por supuesto, aún faltando la condición, pues-
dimidia heres institutus oit, ncc praeterea quis- to que para nada le favorece la condición que se
quam alius, ipse ex asse institui videatur. cumpla, porque no se duda que si alguno hubiera
sido instituido heredero de la mitad, y además no
lo hubiera sido otro ninguno, se considera que él
mismo ea instituido heredero de la totalidad.
34. Fu'n.uxnjs Libro 1. De/initionum. —Here- 84. PAPINIANO; Definiciones, Libro L—No se
ditas ex die (1), vol ad diem non recte datur, sed dá válidamente una herencia desde cierto dia, ó
vitio temporis subiste manet institutio. hasta un día, pero quitado el vicio del tiempo sub-
siste la institución.
35. ULPIANU'S Libro IV. Disputationurn.— Ex 35. ULPIANO; Disputas, libro IV.—Proponla-
facto proponebatur quidam duos heredes scripsis- se en virtud do un hecho, que uno instituyó dos
se, unum rerum provincialiurn, alterum rerum Ita- herederos, (i uno, de los bienes de provincia, y á
Iicarum (2), et, qnum merces in Italiam 3) deve- otro, de los bienes de Italia, y que, como acostum-
here soleret, pecuniam misisse (4) la provineiam brase á llevar mercanclas á Italia, envió dinero 4
ad merees comparaudas; quae comparatae sunt la provincia para comprar mercanclas; las cuales
ve¡ vivo co, vel post mortem, nondum tatuen in fueron cómpradas ó viviendo él, ó después de su
Italiarn deveetae; quacrebatur, merces utrum ad muerte, pero no hablan sido transportadas todavía
eum pertiueant, qui rerum Italicarum heres sen- á Italia-,se preguntaba, si las mercaucias pertene-
ptus erat, aii vero ad eum, qui provineialiurn. Di- cerían 4 aquel que habla sido instituido heredero
cebam, recepturn esse, rerum (5) beredem iostitui do los bienes de Italia, ó al que de los de la provin-
posas, ncc cose inutilem institutionem, sed ita, iit cia. Yo decía, que se había admitido que se podía
offieio indicio famffiae creiscuudae cognoscentis instituir heredero de las cosas, y que no era inútil
contineatur, nihil amplius eum, qui ex re institu- la institución, pero de esta suerte, que esté en las
tus est, quam iem, ex qua heres ocriptus est, con- atribuciones del juez. que conozca de la partición
sequi. Ita igitur res accipietur, verbi gratia pone de la herencia, que el quefué instituido en una cosa
duos cose heredes institutos, unurn ex fundo Cor- no obtenga nada más que la cosa de que fué insti-
neliano, alterum ex fundo Liviano (6), et fundo- tuido heredero. As¡, pues, se entenderá el caso de
rum alterum quídam facere dodrantem bonorum, este modo, por ejemplo, supón, que dos fueron ins-
alterum quadrantem; erunt quidem heredes ex tituidos herederos, -uno del fundo Con neliano, otro
aequls partibus, quasi sine partibus instituti, ve- del fundo Liviano, y que uno de los fundos consti-
runtamen offieio iudicis tenebuntur (7), ut unicul- tuía ciertamente loo tres cuartos de los bienes, y
que eorum fundus, qui relietus est, adiudicetur, el otro, el otro cuarto; serán ciertamente herede-
vol attribuatur. ros por partes iguales, cual si hubieran sido insti-
tuidos sin porciones, pero serán obligados por mi-
nisterio del juez á que se le adjudique, 6 ocie atri-
buya, á cada uno de ellos el fundo que se le dejó.
§ 1.—Uude ocio quaesitum, acnis alieni onus pro § 1.—Por lo cual sé que so preguntó en qué pro-
qua parte agnosci debeat; et refert Papinianus, porción se deberá reconocer la carga de las den-
cuius sententiam ipse quoque probavi, pro heredi- das; y refiere Papiniano, cuya opinión yo también
taras partibus cos agnoscere aes alienum debere, aprobé, que ellos deblan reconocer las deudas en
boc est pro semisse; fundos etonim vice praece- proporción 4 sus porciones de la herencia, esto es,
ptiouis accipicudos. Quare si forte tantum sit aes por mitad; porque los fundos oc han de recibir por
alienum, ut nihil detracto co sup ereose possit, con- vía de prévia adquisición. Por lo cual, si acaso las
sequenter dicemus, institutiones iotas ex re fastas deudas fueran tantas, que deducidas no pueda que-
nullius cose inomenti. Et si forte Falcidia interve- dar nada, diremos consiguientemente, que estas
nieno recisionem esset legatorum factura, hic offi- instituciones hechas sobre una cosa son de ningun
cío iudiis reeidit praeceptiones Estas, ut non plus valor. Y si mediando quizá la Faleidia se hubiese
quisque eorum habeat, quam esset habiturus, si de hacer la reducción de los legados, en este caso
legatum aecepisset, vel aliad, val etiam praece- reduce por ministerio del juez estas adquisiciones
ptiones. Quodsi (8) oit incertum, an Falcidia ínter- prévias, para que ninguno de ellos tenga más que
ventura oit, rectisoime probatur, officio iudicis lo que habria detener, si hubiese recibido un lega-
cautiones cose interponcudas. do, ú otra cosa, ó aún las adquisiciones prévias.
Mas si fuera incierto si habría de intervenir la Fal-
cidia, con muchísima razón se aprueba que por mi-
nisterio del juez se hayan de interponer cauciones.
§ 2.—Quutn hace ita sint, hace etiam institutio, § 2.—Siendo esto así, tampoco se ha da repeler
de qua quaeritur, non est repellenda, si alias re- esta institución, de que se trata, si uno hubiere si
rum provincialium, almo rerum Italicarurn heres do instituido heredero de los bienes de la provin-

(1) Taur. según corrección del códice Fi.; diu, Lz escritura (5) certarurn, inserto la Vutg-
originas, Rn. (6) Según conjeturo Dr.; Liblano, el códice Fi.; Libonia-
(2) Taur.; lnitallcaruin el códice FI., Dr. no, fol.
(3) ¡TaL. Vidg.; ItalIa1 4 códice FI. (7) eontinebitur, fol.
(I. Toar.; mtøieset, el códice Fi., Dr.; et pcuni&m mIi- (8) Según enmiendo Dr.; quod sit incertuin, el códice Fi.,
set, (/al, En.; quadsi fuerft Incertum, Toar.

DIGESTO.—LIBRO XXVIII: TÍTULO '1 371

fuerit scriptue, ofilcioque iudicie attribuentur sin- cia, y otro de los bienes de Italia, y por ministerio
gulis res, quae adscriptae sunt; erunt tamen here- del juez se adjudicarán fi cada uno las cosas que le
des ex aequis partibus, quia nufla pars adscripta fueron asignadas; pero serán herederos por partes
est. Quae res facit, ut si forte in allis facu1atibus iguales, porque no fué asignada ninguna parte.
plus sit, fa It&icis forte, quam in provincialibus, Lo cual hace, que si acaso en unos bienes haya
in aliis minas, et acris alieni ratio urgeat, die¡ (1), más, quizá en los de Italia, que en los de la pro-
imminutionem eandem fien, quam supra ostendi- vincia, y en otros menos, y apremiara Ja cuenta
mus; proiiide et si alije fuerint legata relicta, con- de las deudas, se diga que se verifica la misma dis-
tributio adinittenda erit. minución, que arriba hemos indicado; por lo que,
también si fi otros se les hubieren dejado legados,
se habrá de admitir la contribución.
§ 3.—Iterum autem Italicarum ve] provincia- § 3.—Pero se ha de ver, qué bienes se han de
Ji-am significatione quae res accipiendae sint, vi- entender con la denominación de bienes italianos,
dendum est; et facit quidem totum voluntas defun- ó de provincia; y todo ciertamente lo hace la vo-
eti, nam quid senserit spectandam est; veruntamen luntad del difunto, porque se ha de atender fi lo
hoc intelligendum erit, rerum Italicaruni siguifl- que hubiere sido su intención; más se habrá de en-
catione cas contineri, quas perpetuo quis ibi ha- tender esto, que en la denominación :de bienes de
buerit; atque () ita disposuit, ut perpetuo habe- Italia se comprenden los que siempre uno hubiere
ret. Ceteroquin si tempore (3), in quo transtulit tenido allí; y así dispuso tenerlos siempre. Pero si
in alium locuin, non ut ibi haberet, sed ut denuo al tiempo en que los trasladó fi otro lugar, no pa-
ad pristinum Iocum revocaret, noque augebit, quo ra tenerlos allí, sino para volverlos otra vez al
traiistulit, neque minuet, mide transtulit; utputa primitivo lugar, ni aumentará los bienes de allí
de Italico patrimonio quosdam servos miserat in fi donde tos llevó, ni disminuirá los de allí de don-
provinciam, forte Galliam, ad exigendum debi- de los trasladó; por ejemplo, habla enviado de su
tum, ve¡ a merece comparandas, recursuros, si patrimonio de Italia algunos esclavos fi una pro-
comparassent, dubium non est, quia debeat die¡, vincia, acaso fi la Galia, para cobrar una deuda, fi
ad Italicum patnimonium eos pertinene debere, ut para compran mercancías, debiendo regresar cuaw
est apud Mucium relatum, quum fundas eraL lega- do las hubiesen comprado; no es dudoso que debe-
tus ve¡ eum instrumento, vol eum his, quae ibi rá decirse que ellos deben pertenecer al patrimonio
unt. Agasonem enim miesum fu villam a patrefa- de Italia, según se halla expuesto en Muelo, cuan-
millas non pertinere ad Lundi legatum Mucius alt, do se habla legado un fundo, ó con los enseres,
quia non ideirco illo erat immissns (4), nt ibi ó coti las cosas que en él hay. Porque dice Muelo,
eseet. Proinde si seryus fuerit missns in villam, in- que el arriero enviado á una casa de campo por el
terim luje futuras, quia dominum otTenderat, qua- padre de familia no pertenece al legado del fun-
si ad tempus relcgatus, responsum est, eum ad do, porque no habla sido enviado allí para que allí
villae legatum nn pertinere. Quare ne servi qui- se estuviese. Por lo cual, si un esclavo hubiere si-
dem, qui operan oja agro consuerunt, qui in alios do enviado fi una casa de campo para que interi-
agros revertebantur, et quasi ab alio commodati, namente estuviese allí, porque habla ofendido fi
in ea sunt conditione, nL ad legatum pertineant, su señor, como relegado hasta cierto tiempo, se
quia non ita in agro fuerant, nL ej agro videren- respondió, que él no pertenece allegado de la casa
tur destinati. Quae res ja proposito quoque sugge- de campo. Por lo que, tampoco los esclavos que
nt, ut Italicarum rerum eme çredantar hae res, acostumbraron fi trabajar en el campo, que vol-
quas in Italia esse testator voluit. vían fi otros campos, y estaban como dados en co-
modato por otro, son de tal condición que perte-
nezcan allegado, porque no hablan estado en el
campo de suerte que parecieran destinados fi aquel
campo. Lo cual sugiere también en el caso pro-
puesto, que se crea que son de los bienes de Italia
aquellos bienes que el testador quiso que estuvie-
sen en Italia.
§ 4.—Pro indo et si pecuniam m-isit fu provinciam § 4.—Por lo cual, también Si mandó dinero fi
ad menees companandas, et needum comparatae Una. provincia para comprar mercancias, y aún no
siaL, dico, pecuniam, quae idcirco miesa est, nL por hubieran sido compradas, digo, que el dinero que
eam merces in Italiam adveherentur, ( 5 ) Italico se envió, para que con él se trajesen mercancías fi
patrimonio adiungendam (6); nam et si dejlissct Italia, se ha de agregar al patrimonio de Italia;
in provincia de pecuniis, quas fu Italia exercebat, porque también si lo hubiese dado en la provincia
itura8 et redizuras, dicendnm est, hane quoque del dinero que manejaba en Italia, para que fuese
Italici patnimonhi esse rationom. y retornase,, se ha de decir, que esta también ea
cuenta del patrimonio de Italia.
§ 5.—Igitur efflcere dlxi (7), ut menees quoque § 5.—Así, pues, dije, que esto hacia que tam-
istae, quae coinparatae sunt, ut Romam veheren- bién estas mercancías, que fueron compradas pa-
tur, sive provectae sunt eo vivo, sive nondum, et ra ser llevadas fi Roma, ya si fueron transporta-
sive scit, sive ignoravit, sU eum beredem perti- das viviendo él, ya si todavía no, y ya silo sabe,
neant (8), ciii Itallcac res sunt adscriptae. ya si lo ignoré, pertenezcan ti aquel heredero fi
quien se le asignaron los bienes de Italia.

(1) oporteat, insería Hai.


(2) habult, aut Ita, ifal.
(5) si in tempore aliquid transtulit, H&. (6) Según corrección dei códice Fi. Dr.; Infuugendam,
(4) segun la escritura original; mlssua, según Correc-
I'aur. Taur. según la escritura original.
Códice Fi., Dr.
Ción del (t) Según conjetura Dr.; dici, ci códiCe Pl.
(5) Rau.; iii, ituerta ci códice Fi. (8) Rol.; pertinere, el códice Fi.

372 DIGESTO.—LIBRO XXVIII.: TÍTULO V

86. IDEM libro VIII. Disputationum.— Si quis 36. En isro; Disputas, libro VIII.—Si algu-
ita scripserit heredem: «ex qua parte codicillis Ti- no hubiere instituido así heredero: «sea heredero
tium heredem scripsero, heres esto», etiamsi pars de la parte en que yo hubiere instituido heredero
in codiciflis non fuerit adscripta, erit tamen heres, fi Ticio en los codicilos», aunque en los codicilo3
quasi sine parte institutus. no se le hubiere asignado parte, Será, sin embar-
go, heredero, como si hubiera sido instituido sin
parte.

37. Iuuars libro XXIX. Digesorurn.—Quum 37. JULIANO; Digesto, Libro XXIX. —Cuando
¡u testamento ita seribítur. «si films meus me vivo en el testamento se escribe nsj: «si muriere mi hijo
morietur, nepos ex co post mortem meam natus viviendo yo, sea heredero el nieto que después de
heres esto', duo gradue heredum sant, aullo enim mi muerte hubiere nacido de él. hay d03 grado;
casu uterque ad hereditatem admittitur. Ex quo de herederos, porque en ningún caso son admiti-
apparet, si nepoti Tilias substitutas fuerit, el flhiu8 dos ambos i la herencia. De lo cual resulta, que
patri herce extiterit, non posee Titium una cum si Ticio hubiere sido substituido al nieto, y el hijo
filio herodem cese, quia non la primum, sed in se hubiere quedado heredero del padre, no puede Ti-
eundum gradum substituitur. do ser heredero juntamente con el hijo, porqLc no
es substituido para el primer grado, sino para el
segundo.
§ 1.—Hace verba: «Publius, Marcus, Cajas mvi- § 1.—Estas palabras: csean mis herederos Pu-
cern substituti heredes unihi santo', sic interpre- blio, Marco, y Cayo, reeiprocamentesubstituidos»,
tanda san t, ul breviter videatur ( 1 ) testator tres se han de interpretar de modo, que parezca que
instituisse heredes, et invicem eos substituisse, el testador instituyó brevemente tres herederos, y
período ac si ita seripsisset: «ille, et file, el filo la- que los substituyó recíprocamente, lo mismo que
stituti heredes et substituti santo». si hubiese escrito de esta manera: «sean herederos
instituidos y substituidos aquel, aquel, y aquel».
§ 2.—Qui tres filies habebat, el ita scripserit: § 2.—El que tenía tres hijos, y hubiere escrito
«fui mei heredes cauto, Publiu.s filias meas exhe- así- «sean herederos mis hijos, y mi hijo Publio sea
res esto., videri potest prima parte daos duntaxat desheredado., puede parecer que en la prirn:ra
flhios heredes instituisse. parte instituyó herederos solamente fi dos hijos.
38. IDEM libro XXX. Digestorum.— Qul filio 38. EL mismo; Digesto, Libro XXX.—El juele-
impuberi exheredato Pamphilum legat, eundem ga A Pánfilo fi un hijo impúbero desheredado, pue-
post mortem ful ex parte heredem instituere co- de instituir heredero de parto al mismo de.pués
dem modo potest, quo is, qui servum (2) Sempro- de la muerte del hijo, de igual modo que el que
nio Legatum, eundem post mortem Sempronii ex al esclavo legado fi Semprordo lo instituye herede-
parte heredem instituit. ro de parte deapués de la muerte de Sempronio.
§ 1.—Servas testamento here8 pare scriptus, u- § 1.—El esclavo instituido puramente heredero
bes autem iussus osee, si intra kalendas flecembres en el testamento, pero que se mandó que fuera li-
decem dedieset; si codicillis pare libertatem acce- bre, ei dentro de las Calendas de Diciembre hubie-
perit, ¡otra kalendas quidem neque liber, Deque se dado diez; si por codicilos hubiere recibido pu-
heres erit, nisi dccciii dederit, si ¡otra kalendas ramente la libertad, dmtro de las Caleidas no se-
non dederit, liber ex codicillis cnt. rá ciertamente ni libre, ni heredero, si no hubiere
dado los diez, y si 110 los hubiere dado dentro de
las Calendas, será libre en virtud de los codicilos.
§ 2.—Si quis servum suma liberum sub condi- § 2.—Si alguno fi su esclavo lo hubiese institui-
tione, heredem puro scnipsisset, eumque vendidis- do libre bajo condición, y heredero puramente, y
set, pendente conditione iussu emtoris servas adi- lo hubiese vendido, estando pendiente la condición
re horeditatem potest, quia et constitil institatio, puede el esclavo adir la herencia por mandato del
el est, qni me imperandi habet. comprador, porque subsisto la institución, y hay
quien tiene el derecho de mandar.
§ 3.—Quodsi post defeetam conditionem aliena- § 3.—Pero si hubiese sido enajenado después
tus fuisset, non potest iussu emtoris hereditatem que hubiese faltado la condición, no puede adir
adire, quia co tempore ad cura pervenisset, quo la herencia por mandato del comprador, porque
jata exIlada institutio inutilis fuerat. habria ido A poder de él fi tiemp en que exti:gui-
da ya la institución habla sido inútil.
§ 4.—Igitur quum servas sub conditiozie liber § 4.—At, pues, cuando se manda que el escla-
cose iubetur, et legatum pare accepit, si pendeute vo sea libre bajo condición, y recibió puramente
condiCione mauurnissus vel alienatus fuerat, lega- un legado, si habla sido manumitido ó enajenado
tum habebit, aut domino acquiret, quamvis mortis estando pendiente la condición, tendrá el legado,
tempore conditio libertatis ex tineta fuerit; si vero ó lo adquirirá para su seflor, aunque al tiempo de
post defeetum conditionis mariumiscus ant aliena- la muerte se hubiere extinguido la condición de la
ius fuerit, legatum ad irritum recidit. libertad; pero si hubiere sido manumitido ó enaje
nado después de la falta de la condición, el legado
se hace Irrito.
§ 5.—Quum venditor sorum ante traditionem § 5.—Cuando el vendedor manda que el esclavo,
ab emtore pro parte heredem scripturn adire iubet, instituido por el comprador heredero de parte an-
restituere coheredi servi necesse babel, quia lu- tes de la entrega, ada la herencia, tiene necesidad

(1) Ha¿. Vulg.; videretur, el códice Pl. (2) Oommunem, inserte HaL

DIGESTO.—LIBRO XXVIII: TITULO V 313
cruin facere eius serví iure, quern (1) vendidit, non de restituirla al coheredero del eslavo, porque no
debet. Plane non totum, quod aequisierit, resti- debe realizar lucro por derecho de este esclavo,
tuet sed pro ea duntaxat parte, qua servus cohe- que vendió. Mas no restituirá tod9 lo que h hiere
redem habuerit, adquirido, sino solamente en aquella parte en que
el esclavo hubiere tenid coheredero,

39. MAIRCIANUS libro II. Regularum. id est 39. Mucciiio; Reglas, libro II.—e s to es, la
partem diniidiam serví, et quartaui hereditatis. Li- mitad del esclavo, y la cuarta parte de la heren-
bro trigesirno Digestorun Inliani (2) Mareellus cia. Marcelo nota en el libro trigés:mo del Digesto
notat: imo et id debet praestari, quod conscqui de Juliano: aún debe entregarse t.ambén lo que el
venditor non potuisset, si, prhisquaui adiret ser- vendedor no hubies3 podido conseguir, si, antes
vas partem hereditatis, is traditus 3) esset; quod que el esclavo adiese la parte de la herencia, hu-
est verum. biese sido él entregado; lo que es verdad.

40. IuLIANuS Libro XXX. Digestorum.. -Sí pa 40. JULIANO; Digesto, libro XXX.—Si un pa-
terfamilias Titium, que.m ingenuum esse eredebat, dre de familia hubiere instituido heredero 4 Ticio,
heredejin scripserit, elqile, si heres non esset, Sem- que él creía que era ingénno, y le hubiere substi-
pronium substituerit, deinde Titius, quia servus tuido, si no fuese heredero, 4 Sempronio, y des-
1 uerat, iussu domini adierit hereditatem, potest pués Ticio hubiere adido la herencia poi mandato
die¡, Sempronium in partem hereditatis admitti; de su señor, porque era esclavo, se puede decir,
nam qui scit, aliquem servum esse, et eum here- que Sempronio es admitido 4 paree de la herencia;
dem scribit, et ¡La aubstituit: «si Stichus (4) heres porque el que sabe que uno es esclavo, y lo insti-
non erit, Sempronius lieres esto», intelligitur tale tuye heredero, y le substituye as¡: «si Stico no fuere
quid (b) dicere, si Stichus neque ipse heres cnt, heredero, sea heredero Sempronios, se entiende
neque alium feoerit. At qui eum, que.m liberum que dice algo como esto, si ni el mismo Stico fuere
putat esse, heredem seripserit hoe sermone: «si he- heredero, ni hubiere instituido 4 otro. Mas el que
res non cnt», nihil aliud inte.Iligitur significare., con esta frase, «si no fuere heredero», hubiere
quam si hereditatera vel sibi (6) acquisienit, ve] instituido heredero al que juzga que es libre, se
mutata conditione alium hereclem non fecenit; entiende que no significa ninguna otra cosa, sino
quae adiectio ad eos pertinet, qui patresfamilias que si hubiere adquirido para si la herencia, 6
heredes scnipti postea in servitutem dedueti fue- cambiada la condición no hubiere hecho heredero
rint. Igitur in hoc casu (1) semisses fient, ¡La ut al- d otro; cuya adición corresponde fi aquellos que
ter sémis inter eum, qui dominus instituti here- instituidos herederos, siendo padres de familia,
dis fuerit, et substitutum aequis portionibus di- hubieren sido reducidos después 4 esclavitud. Asi,
vidatur. pues, en este caso se harán dos mtades, de suerte
que una de las mitades se divida entro el que hu-
biere sido señor del heredero instituido y el substi-
tuido, en porciones iguales.
41. [39.] (8) P0MP0NnJ5 Libro XII. ex variis 41. í39-1 POMPONIO; Doctrina de Autores va-
Lectionibüs–Et hoc Tiberius Caesar eonstituit in rios, Libro XII.—Y esto determiné Tiberio César
persona Parthenii, qui tanquam ingeirnus heres respcco A la persona de Partenio, quien instituido
seriptus adierat hercilitatem, quurn esset Caesaris heredero como ingénuo habla adido la herencia,
servus; nam divisa hereditas est ínter Tiberium et siendo esclavo del César; porque la herencia habla
eum, qui Parthenio substitutus erat, ut refert Sex- sido dividida entre Tiberio y el que habla sido subs-
tus Pomponius (9). tituido 4 Partenio, como refiere Sexto Pompouio.
42. [40.] TULIANuS libro LXIV. Digestorum.— 42. [40.] JU mANO; Digesto, libro LXIV. -
Qul solvendo non enat, duos Apollonios liberos he- Uno, que no era solvente, habla mandado que fue-
redesque esse iusserat; altero ante aportas tabulas sen libres y herederos dos Apolonios; habiend fa-
testamenti mortuo non ineleganter defendi poterit, llecido uno antes de abiertas las tablas del testa-
eum, qui supererit, liberuin et solum necessarium mento, no sin discreción se podrá defender que el
heredem fore. Quodsi uterque vivit, institutionem que sobreviviere habrá de ser libre y único here-
nullius esse niomenti propter legem Adam Sen- dero necesario. Pero si viven ambos, la institución
tiam, qune ainpliiis, quam unum necessariuin be- es de ningún valor en virtud de la ley Ella Senda,
redem fieri vetat; que prohibe que se haga más de un solo heredero
necesario;
43. [41.] PAULUS libro I. ad legem Aelia,n Sen- 43. [41.] PAULO; Comentarios á la Ley Elia
tiam.—invieem enim ces sibi obstare. Sencia, libro 1.—porque recíprocamente son ellos
obstáculo para al.
44. [42.] ALPHaNUS Libro V. Digestorurn.—Pa- 44. [42] ALFuNO; Digesto, libro V. -Un pa-
terfamilias testamento duos heredes instituerat, dre de familia habla instituido dos herederos en su
eos monum.ntum lacere iusserat in diebus certis, testamento, y leg habla mandado que le hicieran
deinde ita scripserat: «qul eoruin non ¡La fecerit, un monumento en ciertos días, y después habla
omnes exheredes sunto»; alter heres hereditatem escrito de este modo: «si alguno de ellos no hubie-

() servi, quem jure veii,iidit, Hal.


(9) Iu1iai, omítela HaZ. (6) non ínseria HaZ.
(3) distractu por is traditus, HaZ. (7) duo,1 insertan ]la¡. Vulg.
(4) TItius, la Vulg. 8) ifni. une ¿08 fragmentos 39 y40 al 98.
(5) Ha¿. Vulg.; quod, el códice Fi. (9) Pompelus, Ha¡.

374 DIGESTO.—LIBRO XXVIII TÍTULO V

praetermiserat, reliquus heres eonsulebat, quurn re hecho esto, sean desheredados Lodos»; un here-
ipso monumentum instruxisset (1), nurnqufd miaus dero había dejado de aceptar ¡a herencia, y el Otro
heres esset ob eam rem, quod coheres eius heredi heredero consultaba, habiendo él levantado el mo-
tatem non adiisset. Respondit, neminem ex alte- numento, si dejarla de ser heredero por esto, por-
rius facto neque (2) hereditati alligari, neque que su coheredero no habla adido la herencia. Res-
exhoredarl posse, sed uti quisque conditionem im- pondió, que por hecho de otro nadie podía ni ser
plesset, quamvis nemo adiisset praeterea, tamen ligado it una herencia, ni ser desheredado, sino
eum heredem esee. que así que cada cual hubiese cumplido la condi-
ción, aunque ninguno hubiese adido además la he-
rencia, era, sin embargo, heredero.
45. (43.) IDEM libro II. DigesÍorum a Paulo 45. [43.] EL mismo; Digesto compendiado por
epitomatorurn.—Si Maevia mater mea, et Fulvia Paulo, Libro II.—«Si vivieren mi madre Movía, y
filia mea vivent, tum rnihi Lucius Titius heres mi hija Fulvia, en este caso sea mi heredero Lucio
esto»; Servias respondit, si testator flhiam nun- Ticio»; Servio respondió, que si el testador nunca
quam habuerit, mater autem supervixisset, Lamen hubiere tenido hija, pero su madre lo hubiese so-
Titium heredem fore, quia id, quod iinpossi.bile ¡u brevivido, habrá de ser, no obstante, heredero Ti-
testamento seriptum esset, nullam vim haberet. ojo, porque no tendría ninguna fuerza lo imposi-
ble que se hubiese escrito en el testamento.
48. 144.1 AFR1CANUS libro II. Quaestionum.— 46. [44.] AFRICAO Cuestiones, libro II.—
Quidam, quam flliumfarnilias heredem iiistituere Queriendo uno instituir heredero á un hijo de fa-
vellet, ne ad patrem cius ex ea hereditate quid- milia, de modo que al padre de éste no fuese cosa
quam perveniret, voluntatem suam exposuit filio; alguna de esta herencia, expuso su voluntad al hi-
flhius quuni patris offensam vereretur, petiit a te- jo; el hijo, temiendo la ofensa dí'l padre, pidió al
statore, no sub conditione, si a patre emancipatus testador, que no lo instituyese heredero bajo la
esset», heredem eum institueret; et impetravit ab condición «si hubiese sido emancipado por su pa-
co, ut amicum suum heredem institueret, atque dre»; y obtuvo de él que instituyese heredero á un
ita testamento amicus fui ignotus testatoni heres amgo suyo, y de esta suerte fué instituido herede-
institutus est, neo quidquam ab co petitum est; ro en el testamento un amigo del hijo, desconoci-
quaerebatur, si ilIe amicus ant adire nolIet, ant do para el testador, y no se le pidió cosa alguna;
aditam nollet restituere hereditatem, an fideicom- se preguntaba, si en el caso de que aquel amigo 6
missum ab co peti posset (3), ant aliqua actio ad- no quisiera adir, ó no quisiera restituir la heren-
versus cura esset, et ntrum patri, an filio compete- cia adida, se le podría pedir el fideicomiso, ó si ha-
ret. Respondit, etiamsi manifestum sit, scriptum brin alguna acción contra él, y si le competería al
heredem fidem suam interposuisse, non Lamen ah- padre 6 al hijo. Respondió, que aunque sea evi-
ter ab co fldeicommissuut peti poma, quam si et dente que el heredero escrito interpuso su fideli-
ipsum testatorem fidem eius secutum eme proba- dad, no se le podía, sin embargo, pedir el fideico-
retur; si tamen, quum a filiofamilias rogaretur miso de otra suerte, que si se probase que también
amicus, et aditurum se bereditatem reeepisset, et el testador se atuvo fi su fidelidad; pero que si,
restituturum patrifamilias facto, non absurdedici cuando el amigo fuese rogado por el hijo de fami-
possit, mandati actionem futuram, et eam actio- lia, hubiese admitido que él adida la herencia, y se
nem patri inutilem fore, quia non siL ex bona fide, Ja restituirla it aquel, hecho padre de familia, se
Id ci restituí, quod testator ad eum pervenire no- pcdrla decir no absurdamente, que ha de haber la
luenit; sed nec filio vuigarem competituiarn, verum acción de mandato, y que esta acción habrá de ser-
utilem, sicuti dare placeret ci, qui, quum fihiusfa- le inútil al padre, porque no seria de buena fé que
milias esset,pro aliquo fideiussissct ac paterfami- it él se le restituyese lo que el testador no hubiere
has factus solv$sset. querido que fuera it su poder; pero que tampoco
al hijo le ha de competer la vulgar, sino la útil,
como parecerla bien que se lo diese al que, siendo
hijo de familia, hubiese sido fiador por alguno, y
hubiese pagado, hecho padre de familia.
47. [45.] IDEM libro IV. Quaestionum, —Si ita 47. [45.] EL MISMO; Cuestiones, Libro liso
scniptum fuenit: «Titius, ¡mo Seius heres esto», hubiere escrito de este modo: «sea heredero Ticio,
Seinru solum heredem fore, respondit. Sed et si antes bien, Seyo», respondió, que solo Seyo habrá
ita: Titius herce esto, imo Seius heres esto», idem de ser heredero. Pero si de esta suerte: «sea here
enit dieendum. dero Ticio, antes bien, sea heredero Seyo», se ha-
brá de decir lo mismo.
1.—Quídam testamento ita heredes instituit: § 1.—Uno instituyó así herederos en su testa-
«Titiá fila mea herce esto; si quid mliii liberorum mento: «sea heredera mi hija Ticia; si vivo ó muer-
me vivo mortuove nascetur, tune p11 virilis sexus to yo, me naciere algún descendiente, entonces, el
unus pluresve nascentur, ex parte dimidia, et quar- que naciere de sexo viril, uno ó más, sea mi here-
La, qui (4) feminini sexue una plunesve natae erunt, dero de la mitad y de la cuarta parte, y la que bu.
ex parte quarta mihi herce siL» (5); pos tumus ci hiere nacido de sexo femenino, una ó más, de la
natas est; consuiebatur, quota ex parte posturnus cuarta parte»; le nació un póstumo; yse consulta-
herea esset. Respondit, eam hereditateni in septem ba, de qué parte seria heredero el póstumo. Res-

(i) extruxie»et, al mdi- gen interior del códice Fi. (3) mal.; po»1t, el códice Fi.
(2) 8eq4n corrección del códice Fi., Br.; facto hereditati (4) quae, Mal. VuLg.
neque aligan, Taur. según ¿a escritura original. (S) haeredes muto, Mal.

DIGESTO.—LIE1O XXVIII: TITULO V 375
partes distribuendam, ex bis 1111am quatuor, postu- pondió, que esta herencia se ha de distribuir en sie-
mum tres habituros, quia fihixe totus as postumo te partes, de has que habrá de tener cuatro la hija,
dodrans datus est, UI quarta portione (1) arnplius y tres el póstumo, porque á la hija se lo dió todo eh
fila, quam postumus ferre debeat. Ideo si postuma as, y al póstumo tres cuartos, de modo queja hija
quoque nata esset, tantundem sola filfa, quantum deba llevar una cuarta parte más que el póstu-
aterque postumorum habituri essent; itaque iii pro. mo. Por lo cual, si también hubiese nacido una
posito quum as fihiae, dodrans postumo sit datus, póstuma, la hija sola habría de tener otro tanto
viginti unam partes lien, itt filia duodecim, novem de lo que tendrían ambos póstumos;y as¡, en el caso
fihius habeat. propuesto, habiéndosele dado á la hija el as, y ah
póstumo los tres cuartos, se hacen veintiuna par-
tes, para que la hija tenga doce, y nueve el hijo.
§ 2.—In testamento ita seriptum est: «Lucius § 2.—En un testamento se escribió de esta ma-
Titius ex duabus unciis, Caius Áttius ex parte nera sean mis herederos Lucio Pido de dos on-
una, Macvms et parte unas Seius ex partibus dua- zas, Cayo Alejo de una parte, Mevio de otra parte,
bus heredes mihi sunto»; consulebatur, quid iuris y Seyo de dos partes»; se consultaba, qué derecho
esset. Respondit, hane scripturam 111am interpre- habría. Respondió, que esta escritura podía admi-
tationem aceipere posse, itt Lucius Titius duas un- tir esta interpretación, que Lucio Ticio tuviera des
cias habeat, ecteri autem quasi sine partiblis fu- onzas, y que los demá8 fueran herederos de las
stituti ex relique dextante heredes sint; quem restantes diez onzas, cual si hubieran sidolnsti tui-
dextantem ita dividi oportet, UI Seias quincuneem dos sin partes; cuyas diez onzas debían dividirse
Attius et Maevius alteruin quincuncem habeant. de manera, que Soy tuviera cinco, y Atcio y Me-
vio las otras cinco.
48.[46.] MARCIANUS Libro IV. Institutionum.–.- 48. [46.3 MARCIANO; Insfifuta, Libro IV.—Con
lis verbis: «Titius hereditatis meae dominus esto», estas palabras: »sea Ticio dueño de mi herencia»,
recto institutio fil. se hace válidamente la institución.
§ 1.—lila institutio valet fihius meus impiissi- § 1.—Es válida esta institución; 'sea heredero
mus rnale de me meritus heres esto»; puro enim mi impilsimo hijo, que ha merecido mal de mi»,
heres iustituitur (2) eum maledicto, et omnes porque es instituido heredero puramente con mal-
huiusmodi institutienes receptae sunt. dición, y están admitidas todas las instituciones
de psta naturaleza.
§ 2.—Interdum nec eum hibertate utiliter ser- § 2—A veces ni aún con Ja libertad es institui-
vus a domina heres instituitur, ut Constitutiono do. útilmente heredero por su dueña eh esclavo,
Divorum Severi et Antonini significatur, cuias como se expresa en la constitución de los Divinos
verba haee sunt: «servum adulterii aecusatum non Severo y Antonino, cuyas palabras son estas: 'es
furo testamento manumissum ante sententiam ab de razón, que el esclavo acusado de adulterio no
ea muliere videri, quae rea fucrit eiusdcm crimi- sea considerado legalmente manumitido en testa-
nis postulata, rationis est»; quare sequitur, ut in mento antes de la sentencia por aquella mujer que
eundem a domina collata institutio nihil momenti hubiera sido acusada como reo del mismo crimen»;
babeat. de lo cual se sigue, que no tiene ningúnvalor la
institución hecha fi favor del mismo por su dueña.
§ 3.—Si in paIre, vel patria, vel alia simili as- § 3.—Si se escribió con falsedad en cuanto al
sumtione falsum scripium est, dum de eo, qui de- padre, ó en cuanto á la patria, ó en cuanto fi otro
monstratus sit, eonstet, institutio valet, particular semejante, con tal que haya certeza res-
pecto á aquel que haya sido designado, es válida
la institución.
49. [47.] FLORENTINUS libro X. Instifutionvm. 49. 47.] FLORENTINO; Inseitula, libro X.—Si
—Si ahjenum servum liberum et heredem eme ius- mandé que un esclavo ajeno fuese libre y herede-
si, et is postea meus effectus est, neutrurn valet, ro, y este se hizo después mío, no es válida ni una
quia libertas alieno servo inutiliter data est. ni otra cosa, porque inútilmente se le dió la liber-
tad fi un esclavo ajeno.
§ 1.—In extraneis heredibus ilia observantur, § 1.—Respecto fi IQS herederos extraños Be obser-
ut sit cum iis testamenti factio, sive ipsi heredes va esto, que haya con ellos testamentifacción, era
instituantur, sive lii, qui fu potestate eorum sant. si fueran instituidos herederos ellos mismos, ora si
Et id duobns (3) temporibus inspicitur, testamenti los que están bajo su potestad. Y fi esto se atiende
facti, al constiterit institutio, et mortis testatoris, en dos tiempos, al en que se hizo el testamento, pa-
ut effectum habeat. loe amplius el quum adibit ra que subsista la institución, y al de la muerte del
hereditatem, esse debet cum eo testamenti factio, testador, para que tenga efecto. Además de esto,
sive pure, sive sub conditione heres fntitutus sil, también debe haber testamentifacción con él cuando
nam ius hereclis co vel maxime tempore inspicien- adiere ha herencia, ya si haya sido instituido here-
dum est, quo acquirit hereditatem; medio autem dero puramente, ya si bajo condición, porque cf
tempere mIer factum testamentuin el morlem te- derecho del heredero ha de ser considerado pum-
statoris, ve! conditionem institutionis existentem cipalisimamente al tiempo en que adquiere la he-
mutatio iuris heredi non noeet, quia, al dixi, rencia; pero ha alteración del derecho en el tiem-
tria (4) tempora inspicimus. po intermedio, desde que se hizo el testamento has-
la la muerte del testador, 6 hasta que se cumple la
condición de la institución, no le perjudica al he-
redero, porque, como he dicho, atendemos fi los
(1) qnartam portionem, Hal. Vulg.
tres tiempos.
(5) Met, ¡Marta Ha!.
($) trbu8, Ha!. (4) tntum, inserta Ha!.
376 DIGESTO.—LIBRO XXVIII TITULO V

50. [48] ULPIANUS libro VI. Regukrurn.— 50. [48.] ULPIANO; Regias, libro VI.—Si en
Servum rneum heredem institutum cum 1iberate vida hubiere yo 'vendido á aquel con quien no hay
si vivus vendidoro ci, crnn quo testarnenti factio testamentifacción el esclavo mío instituido herede-
noii est, posteaque eum rcdeniero, ex testamento ro con la libertad, y después lo hubiere vuelto á
inihi heres esse poterit, nec niediuni tenipus, quo comprar, podrá ser mi heredero en virtud del tes-
apud eum (uit, vitiarit institutionem, quia vCiUm tamento, y no vicié la institución el tiempo inter-
est, utroque tempere, tam testamenti faciendi, medio, durante el que estuvo en poder de aquel,
quam mortis tempore, meurn fuisse. Unde si apud porque es verdad que fué mío tanto al tiempo de
eum remanserit, vitiatur institutio, vel si cum co hacerse el testamento, como al de la muerte. Por
testauienti factio est, iussu cius adeundo acquiret lo cual, si hubiere permanecido en poder de aquel,
ej hereditateni. se vida la Institución, ó si hay testamentifacción
con él, le adquirirá la herencia adiéndola por su
mandato.
§ 1.—Si in non faciendo iuipossibilis conditio in- § 1.—Si cii la institución de heredero se hubiera
stitutione heredis sit cxpressa, sccuudum omnium expresado una condición imposible, que consistie-
sententiam heres cnt, perinde ac si puro instituts ra en no hacer, conforme al parecer de todos será
esset. - heredero, lo mismo que si hubiese sido instituido
puramente.
§ 2.—Hereditas plerumquc dividitur in duode- § 2.—La herencia se divide por lo general en do-
cim uncias, quae assis appe11atioie contiuen- ce onzas, que se comprenden en la denominación
tur (1); habent autem et hao partes propria nomina de as; pero también estas partes tienen nombres
ab uncia usque ad assem, puta haec: () sextans, propios, desde la onza hasta el as, tales como es-
quadrans, tniens, quincunx, seinis, scptuux, bes, tos: sexto, cuarto, tercio, cinco onzas, medio as,
dodrans, dextans, deunx, as (3). siete onzas, dos tercios, tres cuartos, cinco sextos,
once onzas, as.
51.[49.] MAROIANuS libro III. Regularum,— 51» [49.] MARcIANo; Reglas, libro 111.—Algu-
Taleni institutionern quidara valere non putabant: nos opinaban que no era válida esta institución:
Stichus liber esto, et si liber cnt, heres esto; sed «sea libre Stico, y si fuere, libre, sea heredero»;
Divus Marcus icscripsit, hane institutionom vate- pero el Divino Mareo respondió por rescripto, que
re perinde, atquc si non erat adiectum: si Ilber esta institución era válida lo mismo que si no se
eril hubiese afladido «si fuere libre».
§ 1.—Si quis ita scripserit: «Stlohus, si meus § 1,—Si alguno hubiere escrito de este modo: «si
cnt quum morior, liber el heres esto», alienatus Slico fuere mío cuando yo muera, sea libre y he-
non potenit iussu enitoris adire hereditatem, quam- redero», habiendo sido enajenado no podrá adir
vis, ctsi non erat lioc expressum, non alias tibor el la herencia por mandato del comprador, aunque,
heres fieri poterat, quam si mansisset cius. Sed si no obstante que no se.habia expresado esto, no po-
vivus eum manumiserit, Celsus libro quintodeci- día hacerse libre y heredero de otro modo, que si
mo (4) Digestorum senibit, fieri hune heredem; non hubiese permanecido siendo de él. Pero si en vida
enim hunc casum testatorem vo1uise exeludere, lo hubiere manuntitido, escribe Celso en el libro
palam est; noque verba omnino repugnant, nani décimo quinto del Digesto, que éste se hace here»
qttamvis servus elus non est, at corte libertus ecl. dero; porque es evidente, que el testador no quiso
excluir este caso; y ni las palabras lo repugnan en
absoluto, pues aunque no es su esclavo, es, no obs-
tante, ciertamente su liberto.
52. [50.] PAULtJS libro II. Regularum. - Ser- 52. [50.] PAULO; Reglas, libro IL—Puedc ser
vus hereditarius heres institui potest, si modo te- insti.uido heredero un esclavo e la herencia, si
stamenti factio fuit cum clefuncto, hect cum here- hubo testamentifacejón con el difunto, aunque no
de instituto non sit. la haya con el heredero instituido.
53. [51.] MARCuLLUS libro singular¡ Responso- 53 [51»] MARCELO; Respuestas, libro zinico.—
rurn.—Lucius Titius Selo et Senipronio ex semis- Lucio Ticio, habiendo instituido herederos por mi-
sibus heredibus institutis, et ceteris exheredatis, tades de la herencia á Seyo y á Sempronio, y ha-
invicem beredem substituit, deiride legata et Li- biendo desheredado á los dniás, les sustituyó re-
bertates dedil, postea ita subieeit: «Cornelius, et ciprocaniente otro heredero, después dió legados
Sallustius (5) el Varro (6) aequis partibus heredes y libertades, y Juegó añadió de este modo: «sean
su.uto, quos invicem substitue»; quaero, quantum herederos por partes iguales, Cornelio, Salustio, y
vel priores duo ex semissibus instituti, vel poste- Va.i-ron, á los cuales los substituyo reclprocamen-
riores habere debeant? Marcellus respondit, in ob- te»; pregunto, ¿cuánto deberán tener ó los dos
scuro cese, Coi'nelium, el Sallustium, el Varro- primeros instituidos por mitades de la herencia, é
nem (7) primo, an secundo, vel tertio gradu here- los postei-ores? Marcelo respondió, que estaba obs-
des instituere voluerit; sed secundum scripturam curo, si haya querido instituir á Cornelio, Salustio
testamenti, quao proponeretur (8), alterum as- y Varron herederos en primer, ó segundo, 6 tercer
sem datum jis videri. grado; pero que conforme á la escritura de testa-
mento, que se mencionaba, se considera que á es-
tos se les dió otro as.
(1) coutiiietur, Hal.
(2) sesemix. inserta la Vulj.
(3) a, omítela Ha?,
(4) declmo sexto, Hai.
(5) Vi4g-; Saluatius, el códice Fi. (7) Hal. Vulçj.; Saiustium, et Varonem, el códice FI.
(6) Ha¡. lPuig.; Varo, el códice Fi. (5) Taur. al már gen,' poueretur en el tevto.

DIGESTO.—LIBRO Xxviii: TITIYLO Y 377

• 54. [52.] NERATIUS Libro L lfembranarunz.— 54. [52.] NERACIO; Pergaminos, Libro I,—Un
Pater filio impuberi servum heredem snbstituit, II- padre le sustituyó á su hijo impúbero un esclavo
berurnque esse iussit; eum pupillus vendidit Titio, como heredero, y mandó que fuese libre; el pupilo
Titius eum iarn primo testamento (acto ¡u secundo lo vendió 5. Ticio, y Ticio, habiendo hecho ya un
testamento liberum heredemque csse iussit; supe- primer testamento, mandó en un segundo testa-
rius testamentuin Titii ruptum est quia is servus mento que fuera libre y heredero; se rompió el
et (1) beres potest esse, et nt superius tcstameu- primer testamento de Ticio, porque este esclavo
tum rumpatur, sufficit, ita posterius factuin esse, también puede ser heredero, y para que se rompa
ut aliquo casu potuerit ex eo heres existere. Quod el anterior testamento basta que el posterior haya
ad vim autem eius institutionis pertinet, ita se res sido hecho de modo, que en virtud de él haya podi-
habet, ut, quamdiu pupillo ex ea substitutione he- do haber en algún caso heredero. Mas por lo que
res potest esse, ex Titii testamento libertatem he- respecta al valor de esta institución, el caso se en-
reditaternque consequi non possit; si pupillus in tiende de manera, que hasta que en virtud de esta
snam tutelam prvenerit, perinde ex Titii testa- substitución puede ser hercdero del pupilo, no pue-
mento líber heresque sit, ac si pupillo substitutus da conseguir la libertad y Ja herencia por el testa-
non fuisset; si pupillo heres extitit, propius est, mento de Ticio; si el pupilo hubiere llegado á su
ut Titie quoque., si velit, heres esse possit. propia tutela, será libre y heredero en virtud del
testamento de Ticio, lo mismo que si no hubiese si-
do substituido al pupilo; si fué heredero del pupilo,
es más probable que también pueda ser heredero
de Ticio, si quisiera.
65. [53.] PMJLUS libro I. ad Legem Aeliarn 55- [58.] PAULO; Comentarios d La ley Elia
Senliam.—Si is, qui solveudo non est, primo loco Ser&cia, libro 1.—Si el que no es solvente hubiere
Stielium, secundo eurn, cuí ex fideieomrnissi causa instituido libre y heredero en primer lugar á Stico,
lihertatem debet, liberum et heredem instituerit, y en segundo á aquel á quien le debe la libertad
Nerathis :secundo loco heredem seriptum (2) fore por causa de fideicomiso, dice Neracio, que habrá
ait, quia non videtur creditorum fraudandorum de ser heredero el instituido en pegundo lugar,
causa manumissus. porque no se considera manumitido para defrau-
dar á los acreedores.
56. [54.] IDEM libro singular¡ de secundis ta- 5. [54.1 EL MISMO; De los segundos testamen-
bulis.—Potest quis ita heredem instituere: si intra tos, libro inieo.—Cualquiera puede instituir here-
annum septuagesimum decessero, file, mihi here dero de este modo: esi yo falleciere dentro de los
esto); non enim pro parte testatus intelligi debet, setenta años, sea aquel mi heredero»; porque no
sed sub conditione instituisse. se debe entender que testé de parte, sino que in5-
tituyó bajo condición.
57. [55.] IDEM libro LVII. ad Edictum, - Si 57. [55.] EL mismo; Comentarios al Edicto, li-
is, qui solvendo non est, servum cum Jibertate he- bro LVII.—Si el que no es solvente hubiere insti-
redem instituerit, et liberum substituerit, ante iii- tuido con la libertad heredero á un esclavo, y le
cipiendum erit a substituto; lex enim Ada Sentía hubiere substituido un hombre libre, se habrá de
ita demum di, qui in fraudem creditorum heres in- comenzar antes por el substituido; porque la ley
etitutus est, conservat libertatein, si nemo alius ex Ella Sencia lo conserva la libertad, al que fué ins-
eo testamento heres eme potest. tituido heredero en fraude de los acreedores, sola-
mente de este modo, si otro ninguno puede ser he-
redero en virtud de este testamento.
58. [56.] IDEM libro IV. ad Viteflium.—Nemo 58. [58.) EL MISMO; Comentarios 4 Vitelio, Li-
ditbitat, recte ita heredem nuneupari posse: chic bro IV.—Nadie duda, que válidamente se puede
inihi heres esto», quum sit coram, qui ostenditur. nombrar de este modo heredero: cSefl éste mi he-
redero», cuando esté presente el que se designa.
§ 1.—Qui frater non est, si fraterna caritate di- § 1.-0 que no es hermano, si es querido con
ligitur, recte cum nomine suo sub appellatione cariño de hermano, es instituido válidamente he-
frátris heres instituitur. redero con su propio nombre bajo la denomina-
ción de hermano.
59. [57.] OIiLsus libro XVI. IJigestorum.—Li- 59. [57.] CELSo; Digesto, libro XVI.—Instituí -
ber horno, quum tibi serviret, heres institutus ius- do heredero un hombre libre, cuando te prestaba
su tuo addit; Trebatius, esse eum beredem, Labeo, servidumbre, adié por tu mandato la herencia; Tre-
tune non esse heredem, si neceseitate id fecerit, bacio dice, que éste es heredero, y Labeon, que
non quod alioquin veliet obligan. entonces no es heredero, si esto lo hubiere hecho
por necesidad, no porque quiera obligarse de otro
modo.
§ 1.—Si quis ita heredem instituerit: Titius qua § 1.—Si alguno hubiere instituido heredero de
ex parte mihi socius est in vectigali salinarum, este modo: «sea mi heredero Ticio de la misma
pro ea parte mihi heres esto», quidam putant, si parte en que es mi socio en la renta de las salinas»,
ame descripto id dictum (3) Bit, ut maxime socius opinan algunos, que si esto se hubiera dicho des-

• (i) el por et, Hal.


(2) Taur, según la escritura original; s eríptuni heredem, (3) Taur. idadedictum, segun el códice Ft.; Id iddltum
,corrección del códice 11., Br. conjeturo el missn es la nota
Tomo Ti -58

378 DIGESTO.—LIBRO XXVII TÍTULO Y

fiierit Titius (1), non case heredem, sed si qua pués de distribuido el as, aunque Ticio hubiere
para vacua relicta fuerit, ex ea heredem case. sido su socio, no es heredero, pero que si hubiere
Quod totum et incptum et vitiosurn est; quid enim quedado vacante alguna parte, ce heredero de
vetat, asse de.scripto utiliter Titiuui, ex parte for- ella. Todo lo cuates mal aplicado y defectuoso; por-
te quarta (2), ex qua socius erat, heredem institu- que ¿qué impide, que distribuido el as haya sido
tum case? útilmente instituido heredero Ticio, acaso de la
cuarta parte, por la que era socio?
§ .—cTitius herce esto, Seius et Maevius here- § 2.—Sea heredero Ticio, y sean herederos Se-
des suntoi.; verum est, quod Proculo placet, duce yo y Mevio»; es verdad lo que le parece bien A Pró-
semisaes case, quorum alter coniunctirn duobus culo, que hay dos mitades, una de las cuales se les
datur. da conjuntamente fi dos.
§ 3.—Quum quis ex instittitis, qui non (3) cum § 8.—Cuaudo alguno de Los instituidos, que no
aliquo coniunetim ínstitutue Bit, heres non est, haya sido instituido conjuntamente con otro, no es
para eius omnibus pro portionibus hereditarlis ac- heredero, su parte les acrece fi todos fi proporción
crescit, neque refert, primo loco quia institutus, de su participación en la herencia, y no importa
an alicuí substitutue herce alt. que uno haya sido instituido en primer lugar, ó
que haya sido substituido heredero fi alguno.
§ 4.—Si he-res institutus seribendi testamenti § 4.—Si el heredero instituido fué ciudadano ro-
tempore civis Romanus fuit, delude ci aqua et igni mano al tiempo de escribirse el testamento, y des-
interdieturn cst, herce fit, si intra ilud tempus, pués se le privé del agua y del fuego, se hace he-
quo testator deeessit, redierit, aut si sub conditio- redero, si hubiere regresado dentro del tiempo en
ne heres institutus cal ,quo tempore conditio ex¡- que falleció el testador, ó si fué instituido heredero
stit. Idem et la legatis, el in bonorum posses- bajo condición, al tiempo en que se cumplió la con-
sionibus. dición. Y lo mismo se dice en cuanto A los legados,
y en cuanto fi las posesiones de bienes.
§ 5.—cTitius ex semisee heres esto; Soma ex § 5.—Sea Ticio heredero de la mitad de la he-
quadrante herce esto; Titius, si in Capitolium rencia; sea heredero Seyo de la cuarta parte; y sea
ascenderit,ex alio quadrante herce esto»; ante- heredero TicIo de la otra cuarta parte, si subiere
quam Capitolium ascendat, si pro herede gcrat, ex al Capitolio»; si antes que suba al Capitolio se con-
semisse heres cnt; si Capitolium ascenderit, el ex dujese como heredero, será heredero de la mitad
quadrante herce cnt, nec cnt ci necease pro here- de la herencia; y si hubiere subido al Capitolio,se-
de gerere, quippe 1am heredi. rá heredero también de la cuarta parte, *y no ten-
drá necesidad de conducirse como heredero, por-
que ya es heredero.
§ 6.—Si ita seriptum fuerit: «Titius ex parte ter- § 6.—Si se hubiere escrito en esta forma:«sean
tia, Macvms ex parte tertia heredes anulo; Titius, herederos Ticio de la tercera parte, y Mevio de la
si intra ten Uas kalendas navia ex Asia venerit, ex tercera parle; y si la nave hubiere llegado de Asia
reliqua parte herce esto», videamus, nc Titius Sta- dentro de las terceras Calendas, sea 'Piolo herede-
tim ex semiase heres sil, nam duo heredes instita- ro de la parle restante', veamos si Ticio será des-
ti sunt, sed Titius ant ex somiese, ant ex heme; ita de luego heredero de la mitad de la herencia, por-
sextans utique cnt in pendenti, el si conditiQ ex- que se instituyeron dos herederos, 6 silo será Ticio
titerit, ex besse herce cnt, si non extitenit, ille de dicha mitad, 6 de los dos tercios; y así estará
sextans Maevio acereseet. Sed si decesserit Titius, ciertamente pendiente una Sexta parte, y si se hu-
antequam conditio existat, deinde conditio extite- biere cumplido la condición, será heredero de los
nt, tamen lite sextana non Titii beredi, sed Maevio dos tercios, y si no se hubiere cumplido, esta sex-
accvescet; nam, quum adbuc dubium esset, Titio, ta parle acrecerá fi Mevio. Pero si hubiere falleci-
an Maevio la sextans datus esset, Titius decessit, do Ticio antes que se cumpla la condición, y des-
neo potest intelligi datus el, qui tempore dandi in pués se hubiere cumplido la condición, aquella
rerum natura non ftit. Sexta parte no acrecerá sin embargo al heredero de
Tiio, 81110 fi Mevio; porque Ticio falleció estando
todavía en duda si esta sexta parte se habla dado
fi Ticio, 6 fi Mevio, y no puede entenderse que se
le dió al que no existia al tiempo de darse.
§ 7Si Attius (4) Titium el Maevium el Seium § 7.—Si Alelo instituyó herederos por partes igua-
aequis partibus heredes instituit, Titius interim les A Ticio, Mevio y Seyo, y solo Ticio adié mien-
solas adiit hereditatem, el Selum heredem insti- tras tanto la herencia, d instituyó heredero fi Seyo,
tuil, potenil Seius Titii adire heneditatem, Attii (5) podrá Seyo adir la herencia de Tic lo, y adir, ó de-
ve! adire, vel omitIere; sed Attio (6), antequam jar de adir, la de Atelo; pero será heredero de Ateto
adeal vol omittat cius hereditatem, ex semiase he- por la mitad de la herencia, antes que ada ó deje
res cnt. Si adienit Scius AtIli (7) hereditateni, Ti- de adir su herencia. Si Seyo hubiere adido la heren-
tius ex triente d.untaxat heres cnt, et per hereclj- cia de Alelo, Ticio será heredero solamente do un
latem 'I'Itii tricus duntaxal ad Seium perveniet, tercio, y por la herencia de.Tieio le corresponderá fi
alterum trientem ex sua institutione habebit. Quid Seyo solamente la tercera parte, y tendrá la otra
ergo, si ab Altio (8) Titius et Serna heredes mali- tercera ea virtud de su institución, ¿Qué se dirá,
tuti sant, Titius adierit hereditatein, Titio Seius pues, si Ticio y Seyo fueron instituidos herederos
herce extiteril, potestne Atlii (9) hereditatem omit- por Atcio, y Tic io hubiere adido la herencia, ySeyo
lene, an necessario ci ex asee herce est, quippe hubiere quedado siendo heredero de Ticio, puede
(1) fucrlt, Titlum non cose, Ha?.
I) qusrtae, Hai. (6) AtElicico, la Vio.
() non, oniiteta Mal. (7) Véase ¿a nota 5.
(4) AtUlclnu, ¡a V4g. (8) Véase ¿a nota 6.
() AtiUcini, ¿a 144g. (9) Vda$5la nota 5,

DIGESTO.-LIBO Xxviii: TÍTULO Y 879
quUm alius neme leres institutus est, quam is ip- dejar de adir la herencia de Atcio, 6 es por necesi-
se, qui ex aliqun parte iam heres est? Perinde est, dad su heredero en el as, porque no fué instituido
quasi unus heres per Titi.urn (1) institutus Sit. ningún otro heredero sino el mismo que ya es he-
redero de alguna parte? Y el caso es igual que si
un solo heredero hubiera sido instituido por Ticio.

80. [58.] lJrnnus libro XXIX. Digc.storum.- 60. [58.] CELSo; Digesto, Libro XXIX.-Uno
Qui solvendo non erat, servum primo loco, et alte- que no era solvente instituyó herederos en primer
mm servum secundo loco heredes scripsit; sohis lugar á un esclavo, y en segundo lugar fi otro es-
is, qui primo loco seriptus est, hereditatem capit; clavo; solo adquiere la herencia el que fué institui-
nam lege Aelia Sentia ita cavetur, ut, si duo plu- do en primer lugar; porque en la ley Ella Sencia se
resve ex eadem causa heredes scripti sint, uti quis- dispone, que si dos 4 más hubieren sido instituidos
que primus scriptiis sit, heres oit. herederos por la misma causa, sea heredero el que
primero haya sido instituido.

81. [59.] MODESTINUS Libro VIII. Reponso- 61. 159.1 MODESTINO; Respuestas, Libro VIII.
rum.-Quj volebat fiflam exheredare, sic testa- -Uno que quena desheredar fi su hija se expresó
mento comprehendit: te autem, filia, ideo exhe- así en su testamento: (mas á ti, hija, te desheredé,
redavi, quoniam contentam te cose dote (2) porque quise que te contentases con la dote»; pre-
voini»; quaero, an efficaciter exheredats. oit? Mo- gunto, ¿estará eficazmente desheredada? Modesti-
destinus respondit, nihil propon¡, cur non esset no respondió, que no se expone nada para que no
vohmtate testatoris exheredata. estuviese desheredada por voluntad del testador.

62. [60.] IDEM Libro II. Pandectarurn. - In 62. [80.] EL MISMO; Pandectas, Libro II.-.-Es
tempus capiendae hereditatis institui heredem pos- acto de benevolencia, que se pueda instituir here-
se benevolentiae est, veluti: »Lucius Titius, quum dero para el tiempo en que se tome la herencia,
apere potuerit, heres esto»; idem et in legato. por ejemplo: «sea heredero Lucio Ticio, cuando
pudiere adquirir»; y lo mismo respecto á un legado.
§ 1.-Quoties non apparet, quis heres institutus § 1.-Cuando lo aparece quién haya sido insti-
oit, institutio non valet, quippe evenire potest, si tuido heredero, no es válida la institución, porque
testator complures amicos eodexn nomine habeat, puede suceder, si el testador tuviera muchos ami-
et ad designationem nominis singular¡ nomine gos del mismo nombre, y empleara para la desig-
utatur, nisi ex allis apertissimis probationibus fue- nación del nombre un nombre en singular, fi no
nt revelatum, pro qua persona testator oenserit. ser que con evidentísimas pruebas se hubiere re-
velado de qué persona entendió hablar el testador.

88. [61.] IAVOLENUS libro 1. ex Cassio.- Here- 63. [81.] JAVOLENO; Doctrina de Ca8sio, Libro
des sine partibus utmnrn conhinctim, an separatim I.-Importa saber silos herederos sin partes hayan
seribantur, hoc interest, quod, si qui' ex coniun- sido instituidos conjuntamente, 6 por separado,
ctis decessit, (hoe) (3) non ad omnes, sed ad reli- porque si falleció alguno de los conjuntos, esto
quos, qui coniuncti erant, pertinet; sin autem ex pertenece no fi todos, sino fi los demás que eran
separatis, ad omnes, qui testamento eodem scripti conjuntos; pero si de los separados, su porción les
sunt heredes, portio eius pertinet. pertenece á todos los que fueron instituidos here-
deros en el mismo testamento.

64. [82.] IDEM libro VII Epistolarum.- Eius 84. [82.1 EL MISMO; Epistolar, libro VII.-A
servum, qui post mortem meam natus cnt, here- menudo escribe Labeon, que se puede instituir he-
dem institul posse, Labeo frequenter scribit. Id que redero al esclavo del que naciere después de mi
verurn esBe manifesto argumento comprobat, quia muerte. Y prueba que esto es verdad con un argu-
servus hereditarius, priusquam adeatur hereditas, mento concluyente, porque un esclavo de la he-
institui heres potest, quamvis 15 testamenti facti rencia puede ser instituido heredero antes que sea
tempore nullius sit. adida la herencia, aunque éste no sea de nadie al
tiempo en queso hizo el testamento.

65. [83.] IDEM Libro XII. Epistolarum.- He- 85. [68.] EL MISMO; Epístolas, Libro X1-1.-La
reditas ad Statium Primum millo iure pertinet, herencia no le pertenece por ningún derecho fi Sta-
quum institutus heres non sit, nec quidquam el do Primo, no habiendo sido instituido heredero, y
prodest, quod ab co aliquid legatum est, aut liber- tampoco le aprovecha cosa alguna, que fi su cargo
tus ci defunct.i testamento commendatus est (4), se haya legado algo, 4 que se le haya encomenda-
ex quo, si manumissus non est, servus est. do cii el testamento del difunto un liberto, que, en
virtud de esto, si no fizó manumitido, es esclavo.

66. [64]. POMPONIUS Libro 1. ad ( 5 ) Quintum 66. [84.] PoMPoNio; Comentarios 4 Quinto
Mucium.-Si ita quis heredes instituerit: «Titius Mucio, Libro 1.-Si uno hubiere instituido herede-
heres esto, Caius et Maevius acquis ex partibus ros en esta forma: tsca heredero Ticio, y sean he-
heredes sunto»; quamvis c et, syllaba coniunctionem rederos por partes iguales Cayo y Mevioi'; aunque
faciat, si quid tamen ex Mo deeedat, non alteri la alaba cy» constituya conjunción, no obstante, si

(i) Attiuin, Mal. (4) zervusve, snSera la VtiZg


(2) HaZ. Vulg.; doti, si códice PI. 5) Br., Geb. consideran 1. ad. afladiSas por antiguos co-
(8) Br.; Taur. supritu el paréntesis. pia~ pero no Taur.

880 D1G8PO.—I4ER0 XXVIII. TITULO y

sol¡ para accrescit, sed et omnibus coheredibus pro falleciera alguno de estos, su parte no acrece al
herelltariis poL'tiouibus, quia non tam coniunxisse otro solo, sino también fi todos los coherederos con-
quam celerius dixisse vidoatur. forme fi sus porciones de la herencia, porque se
considera no tanto que los designé conjuntamente,
como que los indicó con más brevedad.

67. [65.] IDEM Libro IL ad Quinturn Mcium. 67. [65.] Er. MISMO; Comentarios á Quinto
—Si ita seriptum fuerit (1): Tithasus si in Capi- Wucio, Libro 11.—Si se hubiere escrito as!: «sea he-
tolium ascenderit, heres esto; Tithasus heres esto», redero Titaso, si hubiere subido al Capitolio; sea
secunda seriptura potior cnt, plenior est enim, heredero Titaso», será preferente la segunda ins-
quam prior. titución, porque es más plena que la primera.

88. [68.] IDEX Libro VIL ad Quinturn Muciurn. 88. [66.] EL MISMO; Comentarios á Quinto
—Si quis Sempronium heredem instituerit sub hac Mucio, Libro VII.—Si uno hubiere instituido here-
conditione; «si Titius la Capitolium ascenderit», dero fi Sempronio bajo esta condición: «si Ticio ha
quamvis non alias heres eme possit Somprouius, hiere subido al Capitolio», aunque Sempronio no
nisi Titius ascendisset in Capitolium4 el hoc ipsum pueda ser heredero de otra suerte, si Ticio no hu-
in poteetate sit repositum Titii, quia tamen ser¡- biese subido al Capitolio, y esto se haya dejado al
ptura non est expressa voluntas Tílli, cnt utilis ea arbitrio de Ticio, no obstante, como en la escritu-
institutio. Atquin si quia ita senipsenit: «si Titius ra no esta expresada la voluntad de Ticio, será
voluerit, Semproniu.s heres esto', non valetinstitu- útil esta institución. Poro si uno hubiere escrito
tio. Quaedam enim ja testamentis si expnimautur, de esto modo: «si Ticio quisiere, sea heredero 5cm-
effectum nullum habent, quando, si ver bis legan- pronio», no es válida la institución. Porque algu-
tur, (2) eandem significationem habeant, quam ha- nas cosas si se expresan en los testamentos, no tie-
berent expressa; et momentum aliquod habe- nen ningún efecto, cuando, si se encubren con las
bunt (3). Sic enim fui exheredatio cum 80 valet, palabras, tienen la misma significación que ten-
si quis heres existat, et tamen nemo dubitat, quin, drian expresadas; y tendrán algún valor. Porque
si ita aliquis fihium cxheredaverit: «Tilius heres la desheredación de un hijo es válida, si alguien
esto, el quam heres erit Titius, filias exheres esto», fuese heredero, y sin embargo nadie duda, que, si
nullius momenti eme exheredationem. uno hubiere desheredado fi su hijo de este modo:
«sea heredero Ticio, y cuando Ticio fuere herede-
ro, sea desheredado mi hijo», la desheredación es
de ningún valor.
89. [87.] PROCULUS Libro II. Epistolarum.— 69. [67.] PRÓCIJLO; Epístolas, Libro IL—De
Cornelius et Macvms, uter eorum volet, heres Cornelio y Mevio, el que de ellos quisiere sea he-
esto», uterque vult; Trebatius, nentrum tone he- redero; quieren ambos; Trebacio dice, que ningu-
redem; Cartilius (4), utrumque; tu cm asaentianis? no ha de ser heredero Cantillo, que ambos; ¿tú,
Proculus: Cartilio (5) assentio, el 111am adiectio- con quién convienes? Y dice Próculo: convengo
nem «uter eorum 'volet', supervacuam puto; id con CariIio, y considero supérfina aquella adición
enim, etiam ea non adiecta, futurum fujI, utr uter «el que do ellos quisiere»; porque, aunque no se
vellet, horca esset, uter nobel, heres non esset. hubiera añadido, habla de suceder que fuese here-
Quod si lii ex numero necessaniorum heredum os- dero el que quisiera de los das, y que no fuese he-
seat, tum id non frustra adiectum esse, el non so- redoro el que no quisiera. Pero si estos fuesen del
lum figuram, sed vim quoque conditionIs conline- número de los herederos necesarios, entonces no
re; dicerem tamen, si uterque henos eme vellel, se habrla añadido inútilmente aquello, y tendnia
utruinque heredem esse. no solamente la apariencia, sino también la fuer-
za de la condición; pero yo dina, que si ambos
quisieran ser herederos, los dos serian herederos.
70. [88.] PAPINIANUS libro VI. Re8ponsorum. 70. [88.] PAPINIANo; Respuestas, libro VI.—
—Captatorias institutioea non eas Senatus iinpro- El Senado no desaprobó como captatonias aquellas
bavit, quae mutuis affectionibus ludida provoca- instituciones que provocaron disposiciones por mú-
verunt, sed quarum conditio confertur ad acere- tuos afectos, sino aquellas cuya condición se refie-
tum alienae voluntatis. re al secreto de la voluntad ajena. -
71. [69.] PAULUS libro V. ad legem Iuliam et 71. [89.] PAULO; comentarios á la ley Julia y
Papiam. lilao autem institutiones eaptatoniae Papia, libro V.—Mas no son captatonias estas las-.
non suril, veluli si ita lieredeni quia instituat: «qua tituciones, por ejemplo, si alguno instituyera he-
ex parte Titius me heredem instituit, ex ea parte redero cii esta forma: «sea heredero Mevio de la
Maevius heres esto»1 quia ¡u praeteritum, non in misma parte en que Ticio me instituyó heredero,
futuruni institutio collata est. porque la institución se halla referida al tiempo
pasado, no al futuro.
§ 1.—Sed illud quaeri potest, un idem servan- § 1. —Pero se puede preguntar, sise haya de ob-
duni sil, quod Souatus censuil, etiamsi la aliam servar lo mismo, que dispuso el Senado, aún cuan-
personam eaptionem direxeril, veluti si ita sen- do hubiere dirigido la institución capciosa fi otra
psenit: «Titius, si Maevium tabaif a testamenti sui persona, como si hubiere escrito de este modo:
heredem a se scriptum ostendenit probaveritque, «sea heredero Ticio, si mostrare y probare que Me-

(1) Tilias et, insert a O» Vuig.


(2) lteet, inserta Hca. (4) O»rfihiuS: Mal.
(3) exprcs2a momeotum tamen aliquod habeaut, HaL (3) C&rfihio, ifal.

DIGESTO.-LIBRO XXVI1J: TtTULO y 381

heres esto»; quod in sententiani Senatusconsulti in- vio fué instituido por el heredero en las tablas de
cidere non est dubium. su testamento»; lo que no es dudoso que cae en el
sentido del Senadoconsulto

72. [70.] TERENT;US CLEMENS libro IV. ad le- 72. [70.] TERENCIO CLEMENTE; Comentarios d
gem luliarn el Papi an.- Si quis solidum a lege La ley Julia y Papia, libro IV.-Si alguno no pu-
capere non possit, et ex asse sit institutus ab co, diera por ley tomar la totalidad, y hubiera sido
qui solvendo non est, lulianus ex asse eum here- instituido en el as por quien nc es solvente, res-
dem esse respondit; Jegi enim locum non eme in pondió Juliano, que éste es heredero del as; por-
ea hereditate, quae solvendo non est. que no ha Jugar fi la ley en aquella herencia, que
no es solvente.

73. [71.] GAma libro XIII. (1) ad legem Iuliam 73. [71.] GAYO; Comentarios d la ley Julia y
el Papiam.-Sub conditione herede instituto si Papia, libro XJlI.--Si habiendo instituido herede-
substituamus, nisi eandem coiiditionem repete- ro bajo condición, lo substituyéramos, se entiende
mus, pure eum heredem substituere intelligimur. que substituimos puramente al heredero, si no re-
pitiéramos la misma condición.

• 74. [72.] LIcINics IIUF1NUS libro 11. Regula- 74. [72.] Licixio RUFJNO; Reglas, libro II.-
r'um.-Si ita quis heres institutus fuerit: « excepto Si alguien hubiere sido instituido heredero de este
fundo, excepto usufructu heres esto», perinde erit modo: «sea heredero, exceptuado el fundo y excep-
jure civili, atquc si sine ea re heres institutus es- tuado el 'usufruto», será lo mismo por derecho civil,
set, idque auctoritate Galli Aquilhi factum est. que si hubiese sido instituido heredero sin esta ex-
cepción; y esto se determiné con la autoridad de
Galo Aquilio.

75. [73.] PAPINIANUS libro XII. Quaestionum. 75. [73.] PAPINIANO; Cuestiones, libro XII.-
-'Si films substituatur el, a quo praeteritus est, Si el hijo fuese substituido fi aquel respecto del cual
non tit intestati patria, sed ex testamento habebit fué preterido, tendrá la herencia de su padre, no
hereditatem, quoniam et quolibet alio substituto, como intestado, sino en virtud del testamento, por-
si fuisset ah eo exheredatus, mdc testamentum que también habiendo sido substituido otro cual-
inciperet, ubi films esset exheredatus. quira, si respecto de él hubiese sido desheredado,
el testamento comenzaría desde donde hubiese si-
do desheredado el hijo.

78. [74.] IDEM libro XV. Quaestiouum. - Ser- 76. [74.] EL MISMO; Cuestiones, libro XV.-El
vus uxori a manto mortis causa don atus mariti esclavo donado por el marido fi la mujer por causa
manet, ut et luliano quoque videtur. Idem si acci- de muerte, permanece del marido, como también
piat libertatem simul et hereditatem, vivo necee- le parece á Juliano. Si el mismo recibiera Ja liber-
sariu.s beres cnt, ncc sine libertate aliquid él lega- tad y al mismo tiempo la herencia, será heredero
r¡ potest. necesario del marido, y sin la libertad no se le pue-
de legar cosa alguna.

7.7. [75.] IDEM libroXVII. Quaestionum.-Asse 77. [75.] EL MISMO; Cuestiones, libro XVII.-
toto non distributo ita scriptiini est «quem here- No habiéndose distribuido todo el as, se escribió de
dom codicilhis fecero, herce esto»; Titium codicillis este modo: sea heredero aquel fi quien yo nom-
heredem instituit; eius quidem institutio valet ideo, brase heredero en los codicilos'; instituyó fi Ticio
quod, iket codicillu dan hereditas non possit, ta- heredero en los codicilos; la institución de éste es
men hace ex testamento data videtur; sed hic (2) ciertamete válida por esto, porque aunque no pue-
tantum ex hereditate habebit, quantum ex asee da darse la herencia por codicilos, esta, sin em-
residuurn mansit. bargo, se considera dada por testamento; pero éste
tendrá de la herencia tanto cuanto quedó sobran-
te del as.

78. [76.] [DEM libro VI. Responsorurn.- Qui 78. [76.] EL MISMO; Respuestas, libro VI.-
non militabat, bonorum maternorum, quae in Pan- Uno que no era militar instituyó fi un liberto he-
nonia possidebat, hibertum heredem instituit, pa- redero de los bienes maternos, que poseía en la
ternorum, quae habebat la Syria, Titium; iure Pannonia, y fi Ticio, de los paternos que tenla en
semisses ambos ha.bere constitit, sed arbitrum Siria; se determiné en derecho, que ambos tenían
dividendae hereditatis supremam voluntatem, fa- cada uno la mitad de la herencia, pero que el ár-
etis adiudicationibus et interpositis propter actio- bitro de la partición de herencia se atuviera, que-
nes cautionibus, sequi salva (3) Falcidia, scilicet dando salva la Falcidia, fi la última voluntad, he-
ut, quod vice mutua praestarent, dohi ratione qua- chas las adjudicaciones ó interpuestas las caucio-
dranti retinendo compensetur. nes por razón de las acciones, fi saber, para que
aquello fi que se obligasen mútuamente se compen-
sase por razón de dolo reteniéndose la cuarta par-
te del as.
§ 1.-Lucio Titio ex duabus partibus, Publio § 1.-Habieudo sido instituidos herederos Lucio

(1) XII., al mdrgen interior del códice in.


(2) BoJ. V4g.; hoc, el códice FZ. (3) soluta; ifal.

382 DIGESI'O.—LIBRO XXVIII; TITULO V

Maeyjcj ex quadraiite seriptis heredibus, nesem in Ticio de dos partes, y Publio Mevio del cuarto, res-
dodrantem esse divisum respondi; modum enim pondi, que el as habla sido dividido en tres cuartos;
duarum partium ex quadrante declaran, quod ve- porque la cuantía de Las dos partes se declaraba
teres numis Titio legatis, numorum epoda non de- por el cuarto, lo que admitieron los antiguos en la
monstrala, ceterorum Jogatorum contemplatione contemplación de los demás legados, cuando fi Ti-
reeeperunt. cio se le legaron monedas sin haberse designado
la clase de las monedas.
§ 2..—Filiis heredibus aequis partibus institutis, § 2.—Habiendo sido instituidos- herederos por
nc postea f'ratris filio pro duabus unciis, unum iguales partes los hijos, y después en dos onzas el
aseam inter omnes videri factum plaeuit, et ex eo hijo del hermano, se. determinó que se considerase
decem uncias fijos accepisse; tunc enim ex altero constituido entra todos un solo as, y que de él re-
asee portionem intdlligi relictam, quum asee nouii- cibieron diez onzas los hijos; porque se entienda
navim dato, ve¡ duodecim unciis distributis resi- que se dejó la porción fi cuenta de otro as, cuan-
dua portEo non invenitur; nihil autem interest, do dado nominalmente el as, ó distribuidas las do-
que loco sine portione quis heres instituatur, quo ce onzas, no se halla porción sobrante; mas no im-
inagis assis residuum accepisse videatur. porta en qué lugar sea instituido sin porción algún
heredero, para que se considere que recibió lo res-
tante del as.
§ &—Seius Maevium ex parte, quam per legos § 3.—Seyo instituyó heredero fi Mevio de la par-
capero possit, heredem instituit, ex reliqua Ti- te que por las leyes pudiera adquirir, y de la res-
tium; si Maevius solidum capero poterit, Titius tante fi Ticio; si Merlo pudiere adquirir la totali-
adiectus ant substitutas heres non erit; dad, Ticio no será heredero adjunto 6 substituido,
71 [77.] IDEu Libro I. De/Lnitionum.— quodsi 79. [77.] EL MISMO; Definiciones, Libro 1. -
non sic reliqui facta mentio, tantundem in altero pero si no se hubiera hecho mención del sobrante,
asee habebit Maevius, quantum Titius (1) in primo, Mevio tendrá en otro as tanto cuanto Ticio en. el
primero,

80. [78.] InEM Libro VI. Responsorurn.—quod- 80. [78.] EL MISMO; Respuestas) Libro VI.—
si Maevius nullius capax sit, in totum substitutus pero si Meno no tuviera capacidad para recibir co-
adrnittitu.r. sa alguna, el substituido es admitido fi la totalidad.

81. [79.1 PAuLus Libro IX. Quaestionuin.—Cle- 81, [79-1 PAULO; Cuestiones, Libro IX. - Cle-
mene patronus testamento caverat, ut, si sibi fihius mente, patrono, habla dispuesto en su testamento,
natus fuisset, horas esset, si duo fui, ex aequis que si le hubiese nacido un hijo, fuese heredero; si
partibus heredes essent, si duae fihiae, similiter; si dos hijos, fuesen herederos porpartes iguales, y si
fihius et fila, filio duas partes, fihiae tertiam dede- dos hijas, igualmente; y si un hijo y una hija, le
rat. Duobus filie et fija natis quacrebatur, quem- habla dado dos partes al hijo, y la tercera fi la hija.
admodum in proposita specie partes faciemus, Habiendo nacido dos hijos y una hija, se pregunta-
quum filii debeant pares eme, vol etiam singuli ba, cómo haremos en el caso propuesto las partes,
duplo plus, quam soror accipere; quinque igitur debiendo ser iguales los hijos, y recibir también
partes fien oportet, ut ex his binas masculi, unam cada uno el duplo que la hermana; conviene, pues,
femina aceipiat. que se hagan cinco partes, para que de ellas reci-
ban dos cada uno de los varo nos, y una la hembra.
§ 1.—Si ita seripserit testator. «quanta ex parte § 1.—Si el testador hubiere escrito de este modo:
me a Titio (2) heredeni instituturn recitassem, ex de la parte en que yo expresase que ful instituido
ea parte Sempronius mihi heras esto, non est ca- heredero por Ticio, de la misma parte sea mi here-
ptatonia institutio; plano millo recitato testamento dero Sempronio', esta no es institución captatonia;
ab ipso testatore, inanis videbitur institutio, re- porque no habiéndose expresado ningún testamen-
¡nota suspielone captatoriae institutionis. to por el mismo testador, se considerará baldía la
institución, habiendo quedado alejada la sospecha
de institución captatoria.
82. [80.] ScAnvoI..A libro XV. Quaestionurn. 82. [80.] SCÉVOLA; Cuestiones, libro XV.—Si
—Si quis ita heredes instituatur: «si logitimus he- alguno fuera instituido heredero de este modo: «si
res vindicare nolit hereditatem meami, puto defi ml legítimo heredero no quisiera reivindicar mi
cero conditIonein testamenti hilo vindicante. herencia., opino que falta la condición reivindi-
cándola él.
83. [81.] IDEM libro XVIII, Quaestionwm.— Si 83. [81.] EL MISMO; Cuestiones, libro XVIII.—
non lex Aelia. Sentía, sed alia lex, val Senatuscon- Si no la ley Elia Senda, sino otra ley, ó un Sena-
sultum, aut etiam Constitutio servi Rbertatem ini- doconsulto, ó aún una Constitución impidiera la
pediat, is necesearius fieri non potest, etiamsi non libertad del esclavo, éste no se puede hacer here-
sit solvendo testator. dero necesario, aunque el testador no sea solvente.
§ 1.—Temporibus Divi Hadriani Senatas ecu- § 1.—Decreté el Senado en tiempos del Divino
suit, si testator, qui, quum moritur, solvendo non Adriano, que si el testador, que, al morir no fué
fuit, duobu.s piuribusve libertateni dedenit, iisque solvente, hubiere dado la libertad fi dos é más, y
hereditatem restituí iusserit, et institutus liares mandado que se les restituyese la herencia, y el
suspectam sibi hereditatem dixerit, ut adire eam heredero instituido dijere que para él era sospe-
cogatur, et ad libertatem perveniat, qui priora chosa la herencia, sea obligado fi adiria, y llegue

(1) Pitius, quantum Maevlus, Mal. (2) a me TIlum, ta Vulg.



DIGESTO.—LIBRO Xxviii; TiTULO Y 383
loco scriptus fuerit, eique hereditas restituatur. 4 la libertad, el que hubiere sido instituido en pri-
Idem servandum iii bis, quibus per fideicommis- mer lugar, y se le restituya la herencia. Lo mismo
sum libertas data fuerit. Igitur si primo loco scri- se ha de observar respecto 4 aquellos 4 quienes se
ptus desideraret adire hereditatem, nulla difficul- les hubiere dado la libertad por fideicomiso. Así,
tas erit; nam si posteriores quoque liberos se esse pues, si el instituido en primer lugar desease adir
dicent, et restituí hereditatem desiderent, an sol- la herencia, no habrá ninguna dificultad; porque
vendo Bit hereditas, et omnibus liberis factis resti- si también los posteriores dijeren que son libres, y
tuí deberet, apud Praetorem qnaereretur; absente desearan que se les restituya la herencia, se inves-
autem primo, sequens desiderans adire (1) heredi- tigaría ante el Pretor si la herencia es solvente, y
tatem, non est audiendus, quia, si primus velit sibi si deba ser restituida 4 todos, hechos libres; pero
restitui hereditateni, praefereudus est, et hie ser- si, estando ausente el primero, desease el siguien-
vus futuras. te adir la herencia, no ha de ser oído, porque, si el
primero quisiera que 4 él se Le restituya la heren-
cia, ha de ser preferido, y éste ha de ser esclavo.
84. [82.] PÁULuS l ibro XXIII. Quaestionum.— 84. [82.1 PAULO; Cuestiones, libro XXIII.—Si
Si servo fideicommissa data sit libertas, heres al esclavo se le hubiera dado por fideicomiso la li-
hunc eundem servum cuin Jibertate heredem reli- bertad, y el heredero hubiese dejado heredero con
quisset, quaesitum est, an necessarius fiat heres; Ja libertad 4 este mismo esclavo, se preguntó, si
et huinanius est, et magis aequitatis ratione sub- se hará heredero necesario; y es más humano, y
nixum, non fierí necessarium; qui eniin etiam in- está más apoyado en razón de equidad, que no Be
vito defuneto poterat l.ihertatem extorquere, is haga necesario; porque el que aún contra la vo-
liber esse iussus non magnum videtur beneilciuni luntad del difunto podía exigir la libertad, si se
a defuncto consequl, mio nihil commodi sensisse, mandó que éste fuese libre, parece que no consi-
sed magis debitam sibi accepisse libertatem. gue del difunto un gran bneficio, aún que no ex-
perimenté ninguna ventaja, sino más bién que re-
cibió la libertad que se le debía.
§ L--Idemprobandum erit et in illo servo, quem § 1.—Lo mismo se habrá de aprobar también
testator ea lege emeiat, ut manumitteret, si heres respecto 4 aquel esclavo, que el testador habla com-
fuerit institutus; nam et hie seposito beneficio te- prado con la condición de manumitirlo, si hubiere
statoris proprio jure poterit ad libertatem perve- sido instituido heredero; porque también éste po-
nire ex Constitutione Divi Marci. drá; habiendo prescindido del beneficio del testador,
llegar por derecho propio 4 la libertad en virtud
de la Constitución del Divino Marco.
§ 2.—Idem et in eo, qui propria gua data pecu- § 2,—Lo mismo también respecto de aquel que
nia emtus est ab aliquo; nam et hie poterit ab con su propio dinero que dió fué comprado por al-
ipso testatore Iibertatem extorquere. guno; porque también éste podrá arrancar del mis-
mo testador la libertad.
85. [83.] SCAnVOLA libro II. Responsorum— 85. [83.] ScrvoLA; Respuestas, libro 11.—Lu-
Lucias Titius, qui fratrem habebat, testamento ita cio Ticio, que tenla un hermano, dispuso así en su
cavit: «TiLias frater meus ex ame mihi heres esto; testamento: «sea mi heredero de toda la herencia
si mihi Titius heres case noluerit, ant, quod abo- mi hermano Tcio; si Ticio no quisiere ser mi her-
minor, prius morietur, quam meaw hereditatem mano, 6, lo que me horroriza, muriere antes que
adierit, ant filium fihiamve ex se natum natamve hubiere adido mi herencia, 6 no tuviere hijo 6 bija
non babebit, tune Stichus et Pamphilus, servi me¡, nacido ó nacida de él, entonces sean libres y here-
liberi et heredes mihi aequis partibus sunto»; quae- deros míos por partes iguales mis esclavos Stico y
ro, qullm Ti lius hereditatem adierit, et ¡iberos adi- Pánfilo»; pregunto, si habiendo adido Ticlo la he-
tae hereditatis tempore non habuerit, an Stichus rencia, y no teniendo hijos al tiempo de haberse
et Pamphihis ex substitutione liberi et heredes adido la herencia, podrán Stico y Pánfilo ser libres
eme possint; item quaero, si ex substitutione ne- y herederos en virtud de la substitución; y asimis-
que liben, neque heredes eme possint, an in par- mo pregunto, si en el caso de que no puedan ser
tem bereditatis videa.ntur adiecti. Respondit: ap- ni libres, ni herederos en virtud de la substitución,
paret quidem, non earn mentein testatoris fuiase, se considerará que fueron agregados para parte
ut quemquam heredem adhiberet fratri, quem de la herencia. Respondió: aparece ciertamente,
aparte ex ame heredeni instituisset; igitur si fra- que no fué la mente del testador agregar un here-
ter adiit, Stichus et, Pamphilus heredes non erunt, dero cualquiera al hermano, 4 quien claramente
quos co (2) amplius nohuit heredes esse, si frater, habla instituido heredero del as; así, pues, si el
priusquam hereditatem adiret, decessisset liberis hermano adió la herencia, no serán herederos Sti-
relictis; nam prudens consilium testantis animad- co y Pánfilo, los cuales no quiso que fuesen here-
vertitur, non enim fratrem solum heredeni praetu- deros ni aún fá el hermano hubiese fallecido, antes
lit substitutis, sed et, eius liberos. que adiese la herencia, habiendo dejado hijos; pues
se echa de ver la prudente resolución del testador,
porque antepuso como heredero 4 los substituidos
no solamente 4 su hermano, sino también 4 los hi-
jos de éste.
86. [84j MAECIANUS (3) libro VIL Fideicomis- 86. r84.1 MEciAlio; Fideicomisos, libro VII.—

(1) Mal. Vulg.; dIrl, el cddíce Fi.


(2) Según corree eiSa del cddice FI., Br.; so*, Tunr. según
la e.critura original; quod eoe, Mal. (3) Maree11u, Hal.
DIGESTO. —LIBRO XXVI tí.' TtPIJLO ir
sorum.—Iam dubitari non potest, suos quoque he- Ya no se puede dudar, que se pueden instituir
redes sub hae conditione iustitui posee. ut, Si YO- también los herederos suyos bajo esta condición,
luissent, heredes essent, si heredes non esscnt, que sean herederos si quisiesen, y si no fuesen he-
alium, quem visum cnt, jis substituere (fl; nega- rederos, sustituirles otro que bien hubiere pareci-
tumque, hoc casu necesse cese, sub contraria con- do; y se ha negado que en este caso sea necesario
ditione filium exheredare, primurn, quia tunc tau- desheredar al hijo bajo condición contraria, pri-
tum id exigeretur, quurn in potestate eius non meramente, porque esto ¿e exigirla solamente
esset, an herce patri existeret, exspectantis (2)- cuando no estuviese en la potestad del que espera
extrinsecus positac conditionis eventurn, deinde el resultado extrínseco de la condición puesta ser
quod, etsi quacunque posita conditione deberet heredo--o de su padre, y en segundo lugar, porque
films sub contraria conditione exheredan, In pro- aunque habiéndose puesto cualquier condición de-
posito nc poesibilis quidem reperiri posset; certe si biese ser desheredado el hijo bajo una condición
verbis exprimeretur, inepta fleret, hule enim con- contraria, en el caso propuesto no se podría encon-
ditioni: «si volet, herce esto», quae alia verba con- trar ciertamente una posible; porque si se exprc•
traria concipi possunt, quam hace: «si nolet (3) sase con palabras, se haría inaplicable, pues para
heres cese, exheres esto?» quod quam sit ridicu- esta condición: 'sea heredero si quisiera», ¿qué
mm, nulli non patet. otras palabras contrarias pueden concebirse más
que estas: 'si no quisiera ser heredero, sea deshe-
redado»? Lo que á_ nadie se le oculta cuán ridí-
culo sea.
§ 1. —Non abre autem hoe loco velut exceesus § 1.—Mas por esto no se aliadirá en este lugar
hic subiungetifr, cuje, ita heredi'bus institutis, si como supérfluo, que habiéndo sido instituidos los
volueriut heredes cese, non permittcnchim amplius herederos suyos de este modo, si quisieren ser he-
abstincre se hereditate, quum ea conditione insti- rederos, no se les ha de permitir ya abstenrse
tuti 1am non nl uecessarii, sed sua eponte heredes de la herencia, porque instituidos con esta condi-
extiterunt; sed el ceterie conditionibus, quae in ción ya no fueron herederos como necesarios, sino
ipsorum sunt potestate si sui pareani, ius absti- por su voluntad; pero si los herederos suyos cum-
nendi assequi non debent. plieran las demás condiciones, que están en la po-
testad de los mismos, no deben alcanzar el derecho
de abstenerse.
87. [85.] IÍERMOGENIANUS libro III. iuris Epi- 87. [85] HERMOGENIANO; Epítome del derecho,
tomarum.—Ex unclis sex primo herede instituto, Libro III. -Instituido en seis onzas el primer here-
secundo ex ocIo, si tertius ex residua parte, vel dero, y en ocho el segundo, si el tercer heredero
nutla porlionis facta mentione heres instituatur, fuera instituido en la restante parte, ó sin haberse
quinque uncias heredftatis tertIus habebit, in vi- hecho mención alguna de su porción, tendrá este
gintiquatuor etenim partes hereditate distnibuta, tercero cinco onzas de la herencia, porque distri-
tertio ratio calculi, veluti ex decem partibus in- buida la herencia en veinticuatro partes, la razón
stituto, quinque uncías assignavit. del cálculo asignó cinco onzas al tercero, cual si
hubiera sido instituido poi diez partes.
88. (88.] DAJUS libro sin gulari de casibts. - 88. [88.] Gxvo; Gases, libro único. –En algún
Ei, qui solvendo non est, aiiquo casu evenit, ut caso sucede, que el esclavo sea con la libertad he-
et (4,1 servus cum libertate heres existat, et prao- redero del que no es solvente, y que además se
terca (5) alius herce adilciatur, veluti si servo curn agregue otro heredero, como si habiéndose insti-
libertate herede instituto ita adiectum sit: «si mi- tuido heredero un esclavo con la libertad se hubie-
lii Stichus herce cnt, tune Titius quoque herce ra añadido de este modo: «si Stico fuere tui here-
esto*; nam Titius, antequam Stichus ex testamen- dero, entonces sea también heredero Ticio»; por-
to herce extiterit, herce cese non potest; quum au- que Ticio no puede ser heredero antes que Stico
1cm semel herce extiteril servus, non potest adie- haya sido heredero en virtud del testamento; mas
cIne efilcere, ut, qui semel heres exlitit, desinat una vez que el esclavo haya sido heredero, no pue-
heres cese. de hacer el adjunto que el que una vez fu.é here-
dero dejo de ser heredero.
89. [87.] PAULUS libro II. Manualiurn, -Si 89. [87.] PAULO; Manuales, libro H. - Si el
socius herce institutue sit ex asee, el servo com- consocio hubiera sido instituido heredero en el as,
inuni legetur pune sine libertate, Iioc legatum non y se hiciese puramente un legado sin la libertad
consistit (ql); plane sub conditione ci utiliter et sine al esclavo común, no subsiste este legado; pero ba-
libertate legabitur, quoniarn el proprio servo ab jo condición se le hará útilmente un legado aún sin
herede recte sub conditione legatur. Quare etiarn la libertad, porque también al esclavo propio se le
herce institul sine libertate, uL alienus, socio he- lega válidamente bajo condición á cargo del hera-
rede seripto poterit, quia e' proprius curn domino dero. Por lo cual también podrá ser instituido he
heres institui poterit. redero sin la libertad, como si fuera de otro, ha-
biendo sido instituido heredero elcoisocio, porque
también el propio podrá ser instituido heredero
juntamente coli su señor.
90. [88.] TRYPHONÍNUS libro XXI. Dispuiatio- 90. [88.1 TaiFoNiNo; Disputas, libro XXI.—
(1) substitucreitt. acertadamente HaZ.
(2) ex8pectsndo, HaZ.; exepectato - co,idltionls eveiitu, (4) etlamel por et, HaZ.
la Vuig. (5) exIstat praeterea laman alius, ¡tal.
(3) IJa&; nollet el códice Fi.. (a) Según ,iuelra enmienda; con»ttlt, el códice Fi.

DIGESTO.—LIBRO XXV1JI TÍTULO VI 885

num.—Testamento domini servus sub conditione Instituido heredero un esclavo con la libertad ba-
cuui libertate heres institutue pendnte adhuc con- jo condición en el testamento de su señor, descu-
ditione necem doniini detexit, eumque Praetor brió, estando todavía pendiente la condición, la
mererí Iibertatcm decrevit; etsi postea conditio muerte de su señor, yei Pretor decreté que él me-
testamenti extiterit, aliunde líber est, id est ex recia la libertad; aunque después se hubiere cum-
praemio, non ex testamento; igitur non est neces- plido la condición del testamento, es libre por otra
sarius domino heres, licet autein ci volenti adire. circunstancia, esto es, por premio, no por el testa-
mento; así, pues, no es heredero necesario de su
señor, pero le es licito adir la herencia si quiere.

91, [89.] PAIJLIJS libro V. ententiarwn (1).— 91. [89.] PAULO; ,Sentencias, Libro V.—Es cosa
Imperatorem litis causa heredem instituí, invidio- odiosa que el Emperador sea instituido heredero
sum est; ncc caliunnia (2) faeultatem ex principal¡ por causa de litigio; y no conviene que mediante
maiestate cap¡ oportet. Ja majestad del Principe se adquiera facultad pa-
ra calumniar.

92. [90.1 IDEM Imperiaiiurn senteniiaruin in 92. [90.] EL MISMO; libro 1. De 1o5 seis de sen-
cognilioni bus proiclarum ex libris sex L, ecu De- tencias imperiales, dadas en juicio extraordina-
cretorunv libro (3) II.—Pactumeius (4) Androsthe- rio, ó Libro 11. de los Decretos.—Pactumeyo Andros-
nos Paeturneiam (5) Magnain, fihiam Pactumeii tenes habla instituido heredera por el as it Pactu-
Magni, ex asee hereclem instituerat, eique patreni meya Magna, hija de Pactumeyo Magno, y it dale
cina substituerat. Pactumeio Magno occiso et ru- habla substituido el padre de la misma. Habiendo
more perlato, quasi fila quoque cina mortua, mu- sido muerto Pactumeyo Magno, y habiéndose es-
tavit testainentuni, Noviumque (6) Rufuni here- parcido el rumor, como si también hubiese muerto
dem inatitult bac praefatione: «quia heredes, quos su hija, cambió el testamento, é instituyó herede-
volui ha'bere, mIhi continero (7) non potui (8), ro it Novio Rufo con esta declaración: 'como no he
Novius Rufus heres esto». Pactumeia Magna sup- podido conservar para mi los herederos que quise
plicavit Iinperatores nostros (9), et cognitione sus- tener, sea heredero Novio Rufo. Paetumeya Mag-
cepta, licet modus institutione (10) contincretur, na suplicó it nuestros Emperadores, y habiéndose
quia falsus (11) non solet obesse, tamen ex velan- conocido del asunto, aunque en la institución se
tate testantis putavit Imperator el su'bveniendum; contqnla un modo, como el falso no suele perjudi-
igitur pronuntiavit, hereditatem ad Maguam per- car, creyó no obstante el Emperador que se le de-
tinere, sed legata ex posteriore testamento eam bla auxiliar en virtud de la voluntad del testador;
praestare debere, proinde atque si in posterioribus en su consecuencia declaró, que la herencia perte-
tabulis ipsa fuleset herea ecrIpta. - necia it Magna, pero que ésta debla pagar los lega-
dos del testamento posterior, lo mismoque si ella
hubiese sido instituida heredera en el testamento
posterior.

TIT. VI TITULO VI

DE VULGARI ET PtTPILLARI SUBSTITUTIOEE DE LA SUB5TITjÍOlN VULGAR Y DE LA PUPILAR


[C Cod, VI. 26.] (V4aee CÓL VI. 26.1

1. M0DEST1EUs libro 11. Pandectarurn.— Here- 1. M0DESTIRO; Pandectas, libro 11.—Los here-
des ant instituti dicuntur, ant substituti; instituti deros se dicen 6 instituidos 6 substituidos; institui-
primo gradu, substituti secundo vel tertio. dos, en el primer grado, substituidos, enel segun-
do 6 en el tercero.
§ 1.—Heredia substitutio (12) duplex est, ant § 1.—La substitución de un heredero es doble,
simplex, (13) veluti: «Lucius Titius herce esto; ó simple, por ejemplo: «sea heredero Lucio Ticio;
si mihi Lucius Titius beyes non cnt, tune Seina si Lucio Ticho no fuere mi heredero, sea entonces
heres mibi esto (14); si heres non cnt, sive erit, et Seyo mi heredero; si no fuere heredero, 6 silo fue-
intra pubertatem deeesserit, tune Caius Scius be- re, y falleciere dentro de la pubertad, entonces sea
res mibi (15) esto». Cayo Seyo mi heredero».
§ 2.—Substituere liberia tam heredibus institu- § 2.—Podemos substituir it los descendientes tan-
tis, quam exheredatis possiimus, et tam dm, quem to habiéndolos instituido herederos, como habién-
heredem noble instituimus, quam alterum. dolos desheredado, y tanto al que instituimos [he-
redero nuest,ro, como it otro.
§ 3—Substituere hibenis pater non potest, nísi § 8 —El padre no puede substituir it sus descen-
si heredem sibi instituerit; nam sine heredis insti- dientes, sino si hubiere instituido heredero para
tutione nihil in testamento ecriptum valet. si; porque sin ha institución de heredero nada va-
le lo escrito en el testamento.

(1) Véase Pauli Benfl, rece. V. 12. § S.


(2) c1umuiae, acertadamente HaZ. Yu2g.
(5) libro, o,nteea Hi. (a) Imperatoribus nostris, la Vidg.
(4) Tactumeius, Ha(. (10) segun conjeture» Dr.; institutioni, el códice FI.
(5) Tctumeiam, Ha (11) rumor, inserte» Ha?.
(8) N onium, Steph. (12) institutlo, HaZ.
(1) contlngere, el mdrgen interior del códice FI. (15) simplcx inserta HaZ.
(8) Taur.aegiln corrección del códice 1".; pntvi, la escri- (it) tune cama SeluS heres esto; duplex, veIutl: CHus mi-
uraorinaj, Br.; quo voini mihi contingere, habere ¡ion hi haeres esto, ti haeres HaZ.
potui, HaZ. (15) mIbi, ornite2 Pial.
ToMo 11-15

386 OIGÉSTO.—IJBRQ XXVIII: TITULO VI

2. ULPIÁ?us libro VI, ad Sabinum.—Moribus 2. ULPIANO; Comentarios d Sabino, libro VI.—


introducturn est, ut quis liberis impuberibus testa- Se introdujo por las costumbres, que cualquiera
mentum facere possit, donee niasculi ad quatuor pueda hacer testamento por los descendientes im-
decim anuos perveniant, ferninae ad duodecim; púberos hasta que los varones lleguen fi los catorce
quod sic erit accipiendum, si smb la pobestate. Ce- aftas, y las hembras fi los doce; lo cual se habrá de
terum emancipatis non posstmus, postumis plano entender de este modo, si estuvieran bajo potes-
possumus, nepotibus ctiarn poseumus, et deiuceps tad. Pero no podemos por los emancipados, mas
si qui recasuri non ( 1 ) sunt in patris potesta- podemos por los póstumos, y también podemos por
tem (). Sed si eos patres praecedaut, ita demum los nietos, y los demás descendientes, si no han de
substitui lis potest, si heredes instituti smb, ve¡ recaer en la potestad del padre. Pero si fi ellos les
exheredati; ita enim post legem Velliam succeden- precedieran los padres, solamente se les puede
do non rumpunt testarnenturn; nam si principale substituir, si hubieran sido instituidos herederos, 6
ruptum sit testameatum, et pupillare evanuit. Sed desheredados; porque sucediendo así, después 4e
si extrnneum quis ¡mpuberem heredem scripserit, la ley Veleya no rompen el testamento; pues si se
poterit el substituero, si modo eum la locum nepo- hubiera roto el testamento principal, se invalida
tis adoptaverit, vol arrogaverit filio praecedente. también el pupilar. Pero si alguno hubiere institui-
do heredero fi un extraño impúbero, le podrá nom-
brar substituto, si lo hubiere adoptado en calidad
de nieto, ó lo hubiere arrogado precediendo un hijo.
§ 1.—Quisquis autem impuberi testamentum fa- § 1.—Mas el que hace testamento para un impú-
oit, sibi quoque debeb facere; ecterum sol¡ filio non bero debe hacerlo también para si; pero no podrá
poterit, niel forte miles sit; adeo autem, iiisi sibi para su hijo solo, fi no ser acaso que sea militar;
quoque feeerit, non valet, ut, nisi adita quoque mas de tal modo no es válido, si no lo hubiere he-
patris quoque patrie hereditas Bit, pupillare bosta- cho también para si, que si no hubiera sido adida
mentum evanescat. Plano si omissa causa pnud- también la herencia del padre, se invalida el tes-
palis testarnenti ab intestato possideatur heredi- tamento pupilar. Mas si habiéndose prescindido de
tas, dicendum est, et papiRo substitutum ser- la causa del testamento principal se poseyera la he.
vandum. renda abintestato, se ha de decir, que se le ha de
conservar también al pupilo el substituto.
§ 2.—Interdum etiam pupillaris testamenti cau- § 2.—A veces también por causa del testamento
sa eompellendum heredem in8titutunl adire here- pupilar ha de ser compelido fi adir la herencia el
ditatem, ut ex secundis tabulis fideicommissum herederoinstituido, para que se convalide el fidei-
convalescat, utputa Si iam plÁpillu5 decessit; cete- comiso del segundo testamento, por ejemplo, si ya
mm si adhuc vivat, improbum esse lulianus exi- ha fallecido el pupilo; pero si viviera todavía, con-
stimat eum, qui sollicitus est de vivi hereditate. sidera Juliano que no es probo el que se mostró
solicito por la herencia del que está vivo.
§ 3. -Ego (3), etiamsi minor vigintiquinque § 3.—Yo opino, que, aunque el menor de veinti-
aneje adeundae hereditatis causa fuerit restitutus, cinco años hubiere sido restituido para adir la he-
puto proficere secundEs tabulis, ut Praetor utiles rencia, aprovecha al segundo testamento, para que
actiones decernat substituto. el Pretor conceda al substituto las acciones útiles.
§ 4.—Prius autem sibi quis debel heredeni sen- § 4.—Mas antes debe uno instituir para si here-
bere, deinde filio substituere, et non convertere dero, y después nombrarle substituto al hijo, y no
ordinem scnipturae; et hoc lulianus putat, prius invertir el órden de la escritura; y esto opina Ju-
sibi debere, delude filio beredem seribere (4); ce- liano, que debe instituir heredero primeramente
terum si ante filio, delude sibi testameatum fa- para si, y después para su hijo; pero que si antes hi-
dat, non valere. Quae sententia Rescripto Impe- ciera testamento para el hijo, y luego para si, no
ratone nostni ad V irium Lupum (5) Britanniae es válido. Cuya opinión se halla comprobada en un
Praesidem comprobata est; et merito, constat Rescripto de nuestro Emperador dirigido fi Vino
enim, unum cese teslamentum, hect dune smb he- Lupo, Presidente de la Bretafia; y con razón, por-
reditatee, usque adeo, ut, quos quis sibi facit ne- que es sabido que hay un solo testamento, aunque
cessanios, eosdem etiam filio faeiat, et postumum sean dosla.s herencias, de tal manera que, fi los que
suum filio impuberi possit quis substitu ere. uno hace herederos necesarios pira sí los haga
también para el hijo, y pueda uno substituir su pro-
pio póstumo al hijo impúbero.
§ 5,—Sed si quis ita fuenit testatus: si fihius § 5.—Pero si alguno hubiere testado de este mo-
meas intra quartum deeimum annum decesserit, do: si mi hijo falleciere dentro de los catorce años,
Seius heres esto», deinde: cfllius heres esto», valet sea heredero Seyo», y después: «sea heredero mi
substitutio, licet converse scriptura fui testamen- hijo», es válida la substitución, aunque haya he-
tum feeerit. cho el testamento del hijo invirtiendo la escritura.
§ 6.—Sed et si ita scnipsorit: si filias mihi henos § 6.—Mas también si hubiere escrito así: «si mi
non erit, Selus herce esto, fihius heres esto», se- hijo no fuere mi heredero, sea heredero Seyo, sea
cundo quidem gradu Seius seriptus est heres, et si heredero mi hijo», Seyo está instituido heredero
fihius heras non extitenit, proenidubio Seius el be- ciertamente en el segundo grado, y si el hijo no
res enit. Sed etsi extitenit fihius heres, et ¡a puber- hubiere sido heredero, sin duda alguna será su he-
tate (6) defunctus est. Seius admittendus recte vi- redero 5eyo. Pero aunque el hijo hubiere sido he-

(1) 8egiln corrección del códice Fi., Br.; non recssurf sunt, (4) prius - scribere, oniltelae ifni. -
Taur. según la escritura original. (51 ifal. Luppum, el códice Fi.
(2 La Vulg.; potestate, el códice Fi. 6) Según correcci$n del códice Fi., Br.; pubertatem, Taur.
;s) Erro, HoL Vulg. según la escritura original; Intra pubertatem, Hal.

DIGESTO.—LIBRO Xxviii: TITULO VI 387

detur, ut non ordo seripturae, sed ordo snccessio- redero, y haya fallecido en la pubertad, parece
fis spectetur. que con razón debe ser admitido Seyo, de suerte
que no se atienda al órden de la escritura, sino al
órden de la sucesión.
§ 7.—Quod igitur dictum est, singulis liberorum § 7.—Así, pues, lo que se ha dicho, que es licito
substituere licere, ideo adiectum est, ut decla- substituir ó. cada uno de los descendientes, se aña-
retar, non esse a fui testamento ineipiendum im- dió para esto, para declarar que no se ha de comen-
puberis. zar por el testamento del hijo impúbero.

8. MODESTINUS libro 1. Differentiarurn.— Quum 8. MoESTizo; Diferencias, libro único.—Cuan-


filio impuberi pater ita substitnerit: »quisquis mihi do al hijo impúbero le hubiere substituido el padre
heres erit, idem filio impuberi heres esto», pla.cuit, de este modo: «cualquiera que fuere mi heredero,
ad hanc substitutionem scriptos tantumrnodo ad él mismo sea heredero de mi hijo impúberoi, se de-
hereditatem adiitti; itaque dominas, ciii per ser- terminó, que sean admitidas fi la herencia solamen-
vum hereditatis portio quaesita sit, ex substitutio- te los escritos para esta substitución; y así el se-
ne impuberi heres effici non poterit, si servas ab ñor, para quien por medio del esclavo se hubiera
eius exierit potestate. adquirido una porción de la herencia, no podrá ha-
cerse en virtud de la substitución heredero del im-
púbero, si el esclavo hubiere salido de su potestad.

4. Inxi.s libro singular¡ de Heurenaticis.--Iam 4. Et MISMO; Cuestiones nuevas, libró único.—


hoc jure utimur ex Divi Marcí et Ven Constitutio- En virtud de una constitución del Divino Marco r
nc, ut, quum pater impuberi filio in alterum ca- de Vero usamos ya de este derecho, que cuando el
sum substituisset, in utrumque casum subuisse padre hubiese substituido al hijo impúbero para un
intelligatur, sive films heres non extiterit, sive caso, se entienda que lo substituyó para uno y otro
extiterit, et impubes decesserit, caso, ya si el hijo no hubiere sido heredero, ya si
lo hubiere sido, y hubiere fallecido impúbero.
§ 1.—Quod ius ad tertium quoque genus ubsti- § 1.—Cuyo derecho parece que se extendió tam-
tutionis tractum esse videtur; nam si pater duos bién al tercer género de substitución; porque si el
fIjos impuberes heredes instituat, cosque invicem padre instituyera herederos fi los hijos impúberos,
substituat, in utrumque casum reciprocam substi- y los substituyera recíprocamente, estableció el
tutionem factam videri, Divus Phis constituit. Divino Pio, que se considere hecha para uno y otro
caso la substitución recíproca.
§ 2.—Sed si alter pubes, alter impubes, hoc cern- § 2.—Pero si un púbero y un impúbero hubieren
muni verbo: «cosque invicem snbstituo', sibi fue- sido substituidos entre, sí con esta cláusula común:
rint substituti, in vulgarem tantumrnodo casum «y los substituyo reclprocamentei, establecieron
factanl videri substitutionern, Severas et Antoni- Severo y Antonino, que se considere hecha la subs-
nas coustituit; incongrnens enim videbatur, ut in titución solamente para el caso vulgar; porque pa-
altero duplex esset substitutio, in altero sola vul- recia incongruente, que en uno hubiese doble subs-
garis. Roe itaque casa singulis separatim pater titución, y en otro solo la vulgar. Y as¡, en este
substituere debebit, ut, si pubes heres non extite- caso, el padre deberá substituirá cada uno por se-
nt, impiibes ci substituatur, si autem impubes he- parado, para que si el púbero no fuere heredera le
res extiterit, et intra pubertatem decesserit, pubes sea substituido el impúbero, y para que si el impú-
frater in portionem coheredis substituatur; quo bero fuere heredero, y falleciere dentro de lá pu-
casu in utrumque eventum substitutus videbitur, bertad, le sea substituido el hermano púbero en la
no, si valgan modo impuberi quoque substi- porción del coheredero; en cuyo caso se considera-
tuat (1), voJuntatis quaestionem relinquat, utruin rá substituido para una y otra eventualidad, fi fin
de una vulgar¡ tantumrnodo substitutione la utrius- de que, si en el modo vulgar le substituyera tam-
que persona sensisse intelligatur; ita enim ¡u al- bién al impúbero, no deje cuestión sobre su volun-
tero utraque substitutio intelligitur, si voluntas tad, en cuanto fi si se entenderá que se refirió sola-
parentis non refraget-ur; vel corte evitandae quae- mente fi la substitución vulgar respecto fila perso-
stionis gratia specíaliter in utrumqae casum inipU- na de ambos; porque de este modo se entiende que
beil substituat fratrem: «sive heres non cnt, sive respecto del otro hay una y otra substitución, si no
erit, et intra pubertatis anuos deeesserit». se opusiera la voluntad del ascendiente; ó cierta-
mente para evitar la cuestión substitúyale aiim-
púbero el hermano especialmente para uno y otro
caso, ya si no fuere heredero, ya silo tuero, y hu-
biere fallecido en los años de la pubertad.

5 GAIUS libro 111. ad legem Ittliam et Papiarn. 5. Go; Comentarios á ley Julia y Papia, li-
—Si in testamento heredes seripti ita alicul sub- bro III. -Si ]os herederos instituidos en el testa-
stituti fuerint, nt, si is heres non csset, quisquis mento hubieren sido substituidos fi alguno de este
sibi heres esset, is la parte quoque deficientis es- modo, que, si este no fuese heredero, cualquiera
set heres, pro qua parte quisque heres extitisset, que fuera su heredero fuese heredero también en la
pro ea parto eum in portione quoque deficientis parte del que falte, se establece, que con arreglo fi
vocari placet; neque inte.resse, jure institutionis la parte en que cada cual hubiese sido heredero
quisque ex maiore parte heres factus esset, an sea llamado este también fi la porción del que fal-
quod per legem alteram partem alicuius vindl- te; y no importa, que por derecho de institución
casset. uno haya sido hecho heredero de una parte ma-
yor, ó que por otra ley hubiese reivindicado la par-
te de otro cualquiera.
(1) aubstituatur, ilal. Vulg.

388 DIGESTO.—LIBRO XXVIII. TtTULO VI

6. TEEENTtUS CLEMnNS (1) Libro IV. ad lo-gen? 6. TERENCIO CLEMENTE; Comentarios d (a ley
Iuliam et Papíant.—Si is, qui ex bonis testatoris Julia y Papia, libro IV.—Si el que no pudiera re-
solidum capero non possit, substitutus sit ab eo cibir la totalidad de los bienes del testador luibicra
impuberi filio eius, solidum ex ea causa capiet, sido substituido por éste fi su hijo impúbero, reci-
quasi a pupilo capiat; sed hoc ita interpretan Tu- birá por esta causa la totalidad, cual si la recibie-
lianus noster videtur, ut ci bonis, quae testatoris ra del pupilo; pero fi nuestro Juliano le parece, que
fucrant, amplius capero non possit; quodsi pupillo esto se interpreta de este modo, que de los bienes,
aliquid praeterea acqnisitum esset, aut si exhere- que hablan sido del testador, no pueda recibir más;
dato esset substitutus, non impediri, eum capero, pero que si para el pupilo se hubiese adquirido ade-
quasi a pupilo capiat. más alguna cosa, ó si hubiese sido substituido al
que fué desheredado, no se impide que él reciba
esto, cual si lo recibiera del pupilo.
7. PAPINIASUS libro VI. Responsorurn.—Ver- 7. PAPINIANO; Respuestas, Libro VI.—Está con-
bs civilibus substitutionem post qaarturndecimam venido,, que con palabras civiles se hace inútilmen-
annum actatis frustra fien eonvenit; sed qui non te la substitución para después del décimo cuarto
admittilur ut substitutus, ut adiectus heres quan- año de edad; pero el que no es admitido como subs-
doque non cnt, no fiat contra voluntateni, si films tituto, tampoco será en alguna ocasión heredero
non habeat totum interim, quod ci testamento como adjunto, para que no se obre contra la vo-
pater dedit. luntad, si el hijo no tuviera entretanto todo lo qu
el padre le dió en el testamento.
8. ULPIANtS Libro IV. ad Sabinum.—Qui libe- S. ULPIANO; Comentarios ti ~¡no, libro IV.—
ns impuberibus snbstituit, aut puro, aut sub con- El que nombra substituto fi sus descendientes im-
ditione solet substituere (2). Puro sic: «si films púberos, suele nombrar el substituto ó puramente,
meus intra pubertatem deeesscrit, Selus heres esto; ó bajo condición. Puramente, de este modo: «si mi
sive Setus iste heres institutus sit, et impuberi hijo hubiere fallecido dentro de la pubertad, sea
substitutus, nullam habet eonditionem, sive solum heredero Seyo»; cuya substitución no contiene am-
substitutus. Sub conditione autem instituturn si gitna condición, ya si este Seyo hubiera sido insti-
substituat, id est: «si mihi heres cnt,» non alias tuido heredero, y substituido al impúbero, ya si
existet heres ex substitutione, nisi et ex institu- solamente hubiera sido substituido. Pero si substi-
tione heres fuerit; cul simuis cst et hace substitutio: tuyera bajo condición al instituido, esto es: «si fue-
«quisquis mihi ex suprascriptis heres cnt,» habet re mi heredero», no será heredero en virtud de la
enim in se eandem condilionem similem supe- substitución de otro modo, sino si también fuere
non. heredero en virtud de la institución; á la cual es
semejante también esta substitución: cualquiera
que de los arriba escritos fuere mi heredero», por-
que tiene en si la misma condición análoga fi la
anterior.
1.—Haec verba: «quisquis mili heres cnt, idem § 1.—Estas palabras: ecualquiera que fuere mi
impubeni filio heres esto,» hunc habent sensnm, heredero, él mismo sea heredero do mi hijo impú-
itt non omnis, qui patri beres extitit, sed is, qui ex bero», tienen este sentido, que se considere subs-
testamento heres extitit, substitutus vidoatur; et tituido no todo el que fué heredero del padre, sino
ideo neque pater, qui per flhum, noque dominas, el que fué heredero en virtud del testamento; y por
qui per servum extitit, ad substitutionem admil- esto, ni el padre, que lo fué por medio del hijo, ni
tetar, neque heredis heres, quia non ex iudicio ve- el señor, que lo ftté pon medio del esclavo, será ad-
niunt; partes quoque eaedem ad substitutos perti- mitido ti. la substitución, ni tampoco el heredero del
nent, quas in ipelus patrisfamilias (3) habuerunt heredero, porque no provienen del testamento; y fi
bereditate. los substitutos les pertenecen también las mismas
partes que tuvieron en la herencia del mismo pa-
dre de familia.
9. LABRO libro 1. Pos-teriorum a lavoleno epi- 9. LABEON; Obras póstumas compendiadas por
tomatorum (4).—Si pater filio imp uberi eosdem, Javoleno, libro 1.—Si el padre instituyó herederos
qiios sibi, et te unum praeterea heredem instituit, de su hijo impúbero li los mismos que para si, y
bonorum fui te dimidium (), ecteros patnis here- además fi ti solo, tú tienes la mitad de los bienes
des conimuniter dimidium ita habere, ut unus se- del hijo, y los demás herederas del padre la otra
mis apud te maneat, alterius semissis pro his par- mitad en común, de suerte que, quede en tu poder
tibus inter heredes paternos di viejo fiat, quibus ex una mitad de la herencia, y se divida la otra mitad
partibus hereditatem paternam haberent. entre los herederos del padre en la misma propor-
ción en que tendrían la herencia paterna.
10. ULPIANIIS libro IV. ad Sabinum (6). —Sed 10. ULPiANO; Comentarios ti Sabino, libro IV.
si plures sint ita substituti: «quisquis mihi ex su- —Pero si machos hubieran sido substituidos de
prascniptis heres erit., deinde quidam ex illis, post- este modo: «cualquiera que de los arriba escritos
eaquam heredes extiterint patri, obierunt, sol¡ faene mi heredero», y luego hubieren fallecido al-

(1) liermogenianus por Terentius Clameus, HaZ. (4) quoque acribit, si, inserta fmi. uuie.ndo este fragmento
(2) Taur. Según el códice FI.; soleisubatituere acaso solet con el (interior.
els subatituere Br. (5) Según corrección del códice Fi., Br.; dimldlam, Tau,
(2) Según corrección dl códice Fi., Dr.; patrisfamiline, según la escritura original.
Taur. según la escritura original. (5) Rol, une este fragmento Con el anterior.

DIGESTO.—LIBRO xxviii: TITULO VI 38»
superetites ex substitutione heredes existent pro gunos de ellos después que hubieren sido herede-
rata partiurn, ex quibus instituti sunt (1), nec ros del padre, solos los sobrevivientes serán here-
quidquarn valebit ex persona defunetorurn. deros en virtud de la substitución fi prorata de las
partes en que fueron instituidos, sin que sea váli-
da cosa alguna con la representación de los fa-
llecidos.
§ 1.—Quos possurn heredes mihi Lacere neeessa• § 1.—A aquellos fi quienes puedo hacer herede-
nos, possum et filio, nL servum meurn et fratrem ros necesarios míos, puedo hacerlos también de mi
suum, quamvis in rebus hituianis noudum sit; po- hijo, por ejemplo, fi mi esclavo y al hermano de
stumus igitur enit fratri heres necesearius, aquel, aunque todavía no exista; así, pues, el pós-
tumo será heredero necesario de su hermano.
§ 2.—Filio impuberi heredi (2) ex asse instituto § 2—Uno Lité substituido fi un hijo impúbero
substitutus pus, est, extitit patri fihius heres; an instituido heredero del as, y el hijo fué heredero
possit substitutus separare bereditates, ut fui ha- del padre; ¿podrá el substituto separar las heren-
beat, patris non habeat? Non potest, sed ant utrius- cias, de modo que tenga la del hijo, y no tenga la
que debet hereditatem habere, aut neutrius; iuncta del padre? No puede, sino que debe tener ó la he-
enim hereditas eoepit esse. rencia de ambos, ó la de ninguno de los dos; por-
que la herencia comenzó fi estar junta.
§ 3.—Ideunque cst, si pater me heredem seripse- § 3.—Y lo mismo es, si el padre inc hubiere ins-
nt ex parte, et filiuni ex parte, et ego patrie here- tituido heredero de una parte, y al hijo de otra
ditatem repudiavero; nam neque fui hereditatem parte, y yo hubiere repudiado la herencia del pa-
habere possum. dre; porque no puedo tener ni la herencia del hijo.
§ 4.—Si ex asee heres inetitutus filio exheredato § 4.—Si el heredero instituido por el as, y subs-
substitutus repudiaverit patris bereditatem, quum tituido al hijo desheredado, hubiere repudiado la
non haberet subetitutum, non poterit fui adire; herencia del padre, no teuieudo substituto, no po-
nec enim valet fui testamentum, nisi patrie fuenit drá adir Ja del hijo; porque ni vale el testamento
adita hereditas, nec enim sufficit ad seeundarum del hijo, si no hubiere sido adida la herencia del
tabularum vim, sic cese factum testamoutum, ut padre, ni basta para la validez del segundo testa-
ex co adiri hereditas possit. mento que se haya hecho el testamento de modo
que en virtud de él se pueda adir la herencia.
§ 5.—Ad substitutos pupillares pertineut, et si § 5.—Si algunos bienes les hubieren correspon-
qune poetea pupillis obren erint; neque enim suis dido después fi tos pupilos, les pertenecen también
bonis testator substituit, sed impilberis, quum et fi los substitutos pupilares; porque el testador no
exheredato substituere quis possit, nisi rnihi pro- substituyó para sus propios bienes, sino para lo
ponas, militem esse, qui substituit (3) heredem hac del impúbero, puesto que puede uno nombrar subs-
mente, ut ea sola velit ad substitutum pertinere, tituto también para el desheredado, si no me dije-
quae a se ad institutum pervenerunt ras que era militar el que substituyó un heredero
con esta intención, que quería que le pertenecie-
ran al substitut solamente lo que de él fué fi po-
der del substituto.
§ 6,—In arrogato quoque impubere dicimus, ad § 6.—También respecto al impúbero arrogado
substitutum eius ab arrogatore datum non debere decimos, que fi su substituto nombrado por el arro-
pertinere ea, quae haberet, si arrogatus non esset, gador no debe pertenecerle lo que aquel tendría, si
sed ea sola, quae ipse el dedit arrogator, idsi forte no bubiee sido arrogado, sino solo aquello que le
distinguimus, ut quart.am quidem, quam omnimo- dió el mismo arrogador, fi no ser acaso que distin-
do ex Rescripto Divi PU debuit el relinquere, sub- gamos, que el substituto no puede tener ciertamen-
stitutus habere non possit, superfiuum habeat. te la cuarta, que de todos modos debió dejarle se-
Scaevola tamen libro decimo Quaestionum putat, gún el Rescripto del Divino Pb, pero que tenga el
vel hoc arrogatori permittendum; quae sententia sobrante. Pero opina Seóvoia en el libro décimo de
habet rationem. Ego etiam amplius puto, el si quid las Cuestiones, que también esto se le ha de permi-
beneficio arrogatoris acquisiit, el hace substitutum tir al arrogador; cuya opinión tiene fundamento.
posse habere, utputa arrogatoris amicus, ve] co- Yo creo todavía más, que aún si adquirió alguna
gnatus ej aliquid reliquit. cosa por beneficio del arrogador, también puede
tenerla el substituto, por ejemplo, si un amigo del
arrogad7. o un cognado, le dejó alguna cosa.
§ 7.—Nemo institutus et sibi substilutus sine § 7.—Nadie que haya sido instituido y substitui-
causae mutatione qnidquam proficit, sed hoc ¡u do fi si mismo se aprovecha de cosa alguna sin mu-
uno gradu; ceterum si duo sial gradue, potest die¡, tación de causa; pero esto, tratándose de un solo
valere substitutioneni, UI lulianus libro trigesimo grado; mas si hubiera dos grados, se puede decir,
Digestorum putal. Si quidem sic sit substitutus que es válida la substitución, como opina Juliano
sibi, quum haberet coheredem Titium: «si Stichus en el libro trigésimo del Digesto. Si, pues, teniendo
heres non enit, liber el heres esto,» non valere por coheredero á Ticio, hubiera sido substituido fi
substitutionem; quod si ita: tsi Titius herce non si mismo de este modo: si Stico no fuere herede-
erit, tune Stichus liber, et herce, el (4) in cius par- ro, sea libre y heredero», no es válida la substitu-
tem esto,» duos gradue cese, atque ideo repudiante ción; peros¡ de esta suerte: si Ticio no fuere he-
Titio Stichum liberum el heredem fore. redero, entonces sea libre y heredero Stico, y tam-
bién en su parte', hay dos grados, y por esto, re-
pudiando Ticio la herencia, Stico habrá de ser libre
y heredero.
(1) ifal. Vulg.; sint, el códice Fi.
(2) ¡Jal. Vulg. herede, el códice Fi.
(3) Taur. según corrección del códice Fi.; qni stftult, la es-
crtura original, Br, (4) el, o,nitda Ha.L

390 rnGESTO.-LIBRO XXVIII: TITULO VI

11. [9.] PuLus libro L ad Sabinum.-Si is, 11. (9.] PAULO; Comentarios i Sabino, libro L
qui heres institutus est, filio substitutus sít, nihil -Si el que fuá instituido heredero hubiera sido
oberit ei in substitutione, si tunc capero possit, substituido al hijo, nada le obstará en la substitu-
quurn flujus docessit; contra quoque potest poenas ción, si pudiera adquirir cuando falleció el hijo; y
in testamento pupilli pati, licet in patris passus también por el contrario puede sufrir penas en el
non Bit. testamento del pupilo, aunque no fas haya sufrido
en el del padre.

12. [10.] PAP11IÁNUS libro 111. Quaestionum.- 12. [10.] PAPINIANO; Cuestiones, libro hI-Si
Si fihius, qui patri as postea fratri ex secundis ta- el hijo, que fué heredero del padre, y después del
bulis heres extitit, bereditatem patris reeuset, fra- hermano en virtud de segundo testamento, rehu-
ternam autem retinere realit, audiri debet. luslius sára la herencia del padre, pero prefiriese retener
enim Praetorem facturum existimo, si fratri sepa- la del hermano, debe ser oído. Porque creo que el
rationem bonorum patris concesserit; etenim ius Pretor obrará con más justicia, si le concediere al
dicenti propositum est, liberos oneribus heredita- hermano la separación de los bienes del padre; por-
rus non sponte susceptis liberare, non invitos ab que le corresponde al juzgador librar á los hijos
hereditate rernovere, praesertim quod remotis ta- de las cargas de Ja herencia no aceptadas volun-
bulis secundis legitimam haberet fratris heredita- tariamente, no removerlos contra su voluntad de
tem. Itaque legata duntaxat ex secundis tabulis la herencia, principalmente, cuando, prescindién-
praestari debent habita ratione facuitatum fu F'si- dose del segundo testamento, tendría la herencia
cidia, non patris, ut alias solet, sed impuberis. del hermano. Y as¡, deben pagarse solamente los
legados del segundo testamento, habida cuenta
para la Falcidia, no de los bienes del padre, como
se suele en otros casos, sino del impúbero.

13. [11.] POMPONIUS libro L ad Sabinurn.-Quo 13. [11.] Pouonso; Comentarios ti Sabino,
gradu heres liberis substituatur, nihil iuterest. libro 1.-Nada importa en qué gredo se les substi-
tuya heredero fi los descendientes.

14. [12.1 IDEM libro II. ad Sabinum.-In pupil- 14. [12.) EL MISMO; Comentarios ti Sabino, li-
larí substitutione, Hect longius tempus compre- bro 11.-Aunque en la substitución pupilar se hu-
hensum fucrit, tamei finietur substitutio puber- bier3 comprendido un tiempo más largo, la substi-
tate (1). tución acabará, no obstante, con la pubertad.

15. [18.) PAPIXIANUS libro VI. Responsorum.- 15. [13.] PAPINIANO; Respuestas, libro VI.-
Centurio fihis (), si intra quintam et vicesimtlm Un Centurión substituyó directamente fi sus hijos,
annum aetatis sine liberis vita decesserint, directo si fallecieren sin descendientes dentro del vigésimo
substituit; intra quatuordecim anuos Otiam propria quinto aflo de edad; el substituido al hijo recibirá
bona filio substitutus jure communi capiet, post por derecho común dentro de los catorce años tam-
eam autein actatem ex privilegio inilitum patris bién los bienes propios, más despues de esta edad,
duutaxat cum fructibus inventis in hereditabe.. por privilegio militar solamente los del padre, con
los frutos hallados en la herencia.

18. [14.] PoMpoNlus libro III. ad Sabinum.- 18. [14.] P0MPONIO; Comentarios cf Sabino, Li-
Si quis auni, quern testamento suo legavit, ruraus bro 111.-Si luego hubiere uno mandado que el
a substituto fui liberum esse iusserit, liber cnt, que él legó en su testamento fuese hecho libre por
quasi legato ademto; nam et in legato in his (3) el substituto de su hijo, será libre, como si hubie-
testamentis uovissima scriptura cnt spectanda, ra sido revocado el legado; porque también respec-
SiCUt ¡u eodem testamento, vol testamento (4) codi- to fi un legado se habrá de atender en estos testa-
culis confirmatis observaretur. mentos fi la última disposición, as¡ como se obser-
varía respecto al mismo testamento, ó fi los codici-
los confirmados en el testamento.
§ 1.-Si mio testamento perfecto alia rursus hora § 1.-Si terminado su propio testamento el padre
pater filio testamentum fecerit adhibitis legitimis hiciere luego fi otra hora el testamento del hijo ha-
testibus, nihilo minus id valebit, et tamen patris biendo presentado los testigos legales, éste será
testamentum ratum inanebit. Nam el si sibi et filio válido, y sin embargo permanecerá válido el testa-
pater testamentum fecisset, deinde sibi tanlum, mento del padre. Porque si el padre hubiese hecho
utnumque supenius rumpetur. Sed si seeundum testamento para si y para su hijo, y después sola-
testamentum ita fecerit pater, iit sibi heredem iii- mente para si, se romperán los dos anteriores. Pe-
stiluat, si vivo se films decedal, potest die¡, non ro si el padre hubiere hecho el segundo testamen-
rumpi superius testamentum, quia secundum non to de modo que instituya heredero para si, si vi-
valel, in quo films praeteritus sit. viendo él falleciera su hijo, se puede decir que no
se rompe el anterior testamento, porque no es vá-
lido el segundo, en el cual fué preterido el hijo.

17. [15.] IrinM Libro IV. ad Sabinum.-Substi- 17. [15.] EL MISMO; Comentarios ti Sabino, li-
tui liberis is etiam potest, qui post mortem eius na bro IV.-También se les puede substituir fi los hi-
tus fueril, ciii substitutus heres fuerit. jos uno que hubiere nacido después de la muerte
de aquel fi quien hubiere sido substituido heredero.
(I) Según conjetura Br.; pubertati, el códice Fi. (4) Según conjetura nuestra; el, inserta el códice FI.; vsi
(2) fthio-decesseri, fiel. Fuig. testamento et, omítelas ¡iaL; testamento, vsi et condieillls
(3) legato et in testamentis, ¡ial. Vtstg. testamento eonfirmatis, conjeture Br,

DIGESTO.—LIBRO XXVIII: TITULO VI 391

18. [16.] ULPMNIJS libro XVI. ad Sabinum.— 18. [18.] ULPiANO; Comentarios á Sabino, Libro
Si servus commllnis substitu tus siL impuberi cum XVI.—Si un esclavo común hubiera sido substi-
libertate, si quidem a patrefamilias fLtisset redem- tuido á un impúbero con la libertad, si verdadera-
tus, cnt impuberi necessarius; si vero ab impubere mente hubiese sido comprado por el padre de fa-
redemtus, non necessarius, sed voluntarius fit he- milia, será heredero necesario del impúbero; pero
res, ut lulianus libro trigesirno Digestorum scribit. si hubiese sido comprado por el impúbero, no se
Quodsi neque a patre, neque a pupillo fuerit re- hace heredero necesario, sino voluntario, según
demtus, aequitatis ratio sugge.rit, ut ipse pretium escribe Juliano en el libro trigésimo del Digesto.
partis suae domino offerens possit et libertatem, Mas si ni por el padre, ni por el pupilo hubiere sido
et hereditatem consequl. comprado, la razón de equidad sugiere, que ofre-
ciéndole él al señor el precio de su parte pueda
conseguir la libertad y la herencia.
§ 1.—Si Titio .fuerit legatus servus, posse eum § 1.—Si un esclavo hubiere sido legado á Ticio,
impuberi substitui cum libertate, quemadmodum puede ser él substituido con la libertad á un impú-
institui potuit legatus (1); et evanescit legatum bero, así como pudo ser instituido el que fué lega-
existente conditione substitutionis. do; y se extingue el legado cumpliéndose la condi-
ción de la substitución.

19. [17.] JULIANUS libro XXX. Digestorum.— 19. [17.] JULIANO; Digesto, libro XXX. -Lo
Idem est, et si post mortem legatarli servus substi- mismo es también si después de la muerte del lega-
tutus Bit. tario fuera substituido el esclavo.

20. [18.] ULPIANUS libro XVI. ad Sabinum.— 20 [18.] ULPIANO; Comentarios á Sabino, li-
Patris et fui testamentum pro uno habetur etiam bro XVI.—El testamento del padre y del hijo son
in jure praetorio; nam, ut Marcelius libro Digesto- considerados como uno solo aún en el derecho pro-
ruin nono (2) scribit, sufficit tabulas eme patris torio; porque, como escribe Marcelo en el libro no-
signatas, et si resignatae sint fbi, eL septem signa veno del Digesto, basta que hayan sido selladas
patnis suffieiunt. las tablas del del padre, y si hubieran sido levanta-
dos los sellos del del hijo, bastan también los siete
sellos del del padre.
§ 1.—Si pater sibi por scnipturam, filio per nun- §1.—Si el padre hubiere hecho testamento para
cupattonem, ve] Contra fecerit testamentuin, va- si en escritura, y nuncupativo para su hijo, 6 al
lebit, contrario, será válido.
21. [19.] IDEM libro XLI. (3) ad Edictum.—Si 21. [19.] EL MISMO; Comentarios al Edicto, li-
ita quis substituerit: «si films meus intra decimum bro XLL—Si uno hubiere hecho as! la substitu-
annum decessenit, Seius heres esto, delude hie ción: «si falleciere mi hijo dentro del décimo año,
ante quartumdecimum, post decimum decesserit, sea heredero Seyo, y él hubiere fallecido luego
magis est, ut non possit bonorum possessionern antes del décimo cuarto, pero después del décimo,
substitutus petere non enim videtur in huno ca- es más cierto que no puede pedir el subst!tuto la
sum substitutus. posesión de los bienes; porque no se considera
substituto para este caso.
22, (20.] GAIUS libro XV, ad lJdictumprovin- 22. [20.] GAYo; Comentarios al Edicto pro-
ciaie.—Is, qui contra tabulas testamentipatris bo- vincial, libro XV.-.-El que hubiere pedido la pose-
norum possessionem petierit, si fratni impubeni sión de los bienes eontra las tablas del testamento
substitutus siL, repellitur a substitutione. de su padre, si hubiera sido substituido 4 su her-
mano impúbero, es repelido de la substitución.

23. [21.] PAP1NIANUS libro VI. Responsorum. 23. [21.] PAPINIANO; Respuestas, libro VI. -
—Qui plures heredes instituit, ita soripsit: «cosque Uno que instituyó varios herederos escribió asl:
omnes invicem snbstituo; post aditam a quibus- «y á todcs estos los substituyo reclprocamene;
dam ex lis hereditatem uno eorum defuneto, si habiendo fallecido uno de ellos después de adida
conditio siibstitutionis extitit, alio herede partem por algunos de los mismos la herencia, si se cum-
suam repudiante, ad superstites tota porlio perti- plió la condición de la substitución, repudiando el
nebit, quoniam invicein in omnem cansam (4) otro heredero su parte, toda la porción les perte-
singuil substituti vid ebuntur; ubi enim quis here- necerá 4 los sobrevivientes, porque se considerará
des instituit, et ita seribit:«cosque invicem sub- que todos fueron substituidos recíprocamente para
stituo, hE substitui videbuntur, qui heredes exti- toda causa; porque cuando uno instituyó herede-
ternzit. ros, y escribió de este modo: «y 4 estos los substi-
tuyo reclprocamente, se considerarán substitui-
dos los que fueron herederos.
24. [22.] ULPIANUS libro IV. Dieputationum. 24. [22.] Uu'IANo; Disputas, libro IV.—Si por
—Si plures sint instituti ex diversis partibus, et diversas partes hubieran sido instituidos muchos,
omnes invicem substituti, plerumque credendum, y todos hubieran sido substituidos recíprocamente,

(I.) Iegatarins, HaS. (3) Taur. según corrección del códice FI., Br.; quagesimo,
(2) Twr.; libro Dlgetornm nono dlgetorum, el códi- la escritura original.
ce FI, Br.; octavo, HaS. (4) euum, flal,

392 DIGESTO.—LIBRO XXVIII: ¶TtTULO VI

el ex iisdem partibus substitutos, ex quibus (1) se ha de creer las más de las veces, que fueron subs-
instiluti sint, ut, si forte unus ex unia, secundus tituidos por las mismas partes en que fueron insti-
ex octo, tertius ex quadrante sEt institutus, lepu- tuidos, de suerte que, si uno hubiera sido institui-
dante tertio ja novem partes dividatur quadrans, do en una onza, el segundo en ocho, y el tercero
feratque coto partes, qui ex besse institutus fue- ea el cuarto del as, repudiándolo el tercero, divi-
ral, unain partem, qui ex uncia SCriptUS est, nisi dase el cuarto en nueve partes, y llévese ocho par-
forte alia meus fucrit testatoris, quod vix creden- tes el que habla sido instituido en los dos tercios,
dum est, nisi evidenter fuerit expressum. y una parte el que fué instituido por una caza, si
acaso no hubiere sido otra la intención del testa-
dor, lo que apenas se ha de creer, fi no ser que
evidentemente se hubiere expresado.

25. [23.] IuLIANUS Libro XXIV. Digestorum. 25. [23.1 JULIANO; Digesto, libro XXIV.—Si
—Si pater impuberes filies invicem substitucril, et el padre hubiere substituido recíprocamente fi sus
ei, qul novissimus mortuus fuerit, Titium, respon- hijos impúberos, y fi Tieso al último que hubiere
dendum est, solos fratres bonorum possessioneni muerto, so ha de responder, que solos los hermanos
accepturos, el quodam modo du.os gradus huius han de recibir la posesión de bienes, y que en cier-
institutionis factos, ut primo fratres invicem sub- to modo hay hechos dos grados de esta institución,
stituercntur, si ¡lii non essent, tunc Titius voca- para que en el primero se substituyeran recipro-
retur. camente los hermanos, y si estos no existiesen, en-
tonces fuese llamado Ticio.

20; (24.) IDEM libro XXIX. Dige.torum.—Si 28. [24.] EL MISMO; Digesto, libro XXIX.—Si
pater filium impuberem heredem scripserit, el el el padre hubiere Instituido heredero fi su hijo im-
substitucrit, si quis sibi post mortem natus cnt, púbero, y le hubiere nombrado substituto, si des-
deinde vivo fratre postum-us natus fuenit., teste- pués de la muerte le hubiere nacido alguno, y des-
mentum vivo (2) rumpetur, post mortem autem pués hubiere nacido el póstumo en vida del her-
fratris vivo paIre natus solus heres patri Sao mano, el testamento se romperá por el vivo, mas
existet. el que nació después de la muerte del hermano vi-
viendo el padre será él solo heredero de su padre.

27. [25.] IDEM Libro XXX. Digestsrurn. Si 27. [25.] EL MISMO; Digesto, libro XXX.—Si
Titius coheredi suo substitutus fucrit, deinde el Ticio hubiere sido substituido fi un coheredero su-
Sempronius, venus puto, in utramque pai-lern yo, y después Sempronio fi éste, creo más verda-
Sempronium substitutum eme. dero, que Sempronio fué substituido para ambas
partes.

28. [28.] IDEM Libro LXII. Digestoruni.—Lex 28. [28.] EL MISMO; Digesto, Libro LXII. —La
Cornelia, quae testamenta eorum, qui iii hostiuin ley Cornelia, que confirma los testamentos de los
potestate decesserunt, eoufirmat, nOII solum ad que murieron en poder de los enemigos, se refiere
hereditatem ipsorum, qui testamenta feceiunt ' per- no solamente fi la herencia de los mismos que hi-
tinel, sedad omnes hereditates, quae ad quemque cieron testamento, sino fi todas las herencias, que
ex eorum testamento pertinere potuissent, si 111 habrían podido pertenecerá cualquiera en virtud
hostium potestatem non pervenissent. Quapropter M testamento de ellos, si no hubiesen caldo en
quum pater in hostium potestate decessil, filio im- poder de los enemigos. Por lo cual, cuando el pa-
pubere i-elicto la civitato, et is mIra tempus puber- dre falleció en poder de los enemigos, habiendo
tatis deeesserit, hereditas ad substitutum pertinet, dejado en la ciudadanía fi su hijo impúbero, y éste
perinde ac si peten in bostium potestatem non per- hubiere fallecido dentro del tiempo de la pubertad,
venisset. Sed si pater in civitate decessit, fihius im- la herencia pertenece al substituto, lo mismo que
pubes apud hostes, si quidem mortuo patre films si el padre no hubiese caido en poder de los enemi-
in hostiam potectatem pervenoril, non incomrnO- go!. Pero si el padre falleció en la ciudad, y el hi-
de (3) dicitur, hereditatem eius ex ea lege ad sub- jo impúbero en poder de los enemigos, si verdade-
stitutos pertinere; si vero vivo paIre films in ho- rarnentedespués de muerto el padre hubiere caí-
stium potestatem pervenenil, non existimo,legi do el hijo en poder de los enemigos, no inconve-
Corneliae locum eme, quia non eflicitur per cern, nientemente se dice, que su herencia pertenece en
ut ¡8, qui nulla bona in civitate reliquit, heredes virtud de esta ley fi los substitutos; mas si en vida
habeal. Quare etiamsi pubes fihius vivo patre ca- del padre hubiere caido el hijo en poder de los ene-
plus fuerit, delude mortuo in civitate patre in ho. migos, no creo que tiene lugar la ley Cornelia,
stium potestate decesserit, patris hereditas ex lege porque no se hace por ella que teñga herederos el
duodecim tabularum, non fui ex lege Cornelia, ad que no dejó ningunos bienes en la ciudad. Por lo
adgnatum proximum pertinet. cual, aunque púbero hubiere sido hecho prisionero
el hijo viviendo el padre, y después de haber falle-
cido el padre en la ciudad hubiere muerto él en
poden de los enemigos, le pertenece al próximo ag-
nado la herencia del padre en virtud de la ley de
las Doce Tablas, no la del hijo en virtud de la ley
Cornelia.

29. [27.] SCAEVOT.A libro XV. Quaestionuni. - 29. [27.] SCÉVOLA; Cuestiones, libro XV. -

(1) invleem, i,u6rtn &at. (3) Hel. Vuig.; non coinmode - pertinere? el códice Fi.
(2) vivo, omtsnlÁI Hal. Vuig. según Tnur.

DIGESTO.—LIBRO XXVIII- TITULO VI 893

Si pater captus sit ab hostibus, mox films, et ibi Si el padre hubiera sido cogido por los enemigos,
ambo. decedant, quamvis prior pater decedat, ]ex y después el hijo, y ambos fallecieran en su poder,
Cornelia ad pupilli substitijtionem non pertinebit, aunque fallezca primero el padre, Ja ley Cornelia
nIel reversus in civitate impubes decedat, quo- no se aplicará fi Ja substitución del pupilo, fi no ser
niam, et si ambo in civitate deeessissent, veniret que habiendo regresado fi Ja ciudad falleciera in-
substitutus. púbero, porque también si ambos hubiesen falleci-
do en la ciudad, entran a el substituto.
80. 128.1 IULIANUS libro LXXVIII. Digesto- 30. 128.1 JULIANO; Digesto, libro LXXVIII.—
rum. - Quidam testamento Proeulum ex parte Uno instituyó en su testamento heredero de la cuar-
quarta, et Quietum ex parte dimidia et quarta he- ta parte fi Prócuio,y de la mitad y de la otra cuarta
redem instituit; delude Quieto Floruin, Proculo parte fi Quieto; después les substituyó como herede-
Sosiam heredes substituit; deinde, si neque Flo- ros Floro fi Quieto, y Sosia fi Próculo; y luego, si ni
rus, neque Sosia heredes essent, tertio gradu ex Floro, ni Sosia fuesen herederos, substituyó en ter-
parte dimidia et quarta coloniam Leptitanorum1 cer grado por la mitad y la cuarta parte fi Ja colonia
et ex quarta complures heredes substituit in plu- de los Leptitanos, y por la otra cuarta parte fi mu-
res, quam tres uncias; Quietus hereditatem adiit, chos herederos, por más de las tres onzas; Quieto
Proculus et Sosia vivo testatore decesserunt; quae- adió la herencia, y Próculo y Sosia fallecieron vi-
ritur, quadraus Proculo datus ad Quie&um, an ad viendo el testador; se pregunta, ¿la cuarta parte
substitutos tertio gradu pertineat? Respondí (1), dada fi Próculo le pertenecerá fi Quieto, 6 fi los
eam videri voluntatem patrisfamilias fuiese, ut substituidos en tercer grado? Respondí, que pare-
tertio gradu scriptos heredes ita demum substitue- ce que esta fuó la voluntad del padre de familia,
nt, si tota hereditas vacasset, idque apparere evi- substituir en tercer grado los herederos institui-
denter ex co, quod plures quam duodecim uncias dos solamente si hubiese quedado vacante toda la
inter eos distribnisset; et idcirco partem quartam herencia, y que esto aparecía evidentemente por
hereditatis, de qua quaeritur, ad Quietum per- el hecho de haber distribuido entre ellos más de
tinere. las doce onzas; y que por Jo tanto, la cuarta parte
de la herencia. de que se trata, pertenece fi Quieto.
81. [29.1 IDEM libro singular¡ de Am.biguitati- 31.[29.] EL MISMO; De las Ambigfie.dades, libro
bus. - In substitutiono filio ita facta: «quisquis tnco.—En la substitución hecha al hijo de este mo-
mihi ex suprascriptIs heres erit, ídem filio heres do:«cualquiera que de los de arriba escritos fuere
esto», quaeritur, quisquis heres, quandoque fuerit, mi heredero, sea también heredero de mi hijos, se
intelligatur, au quisquis heres tum cnt, quum fi- pregunta, si se entenderá como heredero cualquie-
lius moriatur; placuit prudentibus, si quandoque ra cuando quiera que lo hubiere sido, 6 si será he-
heres fuisset; quamvis enim vivo pupilo herce eme redero cualquiera entonces cuando muera el hijo;
desiisset, forte ex causa de inofflcioso, quae pro y les pareció bien fi los jurisconsultos, que cuando
parte mota est, futurum tamen eum heredem ex quiera que hubiese sido heredero; porque aunque
substitutione creditum est. hubiese dejado de ser heredero viviendo el pupilo,
acaso por razón de querella de inoficioso testamen-
to, que se promovió respecto fi una parte, se cre-
yó, sin embargo, que ha de ser heredero en virtud
de Ja substitución.
§ 1.—Non simili modo in hac epecie dicendum § 1.—No se ha de decir del mismo modo en este
est, si quis, quum fihios duos haberet, Caium pu.be- caso, si uno, teniendo dos hijos, Cayo, púbero, yLu-
rem, Lucium impuberem, ita filio substituisset: do, impúbero, le hubiese dado substituto fi este hi-
«si Lucius filma meus impubes decesserit, neque jo de esta suerte: «si mi hijo Lucio hubiere falleci-
mihi Calus films heres erit, tune Seius heres esto;» do impúbero, y mi hijo Cayo no fuere mi heredero,
nam ita prudentes hoc interpretati sunt, itt ad im- en este caso sea heredero Seyo»; porque los juris-
puberis mortem conditio substitutionis esset refe- consultos lo interpretaron esto de este modo, que
renda. la condición de la substitución Be habla de referir
A la muerte del impúbero.
82. [30.] IDEM libro 1. ad Urseium Ferocem.— 32. [30.] EL mismo; Comentarios d Ursego .l'e-
Qui complures heredes ex disparibus partibus in- roz, libro 1.—Uno que habla instituido muchos
stituerat, et tu bis Áttium, si Attius non adienit, herederos por partes desiguales, y entre ellos fi At-
ceteros ex iisdem paribus, quibus instituerat, he- do, le habla substituido los demás herederos por
redes el substituerat, deinde si Attius non adiisset, las mismas partes en que los habla instituido, si .At-
Titium coheredem jis (a), qui substituti sunt, adie- cio no hubiere adido la herencia, y agregó luego fi
dL; quaesitum est, quam partem te, et quam ceteri Ticio como coheredero de los que fueron substitui-
habituri essent? Respondí, Titium virilem, ceteros dos, si Atcio no hubiese adido la herencia; se pre-
hereditarias, veluti, si tres fialssent, Titiuin par- guntó, ¿qué parte habría de tener aquel, y cuál
tena quartam .Attianae partía habiturum, reliqua- los demás? Respondí, que Ticio habria de tener una
mm partiuni hereditarias partes, exquibus insti- porción viril, y los demás las que se les dejaron en
tuti erant, reiquos habituros cese. Quodsi non la herencia, esto es, que si hubiesen sido tres, Ti -

so.Ium Titium, sed etiam ellos adiecisset heredes, dio habría de tener la cuarta parte de la porción
hos quidem viriles partes habituros, veluti si tres, de Atcio, y los demás, de las otras partes sus por-
puta, coheredes fuissent substituti, extransi duo ciones hereditarias, en que hablan sido instituidos.

(1) Taur. según la esentura original; Re5pondlt, segun (5) Taur, según La secritura original; bis, asg eó?ee-
Corrección del códice rL, Dr. ción del códice Fi., Br.
TOMO 11 —so

394 DIGESTO.—LIBRO XXVIII: TtTULO VI

adiecti, hes quintas partes Attianae partis, reliq'uos Pero si no solamente hubiese agregado fi Ticio, si-
autem coheredes hereditarias partes habitiiros no también fi otros como herederos, dijo, que estos
eme dixit (1). ciertamente habían de tener porciones viriles, como,
por ejemplo, si hubiesen sido substituidos tres co-
herederos, y agregados dos extraños, estos habrían
de tener quintas partes de la porción de Atojo, y
los demás coherederos sus porciones de la herencia.
38. [81.] AFRICANuS libro II. Qucestionum.— 88. [31.] AFRICANO; Cuestiones, libro 11.—Si la
Si mater ita testetur, ut fihium impuberem, qu.um madre testara de modo que instituyese heredero á
erit annorum quatuordecim, heredem instituat, su hijo impúbero, cuando fuere de catorce años, y
elque pupillaribus tabulis, si sibi heres non erit, fi él le substituyera otro en el testamento pupilar,
alium substituat, valet sabstitutio. si no fuere su heredero, es válida la substitución.
§ 1.—Si fihius et ex eo nepos postumus ita here- § 1.—Si el hijo y el nieto póstumo nacido de él
des instituantur, ut Gallo Aquilio ptacuit, et nepo- fueran instituidos herederos de modo, que, como
ti, si is heres non erit, Titius sabstituatur, filio le pareció bien fi Galo Aquilio, Ticio fuera substi-
herede existente Titium omnimodo, id est, etiamsi tuido también al nieto, si éste no fuere heredero,
nepos natus non fuerit, exciudi respondit. respondió que, siendo heredero el hijo, es excluido
Ticio de todos modos, esto es, aunque el nieto no
hubiere nacido.

34. [32.] IDEM libro IV. Quaestionum.—Ex 34. [32.] EL MISMO; Cuestiones, libro IV.—Uno
duobus impuberibus el, qui supremus moreretur, substituyó un heredero al último que muriese de
heredem substituit; si simul morerentur, utrique dos impúberos; sI falleciesen al mismo tiempo, res-
heredem eme respondit (2), quia supremas non le pondió que era heredero de ambos, porque se en-
demum1 qui post aliquem, sed etiam post quem tiende que es último, no solamente el que vá des-
nemo sit, intelligatur, sieut et e contrario proxi- pués de otro, sino también aquel después del cual
mus (8) non solum ja, qui ante aliquem, sed etiam no hay nadie, corno también por el contrario se en-
ja, ante quem nema siL, intelligitur. tiende que es próximo, no solamente el que está
antes que otro, sino también aquel antes del cual
no hay nadie.
§ 1.—Fllium inipuberem et, Titium heredes in- § 1.—Uno instituyó herederos fi su hijo impúbe-
stituit, Titio Maevium subatitult, filio, quisquis sibi ro y fi Ticio, fi Ticio le dió por substituto fi Mevio,
heres esset ex suprascriptis, substituit, Titius onu- al hij3 le substituyó cualquiera que de los antes es-
sit hereditatem, Maevius adiit; mortuo deinde filio critos fuese heredero de él, Ticio dejó de adir la he-
putat magia e! sol¡ ex substitutione deferri pu- rencia, y Mevio la adió; habiendo muerto después
pilli hereditatem, qui patria quoque hereditatem el hijo, opina que en Virtud de la substitución se le
adierit. defiere la herencia del pupilo preferentemente so-
lo fi aquel que hubiere adido también la herencia
del padre.
§ 2. —Etianisi contra patria tabulas borrorum § 2.—Aunque contra el testamento del padre se
possessio petita sit, substitutio tamen pupillaris haya pedido la posesión de los bienes, es sin em-
valet, et legata omnibus praestamid sunt, quae bargo válida la substitución pupilar, y fi todos se
a (4) subtitutione data sunt. les han de pagar los legados, que se les dieron A
cargo de la substitución.
35. [33.] IDeM libro V. Quaestionum.—Etsi 35. [33.] EL MISMO; Cuestiones, libro V.—Aun-
contra tabulas patria petita sit a pupillo bonorum que por el pupilo haya sido pedida la posesión de
posseasio, in subetitutum tainen eius actionem le- bienes contra el testamento del padre, se ha de dar,
gati dandam eses, ita ut augeantur praeterea, no obstante, contra su substituto la acción de le-
quod fUina extraneis non debnerit, sic et crescere gado, de suerte que aumenten además, porque el
a substituto data legata, si per bonorurn possessio- hijo no los habrá debido fi eztrafios, y de este mo-
nem plus ad flhium pervenisset, quemadmodum et do crecen los legados dados fi cargo del substituto,
ipse fUina plus exceptis deberet. lis consequens si por la posesión de los bienes hubiese ido más fi
case existimo (5), ut, si impubes ex asse heres poder del hijo, asi como también el mismo hijo de-
acriptus sit, et per bonorum possessionem Semis el berla más fi los exceptuados. Juzgo que fi esto es
ablatus alt, substitutus in partem legati nomine consiguiente, que si un imp ábero hubiera sido ins-
exoneretur, ut, quemadmodum portio, quae per tituido heredero del as, y por la posesión de bienes
bonorum possessionem accesserit, auget legata, se le hubiese quitado la mitad, el substituto seria
¡la et hie, quae abseesserit, minuat. exonerado en parte por razón del legado, para que,
as! como la porción que acreciere por la posesión
de bienes aumenta los legados, así también las dis-
minuya en este caso la que se quitare.

36. [34.1 MARCIANUS libro IV. Insiiuti&aurn. 38. [84J MARCIANO; Instituía, libro IV.—Pue-
—Potest quia in testamento plures gradus heredum de uno hacer muchos grados de herederos en el
facere, puta: 4si ille heres (non cnt, ille heres) (6) testamento, por ejemplo: «si aquel no fuere here

(1) dlxit, omítela Mal. (4) Taursegún la Cleritu$'cI orig(nai; a omítela segun co-
(2) 2~r. según correecf Sn 4Z icódice Pi.; respondi, La
crif ura orig(nat, Br.
rreCCÓn del códice FC, Br.; a substituto, L. Vulj.
(5) existimat, ffai.
(5) pnimus, la Yulg. () Br.; Taur. omite eLparnteqis.

DIGESTO.—LIBRO X1VI1I TÍTULO VI 395

esto,» et deinceps piares, ut novissimo loco in sub- dero, sea heredero aquel otro», y sucesivamente
sidium vel servum neeessarium heredem instituat. muchos, do modo que en último lugar iustituya sub-
sidiariamente heredero necesario hasta á un es-
clavo.
§ 1.—Et vel plures in unius locura possunt sub- § 1. —Y también pueden ser substituidos muchos
stitui, vel unus in plurium, vel singulis singuli, en el lugar de uno solo, ó uno en el de muchos, ó
vel invicem ipsi, qui heredes instituti sant, cada uno ú cada uno, ó recíprocamente los mis-
mos que fueron instituidos herederos.

87. [35.] FLORENTINIJS libro X. Institutionum. 37. [85.] FLORENTINO; Instituta, libro X.—Se
—Vel singulis liberis, (ve!) (1) qui eorum noviasi- puede substituir heredero, ó á cada hijo, ó al último
mus norietur, heres substitui potest; singulis, si que de ellos muriese; á cada uno, si quisiera que
nemInem eorum intestato decedere velit, novissi- ninguno de ellos muera intestado, al último, si qui-
mo, si ¡us.legitimarum hereditatum integrnm inter siera que el derecho de las herencias legitimas se
eos custodiri velit. conserve Integro entre ellos.

88. (86.] P.ULU8 libro singular¡ de secundis a- 88. [38.] PAULO; De los segundos testamen-
bulis.—Qui piures !iberos habet, potest quibusdam tos, libro único.—El que tiene muchos hijos puede
substituere; neque utique nece.sse habet, omnibus, darles substitutos ó. algunos; y no tiene ciertamen-
sicuti potest nulli substituere. te necesidad de dárselos fi todos, as¡ como puede
no darle substituto fi ninguno.
§ 1.—Ergo et ad breve tempus aetatis substi- § 1.—Luego también puede substituir hasta bre-
tuere potest, utputa: »si films meas intra annum ve tiempo de la edad, por ejemplo: «si mi hijo fa-
deeimum decesserit, Titius el heres esto,» lleciere dentro de su décimo año, sea su heredero
Ticio'..
§ 2.—Itaque et si diversos substituat post finem § 2—Y así, también se habrá de admitir, si subs-
aetatis,admittendum erit, velutiL «si intra deei- fituyera fi varios para después del termino de, la
mum annum decesserit, Titius heres esto; si post edad, por ejemplo: «si falleciere dentro de su déci-
decimum, intra quartumdecimiim, Maevius heres mo año, sea heredero Ticio; si después del décimo,
esto.» dentro del décimo cuarto, sea heredero Memo».
§ 8. Si a patre institutus, rogatusque heredita- § 3.— Si habiendo sido uno instituido heredero
tem restituere, coactus ex (2) fldeieommissario por el padre, y habiéndosele rogado que restituye-
adierit, quamvis cetera, quae in eodern testamento ra la herencia, hubiere adido la herencia precisa-
relicta suut, per cara aditioneni confirmentur, ut do fi ello por causa del fideicomisario, aunque por
legata et libertates, secundas tamen tabulas non esta adición se confirme lo demás que se dejó en
oportere resuscitari destituto 1am inre civil¡ testa- el mismo testamento, como los legados y las liber-
mento1 Quintus Cervidiiis (3) Scaevola noster di- tades, decía nuestro Quinto Cervidio Scévola, que,
cebat; sed plerique in diversa sunt opinione, quia sin embargo, no debla revalidarse el segundo tes-
et pupili ares tabulae pars sunt prioris testamenti; tamento habiendo sido ya destituido por el derecho
quo jure titimur. civil el testamento; pero los más son de diversa opi-
nión, porque también el testamento pupilar es par-
te del primer testamento; de cuyo derecho usamos.

39. [87.] IÁVOLENUS libro 1. ex Posterioribus 39. [87.] JAvoLuNo; .Doctrina de ¿as Obrar.
Labeonis.—Quum ex filio quis duos nepotes impu- póstumas de Labeon, libro 1.—Teniendo uno dos
beres habebat, sed alterum eorum in potestate, nietos impúberos nacidos de un hijo, pero fi uno de
alterum non, et veliet utrunique ex aequis parti- ellos bajo su potestad, y al otro no, y queriendo
bus heredera habere, et, si quia ex his impubes tenerlos fi ambos como herederos por partes igua-
decessisset, ad alterum partem cina transferre, ex les, y, si alguno de ellos hubiese fallecido impúbe-
consilio Labeonis, Ofihii, Cascellii, Trebatii eum, ro, transferirle al otro su parte, por consejo de La-
quem in potestate habebat, solum heredera fecit, beon, Ofihio, Cascelio, y Trebacio hizo heredero so-
et ab ea alter¡ dimidie-ni partem hereditatis, quum lo arque tenla bajo su potestad, y fi su cargo le le-
bi anam tutelam venisset, legavit; quodsi is, qui gó al otro la mitad de la herencia, cuando hubiese
iii potestate sita esset, impubes decessisset, alterum llegado fi su propia tutela; pero si el que estaba
heredera ci substituit. bajo su potestad hubiese fallecido impúbero, le
substituyó fi él el Otro heredero.
§ 1.—Filio impuberi in singulas causas alium et § 1.—Podemos substituirle al hijo impúbero va-
alinm heredera substituere possumus, ireluti ut rios herederos para cada causa, por ejemplo, para
e-lime, si sibi nullus fihius fuerit, et alius, si fihius que uno sea heredero, si él no tuviere ningún hijo,
fuerit, et impubes mortuus fuerit, hores sit. y lo sea otro, si hubiere tenido un hijo, y hubiere
muerto impúbero.
§ 2.—Quidam quatuor heredes fecerat, et omni- § 2.—Uno habla instituido cuatro herederos, y fi
bus heredibus praeter unum substituerat; unus todos, excepto fi uno, lea habla nombrado substi-
ille, cui non erat quisquam substitutus, ci ex cee- tuto; aquel solo, fi quien no le habla sido substitui-
ns alter vivo patrefamilias decesserat; partem (4, do nadie, y uno de los otros, hablan fallecido vi-
cui nema eral substitutas, ad siibstitutnm quoque viendo el padre de familia; Oflhio y Cascelio respon-
penrinere, Oflhius, Caseellius responderuni; quorum dieron, que también le pertenece al substituto la
sentenita vela est. parte para la que nadie habla sido substituido; cu-
ya opinión es verdadera.

(1) el, insertu Hai. (3) testamento, Serbidlu Scaevola, ¡Ial.


(2) a, HaZ.; ex 5deicoiam1eo, las ed. cftad.as por Br. (4) eius, insertan HaZ. Vulg.

398 DIGESTO.-LIBRO XIVIII TITULO VI

40. [38.] PAPINIANUS Libro XXIX. Quaestio- 40. [38.] PAPINIANO; Cuestiones, libro XXIX.
nu.—Causa cognita impubes arrogatus decesse- —Habla fallecido un impúbero arrogado con cono-
rat. Quemadmodum legitimis heredibus auctorita- cimiento de causa. Así como por la autoridad del
te prineipali prospicitur vinculo cautionis, ita, Si Príncipe se atiende con el vinculo de la caución fi
forte substituit naturalis pater impuberi, succur- los herederos legítimos, as¡ se habrá de auxiliar al
rendum erit substituto, nam et 1egiiinis heredibus substituto, si acaso el padre natural le dió substi-
futuris non aliac, quam utiles actiones praestari tuto al impúbero, porque tampoco fi los que han de
possunt. ser herederos legi timos se les prestan otras accio-
nes, sino las útiles.

41. [39.1 IDEM Libro VI. Responorum.—Cohe- 41. [39.) EL MISMO; Respuestas, libro VI.—El
redi subsLitutus, priusquam hereditatem adiret, substituido al coheredero murió antes que adiese
aul conditio substitutionis existeret, vita decessit; la herencia, ó que se cumpliese Ja condición de la
ad substitutum eius, sive ante substitutionem, sive substitución; una y otra porción le pertenecerán A
postea substitutus sit, utraque portio pertinebit, su substituto, ya si hubiera sido substituido antes,
nec intererit, prior substitutus post Lnstitutum, an ya si después, de la substitución, y no importará
ante dccedat. que el primer substituto muera después, ó antes,
que el instituido.
§ 1.—Ex lis verbis: acosque invicem substituo,» § 1.—Y en virtud de estas palabras: «y los subs-
non adeuntis portio scriptis heredibus pro modo tituyo reciprocamcnlei., la porción del que no ade
sibi vel alii quaesitae portionis defertur. la herencia se defiere fi los herederos instituidos
conforme A la cuantía de la porción adquirida pa-
ra si ó para Otro.
§ 2.—Quum filme vol nepoti, qui locum fui te- § 2.—Cuando el ascendiente le nombré substitu-
nuit, aut post testamentum coepit teucro, pareas to fi la hija, ó al nieto, que ocupó el lugar de un
substituit, si quis ex bis mortis quoque tempore hijo, ó que comenzó fi ocuparlo después del testa-
nQn fuit iii familia, substitutio pupillaris fit irrita. mento, si alguno de ellos no estuvo en la familia
también al tiempo de la muerte, se hace Irrita la
substitución pupilar.
§ 3.—Quodsi heredem fihium pater rogaverit, si § 3.—Pero si el padre le hubiere rogado fi su hi-
impubes diem suum obierit, Titio hereditatein anam jo, heredero, que, si falleciere impúbero, restituye-
restituere, legitimum heredem fllii salva Falcidia se su herencia fi Ticio, se determiné, que el herede-
cogandum patria hereditatem, ut ab impubere fi- ro legitimo del hijo habla de ser obligado fi resti-
deicommisso post mortem eius dato, restituere tuir, salva la Falcidia, la herencia del padre, como
placuit. Neo aliud servandum, quam substitutio- si por el impúbero se le hubiese dado después de
cia conditio puberem aetatem verbis precariis su muerte el fideicomiso. Y no se debe observar
egreditur. Quae ita locum habebunt, si patria te- otra cosa, cuando la condición de la substitución
stamenlum jure valuil; alioquin si non valuit, ea excede con palabras deprecativas de un edad de la
scriptura, quam testamentum case voluit, codici!- pubertad. Lo que tendrá lugar de esta suerte, si
los non faciet, nisi loe expressum est. Nec fidei- fué válido en derecho el testamento del padre; en
commisso propriae facultates fui tenebnutur, et otro caso, si no fué válido, la escritura que quiso
ideo, si pater fihium exhoredaveril, el ci nihil reli- que fuera testamento no constituirá codicilos, si no
queril, nuilum fideicommissum ei-it. Alioquin si se expresó esto. Y no estarán obligados al fideico-
legata vol fideicommissa filias aeeeperit, mIra mo- miso los bienes propios del hijo, y por lo tanto, si
dura eorum fideieommissum hereditatis a filio da- el padre hubiere desheredado al hijo, y no le hu-
tum citra Falcidiae rationem debebitur. biere dejado nada, será nulo el fideicomiso. En
otro caso, si el hijo hubiere recibido los legados ó
los fideicomisos, se deberá, dentro de la cuantía do
aquellos, el fideicomiso de la herencia dado por el
hijo, sin la cuenta de la Falcidia.
% 4.—Qui discretas portiones coniunclis pluribus § 4.—Uno que dió separadamente distintas por-
separatim dedil, ac post omnem institutionis ordi- ciones A muchos herederos conjuntos, y que des-
nO)fl ita seripsit: quos heredes meos invicem sub- pués de todo el órden de la institución escribió así:
stituo, coniunetos primo loco vice mutua substi- «fi los cuales herederos míos los substituyo recipro-
tuero videtur, quibus institutionum partes non cameute», parece que en primer lugar substituye
agnoscentibus, caleros omnes coheredes admilti. recíprocamente los conjuntos, y que, no admitien-
do estos las partes de las instituciones, son admiti-
dos todos los demás coherederos. -
§ 5.—Qui patrem et fihium pro parte heredes § 5.—Uno que había instituido herederos de par-
institueral, et invicem substitueral, reliquis cohe- te al padre ya¡ hijo, y los había substituido recí-
redibus datis, post eompletum assem ita scripsit: procamente, habiendo nombrado otros coherede-
«hos omnes invicem substituo;» voluntatis fit quae- ros, escribió as! después de haber distribuido todo
StiO, commemoratiOne omnium patrem et fiuium el as: «fi todos estos los substituyo reelprocamen-
substitutioni coheredum miscuisset, an cara gori- te'.; se promueve esta cuestión respecto fi la volun.
pturam ad ceteros omnes (1) transtuli8set? Quod tad, ¿con la expresión de todos mezclé al padre y
magia verisimile videtur propter specialem mIer al hijo en la substitución do los coherederos, 6 refi-
patrem et filium substitutionem. rió esta cláusula escrita á todos los demás? Lo que
parece más veroslmil por causa de la especial subs-
titución entre el padre y el hijo.
§ 6. - Coheres impuberi filio datus eidcmquc § 6,—Elcoheredero dado al hijo impúbero y subs-

(1) tantum por omnes, Hul.



DIGESTO.—LIBRO XXVIII: TÍTULO vi 397

siibstitiitus legata e secundis tabulis relicta perrn tituido al mismo pagará los legados dejados en el
de prnestabit, ac si pilre partem, et sub conditione segundo testamento, lo mismo que si hubiese reci-
partem alteram aecepisset. Non idein servabitur bido puramente una parte, y otra parte bajo con-
alio substituto, nam file Falcidiae rationem indu dición. No se observará lo mismo respecto á otro
ceret, quasi plane sub conditione prirnis tabulis substituto, porque éste añadirla la cuenta de la
heres instituus, tametsi inaxirne coheres filio da- Falcidia, como instituido claramente heredero ba-
tus quadrantem integrum obtineret; nam et quum jo condición en el primer testamento, aunque prin-
Jegatum primis tabulis Titio datur, secundis autem cipalmente el coheredero dado al hijo obtuviese In-
tabulis eadem res Sempronio, Sempronius quan- tegra la cuarta parte; porque también cuando en
doque Titio concurrit. el primer testamento se le dá á Ticio un legado,
pero en el segundo testamento se le da a Sempro-
nio la misma uosa, Sempronio concurre alguna vez
con Ticio.
§ 7.—.Quum pater impuberi fiJiae, quae iiovis- § 7.—Cuando el padre hubiese hecho segundo
sima diem suum obiisset, tabulas secundas fecis- testamento por su hija impúbera, que hubiese fa-
set, et impubes fila superstite sorore pubere vita llecido la última, y muriese la hija impúbera sobre-
decessisset, irritam esse factam substitiitionem viviéndole una hermana púbera, se determinó que
placuit; iii persona quidern prioris, quia non novis- se hizo Irrita la substitución; á la verdad, respec-
sima decessit, iu aJierius vero, quia puberem aeta- to á la persona de la primera, porque no falleció la
tem complevit. última, y en cuanto á la de la otra, porque cum-
plió la edad de la pubertad.
§ 8.—Non videri cum vitio factam substitutio- § 8.—Se determiné, que no se considera hecha
nem bis verbis pIacuit cille filius meus si, quod viciosamente la substitución con estas palabras: 'si
abominor, intra pubertatis annos decesserit, tune aquel hijo mío, lo que no suceda, hubiere fallecido
in ]ocum partemve cius Titius heres esto, non en los años de la pubertad, en este caso sea here-
magis, quam si post demonslratam condilionem dero Ticio en su lugar ó parte», no de otra suerte,
siM heredem csse substitutum iussisset; nam et que si después de haber expresado la condición hu-
qui certae re¡ heres instituitur coherede non dato, biese mandado que el substituto fuese su heredero;
bonorum omnium hereditatem obtinet. porque también el que es instituido heredero de
cierta cosa sin habérsele dado coheredero, obtiene
la herencia de todos los bienes.

42. [40.] IDDM libro L Deflniionum. —Qui 42. [40.] ELMESM0; Definieiones, libro L—TJno
duos impuberes hilos heredes reliquerat, ita sub- que habla dejado herederos á dos hijos impúberos,
stituit, si ambo mortul essent, deinde pilen post los substituyó de esta manera, si ambos hubiesen
inortem patris simul penieront; dune hereditates muerto, y Juego fallecieron al mismo tiempo los
substituto deferuntur. Sed si diversis temporibus hijos después de la muerte del padre; las dos heren-
vila deeedant, in hereditate novisaimi pilen, cius cias se le defieren al substituto. Pero M fallecieran
fratris, qui ante mortuus est, hereditatem substi- en diversos tiempos, en la herencia del último me-
tutus inveniel; sed in ratione 1'alcidiae puori pilo- nor encontrará el substituto la herencia del her-
ns hereditas non veniet, nec substitutus amplius, mano de aquel, que murió antes; pero en la cuen-
quaut sescunciam (1) jure testamenti desiderabil; ta de la Falcidia no se comprenderá la herencia
legata quoque, quae a substituto eius fui data del primer menor, ni el substituto pretenderá por
sunt, qui prior intestato deeessit, ad irritum re- derecho del testamento más que onza y media; y
eidunt. también se hacen irritos los legados que se dejaron
á cargo del substituto de aquel hijo, que murió pri-
mero intestado.

43. [41.] PAULIJS libro IX. Quaesgionurn.—Ex 43. [41.] PAULO; Cuestiones, libro IX.—Se pre-
tacto quaeritur; qui fiuium habebal mutum pube- gunta en virtud de este hecho: uno que tenla un
rem, impetravit a Pnincipe, ut muto substituere el hijo púbero mudo, impetré del Príncipe, que le
liceret, et substituit Titium, mutus duxit uxorem fueselleito nombrarle substituto al mudo, yle nom-
post mortem patris, et nascitur ej films; quaero, bré fi Ticio por substituo; el mudo se casó después
au rumpatur testamentum? Respondí, leneficia de la muerte de su padre, y le nace un hijo; pre-
quidem principalía ipsi Principes solent interpre- gunto, ¿se romperá el testamento? Respondí, que,
tan, verum voluntatem Principie inspicientibus fi la verdad, los beneficios de los Príncipes suelen
potest die¡, eatenus id eum tribuere voluisse, qua- interpretarlos los mismos Príncipes, pero que aten-
tenus fihius eme in eadem valetudtne perseverat; diendo á la voluntad del Príncipe se puede decir,
et (2) ut quemadmodum jure civil¡ pubertate fmi- que él quiso conceder aquel solamente en cuanto
tur pupillare testamentum, ita Prirrceps imitatus el hijo permanece en la misma enfermedad; y que
sil ius in co, qui propter infirmitatem non potest así como por derecho civil el testamento pupilar se
testan. Nam et si furioso filio substituisset, dicere invalida con la pubertad, así el Príncipe se habla
mus, desinere valere testamentum, quum resipis- atenido al derecho respecto fi este, que no puede
set (3), quia 1am posset sibi testamentum facere; testar por causa de enfermedad. Porque también si
etenim ¡niqaum incipit fieri beneficium Principis1 se le hubiese dado substituto á un hijo loco, diríamos
si adhue id valere dicamus, auferret enim testa- que dejaba do ser válido el testamento, cuando hu-
menti factionem homini sanae mentis. Igitur etiam biese sanado, porque ya podría hacer testamento
agnatione sui lieredis dieendum esi, rumpi substi- para si; porque comienza fi ser injusto el beneficio

(1) gen uncias, HZ.


(2) Taur. segun La escr,tura original; perseveraeset, ut,
según corrección del cddice Pl., Dr. (e) repnIaset HaL.

398 DIGESTO.----LIBRO XXVIII: TITULO VI

tutiouemquia nihil interest, nIlum heredem ¡nsti- del Príncipe, si dijéramos que todavía era válido,
tueret ipse fihius postea, an jure habere coeperit (1) pues le quitarla la facultad de hacer testamento fi
suum heredem; nec enim ant patrem, aut Prin- un hombre de sano juicio. As¡, pues, también se ha
cipem de hoc casu cogitasse verisimile .est, ut eum, de decir, que por ¿a agnación de un heredero suyo
qui postea nasceretur, exheredaret. Nec interest, se rompe la substitución, porque nada importa que
quemadmodum beneficiurn principale intereedat el mismo hijo instituyese después otro heredero, ó
circa testamenti factionem1 utrum in personam que por la ley comenzare fi tener un heredero su-
unius, an complurium. yo; porque no es verosimil que el padre, 6 el Prín-
cipe, haya pensado en este caso, de suerte que
desheredase al que naciese después. Y no importa,
de qué modo intervenga el beneficio del Príncipe
respecto fi la facultad de hacer testamento, si res-
pecto fi la persona de uno solo, 6 fi la de muchos.
§ 1.—Itein quaero, si ¡La facta proponatur sub- § 1.—Asimismo pregunto, sise dijese que la subs-
etitutio: tillius meas si mira decem annos (2) de- titución fué hecha de este modo: .si ml hijo talle-
cesserit, Titius heres esto; si intra quatuordecim (3),. ciere dentro de sus diez años, sea heredero Ticio;
Maevius,fihiusquo octo annoruni deeesserit, utrum si dentro de los catorce, Mevio, y el hijo hubiere
Titius solus ex substitutione ci heres erit, an et fallecido de ocho años, ¿será acaso su heredero en
Maevius, quia certum esi, et intra decem, et intra virtud de la substitución solo Ticio, 6 también Me-
quatuordecim annos fihium decessissc? Respondí, vio, porque es cierto que el hijo falleció asi, den-
omne quidem spatium, quod est intra pubertatem, tro de los diez, como dentro de los catorce años?
liberum esse patri ad substitaendurn filio, sed finis Respondí, que ciertamente todo el espacio de tiem-
bulas puburtas (4) est; magis antera mt, la airo que po, que hay dentro de la pubertad, lo tiene libre el
eorum teinpus suum separatim servan, nial con- padre para nombrarle substituto al hijo, pero que
traria voluntas testatoris aporte osteudatur. la pubertad es el término del mismo; pero que es
preferible que respecto de cada uno de ellos se ob-
ser ve por separado su propio tiempo, sino se demos-
trara claramente la contraria voluntad del padre.
§ 2.—Lucius Titius, quum haberet filies in po- § 2.—Lucio Ticio, teniendo hijos bajo su potes-
testate, uxorem heredem scrip.sit, ci ci substituit tad, instituyó heredera fi su mujer, y fi ella le subs-
hilos; quaesitum mt, an institutio uxoris nullius tituyó los hijos; se pregúutó, ¿seria de ningún va-
momcnti sil co, quod ab eo gradu fui non essent lor la institución de la mujer, porque respecto de
exheredati? Respondi, eum gradum, a quo fui este grado no hubiesen sido desheredados los hijos?
praeteriti sint, nulhius esse momenti, et ideo, quum Respondí, que este grado, en el que fueron prete-
lidem substituti proponantur, ex testamento ces ridos los hijos, no era de valor alguno, y que por
heredes extitisse videri, scilicet quia non totum esto, corno se exponía que los mismos eran substi-
testamentum infirmant fui, sed tantum eum gra- tutos,se consideraba que ellos quedaron siendo he-
dum, qui ab mulo non valult, sicut responsum esi, rederos en virtud del testamento, fi saber, porque
si a primo sit filius praeteritus, a secundo exhere• los hijos no invalidan todo el testamento, sino sola-
datus; nihil autem interest, qua ratione secundi mente aquel grado que desde un principio no fué
heredis institutio valeat, utrum, quia ab co fi1ius válido, según se respondió, si el hijo hubiera sido
exheredatus est, an quia ipso tilias aubstitutus preterido en el primero, y desheredado en el se-
est. gundo; y nada importa, por qué razón sea válida ha
institución del segundo heredero, si porque el hijo
fuá desheredado respecto de él, ó porque el mismo
hijo fuá substituido.
§ 3.—Iuhius Longinus pater coz, quos sibi here- § 3.—Julio Longino, padre, nombré de este mo-
des instituerat, filio ¡La substituit: quisquis sibi do substitutos de su hijo fi los que habla instituido
heres esset; unus ex heredibus institutiS, qui taci- sus herederos: cualquiera que fuese su heredero;
tam fidetn accommodaverat, ut non capienti par- uno de los herederos instituidos, que habla pres-
tem ex eo, quod aeceperat, daret, ad substitutio- tado su tácito consentimiento, para dar parte de
nem impubenis admissus, utruin pro ea parte, pro aquello que habla recibido fi otro que no la adqui-
qjia SCriptus fuit, veniaL, an velo pro ea, quam ria, habiendo sido admitido fi la substitución del
cepit, ¡La al augeatur cias pars in substitutione? impúbero, ¿irá fi ella acaso por la parte en que fué
Respondi, qui in fraudem legum fidem aceommo- instituido, 6 por aquella que recibió, de tal matie-
dat, adeundo hieres efficitur, ncc desinel heres ra que se aumento su parte en la substitución? Res-
eme, liceL res, quac ita relictae sunt, auferuntur (5). pondí, que el que presta su consentimiento en frau-
ilude et ex secundis tabulis in tantum heres eme de de las leyes, se hace heredero adiendo la heren-
potest, in quantum seriptus esset; satis enim puni- cia, y no deja de ser heredero, aunque se le quitan
tus est in co, in quo fecil contra leges. Quia imo, las cosas que de este modo se le dejaron. Por lo
et si desineret heres esse, idem dicerem, quemad- cual, también puede ser heredero, en virtud del se-
modum intelligendum esi iii co, qui, quurn seriptus gundo testamento, por tanto en cuanto hubiese
esset heres, postquam adiisset hereditatein, ja ser- sido instituido; porque fué bastante castigado en
vitatem redactas est, ci postea libertate (fi) dona- aquello en que obré contra las leyes. Aún más, lo
tus, cui permissum est ad substitationem venire, mismo dina yo, también si dejase de ser heredero,
quae ci in testamento fuerat relicta; hect enim fi la manera que se ha de entender respecto del
hereditatem ex institutione amisit, Lamen ex sub- que, habiendo sido instituido heredero, fué reducido

(1) MaL. VuIg.; Coepit, el códice Fi.


2) deetmum anuum, MaL Vtdg. (6) Taur. según la escritura original; auferautur, .egutI
(3) decimum quartum, Hal. Vulg. COr?CCiófl del cddic8 Fi., Dr.
(4) pubertatl;, HaL (6) HaL. Vuig.; Ubertutem, si códice Fi.

DIGESTO.—LIBRO XYVIH: TÍPULO VI 399

stitutione isLam portionem, quantum (1) amisit, per- á esclavitud, después que hubiese adido la heren-
cepturum. cia, y luego se le hubiese hecho donación de la 11-
bertad, al cual le es permitido ir fi la substitución,
que sele habla dejado en el testamento; porque aun-
que perdió la herencia en virtud de la institución,
habrá de percibir, sin embargo, en virtud de la
substitución la misma porción que perdió.

44• 142.] IDEM libro X. Quaetionum.—Ex pu- 44. 142.] EL MISMO; Cuestiones, libro 1.—Es-
pillan testamento superhis pnincipale neque ex cribió Meciano, que por el testamento pupilar no
parte, neque iii totum confirmafl posse, Maecianus se puede confirmar ni en parte, ni en su totalidad,
scripsit. el anterior testamento principal.

45. [43.] IDEM libro XII. Responsorum.—Lu- 45. [43.] EL MISMO; 1e.spuestas, libro XII. -
cine Titius legitimum fihium et alterum naturalem Lucio Ticio instituyó herederos fi un hijo legitimo,
heredes institnit, eosque invicern substituit; Titia- y fi otro natural, y los substituyó recíprocamente;
nus (2) legitimus filias, quem pater anniculurn re- Ticiano, el hijo legitimo, fi quien el padre dejó de
liquit, post patris mortem impubes decessit super- un año, falleció impúbero después de la muerte
etite matre et fratre naturali, quein etiam eoberedern M padre, sobreviviéndole su madre y su hermano
habchat; quaero, an hereditas eius ad Titium na- natural, al que también tenía como coheredero;
turalem fratrem ex causa substitutionis pertineat, pregunto, ¿su herencia le pertenecerá por causa de
an vero ad matrem? Respondí, ad primum casum la substitución fi Ticio, hermano natural, ó fi lsma-
non existentium heredum substitutionem, de qua dre? Respondí, que la substitución, de que se tra-
qilaeritur, pertinere, non ad sequentein, si quis ta, pertenece al primer caso, en que no existan he-
eorum postea decessisset intra pubertatem, quum rederos, no al segundo, si alguno de ellos hubiese
in naturalis Mii persona duplex substitutio Ioenm fallecido después dentro de la pubertad, porque
habere non poterit; et ideo ad niatrem legitimi respecto fi la persona del hijo natural no podrá te-
fui hereditas ab intestato pertinet (3). ner lugar la doble substitución; y por lo tanto, la
herencia pertenece abintestato fi la madre del hijo
legitimo.
§ 1.—Paulus respondit, si onines instituti here- § 1.—Paulo respondió, que si todos los herede-
des omnibus invicem substituti essent, eius portio- ros Instituidos hubiesen sido recíprocamente subs-
nem qui quibusdam defunetis postea portionem tituidos fi todos, la porción de aquel, que después
auam repudiavit, ad eum solum, qui co tempore de haber fallecido algunos rechazó su porción, per-
supervixit, ex substitutione pertinere. tenece en virtud de Ja substitución solo al que so-
brevivió en aquel tiempo.

46. [44.] IDEM libro XIII. Responsorum.—Pa- 46 [44.) EL MISMO; Respuestas, libro XIII.—
terfamiias primis tabulis postumo herede instituto, Un padre de familia, habiendo instituido en su pri-
secundis sibi vel filio, si intra pubertatem decessis- mer testamento heredero fi un póstumo, nombró
set, Caium Seium fratrem snurn substituit, deinde substituto en el segundo para sI ó para su hijo, si
Titium Calo Selo, et postea sic dixit: cquodsi Caius hubiese fallecido dentro de la pubertad, fi Cayo
Seins frater mene, primo loco substitutus, herce Seyo, su hermano, y después para Cayo Seyo fi Ti-
mihi esset (4), tunc TiLlo fideicemmissum relinquo;» do, y luego dijo de este modo: «pero si Cayo Seyo,
quaero, quum filias patri herce extiterit, eoque iii- mi hermano, substituido en primer lugar, fuese mi
tra pubertatein mortuo frater testatoris ex substi- heredero, en este caso dejo fi Ticio un fideicomiso»;
tutione herce sit, an fideicommissum debeatur, pregunto, habiendo quedado heredero del padre el
qnum ita relictum siL, si Oaius Seius frater suus hijo, y siendo, muerto éste dentro de la pubertad,
sibi heres extitisset? Respondi, fratrem defuncti heredero en virtud de la substitución el hermano
qui in utrumque casurn institutus vel (5) substitu- del testador, ¿se deberá el fideicomiso, puesto que
tus est filio hnpnberc defuneto, ea, qune testator se dejó en ceta forma, si Cayo Seyo, su hermano,
reliquit, praestare debere, nec adversari hace ver- hubiese sido su heredero? Respondí, que el herma-
ba: quodsi Caine Seius mihi heres cnt, tune dan no del difunto, que para ambos casos fizó, habien-
velo,» quüm verum sit, eum et testatoni heredem do fallecido impúbero el hijo, instituido ó substitni.
extitiese. do, debe dar lo que dejó el testador, y que no se
oponen fi ello estas palabras: «pero si Cayo Seyo
fuere mi heredero, en este caso quiero que se dé',
porque es vendad que él quedó siendo heredero
también del testador.
47. (45.] SCÁEVOL4 libro II. Responsorum.— 47. [45) ScvoLA; Respuestas, libro 11.—Uno,
Qui habebat fihinm et fihiam impuberee, instituto que tenla un hijo y una hija impúberos, desheredó
filio herede fihiam exheredavit, et, si filias intra fi la hija habiendo instituido heredero al hijo,y, si
pubertatem decessisset, fihiam eidem substitnit, el hijo hubiese fallecido dentro de la pubertad, al
sed fihiae, si, antequain nuberet, deccssisset, uxo- mismo le substituyó la hija, pero fi la hija, si hu-
rem sunm, item sororem suam substituit; quaero, biese fallecido antes de casarse, le substituyó su
quum filia impubes prior decesserit, deinde frater mujer, y también su hermana; pregunto, habien-
eme impnbes, an fui hereditas ad uxorem et soro- do fallecido primero la hija, impúbera, y después
(1) quam tum, ifal. tem eme, eucces10 non ad Inatrem, sed ad gubtfttwn fra-
(21 Iitius, Ha. treni ateS davolvftur, inserta Haz.
(3) alitsr el einsdem setatiB liberi int1tnti, invicenique (4) ant, Hai.
•bStLtu$f fu1sent; tuno enim altero definiste Intra puberta- 6) In$l$utus val, o iitla. Ha¡,

400 DIGESTO.—LIBRO xx'VnI: IITULO VI

ram testatoris jure substitu tionis pertineat? Re- su hermano, impúbero, ¿les pertenecerá por dere-
spondí, seeundum ea, quae proponereutur, non cho de la substitución la herencia del hijo á la mu-
pertinere. jer y á la hermana del testador? Respondi, que, se-
gún lo que se exponla, no les pertenece.
46. [46.] IDEM libro singular¡ Quaestionurn 48. [46.] EL MISMO; Cuestiones tratadas en pú-
publico trae taza rum. —Servum commuuem habe- blico, libro único.—Tenemos en común un esclavo,
mus, Mc heres seriptus est, et, si heres non siL, el cual fué instituido heredero, y, si él no fuera
Macvms 1111 substitutus cst; alterius iussu domino- heredero, le fué substituido Mevio; adió la heren-
ruin adilt bereditatem, altertus non; quacritur, ati cia por mandato de uno de los dueños, no por el
substituto locus sit, an non? Et venus est, substi- del otro; se pregunta, ¿habrá lugar para el substi-
tuto locum esse. tuto, ó no? Y es más cierto, que hay lugar para el
substituto.
§ l.-4'ittus heres esto; Stichum Maevio do, § L—eSea heredero Ticio; doy y lego Stico á
lego; Stichus heres esto; si Stichus heres non cnt, Mevio; sea heredero Stico; si Stico no fuere here-
Stichus liben henesque esto.» In hac quaestione dero, sea libre y heredero Sticoi. En este caso se
inprimis quaerendum est, utrum unus gradus sit, ha de inquirir en primer lugar, si hay un solo gra-
an duo, et an causa mutata siL sLrbstitutionis, an do, ó dos, y si se ha mudado la causa de la substi-
eadem permaneat. Et quidem in plerisque quaeri- tución, ó si permanece la misma. Y, á la verdad, en
tun, an ipse sibi substitul possit; et respondetur, muchos casos se pregunta, si uno puede substituir-
causa institutionis muLata substituí posse. Igitur se A si mismo; y se responde, que mudada la causa
si Titius herce scriptus siL, et, si heres non siL, de la institución se puede uno substituir. As¡, pues,
idem heras iussus siL, substitutio nullius momenti si Ticio hubiera sido instituido heredero, y, si no
art. Sed si sub conditione quis heres scniptus sit, fuese heredero, se le mandase que sea heredero, la
pura autem substitutus est, causa immutatur, substitución no será de ningún valor. Pero si uno
quoniam potest ex institutione delIci (1) conditio, hubiera sido instituido heredero bajo condición,
et substitutio aliquid adferre (2); sed si extite- paro substituido puramente, se altera la causa,
nt (3) conditio, duae purae sutiL, et ideo nullius porque puede faltar Ja condición de la institución,
momenti ant substitutio. Cóntra si pune quis in- y producir algún resultado la substitución; pero si
stituatur, deinde sub conditione sibi substituatur, se hubiere cumplido la condición, las dos serán pu-
nihil facit substitutio conditionalis; nec mutata (4) ras, y por lo tanto no será de valor alguno la subs-
intelligatur, quippe quum, eLsi extiterit conditio, titución. Al contrario, si uno fuera instituido pu-
duce purae sint (5) institutiones. Secundum hace ramente, y luego fuera substituido A si mismo bajo
proposita quaestio manifestetur: Titius heres esto; condición, Dada hace la substitución condicional;
Stichum Maevio do, lego; Stichus benes esto; si y no se entienda mudada la causa, porque aunque
Stichus heres non erit, Stichus liber heresque esto;» se hubiere cumplido la condición, hay dos institucio-
nos didicimus (6), quoniam (7) eodem testamento nes puras. Según esto queda evidenciada la cues-
et legatus sit Stichus, et libertatem accepit, prae- tión propuesta: 'sea heredero Ticio; doy y lego Su-
valera libertatem, et si praavaleat (8) libertas, co A Mevio; sea heredero Suico; si Stico no fuere
non deben legatum, et ideo iussu legatanii non heredero, sea libre y heredero Stico»; nosotros he-
posee adire hereditatem, ac per hoc verum case, mos aprendido, que como en el mismo testamento
Stichum heredeni non cese, et ex sequentibus ver- fué legado Stico y recibió la libertad, prevalece la
bis libertatem illi competere, quum unus gradue libertad, y que si prevalece la libertad, no se debe
videatur (9). Quid ergo, si non adienit Titius? In- el legado, y no puede por lo tanto adir la herencia
cipict substitutione Stichus libar et herce cese; por mandato del legatario, y que por esto es ver-
porro quamdiu non adit iussu legatanit, nec ex dad que Stico no es heredero, y que ea virtud de
causa legati iiitelligitur legatarii (10) cese effectus; las palabras que siguen le compete la libertad, por-
et ideo certum est, illum heredem non cese, ac per que se considera que hay un solo grado. Luego
hoe ex bis verbis: 'si heres non erit, Stichus liber ¿qué se dirá, si Ticio no hubiere adido la herencia?
heresque esto», liber et heras existet. Iba autem, Que en virtud de la substitución Stico comenzará
quod sentimus, Inlianus quoque iii libnis suis pro- A ser libre y heredero; ciertamente, mientras no
bat. ade la herencia por mandato del legatario, no se
entiende que por causa del legado se hizo del lega-
tario; y por lo tanto es cierto, que él no es herede-
ro, y por esto en virtud de estas palabras: eSt no
fuere heredero, sea libre y heredero Stico». será li-
bre y heredero. Mas esto que opinamos, lo aprue-
ba también Juliano en sus libros.
§ 2.—Si pupillus substitutum sibi servum aliena- § 2.—Si el pupilo hubiere enajenado el esclavo
venit, aumque emtor liberum heredemque institue- que A él le habla sido substituido, y el comprador
nt, numquid iste in substitutione habeat substitu- lo hubiere instituido libre y heredero, ¿tendrá aca-
tus (11) universum? EL si quidem pupillus ad pu- so este substituto la totalidad en la substitución?
bertatem pervenerit, neces8arius ex testamento Y si verdaderamente el pupilo hubiere llegado A
emtonis heras existit (12); sin vero intra pubertatem la pubertad, quedó siendo heredero necesario en

(1) deScere, Hal. Vnlg. (8) Según conjetura Br. por el praevalebat de la escritura
(2) et aubstitutioiii locum alTerre, la Vulg. original; prava1et, Taur, segun corrección del códice Fi.
(3) Según enmienda Br.; esisteri, el códice Fi. (9) HaZ. Vuig.; videtur, él códice FI.
() causa, inserta HaZ. (10) Legatsl-lus, al sndt-gsn interior del códice Fi.
(3) Hal Vulu.; Sulit, el códice Fi. (Ii Taur. atendiendo al substltutum de la escritura ori-
(6) dlctmus, Za Vulg. ginai; s tatum, segtln corrección del códice Fi; statim, foL
(7) quando, HaZ. Vulg. (12) Hal.; exstltlt, el códice Fi.

DIGESTO.—LIBRO XXV!IR TITULO VII 401

decesserit, ex substituti011e quidem liber et herce virtud del testamento del comprador; mas si hubie-
fit (1), et neceesarius patri pupiffi, emtori atitem re fallecido dentro de la pubertad, se hace cierta-
voluntarius heres existit (2). mente libre y heredero en virtud de la substitu-
ción, y es heredero necesario del padre del pupilo,
pero voluntario del comprador.
TIT. vii: TITULO VII
DE CONDITIONIBUS INST1TUTIONUM DE LAS CONDICIONES DE LAS INSTITUCIONES
[Cf. coa. Vi. 25.1 [Vónse Cód. Vi. 25.1
1. ULPIANUS libro V. ad Sabinum.—Sub impos- 1. ULPIANO; Comentarios 4 Sabino, Libro V.—
sibili conditione ve¡ alio mendo (3) factam institu- Está determinado, que no se vida la institución he-
tionem placet non vitiari. cha bajo una condición imposible, 6 con otro engaño.
2. IDEM Libro VI. ad SabinunL—Si testamento 2. EL MISMO; Comentarios 4 Sabino, Libro VI.
comprehonsum sit: «ilIe servus, si meus erit, ant: —Si en el testamento se hubiera expresado: «sea
«qui mene cnt, quum moniar (4), heres esto», heredero aquel esclavo, si fuere mIo», 6 «que se-
quatenus accipiatur «mene», quacritur. Et siquidem rá mío, cuando yo muera', a&pregunta, cómo se
alienavit in co usufructum, nibilominus ipsius est; entenderá la palabra «mio». Y si verdaderamente
si vero partem in co alienavit, an deffciat conditio enajené el usufruto sobre ¿1, es, sin embargo, de
institutionis, quaeritur. Et venus est, non defe- él mismo; pero si enajené parte de él, so pregunta
cisee couditionem, nisi evidentissimis probationi- si falta la condición de la institución. Y es más ver-
bus testatorem voluisse apparuenit, pro bac condi- dadero, que no faltó la condición, si con evidentl-
tione baec verba inseruisse, si totus servus in do- simas pruebas no hubiere aparecido que el testador
minio cius remanecrit; tune enim parte alienata quiso consignar estas palabras en lugar de esta
conditio deficit. condición, si todo el esclavo hubiere permanecido
en su dominio; porque entonces, enajenada una
parte, falta la condición.
§ 1.—Sed si dijo servi ita sint heredes instituti: § 1.—Pero si dos esclavos hubieran sido Institui-
«pnimus et secundus, si me¡ erunt, quum motiar, dos herederos de este modo: Primo y Segundo, si
liberi et heredes sunto, et alter ex bis sit aliena- fueren mios cuando yo muera, sean libres y here-
tus, Celsus recte putat, sic accipiendum, atque si deros», y uno de ellos hubiera sido enajenado, con
singulos separatim sub eadem conditione heredes razón opina Celso, que esto se ha de entender lo
instituisset. mismo que si á cada uno lo hubiese instituido por
separado heredero bajo la misma condición.
3. PAULUS libro 1. ad Sabinum.— Si ita heres 3. P.uLo; Comentarios 4 Sabino, libro L—Si
institutus sim, si decem dedero, et accipere nolit, yo hubiera sido instituido heredero de este modo,
cfi dare iussus sum, pro impleta conditione ha- si diere diez, y no quisiera recibirlos aquel á quien
betur. se me mandó que los diera, se tiene por cumplida
la condición.
4. ULPIANUS libro VIII. ad Sabinum.— Si qui 4. Ur'io; Comentarios 4 Sabino, Libro VIII.
ita sint instituti: «si socii una bonorum meorum —Si algunos hubieran sido instituidos de este mo-
permanserint usquc ad annos sedecim, heredes do: 'sean herederos, si juntos hubieren permane-
sunto', inutilem esse institutionem secundum ver- cido siendo socios de mis bienes hasta los dieciseis
borum significationem, Maredflus ait; lulianus nu- años', dice Marcelo, que es inútil la institución
tem, quoniam et ante aditam (5) hereditatem iniri conforme te la significación de las palabras; pero
societas potest, quasi re¡ futurae, valere institu- opina Juliano, que como se puede constituir socie-
tionem; quod est verum. dad también antes de haber sido adida la herencia,
como si fuera sobre cosa futura, es válida la insti-
tución; lo que es verdad.
§ 1.—Idem Inlianus ecribit, eum, qui ita heres § 1.—Escribe el mismo Juliano, que elque fuó
institutus est, si servum hereditarium non aliena- instituido heredero de este modo, si no hubiere
verit, caventem coheredi implere conditionem; ce- enajenado un esclavo dela herencia, cumple lacon-
terum, si solus heres scriptus sit, sub impossibili dición dando caución al coheredero; pero que, si
conditione heredem institutum videri; qiiae sen- hubiera sido instituido único heredero, se le consi-
tentia vera est. dera instituido heredero bajo una condición impo-
sible; cuya opinión es verdadera.
5. PAULUS Libro 11. ad Sabinum. -Sí heredi 5. P&ui.o; Comentarios ti Sabino, Libro IL—Sl
plures conditiones coniu.nctim datas sint, omnibus al heredero se le hubieran impuesto conjuntamen-
parendum cst, quia unius loco habentur; si disiun- te muchas condiciones, se ha de obedecer te todas,
etim sint, en! libel (6). porque se consideran como una sola; silo hubieran
sido disyuntivamente, tela que se quisiere.

(1) Ho2.; Bit, el códice R.


(2) Véae la "oíais. de Za pdgina anterior.
(3) modo, Hal. (5) Taur. al ,ndrgen; h&bltam en .1 terno por el habfttem
(4) T~ á8gtIn corrección del códice Fi.; eommorior, la heredlttem de la escritura orignal, Br.
escritura original, Br. (6) ffaL; enilibet, el códice FI.
TnwO TE - 51
DIGES't'o.—LIBRO XXVIII: TtPULO VII

6. ULPIANtrS Libro IX. ad Sabinum.— Si quis 8. tJLru.NO; Comentarios 4 Sabino, Libro IX.—
ita institutus sit, si monumentum post rnortem te- Si uno hubiera sido instituido de este modo, si des.
statoris in triduo proximo monis e.[us fecissct, pués de la muerte del testador hubiese hecho un
quum monumeutum in triduo perfici non possit, monumento en los tres días próximos fi su muerte,
dkendum enit, conditionem evanescere, quasi im- no pudiéndose acabar el monumento en los tres
possibticrn. días, se habrá de decir que se invalida la condi-
ción, corno imposible.
7. Poíroius Libro V. ad Sabiurn..—Si quis 7. Poonio; Comentarios d Sabino, Libro V.
sub conditione heredes instituisset, si invicem ca- —Si alguno hubiese instituido herederos bajo esta
vissent, se legata co testamento relieta redditu- condición, si recíprocamente se hubiesen dado cau-
ros, plaeet, rcrnitti jis conditionem, quia ad frau- ción de que ellos devolverán los legados dejados en
dem legum respiceret (1), quae vetarent, quosdam aquel testamento, se determina, que se les remita la
legata capere, quarnquam et 8i cautun esset, in ipsa condición, porque tendería al fraude de las leyes,
actione (2) exceptione tuendus esset promissor. que vedasen que algunos recibiesen legados, aun-
que también si se hubiese dado caución, habnia de
ser amparado con excepción en la misma acción el
que prometió.
8. ULPIÁNUS Libro L. ad Edicturn.—Quae sub 8. ULPIANO; Comentarios-al Edicto, Libro L,—
conditione iurisiurandi relinquuntur, a Praetore Se reprueba por e! Pretor lo que se deja bajo con-
reprobantur; providil enim, no is, qui sub iurisiu- dición de juramento; porque provee, á fin de que
randi conditioiie quid aecepit, aut oinittendo con- el que recibió una cosa bajo condición dejuramen-
ditionem perderel hereditatem legaturnve, aut co- lo no pierda la herencia ó el legado no cumplien-
°eretur turpiter accipiendi () conditionern iurare. do la condición, ó no sea obligado torpemente fija-
o1uit ergo, eum, en¡ sub iurisiurandi conditioiie rar la condición para adquirir. Quiso, pues, que
quid relictam est, ita capere, nl capiunt hi, qui" aquel fi quien se le dejó alguna cosa bajo condición
bus nulla taus iurisiurandi conditio inseritur; el de juramento, la reciba así como la reciben aque-
recto. Quuni enim faciles sial nonnulli horninum llos fl quienes no se les impone ninguna tal condi
ad iurandum contemtu religionis, al¡¡ perquam ti- ción de juramento; y con razón. Porque como al-
midi netu divini numinis usque ad superstitio- guno, hombres sean fáciles para jurar con menos-
acm, no vel hi ve¡ (lii aut consequerentur, aut precio de la religión, y otros demasiado tímidos
penderent, quod relictuin est, Praetor consultissi- por temor al divino númen hasta la superstición,
me intervenil. Elenim potuit is, qui voluit factum, prudentisimamente interviene el Pretor, para que
quod religionis conditione adstringit, sub condi- ni unos consigan, ni otros pierdan lo que se les de-
tione faciendi relinquere; ita enlin homines aul jó. Porque pudo el que quiso que se hiciera lo que
facientes admitterentur, aut non facientes defice- sujeta fi la condición del juramento, dejarlo bajo
rentur conditione. la condición de que se haga; pues de este modo se-
rian admitidos los hombres que lo hicieran, ó serian
excluidos por la condición los que no lo hicieran.
§ 1.—Iloc Edictum etiam ad legata piUnet, § 1.—Este Edicto es aplicable también fi loe le-
non tantum ad hetedum iiistitutioneni. gados, no solamente fi la institución de herederos.
§ 2.—In fideicornmissis quoque oportebit eos, § 2.—También convendrá que en los fideicomi-
qui de fideieommisso cognoscunt, subsequi Prae- sos se atengan al Edicto de! Pretor los que conocen
toris Edictum, ea propter, quia vice legatorum del fideicomiso, por esto, porque hacen veces dele-
funguntur. gados.
§ 3.—El ja mortis causa donationibus dicendum § 3.—Y en las donaciones por causa de muerte
es!, Edicto locum esse, si forte quia eaverit, nisi se ha de decir que tiene lugar el Edicto, si acaso
iurasset, se aliquid -facturum, restituturum quod alguno hubiere dado caución do que restituirá lo
accepit; oportebit itaque remitti cautionem. que recibió, si no hubiese jurado que él haría al-
guna cosa; y as!, convendrá que se le remita la
caución.
§ 4.—Si quis sub iurisiurandi conditione, et § 4.—Si alguno hubiera sido instituido bajo la
praeterea sub aun sil institutus, hule videnduni condición de juramento, y además bajo otra, se ha
est, an remitiR tur conditio; et magis est, UI rernitti de ver, si fi éste se le remitirá la condición; y es
iurisiurandi conditio debeat, hect alii conditioni más cierto, que se le deba remitir la condición del
paiendu.m habeat. juramento, aunque tenga que prestar cumplimien-
to fi la otra condición.
§ 5.—Sed si sub iurisiurandi conditione sil in- 5.—Mas si hubiera sido instituido bajo condi-
stitutus, aut si decem (millia) (4) dedenit, hoe est ción de juramento, ó si hubiere dado diez mil, esto
alter nata conditione, ut ant pareat conditioni, aut es, bajo la condición alternativa, de que ó cumpla
iuret; aliud quid videndum, numquid rernitti el la condición, ó jure; se ha de ver otra cosa, sino se
conditio non debet, quia potest alter¡ conditioni le deberá remitir la condición, porque puede estar
pareado esse securus; sed est venias, remittendam seguro cumpliendo la otra condición; pero es más
conditionem, no alia ratione conditio aun eum ur- verdadero, que se le ha de remitir la condición, para
geat ad iusiuraudum. que por otro motivo no le apremie la otra condi-
ción al juramento.
§ 6.—Quo lies heres iurare iubetur, daturum se § 6.—Cuando se manda que jure el heredero,
aliquid vel facturum, quod non improbum cal, que él dará ó hará alguna cosa, que no es iicita,

(1) HaL. Vulg.; respiearent, el cødiee Fi. (S) accipiendo, ffai. Vuig.
(2) exaettone, Hal. (4) Br.; Taur. suprime si pnr4nt.esis.

DIGESTO.—LIBRO xxviii: TÍTULO VII 403

actiones hereditarias non alias habebit, quam no tendrá las acciones de la herencia de otra suer-
dederit vel feeerit id, quod erat iussus inrare. te, que si hubiere dado ó hecho lo que se le habla
mandado jurar.
§ 7.—Mortuo autem ve! manumisso Sticho vivo § 7.—Mas habiendo muerto ó sido manumitido
testatore, qui ita he.res institutus est, si iurasset, Stico viviendo el testador, el que fué instituido he-
se Stichum n1anurnissurwn non videbitur defectus redero en esta forma, si hubiese jurado que élma-
conditione heres, quamvis verum sit, compeilen- numitirá á Stico, no se considerará que como here-
dum eum maiiumittere, si viveret. Idem est, et si dero faltó b. la condición, aunque sea verdad que
ita heres institutus csset quis: Titius heres esto, habria de ser compelido á manumitinlo, si viviese.
ita itt Stichuni manumittat», ant: «Titio centurn Lo mismo es, también si de esta suerte uno hubiese
ita lego, itt Stichum rnanumittat»; nam mortuo sido instituido heredero: «sea heredero Ticio, con
Sticho nemo dicet, summovendum eum non vide- tal que manumita á Stico, ó «lego ciento á Ticio,
tur enim defectus conditione, si parere conditioni con tal que manumita A Stico»; porque muerto Sti-
non poasit, ituplenda est ( 1 ) enim voluntas, si co, nadie dirá que él deba ser repelido; porque no
potest se considera que faltó á Ja condición, sino pudiera
cumplir la condición, pues se há de cumplir Ja yo-
tentad, si se puede.
8.—De hoc jureinrando remittendo non est § 8.—No es necesario recurrir al Pretor para
necesse arlire Praetorem; semel enim te perpe- que se remita este juramento; porque fué remitido
tuum a Praetore rernissum est, ncc per siugulos por el Pretor una vez para siempre, y no se le ha
remittenduin. Et idcirco, ex quo dios legati cesse- de remitir A cada uno. Y por lo tanto, se considera
nt, remissum videtur, etiam ignorante senipto he- remitido, aún ignorándolo el heredero instituido,
rede. Ideoque in herede legatarii recto probatur, desde que corriere el día del legado. Y por esto,
ut post diem legati cedentem, si decessenit legata- con razón se aprueba respecto al heredero del lega-
rius, debeat heres eius actione de legato () uti, tario, que si el legatario hubiere fallecido después
quasi pune legato relicto el, en! heres extiterat. que corriese el día del legado, deberá utilizar su
heredero la acción de legado, cual si puramente se
le hubiera dejado el legado A aquel de quien habla
quedado heredero.

9. Puius libro XLV. ad Edictum.— Con di- 9. PAULO; Comentarios al Edicto, libro XL Y.
tioneo, quae contra bonos mores inseruiitur, re- —Se han de remitir las condiciones que se insertan
mittendae sunt, veluti si ab hostibus patrem simm contra las buenas costumbres, por ejemplo, si no
non redemerit, si pareutibus suis patronove ali- hubiere rescatado de los enemigos á su padre, si no
menta non praestiterit. prestare alimentos A sus ascendientes, ó A su pa-
trono.

10. ULPIANUS libro VIII. Disputationum.—Iu- 10. ULPIANO; Disputas, libro VIII.—Esta ins-
titutio taUs: «si codieillis Seium heredem scripse- titución: «si en los codicilos yo hubiere instituido
ro, benes esto», non est inutilis in quovis herede heredero A Seyo, sea heredero», no.es inútil res-
instituto, praeter filium; est enim conditionalis fn- pecto á cualquier heredero instituido, excepto el
stitutio, neo videtur hereditas codicillis data, quod hijo; porque es una institución condicional, y no se
interdictum est, verum conditionalis est haec fu- considera que la herencia fué dada en codicilos,
Blitutio, quae testamento data esset. Proinde et si cosa que está prohibida, sino que es condicional
ita scripserit: «cuius nomen codicillis scripsero, esta institución, que se hubiese puesto en el testa-
lIJe mili benes esto», pan ratione dicendum erit, mento. Por lo cual, también si uno hubiere escrito
institutionem valere nullo iure impediente. de este modo: «sea ini heredero aquel cuyo nom-
bre yo hubiere escrito en los codicilos», por la mis-
ma razón se habrá de decir, que la institución es
válida sin que lo impida ningún derecho.
§ 1.—Si quem ita institutum ponamus: ille, si § 1.—Si suponemos que uno fué instituido de es-
eum codicillis hei'edem seripsi (3), heres esto., ta manera: «sea heredero aquel, silo escribí como
valet institutio, etiam ja filio, qui in potestate est, heredero en los codicilos», es válida la institución
quum nufla sit conditio, quae in praeteriturn con- aún respecto del hijo que está bajo la potestad, por-
fertur, vel quae in praesens, veluti: «si rex Partho- que es nula la condición, que se refiere al tiempo
mm vivit, Si navis in portal stat.. pasado, ó la que el presente, por ejemplo: «si vive
el rey de los Partos si la nave está en el puerto».

11. IULIAIUS libro XXIX. Digestorum. - Si 11. JtJLIANO; Digesto, libro XXIX.—Si alguno
quis testamento hoc modo seripserit: «films meus, hubiere escrito de este modo en su testamento.- «Sea
si Tltium adoptavenit, heres esto; si non adoptave- heredero mi hijo, si hubiere adoptado A Ticio; si no
nt, exheres esto», et filio parato adoptare Titius lo hubiere adoptado, sea desheredado», y dispues-
nolit se arrogandum dare, erit fihius heres quasi to el hijo A ndoptarlo Ticio no quisiera darse en
explet,a conditione. arrogación, el hijo será heredero como si se hubie-
ra cumplido la condición.

12. HERMOGENIÁNUS libro III. iuris Epitoma- 12. HuaM0GEN! ANO; Epítome dei Derecho, libro
rum.—Verba hace: «Publius Macvms, si volet, he- 111.—Estas palabras: «sea heredero Publio Mevio,

(1) Taur.; non, inserta el códice Fi, según dice Taur. en la (5) Taur. según corrección del Códice Fi.; scrlpeeri, la
nota. escritura original, de la cual se puede formar scripserlt, sen-
() actione legati, la Vulg. pserlm 6 ennlpeero, Dr.

404 DIGHSPO.—LIBRO XXVII1 TÍTULO TU

res esto», iii necessario conditioncm faciunt, ut, si si quisiera», constituyen condición para el necesa-
nolit, heres non existat; nam in voluntaria heredia rio, de modo que, si no quisiera, no será heredero;
persona frustra addnntur, qunm, etsi non fucrint porque inútilmente se añaden respecto á la perso-
addita, invitus iion efficitur heres. na del heredero voluntario, porque aunque no so
hubieren añadido, no se hace heredero contra su
voluntad.

18. luLIANUS libro XXX. Digestorum.—Ei, qni 13. JULIANO; Digesto, libro XXX.—Para aquel
ita hereditatem val legatum accepit, si decem de- que recibió una herencia ó un legado de este mo-
derit, neque hereditas, neque legatum aliter acqui- do, si hubiere dado diez, no se puede adquirir ni
ii potest, quam si post impletam conditionem id la herencia ni el legado de otra suerte, que, si des-
egerit acriptus heres vel legatarius, per quod be pués de cumplida ]¡condición, el heredero institui-
reditas aut legatum acquiri solet. do 6 el legatario hubiere hecho aquello porlo cual
se suele adquirir la herencia 6 el legado.
14. MARCIANUS Libro IV. Instit utionum —Con- 14. MARCIANO; Instituía, libro IV.—Las condi-
ditione8 contra edict. Imperatorum, aut contra ciones escritas contra los Edictos de los Emparado -
legas, ant quae ¡egEa vicem obtinent, scriptae, val res, ó contra las leyes, ó contra las disposiciones
quse contra bonos mores, vel derisoriae sunt, aut que tienen fuerza de ley, ó las que son contra ¡as
huiusmodi, quas Praetores improbaveruni, pro non buenas costumbres, 6 irrisorias, ó de la naturaleza
seriptis habentur; et perinde, ac si conditio here- de las que desaprobaron los Pretores, se tienen por
ditati sive legato adiecta non esset, capitur here- no escritas; y se adquiere la herencia ó el legado,
ditas legatamve. lo mismo que si no se hubiese puesto condición pa-
ra la herencia ó el legado.
15. PAPINIAinJS Libro XVI. Quaestionum.— Fi- 15. PÁPINIANO; Cuestiones, libro XVI.—El hijo,
llus, qui (uit in potestate, sub conditione acriptus que estaba bajo potestad, habiendo sido instituido
heres, quam Senatus ant Prineeps improbant, te- heredero bajo condición, que repruebael Senado 6
stamentum inftrmet patria, se si conditio non esset el Príncipe, invalida el testamento del padre, lo
in eius potestate; nam quae facta laedunt plata- mismo que si la condición no hubiese estado en su
tem, existimationem, verecundiam no8tram, et, ut poder; porque los hechos que ofenden la piedad,
generaliter dixerim, contra bonos mores flunt, nec la estimación, nuestro pudor, y, para decirlo de una
(acere nos poma eredendum est. vez, que se hacen contra las buenas costumbres,
se ha de creer que ni podemos hacerlos.
18. MARCIANtTS libro IV. Institutionum. - Si 16. MARCIANO; Instjtuia, Libro IV. —Escribe Ju-
Titius heras ant, Seius heras esto; si Seius heras liano, que es inútil esta institución: si Ticio fuere
ant, Titius heres esto»; lulianus inutilem eme in- heredero, sea heredero Sayo; si Sayo fuere herede-
stitutionem acribit, quum conditio existere non ro, sea heredero Ticio» ;porque no se puede cumplir
posait. la condición.
17. FLORENTIIUS Libro X. Institutionum. - Si 17. FLORENTINO; Instituía, libro 1.—Si hubie-
plures institutiones ex eadem parte sub diversis re muchas instituciones de una misma parte, bajo
conditionibus fuerint, conditio, quae prior extite- diversas condiciones, la condición que primero se
nt, occupabit institutionem. hubiere cumplido prevendrá la institución.
18. MARCIANTJS libro VII. Insti;tuLionum.— 18. MARCIANO; Instituía, Libro VII.—Cuando
Quum servus pura liber, et heres seriptus sub con- un esclavo haya sido dejado libre puramente, 6 ins-
ditione alt, et, si heres non extitenit, legatum ac- tituido heredero bajo condición, y, si no fuere he-
ceperlt, in legato repetitain videri conditionem, redero, hubiere recibido un legado, respondió por
Di-vus Plus rescripsit. rescripto el Divino Pie, que Be considera repetida
la condición en el legado.
§ 1.—Use ratione et Papinianus scribit, quum § 1.—Por esta razón escriba también Papiniano,
avia (1) nepotem sub conditione emancipationis que cuando la abuela instituyó heredero de una
pro parte heredem inatitult, et postes codicillis parte á su nieto, bajo la condición de que fuese
acriptis boc amplius ej legavit, quam quod here- emancipado, y después le legó en los codicilos es-
dem eum inatitult, repetitam videri conditionem critos esto además de haberlo instituido heredero,
emancipationis etiam in legato, quamvis ¡u legato se considera repetida la condición de la emancipa-
nullam, ut ¡u hereditale, subatitutionem (2) fe- ción también en allegado, aunque no hubiese hecho
cisset. ninguna substitución en el legado, como en la he-
rencia.
19. IDmr Libro VIII. Institutionum.— Si ita 19. EL MISMO; Ingtituta, Libro VIII.—Si se hu-
scniptum fuerit: Titius heres esto; si Titius bares biere escrito de este modo: csea heredero Ticio;sL
ant, Maevius heres esto», si Titius suspectam adie- Ticio fuere heredero, sea heredero Mevio», si Ticio
nt hereditatem, potest Maevius suo arbitrio adire hubiera adido la herencia sospechosa, puede adir-
et quartam retinere. la Me-vio á su arbitrio, y retener la cuarta.
20. LABRO libro II. Posteriorum a lavoleno 20. Lannoa; Obras póstumas compendiadas

(1) te, inserta ME (2) meo tionem, Hc,1.



DIGESTO.—LIBRO XXVIII: TITULO VII 405
epitomatornnz.—Mulier, quae viro sao ex dote pro- por Javoleno, Libro 11.—Una mujer, que debía á
missam pecuniam debe.bat, virum heredem ita ja- su marido la cantidad prometida por razón de do-
stituerat: si earn peCUniam, quam doti promisisset, te, habla instituido heredero á su marido: si ni hu-
neque petiisset, neque exegisset, puto, si vir de- biese pedido, ni exigido, la cantidad que hubiese
nuntiasset ceteris heredibus, por se non stare, quo- prometido en dote, opino, que si el marido hubiese
minus acceptum faceret Id, quod ex dote sibi de- hecho saber á los demás herederos que en él no
beretur, statim eum heredem futurum. Quodsi consistiría que no diese por recibido lo que se le
solus heres institutus esset in tau conditione, ni- debiera por la dote, se hará inmediatamente herede-
hilominus puto, statim eum beredem futurum, ro. Pro si con esta misma condición hubiese sido
quia ctoç [impossibilis] conditio pro non ser¡- instituido único heredero, opino, sin embargo, que
pta accipienda est, él se hará desde luego heredero, porque una con-
dición imposible ha de ser considerada como no
escrita.
§ 1.—Si quis hereditarium servum iussus est § 1.—Si á alguno se le mandó que manumitiese
manunittere, et benes osee, qilainvis, si manumi- un esclavo de la herencia, y que fuese heredero,
serit, nihil agat, tamen heres erit, verum est enim, aunque nada haga silo manumitiere, será, sin em-
eum manumisisse; sed post aditionem libertas ser- bargo, heredero, porque es verdad que lo manumi-
vo data seeundum voluntatem testatoris conva- tió; pero después de la adición se convalida con-
lescit. forme á la voluntad del testador la libertad dada
al esclavo.
§ 2.—Si quis te heredem ita instituit, sise here- § 2.—Si alguien te instituyó heredero de este
dom instituisses, aut quid sibI legaeses, nihil inter- modo, si á. él lo hubieses instituido heredero, 6 si
est, quo gradu is a te heres intitutus, vol quid ej le hubieses legado alguna cosa, nada importa en
legatum sit, dummodo aliquo gradu id te feeisse. qué grado haya sido 61 instituido heredero por ti, 6
probos. se le haya legado alguna cosa, con tal que prue-
bes que tú hiciste esto en algún grado.
21. CELSUS libro XVI. Digestorum. - Servus 21. CELSO; Digesto, libro XVI. - Un esclavo
alienus ita heres institul potest «quum liber erit», ajeno puede ser instituido heredero de este modo:
propnius antem ita instit.ui non potest, «cuando fuere libre; pero el propio no puede ser
instituido en esta forma,
22. GAItrs Libro XVIII. ad Edictum provin- 22. GAYO; Comentarios al Edicto provincial,
ciele.—quia ratio suadet, eum, qui libertatom dare libro XVLII.—porque la razón persuade, de que el
potest, lpsuin debere ant praesenti die, ant fa mismo que puede dar la libertad debe dar la liber-
diem, ant sub conditione daro libertatem, ncc ha- tad ó en el día presente, ó para cierto día, ó bajo
bere facultateni, in casnm a quolibet obvenientis condición, y de que no tiene facultad para insti-
libertatis heredem instituere. tuir heredero Li uno para el caso de que de alguien
le venga la libertad.
23. MARCELLIJS Libro XII. Digestorum.— «Uter 23. MARCELO; Digesto, Libro X11.—Cualquie-
ex fratnibus meis consobrinam nostram duxerit ra de mis dos hermanos que hubiere tomado por
uxorem, ex dodrante, qui non duxerit, ex qna- mujer lá nuestra prima, sea heredero de los tres
drante heres esto); ant nubit alter¡, ant non vult cuartos, y el que no la hubiere tomado, de la otra
nubere; consobninam qui ex bis duxit uxorem, ha- cuarta parte»; ó ella se casa con uno ú otro, 6 no
bebit dodrantem, erit alterius qnadrans; si nenter quiere cacaree; el que de ellos tomó por mujer á Ja
eam duxenit uxorem, non quia ipsi ducere nolne- prima, tendrá los tres cuartos, y la otra cuarta
runt, sed quia lila nubere noluerit, ambo lo partes parte será del otro; si ninguno de los dos Ja hubie-
aequalesadmittuntur; p}erulnque enim hace con- re tomado por mujer, no porque ellos no la hubie-
ditio: csi uxorem duxenit, si dederit, si feceriti., ren querido tomar, sino porque ella no hubiere que-
ita accipi oportet, quod por eum non stet, quomi- rido cacaree, ambos son admitidos Li partes igua-
nus ducat, det, aut faciat. les; porque de ordinario esta condición: «si se ca-
sare, si diere, si hiciere», debe entenderse de este
modo, que en él no consista que no se case, dé, 6
haga.
24. PAPZNIA.NUS Libro VI. Responsorum.— « Qui 24. PAPINIANO; Respuestas, libro VI.—«El que
ex fratribus meis Titiam consobrinam uxorem du- de mis hermanos hubiere tornado por mujer Li nues-
xerit, ex besse heres esto; qui non duxerit, ex traprima Ticia, sea heredero de dos tercios; el que
triente herce esto'; vivo testatore consobrina de- no la hubiere tomado sea heredero del otro tercio';
functa, ambo ad hereditatem 'venientes semisses habiendo fallecido la prima viviendo el testador,
babebunt, quia verum est, eos heredes institutos, cada uno tendrá, al ir Li la herencia, la mitad de es-
sed emolumento portionum eventu nuptiarum dis- ta, porque es vendad que ellos fueron Instituidos
cretos. herederos, pero diferenciados con el emolumento
de sus porciones en la eventualidad de las nupcias.
25. M0DESTINUS libro IX. Regularum. - Sub 25. MoDusTrIro; Regias, Libro IX.—El esclavo
conditione heres institutus servus sine iussu domi- instituido heredero bajo condición no puede cum-
ni conditioni parere non (1) potest. plir la condición sin mandato de su señor.

(1) Cuyaco, Oba8rv. II. 19., opsr.a que se debe supMwtír la


negativa non.-2V. del Tr.

406 DIGESTO.—LIBRO XXVIII.- TfTtTLO VII

26. Po1PoNIus libro IL ad Quintum Muciw,n. 28. POMPONIO; Comentarios 4 Quinto Mucio,
-Si pupillus sub conditione herca institutus fue- libro IL—Si un pupilo hubiere sido instituido he-
nt, conditioni etiam sine tutoris auctoritate parere redero bajo condición, puede cumplir la condición
potest. Idemque est, et si lega.tum ei sub conditio- aún sin la autoridad del tutor. Y lo mismo es, tam-
nc relietum fuerit, quia conditione expleta pro bién si se le hubiere dejado bajo condición un le-
co cst, quasi pune ci hereditas ve¡ legatum reli- gado, porque cumplida la condición, es lo mismo
Ctiim Sit. que si se le hubiera dejado puramente la herencia
Ó el legado.

27. MODESTINUS libro VIII. Responsorum.— 27. MODESTrNO; Re.rpuesta, libro VIII.—Uno
Quídam in suc testamento heredem scripsit sub instituyó heredero en su testamento bajo esta con-
tau coiiditione: si reliquias eius in mare abiiciat; dición: si echara al mar sus restos mortales; se pre-
quaerehatur, quum heres institutus conditioni non guntaba,no habiendocumplidola condición el he-
paruisset, an cxpellendus est ab heredUate? Mo- redero instituido, ha de ser rechazado de la heren-
clestinus respondit laudandus est magis, quam cia? Modestiuo respondió: mas bien ha de ser Itado,
aceusandus Iteres, qui reliquias testatoris non la que acusado, el heredero, que no echó al mar los
mare secundum ipsius voluutatem abiecit, sed me- restos del testador conforme 4 la voluntad del mis.
moría humanae conditionis sepulturac tradidit. mo , sino que, teniendo presente su condición hu-
Sed hoc prius inspiciendum est, nc homo, qui ta- mana, los guardó en la sepultura. Pero antes se
1cm conditionem posuit, neque compos mentis es ha de examinar esto, si el hombre que puso tal con-
set; igitur si perspicuis rationibus hace suspicio dición no estuviese en su cabal juicio; si, pues, con
amover¡ potest, nullo modo legitirnus heres de he- evidentes razones se puede suscitar esta sospecha,
reditate controversiam facit scripto heredi. de ningún modo le promueve cuestión al heredero
instituido el heredero legitimo.
§ 1.—Heredi, quem testamento pune instituit, § 1.—Al heredero, 4 quien instituyó puramente
codicillis scripsit (1) conditionem; quaero, an ci en el testamento, le impuso una condición en los co-
parere rtccesse habeat? Modestinus respondil: be- dicilos; pregunto, ¿tendrá necesidad de cumplirla?
reditas codicillis (2) neque adimi potest; porro ja Modestino respondió: la herencia no puede ser qui-
defectu conditionis de aclemtione hereditatis cogi- tada en los codicilos; y, 4 la verdad, faltando la
tasse intelligitur. condición, se entiende que se refirió 4 la privación
de la herencia.

28. PAPINXANUS libro XIII. Quaestionurn.— Si 28. PAPINIANo; Cuestiones, libro XIII.—Si un
fihius sub conditione heres enit, et nepotes ex co hijo fuere heredero bajo condición, y se le substi-
substituantur, quum non sufficit, sub qualibet tuyeran los nietos habidos de él, como no basta que
condtione fihium heredem instituí, sed ita demum el hijo sea instituido heredero bajo cualquier con-
teststmeutum ratum est, si conditio fuit in fui po- dición, sino que el testamento es válido solamente
test.ate, consideremus, nurnquid intersit, quae con- de este modo, si la condición estuvo en la potestad
ditio fuenit ad4cripta, utrum qnae moniente filio del hijo, consideremos si es que importe- saber qué
impleri non potuit, veluti: «si Alexandriam ierit condición haya sido puesta, si la que muriendo el
fihius, heres esto», isque. Romae decessit, an vero hijo no se pudo cumplir, por ejemplo, «si mi hijo
quae potuit etiarn extremo vitae momento im1eri, fuere 4 Alejandría, sea mi heredero», y él falleció
veluti: «si Titio decem declerit, films heres esto», en Roma, ó la que se pudo cumplir basta en el úl-
quae conditio nomine fui per alium ímpleri potest. timo momento de la vida, por ejemplo, «si á Ticio
Nam superior quidem speeies conditionis admittit le diere diez, sea heredero mi hijo, cuya condición
vivo filio nepotes ad hereditatem, qui, si neminem se puede cumplir por otro en nombre del hijo. Por-
suhstitutum haberet, diim monitur, legitimus patri que. 4 la verdad, la primera especie de condición
Iteres extiterit (3); argumentoque est, quod apud admite los nietos 4 la herencia viviendo el hijo, el
Servium quoque relatum est, quendam enini refert cual, si no tuviese ningún substituto, al morir, se-
ita horedem institutuin: «si in Capitolium ascende- rá heredero legitimo de su padre; y sirve de prue-
nt»; quodsi non ascendisset, legatum ej datum, ba lo que también se ha referido por Servio, por-
eumque, antequam ascenderet, mortem obiisse; de que dice que uno fué instituido heredero de este
que respoiidit Servius, conditionem monte defecis- modo: «si hubiere subido al Capitolio»; pero que,
se, ideoque moriente co legati diem cessisse. Altera si no hubiese subido, se le dió un legado, y él fa-
vero species coriditionis vivo filio non admittit ne- lleció antes de subir; respecto al cual respondió
potes ad hereditatem, qui, substituti si non e8sent, Servio, que con la muerte faltó la condición, y que,
intestato ayo heredes existerent; neque enim fihius por lo tanto, al morir él comenzó 4 correr el día
videretur obstitisse (4), post cuius mortem patris del legado. Pero la otra especie de condición no
testamentum destituitur, quemndmoduin si exite- admite, viviendo el hijo, los nietos 4 la herencia,
rede-tu eodem filio nepotes, quum fihius moreretur, los cuales, si no hubiesen sido substituidos, serian
heredes fuissent instituti. herederos d4 abuelo abintestato; y no se conside-
rarla que sirvió de obstáculo el hijo, después de
cuya muerte se invalida el testamento del padre, 4
lamanera que, si habiendo sido desheredado el mis-
mo hijo, hubiesen sido instituidos herederos los
nietos, cuando muriese el hijo.

(11 ndscripslt, aZ mdr gen interior (leí códice Fi.


(2) neque dan, in8ertn ifaL • (4) Según corrección del códice FI., Dr.; obtetLsse, Taw.r.
(5) ezisteret, HaL; extttisset, In Vtdg. según u» escrlura original.

DIGESTO.—LIBRO XXVIII: TiTULO VIII 407

TIT. VIII TÍTULO VIII

DE IURE DELIBERANDI (1) DEL I)EREORO DE DELIBERAR


c, vi. sai [Véa8a Cód. VI. 80.)

1. ULPIANIJS libro LX. ad Edictum.—Si servus 1. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro LX.
fnerit heras institutus, utique non ipsi praestitue- —Si un esclavo hubiere sido instituido heredero,
mus (2) tempus ad deliberandum, sed el, cuius ciertamente que no le concederemos al mismo, si-
servus est, quia pro nullo isti habentur apud Prae- no fi aquel de quien es el esclavo, tiempo para de-
torem. Itemque si plurium servus sit, utique omni- liberar, porque estos no son considerados como
bus dominis praestituemus. persona alguna por el Pretor. Y asimismo, si el es-
clavo fuera de muchos, se lo concederemos cierta-
mente á todos sus dueños.
r.—Ait Praetor: SI TEMPUS AD DELIBERAND1JM § 1.—Dice el Pretor: «Si pidiere tiempo para de-
PETET, DABO. liberar, se lo daré.
§ 2.— Qnurn dicit « tempus» neo adiicit diem, sine § 2.—Como dice «tiempo», y no añade día, sin
dubio ostendit, esse fu ms dicentis potestate, quem duda indica que está en la facultad dl juzgador
diere praestituat. qué día haya de fijar.
2. PAULUS libro L Vil. ad Edictum.— Itaque 2. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LVII.
paucioree centum dierum non sunt. dandi. —Y as¡, no se han de dar menos de cien días.
3. ULPIANITS libro LX. ad Edicturn.— Neo non S. Ui..ri.io; Comentarios al Edicto, Libro LX.
illud sciendum, nonuunquam semel, nonnunquam —Y también se ha de saber esto, que en ocasiones
saepius diem ad deliberandum datum esse, duin se dá una sola vez día para deliberar, y en Otras,
Praetori siiadetnr, tempus, quod primum aditus muchas veces, cuando se persuade al Pretor de
praestituerat, non suffecisse; que no ha sida suficiente el tiempo que habla con-
cedido la primera vez que fi él se recurrió;
4. IDEM libro LXI. ad Edictum.—sed hoc im- 4. & MiSMO; Comentarios al Edicto, libro LXI.
petrari non debet, nisi ex magna causa. —phro esto no se debo impetrar sino por causa po-
derosa.
5. IDEM libro LXX. ad Edicturn.—Aristo ser¡- 5. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro LXX.
bit, non solum creditoribus, sed et heredi instituto —Escribe Ariston, que el Pretor debe auxiliar no
Praetorem subvenire debere, hisque copiani iii- solamente fi los acreedores, sino también al here-
strumeutorum inspiciendorum facere, ut perinde dero instituido, y darles facilidad de inspeccionar
instruere Be possint, expediat (3), nec no, agnosee- los documentos, para que por ellos puedan instruir-
re hereditatem. se sí les conviene, ó no, aceptar la herencia.
§ 1.—Si maior sit hereditas, et deliberat heres, § 1.—Si la herencia fuese cuantiosa, y el here-
et res sunt in hereditate quae ex tractu temporis dero delibera, y en la herencia hay cosas que con
deteriores fiunt, adito Praetore potest is, qui deli- el transcurso del tiempo se deterioran, puede el
berat, sine praeiudicio eas instis pretiis vendere; que delibera, habiendo recurrido al Pretor, ven-
qui possit etiam ua, quae nimium sumtuosa sint, derlas, sin perjuicio, por su justo precio; el cual
veluti iumena aut venalicia, item ea, quae mora puede vender también aquellas cosas que sean do-
deteriora fact, vendere, quique praeterea curatu- masiado costosas, por ejemplo, caballeri as 6 escla-
rus sit, ut aes alienum, quod sub poena vol sub vos que estaban para ser vendidos, así como las
pretioss pignoribus debeatur, solvatur. que se deterioran con el tiempo, y ha de cuidar
además de que se paguen la3 deudas, que se deben
bajo pena 6 mediante prendas valiosas.
6. GAIiJS libro XXIII. ad Edictum prot'inciaic. 8. GAYO; Comentarios al Edicto provincial, li-
—Igitur siquidam in hereditate sit vinum, oleum, bro XXIII.—AsI, pues, si en la herencia hubiera
frurneatum, numerata pecunia, inde Sed debebunt vino, aceite, trigo, 6 dinero contante, de esto-se de-
impendia; si minus, a debitoribus hereditarlis exi- berán hacer los gastos; si no, se habrá de exigir el
genda pecunia. Quodsi nulli sunt debitores, aut dinero A los, deudores de la herencia. Pero 8i no
iudicem prov ocent, venire debent res sup ervacuae. hay ningunos deudores, ó recurrieran al juez, se
deben vender las cosas supéríluas.
7. Uiasnjs libro LX. ad Edictum.—Ait Prae- 7. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro LX.
tor: si PUPILLI, pijpir.j&i (4) NOMINE POSTIJLABITUR —Dice el Pretor: Si en nombro de un pupilo ó de
TEMPIJS Ab DELIBEBANDUM, AN EXPEDIAT, EUM BE- »una pupila se pidiere tiempo para deliberar si le
RED1TATMM RETINERE, ET HOC DATUM SIT (5); SI IIJ- »conviene retener la herencia, y se hubiera dado;
STA CAUSA ESSB VIDEBITUR BONA INTREA DEMI- si pareciere que hay justa causa, prohibiré que
BUI, NISI Si CAUSA COGNITA flONI VIRI ARB1TRATtr, mientras tanto se disminuyan los bienes, fi no ser
VETABO. »con Conocimiento de causa A arbitrio de hombre
»bueno».

(1) Taur,; LIBERANDI1 el códice Fi,, Dr.


(1) HaZ. Vulg.; prseStltuimus, 41 Códice TI. (4) PUPILLAEVE, ¡ial.
(5) Hal. Viei.; SxpedLet, el códice Ti. (6) ERIT, HaZ.
DIGESTO.—LIBRO xxviii: rf'rULo VIII

§ 1, —Merito Praetor impedit interim deminu- § 1.—Con razón impide mientras tanto el Pretor
tionem, quamdiu nomine pupihi petitur tempus ad. la disminución, cuando á nombre del pupilo se pi-
dehiberanduni. de tiempo para deliberar.
§ 2.—Quid sit autem 4deminui vetabo», videa- § 2. —Pero véamos qué significa »prohibiré que
mus. 1118 verbis Praetor non tantum alienationem se disminuyan». Con estas palabras no solamente
impedit, verum etiam actiones exerceri non paLi- impide el Pretor la enajenación, sino que tampoco
tur; est enim absurdum, ci, cui alienatio interdici- consiente que se ejerciten las acciones; porque es
tur,permitti actio nos exercere; et ita Labeo scribit. absurdo, que fi quien se le prohibe la enajenación
se le permita ejercitar las acciones; y así lo escri-
be Labeon.
§ 3—In causae autem cognitiono hoe vertetur, § 3.—Mas en el conocimiento de causa se venti-
an fusta causa sit, ut deminuere Praetor penit- lará esto, si hay justa causa para que el Pretor
Lat; ergo et funeris causa deminui peninittet; ítem permita que se disminuyan los bienes; luego tam-
Corum, quae sine piaculo (1) non posunt praeteri- bién permitirá que se disminuyan por causa del
ri; vescencli gratia aeque demiuui permittet. Sed funeral; y asimismo por la de cosas que no se pue-
et ubi urget, ex alije quoque causis permittere den desatender sin incurrirse en pena; igualmente
eum oportet, ut aedificia sarciantur, nc agni incul- permitirá que se disminuyan para comer. Pero
ti siut, si qua pecunia sub poena debetur, ut resti- cuando urge, también debe permitirlo por otras
tuatur, no pignora distrahautur. Ex allis quoque causas para que se reparen edificios, para que no
iustis causis Praetor aditus deniinutionem permit- queden sin cultivo los campos, y, si bajo pena se
tet, neque enim sine permissu cine debet deminu- debe algún dinero, para que se pague, fi fin de que
tio flor¡. no se enajenen las prendas. También por otras jus-
tas causas permitirá la disminución el Pretor fi
que se haya recurrido, porque no se debe hacer la
disminución sin su permiso.

8. Inst libro LXI. ad Ed.ictum. - Si quis SUUS 8. EL MISMO; comentarios al Edicto, libro LX1.
herce, posteaquami se abstinuerit, tune petat tem- —Si algún heredero suyo pidiera tiempo para de-
pus ad deliberandum, videamus, an impetrare de- liberar después que se hubiere abstenido, veamos
bent; magisque est, UI CX causa debeat impetrare, si deberá impetrarlo; y es más cierto que debe im-
quum nondum bona venierint. petrarlo en virtud de causa, cuando todavía no se
hubieren vendido los bienes.

9. PAULUS libro LVIII. ad Edictum.—Filius, 9. Psuio; Comentarios al Edicto, libro L VIII.


dum deliberat, alimenta habere debel ex here- —El hijo debe tener, mientras delibera, alimentos
diLate. do la herencia.

10. MA.RCELLUS libro XXVIII. Digestorum. - 10. MARCELO Digesto, libro XXVIIL—Si hu-
Si plures gradue smI heredum institutorum, por biera muchos grados de herederos instituidos, di-
singulos obscrvaturum se ait Praetor id, quod (2) ce el Pretor, que él observará respecto de cada uno
praefiniendo tempore dehiberationis edicit; vi'delL- lo que consignó en el Edicto, al prefijar el tiempo
cet ut a primó quoque ad sequentem transiata he- de la deliberación; fi saber, para que transferida
reditate, quam prinrnm inveniat successorem, qui la herencia también del primero al siguiente, en-
possit defuneti creditoribus respondere. cuentre cuanto antes sucesor, que pueda responder
fi los acreedores del difunto.

11. IAVOLENUS libro IV. ex Poste rioribus La- 11. JAVOLENO; Doctrina de las Obras póstumas
beonis.—Qui flhiurn hibertinum habebat, heredeni de Labeon, libro IV.—Uno que tenía un hijo liber-
eum instituerat, delude ita scripserat: »si mihi tino, lo habia instituido heredero, y después habla
fihtus nullus cnt, qui in suarn tutelam veniat, tum escrito de este modo: «si yo no tuviere ningún hi-
Dama servus liben esto»; fe filius pupillus libertE- jo, que llegue fi su propia tutela, entonces sea li-
nus erat; quacrebatur, si Dama líber esset. Treba- bre el esclavo Dama»; este lujo pupilo era liberti-
tius negat, quia ful appellatione libertinus quo- no; y se preguntaba, si Dama seria libre. Trebacio
que contineretur; Labeo contra: quia co loco ve- dice que no, porque con la denominación de hijo
rum flhium accipi oportet. Trebatii sententiam pro- se comprenderla también el libertino; Labeon dice
bo, si Lamen testatorem de hoc filio Ioeatum esse lo contrario, porque en esta calidad debe admitirse
apparet. al hijo verdadero. Apruebo la opinión de Treba-
cio, si, no obstante, aparece que el testador habló
de este hijo.

(1) perieu10 la Vu!g. 5) de. insertan Ha. Vuig.


DIGESTO.—LIBRO xxix: TÍTULO 1 409

LIBER VICESIMUS NONUS LIBRO VIGÉSIMO NOVENO


TIT. 1 TITULO 1

DE TESTAMENTO MILITIS (1) DEL TESTAMENTO DEL MILITAR


[Cf. Cod. VI St.) [Véau Cdd. VI. 21.3

1. ULPIANUS Libro XLV. ad Edictum. - Militi- 1. ULPIANo; Comentarios al Edicto, Libro XLV.
bus liberam testamenti factionem primus qniden —El Divino Julio César fué ciertamente el primero
Divus lulius Caesar concessit, sed ea coneessio que les concedió fi los militares la libre facultad de
temporalis erat; postea vero prirnus Divus Titus hacer testamento; pero esta concesión era tempo-
dedit; post hoc Domitianus; postea Divus Werva ral; mas después fué el Divina Tito el primero que
plenissimam indulgentiam in milites con tulit, eam- la dió; luego Domiciano, y posteriormente el Divi-
que et Traianus seentus est, et exinde mandatis no Nerva concedió fi lo militares pleulsima facul-
inseri coepit caput tale. Caput ex mandatis (2): tad, y Trajano la mantuvo, y desde entonces comen-
«Quum in notitiam meam prolatum sit, subinde te- zó d insertarse este capitulo en los mandatos. Ca-
stamelita a comrnilitonibus relicta proferri, quae pitulo de los mandatos: «Habiéndose puesto en ml
possint in eontroversiam deduci, si ad diligentiam conocimiento, que de vez en cuando se presenta-
legum revocentur et observantiam, secutus animi ban testamentos dejados por los militares, que po-
me¡ integritudinem erga optimos fidelissimosque diaii ser llevados fi controversia, si fueran sujeta-
commilitones siinplicitati eorum eonsulendum exi- dos fi la escrupulosidad y fi la observancia de las
stirnavi, ut, quoquo modo testati fuissent, rata leyes, habiendo seguido la integridad de mi ánimo
esset eoium voluntas. Faciant igitur testamenta, hacia mis buenos y fidelisimos colegas militares,
quo modo volent, faeiant, que modo poterint, suf- lic creido que se debla atender fi la sencillez de los
ficiatque ad honorum suorum divisionem facien- mismos, fi fin de que, de cualquier modoque hu-
dain mida voluntas testatoris». biesen testado, sea válida su voluntad. Hagan,
pues, sus testamentos del modo que quieran, ó de
la manera que pudieren, y baste para hacer la di-
visión de sus bienes la nuda voluntad del testador».
§ 1.—Miles autem appellatur vel a mulLía (3), § 1.—Mas di cese militar, ó por la milicia, esto es,
id est duritia, quam pro nobis sustinent, ant a duro servicio, que por nosotros soportan, ó por la
multitudine, aut a malo, quod arcere milites so- multitud, ó por el mal que los militares suelen evi-
lent, (4) aut a numero mille hominum, ductum (5) tar, ó por el número de mil hombres, significación
a graeco verbo, iractum a tagmate; nam Graeci sacada de una palabra griega, derivada de rW;
mille hominum multitudinem -vciycc appellant, qua- porque los Griegos llaman cdytLa la muchedumbre
si millesirnum quemque dictum, unde ipsum ducem de infl hombres, como si cada uno se llamara un
XXpXov appefl ant. Exertitus autem nomen ab milésimo, por lo cual llaman XL1tapXo-o [comandan-
exercitatione (6) traxít. te de mil] al mismo gefe. Pero la palabra- ejército
provino de ejercicio.
2. GAIUS Libro XV. ad Edictum provinciale.— 2. Gvo; Comentarios al Edicto provincial, Li-
De militis testamento ideo separatim Proconsul bro XV.—El Procónsul publicó por separado un
edicit, quod optime novit, ex Constitutionibus Edicto sobre el testamento del militar, por esto,
Principalibus propria atque singularia iura in te- porque sabia muy bien, que en virtud de las Cons-
stamenta ('L) eorum observan. tituciones de los Pnineipes se observaba un dere-
ebo propio y singular en los testamentos de los
mismos.

8. ULPIANUS (8) libro II. ad Sabiuum.—Si mi- 8. ULPIANo; Comentarios á Sabino, libro H.,_
les, qui destina'venat communi jure testan, ante Si el militar, que habla determinado testar según
defecerit, quam testaretur, Pomponius dubitat. el derecho común, hubiere fallecido antes que tea-
Sed cur non in milite diversum probet? neque tase duda Pomponio. Pero ¿por qué no aprueba
enim, qui voluit iure communi testan, statim be- lo contrario tratándose del militar? porque el que
neficio militari renuntiavit, nec credendus estquis- quiso testar según el derecho común, no renuncié
quam genus testandi eligere ad impugiTlanda sua desde luego al beneficio militar, y no se ha de creer
indicia. Sed magis utroque genere voluisse pro- que uno elige una manera de testar para que se
pter fortuitos casus, quemadmodum plenique pa- hayan de impugnar sus disposiciones. Antes bien,
gan¡ solent, quum testamenti faciunt per scniptu- que quiso testar de ambos modos atendiendo * los
ram (9), adiicere, velle hoc etiam vice codicillo- casos fortuitos, fi la manera que suelen añadir mu-

(1) DE MILITARI TESTAMENTO, Ha¡. (5) Según nuestra enmienda; ducltum, el códice Fi.
(2) Caput ex malulatis, omitenae Ho.l.. Vulg (U) Taur. según corrección del códice Fi.; ab exercitus,
(3) malitis, Ha1; mollitia, otros en el interno. acaso ab exercillis, la escritura or-iginal, Br.
(4) so1ent ant a graeco verbo X IXI OL [mtUj, unde (7) Taur, según la escritura original; testamento, correc-
'IÓ [dcem centurioe miUtura] tractum est. Nam ftaGrsecl ción del códice Fi., Br.
8) Taur. según corrección del códice FI.; lullanus, la es-
'rdT1101 lagmen] et mifie hominum numerum appellant, quasi critura original, Br.
milleeimum qnemque dicas, imds lpsornm quogue ducem (9) qunm tegtamentum factunt, per seripturam aéRea-
X(%pXQv [iri5unuin miUtum], apellnnt., Hal. re, Hal.
Touo II—SS

410 DIGESTO.—LIBRO XXIX: TITULO 1

rum valere; (1) nec quisquam dixerit, si imper- dios paisanos, cuando hacen testamento por escri-
fectum sit testamentum, codicilos non esse; nam to, que quieren que él también valga como codici-
aecundum uostram sententiam etiam Divus Mar- lo; y no diga nadie, que, si no se hubiera perfec-
cus rescripsit. cionado el testamento, no hay codicilos; porque
también el Divino Marco respondió por rescripto
conforme á nuestra opinión.

4. IDEM libro I. ad Sabinwm.. Jure militan 4. Et MISMO; Comentarios ci Sabino, libro L—


surdum et mutum testamenturn facere posse ante Se halla establecido, que por derecho militar, el
causariam missionem in numeris maneutOni, pinceL. sordo y el mudo, que están en el ejército, pueden
hacer testamento antes de su licencia como inútiles.

5. Insi labro IV ad Sabinum.— Milites etiam S. EL MISMO; Comentarios ci Sabino, libro IV.—
his, qui heredes (2) extiterunt, possunt substitue- Los militares pueden nombrarles substitutos 1am-
re in bis duntaxat, quae sunt ex testamento co uni bin á los que quedaron sus herederos, pero sola-
consecuti. mente respecto á aquellos bienes que adquirieron
por el testamento de los mismos.

O. IDEM libro V. ad Sabinam. Si miles unum 6. EL MISMO; Comentarios d Sabino, libro V—


ex fundo heredem scnipserit, creditur (3), quan- Si un militar hubiere instituido á uno solo herede-
tum ad residuum patrimouiurn, intestatus deces- ro de un fundo, se crée que en cuanto al restante
sisse; miles enim pro parte testatus potest decede- patrimonio falleció intestado; porque el militar pue-
re, pro parte intestatus. de fallecer en parte testado, y en parte intestado.

7. IDEM libro IX. ad Sabi7ium.— Qui jure mil¡- 7. EL MISMO; Comentarios ci Sabino, Libro IX.
tarl testatur, etsi ignoraverit prae.gnantem uxo- —Si uno testa por derecho militar, aunque haya
rem (4), vel non fuji praeguans, hoc tamen animo ignorado que su mujer estaba embarazada, ó aun-
fuji1 ul velIel, quisquis sibi naseetur, exheredern que ella no estuviese embarazada, si no obstante
eme, testamontum 1101k riimpitui. tuvo esta intención, la de querer que fuese deshere-
dado cualquiera que le naciese, no se rompe el
testamento.

8. MA.RCELLUS libro X. Diíjestorunr. - Idem S. MARCELO; Digesto, libro X.--Lo mismo es


mt, el si arrogaverit flhium, neposve successerit in también si hubiere arrogado un hijo, ó si en el tu-
locum fUji. gar de un hijo hubiere sucedido un nieto.

9. ULPIANIJS Libro IX. ad Sabinum..— Idemque 9. ULPIANO; Comentarios ci Sabino, Libro IL—
cnt dicendum, el si nato filio vivo se maluit eo- Y lo mismo se habrá de decir, también si habiendo
dem testamento durante decedere; nam videtur nacido un hijo en vida de él, prefirió fallecer sub-
iure militan rcfectsse testameutum, sistiendo el mismo testamento; porque se conside-
ra por derecho militar que hizo de nuevo el les-
lamento.
§ 1.—Ut cst rescniptum a Divo Fio in co, qui, § 1.—Como se respondió en rescripto el por Divi-
quam esset paganus, fecil testamentum, mox mi- no P10, respecto It un o que, siend paisano, hizo tes-
litare coepit; nam hoc quoque iure militan mci- tamento, y luego comenzó It ser militar; porque
piet valere, si hoc malult miles. tambiónéstetesiamento comenzará á ser válido por
derecho militar, si as¡ lo prefirió el militar.

10. Innu libro XI. ad Sabinum.— Facere testa- 10. EL MISMO; comentarios ci Sabino, libro XI.
mentum hostium potitus nec jure militan potest. —El que está en poder de los enemigos no puede
hacer testamento ni aún por derecho militar.

11 Innu libro XLV. ad Edictum.—Ex militan 11. EL MISMO; comentarios al Edicto, libro
delicto cap ite damnatis testamentuni facere hect XLV.—A los condenados It muerte por delito mili-
super bonis duntaxat castrensibus; sed utrum jure tar les es licito hacer testamento solamente de sus
militari un jure comtnuni, quaeritur. Magis an- bienes castrenses; pero se pregunta si por derecho
tem est, nt iure militan jis testandum sit; nani militar, ó por derecho común. Pero es más cierto,
quum el quasi militi tnibuatur ius testandi, conse- que ellos han de testar por derecho militar; por-
quens erit dicere, jure militan ci testandum; quod que como á éste se le concede el derecho de testar
iza intelligi oportet, si non saerarnenti fides ra- corno militar, será consiguiente decir, que por él se
pta sit. ha de testar por dei-echo militar; lo que se debe en-
tender de este modo, si no hubiera sido quebran-
tada la fé del juramento.
§ 1.—Si miles incentus, an sui iuris sit, testa- § 1.—Si el militar, que está incierto de si es de
mentani fecenit, fu ea conditione est lestameatum propio derecho, hubiere hecho testamento, su tes-
cius, ut valeal; namnet si incertus, un pater suus tamento está en el caso de que sea válido; porque
vivat, testamentum fecenil, testameatum cius va- también si hubiere hecho testamento, estando in-
lebit. cierto de si vive su padre, será válido su testamento.

(1) fiel. V*4g; ncc, o,ntela el códice FI.


(5) ei, insertan Fiel. Vulg. 4) uxorem, vel qnum praegnantem seleril, lbS lamen
(5) Wei. Vh&q.; cred ituin, rl códice FI. aufifio, HaZ,

DIGESTO.—LIBRO XXIX: TÍTULO 1 411

§ 2.—Si fihiiisfamilias iguorane, patiem suurn § 2.—Si un hijo de familia, ignorando que habla
decessisse, de castrensi peculio in uilitia testatus fallecido su padre, hubiera testado de su peculio
sit, non pertinebunt ad heredem oms patrie bona, castrense estando en el ejército, no le pertenecerán
sed sola castrensia; é. su heredero los bienes del padre, sino solo los cas-
trenses;

12. PAPINIANUS libro VI. Responsorum. - mi- 12. PAPINIANO; Respuestas, libro VI.—porque
lites enini ea duntaat, quae haberent, scriptis los militares les dejan fi los herederos instituidos
rol inquunt. solamente los bienes que tuviesen.

13. ULPIANUS libro XLV. ad &lictun.— Idem 13. ULPiANo; Comentarios al Edicto, libro XLV.
est, et si de testamento mutando cogitavit, non —Lo mismo es, también si trató de cambiar el tes-
quia adirnere volebat castrensia bona heredi sen- tamento, no porque quisiera quitarle los bienes cas-
pto, sed quia de pateruis testan volebat, et aliuLn trenses al heredero instituido, sino porque quisiera
heredem ecribere. testar de los paternos, é instituir otro heredero.
§ 1.—Sed si mm veteranus decessit, universa § 1.—Pero si falleció siendo ya veterano, todos
bona, ctiam paterna, ad heredem ( 1 ) pertinere los bienes, aún los paternos, le pertenecen al here-
castrensium, 14.] (2) Mareellus libro undeci- dero de los castrenses, 114.J según escribió Marce-
mo (3) Digestorum scnihit; neque enim iarn potuit lo en el libro undécimo del Digesto; porque ya no
de parte bonorum testan (4). pudo testar de parte de los bienes.
§ 2.—Et deportati, et fere omnes, qui testameuti § 2.—Y pueden ser instituidos herederos por un
lactioneni non habent, a milite heredes institul militar, as¡ los deportados, como casi todos los que
possuut. Sed si servum poenae heredem ecribat, no tienen la testamentifaeción. Pero si instituyera
institutio non valebit. Sed si mortis tempore in ci- heredero á un esclavo de la pella, no será válida
vitate inveniatur, institutio incipit convulescere, la institución. Mas si al tiempo de la muerte se ha-
quasi nunc data hereditate. Et generalittr in llara en la ciudad, comienza fi convalidarse la ins-
ornnibus Id poterit die¡, quos miles scnibit heredes, titución, como si entonces hubiera sido dada la he-
ut institutio incipiat vires habere, si mortis teifl- rencia. Y en general, respecto á todos los que un
pore taus inveniatur, ut a milite institui poterit. militar instituye herederos se podrá decir esto, que
la institución comienza fi tener vigor, si se hallara
que al tiempo de la muerte era tal que pudiere ser
instituido por ui militar.
§ 3.—Si servum propnium, quem liberum esee § 3.—Si el militar instituyó heredero sin la liber-
credidisset, miles heredeni sine libertate instituit, tad fi un esclavo propio, que él hubiese creído que
ja ea conditione est, ut institutio non valeat. era libre, se está en el caso de que no sea válida la
institución.
§ 4. —Quum miles in testamento suo servo líber- § 4.—Cuando un militar le hubiere dado en el
tatein dederit, eidemque et a primo, et a secundo testamento la libertad fi un esclavo suyo, y fi este
herede (5) per fideicommissum hereditatem reli- mismo le hubiere dejado pon fideicomiso fi cargo
querit, qunmvis et primus heres, et substitutus, del primero y del segundo heredero la herencia,
priusqnam adienint bereditatem, mortem obierunt, respondió por rescripto nuestro Emperador, en
non debere intestati exitum facere, Imperator no- unión del Divino Severo, que, aunque así el pri-
ster cum Divo Severo (6) rescripsit. Sed perinde mer heredero, como el substituto, hubieren falleci-
habendum est, ac si eidem servo libertas simul et do antes que hubieren adido la herencia, no debla
hereditas directo data esset, quae utraque ad tener el resultado de haber muerto intestado. Por
eum pervenire testatorem voluisse, llegan non el contrario, se ha de considerar lo mismo, que si á
potest. dicho esclavo le hubiese sido dada directamente la
libertad al niismo tiempo que la herencia, cuyas
dos cosas no se puede negar que el testador quiso
que le correspondieran.

14. 115.] MABOJANUS (7) libro IV. Fideicornmis- 14. [15,1 MECIAN0; Fideicomisos, libro IV—
.çorum.—Tractabatur, an tale aliquid et in paga- Discutiase si una cosa igual se habla de conceder
norum testamentis indulgendum esset; et placet, también en cuanto fi los testamentos de los paisa-
non sine distinctione hoc fien; sed si quidem vivo nos; y está determinado, que no se hace esto sin al-
testatore et miente decessissent, nihil novi sta- guna distinción; sino que, si verdaderamente hu-
tucndnm, si autem ignorante, aut post mortem biesen fallecido viviendo el testador y sabiéndolo,
chis, omnimodo subvenienduxn. no se ha de establecer ninguna novedad, pero que,
si ignorándolo, ó después de su muerte, se ha de
prestar de todos modos auxilio.

15. [18.1 ULPIANLJS libro XLV. ad Edictum.— 15. [18.] ULPIANo; Comentarios al Edicto, Li-
Iii frandem plano creditorum nec miles amplius, bro XLV.—A la verdad, en fraude de los acreedo-
quam unum necessarium facere poterit. res, ni añn el militar podrá nombrar más que un so-
lo heredero necesario.
§ 1.—Sicut autem hereditatem miles- nuda ro- § 1.—Mas as¡ como el militar puede dar la he-
luntate dare potest, ita et adimere potest. Denique rencia por su nuda voluntad, así, también puede

(1) debere, inNerta la


(2) Aquí comi e nza otro t7agnnt& la Vuly. (5) beredem, Pal.
(3) decimo, al mdrgen ingerior del códice FI. (5) Vero, Ha?..
(4) de parte non., ad.icio.ui la Vsig. (7) Mareellus, Ha?.

412 IMGESTO.—LIBRO xxix: TiTULO 1

si caneellaverit testamentum suuni, vel inciderlt, quitarla. Finalmente, si hubiere cancelado ó ras-
nallius erit momenti. Si tamen testamentum can- gado su testamento, no será éste de ningún valor.
cellaverit, et mox valore voluerit, valebit ex su- Pero si hubiere cancelado el testamento, y después
prema volnntate. Et ideo, quum miles induxisset hubiere querido que valiese, valdrá en virtud de su
testamentum suum, mox annulo suo signasset, qui última voluntad. Y por Lo tanto, cuando un militar
super ea re cogniturus erit, considerabit, quo pro- hubiese tachado su testamento, y luego lo hubiese
posito id fecerit; nam si mutatae vo1untatis euni sellado con su sello, considerará el que de esto co-
poenituisse probabitur, renovatum (1) testamen- nociere con qué propósito lo haya hecho; porque
tum intelligetur, quodsi ideo, no ea, quae seripta si se probare que él se arrepintió de haber cambia-
fuerint (2), legi possint, causa irritE facti iudicii do de voluntad, se entenderá renovado el testamen-
potior existimabitur. to, pero si para que no se pudiera leer lo que se hu-
biere escrito, se consideraré más atendible la cau-
sa de haber sido invalidado el testamento.
§ 2.—Testamcntum ante inilitiam factum a mi- § 2.—ElDiviuo Pio dijo por rescripto, que vale por
lite, si la militia decesserit, juro militar¡ valere, si derecho militar el testamento hecho por un militar
militis (3) voluntas contraria non su, Divus Pius antes de estar en la milicia, si falleciere en La mili-
reseripsit. cia, cuando no haya contraria voluntad del militar.
§ 3.—Si quis se seribat heredem ja testamento § 3.—Si alguien se escribiera á si mismo corno
militEs, non remittitur ej Senatuscousulti pecan. heredero en un testamento militar, no se le remite
la pena del Senadoconsulto.
§ 4.—Miles et ad tempus heredem facere potest, § 4.—El militar puede nombrar heredero tam-
et alium post tempus, vel ex conditione, vel in bién hasta cierto tiempo, y otro para después de
eonditionem. este tiempo, ó en virtud de condición, ó hasta cierta
condición.
§ 5.—Iteni tam sibi, quam filio jure militan te- § 5.—Asirnismo puede hacer testamento por de-
stamentum facere potest, et sol¡ filio, tametsi sibi recho militar, tanto para si, como para su hijo, y
non focenit; quod testamentum valebit, si forte para su hijo solo, aunque no lo hubiere hecho para
pater verin militia, ve.l intra annum militiae de- si; cuyo testamento será válido, si acaso el padre
cessit. falleció estando en la milicia, ó dentro del año de
haber sido militar.
§ 6.—Bonorum possessionem ultra temora Edi- § 6.—Escribe Papiniano en el libro décimo cuar-
cto determinata nec militEs poose agnosci, Papi- to de sus Cuestiones, que después del tiempo deter-
nianus libro quartodecimo Quaestionurn (4) ser¡- minado en el Edicto no se puede recibir Ja posesión
bit, quia generalEs est isLa determinatio. ni aun de los bienes de un militar, porque esta es
una determinación general.

18. [17.1 PAULUS libro XLIII. ad Edictum.— 18. [7•I PAULO; Comentarios al Edicto, libro
Dotalem fundum si lega veriL miles, non cnt ra- XLIIL—Si un militar hubiere legado un fundo do-
tum legatum propter legem Iuiiam. tal, no será válido el legado en virtud de la ley Julia.

17. [18.] GAIUS libro XV. ad Edictum provin- 17. [18.]. GAYo; Comentarios al Edicto provin-
ciale.—Si certarum rerum heredes instituerit mi- cial, libro XV.—Si un militar hubiere instituido
les, veluti alium urbanorum praediornm, alium herederos de ciertos bienes, por ejemplo, á uno, de
rusticorum, alium ecterarum rerum, vale-bit insti- los predios urbanos, á otro, de los rústicos, á Otro,
tutio, perindeque habebitur, atque si sine partibus de- las demás cosas, será válida la institución, y se
heredes eos instituisset, resque omnes suas per considera lo mismo que si los hubiese instituido
praeceptionem cuique legando distnibuisset. herederos sin porciones, y hubiese distribuido todos
sus bienes legándoselos á cada uno por previa ad-
quisición.
§ 1.—lulianus etiam ait, si quis aliuni castren- § 1.—También dice Juliano, que si alguno hu-
SiUm rerum, alium ceterarum scripsisset, quasi biese instituido heredero de los bienes castrenses á
duorum hominum duas hereditates intelligi, ut uno, y de los demás á otro, se entiende que hay
etiam in nos alienum, quod fu castnis contracturn dos hereucias,conio de dos personas, de suerte tam-
csset, solus is teneatur, qui castrensiuni rerum he- bién que respecto á las deudas, que se hubiesen
res institutus esset, extra castra contracto acre contraido en los campamentos, esté obligado solo
alieno ja solus obligetur, qui ceter&rurn rerum he- el que hubiese sido instituido heredero de los bienes
res scriptus csset. Cui scilicet couveniens vjdetui- castrenses, y que en cuanto á las deudas con traidas
respondisse, ut ex quaqua causa debeatur muliti, fuera de los campamentos se obligue solo el que hu-
vel hnic heredi, vol ¡ti¡, ipso jure debeatur. Quodsi biese sido instituido heredero de los demás bienes. A
alterutra para bonorum aeri (5) alieno, quod ex ea lo cual, por supuesto, parece conveniente haber res-
causa pende-bit, non suffieiat, et propter hoe 18, pondido, para que cualquiera que sea la causa por
qui ex ea parte heres institutus est, non adierit, la que se deba algo á un militar, por el mismo dere-
alterum, qui adiisset, cornpelleudum eme, ant de- cho se le deba ti éste, ó á aquel heredero. Pero si una
fendere totam hereditatem, ant totam ereditoribus ú otra parte de los bienes no fuera suficiente para
solvere. las deudas, que por aquella causa estuvieran pen-
dientes, y por esto no hubiere adido la herencia el
que fué instituido de aquella parte, ha de ser com-
pelido el que la hubiese adido, ó á defender toda
(1) revoeaturn, ¡(al. la herencia, ó ti entregársela toda en pago ti los
21 Taur. según la escritura oiial: iueaiit, COT?C(.idfl acreedores.
del códice FI., Br.
(3) subluncta, inserta la Tuig.
(4) Quacstionum, omítela H&. 3) Fiat.; acre, l <45diof Pl.
DIGrSi'0.—LIER0 XXIX; TITULO 1 -±1.1
4)

§ 2.—Si eodem testamento miles eundem here- § 2.—Si en el mismo testamento hubiere un mi-
deni, deinde exheredem scripserit, adenita videtur litar instituilo heredero, y Juego desheredado, A
hereditas1 quum in paganorum testamento sola una misma persona, se consideraquitada la heren-
hereditas exheredatione adirni non (1) possit. cia, aunque en el testamento de los paisanos no se
pueda quitan la herencia sola con la desheredación.
§ 3.—Si pater a fihiofarnilias milite ex castrensi § 3.—Si el padre, instituido heredero del pecu-
peculio heres institutus omissa causa testamenti lio castrense por el hijo de familia, militar, poseye-
aliquid ex peculio possidebit, dolove malo fece- re alguna cosa del peculio habiendo prescindido
nt, quominus possideret, datur in eum legatorum de la causa del testamento, ó con dolo malo hubie-
actio. re hecho que no la poseyera1 se dA contra él la ac-
ción de los legados.
§ 4.—Si miles testamentum fo militia fecerit, § 4.—Si un militar hubiere hecho testamento es-
codicillos post militiam, et intra. annum miesionis laudo en Ya milicia, y codicilos después de haber es-
rnoriatur, plerisque placet, in codicillis iuris civi- tado en la milicia, y muriese dentro del año de su
lis regulam spectari debere, quia non sant a milite licenciamiento, les parece bien A los más, que en
facti, neo ad iem pertinere, quod testamento con- cuanto A los codicilos se deba atender A la regla
firmati sunt; ideoque lii his legatis, quac testa- del derecho civil, porque no fueron hechos por un
mento data sunt, legi Falcidiae locum non esse, at militar, y que no hace al caso que hayan sido con-
¡u his, qune codicillis scripta sunt, locum eme. firmados por el testamento; y que por esto no tiene
lugar la ley Faleidia en estos legados, que se de-
jaron en el testamento, pero que tiene lugar en
aquellos que se escribieron en los codicilos.

18. [19.] TRYPHONIN1JS Libro XVIII. Disputa. 18. (19.] TRIFONINO; Disputas, Libro XVIII.—
tionurn.—Si vero composita utraque legata, tam Pero si computados unos y otros legados, tanto los
quae testamento, quam quan codicillis data sunt, que se dieron en el testamento, como los que en los
ultra dodrantem sint, quaeritur, quatenus minuan- codicilos, excedieran de los tres cuartos, se pre-
tun ea, in quibus Falcidia locuin iiabet; corninodis- gunta, en cuánto se disminuirán aquellos respecto
Mme autem id statuetur, nt ex universitate bono- de los que tiene lugar la Falcidia; mas esto se de-
ram in solidum solutis legatis, qnae testamento terminará facilisimamente, de modo que pagados
miles dederat, id, quod superenit, pro dodrante et pon completo de la totalidad de los bienes los lega-
quadrante dividatnr inter heredes et eos, quibus dos; que el militar habla dado en el testamento, se
codicillis legata data sunt. divida lo que sobrase, A razón de tres cuartos y de
una cuarta parte, entre los herederos y aquellos A
quienes se les dieron los legados en los codicilos.
§ 1.—Quid ergo, si eonsumant universorum bo- § 1.—Qué se dirá, pues, si los legados, que se
norum quantitatem Jegata, quae testamento data dieron en el testamento, consumieran la cuantía de
sunt, utrum nihil ferent hi, quibns codicillis lega- la totalidad de los bienes, aquellos A quienes se les
tum est, an aliquid? Et quoniam, si adhuc miles legó en los codicilos no llevarán acaso nada, 6 al-
hace (2) quoque Iegasset, contribuebantur omnia, guna cosa? Y como, si también los hubiese legado
et pro rata ex omnibus decedebat ea portio, quam siendo todavía militar, contribuirían todos, y A pro-
amplius legaverat, quam in bonis habucrat, nunc rrata se deducirla de todos la porción que habla
quoque idem fiat (3); delude conatituta quantitate legado de más sobre lo que habla tenido en sus bie-
legatorum, qune codicillis data sunt, ex sunima, nes, también ahora se hará lo mismo; y fijada des-
quae efficiebatiir debita, si aequo jure omnia de- pués la cuantía de los legados, que se dieron en
berentur, quartam cledueat (4) his solis, quibus los codicilos, deduzca, (le la suma que resultase de-
codicillis legata sunt. bida, si todos se debiesen por igual derecho, la
cuarta parte A aquellos solos A quienes en los codi-
cilos se les dieron los legados.
§ 2.—Quod si post utraque legata solida compu- § 2. -Pero si después de computados Integres
tata deprehenderetur, quod remaneat apud here- unos y otros legados se viere que lo que le queda
dem, non tamen suffieiens quartae eoruiidem le- al heredero no es, sin embargo, suficiente para la
gatorum, quod el deest, detrahatur his solis, qui- cuarta de los mismos legados, dedúzcase lo que le
bus codicillis legata data Silnt. falta, A aquellos solos A quienes se dieron los lega-
dos en los codicilos.

19. [20.1 ULPIANUS Libro IV. DLspuLationum. - 19. [20.] ULPIANO; Di.sputas, libro IV—Si un
Quaerebatur, si miles, qui habebat iam factum te- militar, que ya tenía hecho testamento, hubiese
starnentum, aliud fecisset, et lii co comprehendis- hecho otro, y en éste hubiese consignado que enco-
set, fidel heredis committere, ut priores tabulae mendaba A la fidelidad del heredero, que fuese vá-
valerent, quid iuris cs.set; dicebain: militi Hect ph- lido el primer testamento, se preguntaba, qué dere-
ra testamenta facere, sed sive simul (5) fecenit, cho habría; yo decía: al militar ¡e es licito hacer
aire scparatim, utique valebunt, si lioc speeialiter muchos testamentos, pero ya si los hubiere he-
expresserit; nec supenius per inferius rumpetur, cho simultáneamente, ya si por separado, serán
quum et ex parte heredem instituere possit, hoc ciertamente válidos, si especialmente hubiere ex-
cal, ex parte testato, ex parte intestato decedere. presado esto; y no se romperá el anterior por el
Quin lino et si codicillos ante feeerat, poterit eos posterior, porque también podría instituir herede-

(i) non, omi€enla otros en fmI.


(2) hoc, Hal. (4) Ta,4r. segun la escrituro original; deducet, corrección
(3) Taur. 8egi,i ¿a escritura original; Set, corrección del del códice FI., Br.
Údice PL, )Jr. 15} seinel Iki.

414 DIGESTO.—LIBRO XXIX TITULO 1

per testarnoutum sequens cayendo in potestatem iii- no de una parte, esto C8, fallecer en parte testado,
stitutionis redigere, et efficere directani institutio- y en parte intestado. Aún más, también si antes
nem, quae erat precaria. Secundum hace in pro- habla hecho codicilos, disponiendo por el siguiente
posito refereban, si lioe animo fuerit .miles, ut testamento podrá elevarlos fi la categoria de insti-
valeret prius factum testamentum, id, quod cavit, tución, y hacer directa la institución, que era pre-
vaLere oportere, ac per boc effici, ut duo te8tameil- caria. Según esto, decía yo en el casopropuesto,
ta sint; sed ja prolwsito quum fidel ( 1 ) heredis que si el militar hubiere tenido intención de que
committatur, ut valeat prius testamentunl,. appa- fuese válido el primer testamento hecho, debe va-
res, eum non ipso jure valere voluisse, sed magis ler Jo que dispuso, y que de aquí resulta que haya
per fideicommissum, id est, in causam fideieom- dos testamentos; pero en el caso propuesto, enco-
missi et eodicillorum vim prioris testameuti con- mendándose fi la fidelidad del heredero que valga
verisse. el primer testamento, aparece que él no quiso que
fuese válido por el mismo derecho, sino más bien
por el fideicomiso, esto es, que redujo fi la condi-
ción del fideicomiso y de los codicilos la fuerza del
primer testamento.
§ 1.—Utrum autem totuni testamenturu ja eam § 1.—Pero se pregunta, si acaso se habrá redu-
causam conversuni sil, hoc est el heredis institu- cido fi esta condición todo el testamento, esto es,
ho, an vero legata tantum, et fldeicommissa, et también la institución de heredero, ó solamente
libcrtaes, qnaeritur; sed mibi videtiir, non solum los legados, los fideicomisos, y las libertades; pe-
cetera praeter institutionem hereclis, sed et ipsam ro á mi me parece que redujo 5 la condición de fi-
lustitutionem la causam fldeicornmissi vertisse, deicomiso no solamente lo demás, excepto la insti-
nisi aliud testatorem seripsisse probetur. tución de heredero, sino también la misma institu-
ción, si no se probare que el testador escribió otra
cosa.
§ 2.—Si quis a milite heres ad tempus scriptus § 2.—Si por un militar uno hubiese sido institui-
esset, et alius ex tempore, quaeritur, an posterior do heredero hasta cierto tiempo, y otro desde cier-
heres a pilore relicta legata debel? El arbitror, to tiempo, se pregunta, ¿debe acaso el heredero
hiuc non debere, nisi aun voluntas militis pro betur. posterior los legados dejados fi cargo del primero?
Y opino que éste no los debe, si 110 se probase otra
voluntad del militar.

20. [2L] IULIANUS libro XXVII. Digesorum. 20. [21.] JULIANO; Digesto, libro XX VIL—Si
—Tribanus militum, si mIra dies cortos, quam (2) el tribuno militar, permaneciendo en los campa-
successor ejus in castra venerat, manens in ca- mentos, hubiere hecho codicilos dentro de ciertos
stris codicilos feceril, et ibi decesserit, qaoniam días después que su sucesor había llegado fi los
desinit militis loco haber¡, postquam successor elus campamentos, y hubiere fallecido allí, como quie-
in castra venit, ideo communi jure eivium Roma- ra que deja de ser considerado en la condición de
norum codjcjllj ejus nestimandi sunt. militar, después que su sucesor llegó fi los campa-
mentos, sus codicilos han de ser por esto estima-
dos conforme al derecho común de los ciudadanos
romanos.
§ 1.— Quum aliquis facto testamento militare § 1—Cuando, habiendo hecho testamento, hu-
eoeperit, id quoque testamentum, quod, antequarn biere comenzado alguien fi ser militar, en algún
militare £oeperit, fecerat, aliquo casu intelligitur caso se entiende hecho durante el tiempo de su ser-
militiae tempore factum, veluti si tabulas incide- vicio militar también este testamento, que había
nt, el legerit testameutum, nc rursus suo signo hecho antes que hubiere comenzado fi ser militar,
signaveril; amplius el si (3) aliquid intenleveril, por ejemplo, si hubiere abierto y leído el testamen-
perduxerit, adiecenit, emendaverit; quodsi nihil to, y luego lo hubiere sellado de nuevo con su se-
horum (4) inciderit, t,estamentum eius ad privile- llo; y también, si hubiere borrado, suprimido, aña-
gia militum non pertiuebit. dido, ó enmendado alguna cosa; pero si no hubiere
sucedido nada de esto, su testamento no estará
comprendido en los privilegios de los militares.

21. [22.] AFRICANUS libro IV. Quaestionum.— 21. [22.] AFRICANO; Cuestiones, libro 1V—El
Quod constitutuni est, ut testameatum rniljtiao beneficio que se estableció, de que el testamento
tempore factuin etiam mIra aunum post missio- hecho en el tiempo del servicio militar valiese tam-
nem valeret, quantum ad verba eius, ad eos dun- bién durante un año después del licenciamiento,
taxat, qui mitti solent, id benecium pertinere opiné que, en cuanto fi las palabras del mismo, co-
existimavit, secundum quod neque praefeetos, ne- rrespoude solamente fi los que suelen ser licencia-
que tribunos, ant ceteros, qui suceessoribus acce- dos, según lo que, ni los prefectos, ni los tribunos,
ptis militare desinunt, lico priv ilegium liahituros. ni los demás que dejan de servir en la milicia ha-
biendo recibido sucesores, habrán de tener este
privilegio.

22. [23.] MARCIANUS Libro IV. Inetitutionum, 22. [23.] MARCIANO; Instituta, libro IV. —Si
—Miles fihiusfarnilias si capite minutus fuerit, vel un militar, hijo de familia, hubiere sido disininui-

(1) fli1. Vuig.; fide, el códice FI.


(2) poatquam, Le Vu14J.
(3) Hegún corrección del códice Fi., B'.; n et, Taur. según (4) Taur.; boaorum por horum, el códice Fi. según Taer.
la escritura original. es la. nota

DIGESTO.—LIBRO XXIX: TiTULO 1 415

emancipatus, vel in adoptionem datus a patre do de cabeza, ó emancipado, ó dado en adopción


suo, tcstamentum eme valet, quasi ex nova yo- por su padre, es válido su testamento, como por
huntate. nueva voluntad.
23. [24,] TaRTULLIANUS libro singular¡ de ca- 23. [24.] TERTULIANO; -Dei peculio castrense,
strensi peculio.—Idemg et si paterfamilias miles libro único.—Lo mismo, también si habiendo tes-
de castrensibus rebus duntaxat testatus arrogan- tado un padre de familia, militar, solamente de sus
dum se decterit; si vero miselis iam hoc feeerat, bienes castrenses, se hubiere dado en arrogación;
non valet teetamentum. pero si esto lo habla hecho estando ya licenciado,
no es válido el testamento.

24. [25.1 FLORENTINUS libro X. Institutionura. 24. [25.] FLORENTINO; Instituta, libro X.—El
—Divus Trnianus Statilio (1) Severo ita rescripsit: Divino Trajano respondió así por rescripto á Sta-
Id privileguum, quod militantibus datum est, ut tilio Severo: Este privilegio, que se les dió á los
quoquo modo faeta ab his testamenta rata sint, sic militares, para que sean válidos los testamentos de
intelligi debet, ut utique prius constare debeat, te- cualquier modo hechos por ellos, se debe entender
stamentum factum eme, quod et sine seriptura, et de suerte que ciertamente deba constar primero
a non mihitantibus fieri potest. Si erg9 miles, de que se hizo testamento, el cual se puede hacer tam-
cuuus bonis apud te quaeritur, convocatis ac boc bién sin escritura, y por los que no son militares.
hominibue, ut voluntatem snam testaretur, ita lo- Así, pues, si el militar, sobre cuyos bienes se cues-
cutas est, ut declararet, quem vehlet sibi cese he- tiona ante ti, habiendo convocado hombres para
redem, et ciii Iibcrtatem tribuere (2), potest videri esto, para que se atestiguase su voluntad, habló
sine ecripto hoc modo eme testatus, et voluntas de modo que declarase á quién quería él tener por
cine rata babenda est. Cetcrum si, ut plerumque heredero, y á quién concederle la libertad, se pue-
sermonibus fieri solet, dixit alicui: ego te heredem de considerar que de este modo testé sin escritura,
facio, ant: tibi bona mea relinquo, non oportet y ha de ser tenida como válida su voluntad. Pero
hoc pro testamento observan. Neo ullonum magis si, como se suele hacer muchas veces en las con-
interest, quarn ipsorum, quibus id privileguum da- versaciones, dijo fi alguno: yo te hago heredero,
tum est, ciusmodi exemphurn non admitti; alioquin ó, te dejo mis bienes, no conviene que esto se ob-
non difficulter post mortern alicuius militis testes serve como testamento. Y fi nadie le interesa más
existerent, qui affirmarent, se audilsee dieentem quq fi los mismos fi quienes se les dió este privile-
aliquem, relinquere se bona, ciii visum sit; et per gio, que no se admita semejante forma; porque de
hoc iudlcia vera subvertuntur» (81. otra suerte, no seria dificil que después de la muer-
te de cualquier militar hubiese testigos que afir-
masen, que ellos oyeron que uno decía que dejaba
sus bienes fi quien le hubiera parecido; y de este
modo se subvierten las verdaderas últimas volun-
tades

25. [26.] MAECELLUS Libro singular¡ Respon- 25. [26.] MARCELO; Respuestas, libro único.—
sorurn—Titius, priusquam tribunus legionis fa- Ticio hizo testamento antes que hubiese sido hecho
etus esset, testarnentum fecit, et postea ciuctus tribuno de una legión, y permaneciendo después
manente eodem defunetus est; qaaero, an militis el mismo con el cíngulo falleció; pregunto, si se
testamentum videatur cese; Mareetius respondit: considerará que es de militar su testamento; Mar-
Lestamentum, quod ante tribunatum fecisset, ni- celo respondió: el testamento, que hubiese hecho
hil (4) si postea ab eo factum, dictum esse proba- antes de ser tribuno, si no se probase que después
retur, quod valere vellet, ad commune ius perti- se hizo, ó se dijo, por él alguna cosa, que quisiera
net; Constitutionibus enim Frincipum non mihitum que valiese, pertenece al derecho común; porque
testamenta, sed quae a mihitibus faeta sunt, con- en las Constituciones de los Príncipes se confirman
firmautur. Sed plane fecisee testamentum eum in- no los testamentos de los militares, sino los hechos
terpretandum est, qui, se velle testamoutum, quod por los militares. Pero, fi la verdad, se ha de inter-
ante fecerat, valere, aliquo modo decharavit. pretar que hizo testamento el que de algún modo
declaró, que él quena que valiese el testamento,
que antes habla hecho.

26. [27.1 MACEE (5) libro II. Militariurn.—Te- 26. [27.] MACER; De los testamentos militares,
stanienta eorum, qui ignominiae (6) causa miss¡ Libro H.—Los testamentos de. los que fueron licen-
sunt, statim desinant militan iure valere, quod ciados por causa de ignominia, al punto dejan de
anni spatium testamentis eoruni, qui honestam vel ser válidos por derecho militar, porque el espacio
causariam missiouem ineruenunt, tnibuitur. tus te- de un año se concede fi los testamentos de los que
standi de castrensi peculio, quod filtisfamihias mili- merecieron licenciamiento honroso, ó por causa de
tantibus concessum est, ad cos, qui ignonuuniae (7) invalidación. El derecho de testar del peculio cas-
causa miss¡ sunt, non pertinet, quod hoc praemft trense, que se les concedió fi los hijos de familia,
loco merentibus tributum est. militares, no les pertenece fi los que fueron licen-
ciados por causa de ignominia, porque esto se les
concedió en calidad de premio fi los beneméritos.

27. [28.] PAPINIANUS libro VI. Responsorum. 27. [28.] PAPINIAEO; Respuestas, libro VI.—
(1) Catulo, Ha2.
(2) tribu€ret, Hal. Fulg.
(3) subverterentur, Hal. Vu1g, (5) Martianus, [ial.
(4) Taur. según la escritura origínal, fliBi postea, Correc- (6) Hal.; ignomias, el Códice FI.
ción del códice Fi., Br. (7) Rol.; ignomise, el cdd.ice FI.

416 DIG.'TO.—LIBRO XXIX TITULO 1

—Centurio secundo testamento poslumos heredes Un centurión instituyó herederos en el segundo


lustitult, neque substitutos dedit, quibus non addi- testamento fi unos póstumos, y no les dió substitu-
tis (1) ad superius testamentum se redire testatus tos, y testó diciendo que, no naciendo estos, él vol-
est; cebra, quae secundo testamento scripsit, esse vta á su anterior testamento; se determinó, que
irrita placuit, nisi nominatim ea confirmasset ad fuese nulo lo demás que escribió en el segundo tes-
priOrem voluatatem reversus. tamento, si expresamente no lo hubiese confirma-
do al volver fi su primera voluntad,
28. [29.] ULPANUS Libro XXXVI. ad Sabi- 28. [29.] ULPIAnO; Comentarios 4 Sabino, Li-
num.—Quurn fihiusfamilias miles decescisset filio bro XXXVI.—Si hubiese fallecido un hijo de fa-
impubere herede instituto, eique substituisset la milia, militar, habiendo instituido heredero 4 un
avE potestate manenti, ti,ttoresque dedisset, fljy[ hijo impúbero, y fi éste, que estaba bajo la potes-
Fratres rescripserunt, subtilutionem quidem vale- tad del abuelo, le hubiese nombrado substituto, y
re, tutorEs auteni dationem non valere, quia here dado tutores, respondieron por rescripto los Divi-
ditati quidem suae miles qualeni vellet, substitu- nos Hermanos, que era ciertamente válida la subs-
tionem facere potest, ve.runtameii alienum ius titución, pero que no era válida la dación de tutor,
miuUere non potest. porque el militar puede, fi la verdad, hacer para
su propia Ierencia la substitución que quiera, pe-
ro no puede menoscabar el derecho ajeno.

29. [30.] MARCELLUS libro X. Digestorum.—Si 29. [30] MARcELo; Digesto, libro X.—Si el he-
a milite seriptus herce sua sponte adierit heredita- redero instituido por un militar hubiere adido es-
tem, et rogatus totam hereditatem restitucrit, ex pontáneamente la herencia, y habiéndosele roga-
Trebelliano transeunt actiones. do hubiere restituido toda la herencia, se transmi-
ten las acciones en virtud del Senadoconsulto Tre-
beliano.
§ 1.—Miles testamento suo manumitiendo nihil § 1.—El militar, manumitiendo en su testamen-
efficit in co, cuius libertas lego Aelia Sentía, ve¡ to, nada hace respecto fi aquel cuya libertad está
aliqua impeditur. impedida por la ley Elia Senda, ó por obra.
§ 2.—Edictum Praetoris, que iusiurandum he- § 2.—El Edicto del Pretor, por el cual se les re-
redibus institutis legatariisque remittitur, locum mite el juramento fi los herederos instituidos y fi
habet etiam lii inilitum testamentis, sicut etiam in los legatarios, tiene aplicación también en los tes
fideicommissis; idernque si turpis esset conditio. tamentos de los militares, así como en los fideico-
misos; y lo mismo, si hubiese una condición torpe.
§ 3—Patri eius (2), qui ¡ti emaneipatione (3) § 3.—Está determinado, que al padre de aquel,
ipse manumissor extitisset, contra tabulas testa- que él mismo hubiese sido manumisor en la eman-
menti dandain bonorum possessionein partís debi- cipación, se le ha de dar contra las tablas del testa-
tao placet, exceptis his reims, quas la castris mento la posesión de los bienes de la parto debida,
acquisiisset, quarum liberam testarnenti faetio- excepto de aquellas cosas que hubiese adquirido
nem habet; en los campamentos, de las cuales tiene la libro fa-
cultad de testar;

80. [31.] PAULUS libro VII. Quaestionum.— 30. (31.) FADL0; Cuestiones, libro VII.—por-
nam in bona castrensia non esse dandam contra que respondió por rescripto el Divino Pío Antoni-
tabulas fui militis bonorum possessiouern, Divas no, que en los bienes castrenses no se ha de dar la
Plus Antoniiius rescripsit. posesión de los bienes contra el testamento del hi-
jo, militar.
81. [32.] MARCE[LUS Libro XIII. Jiigestorum. 31. [32.] MARCELO; Digesto, libro 1111.—Si un
—Si miles Titio et Selo servum legaverit, et eum militar hubiere legado un esclavo fi Ticio y fi Ser-
Titius nianumisisset deliberante Sélo, moxque is le- vio, y Ticio lo hubiese manumitido estando delibe-
gatuni omisisset, liberatidum fore dice, quia, et si rando Scyo, y luego éste no hubiese admitido el le-
heres servum alicul legatum interim nianumisis- gado, digo que se le habrá de dar La libertad, por-
set, deinde legatasius repudiasset, liber esset. que seria libre, también si el heredero hubiese
mauumitido entretanto el esclavo legado fi alguien,
y luego lo hubiese repudiado el legatario.

32. [38.] MODESTINUS libro IX. Regularum.— 32. [33.] MODESTINO; Reglas, libro IX. —Si
Si secundum probabilern voluntatern militis hero- conforme fi la probable voluntad de un militar no
ditas eius non adeatur, nec res castrenses hiOredi- fuese adida su herencia, ni los bienes castrenses
bus comp etunt. les competen fi los herederos.

33. [34.] TERTULLIANUS libro sin guictri de ca- 83. [34.] TERTULIANO; Dei peculio castrense,
strensi peculio.—Si fihiusfamilias miles fecisset te- libro único.—Si un hijo de familia, militar, hubie-
stamentum more militine, deinde post mortem pa- se hecho testamento fi la usanza militar, y luego le
tris postumus el nasceretur, utique rumpitur eius naciese un póstumo después de la muerte de su pa-
testamentum. Verum si perseverasset ja ea volun- dre, se rompe ciertamente su testamento. Pero si
tate, ut vellet adhuc ihlud testamentum valore, va- hubiese perseverado en esta voluntad, de suerte

(1) edttis, corrige Ouijeío, según observa Pohier, y tal (2) eius, osndleZa Hal.
parece ser el sentido del te.rto.-2f. del Tr. (s cniaiiclpationern, Hal.

DIGESTO.—LIBRO XXJX: TÍTULO 1 417
liturum illud1 quasi rurum aliud factum, si modo que quisiera tódavia que valiese aquel teátamento.,
militaret adhue eo tempore, quo nasceretur illi habrá de valer, cual si de nuevo hubiese hecho
postumus. otro, si es que fuese todavía militar al tiempo en
que le naciese un póstumo.
§ 1.—Sed si fihiusfamilias miles fecisset testa- § 1.—Pero si el hijo de familia, militar, hubiese
mentum, deinde posea, vivo eo et adhuc ayo que- hecho testamento, y luego después, viviendo- él y
que auperStite nasceretur ci posturnus, non mm- sobreviviendo todavía también el abuelo, le nacie-
pitur eius testamentum, quia, quum id, quod se un póstumo, no se rompe su testamento, porque
uasceretur, in potestatem (1) elus non perveniret, corno lo que naciese no llegaria á estar bajosupo-
non videtur suus heres agnasci, se ne ayo quidem testad, no se considera que nace heredero suyo, y
suo hune nepotem posturnum, quum vivo filio na- ni aún rara su abuelo nace este nieto póstumo
seeretur, snum heredem protinus agnasci; et ideo siendo desde luego heredero suyo, porque nacería
nec ay¡ testamentuni rumpi, quoniam, Iicet in po- viviendo el padre; y por esto tampoco se rompe el
testate avi protinus eme inciperet, taiflea ante- testamento del abuelo, porque, aunque comenzase
cederet eum films. á estar desde luego bajo la potestad del abuelo, le
precederla, sin embargo, el hijo.
§ 2.—Secundum quae, si filiustamulias miles te- § 2.—Según esto, si el hijo de familia, militar,
stamentnin fecerit, et omiserit posturnum per erro- hubiere hecho testamento, y hubiere preterido fi
rem, non quod volebat exheredatum, dehide po- un póstumo por error, no porque quena deshere-
stumus post rnortern avi, vivo adhuc filio, Id est darlo, y luego hubiere nacido el póstumo después
patre sue, natus fiierit, omnímodo runipet illius de la muerte del abuelo, viviendo todavía el hijo,
tesamentuni. Sed si quidem pagano iam ¡Ho facto esto es, su pi-opio padre, romperá de todos modos
natus sit, nec convaleseet ruptuni; Si vero militan- el testamento de éste. Pero si verdaderamente hu-
te adhuc natas fuerit, rumpetur; deinde si volue- biera nacido, habiéndose ya hecho paisano aquel,
nt matum illud eme pater, convalescet sic, quasi tami'oco se convalidará el testamento roto; mas si
denuo factum. hubiere nacido siendo todavía militar, se romperá;
y si después hubiere querido el padre que fuese
válido, se convalidará como si de nuevo hubiese
sido hecho
§ 3.—Sed et si vivo ayo nascatur postumus, hie § 3.—Pero si viviendo aún el abuelo naciera el
non rumpet continuo patris t.estamentum; si Super- póstqmo, éste no romperá desde luego el testamen-
vixerit post mortem avi, vivo adhuc patro rumpet, to del padre; si sobreviviere después de la muerte
quod novus liii mine pnimuni (2) heres agnaseitur, del abuelo, lo romperá viviendo todavía el padre,
ita tamen, ut nLrnquam possit diiorum simul testa- porque le nace ahora por primera vez un nuevo
menta rumpere, et avi, et patnis. heredero, pera de suerte que nunca pueda romper
simultáneamente los testamentos de los dos, el del
abuelo y el del padre.

34. [35•] PAPINIANTJS (3) libro XIV. Quaestio- 34. [35.] PAPJNIANO; cuestiones, ijto XIV.—
num.— Eius militis, qui doloris impatientia vel El Divino Adriano respondió por rescripto, que es
taedio vitae mor¡ inainit, testamentiirn valere, vel válido el testamento de aquel militar que por no
intestati bona ab his, qui lege vocantur, vindican, sufrir un dolor, ó por tedio de la vida, prefirió mo-
Divus Hadnianus rescripsit. rir, ó que los bienes de él, inte.-tado, son reivincH-
cados por aquellos que son llamados por la ley.
§ 1.—Militia ndssus mira aunuin testameatum § 1.—Un licenciado de Ja milicia comenzó fi ha-
facere eoepit, neque perficere potuit; potest die¡, cer testamento dentro del aflo, y no pudo acabar-
solutum ita osee testamentuin, quod in rnulitia fe lo; se puede decir, que de este modo quedó invali-
oit, si jure militiae fuji scriptum, alioquin si valuit dado el testamento, que hizo estando en la milicia,
jure communi, non eme iure rcscissum. si fué escrito con arreglo al derecho militar, pero
que si fué válido por derecho común, no fué res-
cindido en derecho.
§ 2.—Nec tamen circa militem eadem adhibebi- § 2.—Pero respecto al militar no se hará la mis-
tun distinetio; nam quocunque modo testainentum ma distinción; porque de cualquier modo que hu-
feeerit, novissirna voluntate rescindetur, quouiam biere hecho testamento, se rescindirá por última
voluntas quoque militis testameuti (4) est. voluntad, porque también la voluntad del militar
es una especie de testamento.

35. [36.] IDEM libro XIX. Quaestionuni.— Mi- 35. [86.] EL MISMO; Cuestiones, libro XIX.—
les si testamentum iniperfectuni relinquat, sen- Si un militar dejase un testamento imperfecto, la
ptura, qune profertur, perfecti testamonti pote- escritura, que se produce, alcanza fuerza de testa-
statem obtinct, nam niilitis testamentum sola mento perfecto, porque el testamento de un militar
peificilur voluntate. Quique piura per dios varios se perfecciona con su sola voluntad. Y el que ea
seribit, saepe facere testamenvum vidctur. varios días escribe muchos, se considera que hace
muchas veces testamento.
36. [37.] lnmj libro VI. Responsorau. - Mili- 36. [37.j En. MISMO; Respuestas, libro VI.-
ifa codicillis ad testamentuin factis etiam heredi- Con los codicilos de un militar hechos fi un testa-
tas jure videtur dan. Quare si partem dirnidiam nmento se considera que en derecho se dá tambIén

(1) Rol. Vulg.; potestate, el códice Fi. 8) Taur. al márgen; Paulus, en el texto.
(2) pnfmu8, Rol Ç4 e ka Ce sobreenten4er vice 5 specle.
Tono 11 —sa

418 D1GSTO.—LIBRO Xxix: TITULO 1

hereditatis codiciflis dederit, testamento scriptus la herencia. Por lo cual, si en los codicilos hubie-
ex asse heres partem dimidiarn habebit legata au- re dado la mitad de la herencia, el heredero Insti-
tem testamento data commuuiter debeutur. tuido en el testamento por todo el as tendrá la mi-
tad; pero se deben en común los legados dados en
el testamento.
1.—Miles, castrensium bonorum et uon ea- § 1.—Un militar, habiendo instituido diversos
strensiurn diversis heredibus institutis, postea ca- herederos de los bienes castrenses y de los no cas-
strensium bonorum alios heredes iustituit; priori- trenses, instituyó después otros herederos de los
bus tabulis tantum abstuliase videtur, quantum bienes castrenses; se considera que del primer tes-
ja posteriores contulerit, ncc videtur mutare, etsi tamento quitó tanto cuanto hubiere llevado fi los
prioribus tabulis unus herce seriptus fuisset. posteriores, y no parece que hay alteración, aun-
que en el primer testamento se hubiese instituido
un solo heredero.
§ 2.—Miles la supremis ordinandis iguarus, uxo- § 2.—Un militar, ignorando al hacer su testa.
rem esse praeguantem, ventris non habuit mentio- nienlo que su mujer estaba embarazada, no hizo
uem; post moitern patrie fila nata ruptum esse mención del que estaba en el vientre; habiendo na-
testanentuni apparuit, neque legatadeberi; si qua cido una L:ja después de la muerte del padre, se
vero medio tempore seriptus herce legata solvis- -rió que ce habla roto el testamento, y que no se
set, utilibus actionibus Mine datis ab improvi- deblan los legados; pero si en ci tiempo interme-
sum (1) casum cese revocanda, nec inetitutum, dio hubiese pagado algunos legados ol heredero
quum bonae ildei possessor fuerit, quod lude ser- instituido, han de ser revocados por razón de este
van non (2) potuisset, praestare (3). caso imprevisto mediante las acciones útiles que se
hayan dado fi la hija, y el heredero instituido, ha-
biendo sido poseedor do buena fé, no responde de
lo que no se hubiese podido recuperar de aquellos.
§ 3.—Veteranas inonicus testamentum jure coni- § 3.—Quiso un veterano, ah morir, que fuese írri-
muni teinporc mílitiae factum irritum cese voluit, to el testamento hecho con arreglo al derecho co-
et intestatus cese maluit; heredum institutiones nc mún durante el tiempo de su servicio militar, y
gubstitutiones (4) tu eodem statu mansisse placuit, prefirió quedar intestado; se determiné, que sub-
legata vero petentes exceptione dcli mali secun sistieron en el mismo estado las instituciones de
dum ¡as eommuie sumutoveri; cuius exceptionis herederos y las substituciones, pero que los que pi-
Vires ex persona petentis nestimautur, et alioquin diesen los legados fuesen repelidos conforme á de-
potior cst la re pan causa possessoris. recho con la excepción de dolo malo; la fuerza de
cuya excepción es estimada según la persona del
que pide, y en otro caso, en igualdad de circuns-
tancias, es preferente la causa del poseedor.
§ 4.—Miles iure commuui testatus postea testa- § 4.— Un militar que habla testado conforme al
mento jure militiae super bonis omnibus facto post derecho común, habiendo hecho después con arre-
annum, militiae vita decesserat; prioris testameuti, glo al derecho militar testamento de todos sus bie-
quod ruptum cese constabat, non rediutegrari vi- nes, habla fallecido después de un año de su ser-
res constitit. vicio militar; se reconoció, que no se reintegraba
en su fuerza el anterior testamento, que constaba
que se rompió.

37. (38] FA1JLUS Libro VII. Quacstionam.—Si 37. (38.1 P&rrLo; Cuestiones, Libro VII.— Si ha-
duobus a milite liberto scriptis heredibus, alter biendo sido instituidos dos herederos por un mili-
emiserit hereditatem, pro ea parte intestatus vide- tar, liberto, uno no hubiere admitido la herencia,
bitur defunctus dccessissc, quia miles et pro parte se considerará que en aquella parte falleció intes-
testan potest, et competit patrono ab intestato bo- tado el difunto, porque el militar puede testar tam-
norum possessio; nisi si hace voluntas defuncti bién de una parte, y le compete al patrono abin-
probata fuerit, ut omittente altero ad alterum vel- testato la posesión de los bienes; fi no ser que se
let totam redire hereclitatem. hubiere probado esta voluntad del difunto, que
quisiera que, no admitiéndola uno, fuese ,al otro
toda la herencia.

38. (89.] IDala Libro VIII. Quaestionum. - 88. [89.] EL MISMO; Oue.qtiones, libro VIII.—
Quod dicitur, si miles intra annum, quam missus Lo que se dice, que, si un militar hubiere fallecido
est, decessenit, valore eius testamentum, quod ju- dentro de un año después que fué licenciado, es
re militan fecerat, verum est, etiamsi post annum válido su testamento, que habla hecho con arreglo
conditio iustitutiouis extiterit mortuo co intra an- al derecho militar, es verdad aunque la condición
num. Et ideo, si heredi filio sub.stituenit, nihil in- de la institución se hubiera cumplido después del
terest, qtiando fihius moriatur, sufficit cuim patrem año, habiendo muerto él dentro del año. Y por lo
intra anuurn obiisse. tanto, si le hubiere dado substituto á su hijo, he-
redero, nada importa cuándo muera el hijo, por-
que basta que el padre haya fallecido dentro del
año.
§ 1. —Miles testamentum fecerat, deinde non § 1.—Un militar había hecho testamento, y, li-
gnominiae causa missus rursum cinetus est in aun cenciado después no por causa ignominiosa, fué in-
miitia; quaerebatur, an testameutum eius, quod corporado luego en otra milicia; so preguntaba, si

(1) Taur.; dotis ob lmpromtssurn, si cÓ4ie Fi., Br (3) 1-IL; praestarI, el códice FI.
(2) noii, omigela Bat. (4) se aubstitutiones, omitetas Hal.

DIGESTO.—LIBRO xxix TITULO 1 419

in militia fecerat, valeret. Quaesivi, utruxn jure seria válido el testamento quehabia hecho estan-
militan, an commani iure testatus est? Et si qili- do en la milicia. Yo preguntó, ¿testé acaso por de-
dem communi jure testatus est, nulla dubitatio cst, recho militar, ó por derecho común? Y si verdade.
quin valeat; sed si ut miles fecisset testamentum, rameute testé por derecho común, no hay duda al-
agitare coepi, quando assnmtus tuisset, postquam guna, que será válido; pero si hubiese hecho tes-
iiesiit in numeris esse, ntrum intra annum, an post tamento corno militar, comenzó á investigar cuán-
aunum. Cognovi, intra aiinun eum assumtUm; do faó reincorporado, des?uéa que dejó de estar en
ergo si, quum adhuc iure militar¡ valeret, rursus las filas, si dentro del año, ó después del año. Supe
eodern jure posset testai, numquid etiam post an- que fué reincorporado dentro del año; luego si,
num co mortuo valeat testamentum? Me movebat, siendo todavía válido por derecho militar, podi a
quod alia niilitia est posterior; sed humanius est testar de nuevo con el mismo derecho, ¿porqué no
dicere, valere testamentiim quasi coniuneto mu- será válido el testamento aún habiendo muerto él
nere militiae. Non loquor de co, qui yoluit valere después del año? Me hacia vacilar, que la otra mi-
testanientum etiam assumtus; hic enim quasi in licia es posterior; pero es más humano decir que
militia sequenti feeit testarnentum exemplo cius, es válido el testamento, como si hubiese sido con-
qui paganus fecit, deinde (1) militare coepit. tinuado el servicio en la milicia. No hablo de aquel
que quiso pie fuese válido su testamento aún.
después de reincorporado; porque éste hizo tes-
tamento como estando en la segunda milicia, á la
manera del que lo hizo siendo paisano, y después
comenzó á ser militar,

89. [40.] nnx libro IX. iva&Áonum. -Si 39. [40.] Er, MISMO; Cuestiones, libro IX,—Si
filiusfamilias miles captus apud hostes decessenit, un hijo de familia, militar, hubiere fallecido prisio-
dicemus, legem Corneliam etiani ad eius testamen- nero en poder de los enemigos, diremos que tam-
tum pertinere. Sed quaeramlls, si pater ChiS prius bién es aplicable á su testamento la ley Cornelia.
¡u civitate decesserit relicto nepote ex filio, an si- Pero veamos, si en el caso de que su padre hubie-
militer testameatum patris rumpatur. Et dicen- re fallecido antes en la ciudad, habiendo dejado
dum est, non rumpi testamentum, quia ex co tem- un nieto procedente del hijo, se romperá igualmen-
re, quo captus est, videtur decessisse. te el testamento del padre V se ha de decir, que
no se rompe el testamento, porque se considera
que falleció desde el tiempo en que tité hecho pri-
sionero.

40. [41.] IDEM libro XI. Responsorum.— La- 40. [41.] EL MISMO; Respuestas, libro XI. —Lu.
cius Titius miles notario seo testamentum adj. cío Ticio, militar, dicté á su escribiente su testa-
bendum notis dictavit, et autequani Jiteris perscni- mento para que lo escribiera en cifras, y falleció
beretur (), vita defunetus est; quaero, an hace antes que fuese transcrito en letras; pregunto, ¿po-
dictatio valere possit? Respondi, militibus, quoquo drá ser válido este dictado? Respondí, que á los mi-
modo velint, et quo modo possunt, testamentum litares les esta concedido hacer testamento de la
facere concessum esse, ita tamem, ut hoc ita sub- manera que quieran y del modo que pueden, pero
secutum esse. legitimis probationibus ostendatur. de suerte, que con legitimas pruebas se demuestre
que así se hizo,
§ 1.—Idem respondit, ex testamento eius, qui § 1—El mismo respondió, que en virtud del tes-
iure militan testatus esset, servum, qui, licet sub tamento del que hubiese testado por dei-echo mili-
conditione, legatum meruit, etiam libertatem pos- tar podía reivindicar para si también la libertad
se sibi vindicare. el esclavo, que, aunque bajo condición, mereció un
legado.
§ 2--Idem respondit: Lucius Titius miles testa- § 2.—El mismo respondió: Lucio Ticio, militar,
menturn ita fecit: 'Pamphila serva mea ex asse hizo testamento de este modo: 'sea mi heredera de
mihi heres estos, alio deinde capite Sempronio todo el as mi esclava Pánfila,y después en otro ca-
commilitoni suo eandem Pamphilam reliquit, cuius pitulo le dejó la misma Pánfila á Sempronio compa-
fidei commisit, ut eam manurnitteret; quaero, aii ñero suyo, á cuya fidelidad encomendé que la ma-
heres esset Patnphiía, atque si directo aceepisset numitiese; pregunto, ¿seria heredera Pánfila, como
Iibertatem? Respondi, intelligendurn militem, qui si directamente hubiese recibido la libertad? Res-
anciflam suam heredeni instituerat, ignora.sse, pos- pondí, que se ha de entender que el milita-, que ha-
se ex ea institutione etiam libei-tatem ci compete- bla instituido heredera á su esclava, ignoré que en
re; et ideo sine causa postea a commtlitone petiis- virtud de esta institución lo competía á ella tam-
se, ut eandem uianumittcret, quum ex priore bién la libertad; y que por esto le pidió después
scriptura libera et heres effecta est, postea nullo sin causa á su compañero que la manumitiese,
praeindicio voluntati facto frustra legata est. puesto que en virtud de la primera escritura fn
hecha libre y heredera, y después fué inútilmente
legada no habiéndose causado perjuicio alguno á
aquella voluntad

41. 42] TRYPEONINUS libro XVIII. Dipvta- 41. [42.] TRwoNiNo; Disputas, libro XVIII.—
fienum.—Miles ita heredem ser ibere potest: «quoad El militar puede instituir heredero en esta forma:
vivit Titius, heres esto; post mortem eius Septi- «sea heredero TicIo, mientras viva; después de su
cius. Sed si ita scripserit: «Titius usque ad annos muerte, Septicio». Pero si hubiere escrito así: esea

1) Tur. según corrección del códice Fi.; demilitare po r


deinde militare, la escritura original, Br. ¡Ial. Vulg, praecr1beretur, el códice M.

420 J)IEST0.—LIBRO XXIX: TITULO

decem heres esto», nemine substituto, intestati heredero Ticio hasta la edad de diez silos», sin ha-
causa post decem annos Iocum habebit. Et quia berle substituido ninguno, después de los diez años
diximus, ex corto tempore et usque ad certum tendrá lugar la sucesión intestada. Y corno hemos
tempus milites posse instituere hereclein, his con- dicho, que el militar puede instituir heredero desde
sequeus es$, ut, autequam dies veniat, quo admit- cierto tiempo y hasta cierto tiempo, es á esto con-
tatur institutus, intestati hereditas deferatur. Et siguiente, que, antes que llegue el dia en que sea
quod tu bonorum portione el llcet, hoe etiam tu admitido el instituido, se defiera la herencia del
temporis spatio, licet non modicum sit, ex co dom intestado. Y lo que le es licito respecto fi una por-
privilegio competat. ción de los bienes, eouipéiale también por el mis-
mo privilegio en cuanto al espacio de tiempo, aun-
que no sea corto.
§ 1.—Mulier, in quain (1) turpis suspicio cade- § 1.—La mujer, sobre la cual puede recaer sos-
re potest, nec ex testamento militis aliquid capero pecha de torpeza, no puede adquirir cosa alguna
potest, ut Divas Hadrianus rescripsit. ni por testamento de un militar, según respondió
por rescnipio el Divino Adriano.
§ 2.—Nec tutorem ci, qui in aliena est potestate, § 2.—Tampoco puede darle tutor el militar al
miles dare potest. que está bajo ajena potestad.
§ 8—Si miles exheredaverit fihiurn, vel sciens, § 3.—Si un militar hubiere desheredado fi su hi-
eum fihium suum eme, silentio praeterierit, an le- jo, 6 sabiendo que era su hijo lo hubiere preterido
gatum a substituto eius daro (2) possit, quaesi- en silencio, se preguntó, si podría dar un legado fi
tum est. Dixi, non posse, hect ampla legata re- cargo de su substituido. Dije, que no podía, aun-
Iiquerit. que hubiere dejado cuantiosos legados.
§ 4. —Exheredato (3) miles et emancipato filio sub- § 4.—El militar puede nombrar substituto al hi-
stituere potest. Verum hoc las in bis exercebitur, jo desheredado y al emancipado. Mas este derecho
quae ab ipso ad eum, cui substituit, pervenerint, se ejercitará sobre aquellos bienes que de él mis-
non etiam in bis, si quae habuerit, vel postea mo hubieren ido á poder de aquel fi quien le nom-
acquisierit; nam et si filio suo, vivo adhuc ayo, bró substituto, no también sobre aquellos que hu-
substituit, post acquisitam ei avi hereditatem, ne- biere tenido, ó que después hubiere adquirido;
mo diecret, ad substitutum pertinere. porque también si á su hijo le nombró substituto,
viviendo todavía el abuelo, nadie diría que la he-
rencia del abuelo adquirida después para él le per-
tenece al substituto.
§ 5.—Si inilitis adlitá non fuerit hereditas, ah § 5.—Si no hubiere sido adida Ja herencia de un
subtitutio, quam pupilo fecit, valeat, quaeritur; militar, se pregunta si será válida la substitución
et consequens cnt, hoe dicere, quia permittitur, que hizo para un pupilo; y será consiguiente decir
militem filio facere testamenturn, quantvis sibi esto, puesto que se permite que el militar haga tes-
non feeenit. tamento para su hijo, aunque no lo hubiere hecho
para si.

42. [43.] ULPiAXTJS libro XLV. ad Edictum.— 42. [43.] ULPIANO; Comentarios al Edicto, u-
Ex co tempore quis jure militan incipil posee te- fl) XI, V.—IJno empieza fi poder testar con arre-
star¡, ex quo in numeros relatas mt, ante non; pro. glo al derecho militar desde el momento en que
lude qui nondum in numeris sunt, licet etiam lecti fué incorporado en las filas, y no antes; por lo cual,
tirones sint, et publicis expensis ¡ter faciunt, noii- los que todavía :10 están cii las filas, auuque ha-
dum milites sm-it, debent enim in numeros referri. yan sido el(--¡dos para soldados, y estén en mar-
cha fi expensas públicas, no son todavía militares,
porque deben ser incorporados en has filas.

48. [44.] PAPINIANUS Libro VI. Respousorum. 43. [44.] PAPINIANO; Respuestas, libro VI.—.
—Filiusfamilias equestri militia exoruatus, et in El hijo de familia exornado con la milicia ecues-
comitatu Principum jetentus, cingi confestim ms- tre, y retenido en la comitiva de los Príncipes,
sus, testamentum de castrensi peculio facere po- puede hacer testamento de su peculio castrense tan
lmt. pronto como se he mandó ceñir el cingulo.

44 [45.] ULPIANUS libro XLV. tul Edictum. 44. [45.] UrPIANO; Contenta nos al Edicto, li-
—Rescnipta Principum ostendu.nt, omnes omnino, bro XL V.—Manifiestan los rescriptos de los Prín-
qui eius sunt gradas, ut jure militan testafl non cipes, que absolutamente todos los que son de tal
possint, si in hostico deprehendantur, el illic de- condición, que no puedan testar según el dei-echo
cedant, quomodo ve1int et quomodo posaint, te- militar, testen como quieran, y como puedan, si se
star¡, sive Praeses sit provincias, sive quis alias, hallaran en lugar enemigo, y ahli fallecieran, ora
qui jure militan testan non potest. sea un Presidente de provincia, ora otro cualquie-
ra, que no puede testar conforme al derecho mi-
litar.

(1) ma. Vulq,; lo que, el cÓdiCC Pl. edeto pertenece al 1. aeii&r, cayo e,ttdo conpletcue, acli
2) el dan, Mal. rdndolo, mientras que aquí, en este . 4., parece ser supérflua.
31 Observa Fothier, que, sean Viglio esta palabra eslte. —2q t5e( T.
DIGES O.-i,i ORO XXIX. TÍTIJJM 11 .42!

TIT. II TITULO II

DE ACQUIRHNDA VEL OM1rTENDA HEREDITATE DE LA ADQUISICIÓN Ó DE LA NO ACEPTACIÓN DE LA
HERENCIA

[Cf. Coci. VI. 30. 81. 52. (51.) [Véase 7$d. VI. 30. 81. 52. (SL)]

1. PAULUS libro JI. ad Sabinum.-Qui totam 1. PAULO; Comentarios á Sabino, libro 11.-El
hereditatexn acquireie potest, is pro parte earn que puede adquirir toda la herencia, no puede
seindendo adire noii potest. adirla en parte, dividiéndola.

2. ULPIANUS libro IV. ad Sabinum.-Sed etsi 2. ULPIANO; Comenta rios á Sabino, Libro IV.-
quis ex p!uribus partibus in eiusdem hereditate Pero aunque alguien haya sido instituido herede-
institutus sit, non potest quasdam partes repudia- ro de muchas partes en la herencia de uno mismo,
re, qnasdam agnoscere. no puede repudiar algunas partes, y aceptar otras.

a. IDEM libro VI. ad Sabinurn.--Quamdiu prior 2. EL. MISMO: Comentarios á Sabino1 libro VI.-
Iiere.s institutus hereditatem adire potest, .substitu- Mientras el primer heredero instituido puede adir
tus non potest. la herencia, no puede adirla e! substituto.

4. IDEM Libro II!. ad Sabinum.-NolIe adire 4. Et. MISMO; Comentarios á Sabino, libro III.
hereditatem non videtur, qni non potest adire. -No se considera que no quiere adir la herencia
el que no puede adirla.

5. IDEM libro l. ad Sabinum.- Mutum, nec non 5. EL MISMO; Comentarios 4 Sabino, libro 1.-
surdum, etiam ita natos, pro herede gerere et oh- Consta, que el mudo, y también el sordo, aún así
ligan hereditati posse coustat. nacidos, pueden hacer actos de heredero y obli-
garse á la herencia.
§ 1.-Eum, ciii lege bonis interdicitur, heredein § 1.-Consta, que aquel á quien por la ley se le
institutum poase adire hereditatem consta!. pone interdicción en sus bienes, puede adir la he-
rencia habiendo sido instituido heredero.

6. IDEM libro VI. ad S1abinurn.--Qui in aliena 6: Er, MISMO; Comentarios 4 Sabino, libro VI.
est potestate, non potest invitum hereditatiobli- -El que está bajo ajena potestad no puede obli-
gare eum, in euius est potestate, ne aeri alieno gar á favor de la herencia, contra la voluntad del
pater ohilgaretur. mismo, á aquel bajo cuya potestad está, á fin de
que el padre no se obligue 8. las deudas.
§ 1.-Sed in bonorum possessione plaeuit, iatam § 1.-Pero en cuanto 8. la posesión de los bienes
haber¡ posse eam, quam citra volnntatem agnovit se de-terminó, que se pueda ratificar la que sin con-
is, qui potestati subiectus est. sentimiento tomó el que está sujeto 8. potestad.
§ 2.-Sed et si legitima hereditas matnis (1) filio § 2-Pero lo mismo se habrá de aprobar, tam-
delata sit ex Senatuseonsulto Orphitiano, ídem e.nit bién si al hijo le hubiera sido deferida en virtud
probandum. del Senadoconsulto Orficiano la herencia legitima
de la madre.
§ 3.-Sed et si non adienit films, din tamen pos. § J.-Pero también si el hijo no hubiere adido
sedit pater hereditatem, credendus cst, admisis- la herencia, iiias el padre la poseyó por largo tiem-
se (2) hereditatem, u! Divus Pius et Imperator po, se ha de creer que admitió la herencia, según
noster rescripserunt. respondieron pon rescripto el Divino Plo y nuestro
Emperador.
§ 4.-Si is, qui putabat se fihiumfamilias, patris § 4.-Si el que se creta hijo de familia hubiere
iussu adierit, eurn neque sibi, neque el, qui iussit, adido la herencia por mandato de su padre, cons-
quaesiisse hereditatem constat, quamquaulis, quem ta que él no adquirió la herencia ni para si, ni pa-
pater iussit adire. et decessit, si adierit mm mortuo ra el que se lo mandó, aún cuando aquel, 8. quien
patre, obliget se hereditati, ut lulianus libro tri- el padre le mandó adinla, y falleció, se obligue 8.
gesimo primo ()l) Digestorum seripsit; nana eiim, la herencia, si la hubiere adido habiendo muerto ya
qui dubitat, utrum filiusfamilias, an paterfamilias el padre, según escribió Juliano en el libro tnigés!-
inorte patris factus si!, posse adire hereditatem, mo primero del Digesto; porque más bien admite,
magis admittit. que el que duda si con la muerte de su padre se
haya hecho hijo ó padre de familia pueda adir la
herencia.
§ 5.-Interdum flliifamilias et sine aditione ac- § 5.-A veces, aún sin la adición, adquieren los
quirent hereditatem his, !ti quorum sun! (5) pote- hijos de familia la herencia para aquellos bajo e-u
state, utputa si nepos ex filio exheredato heres sit ya potestad estén, por ejemplo, si hubiera sido ins-
institutus; patreni enim suum sine aditione facie-t tituido heredero un nieto habido de un hijo deshe-
heredero, et quidem necessarium. redado; porque sin Ja adición hará heredero á su
padre, y por cierto necesario.
§ 6.-Sed si quis heres institutus adoptetur a § 6.-Pero si instituido alguien heredero fuese
filio exheredato, nocessarinm euro nOfl facit, sed adoptado por un hijo desheredado, no lo hace he-

'1) Vuly.; liereditas Jillo delata alt ex Siniatuseorisulto (8) primo, omítela ial.
Orphitiano matris, Idem, el códice FI. (4) Taur. según corrección del códice FI; lo, inserto la es-
2) credendu eat uterque aditsae hereditatem Hat. crí tana original, Br.

422 DIGESTO.-11»R0 xxix: TITULO u

iuberi debet, ut adeat, quoniam mortis tempere iii redero necesario, pero se le debe mandar que ada
potestate non fuerit; nam per eum quis exiatere la herencia, porque al tiempo de la muerte no ha
necessarius non potest, qui ipse non esset exti- brá estado bajo su potestad; pues nadie puede ser
turus. heredero necesario por medio de quien 51 mismo
no lo habría de ser.
§ 7.—Celsus libro quintodecimo Digestorum sen- § 7.—Escribió Celso en el libro décimo quinto
psit, eum, qui metu verborum vel aliquo timore del Digesto, que está determinado, que el que eons-
coactus fafleus (1) adierit hereditatern1 sive liber trefiido por el miedo de palabras ó por algún te-
sit, heredem non fieri placet, sive servus sit, do- mor hubiere adido la herencia engañando, no se
miiiurn heredem non facere. hace heredero, si fuera libre, y no hace heredero
fi su señor, si fuera esclavo.

7. PAULUS libro L ad Sabinurn.—Si quis filium- 7. PAULO; Comentarios á Sabino, libro 1—Si
familias heredem instituerit, et ita scnipserit: «si alguien hubiere instituido heredero fi un hijo de
mihi Titius isle filiusfamilias henos non cnt, Sem- familia, y hubiere escrito a31: csi este Ticio, hijo
pronius heces esto,» filio adeunte iussu patris sub- de familia, no fuere mi heredero, sea heredero
stitutus oxciuditur. Sempronio, adiendo el hijo la herencia por man-
dato de su padre, es excluido el substituto.
§ 1.—Si fihius, pniusquam sciret, se necessarium § 1V—Si antes que supiese que él quedó herede-
extitissc patri heredem, decesseril retido filio ne- ro de su padre, hubiere fallecido el hijo habiendo
cessario, permittendurn est nepoti abstinere se ay! dejado Otro hijo heredero necesario, se le ha de
hereditate, quia et patri eius idem tribueretur. permitir al nieto abstenerse de la herencia del abue-
lo, porque también fi su padre se le permitirla lo
mismo.
§ 2.—Tu omni successione, qui el heces cxtitit, § 2.—En todas las sucesiones, el que fué herede-
qn! Titio herce fuit, Titio quoque heres victetur ro de quien fué heredero de Ticio, se considera
osee, nec potest Titii omittere hereditatem. que es heredero también de Ticio, y no puede de-
jar de aceptar la herencia de Ticio.
8. ULPIANUS libro VII. ad Sabinurn.—More S. ULPIANo; Comentarios á Sabino, libro VIL
nostrae civitatis neque pupillus, neque pupilla sine —Según la costumbre de nuestra ciudad, ni el pu-
tutoris auctoritate obligan possunt; hereditas pilo ni la pupila pueden obligarse sin la autoridad
autem quin obliget nos aeri alieno, etiftrnsi non sit del tutor; pero es más que evidente, que la heren-
solvendo, plus quam manifestum est. De ea autem cia nos obliga fi favor de las deudas, aunque no sea
hereditate loqulinur, lo qua non succedunt hulus- solvente. Mas hablamos de aquella herencia en la
modi personae quasi necessaniae. que no suceden personas tales como necesarias.
§ 1.—Impubes, qui in alterius pote'tate est, si § 1.—Si el impúbero, que está bajo la potes'ad
iussu eme adienit bereditatem, licet consilti capax de otro, hubiere adido ia herencia por mandato de
non fuerit, ci acquirit hereditatem. éste, aunque no hubiere sido capaz de consejo,
adquiere para él la herencia.
9. PAULUS libro II. ad Sabinurn.—Pupilius si 9. Pirno Comentarios d Sabino, Libro 11.—El
Inri possit, licet huis actatis sit, ut causam acqui- pupilo, si pudiera hablar, aunque sea de tal edad
rendae hereditatis non intclligat, quamvis non que no entienda la causa de adquirir una heren-
videatur seire huinsmodi actatis puer—neque enim cia, no obstante que no se considere que sepa un
saire, neque decernere taus actas potest, non ma- niño de esta edad,— pues esta edad ni puede saber,
gis, quam funiosus—, tamen cum tutoris auctori- ni discernir, no más que un loco—, puede, sin em-
tate hereditatem acquirere potest; hoe enim favo- bargo, con la autoridad del tutor adquirir la he-
rabiliter jis praestatur. rencia; porque esto se les concede por favor.
10. ULPIANUS libro VII. ad Sabinum.—Si ex 10. ULPIANo; Comentarios d Sabino, libro VII.
asee herce destinavenit partem habere hereditatis, —Si el heredero de todo el as hubiere determinado
vicThtur in assem pro herede gessisse. tenor parte de la herencia, se considera que obré
como heredero del as.
11. POMPOI.iIUS libro 111. ad Sabinum.— Impu- 11. POMPONIO; Comentarios ó Sabino, Libro III.
beribu.s liberis onmimodo abstinendi potestas fit, —A los descendientes impúberos se les concede en
puberibus autem ita, si se non imrniseueriiit. absoluto la facultad de abstenerse, pero fi los pú-
beres en este caso, si no se hubieren inmiscuido.
12. IJLPIANUS libro XL ad Edictwn. - Ei, qui 12. ULPIANO; Comentarios á Sabino, libro XI.
se non mi5cuit hereditati pateriiae, sive rnaior Sit, —El que no se inmiscuyó en la herencia paterna,
sive minor, non essc necesse Praetorem adire, sed ora sea mayor, ora menor de edad, no tiene no-.
suffleit, se non miscuisse hereditati. Et est in Se- cesidad de recurrir al Pretor, sino que basta que
mestnibus Vibiis (2) Soteri et Victorino rescniptum, él no se haya in-iscuido en la herencia. Y en los
non cese necesse pupillis in integrum restitui ex Semestres se halla respondido por rescripto fi los
avito contractu, quorum pater constituerat non Vibog Sotero y Victorino, que no tienen nece-

1) psliens, Conjetura Dr. (2) Br.; VivIis el códice El.



DIGESTO.—LIBRO xxix: Tf'nnM 11 423
anoscere hereditatem, nequs quidquam aniove- sidad de ser restituidos por entero en virtud de
rat, vel pro herede gesserat. contrato del abuelo los pupils, cuyo padre habla
determinado no aceptar la herencia, y no había
quitado cosa alguna de la misma, ú obrado como
heredero.
13. Inz libro VII. ad Sabinuin. —ls, qui hetes 18. EL MISMO; Comentarios á Sabino, libro Vil.
institutus est, vel is, cui legítima hereditas delta —El que fué instituido heredero, ó aquel ts quien
est, repudiatione hereditatein ainittit. lloc ita ve.- le fué deferida la herencia legítima, pierde la he-
runi est, si in ea causa erat hereditas, ut et adiri rencia con la repudiación. Esto es verdad de esta
poaset; eeterum heres institutus sub conditione, si suerte, si la herencia se hallaba en estado de que
ante eonditionem existentem repudiavit, nihil egit, también pudiera ser adida; pero el heredero insti-
qualfsqualis fuit conditio, et si in arbitrium colla- tuido bajo condición nada hizo, si repudié la he-
ta est. rencia antes de cumplirse la condición, -cualquiera
que haya sido la condición, aunque haya sido de-
jada á su arbitrio.
§ 1.—Si quis dubitet, vivat testator, neene, re- § 1.—Si alguno dudara si vive ó no el testador,
pudiando nihil a,-,¡t. no hace nada repudiando la herencia.
§ 2.—Substitutus quoque simuliter, si ante repu- § 2.—Y del mismo modo también, si el substitu-
diet (1), quam heres institutus decernnt de heredi- to la repudiara antes que el heredero instituido de-
tate, uihi.1 valebit repudiatio. terminara respecto de la herencia, no valdrá nada
la repudiación.
§ 3.—Neque filiusfamilias repudiando sine pa- § 8.—Ni el hijo de familia repudiando la heren-
tre, neqiie pater sine filio alter¡ nocet, ntriq.ue an- cia sin el padre, ni el padre sin el hijo, perjudica
tem possunt repudiare. al otro, pero ambos pueden repudiarla.
14. PAULETS libro II. ad Sabinum.—Idem est 14. PAULO; Comentarios á Sabino, libro II.—
etiam, si legitima hereditas fijiis obvenit. Lo mismo es también, si á los hijos les vá una he-
rencia legitima.
15. ULPIANUS libro VII. ad Sabinurn.—Is, qui 15. Uirio; Comentarios d Sabino, libro VII.
piitat se necessarium, quum sit voluntarius, non que se cree heredero necesario, siéndolo vo-
poterit repudiare; nam plus est in opinione, quam luntario, no podrá repudiar la herencia; porque
in veritate. hay más en su opinión, que en la realidad.
16. IDEM libro XXIV. ad Edicturn.—Et e con- 16. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro
trario, qui se pntat ne.cessarium, voluntarius exi- XXIV —Y por el contrario, el que se cree herede-
stere non potest. ro necesario, no puede serlo voinutario.
17. IDEM libro VII. ad Sabinum.—Nec 15, qui 17. EL MisMo; Comentarios á Sabino, libro VIL
non valere testarnentum ant faisum esse putat, —Tampoco puede repudiar la herencia el que cree
repudiare potest. Sed si eertnm sit, faisum non que no es válido, ó que es falso, el testamento. Pero
esse, quod falsum dicitur, sieut adeundo acquirit, si fuera cierto que no es falso el que se dice que es
ita et repudiando auiittit hereditatem. falso, así como adiéndola la adquiere, así también
pierde la herencia repudiándola.
§ 1.—Jieres institutus, idemque leg-itimus, si § 1.—El heredero instituido, y también legitimo,
quasi institutus repudiaverit, quasi legitimus non si como instituido la hubiere repudiado, no pierde
amittit hereditatem; sed si quasi Ie.gitimus repu- la herencia como legitimo; pero si la repudió como
diavit, si quidem scit se herecicm instituturn, cre- legitimo, se ha de creer que la repudié de ambos
dendus est, utrumque repudiasse; si ignorat, ad modos, si verdaderamente sabe que él es heredero
neutrum si repudiatio nocebit, neque ad testamen- instituido; pero si lo ignora, la repudiación no le
tariam, quoniarn baus non repudiavit, neque ad perjudicará ni para una, ni para otra cosa, no pa-
legitimani, quoniam nondum ci fuerat delata. ra la herencia testamentaria, porque esta no la
repudié, y no para la legitima, porque todavía no
le habla sido deferida.
18. Putus libro II. ad Sabinum.— Is potest 18. PAULO; Comentarios d Sabino, libro JI.—
repudiare, qui et acquirere potest. Puede repudiar la herencia el que también puede
adquirirla.
19. IDBM libro LIX. ad Edictum.—Qui heredi- 19. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro
tatem adire, vel bonorum possessionem petere yo- LIX.—El que quiera adir la herencia, ó pedir la po-
let, certus eme debet, defunetum eme testatoreni. sesión de los bienes, debe estar cierto de que falle-
ció el tostador.
20. ULPIANUS libro LXI. ad Edictum.— Pro 20. ULPIANo; Comentarios al Edicto, libro
herede gerere videtur is, qui aliquid fasit quasi LXI.—Scconsidera que obra como heredero, el que
heres. Et generaliter lulianus seribit, eum demum hace alguna cosa como heredero. Y en general,
pro herede gerere, qui aliquid quasi heres gerit, escribe Juliano, que solamente obra como herede-

(1) .Uai.; repudiet, el códice Fi.



424 DIGESTO.—LIBRO xxix: TirtJLo II

pro herede autem gerere} non tam (1) csse facti, ro, el que hace alguna cosa como heredero, pero
quam animi; nam boc animo eme debet, ut velit que obrar como heredero no es cosa tanto de he-
osee heres. Ceterum si quid pietatis causa fecit1 si cho, como de intención; porque debe ser con esta
quid custodiac causa fecit, si. quid quasi non heres intención, de que quiera ser heredero. Pero si hi-
egi, sed quasi alio jure dominus, apparet, non vi- zo alguna cosa por piedad, si la hizo por causa de
deri pro herede gessisse. custodia, si la hizo no corno heredero, sino como
dueño por otro derecho, se vé que no parece que
obré corno heredero.
§ 1.—Et ideo solent testan liben, qui neeessarii § 1.—Y por esto suelen declarar los descendien-
existunt, non animo heredis se gerere, quae ge- tes, que son herederos necesarios, que ellos no ha-
runt, sed ant pietatis, aut custodiae causa, ant pro ceii lo que hacen la intención de heredero, sino ó
suo; utputa patrem sepelivit, vol justa () ci fecit, por piedad, ó por causa de custodia, 6 corno por
si animo heredis, pro herede geesit, enimvero si cosa propia; por ejemplo, si enterré al padre ó le
pietatis causa hoc fecit, non videtur pro herede hizo las exequias, con el ánimo de heredero, obré
geseisee. Servos hereditarios pavit, jumenta aut como heredes-o, pero si esto lo hizo por piedad, no
pavit, aut distraxit, si boc ut heres gessit, pro he- se considera que obré como heredero. Alimentó
rede, aut si non ut 1eres, sed ut custodiat, aut pu- á los esclavos de la herencia, dió de comer á las
tavit sua, aut dum deliberat, quid fecit, consulens, caballerías, ó las enajené; si esto lo hizo como he-
ut salvae smf res hereditariae, si forte el non pla- redero, se considera que obré como heredero; pero
cuerit pro herede gerere, apparet, noii videni pro Sl no corno heredero, sino para custodiarlos, 6 por-
herede gessisse. Proinde et si fundos ant aedes loca- que los creyó suyos, 6 si hizo alguna cosa mien-
vit, vel fulsit, vol si quid aliud fecit, non lioe animo, tras deliberaba, procurando que estuviesen á sal-
quasi pro herede gereret, sed dum ei, qui substi- vo los bienes de la herencia si acaso no le hubiere
tutus est, vol ab intestato heres extiturus, prospi- agradado obrar como heredero, se vó que no pa-
df, aut res tempore penituras distraxit, in ca cau- rece que obré como heredero. Por lo tanto, tam-
sa est, UI pro herede non gesserit, quia non hoc bién si dió en arrendamiento fundos ó casas, ó las
animo fucnit, reparé, ó si hizo alguna otra cosa, no con esta in-
tención, de hacerla casi como heredero, sino mi-
raudo por aquel que fué substituido, 6 por el que
haya de ser heredero abintestato, ó si enajené co
sas que perecerían con el tiempo, está en el caso
de no haber obrado como heredero, porque no tu-
vo esta intención.
§ 2.—Si quid tarnen quasi heres petiit, sed ex § 2. - Mas si como heredero pidió alguna cosa,
he, quae ad heredem extraneurn non transeunt, pero de aquellas que no pasan al heredero extra-
videamus, an oneribus se immerserit hereditariis, ña, veamos si se habrá inmiscuido en las cargas de
utputa a liberto pareutis operas petiit, quas (3) la herencia, por ejemplo, si al liberto de un aseen-
heres extraneus petere non potuit; hie tarnen po- diente le pidió servicios, que un heredero extraflo
tondo consequi potest, et constat, pro herede eum no pudo pedirle; mas éste pude conseguirlos pi-
non gessisse, quum petitio earurn etiarn creditori- diéndolos, y consta que él no obró como heredero
bus donipetat, et maxinie futui'arum. porque la petición de aquellos, y mayormente de
los futuros, les compete también á los acreedores,
§ 3—Sed cf qui in sepuicruni hereclitaniarn mor- § 3.—Pero tampoco se ha de estimar que el que
tuurn intulit, obligan paternis ereditonibus non enterré uti muerto en un sepulcro de la herencia
est existimaudus ut Papinianus aif; quae senten- se obliga á los acreedores de su padre, corno dice
tia hurnanior est, hect lulianus contra scnipscnit. Papiniano; cuya opinión es más humana aunque
Juliano haya escrito lo contrario.
§ 4.—Papinianus senibit, flhiutn heredem iiistitu- § 4.—Escribe Papiniano, que por lo común opi-
tum, qui se bonis paternis abstiuuit, vulgo putare naban algunos, que el hijo instituido heredero,
quosdam, si a statulibero pecuniam accepit, a cre- que se abstuvo de los bienes paternos, si recibió
ditonibus corwcnienduin, sive nurni peculiares fue- dinero de un manumitido bajo condición en el tes-
nint, sive non fueninit, quia ex defuneti voluntate tamento, ha de ser demandado por los acreedores,
accipitur, quod conditionis implendae causa datar; ya si el dinero hubiere sido del peculio ya si no
lulianus autem, et si non abstinuit, idem existi- lo hubiere sido, porque se recibe por voluntad del
niavit. Ita demum aulem pro herede gessisse alt difunto lo que se dá por causa de cumplir una con-
Papinianus, si mine heres sit. Ceteruni si cohere- dición; pero Juliano opinó lo mismo, aún si no se
dem habeat, cf coberos adiit, non est cogendus, abstuvo. Mas dice Papiniano que obré como here-
inquit, l, qui aecepit a etatulibero, actiones cre- dero únicamente ca este caso, si él solo fuera he
ditorum suscipere; nam quurn se fihius abstinet, deio. Pero si tuviese coheredero, y el coheredero
idem debebit consequi jure Praetonio, quod ernan- adié la herencia, dice que no ha de ser obligado el
cipatus consequitur, qui hei-editatein repudiavit; que recibió del manumitido bajo condición en el
que tacto statulibr filio norninatim peduniani daro testamento á hacerse cargo de las acciones de los
iussus, potuisset et (4) non heredi dando ad liben- acreedores; porque cuando el hijo se abstiene, de-
tatem pervenire. Itaque tune pro herede gen di- berá conseguir por el derecho lretonio lo mismo
cendum eme ait, quoties accipit, quod cifra nomon que consigue el emancipado, que repudié la heren-
et inc heredis accipere non poterat. cia; hecho lo cual, el manumitido bajo condición
en el testamento, á quien se mandó que diera el
dinero determinadamente al hijo habria podido
llegar á la libertad aún no dándoselo al heredero.
(1) 11l. Valg.; ram orite2a el Cóaíce .b'Z. Y as¡, opina que echa de decir, que se obra como he-
(j ¡reces el frapinentú 5. 1). de in i,,5 vc. II. d.
(3) Ud. Vulg.; has el códice Fi. redero en este caso, cuando uno recibe lo que no po-
(4) Eía&; e, o,nitia el códice Fi. día recibir sin el nombre y el derecho de heredero.

DIGESTO.—LIBRO xxix: TITULO U 45 -

§ 5.—Si sepuicri violati lilius aget quamvis be. § 5.—Si un hijo ejercitara Ja acción de sepulcro
reditarti, quia nihil ex bonis patris capit, non vi- violado, aunque ésto sea de la herencia, como no
detur bonis immiscere; hace enini actio poenam adquiere nada de los bienes del padre, no se consi-
et vindictam potius (1), quam re¡ persecutionem dera que se inmiscuye en los bienes; porque esta
continet. acción comprende la pena y la vindicta más bien
que la persecución de Ja cosa.

21. IDEM libro VII. ad Sabinum.—Si quis ex- 21. EL MISMO; Comentarios á Sabino, libro VII.
traneus rem hereditariam quasi surripiene rol ex- —Si un extraño tiene una cosa de la herencia, co-
pilans tenet, non pro herede gerit, nam admissum mo sustrayéndola 6 robándola, no obra como he-
contrarjam voluutatcm dcclarat. redero, porque lo hecho declara su voluntad con-
traria.
§ 1.—Interdurn autein animus solus enin ob- § 1,—Pero á veces la sola intención obligará á
stringet hereditati, utputa si re non hereditaria uno á favor de la herencia, por ejemplo, si como
quasi heres nene bit. heredero hubiera usado de cosa que no era de Ja
herencia.
§ 2.—Sed ita demum pro herede gerendo acqui- § 2.—Pero obrando como heredero adquirirá la
ret bereditatem, si iam Mt ci delata; eeterum ex herencia solamente de esta suerte, si ya le hubie-
quibus cande repudiantem nihil agere diximus, ra sido deferida; mas se ha de saber, que por las
ex iisdern causis nec pro herede gerendo quid. causas que hemos dicho que nada hace el que la
quam agere scienduin est. repudia, por las mismas no hace cosa alguna ni
aún obrando como heredero.
§ 3.—Si quis partem, ex qui institutus est, igno- § 8.—Si uno ignoró la parte en que fué institui-
ravis, lulianus scribit, nihil ej nocere, quominua do, escribe Juliano, que nada le perjudicaba para
pro herede gereret (2); quod et Caesius probat, si que no obrase como heredero; lo que aprueba tam-
eonditionem, sub qua herce institutus est, non bién Cassio, si no ignora la condición bajo la cual
ignorat, si tamen exlitit conditio, sub qua substi- fué instituido heredero, si, no obstante, se cum-
tutus (3) est. Quid tainen, si iguorat conditionem plió la condición bajo la que fué substituido. Pero,
extitisse? Puto, posee (4) acure hereditatem, quern- ¿qué, si ignora que se cumplió la condición? Opi-
admodum si ignoret, an coheredis, cuí substitutus i'o, que puede adir la herencia, así como si igno-
est, repudiatione portio ci delata sit. rase,, que por la repudiación del coheredero, á
quien fué substituido, le haya sido deferida una
porción.

22. PAuLUS libro II, ad Sabinum.—Si le, ad 22. PAULO: Comentarios á Sabino, libro II.--
quem legitima hereditas pertinet, putaverit defuu- Si aquel á quien le pertenece la herencia legítima,
etrlm servum suum esee, et quasi peculium cine hubiere ercido que el difunto era esclavo suyo, y
nactus Mt, placet, non obligan eum hereditati. la hubiera adquirido como peculio del mismo, se
Idem ergo dicemus, nL alt Pomponius, si quasi determina que no esté obligado á la herencia. Lue-
libertini sui, quuin ingeuuus esset, bona elus oc- gq lo mismo diremos, como expresa Pompónio, si
cupavit; nam ut quis pro herede gerendo obstrin- ocupó los bienes de aquel, como de un libertino su-
gat se hereditati, seire debet, qua ex causa here- yo, siendo ingénito; porque para que obrando co-
ditas ad eum pertineat, velati agnatus proximus mo heredero se obligue uno á favor de la herencia,
justo testamento scriptus herce, antcquam tabulae debe saber por qué causa le pertenece á él la he-
proferantur, quum existimaret intestato pairem- rencia, por ejemplo, el próximo agnado instituido
familias mortuum, quamvis omnia pro domino fe- heredero en legitimo testamento, aunque todo lo
cerit, heres tamen non cnt. EL idem iuris cnt, si 'rnbiere hecho como dueño, antes que se produzca
non justo testamento seriptus heres, prolatis isbn.- el testamento, creyendo que el padre de familia
lis, quuin putaret (5) iustiim cese, quamvis omnia murió intestado, no será, sin embargo, heredero.
pro domino administravenit, hereditatem tamen Y el mismo derecho habrá, si el heredero instituido
non acquiret. en testamento no legitimo, aunque, producido el
testamento, creyendo que era legitimo, todo lo hu-
biere administrado como dueño, no adquirirá, sin
embargo, la herencia.

23. PoMpoNius libro III. ad Sabuuurn.—In re- 23. POMPONIO; Comentarios á ~¡no, libro III.
pudianda hereditate vel legato certus cese debet —Para repudiar la herencia ó un legado debe es-
de sao jure is, qui repudiat. tar cierto de su derecho el que los repudia

24. ULPIANUS libro VIL ad Sabinuni.— Fuit 24. ULPIANo; Comentarios ti Sabino, libro VIL
quaestionis, an pro herede gerere videatur, qui —Hubo cuestión sobre si se considera que obra
prethum hereditatis oinitteiidae (6) causa eapit; et como heredero el que recibe precio para no acep-
obtiuuit, huno pro herede qaidem non gerere, qui tar Ja herencia; y prevaleció, que no obra cierta-
ideo accepit, nc herce sit, in Edictum Lamen Prae- mente como heredero el que lo recibió precisamen-
tone incidere; sive igitur a substituto non (7) he- te para no ser heredero, pero que incurre en el
res aecepit, sive a legitimo, mortis causa aecepisse Edicto del Pretor; as!, pues, ya si el que no es he-

(1) Vulq.; potius, omítela el ci$Uce Fi.


(2) Taur. segun la escritura, original; gerat, correcCión (4) posse, se con8id5ra, aIa4ida por antiguos copistas.
del códice FI.. Br. (5) Tau,'.; pateret, si códice FI., Br,
(2) substitutos, es considerada palabra sospechosa; Insti- (6) inortls, inserta la Vulg.
tutus, dice Bel. (1) non, omitenla Hal. Vuig.
'I'owo IT—M

MM DIGi8TG.—LIBRO xxix: TÍTULO II

videtur. Idemque erit, et si non aecepit, sed pro- rodero lo recibe del substituto, ya si del heredero
missa sit ej pecunia, nam et stipulando mortis legitimo, se considera que lo recibió por causa de
causa capit. muerte. Y lo mismo 8cM, también si no lo recibió,
pero se le prometió dinero, porque también estipu-
lando adquiere por causa de muerte.
25. IDEM libro VIII. ad Sabinum.—Si qais 25. EL MISMO; Comentarios Ii Sabino, libro
mihi bona fide serviat (1) servus (2) alienus, ius- VIII. —Si algún esclavo ajeno me prestase de bue-
su meo hereditatem adeundo nihil promovebit, na fé servidumbre, no hará nada, ni adquirirá pa-
nec acquiret mihi, nec fruetuarius quidem t3crvus. ra mi, adiendo por mi mandato la herencia, y tam-
poco ciertamente el esclavo usufructuario.
§ L—(Servus) (3) municipuni (4), vel collegii, § 1.—Instituido heredero el esclavo de un muni-
vel decuriae (5) beres institutus, manurnissus, ve¡ cipio, ó de un colegio, ó de una decuria, adirá Ja
allenatus adibit herditateni. herencia manumitido ó enajenado.
§ 2.—Si fisci servus sit, iussu procuratoris Cae § 2.—Si fuera esclavo del fisco, adirfi la heren-
saris adibit herediatem, iit est saepe rescriptum. cia por mandato del procurador del César, según
se respondió muchas veces por rescripto.
§ 3.—Si quis plane servus poenae fuerit effe- § 3.—Si alguno se hubiere hecho ciertamente es-
ctus, ad gladium, vol ad bestias, vel ¡u metallum clavo de la pena, ó hubiere sido condenado fi lu-
daninatus, si fuerit heres institutus, pro non scri- char con los gladiadores, ó con las fieras, ó fi tra-
pto hoc habebitur; idque Divus Phis rescripsit. bajar en las minas, si hubiere sido instituido here-
dero, se tendrá por 4o instituido; y esto respondió
por recripto el Divino Pb.
§ 4.—Ius8Um eius, qui in potestate babeL, non § 4.—El mandato del que tiene á otro en su po-
est simile tutovis auctoritati, quae interponitur testad, no es semejante fi la autoridad del tutor,
perfecto negotio, sed praecedere debet, ut Caias que se interpone concluido el negocio, sino que
€Jagsius libro secundo (6) iuris civilis scribit, el debe preceder, como escribe Cayo Caesio en el li-
putat, vel per internuutium (7) fieri posse, vel per bro segundo del derecho civil, y opina, que puede
epistolam. hacerse ó por mensajero ó por carta.
§ 5.—Sed utrum generaliter: «quaceunque tibi § 5.—Pero ¿acaso en general, como icualquier
hereditas fuerit delata», an epecialiter? Et magis herencia que te hubiere sido deferida», ú especial-
placet, ut Caius Caesius ecribit, specialitei debere mente? Y parece preferible, como escribe Cayo
mandare. Cassio, que deba dar especialmente el mandato.
§ 6. —An homivatíni de vivi hereditate mandan § 6.—Se pregunta si se podrá dar especialmente
possit, quacritur. Sed ego non puto recipiendum, mandato respecto fi la herencia del que está vivo.
ut de vivi hereditate niandetur; plane si rumor Pero yo creo que no se ha de admitir queso dé man-
fuit, Luctum Titium decessisse, poterit ei manda- dato respecto de la herencia del que vive; pero si
re, ut, si seripsit eum, adeat, ant si clausac adhuc corrió el rumor de que habla fallecido Lucio Ticio,
tabulae sunt, et sic (8) iucertum, an fihius scriptus podrá mandarle, que ada la herencia, silo instituyó,
siL heres. ó si aun estuviera cerrado el testamento, y por ello
fuera incierto si el hijo l'ué instituido heredero.
§ 7.—Sed quid, si mandavit, ut hereditatem col- § 7.—Pero ¿qué se dirá, si le mandó que recogie-
ligat, au videtur mandasse, nL adeat? Quid, si, uL se la herencia; se considera acaso que lo mandó
petat bonorum possessionem, ant, nL reni heredita- que la adiera? ¿Qué se dirá, si que pidiera la pose-
riam distrahat? Ant quid, si petitam bonoruui pos- sión de los bienes, 5 que enajenase alguna cosa
sessionem ratam habuit, mox filias adeat heredita- de la herencia? ¿O qué, si ratificó la posesión de
tem? Vol quid, si pro herede gerere mandavit, fi- los bienes pedida, y luego el hijo adíese la heren-
lius adiit hereditatem? Aa iussu videatur adiisse, cia? ¿O qué, si le mandó que obrase como herede-
dtLbitari potest, uno venus est, ex his omnibus adi- ro, y el hijo adiese la. herencia? Se puede dudar si
tionem esee introducendam. so considera que la adié por mandato, pero es más
verdadero que en todos estos casos se ha de admi-
tir la adición.
§ 8. --Pater filio ita senipsit: «scio fu, quod pro § 8.—Un padre escribió así á su lujo: «sé, hijo,
tus prudentia invigilabis hereditati delatae tibi
Lueii Titii (9);» puto, iussu patnis adilese. Z con tu prudencia cuidarás de la herencia de
Lucio Ticio fi ti deferida;» opino, que adié por
mandato del padre.
§ 9.—Quid, si mandavit: «si expedit adiro, adito; § 9.—Qué se dirá, si mandó así: «fidela, si con-
si putas expedire adire, adito?» erit iussu aditum. viene adirla; si juzgas que conviene adirla, fide-
la»? Se habrá adido por mandato.
§ 10.—Si coram Titio iussit adire, si (10) arbitrio § 10.—Si mandé adirla ante Ticio, 5 si fi arbitrio
Lucli Titil, recte puto iussisse. de Lucio Ticio, opino que mandó bien,
111. —Sed si mandavit quasi ex ame instituto, § 11. —Pero si le mandó como fi instituido por
et invenfatur ex parte; non puto ex ¡usen adiisse; el as, y se hallara que Jo fué de parte, no opino
quodsi ex parte iussit, potest ex asse adire. Aliter que adié en virtud de mandato; pero si le maw,
atque si mandavit quasi ab intestato, et ex tecLa- dé como fi instituido de parte, puede adir como

(1) HaZ.; servitat, Taur. según 4 cddks It.


(2) Taur,; sarvitus, el códice Fi., Dr. (6) libro VIL • la Vuig.
(3) Br.; Taur. euprim., si parniesis. (7)iiuutium, la Vulg.
(.) Taur. según corrsecidn del códice It; maucipluni, la (8) Hal ; sit, elc4dice Fi.
Hcriturm original, Br. . (8) a Lucio TIt lo, Ral.
(5) eurle, la Vulg. (10) ecílicet, por si, Hal.

DIGESTO.—LIBRO XXIX: TITULO JI 427

mente adiit, nam non puto quidquarn egisee. At si instituido por el as. Lo contrario, Si le mandó co-
ex testamento niandavit, poterit et ab intestato, mo fi heredero abintestato, y adió en virtud de tes-
quoniam non feeit deteriorem conditioneni patris. tamento, porque no creo que hizo cosa alguna.
Idernque, et si quasi instituto praecepit, et inve- Mas si le mandó que en virtud de testamento, po-
niatur substitutus, vel contra. drá también abintestato, porque no hizo peor la
condición del padre. Y lo mismo, también si le man-
dó como fi instituido, y se hallara que es substituto,
6 al contrario.
§ 12.—Sed si mandavit, iit patris adret, sit au- § 12.'—Pero si le mandó que adiese la herencia
tem et impuberi substitutus, non suffictiussum. del padre, pero hubiera sido substituido también fi
un impúbero, no es suficiente e! mandato.
§ 13.—Plane si sic mandavit, si qua ex testamen- § 13.—Pero si le mandó de este modo, si se le
to Lucli Titii deferatur hereditas, potest defendi defiriese alguna herencia en virtud del testamento
iussu adiisse. de Lucio Ticio, se puede defender que la adié por
mandato.
§ 14.—Sed si posteaquam iussit, poenitentiam § 14.—Ma9 si después que se lo mandó, se arre-
egit, priusqnarn adiret, nihil agi! adeundo. pintió, antes que la adiese, nada hizo adiéndola.
§ lb.—Item si se arrogan dum dederit, prinsquam § 1.—Asimismo, si se hubiere dado en arroga-
films adiret, non est acquisita hereditas. ción, antes que el hijo la adiese, no se adquirió la
herencia.

26. PAULUS libro II. ad Sabinunt.—Si cgo et 28. PAULO; Comentarios á Sabino, libro II.—
servas meus, vel films heres institutus sit, si ius- Si yo y mi esclavo, 6 mi hijo, fuéramos instituidos
sero filio vel servo adire, statim et ex mea institu- herederos, escribe Pornponío, que, si yo le hubiere
tione me hereden) eme Pomponius seribit; idem et mandado ti. mi hijo ó fi mi esclavo, que adiese la
Mareellus probat, et lulianus. herencia, me hago inmediatamente heredero tam-
bién en virtud de mi institución; ylo mismo aprue-
ban Marcelo y Juliano.

27. POMPONIUS libro Ilt. ad Sabinurn.— Nemi- 27. POMP0NI0; Comentarios ci Sabino, libro III.
nem pro herede gerere posse vivo eo, cuius in bo- —Iice Labeon, que nadie puede obrar como here-
nis gerendum sit, Labeo alt. dero viviendo aquél en cuyos bienes se haya de
hacer gestión.

28. ULPIANuS libro VIII. ad Sabinum.—Aristo 28. ULPIANO; Comentarios ci Sabino, libro VIII.
existiinat, Praetorcrn aditum facultatem facere de- —Opina Aristón, que el Pretor fi quien se haya
bere heredi, ratiGues defuneti ab en petere, penes recurrido debe darle facultad al heredero, que de-
quem depositae sunt, deliberanti de adeunda here- libera sobre adir la herencia, para pedir las cuen-
ditate. tas del difunto fi aquel en cuyo poder fueron de-
positadas.

29. P0MPONIuS libro III. ad Sabinum. - Qui 29. POMPONIO; Comentarios ci Sabino, libro
heres institutus prohibeatur ab eo, qui una insti- 111.—El heredero instituido fi quien por el que
tntu iam hereditatem adiit, tabulas, literas, ratio- instituido coheredero adió ya la herencia, se le
nes inspicere morLul, nudo mire posset, an sibi prohibiese inspeccionar el testamento, las cartas y
adeunda esset hereditas, non videtur pro herede las cuentas del difunto, por cuyo medio podría sa-
gerere. ber sise habría de adir por 61 la herencia, no se
considera que obra como heredero.

80. ULPIANUS libro VIII. ad Sabinurn.—Quum 80. ULPIANO; Comentarios 4 Sabino, libro VIII.
quidam Legationis causa abseus fihium heredem —Cuando hallándose uno ausente por causa de
institutum non potuisset iubere adire in provincia una legación no hubiese podido mandarle fi su hi-
agentem (1), Divus Plus rescripsit Consulibus, sub- jo instituido heredero, que vivia en una provincia,
venire el oportere mortuo filio, co, quod reipubli- que adíese la herencia, respondió por rescripto fi
cae causa aberat. los Cónsules el Divino Pie, que debía auxiliarle,
muerto el hijo, porque habla estado ausente por
causa de la República.
§ 1.—Quod dicitur: PItOXIMUS A FILIO POSTTLMO § 1.—Lo que se dice: «el heredero próximo al
HERES, DIJM MULIER PRAEGNANS EST, AUT PUTATUR Dhljo póstumo no puede adir la herencia mientras
ESSE, AD1RE HEREDITATEM NON POTEST, SED 81 SCIT, «la mujer está embarazada, 6 se considera que lo
NON ESSE PRAEONANTEM, POTEST, accipe: proximus «está, pero si sabe que no está embarazada, pue-
a ventre, qui suum heredem pariturus est. Et (2) «de adida,* entiéndelo así: el próximo al vien-
non solum ad testatos haec verba, verum ad intesta- tre, que ha de dar ti. luz fi un heredero suyo. Y
tos quoque pertinent. Et in co ventre idem acci- estas palabras se refieren no solo fi los herederos
pias, qui legitimum vel consanguineurn pariturus por testamento, sino también fi los de abintestato.
est, quoniam mortis tempore qni in uterO es!, quan- Y entiende lo mismo respecto al vientre, que ha de
tum ad moram faeiendam inferioribus, et sibi lo- dar fi luz fi un heredero legitimo ó consanguíneo,
cum faciendum si fuerit editus, pro 1am nato ha. porque el que está en el vientre. al tiempo de la
betur. Idemque et pci- bonoruin posscssionem muerte, es considerado como ya nacido en cunto

(2) pOTEsT ACCIPERE FEOXIMUS A vzsraz, chis SUUM Es-


(1) agens, Ha?. REDEM FARIT1IEUS ESSET. Non solmu, Hot.

428 DIGESTO. —LIBRO XXIX: TITULO It

edictalem. Denique Praetor ventrem mittit in pos- fi causar mora fi los herederos posteriores, y en
sessionem. cuanto fi hacerse para sí lugar, si hubiere sido da-
do fi luz. Y lo mismo también respecto fi la posesión
de los bienes del Edicto. Finalmente, el Pretor po-
ne al vientre en posesión.
§ 2.—Sive igitur putem praegnantern, sive siL § 2. —Así, pues, ya si creo que está embarazada,
revera praegnans, quae eum paritura est, qui 211118 ya si en realidad estuviera embarazada la que ha
heres futurus est, adire hereditatem non possum, ce dar á luz al que ha de ser heedero suyo, no
quoniam in eo caL, uL rumpatui testarnefltltm, nisi puedo adir la herencia, porque en él está que se
si proponas ventrem inatitutum ve! exheredatum. rompa el testamento, fi no ser que digas que el vien-
tre fué instituido heredero ó desheredado.
§ 3.—Quod dicitur: si putetur esse praegnans,» § 3.—Lo que se dice: «si se creyera que está em-
sic accipienduin cst, si dicat se praegnantem. Quid barazada», se ha de entender así, si ella dijera que
ergo si ipsa non dicat, sed neget, alii dicant, está embarazada. Luego ¿qué será, si ella misma
praegnantem esse? Ádhuc adiri hereditas non po- no dijera, sino que negara, pero otros dijeran, que
test, finge obstetrices dicere. Quid, sI ipse putat estaba embarazada? Supón que lo dicen las coma-
solita? Si justa ratione ductus, non potest adire si dronas; tampoco se puede adir en este caso la he-
secundum multorum opinionem, potest. rencia. ¿Qué, si él solo lo Cree? Si inducido por jus-
ta razón, no puede adida, si conforme fi la opinión
de muchos, puede.
§ 4.—Quid ergo, si praegnans fuit, quum puta- § 4.—Mas qué se dirá, si estuvo embarazada,
ret heres, flOfl case praegnantem, et adiit, mox creyendo el heredero que no estaba embarazada,
abortuw factum est? Procul dubio nihil egerit. To- y adié la herencia, y luego sobrevino el aborto?
Lies Igitur el sua praesumtio proficit, quoties con- Sin duda alguna que no habrá hecho nada. Así,
currit eum vei'itate. pues, su presunción lo favorece siempre y cuando
concurre con la verdad.
§ 5.—Sed et si ipsa mulier horca instituta siL. § .—Pero si hubiera sido instituida heredera
quae se praegnantem fingit, adeundo acquiret he- la misma mujer, que se fingió embarazada, adién-
reditatem; per contrarium non acquiret, si se putet dom, adquirirá la herencia; por el contrario, no la
praegnantem, quum non siL. adquirirá, si se creyera embarazada, no catándolo.
§ 4$.—Suum lieredem, cevtum est, ex asse here- § 6.—Es cierto, que el heredero suyo es heredero
dem case, etsi putat, eme praegnantem mulierem, de toda la herencia, aunque crea que está embara-
quae non caL praegnans. Quid, si unum in utero zada la mujer, que no está embarazada. ¿Qué se
habeat, att ex parte dirnidia sit heres—sive lustitu- dirá, si tuviese uno solo en el vientre, será acaso
ttim postumum proponas, sive intestatum patrem heredero de la mitad,—ora si dijeras que fué insti-
decessisse—? Quod eL Sextum Pornponium (1) opi- tuido el póstumo, ora que el padre falleció intesta-
natum Tertullianus libro quarto Quaestionum re- do—? Lo que dice Tertuliano en el libro cuarto de.
fert; putasse enim, sientE quurn vaéuo utero SUUS las Cuestiones, que opiné también Sexto Pomponio;
ex ame heres caL, ita et quuni unum gerit, nec per porque opiné, que as¡ como estando vacío el vien-
naturam humanae condítionis aliuni partum for- tre el heredero suyo lo es de toda la herencia, asi
mare potest, quod quideni post certi.m tenipus también cuando lleva uno solo, y conforme fi la na-
conceptionis cveniet, ex parte dimidia eLiguoran- turaleza de la condición humana no puede formar
Lein foro heredem, non ex quarta, ut lulianus otro parto, lo que sucederá ciertamente después
putat. de cierto tiempo de la concepción, habrá de ser he-
redero de la mitad, aun ignorándolo, no de la cuar-
ta parte, como opina Juliano'
§ 7.—Scientia autem ve¡ opinio, si fihiusfamilias § 7.—Mas si un hijo de familia ó un esclavo fué
ve! servus instituti sunt utrum ipsorum, an domi- instituido heredero, ¿se ha de atender acaso fi su
ni vel patria accipienda sit —finge patrem putasse certeza ó fi su opinión, ó fi las de su seflor ó padre,
praegnantem, fihium certum esse finge (2), et sic —supón que el padre creyó que estaba embaraza-
adiro—an acquirat hereditatem? Puto acquirere, da, y supón que el hijo estaba cierto, y que as¡ ade
sed contra, non acquirere. la herencia—, y adquirirá la herencia? Opino que
la adquiere, pero que al contrario no la adquiere.
§ 8.—Si certus sum, non case faisum testamen- § 8.—Si estoy cierto de que no es falso el testa-
tum, ve¡ irritum, vel ruptum, licet dicatur case, mento, ó Irrito, 6 de que no se ha roto, aunque se
possum adire hereditatem. diga que lo es, puedo adir la herencia.
81. PAULUS libro H. ad Sabinum.—lleredi cum 81. PAULO; Comentarios á Sabino, libro II.—
postumo instituto reliquae partes accrescunt, quae Al heredero instituido, junto con un póstumo, le
postumo datae sunt, si certum sit, non eme prae- acrecen las demás ¡,artes, que se le dieron al pós-
gnantem, hect heres ignoret. tumo, si fuera cierto que no estaba embarazada,
aunque lo ignore el heredero.
82. ULPIANUS libro VIII. ad Sabinum.—Heres 82. ULPIANO; Comentarios á Sabino, libro VflT.
iflstitutus, si putet testatorein vivere, quamvis 1am —El heredero instituido, si creyese que vive el tes-
detuncttis siL, adire hereditatem non potest. tador, aunque ya haya fallecido, no puede adir la
herencia.
§ 1.—Sed et si scit, se heredem institutum, sed § 1.—Pero si sabe que él fué instituido herede-
-

(1) Ud.; Tau. alendíendo al códice Fi. Zée Proponfum, la


cSal es consídera palabra sospechosa. ) Taur.; tlugere, el códice FI. • Br.

DIGESTO.—LIBRO XXIX: TITULO 11 49

utrum pure, an sub conditione, ignoret, non pote ro, pero ignora si puramente, ó bajo condición,
nt adire hereditatem, licet pure heres institutl.ii tampoco podrá adir la herencia, aunque haya sido
sit, et sub conditione, lieet (1) parnerit conditioni. Instituido heredero puramente, y bajo condición,
aunque haya cumplido Ja condición.
§ 2.—Sed et si de conditione testatoris incertus § 2.—Mas si estuviera incierto de la condición
sit, paterfarnilias, an fihiustarnilias sit, non poerit del testador, de si es padre ó hijo de familia, tam-
adire hereditatem, etsi eme conditionis sit in veti- poco podrá adir la herencia, aunque en realidad
tate, ut teLta.ri poterit. sea de tal condición, que pudiere testar.

83. PAULUS libro XII. ad Plavtiurn.—Quodsi 83. PAULO; Comentarios d Plaucio, libro Xli.
dubitet, apud hostes decessit, an cine Romanus, —Pero si dudara si falleció en poder de los enemi-
qnoniam utroque casu est ius adeundi, et in ve est, gos, ú siendo ciudadano romano, como quiera que
ut possit adire, dicendum est, posee adire. en uno y otro caso hay el derecho de adir la heren-
cia, y en realidad puede adirla, se ha de decir que
puede adirla.

34. ULPIANITS Libro VIII. ad &binura—Sed et 34. ULPIANO; Comentarios á Sabino, Libro VIII.
si de sua conditione quis dubitet, an fihiusfamilias —Pero aunque uno dude de su propia condición,
sit, posse eum acquirere hereditatem, 1am dictum de si sea hijo de fmihia, ya se ha dicho que puede
est. Cur autem, si suam ignoret conditionem, adire adquirir la hereiia. Mas ¿por qué puede adirla,
potest, si testatoriii, non potest? lila ratio et quod si ignorase ea propia condición, y no puede, si ig-
qui conditionem testatoris igiiorat, an yaba, testa- norase la del testador? La razón es, que el que ig-
mentuni, dubitat, qui de sita 2), de testamento nora la condición del testador duda si será válido
certus est. el testamento, y el que duda de ha suya está cierto
del testamento.
§ 1.—Sed et si, quum esset pure institutus, pu- § 1—Pero si habiendo sido instituido puramente
tavit sub conditione, et impleta conditione, quam creyó que bajo condición, y adié la herencia ha-
iniectam piltavit, adiit, an possit acquirere heredi- biendo cumplido la condición, que creyó que se le
tatem? Consequens est dicere, posee eum adire, habla impuesto, ¿podrá adquirir la herencia? Es
maxime quum hace suspicio nihil ei obfuerit, ncc consiguiente decir, que puede adirha, mayormen-
perienlum attulcrit. Facillus quis admittet, si quin te no habiéndole obstado para nada esta duda, ni
pure institutus putavit (3) se sub conditione mdi- habiéndole causado perjuicio. Más fácilmente lo
tutum, conditionemque implet.am , quam in even- admitirá cualquiera, si instituido uno puramente
tum putabat; nam in millo hace suspicio obfuit. creyó él que habla sida instituido bajo condición,
y que se cumplió la condición, que creía sujeta ti
eventualidad; porque para nada le obstó esta sos-
pecha.

35. Innt libro IX. ad Sabinum.—Si quis hei,es 85. EL MISMO; Comentarios Sabino, libro IX.
institutus ex parte, mox Titio substitutus, ante- —Si instituido alguien heredero de una parte, y
quam ex causa substitutionis el deferatur heredi- substituido después á Ticio, hubiere obrado como
tas, pro herede gesserit, cnt heres ex causa quo- heredero antes que se le defiriese la herencia por
que substitutionis, quonlain invito quoque el ac- causa de la substitución, será heredero también
creseit portio. Idem dico, et si filiusfandlias vel por causa de la substitución, porque aun contra su
servus iussu domini vel patrie adierint hereditatem, voluntad le acrece Ja porción. Lo mismo digo, tam-
mox emancipatus vel maj.nimissus ex causa sub- bién si un hijo de familia ó un esclavo hubiere adi-
etitutionis adeant, erunt namque heredes, sunt do la herencia por mandato de su sefior ó de su pa-
enim appendices praecedentis institntioni. dre, y después de emancipado ó manumitido la
adiean por causa de la substitución, porque serán
herederos, pues son dependientes de Ja anterior
institución.
§ 1.—Si exelusus per conditionem sibi datam § 1.—Si excluido ci padre por una condición ti
pater fihium iussit adire, dicendum cnt, eum non él impuesta le mandó al hijo adir la herencia, se
quaesiisse suarn portionem. habrá de decir, que no adquirió su porción.
§ 2.—Sed si ex duobus fiuiis urium iuserit, de- § 2.—Pero si de dos hijos se lo hubiere mandado
bebit et alium flhium iubere adire. ti uno, también deberá mandarle al otro hijo que
la ada.

86. PoMroNnrs libro III. ad Sabinuin.—Si ex 86. P0MPONIO; Comentarios d Sabino, libro UI.
sua parte dominus vel pater adierit, necessai-ium —Si el sefior ó el padre hubiere hecho la adición
eet lussum, UI fihius vel servas coheredes adeant. en cuanto ti su parte, es necesario su mandato pa-
ra que adan el hijo ó el esclavo coherederos.

87. Inns libro V. ad Sabinum. - Heres in 37. EL MISMO; Comentarios d Sabino, libro V.
omne iUs inortui, non tantum singularum rerum —El heredero sucede en todo el derecho del difun-
dominium succedil, quum el ea, quite in nomini- to, no solamente en el dominio de cada cosa, como
bus sint, ad heredem transeant. quiera que también pasen al heredero las que con-
sistan en créditos.

(1 el, por iicet, HaL. (8) Según corrección di códice Fi.; putabit, Tatw, según
() qui .uam, Bel. la escrüura original, Br.

430 DIESTO.—LIBRO XXIX: TITULO u

88. ULPrANUS libro XLIII. ad Edicturn.—Si 38. ULPIANO; Comentarios al Edicto, Libro
duo sint neeessarii heredes, quorum alter se absti- XLIII. —Si fueran dos los herederos necesarios, de
mit, alter, posteaquam prior abstinuit, irnmiscnit los cuales uno se abstuvo, y el otro se inmiscuyó
se, dicendum est, hune non posee recusare, quouil- en la herencia después que el primero se abstuvo,
nne tota onera hereditaria subeat; qui enim scit, se ha de decir, que este no puede fogaree á sopor-
aut scire potuit, illo abstinente se oneribus fore tar todas las cargas de la herencia; porque el que
implicitum, ca conditione adire videtur. sabe, ó pudo saber, que absteniéndose, aquel habla
de obligarse él á las cargas, parece que ade la he-
rencia con esta condición.

89. IDEM libro XL VI. ad Edictum.—Quamdin 89. EL MISMO; Comentarios al Edicto Libro
potest ex testamento adiri bereditas, ab intestato XL VI. — Mieutas se puede adir la herencia en vir-
non defertur. tud de testamento, no se defiere abintestato.

40. IDEM libro IV. (1) Disputationum.—Quae- 40. EL MISMO; Disputas, libro IV.—Se pregun-
situm est, am, hect quis paternae hereditatis niiiii tó, si, aunque uno no tomara nada de la herencia
attingav, aliquid tamen propter patrie voluntatem paterna, tuviera, sin embargo, alguna cosa por vo-
habeat, vol facial, am creditoribu.s paternis cogatur luntad de su padre, ó la hiciera, si estará obliga-
respondere, utputa si impuberi fuerit substitutas. do á responder á les acreedores paternos, por ejem-
In qua specie lulianus libro vicesimo sexto Digo. plo, si hubiere sido substituido á un impúbero. En
storum scripsit, incidere euni En Edictum, si se ini- cuyo caso escribió Juliano en el libro vigésimo
misduerit impuberis hereditati; nam qui iudicium sexto del Digesto, que incurre él en el Edicto, si
parentis oppugnaverit (2), non debet ex eadem he- se hubiere inmiscuido ea la herencia del impúbe-
reditate quidquam consequi. Sed Marcellus elegan- ro; porque el que hubiere impugnado la voluntad
ter distinguil, multuni intereese, utrUm ex asee de su ascendiente, no debo conseguir cosa alguna
faerit iustitutus in patrie testamento, an ex parte, de la misma herencia. Pero discretamente distin.
ut, si ex parte, potnerit sine metu remota patrie gue Marcelo, que hay mucha diferencia, si fue ins-
successione impuberis hereditatem amplecti. tituido en el testamento de su padre heredero de
todo el as, ó de una parte, porque si de una parte,
habrá podido aceptar sin miedo la herencia del
impúbero habiendo rechazado la sucesión del padre.
41. IULIA.wus libro XXVI. .Diflestorum. —Films, 41. JtTLTAN0; Digesto, libro XXVI.—El hijo,
qui se paterna hereditate abstinnit, si exheredati que se abstuvo de la herencia paterna, sise hubie-
fratris hereditati se immiscuerit, et pro herede ges- re inmiscuido en la herencia del hermano deshe-
serit, poteril ex substitutione hereditatem obli- redado, y hubiere obrado como heredero, podrá
mere. obtener la herencia en virtud de la substitución.
42. ULPIANUS libro IV. Disputationum—Iulia- 42. ULPIANO; Disputas, libro IV. —Escribió Ju-
nne libro vicesimo sexto Digestorum scripsit (3), liano en el libro vigésimo sexto del Digesto, que
si pupillus paterna hereditate se abstinuisset, 4m- si el pupilo se hubiese abstenido de la herencia pa-
de el aliquis heres extitisset, non cese elun cern- terna, y después alguien hubiese quedado siendo
pel1tndum creditoribus paternis respondere, nisi su heredero, no ha de ser obligado este 4 respon-
substitutus ej fuit; inclinat enini in hoc, ut putel der 4 los acreedores del padre, si no le fué subs-
substitutum etiarn patrie oncra subituram. Qaae tituido; porque se inclina 4 esto, 4 pensar que
sententia a Marcello recte notata est, impugnal también el substituto ha de soportar las cargas del
enim utilitatern pupilli, qui ipse saltem potest ha- padre. Cuya opinión es censurada con razón por
bere successorcm, metu enim onerum patrie timi- Marcelo, porque se opone 4 la utilidad del pupilo,
dius quis etiam impuberis hereditatem adibit; alio- el cual 4 lo menos por si puede tener un sucesor,
quin, inquit, et si frater fuit, omissa causa testa- porque por temor 4 las cargas del padre adirá al-
menti abintestato possidebit hereditatem; etqnidem guien con más recelo también la herencia del im-
impune, nec enhn videtur voluisse fraudare Edi- púbero; de otra suerte, dice, también si fué her-
clum, qui sibi prospicit, no oneribus patrie pupilli mano, poseerá abintestato la herencia, habiendo
hereditas implicaretur. Sed quod in fratre scripsit, prescindido de la causa del testamento; y, 4 la ver-
credo ita inteiligendurn, si non impuberis frater dad, impunemente, porque no se considera que
fuit, sed testatoris; ceterurn utiqu.e si frater a pa- quiso faltar al Edicto el que miró por si, para que
tre fratri substitutus impuberi sit, sine dubio me- la herencia del pupilo no se inmiscuyese en las car-
cesearius herce existet. gas del padre. Pero lo que escribió respecto al her-
mano, creo que se ha de entender de esta manera,
si no fué hermano del impúbero, sino del testador;
pero ciertamente que si el hermano hubiera sido
substituido por el padre 4 otro hermano impúbero,
será sin duda heredero necesario.
§ 1.—Si in societate (4), quam vivo patre inchoa § 1.—Si después de la muerte de su padre hu-
verat fihius, post moriem patrie perseveraverit, biere perseverado el hijo en la sociedad que habla
lulianus recte distinguit, intercese, utruni rem constituido viviendo su padre, con razón distingue
coeptam sub paIre perfeeit (5), ati novam inchoa- Juliano, que hay diferencia si llevó 4 cabo cosa co-

(' Taur.; quadrageusimoto, e códice FI., Dr.


(2) Taur.; oppuguaverat, el códice FI., Br. (4) Hal. Vulg.; societ.atem, el códice Fi.
(8) libro IV.—scripsit, omítelas la Vulg. (C) Sgun nuestra enmienda, perflcit, €i códice FI.
DIGESTO.-LIBRO xxix: TÍTULO IT 431
vit; nam si quid novum in societate (1) iuchoavit, menzada viviendo su padre, ó si empezó otra nue-
non videri rniseuisse se (2) hereditati .patris1 sen- va; porque si comenzó alguna Cosa nueva en la so-
psit. ciedad, escribió que no se considera que se inmis-
cuyó en la herencia del padre.
§ 2.-Si servum paternum fihius nianumiserit, § 2. -Si el hijo hubiere manumitido un esclavo
sine dubio miscuiese se paternae hereditati vide- de su padre, se considerará sin duda que se inmis-
bitur. cuyó en la herencia paterna,
§ 3.-Proponebatnr ñhius a patre de castrdnsi § 3.-Se proponía, que un hijo le compró á su pa-
peculio servos comparasse, eosque a patre mann- dre unos esclavos con su peculio castrense y que
mittere rogatus, quurn heres esset ab eo institutus; se le rogó por su padre que los manumitiera, ha-
qunerebatur, si se abstinuisset paterna hereditate, biendo sido por él instituido heredero; se pregun-
eosque manumisisset, an miscuisse se paternae he- taba, si se hubiese abstenido de la herencia pater-
reditati videatuur. Dicebarnus, nisi evidenter quasi na y los hubiese manumitido, si se considerará que
heres manurnisenit (3), non debere eum calumniam se inmiscuyó en la herencia paterna. Decíamos, que
pati, quasi se misenenit hereditati. si no los hubiere manumitido evidentemente como
heredero, no debla soportar él Ja calumnia, cual si
se hubiere inmiscuido en Ja herencia.
43. I1JLIANUS libro XXX. Digestorum.-Heres 43. JULIANO; Digesto, libro XXX.-EI herede-
per servum hereditarium eiusdem hereditatis par- ro no puede adquirir por medio de un esclavo de
tem, vol id, quod eiusdem herecliLatis sit, acquirere la herencia parte de dicha herencia, ó cosa que
non potest. sea de la misma. herencia.
44. Inu libro XL VII. Digestorum.-Quoties 44, EL mismo; Digesto, libro XLVII. -Siem-
pupillus patri heres extitit, et abstinet seheredita- pre que un pupilo quedó siendo heredero de su pa-
te, quamvis patrie bona sub ereditoribus fiaut, ta• dre, y se abstiene de la herencia, aunque los bie-
men rata haber¡ debeut, quaeeunque pupillus bona nes del padre se hagan de los acreedores, sin em-
Me gesserit; et ideo ei, qui fundum tutore aucto- bargo, se debe tener por válida cualquiera cosa
re a pupillo ernenit, sueurrendum cnt, neo inter- que el pupilo hubiere hecho de buena fé; y por lo
est, pupillus solvendo sit, neene. tanto se le habrá de auxijar al que con interven-
ción del tutor le hubiere comprado nI pupilo un
fundo, y no importa que el pupilo seá, ó no, sol-
vente.
45. IDEM libro I. ad Urseium. Ferocem.-Adi- 45. Pr MISMO; Comentarios d Urseyo Feroce, li-
tio hereditatis non est in opera servili. bro 1.-La adición de la herencia no se cuenta en-
tre los servicios de un esclavo.
§ 1.-Idcirco, si servus dotaUs adierit, actione § 1.-Por lo tanto, si un esclavo dotal hubiere
de dote eam bereditatem mulier recuperabit, quam- adido la herencia, la mujer recuperará esta heren
vio ea, quae ex operis dotalium (4) acquiruntur, cia con la acción de dote, aunque le pertenezcan
ad virum pertineant. al marido las cosas que se adquieren con el traba-
jo de los esclavos de la dote.
§.2.-.-Et quum quacetus et comendii societas § 2.-Y cuando se hace sociedad de ganancia y de
initur, quidquid ex openis suis socius acquisierit, ahorro, todo lo que un socio hubiere adquirido con
in •inedinm coiiferet, sibi autem quisque heredita- su trabajo lo aportará en común, pero cada cual
tem acquinit. adquiere para ella herencia.
§ L-Praeterea nec fructuarius quidem § 3.-Además de esto, ciertamente que tampoco
iussu elus, qui usumfructum in co babet, adire he- el esclavo usufructuario podrá adir la herencia
reditatem poterit. por mandato de quien sobre él tiene el usufruto.
§ 4.-Et quod a quibusdam respondetur, si liben § 4.-Y lo que por algunos se responde, que si
horno, qui bona fide mihi serviebat, propter me el hombre libre, que de buena fé me prestaba ser-
heres institutus eiit, posee cErn iussu meo adire vidumbre, hubiere sido instituido heredero por mi
hereditatem, potest verum cese, ut inteiligatur non causa, podía adir la herencia por mandato mío,
opera sua mili acquirere, sed ex re mea, sicut ja puede ser verdad, de suerte que se entienda que no
etipulando et per traditionem accipiendo ex re se adquiere para mi su trabajo, sino en virtud de.
mea mihi acquirat. cosa mm, asi como adquirirla para ml en virtud de
cosa mía estipulando ó recibiendo por tradición.
48. AFRICANU5 libro 1. Quaestionurn- Quum 48. AFRICANo; Cuestiones, libro 1.-Cuando se
faisum testamentum diceretur, si quidein ipse he- dijese que es falso un testamento, si verdadera-
res aceusaretur, quoniam certus eme debeat, se mente fuese acusado el mismo heredero, como quie-
faisum non fecisee, recte adibit hereditatem; sin ra que deba estar ciento de no haberlo hecho falso,
autem alius argueretu.r citra coas cientiam eius, adirá válidamente Ja herencia; pero si otro fuese
non potest acUre, quasi dubitet, verum cese tesla- acusado sin conocimiento de él, no puede adirla,
mentum. cual si dudara que se sea verdadero el testamento
47. IDEM libro IV. Quaestionum,-Qui servum 47. EL MISMO; Cuestiones, libro IV.-Uno que

(1) Véase la nota 4. de Zapdgina anterior.


(5) Regi)n conjetura Geb.; se. omítela el códice FI.
3) Taur. según corrección del códice .Pt; manumisit, la
escritura original, Br. (4) servorum, insertan HaZ. Tulg.

432 DIGESTO.—LIBRO XXIX- TITtTLO II

suurn heredem institutum adire iuserat, prilis- habla mandado que un esclavo suyo instituido he-
quam ilLe adiret, furiosus est factus; negavit, recto redero adiese la herencia, se volvió Loco antes que
servuni aditurum, quoniarn non nisi voluntate do- aquel la adiese; dijo, que el esclavo no la adirta vá-
mini acquiri hereditas potest furiosi autim volun- lidamente, porque no puede adquirir Ja herencia
tas nufla est. sino con la voluntad de su seilor, y es nula la vo-
luntad del Loco.

48. PAULUS libro 1. Manualium.—Si quis ah- 43. PAULO; Manual, libro 1.—Si uno le hubie-
cui mandaverit, ut, si aestimaverit, peteret sibi re mandado 4 otro, que, si lo pareciere, pidiese pa-
bonorum possessionern, et postquarn ilIe petiit (1), ra si la posesión de los bienes, y después que él la
furore eoeperit, nihilominus acquisita est ci bono- pidió hubiese comenzado fi enloquecer, se adquirió,
mm possessio. Quods'i, antequarn ilie petat, is, qui sin embargo, para él la posesión de los bienes. Po-
mandavit petendum, furere coeperit, dicendum ro si antes que él la pida hubiere comenzado fi en-
est, non (2) statim ci acquisitam bonorum posees- loquecer el que le mandó que la pidiera, se ha de
sionem; igitur bonorum possessionis petitio ratiha- decir, que no se adquirió inmediataipente para él
biLbao debet confirman. la posesión de los bienes; asi, pues, la petición de
la posesión de los bienes debe ser confirmada con
ratificación.

49. Araicus Libro IV. Quae4ionum. - Pu- 49. ÁraicAwo; Cuestiones, libro IV.—Dice, que
pillum etiam eo tutore aijetore, qui tutelam non el pupilo se obliga adiendo la herencia también
gerat, hereditatein adeu.ndo obligan ait. con la autoridad de un tutor, que no administra la
tutela.

50. MODESrINUS Libro singular¡ de Heuremati- 50. MODESTINO; Cuestiones nueeas, libro úni-
cis.—Si per epistolam servo pispilli tutor heredita- co.—Si por carta le hubiere mandado el tutor 4 un
tem adire iusserit, si post subscriptam (3) episto- esclavo del pupilo que adiese la herencia, si el tu-
lani tutor moriatur, autequam ex epístola servas tor muriese después de firmada La carta, antes que
adiret, nemo dieturus est, obligan postea pupiltum en virtud de la carta la adiese el esclavo, nadie ha
hereditati. de decir que el pupilo se obliga después fi la he-
IN rencia.

51. Ar'utous libro IV. Quaestionum.—Eum, 51. AFRIcANo; Cuestiones, libro IV.—Está es-
qui duobus testainentis eiusdem testatoris herce tablecido, que el que es Instituido heredero en dos
senibitur, quum dubitet, num posterius falsum sit, testamentos de un mismo testador, dudando si es
ex neutro eomum poese adire bereditatem placet. falso el posterior, no puede adir la herencia en vir-
tud de ninguno de ellos.
§ 1.—Filiusfamilias herce seriptus patrem suuni § 1.—Instituido heredero un hijo de familia, le
certiorem fecerat, videri sibi solvendo cese heredi- habla asegurado á su padre que le parecia que La
tatem; pater reseripserat, sibi parum idonearp re- herencia era solvente; el padre le habla contestado
nuntiari, itaque debere eum diligentius explorare, por escrito, que se Le manifestaba que era poco con-
et ita adune, si idoneam cornperisset; fihius acceptis veniente, y que as¡, debla él averiguarlo con más
hiteris patris ndiit hereditatem; du.bitaturn est, an diligencia, y adinla solo si la hubiese hallado con-
recto adiisset. Prohabilius diceretur, qunindin per- veniente; el hijo, recibida ha carta del padre, adió
suasum ci non sit, solveudo cese hereditatem, pa- la herencia; se dudó si la habría adido válidamen-
trcm non obligasse. te. Con más probabilidad se diría que no obligó al
padre, mientras 4 este no se le haya persuadido de
que la herencia era solvente.
§ 2.—Sed et si quis ita dixerit: «si solveudo he- § 2.—Pero también si alguno hubiere dicho de
recitas est, adeo hereditatem,» nulla aditio est. este modo: «ado la herencia, si la herencia es sol-
vente», es nula la adición,
52. MA1teIANss libro IV. Institutionum,—Quum 52. MARCIANO; instituta, libro IV.—Habiendo
heres institutus erat films, et habebat patrem fu- sido instituido heredero un hijo, y teniendo loco fi
riosum, iii euius evat poteetate, interponere se su padre, bajo cuya potestad estaba, respondió por
suam beuevoleutiam Divas Plus rescripsit, ut, si rescripto el Divino Pío, que él interponía su bene-
fihiusfamilias adierit, perinde habeatur, atque si volencia, para que, si el hijo de familia hubiere
paterfainilias aduisset, permisitque ei, el servos adido la herencia, s considere lo mismo que ella
hereditatis manumitIere. hubiese adido un padre de familia, y le permitió
también que manumitiese esclavos de la herencia.
§ 1.—Qui ex parte benes institutus est puro, ex § 1.—El que fué instituido único heredero, pu-
parte sub conditione solus, etiani pendeute condi- ramente de una parte, y bajo condición de la otra,
tione si adierit liereditatem, ex asse heres cnt, aun si pendiente la condición hubiere adido la he-
quia solus heres fulurus est omnimodo, niel habeat rencia, será heredero de toda ella, porque de todos
in conditioualem partem substitutum. modos ha de ser único heredero, 4 no ser que ten-
ga substituto para la parte dejada bajo condición.

53. Gxus libro 1117. (4) ad legem iuliam el 53. GAYO; Comentarios d la ley Julia y Pa-

(1) HaL. Vslg.; petit, el códíce Fi. (5) »eriptani, Hi»i.


(2) Según corrección 4e1 códice FI., Br.; non est, »tatim, (4) Taur. según corrección del códice Fi.; tertio qesrto de-
Tau,-. según la escritura oriina1, cune, la escritura original, Br.

DIGESTO.—LIBRO XXIX: TITULO Ii 433

Papia7y4.—Qui ex chiabus partibus heres institutus pia, libro XIV.—Si uno hubiere sido instituido he-
fuerit, ex alia puye, ex aun sub condtioiie et ex redero de dos partes, de una puramente, y de otra
pura institutione adierit, et drcesserit, posteaque bajo condición, y hubiere hecho Ja adición en vir-
conditio extiterit, ea quoque pars ad heredem cias tud de la institución pura, y hubiere fallecido, y
pertinet. después se hubiere cumplido la condición, también
esta parte le pertenece á su heredero.
§ 1,—Qui semel aliqua ex parte heras extiterit, § 1.—El que una vez hubiere quedado siendo
deticientiuni partes etiani invitus exaipit, id esi, heredero de alguna parte, adquiere aun contra su
tacita ci def -utiurn partes -etiam invito acere- voluntad las partes de los que faltan, esto es, que
scunt (1). tácitamente le acrecen aun contra su voluntad las
partes de los que faltan.

54. i'LOi{ENTINUS libro VIII. ¡n.'titutio,allt. - 54 FLORENTINO; InÑtituta, libro VIII.—Cual-


Heras quandoque adeundo hereclitatern, jale tune quiera que sea el tiempo en que el heredero ada la
a morte suecessisse defuneto intelligitur. herencia, se entiende que entonces ya le sucedió
al difunto desde su muerte.

55. MAnCIANIJS (2)Ubro II. Reyularum.—Quum 55. MARCIANO; Reglas, libro 11.—Cuando el
hereditate patrb ucceesarius heras se abstiuea.t, heredero necesario se abstenga de la herencia del
conditio coheredi, sive suo, sive extraneo, defer- padre, se le concede al coheredero, ya suyo, ya ex-
tur, ut ant totam agnoscat1 ant a toto recedat, et trailo, la elección, para que ó la acepte toda, ó se
ita se abstinere potest propter aliurn, qui par suam aparte de toda ella, y de este modo se puede abs-
personain non poterat; si tarnen crediiores dicant, tener por causa de otro el que no po din por su pro-
se contentos esse cius portione, quia non potest pia persona; mas si los acreedores dijeran, que es-
exoneran, nisi deteratur conclitio, et alterius parte taban contentos con Ja porción de aquel, como no
abstinere se creditores debent, nt chis aetioiies ci, se puede descargar si ho se le defiriese Ja elección,
qui convenitur, dentur. los acreedores deben abstenerse también de Ja par-
te del otro, de suerte que sus acciones se le dén al
que es demandado.

56. ULpiNus libro LVII. ad Edielum.—Si is, 56. U LI' 1 ANO; Comentarios al Edicto, libro
qui imrniscuit se heieditati, decessisset, deihde al- LV'I.—Si huhiee fallecido el que se inmiscuyó en
tar se abetinet, eadem conditio deferenda est he- Ja herencia, y después se abstiene el otro, se le ha
red eius, cjuae et ipsi; quod Marcellus alt, de deferir fi su heredero la misma elección que fi
él mismo; que es lo que dice Marcelo.

57. Guus libro XXIII. ad Edictum pj 57. GAYO; Comentarios al Edicto provincial,
ciae.—Neeessaniis heredibus non solum iinpuberi- libro XX III.—El Procónsul les concede facultad fi
bus, sed etiam puberibus abstinendi se ab heredi- los herederos necesarios, no solamente fi los impú-
tate Proconsul potestatem facit, ut, quamvis cre- beros, sino también fi los púberos, para abstenerse
ditonibus hereditariis jure civili teneantur, turnen de la herencia, de suerte que, aunque por derecho
in eos actio non detur, si velint derelinquere bere- civil estén obligados fi los acreedores de la heren-
ditatem. Sed inipuberibus quidem, etiarnsi se im- cia, no se dé, sin embargo, contra ellos acción, si
rniseueriut heredit.ati, praestat abstincncli faculta- quisieran abandonar la herencia. Pero, fi la ver-
tem, puberibus autem ita si se non irnmiscuerint. dad, fi los impúberos les concede la facultad de
abstenerse, aunque se hubieren inmiscuido en la
herencia, más fi los púberos solamente si no se hu-
bieren inmiscuido.
§ 1.—Sed turnen et pubenibus niiuoribus viginti § 1.—Pero, no obstante, también fi los púberos
quinque annis, si ternera darnnosam hereditatem menores de veinticinco años los auxilia en virtud
pareutis appetierint, ex general¡ Edicto, quod est del Edicto general, que trata de los menores de
de ininoribus viginti quinque anide (3), succurrit, veinticinco años, sí inconsideradamente hubieren
quum, et si extranei darnnosarn hereditatem adie- adido la herencia perjudicial de un ascendiente,
rint, ex ea parte Edieti in integrum eos restitult. porque también si hubieren adido la herencia gra-
vosa de un extraño, les restituye por entero en vir-
tud de aquella parte del Edicto.
§ 2.—Servís autem necessariis heredibus, sjvc § 2.—Mas esto no se les permita fi los esclavos
puberes, sivo impuberes smI, hoc non permittitur. herederos necesarios, ya sean púberes, ya impú-
beros.

58. PAULUS Ubre II. Regularum. -Ex parte 58. PAULO; Reglas, libro ¡1.—El esclavo insti-
herce institutue servus, et nondum adita heredita tuido heredero de una parte se hace libre y bere-
te a coherede eius, libar et heras fit neceesarius, ro necesario, aunque todavía no se haya adido la
quia non a coherede, sed a semet ipso aecipit liber- herencia por su coheredero, porque no adquiere la
tatem, nisi ita institutus fuenit: quum mihi quis libertad por el coheredero, sino por si mismo, fi no
heres ant, Stichus liben et herce esto». ser que hubiere sido instituido de este modo: 'cuan-
do alguno fuere mi heredero, sea Stieo libre y he-
redero>.

(1 Id et -sccre»euut. oi iiek Ha(,


(2) Maycelltis, Bel. (5) quod est—a,inni8, o Ct!s *ti-()¿F t!n Bol.
TOMO 71—SS

434 DIGESTO. —LIBRO XXIX; TLvULO II

59. Nn'vius ¿ibro II. Mem5ranarurn. - Qui 59. NanAcio; Pergaminos, libro 11.—El que
patri heres extitit, si idem filio impuberi substitu- fué heredero del padre, si él mismo fué substitui-
tus est, non potest hereditatem eius praetermittere. do al hijo impúbero, no puede dejar de aceptar la
Quod sic recipiendum cst, etiarn (1) si vivo papilla herencia de este. Lo que se ha de admitir de este
mortuus cnt, deinde pupilas impubes decesscnit; modo, aunque hubiere muerto viviendo el pupilo,
nam 18, qui heres extitenit, pupilo quoque heres y después hubiere fallecido impúbero el pupilo;
necessario cnt; nam Si ipsum iavittuu obligat, porque ci que hubiere quedado siendo heredero,
coniungi cern paternae hereditati, et aceresccndi será también necesariamente heredero del pupilo;
iure acquini cuieunque patrie heredi, existiman- porque si le obliga al mismo contra su voluntad, se
duin est. ha ¿e juzgar que se une esta fi la herencia del pa-
dre, y que por derecho de acrecer es adquirida
para cualquier heredero del padre.

60. IAvor.nNus Libro 1. ex Poste iosibu.4 Labeo- 80. JAvoumO; Doctrina de las Obras póstu-
nis.—Filiuni emancipatuin pater solum heredein mas de Labeón, libro 1.—Un padre instituyó úni-
instituit, et si is heres non esset, servuin tibet-uro co heredero fi su hijo emancipado, y si este no fue-
et heredem esse iusserat; fihius, tanquam pater de se heredero, habla mandado que fuese libre y he-
rnens fuisset, bonorum eius (2) possessiouem ab in - redero un esclava; ci hijo, como si el padre hubiese
testato petiit (3), et ita hereditatom possedit; Labeo estado loco, pidió abintestato la posesión de los
alt, si probaretur sana mente pater testarnentum bienes de este, y as¡ poseyó la herencia; dice La-
fecisse1 fihiurn ex testamento patri heredem esse. beóii, que si se probase que el padre hizo el testa-
Roe falsuni puto, nam fihius emancipatas, quum mento estando en sano juicio, el hijo es heredero
hereditatem testamento datam ad se pertinere no- del padre en virtud del testamento. Yo creo que
luit, continuo ea ad substituturn heredein transit, esto no es exacto, porque si el hijo emancipado no
nec potest videri pro herede gessisse, qui, ut he- quiso que le perteneciera la herencia que se le dió
reditatem omitteret, ex ala parte Edicti posscssio- en el testamento, esta pasa inmediatamente al he-
nem bonorum petat. Paulus et Proculus Labeonis redero substituto, y no se puede considerar que
sententiam improbat, et in lavoleni 8ententia obré corno heredero el que para no aceptar la he-
est (4). rencia pide la posesión de los bienes en virtud de
la otra parte del Edicto. Paulo y Próculo desaprue-
ban la opinión de Labeón, y son de la opinión de
Javo1eio.

61. MACEO libro .1. de Officio Praesidi.s. -- Si 61. Macrnis; Del Cargo de Presidente, libro 1.
rniuOr annis, posteaquarn ex parte herce extitit, ¡u —Si el menor de edad fué restituido por entero
intogrum restitutus est, Divas Severas constituit, después que fué heredero de una parte, determinó
ut eius partis onus coberes suscipere non cogatur, el Divino Severo, que no sea obligado el caliere-
sed bouorurn possessio creditoribus detur. ¿ero fi asumir la carga de la parte de él, sino que
se les dé fi los acreedores la posesión de los bienes.

82. [81.] (5) IAvosuNus Libro I. ex Posteriori- 62, [61.] JAr-OLENO; Doctrina de las Obras pós-
bus Labeonis.—Antistius Labeo ait, si ita iiistitu- tumas de Labeón, libro 1.—Dice Antistio Labeón,
tus sit: «si iuravenit, lieres esto», quarnvis jura- que si uno hubiera sido instituido en esta forma:
verit, non tamen eum statim heredem futunum, ssi hubiere jurado, sea heredero», aunque hubie-
autequam pro herede aliquid gesserit, quia iuraii- re jurado, no habrá de ser, sin embargo, heredero
do voluutatcm rnag-is. suam declaraese videatur. desde luego, antes que hubiere hecho alguna cosa
Ego puto, satis eum pro herede gcssisso, si ut he- corno heredero, porque se considera que jurando
res iuraverit; Procultis idem, coque iure utimur. más bien que otra cosa declaró su voluntad. Yo
opino, que suficientemente obré corno heredero, si
hubiere jurado como heredero; lo mismo Próculo,
y de este derecho usamos.
§ 1.—Si servus benes institutus post iussuim do- § 1.—Si el esclavo instituido heredero hubiese
mini, antequam adiret, alienatus esset, novuni ms- sido enajenado después del mandato de su señor,
sum postcnioris domini, non iussiun prioris exi antes que adiese la herencia, se exige nuevo man-
gitur. dato del último señor, y ita el mandato del primero.

63. [62.] Libro singular¿ ifeguial-um Pompo- 63. [8.] MAEcut.o nota al Libro único de Las
nii (6) MarceUus notat—Funiosus acquirere sibi Reglas de Pomponio—E1 loco no puede adquirir
commodurn hereditatis ex testamento non potest, para si por testameuto el beneficio de la herencia,
nisi si necessarius patri aut domino heres exietat; 4 mIO ser que sea heredero necesario de su padre ó
per alium auteni acquini ci pofest, ve.luti pez ser- de su señor; mas por inedia de otro se puede ad-
vum, vel eum, quem ¡u potestate habet. quirir para él, por ejemplo, por medio de un escla-
vo, ó de aquel á quien tiene en su potestad.

64. [63.] IAVOLENIJS Libro II. CX POstSsiúribus 84. [83.] JAVOLENO; Doctrinas de las Obras
Labeonis. - Servus duorum heres institutus, et póstumas de Labeón, libro II. - Instituido heredero
adire iussus, si altenius doinini lusen adienit, ¿cia- el esclavo de dos, y habiéndosele mandado adir la

(i) cttrn, omLtek Hal. 5) Hul. tue 3t fr. 61. con el fr. 60.
(5) olas, «e co adere añadida por antiguos copsu. (C Tau;-. segOa la ecriiura orinal; Ponipoiti regula-
(3) Bah Vulg.; petit, d códice Fi. 1-Lun, corrección del cddice Fi., Br: Marcellus libro etiiguler
(4) Mercallus, adiciona Hl. regularum Pornpoiiii notat, Hal.
DTOF5TO.—L1BRl* XXIX TIT1JJO U

de manumissus fuerit, poterit ipse adeundo ex herencia, si la hubiere adido por mandato de uno
parte dimidia heres esse; de los señores, y después hubiere sido manumitido,
podrá él, adiéndola, ser heredero de la mitad;
65. [64.1 PAULUS libro II. ad Sabiuirn.— et si 65. [64.] PAULO; Gomentarios d Sabino, libro
substituturn haberet idem servus ita: «si heres non 11.—y si el mismo esclavo tuviese substituto en es-
erit, ile heres esto», substitutus locura non habet. ta forma: «si no fuere heredero, sea heredero aquél»,
no tiene lugar el substituto.
66. [65.1 IJLFIANUS libro LXI. ad Edictum.— 68. [85.] ULP1ANo Comentarios al Edicto, li-
Si servus communis vel un¡ ex dominis, vel pluri- bro LXI.—Si el esclavo común hubiere quedado
bus, vel omnibus heres extiterit iaecessarius, mil- siendo heredero necesario ó de uno de sus señores,
lius eorum hereditate se poterít abstinere. 6 de varios, ó de todos, no se podrá abstener de la
herencia de ninguno de ellos.

67. [86.] IDEM libro 1. Regularum.— Servus 67. [66.] EL MISMO; Reglas, libro L—El escla-
eommunis ab extero-heres institutus, si iussu nulas vo común instituido heredero por un extraño, si
adierit hereditatem, non pro malore parte interim hubiere adido la herencia por mandato de uno so-
heredem cuni facit, quam pro dominica; deinde lo, no lo hace interinamente heredero de parte ma-
ceteris sociis non iubentibus tacito jure partes ci yor que la correspondiente á su dominio; y des-
acerescunt. pués, no dando mandato los demás condueños, le
acrecen las partes por tácito derecho.
88. 167.1 PÁULU$ libro V. ad legem Juliam et 68. 167.] PAULO; Comentarios á la ley Julia
Papiam.--Quum solus servas heres institutus sit, y Papic, Ubro V.—Cuando un esclavo haya sido
sicut licet uno tempore omniuni dorninorum iussu instituido único heredero, asi como le es licito adir
adire hereditatem, ita et separatis temporibus sin- la herencia á un mismo tiempo por mandato de to-
,V iussu recte adit; nain quia saepius adit, dos sus señores, as¡ también la ade válidamente en
non ex testamento, sed ex iure dorninoruin venire, distintos tiempos por mandato de cada uno de ellos;
utilitatis causa videtur, ne alterius festinatione al- porque como ade muchas veces, re considera que
terius ms laedatur. procede por causa de utilidad, no en virtud del
testamento, sino del derecho de los señores, á fin
de que con el apresuramiento de uno no se lesione
el derecho de otro.

89. [88.] ULPIANUS libro LX. ad Edictum.— 69. (68j ULPIANO; Gomentarios al Edicto, li-
Quamdiu institutus admitti potest, substituto locus bro LX. -Mientras puede ser admitido el instituido,
non est, nec ante succedere potest, quam excluso no tiene lugar el substituto, ni puede suceder an-
herede instituto. Eveniet igitur, ut necessarium tes que haya sido excluido el heredero instituido.
sit remedium Praetoris et circa denegandas primo Sucederá, pues, que será necesario el auxilio del
aetione.s, et circa praestituenduin tempus substitu- Pretor, as¡ para denegarle al primero las acciones,
to1 quia intra diem primo praestitutum neque adi- como para prefijarle, tiempo al substituto, porque
re hereditatem potest, neque pro herede gerere. Is dentro del término prefijado al primero ni puede
autem, qui tertio gradu seriptus est, si primo de- adir la herencia, ni obrar como heredero. Mas el
liberante secundus decedat, ipse potest succedere.. que fué instituido en tercer grado puede suceder,
Ergo exspectamus in singulis, nt prius iis defera- si deliberando el primero falleciera el segundo. Es-
tur hereditas, tune delude, posteaquam delata est, peramos, pues, respecto de cada uno, que. primera-
exspectamus diem praestitutum, intra quem diem, mente se les defiera la herencia, y entonces, después
nisi ant adeat, ant pro herede gerat, denegamus que les frió deferida, esperamos el término prefija.
el actionee. do, dentro de cuyo término, si no la adiera, ú obra-
ra como heredero, le denegamos las acciones.
70. [89.1 PAULUS libro LVII. ad Edictum.— 70. [89.] PAULO; Comentarios al Edicto, Libro
in plurium heredum gradibus hoc servandum cst, LVII.—En los grados de muchos herederos se ha
nt, si testamentum proferatur, prius a seriptis in- de observar esto, que, si se produjera el testanen
cipiatur, deinde transitus fiat ad eos, ad quos le- to, se comience primeramente con los instituidos, y
tima hereditas pertinet, etiamsi idem sit, ad quem después se pase á aquellos á quienes les pertenece
nt.roque modo pertineat; nam hoc gradatim con- la herencia legitima, aunque sea uno mismo á
sequitur, ut prius ex testamento delatain, deinde quien de uno y otro modo le pertenezca; porque
legitimam repudiet. Idem iuris est in bonorum gradualmente se consigue esto, que primeramente
possessione, ut prius scriptus repellat bonorum repudie la deferida en virtud del testamento, y
possessionem, deinde is, qui ab intestato petere después la legítima. El mismo derecho hay respec-
potest. to á la posesión de bienes, para que primeramente
rechace la posesión de los bienes el instituido, y
después el que puede pedirla abintestato.
I.—Si vero el, ad quem legitima hereditas po- § 1.—Pero si á aquel á quien puede pertenecerle
test pertinere, conditio data sit, nihil constituere la herencia legitima se le hubiera impuesto una
potest de legitima, antequam dies conditionis (1) condición, nada puede determinar en cuanto á la
transeat; et ideo dicendum est, et in eo casu, si legitima antes que pase el din de la condición; y

(1) constitutionis, Hat.



43 DIGESTO.—LIBRO XXX TtTVLO JI

respondit, neutram hereditatem ad se velle perti- por esto se ha de decir, que también en este caso,
nere, bona dcfunci a creditorib.is possidenda sunt. si respondió que no quena que le perteneciera nin-
guna herencia, se han de poseer por los acreederes
los bienes del difunto.
71. [70.] ULPIANtTS libro LXT. ad Edjctnni.- 71. [70.] UcPIAN0; Unmentariog al Edicto, Li-
Si servunt quis alienum ab hostibus redeinerit, et bro LXÍ.-Si alguien hubiera rescatado de los ene-
heredem eum cum libertate instituerit, niagis puto migos un esclavo ajeno, y lo hubiere instituido he-
foro curia liberum, et neeessarium heredeni; nam redero con la libertad, más bien creo que ha de ser
quam seribit ej libertatem, vinculo sao resolvit, libre y heredero necesario; porque cuando Le da la
et in hon soLum redit (1) iure postlimiuii, lit non libertad disuelve su propio vinculo, y por derecho
iterum servus eius fiat, cuius erat, antequalu ca- de potslimiuio vuelve para esto solo, para que no
peretur -hoc ertim satis impium est-, sed ut pri- sehaga otra vez esclavo de aquel de quien lo era
stino domino suam aestimationern omuimodo otTe- antes que fuese lwcho prisionero, -porque esto es
rat, ve] maneat ci ob1igatu, donec pretium solvat; bastante inhumano-, pero para que en todo caso
quod libertatis favore introductnm est. le ofrezca 4 su primitivo señor su propia estima
ción, 6 le quede obligado hasta que le pague el
precio; lo que se introdujo en favor de la libertad.
§ [-Si quis han lege emtus sit, ut intra certum § 1.-Si alguno hubiera sido comprado con la
diem manuinittatur, et curn lihertato heras institu- condición de que sea manumitido dentro de cierto
tus Bit, an ej succurreudum sic, ut se abstincat, vi- término, y hubiera sido instituido heraderó noii la
deamus; magisque est, ut, donec dies non extite- libertad, veamos si se le habrá de auxiliar para que
ilt, possit ei necessarius liares effici, et non possit se abstenga; y es más cierto, que mientras no se
Bese abstinere; sin autem dios praeteritus fuerit, hubiere cumplido el término, se le puede hacer he-
tune non necessarjus, sed volunlanus heres effici- redero necesario de él y que no puede abstenerse;
t.ur, et potest se abstinere secundum exempluni pero si hubiere transcurrido el término, entonces
ei•is, ciii fideicornmissaria Libertas sub condit.ione no se hace heredero necesario, SiLla voluntario, y
debebatur. puede abstenerse de la herencia, 4 la manera de
aquel 4 quiel se le debla bajo condición la liber-
tad fideicomisaria.
§ 2.-Si quL dederit nu,uos domino, ut mann- § 2.-Si alguno hubiere dado dinero 4 su señor
mitiatur, pato, hule omnímodo eme suceurrendnm. para ser manumitido, opino que 4 este se le ha de
auxiliar de todos modos.
§ 3.-Praetor ajt: SI PEE EUM EAMVE FACTUM § 3.-Dice el Pretor: «si por él 6 por ella se hm
ERIT, QUO QUID EX EA MEREDITATE AMOVERETUR. »biere hecho que se amoviese alguna cosa de la he-
«rencia».
§ 4.-Si quis suus se dieit retiiiere hereditatem § 4.-Si algún heredero suyo dice que él no quie
nolle, aliquid autem ex hereditate amoverit, absti- re retener la herencia, pero hubiere amovido de la
nendi benefieium non habebit. herencia alglna cosa, no tendrá el beneficio de aha-
tenerse.
§ 5.-.--Non dixit Praetor: csi quid amoverit, sed: § 5.-No dijo el Pretor: «si hubiere amovido al-
«si per dm eamvc factum erit, quo quid ex ea guna cosa', sino, «si por él ó por ella se hubiere
amoveretur», sive ergo ipse amoverit, sive amo- hecho que se amoviese alguna cosa»; luego ya si
vendum euraverit, Ectictum baum habebit. l mismo la. hubiere amovido, ya si él hubiere pro-
curado que la amovieran, tendrá lugar el Edicto.
§ 6.-Amovisse» cuna accipimus, qui quid cela- § 6.-Entendemos que. «aniovió» el que hubiere-
verit, ant interverterit, aut consumserit. ocultado alguna cosa, ó la hubiere quitado, ó con-
sumido.
§ 7.-Ait Praetor: «quo quid ex ea amoveretur», § 7.-Dice el Pretor «que si amoviese de ella al-
sive autem una res, sive plures fuerint amotae, guna cosa»; pero- ya si se hubiere amovido una so-
Edicto locas est, sive ex ea hereditate siiit, sive ad la cosa, ya si muchas, tiene lugar el Edicto, ora
eam heredit-atem pertineaut. sean de aquella herencia, ora pertenezcan A la mis-
ma herencia.
§ 8.-Amovere non videtur, qui non calihio ani- § 8.-No se considera que amueve el que repuso
mo nec maligno ram reposult; ne is quidem, qui in la cosa no con intención astuta, ni maligna; ni
re erravit, dum putat non esse hereditariaui. Si ciertamente el que erró respecto 4 la cosa, cre-
igitur non animo amovendi, nec ut hereditati da- yendo que no era de la herencia. Mi, pues, si quitó
mnum det, rem abatulit, sed dum putat non esse la cesa no Cmi ánimo de amoverla, ni para cansar
herditariam, dicendurn est, cuna arnovisse non perjuicio 4 la herencia, sino creyendo que no era
videri. de la herencia, se ha de decir, que no se considera
que él la amovió.
§ 9.-Hace verba Edieti ad ci.lm pertinent, qui § 9.-Estas palabras del Edicto se refieren ú
ante quid amovit, deinde se abstinet; ectenum si aquel que amovió antes alguna cosa, y después se
ante se abstinuit. deinde tune amovit, lije videa- abstiene; pero si se abstuvo antes, y después la
mus, an Edicto locas sitj magisque es¿, ut putem, amovió, veamos en este caso si habrá lugar al Edic-
istie Sabini sentelltiam admittendam, seilicet, ut- - to; y es mas Cierto, según creo, que en este caso se
furti p011115 actione creditoribus teneatur; etenim ha de admitir la opinión de Sabino, 4 saber, que se
qui mmcl se abst.inuit, quemadniodum ex post de- obligue 4 favor de Los acreedores mós bien con la
hiela, ohligatnr? acción de hurto; porque el que una vez se abstuvo,
¿cómo se obliga por un delito posterior?

(1) SaL Vuiç,i.; tddht, et c b< lí ca Vi.



DIGESTO.—LIBRO XXIX: TITULO Ji 437

72. [71.] PAiJLUS Libro 1. ad Plautiurn.—Si 72. [71.] PAULO; Comentarios á Plaucio, Libro
qilis heres ita scriptus fuerit, ut intra certum tem- 1.—Si alguien hubiere sido instituido heredero con
pus adeat hereditatem, et si non ita adierit, alias Ja condición de que adiese la herencia dentro de
ci substituatur, prior autem heres, antequam adi- cierto tiempo, y si mf no la hubiere adido, le fuera
ret, decesserit, nemo dubitat, quin substitutus nl- substituido otro, pero el primer heredero hubiere
timnrn diem aditionis exspectare non soleat (1). fallecido antes que la adiese, nadie duda que el
substituto no suele esperar el último día de la adi-
ción.

73. [72.] JDEM Libro VII. ad Piautiurn.— Si 73. [72] EL MISMO; Comentarios d Flaudo, Li-
quis non quasi heres, sed quai patroni filias egens bro VII.—Si alguno qoisiera ser alimentado por
a liberto paterno ah velit, procul dubio hoc extra un liberto del padre, no como heredero, sino como
causam est irnmisce.ndi se bonis paternis; et ita hijo necesitado del patrono, está lejos de duda, que
recto Laheo scribit. esto es ajeno á inmiscuirse en los bienes del pa-
dre; y as¡ lo escribe acertadamente Labeón.

74. [73.1 InuM Libro XII. ad Plauiiurn.—Qui 74. [73.] Er. MISMO: comentarios ci Pkiucio, li-
putat se decem daro iussum, quum quinque iussus bro XII.—El que cree que so le mandó dar diez,
sit, si decern dederit, fiet lieres adeundo. habiéndosele mandado dar cinco, si hubiere dado
los diez, se hará heredero adiendo la herencia.
§ 1.—Át si quinque putet se iussum dare, quum § 1.—Mas si creyera que se le mandó dar cinco,
decem dare iussus est, et dat quinque, non hupiet habiéndosele mandado dar diez, y da los cinco, no
conditionem, sed ad aliquid profieit, nt, si adimple- cumple la condición, pero esto le aprovecha para
verit reliquurn, aliorum quinque datione videatur algo, para que, si completare el resto, se considere
conditio esse impleta. que con la entrega de los otros cinco quedó cuin-
plida la condición.
§ 2.—Qui bona fide servit, si quasi iussu domini § 2.—El que de buena fé presta servidumbre, si
adierit, non ohlignbitur. hubiere adido la herencia como por mandato de su
señor, no se obligará.
§ 3.-Similis est huie statuliber, qui inseus ah § 3.—Semejante fi este es el instituido libre bajo
herede adire hereditatem, post conditionem liher- condición en el testamento, al cual se le mandó por
tatis existentem, quurn hot ignoraret, achit. el heredero adir la herencia, y la adió después de
cumplida la condición de Ja libertad, ignorando esto.
§ 4.—De eo, qui heres institutus ab aliquo du- § 4.—Respecto fi aquel que, instituido heredero
bitat, an libertas el et testamento domini obtige- por alguno, duda si le habrá correspondido la li-
nt, quam neselat, conditionem libertatie extitisse, bertad en virtud del testamento de su seflor, no
vel hereditatem aditam, en adeundo heres fiat, sabiendo que se cumplió la condición de la liber-
videndum lulianus hunc diceret,fieri heredeni. bertad, ó que la herencia fué adida, se ha de ver
si adiéndola se hará heredero; y Juliano dina que
éste se hace heredero.

75. [74.] MARCELLUS Libro IX. Digestorum.— 75. [74.] MARCMLO; Digesto, Libro IX. —Ticio
Ex semisse Titius heres scriptus est, quadrantis fité instituido heredero de la mitad de la herencia,
bonoritm possessionem per erroreni petiit; qusero, Y pidió por error la posesión de los bienes de la
en nihil aeturn sit, en vero perinde omnia servan- cuarta parte; pregunto, ¿no se habrá hecho nada,
da sint, ac si quadraes nominitus non sit? Respon- 6 todo se habrá de observar lo mismo que si no se
dit, inagis nihil actum eme, quemadrnodum (2) hubiese nombrado la cuarta parte? Respondió, que
quum ex semisse seniptus heres, ex quadrante per es más cierto que nada se hizo, mi como si el insti-
errorem adiit hereditatem. tuido heredero de la mitad adié por error la heren-
•eia en cuanto fi la cuanta parte.

76. [75-1 JAVOLENUS libro IV. Epistolarum.— 76. [75.] JAVOLENO; Epistoias, libro IV.—Si
Si tu ex parte sexta sub conditione institutus fuis- tú hubieses sido instituido bajo condición heredero
sos heres, et ouittente partem suam Titio, tui sub- de la sexta parte, y dejando de aceptar su parte
stitutus eras, ex substitutioiie adiisses, deinde con- Ticio, A quien hablas sido substituido, hubieses he-
ditio jure sextautis extitisset, quaero, an adire cho la adición en virtud de la substitución, y des-
necesse habueris, ie sextans tuus intereat? Re- pués se hubiese cumplido la condieión respecto al
spondit: nihil interest, utrum ex subtitutione prius dei-echo de la sexta parte, pregunto, ¿tendrás ne-
adiei-it, en ex prima institutione, quum ab utraque cesidad de hacer Ja adición para que no perezca tu
causa una aditio sufficiat; sextaus itaque, qui sub sexta parte? Respondió nada importa, que prime-
conditione (3) datu8 mili est, ad me solum psrtinc.t. ramente haya adido en virtud de la substitución,
ó en virtud de la primera institUción, puesto que
por ambas caucas basta una sola adición; y as!,
la sexta parte que se me dió bajo condición, me -
pertenece fi ml solo.
§ 1.—ítem si tu sextantis, ex quo institutuS emes § 1.—Asimismo, si tú hubieres dejado de hacer
heres, omisenis aditionem, numquid dubitas, quin la adición de la sexta parte en que hubieses sido ma-
ex substitutione adeundo Titiaiiae partis habitu- tituido heredero, ¿dudarás acaso que adiendo en

l) Hal.; solet, el códice Fi. () Según correccidn del códice F... Br.; conditionem, Taur.
(2) guam, en hifiar de qnemadiwslum, Hal.. eeginLa escritura origftud.

4 38 InGEno.—LIBRO xxix: TÍTULO n

rus partem esses? Respondit: non dabito, quin, Si virtud de la substitución habrás de tener la parte
prima institutione adeiindo heres csse pos.sim, in de la porción de 'Ficio? Respondió: no dudo, que
potestate inca sit, quam partem hereditatis ant si adiendo por la primera institución puedo ser he-
amittere velim, aut vindicare. redero, esta en ini facultad designar qué parte de
la herencia quiero perder ó reivindicar.

77. [76.1 POMPONIUS Ubre VIII. ad Quintum 77. [76.] POMPONIO; Comentarios d Quinto Mu-
Muciurn.—Illud dubitari potest, an, si eum testa- cio, libro VIII. —Se puede dudar, si, habiendo si-
mente heres institutus essem ab eo, qui etiamsi do yo instituido heredero con testamento por aquel
intestatus decessisset, legitima hereditas elus ad cuya herencia legitima me perteneceria, aunque
me pertineret, an (1) simul utramque hereditatem él hubiese fallecido intestado, podré repudiar si-
repudiare possim 2), quoniani, aiitequam ex te- multáneamente una y otra herencia, toda vez que
stamento hereclitatem repudiarim, legitima non- antes que yo haya repudiado la herencia testamen-
dum ad me pertinet verum eodem momento intel- taria, aun no me pertenece la legitima; pero se en-
ligor et ex testamento, et legilirnam repudiare, tiende que en el mismo momento repudio así lates-
sicuti si legitimam velim s4 me pertinei'e, quum t.ament.aria, como la legitima, á la manera que si yo
selam testamento mihi relictam, videbor ante re- quisiera que me perteneciera la legítima, sabiendo
pudiare testamentum, et ita legitimam acquisiisso. que me habla sido dejada en testamento, se consi-
derará que antes repudio el testamento, y que así
adquiri la legitima.

78. [77.] IDEt libro XXXV. ad Quinturn Mu- 78. [77.] EL MiSMO; Comentarios d Quinto Mu-
cium. -Duo fratres fuerant, bona communia ha- cio, libro XXX V—Habla dos hermanos, que te-
huerant, eorum alter intestato mortuus suum he- nian los bienes comunes, y habiendo muerto intes-
edem non reliquci'at, frater, qui supererat, nolebat tado uno de ellos no había dejado heredero suyo,
ci heres esse; consulebat, nui.n ob eam rem, quod y el hermano que sobrevivía no quena ser su he-
commuiiibus, qUuin Sciret, eUm mortuurn esse, redero; consultaba, si porque hubiese usado las co-
usus essct, hereditati se alligasset; respoudit, nisi si s comunes, sabiendo que él habla muerto, se había
co consilio usus esset, quod vellet se heredem esse, obligado á favor de la herencia; respondió, que si
non adstriugi; itaque cayere debet (3), ne qua in no hubiese usado de ellas con la intención de que-
re plus sua parte dominationem interponeret. rer ser heredero, no se obligaba; y asi debe dar
caución de que no interpondrá su dominio en cosa
alguna más que en su parte.

79. [78.] IJLPIANUS libro II. ad legem Iutiam 79. [78.] ULPIANO; Comentarios d la ley Julia
et Papiam (4).---Placet, quoties acquiritur per al¡- y Papia, libro It.—Está determinado, que siempre
quem hereditas, ve¡ quid aliud el, cuius quis in que se. adquiere por medio de alguien una hérencia,
potestate est, confestim acquhri el, cuius Cst un po- ó alguna otra cosa para aquel en cuya potestad es
testate, neque momento aliquo siibsistere ja per- tá, ni por un momento subsiste en la persona de
sona cias, per quem acquiritur, et sic acquiri el, aquel por quien se adquiere, y que así se adquiere
cui acquiritur. para aquel para quien se adquiere.
80. 179-1 PAuLUS libro V. ad legem Iuliarn et 80. [79.] PAULO; Comentarios d la ley Julia y
.Papiam..—Si solus heres ex pluribus partibus fue- Fapia, Libro V.—Si yo hubiere sido instituido úni-
ro institutus, unam partem omittere non possum, co heredero de muchas partes, no puedo dejar de
ncc interesí, in quibusdam habeam substitutum, aceptar una sola parte, y no importa que en algu-
ne ne. nas tenga, ó no, substituto.
§ 1.—Idem puto, etiaui si allis mixtus (5) heredi- § 1.—Lo mismo pienso, tainbión si yo hubiera
bus ex pluribus partibus heres institutua sim, quod sido instituido heredero de varias partes en unión
et hic adeundo unam portiouem, oninem (6) aequi- de otros herederos, porque también en este caso
ro, si tarnen delatae s.iut. adiendo una sola porción las adquiero todas, si no
obstante me hubieran sido deferidas.
§ 2.—Item si servus meus ex parte het-es instí- § 2.—Asimismo, si mi esclavo hubiera sido ins-
tutus sit pure, ex parte sub conditioiie, dato seili- tituido heredero de una parte puramente, y de otra
eet coherede, et iussii meo adierit, delude co ma- bajo condición, habiéndosele dado, por supuesto,
nnmisso conditio alterius portionis extiterit, venus un coheredero, y hubiere adido por mi mandato la
cst, non mil¡¡ eme aequisitam illain povtionem, sed herencia, y después, habiendo sido él manumitido,
ipsum comitari omnia enim paria perrnancre de- se hubiere cumplido la condición de la otra por-
bent in Id tempus, que alterius portionis conditio ción, es más cierto que no se adquiere para mi
extet, ut acquiratur el, cuí prior portio acquisita aquella porción, sino que le sigue á él; porque to-
est- das las cosas deben permanecer en el mismo esta-
do hasta el tiempo en que se cumpla ha condición
de la otra porción, á fin de que se adquiera para
aquel para quien la primer porción fué adquirida.
§ 3.—Ego quidem puto,et si adhue in potestate § 3.—Yo, á la verdad, creo, que si aun estuvie-
sit, iternm adeunduni essc, si conditio extiterit; et se en su potestad, se ha de a.dir otra vez, si se hu-

l) pr earn, inse,'tcL Ha.


2) quod magia esi, inserta Ha.
(5) debere, EcL (5) mixti, al márgen interior del códice PI.
(4) Taur. según corrección del códice FL,et Papiarn, cm,- (6) Parece que se debería leer omnes, como en olras edicio-
telas la escritura Original, Br. nes.—N. del 7',-.

DlGJ±ST0.—LIBRO XXIX: TÍTULO II 1-39
illud, quod dieimns semel adeundurn, ja eiusdeni biere cumplido la condición; y lo que decimos que
persona locum habet, non qunm per alium acqui- se ha de adir una sola vez, tiene Jugar respecto á
renda est hereclitas. 1a persqna de uno mismo, no cuando se ha de ad-
quirir la herencia por medio de otro.

81. [SO.j ULPiA-_ws libro XIII. ad lsgern Juiiam 81. [80.1 UIp1ANo; Comentarios á la ley Julia
el Papiarn.—ToLies videtur heres institutus etiain y Papia, libro XIIL—Se considera que el herede-
in causa substiutioiiis adiisse, quoties acquirei•e ro instituido adió también por causa de l' subs-
sibi possit; nam si mortuus esset, ad heredem non titución tantas veces cuantas pueda adquirir para
transferret substitutioncm. si; porque si hubiese muerto, no le transferirá al
heredero la substitución.
82 [81.] TEnErrIus CLEMENS (1) libro XVI. ad 82. [81.] TRuNcto CLEMENTE; Comentarior á
legem Iuliam el Papiam. —Si servus eius, qui ca- la ley Julia y Papia, libro XVI.—Si el esclavo de
pere non potest, heres instituatur, et, autequarn quien no puede adquirir fuese instituido heredero,
iussu domini adeat hereclitatem, manurnisus alic- y hubiere sido manumitido ó enajenado, antes que
natusve sit et nihil la frandem legis faeturn esset. por mandato de su señor adiese la herencia, y na-
ipse admittitur ad hereditatem. Sed et si partem da se hubiese hecho en fraude de la ley, él mismo
capere (2) possit dominas cias, eadem dicenda es admitido A la herencia. Pero si su señor pudiera
Sunt de parte, quam file capere non potest; nihil adquirir tambien una parte, se ha de decir lo mis-
eiiim interest, de universo quaeratur, quod capere mo respecto A Ja parte que él no puede adquirir;
non possit, an de portione. porque nada importa que se trate de la totalidad
que no pueda adquirir, ó de una porción.
83. [82.1 UIPiANus Libro XVIII. ad legem 83. [82.] ULPIANO; Comentarios á la ley Julia
Iuliam et Papiam. - Si totam, ant (3) partem, y Papia, Libro XVIII. - Si A uno se le hubiera ro-
ex qua, quis heres institutus est, tacite rogatus sit gado tácitamente que restituyera la totalidad, 6 la
restituere, apparet, nihil ej debere acereseere, quia parte, en que fuó instituido heredero, es evidente
rem non videtur habere. que nada debe acrecerle, porque se considera que
no tiene la cosa.
84. [83.] PAPINIANIIS libro XVI. Quaestionum. 84. [88j PAPiNI.No; Cuestiones, libro XVI.—
—Ventre praeterito si fihius, qui fuit emancipatu, Si habiendo sido preterido un póstumo, hubiera sido
ant cxer 4) heres institutus sit, quamdiu rulnpi instituido heredero el hijo que fué emancipado, 6
testamentum potest, non defertur ex testamento un extraño, mientras puede ser roto el testamento
hereditas; sed si vacuo (5) ventre mulier fuit, et no se defiere la herencia en virtud del testamento;
incerto co films in familia retentus vita decessit., pero si la mujer no estuvo embarazada, y estando
heres fuisse intelligitur; emancipatus aut exter (6) esto en duda falleció el hijo retenido en la familia,
non aliter possunt hereditatem quaerere, quam si so entiende que fud heredero; pero el emancipado
non esse praegnantem sciant. Ergo si veiitre pleno 6 el extraño no pueden adquirir la herencia de otro
sit niulier, rionne iniquum cnt, interea dcfunctum modo, sino sabiendo que la mujer no estaba emba-
filiurn heredi suo reliiiquere nihil? Et ideo decreto razada. Luego si Ja mujer estuviera embarazada,
filio succurreudum est, quia, sive frater ci nasca- ¿no será injusto que el hijo fallecido mientras tan-
tiLr, sive non nascatur, patri heres futuras est. to no le deje nada A su heredero? Y por esto se le
Eadernque ratio facit, ut emancipato quoque sub- ha de auxiliar al hijo por el decreto, porque ya le
veniri debeat, qui alterutro casa rem omnímodo nazca un hermano, ya no le nazca, ha de ser here-
habitaras est. dero le su padre. Y 1am isnia razón hace que se deba
auxiliar también al emancipado, el cual en uno y
en otro caso ha de tener de todos modos la cosa.
85. [84.] InuM (7) Libro XXX. Qaestionum.— 85. [84.] EL MISMO; Cuestiones, Libro XXX.—
Si nietus casa adeat aliquis hereditatein, fiet, ut, Si por causa de miedo adiese alguno la herencia,
quia invitas heres existat, detur abstinendi (8) fa- sucederá, que, como es heredero contra su volun-
cultas. tad, se le dé la facultad de abstenerse.
88. [85.1 Iniini libro VI. Eesponsorurn.—Pan- 86. [85.] EL MISMO; Respue.'tar, libro VI.--
nonius (9) Avitus, quum in Cuida procuraret, he- Habiendo sido instituido heredero Fannonio Avito,
res institutus ante vita decesscrat, quam heredera siendo procurador en Cilicia, falleció antes que su-
se tustitutum cognoscenet; quia bonorum posses- piera que habla sido instituido heredero; como los
siendo, quam procurator cias petierat, heredes herederos de Avito no libIau podido ratificar Ja po-
Aviti ratam habere non potucrant, ex persona de- sesión de los bienes, que habla pedido el procura-
funeti restitutionem in integram iniplorabaut,quae dor de aquel, imploraban por razón de la persona
stricto jure non competiit (10), quia lutra dieni adi- del difunto la restitución por entero, la cual no les
tionis Avitus obijsset. Divum tamen Pium contra competió en estricto derecho, porque Avito habla
constituisse, Maeciauus libro (11) Quaestiouum re- fallecido dentro del término de la adición. Pero re-

(1) Tertyllianus, fiel.


(2) noii, in8rta la Vulg.; tantmn, inserta 11a2. (7) labolenue, ¡ial.
(3) ¡1d.; a11, el códice 11. (8) Taur.; absineodu,n, el códice Fj, Br.
(4) extraneus, La Vutcj. (9) Pa,,to,ifus, la Ynlu.; P. Antonlus, conjeturan otros
se g ún correc c ión del ciitce F?.. Br.; ,'ecna, Taicr. ae- en Br.
yun la escritura original. (0) Según nuestra ennieoia; competit, el cdíce .i'i.
(ii) Vaa ¿a nota 4. (11) llbris, ¡ial..

440 DIGET0.-LIBXG XXIX: TITULO II

fert in co, qui legationis causa Romae erat, et fiero Meciauo en el libro do sus Cuestiones, que el
fihiurn, qui matris delatani possesdonem absens Divino Pío determinó por el contrario, respecto de
amiseat, sine 1'cpectu cius distiuctionis rest,itutio- uno que estaba en Roma por causa de una lega-
nein locum ( 1 ) habcie; quod et hie hurnanitatis ción, y respecto de un hijo que estando ausente ha-
gratia obliuendum cst. bla perdido la posesión de los bienes de su madre,
que le habla sido deferida, que licuo lugar la res-
titución,sin atenderse á esta distinción; lo que se ha
de observar también en este caso por razón de ha.
manidad.
1.-Reí perduellionis liereditateni stssensa § 1.-El hijo emancipado, al cual he consta la ino-
cognitione fihius einancipatus, cui de patrie inno- cencia de so padre, reo de lesa majestad, puede
centia tiquet, potest qUaerere. adquirir la herencia estando en suspenso el cono-
cimiento de la causa.
§ 2.-Pro herede gessisse filiuui placet, qui mo- § 2. -Está determinado, que obró corno herede-
nene, coniperto matrern suarn intestato vi'a deces- ro el hijo que ah morir, habiendo sabido que su ma-
sisse codicillis petiit (2) ab herede suo, ut mater- dre falleció intestada, le pidió en los codicilos á su
norum bonorum servuni manumitteret, ac sibi propio heredero, que manumitiese un esclavo de
parentibusque cuje la possessione (3) matnis mo- tos bienes maternos, y que 4 él y fi sus padres se
numoutum Cxstruerct. les levantase un monumento en una posesión de su
madre.

87. 186. IuriM Libio X Reponsorum.-Eum 87. [88.] EL MISMO; Jlcxpuestas, libro X.--Es
bonis patris se miscere eouveuit, qui remoto fami- común opinión, que se inmiscuye en los bienes del
une vinculo pro herede gerere videretar; et ideo padre el que prescindiéndose del vinculo de la fa-
ifilus, qui tauquam ex bonis inatris, cuius heredi- milia pareceria que obra corno heredero; y por lo
tatein suscepit, ag'rum ad hereditatem patrie perti- tanto, el hijo que como de bienes do la madre, cu-
nenlem ut maternum ignorans possedit, abstiucu- ya herencia aceptó, posée como materno, ignorán-
di eousilium, quod iii bonis patnis tenuit, auiistsse dolo, un campo perteneciente á la herencia del pa-
non videtu.r. dre, no parece que abandonó el propósito de abs-
tenerse, que tuvo respecto á los bienes de su padre.
§ 1.-Pupillie, quos placuit oneribus heredita- § 1.-A los pupilos, que se determinó que hablan
rile ecco liberandos, confusas acliones rcstilui de estar libres de las cargas de la herencia, se les
oportet. deben restituir las acciones confundidas.
88. [87.] PAULUS Libro 1. Quaeslionum.-Gc- 88. [87.] PAULO; Cusslioee.s, libro I.-Obra
nt pro herede, qui animo agnoscit cuecessionem, como heredero el que acepta la sucesión con inten-
licet nihil attingat hereditariurn; undo, et si domum ción, aunque no toque fi nada de la herencia; por
pignori dalam sicut hereditanain retinuil, culus lo cual, también si retuvo como de la herencia una
poesescio qualisqualis fuit ¡ti hereditate, pro herede casa dada en prenda, cuya posesión estuvo de cual-
gerere videtur; idemque est, et si alienam rem UI quier modo en la herencia, se considera que. obró
hcroditariam possedisset. corno heredero; y lo mismo es, también si hubiese
poseido como dala herencia una cosa ajena.
89. [88.] SCAEVOLA libio XIII. cstLorum, 89. [88.] ScÉvOLA; Cuestiones, libro XIII. -
-Si pupihlus se hereditate abstineat, succurrcu- Si el pupilo se abstuviese de la herencia, se ha de
dum est (4) et fldeiussonibus ab co datis, si ex auxiliar también fi los fiadores dados por él, si fue-
hereditario contractu convenireutur. sen demandados por un contrato de la. herencia.
90. [89.] PAULIJS libro XII Reponsorun re-
spondit,-Per euratorem (5) hereditatem acquiri
90. [89] PAULO rerpoitdió ea libro XII. de a
las Respuestas,-que no se puede adquirir la he-
non poese. rencia por medio de curador.
§ 1.-idem respondit, si Luesu avi nepos patrie, § 1.-El mismo respondió, que si P°' mandato
qui de castrensi peculio teslamentum fecit, heredi- del abuelo hubiese adido eh nieto la herencia del
lateas adiisset, acquisiisse ci ea, de quibus pater padre, que hizo testamento de su peculio castren-
testan potest, quia castrensia cese mutatione per- se, adquirió para él aquellas cosas de que puede
souae des icnint, testar el padre, porque dejaron de ser castrenses
con el cambio de persona.
91. (90.] lineM libro XV. Responioru,a te- 91. [90] EL MISMO respondió en el libro XV.
pondit,-Si is, qui bonis paternis se abstinuit. per de (as Respuestas, - que si se prueba que aquel que
suppositam personam emtoris bona pati'is mereatus se abstuvo de los bienes de su padre compró por
probatur,perinde eum convenir¡ opontere, a eredi- medio de la supuesta persona de un comprador los
toribus, atquc si bonis patei-nis se inimiscuisset. bienes de su padre, debe ser demandado por los
acreedores lo mismo que si se hubiese inmiscuido
en los bienes de su padre.
92. [91.] IDEM Libro XVII. Responsorunc.-Fi- 92. [91-] EL nissmo; Re.paestas, libro XVII.-
liusfamilias daxit uxorem, ea fihiis sublatis hite- Un hijo de familia tomó mujer, esta falleció mIes-

(1) Iii integrum, JIUt. ({) of, inserta ta Vutg.


(2) Vulg.; petit, el cddics S'i. (5) per proc uratorern, Ii.l. Véase el fr. 3. D. de off. proov-
ti» Ha?. 1/dg.; pescessioneui, el cedtcs FI, rol, etc. (L 53.) y el fe-. e. D. de iuie poci (XLII. 14.)

XMGESTO.—LIBRO xxix: TITULO fl 441

stata decessit, fui lucen patrie, non avi, adierunt lada habiendo dejado hijos, y los hijos adieron la
hereditatem; quaero, an ayo acquisita Sit heredi- herencia por mandato del padre, no del abuelo;
tas? Paulas respondit, seeundum ea, quae propo- pregunto, ¿se habr5 adquirido para el abuelo la
Truntur, nihil actum cese. herencia? Paulo respondió, que, según lo que se
exponía, no se hizo nada.
93. [92.] IDme libro III. ,Sententiarurn.—Pa- 93. [92.] EL MISMO; Sentenciar, libro III.—
ter, quoties filio mandat adire, certus esse debet, Siempre que el padre te manda al hijo adir la he-
an pro parte, an ex asse, et an ex institutione, an rencia, debe estar cierto de si su hijo es heredero
ex substitutione, et an testamento, an ab intestato de parte., ó de todo el ns1 en virud de instituciIu,
fihius euus heres existat. 6 de substitución, por testamento ó abintestato.
§ 1.—Mutas paterveldomimis filio ve] servo he- § 1.—Si el padre ó el señor fuese mudo, es más
redihus institutis ma.is est, ut, si lntelleetu non cierto, que, instituidos herederos el hijo ó el escla-
careat, nuu iubere possit acure hereditatem, nl ci vo, di no carece de entendimiento, puede mandar
jure eme comrnodurn quaeri possit, quod facile ex- por seria" que adan la herencia, para que en dere-
plicari possit ecientia literarum. cho se adquiera para él su beneficio, lo que fácil-
mente se puede explicar si sabe escribir.
§ 2.—Mutus servus inesu dornini pro herede ge § 2.—El esclavo mudo, obrando como heredero
rendo obligat dominum hereditati. por mandato de su sefir, obliga al señor fi la he-
rencia.
94. [98.] HERMOGENIANTJS libro 111. iuris Epi- 94. í93-1 HEnMOGENIANo; Epitome del dere-
tornarum. —Qul superstitie bona repudiat, post cho, lib' o 111.—Al que repudia los bienes del que
mortem eius adire hereditatem, ítem bonorum sobrevive, no se le prohibe adir después de la muer-
posscssionem petere non prohibetur. te de este la herencia, as¡ como tampoco pedir la
posesión de los bienes.
95. [94 1 PAULUS libro IV. &ntentiarurn (1). 95. [94.] PAULO; Sentenciar, libro IV. -Se
—Recusan hereditas non tantum verbis, sed etiam puede rehusar un herencn no solamente con pala-
re potest, et alío quovis indicio voluntatis. bras, sino también con un acto, y con otro cual-
quiei indicio de la voluntad.
96. [95.] HEaM0uENIANUS libro 111. iuris Epi- 98. [95.] HEuMooENIno; Epitome del dere-
tomarm.—Qui se pupilluni falso existinTlans, quum cho, libro 111.—Al que creyéndose falsamente pu-
esset pubes, pro herede gessit, quotninns herce pilo, siendo púbero, obró corno heredero, en nada
existat, nihil error talle ej nocebil. le perjudicará tal error para que no sea heredero.
97. [96.] PA1JLUS libro III. Decretorum.— Clo- 97. [96.] Pur..o; Decretos, libro IIL—Clodio
dius (2) Clodianus lacto pnius testamento, poden Clodi ano, habiendo hecho primeramente testamen-
eundem heredem in alío testamento inutiliter facto to, habla instituido después el mismo heredero en
institueral; scriptus herce, qaum posterius putaret otro testamento hecho inútilmente; el heredero
valore, ex eo he.reditatem adire voluil, sed postea insiituldo, juzgando que el posterior era válido,
hon mutile reporturn est; Papinianus putabat, re- quiso adir en virtud de él Ja herencia, pero des-
pudiasse eum ex priore heroditatem, ex posterioro pués se vió que no era válido; Papiniano opinaba,
autem non posee adire; dicebam, non repudiare que este habla repudiado la herencia en virtud del
eum, qui putaret posterius valere pronuntiavit, primero, y que no podía adirla por el posterior; yo
Clodianum intestatum deecesiese. decía, que no la repudiaba el que crein que era vá-
lido el posterior; se decidió, que Clodiano falleció
intestado.
98. [97.] SCÁISVOLA Libro XXVI. Digestorum. 98. [97.] SCuVOLA; Digesto, libro XXVI.—
—Quae ne.ptis sune nomine, quam ex Seia habebat, Una que fi nombre de su nieta, que tenis. de Seya,
Sempronio lot dotis nomine spoponderat, el pro babia prometido fi Sempronio cierta cantidad A ti-
-acune in exhibitioncm certaun summam praestabat, tulo de dote, y que pagaba determinada suma por
decessit relicta Seia lilia el alile heredibus, curn intereses para alimentos, falleció habiendo dejado
quibus Sempronius indicio egit; condeunnatique herederos fi su hija Seya, y A otros, contra los cua-
pro portionibus hereditarile singuli heredes, inter les ejercitó su acción Sempronio; y habiendo sido
quos el 5cm, Sempronio caverunt summam, qua condenados fi proporción de sus partes en la heren-
quisque condemnatus erat, usuris iisdem, quae ad cia cada uno de los herederos, entre los cuales se
exhibitionem a testatrice praectabautur; postea hallaba también Seya, le dieron caución A Sempro-
excepta Seia fila ceteri heredes abstinuerunt he- un por la suma en que cada uno habla sido conde-
reditate beneficio Principie, el tota bereditas ad nado, con los mismos intereses que para alimentos
Seiani pertinere coepit; quaero, an in Seiarn, qune se pagaban por Ja testadora; después, excepto la hi-
sola herce remansit, et omnia nt sola heres egerat, ja Seya, los demás herederos se abstuvieron de la
pro eorum qnoque portionibus, qui beneficio prin- herencia por beneficio del Príncipe, y toda la heren-
cipali hereditate aOst-inuerint, utilis actio dan de- cia comenzó fi pertenecerle A Seya; pregunto, ¿Be
bent? Respondit, pro parte eorum, qui se abstinuis- debla dar la acción útil contra Seya, que quedó

(1) Vdase Pe,is $ntt. rece. IV. 4. Y. () O1andiu, Hat.


Tomo 11—SS

44 D!GESTO.—LIBRO tX111. TITULO-111

sent, actiones sóleró decerni iii eam, quae adiisset, siendo única heredera¡ y lo habla hecho-toda como
et inaluisset integra hereditaria onera subire. única heredera, también respecto 4 las porciones
de los que se hablan abstenido de la herencia por
beneficio del Priticipe? Respondió, que respecto 4
la parte de los que se hubiesen abstenido, se solían
dar las acciones contra la que hubiese adido la he-
rencia, y hubiese preferido soportar Integras las
cargas de La herencia.
L98i P0MPON1US libro I. ieatusconsulto- 99. [98.] P0MsoNro; Senadoconsultos, libro 1.
rum.—Aristo in deeretis Frontonianis (1) ita refert, —Refiere Aristón en los Decretos Pro ntouiauos,
quurn duae filiac patri uecessariae heredes extitis- que habiendo quedado dos hijas herederas necesa-
sent, altera se paterna abstinuerat hereditate, rias tic su padre, y habiéndose una abstenido de La
altera bona paterna vindicare (2) totumquc onus herencia paterna, y hallándose dispuesta la otra 4
suscipere parata erat, Sanctum (3) Cassium Prac- reivindicar los bienes paternos y 4 aceptar todas
torem causa cognita actiones hereditarias utiles las cargas, con razón le prometió el Pretor Santo
daturum, reCte pollicitum el, quae ad hereditatem Cassio 4 la que había aceptado la herencia de su
patri8 accesserat (4), denegatururnque (5) ci, quae padre, que le darla con conocimiento de causa las
se abstinuerat. acciones útiles relativas 4 la herencia, y que se las
denegarla 4 la que se habla abstenido.
'nr. III TITULO III
TESTÁMENTA QUEMADM0DU7I (6) APEnIANT[Ja, IN- BR CÓMO SE HAN DE ACRUt, INSl'ECC1ONAI
SPICIANTEJR ET DESCRIBANTUR TRANSCRIBIR LOS TESTAMENTOS
[Cf. Cod. VI. 32. 88.1 [Véase Cód. VI. 82. 88.1
1. GAIuS ('?) libro XVII. ad Edictum pro viii- 1. GAYO; Conie'niarios al Edicto provincial, li-
ciale.--Omnibus, quicunque desiderant tabulas te- bro XVIL—El Pretor promete 4 todos los que de-
siamenti inspicere, vel etiam describere, inspicien. sean inspeccionar, ó también transcribir, las tablas
di (8) describendique potestatem facturum se Prae- de un testamento, que les dará la facultad de ms-
tor pollicetur. Quod vel suo, ve¡ alieno nomine peccionarlas y transcribirlas. Lo que es evidente
desideranti tribuere eum, manifestum est. que él lo concede al que lo desea, ó en el suyo, ó en
nombre de otro.
§ 1.—Ratio autem huius Edicti manifesta est; § 1.—Mas tarazón de este Edicto es evidente;
neque enim sine indice trausigi, neque apud iudi- porque no se puede transigir sin juez, ni investigar
cern exquiri ventas do his eontroversiis, quae ex ante el juez la verdad en estas controversias,que
testamento proficiscerentur, aliter potest, quam dimanasen de un testamento, de otro modo que ha-
inspectis cognitisque verbis testamenti. bióndose inspeccionado y conocido las palabras del
testamento,
§ 2.—Si quis neget sigillum suurn agnoscere, § 2.—Si alguno dijera que no reconoce su propio
non ideo quidern minus aperiuntur tabulae, sed sello, ciertamente que no por eso dejan de abrirse
alias suspeetae finut. las tablas, pero en este caso se hacen sospechosas.
2. UI,PIANUS libro L. ad Edictuuii. —Tabular urn 2. ULPIANO; Comentarios al Edicto, Libro L.—
testarnenti instrumentum non est unius horninis, El instrumento de las tablas de un testamento no
boe est heredis, sed universorum, quibu.s quid illic es de un solo hombre, esto es, del heredero, sino de
adseriptum est quia potius publicum est instra- todos aquellos 4 quienes en él se les há asignado
mentuni. alguna cosa; ó más bien, es un instrumento público.
§ 1.—Testameatum autem proprie illud dicitur, § 1.—Pero se llama propiamente testamento el
quod jure perfectum est; sed abusivo testarnenta que está perfeccionado en derecho; pero abusiva-
ea quoque appellamus, quae falsa sant, ve! injusta, mente llamamos también testamentos los que son
ve! irrita, vel rupta, itemque imperfecta solemus falsos, ó injustos, ó Irrites, ó han sido rotos, y asi-
testamenta dicere. mismosolemos llamar testamentosálos imperfectos.
§ 2.—Ad causam autem testamenti pertiucre § 2.—Mas se considera que pertenece 4 la con-
videtur id, quodcunque quasi ad testamentum dición de testamento todo lo que se haya hecho co-
factum sin, la quacunque materia fuevit seriptum, mo para testamento, cualquiera que sea la materia
quod contineat supremani voluntatem;-et tam prin- sobre que se hubiere escrito, que contenga una úl-
cipales, quam secundae tabulae Edicto conti- tima voluntad; y compréndeuse en el Edicto así Las
ncntur. principales, como las segundas tablas.
§ 3.—Si piura sint testamenta, quae quis exhi- § 3.—Si fueran muchos los testamentos, que al-
beri desideret, universorum ci facultas facienda guien deseara que se exhibieran, se le ha de dar
est. vista de todos.
§ 4.—Si dubitetur, utrum vivat, an decesserit is, § 4.—Si se dudara si vive ó ha fallecido aquel
cuius quis, quod ad enusam testamenti pertiuet, cuya disposición, perteneciente 4 la condición de
inspici describique postulat, dicendum est, Prae- testamento, pide alguien que se inspeccione, se ha
torem causa cognita etatuere id debere, ut, si 11- de decir, que el Pretor debe decidir esto con cono-

(1) Hal..; J4'rontiaiils, si códice Fi.; Frontinianis, la Vulg. (5) 2atr; delegaturum, el códice Fi.
(2) Los cdd. citados por Br.; siiidicaret, el códice Fi. (6) QEMADM0DUM TESTAMENTA etc., la Vulg.
(3) Secunduin, HaL (7) Paulua, Ifni.
(4) Ha2. Vulg.; aceederat, el códice Fi. (8) Hal. Vuig.; deepicicudi, el códice Pl.

DIGESTO.—LIBRO XXIX: TÍTULO IU 443
querit eum vivere, non permittat inspici tabulas, cimiento de causa, para que, si se averiguare que
et (1) ilt ipsam ecripturam quis inapieiat, et sigilla, vive, no permita que se inspeccionen las tablas, y
et quid () aliud ex tabulis velit speetare. para que cualquiera inspeccione la misma escrit-
ra, y los sellos, y otra cualquier cosa que de las ta-
blas quiera ver.
§ 5.—Inspectio tabularum etiam leetioneni ea- § 5.—La inspección de las tablas indica también
ruIn indieat. su lectura.
§ 6.—Diem autem et eonsulem tabnlarum non § 8.--Mas el Pretor no consiente que se copie ni
patitur Praetor describí vel iuspici, ideirco, nc se vea el día y el nombre del cónsul del testamen-
quid falsi flat; namque etiarn inspectio materiam to, con este objeto, para que no se haga alguna fal-
falso fabricando inatruere potest. sificación; porque también la inspección puede dar
pie para que se haga alguna falsedad.
§ 7.—Utrum autem in continenti potestatem iii- 7.—Pero ¿concede acaso facultad para inspec-
spiciendi vel describendi iubet, an desideranti (3) cionar 6 copiar desde luego, 6 le dárá, al que lo so-
tempus dabit ad exhibitionem? Et magia est, ut licite, tiempo para la exhibición? Y es más cierto,
dan debeat sedundurn locorum angustias sen pro- que deberá dárselo según la proximidad 6 la ma-
lix itates. yor distancia de los lugares.
§ 8..—Si quia non negaus, apud se tabulas esse, § 8.—Si no negando alguno que tiene en su po-
non patiatur inspici t descnibi, omnimodo ad hoc den las tablas, no consintiera que se inspecciona-
compeUctur; si tamen neget, penes se tabulas esse, ran y copiaran, será de todos modos compelido á
dicendum est, ad interdictum rcmitti (4), quod est ello; pero si negare que en su poder están las ta-
de tabulis exhibeiLdis. blas, se ha de decir, que se remite al interdicto,
que hay sobre la exhibición de las tablas.
3. GAIUS libro XVII, ad Edictum provinciale. 3. GAYO; Comentarios al Edicto provincial, li-
—Ipal temen heredi vindicatio tabularum, 8ie1it bro XVII.--Mas al mismo heredero le compete la
cetero.ruin hereditaniarum rerum competit, .et ob reivindicación de las tablas, así como de las demás
id ad exhibendum qoque agere potest. cosas de la herencia, y por esto puede ejercitar
también la acción (le exhibición.
4. ULPJANUS libro L. ad Edicium.—Quum ab 4. ULiAzo; Comentarios al Edicto, libro L.—
initió aperiendae sint tabulae, Pruetoris id officium Cuándo desde un principio se haya de abrir el tes-
est, ut cogat signatores convenire, et sigilia ana tamento, es de cargo del Pretor obligará los que
recognoscere., lo sellaron á comparecer y á reconocer sus sellos,
5. PAULUS libro VIII. ad Flautium.—vel ne- 5. Psuio; Comentarios á Plaucio, lib'o VIII.
gare, se aignasse; publice eiiirn expedit, suprema —ó á negar que lo sellaron; porque importa á la
horninum indicie exitum habere. utilidad pública, que tengan efecto las últimas vo-
luntades de los hombres.
6. ULPIANuS libro L. att Edietum.—Sedsimaior 6. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro L.—
para signatoruin fucrit inventa, poterit ipais inter- Pero si se hubiere hallado á la mayor parte de los
venientibus resignan testamnntum et recitan. que lo sellaron, se podrá con su intervención abrir
y leer el testamento.
7. Gtiva libro VII. ad Edic.lum provinciale.— 7. Giro; comentarios al Edicto provincial, li-
Sed si quis ex signatoribus aberit, mitti debent la- bro VII.—Pero si alguno de los que lo sellaron es-
bu!ae testamenti, ubi ipse sit, uti agnoscat; nam tuviere ausente, se debe enviar el testamento á
revocan etun agnoscendi causa onerosum est, donde 61 esté, para que lo reconozca; poque es gra-
quippe acepe cum magna captione a rebus nostnis voso que sea llamado para reconocerlo, porque mu-
revocamur, et sit iniquum, damnosum cuique case chas veces somos distraídos de nuestros negocios
officium suum. Neo ad rem pertinet, unus absil, con grande quebr'nto, y es injusto que sea gravo-
ca omnes; et si forte omnibus absentibus causa so para cada cual su propio cargo. Y no importa al
dique apelire tabulas urgeat, debet Proconsul caso, que esté ausente uno solo, ó todos; y si acaso
curare, ut intervenientibus optimae opiníonis viria estando todos ausentes urgiera alguna causa para
apenianvur, et post deacriptum et recognitnm fa- que se abra el testamento, debe cuidar el procón-
ctum ab iisdcm (5), quilma intervenientibus aper- sul de que se abra interviniendo varones de la me-
tae sunt, obsignentur, tune deinde co mittantur, jor fama, y que después de haberse copiado y re-
uhi ipsi signatores smI, ad inspicienda sigilla sua. conocido sea sellado por los mismos, con cuya in-
tervención fué abierto, y que luego después sea
enviado á donde estén los mismos que lo sellaron,
para que inspeccionen sus sellos.
8. ULPIANUS libro L. ad Edictu.ns.—Pupilares 8. ULPIANO; Comentarios al Edicto, Libro L.—
tabulas, etiamsi non fueril superseniptum, ne ape- Aunque no se hubiere sobrescrito que no se abra,
rirentur, attamen, si seorsum cas signatas testatot sin embargo, el Pretor no consentirá, sino con co-

(1) Según observa Fothier, 4 nuestro juicio con razón, pa-


rece que aquí /WIa algo en el texto, por ejemplo, contra al de
morte conatet, permittat, (y por el contrario, si constare Su
muerte, etc.)—N. del Tr. (e,) deaiderindi, Ha!.
(2) ne el Ipsam acripturam InBpicMt, val enggiliet, vol (4) Tour. rem mltti, el códice FI., Br,
quid aliad, HM. (5) Ha!.; l,lsdem, el códice Fi.

444 DI(EST0.--L1BRO XXIX: TtTULO 1V

reliquerit, Praetor cas aperiri, nisi causa cognita, nocim lento de causa, que se abra el testamento del
non patietur. pupilo, si por separado Lo hubiere dejado sellado el
testador.
9. PAULTJS libro XLV. ad Edicttrn.—Si nuilier 9. PusLo; Comentarios al Edicto, libro XLV.—
ventris nomine tu posessione sit, aperieudae sunt Si la mujer estuviera en posesión á nombre del
secundac tabalae, ut Ñciatur, en¡ demandata sit vientre, se ha de abrir el segundo testamento, para
curatio. que se sepa á quién haya sido pedida la curatela.
10 ULPIAIJS libro XIII. ad ieqern Iuiam e 10. ULPIANO; Comentarios d la ley Julia y Pa-
Papiam. Si IL1 duobus exe.rnplariis scripturri sit pia, libro XI[L—Si el testamento estuviese escrito
testamentum, alterutro patetcto apertae tahulae en dos ejemplares, uLanirestndosc uno ú otro está
sunt. abierto el testamento.
§ 1.—Si sui natura tabuine patefactae sunt, § 1.—Si por su naturaleza está de manifiesto el
apertum videri testamentum non dubitatur; non testamento, no se duda que se considera abierto el
enim quaeremu8, a quo aperiantiir. testamento; porque no buscaremos por quién sea
abierto.
§ 2.—Si tabulue non compareant (1), vel exu- § 2.—Si no pareciera el testamento, ó se hubiera
stae sint, futurum est, ut subveniri (2) Jegataiiis quemado, sucederá que se les deberá amparar á los
debeat; Idem cst, si suppressae. vel (5) oceultae. legatarios; yio mismo es, si hubiere sido suprimido
siilt, ú ocultado.

11. GAIUS (4) libro Xl, ad legem- Iuliarn et 11. GAYo; Comentarios á la ley Julia y Papia,
Papiam. - Sicut codicilli paLS in ¡eligen tur testa. libro XI. —Así como se entiende que los codicilos
menti, ita secundae tabulue principaliam tahula- son parte del testamento, as¡ tambien se considera
rum partem obtinere videntur. que el segundo testamento es parte del testamento
principal.
12. ULPEANUS libro XIII. ad legem luliom et 12. ULPIANO; Comentarios d la Ley Julia y Pa-
Papiam.—Si quis feeeiit tcstauienturn et exem- pia, Libro XIII.—Si alguno hubiere hecho testa-
plum chis, exomplo quidem aperto uondum aper- mente y copia del mismo, 4 la verdad, habiéndose
tum est testamentum, quodsi a.uthenticum patefa- abierto la copia, aun no está abierto el testámen-
etum, est totum apertum. to, pero habiéndose abierto el auténtico está abier-
to todo.
TIT. EV TITULO 1V
i Q(JIS OMICSA CAUSA TESTAMENTI A11 DIC St ALGUNO POSEYERE LA ifERENCIA ABINTESTATO
INTESTATO, VEL ALIO 4 DE OTRO MODO, HABIENDO
MODO POSSIDEAT HEREDITATF)M PRESCINDIDO DEL TÍTULO DEL TESTAMENTO
[Cf. Cod. VI. 8$.) [V&ise CÓd. VI. $9.]
1. ULPIANUS libro L. ad Edktum.—l'raetor vo- 1. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro L.
lutitátes defunctorum tuetur, et corutn caltiditati El Pretor protege ¡as voluntades de los fallecidos,
occuvrit, qui omissa causa tostaliienti ab intestato y se opone 4 la astucia de los que habiendo prescin-
hereditatem partemvc cine possident ad hoc, nt dido del titulo del testaniento poseen abintestato la
ces cireumveniant, quibus quid ex iddicio defun- herencia ó parte de la misma, con el objeto de de-
eti deben potuit, si non ab intestato pos,ideretur fruudat- 4 aquellos 4 quienes se les pudo deber al-
hereditas, et tu eos actioiiern pollicetur. guna Cosa en virtud de la última voluntad del di-
fuuto, si no se poseyese abintestato la herencia, y
promete acción contra ellos.
§ 1.—Et parvi refert, utrum quis per semet § 1,—Y poco importa que uno haya podido ad-
ipsum, an per alium acquirere potult hereditatein; quirir la herencia por sí mismo, ó por medio de
nam, quomodocunque potuit, si non acquisiit he- otro; porque de cualquier modo que haya podido,
reditatem, iii ea causa est, ut incidat in Edictum si no adquirió la herencia, se coneidera que incu-
Praetoris. rre en ci Edicto del Pretor.
§ 2,—Praetermittere autein causam testamenti § 2.—Pero se considera que prescinde del titulo
vicletur, qui, quuin posset inhene, nolnit id tacere. del ¡estamento, el que pudiendo mandar, no quiso
hacerlo.
§ 3.—Quid ergo, si servus eius, quuni iuberetur § 3.—Qué se dirá, pues, si su esclavo, mandán-
adire hereditatem, dicto audiene non fuit? Sed dosele adir la herencia, no obedeció al mandato?
coinpcllendus est servus hoc facere; idcoque do- Que el esclavo ha de ser compelido 4 hacer esto; y
mines ab intestato voniefts incidit in Edietum. que por lo tanto su señor, sucediendo abintestato,
incurre en el Edicto.
§ 4.—Sin autem nec crtioratus cst dom jung a § 4.—Mas si el seilor no fué hecho sabedor por
servo, et postea ipse ab intestato possedít hered[- el esclavo, y después él poseyó abintestato la he-
tatem, non debet ineidere in Edietnm nisi si fingit rencia, no debe incurrir en el Edicto, sino si finge
ignorantiam. ignorancia.

¼1) quia perditne Surit, inserta ¿a Vu1j. (3) vel, se considera aftMida por antiguos copistas.
') Ho2. 1't.; subvciiire, el código Ft. ( PauIu, Hat.

DIGESTO.—LIBRO XXIX 'rlTt7Lo IV 445

§ 5.—Si proponatur idem et institutus, et sub- § 5.—Si se propusiera que uno mismo fué insti-
stitutus, et praeterniiiserit iflstitutiOuCm, en md- tuido y substituido, y hubiere prescindido de la ins-
dat in Edictuin, quaeritur; et non puto incidere, titución, se pregunta si incurre en el Edicto y no
quasi testator hauc ci dederit facultatem, qui eum creo que incurra, cual si el testador, que lo substi-
substituil. tuyó, le hubiere dado esta facultad.
§ 6.—Praetermittere est ca'usam testarnenti, si § 6.—Es prescindir del titulo del testamento, que
quis repudiaverit hereditatem. uno haya repudiado la herencia.
§ 7.—Qui sunt in pote.state, statim heredes § 7.•-Los que están bajo potestad son inmedia-
sunt (1) ex testamento, nec quod se abstinere pos. mente herederos en virtud del testamento, y nada
sunt, quiclquam facit; quodsi pestea miscuerunt (2), importa, que se puedan abstener; pero si se inmis-
ex testamento videntur heredes, nisi si abstinue- cuyeron después, se consideran herederos en vir-
rint quidem se testamento, veruin ab intestato pe- tud del testamento, á no ser que se hubieren abs-
tierint bonorum possessionem, hie dnim incident tenido ciertamente del testamento, pero hubieren
in Edictum. pedido la posesión de los bienes abintestato, por-
que en este caso incurrirán en el Edicto.
§ 8.—Qui sub conditione institutus heres potuit § 8.—El quFk instituido heredero bajo condición
parere conditieni, nec paruit, quurn conditio taus pudo cumplir la condición, y no la cumplió, siendo
sit, nt ja arbitrio sit heredis instituti, deinde ab tal la condición que estuviera al arbitrio del here-
intestato possideat hereditatem, debebit Edicto te- dero instituido, y después poseyera la herencia
ner¡, quia eiusinodi conditio pro pura dobet haberi. abintestato, deberá estar sujeto al Edicto, porque,
semejante condición debe ser considerada como
pura.
§ 9.—Non quaerimus, qui praetermissa causa § 9.—No investigamos, si los que poseen la he-
testamenti ab intestato hereditatem possideant (3), rencia abintestato habiendo prescindido del titulo
utrum jure legitimo possideant, en non; nam quo- del testamento La posean,óno, con legitimo derecho;
quo jure possideant hereditatem, vel parteni eius, porque cualquiera que sea el titulo con que posean
conveniri ex Edicto poterunt, utique si non ex aun la herencia, ó parte de la misma, podrán ser de-
causa possideant, utputa si quis omisit quidem he- mandados cii virtud del Edicto, con tal que no la
reditatem, s ed ex causa ftdcjcommissi possidet posean en virtud tie otra causa, por ejemplo, si al-
missus in possessionem fideico rnui issorum servan- guno dejó ciertamente de aceptar la herencia, pero
dorum causa, vel si proponas, eum erediti servan- la posee por causa de fideicomiso, habiendo sido
di causa venisse in possessionem, nam nec ex bac puesto en posesión para conservar los fideicomi-
causa legatariis respondere cogetur. Toties igitur sos, ó si dijeras, que él habla entrado en posesión
Edietuin Praetoris loeum habebit, quoties aut que- para conservar un crédito, porque en virtud de es-
si heres legitimus possidet, ant quia bonorum pos- ta causa no estará obligado á responder á los lega-
sessionem acdipit ab intestato, ant si forte quasi tarios. Así, pues, el Edicto del Pretor tendrá lugar
praedo possideat hereditatem, fiogeus sibi aliquem siemre y cuando uno posée ó como heredero
tiuilum ab intestato possessionis; quocuoque enim legitimo, ó porque recibe abintestato la posesión
modo hereditatem lucrifaeturus quis cii, legata do los bienes, ó ci acaso poseyera la herencia como
praestabit. poseedor de mala fé, fingiendo tener algún titulo
para la posesión abintestato; porque de cualquier
modo que uno so haya de lucrar con la herencia,
pagará los legados.
§ 10.—Sane interveniente cautione «evicta he- § 10.—A la verdad, interviniendo la caución de
reditate legata reádi», etsi non possideat quis he- que habiéndose hecho evicción de la herencia se
reditatem, dolo autem malo feeerit, quo minus devuelvan los legados», aunque uno no posea la
poscideal, eveniet, ut perinde teneatur, atque si herencia, pero hubiere hecho con dolo malo que no
liereditatem adiisset. la posea, sucederá, que será considerado Lo mismo
que si hubiese adido la herencia.
§ 11.—Dolo autem malo fecisse videtur, quo mi- § 11.—Mas se considera que hizo con dolo malo
nus possideat, qui ad alium transtulit póssessio- que no le poseyera, el que con fraude transfirió á
nem per fraudem, ni legatarli ceterique, qui quid otro la posesión, para que los legatarios, y los de-
in testamento aceeperunt, careant his, quac sibi más que recibieron alguna cosa en el testamento,
relicta siint. carezcan de lo que se les dejó.
§ 12. - Sane quaestionis fuit, utrum is demum § 12.—Pero hubo cuestión cobre si se considera-
dolo malo facere videatur, que miaus possideat, rá que obra con dolo malo parano poseer el que
qui per dolum eam posaessionem dimitiat, quam con dolo dimitiera la posesión, que en algún caso
aliquando habnit, an vero is quoque, qui hoc tuvo, ó también el que maliciosamente hizo esto
ipsum malitiose fecit, ne ab initio poscidere mci- mismo para no comenzar 4 poseer desde un prin-
peret. Labeo sibi videri alt, non minus delmnquere cipio. Labcón dice, que le parece, que no menos
eum, qui non indipiat poscidere, quam eum, qui falta el que no empieza á poseer, que el que deja
desinat; qune sententia obtinet. de poseer; cuya opinión está aceptada,
§ 18.—Si qu.is per frandem omiserit heredita- § 13.—Si por fraude hubiere dejado alguno de
tem, ut ad legitimum perveniat, legatorum pcti- aceptar la herencia, para que vaya al heredero le-
tione tenebitur. gitimo, estará obligado por la petición de los le-
gados.

2. lí>Em libro VII. ad $abinum.—Lieet pro he- 2. EL MISMO; Comentarios 4 Sabino, libro VII.

(1) 55U ab intestato, Seu. inser t a La Vuij.


(2) Taur. según la. escritura original; lmwiseuerint, co-
rrección del códice FI., Br. t) vi partem eii,s, in$erta La Vuig.

446 DIGESTO.—LIBRO XXIX: TITULO IV

rede gerere non videatur, qui pretio accepto prae- —Aunque no parezca que obra como heredero el
termisit bereditatem, tamen dandam in eum actio- que por precio recibido prescindió de la herencia,
nem exernplo eius, qui omissa causa testamenti ab sin embargo, respondió por rescripto el Divino
intestato possidet hereditateni, Divus Iladrianus Adriano, que se ha de dar contra él acción, 5. la
rescripsit proinde legatariis et ñdeicommissa.riis manera que contra aquel que habiendo prescindi-
tenebitur. do del titulo del testamento posee abintestato la
herencia; por lo cual estará obligado 4 los legata-
rios y 4 los fideicomisarios.
§ 1.—Sed utrum ab co erit incipiendum, et sic § 1.—Pero se habrá de comenzar acaso por es-
ad heredeni veniendum, an convertemus ordinem? te, y llegar de este modo al heredero, ó invertire-
Mihi videtur humanior esse hace sententia, ut pos- mos el órden? A ml me parece que es más huma-
sessor hercditatis prior excutiatur, maxime si tu- na esta opinión, que primeramente se haga excu-
erativam habet possessionem. sión contra el poseedor de la herencia, mayormente
si tiene la posesión 5. titulo lucrativo.

8. POiÍPON1US Libro III. ad Sabinum.—Si po- 3. Posri'oNio; Comentarios ti ~¡no, libro III.
cunlain a substituto acceperis, itt praetermitteres, —Si hubieres recibido dinero del substituto para
isque adierit, an danda Bit legatarlis actio, dnbi- que no aceptes la herencia, y él la hubiere adido,
tari potest. Et puto, si ipse quoque praetermiseiit, se puede dudar si se les ha de dar acción 4 los le-
et, quod loge ad se rediret, possederit 1) henedi- gatarios. Y opino, que si tampoco este la hubie-
tatem, in utruinque vestruni dandam, ut ci tarnen, re aceptado, y poseyere la herencia porque reca-
cuí ab utroque legatum su, in alterutum detur -yeso en él por la ley, se ha de dar contra vosotros
actio, dos, pero de suerte, que 5. aquel fi quién fi cargo
de ambos se le haya legado alguna cosa se le dé
acción contra uno ú otro.

4. ULPIANUS libro L. ad Edictuni.—Si quis pe- 4. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro L.—
eunlam non aecepit, simpliciter autem omisit cau- Si alguno no recibió dinero, sino que simplemente
sam testamcnti, dum vult praestitum ci, qui sub- prescindió del titulo del testamento, queriendo que
stitutus est, reí legitimo, numquid locus non sil todo pasara al que fué substituido, ó al heredero
Edicto? Plane índignandum esl, circumve.ntarn yo- legitimo, ¿tendrá acaso lugar el Edicto? Ciertamen-
luntatern defuneti; et ideo si liquido constiterit, in te que ha de indignar que haya sido defraudada la
neeem legatariorum boe factum, qnamvis non pe- voluntad del difunto; y por lo tanto, si constare
cunia accepta, sed nimia gratia collata, dicendum claramente que esto se hizo en perjuicio de los le-
enit, loeum case utili actioni adversus eum, qui gatarios, aunque sin haberse recibido dinero, pe-
possidet hereditatem. ro por demasiado favor concedido, se habrá de de-
cir, que tiene lagar la acción útil contra el que po-
see la herencia.
§ 1.—Et recte dicetar, ubicunque quis, dum § 1.—Y con razón se dirá, que siempre que, que-
vuil praestitum el, qui se repudiante venturus est, riendo uno que todo se le dé 5. aqnel que, repu-
non repudiaturus, nisi praestitum veliet, et inaxi- diando él, ha de suceder, no repudiarla si no qui-
me si ob evertenda iudicia Id fecit, ibi diceudum siera que 5. aquel se le diese, y principalmente si hizo
cst, adversas possessorem competere actionem; sic esto para anular la última voluntad, se ha de de-
tamen, nt, ab¡ quidem pecunia accepta repudia- cir, que compete la acción contra el poseedor; pero
vil, ibi dicamus (2), eum, qui oLnisit, convenien- de esta suerte, que, cuando ciertamente repudió el
dum, ubi vero (3) gratis, in fraudem tamen eorum, testamento habiendo recibido dinero, digamos que
quibus quid relictuni est, posse.ssorern debere con- ha de ser demandado el que prescindió de él, pero
venir¡ mili actiorio. que cuando gratuitamente, mas en fraude de aque-
llos 5. quienes se les dejó alguna cosa, debe ser de-
mandado con la acción útil el poseedor.
§ 2.—Quamquam de heredibus institutis videa- § 2.—Aunque parezca que el Pretor habla de los
tur Praetor loqui, attameii etiani ad alios hace res herederos instituidos, sin embargo, esto se extien-
serpt't, ut si sic legatarius, a quo fideicommissum de también á otros, de modo que si hubiera un le-
relictum est, et hie id egisset, ut onultatur heredi- gatario 5. cuyo cargo se dejó un fideicomiso, y este
tas, doloque Id feeit, convenir! debeat (4). hubiese hecho de modo que no se aceptase la heren-
cia, y esto lo hizo con dolo, deberá ser demandado.
§ 3.—Si quis vendiderit hereditatem, utique pos- § 3.—Si uno hubiere vendido la herencia, se con-
sidere videiur, non dolo fecisse, quominus pos- sidera ciertamente que la posee, no que hizo con
sideat. dolo que no la poseyera.

5. MARCELLUS libro XIL Digestorurn.—Excu- 5. MARCELO; Digesto, libro XIL—Se considera


satus videtur patronus, qui institutionem praeter- excusado el patrono que hubiere prescindido de la
misit, quum aliter esset a liberto SeripIlis lieres, institución, cuando por su liberto hubiese sido
quam eum instituí oportet; nam et si servus oms Instituido heneder-o de otro modo que como con-
ex asse institutus fuenil. et por quemcunque ca- viene que ¿1 sea instituido; porque, aunque su es-
sum non potueril iussu doinini adire hereditatem, clavo hubiere sido instituido en el as, y por alguna
impune praetnrmittet ex testamento hereditateni. circunstancia no hubiere Podido adir la herencia
por mandato de su scfior, impunemente prescindirá
éste de la herencia dejada por testamento.
(&) Hal.; possideblt, si códice Fi.
(2) Tau?.; diesmue, si códice Fi,, Br.
(1) Br. considera vero a,'iadida por anl.9,quos copistas, pero
no Taur. (4) ifal. Viii9.; debeL, el códice R.

DIGESTO. —LIBRO XXIX: TITULO IV 447

& ULPIANUS libro L. ad Edicum. - Quia au- 6. ULPIANO Comentarios al Edicto, libro L—
tem is, qui ab intestato possidet hereditatem, con- Mas corno el r4uc posee la herencia abintestato
venir¡ potest, Si Oniittit causam testamenti, quae- puede ser demandado, si prescinde del titulo del
situin est, Si quasi ex voluutate testatoris (1) vi- testamento, se preguntó si estará obligado fi pa-
deatur ornisisse, an cogatur praestare; utputa gar, si pareciera que prescindió de él come por
fratrein suurn seripsit heredem7 et codicillos fecit voluntad del testador; por ejemplo, instituyó he-
ab intestato, petiitque (2) a fratre, ut, si legítima redero fi su hermano, hizo codicilos abintestato, y
hered itas ad eum pertinuerit, fideicommissa pia e- le pidió fi su hermano, que, si fi él le perteneciere
staret quibusdam; si igitur omissa causa testamen- la herencia Iegltima, pagase fideicomisos A ciertas
ti ab intestato possideat hereditatein, videndum personas; as¡, pues, si habiendo prescindido del
est, an legatariis cogalur respondere. Et lulianus titulo del testamento poseyera abintestato la he-
libro trigesrno primo (3) Digestorum scrihit, co- rencia, se ha de ver si estará obligado fi respon-
gendum primum legata praestare, mex dimissis derles fi los legatarios. Y escribe Juliano en clii-
legatis (4) si quid superfuerit ex doclraute, tunc bro trigésimo primero del Digesto, que primera-
fideicomrnissa cogí praestare; ceteriim si legata mente ha de ser obligado fi pagar los legados, y
absuxnant () dodrantem, tune niliil fideieornmis- que después, pagados los legados, si sobrare algo
sariiz praestandum, habere enim integrum gua- de los tres cuartos, es obligado en este caso fi pa-
drantem Jegitimum heredem oportet. Ordo igitur gar los fideicomisos; pero que si los legados consu
a luliano adhibetur, ut prius lo-ata praestentur, miesen los tres cuartos, nada se les hade pagar en-
deinde ex superfino fldeicoinmissa, dummodo qua- tonces fi los fideicomisarios, porque conviene que
draus non tangatur. Ego puto luliani sententiam el heredero legitimo tenga integra la cuarta par-
ita aceipiendam, iit, si omissa causa testamenti ab te. Establécese, pues, por Juliano un órden, para
intestato possideat hereditatem, cogatur omnimo- que primeramente se paguen los legados, y des-
do legata praestare; nec enim utique omittere ej pués, del sobrante, los fideicomisos, con tal que no
hereditatem permisit, qui fideicommissa ab co re- se le toque fi la cuarta parte. Yo juzgo, que la opi-
Iiquit ab intestato. nión de Juliano se ha de entender de este modo,
que si, habiendo prescindido del titulo del testa-
mento, poseyera la herencia abintestato, sea de to-
dos modos obligado fi pagar los legados; porque
ciertamente no le permitió que prescindiera de la
herencia el que á su cargo le dejó abintestato fidei-
comisos.
§ 1.—Plane si nominattrn id el permisit, dice- § 1.— Pero si expresamente le permitió esto, di-
mus, non eum incidere in Edictum, quia usus est remos que no incurre él en el Edicto, porque usó
facultate ea, quam ej testator concessit; quod si de la facultad que le concedió el testador; pero si
non ci concessit speeialiter testator omittere, ja el testador no le permitió especialmente que pres-
ordo cnt sequendus, quem Julianus ostendit. cindiera de la herencia, se habrá de seguir el ór-
den que señala Juliano.
§ 2 —Quid deinde dicemus, si iisdem et ex te- § —Finalmente ¿qué diremos si fi los mismos
stamento legata, et fideieommissa abintestato fue- les hubieren sido dejados legados en el testamen-
rint relicta, et praeterea allis fideieominissa, an io, y fideicomisos abintestato, y además fideicomi-
ordinem illum debeamus facere, quem lulianus sos á otros, deberemos acaso seguir el órden, que
monstrat, an vero contribuemus omnes fldeicomis- indica Juliano, ó contribuiremos fi todos los fideico-
sanos, quasi aeqnales? Et magis est, ut ita distin- misarios, como iguales? Y es preferible que distin-
guanina, multum interesse, utrurn ineMit in Edi- gamos de este modo, que importa mucho saber, si
etum heres, an non. Nam si incidit, praeferendi el heredero incurrió, ó no, en el Edicto. Porque si
erunt hi, quibus testamento relicta fuerunt quan- incurrió, habrán de ser preferidos aquellos fi quie-
dam; sin vero non incidit., quia haec fuit testatoris nes se les dejaron algunas cosas en el testamento;
voluntas, ut daret ci facultatem et ab intestato pero si no incurrió, porque fué voluntad del testa-
suecedendi, ve! quia alia causa interccssit, quae dor darle facultad para suceder también abintesta-
secundum ea, quae supra scnipta sunt, non oflen- to, 6 porque medió otra causa, que según lo que
dit Edictum, dicendum est, contribuí fideieommis- arriba se ha dicho no infringe el Edicto, se ha de
sa debere, quasi exaequata. decir, que se debe contribuir fi los fideicomisos, co-
mo si fuesen iguales.
§ 3.—Non simpliciter autem Praetor pollicitus § 3.—Mas el Pretor no prometió simplemente
est, se daturum actionem, sed causa cognita; nam que él darla acción, sino con conocimiento de cau-
sive invenenit, testatorem huius rei auctorem esse, sa; porque si hallare que el testador fué autor de
ipsurnque permisisse ab intestato succedere, ant esto, y que él mismo permitió suceder abintestato,
si qua alia insta causa oniittendi intervenerit, uti- ó si hubiere mediado alguna otra justa causa para
que non dabit actionem in eutu legatoniun. dejar de aceptar la herencia, ciertamente que no
dará contra éste la acción de los legados.
§ 4.—Item si luvenerit, bona ad alium pertine- § 4.—Asimismo, si hallare que los bienes perte-
re, non dabit actionem, si vero nulla auspicio col- necen fi otro, no dará acción, pero esto si ninguna
lusionis religionem Praetonis instruxerit. sospecha de colusión penetrare en la conciencia
del Pretor.
§ .—Si autem is, cui anferni hereditas potest § 5. —Mas si aquel fi quien se le puede quitar la
aliquid possideat de hereditate, et possiderc d - herencia poseyera alguna cosa de la herencia, y

(1) prsetorls Sal.


(5) Sal.; petitqne, si Códice FI (4) legatariis, Sal.
(8) vtCeimo sexto, Sal. (8) Sal. Vulg.; Adanmant, el códice M.

448 DIGFTO.—LIBRO XXIX: TITULO Iv

sierit sine dolo malo, magia est, ut desinal cou hubiere dejado de poseer sin dolo malo, es más cier-
veniri. to que deja de ser demandado.
§ 6.-.--Quod ergo tempUs apectabinius, posideat § 6.—Luego ¿á qué tiempo miraremos si posee,
neene? Litis contestatae tempus spectari debet. O ido? Se debe mirar al tiempo en que fuá contesta-
da la demanda.
§ 7.—Certe si vacautia bona quia pos8ederit, et § 7.—A la verdad, si uno hubiere poseído bienes
quadiiennium practerierit, indubitate convenir¡ vacantes, y hubieren transcurrido cuatro años, in-
poterit ex hac parte Edie.ti, quia et omisit causam dudablemente jodrá ser demandado en virtud de
testarnenti, et quia ab intestato possedit, et quidern esta parte del Edicto, tanto porque prescindió del
sic, itt praescriptione quadriennil tutus sit. titulo del testamento, como porque poseyó abintes-
tato, y ciertamente de modo, que esté seguro CtU la
prescripción de cuatro ai'os.
§ 8.—Si patronus ex debita sibi portione horca § 8.—Si instituido el patrono heredero de la por.
acriptus, dato sibi coherede ex alia parte, ornise.rit ción que se le debía, y habiéndosele nombrado un
insttutionein, quia debita para elus erat exhausta, coheredero de la otra parte, hubiere prescindido
omiserit et coheres, delude possideat patronus ab de Ja institución, porque estaba exhausta la parte
intestato legitiniam hereditateni totam, dandani que se le debla, y también hubiere dejado de acep-
in eum legatorum actionem, Celsus libro sextode- tarla el coheredero, y después el patrono poseyera
cimo Digestorum ait, qtiae ja TiUum compcteret, abintestato toda la herencia legl tiina, dice Celso en
sufflceretque (1) patrono, quod integram debitam el libro décimo sexto del Digesto, que se ha de dar
sibi portionem habeat. Hace autem ita sant, si co- contra él la acción de los legados, que competería
heres eoflusit cuni patrono; alíter enim non 0550 contra Ticio, y que al patrono le bastaría tener ín-
patronurn cogenduin le.gata praestare, neque enini tegra la porción fi él debida. Mas esto ca asi, si hu-
interdictum est, ut quia ornittat hereditatem, si bo colusión entre el heredero y el patrono; porque
sine fraude Id fiat. de otra suerte, no ha de ser obligado el patrono fi
pagar los legados, porque no está prohibido que
cualquiera deje de aceptar la herencia, si esto lo
hiciera sin fraude.
§ 9.—Hoc Edictum etíara ad contra tabulas be- § 9.—Preferentemente se lis de decir, que este
norum possessionem pertinere, magia dicendum Edicto pertenece también fi la posesión de los bie-
est, scilicet ut, qui accipiendo () contra tabulas nes contra el testamento, esto es, que el que reci-
bonorum possessionem liberia parentíbusque lega- biendo contra el testamento la posesión de los bie-
ta praestaret, si omiserli eam bonorum possessio- nes pagarla fi los descendientes y fi los ascendien-
nem, ci ab intestato possideat hereditatem, coga- tes los legados, si hubiere dejado de aceptar la
tur ea praestare, quae praestaret, si contra tabulas posesión de los bienes, y poseyera la herencia abiii-
bonoruni possessionem acceperit (a). testato, sea obligado fi pagar lo-4 que pagarla, si
contra el testamento hubiere recibido la posesión
de los bienes.
§ tO.—Si libertas sub conditiotie fucrit data si § 10.—Si se hubiere dado la libertad bajo esta
decem dederit», et omisa causa testainenti fuerit, condición: es¡ hubiere dado diez», yac hubiere pres-
non aliter libertas competet, quam si conditioni cindido del titulo del testamento, no competerá la
paritum Sit. libertad de otra suerte, que si se hubiera cumplido
la condición.

7. MARCELLUS libro XII. Digestorum. Qui- 7. MARCELO; Diçjesto, libro XII,—Uno instittt-
dam Titiutn ci Maevium instituit heredes, et ecu- vó herederos fi Ticio y fi Meno, y le legó cien fi Ti-
tum Titio legavit, uterque omiaso (4) testamento ele, y ambos adieron la herencia habiendo prescin-
legitimam adilt hereditate.ui; non probo legatorum dido del testamento; Ticio no pedirá honradamente
actionem Titius postulabit; idem, si utrique le- la acción de los legados; y lo mismo, si fi ambos les
gasset. hubiese dejado legados.

8. tJLPIAIUS Libro L. ad Edictum. - Si quia S. Tkpiauo; Comentarios al Edicto, libro L.—


sub conditione dandorum decem, vel qua alia, Si instituido uno heredero bajo la condición de dar
quac in dando vel in faciendo fuit, heres institutus diez, ó bajo otra cualquiera, que consistióeu dar ó
omissa causa testameuti ab intestato possideat he- en hacer, poseyera abintestato la herencia habien-
reditatem, videndum est, an hule, in culus persona do prescindido del título del testamento, se ha de
conditio collata est, subreniri debeaf.; et magis ver, si se deberá auxiliar fi este fi cuya persona fuó
est, ne subveniatur, noque enhm tegatarius esi; referida la condición; y es más cierto que no se le
auxilia, porque no es legatario;

9. Prnus Libro XIV. ad Edictwm—sed et si 9. PAULO; Comentarios al Edicto, libro XLV,


adhuc parendi conditioni tempus habeat, hac par-. —pero aun si tuviese todavia.tiempo de cumplir la
te Edicti non tenetur. condición, no está obligado por esta parte del Edicto.

10. ULPIANUS Libro L. ad Edietum. - Si non 10. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro L.—
solus, sed eum alio possidet hereditatem 18, qui no soto, sino con otro, poseyera la herencia el
ornisit causam testamenti, rectissime lulianus ait, que prescindió del título del testamento, con mu-
quod ci Marcellus probat, dandam in ipsum quo- chísima razón dice Juliano, y lo aprueba también

(1) snfflceieque, Hal,


(a) Taur. según corrección dei códice Fi.; accipienda, lit (3) Vulg.; accepit, el códice Fi.
escritura original, Dr. (1.) lTd. Vulg.; amisa, el códice F/.

i)IGaSTO,—LIBRO XXIX TITULO 1V 449

que legatorunl actionem utilem; nec enim asper- Ma±eelo, que se ha de dar aun contra este la acción
nari debet, obesse siM factum heredis seripti, ciii útil de legados; porque no debe desestimar que le
etiam profuerit. Hoc autem ita est, nisi si peen- perjudique el hecho del heredero instituido aquel 4
niam accepit is, qui omisit causam testalTnerlti; quien también le habria. aprovechado. Mas esto es
tune euim in solidum tenebitur. as!, si no recibió ofinero el que prescindió del titu-
lo del testamento; porque en este caso estará obli-
gado 4 la totalidad.
§ 1.—Quum substitutis ab institutis (1) legata § L— Cuando 4 cargo de los instituidos se hubie-
fuissent relicta, et tam instituti quam substituti sen dejado legados 4 los substitutos, y tanto los ins-
omissa causa teetarnenti possideant ab intestato tituidos, como los substitutos poseyeran abintesta-
hereditatem, Divus Phis rescripsit,neque improbe, to la herencia habiendo prescindido del titulo del
iieque imprudenter (2) institutos legata recusare testamento, respondió por rescripto el Divino Pío,
substitutis data; recte enim recusant, in se dan que los instituidos deniegan no ímproba, ni irnpru-
legatorum fideive eommissorum petitioneni substi- denteniente, los legados dados 4 los substitutos;
tuto1 ciii liberum fuit adeuiiti hereditatein, non porque con razón rehusan que la petición de los le-
fideicommissum petere, sed universa bona obtunere. gados ó de los fideicomisos se le dé contra ellos al
substituto, el cual, adiendo la herencia, tuvo en
su arbitrio no pedir el fideicomiso, sino obtener to-
dos los bienes.
§ 2.—Si duo sint heredes, institutus et substitu- § 2.-Si fueran dos los herederos, uno instituido
tus, et ambo omisra causa testarnenti ab intestato y otro substituido, y ambos poseyeran la herencia
possideant hcreditateiu, quaestionis est, un ambo abintestato habiendo prescindido del titulo del tes-
cogantur legata praestare, et utrum unusquisque tamento, hay la duda de si estarán obligados am-
ea legata, quae a se relicta sant, an vero ambo bos 4 pagar los legados, y de si cada uno estará obli-
utraque legata cogantur praeStare; ego puto, in gado 4 pagar los legados que se dejaron 4 su cargo,
solidum adversus singulos legatorum petitionem ó ambos 4 pagar unos y otros legados; o creo, que
dandam. Sed utrum ecrum, quae a se legata sunt, se ha de dar contra cada uno por la totalidad Ja pe-
an vero etiam eoruni, quae ab altero herede, vi- tición de legados. Pero veamos, si de los que .se le-
deatnus; et alias proponamus, institutum sohun garon 4 su cargo, ó si también de los que 4 cargo
possidere hereditatem, eorum legatorum, quae de otro heredero; y. supongamos de otra suerte,
sant ase relicta, un etiam eorum, quae sant a sub- que solo el instituido posee la herencia, ¿soportará
stituto relieta, actionem patietur? Dicendum est, él laaeción de los legados, que se dejaron 4 su car-
ita demum etiam eorum, si dolo substituti perve- go, ó también de los que se dejaron 4 Cargo del
niat ad institutos hereditas sine pecunia; nam si substituto? Se ha de decir, que también de estos,
peduniam accepit substitutos, ipse erit convenien- solamente si por dolo del substituto fuera la heren-
dus. Item si solus substitutas possideret, si quideni cia 4 los instituidos sin haber mediado dinero; por-
pecunia accepta institutus omisisset, dicemus, in- que si el substituto recibió dinero, él mismo debe-
stitutum suis Iegatariis respondere debere, substi- rá ser demandado. Asimismo, si solo el substituto
tutum suis; si auteni sine pecunia, adversas sub- poseyera la herencia, si verdaderamente hubiese
stitutum dabimus actionem. Nunc, quum ambo dejado de aceptarla el instituido hdbiendo recibido
possideaut, melius dicetur, singulos suis legatariis dinero, diremos que el instituido debe responderá
respoiid ere deber e. sus propios legatarios, y el substituto 4 los suyos;
mas si sin haber mediado dinero, daremos la acción
contra el substituto. En el caso presente, poseyén-
dola ambos, más bien se dirá, que cada uno debe
responder 4 sus propios legatarios.

11. IAVOLENUS libro VIL Epistolarum.— Si ab 11. Jvoi.mo; Epístolas, libro VII. - Si una
instituto et substituto (3) eadem res mihi legata misma cosa me hubiera sido legada 4 cargo del ins-
sit, et omissa causa testameuti liereditatem possi- tituido y del substituto, y habiendo prescindido del
de ant lege, etiani si ab utroquc herede (4) solidum titulo del testamento poseyeran la herencia por la
mili debetur, tamen ab uno legatum consecutus ley, aunque por ambos herederos se me debe la to-
ab altero petere non potero, eligere ¡taque reum talidad, sin embargo, habiendo conseguido de uno
potero, el legado, no podré pedirselo al otro, y podré por
lo tanto elegir el deudor.

12. ULPIANUS libro L. ad Edictum. - De liber- 12. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro L.—
tatibus quoque iii boc casu quaesitum est, an com- En este caso se cuestioné también respecto 4 las
petant tam hae, quae ab instituto, quam hae, quae libertades, sobre si competen tanto las que se die-
a substituto datae sant; et magis est, ut compe- ron. 4 cargo dej instituido, como las que 4 cargo
tant 1am directae, quam fideicommissariae. del substituto(y es m.s cierto que competen as! las
directas, como las fideicomisarias.
§ 1.—Heredem elus, qui omissa causa testameu- § 1.—Consta, que el heredero de quien posee
ti ab intestato posaidet hereditatem, in solidum le- abintestato la herencia habiendo prescindido del
gatorum actione teneri constat; magis est enim, titulo del testamento, está obligado solidariamente
re¡ persecutionem, quam poenam continere, et por la acción de los legados; porque es más cierto
ideo et perpetuam cese. }foc autem ita est, nisi que esta contiene la persecución de la cosa más

(i) ab lnstltutI, te contiSeran añadidas por antiguos co. (3) Br. señala et substituto como añadidas por antiguos
pistas. copistas pero no Ta,,r.
(2) Impudeater, HaL (4) herede, se considera añadida por antiguos copista..
Tomo 11—SI

450 DIGESTO.—LIBRO Xxix: TFnao iv

propter dolum defuucti conveniatur heres; tunc bien que una pena, y que por esto también es per-
enim in id, quod ad eum perve.uit, conveniretur. pótua. Mas esto es así, si no fuera demandado el
heredero por causa de dolo del difunto; porque en-
tonces, seria demandado por aquello que fud á su
poder.

13. GÁIUs libro XVII. ad Edictum provincia- 13. GAYO; Comentarios al Edicto provincial, Li
le.—Et si non totaui aliquis hereditatem partemve bro XVII.—Y si uno no poseyera abintestato toda
eius, ex qua heres insttutus esi, ab intestato pos- la herencia ¿ la parte de la misma, en que fué ins-
sideat, sed vol mtuimarn portiuuculam, ve] etiam tituido heredero, sino O una minima porción, O aun
unam atiquam rem, tenetiir hoc Edicto, alguna sola cosa, está obligado fi este Edicto,

14. IDEM libro II. de te.stamen.tis ad Edictum 14. Et. MESMO; Comentarios al Edicto del Pre-
Fraetoris urbari.—quamvis non proprie pars h- tor urbano, libro II.; De los testamentos. —aunque
reditatis in una re intelligatur; con propiedad no se entienda que hay parte de una
herencia en una sola cosa;

15. IDEM ¿iro XVII. ad Edictum provinciale. 15. EL MISMO; Comentarios al Edicto provin-
—nec Id iniquum est, quurn ex suo quisque vitio cial, Libro XVII. —y esto no es injusto, porque ca-
hoc iueommodo afftciatur; da cual sufre este perjuicio por su propia culpa;

18. IDEM libro II. de testamentis ad Edictum 18. EL mismo; Comentarios al Edicto del Pre-
Praetoris urbani.— quum enim hereditas ab co tor urbano, libro II; De los testamentos.—pues co-
quoque peti possit, qui unam aliquam rem heredi- mo la herencia se le puede pedir también al que
rio nomine possideat, dubitari 11011 oportet, quin posee una sola cosa á titulo de herencia, no se de-
veruni sit, quod diximus. be dudar de que sea verdad lo que hemos dicho.

17. IDEM libro XVII. ad Edictum pro vinciale. 17. Et MISMO; comentarios al Edicto provincial,
Si quis omiesa causa testamenti omnino eam here- libro X VIL—Si alguno, habiendo prescindido del ti-
ditatem non possideat, excluduntur legatarii; nam tulo del testamento, no poseyera en manera alguna
liberum caique esse debet, etiarn lucro 8am heredi- la herencia, son excluidos los legatarios; porque ca-
tatem ornittere, hect co modo tegata libertatesque da cual debe tener libertad aun para dejar de acep-
intercidunt. Sed 111 fideicommissariis hereditatibus tar una herencia lucrativa, aunque de este modo
id provisurn est, ut, si scriptus heres noliet adire se extinguen los legados y las libertades. Pero res-
hereditatem, iussu Praetoris adeat, et restituat; pecto fi las herencias fideicomisarias se determinó,
quod beneficium his, quihus siugulae res per fldei- que si el heredero instituido no quisiera adir la he-
coinmissum relictae sint, non (1) magis tributum rencia, ha ada por mandato del Fretor, y la resti-
est, quam legatariis. tuya; cuyo beneficio se les concedió á estos á quie-
nes se les dejaron cosas particulares por fideicomi
so, no de otra suete que fi los legatarios.

18. IDEM libro II. de testanlentis ad Edictum 18. EL MISMO; Comentarios al Edicto del Pre-
Praetoris urbani.—Si duo heredes instituti, ambo tor urbano, libro II; De los testamentos—Si insti-
omissa causa testamenti ab intestato possidcant tuidos dos herederos, ambos poseyeran la herencia
hereditatem, tuuc, quia uterque Praetorio jure per- abintestato habiendo prescindido del titulo del tes-
inde habetur, atque si ex testamento hereditatem tamento, en este caso, como por derecho Pretorio
adiiss et, pro partibus in singulos competit actio. ambos son considerados lo mismo que si hubiesen
adido la herencia en virtud del testamento, com-
pete contra cada uno la acción respecto á su parte.
§ 1.—Admonendi sumus, huic, in quem ex hac § 1.—Debemos tener entendido, que á este, con-
parte Edicti legatorum actio datur, beneficium le- tra el cual se da en virtud de esta parte del Edicto
gis Ealcidiae coucedcndurn. la acción de los legados, se le ha de conceder el
beneficio de la ley Falcidia.
19. IDEM libro XVII. ad Edictum pro vinciale.— 19. EL MISMO; comentarios al Edicto provin-
Praeterea patrono quoque, qui ex asse heres insti- cial, libro XVIL—Además de esto, también al pa-
tutus est, si ab intestato possederit Ilereditatem, trono que fuó instituido heredero del as, si poseye-
commodum partis debitae, quod habiturus foret, si re ha herencia abintestato, le debe quedar á salvo
CX testamento adiisset hereditaicta, salvum ci de- el beneficio de la parte debida, que habría de ha-
bet cese. ber tenido, si hubiere adido la herencia en virtud
del testamento.

20. ULPIANus libro IV. Disputationum.—Si ea- 20. ULPIANo; Disputas, libro IV.—Si fi diver-
dem res diversis personis ab instituto et substituto sas personas se les hubiere dejado la misma cosa ó.
fuerit relicta, non uterque, sed qui ab instituto ac- cargo del instituido y del substituto, no la reivin-
cepit, solus vindicabit, dicarán ambos, sino solo el que la recibió del ins-
tituido.

21. luLsANus libro XX VII. Digestorum. -Si 21. JULIANO; Digesto, Libro XX VIL—Si mi hi-

(1) non, 88 congidara a4kzdide por antiguos copistas.



1GuS1'O.--Li.BR0 TITULO IV 451

filius meus a inatie sua heres scrip tus fuerit, et egó jo hubiere sido instituido por su madre, y yo hu-
testamenti causa omissa bonorum possessionem biere pedido en nombre del mismo hijo la posesión
eiusdem fui nomine petiero, actio legatorum in me de los bienes habiendo prescindido del titulo del
dan debebit non secus, ac si ipse heres scriptus testamento, se deberá dar contra mf la acción de
ornissa causa testamenti bonoruni possessionem ab los legados, no de otro modo, que si instituido yo
intestato accepissem. mismo heredero hubiese recibido abintestato la po-
sesión de los bienes habiendo prescindido del titulo
del testamento.
22. IDEM 1jro XXXI. Digesto?urn.—Si itt testa- 22. EL MI$M}; Digesto, libro XXXI.—Si en el
mente ita seriptum fuerit «Titius heres esto; si Ti- testamento se hubiere escrito de este modo: «sea
tius heres cnt, Macvms heres esto», ctTitius omissa heredero Ticio; si Ticio fuere heredero, sea herede-
causa testamenti hereditatem legitimam possederit, ro Mevio», y habiendo prescindido del titulo del
Maevio adversus euro petilio hereditatis dan non testamento poseyere Ticio la herencia legítima, no
debet pro parte, quam hahiturus esset, si testamen- se le debe dar contra él á Mevio la petición de la he-
ti causa omisssa non tuisset. Quum enim omisso rencia respecto á la parte que habria de tener, si no
testamento hereditas possidetur, legatorum quidem se. hubiese prescindido del titulo del testamento.
et libertatum ratio habnda est, quia aliter, quam Porque cuando habiéndose prescindido del testa-
ab herede dan non potucrunt (1); hereditatis vero, mento se posee la herencia, se ha de tener cierta-
quae ita data est, rationem babere Praetor non de- mente cuenta de los legados y de las libertades,
het, sua enim culpa testator sub hac conditione he- porque no se podrán dar de otro modo que por el
reditatis partem dedit, quam potuit puro dare. heredero; pero el Pretor no debe tener cuenta de
la herencia, que fué dada de esta manera, porque
por su culpa dió el testador bajo esta condición
parte de la herencia, que pudo dar puramente.
§ 1.--Quare et si ita criptum tuisset: «Titiiis he- § 1.—Por lo cual, también si se hubiese escrito
res esto 2); quisquis mihi ex suprascriptis heres de este modo: «sea heredero Ticio; cualquiera que
cnt, Stiehits liben heresque esto», et Titius omiso de los arriba escritos fuere mi heredero, sea libro
testamento hereditatem possideat, libertatein Prae- y heredero Stico», y habiendo prescindido del tes-
tor Stichi tueri non debet, nec hereditatis petitio- tamento Ticio poseyera la herencia, el Pretor no
nem el daro. debe amparar la libertad de Stico, ni darle la peti-
ein de la herencia.
§ 2.---Si quis ltoc modo testamentnm scnipserit: § 2.—Si alguno hubiere escrito de este modo su
«Titius heres esto; si Titius heres non cnt, Macvms testamento: «sea heredero Ticio; si Ticio no fuere
heres esto; quisquis mihi ex suprascniptis heres heredero, sea he-edero Mevio; cualquiera que de
cnt, Maevio, si mihi heres non enit, centum dato», los arriba escritos fuere mi heredero, dele ciento A
deinde Titius oinisso testamento legitimam heredi- Mevio, si no fuere mi heredero», y después, habien-
tatem posaideat, an Maevio, cuius in potestate fuit, do prescindido del testamento, poseyera Ticio la
itt ex substitutione adeundo totain heieditatern ha- herencia legítima, se pregunta, si se deberá dar la
beret, legatorum actio darl debeat, quaeiitur; et acción de los legados A Mevio, en cuya facultad es-
piacet, dan, quia nihil probibet, Maevium instan, tuvo tener toda la herencia adiéndola en virtud de
causam habtiisse, propter quam nollet negotiis he- la substitución; y se determina, que se le dé, por-
reditaniis irn.plicani. que nada impide que Mevio haya tenido justa cau-
sa por la que no quiera mezclarse en los negocios
de la herencia.

23. ULP;ANUS libro XL VI. ad Rdicturn.—Si fil- 23. U!P1ANo; Comentarios al Edicto, libro
us, qui Inansit in patris potestate, ítem filia heredes XL VIL—Si instituidos herederos el hijo que perma-
instituti, praetenito fratre emaneipato, qui contra neció bajo la potestad de su padre, y también una
tabulas accipere possessionem potuit, ut intestati hija, habiendo sido preterido el hermano emanci-
patris possessionem aceepenint, legata oinnibus pado, que pudo recibir la posesión contra el testa-
praestabunt, nec filfa doteni snam fratni conferet, mento, hubieren recibido la posesión como si hu-
qLium ut scripta videatur hereditatem habere. biese fallecido intestado su padre, les pagarán á
todos los legados, y la hija no le llevará A colación
A su hermano su propia dote, porque se considera
que tiene la herencia como instituida.

24. Pu1u8 libro LX. ad Edictm.—Si dolo tu- 24. PAULO; Cornentar-iosal Edicto, libro LX.—
toris otnisenit pupillus causam testamenti, et legiti- Si por dolo del tutor hubiere prescindido el pupilo
main hercditat.em possideat, danda est legatorum del titulo del testamento, y poseyera la herencia
actio ¡Ti pupiltum, sed eatenus, quntenus hereditas legitima, se ha de dar contra el pupilo la acción de
ej acquisita est. Quid enim, si eum alio possideat los legados, pero solamente cmi cuanto para él se
hereditatm? adquirió la herencia. ¿Pero qué será, si con otro
poseyera la herencia?
§ 1.—Sed hoc et in eo, qui pubes est, plenique 1.—Pero los más creen que esto se ha de ob-
putaiit observa.ndum, itt, pro qua parte posaideat, servar también respecto al que es púbero, de suer-
teneatur, quamvfs Praetor perhide fu eum det te que esté obligado respecto A la parto que posea,
netionem, atque si adiisset hereditatern. aunque el Pretor dé contra él la acción lo mismo
que si hubiese adido la herencia,

(1) Taur. según la escri t ura original; poterunt, corrección


teZ códice Al., Dr. (2) Sefus beres cato, inserte fiel.

452 DIGESTO. —LIBRO Xxix; ttTULo Ñ

25. OEisus libro XVI. Díyestorurn.—Cui servus 25. CELsO; Digesto, libro XV-t.—Uno 4 quien
ipsius substitutus est, servum suum adire iussit; si le fué substituido el esclavo del uiimo, mandó que
ideirco fecib no legata praestaret, utraque prae- su esclavo adiase la herencia; si lo hizo para no pa-
stabit, et qua (1) heres est, et qua (2) omissa causa gar los legados, pagara unos y otros, tanto porque
testarneuti possidet ex sabstitutione hereditatem, es heredero, como porque habiendo prescindido
salva Falcidia ci servata. del titulo del testamento posee la herencia en vir-
tud de la substit:ición, reservándoselo salva la Fal-
cidia.
28. PAPINIANUS Libro XVI. Quaeslionum.—Iu- 28. PAPINIANo; Cuestiones, libro XJL—Esci-i-
lianus seribit, patrern, qui fihiam sibi subsitutarn be Juliano, que el padre que mandó que adIese la
iussit adire hereditatem, legata, quae ab ipso dala herencia la hija á él substituida, do.erá pagar se-
sunt, ex sententia Edicti praestiturum, quoniarn gún el sentido del Edicto los legados, que se dieron
filia patri substituitur la casu, non ul arbitrium 4 cargo del mismo, porque la hija es substituida al
eligendi relinquatur. Sed si varia legata supra do- padre en su caso, no para que se deje el arbitrio de
drantem dala smI, eorum prius rationem babeu- elegir. Pero si se hubieran dado varios legados qie
dam, quae a fha relicta sunt; non enim carel dolo excedieran de los tres cuartos, se ha de tener cuen-
pater, qui honore proprio omisso propter compen- ta primeramente de los que se dejaron 4 cargo de
dium alienam institutionem rnaluit. la hija; porque no carece de dolo el padre; que ha-
biendo prescindido de su propio honor prefirió por
razón de ganancia una institución ajena.
§ 1.—Denique si flhiae pater substitutas adiit he- § 1.—Finalmente, si el padre substituido 4 la hi-
reditatem, nihil eum dolo facere lultanus existimat, ja adié la herencia, opina Juliano, que él no hace
quia nemo flhiae patrein contra votUm parentum nada con dolo, porque se considera que nadie subs-
su.batituere videtur, sed ut arbitrium eligendi re- tituye el padre 4 la hija contra el deseo de los as-
linquat. cendieiites, sino para dejarle el arbitrio de elegir.
27. IDEM libro VI. Be.Qponsorum.—Mater secun- 27. En MISMO; Rerpuestas, libro VI.—La ma
dis tabulis impuperi filio substituta locum Edicto dre substituida á su hijo impúbero en el segundo
facit, si omisso testamento logitimam iLereditatem testamento da lugar al Edicto, si habiendo presciu-
ful possideat; idem inris eiit, el si filio heres (3) da- dido del testamento poseyera la herencia legitima
ta sil, cf substituta. del hijo; el mismo derecho habrá, si fué nombrada
heredera con el hijo, y 4 él substituida.
§ 1.Iii sententiam Edicti proptei legatorum § 1.—No se consideraba que por causa de los le-
causarn frater ineidisse non videbatur, qui fihiuin gados incurrió en la disposición del Edicto el her-
suum substitutum impuberi testamento fratris non mano que no emancipó 4 su hijo substituido á un
emaucipavil, sed ab intestato per eum bona (4) pos- impúbero en el testarneuto de su hermano, sino que
More coepit. por medio de él comenzó 4 poseer abintestato lo
bienes.
§ 2.—In eum, qui testamento serip tus heres non § 2.—Contra el que no fué instituido heredero
fait, si fraudis consilio eum heredibus seriptis par- en el testamento se dará por sentencia del Pretor
tieipato legitimam hereditatom solus possideat, la acción de los legados, si, habiendo participado
actio legatorum ex seutentia Praetoris dabitur. con los herederos instituidos de propósito de frau-
de, poseyese solo la herencia legitima.
28. MAECIANUS (5) libro IV. Fideiconirnissorum. 28. MECIANO; Fideicomisos, libro IV.—Si che-
—Si servum heredeni instittLtum (6) dominus, qui or, á quien se le habla rogado que pagase un fi-
ipserogatus fueratfideieommissum praestare, prius- deicomiso, hubiere vendido un esclavo instituido
quam adire iuberet, vendiderit, praestare id de- heredero, antes que le mandase adir la herencia,
bet, quum per pretium servi hereditatis quoque debe pagarlo, porque con el precio del esclavo se
aestimatiouern consequatur. consigue también la estimación de la herencia.
§ 1. —Institutus heras el rogalus res titucre here- § 1.—El heredero instituido fi quien también se
ditatem, si oinissa causa testamenti legitimam he- le rogó que restituyera la herencia, si poseyera la
reditatem possideat, non dubio, UI legata ceteraque herencia legitima habiendo prescindido del titulo
fldeicommissa, ita hereditatem quoque restitucre del testamento, ha de ser compelido sin duda í1 res-
compellendus est, libertates quoquc 1am directas, tituir, as¡ como los legadosy los demás fideicomisos,
quam fideicomrnissarias. Sed si alienos servos ro- también la herencia, y las libertades, tanto direc-
gatus sil mauumittere, utique redirnere cas debe- tas, como fideicomisarias. Pero si se le hubiera ro-
hit; eam autem decessionem patietur is, ciii resti- gado que manumitiese esclavos ajenos, deberá cier-
tuta fuerit lmreditas, quam is, qui ci re..tituerit, tamente redimirlos; pero aquel 5. quien se le hubie-
passurus fuit. re restituido la herencia sufrirá la disminución que
haya de haber sufrido el que 4 Al se la hubiere res-
tituido,

29, Ur,pixrsus libro V. Fideicomminsorum.—Qut 29. ULPIANo; Fideicomisos, Libro V. —E¡ que
omissa causa testameuti ab intestato possidet here- habiendo prescindido del titulo del testamento po-
ditatem, servos ad libertatem perducere debet, no see abintestato la herencia, debe poner cu libertad

(1) quia, Fíat. Vulg. (4) boca, se considera añadidapr antiguos Copistas
(2) quia, ifaL V?-. (5) Tereutlus Ciemen, Fíat.; NeratIu, la Valg.
(3) cohaeres, ¿a Vuig. 5) substltutuui, Fíat

bIGESTO.—LIBRd XXIX: TÍTULO V 458
iis factnm noceat oms, qui ex testamento adiie no A. los esclavos, para que no les perjudique el hecho
Juil, sic tamen, ut habeai libertos. de quien no quiso adir la herencia en virtud del
testamento, pero esto de suerte, que los tenga co-
mo libertos.

30. }1ERMOOENANUS libro III. iuris Epiioma- 30. HERNOGENIANO; Epitome del derecho, libro
mm (1).—Qui omissa causa testamenti pro emtore, hI.—El que habiendo prescindido del titulo del tes-
vl pro dote, vel pro donato, sive alio quolibet ti- tamento poseyera la herencia como comprador, ó
tulo, exeeptis pro herede et pro possessore, p0891- en dote, ó por donación, ú con otro cualquier titu-
deat hereditatem, a Iegatariis et fideicommmssariis lo, excepto corno heredero, y corno poseedor, no es
non COflvenitur. demandado por los legatarios ni por los fideicomi
sanos.
TT. Y TITULO Y
DE 8ENATU8CO5SULT0 SJLANIANO ET DE LOS SENADOCONSULTOS S1LAN1ANO Y ULAUDIANO,
CLaUDlA4O, QIJORUM QUE TRATAN DE QUE NO SE
TESTAMENTA NE (2) APEI1IANTUR ABRAN LOS TESTAMENTOS DE ALGUNOS
[Cf. coa. VI. 85.] fVdase CÓcZ. VI. 85.)

1. ULFIANUS libro L. ad EdicÍurn.—Quum aliter 1, ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro L.


nulla domus tiita cese possit, nisi periculo capitis Como ninguna casa pueda estar segura de otro
sui custodiam clominis, tam ab domestiei, quam ab modo, sino silos esclavos estuvieran obligados ba-
extraneis, praestare sorvi cogantur, ideo Senatus- jo pena capital á custodiar á sus señores, tanto res-
consulta introducta sunt de publica quaestione a pecto á los domésticos, como respecto á los extra-
familia necatoriim liabenda. ños, por esta razón se establecieron Senadoconsul-
tos sobre el tormento público que debe darse A los
esclavos de los matados.
§ 1.—Domini appellatione continetur, qui habet § 1.—Compréndese bajo la denominación de se-
proprietate.rn, dei ususfructus alienus sit. ñor, el que tiené la propiedad, aunque sea de otro
el usufruto.
§ 2.—Qui servum bona fide possedit, doinini ap- §'2. —[ que de buena fé poseyó un esclavo, no
pellatione non continebitur, neo qui usumfruetum estará comprendido en la denominación de señor,
olum habuit. as¡ como tampoco el que tuvo solo e! usufruto.
3.—Servus pignori datiis, quod attinet ad de- § 3.—El esclavo dado en prenda es considerado,
bitoris necem, per omnia perinde habetur, atque si en lo que atañe á la muerto del deudor, en todo lo
pignori datus non esset. mismo que si no hubiese sido dado en prnda.
§ 4.—Servi appellatione etiam hi continentur, § 4.—Bajo la denominación de esclavo se com-
qui sub conditione legati sunt; nam medio tempo- prenden también los que fueron legados bajo con-
re heredis sunt, nec, quod conditio existens efficit, dición; porque son del heredero durante el tiempo
ut desinaut esce heredis, facit, no videantur inte- intermedio, y no importa que cumpliéndose la con-
rim eius cese. Idemque cnt dieendum (3) ja statu- dición haga que dejen de ser del heredero, para
libero. que no se considere que mientras tanto son de él.
Y lo mismo se habrá de decir respecto al que se le
dejó la libertad bajo condición.
• § 5.—Sed in co, ciii lideicornrnissa libertas puro § 5.—Pero respecto de aquel A quien se le debe
clebetur, extat Rescriptum Divi PH ad luyen- puramente la libertad dejada por fideicomiso, hay
tium (4) Sabinum, quo ostenditur, non esse festi- un Rescripto del Divino Pío dirigido A Juveneio
nandum ad tormenta eius, cui fideicommissa liber- Sabino, en el que se indica que no se ha de proce-
tas debetur; et magis est, no puniatar ob hoc, quod der apresuradamente para el tormento de aquel A
sub eodem tecto fuit, nisi particepe secleris fueril. quien se le debe la libertad dejada por fideicomiso;
y es más cierto, que no se le ha de castigar por es-
to, porque vivió bajo el mismo techo, sino si hu-
biere sido participe del crimen.
§ 6.—Domini appellationc etiam pro parte domi- § 6.-Se ha de decir, que bajo la denominación
num contineri dicendum ecl. de señor se comprende también el señor de parte.
§ .—Domini appellatione el filiusfamilias cete- § 7.—En la denominación de señor se compren-
nique liben, qui in polestate sunt, continentur; Se- den también los hijos de familia y los demás des-
natusconsultuin enim Silanianum non solum ad cendientes, que están bajo potestad; porque el Se-
patresfamilias, verum ad liberos quoque pertinet. nadoconsulto Silaniano pertenece no solamente A.
los padree de familia, sino también A los hijos.
§ 8.—Quid deinde dicemus, si liberi non sint in § 8.—Mas ¿qué diremos, si los hijos no estuvie-
potestate? Marcellus libro duodecimo (5) Digesto- ran bajo potestad? Duda Marcelo en el libro duo-
mm dubitat, ego puto plenius accipiendum, ut décimo del Digesto, pero yo creo que se ha de en-
etiam ad eos líberos pertineat, qui in potestate non tender con más amplitud, de suerte que sea aplicable
sunt. también A los hijos, que no estén bajo potestad.

1) Taur. según corrección del códice FI.; Epltomatornm,


la escritura original, Br.
(2) BEC, Hay
(3) Tau. eegtin la escritura originl; et, ine,M correc- 4) Según enmienda Br. Iubentium, el códice Fi.
ción del códice FI., Br. (S) E., la Vulg.

454 D!GE18O.—LIBRO XXIX: TÍTULO V

§ 9.—In ea, qui est in adoptionem datas, non pu- § 9.—Respecto al que fué dado en adopción, no
tarnus locurn habere Senatusconsultuni, quarnvis creemos que tenga lugar el Senadoconsulto, aun-
in ada ptato Iocum habet. que tiene lugar en cuanto al adoptado.
§ 10. -Sed nec in alumno occiso locus est Sena- § 10.-1,ero tampoco respecto al alumno que fé
tuseonsulto muerto tiene lugar el Senadoconsulto.
§ 11.—De matris servis, filio filiave occisis, quae- § 11.—Habiendo sido matados un hijo ó una hi
stio non habebitur. ja, no se someterá á tormento á los esclavos de la
madre.
§ 12.—Si pater ab hostibus captus sit, quaestio- § I2.—Si el padre hubiera sido cogido por los ene-
nem de servis habendam et suppltcium filio occiso, migos, discretamente dice Scévola, que habiendo si-
eleganter Scaevola alt; quod ctiam post morteni do matado el hijo, se ha de someter al tormento y al
patrís probat, si, antequam el suus heres existat, suplicio á los esclavos; lo que aprueba también des-
occisus fuerit. pués de la muerte del padre, si hubiere sido mata-
do antes que fuese respecto de él heredero suyo.
§ 13.—Idem Scaevola aiL constantius defenden- § I3—Dice el mismo Scévola, que más constan-
dum, herede instituto filio de his quaestionem ha- teniente se ha de defender, que instituido heredero
bendam et suppticium, qui pare legati vel manu- un hijo han de ser sometidos al tormento y al su-
niissi sunt, ante aditaui bereditatem filio occiso plicio los que fueron legados ó manumitidos para-
quamvis enim, si viveret, herede eo existente ipsi- mente, cuando el hijo hubiere sido muerto antes de
as non essent futuri, attamen ubi decessit, qua (1) cx- adida la herencia; porque aunque si viviese, que-
Lineunl legatuni et libertas est, Senatuseonsulto dando él heredero, no habrían de ser del mismo,
tare locum dicit. sin embargo, luego que murió, como se extinguió
ci legado y la libertad, dice que ha de tener lugar
el Senado consulto.
§ 14. -Si pater uecatus sit, aii de srvis 11111 quae- § 14. - Si hubiera sido muerto el padre, ¿se suje-
stio habeatur, si forte ca,trensi peculio (2) servos tará al tormento á los esclavos del hijo, si acaso
habuiL? Et magis est, quaestionem de servis ful tuvo esclavos en su peculio castrense? Y es más cier-
habendam, suppliciumque suiuendum, hect non sit to que se ha de sujetar al tormento á los esclavos
le potestate fihius. del hijo, y que se les ha de imponer suplicio, aun-
que el hijo no esté bajo potestad.
§ 15.—Si vir aut uxor occisi esse proponantur, § 15.-Si se dijera que fueron muertos el mari-
de servís eorum quaotio habetur, quarnquam ne- do ó la mujer, se somete al tormento á sus escla-
que viri servi proprio uxoris dicantur, neque uxo- vos, aunque propiamente ita se diga que los escla-
ng proprie viii; sed quia commxta familia est, et vos del marido son de la mujer, ni propiamente
una domus cst, ita vindicandum (3) atque la pro- que los de la mujer son del marido; pero como está
prile servís, Senatus censuit. mezclada la familia, y hay una sola casa, determi-
nó el Senado que se les ha de castigar lo mismo que
á los esclavos propios.
§ 16.—Sed neque uxore occisa, noque manto, de § 16.—El Senado determinó, que ni habiendo si-
servís soceri quaestionem habendam Senatus con- do muerta la mujer, ni habiendo sido muerto eh ma-
suiL; Marcellus autem libro duodecimo Digestorum rido, se ha de someter al tormento á los esclavos
etiaui in soceri servia idem, quod in mariti, recte del suegro; pero con razón dice Marcelo en el libro
dixit. duodécimo del Digesto, también respecto ¿ los es-
clavos del suegro, lo mismo que respecto á los del
marido.
§ 17.—O ecisorum appellatione eos contineni La- § 17.—Escribe Labeón, que bajo la denomina-
bco senibit, qui per vim ant caedem sunt interfecti, ción de matados se comprende á los que fueron
ut puta iugulatum, strangulatum, praecipitatum, muertos por fuerza ó por herida, como por ejem-
vel saxo, vel fuste, vel lapide pereussum, vol quo 1)10, el degollado, el estraugulado, el despeñado,
alio teto negatum. ó el herido con petiasco, con palo, ó con piedra, 6
el muerto con otra cualquier arma.
§ 18.—Qitodsi quia, puta, veneno, ve¡ etiani quo § 18.—Pero si alguno hubiere sido muerto, por
alio, quod elam necare soleat, interemtus siL, ad ejemplo, con veneno, ó también con otra cualquier
hoc Senatuscoasultum vindicta mortis eius non por- cosa, que suela matar clandestinamente, no corres-
tinebit, hoc idcireo, quia toties puniendi sunt ser- ponderá á este Senadoconsulto el castigo de su
vi, quia auxihium domino non tulerunt, quoties muerte, precisamente por esto, porque los esclavos
potucrunt ej adversus s'im opem f#rrc, et non tu- deben ser castigados, por no haber prestado auxi-
lerunt; ceteruin quid potucrunt facere adversas lio á su sellar, siempre y cuando pudieron prestar-
cos, qui veneno vel quo alio more insidiantur? le auxilio contra la fuerza, y no se lo prestaron;
pero ¿qué pudieron hacer contra los que tienden
acechanzas con veneno, ó con algún otro recurso?
§ 19.—Plane si venenutu per vim infusum siL, § 19—Pero si el veneno hubiera sido dado por
Senatusconsultuin locum babeL. fuerza, tiene lugar el Senadoconsulto.
§ 20.—Ubicuuque igitur vis adhibita est, quae §20.—Asi, pues, siempre que se ha empleado
interimere solet, ibi dicendurn est, loeum Senatus- tuerza, que suele matar, se ha de decir, que ten-
consulto fore. drá lugar el Senadoconsulto.
§ 2L.—Quid ergo, si dominus veneno, non per vim § 21.-Luego, qué se dirá, si se expusiese que
uecatus esse proponatur, impunitum cnt factum? el señor fué muerto con veneno y no por fuerza,
Nullo modo; licet eniin cessat Scnatusconsttltum Si- quedará Impune el hecho? De ningún modo; por-

(1) quia, Hal. VuLg.


(2) eatreasIs peeulti, La V1ij. (8) ludicaudum, HaL. Vulg.

DIGESTO.—LIBRO XXIX: TÍTULO V 455

lanianum, nec quaestio suppliciumque de his, qui que aunque deja de ser aplicable el Senadoconsul-
sub eodem teeto fuerunt, habeatur, tamen, si qui to Silaniano, y no se sujete al tormento y al supli-
conscii ve¡ factores seeleris fuerunt, hi demuin sup- cio á los que habitaron bajo el mismo techo, sin
pudo afliciuntur; et adiri hereditas, aperirique ta- embargo, si hubo algunos sabedores ó fautores del
bulae etiam ante quaestionern hnbitam possunt. delito, solamente estos son sujetados al suplicio; y
se puede adir la herencia, y abrir el testamento an-
tes de haberse aplicado el tormento.
§ 22. - Si sibi manus quis iutulit, Senatusconsul- § 22.—Si alguno puso mano en si mismo, no tie-
to qnidem Silaniano locus non est, sed mors eius ne ciertamente lugar el Senadoconsulto Silaniano,
vindicatur, scilicet ut, si in conspectu servorum pero se castiga su muerte, esto es, que si esto lo
hoe fecit, potueruntque euin in se saevientem pro- hizo en presencia de los esclavos, y pudieron im-
hibero, poena afficiantur, si vero non potuerunt, pedirle que se ensañara consigo mismo, serán cas-
liberentur. tigados, pero si no pudieron, quedarán exentos.
§ 23.—Si quis non metu criminis imrninentis, sed § 23.—Si alguno puso mano en si mismo, no por
taedio vitae vel impatientia doloiis sibi manus in miedo do inminente acusación criminal, sino por
tulit, oms testalnelitum aperiri et recitan mortis tedio á la vida, ó por no sufrir un dolor, el acci-
casus non impedit. dente de su muerte no impide que se abra y se lea
el testamento.
§ 24.—Item illud sciendum est, nisi constet, ali § 24.—Asimismo se ha de saber, que si no cons-
quem esse ocdisum, non haber¡ de familia quae- tara que alguien fué muerto, no se sujeta al tor-
stionem; liquere igitur debet, scelere interemtum, mento á su familia; debe, pues, constar, que fué
ut Senatusconsulto locus sit. muerto por crimen, para que haya lugar al Sena-
doconsulto.
§ 25,—Quaestionem autem sic aceipimus, liOfl § 25.—Mas entendemos por cuestión de tortura,
tormenta tantum, sed omnem inquisitioncm et de- no solamente los tormentos, sino toda inquisición
fensionem mortis. y castigo de la muerte.
§ 26.—Hoc autemSeuatusconsniturn ces quidem, § 26.—Mas este Senadoconsulto castiga en abso-
qui sub eodem techo fuerunt, omnimodo punit; eos luto á los que ciertamente habitaron bajo el mismo
vero, qui non sub codem tecto, sed in eadem re- techo; pero á los que no habitaron bajo el mismo
gione, non aliter, nisi eonscii fuissent, techo, sino en la misma región, no e otra suerte,
sino si hubiesen sido sabedores.
§ 27.—Eodem autem tecto qualiter accipiatur, § 27.—Pero veamos de qué manera entendere-
videamus, utrurn intra eosden parietes, an et ultra, mos bajo ci mismo techo, ¿acaso dentro de las mis-
intra eandem diaetam, vel cubiculum, vol eandem mas paredes, 6 también fuera, dentro de la misma
domuru, vel eosdem hortos, ve] totam villam? Et habitación, 6 alcoba, ó dentro de la misma casa, 6
ait Sextus, sic esse saepe iudicatum, ut, quidunque de los mismos huertos, ó de toda la granja? Y dice
eo bel fuerunt, unde vocem exaudire potuerunt, Sexto, que muchas veces se juzgó de modo que
hi puniantur, quasi sub eodem tecto fuerunt, licet fueran castigados cualesquiera que estuvieron en
affl validioris vocis, al¡¡ exiguienis sunt, nec omnes lugar donde pudieron oír la voz, cual si hubieran
undique e-xaudiri possunt. estado bajo el mismo techo, aunque unos son de
voz más fuerte, y otros de voz más débil, y no to-
dos pueden ser oídos de todas partes.
§ 28,—Iiixta hoc tamen videtur et Divi's Hadria § 28.—Pero conforme 6. esto parece que también
nus rescnipsisse in haec verba: «Servi quoties do- el Divino Adriano respondió por rescripto en estos
minie suis auxlhium ferre possunt, non debent sa- términos: «Cuando los esclavos pueden prestar au-
luti eorum suam anteponere; potuisse autem ancil- xilio 6. sus seflores, no deben anteponer á ha salva-
1am, qnae in eodem conclavi cum domina sua fue- ción de estos Ja suya propia; más pude la esclava,
rat, auxilium el (1) ferre, si non corpore eno, at cer- que estaba en la misma cámara con su señora, pres-
te voce plorantem, ut lii, qui jo domo fuerant, ant vi- tarle auxilio á ésta, si no con su cuerpo, ciertamen-
cmi audirent; hoc ipsnm manifestum est (2), quod te con la voz, llorando para que la oyeran los que
dixit percussorem sibi morteni niinatum, si procla- estaban en la casa, 6 los vecinos; lo cual es eviden-
masset, nitimum utique (3) supplicium pati debet te, porque dijo que el agresor la amenazó de muer-
vel hoe (4), ne ueteri cclvi eredant, in periculo do- te si gritaba, y ciertamente debe sufrir el último
ininorum sibi quemque consulere debere». suplicio aun por esto, para que no crean los demás
esclavos que debe uno mirar por si estando en pe-
ligro sus sefioresb.
§ 29.—Hoc Rescriptuin multa contiuet; nam el § 29.—Este Rescripto contiene muchos extremos;
non parcit, qui eodern conclavi fuit, et ci, qui ti- porque no perdona al que estuvo en la misma ha-
muit moví, non ignoscit, et quod vel voce oporteat bitación, y no perdona al que temió morir, y por-
servos dominis auxilium ferre, ostendit. que muestra que aun con la voz deben los esclavos
prestar auxilio 6. sus señores.
§ 30.—Si quis fu villa ageus occisus sit, plus § 30--Si habitando uno en una granja hubiera
quam iniquum est, si forte difTusa late praedia ha- sido muerto, es sumamente injusto, si acaso tuviere
beat, de omnibus, qui in ea regione fuenint (), ser- predios muy extensos, que se corneta al tormento
vis et quaestionem haberi, et suppUciurn sumí; suf- V se sujete ab suplicio 6. todos los esclavos que hu-
fielt ergo (6) cos, qui eum ipso, qui occisus dici- bieren estado en aquella región; basta, pues, que se

(1) Vul.; re¡, el códice Ft.


(2) ex col inserta ffaI. (6) Taur. eegun La escritura original; fnernnt, corrección
(6) ftaque Hal. del códice FI., Br.
(4) hace, haz.; in hoc, la VuIg. (6)in, inserta Ha(.

456 DIGESTO.--LIufl0 XXIX: TÍTULO V

ttir, fuerunt, et qui suspicione caedis, ant con- someta al tormento fi aquellos que estuvieron con
sciectia attingi videbuntur, de bis ( 1 ) quacstio- el mismo que se dice que fué muerto, y fi quienes
nem haberi. pareciere. que les alcanza la sospecha 6 el conoci-
miento de la muerte.
§ 31.—Quum dominus En itinere esset occisus, § 31.—Cuando el señor hubiese sido muerto eú
de his, qui una cum co fueruut, quuiu occideietur, un camino, se les ha de imponer el suplicio fi aque-
vel quurn una fuissent, profugerunt, suppliciuni llos que iban junto con él cuando fué muerto, ó
sumenclum est; quodsi eum domino ucino fuit, que, estando con él, huyeron; pero si nadie estaba
quum occideretur, cessant ista Senatuseonsulta. con el señor, cuando este fuese muerto, dejan de
ser aplicables estos Senadoconsultos.
§ 32.—Irnpubes servus, vel aucilla nondum viri- § 32.—No estarán en el mismo caso el esclavo
poteu, non in eadem causa erunt; actas enim ex- impúbero, ó la esclava que no es todavía viripo-
cusationem meretur. tente; porque su edad merece excusa.
§ 33.—Impuberi auteni utruxn in supplieio tan- § 33.—¿Pero al impúbero le perdonamos acaso
tutn parcimus, an vero etiarn in quaestione? Et ma- solamente el suplicio, ó también e! tormento? Y es
gis est, ut de impubore ncc qiiaestio habeatur, el más cierto, que al impúbero tampoco se le sujeto
alias solet hoc lii usu observan, ut impuberes non al tormento; y en otros casos suele observarse en
toiqueantur; temen tanturn solent, et haberia vel la práctica que no se dé tormento fi los impúberos;
ferula caedi. solamente suelen ser atemorizados, y castigados
con las diciplinas ó con la caña.
§ 34.—Excusantur autem servi, qui auxiliiun tu- § 34.—Mas son excusados los esclavos que sin
lerunt sine dolo malo; nam si finxit se quis auxi- dolo malo prestaron auxilio; porque si alguno fin-
liurn forré, vel dicis gratia tulit, nihil hoc coinmen- gió prestar auxilio, ó lo prestó en apariencia, de
tum ci proderit. nada le aprovechará esta ficción.
§ 35.—Tulisse autem auxilium non tantmn is vi- § 35.—Pero se considera que prestó auxilio no
dotur, qui servavit dominum, hoc est, qui potuit solamente el que resguardó á su señor, esto es, el
ita opcm ferre, ut salviis esset dominus, verum is que pudo prestarle auxilio de modo que el señor
quoque, qui, quidquid potuit, fecit, tametsi domi- quedase salvo, sino también el que hizo todo lo que
nus interfectus est, veluti si quis clarnavit, ut ad pudo, aunque su señor haya sido muerto, como si
auxilium conveniretur, ant temnilit aggressores, at- uno gritó para que se acudiese cii auxilio, 6 ame-
que si quis turbam convocavit, ant si corpus suum drentó fi los agresores, y si alguno convocó gente,
obiecit, vel alias corpore suo auxiltum tulit. ó si interpuso su propio cuerpo, ó de otro modo
prestó auxilio con su propio cuerpo.
§ 36.—Non tamen semper, qui clamore usus est, § 86--Mas no siempre se considera que prestó
auxilium tulisse videtur; quid enim, si, quum pos auxilio el que dió voces; porque ¿qué se dirá, si pu-
set mann depellere a domino periculum, file cIa- diendo apartar de su señor el peligro con la mano,
moreni inanem elegit? Plectendus utique cnt. prefirió dar inútiles voces? Deberá ser ciertamente
castigado.
§ 37.—Quid, si vuinerati sint servi, quum prote- § 37.—Qué, si hubieran sido heridos los escla-
gerent dorninum? Dicendurn est, pare¡ lis deberé, vos al proteger ñ su señor? Se ha de decir, que se
nisi si aut ipsi sibi vulnera ista fecerunt datap ope- les debe perdonar, si ellos mismos no se causaron
ra, no punirentur, ant talia vulnera isti acceperun!, de intento estas heridas para no ser castigados, 6
ut possent nihulominus opem ferre, si voluissent, si recibieron heridas tales, que, no obstante, pu-
dieran prestar auxilio, si hubiesen querido.
§ 38,—Si dominus niortifere vuineratus super- § 38. —Si sobreviviere el señor herido de muer-
vixenil, ncc de quoquam servoram suoruni con- te, y no se hubiera querellado de ninguno de sus
questus 8it, ctiamsi sub e.odem tecto fuerunt, tarneli esclavos, aunque estuvieron bajo el mismo techo,
parcendum illis cnt. sin embargo, se les habrá de perdonar.
2. CLLISTaATLJS libro V. de cognitionibuz.— 2. CALISTRAT0; De las Jurisdicciones, Libro V.
Divus Marcus et (2) Commodus Pisoni rcscnipsit in —El Divino Marco y Cómmodo respondieron por
hace verba: «Quum constiterit apud te, Piso caris- rescripto en 08t05 términos: eConstándote, carisi
sume, Iuliu'n Donatum, posteaquam conterritus mo Pison, que Julio Donato fué herido después que
adventu latronurn profugerat (3) villam suam, vul- aterrado con la llegada de los ladrones había huido
neratum esse, mox testamento facto purgasse offi- fi su granja, y que luego, habiendo hecho testamen-
clum servorum suoruin, nec pietas pro cerviz (4), nec to, justificó la conducta de sus esclavos, ni la com-
sollicitudo heredis obtinere debe!, ul ad poenam pasión fi los esclavos, ni la solicitud del heredero
voentur, quos absolvil dominus ipse». debe bastar para que sean llamados fi la pena aque-
llos á quienes el mismo señor absolvió».
8. ULPTANUS libro L. ad Edictum. —Si quis (5) gra- . ULPiANO; Comentarios al Edicto, libro L.—
vi valetudine affeclus opem domino forré non po- Si afectado alguno de grave enfermedad no hubie-
tucrit, subvenieiidum ecl oí. re podido prestarle auxilio fi su señor, se le ha de
amparar.
§ 1.—Si quis moniens dixisset, a servo vim mor- § 1.—Si alguno al morir hubiese dicho, que por
tis illatam (6,1 eme sibi, dfcendum est, non cese cre- un esclavo se le habla hecho violencia de muerte,

(1) de his, orr»ítela8 ¡Ial.


(2) Vu&q. et, omilela el códice FI. (5) Según nu estra enmienda; 1», inserta el códice in-
() ad, inserta la Vulg. gravesceute, inS&rt ¡ial.
(4) pro ServEs, omítenZas otros en HaJ, (6) Hal.; allatam, el códice Fi.

DIGESTO.—LIBRO XXIX: TITULO V 457
dendum domino, si moriens hoc dixit, nisi potuerit se ha de decir, que no se le ha de dar crédito al se.
et probari. flor, si esto lo dijo al morir, sino si también se hu-
biere podido probar.
§ —Si maritus uxorern noctu ultra cubicoluni § 2.—Si el marido hubiere matado de noche á su
seeurn cubantein necaverit, vel uxor marituni, ser- mujer que estaba acostada con él dentro de la al-
vi poena Senatusconsulti liberabuntur. Sed si coba, ó la mujer al marido, los esclavos estarán
exaudihscnt, et opern non tulissent, plectendi erunt, exentos de la pena del Senadoconsulto. Pero si lo
non tantnin si proprii essent inulieris, sed etiam si hubiesen oido, y no hubiesen prestado auxilio, ha-
ni ai iti. brán de ser castigados, no solo si fuesen propios
de la mujer, sino también si del marido.
§ 3.—Si tamen mantas la adulterio deprehen- § 3—Pero si el manido la matase habiéndola sor-
5am occidat, quia ignoseitur el, dieenduin est, non prendido en adulterio, como quiera que so le per-
tantum maniti, sed etiam uxonie serves liberandos, dona, se ha de decir, que no solamente han de que-
si iustuin dolorem exeequenti domino non resti- dar exentos los esclavos del marido, sino también
terunt. los de la mujer, si no hicieron resistencia á su se-
ñor que vengaba su justo dolor.
§ 4.—Si, quum omnes dorniui aggressurarn pa- § 4.—Si cuando todos los señores sufriesen una
terentur, un¡ servas opern tulit, an sit exciisandus, agresión, el esclavo le presté auxilio á uno solo,
aii vero, quia omnibus non tulit, plectendus? Et ¿habrá de ser excusado, ó por el contrario castiga-
magis est, ut si quidem omnibus ferro potuit, quam- do, porque no se lo presté á todos? Y es más cier-
vis quibusdam tiilit, supplicio affieienduni; si vero to, que si verdaderamente pudo prestárselo á to-
simni omnibus non potuil, excusandum, quia qui- dos, ha de ser castigado con el suplicio, aunque se
busdam opem tulerit. Nam illud durum est dieere, lo haya prestado i algunos; pero si no pudo á to-
si, quuui duobus auxflium ferre non possit, elegit dos al mismo tiempo, ha de ser excusado, porque
alter¡ cese auxilio, electione crimen eum contra- les habrá prestado auxilio 4 algunos. Porque es
xisse. duro decir, si no pudiendo prestar auxilio 4 dos,
eligió auxiliar 4 uno, que cometió crimen con la
elección.
§ 5.—Quare et si servas mulieris manto domi- § 5.—Por lo cual, también si un esclavo de la mu-
nae (1) magis auxilio fuit, quam dominne, vsi con- jer presté auxilio al manido de su señora, más bien
tra, dicendum est, ignosci ei debere. que.á su señora, ó al contrario, se ha de decir, que
so le debe perdonar.
§ ti.—Subvenitur iis, qui eo tempore, que domi- § 6.—Se ampara 4 los que al tiempo en que fué
nne domin ave occisa est, clausi ita fuerunt sine do- muerto el señor ó la señora estuvieron encerrados
lo malo, nt erumpere succurrendi causa, aut com- sin dolo malo de tal suerte, que no hubieren podido
prehendendi eos, qui eaedem fecenint, non potue- salir para- socorrerlo, ó para cogerá los que hubie-
nint. Nec interest, a que clausi continebuntur, sic ren hecho la muerte. Y no importa por quién estu-
turnen, si non data opera voluenint se ita ineludi, vieren encerrados, con tal, sin embargo, que de in-
no opem ferre possent 2) Clausos accipere debe- tento no hubieren querido estar de aquella manera
mus, et si sant vineti, si tamen ita vineti, ut omni- encerrados, para no poder prestar Socorro. Debe-
no erumpere vincula et auxilio esse non potuerunt. mos entender que están encerrados, también si es-
tán atados, pero si están atados de modo, que abso-
lutamente no hayan podido romper las ligaduras
y prestar auxilio.
7.—Ignoscitur etiam his, qui aetate defecti § 7.—Se perdona también 4 los que están ago-
su lit. biados por la edad.
§ 8.—Surdus quoque ínter inibecillos numeran- § 8.—También el sordo ha de ser contado entre
dus est, ant inter sos, qul sub eodem tecto non los impedidos, ó entre los que no están bajo el mis-
sunt, quia nt illi per spatium, ita bie per rnorbuui mo techo, porque así como estos por la distancia,
nihil audit. as¡ aquel nada oye por su enfermedad.
§ 9—.Caecus quoque ven¡ am mereri debet. § 9.—También el ciego debe merecer perdón.
§ 10 —Mutuin simuli modo excipimus, sed ibi § 10.—De igual modo exceptuamos al mudo, pero
ubi vocis tantum auxilium superfuit. cii los casos en que quedó el solo auxilio de la voz.
§ 11.—Furiosos excipi, nequaquam dubium est. § 11.—No es dudoso en modo alguno que se ex-

1
cetua 4 los locos.
§ 12.—Si quis quem eorum servum servamve ex 12.—Si alguno hubiere albergado ú ocultado 4
ea familia, qui elus facinoris noxius cnt, receperit sabiendas con dolo malo 4 un esclavo ó esclava de
vel celaverit sciens dolo malo, in ea causa est, ac la familia de estos que fuere culpable de tal delito,
si lege, quae de sicariis lata est, facinoris noxius está en la misma condición que si fuere culpable
fuerit. do delito por la ley que se dió contra los sicarios.
§ 18.—Si ex stipulato servus debeatur, et cae- § 13.—Si cii virtud de estipulación fuera debido
dem domini argueril, et pro hoc praemio liber esse el esclavo, y hubiere denunciado la muerte de su
iussus sit, ex stipulatu actio stipulatori non datur; señor, y por esto se hubiera mandado que en pre-
nam et si supplicio affectus fuissct, non daretur. mio fuese libre., no se le da la acción de lo estipula-
Quodsi sub eodem tecto non fnit, ex stipulatu actio do al estipulador; porque tampoco se le darla, si hu-
in aestimationem (3) servi utilis cnt creditori. biese sido condenado al suplicio. Pero si no estuvo
bajo el mismo techo, tendrá el acreedor en virtud
de la estipulación la acción útil por la estimación
del esclavo.

(1) domino, HaZ.


(2) Hal. Vug.; point, el cdd€ce Pl. (3) Hal. Vtdg.; sestimatione, di códice Fi.

To10 IT—ss

458 DIGESTO,—LIBELO XXIX: TITW..O Y

§ 14.—Utrum autem is solus vldeatur indicas- § 14.—Pero acaso se considerará que Indicó 6
se (1) vel arguisse, qui ad hoo prosiLit uftro, an denuncié solo el que se lanzó fi esto voluntaria-
e4iam Is, qui. quum aceusarCtur, ipse detorsit in mente, ó también el que siendo acusado echó el en-
ailum crimen? Et magis est, nt ille lico praemio mcii sobre otro? Y es más cierto, que es digno de
dignus sil, qui ultro ad accusationoni prosilit. este premio el que voluntariamente se lanzó á la
acusación.
§ 15.—Hi quoque, qui non potucrunt alias ad Ii- § 16. —También los que de Otro modo no pudio.
bertatern perveuire, utputa si hac lego distraetas ron llegar it la libertad, por ejemplo, si uno habla
erat quis, no manumitteretiir, potertiul propter sido vendido con la condición de que no feese ma-
hoc, quod in commune utile est, ad libertatem pal,- numitido, podrán llegar fi la libertad por causa de
venire. esto, que es útil al común.
§ 16.—De itis quoque servis, qui testamento ma- § 16. - Se les ha de imponer pena, lo mismo que
uumis8i sunt, perinde atque servís sapplieium su- fi los esclavoq, también it aquellos esclavos que fue-
mendum est. ron manumitidos en el testamento.
§ 17.—De lijo, qn!, autequam testamenlum occi- § 17.—A aquellos que hubiesen huido antes que
si oceisaeve aperiretur, profugissent, posteaque Be abriese el testamento del asesinado 6 de la ase-
aporto testamento liberi senipti invenirentur, per- sinada, y que después de abierto el testamento fue-
lude, ae si (2) de servís, quaestio habenda suppli- sen hallados instituidos libres, se les ha de someten
eiumque sumeudum est; nam est aequissimum. nl- al tormento y sujetar fi la pena, lo mismo que si
tioni domiuorum non obstare indulgentiatu ipso- fueran esclavos; porque os muy Justo, que para la
ruin; quani (3) quisque pieniorem esset expertus, venganza da los safo res no obste la indulgencia de
co graviorom sceleri suo poenam merebiiur. los mismos; pues cuanto mayor la hubiese obteni-
do uno, tanto más gravo pena merecerá por su de-
lito.
§ 18.—Quod ad causam testamenti pertineus re- § 18.—En cuanto fi lo que perteneciente fi la
lictum ant ab eo, qui occisus case dicetur, id no causa del testamento se hubiere dejado por el que
quis ocieno dolo malo aperiendum, reeitandum se dijere que fué matado, se dispone en el Edicto,
describendunique curct, Edicto cavetur, prius- que nadie procure it sabiendas con dolo malo abrir-
quaui de ea familia quaestio ex Senatusco iisulto lo, leerlo, y copiarlo, antes que aquella familia ha-
habitas supp!iciumque de noxiis surntum fuerit. ya sido sometida en virtud del Senadoconsulto al
tormento, y que se haya dado suplicio fi los cul-
pables.
§ 19. —Aperire autem hic illc videtur, qui itatu- § 19.—Pero se considera en este caso que lo abre,
raliter apenit, sive smI sio-natae, ah-e non sint Ji el que naturalmente lo abre, ora estén selladas las
gatae, sed tantum naturaTiter elaubae. tablas, ora no estén ligadas, sino solo cerradas na-
turalmente.
§ 20.—.-Aperire accf pero debemus prohibitos nos § 20.—Debemos entender que nos está prohibi-
vel palam, vol (4) publica, ve! secreto; omnis enim do abrirlo 6 manifiestamente, ó en público, ó en
apertura prohibita col. secreto; porque está prohibida toda apertura.
§ 21.—Si quis ignorano oeeisum, apernerit, non § 21.—Si alguno lo hubiere abierto ignorando
debet hoe Edicto tonen. que el tostador habla Sido muerto, no debe quedar
sujeto fi esto Edicto.
§ 22.—El si ocieno, non tameu dolo aperuit, ae- § 22.—Y si sabiéndolo lo abrió, pero no con do•
que non tenebitur, sí forte por imperitiam, ve¡ por lo, tampoco igualmente quedará obligado, si acaso
rusticitatem ignarus Edicti Praetoris ve[ Senatus- lo abrió no conociendo por ignorancia ó por rusti-
consultE aperuit. cidad el Edicto del Pretor 6 el Senadoconsulto.
§ 23.— Si quío tabulas quidem non aperuit natu- § 23.—Si alguno, it la verdad, no abrió natural-
ialiter, linum autem incideril, excusatus ant, quia mente el testamento, pero hubiere cortado la cuer-
dolo carel, .qui ipsas tabulas non aperuit. da, será excusado, porque carece de dolo el que no
abrió las mismas tablas.
§ 24.—Si autem non toturn testameutum, sed § 24.—Mas si nose hubiese abierto todo el tes-
paro cius aporta sit, dieendum est, ID Edictum in- tamento, sino parto del mismo, se ha de decir, que
cidiose eum, qní aperuit; parvi enim rcfert, utrum Incurrió en el Edicto el que la abrió; porque poco
totum, an pars aperiatur. importa si se abra Lodo ó parte.
§ 25.—Si quis codicilos aperuenit, testameuluui § 25.—Si alguno hubiere abierto los codicilos,
un aperuenit, in Edietum iueidit; nam et codicilli pero no hubiere abierto el testamento, incurre en
ad causam testamenti pertinent. el Edicto; porque también Los codicilos pertenecen
fi la causa del testamento.
§ 26.—Rem sive jure vuleat id, quod apertuin § 26.—Asimismo, ya sea 'válido en derecho lo
col, sive non rabat, attamen Edicto locas est. que se abrió, ya no sea válido, tiene, sin embargo,
lugar el Edicto.
§ 27.—Eadem servantur et de his, quae ad can- § 27.—Lo mismo se observa también respecto fi
sain oubstitutiouio pertinent, si pupilas pupillave lo que pertenece fi la causa de la substitución, si se
oceisus occisave esse dicetur. dijera que fué muerto ó tnLmerta el pupilo 6 la pu-
pila.
§ 28.—Si almo aperuil, alius reeitavit, aliu de- § 28.—Si uno abrió el testamento, otro lo ieyó,
scripsenit, omnes in Edictum incident, qui siugula y Otro lo copió, incurrirán en el Edicto todos los que
eorum fecerunt. hicieron algunas de estas cosas.

(1) vh,dlcasse, Het. Valji (4) Taur. áejIún ¿a escritura original; vsi, omítela la co-
(0) atque, por ae Si, Efal. rreseón cW ckUs FL Br.; vsi publico, omítelas a c ertada-
(5) quo, insertan Bel. vi19. mente Mal.
DIGE'ro.-uBno XXIX: TirljLo

§ 29.—Non tantum ex testamento, sed etiam ab § 29.—Pertenece (L este Edicto no solamente la


intestato hereditas ad hoc Edictum pertinet, ut ne herencia proveniente de testamento, sino también
quis adeat bonorumve possessionenm petat, ante. la de abintestato, para que nadie la ada, ó pida la
quam quaestio de familia habeatur, nc heres pro- posesión de los bienes, antes que se aplique el tor-
pter compendium suum faniiliae facinus oceul- mento á la familia, á fin de que el heredero no
taret. oculte por razón de propia ganancia el delito de la
familia.
§ 30.—Eleganter Scaevola alt, ut quia ad here. § 30—Discretamente dice Scévola, que para que
dem suum utiles actIones transmittat, si forte ante uno transmita fi su heredero las acciones útiles, si
aditionem decessit, expioratum eme debere, idcir- acaso falleció antes de la adición, debe haberse ex-
co eum non adire, quod Senatusconsulto Edicto- plorado, si él no Ja adió precisamente porque te-
que terreatur. miese al Senadoconsulto y al Edicto.
§ 1.—Si conditioni intra diem ex dic mortis § 31.—Si aquellos fi quienes se les mandó cum-
praestitutum parere iussi ignorautia non parue- plir una condición, dentro del término fijado fi par-
runt, si idcirco igooratum est, quia metu senatus- tir del día de la muerte, no la cumplieron por ig-
consalti aperiri tabulae non potnerunt, succurri- norancia, si se ignoré por esto, porque no se pu-
tur jis ad implendam conditiouem. dieron abrir las tablas por miedo al Senadoconsul.
te, se les ampara para que cumplan la condición.
§ 32.—Si et aliud impediment.um alt de non § 32. —Si además del Senadoconsulto hubiera
adeunda hereditate, ve! (1) aperiendarum tabula- otro impedimento para no adir la herencia, ó para
rum, alt et Senatusconsulti, nihil prodeese impedi- no abrir las tablas, de nada aprovecha el impedi-
mentum Senatusconsulti, si et aliud fuit, veluti si mento del Senadoconsulto, si también hubo otro,
praegnaña uxor occisi fult, vel etiam putabatur, por ejemplo, si la mujer del asesinado quedó em-
et propterea adire hereditatem institutus non po- barazada, ó aun si se lo creia, y por esto el insti-
titerit. tuido no hubiere podido adir la herencia.

4. PAPINIANUS libro VI. Responsorum. - Qui 4. PAPINIANO; Re.puetas, libro VI.—Uno que
postumos heredes institnerat, non natis posturnis habla instituido herederos á unos póstumos, insti-
uxorem secundo loco scripsit heredem; quum a tuyó cii segundo lugar heredera fi su mujer, no ha-
familia necatus diceretur, uxor diein suum obie- biendo nacido los póstumos; cuando se decía que
rat; heredes mulieris actiones ex constitutione ha1a sido matado por la familia, la mujer habla
sibi dan postulabant eos ita denium audiendos muerto; los herederos de la mujer pedían que en
esse respondi, si mulier, qunín in utero nihil ge- virtud de la constitución se les diesen las acciones;
stare eonstahat, propter Senatuseonsultum here- respondí, que ellos debían ser oídos solamente si
ditatem adire noluir, alioquin praegnante ea de- la mujer, que constaba que nada llevaba en el
funeta nullam iniuriae querelam iutervenisae. vientre, no quiso adir Ja herencia por causa del Se-
nadoconsulto, pero que de otra suerte, habiendo
fallecido embarazada, no hubo lugar fi ninguna
quereLla de Injuria.

5. ULPIANUS Libro L. ad Ed.icturn.—Necessa- 5. ULPIANO; Comentarios al Edicto, Libro L.-.--


nos heredes puto Edicto compre.hendi, si se mi- Opino, que los herederos necesarios son compren-
sceant hereditati. didos en el Edicto, si se inmiscuyeran en la he-
rencia.
§ 1.—Nec bonorum possessionem peti Praetor § 1.—Tampoco permite el Pretor que se pida la
permittit, et ego puto ad omnes bonorum posses- posesión de bienes, y yo creo que este Edicto per-
siones hoe Edictum pertinere. tenece á todas las posesiones de bienes.
§ 2.—Non alias bona publieantur, quam si con- § 2.— No se confiscarán los bienes de otra suerte,
stabit, esse occiaum patrernfarnílias, et heredem sino si constare que fué muerto el padre de fami-
ante quaestionem de familia habitam supplicium- lia, y que el heredero adié la herencia antes de ha-
que sumtam adiisse hereditatem. berse dado tormento fi la familia, y de habérsele
aplicado el suplicio.
§ 3.—Ubi quis incuria necatus est, vel medici § 3.—Cuando alguno fué muerto por incuria, ó
insidiis, adini quidem hereditas potest, sed here por acechanzas del médico, se puede ciertamente
di (2) defensio mortis incumbit, adir Ja herencia, pero le incumbe al heredero el
castigo de la muerte.

6. PAULUS Libro XL VI, ad Edictum.— Et si 8. PAULO; Comentarios al Edicto, Libro XLVI.


percussor certus alt, lamen habenda quaestio est, —Aunque sea conocido el agresor, se ha de apli-
ut caedis inandator inveniatur; utique autem ipse car, sin embargo, ci tormento, para descubrir al
maxime quaestioni dabitur, quamvis et ceteri pu- que mandó dar la muerte; y, fi la vendad, él será
niantur. sometido especialmente al tormento, aunque tam-
bién los otros sean castigados.
§ 1.—Quamvis alias in caput domini servi non § 1.—Aunque en otros casos no se dé tormento
torqueantur, recte tamen fiet quaestio, etiamsl A los esclavos por causa de su señor, sin embargo,
heredem accnset, sive extraneus heres, sive ex con razón se aplicará el tormento, aunque acuse
suis sit. al heredero, ya sea heredero un extraño, ya uno
de los suyos.
§ 2.—Si unus ex dominis non compareat, quae- § 2.—Si no pareciera uno de los dueños, se han

(1) qum,por val, M4. (2) sao, in*ertn la VuLg.



460 DIGESTO.—LIBEO XXIX: TITULO V

rendum est de casu etas per servos, quos commu- de hacer investigaciones sobre lo sucedido al mis-
nes habnerunt; magis omm de sa1ue ant ultione mo, por medio de los esclavos que tuvieron en co-
domini non comparenti, quam in caput praeeutis mún; porque serán sometidos al tormento más bien
torquebuntur. para salvación ó venganza del señor, que no pare
ce, que. por razón del que está presente.
§ 8.—Si appetitus sit, nec occissus.douiinus, ni- § 3. —Si el seflor hubiera sido agredido, pero no
hil Senatusconsulto cavetur; ipse enim tu familiarn muerto, nadase dispone en el Senadoconsulto; por-
suam potest animadvertere, que él mismo puede imponer c.atigo fi su familia,
7. IDEM Libro singular¿ ad SenatusconsulLum 7. EL MTsuo; Comentarios al senadoconsulto
,S'iianianum.—et (in) libertos extra ordinarimn au Silaniano, Libro único.—y tendrá contra los liber-
xilium habebif. tos recurso extraordinario.
S. IDEM libro XLVI. ad Edictum.—Senatus- S. Et MISMO; Comentarios al Edicto, libro
consulto Pisoniano (1) cavetur, ut, si poenao ob- XL ¡TI —Dispónese en el Senadoconsulto Pisonia-
noxius servas vnisset, quandoque animadversurn no, que, si hubiese sido vendido un esclavo sujeto
¡u eum esset, ut venditor pretium praestaret, ne á pena, en cualquier tiempo en que se le hubiese
emtori iniuriam feeisse videatur Senatus. impuesto la pena entregue el vendedor el precio,
para que no parezca que el Senado le causó injus-
ticia al comprador.
§ 1.—Si fluuisfarnilias, qui in castrensi peculio § 1.—Si hubiera sido muerto el hijo de familia,
testatus est, oceisus sit, omni modo id de.fenden- que habla testado de su peculio castrense, se hade
dum est, itt ex quibus casibus ad fiscum patrisfa- defender de todos modos esto, que en los casos en
milias bona pertinent, his casibus et huius peen- que pertenecen al fisco los bienes del hijo de tan-ii-
itum potius, quam ad heredes, qui deliquerunt ¡ti ha debe pertenecerle también su peculio má bien
adeundo et sirnilibus, ultive non sunt. que fi los herederos, que delinquieron al adir la he-
rencia, y en otras cosas semejantes, 4 que no ven-
garon la muerte.

9. GAIØS libro XVII. ad Edietum provinciale. 9. GAYO; Comentarios al Edicto provincial, li-
—Quum timo caduca bona defaneti addicantur bro XV1L--Cuando se adjudican al fisco como ca-
propter inultam mortem, in eum legatorum actio ducos los bienes del difunto por no haberse venga-
datar, et libertates ratae sunt, eorum seilicet, qui do la muerte, se da contra él la acción de los lega-
Senatuseonsulio excipiuntur. dos, y son válidas las libertades, por supuesto, de
aquellos, que están exceptuados en el Senadocon-
sulto.

10. PAULUS Libro sin qalari ad SeatusconsuL 10. PAULO; Comentarios al Senadoconsulto Si-
tum Sitanianum— Si exheredatus films, antequam laniano, Libro único.—Si el hijo desheredado hu-
adiretur patris hereditas, oceisus Sit, ex eventit biera sido muerto antes que fuese adida la heren-
inspicietur, itt, si adita fuerit hereditas, quasf alie- cia del padre, se verá por el resultado, que, si la
ni fuisee videantur, si vero irritam testarnenturn herencia hubiere sido adida, se consideren como si
factum sit, quia ipsius essent, si vivoret, omnia hubiesen sido ajenos, pero que si se hiciera Irrito
perinde aguntur, nc si dominus esset. el testamento, corno serian de él si viviese, se hace
todo lo mismo que si él fuese dueño.
§ 1.—Sub Divo Trajano constituturn est, de his § 1.—Se estableció en tiempos del Divino Traja-
libertis, quos vivus manumiserat, quaestionern no, que se sujetara al tormento fi aquellos libertos
habei'i. que uno habla manumitido en vida.
11. TRYPEONfNUS libro IT. Disputationurn.-- 11. Tniroi.tuto; Disputas, Libro IT.- Y lo mismo
Idemque cnt et de bis, qui ius annulorum po- será también respecto de los que hablan solicitado
tierant. el derecho de anillos.
12. PAIrLUS libro singulari cid &natusconsui- 12. PAULO; Comentarios al Senadoconsulto Si.
tura Siianianum.—Si servus a testatoi-e occiso lo- taniano, Libro único.—Si el esclavo ;hiibiera sido
gatas sh, et Praetor pro praernio statuerji liberum legado por el testador que fué muerto, y el Pretor
eum esse, dicendum est, non impedir¡ libertatern. hubiere determinado que por premio fuese libre,
se ha de decir, que no se impide la libertad.
18. VENULETUS SATULtNTNUC Libro II. de 1uójjcj, 13. VnNULEYO SATURNINO; De los juicios pú-
iudiciis.—ln cognitione aperti adversus Senatus- blicos, libro 1L—Para el conocimiento de la aper-
consultum testamenti eius, qui a familia sun oe tura, hecha contra el Senadoconsulto, del testa
cisus dicatur, quinquennhi tempus constitutum est monto de quien se dijese que fijé muerto por su
senatusconsulto, Tauro et Lepido (2) Consulibus; familia, se estableció el término de un quinquenio
quod tamen ad extraneos pertinet, Iiarnque eos, por un Senadoconsulto, hecho bajo el consulado de
qui parricidii poena tener¡ possunt, sempor acc.0 Tauro y de Lépido; pero en cuanto se refiere fi los
sare permittitur eodem Senatusconsulto. extraños, porque en cuanto á los que pueden que.
dar sujetos fi la pena de parricidio, se perúite pof
el mismo Senadoconsulto acusarlos siempre.
(1) Silanlaim, flul.
(2) Taur aegún correceid, del códice FI.; Laepido, la rs-
criÑra original, lic.

DIGESTO.—LIBRO XXIX: TÍTIJLO Y 4( 1
14. MAECIAWS (1) libro XL de Publici. iudi- 14. MECIANO; De los juicios públicos, libro XI.
cus. —Excipiuntur Senatnsconsulto SBaniano im- —Se exeeptuan en el Senadoconsolto Silaniano los
puberes servi. Trebiixs () autem Germanus Lega- esclavos impheros. Pero el Legado 'rrebio Ger-
tus etiam de impuhere sumí iussit supplieium, et mano mandé) que se diera suplicio también á un
tamen non sine ratione; nam is puer nec multum impúbero, y, sin embargo. no sin raóri; porque
a puberi actate aberat, et ad pedes domini cubue- este joven no estaba muy lejano de la edad púber,
mt, quum oceideretur, nec postea caedem ehis y habla dormido á los pies de su señor cuando es-
prodiderat; ut enim opern ferre eum non potnise to fué muerto, y después no había denunciado su
constabat ita silenti am pracstitisse etiam pasten, muerte; porque así como constaba que no pudo
eertum erat; et bici duntaxat ¡ni puberi bus Senatus- prestar auxilio, así era cierto que también después
consulto pare¡ credehat, qui tantum sub eodern guardó silencio; y crein que en él Senadoconsulto
tecto fuissent, qui vero ministri vel participes se perdonaba solamente á los impúberos, que úni-
caedis fuissent, et eius ae.tatis, quamquam non- camente hubiesen estado bajo el mismo techo, pero
dum puberis, lit reí intellecturn capero possent, his que á los que hubiesen sido auxiliares ó participes
non magis in caede domini? quam in ulla alia cau- (le la muerte, y de edad que, aun cuando no púbe-
sa pare¡ oportere. ros todavia, pudiesen comprender el hecho, no so
les debla perdonar en el casa de muerte de su se-
ñor, no de otra suerte que tratándose de otra cual-
quier causa.
15. Maci.us libro singuiari de DelatoribuÑ. 15. MARCIANO; De los Delatores, libro único.--
—Si sequeas gradusultus fuerit necem testatoris, Si el siguiente grado hubiere vengado la muerte
an priore (8) hereditas ad illurn tmansíeratur? (4) Et del testador, ¿so le transferirá del primero la he-
ait Papinianus, non esse hoc, nam poena illius rencia? Y dice Papiniano, que esto no es as¡, por-
huius praemiuni esse non debet. que la pena del uno no debe ser premio del otro.
§ 1.—Q,uurn ex parte heredi instituto legatum § 1.—Cuando al instituida heredero de parte se
quoque erat, et in ulciscenda marte cessavcrat, le habla hecho también un legado, y habla dejado
Divi Severus et Antoninus rescripserunt, tam he- de vengar la muerte, respondieron por rescripto
reditatis portionem, quam legatum ei auferendum. los Divinos Severo y Antonino, que se le ha de qui-
tar tanto la porción de la herencia, como el legado.
§ 2.—Heredibus autem, qui in ulciscenda marte § 2.—Pero á los herederos, que habían dejado
defuneti cessavemant, tam testamento, quam ab de vengar la muerte del difunto, se les quitan los
intestato auferuntur bona, forte et si quasi patro- bienes aequiridos as¡ por testamento, como abin-
nus venit, quam vis h su iure admitta.ntnr. testato, y quizá también si uno sucedió como pa-
trono, aunque estos sean admitidos á la herencia
por derecho propio.
18. MARCELLUS libro XII. Diyestorum. Do- 16. MARCELO; Digesto, libro XII. --Habiendo
mino a familia occisso servus commnnis necem sido muerto el señor por la familia, un esclavo co-
eius detexit; favore libertatis liber quidcm fien inun descubrió su muerte; en favor de la libertad
debet, .pretii autem partem sibi contingentem so- debe hacerse ciertamente libre, pero su condueño
cium consequi oportet. debe obtenerla parte del precio que le corresponde.
17. MODESTIN1JS libro VIII. Regularum.—Prius 17. M0DESTIN0; Regias, libro VIII.— Primera-
de se familia torquenda est, et, si confiteatur, mente se ha de dar tormento á la familia por lo
tune interrogetur, quo mandante fiagitium admis- que á ella respecta, y, si confesara, entonces se le
Suni Bit. interrogará por mandato de quién se cometió e!
delito.
18. IDEM libro IX. llegutarum.—Et (5) inoffl- 18. EL MISMO; Reglas, libro 11.—No se prohi-
cioso testamento queri idem, et mortem vindicare be que uno mismo se querelle por testamento ino-
defuncti non prohibetur; idque Paulus respondit. ficioso, y vengue la muerte del difunto; y esto res-
pondió Paulo.
19. IDEM libro viir. Pandectaum.—Qunm do- 19. EL Mis-mo; Pandectas, libro VIII—Cuando
ininus occiditur, auxiliuin ej familia ferre debet et se mata al señor, la familia le debe prestar auxilio
armis, et manu, et clamoribus, et obiectu corporis; con ariTías, con la mano, con voces, y con lainter-
quodsi, quum posset, non tulerit, merito de ea posición del cuerpo; pero si, pudiendo, no lo hu-
supplieiurn silmitur. biere prestado, Con razón se le impone el suplicio.
20. PAPINIANUS libro IT. Responsorum— He- 20. PAFINIARO; Res-puestas, libro IL—Al here-
res, qui veneni causam persequitur, res heredita- dero, que sigue la causa de envenenamiento, no so
rias urgentes ordivare, salvis probationum mdi- te prohibe disponer las cosas urgentes de la heren-
cus, non prohibetur. cia, quedando á salvo los indicios de las pruebas.
21. IDEM libro VI. Resporsorum.—Propter ve- 21. Ep MISE');. sptsa*, libro VL.—Por rT-
ieiñ quaestfonern tenipus petendae possessionis zón de la tortura por causade envenenamiento no

(1) Caius, Bel. Vulg. - 4) La preposiciÓn 1 rans, de transferatur, se cona3.dirj.a-


(2) Trebatius, la. Vulg. Sida por antiguos copistas.
(3 prior, Hal, . 5) de, inserte fiel.

42 DLOIS8TO.'—LIBRO Xxix TITULO y

non profertur, quum eo quoque suspenso crimine se prolonga el término para pedir fa posesión, por-
recto petatur. Aliud Senatui placuit, quum a fa- que perfectamente se pide también estando en sus-
milia dominus necatus dicitur, servorum videlicet penso la acusación criminal. Otra cosa lo plugo al
causa, quoruin libertatem quaestionis habenda Senado, cuando se dice que el señor fué muerto
gratia negligi necesse mt. por la familia, por supuesto, por causa de esclavos
cuya libertad hay necesidad de diferir para some-
terlos a! tormento.
§ L—Neptis, quan possessioiiem avine petierat, § 1.—Una nieta, que habla pedido la posesión
mortem eius, iuterfcctam sciens, non defenderat; de los bienes de su abuela, sabiendo que habla si-
fldeieomrnissum, quod avia ex alio testamento ue- do muerta, no habla vengado su muerte; se deter-
pti debuit, iii restituendis fisco honis non eme de- miné, que al restituirse los bienes al fisco no se de-
ducendum plaeuit, dolus enim horedis punitus mt; bla deducir el fideicomiso, que en virtud de otro
si autem negligentia mulier emolumentum bono- testamento debla la abuela fi la nieta, porque se
rum amiserit, fideicommissum eme retinendum in- castigó el dolo del heredero; mas si por negligen-
tegrato jure debiti, rationis mt. cia hubiere perdido la mujer el emolumento de los
bienes, es de razón que se ha de retener el fideico-
miso, habiéndose integrado el derecho de la deuda.
§ 2.—Praesidis iniquitate reis illatae caedis ab- § 2.—Habiendo sido absueltos por injusticia del
solutis, heredibus, qui non defunctorie (1) debitum ]Presidente los reos de la muerte causada, pareció
offlcium ímpleverant, quamvis non provocassent, que fi los herederos, que no negligentemente hablan
hereditatem anferri non oportere, visum mt. cumplido su cargo debido, aunque no hubiesen
apelado, no se les debía quitar la. herencia.
22. PAJJLUS libro X VI. Responsorum.— Calus 22 PAULO; ilespuestas,Ubro X VL—Cayo Seyo,
Seius, quum languesceret, questus mt, se veneno sintiéndose enfermo, se quejé de que habla sido
occidi a servo sno, eh sic exspiravit; cui heres ex- envenenado por su esclavo, y asi espiré; quedó
titit Lucia Titia soror, et mortem eius exaequi no- siendo su heredera su hermana Lucia Ticia, des-
giexit, el ipsa post annum decimum deeessit; ex- cuidé perseguir la muerte de aquel, y ella misma
titit, qul bona nuntiaret Caí¡ Seii; quaero, an falleció después de diez arios; hubo quien denuncié
morte rfltjae extinctum sit crimen? l'aulus respon- los bienes de Cayo Seyo; pregunto, ¿se habrá ex-
dit, causam, de qua quaeritur, quum sit pecunia- tinguido el crimen con la muerte de. Ticia? Paulo
ria, morte ingratae heredis extinctam non videri. respondió, que siendo pecuniaria la causa, de que
se trata, no se considera que se extinguió con la
muerte de la heredera ingrata.
28. MAECIANUS libro XIII. Fideicommissorurn. 23. MuciAxo; Fideicomisos, libro XIII.—Si ftLI-
—Si, antequani patefleret, testatorem ocelsum, ta- les que se bupiera que el testador fuá muerto se
bulan testamenti apertae essent, delude innotuis- hubiesen abierto las tablas del testamento, y des-
set, id admissum eme, causa cognita, puto, com- pués se hubiese averiguado que se habla eometkio
peliendum institutum adire hereditatem, quam este delito, opino que con conocimiento de causa
suspectam diceret, et ex Trebelliano Senatuseon- ha de ser compelido el instituido fi adir la herencia,
sulto restituere. que dijese que era sospechosa, y fi restituirla en
virtud del Senadoconsulto Trebeliano.
24. ULPIANU5 libro L. ad Ediaum—Si quis 24. Ur..PIAWO; Comentarios al Edicto, libro L.
quasi suspectain hereditatem coactus adit, non te- —Si compelido adié alguien una herencia como si
netur Edicto. fuera sospechosa, no queda sujeto al Edicto.
25. GAIUS libro XVIL ad Edictum Provincia- 25. GAYO; Comentarios al Edicto provincial,
£e.—Lege Cornelia cavetur de praemio accusato- libro XVJI.—Se dispone en la ley Cornelia por pre-
ns, qui requisivit el renuntiavít eco serves, qui ex mio del acusador, que buscó y denuncié fi los es-
ea familia ante quaestiouem fugenint, UI lfl singu- clavos que de aquella familia hubieren huido an-
los servos, quos convicerit, quinque aureos ex bo- tes del tormento, que por cada esclavo que hubie-
1118 oceisi, aut si indo redigi ea quantitas non pos- re convicto reciba cinco aúroos de los bienes del
sit, ex publico aceipiat; quocl praeniium non in que fué muerto, 6 de los fondos públicos, si de
omnes servos, qui sub eodem techo locove fuerint, aquellos no se pudiera reunir esta cantidad; cuyo
sed in eos solos, qui caedem admisissent, accusa- premio se le concede al acusador no por todos los
tori tnibuitur, esclavos que hubieren estado bajo el mismo techo,
ó en el mismo lugar, sino por aquellos solos que
hubiesen hecho la muerte.
§ 1.—Praeterea cavetur, ut de his, qui ante § 1.—Además do, esto se dispone, que respecto
quaesttonem habitam fugenint, si aperto testamen- de aquellos que hubieren huido antes de haber-
to liberi seripti inveniantur, lege de sicariis mdi- se aplicado el tormento, si abierto el testamento se
cium fiat, ita ut ex vineulis eausam dicant, eh hallaran declarados libres, se haga juicio confor-
convicti perinde, ac servi puniantur, eh el, qui me fi la ley sobre los sicarios, de suerte que sos-
convícerit, den¡ aurei praemil nomine dentur (2) tengan la'causa estando aprisionados, y, convictos,
ex bonis damuati, sean castigados lo mismo que esclavos, y al que
los hubiere hecho convictos se le den fi titulo de
premio diez aúreos de los bienes del condenado.

(1) perfunctri, Ha¿. t) fla&; darntur, el c4dce Fi.



DIGESTO.—LIBRO xxix: TITULO VI 468

2.—Ex hoc Edicto actio proficiscitur contra § 2.—De este Edicto dimana acción contra el
eum, qu.i adversus Edictum Praetoris tabulas te- que se dijere que abrió las tablas del testamento
stamenti aporuisse dicetur, vel si quid aliud fecis- en contravención al Edicto del Pretor, ó si se dije-
se dicetur; nam, ut ex snpradictis apparet, piura re que se hizo alguna otra cosa; porque, como re-
sunt, propter quae poena Edicti constiluta est. sulta de lo antes dicho, hay muchas cosas por las
Palam est autem, popularem actionem esse, cu!us cuales se estableció la pena del Edicto. Mas es sa-
poena in ceiiturn aureos ex bonis damnati exten- bido que es popular la acción, cuya pena se extien-
ditur; et inde partem dhnidiam ei, cuius opera de á cien aúreos de los bienes de condenado; y
convictus ant, praemii nomine se datutum Prae- por esto promete el Pretor que dará á titulo de
tor pollicetur, partern ¡u publicum redacturum. premio la mitad á aquel por cuyos servicios uno
hubiere sido convicto, y que aplicará la otra mitad
A los fondos públicos.
28. SCAEVOLA libro XXXIV. Digetorum.— 26. ScÉvor.&; DiUesto, libro XXXIV. Ticio
Fideicommissum, quod ex testamento fratris pa- recibió de los herederos de Seyo el fideicomiso que
truelis Caius Seius Titio debebat, ab heredibus Cayo Seyo le debla al mismo Ticio en virtud del
Se¡¡ Titius accepiv; quaesituin est, quum necem testamento de su primo hermano; se preguntó, si
Caii Seli heredes ema non vindicaverint, an Ti- no habiendo vengado la muerte de Cayo Seyo los
tina (1) nihilominue eos heredes ut indignos acen- herederos de éste, podrá, no obstante, Ticho acu-
sare possit ob Id, quod necem eme non viudicave- sar como indignos A estos herederos, porque no hu-
rint, nec obsit el, quod ab iisdem fideicommissum bieren vengado la muerte de aquel, y no le obsta-
ex testamento fratris patruelis consecutus sit; re- rá que haya recibido de los mismos el fideicomiso
spondit, nihil proponi, cur obstaret. en virtud del testamento de sa primo hermano; res-
pondió, que nada se proponía para que le obstase.
27. CALUSTRATUS Libro L de jure fi.ci.—Si de 27. CALISTRATO; Del derecho del fisco, Libro 1.
piuribus heredibus quibuadam invitis, aut igno- —Si repugnándolo ó ignorándolo algunos de mu-
rantibus apertum cnt testamentum, non amittunt chos herederos se hubiere abierto el testamento, no
portiones suas, qui culpa carent. pierden sus porciones los que carecen de culpa.
TIT. VI TITULO VI
SI QTJIS ALIQUE31 TESTARI PROIflBUE11, DE SI ALGUNO HUBIERE IMPEDIDO QUE OTRO TESTE,
VEL COEc*ERIT 6 Á ELLO LE HUBIERE OBLIGADO
(Cf. Co4. VI. 84 ,1 (V4ase Cid. PL 84.1

1. ULPIANUS libro XLVIII. ad Edictum.—Qui, 1. U LP 1 ANO; comentarios al Edicto, libro


dum captat hereditatem legitimam ve¡ ex testa- XL VIII.—Al que por captarse una herencia legi-
mento, prohibuit testamentarium introire, volente tima 6 pon testamento impidió que entrase el tes-
co facere testamentnm, ve! mutare, Divas Hadria- tamentario, queriendo uno hacer testamento, ó
nos eoustituit, denegar¡ el debere actiones, dene- cambiarlo, determinó el Divino Adriano, que se le
gatisque ci actionibus fisco baum fore. deben denegar las acciones, y que habiéndoselo de-
negado las acciones ha de haber lugar para el fisco,
1.—Si dominus dolo fecerit, ne testamentum § 1.—Si el señor hubiere hecho con dolo que no
mutaretur, in que servus cius ecniptus erat, quam- se cambiase el testamento en que su esclavo habla
vis mannmissus adierit hereditatem, actiones ei sido instituido, aunque manumitido hubiere adido
denegantur, quum et liberia chus, si quid fuerit la herencia, se le deniegan las acciones, porque
datum, denegari debeat, etst non fuerint in pote- también fi sus hijos se le debe denegar la cosa que
state. Sed si legatum ej relictum alt, idque resti- se le hubiere dado, aunque no hubieren estado ba-
Lucre siL rogatus, consequens cnt dicere, admitti jo potestad. Pero si se le hubiera dejado un lega-
eum ad legatum, quod non ipse babuisset (2), sed do, y se le hubiera rogado que lo restituyese, será
ad alium alt transjaturus. consiguiente decir, quese le admite al legado, que
l mismo no habría de tener, sino que habria de
transferir fi otro.
§ 2.—Si plures heredes instituti siaL, et omnes § 2.—Si hubieran sido instituidos muchos here-
dolo teceriut, quominus testamentum mutaretur, rederos, y todos hubieren hecho con dolo que no
dieendum eat, actionea omnibus denegar¡, quia se alterase el testamento, se ha de decir, que A to-
omnes dolo fecerunt. dos se les deniegan las acciones, porque todos obra-
ron con dolo.
2. PAULUS libro XLIV. cid Edktum.—Si quis 2. PAULO; Comentarios al Edicto, libroXLIV.
dolo malo fecerit, ut testes non venlant, et per boc —Si alguno hubiere hecho con dolo malo, que no
deficiatur facultas testamenti faciendi, denegan- acudan los testigos, y por esto se invalidara la fa-
dae sunt actiones ei, qui dolo fecenit, sive legiti- cultad de hacer testamento, se le han de denegar
mus harca alt, sive priore testamento scriptns. las acciones al que con dolo lo hubiere hecho, ya
sea heredero legitimo, ya instituido en el primer
testamento.
§ 1.—Fratris autem factum fratri non nocet. § 1.—Mas el hecho de un hermano no le perjudi-
ca fi otro hermano.

(1) Taar. ssgM corrección ast códice Al, an, inserta Zc


escritura orginai, Br, (2) habituras eet, Hi.

44 DIGBST0.—LrBRO XIX: rtTUio ViI

§ 2.—Si fidei eius, qui dohim admisit, commis § 2.—Si A la fidelidad del que coineUbel-dolo se
sum est, ut hereditatem restitueret, ea hereditas encomendó que restituyese Ja herencia, esta heren
caduca eum anis oneribus fiet, tit cornmoduni logia cha se liará caduca con sus cargas, de modo que el
Falcidiae fiseus sentiat, dodrantis autein fideicom- fisco experimente el beneficio de la ley Falcidia) y
missarius. el fideicomisario el de las tres cuartas partes.
8. PAPINIANIJS libro XV. (t) Re.xponsorun.— 8. PAP1NuX0; R puestas', libro XV.—Eespon.
Viruw, qui non per viin, nec dolum, quominus di, que el marido que ni por fuerza, ni por dolo, ha-
uxor contra eum uutata voluntate codicillos fa- bla mediado para que su mujer no hiciera contra
ceret1 intercesserat, sed, ut fien adsolet, of1ensam él codicilos por haber cambiado de voluntad, sitio
aegrae mulieris rnaritali sol-mofle piacaverat, in que, como se suele hacer, habla aplacado con ra-
crimen non incidiase respondi, nec ci, quod testa- zonamientos de marido la ofensa de su mujer en-
mento fucrat datum, aufercndum. ferma, no incurrió en delito, y que no se le ha de
quitar lo que se le habla dado en el testamento.
TIT, VII TITULO VII
DE lUltE CC)D1CILLOIIUM DEL DERECHO DE LOS CODICILOS
(Cf. C104. VI. 35.1 [V&me Cid. VI. 86.1

1. U1PIAr'ius libro IV. Disputaciorum.— Sae- 1. U.r.PIÁNO; Disputas, libro IV.—Muchisjmas


piasime reseriptum et constitutum est, eum, qui veces se determinó ijor rescriptos y constituciones,
testamtntum facere opivat.as est, nec volimit quasi que el que creyó hacer testamento, y no quiso que
codiciilos Id valene, videni nec codicilos fecisse; este valiera como codicilos, se consideraba que
ideoque quod in ¡lío testamento scniptutn est, Hect tampoco hizo codicilos; y por lo tanto, lo que Ee
qitasi •n codicillis. poterit valere, tamen non de- escribió en aquel tectamento, aunque pudiere va-
betur. ler como codicilo, sin embargo, no se debe.
2. IULIANLTS libro XXX Vil. Digestorwn.— Si 2. JULIANO; Digesto, libro XXX VII.—Si al que
el, qui post testamenturn factum et ante codicilos hubiese nacido despaós de hecho el testamento y
seriptos natas esset, eodieihis por fideicommissuni antes de haberse escrito los codicilos, se le diese
aliquid daretur, utile est. alguna cosa en los codicilos por fideicomiso, es
válida.
§ 1,—Quodsi e¡, qui post testamentum factLlum, § 1.—Pero si al que hubiese muerto después de
et antequam codicilli scnibereutur, mortuus esset, hecho el testamento y antes que se escribiesen los
datum esset, pro non seripto habetur. codicilos se le hubiese dado alguna cosa, se tendrá
por no escrita.
§ 2.—Codicillorum ius sitigulare est, ut, quae- § 2-Es singular el derecho de los codicilos, do
cunque in his scnibentur, perinde haberentur, ac suerte que cualquier cosa que en ellos se escriba
si in testamento seripta esset. Ideoque servo1 qui es considerada lo mismo que si hubiese sido escri-
testameuti facti tempore testatonia faisset,codi- ta en el testamento. Y por lo tanto, al esclavo que
cillorum tempore alienus, 11011 recte libertas dire hubiese sido del testador al tiempo de haber sido
cta datur. Et contra, si, quum testamentum fiebat, hecho el testamento, y de otro al tiempo de los e o-
alienas esset, codicillorum tempore testatoris, in dicibos, no se he da debidamente la libertad direc-
telligitur alieno servo libertas data. Et ideo hect ta. Y por el contrario, si cuando se hacia el testa-
directae libertates deficiunt, attamen ad fideicom- mento fuese de otro, y del tostador al tiempo de
miesarias ernidum est. los codicilos, se entiende dada la libertad al cada-
liber—tados
yo de otro. Y por lo tanto, aunque faltan las-
directas, se ha de recurrir, sin embargo, .á
las fideicoinisanias.
§ 3.—Furiosas non intelligitur codicilos facere, § 3.—No se considera que el loco hace codicilos,
quia ncc aliud quidquam agere iutelligitur, quum porque tampoco se considera que haga otra cual-
per omnia et in omnibus absentis vol quiescentis quier cosa, puesto que por todo y en todo es teni-
loco habetur. do en el lugar de un ausento ó de uno que está
dormido.
§ 4.—Ilereditas testamento iuutiliter data nou § 4.—La herencia dada inútilmente en un testa-
potest codiç-illis quasi hereditas confirman, sed ex mento no puede ser confirmada como herencia en
ñdeicommisso petitur salva ratione legis Faleidiae, los codicilos, sino que se pide en virtud de fidico-
miso, quedando salva la cuenta de la ley Falcidia
3. IDEM libro XXXIX. Digestorwm.—Si quis, 8. EL MISMO; Di,qesto, libro XXXIX.—Si al-
quum testamentumu nuhlum habebat, codicil lis guieli, no teniendo ningún testamento, dió en codi-
ftdeicomissa hoc modo dedit «quisquis mihi heres cilos fideicomisos de este modo: «á la fidelidad de
erit bonorumve posscssor, chis fidei committo», cualquiera que fuere mi heredero, ó poseedor dé
fideicommissa praestai-i debent, quia paterfami- mis bienes, lo encomiendo», se deben entregar los
has, qui tesamenti factionem habet, et codicilbos fideicomisos, porque el padre de familia, que tiene
facit (2), perinde haber¡ debet, ae si omues heredes la testamentifacción, y hace codicilos, debo ser
eius essent, ad quos legitima cias hereditas vel considerado lo mismo que si fuesen sus herederos
bonorum possessio perventura esset. todos aquellos á. quienes hubiese de ir su herencia
legitima ó la posesión de sus bienes.
i) Taur. según corrección del códice FL; libro quinto re-
svou0rum decimo, la escritura original, Br, 5) Hai; faceret, el Códice Fi.

DIGESTO.—LIBRO XXIX: TITULO VII 4
1.—Sed et si post codicillos factos natus qu.is § 1.—Pero también si después de hechos los co-
esset proxi mus agnatus, vol suus heres, fideicom- dicilos hubiese nacido un próximo agnado, 6 un he-
missum praestare dobebit; intelligitur enim is que- redero suyo, deberá entregar elfideicomiso; por-
que herce acriptus, et ideo non perinde habenctiis que se entiende que también este fué instituido he-
cst, ac si rupisset hes codicillos. redei-o, y por lo tanto no ha de ser considerado co
mo si hubiese roto estos codicilos.
§ 2.—Testamento facto, etinmsi codicilli in eo § 2. -- Hecho el testamento, aunque en él no hu-
confirmati non essent, vires tamen ex eo capient. biesen sido confirmados los codicilos, sin embargo,
Deuique si ex testamento horeditas adita non Luis- de él recibirán fuerza. Finalmente, ella herencia
set, fideicommissnm ex huinsmodi codicillie mil- no hubiese sido adida en virtud del testamento, no
has momenti erit. será de valor alguno el fideicomiso proveniente de
semejantes codicilos.
4. Iixis libro LXIII. Diyeitorum.— Eum, qui 4. EL MISMO; Digesto, Libro LXIII. —Plugo, que
codieillorum tempore solvendo cli, recta libera- el que sea solvente al tiempo de los codicilos, dé
tem daro placuit, quamvis testamenti facti tempe- perfectamente la libertad, aunque no hubiere sido
re solvendo non fuei'it. solvente al tiempo de hacerse el testamento.
5. PAPINIANTJS Libro VII. Responsorum.—Aute 5. PAPINiAIO; Respuestas, libro VIL—Los co-
tabulas testarnenti eodicihli faeti non aliter valent, dicilos hechos antes que las tablas del testamento
quain si testamento, quod postea factum est, vel no son válidos de otro modo, sino si fuesen confir-
codicillis confirmeutur, ant volautas eorüm quo- mados en el testamento, que se hizo después, 6 en
cunque indicio (1) retineatur; sed non servabuntur codicilos, 6 si la voluntad de los mismos resulta de
ea, de quibus autor clefunctus novissime indicavit. otro cualquier indicio; pero no se observarán aque-
llas disposiciones sobre has que el difunto resolvió
últimamente de otro modo.
8. MARCIANUS libro VII. Institutionum.— Di- 6. MARCIANO; Instituta, libro VII.—Respondie-
vi (2) Severus et Antoninus rescripserunt, nihil ron por rescripto los Divinos Severo y Antonino,
egisee matrem, quae, quum pure ¡iberos snos he- que nada hizo la ¡nr dre, que, habiendo instituido pu-
redes institucrit, eonditionem emaucipationis co- ramente herederos fi sus hijos, añadió en codicilos
dicillis adiecit, quia neque conditionem heredi in- la condición de la emancipación, porque ni puede
stituto codicillis adiicere,neque subetituere directo agregar en los codicilos condición para el hijo ins-
potest. tituido, ni substituido directamente.
§ 1.—Codicillos et (8) plures quis facere potest, § 1.—También puede hacer uno muchos codici-
et ipsius mann noque seribi, neque signan necee- los, y no es necesario que se escriban de su propia
se est. mano, ni que los selle. -
§ 2.—Licot in confirmatione codiciltorum patei-- § 2.—Aunque al confirmar los codicilos hubiere
familias adiecerit, nt non alias valere velit, quam añadido el padre de familia, que no quena que fue-
sun mann signatos et subscriptos, turnen valent sen válidos de otro modo, sino Si hubieran sido sella-
faeti ab co codicilli, hect noque ab eo signati, no- dos y subscritos por su mano, son válidos, sin em-
que mann etna acripti fuerint; nam ea, quae post- bargo, los codicilos hechos por él, aunque ni hu-
ea geruntur, prioribus derogant. bieren sido sellados por él, ni escritos por su mano;
porque lo que se hace después deroga lo anterior.
§ 3.—Codicillos is demum facere potest, qui et § 3.—Solamente puede hacer codicilos el qu
testamentum Lacere potest. también puede hacer testamento.
§ 4.—Si post teatamentum factum mortuo codi- § 4.---Si después de hecho testamento alguien
culis quia legaverit, licet testamento confirmatis, hubiere hecho un legado en codicilos al que ya ha-
pro non ecripto legatum fit. bla muerto, aunque hayan sido confirmados por
testamento, el legado se considera como no escrito.
7. IDEM Libro H. Regularum. - Quaedam non 7. EL MISMO; Reglas, Libro 11.—Algunas cosas
reforuntur ad conllrmationom codicillorum, veinti no se refieren á la confirmación de los codicilos,
si ante captivitatem quis codicillos eonflrmaverit, por ejemplo, si alguien hubiere confirmado los co-
et m captivitate codicilos seribat, nam non va- dicilos antes de su cautividad, y en el cautiverio
lent; ídem est, si aliquo modo me testamenti fa- escribiese codicilos, porque no son válidos; lo mis-
ciendi desierit habere mo es, si de algún modo hubiere dejado de tener el
derecho de hacer testamento.
§ 1.—Praeerea in illis, quae non iuris, sed fa- § 1.—Además de esto, respecto fi aquellas cosas
cii suni, non est perInde habendum,.quod codicil- que no son de derecho, sino de hecho, no se ha de
lis seribitur, atque si, ubi confirmatio (4), seiiptum considerar lo que se escribe en codicilos lo mismo,
fnisset, veluti si ita in codicillis scriptnm erit: zve- que si se hubiese escrito al tiempo de la confir-
tem, qune mea est», eodicillorum tempus spectan- mación, por ejemplo, si en los codicilos se hubiere
dum, non quo confirmantur. Item: si Titius vivus escrito as¡. ¿el vestido, que es mIo, se ha de aten
est», vel: 'ej tot annis est», codicillis legavit Solo; dar al tiempo de los codicilos, no fi aquel en que se
tenipus eodleillorum, non quo tempore flt testa- confirman. Asimismo: ¿si vive Ticio, 6 si tiene
rnentum, spectandum. tantos años', y así hizo eh legado fi gayo en los co-
dicilos, se ha de atender al tiempo do los codicilos,
no al tiempo en que se hace el testamento.
(1) IndicIo, la VuIg.
(2) Divus, Hal.
(3) Tate'. según corrección del códice Fi.; codiclilos, ¿ner-
la la escritura original, Br, () confirinntnr, Ha¡,
'row 11—Ss

466 DIGESTO.—LIBRO XXIX: TITULO VII

8. PAULUS Libro singular¡ de jure codicWorurn. S. PAULO; Del derecho de los codicilos, Libro
—Conficiuntur codicilli quatuor modis, ant enim único.—De cuatro modos se hacen los codicilos,
in tuturum confirmautur, ant in praeteritum, aut porque 6 se confirman para lo futuro, 6 para lo pa-
por fldeicornmissurn testamento fado, aut sine te- sado, 6 por fideicomiso habiéndose hecho testamen-
stamento. to, 6 sin testamento. -
§ 1.—Sed ideo fldeicommissa dan possunt ab § 1.—Pero se pueden encomendar fideicomisos
intestato succedeutibus, quouiam creditur pater- fi los que suceden abintestato, por esto, porque se
familias spoute sua Ms relinquere legitirnam here- cree que el padre de familia les deja espontánea-
ditatem. mente la herencia legitima.
§ 2.—Codicilli toties valent, quoties quis testa- § 2. - Son válidos los codicilos siempre y cuando
rnentum quoque facere possit. Non tarnen hoe ita uno también pueda hacer testamento. Pero esto no
iute1ligIiius, üt exigamus, potuisse eum co tem- lo entenderemos de modo, que exijamos que uno
pore, quo serIbit eos codicilos, testarnentum face- haya podido hacer testamento al tiempo en que es-
re,—quid enini, si sufficientium testium faculta- cribo aquellos codicilos,—porque ¿qué seria, si no
tem non habuit?--sed s i jure testamenti factionem tuvo posibilidad de hallar suficientes testigos?—,
habnit. sino si tuvo en derecho la testa mentifacción.
§ 3.—Si post factum testamentum codicilos quis § 3.—Si después de hecho el testamento hubiere
conflrmaverit, delude arrogandurn se praebuerit, uno confirmado los codicilos, luego se hubiere da-
et ibi codicillos fecerit, atque ita ernancipatus de- do en arrogación, y estando en ella hubiere hecho
cesserit, 4uaenitur, an ex codicillis legata debean- codicilos, y así emancipado hubiere fallecido, se
tur, nam et (1) testamentuni vatet, sed eo tempore pregunta, si se deberán los legados dejados en los
cos focit, quo testamenti factiotiem non habuit, codicilos, porque también es válido el testamento,
ncc simulis est muto, qui recta codicIlos confirma- pero aquellos los hizo fi tiempo en que no tuvo la
venit; licet enirn is testamentuin facere non possit, testamentifacción, y no es semejaute al mudo el
tamen testamentuui, quod ante t'ecerat, in eotleni que convenientemente hubiere confirmado los co-
statu est, huius auteni testamentum sublatuui est, dicilos; porque aunque este no pueda hacer testa-
et de alienis quodainmodo rebus testatur. Sed di- mento, sin embargo, el testamento que antes ha-
cemus, codicilos valore, nam etsi postunius natus bla hecho se halla en el mismo estado, pero el tes-
ruperit testameuturn, et decessenit, níhulominus tamento de aquel se invalidó, y él tecla de cosas
codicilli valent, en cierto modo ajenas. Pero diremos, que son vá-
lidos los codicilos, porque aun cuando el póstumo
nacido hubiere roto el testamento, y fallecido, son,
sin embargo, válidos los codicilos.
§ 4.—Si miles test.amentum quiclem ante mili- § 4.— Si un militar hubiere hecho testamento
tiam, sed codicIlos lii militia fecerit, an jure mili- ciertamente antes de estar en la milicia, pero codi-
tan valeant codidilhi, quacritur, quoniam testa- cilos estando en la milicia, se pregunta si valdrán
mentum jure eoinrnuui valet, niel si militiae tetn- por derecho militar los codicilos, puesto que el
pore signavit (2), 'vel quaedani adiecerit. Corte testamento es válido por derecho común, á no ser
codicilli rnilltiae tempore faeti non debent referri que lo haya sellado estando en la milicia, ó que le
ad testamentum, sed jure militar¡ valent. haya añadido alguna cosa. A la verdad, los codi-
cilos hechos estando en la milicia no se deben re-
ferir al testamento, sino que son válidos por dere-
cho militar.
§ 5.—Si ci servo, qui testamento legatum acce- § 5.— Si al esclavo, que por testamento hubiere
perit, libertas codicillis detur, utile legatum esee recibido un legado, so le diese la libertad en codici-
dicemus, quasi ab initio constiterit legatum. los, diremos que es útil el legado. como si el lega-
do hubiere sido válido desde el principio.
§ 6.—Si quis certi generis codicilos confirmave- § 6.—Si alguno hubiere confirmado codicilos de
nt, puta: «quos uovissimos fecoro», non utique cierto género, por ejemplo: «los últimos que yo hu-
statim, quae codicillis dantur, consistere videbun- biere hechos, no se considerará ciertamente que
tur, quamdiu ah quoque fieri possint. et ideo, si sean válidas desde luego las cosas que se dan en
alii postea fiant, legata in prionibus data non va- los codicilos, mientras todavía se puedan hacer
lebunt. otros, y por lo tanto, si se hicieron otros después,
no serán válidos los legados que se dieron en los
primeros.
9. MARCELLUS (3) Libro IX. Diyestorum.—Ari. 9. MARCELO; Digesto, libro IX.—Negó Aristón
Sto negavit, valere eodieillos ab es factos, qui pa- que fuesen válidos los codicilos hechos por el que
terfainilias, ucene esset, iguorasset. Ulpianus no- hubiese ignorado si e:a 6 no padre de familia. Y
tat: nisi veteranus ful, tune enini et testameutum observó Ulpiano: si no fué veterano, porque enton-
valebit. ces será también Válido el testamento.
10. PPINIANU5 libro XV. Quaestiouurn.—Quod 10. PAPINIANO; Çuetjones, libro XV.—Lo que
per manus traditum cst, codicillis hereditatem da- vulgarmente se dice, que no se puede dar la heren-
rl non posee, rationern 111am habet, no por codicil- cia por codicilos, tiene esta razón, que no parezca
los, qui ex testamento valerent, ipsum testamen- que por los codicilos, que serian válidos por virtud
tum, quod vires per iustitutionem heredum aecipit, del testamento, se confirma el mismo testamento,
confirman videretur. que recibe su fuerza de la institución de herederos.

(1) uee,por et, Efi1.


(2) reMlgnaverlt, fl'al. (3) M&rUanu5, Fiat.

DIUE$TO.--LiREO XXIX. TÍTULO vii 46'i
11. IDEM Ubro XIX. Quaestionurn. - Qui gravi 11. EL MISMO; Cuestiones, libro XIX,—Uno, que
utero uxorem eme ignorabat, codicillis ad flhium ignoraba que su mujer estuviese embarazada, dió
scriptis libertales dedit; nata post mortem patris libertades en codicilos escritos para el hijo; habien-
Ulla, quum de ea nihil patrem sensisse Constitis- do nacido después de la muerte del padre una hija,
set, plaeuit, libertates a solo filio praestari posse, y constando que nada previno el padre respecto de
ella, se determinó, que las libertades se podian dar
por el hijo solo,
12. IDEM libro XXII. Quacstionurn.—redemtis a 12. EL MISMO; Cuestiones, libro XXII. —habien-
sorore par tibus. do comprado sus porciones 4 su hermana.
18. IDEM libro XIX. Quaestionurn.—IlIud enim 13. EL MISMO; Cuestiones, Libro XIX.—Porque
sine dubio die¡ non potest, etiam 1111am manumit- sin duda no se puede decir, que también la hija
Lere cogendani, quum ab ea nihil pater petierit, et haya de ser obligada á manumitir, porque el padre
iure sun heres extiterit. nada le exigió 4 ella, y fué heredera por derecho
propio.
L—Traetari solet de eo, qui, quum tabulas § 1.—Se suele discutir respecto del que, no ha-
testamenti non feeisset, codicillis ita seripsit: «Ti- biendo hecho testamento, escribió así en los codici-
tium heredem eme volo»; sed multum internet, los: «quiero que Ticio sea heredero»; pero importa
ntrnm fldeicommissariam hereditatem a legitimo mucho ver, si por medio de esta escritura, que qui-
per hane seripturam, quam codicillorum instar ha- so tuviera apariencia de codicilo, haya dejado una
bern voluit, reliquerit, an vero testanientum Lace- herencia fideicomisaria 4 cargo del heredero legi-
re se existimaverit; nam hoc casu nihil a legitimo timo, ó si haya ercido hacer testamento; porque en
peti pote¡-¡t. Voluntatis autem quaestio ex eo mii- este caso nada se le podrá pedir al heredero legiti-
to plerumqne dectarabitur; nem si forte a Titio mo. Mas esta cuestión sobre la voluntad se aclara-
legata reliquit, substitutum adscripsit, heres si non rá la más de las veces por el mismo escrito; porque
extitisset, sine dubio non codicillos, sed testamen- si acaso dejó legados 4 cargo de Ticio, y nombró
tum faeere volui.sse intelligetur. substituto, si no hubiese sido heredero. se entende-
rá ciii duda, que no quiso hacer codicilos, sino tes-
Lamento.
14. SCAEVOLA libro VIII. Quaeetionurn.— Quí- 14. SCÉVOLA; Cuestiones, Libro VIII. —Refieren
dam referunt, quantum repeto, apud Vivianum (1) algunos, según recuerdo, que en Vivianose expu-
Sabini, et Cassii, et Proculi expositam cese in so la controversia de Sabino, Cassio y Próculo so-
qunestione hiiiusmodi eontroversiam, an legata, bre esta cuestión, silos legados, que después que
quae, posteaquam instituti mortem obierunt, co- fallecieron los instituidos fueron consignadosó qui-
dicillis adscripta vel ademta sunt, a substitutis tados en los codicilos, se deberán por lossubstitu-
debeantur, id est, an perinde datio et ademtio tos, esto es, si la dación y la revocación hechas
etiam hoe tempore codicillis faca valeat, nc si también en este tiempo cii codicilos serán válidas lo
testamento facta esset (2). Quod Sabinuin et Cas- mismo que si hubieran sido hechas en testamento.
sium respondisse aiunt, Proculo dissentiente; ni- Lo que dicen que respondieron Sabino y Cassio,
mirum autem Sabini et Cassii collectio, quam et disintiendo de ellos Próculo; pero, 4 la verdad, la
ipsi reddunt, illa est, quod codicilli pro parte te- razón de Sabino y de Cassio, que también ellos
stamenti habeantur (3) observationeinque et le- mismos exponen, es esta, que los codicilos son con-
gem iuris inde traditam servent. Ego autem ausim siderados como parte del testamento, y guardan
sententiam Proculi verissirnam dicere; nullius las prescrpcioncs y las reglas de derecho de él de-
enim momenti ecL tegatuni, quod datum est ei, qui rivadas. Mas yo me atreveria 4 decir, que la opinión
tempore eodicillorum ja rebus humanis non est, de Próculo es la más verdadera; porque no es de
Iicet testamenti fuerit, cese enira debet, cuí detur. ningún valor el legado que cele dió al que no existe
Deinde sic quaeri, an datum consistat, ut non ante al tiempo de hacerse los codicilos, aunque haya exis-
iuris ratio, quam persona quacrenda sit; et in pro- tido al de hacerse el testamento; porque debe existir
posito igitur, quod post obitum heredis codicillis aquel 4 quien se le dé. Y además as¡ se investiga,
legatum vel ademtum est, nullius momenti est, si sea válido lo que se dió, fi fin de que no se haya
quia heres, ad quem sermonem conferat, ja rebus de buscar la razón del derecho antes que la perso-
hunianis non est, eaque ademtio et datio nune na; y por lo tanto, en el caco propuesto lo que se
vana effleietur. Hace la eo herede, qui ex asee in- legó ó se quitó en los codicilos después de la muer-
stitutus erit dato substituto, ita nL ab instituto co- te del heredero no tiene valor alguno, porque no
dicilli confirmarentur. existe el heredero fi quien se dirige el encargo, y
estas revocación y dación se hacen ahora vanas.
Esto respecto al heredere, que hubiere sido institui-
do por el as habiéndole nombrabo substituto, de
suerte que los codicilós se confirmasen por el ins-
tituido.
§ 1. —Quodsi duo instituti sint substitutis datis, § 1.—Pero si fueran dos los instituidos habién-
unusque eorum deceeserit, utilia videntur legata, dose nombrado substitutos, y uno de ellos hubiere
sed circa coheredem erit traetatus, numquid to- fallecido, se consideran útiles los legados, pero res-
tum legatum debeat, si «quisquis inihi herce erit», pecto al heredero habrá la cuestión de si deberá
Iegátum erit, an vero non, quia siL substitutus acaso todo el legado, si as! se hubiere hecho ellega-

(1) lultanum, Ral. Vuly.


i) Id ast—set, em;t»nus otro» en UaL (5) Hcd. Vuy.; habeutür, et cÓd4ce Fi.

468 Eso,—LLBRo 1111: TITULO VII

heros, qui parteta faciat, Iicet ¡pse non debeat; idem do: «cualquiera que fuere mi heredero», ó si no lo
etiam potest circa nomina expressa tractari, mu1 deberá, porque hay un heredero substituto, que
toque magis solum cohereden1 totum dehere puto, forma parte, aunque él no deba el legado; y lo mis-
quia is adiunetus Bit, qui etiam tunc, quum afilan- mo también se puede discutir respecto A los nom-
gebatur, in rebus humanis non erat. bres expresados, y con mucha más razón creo que
solo el coheredero debe lodo el legado, porque el
otro era adjunto, y tampoco existía al tiempo en
que era nombrado adjunto.

15. .AFRICANUS libro IL QuaestÍonum (1).—Sed 15. AFRICANO; Cuestiones, Libro 11.—Pero cuan-
quum ea testatoris voluntas fuerit, ut ex universa do la voluntad del testador hubiere sido esta, que
lieiedit ate legata erogarentur, dicendum, seriptis los legados se pagasen de toda la herencia, se ha
heredibus profuturam doli exeeptionem, si am- de decir, que A los herederos instituidos les ha de
pJius, quam hereditaria portio petatur. aprovechar la excepción de dolo, si se les pidiera
más que su porción de herencia.

16. PAtXLUS (2) Libro XXI. Quaestionurn. - Ab 10. PAULO; Cuestiones, Libro XXI.—Hechos los
intestato factis codicillis, relicta etiam postea na- codicilos abintestato, el sucesor del intestato, aun-
tus intestati successor debebit. Quicunque enim que nazca después, deberá lo que se dejó. Porque
ab intestato suceesserit, locum habent codicilhi, cualquiera que sea el que hubiere sucedido abin-
nam unus casus est, nec interest, qui succedit, testato, tienen lugar los codicilos, porque el caso
duru intestato succedat; ad testamentum autem, es uno solo, y no importa quién sucede, con tal que
quod quoquo tempore fecisset., pertinent codicilli. suceda abintestato; pero los codicilos pertenecen
Et, ut nianifestius dicain, intestato patrefamilias al testamento, que hubiese hecho en cualquier tiem-
mortuo nihil desiderant codicilli, sed vicem testa- po. Y, para decirlo más claramente, habiendo fa-
menti exhibcnt testamento autem facto ius se- llecido intestado el padre de familia, nada requie-
qUuntur eme. ren los codicilos, sino que hacen veces de testamen-
to; pero habiéndose hecho testamento, siguen el
derecho de este.

17. IDEM Libro III. Sententhirum.— Literae, 17. EL MISMO', Sentencias, libro 111.—Las car-
quibus hereditas promittitur, vel animi affec.tus tas en que se promete una herencia, ó en que se
oxprimitur, vim codicil1rurn non obtinent. expresa el afecto del ánimo, no alcanzan la fuerza
de codicilos.

18. CuLsus Libro XX. Digestorum.-.- Plotiana 18. CELso; Digesto, libro XX.—Plociana salu-
Celso mio salutem. Lucius Titius hEs verbis ita ca- da A su Celso. ¡Lucio Ticio dispuso as¡ en estos
.vit: «si quid tabuhis ahoye quo genere (3) ad hoc términos: 'si yo hubiere dejado ó en tablas ó de
teslameutuni pertinens reliquero, ita valere yo- otro cualquier modo algo que pertenezca A este tes-
lo»; quaero, an codicilli, qui ante hoc testamenturn tamento, quiero que as[ sea válido»; pregunto, ¿de-
scripti sunt, debeant rati esse? luventius Celsus berán ser válidos los codicilos, que se escribieron
Plotianae salutem. Hace verba: si quid ad hoc antes de este testamento? Juvencio Celso A Plocia-
te,tamentum pertinens reliquero, valere volo», na, salud. Estas palabras: «si yo hubiere dejado al-
etiam ea, quac ante testamentum seripta Sant, go que pertenezca A este testamento, quiero que
comprehendere. sea válido», comprenden también las disposiciones
que se escribieron antes del testamento.

19. MARCELLtJS (4) libro XIV. Digertorum.— 19. MARCELO; Digesto, libro XIV.—Uno, que
Is, qui unum flhium habebat, quum codicillos ad tenía un solo hijo, habiéndole escrito codicilos, fa-
eum scripsisset, deccssit intestatus herede co, et lleció intestado siendo heredero aquel, y otro que
quem postea prOcreavit; agnatione sui heredEs procreé después; nadie dirá que con el nacimiento
nemo dixerit, codicitios cvanuisse; igitur si nihil de Ufl heredero suyo se invalidaron los codicilos;
tum de postumis eperavit, et codicilli non evane- así, pués, si entonces no esperé nada en cuanto A
scent, et quae relicta sunI, pro parte dimidia filius, póstumos, los codicilos no se invalidan, y el hijo,
ad quem codicihlas factus est, solvere compelhitur, para quien se hizo el codicilo, es compelido A pa-
non etiam postumus. Sed et si codicilios rehiquis- ar con arreglo A su mitad los legados que se de-
set duobus superstitibas fihiis deeedens, quum pu- jaron, pero no también el póstumo. Pero sial falle-
taret, alterum ex hEs prius decessisse, simili modo cer también hubiese dejado codicilos sobrevivién-
die¡ potest, omnia perinde debere flhium, ad quern dole dos hijos, creyendo que uno de ellos habla
seripti su.nt codiciili, atque si solus heres extitisset fallecido antes, se puede decir del mismo modo,
patri. (5) Imo duutaxat partem debet; eorunk La- que el hijo para quien se escribieron los codicilos
men, quac pro parte praestari non possunt, nihil debe todos los legados, Jo mismo que si solo él hu-
omnino (6) praestandum, quoniarn jito (7) 11011 fue- biese quedado heredero de su padre Por mejor de-
nt filio ablaturus, nisi solum putaret suecessorem cir, debe solamente su parte; pero de aquellos, que
sibi futurum. no se pueden pagar en parte, no se ha de satisfacer
nada absolutamente, porque el testador no so los
habriade haber quitado al hijo, si no hubiese ercido
que él solo habría de suceder.
(1) Paulns libro XI. quacstioium. /MI.
(2) afrlcanus Ha¿.
(3) quid tabuarum aliadve sius generis ¿(al.
(t) Mart1auu, ¿(al kB) ¿Ial.; eorum, el códice FI.
LS) Ulpianus notat:, inserta ¿(al. C7) IIal.;llU, el có4ic FI.

I3IGESTO.-11mto XIX: rtruLo ÚNICO 469
20. PAULIJe tiro V. ad legem Iuiiam et Pa. 20. PAuLo; Comentarios á la Ley Julia y Pa-
piam.—Si palam heres nuncupatus sit, legata an- pia, libro V.—Si el heredero hubiera sido clara-
tem in tabulis collata fucrint, lulianus ait, tabulas mente nombrado de palabra, pero los legados hu-
testamenti non intelilgi, qeibus heres scriptus non bieren sido consignados en el testamento, dice Ju-
est; et magis codicilli, quam testamentum existi- liano, que no se entiende 'que son tablas del testa-
mandae sint, et hoc puto rectius dici. mento aquellas en las que no hay heredero escrito;
y más bien se han de considerar como codicilos,
que como testamento, y esto creo que es lo que se
dice con más acierto.

LIBER TRIGESIMUS LIBRO TRIGÉSIMO


DE LEGATIS ET FIDEICOMMIS8IS (1) DE LOS LEGADOS Y DE LOS FIDEICOMISOS
[Cf. Cod. YL87.42.48.47.48.1 [Véase Üdd. VI. 87. 42. 48. 47. 48.1
1. ULPIANUS Libro LX VII. ad Edictum.—Per 1. U LP 1 A NO; Comentarios al Edicto, Libro
omnia exaequata sunt legata fideicommissis. LXVII.—En todo fueron igualados los legados con
los fideicomisos.

• 2. IDEM libro 1. Fideicommissorum. - Selen- 2. EL MISMO; Fideicomisos, Libro 1.—Se ha de


dum est, eos deurnm fideieommissum posse relin- saber, que solamente los que tienen el derecho de
quere, qui testandi ius habeiit. testar pueden dejar fideicomiso.

3. IDEM libro IV. ad Sabinum.—Hace verba 3. EL MISMO; Comentarios á Sabino, libro IV.
testatoris: «quisquis mihi ex suprascriptis heres —Estas palabras del testador: cualquiera que de
erit», ant: «si heres cnt Seius, ve]- «si heredita- los arriba escritos fuere mi heredero», ó 'si Seyo
tem adierit», subiectum legatum vel fideicomissiirn fuere mi heredero», 6 'si adiere la herencia», no
non faciunt conditionale. hacen condicional el legado ó el fideicomiso expre-
sado.

4. IDEM libro V. ad Sabinum.—Si quis in fun- 4. EL MISMO; Comentarios á Sabino, Libro V.—
di voeabulo erravit, et Cornelianum pro Sempro- Si alguno erró en el nombre del fundo, y nombró
niano nominavit, debebitur Senipronianus; sed si el Corneliano por el Semproniano, se deberá el
in corpore erravit (2), non debebitur. Quodsi quis, Semproniano; pero si erró en la cosa, no se deberá.
quum veliet vestem legare, suppellectiiem adscri- Mas si alguien, queriendo legar un vestido, escri-
psit, dum putat suppellectilis appellatione vestem bió un ajuar, creyendo que con la denominación
contineri, Pomponius scripsit, vestezn non deben, de ajuar se comprendía el vestido, escribió Pompo-
quemadmodum si quis putet, aun appellatione eleS nio, que no se debe el vestido, del mismo modo que
Ctrtim ve! aurichalcum contiiieri, ve! quod est si uno creyera que con la denominación de oro se
stultius, vestis appdllatione etiam argentum conti- comprendía el ámbar ó el aunicalco, 6, lo que es
neri. Rerum enim vocabula immutabilia sunt, ho- más nócio, que con la denominación de vestido se
minum mutabilia. comprende también la plata. Porque los nombres
de las cosas son inmutables, y variables los de los
hombres.
§ 1.—Si quis heredes instituerit et ita legaveiit: § 1.—Si alguno hubiere instituido herederos y
«quisquis mihi Gallicanarnm rerum heres cnt, da- hecho legados de este modo: «cualquiera que fuere
mnas esto () dare', ab omnibus heredibus videri mi heredero de los bienes de las Galias, esté con-
legatum, quoniam (4) ad omnes cos res GalIlea- denado fi dar», se considera que se leó fi cargo de
nae pertinent. todos los herederos, porque fi todos eTios pertene-
cen los bienes de la Galia.

5. PATJLUS Libro 1. ad Sabinusn.—Servi electio- 5. PAULO; Comentarios d Sabino, Libro 1.—Le-


nc legata, semel duntaxat optare possumus. gada la elección de un esclavo, solo una vez pode-
mos elegir.
§ 1.—Labeo alt, quum cena res ant persona le- § 1. —Dice Labeón, que cuando se Jega cierta co-
gatnr ita: .qui meus erit, qnum moriar, heres sa 6 persona en esta forma; «déla el que fuere mi
dato», et communis sil, totum deben; Trebatium heredero, cuando yo muera», y se tuviera en co-
vero respondisse, partem deben, Cassius scnipsit; mún, se debe la totalidad; pero Cassio escribió, que
quod et venus est, Trebacio respondió, que se debe la parte; lo que
también es más cierto.
§ 2.—.Quurn fundus communis legatus sU non § 2.—Cuando no habiéndose expresado la por-

(1 LIBER PRIMUS., adiciona Ha¿. (3) Lot, inserta Mal,


2) Mal. Y4g.; errablt, el c$dice Fi. qusudo, Hal,

470 DlGE8IO.-1BE0 XXX: TiTuLO ÚNICO

adiecta portione, sed «meumi nominaverit, port.0- clón se haya legado un fundo común, pero que el
nem deben constat. testador lo hubiere nombrado ando», consta que se
debe su porción.
O. JULTANUS Libro XXXIII. Di9estorum.—Sti- 8. JULIANO; Digesto, Libro XXXIII.—«Dé mi
ehum, qni meus cnt, quum moilar, heres meu.s heredero el esclavo Stico, que fuere mío, cuando
dato»; magis conditionem legato inieciese, quam yo muera»; parece que el padre de familia más
demonstrare voluissc patremfamilias apparet co, bien impuso una condición para el legado, que no
quod, si demonstrandi causa hacc oratio poncre- que quiso hacer una demostración, por esto, por-
tir, ita coneepta esset: tSllchum (1), qui meus que si esta oración se pusiera para hacer la demos-
est', non: tqui mena enit». Sed conditio talle acci- tración, habría sido expresada de este modo. »Sti-
pi debet, quaternis meas erit, itt, si totum aliena- co, que es mío», no «que fuere mío». Pero esta
verit, legatum extinguatur, si partem, pro ea condición se debe entender en cuanto fuere mio,
parte debeatur, quae testatoris mortis tempore de suerte que, silo hubiere enajenado todo él, se
fuerit. extinga el legado, y si parte, se deba en aquella
porción que fuere del testador al tiempo de su
muerte.
7. PALJLIJS Libro 11. ad Sabinum. - Legatum 7. PAULO; Comentarios d Sabino, Libro II.—.E1
servo delatum dominus potes! repudiare. señor puede repudiar el legado dejado a! esclavo.
8. POMPONITIS libro II. ad Sabinum. - Si ex 8. PoMPoNEo; Comentarios d ~no, libro II.
teto fundo legato testator partem alienaese!, reli- —Si de todo el fundo legado hubiese enajenado el
quam duntaxat partem deben placet, quia, etiam- testador una parte, esté establecido que se deba
si adiecieset aliquid ci fundo, augmentum legata- solo la parte restante, porque aunque hubiese agre-
rio cederet. gado alguna cosa fi este fundo, el aumento cede-
rla á favor del legatario.
§ 1.—Si ita seniptum sil; 4Lucius Titius heres § 1.—Si se hubiera escrito así: Déle ciento fi Se-
meus, ant Maevius herce meas decem Seio dato», yo ó mi heredero Lucio Ticio, ó mi heredero Me-
cum utrovelit, Solus aget, ut, si eum uno actum vio», Seyo ejercitará su acción contra el que quie-
Sit, et solutum, alter liberetur, quasi si duo rei ra de los dos, de suerte que, si la hubiera ejercita-
promittendi in solidum obligati fuiseeut. Quid er- do contra uno, y se hubiera hecho el pago, el otro
go, si ab altero partem petierit? Liberum ci (2) quede libre, como si dos prometedores se hubiesen
erit ab alterutro reliquum petere; idem en!!, et si obligado solidariamente. Luego, ¿qué se dirá, si fi
alter partem solvisset. uno le hubiere pedido parte? Que él tendrá liber-
tad para pedirle al otro lo restante; y lo mismo
será, también si uno hubiese pagado parte.
§ 2.—Si ita legatum sit: alecticarios (3) octe, § 2.—Si as! se hubiera hecho un legado: «ocho
aut pro lis in homtnes singulos certam peeuniam, mozos de litera, 6 en lugar de estos cierta canti-
utrum legatarius vele!», non potest legalarius dad por cada hombre, según quiera el legatario»,
partem servorum vindicare, pro parte numos pe- no puede el legatario reivindicar parte de los es-
toro, quia unum in alterutra causa legatum eh, clavos, y pedir dinero por la otra parte, porque en
quemadmodum si ole¡ pondo quinquaginta, aut ¡u uno ú otro caso se legó una sola cosa, así como si
singulas libras certum ace legatum sit, no aliter se hubieran legado cincuenta libras de aceite, 6
observantibus etiam uno hornine legato divisio cierta cantidad por cada libra, fi fin de que fi los que
concedatur; nec interes!, divisa ea summa, an lun- lo hicieran de otro modo no se les conceda también
eta ponatur, el corte octo servís, ant pro omni- la división habiéndose legado un solo esclavo; y
bus (4) corta pecunia legata, non posee invitum no importa que esta cantidad se exprese dividida
heredem partem pecuniae, partem manciplorum 6 junta, y fi la verdad, legados ocho esclavos, 6
debere. por todos ellos cierta cantidad, no puede, contra
su voluntad deber el heredero parte del dinero, y
parte de los esclavos.
9. IDEM libro III. ad Sabinurn.—Id, quod apud 9. EL MISMO; Comentarios d Sabino, libro (11.
hostes es!, legan (5) posee, Octavenus scripsit, et —Escribió Octaveno, que se puede legar lo que
postliminii iure consistere. esté en poder de los enemigos, y que es válido el
legado por derecho de postliminio.
10. PAULUS libro II. ad Sabinum,--Iulianu.s, 10. PAULO; Comentarios d Sabino, libro II.—
nec a ifhiofamilias sine iussu patris optan posee, Opina Juliano, que no se puede elegir por el hijo
ncc ante aditam hereditatein, putat; quod es! de familia sin órden del padre, ni antes de haber
verum. sido adida la herencia; lo que es verdad.
11. PAPIXMNUS Libro IX. Quaestionum. Quum 11. PAPINiANO; Cuestiones, Libro IX.—Cuando
fihiofamilias ve! servo alieno legatum vel heredi tas fi un hijo de familia 6 fi un esclavo ajeno se le dá
datur, fldei eommitti patria vel domini potes!; nc un legado ó la herencia, se le puede hacer fideico-
tunc demum ex persona ipsorum fideicommissum miso al padre 6 al señor; y entonces el fideicomiso

(1) Ha¿.; Stichus, el códice Fi.


(2) HaZ. Vulg.; caZ, el códice Fi. () hominibue, HaZ.
(e) Ra¿, Vuig.;lectieiarlos, el códice FI. ,) non, l Berta HaZ.

bISTO.—L1BTO xxi: TiTULO ÚNICiO- 41
vires capft, qtlum ¡país, per quos comtnodum he adquiere fuerza por razón de la persona de los mis-
reditatis vel legati patri domin ove quaeritur, fidci- mos1 solamente cuando se les deja el fideicomiso 4
eommissuni (1) relinquitur. Deuiq'ne Julianas non los mismos por los cuales se adquiere para el pa-
insubtili ratione motus patrem, cujas filias lieres dre 6 para el señor la utilidad de is. herencia 6 del
institutus set, extero quidem habita ratione. legis legado. Por último, movido Juliano por sitil razón
Faleidiae restituere hereditatem respondit, quo- respondió, que el padre, cuyo hijo fué instituido
niam ex persona ful teneretur; ipsi vero filio non heredero, le restituye la herencia 4 un extraño,
adro icen Palcidia, quouiaui ex persona sua sibi habida ciertamente cuenta de la ley Fakidia, por-
filias obligarí non posset, ac pater non ut herce, que se obligarla por la persona de su hijo; pero al
sed ut pater rogar¡ videretur (2). Et ideo si filio mismo hijo, sin admitirse la Faleidia, porque por
rogatus sit pater post mortern suam, quod ad se su propia persona no se le podría obligar el hijo, y
pervenit ex legato ve¡ hereditate filio relictis, re- el padre parecerla que no era rogado como here-
etituere, isque vivo patre deeédat, omnímodo pa- dero, sino como padre. Y por esto, si se le hubiera
trem id retentururn, quoniam fideicommfssum ex rogado al padre que después de su muerte le res
persona patrie vires acceperit. tituy era al hijo lo que fué 4 poder de él en virtud
del legado 6 de la herencia dejados al hijo, y éste
falleciera viviendo el padre, esto lo habrá de rete-
ner de todos modos el padre, porque el fideicomi-
so habrá recibido fuerza por la persona del padre.
12. POMFON]Vfi libro Iii. ad Sabinum.—Si mihi 12. PoMPoNlo; Comentarios 4 Sabino, Libro III.
et tibi cadem res legata fuerit, deinde die legati —Si 4 ml y 4 ti nos hubiere sido legada la misma
cedente heres tibi extitero, liberum mihi cese La- cosa, y después al correr el término del legado yo
bco alt, ex meo legato, an ex co, quod tibi heres hubiere quedado siendo tu heredero, dice Labeon,
sim1 acquirarn legatum; si voluero eam rem ex que tengo libertad para adquirir el legado 6 por-
meo legato ad me pertinere, ut toca mea sit, ex que se me legó' 6 porque soy tu heredero; y si yo
hereditario legato petere eam posse Proculus ait. quisiere que la cosa me pertenezca por razón de
mi legado, para que toda sea mía, dice Próculo,
que puedo pedirla en virtud del legado hereditario.
§ 1.—Si que serves, quos Gadibus baberet, eo § 1.—Si alguno hubiere condenado 4 su herede-
testamento, quod Rornae moriens fecerit, triduo, ro, en testamento que al morir hubiere hecho en Ro>
quo inortuus fuerit, beredem dare mihi damnave- ma, h darme dentro de tres dias después que hu-
nt, ratum cese legatum, et angustias temporis biere muerto, esclavos que tuviese en Cádiz, el le-
nihil legato nocere. gado es válido, y la premura del tiempo en nada le
perjudica al legado.
§ 2.—Regula iuris civilis est, quac efficit, nl, § 2.—Hay una regla de derecho civil,.que hace,
quibus ipsis legare poscumus, eorum quoque ser- que también podamos hacer legados 4 los esclavos
vis leare possimus (3). de aquellos mismos 4 quienes les podemos legar.
§ 3.—In legatis noviesimas senipturae valent, § 3.—En los legados son válidas las últimas es-
quia mutarl causa praecedentis legati ve¡ die, vel crituras, porque se puede mudar la causa del lega-
eouditlone, vel in totum ademtione potest; sed si do anterior ó por el término, 6 con la condición, ó
sub alia et alía condicione tegatum ademtum est, en su totalidad con la revocación; pero si se revo-
novissima ademtio speetanda est. Interdum tamen có un legado bajo una y otra condición, se ha de
in legatis non posterior, sed praecedens seriptura atenderá la última revocación. Pero 4 veces no es
valet; nam si ¡la scripsero: «quod Titio infra lega- válida en los legados ¡a escritura posterior, sino la
vero1 id zieque do, neque lego», quod infra lega- precedente; porque si yo hubiere escrito as!: «lo
tum erit, non valebit; nam et eum sermoneni, quo que abajo yo legare 4 Ticio, esto, ni lo doy, ni lo
praesentia legata data in diem proferuntur, ad lego, no será válido lo que abajo se hubiere lega-
poste& quoque seripta Jegata pertinere plaeult. Yo- do; pues se determinó que también aquella cláusu-
Juntas ergo faeit, quod la testamento seriptum la con la que se difieren 4 término ¡os legados da-
valeat. do-4 de presente, pertenezca asimismo 4 los legados
escritos después. Luego la voluntad hace que sea
válido lo escrito en el testamento.
13. IDEM Libro IV. ad Sabinum.—Quum incer- 18. EL MISMO; Comentarios 4 ~¡no, Libro IV.
tus horno legatus tibi esset, herce Stichuin servo --Habiéndosete legado un esclavo incierto el he-
tuo tradidit; Neratius respondit, si irohintato do- redero entregó Stico A tu esclavo; Neracio respon-
mini tradidit, vel ratum boe dominus habaerit, dió,que si lo entregó con voluntad del señor, ó si
perinde eu.m liberatum, atque si Stichus legatus el señor hubiere ratificado esto, queda él Ubre de
esset. la obligación lo mismo que si hubiese sido legado
Stico.
14. IJLP1ANUS Libro XV. ad Sabin,um. - Si ¡la 14. ULPIÁio; Comentarios 4 Sabino, Libro XV.
sit adscriptum: ial cuí legavero bis, semel herce ci —Si se hubiera escrito asi: «si A alguno le hubiere
dato', vel itt (4) semel debeatur, el eidem duns yo legado dos veces, déle el heredero una vez', 6
quantitates adecripecrit, vel duos fundos, an como si se debiera una sola vez, y para uno mismo
utrumque debeatur? Et alt Aneto, unum videri hubiere asignado dos cantidades, 6 dos fundos, ¿se
legatum; nam quod ademtum est, ncc datum vi- deberá una y otra cosa? Y dice Aristón, que se con-

(1) baereditatie. inserte ¿a V4g. (3) HaL; possuinus, «4 có4ce Fi.


(3) Ha[.; videtur, «1 códice Fi. (11) n*, on4eLü Hal.

472 DTGs'PTÓ.—LIBRO XXX: PtpJLO ÚNf CO

derí sccundum Celsi et Mareelli senlentlam, guao sidera que se legó una sola cosa; porque lo que se
vera est. quitó, ni aun parece que se dió, según la opinión de
Celso y de Marcelo, la cual es verdadera.
§ 1.—Sed Fapinianus libro uonodeeimo Quae- § 1.—Pero dice Papiniano en el libro décimo no-
atiouum alt, el si post legata saepius adscripta veno de las Cuestiones, que si después de haber
idem hoc subiecenit (1), somel praestani velle, et asignado muchas veces legados hubiere aiadido
hoc ante impletum testamentum fecerit, ipso lure esto mismo, que quena que se hiciese una sola en-
videri cetera legata ademta; sed quo (2) magis cnt trega, y esto lo hubiere hecho antes de haber con-
ademtum, non enim apparet? Et alt, posse die¡, cluido el testamento, se considera que de derecho
exigulus esse praestandum. quedaron revocados los demás legados; pero ¿cual
habrá sido revocado preferentemente, puesto que
no aparece? Y dice, que se puede decir, que se de-
be entregar el más exiguo.
15. PAITLVS Libro III. ad Sabinum. - Qui quar- 15. PAULO; Comentarios d Sabino, Libro III.—
1am partem bonorum legare voluit, dimidiam ser¡- Uno que quiso legar la cuarta parte de sus bienes,
psit; Proculus recte alt, posse defendi quartam escribió la mitad; y con razón dice Próculo, que se
legatam, quia inesset (3) dimidiae. Idem cnt, el puede defender que fué legada la cuarta parte, por
si quinquaginta voluit legare, et ccntum seripta estar comprendida en la mitad. Lo mismo será,
smI, quinquaginta enini debebuntur. Sed el si plus también si quiso legar cincuenta, y se hubiese es-
legare voluit, el minus scripsit, valebit legatum. crito ciento, porque se deberán los cincuenta. Pero
también será válido el legado, si quiso legar más,
y escribió menos.
§ 1.—Si quis unaw surnmam filiabus legaverit, 1.—Si uno hubiere legado una sola cantidad á
ut ctiam de postuma seutiret, si ea non est nata, sus hijas, como refiriéndose también á una póstu-
superstiti solidum debebitur. ma, si esta no nació, se deberá la totalidad A la so-
breviviente.
10. POMPONIUS Libro V. ad Sabinum.— Si duo- 16. P0MPONW; Comentarios áSabino,libro V.—
bus res coniunctim legata sil, quamvis alter ¡ti re- Si una cosa hubiera sido logada conjuntamente á
ram natura non fuerit, alter¡ solam partern 4) dos, aunque 1100 110 hubiere existido, creo que es
deben, puto verum esse. verdad que al otro se le debe su sola parte.
§ 1.—Herce adiecto (5) nomine cuiusdam, qui § 1.—El heredero condenado A dar, habiéndose
lieres non sil, dare damuatus, totum Iegatuui de- añadido el nombre de cualquiera, que no sea here-
bet; nam el si duos ex hercdibu8 suis nominatiLn dero, debe todo el legado; porque también si uno
quis damnasset, el alter bereditatem non adiisset, hubiese condenado expresamenteá dos herederos
qui adiisset, totum deberet, si pars elus, qul non suyo y uno de ellos no hubiese adido la herencia,
adiiaset, ad eum, qui adiisset, pervenenit. el que la hubiese adido lo deberla todo, si la parte
del que no la hubiese adido hubiere ido A poder del
que la hubiese adido.
§ 2.—Si Tillo el postumis legatum sil, non nato § 2.—Si se les hubiera hecho un legado A Ticio
postumo totum Titius vindicabit. Sed el si testator y A los póstumos, Ticio lo reindivicará todo no ha-
Titio et postumis viriles partes dan voluisset, vel biendo nacido el póstumo. Pero asimismo, si el tes-
etiam Id expressisset, totum legatum Titio debe- tador hubiese querido que se la diesen porciones
tur non nato postumo. viriles á Ticio y á los póstumos, ó también hubiese
expresado esto, se le debe lodo el legado A Ticio,
no habiendo nacido el póstumo.
17. ULPIANUS Libro XV. ad Sabinum.—Qui 17. ULPIANO; Comentarios 4 Sabino, libro XV.
fihiabus legavit, si meutiouem aliqua parte testa- —El que dejó un legado A las hijas, si en alguna
menti postumae fecil, videtur la filiarum legato et parte del testamento hizo mención de la póstuma,
de postuma seusisse. se considera que en el legado de las hijas también
se reerió A la póstuma.
§ 1.—Si quis ita legaverit «si qua filia niihi ge- § 1.—Si alguien hubiere hecho un legado de es-
nitur (6), el heres meus centum dato», plunibus te modo: si me nace alguna hija, dele ciento mi
natis videtur singulis tantundem lcgasse; quod ita heredero», habiendo nacido muchas, se considera
accipienduin est, niel evidene sit contraria senten- que legó otro tanto A cada una; lo que se ha de en-
tia testatoris. - tender de este mqdo, si no fuere evidente la volun-
tad contraria del testador.
§ 2.—Si un¡ ex heredibus fueril legatum, hoc § 2.—Si se hubiere hecho un legado A uno solo
deben el offlcio indIcie familiae creiseuudac, ma- de los herederos, es evidente, que se le debe este
nifestum ccl; sed etsi abetinucnit se hereditato, por el ministerio del juez de la partición de heren-
consequi euni hoc legatum posee, coustat; cia; pero consta, que aunque él se hubiere absteni-
do de la herencia puede conseguir este legado
18. IIJLIANUS libro XXXI. Dige.storum. - el 18. JULIANO; Digesto, Libro xxxi. - y cierta-
(1) Según nuestra enmienda; 8llblecit, el códice it
(2) quod, ¡Ial. Vidg.
(3) ¡iaL; meses, el códice Pi. (3) Conjetura Br. según ¿e escritura del códice ÉL,, adf e-
(4) Taur. Según ¿a escritura original; partem solem, co- cloelomine; adiecto ci nomine, Tur.
rrección ¿si códice Fi., Br. (fi) gignitur, ¡ial.

DffiESTO.—LIBRO XXX: TITULO ÚNICO 478

quiclem totuni legatum petere potest, quamvis a mente puede pedir todo el legados aunque inútil-
semOt ipso inutiliter el legatum fuisset. mente á él se le hubiese dejado el legado A cargo
de si mismo.
19. ULPIANUS libro XV. ad &ibinurn.—Legata 19. ULPIANO; Comentarios d Sabino, libro XV.
inutiliter data, Papinianus putat libro (1) Quae- —Opina Papiniaiio en el libro de las Cuestiones,
stiouurn, confirman per repetiiionern, id est, por que los legados dados inútilmente se confirman con
hane seripturam (2) postea forte in codicillis fa- Ja repetición, esto es, por esta cláusula acaso pues-
etam: «hoc amplins ei heres meus dato, et diver- ta después en los codicilos: «déle además esto mi
suni esse in iIla seriptura: «quas pecunias legavi, heredero», y que cosa diversa sucede con esta otra
quibus dies appositts non est, annna, bima, trima cláusula: elas cantidades que legué, para las
dio heres nieus clare damnas esto»; non enim hoe que no se señaló día, esté condenado mi heredero
egisse testatorem, ni confirmaret, quae inutilia A darlas dentro del término de uno, dos, tres años»;
sunt, sed ut diem utílibus prorogaret. porque esto no lo hizo ci testador para confirmar
los legados inútiles, sino para prorrogar el térmi-
no de los útiles.
1.—Idem eodeni loco et in substituto impube- § 1.—Escribió él mismo en el mismo lugar yres
ns (3) scripsit, nt, si fuenit ab impubere inutiliter pecto al substituto de un impúbero, que si inútil-
legatum, substitutus hoe debeat, si hoc amplius mente se hubiere hecho un legado A cargo de un
legatum ah eo oit relietuni aliquid, ncc file patri impúbero, lo coba el substituto, si además de esto
heres extiterit, et (4) decesserit. se hubiera legado A su cargo alguna cosa, y aquel
no hubiere sido heredero de su padre, y hubiere
fallecido.
§ 2.-1u legato pluribus relicto si partes adie- § 2.—Si en el legado dejado A muchos no se hu-
etae non sunt, aequae (5) servantur. biesen asignado las partes, estas se hacen iguales.
20. POMPONIUS libro V. ad Sabirurn. - Qui 20. POMroNIo; Comentarios ti Sabino, libro V.
duos servos haberet, et (6) unum ex his legasset, —Si el que tuviese dos esclavos hubiese legado
ut non intelligeretur, quem legasset, legatanli est uno de ellos, de modo que no se entendiese cuál
electio. habla legado, la elección es del legatario.
21. ULPIANUS libro XV. ad Sabinum. - Grege 21. ULPIANO; Comentarios ti Sabino, libro XV.
legato, et quae postea accedunt, ad legatariurn —Legado un rebaño, también le pertenecen al le-
pertineni. gatario las cabezas que después se le agregan.

22. PoMroNIus libro V. ad Sabinum.—Si gro- 22. POMPONTO; Comentarios ti Sabino, libro V.
ge legato aflqua pecora vivo testatore mortua —Si habiéndose legado un rebaño hubiesen muer-
esseut, in eorumque Iocum aliqua essent substitu- to algunas reses viviendo el testador, y en lugar
ta, aundeni gregem ricen; et si deminutuin ex eo de ellas hubiesen sido substituidas otras, se consi-
grege pedus esset, et vol unus bos superesset, eum dera que este es el mismo rebaño; y si se hubiese
vijidicari posse, quamvis grex desiisset eme, quem- disminuido el ganado de este rebaño, y quedase un
admoduin insula legata, si combuta esset, arca solo buey, este puede ser reivindicado, aunque ha-
posset (7) vindican. ya dejado de haber rebaño, á la manera que, lega-
da una casa, si se hubiese quemado, se puede rei-
vindicar el solar.
23. PAULLIS libro III. (8) ad Sabinum.—Si quis 23. PAULO; Comentarios ti Sabino, libro nL—
bonorum partem legaverit, ut hodie fit, sine fru- Si alguno hubiere legado parte de los bienes, co-
etibus restituitur, nisi mora iutercesserit heredIs. mo se hace hoy, se restituye sin los frutos, á no ser
que hubiere mediado mora del heredero.

24. POMPONIUS libro V. ad Sabinum.—Quod 24. P0MP0NIO; Comentarios ti Sabino, libro V.


lii reruni natura adbue non Oit, legan posse, velu- —Fué constante, que se pueda legar lo que no exis-
ti: quidquid fila ancilla peperisset», constiLit (9), ta todavía, por ejemplo: 410 que hubiese parido
vel ita: «ex vino, quod in fundo meo natum est», aquella esclava», 6 as¡: «del vino que se haya pro.
vsI: foetus (10) tantum datos. ducido en mi fundo», 6 «dé tantos fetos».
§ 1.—Si usumfructuni habeam, eumque legave- § 1.—Si yo tuviera sI usufruto, y lo legare, es
rini, nisi postea proprietatem eius nactus sim, in- inútil el legado, si después no hubiera adquirido su
utile legatum est. propiedad.
§ 2.—Si quis post testamentum factum fundo § 2.—Si alguien hubiere agregado después de
Titiano legato partem aliquam adiecenit, quam hecho el testamentoalguna parte al fundo Ticiano,
fundo Titiano (11) destinaret, id, quod adiectum que habla legado, cuya parte destinase para el fun-
est, exigí a legatario potest; et sirnilis est causa do Ticiano, se puede exigir por el legatario lo que
alluvionis, ci maxirne si ex alio agro, qui fuji eius, se agregó; y semejante es la causa de aluvión, y
quum tcstamentum faceret, eam pirtem adiecii. principalmente si añadió aquella parte de otro cam-
po, que fué suyo, cuando hacia el testamento.
(1) libris, Hai. Vulq.
(2) Id est—script., oimtenlas otros en Hal.
(3) Taur.; puberis, el códice .FI., Br. (8) Taur. según corrección del códice PL; reponsoruw, in-
(4) exier1t, sut impubes decesssrlt, Hai, serta ja escritura original, Br.
(3) seque, Ha?. (9) quidquld 111&m auclllam peperlsae eonstlterlt, ffaL
(O VuIg.; et, omitela el códice Pl. (10) foetu, HaZ.
(7) Bel. Vuty.; pos»it, el códice FI. (11) HaZ. Vidg.; fundl Titinul, el códice FI.
Tono 11 -

t74 DIGESTO.—LIBRO XXX: TITULO ÚNICO

§ 3.—Quodsi post testamentum factum ex fundo § 3.—Pero si después do hecho el testámcñt.Ó sé-
Titiano aliquid detraxit, et atii fundo adiecit, vi- paró algo del fundó Ticiano, y lo agregó fi otró
dendum est, utrumne eaui quo que partem lega- fundo, se ha de ver, si el legatario haya de pedir
tarias petitulus sit, an hoe minus, quasi fundi también esta parte, 6 ella menos, como si hubiere
Titiani esse desicrit, quum nostra destinatione dejado de ser del fundo Ticiann, puesto que los
fundorum nomina et domus, non natura consti- nombres y las casas de los fundos se constituyen
tuereutur; et magis et, ut, quod al¡¡ destinatuni por determinación nuestra, no por la naturaleza; y
est, adotutuin case 'videatur. es más cierto, que se considere quitado lo que se
destinó para otro
§ 4.—Si navcm legavero, et speciaUter meam (1) § 4.—Si yo hubiere legado una nave, y especial-
adscripsero, earnque per partes totam refecero ca- mente hubiere escrito que era mía, y por partes la
rina eadem manence, nibilomiuus recte a legatario hubiere rehecho toda ella subsistiendo la misma
vindicaretur. quilla, con razón será, no obstante, reivindicada por
el legatario.
25. PAULUS libro III. ad Sabinum.—A fillo he- 25. PAULO; Comentarios á Sabino, libro RL—
rede etiam puro patri legan potest, nec intenest, Al padre se le puede legal también puramente fi
an die cedente legaci in patnis potestate sEt. Igitur cargo del hijo heredero, y no importa si al correr
et si (USSU patrie adita sic hereditas imputabitur el término del legado está bajo la potestad del pa-
ej in Falcidiam. dre. As!, pues, también si hubiere sido adida la he-
rencia por órden del padre, se le contará para la
Falcidia,
28. POMPOIUS libro V. ad Babinum. - Non 28. POMPONIO; Comentarios á Sabino, Libro V.
amplius legatorum nomine ad qnemqiiam pertine- —No se considera que por razón de legados le per
re videtur, quam quod dcducto co1 quod expien- tenece fi alguien algo más que lo que quedase des-
clac conditionis causa datum esset, supereseet. pués de deducido lo que se hubiese dado para curn
plir la condición.
1.—Si certum corpus hei-es dare damnatus sit, § 1.—Si el heredero hubiera sido condenado fi
nec fecerit, quorninus ibi, ubi Id esset, tradoret, si dar una cosa cierta, y no hubiere hecho por- no en-
id postea sine dolo et culpa heredis perierit, dete- tregarla ahí donde ella estuviese, si después hubie-
rior fiL legatarii conditio. re perecido sin dolo ni culpa del heredero, se hace
peor la condición del legatario.
§ .—Quum bonorum parte legata dubtum siL, § 2—Siendo dudoso, si, legada parte de los bie
utrum rerum partes, an aestimatio debeatur, Sa- nec, se deben partes de las cosas, 6 su estitnaeióu,
binus quideni et Cassius aestimationein, Proculus Sabino y Caesio opinaron ciertamente, que se había
et Nerva rerum partes case legatas existin) ave- legado la estimación, y Próculo y Nerva, que par-
runt. Sed oportet heredi succurri, ut ipse eligat, tes de las cosas Pero se le debe amparar al here-
sive rerum partes, 81ro aestiniationem dare maine- dero, para que él mismo elija si prefiere dar partes
nt. itt his tamen rebus partem dare herce concedi- de las cosas, 6 si su estimación. Mas se concede que
tur, quae sine damno dividi possunt; sin auteni el heredero dé la parte en aquellas cosas, que se
ve¡ naturaliter indivigae smI, vel sine damno divi- pueden dividir sin dafio; pero si naturalmente es
sio earum fien non potest, aestimatio ab herede tuvieran indivisas, ó no se .puede hacer sin dalio.
omnimodo praestanda est. su división, se debe pagar en todo caso por el he-
redero la estimación.
27. PAULUS libro IX. ad Plautium. - Potest 27. PAULO Comentarios d Pta ucio, libro IX.
autem heres vel paucioribus, ve¡ in una re reli- —Mas puedo el heredero darle al legatario la par
ctain partem legatario daro, in quam vel legata- te que se le dejó, 6 en menos cosas, ó en una sola,
rius consenserit, vel mdcx aestimaverit, nc necea- sobre la que ó el legatario hubiere consentido, 6 el
se haberet legatanius in omnibus rebus vindicare juez hubiere determinado, para que no tenga ne-
portionem. cesidad el legatario de reivindicar su porción en
todas las cosas. -
28. ULPIANUS libro XIX. ad Sabinum. -Si 28. U LP 1 ANO; Comentarios á Sabino, Libro
creditori meo tutus adversus eum excepcione id, XIX.—Si, estando yo seguro contra él con una ex-
quod ej debes, legem, utile legatum est, quia ro- cepción, le legara fi ini acreedor lo que le debo, el
mi8sa ei exceptIo videtur, sicut Aristo alt, id, quod legado es útil, porque se le considera remitida á
honoraria actione mihi debetur, si legetur mihi, aquella excepción, pues según dice Aristón, si se-
legatum valore, quia civili mili! datur actio, pro me legara lo que se me debe por acción honoraria,
honoraria. es válido el legado, porque se me da la acción ci-
vil en lugar de la honoraria.
§ 1.—Mareellus libro vicesimo octavo (2) putat, § 1.—Opina Marcelo en el libro vigésimo octavo,
rem, quam ex stipulatu mihi debes, si legaveris, que si me hubieres legado la cosa que me debes
utile cese legatiim, ul neque Falcidia hoc minuat. por estipulación, es útil el legado, de suerte que ni
lo disminuya la Faheidia.
29. PAULuS libro VI. ad Leqern Iulia-rn el Pa- 29. PAULO; Comentarios á ¿a ley Julia y Fa-
piam.—Sin auteni tieque modo, noque tempore, pia, libro VI.—Mas si ni por el modo, ni por el

(1) eam, Ha!. Vt4g. (2) que5tionum, in.8ra, H2. VuIg.



DIGESTO.—LIBRO xxx: Tf'ruLo iNIC0 475
neque conditione, noque loco debitum differatur, tiempo, ni por la condición, ni por el lugar se dife-
mutile est legatum. renciase lo debido, es inútil el legado.
80. Uipius libro XIX. ad Sabinum. - Taus 30. ULI'iANo; Comentarios á Sabino, Libro
seriptura: «quas pecunias legavi, quibus dies ap- XIX.—Esta cláusula: 'las cantidades que legué,
positus non est, ene heres meas anima, bima, tri- para las que no se ha fijado día, délas mi heredero
ma die dato», ad corpora legata non pertinet, sed en el término de uno, dos, tres años», no se refiere
ad ea, quae pondere, numero, mensura conti- fi las cosas corpóreas legadas, sino fi las que se con-
nentur. tienen en peso, número y medida.
§ 1.—Et ad ea tantum legata pertinet, quibus § 1.—Y se refiere solamente fi aquellos legados
dies non est appositus; proinde si forte pure lega- para los que no se fijó día; por lo cual, si acaso se
tum est, ex hac adiectione prorogabitur. hizo puramente el legado, se prorogará por esta
adición.
§ 2.—Quid, si forte centum mihi legata sunt § 2.—,Qué se dirá, si acaso se me legaron cien-
praesenia, utrnrn anrna (1) die dabuntur, an to de presente, se me darán dentro del término de
vero 1raesentia? Et ait Servius et Labeo, in (2) un año, ó de presente? Y dicen Servio y Labeán,
praesens deben. Quamvis igitur supervacua sit que se deben de presente. As¡, pues, aunque sea
haec adiectio, quantum ad vim et effecturn legati supérflua esta adición, en cuanto se refiere fi la
pertinet, tamen ad hoc proficiet itt praesenti die fuerza y al efecto del legado, aprovechar4, sin em
legatum debeatur. bargo, para esto, para que se deba el legado en el:
presente día.
• § 3.—Sed si in annos singulos ant singulos men- § .—Pero si el legado hubiera sido dejado para
ees Bit legatum relictum, ceseabit ea scriptura, cada año ó cada mes, cjará de serle aplicable es-
quia hoc legatum et in&tium, et finem habet. ta cláusula, porque este legado tiene principio y fin.
§ 4.—Sed et si sub conditione sit legatum reli- § 4.—Pero también si el legado hubiera sido de-
etum, potest dici, cessare annuam adiectionem, quia jado bajo condición, se puede decir, que deja de
dies incertus appellatiir conditio, ser aplicable la adición relativa al año, porque el
día incierto se llama condición.
§ 5.—Cal congruit, quod Trebatius existimat, si § 5.—A lo cual es consiguiente lo que opina Tre-
cui legetur, quando anhioruin viginti cnt, vulga- baeio, que si fi alguno se le legase para cuando
cern hane clausularn ceesare. fuere de veinte años, deja de ser aplicable esta
cláusula vulgar.
§ 6.—Item si legetur pecunia, quae in arca est, § 6.—Asimismo, sise legara el dinero, que hay en
ve¡ vinum, quod in apothecis est, dicendum est, la caja, ó el vino, que hay en las despensas, se ha
cessare elausulam, quoniam, quoties species lego- de decir, que no tiene aplicación la cláusula, por-
tur, cessare dixirnus. que hemos dicho que no tiene aplicación cuando
se legue una especie.
§ 7. - Hane autem scripturarn non solum ad § 7.—Pero respondieron Gato Aqililio, Ofilio, y
praecedentia sola legata, sed ad universa, qune Trebacio, que esta cláusula no se extiende única-,
testamento adscripta sant, extendi, Gallus Aqui- mente á los solos legados precedentes, sino tam-
lius, Oflhius, Trebatius reaponderunt; idque ve- bién á todos los que se escribieron en el testamen-
mm est. to; y esto es verdad.

31. PAULUS libro 111. ad Sabtnum.—Sed etiam 81. PAULO; Comentarios á Sabino, libro IIL—
ad ea, quae codicillis confirmatis postea legata Pero esta cláusula es aplicable también fi las cosas
fuerint, hace elausula pertinet. que hubieren sido legadas después en codicilos con-
firmados.

82. ULPIANUS libro XX. ad Sabinum.—Si quis 32. ULPIANO; Comentarios á Sabino) libro XX.
a filio pupillo herede instituto, quum 18 in tutelam —Si uno hubiere legado una cantidad, fi cargo del
suam venisset, pecuniam legaverit, et a substituto pupilo instituido heredero, cuando este hubiese lle-
herede legata. repetierit (3), impubere filio morluo gado fi su propia tutela, y hubiere repetido los le-
secundus heres legatum non debebit; quod ita ve gados fi cargo del heredero substituido, habiendo
mm esse tam Sextas, quam Pomponius putant, si fallecido impúbero el hijo, el segundo heredero no
repetitio legatorum ad eum modum concepta sit, deberá el legado; lo cual opinan tanto Sexto como
veluti: «quae a filio meo legan, quneque eum daro Pomponio que es as¡ verdad, si la repetición de los
¡usa¡, si niihi Iteres esset, id heres meus iisdem die- legados hubiera sido concebida de este modo, por
bus dato'. Sed si ita repetita fucrint: quae a filio ejemplo: »lo que legué fi cargo de mi hijo, y lo que
meo legavi, heres meus dato', pare repetita vide- le mandé que diera, si fuese mi heredero, délo en
buntur legata, et duntaxat demonstratio eorum los mismos días mi heredero». Pero si hubieren si-
facta; igitur et hoe ipsum Iegattim, de quo quaeri- do repetidos as¡.. 'lo que legué fi cargo de mi hijo,
tur, praesens debebitur. délo mi heredero», se considerarán repetidos pura-
mente los legados, y hecha solamente la demostra-
ción de los mismos; as¡, pues, también se deberá
de presente este legado de que se trata.
§ 1.—Si quis plures Stichos habens Stiebum le- § 1.—Si teniendo alguien muchos Sticos hubie-
gaverit, si non apparet, de quo Sticho sensit, quern re legado un Stico, si no aparece de qué Stico ha-
elegerit, debet praestare (4). bló, debe entregar el que hubiere elegido.

i) Sima, trima, insertan Ual. V4g. 2) ¡Tal. Vulg. repetierat, el códice RL


2) Ha¿.; in, on»tela et códicFL. 4) praestarl, 1al.

476 tPICrWFO.—LIBRO XXX; vivirLo úNICO

§. 2.—Si pani civitatis aliquid sitrelletum, quod § 2.—Si á parte de la ciudad se le hubiera deja-
ad ornatum ve! compendium Reipublicac spectat, do alguna cosa, que respecta al ornato 6 á prove-
sine dubio debo bitur. cho de la República, sin duda se deberá.
33. PAiILUS Libro hL Regularum.—Si pluri- 33. PAULO; Regias, libro 111.—Si 4 muchos hu-
bus eadem res legat.a fuenit, siquidem coniun- biere sido legada la misma cosa, si conjuntamente,
etim, etiam si alter viudieet, alter ex testamento aunque uno la reivindique, y Otro ejercite la ac-
agat (1), non plus, quam partem habebit 13, qui ción del testamento, el que ejercitare la acción del
ex testamento aget. Quodsi separatim, si quidem testamento no tendrá más que su parte. Pero si se-
evidentissime apparuerit, ademtione a priore lega- paradamente, y apareciere evidentisimamente, que
tario facta ad secundum legatum (2) testatorem con la revocación hecha respecto al primer legata-
convolasse, solum posteniorem ad !egatum perve- rio el testador se dirigió al segundo legado, se de-
nire placet; sin autem hoo mintme apparere potest, termina que solamente el segundo llegue 4 obte-
pro viril! portione ad legatum omnes venire, scili- ner el legado; mas si de ningún modo puede verse
coL nisi ipse teStator ex seriptura manifestissimus esto, todos entran en el legado pon una porción
est, utrumque eorum solidum accipere voluisse; viril, por supuesto, si el mismo testador no mani-
tunc eniln un! pretium, ahú ipea res assignatur ele- festó por escrito que quiso que cada uno de ellos
ctioue re¡, vel pretii servanda el, qui prior de le- recibiese la totalidad; porque entonces se le asig-
gato sive fldeicommisso litem contestatus est, ¡La na á uno el precio, y O otro la cosa misma, debién-
tamen, ul non habeat hieentiam altero electo ad dosele reservar bt elección de la cosa, 6 del precio,
alterum transire, al primero que contestó la demanda sobre el lega-
do ó sobre el fideicomiso, poro de suerte, que no
tenga facultad, habiendo elegido una cosa, para
inclinarse O ha otra.
34. ULPIAtUS libro XXI. ad &zbinurn. - Plane 84. U LP! ANO; comentarios á Sabino, libro
ubi transferre voluit legatum in novissimum, prio- XXL—A la verdad, cuando quiso transferir el le-
ri non debebittr, tametsi novissimus taus Oit, in gado al último, no se le deberá al primero aunque
euius persona legatum non constittt; aL si coniun- el último sea tal, que en cuanto 4 su persona no
eti disiunctive (3) commixti sint, coniuneti unius sea válido el legado; mas si estuvieran mezclados
personae potestate funguntur. conjuntos 6 separados los legatarios, los conjuntos
tienen la representación de una sola persona.
§ 1.—Si eadem res saepius legetur la eodem te- § L—Si la misma cosa se legara muchas veces
stamento, amplius, quam semel peti non potest, en el mismo testamento, no se puede pedir más que
fufftcitque vel nom consequi, ve! re¡ aestimationem. una vez, y basta que se consiga ó la cosa, 6 la es-
timación de la cosa. -
§ 2.—Sed si duornm testamentis mihi endem res § 2.—Pero sien los testamentos dedos mehubiera
legata sit, bis petere potero, ut ex altero testa- sido legada la misma cosa, podré pedirla dos ve-
mento rem consequar, ex altero aestimationem. ces, de modo que por un testamento consiga la co-
sa, y por el Otro SU estimación.
§ 3.—Sed si non corpus 8it legatum, sed qdanti. § 3.—Mas si no so hubiera legado una cosa cor-
tas eadem la eodem testamento saepius, Divus pórea, sino muchas veces la misma cantidad en el
Plus rescripsit, tune saepius praestandam sum- mismo testamento, respondió por rescripto eh Di-
mam, si evidentissimis pro bationibus ostendatur, vino Pío, que entonces se ha de pagar muchas ve-
testatorem multiplicare (4) legat uni voluisse. Idem- ces la suma, si con evidentísimas pruebas se de
que et in fideicommisso constituit; elusque rei ratio muestra, que el testador quiso multiplicar eh lega-
evidens coL, quod eadem res saepius praestari non do. Y lo mismo estableció también en cuanto 4 los
potest, eadem summa volente testatore multiplica- fideicomisos; y la razón de esto es evidente, por-
r! potest. que no se puede entregar muchas veces la misma
cosa, pero queriéndolo el testador se puede multi-
plicar la misma suma.
§ 4.—Sed hoc ita cnt accipiendum, si non cer- § 4.—Pero esto se habrá de entender as!, si no
t.um corpus numorum Saepius sit relictum, utputa se hubiera dejado muchas veces una cierta canti-
eentum, quae in anca habet, saepius legavit, tune dad de monedas, por ejemplo, si legó muchas ve-
enim fundo 1eato eme comDaran4lnm vdi ces cien, que tiene en la caja, porque entonces eres
que este se ha de comparar con el legado de un
fundo.
§ 5.—Sed si pondus auri vel argentE saepius siL § 5.—Mas sise hubiera dejado muchas veces cier-
reliotum, Papinianus respondit, magis suminae to peso de oro 6 de plata, respondió Papiniano, que
legato comparandum; morito, quoniam non species más bien se ha de comparar este con el legado de
corta relicta videatur. una suma; y con razón, porque no parece que, se
dejó una especie cierta.
§ 6.—Proinde et si quid aliad coL, quod ponde- § 6.—Por lo tanto, también si se dejó muchas
•ré, numero, mensura continetur, Saepius relictum, veces alguna otra cosa, que se contiene en peso,
idem cnt dicendum, id est, saepius deben, si hoc número, ó medida, se habrá de decir lo mismo, es-
testator voluerit (5). to es, que se debe muchas veces, si esto hubiere
querido el testador.
§ 7.—Quodoi rem emissem milú legatam, usque § 7.—Pero si yo hubiese comprado la cosa que

(1) JTal.;agc-t,la Vuíg.


() legatanlum, Rul. Vul.. () Ral. Vu.ig.; multlplicasse, el oid.ic. Pl.
(5) dlsluactique lid. Vv! 15)Id est—voluerit, omIte ja. ifal.

1flG8TO.—LIBliO XXX! TITULO ÚNICO 477
ad pretium, quod inihi abest, competet mihi ex se me legó, me competerá la acción del testamento
testamento actio. por el precio que me costó.
§ 8.—Et multo magis hoe dicendurn est, si duo- § 8.—Y con mucha más razón se ha de decir es-
bus testamentis mihi eadem res legata sit, sed (1) te, si en des testamentos me hubiera sido legada la
alter me restituere rogaverit ve! ipsam rem, ve! misma cosa, pero uno me hubiere rogado que res-
aliad pro ea, ant si sub conditione legasset dandi. tituyese ó la misma cosa, ú otra en su lugar, 6 si
quid pro ea; nam hactenus mihi abesse res vide- la hubiese legado con la condición de que diera al-
tur, quatenus sum praestiturus. go por ella; porque se considera que en tanto me
falta la cosa, en cuanto yo he de entregar.
§ 9.—Si coniunctim res legetur, constat, partes § 9.—Si la cosa fuese legada conjuntamente, es
ab initio fien; nec solum hi partem faciunt. in que- sabido, que se hacen partes desde el principio; y no
mm persona constitit legatum, verum hi quoque, solamente constituyen parte aquellos respecto de
in quorum persona non constitit legatum, utputft cuya persona es válido el legado, sino también
si Titio, et servo proprio sine libertate. aquellos en cuanto 4 cuya persona no es válido el
legado, por ejemplo, si se hubiera hecho 4 Ticio,
y á un esclavo propio sin la libertad.
§ 10.—Sed si ja pupillari testamento alii eandem § 10.—Pero si en el testamento pupilar hubiere
legaverit, quam mihi in suo testamento legavit, legado 4 otro la misma cosa, que me legó en su
lulianas esenibit, concursu partes nos habere; in- propio testamento, escribe Juliano, que tenemos
terim igítnrpartem habebit is, cal la suo testa- partes en concurso; as¡, pues, interinamente ten-
mento legavit. drá su parte aquel 4 quien se la legó en su propio
testamento.
§ 11.---Si duobus sit legata, quorum alter heres § 11.—Si hubiera sido legada 4 dos, uno de los
institutus sit, a semet ipso el legatum inutiiter vi- que hubiera sido instituido heredero, se considera
detur, ideoque quod el a se Jegatum est, ad colle- que 4 este se le legó inútilmente 4 cargo de si mis-
gatarium pert!nebit. mo, y por lo tanto, lo que 4 este se le legó 4 su pro-
pio cargo pertenecerá al colegatario.
§ 12.—lude dicitur, si duo sint heredes, unus ex § 12.—Por esto se dice, que si fueran dos los
iincia, alter ex undecim uneiis, et jis fundus lega- herederos, uno pon una onza, y el otro por once on-
tus sit, unciarium (2) heredem undecim partes la zas, y se les hubiera legado un fundo, e!. heredero
fundo habiturum, eoheredem unciam. de una onza habrá de tener once partes en el fun-
do, y su coheredero una onza.
§ 13.—Plane si alter ex Iegatariis herce extiterit § 13.—Pero si uno de los legatarios hubiere que-
heredi, a quo legatum erat relictum, non ideo mi- dado heredero del heredero 4 cuyo cargo se habla
aus partem collegatario faciet, retinet enim pro dejado el legado, no por eso dejará de hacer parte
parte legatum. con el colegatario, porque retiene en cuanto 4 . su
parte el legado.
§ 14.—Si ita pitio legetur: fundum Seiauuw, § 14.—Si así se le legara fi Ticio: 4enga para si
vel usumfructuin ejus sibi habetoi, duo cese lega- el fundo Seyano, 6 su usufrnto, hay dos legados,
ta, es arbitrio eius eme, an velit usumfmuetum viii. y está al arbitrio de él, si quisiera reivindicar el
dicare. usufruto.
§ 15.—Sed et si quis ita leget pitio: cfundum do § 15.—Pero también si alguien le legara de este
lego, ut eum pro parte habeat», mihi videtur posee modo 4 Ticio: »Je doy y lego un fundo, de suerte
die¡, partem habiturum; videni euim fundi appel- que lo tenga en partes, me parece que se puede de-
latione non totum fundum, sed partem appellasse, cir, que habrá de tener una parte; porque parece
nam et pare (3) fundus recte appellatur. que con la denominación de fundo llamó no todo
el fundo, sino una parte, porque perfectamente
se llama fundo también una parte.
35. PAULUS libro III. ad Sabinum.—Si heres 35. PAULO; Comentarios 4 &zbino, Libro III.—
alienum hominem•dare damnatus sit, ci hie a do- Si el heredero hubiera sido condenado fi dar un es-
mino manumissus sit, nihil ex hoc legato debetur. clavo ajeno, y este hubiera sido manumitido por
su señor, no se debe nada en virtud de este legado.
3$. popoiiijs Libro VI. ad ,Sabinurn.—Titiae 88. PoMPoNIo; Comentarios á Sabino, Libro VI.
textorce mees omnes, practerquam quos hoc te- -..tLego fi Ticia todos mis tejedores, excepto los
stamento alii legavi, lego. Plotiae yernas incoe que en este testamento legué fi Otro. Lego A Plocia
omnes, praeterquam quo ah legavi, lego»; quum todos mis esclavos nacidos en ini casa, excepto los
essent quidam et vernae, iidem et textores, Labeo que legué A otro.; habiendo algunos esclavos na-
alt, quoniam nec quos Titiae textores non legave- cidos en su casa, que también eran tejedores, dice
nt, aliter apparere possit, quam si cognitum fue- Labeón, que, como ni pueda aparecer qué téjedo-
ru, quos eorum l-'lotiae legaverit, neo quos Pie- res no haya legado fi Ticia, de otro modo que si se
tiae (4) legaverit, possit, neutrius legato exceptos hubiere conocido cuáles de ellos haya legado fi Pb-
eme ces, de quibus qua.eriiur, et ideo communes cia'ni se pueda saber cuáles haya legado A Plocia,
ambobus eme; hee enim iuris caS, etsi neutrius le- estos, de que se trata, no están exceptuádos para
gati nomino quidquam esset exceptum. el legado de ninguno.. de los dos, y por lo tanto
son comunes para ambos; porque esto es de dere-
cho, aunque ninguna cosa hubiese sido exceptua-
(i). si, por sed, Hal. da por razón del legado de ninguno de los dos.
(2) nnciruin undedm1 undectm, otro* en Echulting. T. Y.
P9.. 200.
(3) Taur. según la escritura original; fundi, mienta una
corrección del códice fl. ......... (4) Plotise yernas non legaverit, InielLigi poesltó,1. --

478 DIGESTO.—LIBRO XXX: TITULO ÚNICO

§ 1.—Quodsi hoc ¡nodo esset legatum: .textores § 1.—Pero si se hubiese hecho el legado de este
omnes praeter Yernas», et rursus: vernas omnes modo: etodos los tejedores, excepto los nacidos en
praeter textores», qui et yema, et textor esset, mi easai, y luego, todos los nacidos en mi casa,
neutri fuissc legatum. excepto los tejcdores, al que hubiese nacido en su
casa, y fuese tejedor, no fué legado 5. ninguno de
los dos.
§ 2.—Nihil ditat, utrum ita legetur: cTitio et § 2.—No hay diferencia entre que se legue as!:
Maevio», an ita Titio eum Maevioi, utrubique «á Ticio y 4 Mevio», ó as!: «5. Ticio con Mevio.,
enim coniunctim legatucu videtur. porque de ambos modos se considera que se legó
conjuntamente.
§ a—Si alter¡ Stichum heres dederit, quem duo- § 8. -Si el heredero hubiere dado 4 Stico 5. uno
bus dame darnuatus fuerat, et antequam interpol- de los dos 5. quien habla sido condenado que lo die-
laretur ab altero, Stichus mortuus est, beres non ra, y antes que fuese demandado por el otro mu.
tenetur, quia nihil por eum factum intelligitur. rió Stico, el heredero no está obligado, porque se
entiende que nada se hizo por él.
87. ULPIANUS libro XXI. ad Sabinunt.—Lega- 37. ULPIANO; Comentarios 4 Sabino, libro XXI.
to generaliter relicto, veluti horninis, Caius Cas- —Habiéndose dejado en general un legado, por
sius acribit, id esse observaudum, nc optimas vel ejemplo, de un esclavo, escribe Cayo Cassio, que
peasimus accipiatur: quae sententia Rescripto Im- se ha de observar esto, que no se reciba niel me-
peratoris nostri et Divi Severi luvatur, qni rescri- jor, ni el peor; cuya opinión está apoyada por un
pserunt, homine legato actorem non posee eligi. rescripto de nuestro Emperador y del Divino Se-
vero, quienes respondieron por rescripto, que, le-
gado un esclavo, no puede ser elegido el que es ad-
ministrador.
§ 1.—Si de certo tundo seasit testator, neo ap- § 1. —Si el testador habló de cierto fundo, y no
parca!, de quo cogitavit, electio heredis en!, quem apareciera sobre cual pensó, será del heredero la
ud!t dame, ant si appareac, ipse fundas vindicabi- elección del que quiera dar, ó si apareciera, será
tur. Sed et si lauceni Iegaverit, neo appareat, reivindicado el mismo fundo. Pero taiibién si hu-
quam, aeque electio est heredia, quaw veli! dare. biere legado nu plato, y no apareciera cual, -es
igualmente del heredero la elección del que quie-
ra dar.
88. POuP0NIUS libro VI. ad Sabinum. - Lega- 38. PoMPoNlo; Comentarios 4 Sabino, libro VI.
tarius pro parte acquirere, pro parte repudiare le- —EL legatario no puede adquirir en parte, y en
gatum non potes!, heredes eme possunt, ut alter parte repudiar el legado, pero pueden sus herede-
eorum partem suam aequiral, alter repudiet. ros, de modo que uno de ellos adquiera su parte, y
el otro la repudie.
§ 1.—Si legatum nobis relictum, constituerimus, § 1.—Si hubiéremos determinado no querer que
uolle ad nos pertinere, pro co en!, quasi nec lega- nos pertenezca el legado que se nos legó, será lo
tum quidem sit; et ideo dicimus, neo confusas'ser- mismo que si verdaderamente no hubiera sido le-
vitutes, si forte praediurn mihi legatum praedio gado; y por esto decimos, que ni aun se confunden
meo debnenit sevvitutes; et integra furti actio ma- las servidumbres, si acaso el predio que se me le-
nebit, si servus legatus sit ei (1), enius nomine gó debiere servidumbres 5. un predio mío; y per-
furti agere poterit legatarius. manecerá Integra la acción de hurto, si se le hu-
biera legado un esclavo 5. aquel en cuyo nombre
pudiere el legatario ejercitar la acción de hurto.
39. tJi.piasus (2) libro XXI. ad Sabinum.— 39. ULPIANO; Comentarios á Sabino, libro XXI.
Quum servus legatus in fuga esset, ve! longinquo —Cuando estuviese fugitivo el esclavo legado, ó
absens exigatur, operam praestare heres debet, ut se exigiese lo que está ausente muy lejos, debe pro-
eaui rem requiL'at, et praestet; et ita lulianus ser¡- curar el heredero buscar aquellacosa,y entregarla;
bit, nam et sumtum an in hanc rem facere beres y así lo escribe Juliano, porque aun si deberá el
deberet, [40.] (3) Africanas libro vicesimo Episto- heredero hacer gastos para ello, [40.] lo discute
mmm apud Iulianum quaerit, putatque, sumtum Africano en Juliano en el libro vigésimo de las
praestandum; quod et ego arbitror sequeudum. Epístolas, y opina, que se han de sufragar los gas-
tos; lo que también yo creo que se ha de seguir.
§ 1.—Fructus aute.m hi deducuntur in petitio- § 1.—Mas se comprenden en la petición no los
nem, non quos henos percepi!, sed quos legatarius frutos que percibió el heredero, sino los que pudo
percipere potuit; et id in opone servorum, ve! ve- percibir el legatario; y esto se ha de decir respec-
eturis iumentorum, vel naulis navium dicendum. to 5. los servicios de los esclavos, 6 al transporte
Quod in Íructibus dicitur, boe et ¡ti pensionibus de las caballerías, ó 5. los fletes de las naves. Lo
urbanoruni acdificiorum iutelligendum cnt; in usu- que se dice de los frutos se habrá de entender tam-
rarum autem quantitate mos regionis enit sequen- bién en cuanto 5. las pensiones de los edificios ur-
das. mdcx igitur usurarum modum aestimabit et banos; pero en cuanto 5. la cuantía de los intereses
statuet. lpsius quoque re! interitum post moram se habrá de seguir la costumbre de la región. Así,
debet, aicut in stipulatione, si post moram res in- pues, el juez estimará y fijará la cuantía de los in-
tei'ierit, aestimatio eius praestatur (4), ítem par- tereses. También debefiespués de la mora lapérdi-
(1) ei, Omllala HaZ.
(2) Tatsr. segun la escritura original, concordando con ella (3) Según las ed. Vulg.; libro vicesinio piato1aram, orni-
el fr. 57. 45 este título; Paulus, corrección del códice kl.Y Br., t,2as HaZ-.
Mal. Vulg, (4) si post—praetatur, oniteZas Hal

DIrGUTO.'—MItO IXII !r1rULÓ »iÍCO 479
tus .andilláruni Et si servus fuerit .Iégatus, et (1) da de la misma cosa, as¡ como en Ja estipulación,
hereditas vol legatuin, vel quid por eum acquisi- si después de la mora pereciere la cosa, se paga su
tum sit, heres praestare debet. estimación, y lo mismo los partos de las esclavas.
Y si se hubiere legado un esclavo, y por medio de
él se hubiera adquirido una herencia, ó un legado,
ó alguna cosa, esto debe entregarlo el heredero.
§ 2.—Si Titius a me rem eniisset, et eandem § 2.—Si Ticio me hubiese comprado una cosa, y
mliii le-asset, antequam el traderem, inox e! tra- me la hubiese legado, antes que yo se la entrega-
didero, et pretium recepero, videtur quidcm is se, y luego se la hubiere yo entregado, y hubiere
priia facie rem ni!hi meam legasse, et ideo lega- recibido el precio, ciertamente que á primera vis-
tum non consistere, sed ex emto actione liberatus ta parece que éste me legó mi propia cosa, y que
utique per legatuin rem vindicare potero, quam por esto no es válido el legado, pero habiendo quw
tradidi. Sed si nondum erat solutum mihi pretium, dado libre de la acción de compra, ciertamente que
lulianas seribit, ex vendito quidem me actururn, podré reivindicar por medio del legado la cosa,
'it pretium exsequar (2), ex testamento vero, ut que entregué. Pero si aún no se me habla pagado
rem, quam vendidi et tradidi, recipiam. Idem sub- el precio, escribe Juliano, que yo, á la verdad,
iungit, si pretiiuu quidem mihi erat solutum, rem ejercitaré la acción de venta, para conseguir el
autem nondum tiaclideram ex testamento me precio, y la de testamento para recobrar la cosa,
agentem !ibeiatione.m eonsequi. que vendí y entregué. Añade el mismo, que si ver-
daderamente se me habla pagado el precio, pero
yo no habla entregado todavía la cosa, ejercitan-
do la acción de testamento consigo la exención de
la obligación.
§ 3.—(41.] (3) Idem lulianus scribit, si fundum § 3. [41.]—Escribe el mismo Juliano, que si el
testator, quem ab alio emerat, inihi legavit, hero- testador me legó el fundo que habla comprado á
dem cogendum mihi actionem ex emto praestare, otro, el heredero ha de ser obligado á cederme la
reilicet si uondum res tradfta fucrit vel defuneto, acción de compra, por supuesto, si la cosa aún no
ve] heredi. hubiere rMo entregada ó al difunto, ó al heredero.
§ 4.—Si quis alicui legaverit, licero lapidem cae- § 4.—Si uno le hubiere legado á otro que le sea
dere, quaesitum est, an etiam ad heredem hoe le- licito arrancar piedra, se preguntó, si este. legado
gatum transeat; et Marcellus riegat, ad heredem pasa también al heredero; y Marcelo dice., que no
transmitti, Bisi nomen heredia adiectum legato se transmite al heredero, si no se hubiere añadido
fuerit. en el legado el nombre del heredero.
§ 5.—Heres cogitar legati praedii solvere vecti- § 5.—El heredero está obligado á pagar el ¡m-
gal praeteritum, vel tributum, ve! solarium, vel piloto caldo del predio legado, ó el tributo, 6 el
cloacarium, ve¡ pro aqueo forma. gravámen de solar, ó el impuesto de cloaca, 6 el de
conservación de acueducto.
§ 6.— Scio ex facto tractatum, quum quidam § 6.—Sé que se discutió sobre el hecho de que
duos fundos eiusdcm nominis habens Iegasset (un- habiendo uno, que tenía dos fundos del mismo
dum Cornelianuin, et esset alter pretil maioris, nombre, legado el fundo Corneliano, y siendo uno
alter minoris, et heres diceret niinorem legatum, de mayor precio, y otro de menor, y el heredero
!egatarius maiorem, vulgo fatebitur,. utique mi- dijese que se habla legado el menor, y el legatario
norem eum legasse, si maiorem non potuerit doce- que el mayor, ordinariamente se reconocerá que
re legatarius. ciertamente aquel legó el menor, si el legatario no
hubiere podido probar que el mayor.
§ 7.—Coustat, etiam res alienas legan posse, § 7.—Ea sabido, que se pueden legar también
utique si parar! possint, etiamsi diffleilis earum las cosas ajenas, por supuesto, si se pudieran com-
paralio Bit. prar, aunque sea dificil su compra.
§ 8.—Si vero Sallustianos (4) hortos, qui sunt § 8.—Pero si uno hubiere legado los huertos Sa-
Augusti, ve! fundum Albanuin, qui prineipalibus lustianos, que son de Augusto, ó el fundo Albano,
usibus deservit, legaverit quis, turiosi est, talia que sirve para los usos del Príncipe, es de loco es-
legata testamento adscribere. cribir tales legados en el testamento.
§ 9.—Ivem campuin Martium, ant (omm Roma- § 9.—Asimismo es sabido, que no se puede legar
num, vel aedem sacram legan non poese constat. el campo de Marte, ó el foro Romano, ó un edificio
sa°rado.
§ 10.—Sed et ea praedia Caesanis, quae in for- 10.—Pero, asimismo, si se legárau los predios
niam patrimonii redacta sub produratore patriino- del César, que contituidos en su patrimonio se ha-
liii sunt, si legontur, nec aesthnatio eorum debet llan al cuidado del procurador del patrimonio, tam-
praestari, quoniam commerc!um eorum, nisi iussu poco se debe entregar la estimación de los mismos,
Principia, non sU, quum distrahi non soleant (5). porque no hay el comercio de ellos, sino con órden
del Príncipe, pues no se suelen vender.
40. [42.3 IDEM libro ti. Fideicommissorum.— 40. [42.] EL lISMo; Fideicomisos, Libro II.—
Sed si res aliena, cuius commercium legatarius Pero si á aquel, que no tiene el derecho de poseer-
non habet, ci, en! inc possidendi non est, per la, se le dejara por fideicomiso una cosa ¿tiene, cu-
fideicomwissum relin quatur, puto aestim ationem yo comercio no tiene el legatario, opino que se de- -
deben. be su estimación.

1) vel, por et, fol. () Según nuestro costumbre; Ss1ustisoe, el códice 5'.
2) consequar, HoZ. Vulg. (5) TOur. segun corrección del r4Síce Fi; solesnt, omitel'
(3Según lateS. Vu2. la eecrituro. origi,wi, Br.

480 DIGl8TO.—UBRO, XXX: TtrULOÚNICO

41. [43.] IDEM libra XXI. ad &zbinum.— Cete- 41. [43.1 Ei 3flio; comentaós á Sabino, li-
ra igitur praeter hace videamus; et quidem corpo- bro XXT. —Veamos, pues, otras cosas además de
va legari omnia, et jura, et servitutes possunt. estas; y ciertamente que se pueden legar todas las
corpóreas, y los derechos, y las servidumbres.
§ 1.—Sed ea, quae aedibus inneta sunt, legan § 1.—Peno las que están unidas ii los edificios no
non possunt, quia hace legari non posse Senatus se pueden legar, porque el Senado determinó, sien-
censuit Aviola et Pansa Consulibus, do cónsules Aviola y Pausa, que estas no se pudie-
ran legan.
§ 2.—Tractari tarnen potenit, si quando maymo- § .—Pero se podrá discutir, si se convalidará
ia, vel columnae fucrint sepaiatae ab aedibus, an el legado cuando los mármoles, ó las columnas es-
legatum convalescat. Et si quidem ab initio non tuvieren separados de los edificios. Y si verdadera-
constitit legatum, ex postfacto non convalescet, mente no fué válido el legado desde el principio,
quemadmodum ncc res inca legata mihi, si post no se convalida por hecho posterior, as¡ como tam-
Lestarnoutum factum fuerit alienata, quia vires ab poco la cosa mía que me fué legada, si después de
juLio legatum no» habuit. Sed si sub conditione hecho el testamento hubiere sido enajenada, por-
legetur, potenit legatum valere, si cxi,itentis con- que el legado no tuvo eficacia desde un principio.
ditionis tempore inca non siL, vel aedibus iuneta Pero si se legare bajo condición, podrá ser válido
non lit, scenudum eos, qui et cm¡ rem meatn sub eh legado, si al tiempo de cumplirse la condición no
conditione, et promitti mili sUpulauti, et legan fuese mía la cosa, ó no estuviese unida al edificio,
aiunt. Furum igitur legatum Catoniana regula im- según los que dicen que se puede comprar una co-
pediet, conditionale: non, quia ad conditionalia sa mía bajo condición, y prometérseme estipulan-
Catoniana non pertiuet. do, y legárseme. As¡, pues, la regla Catoniana im-
pedirá el legado puro, pero no el condicional, por-
que la regla Catoniana no se rellene fi los legados
condicionales.
§ 3.----Item quacri potest, si quis binas aedes ha- § 3.—Asimismo se puede preguntar, si el que te.-
beus, alteras legaverit, et ex alteris aliquid lun- niendo dos casas le hubiere legado una, y de la
ctum ci, cnt aedes legavit, an legatum vatebit? Mo- otra alguna cosa unida, fi aquel fi quien le legó la
vet quacstionem, quQd ex Senatusconsulto et casa, ¿será válido el legado? Motiva la cuestión,
Constitutionibus hect nobis ab aedibus nostris tu que en virtud del Senadoconsulto y de las Constitu-
alias aedes trausferre possessonibus earum futunis, ciones nos es licito transferir cosas de nuestras ca-
id est non distracturis (1); et ita Imperator noster sas fi otras casas para los que hayan desen poseedores
et Divus Severus rescnipserunt. Nurnquid ergo et de ellas, esto es, para los que no las hayan de ena-
legan possit ci, en¡ aliani domum legem ()? Sed jenar; y así lo respondieron por rescripto nuestro
itegandum cnt, quia, eui (3) legatum est, non cst Emperador y el Divino Severo, Luego ¿se le podrá
possessor futu rus. legar tmbiéu fi aquel fi quien yo legara la otra ca-
sa? Pero se habrá de decir que no, porque aquel, fi
quien se le legó, no es poseedor futuro.
§ 4.—Si duobus (4) donium legavenit Sempro- § 4.—Si fi dos les hubiere legado la casa Sempro-
niauam, et ex ea alter¡ eonurn marmora ad exstrn- riiana, y de ella, á uno de los mismos mármoles, pa-
etionein dornus Seiauae, quarn ci legaverat,-non ra la construcción de Ja casa Seyana, que le había
malo agitabitur, an valeat, quia dominas est legado, no sin razón se discutirá si será válido,
utriusque legatanius. Et quid, si quis domum de- porque el legatario es dueño de ambas. ¿Y qué se
ductis manmoribus legavenit, quae volult heredem dirá, si alguien hubiere legado una casa, deduci-
habere ad exstruendam domum, quam rctiuebat dos los mármoles, que quiso los tuviera el herede-
la hereditate? Sed melius dicetur, in utroque de- ro para construir la casa, que retenía en la heren-
tractionem non valere; legatum Lamen valebit, nL cia? Pero mejor se dirá, que en uno y otro caso no
aestirnatto eorum praestetur. es válida la separación; pero será válido el legado,
para que se pague la estimación de estas cosas.
§ 5—Sed si quís ad opus Reipublicue facienduin § 5.—Pero si alguien hizo un legado para que se
legavit, puto, valere legatum; nam et Papinianus hiciera una obra de la República, opino que es vá-
libro undecimo Respousovum refert, Imperatonem lido el legado; porque también refiere Papiniano
nostrum et Divum Severum constituisse, eos, qui en el libro undécimo de las Respuestas, que nues-
Reipublicae ad opus promiserint (5), poase detra- tro Emperador y el Divino Severo establecieron,
here ex aedibus suis urbanis atque rusticis, et id que los que hubieren prometido alguna cosa para
ad (6) opus uti, quia hi quoque non promercil una obra de la República, podiati separarla de sus
causa Id habcrcnt. Sed videamus, utnum ci sol¡ ci- casas urbanas y rústicas, y emplearlas en aquella
vitati legan possft, III cuius territorio est, an eL de obra, porque tampoco estos la tendrían por causa
alia civitate in aliarn Lnansferri (7) possit; et puto, de comercio. Pero veamos, si so podrá legar fi aque-
non cine penniittendum, quamquam eonstitutum lla sola ciudad, en cuyo territorio está, ó si tam-
siL, ut de domu, quam aliquis habet, ci permittatur bién se podrá transferir de una ciudad fi otra; y
in domum altenius civitatis transferLe. opino, que no se ha de permitir, aunque se halle
establecido, que de la casa que uno tiene se le con-
sienta trasladar esas cosas fi casa de otra ciudad.
§ 6.—Roe Senatusconsultum non tanturn ad ur § 6.—Este Senadoconsulto se refiere no solamen-
bern, sed et ad alias civitates pertiaet. te fi Roma, sino también fi las demás ciudades.

(i) Id est uon distracturis, o-nOenlas Otros es Dr.


(2) Taur. según In escritura original; leget, corrección c(ei (5) T.tur. según la 8critura original; proml8erunt, correc-
sd4iee Fi., Dr. ción del cddice.Fl., Dr.
(3) eum, fieL. (6) coque ad id, HaZ.
(4) Calas, inserte ¿e Vulg. 7) Rol.; traasferre, el códice Fl

!MGE8TO.-LIBRO XXX: TITULO Úr4ICO 481
§ .-Sed et Divorum Fratrum est Reseriptum § 7.-Pero hay además un Rescripto de los Divi-
ad libellum Procliani (1) et Epitynchani (2) ob nos Hermanos, recaído sobre súplica de Procliano
dobitum publicum desiderantium, ut sibi distrahe- y de Epitincano, que deseaba por causa de una
re permittatur, quod lis me distrahendi denega- deuda pública, que se le permitiese enajenar, por
Ver Un t. el cual les denegaron el derecho de enajenar.
§ 8.-Hoc Senatnseonsultum non tanturn ad § 8.-Este Senadoconsulto se extiende no sola-
aedes, sed et ad baluea, vol aliud quod aediflcium, mente i las casas, sino también á los baflos, ó fi
ve! porticus sine (3) aedibuB, vol tabernas, ve¡ otro cualquier edificio, ó fi pórticos sin casas, 6 fi
popinas extenditur, tiendas, ó fi hosterías.
§ 9.-Item hoc prohibetur hace (4) legan, quod § 9.-Asimismo se prohibe que se legue lo que
non alias praestari potest, quam ut aedibus detra- no se puede entregar de otro modo sino quitándo-
hatur, subducatur, Id est marmora vel columuae; lo, ó separándolo, de las casas, esto es, los mármo-
idem et la teg'ulis, et in tignis, et ostiis Senatus les 6 las columnas; lo mismo dispuso el Senado
ceiisuit; sed et in bibliothecis parietibus inhaeren- también respecto fi las tejas, fi las vigas, y fi las
tibus. puertas; é igualmente en cuanto á las bibliotecas
adheridas fi las paredes.
§ 10.-Sed si cancelli sint, vel vela, legan pote- 10.-Peno si fueran celoslas, 6 cortinas, se po-
runt, non tamen fistulae, (5) ve! castelli (6). t1ráu legar, pero no las cañerías, 6 los depósitos
para agua.
§ 11.-Sed et (7) automataria, ant si qui can- § 11.-Pero también se podrán legar las máqui-
thari, por quos aquae saliunt, poterunt legar¡, nas automáticas, ó las tazas de los surtidores por
maxime si impositicil sint. las que salta el agua, especialmente si están sobre.
puestas.
§ 12.-Quid ergo in etatuis dicendum? Si qui- § 12.-,Qué se dirá, pues, en cuanto fi las está-
dom inhaereut panietibus, non lieebit,.si vero alias tuas? Que si verdaderamente están adheridas fi las
existant, dubitari potest. Venum mene Senatus paredes, no será licito; pero si estuvieran de otro
plenius accipienda est, nl, si qua ibi fuerunt per- modo, se puede dudar. Pero se ha de entender con
petua, quasi portio aedium, distrahi non possint. más amplitud Ja intención del Senado, de modo
que, si algunas hubo allí que fueran perpétuas, co-
mo formando parte de la casa, no se puedan cnn-
jenai.
§ 13.-Proinde dicendum cst, nec tabulas affixas § 13.-Por lo cual se ha de decir, que tampoco
et panietibus adiunetas, ve! singula sigiUa adae- se pueden legar los cuadros fijados y adheridos fi
quata legan posee. las paredes, ó las estAtuas adosadas fi las mismas.
§ 14.-Sed si paravit quaedam testator quasi § 14.-Pero si el testador compró algunas cosas
translaturus 1» aliam domum, et hace legavit, du- como para trasladarlas fi otra casa, y las legó, se
bitarl poterit, an valeat; et puto valore. podrá dudar si será válido el legado; y opino que
es válido.
§ 1.-Sed si ea, quae legavit, aedibus innxit, § 15.-Mas si unió fi las casas las cosas que le-
extinctum enit legatum. gó, se habrá extinguido el legado.
§ 16.-Sed si herce ea iunxit, puto non ex- § 16.-Pero si las unió el heredero, opino que
stiugui, no se extingue,
42. [44.] IDEM libro II. Fideicommisrorurn.- 42. [44.] EL n81o; Fideicomisos, libro II.-
sive scivit (8), sine ignoravil,; ya silo supo, ya silo iguoró;
43. [45.] IDEM libro XXI. ad Babinurn.-Se. 43. [45] EL mismo; Comentarios 4 Sabino, li-
natus enin ea, quae sant aedium, legan (non) bro XXI.-porque el Senado no permitió que se
permisit; hace autem mortis tempore aedium non legasen las cosas que son de las casas; peno como
1 uerunt, heres ergo aestiuiationem praestabit. Sed estas no fueron de las casas al tiempo de la muer-
si detraxerit, et (9) praestitenit, ponis enit locas, te, el heredero pagará su estimación. Pero si las
quamvis, non ut (10) vendat, detraxit, sed ut ex- hubiere separado, y entregado, habrá lugar fi las
sol vat. penas, aunque las haya separado, no para vender-
las, sino para pagar.
§ 1.-Marcellus etiani seribit, si maritus diaetarn § 1.-Escribe también Marcelo, que si el marido
in uxoris hortis, quos in dotem aceeperal, fecerit, hubiere hecho un cenador en los huertos de su mu-
poseo eum hace detrab ere, quae usui oms futura jer, que habla recibido en dote, puede él separar
sint, sine mulienis tamen damno; neo ad hoc si las cosas que hayan de servir para su uso, pero sin
Senatusconsultum futurum impedimento. Ergo si perjuicio de la mujer; y que el Senadoconsulto no
non est ci obfuturum, quominus detrahat, die¡ le habrá de servir de impedimento para esto. Luego
oportebit, posee eum hace legare, quao detrahere si no le ha de servir de obstáculo, convendrá decir
potest. que él puedo legar las cosas, que puede separar.
§ 2.-Legatum in aliena voluntate poni potest, § 2.-Se puede encomendar un legado fi la vo-
in hereclis non potest. luntad ajena, pero no fi la del heredero.
§ 8.-Qui ab hostibus redemtus est, leg,ari sibi § 3.-El que fué rescatado de los enemigos po-

i) PlocrianL, ¡Ial.; Proculiani, ¿a eclg. 5) castelle, Bel. Yu4i.


() Epitychani, ¡Ial. (7) 11u2. el, onntela el códice Fi.
(5) sine, por le, ¡Ial. (8) HaZ.; scit, el códice Fi
( haec, se considera palabra supérftsa. (9) Vielg. - nl, el Códice Fi.
b) ñatulae, se ezeidera a}adila por antiguos opi5t «8. (0) HaZ. 'V*dg.; ut non Z cójice. FI.
Tomo 11 -di

42 DIGESTO.—LIBRO XXX, TÍTULO ÚNICO

poterit, et proficiet legatum ad liberationem vm- drá ser legádo á él mismo, y el legado aprovecha-
cali pignoris, quod ja co habait, qui redemit. rá para la liberación del vinculo de prenda, que so-
bre él tuvo el que lo rescaté.
44. í46.] TDEM Libro XXIL ad Sabinum. —Ser- 44. {46.] Et. MISMO; Comentarios d Sabino, li-
vum fui sui, castrensis pecuiii, legare pater po- bro XXÍL—EI padre puede legar un esclavo del
test, et, si 'vivo patre mortuus Bit fihius, et apud peculio castrense de su hijo, y si el hijo hubiera
patrem peuRum rernansit, consistit (1) legatum; muerto viviendo el padre, y el peculio quedó en
q'iurn eiiirn filias iure sao non utitur, retro credi- poder del padre, es válido el legado; porque cuan-
tur pater dominiurn ja servo peculiar¡ habuisse. do el hijo no usa de su derecho, se cree por retro•
acción que el padre tuvo el dominio sobre el escla-
vo del peculio.
§ 1.—Si quis rem sibi egatam ignoraus adhuc § 1.—Si alguien hubiere legado una cosa igno-
!egaverit, postea cognoverit, et voluerit ad se rando todavía que le habla sido hgada, después lo
pertinerc1 legatuin valebit, quia, ubi legatarius supiere, y quisiere que lo perteneciese 4 él, será
non repudiavit, retro ipsius fuisc videtur, ex que válido el legado, porque cuando el legatario no la
hereditas adita est; si vero repudiaverit, retro vi- repudié, se considera que antes fué de él mlamo,
dctur res repudiata fuisse heredis. desde que fué adida la herencia; pero si la hubie-
re repudiado, se considera que la cosa repudiada
fab antes del heredero.
§ 2.—Si pocula quis legavit, et massa fata est, § 2.—Si uno legó vasos, y se hizo una masa, ó
vel contra, itein Si lana legetur, et vestimentum al contrario, y, asimismo, si se legare lana, y con
ex ea fíat, lulianas libro trigesirno secundo Dige- ella se hace un vestido, escribió Juliano en el libro
storum scripsit, legatum in oninibus suprascriptis trigésimo segundo del Digesto, que es válido el le-
consistere, et deben, quod extat; quam senten- gado de todas las cosas mencionadas, y que se de-
tiani puto veram, si modo non mutaverit testator be lo que existe; cuya opinión considero 'verdade-
voluntatem. ra, si es que el testador no hubiere cambiado de
voluntad.
§ 3.—Sed et si lancem Jegavit, et n]as8am fecit, § 3.—Pero también si legó un plato, é hizo una
mox poculum, debebitur poculum, durante sciicet masa, y depués un vaso, se deberá el vaso, por su-
voluntate. puesto, subsistiendo la voluntad.
§ 4. —Si arene legatae domus imposita Bit, debe- § 4. - Si sobre el solar legado se hubiera levan-
bitur legatario, nisi teslator mutavit voluntatcm. tado una casa, se le deberá al legatario, si el tes-
tador no cambió de voluntad.
§ 5.—Eu.m, qui chirographum legat, debitum § 5.—La venta sirve de prueba de que el que le-
legare, non solum tabulas, argumento est vendi- ge un quirógrat'o lega la deuda, no solamente las
tio; nam quum chirographa veneunt, nomen (2) tablas; porque cuando se venden los quirógrafos,
venisse videtur. se considera que se vendió el crédito.
§ 6.—Sed etsi nomen legetur, benigne id, quod § 6.—Pero aunque 80 legue un crédito, se ha de
debetur, accipiendum est, ut actiones adversas entender benignamente legado lo que se debe, de
debitorem cedantur. modo que se cedan las acciones contra el deudor.
§ 7.—Si ídem servus et legatus, et liber esse § 7.—Sise hubiera mandado que el mismo escla-
lumas Bit, interdum procedere solum legatum po- vo fuera legado, y libre, á veces podrá ser válido
toril, utputa Si in fraudern creditoris data cnt li- solo el legado, por ejemplo, si la libertad hubiera
bertas, vel si is sit servas, qui in perpetuam ser vi- sido dada en fraude de un acreedor, Ó 8i éste.fue-
tuteni venierit, idem cnt, vel si servas sit forte ra esclavo, que hubiere caldo en esclavitud perpé-
pignoni datas, tua, será lo mismo, ó si acaso el esclavo estuviera
dado en prenda.
§ 8.—Si statulibenum henes legaverit, expedid § 8.—Si el heredero hubiere legado un esclavo
heredi ipsum statuliberum praestare magis, quam instituido libre bajo condición, le convendrá más
aestimationem; etenim aestimationem veram prae- entregar este mismo esclavo, que su estimación;
stabit, ipsum vero si dederit, existente conditione porque pagará la verdadera estimación, pero si die-
nullum sentiet damnum, lam enim aestimatio post- re el mismo esclavo, cumpliéndose la condición no
ea non petitur ab co hominis liben. experimentará ningún perjuicio, porque después
ya no se le pide Ja estimación de un hombre libre.
§ 9.—Si duos fundos habens testator alterius § 9.—Si teniendo el testador dos fundos me le-
inihi -usumfructum, alterum Titio leget, aditum gara el U8U fruto de uno, y el oLo 4 Ticio, el lega-
mihi legatarias non debebit, sed heres cogetur (8) tario no me deberá el paso para él, sino que estará
redimere aditum, et praestane. obligado el heredero 4 comprar el paso, y 4 cedér-
melo.
45. [47.] PoMPoNItrs Libro VI. ad Sabinum.— 45. [47.] P0MPONIO; Comentarios d Sabino, li-
Si a substituto pupilli acolitas tibi legassem, easquc bro VI.—Si yo te hubiese legado esclavas 4 cargo
tu a pupillo emisses et, antequam scires,-tibi lega- del substituto del pupilo, y ta las hubieses eoui-
tas case, alienaveris, utile legatum eme Neratius, prado del pupilo, y antes que Supieses que te ha-
ci Ansio, el Ofihius probaut. blan sido legadas las hubieres enajenado, prueban
Neracio, y Aristón y Ofihio que el legado es útil.
§ i.—Heres (4) generaliter dare damnatus Sa- § 1.—El heredero condenado en general 4 dar

(1) Según nuestra e rnienZa; eoustltlt, el códice FI. segun


co s tumbre. (3) HaZ. VuIç., cogitar, el códice FI.
(2) vsi corpus, mienta la Vulg. (4) servum, tnserta Ecl.

iMtflmT0.—tÍBR( XXX: TITULO ÚNI(o 413

num eum esse promittere non debet, sed furti et un esclavo no debe prometer que está sano, pero
noxiis solutum esse promittcrc debebit, quia ita deberá prometer que está exento de hurtos y de da-
dare debet, ut eum hahere liceat, sanitas auem ños, porque debe darlo de- modo que sea licito te-
servi ad proprietateni eme nihil pertinet. Sed ob nerlo, pero la salud del esclavo nada tiene que ver
id, quod furtum fecit servus, aut noxam nocuit, con la propiedad del mismo. Pero acouteee que por
evenit, quorninus eum habere domino 1iceat sicuti el hurto que hizo el esclavo, ó por eh daño que cau-
ob id, quod obligatus en fundus, accidere possit, só, no le es licito al señor tenerlo, as¡ como puede
ut eum habere domino non liceat. suceder que porque el fundo esté obligado no le
sea licito al señor tenerlo.
§ .—Si vero certus horno legatus est, taus dan § 2.—Mas si se legó un esclavo determinado, se
debet, qualis est, debe dar tal cual es.

48. (48.] IDXM libro IX. Episolaru.n.-- Qnae 46. [48.1 EL MISMO; Epístolas, libro 11.—Lo
de legato dieta sunt, eadern transferre Iieebit ad que se ha dicho respecto al legado será licito apli-
eum, qui vel Stichum, vel hominem dan pro- carlo también al que hubiere prometido que se dé
miserit. ó Stico, é un esclavo.

47. 149.1 ULPIANUS libro XXII. ad Sabinum.— 47. [49.] ULPIANO; Comentarios á Sabino, li-
Quum res legata est, si qiiidern propria fuit testa- bro XXII.—Cuando se legó una cosa, si verdade-
toris, et copiam eius habet heres, moram Lacere rarnente fiié propia del testador, y la tiene It su dis-
non debet, sed eam praestare (1). Sed si res alibí posición el heredero, no debe causar mora, sino
sit, quam ubi petitur, prlrnum quideni constat, lb¡ entregarla. Pero si la cosa estuviera en otra parte
eme praestandam, ubi relicta cci, ficE nubE testa- que al¡¡ donde se pide, es ciertamente sabido en
tor voluit; nain si alibí voluit, ibi praestanda est, primer lugar, que debe ser entregada alil donde
ubi testator voluit, ve] -ubi verisimile est, eum yo- fuá dejada, si el testador no quiso que en otra par-
luisse; et ita [ulianus scnipsit tam un. propriis, te; porque si quiso que en otra parte, ha de ser en-
quam in alienis legatis. Sed si alibí relicta est, ah- tregada al¡¡ donde quiso el testador, ó donde es ve-
bi autem ab herede transiata est dolo malo cias, rosimil que él quiso; y as¡ lo escribió Juliano, tan-
nisi ibi pi-nestetur, ubi petitur, heres condemnabi- to respecto A los legados propios, como It los aje-
tur doli aui nomine; ceterum si sine dolo, ibi prae- nos. Pero si fué dejada en un punto,y fué trasladada
stabitur, que transtulit. It otro por el heredero con dolo malo suyo, si no fue-
se entregada donde se pide, el heredero será con-
denado por razón de su dolo; mas si sin dolo,, será
entregada ah donde la trasladó.
§ 1.—Sed si id petatur, quod pondere, numero, § 1.—Pero si se pidiera cosa que se contiene en
mensura continetur, si quidern eertum corpus le- peso, número ó medida, si- verdaderamente se legó
gatum est, veluti frumcnturn ex filo horreo, vel una cosa cierta, por ejemplo, el trigo de aquel gra-
vinum ex apotheca lila, lb¡ praestabitur, ubi rehi- nel-o, 6 el vino de aquella despensa, será entrega-
etum est, nisi alia mena fait testantis; sin vero non da nRí donde se dejó, si no fué otra la intención del
fuji cena species, lb¡ cnt praestandum, ubi petitur. testador; pero si no fué una especie cierta, se ha-
brá de entregan allí donde se pide.
§ 2—Ttaque si Stichus sit legatus, ci culpa he- § 2. —Así, pues, si hubiera sido legado Stico, y
redis non pareat, debebit aestimationem sius prne- no pareciese por culpa del heredero, deberá entre-
stare; sed si culpa nulla jidervenhl, cayere heres gar su estimación; pero sino medió culpa ninguna,
debet de restitutione servi, non aestimationern debe dar caución el heredero para la restitución
praestare (2). Sed ci si a!ieiius servus in fuga cii del esclavo, pero no entregar su estimación. Mas si
sine culpa heredi8, idem dici potest, nam ci in el esclavo ajeno estuviera fugitivo sin culpa del
alieno culpa admitti potest; cavcbit autem sic, ut, heredero, se puede decir lo mismo, porque también
si fuenit apprehensus, ant ipse, ant aestiniatio se puede contraer culpa respecto al ajeno; pero se
praestetur; quod et jo servo ab hostibus capto dará caución de este modo, que si hubiere sido co-
eonstat. gido, será entregado óél mismo, 6 su estimación;
lo que también es constante respecto al esclavo co-
gido por los enemigos.
§ 3.—Sed si Stichus, ant Pamphiius legetur, el § 3.—Pero s fuese legado Stico ó Pánfilo, y uno
alter ex bis vel in fuga sil, vel apud hostes, dicen- de ellol estuviera 6 fugitivo, ó en poder de los ene-
dum cnt, praesentem praestari, aut absentis acsti- migos, se habrá de decir, que se entrega eh presen-
mationem; toties enim electio esi heredi eommit- te, 6 la estimación del ausente; porque se le ha de
tenda, quoties Inot-am non ecl facturus legatario. dejar al heredero la elección, siempre y cuando no
Qua ratione placuit, et si alter decesserit, alterum ha de causarle mora al legatario. Por cuya razón,
omnimodo praestandum, foriassis vel montui pre- se determiné, que también si uno do los dos hubie-
tium. Sed si ambo sint in fuga, non ita cavendum, re fallecido, se haya de entregar de todos modos el
nl si in potestatem (3) ambo redirent, sed si vel otro, ó acaso el precio del que murió. Pero si am-
alter, et vel ipsum, ve! absentis aestima.tionern bos estuviesen fugitivos, no se ha de dar caución
praestandam. de este modo, si ambos volviesen bajo la.potestad,
sino si uno de los dos, y se habrá de entregar 6 es-
te mismo, ó la estimación del ausente.
§ 4.—Item si res aliena vel hereditaria sine cul- § 4.—Asimismo, si la cosa ajena ó de la heren-
pa heredis perierit, vel non eompareat, nilili am- cia hubiere perecido sin culpa del heredero, 6 no

(1) absque mora. Qua jutercedente, usuras el omnem utl- (2) Idem el •n allis un rein actionibus Inlianus putat £nser-
litatem praestandam Sabli,us alt, frten acertadas-,ente tan acertadamente HaZ. Vii19.
Bel. Vulg. (3) Hat, Vuig.; potestaie, el códice FI.

484 D1GE4TO—LIBfl0 *XX TITuLO láNICO

plius, quam cayere eum oporte bit; sed si culpa he- pareciese, este no deberá hacer más que dar ati-
redis res penit (1), statim damnandus est. ción; pero si la cosa pereció por culpa del heredero,
debe ser condenado desde luego.
§ 5.—Culpa autem qualiter sit aesthuanda, vi- § 5.—Pero veamos cómo se haya de estimar la
deamus, an non solum ea, qune dolo proxirna sit, culpa, ¿acaso no solamente la que esté próxima al
verum etiam quae levis est, an numquid et diii- dolo, ó también la que es leve, ó quizá se ha de exi-
gentia quoque exigenda est ab herede? quod ve- gir también del heredero la diligencia? Y esto es
rius est. más cierto.
§ 6.—ítem si fundus, chaneate perienit, Labeo § 6.—Asimismo, si un fundo bubiereperecido poi
alt, utique aestiinationem non deben; quod ita ve- hundimiento, dice Labeón, que ciertamente no se
ram est, si non post moram factam id evenerit, debe su estimación; lo que es set verdad, si esto no
potuit enim eum acceptum legataritis vendere. hubiere sucedido después de causada la mora, por-
que pudo el legatario venderlo habiéndolo recibido.

• 48. [50.] POMPONWS libro VI. ad Sabinum.'— 48. [50.] PoMPomo; G'om.entarios ó Sabino, li-
Si heiedis serv-us rem legatam ignorante domino bro Vi—Si un esclavo del heredero hubiese subs-
subtraxisset et vendidisset, Atilicinus, in factum traído y vendido la cosa legada ignorándolo su se-
dandam actionem, ut vel noxae servum dederet flor, dice Atilicino, que se ha de dar la acción por
dominus, ve¡ ex peculio praestaret, quod ex ven- el hecho, para que ó el señor dé el esclavo por el da-
ditione cias re¡ haberet. ño, 6 pague del peculio lo que tuviese por la ven-
ta de aquella cosa.
§ 1.—Si unus ex heredibus servum legatum oc- § 1.—Si uno de los herederos hubiese matado el
eidisset, omnino mihi non placet, coheredeni tene- esclavo legado, en manera ninguna me parece bien
r¡, cuius culpa factum non sit, nc res ja rerum na- que quede obligado el coheredero, por culpa de
tura sil. quien no se haya hecho que la cosa no exista.

49. [51.] ULP1ANUS libro XXIII. ad Sabinum. 49. [51.] UrPIANo; Comentarios á Sabino, li-
—Si cul legetur: 4quum quatuordecim annorum bro XXIII.—Si á alguno se le legara: cuando fue-
erit, certo jure utimur, ut tune sit quatuordecim re de catorce añs», usamos de este derecho cier-
annorum, quuui implcvenit; et ita Irnperatorem to, ¡que entonces sea de catorce años, cuando lo
decrevissc Marcellus (2) scripsit. hubiere cumplido; y así escribió Marcelo que Lo
decreté el Emperador.
§ 1.—Ergo quum esset sic relIctum: «quum ad § 1.—Luego cuando así se hubiese dejado una
quartu.m decimum annum pervenisset, annua, bi- cosa: »en el término de uno, de dos, de tres años,
ma, trima die», el decem et septem annorum mor- cuando hubiese llegado al décimo cuarto año», y
lis tempere in'neniatur, praeseus legatuni erit; se hallara que es de diez y siete años al tiempo de
proinde si quindeeim aunorum, consequenter di- la muerte, el legado será de presente; por lo cual,
cernus, post biennium deben, si sedecini, post si de quince años, diremos consiguientemente que
annum debebitur; si menses desint ad septimum- se debe después de dos, y si de diez y seis, se de-
decimum annum, residuis meuiibus debetur. Hace berá después de un año; si faltaran meses para los
ita, si putans, minorem esse quatuordecim atino- diez y siete años, se deberá transcurridos los me-
ruin, quurn mm oxcessisset, sic legavit, si vero ses. Esto es así, si juzgando que es menor de cator-
scit, trienniuni ad legati praestationem ex die te- ce arios cuando ya los hubiese cumplido, le legó de
stamenti facti numerahimus. esta manera; pero si lo sabe, contaremos los tres
años para la prestación del legado desde el día en
que se hizo el testamento,
§2.—Roe autem legatum el conditionale est, el § 2.—Mas este legado es condicional, y fi térmi-
la diem; conditionale tamdiu, quamdiu quartusde- no; condicional, hasta tanto que se haya cumplido
cimus annus sit completus, postea ja diem. el décimo cuarto año, y después, fi término.
§ 3.—Et ideo, si quidem ante quartumdecimum § 3—Y por esto, si verdaderamente hubiere fa-
annum deeesserit, ad heredem nihil transit, certe llecido antes del décimo cuarto aiiofr nada pasa al
postea ad heredeni transfert (3). Quodsi 'testa- heredero, y si después, lo transfiere ciertamente al
mentí facti tempere mInor quatuordecim annis heredero. Pero si se hallara que elhijo es menor de
fihius inveniatur, puto tempus «aunna, bima, tni- catorce años al tiempo de haberse hecho el testa-
ma die» praestationis ex die completi quartidecimi mento, yo creo que el tiempo, «dentro del término
anni statim cedere, nlsi evidens alía niens proba- de uno, de dos, de tres años», para la prestación
retar testatonis aliad sentientis. corre inmediatamente desde el día en que se cum-
plieron los catorce años, si no se probase que fué
evidentemente otra la intención del testador, que
quiso otra Cosa.
§ 4.—.Si Titio decem, quae ego debeo, legavero, § 4.—Si yo le hubiere legado Li Ticlo los diez que
el rogavero, eadem creditori praestare, fideicom- yo debo, y Le hubiere rogado que se los entiegue
misswn quidcm in creditonis persona non valet, al acreedor, no es válido el fideicomiso, ciertamen-
quia nihul cias interest, hatee vero potest, cum le- te en cuanto 4 la persona del acreedor, porque na-
gatario agere, quia ipsius interest creditori solvi, da le interesa, pero puede el heredero ejercitar la
!e eum cenveniat; ergo propter hoc valebit le- acción contra el legatario, porque fi él mismo le in-
gatum. teresa que se pague al acreedor, para que fi él no
le demande; luego por esto será válido el legado.

(1) Según nuestra enmienda: perit, el códice Fi.


5) Martianu, ¡Ial. 3 traiisfertu, Eai,

IiIGÉS/PO.—LÍBRO XX TtI'ÜLO ÚNICO 485

§ 5.—Sed si testator decem mihi sub fldeiussore § 5.—Pero si el testador inc debió diez con fiador,
debuit, fideicommissi petitio non solum heredi, sed la petición del fideicomiso le compete no solo al he-
et fideiussori competit, interest enim elus, (1) solvi redero, sino también al fiador, porque le interesa á
mihi, quam ipsum eouventurn mandati actionem éste más bien que se me pague, que no intentar,
intendere, DCC interest, solvendo sit, nec nc. siendo él demandado, la acción de mandato, y no
importa que sea ó no solvente.
§ 6.—Iulianus libro trigesimo (2) nono Digestü- § 6. —Pregunta Juliano en el libro trigésimo no-
ram seribit (3), si fideiussor ereditori legasset, veno del Digesto, si cuando el fiador le hubiese le-
quod ej deberet, an legatum valeret et alt, credi- gado al acreedor lo que le debiese, seria válido el
toris quidem nihil interesse verum debitorem ha- legado; y dice, que ciertamente nada le interesa al
bere ex testamento actionem; interest enim ipsiu.s acreedor, pero que el deudor tiene la acción deri-
liberan, quippe convenir¡ a fideiussoris herede non vada del testamento; porque le interesa fi él mismo
poterit. quedar libre, porque no podrá ser demandado por
el heredero del fiador.
§ 7.—Q.uodsi idem fideiussor Titio leget, et fidel § 7.—Pero si el mismo fiador hiciese el legado fi
elas eommiserit, ut creditori solvat, et debitor, et Ticio, y encomendare fi su fé que pague al acree-
fideiussoris heres a.gere cum Titio ex causa fidei- dor, podrán ejercitar contra Ticio la acción por
eommissi poterunt, quia utriusque interest legata- causa del fideicomiso, as¡ el deudor, como el he-
rium solvere. redero del fiador, porque fi ambos les importa que
pague el legatario.
§ 8.—Memiuisse autem oportet, eum, qui da- § 8.—Pero conviene tener presente, que el que
mnatur (4) fnndum venciere, non gratis damnari es condenado fi vender un fundo, no es condenado
hoc facere, sed hoc solum ut vendat vero pretio. á hacer esto gratuitamente, sino fi esto solo, fi que
lo venda por su verdadero precio.
§ 9.—Quocisi certo pretio sit damnatus facere, § 9.—Pero si hubiera sido condenado fi hacerlo
neeesse habebit tanti vendere, quanti damna- por cierto precio, tendrá necesidad de venderlo
tus mt. por tanto en cuanto fué condenado.

50. [52.) IDnc libro XXIV. ad Sa5inwn. - Si 50. 52.] EL MISMO; Comentarios á Sabino, Li-
servus pluriurn sit, pro dominii portione legatum bro XXI V.—Si el esclavo lo fuera de muchos, ad-
ei relictum acquiret. quirjrfl fi proporción del dominio el legado que se
le dejó.
§ 1.—Si hcreditatis índex contra heredem pro. § 1.—Si el juez de la herencia hubiere fallado
nuntiaverit non agentem causam, vel lusorie (5) contra el heredero que no defendia su causa, 6 que
agentem, nihil hoc nocebit legatariis. Quid ergo, la defendía ficticiamente, esto en nada les perjudi-
si per ifliflriam fuerit pronuutiatum, non tomen cará fi los legatarios, ¿Qué se dirá, pues, si se hu-
provocavit (6)? Injuria el fa1ta non nocebit lego- biere fallado con injusticia, pero no apeló? La in-
tariis, ut et Sabinus signifieat. Si tomen secun- justicia fi él hecha no les perjudicará fi los legata-
dum substitutum pronuntiet, an ille Iegatariis te- rios, como también indica Sabino. Mas si fallara fi
neatur, videamus; et quum ius facit haec pronun- favor del substituto, veamos si estará él obligado fi
tiatio, quod attinet ad ipsius personam, nnmquid los legatarios; y como este fallo causa derecho en
legatariis teneatur—nec enim tam improbe causa- cuanto atañe á la persona del mismo, ¿no estará
ni potest, secundum se iudicatum pm gratiam—? acaso obligado é los legatarios,—porque no puede
Respondebit igitur et legatariis, ut creditoribus. excusarse con tanta falta de probidad diciendo que
por gracia se falló fi su favor—? Responderá, pues,
también fi los legatarios, como fi los acreedores.
§ 2.—Si quis ante quaestionem de familia habi- § 2.—Si uno hubiere adido la herencia antes de
tam adierit lie±editatem, vol necem testatoris non haberse aplicado el tormento A la familia, ó no hu-
defenderit, legatorum persecutio adversus fiscum biere vengado la muerte del testador, tiene lugar
locum habet. Quid tomen, si flscus bono non aguo- contra el fisco la persecución de los legados. ¿Pero
seat? Ex neceesitate redundabit onus legatoruin qué se dirá, si el fisco no admitiese los bienes? Que
ad heredem. Sed si subiecit delatorem sibi, ut ei por necesidad recaerá sobre el heredero la cargo
hereditas adiudicaretur (7), et oneribus careret, de los legados. Pero si se procuró un delator, para
vel minus plene defendit causam, non se exoneral, que se le adjudicase la herencia, y él estuviese
exeinplo eius, qui collusorie de hereditate litigavil. exento de las cargas, 6 si no defendió plenamente
la causa, no se descargo fi si propio, fi la manera
que el que mediante colusión litigó sobre la herencia.
§ .—Si numeras numoruin legatus Sit, neque § 3.—Si se hubiera legado un número de mone-
apparet, quales Enlut legati, ante omnia ipsius pa- das, y no aparece cuales son las legadas, se ha de
tnisfamillas consuetudo, deinde regionis, in qua averiguar ante todo Ja costumbre del mismo padre
versatus mt, exquirenda mt; sed et mens patrisfa- de familia, y después la de la región en que viviA;
miliae, et legatanii dignitas, ve¡ caritas, et neces- pero también se ha de atender fi la mente del pa-
situdo, item earum, quae praecedunt, vel qune dre de familia, y fi la dignidad del legatario, ó al
sequuntur, summarum scripta sunt spectanda. confio, y al parentesco, y también fi lo escrito res-
pecto fi las sumas que preceden ó que siguen.

51. [58.) PAPJNIANUS libro ]V. Quamtionum.— 51. [53.] PxPINIAN0; Cuestiones, libro IV.--

I) otlti, inserta lo Vulg.


(2) Ir. considero trigesimo aMdida por antiguos copie. (5) collusorlefr las ed. citadas por Br. según el § 2. de este fr.
taS, pero no Taur. (6) Br; provoceblt, escribe el códice FI. según costumbre.
(3) lullanus qnaerlt, BI, Hal. (ji) Según nuestra enmienda; ablufilcetur, el códice FI.; nl
(4) Hal.; hc solum, inserta el CdiC Pl. etus haereditas adiudlcaret ur, llal.

486 blGEso.—LtBLO ixX: TÍTULO NIC3

Sed si certos numos, veluti quos in aren habet (1), Pero si legó ciertas monedas, por ejemplo, las que
ant certam lancem legavit, non tiurnerata pecu- tiene en la caja, 6 legó cierto plato, se comprende,
nia, sed ¡psa corpora numorum, ve! re¡ Iegatae no dinero contante, sino las mismas monedas, 6 la
continentur, neque permutationem recipiunt, et misma cosa legada, y estas no admiten permuta, y
exemplo cuiuslibet corporis aestimanda silut. han de ser estimadas 5. la manera que otra cosa
cualquiera.

52. [54.] PAULLIS Libro IV. ad Sabinum.— Si 52. [54.] PAULOI Comentarios á Sabino, libro
ex-ti seivi omnes cuni peculio legati sint, etiam hi IV.—Si fi uno se le hubieran legado todos los es-
servi debentur, qui nullum peculium habent. clavos con su peculio, se deberán también los es-
clavos que no tienen ningún peculio.
§ 1.—Si a filio impubere sub conditione legatum § 1.—Si bajo condición se hubiera hecho un le-
Bit, et films heres extitit, deinde mortuus est, po- gado fi cargo de un hijo impúbero, y el hijo quedó
test die¡, patrernfamilias, qui a filio sub conditione heredero, y murió después, se puede decir, que el
legavit, a substituto pure repetiit (2), statu yo- padre de familia, que bajo condición hizo el lega-
luisge a substituto dan, si fihius pendente condi- do fi cargo del hijo, y lo repitió puramente fi cargo
tiene deecssisset. del substituto, quiso que desde luego fuese dado
por el substituto, si el hijo hubiese fallecido estan-
do pendiente La condición.

53. [55.] ULPIANUS libro XXV. ad Sabinum.— 53. [55.] ULPIANo; Comentarios a Sabino, li-
Quid ergo, si rnaiorem quantitateni a substituto bro XXV.—Luego ¿qué se dirá, si dejó mayor can-
reliquit? Quod excedit, lioe erit, quod a substituto tidad fi cargo del substituto? Que lo que excede se-
rehictum est; quod vero concurrit cuni suninia su- ré Jo que se dejó fi cargo del substituto; porque lo
peno ribas tabulis inscripta, inde debobitur. que concurre con la suma inscrita en las anterio-
res tablas, so deberá en virtud de estas.
§ 1.—Sed si repetierit legatum eum alio, forte § 1.—Pero si hubiere repetido el legado con otro,
fundum mihi legaverat ab impubere, repetiit hune por ejemplo, si me habla legado un fundo fi cargo
ab impuberis herede mihi et Seio, repetitio hace de un impúbero, y lo repitió para ml y para Seyo fi
efficiet, ut pars inihi debeatur. cargo del heredero del impúbero, esta repetición
liará queso me deba una parte.
§ 2.—Si quis duos heredes scripserit, et dannia- § 2.—Si alguien hubiere instituido dos herede-
verit unumquemque solidam rem legatario prae- ros, y fi cada uno lo hubiere condenado á entregar-
stare, idem est, atque si duobus testamentis lega- le toda la cosa al legatario, es lo mismo que si el
tum esset; nam et si mihi et filio, vel servo meo legado hubiese sido hecho en dos testamentos; por-
csset eodeni testamento legatum, sine dubio vale- que también si fi mi y fi mi hijo, 6 5. mi esclavo, se
ret legatum utniusque, ut et Marcellus apud lulia- nos hubiese hecho el legado en el mismo testamen-
num adhieit. to, sin duda seria válido el legado de uno y de otro,
como añade tambien Marcelo en Juliano.
§ 3.—Si heres hominem legatum oecldit ob faci- § 3.—Si el heredero maté el esclavo legado por
une, hoc est merentein (3), sine dubio diceindum causa de un crimen, esto es, mereciéndolo, se ha-
cric, eum ex testamento non tener¡. brá de decir, sin duda, que él no está obligado en
virtud del testamento.
§ 4.—Sed si noxae dedit, aii teneatur, quia po- § 4.—Pero si lo dió por noxa, ¿estaré obligado,
test redimere? Et puto teucri, porque puede rescatarlo? Y opino que está obligado.
§ 5.—Sed si animal legatum occiderit, puto te- § 5.—Mas si hubiere matado el animal legado,
neri, non ut carneni praestet, vel cetera Xal4inva (4) opino que queda obligado no fi entregar la carne,
[reliquia], sed ut praestet pretium, quanti esset, ó los demás despojos, sino fi entregar el precio, que
si viveret. tendria, si viviese.
§ 6—ltem si acdes legatas ob damnum infectum § 6.—Asimismo, si consintió que por causa de
poesideri passus est, puto, eum tener¡; debuit enim daño inminente fueran post idas las casas legadas,
repromittere. orino, que queda obligado; porque debió prometer.
§ 7.—Sed si mortuani intutit, fecitque religio- § 7.—Pero si enterré un muerto, é hizo religioso
sum locum legatum, si quidem patremfamilias in- el lugar legado, si verdaderamente enterró un pa-
tul it, quum alio inferre non posset, vel tamoppor- dre de familia, no pudiendo enterrarlo en otra par-
tune non haberet, ex testamento flOLi tenebitur. te, ó no teniendo dónde tan oportunamente, no
An vero teueatur, ut pretium loci praestet? Et si quedará obligado en virtud del testamento. Mas
quidem ipse paterfamilias fflo inrei-ri voluit, ex te- ¿quedará obligado fi entregar el precio del lugar?
stamento non tenebitur; quodsi heres intulit suo Y si verdaderamente quiso eh mismo padre de fa-
arbitrio, debebit praestare, si siL in hereditate, milia ser enterrado en él, no quedará obligado en
unde pretium praestetur; testator enim, qui lega- virtud del testamento; pero si el heredero lo ente-
vit, ve! alio inferri voluit, vel pretium loci legata- rré por su propio arbitrio, deberá entregar, si la
rio olTerri. hubiera en la herencia, cosa con que se pague el
precio; porque el testador, que lo legó, ó quiso ser
enterrado en otra parte, 6 que se ofreciera al lega-
tario eh precio del lugar.
§ 8.—Item si servam non ipse occidit, sed com- § S.—Igualmente, si él mismo no maté al escla-
pulit ad maleficium, ut ab alio occideretur, ve! vo, pero lo compelió fi un delito para que por otro

(1) habeo, Llal. (5) boa est merentem, o,nfteias HaL.


2) fiat.; repetit, el códice !i. () Xe(4ava, omíteia Hat.

DIGESTO.—LIBRO xxx: TITULO ÜN-co 487

supplicio affieeretur, aequi asim'am erit, pretiuTe fuese muerto, ó para que se le sujetase al supIiio,
eum praestare; quocisi ana mala mente ad hoc pro- será muy justo, que él entregue el precio; pero si
cessit, ceasabit aestimatio. llegó á esto por su propia mala intención, no ten-
drá lugar la estimación.
§ 9.—Servus legatus, si ab bostibus captus sit § 9.—El esclavo legado, si hubiera sido cogido
sine dolo heredia, non praestabitur; si dolo, prao- por los enemigos sin dolo del heredero, no será pa-
stabitur. gado; pero si con dolo, será pagado.

54. [56.1 FoMroNIus libro VIII. ad Sabinum. 54. [56.] POMPONIO; Comentarios á Sabina, li-
—'I4urpia lo-ata, quae denotandi magia lcgatarii bro VIII. - Los legados torpes, que se escriben más
gratia seribuntur, odio seribentis pro non seriptis bien para difamar al legatario, se tienen por no es-
h abentur. critos fi causa del ódio del que los escribe.
§ 1.—Si Titiae legatum relictum est, si arbitra- § 1.—Si ó. Ticia se le dejó un legado, si se hubie-
tu Se¡¡ nupsisset, et vivo testatore Seius decessis- se casado conforme fi la voluntad de Seyo, y Seyo
set, et ea nupsiaset, legaturn ej deben. hubiese fallecido viviendo el testador, y ella se hu-
biese casado, se le debe el legado.
§ 2.—Sed et si servi more impediisset manumis- § 2.—Pero aun si la muerte del esclavo hubiese
sionem, quum tibi legatum esset, si eum mann- impedido la manumisión, cuando te hubiese sido
misisses, nihilominus debetur tibi legatum, quia legado, silo hubieses manumitido, se te debe, sin
per te non stetit, quominus perveniat ad liber- embargo, el legado, porque en ti no consistió, que
tatem. no llegase fi la libertad.
§ 3.—Si pars hereduni nominata alt in legando, § 3. - Si al hacerse el legado hubiera sido nom-
viriles partes heredes debent, si vero omnes, here- brada parte de los herederos, deben los herederos
ditarias. porciones viriles, pero si todos, con arreglo fi las
de la herencia.

55. [57.] IDEM libro 1X. ad Sabinum.—Nemo 55. [57.] EL MISMO; Comentarios á Sabina, li-
potest in testamento suo cayere, no leges in suc bro IX.—Nadie puede disponer en su testamento
testamento locuin habeant, quia nec tempere, ant que las leyes no tengan aplicación en su testamen-
loco, ant conditione finiri obligatio heredis legato- to, porque la obligación del heredero respecto fi
mm nomine potest. los legados no se puede extinguir por e! tiempo, 6
por di lugar, ó por la condición.

56. [58.] I,nme libro XIV. ad Sabinum.—Si 56. [58.] EL MISMO; Comentarios á Sabina, li-
legati servi nomine atipuletur legatarius, fugiti- bro XI V.—Si el legatario estipulase en nombre del
vum eum non eme praestari, nihil voniet in eam esclavo legado, que se respondiese de que él no
stipulationem, quia qualis sit, talis ex testamento era fugitivo, nada se comprenderá en esta estipu-
praestari debet; nec nilum in legato damnum fa- lación, porque se debe entregar en virtud del tes-
cero intelligeretur. tamento tal cual sea; y no se entenderla que hace
dalle alguno en el legado.

57. [59.] ULPIANUS libro XXXIII. ad Sabi- 57. [59.] ULPIANo; Comentarios á Sabina, li-
nnnr.—Si res obligata per fideicommissnm fuerit bro XXXIII.—Si por fideicomiso hubiere sido de-
relicta, si quidcm scit eam testator obligatam, ab jada una cosa obligada, si verdaderamente sabe el
herede luenda est, nial si animo alio fuerit; si ne- testador que estaba obligada, ha de ser desempe-
scint, a fideicommissario, nial si vel huno, vel ñada por el heredero, fi no ser que lo hubiere he-
aliam rem relieturus fuisset, si seiisset obligatam, cho con otra intención; si no lo supiera, por el fi-
vel potest aliquid case superfiuum exsohito aere deicomisario, fi no ser que hubiese de haber deja-
alieno. Quodai testator eo animo fult, ut, quam- do esta i otra cosa, si hubiese sabido que estaba
quam liberandorum praediorum onus ad heredes obligada, ó puede quedar algún remanente paga-
Snos pertinere noluerit (1), non tamen aporte uti- da la deuda. Pero si el testador tuvo esta inten-
que de his liberandis senserit, poterit fideicommis- ción, que, aunque no haya querido que pertenezca
sarius per doli exceptionem a ereditoribus, qui á sus propios herederos la carga de desempeñar los
hypotheearia (2) sec'.im agerent, consequi, ut predios, no hubiere, sin embargo, expresado clara-
actiones sibi exhiberentur; quod quamquam ano mente que fueran ellos desempeñados, podrá el fi-
tempore non feeerit, tamen per iurisdictionem deicomisario mediante la excepción de dolo conse-
Praesidis provincias id ej praestabitur. guir de los acreedores, que ejercitasen contra él la
acción hipotecaria, que se le cedan las acciones; lo
que aun cuando no lo hubiere hecho en su tiempo,
le será, sin embargo, concedido por la jurisdicción
del Presidente de la provincia.

58. [60.] PAPINIANUS ¿i5ro IX. Responsorum. 58. [60.] PAPINIANO; Respuestas, libro IX.—
—Domas hereditarias exustas et heredis numis Respondí, que las casas de la herencia que se que-
exstructas ex causa fideicommissi post mortem maron, y que se reedificaron.con dinero del here-
heredia restituendas, viri boui arbitratu sumtuum dero, deben ser restituidas por causa de fideicomi-
rationibus deductis, et aedificiomum aetatibusexa- so después de la muerte del heredero, deducidas las
minatis (3), respondi, cuentas de los gastos fi arbitrio de buen varón, y
examinada la edad de los edificios,

(1) voluerit, la Vut.


(2j Tour. al m€ren; hypotheeari&in, en el texto. (3) qnanttntIbuE e-%Stanti.bus aetinlatis, otros es Has.
DIGESTO.-LIBRO XXX: TtTTJLO ÚNICO.

59. [61.] ULPIANUS Libro XXXIII. ad Mi- 59. [61.] ULPzÁto; Comentarios al F4icio, Li-
ctum. - (1) si modo nulla culpa eius ¡ncendium bro XXXIII-si es que el incendio hubiese acon-
contigisset; tecido sin culpa alguna de di;
80. [62. V. 59. ¿U ] IEJLEANLrS (2) libro XXXIX. 60. [62. V 59. H.] JULIANO; Digesto, libro
Digestorum, - quodel nulla retentione (3) faca XXXIX.-pero si hubiese entregado la casa no ha,-
domum tradidisset, incerti condictio ej competet, hiendo hecho ninguna retención, le competerá la
quasi plus debito solverit. con dicción de cosa incierta, como si hubiere pagado
más de lo debido.
61.[63. V. 60. S.] PAPIMAMIJS libro IX. Re 61. 168. V. 60. ¿U] PAPINIANO; Respuestas, li-
sponsorum. - Sumtus autem in reficienda domu bro IX,-Pero juzgué, que los gastos necesarios
iiecessarios a legatario factos pcteati ci legatuin, hechos por el legatario para restaurar la casa, no
culus postea conditio extitit, non esse rcputandos le han de sci' puestos en cuenta al que pide el le-
existuuiavi. gado, cuya condición se cumplió después.
62. [64. V. 81. H.] PAtrLus libro XLI. ad Edi- 62, [64. V. 61. H.] PAULO; Comentarios al
ctum.-Si antilla eum liberis legata sit, et ancilla Edicto, Libro XLI.-Si hubiera sido legada una es-
sola, si non sint liben, et liben soli, sí non sit an- clava con sus hijos, se debe sola la esclava, si no
cilla, debentur. tuviera hijos, y solos los hijos, si no existiera la
esMava.
68. [65. V. 82. ¿U] CsLsLrs libro XVII. Dige- 63. [85. V. 82. H.] CELSO; Digesto, libro
storurn.-Si ancilhas omnes, et quod ex lis natum XVIL-Si ci testador hubiere legado todas las es-
erit, testator legaverit, una inortua Servias par- clavas, y lo que de ellas hubiere nacido, dice Ser-
tum eius negat deben, quia accessionis loco lega- vio, que, muerta una, no se debe su parto, porque
tus sil; quod faisum puto, et ncc verbis, nec yo- fué legado en calidad de accesión; lo que creo que
litntati detuncti accomniodata hace sdntentia est. es falso, y que esta opinión no está ajustada ni á
las palabras, ni fi la voluntad del difunto.
64. [66. V. 63. H.] GAIUS libro XV. ad Edi- 84. [68. V. 63. H.] GAYO; Comentarios al Edic-
ctuin provinciale.- Captatoriae senipturac simili to provincial, Libro XV.-Lt's escrituras en que se
modo neque la hereditatibus, neque 111 legatis capta, no son válidas de igaal modo ni en las he-
valent. rencias, ni en los legados.
65. [67. V 64. H.] IDEaL Libro 1. de Leqatis ad 65. [87. V. 64. FU] EL MISMO; Comentarios al
Edictam Praetoris urbani (4) - Si ita legatum Edicto dei Pretor urbano, libro 1. de los Legados.
Bit: «Sel o servos dccciii do practen eos decem, quos -Si se hubiera legado as!: «doy fi Seyo diez escla-
rritio legavi», si quidern decem tantum invenian- vos además de los diez, que le legad fi rçicio», si
tun ¡ti hereditate, mutile est legatum, si vero ata- verdaderamente en la herencia se encontrasen solo
pliores post eos, quos Titius elegit, in ceteris valet diez, es inútil ci legado, pero si más después de los
legatum, sed non ja ampliores, quam decem, qui que eligió Ticio, es válido el legado en cuanto fi
logati sunt; quodsi miaus sant, ¡u tantos, quanti los demás, pero no por más que los diez, que se le-
iiaveniaiitui. garon; pero si hay menos, por tantos cuantos se
hallen.
§ 11-11li si volet, Stichum do», conditionale § 1.-«Le doy Stico fi aquel, si lo quisiese», es
est legatum, et non aliter ad heredem transi!, un legado condicional, y no pasa al heredero de
quam si legatarius volucnit, quamvis alias, quod otro modo, que si hubiere querido el legatario,
sine adiectione, «si volet, legatum sit, ad heredem aunque si el legado se hubiera hecho de otra suer-
legatanii trausinittitur; aliud est enim iuris, si quid te, sin la adición, «si quisiese», se transmite al he-
tache continetur, aliud si verbis expnimatur. redero del legatario; porque diferente derecho es,
si algo se contiene tácitamente, y otra cosa se ex-
presa con las palabras.
§ 2.-Si domas fnenit legata, licet particulatim § 2.-Si se hubiera legado una casa, aunque por
ita refeeta sit, ut nihil ex pristina materia super- partes haya sido restaurada, de modo, que nada
sit, tamen dicmus, utile manero legatum; at si ea quede de sus primitivos materiales, diremos, sin
domu destructa aliani eodem loco testator aedifi- embargo, que el legado subsiste válido; mas si, des-
ea'verit, dicemus, interire legatuzn, nisi aliad te- truida aquella casa, el testador hubiere edificado
statorem sensisse fucnit approbatuui. otra en ci mismo lugar, diremos, que fenece el le-
gado, si no se hubiere probado que el testador qui-
80 otra cosa.

68. [68. V. 65. H.] IDEM libro XVIII. ad Edi- 88. [88. 17. 65. ¿U] EL mismo; Comentarios al
ctum prooinciale.-Et si aequo pretio enicre vel Edicto provincial, libro XVIII.-y si el testador
vendere iusserit heredem suum testator, adhuc hubiere mandado que su heredero comprase ó ven-
utile legatum esi. Quid enim, si legatarias, a quo diese una cosa por su justo precio, también es útil
emere funduin heres iussus est, qnum ex necessita- el legado. Porque ¿qué diremos, si el legatario de
te eum fundum venderet, niIlum inveniret cinto- quien se mandó que el heredero comprase un fun-

i) Hal. une eie fragmen t o al auteror d6 este modo: res- (5) To..ur. segun In esertiurn original; ratione, corrección
pondi Ulpiano, si modo. del códice FI.. Br.; annouae, in85rtan los cid. ciiados por Br.
() tllpianus, ISzI. () El Códice FI., Br.; urbani, Onntsla Tair.

DIGESTO.—LIBRO XXX TITULO ÚNICO 489

rem? vel ex diverso, quid, si legatarii magni in- do, no encontrase ningún comprador, cuando por
teresset eum fundum emere, nec aliter heres ven- necesidad vendiese este fundo? O por el contrario,
diturus esset, quam si testator iussisset? ¿qué diremos, si al legatario le interesase mucho
comprar este fundo y el heredero no hubiese de
venderlo, sino si el testador lo hubiese mandado?

67. [69. y. 68. H.] Iiiuu libro 1. (1) de leqatis 87. [69. V. 66. Hj EL MISMO; Comentarios al
ad Edictem Paetori.. - Servus un¡ ex hereclihus Edicto del Pretor, libro 1. de los legados. —Si se di-
legatus si quid in hereditate nialitiose feeisse di- jera que el esclavo legado á uno solo de los here-
catur, forte rationes interlevísse, non aliter adiu- deros hizo maliciosamente alguna cosa en Ja he-
dieandiis est, quain (2) ex co volentibus coheredi rencia, acaso que bórró las cuentas, no ha de ser
bus quaestio habealur; ídem est, et si extralleo adjudicado de otra suerte, sino si, queriéndolo los
fucrit legatus. coherederos, fuese sometido al tormento; y lo mis-
mo es también si hubiere sido legado á un extrafio.
1.—Si ex pluribus heredibus ex disparibus § 1.—Si una misma cosa hubiera sido legada
partibus institutis, duobus eadern res legata sit, dos de varios herederos instituidos en diversas par-
heredes non pro hereditaria portione, sed pro viri- tes, los herederos deben tener este legado, no ó
Ii id legatum habere debent (3). proporción de su parte en la herencia, sino por par-
tes viriles.

68. [70. V. 67. fU] IDEM libro XVIII. ad Edi- 68. [70, V. 67. H.] EL lIIswi; Comentarros al
ctumprovinciale.—Si post mortem patris filio lego- Edicto provincial, libro X VIII.—Si al hijo se le le-
tur, dubiurn non est, quin mortuo patre ad fihium gara para después de la muerte del padre, no hay
pertineat legatum, nec intersit, an patri heres ex- duda, de que muerto el padre le pertenezca al hi-
titerit, ncc nc. jo el legado, y no importa que haya sido ó no he-
redero del padre.
1.—Sed si servo post mortem domini relictum § 1.—Pero si A un esclavo se le dejó un legado
legatum est, si quidem in ea causa durabit, ad he- para después de la muerte de su señor, si verdade-
redem domini pertineat usque (4) adeo, ut idem ramente permaneciere en esta misma condición,
iuris sit ((5), et si testamento domini liber essc ms- pertenézcale al heredero del señor, de tal manera,
sus fucrit; ante enim eedit dios legati, qunin <.ti¡- que haya el mismo derecho también si en ci testa-
quis heres domino existal; quo fil, ut hereditati mento del señor se hubiere mandado que fuese li-
aequisitum legatum postea herede aliquo existente bre; porque corre el término del legado antes que
ad cure pertiueat, praetcrquam si suus heres al¡- alguien sea heredero del señor; de lo cual resulta,
quis aut neeessarius domino ex co testamento fa- que el legado adquirido para la herencia, siendo
etas cnt; tunc enim, quia in unum concurril (6), alguien heredero, le pertenece después á este, sal-
utet heres existat, et dios legal¡ cedat, probabi- vo si alguien se hubiere hecho en virtud de este
une dicitur, ad ipsum potius, cuí relictum est, per- testamento heredero suyo ó necesario del señor;
tinere legatum, quam ad heredem chis, a quo u- porque entonces, como concurre al mismo tiempo
bertatom eonsequitur. que haya heredero, y que corra el término del le-
gado, se dice más ciertamente que el legado perte-
nece más bien al mismo 4 quien se le dejó, que al
heredero de aquel de quien se consigue la libertad.
§ 2.—Si puro legatus servus sub conditione liber § 2.—Si se hubiere mandado que el esclavo lega-
cese iussus fucrit, sub contraria conditione valet do puramente fuese libre bajo condición, es váli-
legatum; et ideo existente conditione'Iegatum por- do el legado bajo la condición contraria; y por lo
imitur, deficiente ad legatarium pertinebit; et tanto, cumpliéndose la condición se extingue el le-
ideo, si pendeiite conditione liberlatis legatarius gado, y faltando, le pertenecerá al legatario; y por
deeesserit, posteaque defecenit conditio libertatis, esto, si pendiente la condición de la libertad hu-
ad heredere Iegatarii non pertinet legatum. biere fallecido el legatarjo, y después faltare la
condición de la libertad, el legado no le pertenece
al heredero del legatario.
§ 3. —Quodsi idem puro legatus sit, et ex die § 3.—Pero si el mismo hubiera sido legado pu-
liber eme iussus cnt, omnimodo mutile legatum ramente,, y se hubiere mandado que fuere libre
est, quia diem venturam certum .est; ¡La lulianus desde cierto dia, es de todos modos inútil el legado,
quoque scnslt. Unde ait: si servus Tillo legatus porque es cierto que había de llegar el día; y as¡
sil, el idem post ixiortem Titii liber cese iussus fue- opiné también Juliano. Por lo cual dice: si 4 Pido
nt, mutile legatum est, quia moriturum Titium se le hubiera legado un esclavo, y se hubiere man-
certum esl. dado que él mismo fuese libre después de la muer-
te de Ticio, el legado es inútil, porque es cierto
que Ticio ha de morir.

69. 171. V. 88. H.] IDEM libro II. de teiatis 69. [71. V. 68. H.] EL MISMO; Comentarios al
ad Edictum Praetoris.—Servo leato legan poese Edicto del Pretor, libro II. de los legados.—Está
receptum est, quod adita hereditate statim serme admitido que se le pueda legar 4 un esclavo lega-
acquiritur legatario, deinde sequetur legatum. do, porque, adida la herencia, inmediatamente se
adquiere el esclavo para el legatario, y después
seguirá el legado.
(1) Taur.; libromo, par libro primo, i códice Fi., Br.
(2) nL, inserta la Vtdg.
(8) poisnnt por debenL, ffai. (5) HaZ.; eSt, el códice FI.
(4 idque, HaL 6) coneurrtni*, la Puig.
Tomo 11-62

490 DIGESTO.—LIBRO XIX: TÍTULO fricO

1.—Si servurn sub conditione legatum berea § 1—Si el heredero hubiere enajenado el escla-
alienaverit, deinde conditio extitcrit, potest nihi- vo legado bajo condición, y después se cumpliere
lominus a legatario vindican, nec extinguitur le- la condición, puede, ello no obstante, ser reivindi-
gatum. cado por el legatario, y no se extingue el legado.
§ 2.—Si testator quosdain ex heredihus iussentt § 2.—Si el testador hubiere maudado que algu-
acs alienum solvere, non creclitores habebunt ad- nos de los herederos pagasen las deudas, no ten
versus ces actioncia, sed coheredes, quorum inter- drán contra ellos acción los acreedores, sino los
est lioc fien. Nec soluto bac casu alius habet coherederos, á quienes interesa que se haga esto.
actionem, quam cui testator dan iussil, sed alio Y no solamente en este caso tiene la acción otro
quoque, veluti si fihiae uomi,,e genero aut aponso distinto de aquel 4 quien mandó el testador que se
dotem dan iusse.rit; non enim geuer ant sponsus, lo diera la cosa, sino también en otro, por ejemplo,
sed filia habet actionom, cuius maximo inter- si hubiere mandado que en nombre de la hija se
est (1). diese la dote al yerno ó at esposo; porque no tiene
la acción el yerno ó el esposo, sino la hija, 4 quien
principalmente interesa.
§ 3.....(Si fundus, qui legat;us est), servitutem § 3.—Si el fundo que se legó debiera una servi-
debeat impositani, qualis est dan debet. Quodsi dumbre impuesta, debe ser dado tal cual as. Pero
ita legatus .siti <uti optirnus maximusqueh, liben si hubiera sido legado así: e como mejor y más gran-
praestandus est. de», ha de ser entregado libre.
§ 4.—Scrvua, qui in negotio fucrit, legatus non § 4.—Legado un esclavo, que hubiere estado orn
ante tradi debet, quani rationes explicet, et si ad picado en un negocio, no debe ser entregado an-
iudieiurn ituni Bit, ¡udicis eaedern partes esse tes de que, rinda cuentas, y si se hubiera recurri-
dobent, do Ajuicio, esta misma debe ser la función del juez.
§ 5.—Si res, quae legata est, an fu rerum natu- § 5.—Si se dudara si existe la cosa que se legó,
ra Bit, dubitetur, forte si dubiurn sit, an horno le- por ejemplo, si fuera dudoso si vive el esclavo le-
gatus vivat, placuit, agi quidoni ex testamento gado, so determinó, que ciertamente se podía ejer-
posse, sed officio hidicis coiitineni, ut cautio inter- citar la acción de testamento, pero que estaba en
poneretur, qua boj-es caveret, eam reto persecutu- las atribuciones del juez, que se interpusiese can-
ruto, et, si nactus sit, legatario restituturu.m. ción, por la cual ci heredero asegurase que perse-
guirla la cosa, y que si la consiguiera La entregará
al legatario.
70. [72. V. 69. II.] IDEM Libro XVIII. ad Edi- 70. [72. V. 69. ff1 EL MISMO; Comentarios al
clum provinciale.— Si servus Titit furtum mili Edicto provincial, libro XVI[I. -Si un esclavo de
fecerit, deinde Titius heredo me instituto servum Ticio me hubiere hecho un hurto, y después Ticio,
tibi Legavenil, non est iniquum, talem servum tibi habiéndome instituido heredero, te hubiere legado
tradi,qualis apud Titium fuit, Id est, ut me inde- el esclavo, no es injusto que se te entregue el es-
mnem praestes furti nomine, quod iii fecerit apud clavo tal cual estuvo en poder de Ticio, esto es,
Titium. que me prestes indemnización por razón del hurto,
que él hubiere hecho en poder de Ticio.
§ 1.—Nam et si fundas, qui meo fundo servie- § 1.—Porque también sito hubiere sido legado
bat, tibi legatus fucnit, non autor a me tibi pl-ac- un fundo, que prestaba certidumbre 4 un fundo
stari debeat, quam ut pnistivam servitutem re- mío, no debe entregársete por mi de otro modo, que
Cipiani. si yo recobrara la antigua servidumbre.
§ 2.—Nec dissimile est ci, qui mandato alicuius § 2.—Y no es desemejante el caso al de aquel
servum emit, vel ci, qui servum rcdhibet; qui que por mandato de otro compró un esclavo, ó al
onines non autor restituere servum coguntin, de aquel que devuelve un esclavo; todos los que no
quam ut ratio habeatur furti, quod ab co servo fa- do otra suerte son obligados á restituir el esclavo,
etum fuerit, ve¡ aiitequam negotiuui contrahe.re- sino si se tuviera cuenta del hurto, que por el es-
tur, vel postea. clavo se hubiere hecho, ó antes que se celebrase el
negocio, 6 después.
§ 3.—Quare, el si post aditam heneditatem ser- § 3.—Por lo cual, también si después de adida
vus legatus heredi fnrturn fecenit, ita praestari de- la herencia le hubiera hecho un hurto al heredero
bebit, ut ob lioc delictum quasi litis aestimatio a el esclavo legado, deberá ser entregado de tal suer-
legatario sufferatur herecli. te, que por causa de este delito se le pague por bI
legatario al heredero como la estimación del litigio.
71. 178. V. 70. H.1 IJLPIAN(jS libro LI. ad Edi- 71. [73. V. 70. H.] ULPLNO; comentarios al
ctum.—•Si domus alicul simpliciter sit legata, ne- Edicto, libro LI.—Si 4 alguien le hubiera sido le-
que adiectum, qiiae doinus (2), cogentur heredes, gada simplemente una casa, y no se hubiese aña-
quam vellet (3) donitim ex lis, quas testator haba- dido qué casa, serán obligados los herederos 4 dar-
bat, legatario dare; quodsi nuhas aedes reliquei-it, le al legatario la casa que quiera de las que tenla
magas derisoniurn .est, quani utile le,gaturn. el testador; pero si no hubiere dejado ningunas ca-
sas, el legado es más bien irrisorio que útil.
§ 1.--De evictione an cayere debeat is, qui Ser- § 1.—Veamos si deberá prestar caución de evic-
'ruin praestat ex causa legati, videanius; et regu- ción el que entrega un esclavo por causa de lega-
lariter dicendnm est, quoties sine iudicio praestita do; y por lo regular se ha de decir, que siempre
res legata eviicitur, posse earn ex testamento peti; que de la cosa legada se hace evicción, habiendo

(1) ludot.atam non esie. inger í an Ecl. Vulg.


) cum de certa domo tastator sensertt, non lamen appa.
ret, da qua inserta la Vuig. (5) voleiit, Hal.

DIGESTO.—LIBRO XXX- TÍTULO ÚNICO 491

ceterum si indicio petita est, officio iudicis cautio sido entregada sin forma de juicio, puede ser pe-
necessaria est, ut sit ex stipulatn actio. dida en virtud del testamento; pelo si fué i>edída
en juicio, es necesaria caución por ministerio del
juez, para que haya la acción de lo estipulado.
• § 2.-In pecunia legata confiteuti heredi mocil- § 2.-- Cuando se haya legado dinero, se ¡cha de
cum tempus ad solutionem dandum est, nec urgen- dar al heredero que fe confiesa un corto tiempo
dum ad suscipiendum iudieium; quod quidein para el pago, y no se le ha de apremiar á que acep-
tempus ex bono et aequo Praetorem observare te el juicio; cuyo tiempo, á la verdad, deberá de-
oportebit. terminarlo el Pretor según lo bueno y equitativo.
§ 3.—Qui confitetur, se quidem debere, iustam § 3.—El que confiesa que fi ciertamente debe,
autem causam affert, cur utiqLle praestare non pero niega justa causa por ¡a que verdaderamente
possit, audiendus est, utputa si aliena res legata no pueda pagar, ha de ser oido, por ejemplo, si hu-
uit, negetque dominum eani venciere, ve] immen- biera sido legada una cosa ajena, y dijera que su
sum pretium eius re¡ petere affirinet, ant si ser- duefio no la vende, ó afirmase que pide un precio
vuin bereditarium neget se debere praestare, forte excesivo por aquella cosa, ó si dijera que él no de-
patrern siunu, vel matrem, vel fratres naturales; be entregar aquel esclavo de la herencia, que es
aequissimum est enim, concedí ej ex hac causa acaso su padre, ó su madre, ó su hermano natural;
aestirnationem ofilcio -iudicis praestare. porque es muy justo, que por esta causa se le con-
ceda por ministerio del juez pagar la estimación.
§ 4.— Quum alicui poculum legatum esset, vel- § 4—Habiéndosele legado á uno un vaso, y que-
Jetque heres aestimationem praestare, quia ini- riendo el heredero pagar su estimación, porque de-
quun esse aiebat, id separan a se,, non impetra- cia que era injusto que aquel se separase de él, no
vit id a Praetore; alia enim conditio est hominum, iinpetró esto del Pretor; porque una es la condi-
alia ceteraruni rerum, in hominibus enim benigna ción de los hombres, y otra la de las demás cosas,
ratione reeeptum est, quod supra probavimuis. pues respecto á los hombres se admitió por benig-
na razón lo que arriba hemos aprobado.
. 5.—Si fundus municipum vectigalis ipsis mu- § 5.—Si un fundo tributario de un municipio hu-
nicipibus Bit legatus, an legatum consistat, petique biera sido legado á los mismos habitantes del mu-
possit, videamu; et lulianus libro trigesimo octa- nicipio, veamos si subsiste el legado, y si puede
vo (1) Digestorum seribit, qiiamvis funclus vecti- ser pedido; y escribe Juliano en el libro trigésimo
galis mullicipum Bit, attarnen, quia aliuod ius in octavo del Digesto, que aunque el fundo tributa-
co is, qui legavit, habet, valere legatum. rio ea de los habitantes del municipio, es, sin em-
bargo, válido el legado, porque algún derecho tie-
ne en él el que lo legó.
§ 6.—Sed et si non municipbus, sed alfi fundum § 6.—Pero si hubiere legado el fundo tributario
vectigalem legaverit, non videri pnopnictatern re¡ no á los habitantes del municipio, sino á otro, no
legatain, sed id ius, quod in vectigalibus fundis se considera legada la propiedad de la cosa, sino
habemus. el derecho que tenemos en los fundos tributarios.

72. [74. V. 71. H.] PAULUS libro XLVIII. ad 72. [74. V. 71. H.] PAULO; Comentarios al
Edicturn.—Si quis legaverit fundiim Corijelianum Ediclo, libro XLVIII.—Si alguno hubiere legado
exceptis vineis, quae mortis cius tempore erunt, Si el fundo Corueliano, exceptuadas las viñas que en
nullae vincae erunt, legato nihil deeedit. él hubiere al tiempo de su muerte, si no hubiere
ningunas viñas, nada se deduce del legado.

78. [75. V. 72. if.) GA1US libro III. de legatis 78. [75. V. 72. H,] GAYO; comentarios al
ad &.lictum Praeioris..—Si heres iussns sit lacere, Edicto del Pretor, libro III, de los legados.—Si se
ut Lucius centum habeat, cogendus est heres ecu- lo hubiera mandado al heredero, que haga que Lu-
tum dare, quia nemo facere potest, ut ego habeam cio tenga ciento, el heredero ha de ser obligado á
centum, nisi mihi dederit. dar los ciento, porque nadie puede hacer que yo
tenga ciento, si no me los diere.
§ 1.—Vicis legata perinde licere capere atque § 1.—Se indica en un rescripto de nuestro Em-
civitatibus, Rescripto Imperatoria noStri signifi- perador, que á las aldeas les es licito recibir lega-
catur. dos lo mismo que á las ciudades.

74. [76. V. 78. H.] ULPIANUS libro IV. Eiepu- 74. [78. V. 73. H.] ULPJAI.ZQ; Disputas, libro
tationum.—Licet Imperator noster cum patre re- IV.-Aunque nuestro Emperador haya resuelto
scripserit, videri voluntate testatoris repetita a por rescripto juntamente con su padre, que se con-
substituto, quae ab instituto fuerant relicta. ta- sidera que por voluntad del testador se repitieron
men hoc ita enit aecipiendum, si non fuit evideus á cargo del substituto los legados, que se hablan de-
diversa voluntas, quae ex multis colligetur, an jado á cargo del instituido, sin embargo, esto se ha-
quis ab herede legatum vel fideicommissum reli- brá de entender as¡, si no fu¿ evidente diversa vo
etum nolucrit a substituto deben (2). Quid euim, ¡untad, la cual se colegirá de muchas circunstan-
si aliam rem reliquit (3) a substituto ci Ildeicoin- cias, si alguno no hubiere querido que el legado 6
missario vel legatario, quam ab instituto non reli- el fideicomiso dejado á cargo del heredero se deba
querat (4)? Ve] quid, si certa causa fuit, cur ab por el substituto. Porque ¿qué se dirá, si á cargo del
instituto reliquerat (5), quae in substituto cessa- substituto le dejó á este fideicomisario ó legatario

I) tileesimo tertio, Ha&; XXIX., la Vidq. 4) Seqtn ,,neMfr4 enmienda; rellnquft, relinquerat, el có-
(2) an QOIS ab herede —deben, o,nitenlae o1os en sal. dice Pl.
(3) Segúnnueetra enn,i pida; relinquI, reltnquerat, el có- 's .Según nuestra enmienda; rellnquit, relinquerat, el có-
dice. A. dice FI.

492 DIGESTO.—LIBRO xxx: TITULO ÚNICO

ret? Vel quid, si substituit ex parte fideicornmis- otra cosa, que no le habla dejado fi cargo del insti-
sarium, ciii ab instituto reliquerat fideicomrnissurn? tuido? ¿O qué, si hubo una causa cierta, por la que
In obscura igitur voluntate locurn habeic Rescri- habla dejado la cosa fi cargo del instituido, la cual
pturn, dicenduin est. dejase de existir respecto al substituto? ¿O qué, si
en parte substituyó al fideicomisario, para quien fi
cargo del instituido habl4 dejado un fideicomiso?
Así, pues, se ha de decir, que tiene lugar el res-
cripto siendo obscura la voluntad.

75. [77. V. 74. IL] IDEM libro V. Disputatio- 75. [77. V. 74. H.] EL MiSMO; Disputas, libro
num.—Si sic legaturn ve¡ fideicoinniissiun sit ie1i- V.—Si de este modo se hubiera dejado un legado
etum: si aesliLnaverit (1) lleres, si eornprobavorit, ó un fideicomiso: si ci heredero lo estimare, si lo
si iustuui putaveril», et legatuui, el fideicornrnis- aprobare, silo juzgare justo', se deberá tanto el
sum debebitur, quouiarn quasi viro potius bono ci legado corno 0 fideicomiso, porque más bien le fufi
cornrnissurn est, non in meram voluntatern hereclis encomendado como fi hombre bueno, que no atri-
coflaturn. buido fi la mera voluntad del heredero.
1.—Si mili, quod Titius debet, fucrit legatum, § 1.—Si se me hubiere legado lo que debe Ticio,
neque Titius debeat, sciendum est, nullum esse Y Ticio no debiera, se ha de saber que es nulo el
legatum, el qaideni, si quantitas non Bit adieeta, hgado, y, fi la verdad, si no se hubiera aiiadido
evidenti ratione, nihil debebitur, quia non apparet, una cantidad, pos- evidente razón no se deberá sia
quantum fuerit legatum; nam el si quod (2) ego da, porque no aparece cuánto se haya¡ egado; por-
Titio debeo, ej legavero quantilate non adiecta, que también si lo que le debo fi Pido se lo hubiere
consta, itulluui eme legatum, quum si decem1 quae. logado siii:haber expresado la cantidad, es sabido
Titio debeo, legavero, nec quidquarn Titio de- que es nulo el legado, porque si yo le hubiere le-
beam, falsa de.rnonstraiio non perirnil (I) lega- gado lo.s diez que le debo fi Ticio, y yo no Le debie-
tuui ut ¡ti legato dotis mli aiius respoudit. ra cosa alguna It Ticio, esta falsa demostración no
extingue el legado, corno respondió Juliano res-
pecto al legado de la dote.
§ 2.--Quodsi addiderit: «decern, quae mili Ti- § 2.—Pero si hubiere añadido: «lego los diez que
tius debel, lego», sine dubio nuliil cnt ¡u legato; me debe Ticio», sin duda no habrá nada en el le-
nam inter faisam demonstrationern et falsain con- gado; porque hay mucha diferencia entre la falsa
ditionem sive causam miiltum unterest; proinde demostración y la falsa condición ó causa; por lo
el si Tillo decem, quae mihi SCIuH debet, legavero, cual, también si fi Ticio le hubiere legado los diez
nuihini erit legaturn, eme enim debitor debet; que me debe Seyo, será nulo el legado, porque de-
itam el si vivus exegissern (:), extingueretur le- be ser deudor; porque también si viviendo yo los
gatum, el, si debitor roanerel, actiones adversus hubiese exigido, se extinguirla el legado, y, si el
eum heres uieus duntaxat praestare cogeretur. deudor permaneciese siéndolo, mi heredero seria
obligado solamente fi ceder contra él las acciones.
§ 8.—Si quis ita stipiilatus: »Stichum, aul de- § 8.—Si habiendo alguien estipulado as!: «Slico,
cem, utruni ego velim», legaveril, quod ej debeba- ó diez, según yo quiera», hubiere legado lo que se
tur, tenebitur heres cius, nl praestct logatnio le debía, su heredero estará obligado A ceder la
actionem, electioiieui habituro, utrurn Sticliurn, an acción al legatario, que tendrá la elección, según
decem persequi malil. quiera reclamar fi Stico ó los diez.
§ 4.-1roinde si Stichum legaveril, quum ille ei § 4.—Por lo cual, si hubiere legado fi Stico, de-
Stichuin, ant decem deberel, incerti actio legata- biéndole aquel fi Stico 6 los diez, le compele al le-
rio adversus heredem cornpetit, i:tt seripsit lulia- gatario contra el heredero la acción de cosa incier-
nus libro trigesirno tertio Digesiorum, per quam ta, según escribió Juliano en el libro IL-igésihilo ter-
actioueui compellal heredem experiri; el si Sti- cero del Digesto, por cuya acción compelerá al
chum COnSecutus fuenit, praestabit ci, si dccciii, heredero fi reclamar; y si hubiere conseguido fi
¡dlii consequetur; secunduni quod enit in arbitrio Stico, se lo entregará, y silos diez, no conseguirá
debitoris, an sit legatarius is, en¡ SVichu lega- nada; según lo que, estará al arbitrio del deudor,
tus est. si será legatario aquel fi quien le fab legado Stico.

76. [78. V. 75- ¡j.] lULiANUS Libro XXXIV. 76. [78. V. 75. if.] JuLIANo; Digesto, libro
Diyestorum.—Quodsi quis Stichum aut Pamphilum XXXIV.—Pero si alguno estipuló fi Stico 6 fi Pán-
stipulatus, Semproitio Stichum legassct, Mnevio filo, y fi Stico lo hubiese legado fi Senipronio, y fi
Paniphilum, oneratus heres intelligitur, nl iiecesse Mevio fi Pánfilo, se entiende gravado el heredero
liabeat alteri actionem Suarn, alter¡ aestimationem It tener necesidad de darle al uno su acción, y al
Stichi ant Paniphili dare. otro la estimación de Stico 6 Ja de Pánfilo.
77. 179. V. 76. H.) ULPIANUS libro V. Di.spu- 77. [79. V. 76. EL] ULPIANO; Di.puta.s, Libro
talionum.—Si pecunia fuit deposita apud aliquern, V.—Si en poder de alguien se deposité una canti-
ciusque fideicommissum, itt eam pecuniam prae• dad, y el fideicomiso de la misma, para que entre-
stet, fideicornrnissum ex Rescripto Divi PIE debebi- gase aquella cantidad, se deberá el fideicomiso en
tun, qua8i videatur heres rogatus remiltere Id de. virtud del Rescripto del Divino Pío, cual si parecie-
bitori; iiarn si conveniatur debitor ab herede, doli ra que se le rogó al heredero que esto se lo remi-
axceptione uti potest, quae res utile fideicommis- tiera nI deudor; porque si el deudor fuera deman-

(1) existimarerit, ifaL 3) Dr.; peremit, el códice FI. según cosium.bre,


(2) Ha¿. Valg.; quid, el códice Fe. 4) exegisset, Hai.

DIGESTO.—LIBRO xxx: T!PIJLO ÚNICO 493
sum facit. Quod quum ita se habet, ab omni debí- dado por el heredero, puede usar de la excepción
tore fideieommissnm relinqui potest. de dolo, lo cual hace útil el fideicomiso. Y siendo
esto as!, se puede dejar un fideicomiso 4 cargo de
todo deudor.

78. [80. V. 77. II.] IDEM libro VIII. Disputa- 78. [80. V. 77. H.] EL MISMO; Disputas, libro
t.ionum.—Fideiconirnissurn, quod a legatario relin- 17111.—El fideicomiso, que se deja 4 cargo del le-
quitur, ¡la demum ab eo debetur, si ad legatarimin gatario, solamente se debe por este, si el fideicomi-
legatum pervenerit. so hubiere llegado 4 poder del legatario.

79. [81. V. 78. H.] IuLwtjs Libro V. ( 1 ) Di- 79. [81. V. 78. H.] JULIANO; Digesto, libro 17.
ge.torum.- Si quis testamento si'o (2) Titio et —Si alguno hubiere mandado en su testamento
Seio decem dari iussenit, miliani hace verba red- que se les diesen diez 4 rricio y 4 Seyo, no admi-
piunt ambiguitatern, nt den.-, dixisse videatur, qui ten duda alguna estas palabras, de modo que pa-
decem dixit. rezca que dijo diez para cada uno el que dijo diez.

80. [82. V.] Ápud IUUANUM libro XXXII. Di- 80. [82. y.] MARCEL0nota en el libro XXXII.
gestorum MAItCELLUS notat.— 15, qui sola triginta dei Digesto de que solamente ha-
JULIANO.—Uno,
reliqiierat (3), Titio tniginti legavit, Seio viglnti, bla dejado treinta, legó treinta 4 Ticio, veinte 4
Maevio decein; Masurius (4) Sabirms probal, Ti- Sevo, y diez á Mevio; Masurio Sabino prueba, que
tium quindecim, Seium decern, Maevium quinque Ticio habrá de obtener quince, Seyo diez, y Merlo
consecuturos, ita tamen, nt ex bis pro rata portio- cinco, pero de modo, que de estos se satisfaga 4
nis Falc$diae satisfiat. prorata de cada porción la Falcidia.

81. [83; 17.] IULIANUS libro XXXII. Digesto- 81. [83. y.] JULIANO; Digesto, libro XXXII,
rum.• Si fundum sub conditione legatum heres —Si estando pendiente la condición el heredero bu-
penclente conditione sub aun conditione xlii legas. bici-e legado 4 otro bajo otra condición el fundo le-
set, et post existenlem conditionem, qnae priore gado bajo condición, y después de cumplirse la
testamento proposita (b) fuiset, tune ea conditio, condición, que se hubiese puesto en el primer testa-
sub qua heres legaverat, extitisset, dominlum a mento, entonces se hubiese cumplido la condición
pniore legatario non discedit. bajo la que el heredero lo habla legado, el dominio
no Se separa del primer legatúio.
§ 1.—Si servo conimuni res legata fuisset, po- • § 1.—Si una cosa hubiese sido legada 4 un es-
test alter dorninus agnoscere legatum, alter repel- clavo común, puede uno de lo¿; duelios aceptar el
lene; nam iii hanc cauaam (6) servns communis legado, y rechazarlo el otro; porque para este ca-
quasi duo servi sunt. so el esclavo común ea como si fuera dos esclavos.
§ 2.—cStichum Sempronio do, lego. Si Sempro- § 2.—«Doy y lego Stico 4 Sempronio. Si Seta-
nius Stichum intra annum non manumiserit, can- pronio no hubiere manumitido 4 Stico dentro de
dem Stichum Titio do, lego»; quaesitum cgt, quid un año, doy y lego el mismo SUco 4 Ticio»; se pre-
iuris esset? Respondí, Semproniuni iuterijn totum guntó, ¿qué derecho habría? Respondí, que interi-
habiturum et, si qnidem mira annum ulanumisis- namente todo lo tendría Sempronio, y que, si ver-
set, liberum eum effecturum, sin aiitern hoc non daderamente lo hubiese manumitido dentro de un
fecisset, totum ad Titium pertinere. año, se hania libre, pero que si no hubiese hecho
esto, todo le pertenece 4 Ticio.
§ 3.—Qui fundum excepto aedifieio legat, ap- § 3.—El que lega un fundo, exceptuado el edifi-
pellatione aedificii aut superficiem significat, ant cio, con la denominación de edificio significa ó la
solum quoque, ciii aedificium saperpositum est; si superficie, ó también el suelo sobre el que está le-
(le sola (7) superficie excepenit, nihilominus iure vantado el edificio; si hubiere hecho la excepción
legati totuS fundus vindicabitur, sed exceptioiie solamente respecto á la superficie, se reivindicará,
doli mal! posita (8) consequetur heres id, ut gibi sin embargo, por derecho de legado todo el fundo
habitare in villa liceat; in quo inerit, ut iter quo- pero por la excepción de dolo malo que se haya
que et actum in ea habeat. Si vero golum quoque puesto conseguirá el heredero que le sea licito ha-
exceptum fuenit, fundus excepta villa vindican bitar en la casa (le campo; en lo que estará com-
debebit, ci servitus ipso jure villae debebitur, non prendido, que tenga también paso y conducción
me cts nc si duorum fundorum dominas alteram le- para ella. Mas si también se hubiere exceptuado el
gaverit ita, ut alteri serviret; sed iuclinandum e.st, suelo, deberá ser reivindicado el fundo quedando
testatorem ctiam de solo cogitasse, sine quo aedi- exceptuada la casa de campo, y de derecho se le
ficium stare non potest. deberá servidumbre 4 la casa de campo, no de otra
suerte que si el dueño de dos fundos hubiere lega-
do uno, de modo que lo prestase servidumbre al
otro; pero nos hemos de inclinar 4 que el testador
pen4 también respecto al suelo, sin el que no pue-
de subsistir el edificio.
§ 4.—Si libertus patronum ex septunce heredem § 4.—Si un liberto hubiere instituido heredero
scripserit, abs ex ceteris, ci ¡la legaveril: «quis- de siete onzas 4 su patrono, y 4 otros de las demás,
quis mihi fallus ex suprascriptis cum patrono meo y hubiere legado así: «sí otro cualquíLea de los un-

1) XXXII., ¡ial. El mismo tina los fragmentos 80. y 81. con ,4) HiL; Msesarius, el Códice n.
£1 79. (5) ¡inI. Vuly.; praeposita, el Códice Pl.
(5) Taur s*gtin la escritura original; suo, omít ela la co- (61 la hae causa, Ha¿. Vuig.
rrección del códice PL., Br. (i) 7'aur. al mórgen; sol!, en el temo.
(5) Véanse las notas S. 4.,y 5. de la página 491. (8) opposita, la Vut.

434 DffIESTO.—LIBRO XXX-. TfTIJLO ITN1OO

heres cnt, (1) servos illum el lilum Titio lego, quos tea dichos fuere mi heredero con mi patrono, le le-
aesti mo singulos vicenis aureis», iutelligendurn go fi Ticio aquel y aquel esclavos, que estimo en
Cnt, a coherede patroni duntaxal legatum datttm, veinte adreos cada UflOD, se habrá de entender,
et ideo Titium non amplias quindunce () ita servís que el legado se dió solamente fi cargo del cohere-
vindicare posse; adieet.io autem lila; qnos aestirno dero del patrono, y que por lo tanto Ticio no pue
singulos vicenis aureis, non mutat legati condi- de reivindicar más de cinco onzas sobre los escla-
tionem, si legis Falcidiae rationem habere opor- vos; mas aquella adición: que estimo en veinte
teat, nihilominus cuini verurn pretiurn servorum aúreos cada uno», no altera la condición del lega-
in aestirnationern deducelur. do, si debiera tenerse cuenta de la ley Falcidia,
porque, esto no obstante, se comprenderla en la es-
timación el verdadero valor de los esclavos.
§ 5.—Titio fundum do, lego, si heredi meo de- § 5. - Doy y lego fi Ticio un fundo, si él le die-
cern dederit»; si decem herce Titio debuisset, et ca re diez fi mi heredero»; si el heredero Le hubiese
Titius accepta ej fecisset, funduni vindicare potest. debido los diez fi Ticio, y Ticio se los hubiese dado
por recibidos, puede reivindicar el fundo.
§ .—Si Titius, clii Sticlius legatus fuerat, ante- § 6.—Si Pido, ti. quien le habla sido legado Sti-
quam sciret, ad se legatum pertinere, decesserit, co, hubiere fallecido antes que supiese que le per-
et eundem Seio legaverit, el herce Titii legatum tenecla el legado, y hubiere legado el mismo Stico
non repudiaverit, Stichum Seius vindieabit. fi Seyo, y el heredero de Ticio no hubiere repudia-
do el legado, Seyo reivindicará á Stiro.
§ 7—Si paterfarnilias ab iinpubere filio, Titio § 7.—Si un padre de familia le hubire legado
fundum legaveril, el a substituto eundem eidem un fundo fi Ticio fi cargo de un hijo impúbero, y
Titio, et pupilhis patri henos extiterit, sive vindi- el mismo fundo al mismo Ticio fi cargo del substi-
caverit Titius legatum, sive repudiavenit, quamvis tuto, y el pupilo hubiere quedado heredero del pa-
fihius impubes dec.esserit, a substituto vindicare dre, ora haya reivindicado Ticio al legado, ora lo
non potenit; hoc enini, quod rursus a substituto haya repudiado, no podrá reivindicarlo del substi-
legatur, peninde habendum est, ac si repetita le- tuto, aunque haya fallecido el hijo impúbero; por-
gata essent. Quare et si pare a filio, sub conditione que lo que se lega de nuevo fi cargo del substitu-
a substituto legatum fucnit, petinde omnia serva- to, ha de set considerado lo mismo que sise hubie-
buntur, ac si tanluni a filio legatum fuisset; contra sen repetido los legados. Por lo cual, también sise
autem si a filio sub conditione, a substituto pune hubiere hecho el legado puramente fi cargo del hi-
Jegatum tucnit, el pupillus peudente coiiditione jo, y bajo condición fi cargo del substituto, toda se
decesserit, ex substitutione sola legatum valebit. observará, lo mismo que si el legado hubiese sido
hecho solamente fi cargo del hijo; mas, por el con-
trario» si el Ieado se hubiere hecho bajo condición
A cargo del hijo,y puramente fi cargo del substi-
tuto, y el pupib hubiere fallecido estando pen-
diente la condición, será válido el legado en virtud
de la sola substitución.
§ 8.-'--His verbis: «Lucio et Tillo, eorumve cui § 8.—Con estas palabras: doy y lego el fundo fi
fundum do, lego, utiliter legatur; et si utique Lucio y fi Ticio, ó fi cualquiera de ellos», se lega
vixerint, utnique, si alter, alter¡ totum debebitur. útilmente; y si ambos hubieren vivido, se les debe-
rá fi ambos, y si uno, fi este todo.
§ 9.—Quum statuliber sub conditione legatus § 9.—Cuando el instituido libre bajo condición
cnt, et pendente couditione legati conditio statutae en el testamento fud legado bajo condición, y pen-
libertatis defieit, legatum utile lit; nam sicut ata- diente la condición del legado falta la condición
tuta libertas tunc penimit (8) legatum, quuna vires de la libertad concedida, el legado se hace útil;
accipit, ita legatum quoque non ante penimi po- porque as! como la libertad concedida extingue el
test, quam dies cius cesserit (4). legado, entonces cuando adquiere validez, as¡ tam-
poco se puede extinguir el legado antes que haya
corrido el término de la misma.
§ 10.—A filio impabere legatus el a substituto § 10.—El esclavo que fué legado fi cargo de un
liben caso iussus, si. quidern pupillus ad puberta- hijo impúbero, y que fi cargo del substituto se
tem pervencrit, ab co, cui legatus fucrat, vindica- mandó que fuese libre, si verdaderamente hubiere
bitur, rnortuo vero pupillo libertas competit. Lon- llegado el pupilo fi la pubertad, será reivindicado
go magia hoc servari convenid, si idem servias sub por aquel fi quien habla sido legado, pero, muerto
conditiorie ab impubere legatus fucrit, el peudente el pupilo, compete la libertad. Con mucha más ra-
conditione fihius mIra pubertatem decessenit. zón convendrá que se observe esto, si el mismo es
clavo hubiere sido legado bajo condición fi cargo
del impúbero, y pendiente la condición hubiere fa-
llecido el,hijo dentro de la pubertad.
82. [84. V. 79. H.] IDEM Libro XXXIII. Diga- 82. [84. TI. 79 H.] EL MlslfO; Digesto, Libro
.s-torum. —Non quocunque (5) modo si legatanii res XXXIII.—No si de cualquier modo se hubiere he-
lacta fuenit, die cedente obhigatio legati extingui- cho del legatario la cosa, se extingue, corriendo el
tun, sed ita, si co modo fuerit cina, quo avelli non término, la obligación del legado, sino de esta suer-

(1) ab so, inaerio Ifal.


(2) H&. Vu&q.; quiiicnncem, el códice ¡'1.
5) ¡IaL; perernit, el códice Fi, según resiembre.
(4) Según corrección del códice FI., Br.; cesserit elus, (5)Taur. aeg»in corrección del códice El .; 11am quoque
Taur. según la escritura originaL modo, la escritura original, Sr.

DIGESTO.—LIBRO XXX: TITULO ÚNICO 495

possit. Ponamus, rem, quae mihi pure legata sit, te, si se hubiere hecho de él de modo, que no se le
accipero me per tiaditionem die legati cedente ab pueda quitar. Supongamos que la cosa., que se me
eo herede, a qno eadem sub conditione alii legata haya legado puramente, la recibo yo por entrega,
ftterit; nempe agam ex testamento, quia is status corriendo el término del legado, del heredero á
est eius, ut existente conditione discesurniu sit a cuyo cargo hubiere sido legada la misma cosa ba-
me dominium; nam et si ex stipulatione inihi Sti- jo condición A otro; yo, A la verdad, ejercitaré la
chus debeatur, et is, qtmm sub coiidit.ione alii le- acción del testamento, porque su esliulo es tal, que,
gatus esset, factus fuerit meus ex causa lucrativa, cumpliéndose la condición, se habrá de separar de
nihilominus existente conditione ex stipulatu age- mi el dominio; porque también si en virtud de es-
re pelero. tipulación inc fuese dehirlo Stieo, y ésto, habiendo
sido legado A otro bajo condición, hubiere sido he-
cho mío por causa lucrativa, podré, sin embargo,
cumpliéndose la condición, ejercitar la acción de
lo estipulado.
§ 1.—Si ex bonis eius, qui Reipublicae causa § 1.—Si por el uso hubiere yo adquirido una co-
aberat, rem usa acquisierim, et ea, antequam sa de los bienes del que estaba ausente. por causa
evineeretur, mihi legata sil, deinde postea evinca- de la Re-pública, y me hubiera sido legada antes
tur, recte ex testamento petam, earn mihi dan que de ella se hiciese la evicción, y después se hi-
oportere. ciera su evicción, con sazón pediré en virtud del
testamento que se me haya de dar.
§ 2.---Fundus mihi legatus ccl, proprietatem cinc § 2. —Se me legó un fundo, compró la propiedad
fundi redemi detracto usufructu, postea veaditor de este fundo deducido el usufruto, y después el
capite niinutus cst, et usasfructus ad me pertinere vendededor fué disminuido de cabeza, y eomen»ó
coepit; si ex testamento e.gero, mdcx tanti litem A pertenecerme el usufruto; si yo ejercitare la ac-
aestimare debebit, quantum mihi aberit. ción del testamento, el juez deberá estimar el liti-
gio cii tanto cuanto me faltare,
§ 3.--Marcellus: idem cnt, et si partem iedernc- § 3.—Dice Marcelo: lo mismo será, también si
ro, el (1) pare mihi 1egata est, ant donata, partem yo hubiere comprado una parle, y se me legó ó do-
eriim duntaxat petere debebo. nó la otra parte, porque deberé pedir solamente
una parte.
§ 4.—lulianas: quodsi legatum mihi est, .'quod §4.—Y dice Juliano: pero si se me legó «le que
ex Pamphila natum enit», ego Pampbilain merca- hubiere nacido de Pánfila», y yo compré A Pánfi-
tus sum, et ea apud me peperit, non possum videii la, y ésta parió en mi poder, no se puede consi-
partum ex causa lucrativa habere, quia matrem derar que yo tenga el parto por causa lucrativa,
eius mercatus dm; argumentuin rei est, quod porque compré A su madre; y es prueba de esto,
evicto co actio ex emto competit. que, habiéndose hecho evicción del mismo, compe-
te la acción ele compra.
§ 5.—Qui Caium el Luciam einsclern pecuniae § 5.—Si el que tenla obligados por la misma
reos habebat, si ita Iegaverit: quod mihi, Caius cantidad A Cayo y A Lucio hubiere hecho un lega-
debet, id herce meus Sempronio damnas esto dare; en esta forma: «esté condenado mi heredero A dar-
quod inihi Lucius debet, id heres mene Maevio da- le á Sompronio lo que Cayo me debe; y esté con-
mnas esto dare», eam conditionern heredis sai con- denado mi heredero A darle A Meno lo que Lucio
stitait, ul is neeesse habeat alter¡ actiones suas, me debe», estableció para su heredero esta condi-
alter¡ litis aestimationem praestare. Si lamen vi- ción, que tenga él necesidad de cedes-le nI uno sus
vus testator Calo acceptum fecit, necesse est, itt acciones, y al otro la estimación del litigio. Pero
Sempronli et Maevii legalum mutile sil. si viviendo el testador cTió por pagado A Cayo, es
necesario que sea inútil el legado de Sempronio y
de Merlo.
§ 6.--Qaum mihi Stichus, aul Pamphilus legati § 6.—Cuando en los testamentos de dos me hu-
fuissent duorum testamentis, el Stichum ex altero biesen sido legados Stico ó Pánfilo, y yo hubiese
testamento cosisecutus fuissem, ex altero Pamphi- obtenido A Stico en virtud de un testamento, pue-
lum petere possum, quia et si uno testamento Sti- do pedir por el otro A Pánfilo, porque también si
chus, aut Pamphilus legati fulssent, et Stichus ex cii un solo testamento hubiesen sido legados Stico
causa lucrativa meus factus fuiesel, nihilominus 6 Pánfilo, y Stico hubiese sido hecho mio en virtud
Pamphiluxn petere possem. de causa lucrativa, esto no obstante podría yo pe-
dir A Pánfilo.

88. L85. Y. 80. H.j MARCELLUS libro XIII. Di- 88. [8. V. 80. H.] MARCELO; Digesto, Libro
esorurn. —Titius Stichi partern tibi le.gavit, eius- XIII.—Ticio te legó una parte de Stiee, y Seyo te
dem Stichi partem. Seius tibi legavit; ex utniusque legó la otra parte del mismo Stico; adquirirás en
testamento consequeris. virtud del testamento de ambos.

84. [86. V. 81. II.] IULIANtS libro XXXIII. 84. [86. V. 81. H.] JULIANO; Digesto, Libro
Diyestorum.—Huiusmodi legatum: «si Titius he- XXXIII.—Un legado deesta naturaleza: «si Ticio
red¡ meo caverit, centura Maevio se daturum, et le hubiere dado caución A mi heredero, de que él
heres mene Titio eeutum dato,» utile legatum ccl; le dará ciento 4 Merlo, déle también mi heredero
quemadmodum quod alicui legatuin, itt (2) ex ciento A Ticio», es útil el legado; A la manera que
causa fideicommiesi restituatur. lo que se le legó á uno, para que sea restituido por
causa de fideicomiso.

(1) HsL; et, onsela el códice FI. . (2) Ui.; nt, oraseia «1 códice Fi

496 DIGE5TO.—LIBRO xxx: TIIIJLO Úuro

§ 1. .—E&lem ratione hoc quoqiLe legatum utile § 1.—Por la misma razón también es útil este
sit: «si Titius heredi meo caverit,se in municipio legado: «si Ticio le hubiere dado caución 4 mi he-
ex centuni aureis opus facturum, tum ej centiim redero, de que él liará en el municipio una obra
aureos heres meus dare damnas esto». de cien áureos, en este caso esté condenado mi he-
redero 4 darle cien áureos».
§ 2. —Sí Sempronius Titiurn heredem instituerit, § 2.—Si Semproiiio hubiere instituido heredero
et ab co post bienniuni fundum dan iu.ssenit Mae- 4 Ticio, y mandado que por éste se le dé un fundo
vio, Titius deinde ab herede sito eundem fisuduin 4 Mevio después de dos anos, y luego Tieio le hu-
Naevio praeseuti die legaverit, et Maevius pre- biere legado de presente 4 Mevio el mismo fundo
tium fundi ab herede Titii acceperit, si ex testa- 4 cargo de su heredero, y Mevio hubiere recibido
meato Sernpronii fundum petere velit, exceptione del heredero de Ticio el precio del fundo, si qui-
repetí¡ poterit, si pretio fiindi contentas non cnt. siera pedir el fundo en virtud del testamento de
Sempronio, podrá ser repelido con excepción, si
no se hubiere contentado con el precio del fundo.
§ 3.—Si cuí horno legatus fuissct, et per legata- § 3. —Si 4 alguien se lo hubiese legado un escla-
rhun stetisset, quominus Stichum, quum benes tra- vo, y en el legatario hubiese consistido que no re-
dere volebat, acciperet, rnortuo Sticho exceptio cibiese A Stico cuando el heredero quer í a` entre-
doli mal¡ heredi proderit. garlo, muerto Stico, lo aprovechará al heredero
la excepción de dolo malo.
§ 4.—Aedes, quibus heredis aedos serviebant, § 4.—Unas casas legadas, 4 las cuales prestaban
legatao sunt traditae legatario non imposita servi- servidumbre las casas del heredero, le fueron en-
tute; dlxi, poese legat,arium ex testamento agere, tregadas al legatario no habiéndoseles impuesto
quia non pienum legatum accepisset; flRrn et C1LUI, servidumbre; dije, que podía el legatario ejercitar
qui debilitaturn ab herede servurn acceperit, recto la acción del tesfameuto, porque no habla recibido
ex testamento agere. Integro el legado; porque también el que hubiere
recibido un esclavo debilitado por el heredero, con
razón ejercitará la acción del testamento.
§ 5.— Qui servum testamento sibi legatuni, igno- § 5.—El que compró del heredero un esclavo
rans eum sibi legatum, ab herede emit, si cognito que le habla sido legado en testamento, ignorando
legato ex testamento egenit, et servum aceepenit, que le hubiera sido legado, si, habiendo tenido co-
actione ex vendito absolvi debet, quia hoe mdi- nocimiento del legado, ejercitare la acción del tes-
ciarn fldei bonae est, et cont[net in se do¡¡ mal¡ tamento, y recibiere el esclavo, debe ser absuelto
exceptionem. Quodsi pretio soluto ex testamento de la acción de venta, porque este juicio es de bite-
age.rc itistitucrit, homhicni consequi debebit, actio- na fé, y contiene en si la excepción de dolo malo.
nc ex cmto pretiuin recuperabit, qaemadmodurn Pero si pagado el precio hubiere, determinado ejer-
recuperaret, si horno evictus fuisset. Quodsi iudi- citar la acción del testawento, deberá obtener el
cio ex ernto actum fuerit, et tunc actor compere- esclavo) y por la acción de compra recuperará el
nt, legatum sibi horninem eme, et agat ex testa- precio, as¡ como lo recuperaría si se hubiese he-
mento, non aliter absolvi heredem oportebit, quam cho evicción del esclavo. Pero si se hubiere ejerci-
si pretium restitucrit, et hominem actoris fecerit. tado la acción de compra, y entonces hubiere sa-
bido ci actor que se le liahia legado el esclavo, y
ejercitara la acción del testamento, no deberá ser
absuelto ci heredero de otra suerte, SinO si hubie-
re restituido el precio, y hubiere hecho del actor
el esclavo.
§ 6.—Quurn pater pro filia cita dotis nomine ecu- § 6.—Cuando el padre hubiese prometido por su
tum promisisset, deinde eidem ceutum eadem le- hija cielito por razón de dote, y después le hubiese
gasset, doli mali exceptione heres tutus cnt, si et legado los mismos ciento, el heredero estará se-
gener ex proniiSsione, et paella ex testamento guro con la excepción de dolo malo, si el yerno
agere instituerit; convenire cnim inter cos oportet, hubiere determinado ejercitar la acción nacida de
nt alterutra actione contenti sint. la promesa, y la joven la del testamento; porque
se debe convenir entre ellos, que se contenten con
una ü otra acción.
§ 7.—Si ita cuí legatum esset: «si tabulas chiro- § 7.—Si A alguno se le hubiese legado de este
graphi me¡ heredi meo reddidenit, heres meus ci modo: «si le hubiere devuelto 4 mi heredero las ta-
decem dato», huiusmodi conditio harte vim habet, blas de mi qitirógrafo, déle diez mi lieredio», es-
si heredem meum debito liberaverit. Quare et si ta condición tiene esta eficacia, si hubiere librado
tahulae exstabunt, non intelligetur cotiditioni sa- de la deuda árni heredero. Por lo cual, también si
tisfecisce creditor, nisi accepturn heredi fecenit; et existieren las tablas, no se entenderá que el acree-
si tabulae in rerum natura non fuerint, existinma- dor cumplió la condición, si no hubiere dado por
bitur implesse conditioneni, si heredem liberaverit. quito al heredero; y si no existieren las tablas, se
Nec ad rem pertinebit, 1am tune, quum testamen- estimará que cumplió la condición, si liberé al he-
tum fiebat, tabulac intercide-nint, un postea, vel redero. Y no importará al caso que hayan pereci-
mortuo testatore. do las tablas entonces cuando se hacia el testa-
mento, ó después, ó muerto el testador.
§ 8.—Si Titio et Maevio ¡egatus iuenit Stichus, § 8.—Si 4 Ticio y 4 Mevio hubiere sido legado
qui Titii erat, debebitur pars Stichi Maevio, nam Stico, que era de Ticio, se le deberá 5 Mevio una
Titius, quarnvis ad legatuni non admittatur) par- parte de Stico, porque Ticio, aunque no sea admi-
tem faciet. tido allegado, formará parte.
§ 9.—Stic1urni, aut Parnphllum, utrum heres § 9.—«Déle 4 Ticio ó A Stico 6 4 Pánfilo, al que
neus volet, Titio dato.; si dixerit herce, Stichum de loe dos quiera mi heredero.; si el heredero hu-
velle dare Sticho mortuo hiberabitur; quum au- biere dicho, que 61 quena dar A Stieo, muerto Sti-
DIGESTO.—LIBRO 1XX TiTULO ÚNICO 497.
tem semel dixerit herce, utrum daro velit, mutare co, se librará de la obligación; mas cu%do una
sententiam non poterit. vez hubiere dicho el heredero, á cuál ch0 los do
quena dar, no podrá cambiar de parecer.
§ 10.—Legatum est ita; «f'undum Cornelianum § 10.—Se legó as¡: «déle, mi heredero á Ticio el
et mancipia, quae in eo fundo, quum moriar, mea fundo Corneliano, y los esclavos que en este fun-
erunt, heres mene Titie dato ancilla, quae la eo do hubiere míos cuando yo flhlJera»; una esclava,
fundo cese coiisueverat, mortis tempore, quum in que habla acostumbrado á estar en este fuacho, dió
fuga esset, enixa est; quaero, an ve] ipsa, vel par- A luz al tiempo de la muerte, hallándose Íhgjliva•
tus cias legato cedat.Respondí: ancilla, quamvis pregunto, si cederá al legado ella misma, 6 el par-
in fuga sit, legata videtur, et hect fugitiva erat, to de ella. Respondí: aunque está fugitiva, Se con-
perindo habetur, tic si in co fundo fuleset moriente sidera legada la esclava, y aun cuando estaba fu-
patrefarnilias; hule consequens est, ut partus que- gitiva, es considerada lo mismo que si hubiese es-
que matrcm sequatur, et perinde legato cedat, ac tado en el fundo al morir el padre de familia; á esto
si in fundo editas fuisset. es consiguiente, que también el parto siga á la ma-
dre, y que ceda allegado lo mismo que si hubiese
sido dado á luz en el fundo.
§ 11.—Si - Titio Stichus ant Pamphilus, utrurn § 11.—Si á Ticio se le legó Stieo ó Pánfilo, el que
corurn mailet (i), legatus est, delude Pamphulum de los dos prefiriese, y después el testador le hizo
testator Titio donavit, Stichus ja obligatione re- á Ticio donación de Pánfilo, Stico queda sujeto Ii
manet, la obligación.
§ 12.—Quibus ita legatum tuerit: KTitio et Mac- § 12.—Es sabido, que aquellos á quienes se les
vio singues servos do, lego», constat, eos non hubiere legado as!: «doy y lego á Ticio y i Mevio
coneursuros ja eundem servum sicuti non con- un esclavo á cada uno', no han de concurrir res-
currunt, quum ¡La legatur: Tikium servum do, pecto al mismo esclavo, como no concurren, cuan-
lego; Maevio alterun servum do, lego». do se lega as!: «doy y lego un esclavo á Ticio; doy
y lego otro esclavo á Mevio».
§ 13.—Si le, cui legatum fuerat, antequam con- § 13.—Si aquel á quien se le habla hecho un le-
stitueret, qua actione uti vellet, decessit duobus gado falleció, habiendo dejado dos herederos, an-
heredibus relictis, legatum accipere simul venien- tes quedeterminase de qué acción quena usar, los
tes, nisi consenserint, non possunt. Quare qnarndiu sucesores no pueden recibir simultáneamente el le-
alter rem vindicare vult; alter in personam age.re gado, si no lo consintieren. Por lo cual, mientras
non potest, sed si consenserint, rem communiter unó quiere reivindicar la cosa, el otro no puede
habebunt; consentire autern vel sua sponte debent, ejercitar la acción personal, pero, si se hubieren
ve! iudic.e imminente, convenido, tendrán en común la cosa; mas deben
convenirse ó por su espontánea voluntad, 6 apre-
miándolos el juez.

85. f87. V. 82. ILI PAULUS libro XI. ad Plau- 85. [87. V. 82. H.] PAULO; Comentarios á
tium.—Duobu.s coniunctim fundus erat legatus, Plaucio, libro XI.—Un fundo habla sido legado
alter ex his partis aestiinationem por actionem conjuntamente á dos, y uno de ellos tomó por la
personalem abstulit, alter, si fundum totum vindi- acción personal la estimación de su parte, y el otro,
care veli!, exceptione doli pro parte d.Imidia repel- si quisiera reivindicar todo el fundo, es repelido en
litur, quia defunctus semel ad cos legatum perve- cuanto ála mitad con la excepción de dolo, porque
nire voluit. el difunto quiso que el. legado fuese á poder de
ellos una vez.
86. 188. V. 83. H.J JULiANIJS libro XXXIV. 86. [88. V. 83. fi.] JULIANO; Digesto, Libro
Digestorum.—Si tibi horno, quem pignori dederas, XXXIV. —Si por otro se te hubiere legado el escla-
legatus ab alío fucrit, actionem ex testamento ha- vo que hablas dado en prenda, tendrás contra el
hebis adversus heredem, ut pigmis luatur. heredero la acción del testamento, para que se des-
empeñe la prenda.
§ 1.—Si testamento Stichus ab uno herede lega- § 1.—Si en el testamento hubiere sido legado Sti-
tus fuerit Maevlo, et eidem codicillis idem Stichus co á Mevio, á cargo de un solo heredero, y al mis-
ab omnibus heredibus, et antequam codidihi ape- mo le hubiere sido legado en codicilos el mismo
rirentur, Maevius litis aestimationem consecutus Stico á cargo de todos los herederos, y antes que
fuerit, ipso jure víndicarl ex codicillis non potest, se abriesen los codicilos hubiere obtenido Mevio la
quia testator sernel legatum ad eum pervenire estimación del litigio, no puede de derecho ser rei-
voluit. vindicado en virtud de los codicilos, porque el tes-
tador quiso que una vez fuera el legado A poder
de aquel.
§ 2.—Quum servas legatur, et ipeine servi sta- § 2—Cuando se lega un esclavo, queda en sus-
tus, et omnium, quae personam eius attingunt, ja penso eh estado asi, del mismo esclavo, como de to-
suspenso est; nam si legatarius repulerit a se lega- do lo que atañe A su persona; porque si el legata-
tum, uunquam eius fuisse videbitur, si non ropa- rio hubiere repelido de si el legado, se considera-
lenit, ex die aditae hereditatis eme intelhigetur. rá que nunca fué de él, y si no lo hubiere repelido,
Secundum bane regulam et de jure eorurn, quae se entenderá que ftié de él desde el dia en que fuá
per traditionern servus aeeeperit, ant stipulatus adida la herencia. Según esta regla, se determina-
fuerit, deque his, quac legata el ve! donata fue- rá as! sobre el derecho de las cosas que el esclavo

(1) .74 Vu!g..j malet, el códice FI.


Toxo 11-63

498 DIGESTO.--L!BRO xxx: TITULO ÚNICO

runt, statuetur, itt vel heredis vel legatarli servus hubiere recibido por entrega, ó hubiere estipula-
singula gessisse existirnetar. do, como sobre las que se le legaron ó donaron, de
suerte, que se considere que el esclavo adminis-
tró cada una de estas cosas, ó del heredero, ó del
legatario.
§ 3.-Si fundas ab omnibus heredibus legatus § 3. -Si fi cargo de todos los herederos hubiera
sit, qui unius heredia esset, is quidem, citius fun- sido legado un fundo, que fuese de un solo herede-
dna esset, non amplius, quam partera suatn prae- ro, fi la verdad, este de quien fuese el fundo no en-
stabit, ecteri in reliquas parles tenebuntur. tregará más que su parte, yios demás estarán obli-
gados por- las restantes parles.
§ 4.-Valet legatum, si superficies legata sit ei, § 4. -Es válido el legado, si se hubiera legado la
cuita in solo faerit, Iicet is dominus soli sit; nam superficie fi aquel en cuyo suelo estuviere, aunque
consequetur, itt hac servitute liberetur, el superfi- este sea el dueño del suelo; porque conseguirá que
ciem luerifaciat. quede libre de estaservidurnbre, y gane la superficie.

87. [89. V. 84. H.] PxPINrA!iS libro XVIII. 87. [89. V. 84. H.] PAPINIANO; Cuestiones, libro
Quaestionun. -Filio pate!, que.rn in potestate re- XVIII.-Un padre le dejó también un legado al hi-
tinuit, heredi pro parte instituto legatum quoque jo instituido heredero de parte, que retuvo en su
reliquil (1); durissirna sententia est existiniantium, potestad; es muy duro el parecer de los que juzgan
denegandam ci legati petitionem, si patria abati- que se le ha de denegar la petición del legado, si
nuerit hereditate; non enira impuguatur iudiciurn se hubiere abstenido de la herencia de su padre;
ab co, qui iustis rationibus noluil (2) negotiis he- porque no se impugna la última voluntad por quien
reditariis implican. por justas razones no quiso inmiscuirse en los ne-
gocios de la herencia.

88. [90. V. 85. ¡1.] MAECLANUS libro VI. Insti- 88. [90. V. 85. II.] MARCIANO; Instituta, libro
tuionum,-Sed si non alias voluit pater habere VI.-Pero si el padre no quiso que él tuviera el le-
eum legatum, nisi hereditatem retineat, tune no- gado de otro modo, sino si retuviera la herencia, es
que adversus coheredera dandam el legati (3) peti- sabido, que en cate caso no se le ha de dar ni aun
tioucm secundurn Aristonis sententiam constat, contra el coheredero la petición del legado confor-
quum ipsi filio non videretur esse solvendo here- me al parecer de Aristón, puesto que al mismo hi-
ditas; et hoc ita est, hect non conditionaliter cx- jo no le pn.recerf a que era solvente la herencia; y
pressisset (4), intellexisse. tamen manifestissime esto es as¡, aunque no lo hubiese expresado condi-
approbetur; cionalmente, pero si se probara clarisimamente
que as¡ lo entendió;

89. [91. V. 88. H.] IULIANUS libro XXXVI. (5) 89. [91. V. 86. H.] JULIANO; Digesto, libro
.Digestorvm. - nam nec emancipatus hereditate XXXVI. -porque ni aun al emancipado se le
omissa legal ura ab herede petere prohibetur; Prae- prohibe pedirle al heredero el legado, habiendo
tor enim permittendo bis, qui in potestate faenint, prescindido de la herencia; porque el Pretor, per-
abstinere se hereditate paterna, manifestum £acit, mitiéndoles abstenerse de la herencia paterna fi los
tus se ja persona eorurn tribuere, quod futurura que hubieren estado bajo potestad, hace evidente,
esset, si liberunt arbitrium adeundae hereditatis que él concede fi la persona de los mismos el
habuissent. derecho que habnia habido, si hubiesen tenido el
libre arbitrio de adir la herencia.

90. [92. V. 87. IL] PA1'INIANUS libro XVIII. 90. [92. V. 87. E] PAPINIANO; Cuestiones,¿¡-
Quaestjonum.-Quid ergo, si ita legaverit: choc bro XVIIL-,Luego, qué se dina, si hubiere lega-
amplius filio meo-? Non dubis (6) voluntatis qui- do de este modo: «esto además fi mi hijo-? Indu-
dem quaestio cnt; sed non absimilis cal prioris ca- dablemente habrá cuestión sobre la voluntad; pe-
sus circa fui providentiaui, nisi evideus voluntas ro no es este caso desemejante del anterior en
contraria patria probetur. cuanto fi la resolución del hijo, fi no ser que se
pruebe la contraria voluntad del padre.
§ 1.-Plane si pluribus fihiis institutis, (7) rallo- § 1.-Pero si esto sucediere habiendo instituido
no legatorum actio denegabitur ei, qui non agno- fi muchos hijos, se le denegará la acción p01' razón
verit hereditatem. de legados al que no hubiere aceptado la herencia.

91. [93. V. 88. H.J IuLixNus libro XXXVI. 91. [93. V. 88. II.] 3ULEANO; Digesto, libro
Digestorurn.-Quaesitum est, si fihiusfamillas, qui XXXVL-So preguntó, si habiendo sido instituido
fihium habebat, heres institutus fuisset, quuni esset heredero un hijo de familia, que tenia un hijo, es-
uterque in potestate aliena, an ab co, filio cias le- laudo ambos bajo ajena potestad, se le podría ha-
gar¡ possit. Respondi: quum possit a filio patri le- cer fi cargo de él un legado fi su hijo. Respondi:
gari, consequens cal, itt ve¡ fratri ipsias, vel filio, puesto que se le puede hacer al padre ira legado fi
ve¡ etiam servo patria sui legetur. cargo de su hijo, es consiguiente, que se legue ó
al hermano del mismo, ó al hijo, 6 aun también fi
un esclavo de su padre.
§ L-Praescnti quidem die dala liber late servo § 1.-Habiéndose dado ciertamente de presente

(1) HaL. Vslg.; rslinquil, el códice Vi. según costumbre-


(2) voluit, Hal, (3) XXXII, HaZ.
(3) ad legata. por legati, 11o2. (5) dubiae, Hcil. Vulg.
(4) Taur. según la escritura original; expresslt, corrección (7) leter eos verbis legatorum boira diviserit, voluntatis,
del códice Fi., Br. iaeerto.. ffaL

DIGESTO.—LIBRO xxx: TITULO ÚNICO 499

legad ve! puro, vel sub conditione poterit, quum la libertad A un esclavo, se le podrá legar ó pura-
vero libertas sub condtione data fuerit, alias uti- mente, ó bajo condición, pero cuando la libertad
liter, alias iniitiliter pura legabitur. Nasa si ea hubiere sido dada bajo condición, unas veces se le-
conditio libertatis fuerit, ut patrefamilias statim gará puramente con utilidad, y otras inútilmente.
mortuo possit ante aclitarn hereditatem existere Porque si la condición (le la libertad hubiere sido
conditio, veluti: cStichus, si decem Titio dederit», esta, que inmediatamente después de muerto.eI pa-
vel: (1) «eapitolium asceiiderit, liber esto», utile dre de familia se pueda cumplir la condición an-
legatum est; huiusmodi autem conditiones: 'si he- tes de adida la herencia, por ejemplo: «sea libre
redi decem dederit; si post aditam hereditatem ca- Stico, si le hubiere dado diez Ticio», ó «si hubie-
pitolium ascenderit» (2), mutile legatum efficient. re subido al capitolio», es útil el legado; mas las
Necessario autem ex assc herede seripto etiam hae condiciones de esta naturaleza: «si le hubiere dado
conditiones, quae ante aditam bereditatesa iuipleri diez al heredero; si después de adida la herencia
possunt, mutile legatum efficient. subiere al capitolio», harán inútil el legado. Mas ins-
tituido un heredero necesario de toda la herencia,
también estas condiciones, que se pueden cumplir
antes de adida la herencia, harán inútil el legado.
§ 2.—Dnobus heredibus institutis alteriStiehusa § .—Instituidos dos herederos, A uno le habla
Legaverat, et eidcm Sticho decem-, quam Stichus legado A Stico, y diez al mismo Stieo; habiendo lle-
vivo testa.tore ad Iibertatem pervenisset, totum le- gado Stico á la Libertad en vida del testador, se le
gatum ej debebitur; nam in solidum constitisse deberá todo el legado; porque la causa del legado
eausam legati in chis persona, hoc quoque argu- se consolidó por completo en su persona, y de ello
mento est, quod, si heres, cui legatiis fueral, he- es prueba también, que si el heredero, ft quien le
reditatem llOn adiisset, solidum ab altero herede habla sido legado, no hubiese adido la herencia,
consequi possit. podría conseguir del otro heredero la totalidad.
§ 3.—Servo le-ato legatum datum est; si aliena- § 3.—Se le dió un legado A un esclavo legado; si
tus a testatore fuisset,legatnrn ad emtorem per- hubiese sido enajenado por el testador, el legado
tinebit. pertenecerá al comprador.
§ 4.—Quum servus Titio, et eidem servo aliq cid § 4.—Cuando h Ticio se le lega un esclavo, y al
legatur, fideieommitti (3) potest, ut ant servunl mismo esclavo alguna cosa, se le puede encomen-
lieui restituat, vel ea, quae servo legata sunt; dar en fideicomiso, que restituya A alguien ó el es-
hoc amplius etiam ipsi servo, quum liber erit, clavo, ó las cosas, que se le legaron al esclavo; ade-
tideicommissum a Titio dari potest. má9 de esto, se puede dar á cargo de Ticio un fi-
deicomiso también para el mismo esclavo, cuando
fuere libre.
§ 5.—Si quia Stichum legaverit, et eundem alie- § 5.—Si alguno hubiere legado A Stico, y al mis-
naverit vel manurniserit, deinde codicillis eidem mo lo hubiere enajenado ó manumitido, y después
legatum dederit, legatam vel manumiaso, vel cm- le hubiere dado al mismo un legado en codicilos,
tori debebitur. se deberá el legado ó al manumitido, 6 al com-
prador.
§ 6.—Si mihi servus a te herede legatus fuerit, § 6.—Si á tu cargo, siendo tú heredero, me hu-
et eidern servo aliquis legaverit, et vivo eo, qui biere sido legado un esclavo, y alguien le hiciere
mihi servum legaverat (4), dios legati servo dati un legado al mismo esclavo, y, viviendo el que me
cesserit, eonfestim id legatuni hereditati acqiiiri- habla legado el esclavo, corriere el término del le-
tur; et ideo, quamvis postea montar (5) is, qui ser- gado dado al esclavo, inmediatamente se adquiere
vum mihi legaverat, ad me id, quod servo legatum este legado para la herencia; y por lo tanto, aun-
est, non pertinebit. que muera después el que me habla legado el es-
clavo, te me pertenecerá lo que se legó al esclavo.
§ 7.—Quum horno ex testamento petitas est, § 7,—Cuando se ha pedido un esclavo en virtud
causa eius temporis, quo lis contestabatur, reprae- de un testamento, se le debe dar por anticipado al
sentari debet actor¡, et sient partus ancillarum, actor la causa de aquel tiempo en que se contesta-
sicut fru.ctus fundorum interim percepti in hoc iii- ba la demanda, y asi como se comprenden en este
dicium deducuntur, ita quod servo legatorum vel juicio los partos de las esclavas, y los frutos de los
hereditatis nomine interim obvenos-it, praestan- fundos percibidos entretanto, así se le ha de dar al
dum est petitoni. demandante lo que entretanto le correspondiere al
esclavo A titulo de legados 6 de herencia.
92. 194. V. 89. II.] TULIANUS libro XXXIX. 92. [94. V. 89. H.J JULIANO; Digesto, libro
Digestorurn.—Si fundum per fideicommissum reli XXXIX.—Si uno de los herederos compró por cau-
cturn anua ex heredibus excusso pretio secundum sa de deudas de Ja herencia sin fundo dejado por
reditum ema fundi mercatus sit propter aes alíe- fideicomiso, habiendo pagado el precio conforme A
num hereditarium, praesente et assignante eo, Ciii la renta de este fundo, estando presente y asintien-
lldeicomrnissum debebatur, placet, non fundun, do aquel á quien se debla el fideicomiso, se deter-
sed pretium ema restitui de'oere (6). Marcellus no- mina, que no se debe restituir el fundo, sino su pre-
tat: si fundum restituere malit heres, audiendum cio. Marcelo observa: si el heredero prefiriese res-
existimo. tituir el fundo, opino que ha de ser oído.
§ 1.—{95.] (7) lulianus: si Titio pecunia legata § 1. [95.1—Dice Juliano: si A Ticio le hubiere

(1) Taur. #egin la «altura original; in, insenia la cornee-


Ción del códice Fi., Br. Véase el fr. iOS. 9 3. de este 111,410, y 103
. (3) Ildei Titii committl, la Vulg.
fr. 1. y S. D. XXXI, (4 Taur.; lcgaveri, el códice ?l., Br.
(2) liuiugmodj aute,n condjjioi,es post aditm heredita- s) moriatur, Hal. Vulg.
tem mutile legatam efllcient, Ha¡., onsitiendo si heredi (6) Ha?. Vuly.; debed «1 códice Fi.
—aceuderit. (7) Según las ediciones vulgares.

500 DIGESTO.-LIBRO 1:U: rFrlto UNJOO

fuerit, et cius fidei eommissum, ut alienum ser- sido legada una cantidad, y se hubiera encomen-
vum manumitteret, nec dominus eum vendere dado it su fidelidad, que manumitiese un esclavo
velit, nihiloutinus legatum capiet, quia per eum ajeno, y su dueño no quisiera venderlo, adquirirá,
non stat) quorninus fideicommissum praestet; nam no obstante, el legado, porque en él no consiste,
et si morIuus fuisset servus, a le.gato non surnmo- que no cumpla el fideicomiso; porque aun si el es-
veretur. clavo hubiese muerto, no seria excluido del legado.
§ 2.- Sicuti conceditur unicuique ab co, ad § 2-Asi corno se le concede it cada cual dar un
quem legitima elus hereditas, vol bonorum posees- fideicomiso it cargo de aquel it quien ha de ir su
sio perventura est, íldeieommissum date, ita et ab herencia legitima, 6 la posesión de los bienes, as¡
co, ad quem impuberis ful legitima hereditas ve! también se darán perfectamente fideicomisos it car-
bonorum possessio perveutura est, fideicomrnis.sa go de aquel it quien ha de ir la herencia legitima
recto dabuntur; de un hijo impúbero, ó la posesión de los bienes; -

98. [96. V. 90. fi.] ULPIANIJS libro 1. Fidci- 93. [98. V. 90. fi.] ULPIANO; Fideicomisos,
commiss
orum. - quod fldeicommissum hactenus, libro 1.-cuyo fideicomiso será válido en tanto
quatenus imp ubes deeedat, valebit; ceterum 8i pu- cuanto fallezca impúbero; pero si hubiere falleci-
bes factus decesserit, evaneselt fideieommissuin. do hechó púbero, se extingue el fideicomiso.

94. [97. Y. 91. fi.] IULIANU8 libro XXXIX. 94. [97. V. 91. H.] JULIANO; Digesto, Libro
Diqestorum.-Plane si fihium impuberern exhere- XXXIX. -Pero si hubiere desheredado it un hijo
daverit, fideieommissum legitimus herce praestare impúbero, el heredero legitimo no habrá de ser
cogendus non cnt, nisi idem et patri heres fuerit. obligado it entregar el fideicomiso, it no ser que él
mismo fuere heredero también del padre..
§ 1.-Qui iogatus erat, hereditatem, ex qua ser- § 1.-Como quiera que uno it quien se le habla
vus eius heres institutus erat, restituere, (quuin) rogado que restituyese la herencia, de que habla
al!! servum vendidisset, quaesituni est, an heredi- sido instituido heredero un esclavo del mismo, hu-
tatem restituere cogeudus est Ls, ad quem heredi- biese vendido it otro el esclavo, se preguntó, ¿há
tas ex emtione serví heredis scripti pervcnerit? de ser obligado it restituir la herencia aquel it quien
Dixi, compellendum eme ad fidcicommissun resti- hubiere Ido la herencia por virtud de la compra del
tuendum eum, qni servum suum heredem scriptum esclavo instituido heredero? Dije, que ha de ser
vendidit, quam pretium hereditatis, quam resti- compelido it restituir el fideicomiso el que vendió
tuere rogatus est, habeat. le autem, ad quem he- su esclavo instituido heredero, puesto que tiene el
reditas ex emtione serví heredis scripti pervenerit, precio de la herencia, que se le rogó que restituye-
ex causa cogendus erit fideicommissurn praestare, ra. Mas aquel it quien hubiere ido la herencia en
id ccl, si dominus servi heredis seripti solvendo virtud de la compra del esclavo instituido herede-
non cnt. ro, habrá de ser obligado en virtud de causa it en-
tregar el fideicomiso, esto es, si no fuere solvente
el dueño del esclavo instituido heredero.
§ 2.-Si cui Stichus, ant Dama legatus esset § 2.-Si it alguien le hubiese sido legado .Stieo,
electione legatario data, et fidei cine comrnissum ó Dama, habiéndosele dado la elección al legata-
esset, ut Stichum alter¡ praestaret, si Damarn vin- rio, y se hubiese encomendado it su fidelidad, que
dicare malticnit, nihilominus Stichum ex causa á Stico lo entregase it otro, si hubiere preferido
fideicommissi praestare debebil. Sive enim pluris reivindicar it Dama, deberá, no obstante, entre-
est Dama, compellendus est Stichuru redimene, gar it Stico por causa del fideicomiso. Porque si
sive minoris, aeque Stichum iusie date cogetur, Dama vale más, debe ser compelido it rescatan it
quum por eum steterit, quominus ex testamento Stico, y si menos, con razón será obligado it dar it
haberel, quod fideicommissum fuerit. Stico, puesto que en él consistió que no tuviese en
virtud del testamento lo que so hubiere dejado por
el fideicomiso.
§ 3.-Qui testamento manumittitur, et neque § 3.-El que es manumitido en un testamento, y
legatum, noque hereditatem capil, fideicommissujn no recibe ni un legado, ni la herencia, noha de ser
praestare cogendus non ecl. Ac no is quidem, qui obligado it entregar un fideicomiso. Y tampoco
servum legatum rogatus fuenil manumittere; is ciertamente aquel it quien se le hubiere rogado que
enim demum pecuniam ex causa ftdeicomissi prae- inanum ita un esclavo legado; porque ha de ser obli-
stare cogendus ccl, qui aliquid eiusdem generis, gado it dar dinero por causa de fideicomiso sola-
vel similis, ex testamento consequitur. mente el que cii virtud del testamento obtiene al-
guna cosa del mismo género, ó de otro semejante.

95. [98. V. 92. fi.] LILPIANUS Libro 1. Fidei- 95. [98. V. 92. fi.] ULPIANO; Fideicomisos, Li-
cornmisorunl. - Videndum tamen est, numquid, bro 1.-Pero se ha de ver, si, en el caso de que le
si vice operarum rogavenit euni aliquid, debeal hubiere rogado alguna cosa en vez de servicios,
hoc fidcicornmissum valore; quod nequaquarn di- deberá ser válido este fideicomiso; lo que de nin-
cendurn cal, quia nec operae impon¡ huiusuiodi gún modo se ha de decir, porque ni se le pueden
liberto possuut, nec impositae exigunlut, quanwis imponer servicios it un liberto de esta clase, ni se
testator ita carerit. exigen los que se hayan impuesto, aunque nsj lo
hubiere dispuesto el testador.

96. [99. V. 93. H.] IULTANEJS (1) libro XXXIX. 98. í99. V. 93. fi.] JULIANO; Digesto, libro
Digestorum. -Quidam testamento vel codicillis ita XXXIX. -Uno legó asi en testamento ó en codici-

(fl (del

DIGESTO.—LIBRO XXX: TITULO ÚNICO 501

legavit: aureos quadringentos Pamphilae dan los: quiero que se le dén fi Pánfila cuatrocientos
volo, ita ut infra &C!iptum est; ab mho (1) actora núreos, as¡ como fi seguida está escrito; por el ad
aiireos tot, et in castris quos babeo, tot, ob in nu ministrador Julio tantos aúreos, y tantos que tengo
morato quos habeotot; post multos anuos eadem en eh campamento, y tantos que tengo en moneda
voluntate manente decessit, quurn omnes summae contante,; falleció después de muchos años subsis-
in alios usas translatae essent; quaeio, an debeatur tiendo la misma voluntad, cuando todas las sumas
üdeiconnnissum. Respondi: ve.rosirnilius est, pa- hablan sido aplicadas fi otros usos; pregunto, si se
tremfamilias denionstrare potius heredibus voluis- deberá eh fideicomiso. Respondi: es más verosimil
se, unde aureos quadringentos sine iucommodo que el padre de familia quiso demostrar fi los he-
re¡ familiaris contrahere posslnt, quam conditio- rederos de donde podrían reunir los cuatrocientos
siem fideicornmisso inieeisse, quod initio puro da- aúreos sin quebranto de los bienes familiares, más
tum esset; et ideo quadririgenti Pamphilae debe- bien que haber impuesto una condición al fideico-
buntur. miso, que en un principio fué dado puramente; y
por lo tanto se le deberán los cuatrocientos á
Pánfila.
§ 1,— Quotie.s lege lulla bona vacantia ad fiscuni § 1.—Siempre que por la ley Julia pertenecen al
pertinent, et Iegata7 et fideicommissa praestan- fisco los bienes vacantes, se pagan los legados y
tur, q'uae praestare cogeretur heres, a quo relieta los fideicomisos, que seria obligado fi pagar el he-
e: ant. redero, fi cuyo cargo habían sido dejados.
§ 2.— Si tibi servus legatus fnerit, et pebitum a § 2.—Si te hubiere sido legado un esclavo, y se
te, ut Titio ahiquid praestares usque ad pretium te hubiere pedido que entregases fi Ticio alguna
servi, delude servus deeesserit, nihil lidcicommissi cosa hasta el precio del esclavo, y después hubiere
nomine praestare cogendus cris. fallecido el esclavo, no habrás de ser obligado fi
entregar nada por razón del fideicomiso.
§ 3.— Si seriptus ex parte heres rogatus sit prae- § 3.—Si al instituido heredero de una parte se le
elpere (2) pecuniani, et iis, quibus testamento le- hubiera rogado que tomase antes una cantidad, y
gatuui erat, distribuere, id, quod sub conditione se:la distribuyese fi aquellos fi quienes se les habla
legatum ccl, tunc praecipere 3) debebit, quum legado en el testamento, lo que se legó bajo condi-
conditio extiterit; interim aut ei, aut his (4), qul- ción deberá tomarlo cuando se hubiere cumplido
bus legatum est, satisdari oportet. la condición; mientras tanto, deberá darse fianza
á aquel, 6 fi aquellos 4 quienes se hizo el legado.
§ 4.—Cui statuliber pecuniam dare iussus est, 4.—A aquel fi quien se mandó que un institui-
is rogar¡ potest, ut eandem pecuniam alicul resti- do libre bajo condición le diese una cantidad, se le
tuat. Nani quum possit testator codicillis pura II- puede rogar que restituya fi otro la misma canti-
hertatem date, et hoc modo conditionem extin- dad. Porque pudiendo el testador dar puramente
guere, cuy non etiam per fideicommissum eandem la libertad en codicilos, y extinguir de este modo
pecuniam adimendi potestatein habeat? la condición, ¿porqué no tendria también la facul-
tad de revocar por fideicomiso la misma cantidad?

97. [100. V. 94. H.] his libro XLII. Dige- 97. [100. V. 94. H.] EL MISMO; Digesto, libro
storurn.—Si mihi Stichus legatus esset, fideique XLII.—Si se me hubiese legado Stico, y se hubie-
meae commissuni, ut ant Stichum, ant Painphilum ra encomendado fi mi fidelidad, que yo entregase
rneum servum redderem, et in Sticho aliquid ex ó fi Stien, 6 fi mi esclavo Pánfilo, y en Stico hubie-
legato propter legem Faleidiam perdidissem, ne- se yo perdido algo por virtud del legado fi causa
cesce habebo, aut Pamphilum servum meum to- de la ley Falcidia, tendré necesidad ó de darle fi
tum Titio dare, ant eam partem Stl 2hi, quam lega- Ticio todo mi esclavo Pánfilo, 6 aquella parte de
bernia nomine accepero. Stieo que yo hubiere recibido fi titulo de legado.

98. [101. V. 95. II.] IDEM libro LII. Digesto- 98. [101. V. 95. H.] EL MISMO; Digesto, libro
ruin. - Servus ab hostibus captus recte legatur; LII.—Se lega válidamente el esclavo cogido por
hoc enim iure postlimhiii fib, nt, quemadmodum los enemigos; porque por derecho de postliminio re-
heredeminstituere possumus servum, qui in ho- sulta, que, así como podemos instituir heredero fi
stium potestate est, ita legare quoque eum pos- un esclavo, que está en poder de los enemigos, así
simas (5). también podemos legarlo.

99. [102. Y. 96. IL] IDEM libro LXX. Dige- 99. [102. V. 98. H.] EL MISMO; Digesto, Libro
storun:.—Si domino Stichus legatus esset, et servo LXX.—Si Stico hubiese sido legado al señor, y al
chus optio daba, partem dimidiam Stichi dico ad esclavo de este le hubiese sido dada la elección,
dominum pertinere, quod poscit servus manumis digo que al señor le pertenece la mitad de Stico,
sus eundem Stichum optare. porque puede el esclavo manumitido elegir al mis-
mo Stico.

100. 1103. V. 97. H.] Inuis libro LXX Vil. (6) 100. [103. V. 97. H.] EL MiSMO; Digesto, libro
Digestorum.—Si niihi Sempronius a Titio herede LXX ViI.—Si Sempronio me hubiere hecho un le-
legaverit, Titiusque mibi sub eadem conditione gado fi cargo de su heredero 'l'ieio, y Ticio me hu-
eandem rem legaverit, existente conditione capiam biere legado la misma cosa bajo la misma condi-
legatum ex testamento Sempronhi. ción, cumpliéndose la condición adquiriré el legado
en virtud del testamento de Seinpronio.
(1) lubhio, Hal.
(5) perclpere.Hal. Vul. (5) Según nuestra enmienda poSsemUs. el códice Fi.
(5) percipere, HaZ. Vulg. (6) Taur. segun corrección eei códice FI.; hlbroageSlmoBe-
(4) interim ab eo, ant els, quibue, Hui. ptimo, ja escriiura original, Br.

502 DIGESTO.—LIBEO XXX: TiTULO ÚNICO

101. (104. V. 98. H.] IDEM Libro LXX VIII. 101. [104. V. 98. fi.] EL MISMO; Digesto, libro
Digestorun —Si servo meo Stkhus legatus fuerit LXX VIII—Si Stico hubiere sido legado por tes-
testamento, idque legatum repudiavero, deinde tamento fi un esclavo mi o, y yo hubiere repudiado
prolatis codicillis apparuerit, milLi quoque eundeni este legado, y después abiertos los codicilos hubie-
Stichum legatum csse, nihilo niinus eundem vindi- re aparecido que también me fué legado el mismo
care possurn. Stico, puedo, elfo no obstante, reivindicarlo.
§ 1.—Si ei, qui i hostium potcsLate est, legatuni § 1.—Si al que está en poder do los enemigos se
fuerit, et is apud hostes deecsseLi, nullius momen- le hubiere hecho un legado, y falleciere en poder
ti legatuin erit, quamvis postliminio confirman de los enemigos, el legado no será de valor alguno,
potuit. aunque pudo ser confirmado por el postiiminio.
102. [105. V. 99 fi.] IDEM libro LXXXI. (1) 102. [106. V. 99. H.] EL ausIO; Digesto, libro
Digetorurn. - Si minor quam viginti aunis domi- LXXXI.—Si un señor menor de veinte años hubie-
nus servum causa non probata manurniserit, et re manumitido un esclavo sin causa justificada, y
pos tea legatum ej dedenil, isque alienatus ad liber- después lo hubiere dado un legado, y habiendo si-
tatefn perduetus fuisset, legatum non eapit; nam do enajenado hubiese sido puesto en libertad, no
perinde nullius est mornenti legatum, ac si sine Ii- adquiere el legado; porque es de ningún valor el
bertate datum fuiset. legado, lo mismo que si hubiese sido dado sin la
libertad.
103. [106. V. 100. fi.] IDEM Libro LXXXIII. (2) 108. [106. V. 100. H.] EL MISMO; Digesto, li-
Digcstorurn.—In tacjtjs fideicornrnissts fraus legi bro LXXXIII—Sei considera que en los fideicomi-
fieri videtur, quoties quis neque testamento, noque sos tácitos se defrauda fi la ley, siempre que uno
codicillis rogaretur, sed domestica cautione vel no fuese rogado ni en el testamento, ni c,i los codici-
chirographo ob1igaet se ad praestaudurn fide icom- los, pero en callejón doméstica, ó en quirógrafo se
missum el, qui capero non potest. obligase fi entregar el fideicomiso al que no puede
adquirirlo.
104. [107. V. 101. H.] IDEM libro I. ad (fr- 104. [107. V. 101. lI.] EL MISMO; Comentarios
seium Ferocen?. -Ab oninibus heredibus legatum ci Urse,o Ferox, Libro 1.—Se habla hecho así un
ita erat: «quisquis mihi licres erit, damnas esto legado fi cargo de todos los herederos: «cualquiera
Titio clare ceutuni, deinde infra cornprehensurn que fuere ini heredero esté condenado fi darte cien-
erat, no mius ex heredibus ej daret; quaenitur, re- to fi Ticio», y después se había expresado fi conti-
liqui heredes utrum tota centum dara deberent, an nuación, que no se los diese uno de los herederos;
deducta unjas ilmo hereditaria portione. Respon. se pregunta, silos demás herederos deberían dar
dit, venus esse, reliquos heredes tota centitin de- todos los ciento, ó deducida la porción hereditaria
here, quum et significatio verborum non repugnet do aquel solo. Respondió, que era más verdadero,
hule sententiae, et voluntas testatonis congruat. que los demás herederos doblan Íntegros los cien-
to, porque ni la significación de las palabras se
opone fi este parecer, y es congruente la voluntad
M testador.
§ 1.—In testamento sic erat seriptum: .Lucio § 1.—En un testamento se lLabla escrito de este
TitEo, si lS heredi meo tabellas (3), quibus ej pecu- modo: «déle ciento fi Lucio Ticio, si éste diere fi
niam exprorniseram, dederit, centum dato;» Titius mi heredero las tablao en que yo le habla prometi-
deinde, antequam tabellas heredi redderet, deces- do dinero'; después falleció Ticio antes que le de-
serat; quaesitum est, an heredi cius legatum de- volviese las tablas al heredero; se preguntó, si se
beretur; Cassius respondit, si tabulae fuisscut, non le deberla el legado fi su heredero; Oassio respon-
deben, quia non redditis his dios legati non ceosli. dió, que si existiesen las tablas, no se le debla,
lulianus notat: si testamenti faciendi tempore ta- porque no habiendo sido devueltas aquellas, no co-
bulue nullae faerunt, una (4) ratione dici potest, rrió el término del legado. Juliano observa si no
legatum Titio deben, quod dtbúvarog [irnposübiiisJ existieron ningunas tablas al tiempo de hacerse el
conditio pro non scnipta habetur. testamento, se puede decir por una sola razón, que
se le debe fi Ticio el legado, porque la condición
imposible se tiene por no escrita.
§ 2.—Etiam rem hostium poose legan, Sabinus § 2.—Dice Sabino, que también se puede legar
ait, si aliquo casu cm! possit. ana cosa de los enemigos, si en algún caso se pu-
diera comprar.
§ 3.—Si Attio (5) ita tegatum fuerit: «quisquis § 3.—Si fi Ateio se le hubiere legado aol: cual-
mihi heres erit, damuas esto Attio (6) heredi de- quiera que fuere mi heredero, esté condenado á
cem daro,» dedueta sua parte, Attius (7) decem. darle diez al heredero AtejOD, Atcio pedirá los diez,
petet. deducida su propia parte.
§ 4.—Rent si iussus fuissct heres decem dare, et § 4.—Asimismo, si se le hubiese mandado al he-
fuudurn sibi habere, deducta su& parte decem da- redero que diese diez, y que tuviese para si un
bit. fundo, dará los diez deducida su propia parte.
§ 5.—.Denique constitit, quum ita legatuni fuis- § 5.—Por último, es sabido, que si1se hubiese he-
set; »quisquis mihi heres enit, damuas esto heredi cho as¡ un legado: cualquiera que fuere mi here-
meo decem dane,» exaequani oniniurn hereduni dero, esté condenado fi darle diez fi mi heredero',

I) Taur.; oct gasino, el códice FI.


(2) Tau.r. octageslmo, el eniire FI. (5) TIt., la Vulg.
(3) tabulas, La Vu19. (6) Tit., la Vulg.
(4) vera Ha?. Vulg, (7) TIC., La Vlg.

DIGESTO.-LIBRO XXX: TITULO ÚNICO 503

partes, eo, quod unusquisque et sibi, et coheredi se igualan las partes de todos los herederos, por es-
suo dare (1) damnatus videtur. to, porque se considera que cada uno está conde-
nado á darse á si mismo y á. darle 5. su coheredero.
§ 6.-Quum quidam heredem instituit, quando- § 6.-Habiendo uno instituido un heredero para
que utater eius decessisset, deinde secundus heres cuando hubiese fallecido su madre, y habiendo si-
scriptus fuisset, et ab eo legata ei, qui sub cornil- do instituido después un segundo heredero, y ha-
tione beres institutus fuisset, relieta essent, isque biéndose dejado i cargo de este legados al que ba-
viva matre decessisset, postqnain dies legati ces- jo condición habla sido instituido heredero, y ha-
serat (2), quaesitum est, an heredi cius legata de- biendo fallecido éste viniendo la madre, después
berentur; venus est, legatum heredi deben, sive que habla corrido el término del legado, se pre-
pure a substituto (3) legatum datum est primo he- guntó, si se le deberían los legados 5. su heredero;
red¡, sive sub hac conditione: «si heres non fucrit,» y es más cierto, qae se le debe el legado al herede-
quia moriente eo conditio impletur. ro, ya si 5. cargo del substituto se le dió al primer
heredero el legado puramente, ya si bajo esta con-
dición: «si no fuere heredero», porque muriendo él
se cumple la condición.
§ 7.-Si socero a genero suo herede instituto § 7.-Si instituido el suegro heredero por su yer-
pare hereditatis alii legata tuisset, deducta dote no le hubiese sido legada 5. otro parte de la heren-
eum debiturum cese partem hereditatis legatam, cia, respondió Sabino, que deducida la dote habrá
Sabinus respondit, quemadmodum, si pecunia ex de deber él la parte legada de la herencia, 5. la ma-
crediti causa eoceno debita fuisset, (4) ea doducta nera que, si por causa de un crédito se le hubiese
partem hereditatis daturus fuisset.. debido una cantidad al suegro, habría de dar, de-
ducida esta, parte de la herencia.

105. [108. v.102. H} IDE M libro 1. ex Mini 105. [108. V. 102 H.] EL MiSMO; Doctrina de
cio-Legaturn ita erat: quae Lucius Titius rnihi Minicio, libro 1. -Se habla hecho así un legado:
debet, ea heres meus Cornelio dare •damnas esto;» «esté condenado mi heredero 5. darle 5. Cornelio lo
nihil amplii.rs ex hoe legato, quam actiones suas que Lucio Ticio me debe»; en virtud de este legado
heres praestare debet. DO debe prestar el heredero nada más que sus pro-
pias acciones.

106. [109. Y. 103. ] ALFENIJS VARUS libro Ii. 108. [109. Y. 108. ¡L] ALFENO Vo; Diges-
Digestorum a Paulo epilo?natorum.-Si in testa to compendiado por Paulo, libro 11.-Si en un tes-
mento scriptum esset: «heres meus aureos centum tamento se hubiese escrito: 'esté condenado mi
Licinio damnas esto,» neque adscripsisset «dare,» heredero 5. cien, áureos 5. favor de Licinio», y no
deben legatum constat. hubiese escrito «dar», es sabido que se debe el
legado.

107. [110. V. 104. II.] AFR1CANUS Libro 11. 107. [110. Y. 104. H.] AFRICANO; Cuestiones,
Quaestionum. - Si a pluribus heredibus legata sint, libro 11.-Sise hubieran hecho legados 5. cargo de
eaque unus ex hís praecipere (5) lubeatur, et muchos herederos, y se mandara que uno de ellos
praestare, in potestate eorum, quibus sit legatum, los percibiera antes y los entregase, dice que debe
debere esse alt, utrumiie a singuuis beredibus pe- estar en la facultad de aquellos, 5. quienes se les
tere velint, an ab eo, qui praecipere sit iussus; ita- haya legado, si quisieran reclamarlos de cada uno
que eum, qui praecipere iussus est, cayere debere de los herederos, ó de aquel 5. quien se le haya
coheredibus, indemnes eos praestani. mandado percibirlos antes; y as!, aquel 5. quien se
le mandó que los percibiera antes, debe dar cau-
ción 5. los coherederos de que 5. ellos los manten-
drá indemnes.
§ 1.-Si quis servum, cui aliquid sine libertate § 1.-Si alguien legara el esclavo, al cual le hu-
legavenit, quum moritur ipse servus, leget, mini- biere legadon!g-una cosa sin la libertad, para cuan-
me dubitandum, quin titile legatum futurum sit; do muriese el mismo esclavo, de ningún modo se
propterea scilicet, quod inoriente servo id, quod ha de dudar que no haya de ser útil el legado; 5.
Jpsi legatum cnt, ad eum, cui ipse legatus fuerit, saber, por esto, porque muriendo el esclavo, lo
perventuniiin sit. que 5. este mismo se le hubiere legado habrá de ir
5. aquel 5. quien él mismo haya sido legado.

108. [111. Y. 105. II.] IDEM Libro V. Quaestio- 108. [111. V. 105. II.] EL MiSMO; Cuestiones,
num.-Si servus legatus vivo testatore fugisee di- libro V.-Si se dijera que el esclavo legado huyó
catur, et impensa, et periculo elus, ciii legatus sit, viviendo el testador, debe ser entregado 5. costa y
reddi debet, qnoniam rem legatam eo loco praesta- 5. riesgo de aquel 5 quien haya sido legado, por-
re heres debeat, in quo a testatore sit relicta. que. el heredero debe entregar la cosa legada en
aquel lugar en que haya sido dejada por el tes-
tador.
§ 1.-Si id, quod ex testamento mihi debes, qui- 1.-Si otro cualquiera hubiere donado 5. mi es-
libet alius servo meo donaverit, manebit adhuc clavo lo que me debes en virtud del testamento,
mihi ex testamento actio, et inaxime si ignorcrn, me quedará todavía la acción del testamento, y
meam factam cese; alioquin consequens cnt, nt, principalmente si yo ignorase que la cosa se hu-

(1) JIal. Vid9.; dan, el códice Fi. eegCn cosw,nbre.


(2) HaL; ceeserlt, l códice F& (t) nam et, mUrta Ha!,
(5) Instituto, Ha!, (5) perelpere, la Vulg.

504 DIOE8TO.—LIBRO xxx: TtTULO ÚNICO

etiamsi tu ipse servo meo earn donaveris, invito biera hecho mía; de otra suerte, será consiguiente
me libereris; quod nulo modo rccipiendurn est, que, aun cuando tú mismo la hubieres donado fi
c1uando no solutJonc quidem invito me facta libo- mi esclavo, quedáras exento contra mi voluntad;
verle. lo que de ningún modo se ha de admitir, puesto
que ni aun ciertamente por el pago hecho contra
mí voluntad quedarias libre.
§ 2.—Quum horno Titio legatus esset, quaesitum § 2.—Habiéndosele legado fi Ticio un esclavo,
est, utrum arbitrinni heredis est, quem velit dandi, se preguntó, ¿es acaso arbitrio del heredero dar el
an potius legatarii? Respondi, venus dici, electio- que quiera, ó más bien del legatario? Res poudi,
nem eius cese, cuí potestas sit, qua actioue uti ve- que con más verdad se dice, que la elección es de
lit, id cst legatarii (1). aquel que tenga facultad de usar de la acción que
quiera, esto es, del legatario.
• 8.—Huiusrnodi legatum: cilli, ant liii, uter ea- § 3.—Dice que se prueba con evidente argu-
rum prior Capitolium ascenderit,» utile esse cvi- mento que es útil un legado de esta naturaleza: «fi
deati argumento probar¡ ait, quod constet, usum- aquel, ó fi aquel, al que de los dos subiere prime-
fructum libertis legatum et (2), qui eorum super- ro al Capitolio», porque es sabido que fi 108 liber-
vixerit, proprietatem utiliter legan; idque et de tos se les lega útilmente el usufruto legado, y la
herede instituendo dicendum existimavit. propiedad al que de ellos sobreviviere; y creyó
que esto mismo se ha de decir también respecto al
heredero que se instituye.
§ 4—Stichum, quem de te stipulatus eram1 Ti- § 4.....rf lelo me legó fi tu cargo, siendo tú here-
tius a te herede mihi legavit; si quidern non ex dero, fi Stico, que yo habla estipulado de ti; si-ver-
lucrativa causa stipulatio intereessit, utile legatum daderamente no medió estipulación por causa lu-
esee placebat; sin e duabus, tuno magis ptacet, crativa, se determinaba que era útil el legado; pe-
mutile cese logatam, quia nec absit quidquam, ncc ro si por las dos, en este caso parece mejor que sea
bis cadem res praestari possit. inútil el legado, porque ni falta cosa alguna, ni
una misma cosa puede ser eutreada dos veces.
§ 5.—Sed si, quuni mihi ex testamento Titii Sti- § 5.—Pero si debiéndome tú fi 9tico en virtud del
churn deberes, euudeni a te herede Senipronius testamento de rrieio, Sempronio me lo hubiere le-
mihi legaverit, fideique meae comrniserit, ut eum gado fi tu cargo siendo tú su heredero, y hubiere
alicui restituam, legatum utile erit, quia non sum encomendado fi mi fidelidad, que yo lo restituya fi
habiturus. Idem iuris cnt, et si pecuniam a InC le- otro, el legado será útil, porque yo no lo he de te-
gaverit; multo magis si in priore testamento fldei- ner. El mismo derecho habrá, tambión si fi ml car-
commissum sit. ítem si la pliore testamento Falci- go hubiere legado dinero; con mucha mas razón, si
diae- locus sit, quod lude abscidit (3) ratione Fa!- el fideicomiso se hubiere hecho en el primer testa-
cidliae, ex sequenti testamento consequar. mento. Asimismo, si en el primer testamento hu-
biera lugará la Falcidia, conseguiré por el siguien-
te testamento lo que del primero faltó por razón de
la Falcidia.
§ 6.— Item si domiuo herce extitero, qui non § 6.— Igualmente, si yo hubiere quedado here-
esset solvendo, cujes fuudum tu mihi dare iussus dero de un dueflo, que no fuese solvente, cuyo
ceses, manebit tun obligatio, sieut inaneret, si eum fundo se te hubiese mandado que me lo dieras,
funduni emissem. subsistirá tu obligación, como subsistiría, si yo hu-
biese comprado aquel fundo.
§ 7.—Si ita scriptum cnt: «amplius quam Titio § 7.—Si se hubiere escrito así- «además de lo
legavi, herce mene Seio decem dato,» dubitandum que legué fi Ticio, déle mi heredero diez fi Seyo»,
non cnt, quin et Titio suum legatum -maneat, et no se habrá de dudar que subsistirá para Ticio su
Solo nihil ultra decem debeatun; nam et usitatum legado, y que, fi Seyo no se le deberá nada más
fere est sic legare: «Lucio TiLlo tot, et bac amplius que los diez; porque también es bastante usual le-
uxori et liberis cine gar de este modo: «tanto fi Lucio Ticio, y además
de esto, tanto fi su mujer y fi sus hijos».
§ 8.—Si ci, cul nihil legatum est, curn hac adie- § 8.—Si al que nadase le legó se le legara algu-
otione «hoc amplius,» aliquid legetur, mínimo dubi- na cosa con esta adición: «esto además, de nin-
tandum est, quin Id, quod ita legaverit, debeatur, gún modo se bu de dudar que se deba lo que as!
multoque minus dubitandum, si ab co, qui nihil hubiere legado, y mucho menos se ha de dudar
mihi debet, ita stipulatus fuero: «amplius, quam que se deban los diez, si yo hubiere estipulado de
mihi debes, decem dare epondes?» quin decem de- este modo de quien nada me debe: «prometes dar
beantur. diez, además de lo que me debes?»
§ 9.—Si servus alienus liben e8se iussus, et toga- § 9.—Si se mandó que fuese libre un esclavos
tus sit, peti CmB ex legato posee ait, nam quurn ajeno, y hubiera sido legado, dice que puede ser
libertas nullius momeuti siL, absurdum cese, per pedido en virtud del legado, porque siendo de nin-
eam legatum infirmar¡, quod alioquin valeret, et gún valor la libertad, es absurdo que p01- ella se
si solum datum fuieset. invalide el legado, que de otra manera valdría,
aunque hubiese sido dado solo.
§ 10.—Qui quinque in ares habebat, ita legavit, § 10.—Uno que tenla cinco en su cajón, legó de
vel etipulanti prornisit: «decem, quac in arca ha- este modo, ó le prometió al estipulante: «los diez
beo;» et legatum, et etipulatio valebit, ita tannen, que tengo en el cajón»; y serán válidos el legado
ut sola quinque vol ex stipulatiolie, vel ex testa- y la estipulación, pero de suerte, que se deban so-

(1) Id est le?s.tarli, ornige1a HaL


2) Robreents4nase el; n5ufructu llbertfs legato, el qui,
.ffai, (3) decedlt, ¡tal.

DIGESTO.—LTBRG XXX. TiTULO ÚNICO 505

mento debentur. Ut vero quinque, quae deeruut1 los los cinco, en virtud de la'estipnlsción, ó en vir-
ex testamento peti possint, vix ratio patietur; nam tud del testamento. Mas dificilmente coesentirá la
quodammodo certum corpus, quod in rerum natu- razón, que se puedan pedir por el testamento los
ra non sit, legatum videtur. Qnodsi mortis tempore cinco que faltaren; porque en cierto modo se con-
plena summa fuerit (1) et postea aliquid (2) ex ea sidera legada una cierta cosa que no existe. Pero
deperierit, sine dubio soli heredi deperit. si al tiempo de la muerte hubiere estado comple.
tala suma, y después hubiere faltado algo de ella,
sin duda falta á cargo del heredero solo.
§ 11.—Si servus legatus sit, et moram heres fe. § 11.— Si hubiera sido legado un esclavo, y el he-
Ceril, periculo eme et vivit, et deterior fit, ut, si redero hubiere incurrido en mora, vive y se dete
debilem forte tradat, nihilorninus teneat!tr. nora 4 riesgo de éste, de modo que, si acaso lo
entregara débil, esté no obstante obligado.
§ 12.—Quurn quid tibi legatum, fideive tuae § 12.—Cuando se te hubiere legado alguna cosa,
commissum sit, ut mihi restituas, siquidem nihil ó hubiera sido encomendada 4 tu fidelidad, para
praeterea ex testamento capias, dolum malum dun- que me la restituyas, si verdaderamente no reci-
taxat in exigendo eo legato, alioquiri etlam cul- bieras nada más en virtud del testamento, opiné
pam te mihi praestare debere, existimavit, sieut 111 que solamente debes prestarme el dolo malo al
contractibus fidel bonae servatur, u!, si quidem exigirse este legado, y en otro caso, también la
utriusque contrahentis commodum versetur, etiam culpa, como se observa en los contratos de buena
culpa, sin uní-ns solius, dome maine tantummodo té, de modo, que, si verdaderamente se tratara de
praestetur. la conveniencia de ambos contratantes, se preste
también Ja culpa, y si de la de uno solo, solamente
el dolo malo.
13.—Qui margarita (3) Titio pignori dederat, § 13.—Uno que 4 Ticio le habla dado en prenda
fihium heredem iustituit, et flhiam exheredavi!, unas margaritas instituyó heredero á su hijo, des-
delude ita cavit: «te, Titi, rogo, Ildeique tunc com- heredé 4 su hija, y después dispuso de este modo:
inittó, uti margarita (4), quae tibi pignori dedi, te ruego, Ticio, y encomiendo 4 tu fidelidad, que
vendas, et deducto omni debito tuo quod amplius vendas las margaritas que te di en prenda, y que
en!, id omne fihiae mene restituas; ex ea ecniptura deducida toda tu deuda le restituyas fi ml hija to-
filiam a fratre fideicominisaum petere posee, ut is do lo demás que hubiere»; en virtud de esta cIflu-
actiones suas adversus debitorem el praestaret; suiaia hija puede pedirle fi su hermano el fideico-
hoc enim casu euni, qui creditor fuisset, debitorem miso, fi fin de que él le ceda sus acciones contra el
iutelligendum, cine sci!icet, quod pretium pignoris deudor; porque en este caso se ha de entender que
summam debiti excedat. es deudor el que hubiese sido acreedor, fi saber,
de lo que el precio de la prenda exceda del impor-
te de la deuda. -
§ 14.—Non autem mirandum, si, quum alius ro- § 14.—Mas no se ha de extrafiar, que habiendo
gatus sit, alius fide[commisso obstringatur; nam et sido rogado uno, sea otro el obligado al fideicomi-
quum in testamento ita seribatur: «te, Titi, rogo, so; porque también cuando en el testamento se es-
nt acceptis centum lilum servum manumittas, ve! criba asi: te ruego, Ticio, que, recibidos ciento,
Sempronio quid praestes, » parum quidem apte (5) manumitas fi aquel esclavo, 6 le des alguna cosa
acribi, verum aeque intelligendum heredis fidel fi Sempronio», se escribe ciertamente con poca
eomuiissum, ut pecuniam Titio praestet; ideoque propiedad, pero se ha de entender igualmente que
e! ipsum Titium cum herede acturuin, et libertatem se encomendé fi la fidelidad del heredero, que le
servo, ve! Sempronio, quod regatos sit, praestare entregue fi Ticio el dinero; y por esto, el mismo
cogendum. Ticio ejercitará la acción contra el heredero, y se-
rá obligado fi darle al esclavo la libertad, 6 4 Sem-
pronio lo que se le haya rogado.
§ 15.—Avidius (6) fu sui fidei commisit, ut ocr- § 15.—Avidio encomendé fi la fidelidad de su hi-
tam pecuniam quatuor libertis sui mutuam daret, jo que les diese en mútuo fi cuatro libertos suyos
et usuras le-vieres taxavera!; placuit, hoc fideicom- cierta cantidad, y habla señalado más reducidos
miSsUm utile totum cese. intereses; se determiné, que todo este fideicomiso
es útil.
109. [112. V. 106. H.] IDEM libro Vi. (uae- 109. [112. V. 106. H.] EL MISMO; CUeStiOfle8,
stionum.—Si quando quis uori suae ea, quae vi- libro VI.—Cuando alguno legue fi su mujer en la
vus donaverat, vulgar¡ modo leget, non de allis forma vulgar Jo que en vida le habla donado,, di-
donationibus videri eum sentire alt, quam de his, ce, que se considera que él no se refirió fi otras do-
quae iure vallturae non sunt. Alioquin et frustra naciones, sino 6. aquellas que no han de ser válidas
legaturus sit; atque si ita expriinat: qiJae Uxori en derecho. De otra suerte, también habría de ha-
jure donavero, ve! ita: «quae uxori manumiesio- ber legado inútilmente; como si se expresase asi:
nia causa donavero, ea el lego;» nam mutile lega- «lo que en derecho hubiere yo donado fi mi mujer',
tuna futurum est. ó de este modo: lo que yo le hubiere donado fi irti
mujer por causa de manumisión, se lo lego»; por-
que el legado ha de ser inútil.
§ 1.—llores, cuius fideicommissum era!, at fliihi § 1.—Un heredero, fi quien se le habi& enco-
fundum, aut centum daret, fundum Titio vendidit; mendado por fideicomiso que me diese un fundo,

(1) Hat. Vi4g.; fuert, el códÁce A. 4) margsritam, la Vuig.


(2) HaZ. Vuig.; alíquod, el cddfce Pi. (5) aparte, Ja Vuig.
(8) mrgsritam, la Vulç. (5) Ánfidls, Mal.
TOMO fl—

506 DIG$i8T0.—LIR0 XXX: TiTULO (rfacO

quum eleetio ci relinquitur, utrum malit, dandi, ó ciento, le vendió el fundo fi Ticio; como fi él se
ut tamen alterum solidum praestet, Praetoris of- le deja la elección de cuál de las dos cosas prefiera
Ilcio convenire existimo, ut, si pecuniam Titius darme, con tal, sin embargo, que entregue una ú-
nfferat, inhibeat fuiidt pers(cutioneni; ita enim otra íntegra, opino que corresponde A las atribu-
iadem causa constitueretur, quae futura esset, si ciones del Pretor prohibir la persecución del fun-
alienatus fundus non fuisset, quando etiam adver- do, si Ticio ofreciese el dinero; porque así se cons-
sus ipeurn heredem officium Praetoris, sive arbitri tituirla la misma causa, que habría de existir, si
tale cese deberet, ut, si fundus non praestaretur, el fundo 110 hubiese sido enajenado, puesto que
neque pluris, neque minoris, quam centum aceti- también contra el mismo heredero deberla ser tal
maretur. la función del Pretor, ó del árbitro, que, si no se
entregase el fundo, no estimase ni más, ni menos,
que los ciento.
110. [118. V. 107. B.]. IDEM Libro VIII. Quae- 110. [113. V. 107. H.] En MISMO; Cuestiones,
stionum.—Si herce gcneralitereervum, quem ipse Libro VIII.—Si el heredero, fi quien en general se
volucrit, date iussue, eciene furem dederit, isque le mandó que diese el esclavo que él mismo quisie-
furtum legatario fecerit, de dolo malo agi posee re, hubiere dado fi sabiendas uno ladrón, y éste le
alt. Sed quoniam illud verum est, heredem ja hoe hubiere hecho un hurto al legatario, dice, que se
teneri, ul non peseimuni del, ad hoc tenetur, ut et puede ejercitar la acción de dolo malo. Pero como
alium hominem praestet, et hunc pro noxae dedi- es verdad que el heredero está obligado fi esto, fi
to (1) relinquat. no dar el peor, es obligado fi entregar además otro
esclavo, y fi dejar éste como dado por el daño.
111, [114. V. 108. H.] MARCIANOS Libro II. In- 111.[114. V. 108. H.] MARCIANO; Instituta,
stitutionum.--Etiamsipartis bonorum se excusave libro II.—Aunque se haya excusado el tutor de
nt tutor, puta Italicaium, vel provineialium rerum, parte de los bienes, por ejemplo, de los bienes de
totum, quod testamento datum est, ci auferetur; Italia, 6 de las provincias, se le quitará todo lo que
el ita, Divi Severus et Antoninus reseripecrunt. se le dIÓ en el testamento; y así lo decidieron por
rescripto los Divinos Severo y Antonino.
112. (115. V. 109. 11.1 IDEM Libro VI. Institu- 112. [115. V. 109. H.J EL MISMO', Instituta, Li-
tionum.—Si quis inquilinos sine praediis, quibus bro VI.—Si alguno hubiere legado los inquilinos
adhaerent, legaverit, mutile est legatum; sed an sin los predios fi que están adheridos, es inútil el
aestimatio debeatur, ex voluntate defuneti Sta- legado; pero respondieron por rescripto los Divi-
tuendum cese, Divi Marcus et Commodus recen- nos Marco y Cómmodo, que se ha de determinar
pseruut. con arreglo fi la voluntad del difunto, si se deberá
la estimación.
§ L—Qunm servum suurn heres damnatu8 date, § 1.—Cuando el heredero condenado fi dar su
eum manumiseril, teiietur ¡a cius acstimationem; propio esclavo lo hubiere manumitido, está obliga-
ncc interest, scierit, an iguoraverit legatum. Sed do fi la estimación del mismo; y no importa que
ci si donaveiit ser s'um heres, et eum is, cm dona- haya sabido, ó ignorado, que fué legado. Pero tam-
tus est, manumiserit, tenetur herce, quamvis igno- bién si el heredero hubiere donado el esclavo, y lo
raverit, a se eum legatuni cese. hubiere manumitido éste fi quien fué donado, está
obligado el heredero, aunque haya ignorado que
aquelfmI legado fi su cargo.
§ 2.—Si ita legatum fuenit; «Titio cura Seto do § 2.—Si se hubiere legado as!: d. Ticio con Se-
lego, utrisque legatum esi, sicut utrumque lega- yo le doy y le lego'., se les legó fi ambos, as! como
tum cci, quum fundus cum domo Formiana lega- se legó una y otra cosa, cuando se legó un fundo
tus est. con la casa 'ormiana.
§ 3.—Si quis scripserit testamento fien, quod § 3.—Si alguno hubiere escrito en su testamen-
contra me est, vel bonos mores, non valet, veluti to, que se haga lo que es contra derecho, 6 contra
si quis scripserit contra legem aliquid, ve! contra las buenas costumbres, no es válido, corno si algu-
Edictum Praetoris, vel etiam turpe aliquid. no hubiere escrito alguna cosa contra la ley, 6 con-
tra el Edicto del Pretor, ó aun alguna cosa torpe.
§ 4.—Divi Severus et Antoninus rcscripserunt, § 4.—Los Divinos Severo y Antonino respondie-
iusiurandum contra vim legum et auctonitateni ron por rescripto, que no es de ningún valor elju-
iuris ja testamento seriptum nullius cese momenti. ramento escrito en un testamento contra la fuerza
de las leyes y la autoridad del derecho. -
118. [116. V. 110. H.] IDEM libro VIL Institu- 113. [116 V. hO. H.] EL MISMO; Instituta, Li-
tionum.—Servo alieno ita legan potest, quoad ser- bro VII.—Al esclavo ajeno se le puede legar de es-
viaL, vel si servus forte Titii cnt, ut et Marcellus te modo, mientras sea esclavo, 6 si acaso fuere es-
ait. clavo de Ticio, como también dice Marcelo.
§ 1.—Si quis post tempus libertatem servo sao § 1.—Si alguno hubiere dado libertad fi su escla-
dederit, et interea rogaverit heredem, donee ad vo para después de cierto tiempo, y hubiere roga-
libertatem perveuiat, cibaria ci date, testatonis yo- do fi su heredero que mientras tanto, hasta que
luntati obtemperandum cese, Divi Severus et Aa- llegue fi la libertad, le dé alimentos, respondieron
toninus rescripserunt. por rescripto los Divinos Severo y Antonino, que
se ha de estar fi la voluntad del testador.

I dedltione, Hai. Vuig.



nroEsto.—LIBitO xxx: TITULO ifl1CO 507

§ 2.—Si quis a primo herede centum legaverit § 2.—Si uno le hubiere legado fi otro ciento fi
alicui, et cidein a secundo ducenta, posteaque ge- cargo de su primer heredero, y doscientos al mis-
neraliter repetierit legata, trecenta (1) videtur re- mo fi cargo del segundo, y después hubiere repeti-
petiisse. do en general los legados, se conbidera que repitió
los trescientos.
§ 8.—Sed si pater impuberi filio substituerit, et § 3.—Mas si el padre le hubiere dado substituto
a substituto legata repetierit, si pupillus heres ex- fi un hijo impúbero, y hubiere repetido los legados
titerit, et intra pubertatern deeesserit, repetitio non fi cargo del substituto, si el pupilo hubiere queda-
valet, quia voluntas defuacti haec est, uL semel do heredero y hubiere fallecido dentro de la pu-
debeantur. bertad, no es válida la repetición, porque la volun-
tad del difunto es esta, que se deban una vez.
§ 4.—Si ab impubere legatum fuerit sub condi- § 4.—Si fi cargo de un impúbero se hubiere he-
tione, «si ad pubertatom pervenerit,b et a substi- cho un legado bajo esta condición, «si llegare fi la
tuto repetitiim fiierit, legatum debetur et a substi- pubertad., y se hubiere repetido fi cargo del subs-
tuto; nec videtur repetita conditio, quae mutile tituto, se debe el legado también por el substituto;
legatum facit. y no se considera repetida la condición, que hace
inútil el legado.
§ 5.—Ineptas voluntates defunctoram circa se- § 5—Escribe Papiniano en el libro tercero de
pulturam, veluti vestes, aut si qua alia supervacua las Respuestas, que no son válidas las voluntades
uL jil funus impendandur, non valere, Papinianus nécias de los difuntos respecto fi la sepultura, por
libro tertio Reapousorum (2) seribit. ejemplo, que se gasten en los funerales vestidos,
ó algunas otras cosas supénfluas.
114. [117. V. 111. J7.] IDEM libro VIII. Insti- 114. [117. V. 111. H] EL MISMO; Instituta, 11-
tutionum.—Fjljusfarnilias miles ve! veteranus, Ii- bro VIII.—El hijo de familia, militar ó veterano,
ecL sine testamento decedat, potest fideicommittere aunque fallezca sin testamento, puede dejar un fi-
a patre, quia eiiam testamentuni facere potest. deicomiso fi cargo de su padre, porque también
puede hacer testamento.
§ 1.—Si libertus ab intestato deceeserit, a patro- § 1.—Si un liberto 1 - iere fallecido intestado,
no potest usque ad partem debí tam fideicommissum puede dejar fi cargo di t patrono un fideicomiso
relinquere, quia, si testamentuni faceret, licebit ci hasta la porción debidc rque si hiciera testamen-
partem debitam solam relinquere. to, le será licito dejar ola porción debida.
§ 2.—Qui intestato decedit, et scit bona e-aa ad § 2.—El que fallece¡ stado, y sabe que sus bie-
fiscum perventura vacantia, fidel fisci conimittere nes vacantes habrán di al fisco, puede encomen-
potest. darle al fiscoiin fideice. so .
§ 3.—Apud Marcelluim libro duodeciirio Digesto- § 3.—En el libro duodécimo del Digesto se dis-
rum taus quaestio agitatur: quidam ab co, cui fun- cute por Marcelo esta cuestiúu: uno había dejado
dum legaverat, fideicommiserat, ut eum fundum un fideicomiso fi cargo de aquel fi quien le habla
post inortem suam restitueret Sempronio; eiusdem legado un fundo, para que después de su muerte
legatarli fidei commiserat, ut Titio daret centum; restituyese este fundo fi Sernpronio; habla enco-
quacritur, quid Wris siL. EL alt Marcellus si Titio mendado fi la fidelidad del mismo legatario, que le
testator eentum ex fructibus, quos vivus legatarius diese ciento fi Ticio; se pregunta, qué derecho ha-
perceperit, rcliquerit, et legatarius post tantuni brá. Y dice Marcelo, que si el testador hubiere de-
temperie decessisset, ut ex fractibus centum jado fi Ticio los ciento de los frutos que el legata-
fierent, Titium eeutum acceptiiram; si post ac- rio hubiere percibido en vida, y el legatario hubie-
ceptum legatum confestim deeessisset legata- se fallecido después de tanto tiempo, que se reu-
rius, Titii Ildeieommissum extinguí, quia placet, niesen los ciento de los frutos, Ticio deberá recibir-
non plus posee rogar¡ quem restituere, quani los ciento; pero que si el legatario hubiese falleci-
quantum ej relictiun est. do inmediatamente después de recibido el legado,
se extingue el fideicomiso de Ticio, porque está, es-
tablecido, que no se le pueda rogar fi nadie que res-
tituya más de cuanto se le dejó.
% 4.—Sed si Titil fideicommissum non est in tem- § 4.—Mas si el fideicomiso de Ticio no fué refe-
pus mortis legatnrii coflatum, ait Marcellus, çon- rido al tiempo del legatario, dice Marcelo, que in-
festim fideicommissnm Titio dandum, sed cautone mediatamente se le ha de dar fi Ticio el fideicomi-
exacta, quanto amplius ceperit, reddi; quani can- so, pero habiéndose exigido caución de que se de-
tionem ita committi, si prius legatarius decesserit, volverá lo que de más hubiere recibido; cuya
quam ex fructibus centum perciperet; sed vix est, caución se hace efectiva, si el legatario hubiere fa-
nt legatarium ex reditibus voluerit (3) ante dare, llecido antes que de los frutos percibiese los cien-
quam fructus legatarius percepisset. Certe cnt le- Lo; pero rara vez sucederá que haya querido que el
gatanius audiendus, si velit Lot-am fundum prae- legatario los dé de las rentas antes que el legatario
cLare, si de restituendo cavetur; absurdum enim est, hubiese percibido los frutos. Y fi la verdad, se ha-
de siio eum praestare centum, maxime si fundus brá de oír al legatario, si quisiera entregar todo el
centuni, ve! non multo pluris est; quo jure utiinur. fundo, si se diera canción de restituirlo; porque es
absurdo, que él entregue ciento de lo suyo,espe-
cialmente si el fundo vale ciento, 6 no mucho más;
de cuyo derecho usamos.
5.—Si quid alicui licite fuerit relictum, ve! ius § 5.—Si fi alguien le hubiere sido dejada licita-

(1) Taur. ugin La escritura original; trecentum, correc- (3) ReponSorum, or4iteZa Mal.
ción del cÓdice Fi. (5) HsL. Vuig.; 'roluiL, el códiem FI.

508 bIGB8!1'O.—LIBRO XXX TITULO tN300

aliud (1), quod ipse quidem propter corporis su! mente alguna cosa, ó algún derecho, que él cierta-
vitium, ve! propter qualitatem relicti, vel aliam mente no pudo tener por causa de vicio de su cuer-
quameunque probabilem causam habere non po- po, ó por la calidad de la cosa dejada, 6 pon Otra
tult, alius tarnen hoc (2) habere potuit, quanti so- cualquier causa admisible, pero que otro pudo te-
let comparan, tantam aestimatiouem accipiet. ner, recibirá tanta estimación como en cuanto se
suele Comprar.
§ 6.—Ut quis heredem instituat ahquem, rógari § 6.—No sé puede rogar que uno iustituya here-
non potest; plano Senatus censuit perinde haben- dero fi alguien; pero e! Senado decretó que esto ha
dum, atque si rogasset hereditatem restitni. de ser considerado lo mismo que si hubiese rogado
que se restituyese la herencia.
7.—Quid ergo, si heres post morteal suam ro- § 7.—Luego ¿qué se dirá, si se le hubiere roga-
gatus fucrit hereditatis suae partem quartam re- do al heredero que después de su muerte restituya
stituere? Venus esse existimo, quod et Scaevola la cuarta parte de su propia herencia? Juzgo que
notat, el Papines Pronto seribit, valore fideicom- os más verdadero, lo que observa Scévola y escri-
rnissum, alque si de hereditale sea restituenda ro- be Papinio Pronton, que es válido el fideicomiso, lo
gatus esset; et catenus restituenda est, quatenus mismo que si se le hubiese rogado que restituyese
hereditas testatonis patitur secuudum vulgarem su herencia; y ha de ser restituida hasta el limite
foninam iuris (3), que consiente la herencia del testador según la dis-
posición vulgar del derecho.
§ 8.—Sed s'liberos suos emancipare rogatus fue- § 8.—Mas si se le hubiere rogado que emancipe
nt, non cogitur hon facere, potestas enim patria A sus propios hijos, no es obligado 4 hacer esto,
inaestimabilis est. porque la patria potestad es inestimable.
§ 9.—Aedes destrueudae neque legan, neque § 9.—No se pueden legar ni dejar por fideicomi-
por fideicommissum relinqui possuiit; el ita Senatus so casas para que sean demolidas; y as[ lo decretó
censuil. el Senado.
§ 10.—Si fideicommissum relictuni fuerit servo § 10.—Si ú un esclavo ajeno se le hubiere deja-
alieno sine libertate, el ad libertatem pervenenil, do un fideicomiso sin la libertad, y él hubiere lle-
dicendum e.st, poese eum admilti ad capiendum. gado fi la libertad, se ha de decir, que puede ser
admitido á adquirirlo.
§ 11.—Divi Severus el Antoninus reseripserunt, § 11.—Respondieron por rescripto los Divinos
eum, qui rogatus est sub conditione fratris sui fi- Severo y Autónino, que aquel fi quien se le rogó
liis restituere, ante diem fideicommissi eedentem que bajo condición restituyera una cosa fi los hi-
tie quideni ex voluntate eorum posse restituere bis jos de su hermano no puede, ni aun ciertamente
in potestate patrio agentibus, quum possit die fl con la voluntad de estos, restituírsela antes de co-
deicomrnissj cedente sui jurie constitutis ipsis debe- rrer el término del fideicomiso, viviendo ellos ba-
re restitui, ve!, si aliquis ex his ante deceseeril, jo la potestad de su padre, porque podría suceder
non omnibus. que al correr el término del fideicomiso se les deba
restituir fi ellos mismos, constituidos de propio de-
recho, ó no fi todos, si alguno de ellos hubiere fa-
llecido antes.
§ 12.—lidem Pnincipes rescnipseruut, fihii& ante § 12.—Los mismos Príncipes respondieron pon
diem fideicouimissi venienteni restitul hereditatem rescripto, que no era necesario que se les restitu-
maternam ueCe.sse 11011 esse, sed praestare heredem yera fi los hijos la herencia antes de vencer el t&½r-
posee vulgarem cautionem, ant si praestare eam mino del fideicomiso, pero que el heredero podía
non potenit, mitti liberes in possessionem fideicom- prestarla caución vulgar, ó que, si no pudiere pres-
miesi servaudi causa, nl pro pignore, non itt pro tarla, se pone fi los hijos en posesión para conser.
dominis possideant1 vel alienandi me, sed UI pi- var el fideicomiso, para que posean en prenda, no
gnus habeant, itt fUme per patrem fructus conse- como dueños ó con el derecho de enajenar, sino pa-
quatur, et servus per dominum. ra que la tengan como prenda, de suerte, que el hi-
jo adquiera los frutos por medio de su padre, y el
esclavo por medio de su señor.
§ 13.—Quum cnt rogatus, si sine liberte decas- § 13.—Cuando á uno se le hubiere rogado, que,
seiit, per fidcicommissurn restituere, conditio de- si hubiere fallecido sin hijos, restituya por fideico-
íecisse videbitun, si patri supervixenint liben; ncc miso una cosa, se considerará que faltó la condi-
quaeritnr, an heredes extitertnt. ción, silos hijos hubieren sobrevivido al padre; y
no se pregunta, si hayan quedado herederos.
§ 14.—Divi Severus el Antoninus rescnipserunt, § 14.—Respondieron los divinos Severo y Anto-
eec (4), qui testamento vetaut quid alienan, nec nino, que la disposición de los que en su testame!I-
causaa exprimuilt, propter quam Id fien velint, lo vedan que se enajene alguna cosa, y no expre-
niel invenitur persona, cuius respectu hoc a tecla- san la causa, por la que quieren que se haga esto,
toro diepositum est, nullius osee niomentiscriptu- es de ningún valor, si no se halla persona por cuya
ram, quasi itudum praeceptum reliquerint, quia consideración se dispuso esto por el testador, cual
talem legem testamento non possunt dicere. Quod- si hubieren dejado un nudo precepto, porque no
si liberis, aut poderle, aul libertis, ant heredibus, pueden imponer tal condición en el testamento. Pe-
aut aliis quibusdam personis consulentes eiusmodi ro si expresasen esta voluntad mirando por sus hi-
voluntateni significarent, cani servandam asee; sed jos, ó por sus descendientes, 6 por sus libertos, 6
linee neque creditoribus, neque fisco fraudi cese, por sus herederos, ó por otras cualesquiera perso-
nam si heredis propter testatoris creditores (5) nas, so habrá de guardar; pero esto, sin que sea

(1) vel fue aliud, omítelas HaZ.


(e; b4.c, o1i1iela «st. (4) corum, ccerta4amente «al.
(3) Secnndum vulgarem foimain liirls et 81 liLei-os, HU, (5) eaw si propter haeredis creditores tcttojis bona, Md-

DIGESTO.-LIBRO 'xX: TÍTULO úMU0 509

bona venierunt, fortunam communem fideicommis- en fraude ni de los acreedores, ni del fisco, porque
sarii quoque seqinintur. si por causa de los acreedores del testador se ven-
dieron los bienes del heredero, también los del fi-
deicomisario siguen la suerte común.
§ 15.—Quum pater filio herede instituto, ex quo § 15.—Como un padre, habiendo instituido here-
tres habucrat nepotes, fideicommisit, nc fundurn dero fi un hijo, del cual habla tenido tres hijos, le
alienaret, et iit in familia relinqueret, et fihius de- encargó por fideicomiso que no enajenase un fundo,
cedens duos heredes instituit, tertium exheredavit1 y que lo dejase en la familia, y el hijo al morir ins-
eum fundum extraneo legavit, Divi Severus et Aa- tituyó herederos fi dos, desheredó al tercero, y le-
toninus rescripserunt, verum eme, non paruisse gó aquel fundo á un extraño, respondieron por res-
voluntati defuneti fihium. cripto los Divinos Severo y Antonino, que era ver-
dad que el hijo no obedeció fi la voluntad del difunto.
§ 16.—Sed et si, qiuim duos exheredavit, anam § 16.—Pero aun si habiendo desheredado fi dos
herederu instituit, funduxn ext.raneo legavit, (1) instituyó heredero fi uno solo, y legó el fundo fi un
putat Marcellus, posse exheredatos petere fi dei- extraño, opina Marcelo, que los desheredados pue-
comxnissum; quod evenit, et si virus flEos emanci- den pedir el fideicomiso; lo que tiene lugar tani-
passe.t, et postea fundum alienasset. bién si en vida hubiese emancipado fi los hijos, y
después hubiese enajenado el fundo.
§ 17.—Sed si omnes fui heredes instituti sint ex § 17.—Mas si todos los hijos hubieran sido insti-
disparibus partibus, non possunt petere fideieom- tuidos herederos por partes desiguales, no pueden
missum ex minore parte acripti, itt viriles, non he- los instituidos en menor parte pedir el fideicomiso,
reditarias partes la co habeant; verum est enim, para tener en él porciones viriles, y no las de la
in familia reliquisse, licet un¡ reliquisset. herencia; porque es verdad que lo dejó en la fami-
lia, aunque ¡o haya dejado fi uno solo.
§ 18.—Item si linum heredem instituisset, ncc § 18.—Asimismo, si hubiese instituido herede-
quidquam legasset, exheredati nihil interim, quam- lo 5. uno solo, y no hubiese legado cosa alguna, los
din ja familia res est, petere possrnit. desheredados no pueden pedir nada mientras la co-
sa está en la familia.
§ 19.—Interdum etiam ema lucro heredis mori- § 19.—A veces también muere con lucro del he-
tur servas legatus, vel per fldeicommissum reli- redero el esclavo legado, ó el dejado por fideico-
ctus, veluti si alienus, vel Hect proprius, plurlbus lniSQ por ejemplo, si ci ajeno, ó aun el propio, pero
tamen Separatim ita relictus, ut unusquisque in dejado separadamente fi muchos de manera que
solidum eapiat, scilicet si sine culpa heredis m9r- cada uno Jo adquiera poi completo, hubiera muer-
tuis sit. to, por supuesto, sin culpa del heredero.

116. [118 V. 112. E.] ULPIANIIS libro II. In- 115. [118. V. 112. H.] ULPIANO; Instituía, li -
stitulionum. - Etiam hoe modo: «cupio (2) des, bro 11,—También se hace un fideicomiso de este
opto (3) des, credo te daturum, fideieommissum modo: «deseo que dés, prefiero que dés, creo que
est. darás*.
118. íl19. V. 113. H.] FLORENTINUS libro XL 116. [119. V. 113. Ej FLORENTINO; Instituta
InsWufionum.— Legatum est delibatio hei'editatis, libro X1.—Legado es una disgregación de la he-
qua testator ex eo, quod universum heredis foret, rencia, con la cual quiere el testador que sea dado
alicui quid collatum velit. fi otro algo de lo que en su totalidad habría- de ser
del heredero.
§ 1.—Heredi a semet ipso leoatum dan non po- § 1.—No se le puede dr al heredero un legado
test, a te (4) coherede potest. Itaque si fundus le- fi cargo de si mismo, pero se le puede dar fi tu car-
gatue sit ei, qui ex parte dimidia heres institutus go siendo tú coheredero. Y asi, si ce le hubiera le-
est, et duobus extraneis, ad heredein, cui legatus gado un fundo fi tino que fué instituido heredero
est, sexta pare fundi pertinet, quia a se vindicare de la mitad, y á dos extraños, pertenécele la sexta
non potest, a coherede vero semissario, duobus parte del fundo al heredero fi quien fué legado,
extraneis con currentibus, non amplius tertia parte; porque no puede reivindicar de si mismo, y del co-
extranei autem et ab ipso herede, cai legatum mt, heredero de la mitad de la herencia nada más que
se.missern, et ab alío herede tnientem viudicabunt. la tercera parte, concurriendo los dos extraños; pe-
ro los extraños reivindicarán Ja mitad del mismo
heredero, 4 quien se le hizo el legado, y del otro he-
redero la tercera parte.
§ 2.—Alienas servas heres institutus legan ipse § 2.—El esclavo ajeno instituido heredero no
a se nec totus, nec pro parte potest. puede él mismo ser legado fi cargo de si mismo ni
en totalidad, ni en parte.
§ 3.—Servo hereditario recte legatur, Hect ea § 3.—Válidamente se hace un legado fi un es-
adita non eh, quia hereditas personae defuneti, claro de la herencia, aunque esta no haya sido
qui eam reliquit, rice fungitur. adida, porque la herencia representa las veces de
la persona del difunto que la dejó.
§ 4.—Ftwdus legatus taus dafl debet, qualis re- 4.—El fundo legado debe ser dado tal cual se
lictus mt, Itaque sive ipse fundo heredis servitu- dejó, y as¡, ya si el mismo fundo debió servidum-
tem debuit, sive ej fundus heredis, licet confusione bre al fundo del heredero, ya si fi él el fundo del
dominli servitus extincta sit, pristinum ius resti- heredero, aunque con la confusión del dominio se

(1) HaZ. Yelg.; st inserta a códice FI. (3) st, ntar1a Mal.
2) ut, inserta H4. (1) te, onffi4a HaL

510 DW&STO.-LIBRO XII: TÍTULO ÚNICO

tucndum est; et niel logatarius impon¡ servitutem haya extinguido la servidumbre, se ha de restituir
patiatur, petenti ej legatum exceptio doli mali op- el primitivo derecho; y si el legatario no consiente
ponetur, si vero fundo legato servitus non resti- que se imponga la servidumbre, se le opondrá al
uetur, actio ex testamento saperest. pedir él el legado la excepción de dolo malo, y si no
se le restituyese al fundo legado la servidumbre,
queda la acción del testamento.

117. [120. V. 114. H] MARcIANUs (1) Libro XIIL 117. [120. V. 114. .11.3 MARCIANO; Instituía,
InsLitutjonum.-Si quid reliotum sit elvitatibus, Libro XIII. -Sí se hubiera dejado alguna cosa 5.
omne valet, sive in distribntiouern relinquatur, ciudades,- es válida toda ella, ya se deje para dis-
sive in opus, sive in alimenta, ve] jo eruditionem tribuirla, ya para una obra, ya para alimentos, ya
pueroruin, sive quid aliud. para la enseñanza de niños, ya para otra cualquier
cosa.
118. (121. V. 115. ¿(.3 NERATIUS Libro X. Rs- 118. [121. V. 115. H.] NERACI0; Reglas, Li-
guLarum..-Et eo modo relictum: .exigo, desidero, bro X.-También vale el fideicomiso dejado de es-
uti des, fideicommissum valet, sed et ita: volo te modo:. exijo, deseo, que dés; y también as!:
hereditatem meam Titii cese; solo hereditatem a quiero que mi herencia sea de Ticio; sé que ti
meam restituturum te Titio. le restituirás fi Ticio ml herencia).

119. [122. V. 116. IL] MARCIANUS libro 1. Rs- - 119. [122. V. 118. H.] MARCIANO; RegLa8, Li-
gularum.-Si servus vetitu8 est a testatore ratio- bro 1. -Si por el testador se le prohibió al esclavo
nos reddere, non hoc consequitur, ut no, quod que rindiera cuentas, no se consigue con esto que
apud euni sit, redd:t, et lucrifaeiat, sed no acm- no devuelva lo que tenga en su poder, y que se
pulosa inquisitio fiat, hoc est, ut negligentiac ratio lucre con ello, sino que no se haga una escrupulosa
non habeatur, sed tanturn frauduni (2). Ideo et investigación, esto es, que no se tenga cuenta de
manumiseo non videtur peculium legan por Lioc, la negligencia, sino solamente de los fraudes. Por
quod vetitus est rationes reddere. esto tampoco se considera que se le lega al manu-
mitido el peculio, porque se le haya prohibido que
rinda cuentas.

120. [123. V. 117. H.] ULPIANUS libro II. Re. 120. [123. V. 117. H] tTLPIAN0; Respueslas,
spon.sorum (3).-Nihil propon¡, cur prohibeatur Libro 11.-Nada se expone para que al heredero se
heres aedifieia distrahere, quorum reditus (4) le prohiba enajenar edificios de cuyas rentas se de-
sportulae sunt relictae, salva tamen causa le jaron espórtulas, quedando, sin embargo, salva la
gati. causa del legado.
§ 1.-Omnibus, quibus fideicommissum relictum § 1.-A ninguno de aquellos fi quienes se les de-
est, ad distractionem consentientibus nullam fidei- jó un fideicomiso les habrá de quedar, consintien-
commissf petitionem superfuturam. do ellos en la enajenación, ninguna acción para pe-
dir ci fideicomiso.
§ 2.-(6) Fructus ex fundo puro legato post § 2.--Los frutos percibidos por el legatario, des-
aditam hereditatem a legatario perceptos ad ipsuni pués de adida la herencia, de un fundo legado pu-
pertinere, colonum autem eum herede ex conducto ramente, le pertenecen fi él mismo, pero el colono
habere- actionem. tiene contra el heredero Ix acción de conducción.
121. 1124. K 118. H.3 MARCIANrS libro hL 121. 1125. V. 118. 11.] MARCJANO; Reglas, Li-
Regutaru?1.-Si quia legaverit Titio cum Maevio, bro IIL--Si alguno le hubiere hecho un legado fi
et sine altero alter ad legatum admit.titur; nam et Ticio juntamente con Mevio, aun sin el uno es ad-
quum dicit Praetor: VENTREM Cmi LIBEIUS IN POS- mitido el otro al legado; porque también cuando
SESSIONEM ESSE IUBEO, elsi non slut liben, venter dice el Pretor: amando que esté en posesión el
in possessionem mittetur. vientre junto con los hijos'., el vientre será puesto
en posesión aunque no haya hijos.

122. [125. V. 119. H.] PAIJLUS libro 111. Re- 122 [125. V. 119. H.] PAULO; Reglas, Libro
gularum.-Civitatibus legan potest etiam quod ad IhI.-.Se les puede legar fi las ciudades también lo
honorem ornatumque civitatis pertinet; ad orna- que corresponde fi honor y fi ornato do la ciudad;
tum, puta quod ad instruendum forum, theatrum, para ornato, por ejemplo, lo que se hubiere lega-
etadi am legatum fucnit; ad honorem, puta quod ad do para construir un foro, un teatro, un estadio;
munus edendum 'venationenive, ludos seenicos, para honor, por ejemplo, lo que se hubiere dejado
ludos Circenses, relictum fuenit, ant quod ad divi- para-hacer una fiesta, ó una cacería, ó para juego
lo nem singulorum civium, vl epulum relictum escénicos, ó juegos circenses, ó lo que se hubiere
fuerit. loe amplius, quod in alimenta infirmae dejado para repartirlo entre los ciudadanos, 6 pava
aetatis, puta senioribus, vel pueris puellisque re- banquetes. Además de esto, se responde que per-
lictum fuerit, ad honorem civitatis pertinere re- tenece fi honor de la ciudad, lo que se hubiere de-
spondetui. jado para alimentos de los débiles por su edad, por
ejemplo, fi Los más ancianos, 6 5. los niños y fi las
limas.

(1) Marcellus, Hal.


(2) Hczl.; fraudtum, el códice Fi. (4) e quorum re,litu, Sial.
(5) repozsllt, ins erta HaZ. (5) Véase Frag,n. VaUc. § 144.

DIGESTO.—LIBRO xxx: TÍTULO ÚNICO 511

§ 1.—Lucius Ttrns et Cajas Scius Publio Mac- § 1.—Estén condenados Lucio Tieio y Cayo Se-
vio decem daro damnas sunto,'. Caius Seius heres yo, fi darle diez fi Publio Mes-jo»; Cayo Seyo no fué
non extitit; Sabinus ait, Titiuin solum legatum de- .heredero; dice Sabino, que solo 'rieio deberá el le-
biturum, nam Setum pro non seripto habendum gado1 porque Seyo ha de ser considerado como no
esse; haec sententia vera est, hoc est, Titius tota instituido; esta opinión es verdadera, esto es, que
decem debebit (1). Ticio deberá Integres los diez.
§ 2.—Eum, eni sub hac conditione fundus lega- § 2.—Aquel 4 quien se le hubiere legado un fun-
tus est, si eentum heredi dedisset, si tanturn sit in do bajo esta condición, si hubiese dado ciento al
pretio fundi, quantum heredi dare iussus est, non heredero, noha de ser obligado como legatario 4
est legatarius cogendus, fideieommissum a se re- pagar el fideicomiso dejado fi su cargo, si el precio
lictum praestare, quoniarn nihil ex testamento vi- del fundo importase tanto como lo que se mandó
detur capere, qni tan tum erogat, quantum ac- que le diera al heredero, porque se considera que
cipit. no adquiere nada por el testamento ci que paga
tanto como lo que recibe.

128, [126. V. 120. H.] MAnCELLUS libro sin- 123. [128. V. 120. H.] MARCELO; Respuestas,
gulari Responsorum.—Lucius Titius, quum duos libro único.—Lucio Ticio, al instituir herederos fi
fijos heredes relinqueret, testamento ita cavit: dos hijos, dispuso asi en el testamento: cualquiera
quisquis mihi liberorum meorum heres cnt, eius que de mis hijos fuere mi heredero, encomiendo 4 su
fidei committo, ut, si quis ex lija sine liberis dece- fidelidad, que, si alguno de ellos faFleciese sin hijos,
dat, hereditatis mene bessem, quum inonietur, fra- restituya fi sus hermanos los dos tercios de mi he-
tribus suis restituat; frater decedensfratrem suum rencia, cuando muriere»; al fallecer el hermano hi-
ex dodrante feeit heredem; quaero, an fideieom- zo fi su hermano heredero de tres cuartos; pregun-
mimo satisfecenit. Marcellus respondit, Id, quod ex to, si habrá cumplido con el fideicomiso. Marcelo
testamento Lueii Titil fratri testator debuisset, pro respondió, que lo que en virtud del testamento de
ea parte, qua alius beyes extitisset, peti posee, nisi Lucio Ti do le hubiese debido el testador fi su her-
diversum sensiese eum probaretur; nam parum (2) mano, puede ser pedido en cuanto fi la parte en
inter hane specieln interest, et quum alias creditor que otro hubiese quedado heredero, si no se proba-
debitori sao extitit heree. Sed plano audiendus cnt se que aquel pensó diversa cosa; porque hay poca
coheree, si probare possit, ea mente testatorem diferencia entre este caso y aquel-en que de otra
heredem instituisee fratrern suuni, ut contentus suerte el acreedor quedó heredero de su deudor.
institutione fideicomrnisso abstinere deberet. Pero, fi la verdad, habrá de ser oído el coheredero,
si pudiera probar que el testador instituyó herede-
ro fi su hermano con la intención de que conten-
tándose con la institución debiese abtenerse del
fideicomiso.
§ 1.—In testamento ita scniptum est: «Calo Seio § 1.—Se escribió así ea un testamento: «dé mi
illud et illtid herce meus dato; et te rogo, Se¡, fi- heredero esto y aquello fi Cayo Seyo; y te ruego,
deique tuae mando, uti ea omnia, qune supra Seyo, y encomiendo fi tu fidelidad, que sin demo-
seripta sunt, reddas sine ulla mora; el redde res ra alguna entregues todo lo que arriba queda es
ipse, (3); quaero, an tacitum fideicommissum sit, crito; y entrégale tú mismo las cosas fi aqueli; pre-
quUm personam testator, cui restitui veliet, testa- gunto, si será este un fideicomiso tácito, no habien-
mento non significaverit. Marcellus respondit: si do indicado el testador en su testamento la persona
in fraudem legum tacitam fidem Seius accommo- fi la cual quisiera que se hiciese la restitución. Mar-
dasset, nihil ej prodeese potest, si his verbis pater- celo respondió: sI Seyo hubiese acomodado su tá-
familias eum eo locutus esset; non enim ideo cm- cita fidelidad en fraudede las leyes, de nada puede
cumvenisse minus leges existimandus est, quum aprovecharle, si en estos términos hubiese hablado
peniude incertum Sit, cul prospeetum volnerit. con él el padre de familia; porque no se ha de creer
que dejó de burlar las leyes, por lo mismo que sea
cosa incierta fi quién haya querido él que se atienda.

124. [127. V. 121. H.] NERATIUS libro V. 124. [127. V. 121. H.] NisuAclo; Pergaminos,
Membranarum.—Si heredes nominatim enumerati ¿iro V.—Si los herederos enumerados por su nom-
dare quid damnati sant, propius est, nt viriles bre fueron condenados fi dar alguna cosa, es más
partes debe ant, quia personarum enumeratfo liune cierto que deben porciones viriles, porque la enu-
effeetum habel, ut exaequentur le legato prae- meración de las personas produce este efecto, que
stando, qui, si nominati non essent, hereditarias estén igualadas para pagar el legado, los cuales,
partes debituri essent. si no hubiesen sido nombrados, habrían de haber
debido según sus porciones de la herencia.

125. [128. V. 122. if] RUT1LIUS MAXIMUS (1) 125. [128. V. 122. 11.] RUTILIO MÁXIMO; Co-
libro singular¡ cid legem Falc'idiam.—Si heres cen- mentarios 4 la ley Fakidia, libro único. -Si se le
tum praecipere () iussus sit, et nestituere heredi- hubiera mandado al heredero, que previamente to-
tatem, et patronus bonorum possessionem contra mase ciento, y que restituyese la herencia, y el pa-
tabulas petierit, sieut legata, ita et praeceptio- (6) trono hubiere pedido la posesión de los bienes con-
pro parte, quam patronus abstulit, minnetur. tra el testamento, como los legados, así también se
disminuirá la percepción prévia fi proporción de la
parte que tomó el patrono.

(1) hoc est—debeblt, on'4elas Hal. (4) 1u11anu, HaL


() Hal. Vtdg.; prvnm, sI códice Fi. (6) perclpere, la Vulg.
(3) et rddU pee. ilai. 6) percipere, la Vulg.

512 DIGESTO.-.LIBIO xxxi: TÍTULO ÚNICO

126. [129. V. 123 H.] PAULUS libro singula- 126. [129. V. 123, H.] PAULO; De los segun-
ride secundis ¿abulis.-Áb exheredati substituto dos testamentos, libro único. -Inútilmente se dA un
inutiliter legatum datur; ergo nec a legitimo e- legado fi cargo del substituto de un desheredado;
heredati fideicommissum dan poterit; quod et le- luego ni A cargo del heredero legitimo del deshere-
gitimi 00 iure praestare coguntur, quo si ecripti dado se podrá dar un fideicomiso; porque también
fuisscnt. Sed si cominiltente aliquo ex liberis (1) los legitimos son obligados fi hacer prestaciones
Edictum Praetoris, quo contra tabulas honorum por el mismo derecho que si hubiesen sido institui-
possessionem polJtcetur, seriptus quoque films dos. Pero si hallándose alguno de los hijos dentro
contra tabulas bonorum possessionem petierit, sub- del Edicto del Pretor, por el que esto promete la
stitutus eius legata pro modo patrimonhi, quod ad posesión de los bienes contra el testamento, y tam-
fihium pervenit, praestabit, perinde ac si id, quod bién el hijo instituido hubiere pedido la posesión
por bonorum possessionem filius habuit, a patre de los bienes contra el testamento, su substituto
aeeepisset. pagará los legados con arreglo fi la cuantía del pa-
trimonio, que fué fi poder del hijo, lo mismo que si
lo que el hijo obtuvo por la posesión de los bienes
lo hubiese recibido del padre.
§ 1.-Quum a postumo ita legelur: si heres § 1.- Cuando fi cargo del póstumo 80 legara así:
erit», et non nato postumo substituti adeant, lega- si fuere heredero», y no habiendo nacido el pós-
ta cos debere, existimandum est, quae file, si vi- turno adiesen la herencia los substitutos, se ha de
veret, debiturus erat. juzgar que ellos deben los legados que aquel ha-
bnta de haber debido, si viviera.
127. [130. V. 124. H.] IiaM libro singular¡ 127. [130. V. 124. H.) EL MISMO; Dei dere-
de jure OodicWorum.-A fratris (2) postumo fidci- cho de los Codicilos, Libro único. -Se puede dar un
eommissum dan potest; sola enim voluntas serva- fideicomiso fi cargo de un póstumo del hermano;
tu.r in fideicommissis; et obtinuit Galli sententia, porque en los fideicomisos se observa la sola volun-
alienos quoque postumos legitimos nobis heredes tad; y prevaleció la opinión de Galo, de que tam-
fien. bién los póstumos ajenos se hacen herederos legiti-
mes nuestros.
128. (131. V. 125. 11.1 MARCIANUS libro II. 128. [131. V. 125. ff1 MARCIANO; Institucio-
Inetitutionum.- Si tutor pupillam suam contra nes, libro IL-Si un tutor hubiere tornado por mu-
Seuatuseonsu[tum uxorem duxit, illa quidem ex jer fi su pupila contra el tenor del Senadoconsulto,
testamento elus capero potest, ipse autom non po- ciertamente que ella puede adquirir en virtud del
test; st merito, delinquunt enim lii, qui prohibitas testamento del mismo, pero él no puede; y con ra-
nuptias contrahunt, et morito puniendi sunt, quod zón, porque delinquen los que contraen nupcias
Imputan non potest mulieri, quae a tutore doce- prohibidas, y con justicia han de ser castigados,
pta esi. cosa que no se puede imputar fi la mujer, que fué
engañada por su tutor.

LIBER TRIGESIMUSPRIMUS LIBRO TRIGÉSIMO PRIMERO


DE LEGATIS ET FIDEICOMMISSIS (3) DE LOS LEGADOS Y DE LOS FIDEICOMISOS
[Of. Ood. VI. 87. 42. 48. 47. 48.3 (Véase C61. VI. 87. 41. 48, 47. 48.3

1. ULPIANUS libro IX. ad Sabinum.-In arbi- 1. ULPIANO; Comentarios d ~no, Libro IX.-
tnium alterius conferri legatum velidi conditio El legado, corno la condición, se puede dejar al ar-
potest; quid enim interest: si Titius in capitolium bitrio de otro; porque ¿qué importa que se me le-
aecendenit', mihi legetur, an: «si voluerit-?» gue, céi 'Ficio hubiere subido al Capitolio», ó tel él
quisiere-?»
§ 1.-Sed quum ita logatum sit pupillo sive pu- § 1.-Pero cuando as! se hubiera hecho un lega-
pulse: «arbitrio tutorum», neque conditio iuest le- do fi un pupilo ó fi una pupila: cal arbitrio de los
gato, noque mora, quurn placeat, in testamentis tutores', no hay en el legado ni condición, ni mo-
legatum in alterius arbitrium collatum pro viri ra, puesto que está determinado que ci legado de-
boni arbitrio accipi; quae enim mora est in beni jado en los tektamentos al arbitrio de otro se en-
viri arbitrio, quod iniectum legato velut certam tienda conforme al arbitrio de buen varón; por-
quautitatem exprimit, pro vinibus videlicet pa- que, ¿qué morosidad hay en el arbitrio de buen
trimonii? varón, el cual agregado al legado expresa como
cierta cantidad, fi saber, con arreglo fi las fuerzas
del patrimonio?
2. PAIrLUS libro LXXV. cid Edictum.-Quoties 2. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LXXV.

(1) tu, insenan Ha¿. Vuig.


(5) IleredL,.por fi fratrls, otras en Ua& (5) LIBSE SECUNDUS, 41fsade )1o2.

DIGESTO.—LIBRO XXXI: TITULO ÚNICO 13

norninatiin plures res in legato exprimuntur, piu- —Siempre que nominalmente se expresan muchas
ra legata sant, si autem suppnllex, aut argentum, cosas en un legado, hay muchos legados, mas si se
aut peeulium, aut instrumentum legatum sit, hubiera legado un ajuar, ó plata, 6 un peculio, ¿
unurn legatum est. un instrumento, hay un solo legado.

8. IDNM libro IV. ad Plautium.—Si ita lege- 3. EL MISMO; Comentarios á Plaucio, Libro IV.
tur: «heres dare damnas esto, si la capitolium non Si as¡ se hiciera un legado: «esté el heredero con-
aseenderiti, utile legatum est, quanrvis in potesta- denado ó. dar, si no subiere al Capitolio», el legado
te cias siL, asceudere, ve¡ non ascendere. es Útil, aunque esté en su potestad subir, ó no, al
Capitolio.

4. IDEM libro VIII. ad Plautiurn.—Neminem 4. EL MISMO; Comentarios i Plaucio, Libro VIII.


eiusdom re¡ legatae sibi partem velle, partem nol- —Es más verdadero, que nadie puede querer una
le, verlas est. parte, y no querer otra parte, de la misma cosa
que se le legó.
5. IDEM libro VII. Quaestionurn. -Sed duobus 5. EL MISMO; Cuestiones, libro VIL— Pero se
legatis relictis unum quidem repudiare, alterum responderá, que habiéndose dejado dos legados, se
vero ampleeti posse, respondetur. puede ciertamente repudiar uno; y aceptar el otro.
§ 1.---Sed si unum ex legatis onus babeat (1), et § 1.—Mas no se ha de decir lo mismo si uno de
hoc repellatur, non idem dicendum est; pone eum, los legados tuviese gravámen, y este fuese repeli-
cui decem et Stichus legatus est, rogatum servum do; supón, que al que se le legaron diez y Stico, se le
manumittere, si Faleidia locura habet, ex decem rogó que manumitiera al esclavo; si tiene lugar la
utriusque legati quarta deducetur igitur repudia- Falcidia, se deducirá de los diez la cuarta de uno
to servo non evitabittir onus deductionis, sed le- y otro legado; as¡, pues, repudiado el esclavo, no
gatarius ex pecunia duas quartas reIinque. se evitará el gravámen de la deducción, sino que
el legatario dejará dos cuartas partes del dinero.
6. IDEM libro singular¡ ad legem Falcidiam.— 6 EL MISMO; comentarios á La ley FaleÁdia, Li-
Grege autem legato non possunt (2) quaedam (3) bro Único. —Mas habiéndose legado un rebaño, no
sperni, quaedam vindican, quia non piura, sed se pueden rechazar unas cabezas, y reivindicar
unum legatum est. Idem que dicemus peculio lega- otra, porque no hay muchos, sino un solo legado.
Lo, aut veste, aut argento, et similibus. Y lo mismo diremos habiéndose legado un peculio,
ó un vestido, 6 plata, y otras cosas semejantes.
7. IDEM libro VIII. ad Plautium. —Si Titio et 7. EL MISMO; Comentarios Plaucio, Libro VIII.
ci, qul capero non potest, decem legata sint, quia —Si hubieren sido legados diez á Ticio, y á otro,
duobus heras daro damnatur, et unas capere non que no puede adquirir, como el heredero está con-
potest, quinque sola TiLlo dantur. denado á dar á dos, y uno no puede adquirir, á
Ticio se le dán solamente cinco.

8. Ii»ni libro IX. ad Pta utlunt.— Si quis ser- S. EL MISMO; Comentarios 4 Ptaucio, libro IX.
vum heredis vel alienum legaverit, et is fugisset, —Si alguno hubiere legado un esclavo del herede-
cautiones interponendae sunt de reducendo coi ro, 6 de otro, y él hubiese huido, se han de inter-
sed si quidein vivo testatore fugerit, expende le- poner cauciones de recobrarlo; pero si verdadera-
gatarli reducitur, si post mortem, sumtibus he- mente hubiere huido viviendo el testador, es reco-
redis. brado á expensas del legatario, y, si despues de la
muerte, á costas del heredero.
§ 1.—Si ita legetur: iSempronio dcccxii, aut, si § 1.—Si así se hiciera un legado: le lego diez á
nolucrit, hominem Stichum lego), hoc caen duo Sempronio, 6, si no los quisiere, el esclavo Sticoi,
legata sunt, sed uno (4) contentas esse debet. en este caso son dos los legados, pero debe conten-
tarse con uno solo.
§ 2.—Si quis legaverit ex illo dolio amphoras § 2.--Si alguno hubiere legado diez ánforas de
decem, etsi non decem, sed pauciores inveniri pos- aquella tinaja, no se extingue el legado, aunque no
sunt, non extinguitur legatum, sed hoc tantnmmo- se puedan hallar diez, sino menos, sino que recibe
do accipit, quod invenitur. solamente lo que se halla.
§ 3.—Si inter duos dubitetur de eodem legato, § 3.—Si respecto It un mismo legado se dudara
ciii potius dan oportet, utputa si Pitio relietum entre dos It quién se le debe dar preferentemente,
est, et duo eiusde.m nominis amici testatoris ve- por ejemplo, si se le dejó 6. Ticio, y se presentaran
niant, et legatum petant, et heres solvere paratas dos amigos del testador del mismo nombre, y pi-
siL, deinde ambo defendere heredem parati sunt, dieran el legado, y el heredero estuviera dispues-
eligere debere heredem, cui solvat, nt ab co de- to It pagarlo, y después ambos estuvieran prontos
fendatur (5). It defender al heredero, el heredero debe elegir 6.
quién pagará, para que por él sea defendido.
§ 4.—Certam pecuniam legatam si et legatarius, § 4.—Si así el legatario como los substitutos del
et substituti legatarii peterent, eL beres solvero legatario pidiesen cierta cantidad legada, y el he-
paratus siL, si ambo defendere heredem parati sint, redero estuviera dispuesto It pagarla, si ambos es-
eligere debet herce, cui solvat, ut ab co de- tuvieran prontos a defender al heredero, el hero-

(1) Rol.; babeL, el cddicg A.


(2),fol.; potes, el códice Fi. (4) HaZ. Vsig.; uni, el códice Fi.; inico, co,sjsiura Br.
3) non potest quaedam res spernl, la Vulg. (5) constet, inserta Ha¡. -

Tomo 11-66

514 DIGESTO.—LIBRO XXXI: TÍTULO ÚNICO

fendatui-; et si neutrius manifesta calumnia videa- dero debe elegir fi quién pagará, para que por él
tu; ej potius solvendum, ciii prirnurn legatum est. sea defendido; y si no pareciera manifiesta la ca-
lumnia de ninguno de los dos, se le ha de pagar
preferentemente al que primeramente se le hizo el
legado.
§ 5.—Si ciii certarn partem hereditatis legavero, § 5.—SE fi alguien le hubiere yo legado cierta
Divus Hadrianus rescripsit, ut neque pretia mann- parte de la herencia, respondió por rescripto el Di-
missonum, neque funeris impensa. dedueeretur. vino Adriano, que no se dedujesen ni el precio de
los manumitidos, ni los gastos del funeral.
9. MODESTZNEJS libro IX. Regularum. - Quum 9. Monzwrixo; Reglas, libro IX.—Mas cuando
autem pars bonorum ita legatur: .bonorum meo- se lega de este modo parte de los bienes: 'de mis
ruin, quae sunt, quum moriar», dos (1) et manu- bienes, que haya cuando yo muera», se han de de-
missorum pretia e medio deducenda sunt. ducir de ellos la dote y ci precio de los manumitidos.
10. IAvOLENUS () libro L ex Plautio. -- Quum 10. JAVOLENO; Doctrina de .Plaucio, Libro 1.—
fundus nominatim legatus sit, si quid ej post te Cuando haya sido legado nominalmente un fundo,
stamentum factum adiectum est. Id quoque legato si se le agregó alguna cosa después de hecho el tes-
cedit, etiamsi lila verba adiecta non sint qui tamento, también esta cedo al legado, aunque no
meus cnt», si modo testator eam partem iíon se- se hayan añadido aquellas palabras: tque fuere
paratim poasedit, sed unIversitati pnioris fundi mío», si es que el testador no poseyó separadamen-
adiunxit. te aquella parte, sino que la agregó fi la totalidad
del primer fundo.
11. POMpONIUS libro VIL ex Plautio.—Statu- 11. Poowro; Doctrina de Plaucio, libro VIL
liberum ab herede no tune quidern quum dubia —Dice Labeón, que el instituido libre bajo condi-
sit eius ex testamento libertas, legatum sine liber- ción no puede recibir un legado, sin la libertad, fi
tate accipere posee, Labeo alt, quia servus chis cargo del heredero, ni ciertamente cuando sea du-
esset; sed si heres eanderin conditiónem legato in- dosa su libertad en virtud del testamento; pero si
serat, quae libertati a testatore datae(3) praeposila el heredero Ie.pusiese al legado la misma condi-
fuerit, valet legatum, nam et si, qiluin utoreretur ción, que hubiere sido puesta fi la libertad dada por
heres, servus liber cese iussus esset, recte sine 11- el testador, es válido el legado; porque también si
bertate ci, ab herede legan posee coustitit, quia se hubiese mandado que el esclavo fuese libre cuan-
supervacuum sit, ci libertatem dare, quam ex te- do muriese el heredero, es sabido que perfectamen-
stamento heredis capturus non sit, sed ex testato- te se le puede hacer un legado sin la libertad fi
ns habet. cargo del heredero, porque es supérfino que se le
dé la libertad, que él no habría de obtener en vir-
tud del testamento del heredero, sino que tiene por
el del testador.
§ 1.—eStichum, ant Pamphihum, ntrurn herce § 1.—«Déle fi Ticio ó fi Stico i fi Pánfilo, al que
meus volet, Titio dato, dum, utrum ve]¡¿ clare, eo de los dos quiera, mi heredero, mientras declare fi
die, quo testamentm ineuni reeitatum cnt, di- cual de loe dos quiera dar en el día en que se leye-
cat; si non dixerit herce, Pamhi1uin, an Stichum re mi testamento»; si el heredero no dijere que pre-
dare rnalit, peninde obligatum eum cese puto, ac fería dar fi Pánfilo, ó fi Stieo, opino que está obli-
si Stichum, ant Pamphilum dare damnatus esset, gado lo mismo que si hubiese sido condenado fi dar
utrum legatarius elegerit. Si dixerit, se Stichum fi Stico ó fi Pánfilo, al que de los dos hubiere elegido
date velle, Sticho mortuo liberarí eum. Si ante el legatario. Si hubiere dicho que quena dar fi Sti-
diem legati cedentem alter mortuus fuerit, alter, co, muerto Stieo, se libra de la obligación. Si uno
qui supererit, ja obligatione manebit. Quum nu- de los dos hubiere muerto antes de correr el térmi-
tem semel dix cnt herce, utrum dare velit, mutare no del legado, quedará sujeto fi la obligación el
Sententiam non potorit; et ita et luliano plaeuit. otro que sobreviviere. Mas cuando una vez hubie-
re dicho el heredero á cual ¿le los dos quena dar,
no podrá cambiar de parecer; y asile pareció tam-
bién fi Juliano.
12. PAULUS libro II. ad Vitefliuni.— Si pecu- 12. PAuio; Comentarios á Vitelio, libro II.—Si
nia legata in bonis legantis non eh, solvendo ta- en los bienes del que legó no hubiera el dinero le-
men hereditas siL, heros pecuuiam tegatain dare gado, pero la herencia fuera solvente, el heredero
compellitur, sive de suo, sive ex venditione rerum es compelido fi dar el dinero legado, ora de lo su-
hereditariarum, sive unde voluerit. yo, ora de la venta de los bienes de la herencia,
ora de donde quisiere.
§ 1.—Quod ita legatum est: ilieros, quum mo- § 1.—Lo que se legó de este modo: dé el here-
nietur, Lucio TitEo dato decem», qilum incerta die dero, cuando muriere, diez fi Lucio Ticio», como
legatum cgt, ad heredes legatarii non pertinet, si se legó fi día incierto, no pertenece fi los herederos
vivo herede decessenit. del legatario, si hubiere fallecido viviendo el he-
redero.
13. POMPONIUS libro VII. ex Pta utio. - Qui 13. Pouroxio; Doctrina de Plaucio, Libro VIL
duog reos eiusdem peeuniae habet, Titium atque —Uno que tiene dos deudores de una misma can-

(1) morlar,do, la Ve4çj; dos, o'nfeZa ¡Ial.


(2) Labeo, ¡Ial. 5) Vi49.; date, el cdUce Fi,

tnGEWrO.—Lta10 XXXI: TITULO ÚiicO 515

Maevinm, ita lgavit «quod mihi Titius debet, tídad, Ticio y Mevio, legó así:« dé mi heredero fi
Maevio beres meus dato; quod Maevius debet, Mevio lo que Ticio me debe; dé fi Seyo lo que debe
Seio dato; his verbis onerat heredem, nam quum Mevio»; con estas palabras grava al heredero, por-
actiones suas heres Maevio praestilerit adversus que habiendo cedido el heredero fi Meno sus accio-
Titium, videtur Maevius facto eme liberatus eme, nes contra Ticio, se considera que Meno fué libe-
et idcirco Seio heres tenebitur. indo por hecho de él, y por lo tanto el heredero es-
tará obligado fi Seyo.
§ 1.—Si is, qui unurn reum habebat, quod Is sibi § 1.---Si el que tenla un solo deudor hubiese le-
cleberet, duobus in solidum separatiin legasset, gado separadamente fi dos por completo Jo que
oneratur heres duobus satisfacere, un¡ aetioiie cc- aquel le debiese, se grava al heredero fi pagar fi
deudo, alter¡ peeuniam solvendo. los dos, cediendo fi uno la acción, y pagando fi otro
el dinero.

14. PATJL1JS libro IV. ad VitelUurn..— Si idem 14. PAULO; Comentarios á Vite'io, libro IV.—
servus et legatus, et liber cese iussus sit, favor li- Si se hubiera mandado que el mismo esclavo lega-
bertatis praevalet; sin autem et in posteriore SCTi- do fuera también libre, prevalece el favor de la li-
ptnra lega.tus est, el evidene adcmtio libertatis bertad; más si fué legado también en una escritu-
ostenditur, legatum propter defuneti voluntatern ra posterior, y se demuestra la evidente revocación
praevalebit. de la libertad, prevalecerá el legado por causa de
la voluntad del difunto.
§ 1.—Servo alieno herede instituto, post mor- § 1.—Instituido heredero un esclavo ajeno, es
tem domini eius, cuí acquisita hereditas, et liber- sabido que se le puede dar también la libertad fi-
tatem fldeieommissariam dar! posee constat. deicomisaria después de la muerte de su señor, pa-
el cual fu& adquirida la herencia.

15. CELCIJS libro VI. Digeetorum. - Si quis duo- 15. CELso; Digesto, libro VI.—Si alguien, ha-
bus heredibus institutis ita legaverit: .Stichum, biendo instituido dos herederos, hubiere hecho así
ant decem heredes danto», non potest alter here un legado: «dén los herederos fi Stieo, ó ciento»,
dum quinque, alter partem Stichi dare, sed neces- no puede uno de los herederos dar cinco, y el otro
se est, utruinque ant Stichum totuin, ant decem una parte de Stico, sino que es uecesario que am-
solvere. bos entreguen ó fi todo Stieo, ó los diez.

16. 1DE& libro XVI. Digestoru.m.— Si Titio, 16. EL MiSMO; Digesto, Libro XVI. - Si se hubie-
ant Seio, utri heres veliet, legatumn relictum est, ra dejado un legado para Ticio ó para 5eyo, para
heres alter¡ dando ab utroque liberatur; si neutri el que de los dos quiera el heredero, dándoselo el
dat, uterque perinde petere potest, atque si ipsi heredero fi uno queda libre respecto fi ambos; pe-
sol¡ legatum foret; nam ut stipiilando duo re¡ con- ro si no se lo dá fi ninguno de los dos, ambos pue-
stituí possunt, ita et testamento potest id fien. den pedirlo lo mismo que si fi cada uno solo hubie-
ra sido legado; porque así coio estipulando se
pueden constituir des acreedores, así también se
puede hacer esto por testamento.

17. MARCELLIJS libro X. Diçjetorum.— Si quis 17. MARCELO; Digesto, libro X.—Si alguno le
Titio decem legavenit, et rogaverit, nt ea reetituat hubiere legado diez fi Ticio, y le hubiere rogado que
Maevio, Maeviusque fnerit mortuus, Titii comino- se los restituya fi Mevio, y Mevio hubiere fallecido,
do cedit, non heredis, nisi duntaxat ut ministrum el legado cede en beneficio de Ticio, 110 del here-
Titium elegit; idem est, et si penas usumfructum dero, si no eligió fi Ticio solamente como fi ejecu
legatum. ter; lo mismo es, también si supusieras que se legó
el uufruto.
§ 1.—Si heres damnatus esset, decem un¡ ex u- § 1.—Si el heredero hubiese sido condenado fi
bertis dare, et non constituerit (1), tui daret, heres darle diez fi uno de los libertos, y el testador no hu-
omnibus eadem decem praestare cogendus eat. biere determinado fi quién se los dará, el heredero
debe ser obligado fi darles fi todos los mismos diez.

18. CELSU5 libro XVII. Digestorum.—llere- 18. CELSo; Digesto, libro XVII.- Yo puedo
dem meum ita tibi obligare possum, ut, si, quan- obligar á mi heredero fi tu favor de manera que,
doque ego moriar, taus serme Stichus non erit, sí cuando yo muera Stico no fuere esclavo tuyo,
dare eum tIbi damnas Sit. esté condenado fi dártelo.

19. IDEM Libro XVIII. Digestorum.— Si is, caí 19. EL MISMO; Digesto, libro XVIII.—Si aquel
legatus sil Stichus, ant Pamphilus, qiruni Stichum fi quien le hubiera sido legado Stico ó Pánfilo, hu-
sibi legatum putaret, vindicaverit, amplius mu- biere reivindicado á Stico creyendo que le habla
tandae vindicationis ius non habet, tanqnam si sido legado, no tiene ya el derecho de cambiar la
dainatus heres altárutrum dare, Stichum dederit, reivindicación, así como si el heredero condenado
quum ignoret, sibi permissum ve! Pamphilnm da. fi dar uno ú otro hubiere dado fi Stico, ignorando
re , nihil repetere possit. que le estaba permitido dar fi Pánfilo, no podría re-
petir nada.

20. IDEM libro XIX. Digestorurn.—Et Proculo 20. Et MISMO; Digesto, libro XIX.—A Pr óculo

(1) Esto el, sí ulador; constlterlt, Huí. Vul1.



616 XLGiøTO.—LtBliO XXXI: TITULO *JNWO

placebat, el a patre sic accepi, quod servo cote- le parecÍa bien, y as! lo 01 yo de mi padre, que lo
muni legatum sil, si alter dorninorum ornitteret, que se le hubiera legado fi un esclavo común, si
alter¡ non accrescere; non enim eoniunctirn, sed uno de los dueños no lo aceptase, no le acrecia al
partes legatas; nam ambo si viudicarent, eam otro; porque no fué legado conjuntamente, sino
quemquc legati, partem habitarum, quarn ¡a servo que se legaron las parles; pues si ambos lo reivin-
haberet. dicasen, cada cual habría de tener aquella parte
del legado que tuviese en el esclavo.
21. IDEM libro XX. Digestorum.— Quum qui- 21. EL Misno; Digesto, libro XX.— Cuando uno
dam uxori sane dotem reddidisset, quadraginta ci le hubiese devuelto la dote fi su mujer, y hubiese
legare votuisset, el, quamquam sciret doteni red- querido legarle cuarenta, y, aunque supiese que
ditam, hoc lamen praetextu usus esset, quasi dolis había sido devuelta la dote, se hubiese valido, sin
reddendae nomine eam summarn legaret, existi- embargo, de este pretexto, cual si legara esta su-
mo1 deben quadraginta; ctoiiim reddendi verbum, ma por razón de devolver la dote, opino, que se
quamquam significationcm habeat retrodandi, re- deben los cuarenta; porque la palabra devolver,
cipit lamen el per se dandi significationem. aunque tenga la significación de volver fi dar, ad-
mite, Sin embargo, también en si la significación
de dar.
22. IDEM Libro XXI. Diyestorum.— Lucius Ti- 22. EL MISMO; Digesto, libro XXL—Lucio Ti-
tías ja testamento eno Publio Maevio militiarn do le dejó en su testamento fi Publio Mevio su pro-
Suam reliquit, sive pecuniam eius, quaccunque re- pio cargo en la milicia, ó el dinero que por la ven-
digi ex vendilione cias potueril, curn suis eornmo- ta del mismo se hubiere podido obtener, con sus
dis; sed quum supervixil testamento Lucius Ti- beneficios; pero habiendo sobrevivido Lucio Ticio
tius, militiam vendidit, el pretium exegit, et dedil fi su testamento, vendió su cargo en la milicia, y
ci (1), cal illam rnilitiam vel pretium eius testa- cobré el precio, y se lo dió 4 aquel fi quien habla
mento dan voluerit; post mortem Lueii Titii ite- querido en su testamento que se le diera aquel car-
ram Publius Maevius ve¡ rnilitiam, vel pretium, go ó su precio; después de la muerte de Lucio Ti
eius ab heredibus Lucil Titii exigebat; Celsus: exi- cio les exigía otra vez Publio Mevio fi los herederos
stimo, pretium inilitiae praestari non oportere, de Lucio Ticio ó el cargo en la milicia, ó su pre-
nisi legatanius ostendcrit, te.statorern el post fa cio; y dice Celso: yo creo, que no se debe pagar el
etam solationem iterum eum pretium militiao ac- precio del cargo en la milicia, si el legatario no
cipere voluissc. Quodsi non totum pretinrn mili- probare, que el testador quiso, aun después de he-
lEne, sed partem vivus testator legatario dedil, cho el pago, que él recibiese otra vez el precio del
reliqul superesse exactionem,'nisi heres el ab hoe cargo en la milicia. Pero si en vida no le dió el tes-
decessisse (2) testatorem ostenderit; onus eniin tador al legatario todo el precio del cargo en la mi-
probaudi, mutatam cese defuncti volunlatem, ad licia, sino una parte, queda Ja exacción de la res
eum pertinel, qui fideicommissum recusat. taute, fi no ser que el heredero hubiere probado
que también desistió de esto el testador; porque la
carga de probar que cambió la voluntad del difun-
to, le incumbe al que deniega el fideicomiso.
23. MAECELLUS libro XIII. Digestorum.—tLu- 23. MARCELO; Digesto, libro XIII. - «Lego fl
do Tillo futidum Seianurn, vel usunifructum fundí Lucio Ticio el fundo Seyano, ó el usufruto del fun-
Seiani lego»; potest legatarius vel fundum vindi- do Seyano»; el legatario puede reivindicar el fun-
care, vel fructum; quod facere non potest is, cal do, ó el usufruto; lo que no puede hacer aquel fi
tantum fundas legatus ecl. quien solamente so le legó el fundo.
24. ULPIANUS libro II. Fideicommissorum.— 24. ULPIANo; Fideicomisos, Libro II. - Como
Quum quidarn ita fideicornmissum reliquisset: «ro- uno hubiese dejado asi un fideicomiso: «e ruego
go restituas libertis meis, quibus volee», Marcellus que lo restituyas fi aquellos de mis libertos fi quie-
putabit, posee heredezn (3) et indignurn praeferre. nes quieras», opiné Marcelo, que el heredero podía
Al si ita: «his, quos digúos putaveris», pelero pos- preferir aun al indigno. Mas si de este modo: «fi los
se ait eos, qui non offenderiet. Idem ait, si nemí- que hubieres juzgado dignos», dice que pueden re-
neni elial, omites ad petitionem fideicomrnissi ad- clamar los que no hubieren ofendido. Dice el mis-
initti vigeri, quasi mm praesenti die datam, quum mo, que si no eligiera fi ninguno, se considera que
sic relinquitur: «quibus volee», nec ulli oft'erat. todos son admitidos fi la petición del fideicomiso,
Plane si ceteri defancti sunt, superstiti dandum, cual si ya do presente se hubiere dado, cuando se
vel he.redi cine, si, priusquam peterel, decessit. deja así: «fi quienes quieras», y no se lo ofreciera
Scaevola autem notal: si omnes petere potue- fi ninguno. Pero si los demás fallecieron, se le ha
ruut 4), quum nulli offertur, cur non el qui de- de dar al sobreviviente, ó fi su heredero, si falleció
eesserunt, ad heredem transrniserunt? utíque si antes que lo pidiese. Pero observa Scévola: si to-
uno petente 1am eligere non potest, cui det? Vide- dos pudieron pedirlo, cuando fi ninguno se le ofre-
tur enim Narcellus, quum fideicommissum ita re- ce, ¿por qué no lo transmitieron fi su heredero tam-
linquitur: «ex libertis cui volaeris», arbitran, nisi bién los que fallecieron? A la verdad, si pidiéndolo
offerat, ciii heres velit, et statini offerat, sine al!- uno ya no puede elegir, ¿fi quién lo dará? Porque
quo scilicet intervallo, statim competere omnibus parece que Marcelo estima, que, cuando se deja

(1) Tau?. «egún La escritura original; hoc1 inserta una (3) Taur. según la escritura original; heredem pone, según
corrección del códice Fi., Dr. corrección del códice FI., Br.
(2) rece5slaee, acertadamente Hal. (4) et allí uoluerinut, inserta la Vid9.

bIGE81O.—LIBR0 XXXI: TITULO ÚNICO 517
petitionem; quum igitur omnibus eompetat, meri- as¡ el fideicomiso: «fi quien quisieres de los liber-
to notatus est, cur superstiti sol¡ putet dandum, tos», si no lo ofreciera el heredero fi quien quisie-
nisi forte, antequarn iustum tcrnpus praetereat, ra, y no lo ofreciera inmediatamente, esto es, sin
quo potuit eligere, cuí potius offerat, ceteri deces- ningún intérvalo, les compete desde luego fi todos
serint. la petición; as¡, pues, competiéndole á todos, con ra-
zón se le observó, por qué opina que se ha dedar so-
lo al sobreviviente, si acaso no hubieren muerto los
demás antes.que transcurra el tiempo legitimo en
que pudo elegir fi quien ofrecérselo preferente-
mente?
25. MARCELLIJS libro XV. Digestorum.—Si ta- 25. MARCELO; Digesto, libro XV.—Pero si ha.
men quibusdarn absentibus praesentes petent, hlándose ausentes algunos lo pidieron los presen-
quum praesenti die relictum sit fideieom.rnissum, tes, cuando el fideicomiso haya sido dejado de pre-
causa cogriita statuendum est exptoraudumque, sente, se ha de determinar con conocimiento de
an et al¡¡ sint petituri. causa y se ha de investigar, si también otros lo ha-
yan de pedir.

26. IDEM libro XVI. Diyestorum.—Is, cuius in 28. EL MISMO; Digesto, libro XVI.—Uno, de
servo proprietas erat, fructuario herede instituto quien era la propiedad sobre un esclavo, habiendo
alicui eum servum legavit;. non potest heres dolí sido instituido heredero el usufructuario, legó fi
mal¡ exceptione uti, si legatarius vindicare servum otro el mismo esclavo; no puede el heredero utili-
voliet non relicto heredi (1) usufruetu. zar la excepción de dolo malo, sí el legatario qui-
siera reivindicar su esclavo no habiéndosele deja-
do el usufruto al heredero.
27. IJELSUS libro XXXIV. Digestorum.—Si 27. CELso; Digesto, libro XXXIV.—Si se hu-
illud, ant illud legatum sit, unum legatum est (2); biera legado esto ó aquello, hay un solo legado; si
si sub eontrariis conditionibus aliud atque aliud bajo condiciones contrarias se legó esto y aquello,
legatum est, unum legatum esse arbitramur; ne- creernos que hay un solo legado; y no importa que
que refert, et heredum, et eorum, quihus legatum sean diversas personas las de los herederos y las de
est, diversas personas esse, veluti si ita legatum aquellos fi quienes se hizo el legado, como si asi se
est: «si Nerva Consul factus cnt, Titius heres Attio hizo el legado: «si Nerva hubiere sido hecho Cón-
fundum, si non cnt Nerva Consul faetus, Seius sul, dále el heredero Ticio un fundo fi Atoio, y si
heres Maevio centum dato», Nerva no hubiere sido hecho Cónsul, déle tiento fi
Mevio el heredero Seyo».
28. MARCELLUS Libro XXIX. Digestorum. - 28. MARCELO; Digesto, libro XXIX.—No sien-
Quum patronus ex debita parte institutus fidei- do obligado el patrono, instituido heredero en ha
commissum relictum ab eo praestare non cogitar, parte debida, fi entregar el fideicomiso dejado fi su
Si OmiSerit institutionem, qui eam partem vindi- cargo, si hubiere prescindido de Ja institución, ¿de-
eant (3), utrum eodem modo retinere, an vero berán los que reivindican esta parte retenerlo del
praestare debeant (4) fideicoinmissum? Et magis mismo modo, 6 entregar el fideicomiso? Y es más
est, deben fideicornmissum, quoniam quod illius cierto, que se debe el fideicomiso, porque Jo que se
personae praestaretur, hoc nequaquam ad alium le entregase fi la persona de él, esto, de ninguna
pertinere deberet. manera deberla pertenecerle fi otro.
29. CELSUS libro XXX VI. Digestorum.—Pater 29. CELSO; Digesto, libro XXX VI. - Referla
ineus rcferebat, quum esset in consilio Duceni (5) mi padre, que siendo del consejo del Cónsul Duce-
Ven Consulis, itum lii sententiam suam, ut, quum no Vero, 8e siguió su dictmen, para que, hablen-
Otacilius Catulus (6) filia ex asse herede instituta Otacilio Cátulo legado, siendo su hija instituida
liberto duceuta le.gasset, petiissetque ab eo, ut ea heredera del as, doscientos fi un liberto, y habién-
concubinae ipsius daret, ci libertus vivo testatore dole pedido fi este que se los diese fi la concubina
decessisset, ci quod ej relictum erat, apud flliam del mismo, y habiendo fallecido el liberto en vida
rmansisset, cogereturfihia id fideicommissum con- del testador, y habiendo quedado en poder de la
cubinae reddere. hija lo que fi aquel se le habla dejado, fuese obli-
gada la hija fi entregar este fideicomiso fi la con-
cubina.
1.— Quod alicuius heredis nominatim fidei com- § 1.—Lo que se encomienda epi-esamente fi la
mittitur, potest videri ita demum dan voluisse, si fidelidad de algún heredero, se puede considerar
ille extitisset heres. que se quiso que se diera solamente si aquel hubie-
se quedado heredero. -
§ 2. —Si filio heredi pars eius, a quo nominatim § 2.—Si ha parte de aquel fi cuyo cargo se dejó
legatum est, accreseit, non praestabit legatum, expresamente un legado acrece al hijo heredero,
quod jure antiquo capit (7). no pagará el legado, que adquiere por el antiguo
derecho.

(1) elus seryl, inserta la Vulg.


(2) Si lUud—.legatum e5t, omenlaa otros en fiel. (5 Ducenli, conjeture Dr.; Ducenuli, fiel.
(5) vindlcat Hal. (6) Catullns, fiel.
(4) debet, kai. (7) quod iure eadlt. fmI,

518 DIGESTO.—LIBkO XXXI IÍTIfl,O ÚNICO

80. IDnM Libro XXXVII. Digesto rim.--Qui- 80. EL MISMO; Digesto, libro XXXVII. —Uno
dam (1) iii testamento ita scripsit: Reipublicae escribió as! en su testamento: «hago un legado 4 1a
Graviseanorum (2) lego in tutelani viae reficien- República de loa Graviscanos para el cuidado de
dae, quae est in colonia eorum usque ad viam Au- la reparación de la via que hay en su colonia has-
reIiam; quaesitum est, an hoc legatuni valeat. ta la vi a Aurelia»; so preguntó, si será válido este
luventius Celsus reapondit: propemodum quidem legado. Juvencio Celso respondió: ciertamente que
imperfecta est hace scriptura: «tu tutelam Aure- es algo imperfecta esta cláusula: «para el cuidado
liae (3) viae, quia summa adscripta non est. de la vía Aurelia», porque no hay señalada canti-
Potest tamen videri tanta summa legata, quanta dad. Sin embargo, se puede considerar legada tan-
ej re¡ suffieeret, si modo non apparet, aliam fuisse ta suma cuanta fuese suficiente para este objeto,
defuacti voluntatem, ant ex magnitudine ema pe- si es que no aparece que fué otra la voluntad del
cuniae, aut ex mediocritate facultatum, quam te- difunto, ó por la grande importancia de tal canti-
statrix (4) reliquit; tune enim offlcio iudicis se- dad, 6 por la mediocre cuantía de bienes, que dejó
cundum aestimationern patrimonii et legati quan- la testadora; porque entonces puede ser determi-
titas definir¡ potest. nada la cantidad por ministerio del juez conforme
4 la estimación del patrimonio y del legado.

81. MODESTINUS Libro 1. Regularum.— Si quis, 81. M0DESPIN0; Reglas, libro L—Si uno legó
quos non poterat (5) manumittere, legavit, ut los esclavos que no podía manumitir, para que fue-
manumitterentur, neo legatum, neo libertas valet. sen manumitidos, no son válidos ni el legado, ni la
libertad.
82. IDEM Libro IX. Regularum.—Omnia, quae 82. EL MISMO; Reglas, libro IX. —Todo lo que
testamentis sine die ve! conditione adscribuntur, Be consigna en los testamentos sin día ó condición,
ex dio aditae hereditatis praestentu.r. se ha de pagar desde el día en que fué adida la
herencia.
§ 1.—Fundum ante condhionem eompletam ab § 1.—El heredero podrá reivindicar con los fru-
herede non traditum, sed a legatario detentum tos, antes de haberse cumplido la condición, el fun-
heres vindicare cam fructibu.s poterit. do no entregado por el heredero, pero detentado
por el legatario.
§ 2.—Quum ita legatur: «illi boc amplius fun- § 2—Cuando se lega as¡- «además de esto, 4
dura illum curn omnibus rebus, quae in eodem aquel tal fundo con todas las cosas que en el mis-
fundo erunt», mancipia quoque continentur. mo fundo hubiere», se comprenden también los es-
clavos.
§ 3.-183.] (6) Quum ita legatur: «quidquid in § 3. [33.1—Cuando se deja así un legado: «todo
horreo meo cnt», et is, eui legatum est, ex rebus lo que hubiere en mi granero», y aquel 4 quien se
non le ,g ignorante co, ampliandi legati sui le hizo el legado hubiere introducido en el grane-
gratia, in borreum iutulerit, quod illatum est, non ro, ignorándolo el testador, cosas de las no lega-
videtur case legatum. das, para aumentar su legado, no se considera le-
gado lo que se introdujo.
§ 4.—Quod a legatario petitum erat, ut alii' re- § 4.—Lo que se le habla pedido al legatario que
stitueret, si legatarius decedat, heres quoque eius lo restituyese 4 otro, si falleciera el legatario, tam-
id, quod legatum est, praestare debebit. bién su heredero deberá entregarlo como legado.
§ 5.—Spee.ies norninatim legatae, si non repe- § 5.—Las especies legadas determinadamente,
riantur, neo dolo (7) heredis deesse probentur, si no se hallaran, ni se probase que faltan por dolo
peti ex eodem testamento non possuut. del heredero, no pueden ser pedidas en virtud del
mismo testamento.
§ 6.—In fideieommisso, quod familiae relinqui- § 6.—Tratándose de un fideicomiso, que se deja
tur, hi ad petitionem chis admitti possunt, qui no- 4 la familia, pueden ser admitidos 4 la petición del
minati sunt, aut post omnes eos extinetos, qui ex mismo los que fueron nombrados, 6, después de
nomine defuneti fuenint eo tempore, quo testator haber muerto todos estos, los que hubiere del nom-
moreretur, et qui ex bis primo grata procreati bre del testador al tiempo en que el testador mu-
sint, nisi apecialiter defuuctus ad ulteriores volun- riese, y los que de ellos hayan sido procreados en
tatem suam extenderit. el primer grado, 4 no ser que el difunto hubiere
extendido especialmente su voluntad 4 otros más
lejanos.
83. [84.] IDEM libro IX. Responsorurn respon- 83. [84.] EL MISMO respondió en si libro IX.
dit.—Legatorum petitio adversus heredes pro par- de Las Respuestas.—La petición de los legados com-
tibus hereditariis competit, nec pro lis, qui sol- pete contra los herederos con arreglo 4 las porcio-
vendo non sant, onerari coheredes oportet. nes de la herencia, y por los que no son solventes
no deben ser gravados los coherederos.
§ L—Qui plures heredes instituit testamento, a § 1.—Uno, que instituyó varios herederos en su
quibusdam nominatim reliquit legata, postea codi- testamento, dejó legados expresamente 4 cargo de
cilIos ad omnes heredes scripsit; quaero, quae le- algunos, y después escribió codicilos para todos los
gata debeant? Modestinus respondit: quum mani- herederos; pregunto, ¿qué legados deberán? Mo
festc testator testamento expresserit, a quibus he- destino respondió: habiendo expresado claramente

(1) qu&dam, Bi.


() Galllcanorum, Hal. (5) Ha¿.; poterit, si ecidtee Pl.
(a> Aurelfae, o,iteia HaZ. (0) Según Hal. y la Vulg., anteponiendo Idem.
(4) teatator, acertadamsnø ¿a Vulg. (7) malo, insoria la V,49.

DIGESTO.—LIBRO XXXI: TITULO tNICO 519

redibus legata praestari veltet, hect codicillos ad el testador en su testamento por qué herederos que-
omnes scripserit, apparet tamen, ea quae codicil- ría que se pagasen los legados, aunque haya escri-
lis dedit, ab his praestanda esse, quos niunere fun- to codicilos para todos, aparece, sin embargo, que
gi debere testamento suc osteudit testator. los que dió en los codicilos deben ser pagados por
aquellos que el testador señala en su testamento
que deben desempeñar este cargo.

34. [35.] IDEM libro X. Responmrum.—Titia, 34. [35.] EL MISMO; Respuestas, libro X.—Ti-
quum testamento facto decederet, beredibus insti- cia, falleciendo después de haber hecho testamen-
tutis Maevia et Sempronio filie cuis ex aequis par. to, habiendo instituido herederos por partes igua-
tibus, petiit (1) a Maevia, ut Stichum servum suum les á sus hijos Mevia y Sempronio, le pidió á Mevia
mainimitteret, in haee verba: ca te autein, Maevia que manumitiese á su esclavo Stico, en estos tér-
fija carissima, peto, nt Stiehurn servum tnum ma- minos: «pero te pido, muy querida hija Mevia, que
numittas, quurn in ministerio tuo (2) tot capita manumitas á tu esclavo- Stico, pues para tu servi-
Servoruni tibi bis codicillis legavero», nec legavit; cio te legaré tantos esclavos en estos codicilos», y
quacro, quid his verbis relictum videatur, quum, no se los legó; pregunto, ¿qué se considerará deja-
—ut supra cautum esi, duobus heredibus institutis do con estas palabras, puesto que,—Como antes se
defunctam• testatricem, et mancipia hereditaria ha dicho, la testadora falleció habiendo instituido
duarum personarum fuisse—, et codieillis nihil re- dos herederos, y los esclavos de la herencia fueron
lictum sit de praestanclis mavcipiis, neo possit uti- de dos personas—, en los codicilos no se dijo nada
le fideieommissum putari, quod datum non sit, sobre la entrega de los esclavos, ni se puede consi-
quum legaese se dixerit, nec •adiecerit legati-epe- derar útil el fideicomiso, que no se haya dado, ha-
ejem, neo ab herede, uti praestarenur maneipia, biendo dicho ella que legaba, no habiendo añadido
petierit? Modestinus respondit, ex verbis consulta- la especie del legado, y no habiéndole pedido al
tioni insertis Maeviam neque legati, neque fidei- heredero que se entregasen los esclavos?Modestino
commissi petitionexn habere, neque libertatem ser- respondió, que por las palabras insertas en la con-
vo eno dare compelli. sulta no tenia Mevia ni la petición del legado, ni
la del fideicomiso, ni era compelida á dar la liber-
tad á su esclavo.
§ 1.—Lucius Titius in testamento suc ita cavit: §1.—Lucio Ticio dispuso así en su testamento:
Owu4hdv pnmvx-9, at yXci (3) poe 450yaCP1, «Salud á Octaviana Stratónica, in¡ cariñosisima hi-
XGdPEV oúXopa akv (4) tp' áOCUTIK XaEI XtOPIOY (5) ja; *quiero que ella reciba de si misma la casa de
riçav aúv hxç a6,coB x.aaç (6). 'Octccv(v4í campo Gaza con todas sus pertenencias. A Octa-
'AXecLvpcp njl yXexwcitcp (7) gau ei4 psrov (8) viano Alejandro, mi cariñosísimo hijo, salud. Quie-
oojint OCUbv xap t.no'coü Xa€tv yxav aTovo6- ro que particularmente él reciba de si mismo el
P0V (9) Koj.n4vjv, aby all IXEL (10) conjunto de las casas de campo estériles con todas
[Octavianas Stratonica e, dv lcissimae filias meae, sus dependencias»; pregunto, ¿se considerará que
salutem; voto sam a seipsa accipere viUam Gasam por esta cláusula se le dió fi cada uno todo el pre-
cum impositionibus (11) anis omnibus Octaviano dio, ó contendrá solamente la parte hereditaria,
Alexandro, dulcisairno filio meo, salutem. Fraeci- porque inútilmente quiso que cada uno de ellos
puum yole cuma se ipso accipere synthesin. (12) recibiera de el mismo la parte que tenla? Modesti-
sterüiu.mvillarzøn(13)cum irnpositionibussuis;(14)J no respondió, que la cláusula, de que se trata, no
quaero, an huiusmodi seriptura integrunTi prae- se ha de interpretar de modo que se haga inútil
dium singulis datum esse videatur, an vero par- el fideicomiso. También pregunto, si se considera
tem hereditariam duntaxat contineat, qnum inuti- dejado Integro el predio, ¿se le ha de pagar al her-
liter a semet ipso quemque eorum, quam habebat, mano coheredero el precio de la porción, como si,
partem accipere volait? Modestinus respondit, non por lo mismo que dispuso que recibiera el predio
sit interpretaudam seripturam, de qua quaeritur, de si mismo, hubiere querido que habiéndose pa-
ut fideicominissum mutile fiat. Item quacro, si in- gado el precio lo tenga Integro? También respon-
tegrum praedium relictum esse videtur, an pretium dió, que de ningún modo ha de ser compelido al
portionis fratri et coheredi solvendum siL, nL hoc pago el fideicomisario.
ipso, quod a semet ipso accipere praeeepit, pretio
illato untegrurn habere eum voluerit? Item re-
spondit, ad solutionem pretil fideieommissarium
minime compellendum.
§ 2.—Lacia TiLia intestata morlens a ñus sale § 2.—Lucia Ticia, al morir intestada, le dejó por
per fideicommissum alieno servo domum reliquit, fideicomiso fi cargo de sus hijos una casa fi un es-
post mortern fui eius iidem, qui (15) heredes, quum clavo ajeno, y después de su muerte, los mismos
divisernut hereditatem matris, diviserunt etiam hijos de ella, que eran herederos, cuando dividie-
domum; in qua divisione domunus servi fideieom- ron la herencia de su madre dividieron también
missarii quasi testis adfuit; quacro, an fideicom- la casa; fi cuya división estuvo presente como tes-
missi perseeutionem acquisitam sibi per servum tigo el dueño del esclavo fideicomisario; pregunto,

(1) Hai. Vtdg.; petit., el códice Fi. según costumbre. (9) Según nuestra enmienda; áyiDVOpópoV, el códice Fi.;
(2) mlntBlerIum tunin, Ho.l. áVOcpópOV [fundum viticibul, obeltum], Conjetura acertada-
(9)taCUTU, la cd,. Sleph. mente Cuyacio; a lIVOCOPOY [ngnlfernm}, fol.
(4) UsIVIIV, la ea. Steph. (lo) aóv at-1 Iv áOaI 5iCOi. la ad. Bteph.
(3)TIV xb.iiv', la cd,. dteph. (11) Esto es, cum instrumento.
5V WLC. la ed, Sleplu. (12) Esto es, massnm 5 compiexum.
(6) cuy (13) Súplase Com1neruin.
(7) '&atq), la cd. Stepi'. (14) La v,-ián vulgar.
($) capén)V, la ea. Bteph. (13) Ildemque, fol.

520 DrneT0.—LIBRO XXxi: TtTUtG ÚNICO

eo, quod interfuil divisioni1 amisise videatur? ¿se considerará que perdió la acción que para per-
Mode8tinus respondit, fideicommissurn ipso iure seguir el fideicomiso se adquirió para él por medio
n.missUm non ese, quod ne repudian qiiidem po- del esclavo, por esto, porque asistió fi la división?
test; sed nec per doli exceptionem summovetiir, Modestino respondió, que no se perdió de derecho
niel evidenter apparuerit, omittcndi fideicornmissi el fideicomiso, que ciertamente no puede ser repu-
causa hoc euin fecisse. diado; pero tampoco es repelido por la excepción
de dolo, A no ser que se viere evidentemente que
él hizo esto para renunciar el fideicomiso.
§ 3.—Caius Seius, quum domum suam haberet, § 3.—Teniendo Cayo Seyo una casa suya, y- ha-
et iii praetorio uxoris suae transtulisset, quasdam biéndose trasladado fi una quinta de su mujer, trans-
res de domo sua in eodem praetorio transtulit, portó do su propia casa fi la misma quinta algunas
ibique post multos dios deeedens testamento uxo- cosas, y, falleciendo en ella después de muchos
rem suam heredem et alios complures reliquit; dias, dejó en su testamento heredera fi su mujer y
quo testamento significavit verba, quae infra sen- fi otros muchos; en cuyo testamento consignó las
pta sunt: in primis sciant heredes me¡, nullarn palabras, que van escritas fi continuación: con pri-
pecuniam esse penes uxorern meam, sed nec aliud mer lugar, sepan mis herederos, que en poder de
quidquam; ideoque hoc nomine eam inquietan mi mujer no hay ningún dinero, pero tampoco nin-
nolo»; quaoro, an ea, quae vivo eo in praetorio guna otra cosa; y por lo tanto, no quiero que con
uxoris elus transiata sunt, commuui bereditati este motivo sea molestada»; pregunto, ¿las cosas
vindican possint, et an secandiim verba testamen- que viviendo él fueron trasladadas fi la quinta de
ti praescribi coheredibus possit a parte uxoris de- su mujer, podrán ser reivindicadas para laherencia
functi? Modestinus respoudit, si ea, quae in do- común, y podrán ser prescritas contra los cohere-
mum son (1) praetorium uxoris defunetus trans- deros, conforme A las palabras del testamento, por
tulit, praecipua ad eam perlinere voluit, nihil la parte de la mujer del difunto? Modestino respon-
propon¡, cuy voluntati (2) ipsius standum non Oit. dió, que silo que el difunto trasladó fi la casa ó fi
Neeesse igitur habet mulier, talem voluntatern la quinta de lamujer quiso que le perteneciera
fuisse testatoris, osteadere; quod nIsi feeerit, in especialmente fi. ella, nada se expone para que no
hereditate maniti et linee remanere oportet. se haya de estar fi la voluntad del mismo. Aol,
pues, la mujer tiene necesidad de probar que tal
fué la voluntad del testador; y si no hiciere esto,
también deben quedar estas cosas en la herencia
del marido.
§ 4.—Si ea conditiono liberto fideicommissum § 4—Si fi un liberto se le dejó un fideicomiso con
reJictum est, no a fihiis eius recederet, et per tuto- esta condición, que no se separase de sus hijos, y
res factum est, quominus couditionem impleret, por los tutores se hizo de mocho que no cumpliera
iniquum est, eum, quum oit inculpatus, emolu- la condición, es injusto, que, no siendo culpable,
mento fideieommissi carero. carezca del emolumento del fideicomiso.
§ 5.—.Qui invita fila de dote egerat, deeessit § 5.— Un padre, que contra la voluntad de la hi-
eadem lila exheredata, filio herede instituto, et ab ja habla ejercitado la acción de dote, falleció ha-
00 fideieomrnissum filme dotis nomine reliquil; biéndola desheredado, y habiendo instituido here-
qUacro, quantum a fratre mulicr conscqui debeat? dero fi un hijo, y fi cargo de este dejó un fideicomi-
Modestinus respoudit, quod in primis est, non eme so pira la hija por razón de la dote; pregunto,
consumtam de dote actioiiern mullen, quupa patri ¿cuánto debe obtener del hermano la mujer? Mo-
ono non consenserit, utique non ignorans (3). Sic destino respondió, quo,en primer lugar, no se ex-
enim res explicatur, ut, si quidem maior quautitas tinguió para la mujer la acción de dote, no habién-
in priore dote fuit, illius petitione (4) sit tautum- dole prestado su consentimiento fi su padre, cierta-
modo mullen contenta; quodsi lii summa dotis no- mente no ignorándolo. Porque eh caso se explica
mine legata amplius sit, quam in dote priucipali, de modo, que, si verdaderamente fal mayor la can-
compensatio fiat usque ad eandem sumnlam, quae tidad de la primera dote, se contente la mujer so-
concurrit, et id tantumrnodo, quod excedit in se- lamente con la petición de esta; pero si la suma le-
quenti summa, ex testamento consequatur; non gada por razón de la dote fuera mayor que la de
est cuita verisiinile, patrem duplici praestatione la dote principal, se haga la compensación hasta
dotis fihium eundernque heredem onerare voiuisse, la misma suma fi que alcanza, y consiga en virtud
praeterea quum putaverit, se efficaciter, licet non del testamento solamente lo que hay de exceso en
consentiente fija, iustituisse adversas generum de en la siguiente suma; porque no es verosimil que
doto actionein. ci padre haya querido gravar fi su hijo y heredero
con la doble prestación de la dote, principalmente
habiendo creido que él intentó eficazmente conl.ra
el yerno la acción de dote, aun no consintiéndolo
la hija.
§ 6. —Lucius Titius relictis duobu8 fluís suIs he- § 6.—Lucio Ticio, habiendo dejado instituidos
redibus diversi sexus institutis, addidit capul ge- herederos fi dos hijos suyos de diverso sexo, afla-
netale, uti legata et libertates ab his heredibus dió una cláusula general, para que por estos here-
suis praestarentur; quadam tamen párte testarnen- deros suyos se diesen los legados y las libertades;
ti a filio petiit (5), ut omne onus legatorum in se pero en cierta parte del testamento le pidió fi su hi-
sustineret, in liune modum: cea, quaecunquo iu jo que soportase toda la carga de los legados, en
legatis reliqul, vel dan pi-aecepi, ab Attiauo (6), esta forma: «mandaré que todo lo que dejé en le-

(1) quse de domo ma tu proetorinm, ffaL (4) portlone, la rulg.


(2) Uat. Yu4j.; voluntate, el códice Fi. según costumbre. (5) HaL. Vulg.; petit, el códice FI.
() Hai. Vu19.; Ignoras, el có4ice E. (6) A.tti'lno, HaZ.
DIGESTO.—LIBRO XXfl TÍTULO 1N1CO

fijó meo et herede, darí praestarique iubebo (1); gados, ó que mandé que se diese, se dé y se entre-
delude subiccit in praeceptiode relinquenda filme gue por Atciano, mi hijo y heredero;» despliés, al
sume hace verba: «Paulinac, filias meae dulcissi- dejar un prelegado fi su hija, añadió estas palabras:
mas, si quid me vivo dedi, comparavi, sibi habere si viviendo yo le di ó le compré alguna cosa fi
iubeo; cuius rei quaestionem fieri veto; et peto a Paulina, mi cariñosísima hija, mando que la tenga
te, filia canisshlla, nc velis ¡rase¡, quod ampliorem para ella, sobre lo que prohibo que se promueva
substantiam fratni mo reliquenim, quem seis ma- cuestión; y te pido, quenidisima hija, que no quieras
gna onera sustentaturum (), et legata, quae su- llevar fi nial que yo haya dejado más bienes fi tu
pra feci, praestiturum. Quaero, mu ex his extre- hermano, que sabes ha de soportar grandes cargas,
mis verbis, quibus eum fila sua in testamento y ha de pagarlos legados que antes he hecho.) Pre-
pater locutus est, efTectum videatur, ut heredita- gunto, en virtud de estas últimas palabras, con que
rus acLionibus, id est omnibas, fihium suum onera- el padre habló con su hija en eh testamento, ¿se con-
venit, an vero mm solum propter onus legatorum siderará haberse efectuado que haya gravado fi su
Ioutus esse videatur, petitiones autem heredita- hijo con las acciones de la herencia, esto es, con
niae in utrumque heredem ereditonibus dan de- todas ellas, ó se considerará que habló ya solamen-
beant? Modestinus respondit, ut actiones credito - te respecto al gravamen de los legados, pero que
ru m films so tus e.xcipiat, iussisse testatorem, non las peticiones de la herencia deban darse contra
proponi. ambos herederos fi los acreedores? Modestino res-
pondió, que nada se exponía por lo que el testador
hubiese mandado que solo su hijo contestase la
acciones de los acreedores.
§ 7.—Titia, quum nuberet Caio Seto, dedit in § 7.—Ticia, al casarse con Cayo Seyo, dió en do-
dotem praedia, et quasdam alias res; postea dccc- te predios y al-unas otras cosas; al fallecer des-
dens codicillis ita cavit: rdrov IE Coy óv &vn ioo pués dispuso asi en los codicilos: «te, recomiendo,
pxCEf1aL ocr., Tutep 4i or».op= a0 ,bl vaL hija, A Cayo Boyo mi marido, fi quien quiero que
cu xr.v tmxaprr.av gsccox t v (3) xdtiç Na- se le dé para usufruto durante su vida la partici-
%1^vtúv, jv UFI aca 8abwXtAa eç itpo(xa c( oaor. pación de la aldea de Nacléos, que mutes dije le di
4,9 8POPéVOLI rtponc( xaf xatn il.v tvc)lval nr- en dote con has cosas que se agregan fi la dote; y
rv ipl tf ltpce(óç, atar. T&p is-& tv iXaut dto5 que por nada se le moleste respecto fi la dote, por-
cá xnt r&v cíxvwv aorr [Caiurn Seium vfr^ meum que después de su muerte estas cosas serán tuyas
.

commendo tibi, o filia; cui rolo dan ad vitae usuni y dotus hijos;» además le legó otras muhas cosas
et fructum. participationem. Ca st clii .Wacleorum fi este mismo marido, para que las tuviera mien-
quam praeveni dedisse in dolem cum copori bus, tras viviese; pregunto, ¿por razón de lo que además
quas iuferuntur doti; et in nihilum mole8tari e.um de la dote se le dejó en los codicilos, podrá compe-
de dote, erunt enim post mortem tua, el fihiorum. terles fi la hija y al heredero de Ticia acción para
tuorum; (4)] praeterea aiim multa huic eidem ma- pedir después de la muerte de Cayo Seyo por
rito legavit, ut, quamdiu viveret, haberet; quacro, causa del fideicomiso, y por razón de las cosas que
an propter (5) hace, quae codicillis el extra dotem Cayo Seyo recibió en dote?• Modestino respondió
relleta sunt, possit post mortem Cmii Seii ex causa aunque no se alegan palabras por las cuales pue-
fideicommissi petitio fihiac et heredi Titiae compe- da pedir la hija de la testadora el fideicomiso fi
tere, et earum rerum nomine, quas in dotein Caius Cayo Seyo después que hubiere pagado lo que se
Seius accepit? Modestinus respondit: hect non ea legó en el testamento, sin embargo, nada impide
verba proponun tun, ex quibus fIja testatricis fi- que conforme fi la voluntad de la testadora se pi-
deieommissum a Cajo Seio, postquam praestiterit, da el fideicomiso después de la muerto de Cayo Bey o.
quas testamento legata sunt, petere possít, tamen
nihil prohibet, propter voluntatem testatricis post
montem Cali Seil fideicommissum peti.
35. [86.] IDn libro XVI. (6) Responsorum 35. [36.] EL MISMO respondió en el libro XVI,
respandit.—Legatis uxoni, qume usus chis causa de las Res-pueslas.—Habiéndose legado fi la mujer
parata sunt, coa servos ad eam non pertinere, qui las cosas que se destinaron para su uso, no le per-
non propril ipsius, sed commmiis Usus causa partí tenecen los esclavos que no se adquirieron por cau-
sunt. sa de uso de ella misma, sino de uso común.
88. [37.) IDEM libro III. Pandectarum.—Le- 86. [37.] EL MISMO; Pandectas, libro 111.—El
gatum est donatio testamento relicta. legado es una donación dejada por testamento.
37. [38.] IAyoIxNu5 (7) libro 1. ex Caesio.— 37. [88.] JÁVOLENO; Doctrina de Cascio, libio
Qui testamento inutiliter manumissus est, legan 1.—Eh que inútilmente fuá manumitido en un testa-
eodcm testamento potest, quia toties effieacior est mento, puede ser legado en el mismo testamento,
libertas legato, quoties utiliter data est. porque siempre y cuando ha sido dada útilmente,
es más eficaz la libertad que el legado.
88. [39.] IDEM libro H. ex Cassio. —Quod ser- 88. [89.] EL MISMO; Doctrina de Cas8io, libio
vus legatus ante aditamn hereditatem acquisiit, he- 11.—Lo que un esclavo legado adquirió antes de
reditati aequirit. adida la herencia, lo adquiere para la herencia.

(1) iubeo, fla.L Vug.


(2) sustentursm, Ha(. V(g. (5) raster, otros en lía¿.
() XO)Y, Mal. (6) VU. MaL
(4) 1'rHÓn Vulgar. (7) Papinlanne, Mal,
TOMO 11—SS
DIGE8TO —LIBRO XUI VtTULO Ú)ICO

• 89 [40.];: IDEM Libro III. ez (mssio. ---Si areae 39. 1404 EL MISMO Doctrina de cassio, Libra
legatae post testamentum factum aediflcium i mpo- 111.—Si en un solar legado se levantó un edificio
situm est, utruquc
m debebitur, et soium, eL super después de hecho el testamento, se doberá. una •y
ficium (1). otra cosa, así el solar, como lo edificado.
40. [41.] IDBM libro 1. Epistoiarum.—Si duo- 40. [41.] EL MISMO; Epístolas, libro 1.—Si la
bus servís meis eadcm res legata es¿, et alterius misma cosa fué legada 4 dos esclavos míos, y no
servi nomine ad me eam pertinere nolo, totrnn ad quiero que ella me pertenezca 4 nombro de uno de
me pertinebit, quia partem alterius (serviper alte- los esclavos, me pertenecerá la totalidad, porque
rum servum acquiro, perinde ac si meo et alle- adquiero por medio de un esclavo ¡a parte del otro
rius) (2) servo esset legatum. esclavo,lo mismo que si el legado se hubiese he-
cho 4 un esclavo mío y al de otro.

41. [42.] IDEM (3) libro VII. Epi4olarurn.— 41.-142.] EL MISMO; Epistolar, Libro VII.— « Le
cMaevio fundi partem dimidiam, Seio .partem di- go fi Mevio la mitad de un fundo, fi Seyo la otra
midiam lego, eundem-fundum TiLlo lego,> si Seius mitad, y lego el mismo fundo fi Ticio;' si hubiere
decesserit, pars oms utrique accrescit, quia, quum fallecido Seyo,su parte les acrece fi ambos, por.
separatim et partes fundi, et totus legatus siL, ne que, habiéndose legado por separado as! las partes
cesse est, ul ea.pars, quae cessat, pro (4) portione del fundo, como todo el legado, es necesario que
legati duque eorum, quibus fufidus separatim le- aquella parte, que queda vacante, le acrezca, 4
gatus est, accreseat. proporción del legado, fi cada uno de aquellos fi
quienes por separado les fué legado ci fundo.
§ 1.—A me herede uxori mene ita leatum est: § 1.—Siendo yo heredero, fi mi cargo se le legó
«quidquid propter Titiam ad Seiuni dotis nomine así fi mi mujer: «déle fi Ticia mi heredero Seyo
pervenit, tantam peeu.niam Sius heres mons Ti- tanta cantidad cuanta por razón de floja fué fi po,
tiae deL; quaero, an deduetiones impensarum der de Seyo fi titulo de doto;» pregunto, ¿acaso se
fieri possint, quae uierent, si de dote ageretur? Re- podrán hacer las deducciones de los gastos, que se
spondit: non dubito, quin uxori suac, quod ita lo- harían, si se ejercitase la acción de dote? Respon-
gatum est: ta te heres peto, quidquid ad te perve- dió: no dudo, que, habiéndoselo hecho as! el lega-
nisset, nL tantum el dares, tota dos sine ratione do fi su mujer: 'te pido, heredero, que le dés tanto
deductionis impensarum mutieri debeatur. Non au- cuanto hubiese ido fi tu poder,» se le deba fi la mu-
tem idem ius servari debet ex testamento extranni, jer toda la dote sin la cuenta de la deducción do
quod servatur in testamento viri, qui dotem uxori los gastos. Mas no se debe observar en virtud
relegavit; linee enim taxationis loco habenda esi: del testamento de un extrafio el mismo derecho,
¿quidquid ad te pervenit,» illie autem, ubi vir que se observa en el testamento de un marido, que
uxoni relegat (5), Id videtur legare, quod in indicio le legó fi su mujer la doto; porque esta cláusula,
dotis mulier consecutura fuerit. 4odo lo que fué fi tu poder,» ha de ser considera-
da en calidad de tasación, pero en aquel caso,
cuando el manido le lega fi su mujer, se considera
que le lega lo que la mujer hubiere de conseguir
con la acción de dote.

42. [48.] IDEM Libro XL Epistolarum.—Quum 42. [43.] EL MESMO; Epistolar, Libro XI.—Se
el, qui partem capiebat, legatum esset, nt alii re- determinó, que, cuando al que adquiría una parte
stitueret, placuit, solidum espere posse. se lo hubiese hecho un legado, para que lo restitu-
yese fi otro, puede adquirirlo todo.

43. [44.] PoMPouus libro III. ad Quintum 43. [44.1 POMpONIo Comentarios d Quinto
.fucium.—Si ita relietum fuerit: «quantum henos Mucio, libro hI.—Si se hubiere legado así: <quie-
meus habebit, tantum Titliaso (6) dan velo, pro ro que se dé fi Titaso tanto cuanto tendrá mi here-
eo ecL, quasi ita siL seriptum: cquantum omnes he- dero» es lo mismo que si se hubiera escrito de es-
redes babebunt'. te modo: 'cuanto tendrán todos mis herederos.»
§ 1.—Quodsi ita fuerit: equantum unus boros § 1.—Pero si se hubiere legado así: quiero que
habebit, tantum Tithaso ,( 7) heredes mees daro mis herederos dén fi Titaso tanto cuanto tendrá
volo,» mínor pars cnt accipienda, quae vonit in uno de los herederos,» se habrá de entender que es
legato. la parte menor la que viene comprendida en el le-
gado.
§ 2.—Pegasus solitus fuerat distinguere, si in § 2.—Pegaso habla solido hacer esta distinción,
diem fideiconimissum relictum siL, ve!uti post an- que si seliubiora dejado un fideicomiso para cier-
nos decem, interesse, cuius causa tempus dilatum to día, por ejemplo, para después de diez aflos, im-
siL, utrumno heredis, quo casu heredem frutum portaba saber por causa de quién se haya diferido
retinere debere, an legataru, veluti si in t.cmpus el tiempo, si por la del heredero, en cuyo caso de-
pubertatis ei, qui impubes sit, fideicommisauin re- be el heredero retener los frutos, ó por la del lega-
lietum siL; tuno enim fructus praestandos et ante- tario, como si el fideicomiso hubiera sido dejado
cedentis temporis; et hace ita intelligenda sunt, si para el tiempo de la pubertad fi uno que fuese im-
non nonunatim adIectum cst, uL cum incremento púbero; porque entonces se han de entregar los fru-
benes fideicommisum praestet. tos también del tiempo anterior; y esto se ha de en-
tender as¡, si expresamente no se aüadfó que el
(1) superficies, HaZ. Vulg. heredero entregue el fideicomiso con sus aumentos.
(2 Br.' To.ur. *mite el parniea(.
(3) Modetlnus, Hal.
(4) d6, &i. (6) BtlCho,ia Vidg.
(5) legaL, RoL VuZp. (7) Stielio, la Vulg.

DIGESTO.-LIBRO xxxi: TiTULO 1NICO 523

§ 3.—Si ita ecriptum sit: «leeem, ant quindecim § 3.—Si se hubiera escrito así: «dé el heredero
hores dato,» pro co esi, ac si decem sola legata sintl diez ó quince,' es lo mismo que si se hubieran le-
ant si ¡La su: post annum,aut postbieinium, quam gado solo diez; 6 si de este modo: «dé el heredero
ego decessero, heres dato,' post biennum videtur después de un año, 6 después de un bienio, que yo
legatum, quia heredis esset potestas iii eligendo. hubiere fallecido,» se considera hecho el legado
para después del bienio, porque seria del heredero
la facultad de elegir.
44. [45.] IDEM Libro IV. ad Quinturn Muciurn. 44—[45.] EL MISMO; Comentarios á Quinto Mu-
—Si pluribus heredibus institutis ¡La seriptum Bit: cio, libro IV.—Si habiendo sido instituidos machos
«heres mena damnas esto dare aureos quinque,» herederos se hubiera escrito así: «esté condenado
non quiibet beres, sed omnes videbuntur damnati, mi heredero 4 dar cinco aúreos,' no se considerará
ut una quinque dent. que están condenados cada uno de los herederos,
sino todos, de suerte que juntos dén los cinco.
§ 1.—Si ita Iegatum fuerit: «Lucius Titius heres § 1.—Si se hubiere legado así: «esté condenado
mene Tithaso (1) qniuqne aureos dare damnas mi heredero Lucio Ticio 4 darle cinco aúreos 4 Ti-
esto,» deinde alio loco ita: Publius Maevius herce taso,» y después, en otro lugar, de este modo: «es-
mene Tith aso (2) quinque surcos damnas esto té condenado mi heredero Publio Mevio 4 dar cin-
dare,» nisi Titius osteuderit, adimendi causa a Pu- co aúreos 4 Titaso,» si Ticio no probare que se de-
blio (3) legatum case relictum, quinos surcos ab jó el legado 4 cargo de Publio por causa de revo-
utroque accipiet. cación, aquel recibirá de ambos cinco aúreos.

45. [46.] Inní libro VIII. cid Quintium Mu- 45. [46.] EL MISMO; Comentarios el Quinto Mu-
cium,—Si ¡La Mt seriptum: «fihiabus mei.s centum cio, libro VIII.—Si se hubiera escrito as!: «les doy
aureos do,» an et masculini generis, et feminini Ii- á mis hijas cien aureos,» ¿se considerará hecho el
beris legatum videatur? nam si ¡La seriptum esset: legado tanto 4 los hijos del género masculino, co-
flliis meis hosce tutores do,» responsum est, etiam mo 4 los del femenino? Porque si se hubiese escri-
fihiabus tutores datos cese; quod non est ex contra- to de este modo: «les doy 4 mis hijos estos tutores,'
rio accipiendum, ut flliarum nomine etiam masculi se respondió, que los tutores fueron dados también
contineantur, exemplo enim pessimum est, femini- para las hijas; lo que no se ha de admitir en el ca-
no vocabulo etiam masculos contineri. so contrario, de modo que con el nombre de hijas
se comprendan también los varones, porque es de
pésimo ejemplo, que con un vocablo femenino se
comprenda también áloe masculinos.
§ 1.—Si sub conditione vel ex die certa nobis § 1.—Si se nos hubiese hecho un legado bajo
legatum sit, ante conditionem vel diem ccrtnm condición 6 desde cierto día, no podemos repudiar-
repudiare non posanmus, nam nec pertinet ad nos, lo antes de la condición 6 del cierto dia, porqueno
ant.equam dies veniat (4), vel conditio existat. nos pérteñece antes que llegue el día, 6 que se
cumpla la condición.
§ 2.—Si pater filias suae testamento aureos tot § 2.—Si el padre hubiere mandado en el testa-
heredem dare iusserít, ubi ea nupsisset, si fil i a mento, que eh heredero le dé tantos aúreoa ásu hi-
nupta sit, quum testawentum fit, sed absente patre ja, luego que esta se hubiese casado, si la hija es-
et ignorante, nihilominus legatum debetur; si enim tuviera casada cuando se hace el testamento, pero
hoe pater non ignorabat, videtur de allis nnptiis el padre se -hallara ausente y lo ignorase,: se debe,
sensisee. sin embargo, el legado; porque el padre, si no ig-
noraba esto, parece que se refirió fi otras nupcias.

46. [47.] PRocuLus (5) Libro V. Epistoiarum. 46. [47.] PRécuLo; Epístolas, Libro V.—Si el
—Si scripsisset, qui legabat: quidquid mihi Lii- que legaba hubiese escrito: «lego 4 Sempronio to-
uum Titium dare facere oportet, Sempronio lego,' dolo que Lucio Ticio debe darme 6 hacerme,' y
nec adiecit: «praesens in diemve,' non dubitarem, no añadió, «actualmente 6 para tal dia,' yo no
quantum ad verbonum signillcationem attineret, darla, en cuanto atañe 4 la significación de las pa-
quin ea pecunia comprehensa non esset, eiiuus dice labras, que. no habría sido comprendido el dinero.,
morleute co, qui test,amentum fecisset, nondum cuyo vencimiento no hubiera llegado todavía al
venisset; aduciendo autem hace verba: praesens morir el que hubiese hecho el testamento; pero
1ndlemc,» aperte mihi. videtur estendiese, eam añadiendo estas palabras: e actualmente 6 para tal
quoque pccnniam legare voluisse. día,» me parece que claramente indicó que quiso
legar también este dinero.

:47. L48. IDEM Libro VL pistoiarurn.—Sem.- 47; [48.] EiIIsMo; Epístolas, libro VL—Sem-
pronius Proculus. (6) Nepoti ano sahutem. Binae pronio Próculo 8 su .Népote salud. Se presentan
tabulae te.stamenti eodem tempore exemplarli dos tablas del testamento del mismo padre de fa-
causa seriptae, ut vulgo fieri solet, eiusdem pa- milia, escritas al mismo tiempo para tener copia,
trisfamillas proferuntur, in alteris centum.,. in al- como se suele hacer, y en. una se le legaron 4 TI-
tenis qui.nquaginta aurei !egati sunt Titio; quaeris, cio cien a.úreos, y en otra cincuenta; preguntas si
utrum et(7) quinquaginta surcos, an centum dun- habrá de, tener también los cincuenta aúreos, 6 so-

(1) Sticho, la
(5) StIcho, ks Yulg. (5) Sezevola HaZ.
(3) Maevlo, insertan Ha¡. Vt4g. (6) Proanlo, ta Vsüg.: .
(4) Regias co recciin del códice Fi,, Br.; velet, - Taur. se- 0ji)aero ntrumunLum et (nlnquafinta» aeertgdasnnte
gún la ucrffis'tiiortglaai..
IIGEWFÓ.—LtHItO XXXI: TÍTULO tlOo

taxat habiturus sit. Proculus respondit: in hoc lamente los ciento. Próculo respondió: en este ca-,
casu magis heredi parcendum cet, ideoque utrum- so, más bien se ha de favorecer al heredero, y por
que legatum nulo modo debetur, sed tantummodo lo tanto, de ningún modo se deben ambos legados,
quinquaginta aurei. Sino solamente los Cincuenta aüreos.
48. [49.] IDEM libro VIII. Epistolarum. - Li- 48. [49.] EL MISMO; Epístolas, libro VIII.—Li-
cinius Locusta (1) Proculo eño salutem. Quum fa- cinio Locusta fi su Próculo salud. Poniendo uno al
dat conditionem in releganda dote, ut si mallet legar la dote la condición, de que si la mujer pro-
uxor mancipia, quae ¡u dotem dederit, quam pe- firiese los esclavos que hubiere dado en dote fi re-
cuniam numeratam recipere, si ea mancipia uxor cibir dinero contado, pregunto, si la mujer prefi-
malit, numquid eLiarn ea mancipia, qu.ae postea riese aquellos esclavos, ¿se le deberán acaso fi la
ex lija manciplis nata sunI, uxori debeantur, quae- mujer también los esclavos que de aquellos escla-
ro. Proculus Locustae (2) suo salutem. Si uxor vos nacieron después? Próculo fi su Locusta salud.
mallel mancipia, quam dotem aceipere, ipea man-. Si la mujer prefiriese los esclavos fi recibir-la doto,
cipia, quae aestimata in dotem dedit, non etiam se le deberán los mismos esclavos que dió estima-
partas maneipiorum el debebuutur. dos en dote, no también los partos de las esclavas.
§ 1. —.Bonorum possessione dementis curatori § 1.—Habiéndose dado al curador la posesión de
data, legata a curatore, qui furiosum defendit, los bienes del demente, se podrán pedir los legados
peti poterunt; sed qui petent, cayere debebunt, si al curador que defiende al loco; pero los que los pi-
hereditas evicta fuerit, quod legatorum nomine diesen deberán dar caución, de que, si se hubiere
datum sit, redditum (3) H. hecho evicción de la herencia, se habrá de devol-
ver lo que se haya dado fi titulo de legados.
49. [50.] PAULIJS libro V. ad legem. Iu1ia,n. et 49. [50] PAULO; Comentarios a la ley Julia y
Papiam. Mortuo boye, qui legatus est, neque .Papia, libro V—Muerto el buey, que fué legado,
corium, noque caro debetur. no se debe ni el cuero, ni la carne.
§ 1.—Si Titio frumentaria tessora (4) legata sil, § 1.—Si fi Ticio se le hubiera legado un bono de
el is decesserit, quidarn putant, extinguí legatum, trigo, y él hubiere fallecido, opinan algunos que
sed hee non est verum, nam cul teesera vol militia se extingue el legado, pero esto no es verdad, por-
legatur, aesthnatio videlur legata. que al que se le lega un bono, ó un cargo en la mi-
licia, se le considera legada su estimación.
§ 2.—Labeo rcfert, agrum, euius commercium § 2.—Refiere Labeon, que respondió Trebacio,
non habes, legad tibi posse, Trebatium respondis- que se te puede legar un campo cuyo comercio no
se; quod merite Priscus Fulcinius falsum eme tienes; lo que con razón decía Prisco Fulcinio que
aiebat. era falso.
§ 3.—Sed Proculus (5), si quis heredem simm § 3.—Pero opina Próculo, que ci uno habla man-
eum fundum, culus commercium 18 heres non ha- dado que su heredero diese el fundo, cuyo comer-
bent, dare iusserat el, qui eius commercitim ha- cio no tenga este heredero, fi otro que tuviese su
beat, putat, heredera, obligatam case—quod venus comercio, está obligado el heredero,—lo que es más
est—vel in ipsam rem, si hace in bonis testatoris cierto—, 6 fi la misma cosa, si ésta se hallare en
fuerit, vol, si non est,. ¡u eius aestimationern. los bienes del testador, 6 fi su estimación, si no se
halla.
§ 4.—Si testator dad quid iussisset, aut opus § 4.—Si el testador hubiese mandado que se dé
fien, ant munus dan, pro portione sun eos prao- alguna cosa, ó que se haga alguna obra, ó que se
stare, quibus pars hereditatis accreseeret, aeque dé un regalo, se halla establecido que deben Cum-
atque cetera legata, plaee.4. plirlo con arreglo fi su porción aquellos fi quienes
acrecerla la parle de la herencia, igualmente que
Tos demás legados.
50. 51.] MAROELLUS (6) libro XX VIII. Dige- 50. [51.] MARCELO; Digestoj libro XXVIII.—
storum.—Ut heredibus substitui potest, ita etiam Veamos si como se puede substituir fi los herederos,
Iegataniis, videarnus, an idem fieri possit, et qaum así también fi los legatarios, y si se podrá hacer lo
mortis causa donabitur, ut id promittat ilIe alter¡, mismo también cuando se donare por causa de
si ipse espere non poterit; quod magis est, quia in muerte, de modo que él le pronieta la cosa fi otro,
postenioris quoque personani (7) doriatio confertur. si él mismo no pudiere adquirirla; lo que es más
cierto, porque también se hace una donación para
la persona de otro posterior.
§ 1.—[52.] (8) Si Titius mihi Stichuu*, ata de- § 1.—[52] Si Ticio me debiera fi Stico, 6 diez,
cern debeat, et legavero tibi Stiehum, quein mihi y yo te. hubiere legado el Stico, que él me debe, está
debet, placet, extinguí legatum decem solutis; et determinado que se extingue el legado, pagados
si diversis, alil decem, allí Stichus legatus faenil, los diez; y si se les hubiere legado fi varios, fi uno
ex eventu solutionis legatum valet. los diez, y fi otro Stico, es válido el legado por el
resultado del pago.
§ 2.—Quum ita legatum est: iquautam pecu. § 2—Cuando se legó as¡: déle mi heredero fi
uiam heres meus a Titio exegenil, tantam Macrio Mevio tanto dinero cuanto hubiere cobrado de Ti-
dato», si sub conditione legatum est, antequam cio, si se legó bajo condición, no puede reclamar

(1) La Vukj.; LuCuSt.,si cdice I'L (ip) HaL; eitft inserta el cd4ie FI.
(E La V4g.; Lucust.., el códice FI. (6) Martlanus, ¡ial.
rS) Hal. Vtdg.; reddltu, el códice ft 7 Hal. Vtdg.; persona, el códice FI.
(4 ve1 militia, inserte ifal, (E Según ¡Ial, y la Vulg., anteponiendo Paulas.
btGi'i$tO.—UBO XXI: TÍTULO ÓXICO

exacta pecunia sit, legatarias agere non potest; el legatario antes que se haya cobrado el dinero;
qnodsi statim dios Jegati cedit, ut Publicing recto pero si desde luego comienza A correr el término
putat, Iegatarius agere potest ut actiones prae- del legado, puede reclamar el legatario, como acer-
stentur. tadamente opina Publicio, que se le cedan las ac-
ciones.

51. [53.] ULPIANUS libro VIII. ad legem 1w. 51. [53.] ULPIANO; Comentarios á la ley Julia
liam et Papiam.—Si ita quis testamento sao ca- y Papia, libro VIII.—Sí uno hubiese dispuesto así
viSSCt: cilli, quantum pluriinum per legem accipe- en su testamento: equiero que se le dé A aquel to-
re potest, dar¡ voIo; utique tunc, quum quan do lo más que puede adquirir por la ley;» se consi-
do (1) capere potuerit, videtur el relictum. Sed dera ciertamente que se le dejó para entonces cuan-
et si dixerit: «qnam maximam partem dare pos- do lo hubiere podido adquirir. Pero también se ha
sum, damnas esto heres mene el dare', idem erit bré de decir lo mismo, si se hubiere dicho: »esté
dicendum. condenado mi heredero ti darle la parte.mayor que
yo puedo dar.»
§ 1.—ls, ciii in teinpus liberorum tertia pars re- § 1.—Aquel A quien se le dejó la tercera parte
lieta ese, utique non poterit adoptando tertiam para cuando tenga hijos, no podrá ciertamente ad-
partem ccrnsequi. quirir la tercera parte adoptándolos.

52. [54.) TERENTIUS CLEMENS libro III. ad le- 52. [54] TERENCIo CLEMENTE; Comentarios 4
gem Iuliam el Papiam—Non oportet prius de la ley Julia y Papia, libro hL—No deben hacerse
conditione cuiusquam quaeri, qnam beredita.q le- investigaciones sobre la condición de cualquiera
gatumve ad eum pertineat. antes que A él le pertenezca la herencia 6 el legado.

53. [55.] IDEM libro ]V.. ad Legem Ivliam el 53. [55.) ft mismo; Comentarios 4 la ley Julia
Papiarn.—Quum ab uno herede inulieri pro dote y Papi.a, libro IV.—Cuando ti cargo de uno de los
compensandi animo legatum esset, eaque dotem herederos se le hubiese hecho un legado ti una mu-
Suam ferre, quam Jegatum mainerit, utrum in jer con ánimo de compensarlo por la dote, y ella
omnes heredes, an in eum solum, a quo legatum hubiere preferido obtener su dote más bien que el
est, actio el dotis (2) dan debeat, quaeritur. Iii- legado, se pregunta si se Ueberá dar la acción de
lianus, la eum primum (3), a que legatum sit, dote contra lodos los herederos, 6 solo contra aquel
actionem dandam putat; nam quum aut ano iure, ti cuyo cargo se hizo el legado. Juliano opina, que
alit iudicio mariti contenta cese debeat, aequum se ha de darla acción primeramente contra aquel ti
cese, enm, a que el maritus aliquid prç »3 c lega- cuyo cargo se haya hecho el legado; pues debiendo
veiat, usque ad quantitatem legati ç ruies ae- contentarse ella 6 con su propio derecho, 6 con la
ns alieni anstinere, reliqua parte dot heredi- disposición del marido, es justo que aquel, ti cuyo
bus ei praestanda. cargo le había legado el marido alguna cosa por
la dote, soporte la carga do esta deuda hasta la
cantidad del legado, debiéndosele pagar por los
herederos la restante parte de la dote.
1.—Eadem enunt dicenda, si herce instituta • § 1.—Lo mismo se habrá de decir, si la instituida
pro dote omisert hereditatem, ut in snbstitutum heredera en lugar de la dote hubiere dejado de
actio detur; et hoc ver am est. aceptar la herencia, de suerte que se le dé la ac-
ción contra el substituto; y esto es verdad.
§ 2.—Sed de legatis et legis Falcidise ratione § 2—Pero con razón se duda respecto ti los le-
bello dubítatur, ntrum is, in quem solum dotis gados y A la cuenta de la ley Falcidia, si aquel,
actio detur, legata integra ex persona sua debeat, contra el que solamente se dá la acción de dote,
perinde nc si omnes heredes dotem (4) praesta- deberá íntegros los legados por virtud de su propia
rent,. an dotem totam in acre alieno computare, persona, lo mismo que si todos los herederos paga-
quia in eum solum actio cine detur; quod sane sen la dote, 6 si deberá computar toda la dote co-
magis rationein habere videtur. mo deuda, porque solamente contra él se dé su ac-
ción; lo que verdaderamente parece que más bien
tiene razón.

54. [56.] IDEM libro XIIL ad legem Iuliam*t 54. [56] Ei. isno; Comentarios d la ley Julia
Papiesn.—Si ciii fundus centuni dignus legatus y.Papia, libro XIIL—Si ti alguien se le hubiere le-
iuerit, si centum lieredi vel cuilibet alii dederit, gado un fundo que valga ciento, si le hubiere da-
uberrimum videtur esse legatum; nam alias inter- do ciento al heredero ó ti otro cualquiera, se con-
est Jegatarii fundum potius babere, quam cen- sidera que el legado es muy útil; porque ti veces le
tum, saepe, ohm confines fundos etiam supra interesa al legatario tener el fundo más bien que
inetam nestimationem interest nostra aquirere. los ciento, porque frecuentemente nos interesa ad-
quirir los fundos colindantes aun por más de su jus-
to precio.

55. [57.] GAHJS libro XII. ad Legem Iuliarn el 55. [57.] GATO; Comentarios 4 la ley Julia y
Papiam.—Si Titio et mihi eadem res legata fuenit, Papia, Libro XII.—Si ti Ticio y ti ml nos hubiere
et is dio cedente legati decessenit me herede reli- sido legada la misma cosa, y él hubiere fallecido
eto, et vol ex mea propriacausa, ve¡ ex heredita- corriendo el término del legado habiéndome deja.

(1) quaidoque, lla. Yu&q. 3) solum, ¿a VsI9.


2) Ha¿,; dote, el códice VI.; si de ,htr, 1" Vielj. (4) totam, HaL Vui.

5246 DIGESTO.—LIBRO Xtxi frui.o ÉrNIW
ría legatum repudiavero, magis placere video, do heredero, y yo hubiere repudiadó el legado ó
partem defecisse. por mi propia causa, ó por la de la herencia, me
parece que más bien se determina que se extinguió
una parte.
§ 1.—Si eo herede instituto, qui vel nihil, vel § 1.—Si habiendo sido instituido heredero el que
non totum capero potest, servo hereditario lega ile puede adquirir nada o la totalidad, se le hubie-
tum fuerit, tractantibus nobis de 'capacítate, vi- re hecho un legado á un esclavo de la herencia, al
4eudum est, utrum heredis, xii defuneti persona, tratar nosotros de la capacidad, se ha de ver si se
an neutrius spectari debeat; et post multas vario- deberá atender Ala persona de! heredero, 6 á la
tates placet, ut, quia nullus est domunus, in culus del difunto, 6 á la de ninguno de los dos; y des-
persona de capacitate quacri po8sit, sine uIlo un- pués de muchas divergencias está determinado,
pedimento acquiratur legatuni hereditati, atque que como no hay dueño alguno respecto á cuya
ob id omuimodo ad eum pertineat, quicunque post- persona se pueda hacer investigación sobre la ca-
ea beres extiterit, secundum quod accipere po- pacidad, se adquiera sin ningun impedimento el
test; reliqua autem pars ad eos, qui iure vocantur, legado para la herencia, y le pertenezca por esto
vonit. de todos modos á cualquiera que después quedare
heredero, conforme á lo que puede adquirir; pero
que la otra parte les corresponda los que son lla-
mados por derecho.
58. [58.] IDEM Libro XIV. ad legem Itztiam et 58. [58.] EL MISMO; Comentarios á la ley Julia
Papiam.—Quod Pruucipi relietum est, qui, ante- y Papia, Libro XIV.—Lo que se le dejó al Prínci-
quam dios legati eedat, ab homunibus ereptus est, pe, que falleció antes que corriese el término del
ex Constitutione Divi Antonini successori cina de- legado, se le debe á su sucesor, conforme á la
betur. Constitución del Divino Antonino.
57. [59.] Juuius MAURLOrANUS (1) libro II ad 57. [59.] Junio MAURICIANO; Comentarios d La
Legem IuLiam el Papiam.—Si Augustas legaveris, ley Julia y Papia, libro 11.—Si le hubieres hecho
et ea ínter homines cose desierit, deflcit, quod ej un legado á la Augusta, y ella hubiere fallecido,
relictum est, sicuti DivTis Hadrianus la Plotinae, se extingue lo que se le dejó, según estableció el
et proxime Imperator Antoninus in Faustunae Au- Divino Adriano respecto fi Plotina, y últimamente
gustae persona constituit, quum ea ante inter ho- el Emperador Antonino respecto fi la persona de
mines esse desiit, quam testator decederet. Faustina, Augusta, porque dejó ella de contarse
entre los vivos, antes que falleciera el testador.
• 58. [80.] GAIUS Libro XIV. ad legem Iuiiam el 58. [60.] GAYO; Comentarios á la ley Julia y
Papiam. —Si cuí res legata fuerit, et omnino ah- Papia, libro XIV.—Si fi uno se le hubiere legado
qua ex parte voluerit suam esse, totam aequirit. una cosa, y hubiere querido que de todos modos
fuese suya en alguna parte, la adquiere toda.
59. [61.] TERRNTIUS CLEME1TE (2) libro XV. • 59. [61.] TERENCiO CLEMENTRi Comentarios á
ad Legem Iuliam et Fapiam.—Si mihi puro, servo la ley Julia y Papia, Libro XV.—Si la misma cosa
meo vel puro, vel sub conditione eadem res lega- me fué legada puramente, y, 6 puramente, é bajo
ta est, egoque legatum, quod mihi datum est, re- condición, fi mi esclavo, y yo repudiara el legado
puclieui, deunde conditione existente Id, quod ser- que se me dió, y después, cumpliéndose la condi-
vo meo legatum est, vellem ad me pertinere, par- ción, quisiera yo que me, perteneciera lo que se
tem legati defleere responsum est, nisi si quia legó A mi esclavo, se respondió que se extingue
dubitet, an existente conditione, si serins vivat, parte del legado, fi no ser que alguno dude que,
omnimodo legatum meum fiat, quod semel ad me cumpliéndose la condición, si viviera el esclavo, se
pertinere voluerim (3); quod aequius case vide- haga mío de todos modos el legado, que una vez
tur. Idem est, et si duobus servís meis eadem res hubiere yo querido que me perteneciera; lo que
legetur. parece más justo. Lo mismo es, también si A dos
.esclavos míos se les legara la misma cosa.
• 60. [62.] ULPIANUS Libro XVI, ad legem lu- 60. {62.] ULPxitwo; Comentarios á la Ley Julia
liam el Papiam.— lulianus ait: si a filio herede y Papia, libro XVL—Diee Juliano: si fi cargo del
legatum alt Solo, fideique olus commissum fuerit hijo heredero se le hubiera hecho un legado fi Se-
sub couditione, ut Titio daret, et Titius pendente yo, y fi su fidelidad se hubiere encomendado bajo
conditione deeesserit, fideicommissum defleleus condición-que so lo diese fi Thio, y pendiente la
apudSeium manet, non ad fihium heredem perti- condición- hubiere.' fallecido Ticio, el fldeicommisso
net, quia in fideiconimisais potiorem causam habe- qu&seextungue queda en poder de Seyo, y no le
re.eum, euius fides electa sit, Senatus voluit. pertenece al hijo heredero, porque el Senado qui-
so que en los fideicomisos tuviera preferente cau-
sa aquelcuya fidelidad fué elegida.
- 81. [83.] ULPIANLIS libro XVIII. ad Legeini lu- 61. [68.] Ur.iIAiio; Comentarios d la--Ley Julia
Liam st Papiant.—Si Titio et Maevio heredibus iii- y Papia, libro XVIII.—Si habiendo instituido he-
stitutis, qui quadringenta relinquabat ,.. a TitiQ rederos á Ticia y fi Mevió, uno que dejaba cuatro.

(1) [ulianus, ¿a VU1Ñ7. ; Papiiitauui,


(2) Nerstlns, la Vu voluertt, Hi.

DIGESTO.—LIBRO XXXI: TITULO ÚNICO 527

duceita legaverit, et quisquis heres eset, centiim, ciefltos hubiere legado doscientos á cargo do Ticio,
noque Maevius hereditatem adierit, trecenta Ti- y ciento & cargo de cualquiera que fuese herede.
tius dobebit. ro., y Movio no hubiere adido la herencia, Ticio
deberá los. trescientos.
§ 1.—Iulianus quideni ait, si alter ex Iegitirfli8 § 1.—A la verdad, dice Juliano, que si uno de
heredibus repudiasset portionem quum essent ab los herederos legitimes hubiese repudiado su por-
co fldeieommissa relicta, coheredem oms non esse ción, habiéndose dejado fideicomisos fi su cargo,
eogendum fideicouimissa (1) praestare, portionem no ha de ser obligado su coheredero 4 pagar los
enim ad coheredera sine oliere pertinere; sed post fideicommisos, porque la porción lo pertenece sin
Rescriptum Severi, quo lldeicommissa ab institu- carga al coheredero; pero después del Rescripto
to relieta a substitutis debentur, et hie quasi sub- de Severo, por el cual se deben por los Substitutos
stitíutiis cum suo enero consequetur accrescentem los fideicomisos dejados 4 cargo del instituido,
portionem. también éste adquirirá, como substituto, con su
propia carga la porción que le acrece.

82. [64.] LICINIOS Ruriwus libro IV. (2) Begu- 62. [64.] LiciNio RuFIN0; Reglas, Libro IV.—Si
larum. —Si alienus servus heres institutus fuerit, hubiere sido instituido heredero un esclavo ajeno,
a domino eins fldeieoiuissum rdllnqui potest; sed se puede dejar un fideicomiso 4 cargo de su señor;
ita hoc fldeicommissum dominus praestare debet, pero el señor debe pagar este fideicomiso en este
si por servum faetus sit heres. Quodsi, antequani caso, si se hubiera hecho heredero por medio del
iussu oms adiretur hereditas, servus manumissus esclavo. Pero si, antes que por su mandato se adie-
fucrit, et suo arbitrio adierit hereditatem, doral- se la herencia, hubiere sido manumitido el escla-
mis id debiturus non est, quia heres factus non vo, y por su propio arbitrio hubiere adido la he-
cst, nec servus, quia rogatus (3) est; itaque utilis rencia, el señor no ha de deberlo, porque no se
actio bac casu competit, ut is, ad quem emolu- hizo herederos ni tampoco el esclavo, porque se le
mentum hereditatis pervenerit, et fideicommissum rogó fi aquél; y así compete en este caso la acción
praestare compellatur. iltil, para que aquel 4 quien hubiere ido el benefi-
cio de la herencia sea compelido también 4 pagar
el fideicomiso.

63. [85.] CALLISTRATUS (4) libro IV. Edicti 8. [65.] CAL1STRATO; Del Edicto monitorio, li-
monitorii.—Si heres rem legatam ignorans in fu- bro 1V—Si el heredero consumió en los funerales
mis consumsit, ad exhibendum actione non tone- una cosa, ignorando que hubiese sido legada, no
bitur, quia neo possidet, ncc dolo malo fecit, quo- estará obligado por la acción de exhibición, por-
minus possideret, sed por in factum actionem lega- que no la posée, ni con dolo malo hizo que no la po-
tario censulitur, ut indemnitas ci ab herede prao- seyera, pero se atiende al legatario con la acción
stetur. por el hecho, para que por el heredero se le pague
la indemnización.

64, [66.] PArnIANus libro XV, Quciestionum. 84. [86.] PAPINIANo; Cuestiones, Libro XV.—
—Quum proponebatur, ja seriptura fideicommissi, Exponiéndose que en la escritura del fideicomiso,
quod pluribus sub conditione (5) fucrat rdictum, que 4 varios se les habla dejado bajo condición,
per errorem omissam mutuam substitutiouem, se omitió por error la mutua substitución, que el
quam testator in socundis (6) tabujis, qaum COS- testador expresó en las segundas tablas al nom-
deni substitueret, expressit, Divi Marcus et Com- brar substitutos 4 los mismos, respondieron por
modus Imperatores rescripserunt, voluntatem ni a- rescripto los Divinos Emperadores Marco y Cóm-
nifestam videri mutuae factas substitutionis; et- modo, que se considera evidente la voluntad de
enim in causa fideicommissi, uteunque precaria haberse hecho la mútua substitución; porque tra-
voluntas quaereretnr, coniectura potuit admitti. tándose de un fideicomiso, siempre que se inves-
tigase la voluntad precaria, se pudo admitir la
conjetura.

65. [6'j IDRM libro XVI. Quaestionum. - Fe- 65. [67.] EL MISMO; Cuestiones, libro XVI.—
culium• legatumsugeri et minui potest, si res pe- El peculio legado se puede aumentar y disminuir,
culii postea eme Lncpiant, aut desinant. Idem in si después comenzaran 4 existir, 6 dejaran de ser,
familia cnt, sive nnivcrsam familiam suam, si-ve las cosas del peculio. Lo" mismo será respecto, 4 una
certam, vehiti urbanam, ant rusticam, legaverit, familia, ya si uno hubiere legado toda su familia,
as postea servorum offieia vel ministenia mutave- ya si una determinada, por ejemplo, la urbana, ó
nt; eadem sunt Iectieariis ant pedissequis legatis. la rústica, y después hubiere cambiado los oficios
6 los empleos de los esclavos; lo mismo es, habién-
dose legado los esclavos de litera 6 los acompa-
ñantes 4 pie.
- § 1.— Quadrigae legatum equo postea mortuo § 1.—Algunos creen que se extingue el legado
perire quidam ita crednnt, si equus ille decessit, de una cuádriga, habiendo muerto después un ca-
qui demonstrabat (7) quadrigam; sed si medio tem- ballo, si murió aquel caballo que constitula la euá-
pore deminuta suppleatur, ad legatarium perti- driga; pero si en el tiempo intermedio se completa-
nebit. se la descabalada, le pertenecerá al legatario.

(1) HaL' fldeiominisso, el códice Fi. (5) eonfecura, HaZ.


(5) V., ial. (8) aula, HaZ.
(5) 4omlnu5, murta Haz. (7) Según corrección dei códicd Fi.; deinoutrblt, Tau,'.
(4) Panlu., HaL Vulg. según la scrffira original, Dr.
DI(&ETO. —LIBRO XXXI: Tt'rtrLO Úiaco

§ 2.—Titio Stichus legatus post mortem Titii


libertatem accepil; et legatum adita hereditate, et
J 2.'—Stico, que habla sido legado 4 Piolo, reci-
bla libertad después de la muerte de Ticio; adi-
libertas post mortein Titii cornpetit. ldetnque est, da la herencia, compete el legado, y después de la
et Si moriente Tillo líber esse iussus est. muerte de Timo, la libertad. Y lo mismo es, tam-
bién si Be mandó que fuese libre al morir Ticio.
§ 3.—Si lamen Pitio ex parte heredo instituto § 3.—Pero ci 4 rielo, instituido heredero de par-
servus legatus sil, el post mortem eius liber case te, se le hubiera legado un esclavo, y se hubiera
iuSsU8 sil, sive adieril hereditatem Titius sive mandado que después de la muerte de aquél fuese
non adierit, post cuius mortem libertas ci dala libre, ya hubiere adido la herencia Ticio, ya no la
eat, defuneto co libertas competit. hubiere adido, para después de cuya muerte le
fué dada 4 aquel la libertad, fallecido él, compele
la libertad.
68, [68.] IDEM Libro XVI1. Qtiacsiionum.— 68. [88.] EL MISMO; CU&etiOfle8, libro IVIL--
Maevius fundum mihi ac litio sub conditione le- Mevio nos legó A mi y 4 Ticio un fundo bajo con-
gavit, horca autem ema eundem sub eadem condi- dición, pero su heredero me lo legó 4 ml bajo la
tione mili Iegavit; verendum esse lulianus ait, nc misma condición; dice Juliano, que se ha de te-
existente (1) conditione pare eadem ex utroque mor, que, cumpliéndose la condición, se me deba
testamento mihi debeatur. Volun talle tamen quae- la misma parte en virtud de ambos testamentos.
atio cnt; nato ¡ucredibile videtur, id egiese here- Pero la cuestión será sobre la voluntad; porque
dera, nl eadem portio bis eidem debeatur; sed ve- parece increible que el heredero haya hecho esto
nisimilo cal, de altera parte eum cogitasse. Sane para que 4 uno mismo se le deba dos veces la mis-
Constitutio Principie, qua placuil, eidem saepe le- ma porción; pero es verosímil que él se haya refe-
gatum corpus non onerare heredem, ad uuum te- rido A la otra parte. A la verdad, la Constitución
stamentum pertinet. Debitor autem non semper, del Príncipe, en que se dispuso que la cosa legada
quod debet, jure legal, sed ita, si plus alt in specie muchas veces 4 uno mismo no gravaba al herede-
legati; si enim idem sub eadem conditione relin- ro, es aplicable A un solo testamento. Mas no siem-
quitur, quod emolumentum legati futurum ccl? pre el deudor lega válidamente lo que debe, sino en
este caso, si importara más la especie del legado;
porque si se deja lo mismo bajo la misma condi-
ción, ¿qué emolumento ha de resultar del legado?
§ 1.—Du.orutn testamentis pars fundi, quae § 1.--En los testamentos de dos le fué legada 4
Maevii est, Tillo legata est; non incleganter pro- Ticio la parte de un fundo, que ca do Mevio; no
batuni est, ab uno herede soluta parto fundi, quae sin discreción se aprobó, que entregada por uno de
Maevit fuil, ex alio testamento liberatiouem ob- los herederos la parte del fundo, que fué de Me-
lingere, noque postea parte alienata revocan vio, se verifica la liberación respecto al otro testa-
actionem semel extinctam. mento, y que, enajenada después la parte, no se
renueva la acción una vez extinguida.
§ 2—Sed si pare fundi simpliciter, non quae § 2.—Pero si se legara simplemente una parte
Maevil fujI, legetur, solutio prior non (2) penimit del fundo, no la que fué de Mevio, la entrega pri-
alteram actionem, atquo etiaui hauc eandem par- mera no extingue la otra acción, y también podrá
tem aliquo modo suam factam poteril alter herce el otro heredero entregar esta misma parte que en
solvere, namque (3) plures ¡ti uno fundo domi- algún modo se hizo suya, porque muchos obtienen
nium iuris intellectu, non divisione corponis ob- el dominio en un solo fundo por inteligencia del
tinent. derecho, no por división de la cosa.
§ 3.—Non idem respondetur, quum duobus te § 3.—No se responderá lo mismo cuando en dos
clamentis generatim horno legatur; nam qui sol- testamentos se legue en general un esclavo; por-
vente altero Iegatanii factus ccl, quamvis postea que si alguno, entregándolo uno, so hizo del lega-
sil alienatus, ab altero heredo idem solvi non po- tario, aunque después haya sido enajenado, no po-
toril. Eademque ratio stipulationis ccl; hominis drá él mismo ser entregado por el otro heredero. Y
ohm legatum orationis compendio singulos horni- la misma razón hay respecto de la estipulación;
nes continet, utquc ab initio non consistit in his, porque el legado de un esclavo comprende en cláu-
qui legataril fuerunt, ita frustra solvitur, cuius sula abreviada 4 cada uno de los esclavos, y as¡
dominium postea legatarius adeptus ecl1 tametsi como no subsiste desde el principio respecto 4 los
dominus (4) case desinit que fueron del legatario, as! es entregado inútil-
mente aquel cuyo dominio adquirió después el le-
gatario, aunque dejó de sor dueño.
§ 4.—In fundo legato si horca sepelierit, aesti- § 4—Si el heredero hubiere dado sepultura 4 al-
matio referenda cnt ad totum pretium fundí, quo guien en el fundo legado, la estimación so habrá
potuit ante sopulturam aestimani; quare, si fueril de referir al total precio del fundo, en que pudo
solutus, actionem adhuc ex testamento propter ser estimado antes del enterramiento; por lo cual,
locunt alienatum durare, rationis est. si hubiere sido entregado, es do razón que subsis-
ta todavía la acción nacida del testarnento por
causa del lugar enajenado.
§ 5.—Eum, qui ab ano ex heredibus, qui solus § 5.—Yo dije, que el que recibió de uno de los he-
orteratus fueral, litis aostimationem Iegatae re¡ rederos, que solo habla sido gravado,la estimación
abstulil, postea codicillis aportEs ab omnibus hero- del litigio de la cosa legada, no adquiría, abiertos
dibus eiusdem re¡ relictae, dlxi, dorninium non después los codicilos, el dominio de la misma cosa

(1) Tau,, al lndrgeti,, exstante, en el terto. (5) Ha¿.; (nequs), Taur.; asque, conjeturo Br.
(2) non, oniite2o ¡fol. (4) pOstea, inserta lo Vulg.

DIGESTO.—LIBRO xxxi: TITULO Úioo 529

quaerere; eum enim, qui pluribus speeiebüs iuris dejada á cargo de todos los herederos; porque el
uteretur, non saepius eandem rem eidem legare, que usase de muchas formas de derecho, no le le-
sed loqui saepius. gaba muchas veces á uno mismo la misma cosa, si-
no que hablaba repitiéndose.
§ 6.—Fundo legato si ususfruetus alienus sit, § 8.—Si, legado un fundo, fuera de otro el usa-
nihilominus petendus est ab herede; ususfructus fruto, ha de pedirsele, sin embargo, al heredero;
enim, etsi ¡u jure, non in parte consistit, emolu- porque el usufruto, aunque consiste en un dere-
mentum tainen re¡ continet. Enimvero fundo re- cho, y no en una parte, comprende, sin embargo,
Ji eto ob reliquas praestationes, quae legatum se- el aprovechamiento de la cosa. Porque, á la ver-
quuntur, agetur, verbi gratia si fundus pignori dad, dejado un fundo por causa de las demás pres-
datas, vol aliena possessio sit. Non idem placuil taciones, que siguen al legado, se ejercitará la ac-
de ceteris servitutibus. Sin autem res mea legetur ción, por ejemplo, si el fundo hubiera sido dado en
mihi, legatum propter (1) istas causas non valebit. prenda, ó si fuera de otro la posesión. No se deter-
miné Jo mismo respecto á las demás servidumbres.
Pero si se me legase una cosa mía, no será válido
el legado por estas causas.
§ 7.—A municipibus heredibus seriptis detracto § 7.—Se puede legar la propiedad, deducido el
Lksufrl2etu legan proprietas potest, quia non uten- usufruto, á cargo de los individuos de un munici=
do poasunt usumfructum amittere. pio instituidos herederos, porque por el no uso pue-
den perder el usufruto.
67. [89.] IDEM Libro XIX. Quaestionum.— (2) 67. [69.] EL MISMO; Cuestione.,;, libro XIX.—
Unum ex familia propter fldeieommissum a Se, El heredero debe elegir á uno de la familia por
quum moreretur, relictum, heres eligere debet; causa del fideicomiso dejado á su cargo para cuan-
ci quem elegit, frustra testamento suo legat, do muera; y á este que eligió, inútilmente le lega
quod, posteaqnam electus est, ex alio testamento en su testamento lo que después que fué elegido
petere potest. Utrum ergo non consistit (3), quod puede pedir por el otro testamento. Luego ¿no es
datar, quasi creditori relictum, an, quamdiu po- válido lo que se dá, cual si se hubiere dejado á un
test mutari voluntas, non recte creditori compa- acreedor, 6 no se le comparará bien con un acree:
rabitur? Sive tamen duret (4) eleetio, fuisse vide- dor, mientras puede cambiarse la voluntad? Sin
tur creditor, sive mutetur, ex neutro testamento embargo, si subsistiese Ja elección, se considera
petitio competit. que fud acreedor, y si se cambiase, no compete ac
ción para pedir por ninguno de los dos testamentos.
§ 1.—Si () Falcidia quacratur, peninde omnia § 1.—Si se tratase de la Faleidia, todo-se obser-
servabuntur, ac si nominatim ci, qui postea ele- vará lo mismo que si nominalmente se le hubiese
etus cst primo testamento fideicommfssuin reli- dejado en el primer testamento el fideicomiso al
ctum fuisset; non enim facultas necessariae eler que después fué elegido; porque la facultad de una
etionis propriae ilberalitatis beneficium est; quid elección necesaria no es beneficio de propia libera-
est enim, quod de sao videatur reliquisse, qui, lidad; porque ¿qué hay que parezca que dejó de lo su-
quod reliquit omnimodo reddere debuit? yo el que de todos modos debió restituir lo quedejó?
§ 2.—Itaque si, quum forte tres ex familia es- § 2.—Y as!, si acaso hubiese tres en la familia
sent etas, qui fideicotnmissum reliqnit, eodem, vel del que dejó el fideicomiso, en el mismo, 6 en dife-
dispar! gradu, satis cnt, un¡ reliquisse; nam post- rente grado, bastará haberlo dejado á uno solo;
quam paritum est voluntati, ceteri conditione de- porque después que se dió cumplimiento• á la vo-
ficiunt. luntad, los demás están excluidos de la condición.
§ 8. —Sed si uno ex familia herede instituto ille § 3.—Pero si, instituido heredero uno de la fami-
fundus extraneo relictus est, perinde fideicommis- lia, aquel fundo fué dejado á un extraño, se pedi-
sum ex Illo testamento petetur, ac si nemo de fa- rá en virtud de aquel testamento el fideicomiso, lo
milia heredi heres extitisset, verum is, qui heres mismo que si nadie de la familia hubiese quedado
scniptns est, ratione doli exceptionis ceteris fidel- heredero del heredero, pero se entiendo que el que
commiesum petentibus facere partem intelligitur; frió instituido heredero hace parte con los demás
nam quae ratio esteros admittit, endem tacitam que piden el fideicomiso por razón de la excepción
inducit pensationem. de dolo; porque la misma razón que admite á los
démás, induce 4 una tácita compensación.
§ 4.—Si duos de familia non aequis portionibus § 4.—Si hubiere instituido herederos en partes
heredes senipserit, et partera, forte quartam, exte- desiguales 4 dos de la familia, y hubiere legado á
ro eiusdem fund.i legavenit, pro his qnidem portio- un extraño una parte, acaso la cuarta, del mismo
nibus, quas iure hereditario retinent, fideícommis- fundo, no se pedirá el fideicomiso, ciertamente res-
sum non petetur, non magis, quam si alter¡ fundum pecto 4 las porciones que retienen por derecho de
praelcgasset; pro altera vero parte, quae in exte- herencia, no de otra suerte, que si 4 otro le hubie-
rum collata col, virilem, qui sunt de familia, petent, se prelegado el fundo; pero en cuanto 4 la otra
admissa propter heredes virilium portlonum pen- parte, que fué conferida 4 un extrajo, pedirán una
satione. porción viril los que sean de la familia, habiéndose
admitido la compensación de las personas viriles
por causa de los herederos.
§ 5.—Sed et si fundum heres mii ex familia reli- § 5.—Pero también si el heredero hubiere deja
querit, eiusque Me! commisenit, Ui eum extero do el fundo 4 uno solo de la familia, y hubiere en-
restituat, quaesitum est, an boe fideicommissum comendado 4 su fé que lo restituya 4 un extraño,

(1) praetor, ¡ial.


(2) 51, antcpoe Ha-L (4) ¡ial.; durat el códice FI.
(3) Bcgt3n ,ucmra en,aicnda, constitil, ci códice P( (5) de, inserte L1. viag.
TOMO 11 ~67

1,80 DIG8TO.—LIBRO xxxn TITULO Úeaoo
peti possit. Dlxi, ita demum peti posee, si fundi se preguntó si se podrá pedir este fideicomiso. Di-
pretium efficiat (1). Sed si quidem file prior testa je, que solamente se puede pedir de este modo, si
tor ita fldeieommissum reliquisset: «rogo, fundum importase el precio del fundo. Pero si verdadera-
cui volee, ant quibus. volee ex familia, relinquas,» mente el primer testador hubiese dejado as¡ el fi-
rem ¡a expedito (ore; quodsi talia verba fuissent deicomiso: «te ruego que dejes el fundo £ quien
«peto, non fundus de familia exeat, hered.is here- quieras, 6 fi quienes quieras de la familia,» la cosa
dem propter sequene fideicommisurn, quod in ex- no ofrecerá duda; pero si las palabras hubiesen
teruin collatum est, oueratum intelligi, petituri8 sido estas: «pido que el fundo no salga de la fami-
deinceps ceteris ex primo testamento fideicommis- lia», se entiende que el heredero del heredero que-
sum, post mortem videlieet cine, qui primo electus dógravado por causa del siguiente fideicomiso, que
ecL. Be dejó para un extraño, debiendo de pedir des-
pués los demás el fideicomiso en virtud del primer
testamento, por supuesto, después de la muerte del
que fué elegido en primer lugar.
§ 6.—EL ideo si electo uno fldeicomrnissu.m in § 6.—Y por lo tanto, si elegido uno no 80 le con-
exterum non conferatur, non alias ci, qui electas firiese el fideicomiso fi un extraño, no se le habrá de
est, fldeicommissum praestandum erit, quam inter- dar el fideicomiso al que fué elegido, sino habien-
positiscautionibus, fundum, quum morietur, si non do interpuesto cauciones de que cuando muera
in familia cuin effectu relinqueretur, retitui. restituirá el fundo, si no se dejase efectivamente
en la familia.
§ 7.— Rogo, fundum, quum morieris, restituas § ?. —Te ruego, que cuando mueras restituyas
ex libertis cui voles; quod ad verba attinet, ipsius el fundo al que quieras de los libertos;» por lo que
erit electio, nec petere quisquam poterit, quamdiu atañe fi las palabras, la e ección será de él mismo,
praeferri alius potest; defuneto co, priusquam eh- y nadie podrá pedir mientras otro puede ser pre-
gaL, petent omnes. Itaque eveniet, ut, quod un¡ ferido; y fallecido este antes que elija, pedirán Lo
datum est, vivis pluribus unus petere non poselt, dos. Y así sucederá, que lo que se le dió fi uno so-
sed orn nos petant, quod non omnibus datum est, et lo no podrá pedirlo otro viviendo muchos, sino que
ita demum petere possit unus, si solus moriente eo todos pedirán lo que no se les dió It todos, y as! so-
superfuit. lamente podrá pedir uno, si solo él sobrevivió al
moria.
§ 8.—Si rem tuani, quam existimabam meain, te § ¿.—Ti
8S yo legara fi Ticio, habiéndote instituido
herede instituto, Titio legem, non est Neratii Pri- heredero, una cosa tuya, que yo creta que era mia,
sci son tentiae, nec Constitutioni locus, qua cavetur, no ha lugar ni al dictámen de Neracio Prisco, ni fi
non cogendum praestare legatum heredem; nam la Constitución en que se dispone que no se ha de
succursum ecL heredibue, no cogerentur redimere, obligar al heredero fi entregar el legado; porque
quod testator suum existimans reliquit; sunt enim se auxilió fi los herederos, para que no fuesen obli-
magis in leganclis suis rebus, quam ¡u ahienis cern- gados fi comprar Lo que el testador dejó, creyendo
parandis et onerandis heredibus faciliores volun- que era suyo; porque son más fáciles las volunta-
taLes, quod in hac specie non evenit, quum (2) do. des para legar cosas propias, que para comprar las
minlum re¡ sit apud heredom, ajenas y gravar fi los herederos, lo que no sucede
en este caso, cuando el dominio de la cosa este en
eh heredero.
§ 9.—Si omiesa fideicommissi vcrba sint, et ceLe- § 9.—Si se hubieran omitido las palabras del fi-
ra, quae leguntur, eum his, quae seribi dobueraut, deicomiso, y las demás que se leen fueran con-
congruant, recto datum, et mmmc seriptum exem- gruentes con las que se habían debido escribir, se
pto institutionis legatorumque intelligetur; quam entenderá, que se dió regularmente, y que se es-
aentcntiam optiuius quoque Imperator noster Se- cribió menos, fi la manera que en la institución y
verus secutus est. en los legados; cuyo dictámen siguió también nues-
tro óptimo Emperador Severo.
§ 10. —Item Marcus Imperator rescripsit, verba, § 10.—Asimismo respondió por rescripto el Em-
quibus testator ita caverat, non dubitare se, quod- perador Marco, que las palabras con que el testa-
cunque uxor cius (3) cepisset, liberis suis redditu- dor habla declarado, que él no dudaba que su mu-
ram, pro fideicommisso accipienda. Quod Rescri- jer restituirá fi sus hijos todo lo que ella hubiese
ptum summam habet utilitatem, nc scilicet honor adquirido, han de ser consideradas como fideico-
bene transacti matrimonli, fides etiam communium miso. Cuyo Rescripto tiene suma utilidad, fi saber,
liberorum decipiat patrem, qui meltus de teatro para que el honor del matrimonio que se llevó
praesumserat; et ideo Princepe providentiscimus et bien, y la confianza de los hijos comunes, no de-
jurie religiosiscimus, quum fideicommissi verba frauden al padre, que habla presumido mejor de
cescare animadverteret, eum sermouem pro fidel- la madre; y por lo tanto, el Príncipe, muy previsor
commisso rescripsit accipiendum. y muy observador del derecho, advirtiendo que
faltaban las palabras del fideicomiso, resolvió por
rescripto que aquellas expresiones deblan ser con-
sideradas como fideicomiso.
68. [70.1 PAULUS Libro XI. Quaestionum—Se- 68. 70.J PAULO; Cuestiones, Libro XI.—Hay la
quens quaestio est, an etiam, quae vivus per done- siguiente cuestión, si también se comprenderán en
tionem in uxorem contulit, tu fideicomnilesi peti- la petición del fideicomiso las cosas que en vida
tionem veniant. Respondi, ea extra eausam bono- le diÓ el marido fi la mujer por donación. Rcspou-
(1) si praeterea tantundem si relictum esset, quod fundi
prettuin efllceret., Hal.
(2) Taur. següs correicidn del cddsee Fi.; quam, la escri-
tura oriØna, Rr. 3) heres instituta, ¡tuerta la Vulg.

DIG15STO.'—LIBRO XXXI.- TÍTULO ÚNICO 581.1

ruin defuneti computan debero, et propterea di, que estas debían computarse fuera de la cate-
fideicommisso non eoutineri, quia ea habitura esset gorla de bienes del difunto, y que por lo tanto no se
etiam alio herede existente. Plano nominatim ma- comprendían en el fideicomiso, porque ella las ha-
ritus uxonis fidel committere potest, ut et ea re- bria de tener aun siendo otro el heredero. Pero el
stituat. marido puede encomendar especialmente fi la té
de la mujer, que también las restituya.
69. [71.] PAPnIANus libro XIX. QUae8tiO7lUm. 69. (71.1 PAPINIANo; Cuestiones, libro XIX,—
—Peto Luci Titi, contentas sis centum aureisl» «Te pido, Lucio Ticio, que te contentes con cien
fideicornmissum 'valere placuit, idque reseriptum aircos;» se determiné, que esto valiese como fidei-
est. Quid ergo, si, quum heredem ex parte insti- comiso, y así se respondió pon rescripto. ¿Qué se
tiiisset, ita loentus est: «peto, pro parte tua con- dirá, pues, si, habiéndolo instituido heredero de
tentus sis, Luci Titi, ccntum aureis—?» Petere po- una parte, se expresó as¡: te pido, Lucio Ticio,
terunt coheredes partem hereditatis, retinente 8tV0 que por tu parte te contentes con cien aireos»—?
praecipiente, quo contentum esse volult defunctus. Que los coherederos podrán pedir la parte de la he-
Sine dubio facilius est hoc probare, quam probar¡ rencia, reteniendo ó tomando antes aquello con
potult illud, quum ibi fideicommissum petatur ab que quiso el difunto que se contentase. Sin duda
liis, cum quibus testator non est locutus (1). Idem es más fácil aprobar esto, que no que pudo apro-
dicemus, si, quum ex asse scripsisset heredem, elus barse aquello, porque en aquel caso se pide el fi-
gratia, qni legitimus heres futuras esset, ita lo- deicomiso fi aquellos con quienes no habló el testa-
quatur peto, pro hereditate, quam tibi rdliqui, dor. Lo mismo diremos, si, habiendo instituido he-
quae ad fratrem meam iure legitimo rediret, con- redero del as, hablára así respecto del que hubiese
tentus sis centum anreis.. de haber sido heredero legitimo: te pido, que por
la herencia que te dejé, la cual irla por legitimo de-
recho fi mi hermano, te contentes con cien aireos.»
§ l.—Praedium, quod nomine familiae relinqili- § 1.—Sino se hubiera hecho una enajenaciói
tur, si non voluntaria (2) faeta sit alienatio, sed voluntaria, sino que fuesen vendidos los bienes del
bona beredis veneant, tamdiu emtor retinere de- heredero, el comprador debe retener el predio, que
bet (3), quamdiu debitor haberet bonis non vendí- se deja en nombre de la familia, tanto tiempo cuan-
tia, post mortem oms non habiturus, quod exter to el deudor lo tendría no habiendo sido vendidos
heres praestare cogeretur. los bienes, no habiendo de tener después de Ja
murte de este lo que el heredero extraño seria
obligado fi entregar.
§ 2.—Mater, filio impuhere herede instituto, tu- § 2.—Una madre, habiendo instituido heredero
torem eidem adscripsit, eiusque fidel commisit, ut, A un hijo impúbero, Le nombré tutor al mismo, y
si fihius suus intra quatuordeeim anuos decessisset, encomendé fi su fidelidad, que, si su hijo hubiese
restitucret hereditatem Sempronio; non ideo minus fallecido dentro de sus catorce afios, le restituye-
fideieom,nissum recto datum intelligi debet, quia se la herencia fi Sempronio; no porque la madre no
tutorem dare mater non potait. Nam etsi pater non pudo nombrar el tutor se debe entender que no se
jure facto testamento tutoris fidei cominiserit, dió válidamente el fideicomiso. Porque aunque el
aeque praestabitur, qnemadmodum si jure testa- padre hubiere dejado un fideicomiso no habiendo
mentum factum fuisset (4); suffieit enim, nt ab hecho legalmente el testamento, se entregará Igual-
impubere datum fideicommissum videatur,ab eo mente, como si en derecho hubiese sido hecho el
dan, quem is, qui dabat, tutorem dederat, vel testamento; porque basta, para que se considere
etiam tutorem fore arbitrabatur. Idem in curatore que el fideicomiso fué dado fi cargo del impúbero,
impuberis, vol minoris annis debet probar¡; nec que se dé por aquel fi quien el que lo daba lo ha-
interest, tutor recte datas vivo patre moriatur, ve¡ bla nombrado tutor, ó aun que creta que habla de
allquo privilegio excusetur, vel tutor eme non pos- ser tutor. Lo mismo se debe aprobar respecto al cu-
sit propter aetatem, cui tutor fuerat datus; quibus rador de un impúbero, 6 de un menor de edad; y
corte casibus fideicommissum non intercidit, quod no importa, que el tutor regularmente nombrado
a pupihlo datrnn videtur. Hac denique ratione pla- muera viviendo el padre, ó se excuse por algún
cnit, a tutore, qui nihil accepit, fideicommissum privilegio, ó que por razón de edad no pueda ser
pupillo relinqul non p0580, quoniam, quod ab so tutor de aquel para quien habla sido nombrado tu-
rehinquitui- extero, non ipsius proprio, sed pupifli tor; en cuyos casos ciertamente no se extingue el
¡une debeatur. fideicomiso, que ,e considera dado fi cargo del pu-
pilo. Finalmente, por esta razón se determiné, que
no se le puede dejar al pupilo un fideicomiso fi car-
go del tutor, que nada recibió, porque lo que fi su
cargo se le deja fi un extraño no se debe por dere-
cho propio de él mismo, sino del pupilo.
§ 3.—Fratre herede instituto petiit (5), no domus § 3.—Habiendouno instituido heredero fi su her-
ahienaretur, sed ut in familia rehinqueretur; si non mano, le pidió que no enajenase una casa, sino que
parnerit heres voluntati, sed domum alienaverit, la dejase en la familia; si el heredero no hubiere
vel extero herede instituto decesserit, omnes fidei- obedecido fi lo mandado, sino que hubiere enajena-
commissum petent, qni in familia fuerunt. Quid do la casa, 6 hubiere fallecido habiendo instituido
ergo, si non sint eiusdcm gradus? Ita res tempera- heredero fi un extraño, pedirán el fideicomiso todos
ri debet, ut proximus quisque primo loco videatur los que hubiere en Ja familia. ¿Qué se dirá, pes,

(1) Tau?. SegtZn la escritura original; non est te.tfttor lo- (5) potest, Hal. Valg.
cutas, corrección del códice Pl., Br. (4) Taur. según ¿a escritura original; fuisset factum teita-
(!) Taur. seg5,s crrección del códice Fi.; yoluntailae, ja meatam, corrección del códice Fi, Br.
escritura original, Br. (5) Ha1. Vulg.; petit, ej códice FI.

32 DIGESTO.—LIBRO xxxi: TITULO tNICO

invitatus; nec lamen ideo sequentium causa pro si no fueran del mismo grado? El caso se debe aco-
pter superiores tu posterum laedi debet, sed ita pro- modar do modo, que se considere invitado en pri-
ximu.s quisque admittendus est, si paratus sil ca- mer lugar cada uno de los que estén próximos; pe-
Yere, se familiae domum restituruni. Quodsi cautio ro no por esto se debe lesionar para lo futuro por
non fucrit (1) ab eo, qui primo loco admissus eSI, causa de los que estén más próximos el derecho de
desiderata, nulla quidem eo nomine nascetur con- los que siguen, sino que cada uno de los que estén
dictio, sed si dornus ad exterum quandoque perve- próximos ha de ser admitido de este modo, si estu-
nerit, fldeicommissi petilio familiae competit can- viera dispuesto fi dar caución de que él restituirá
tionem autem ratione duli mali exceptionis puto La casa fi la familia. Pero si no se le hubiere pedi-
juste desiderari, quamvis nemo alius ulterior ex do caución al que fué admitido en primer lugar,
familia supersit. - no nacerá ciertamente por este motivo ninguna ac-
ción de condice lón, sino que si la casa fueren algún
caso fi poder de un extrailo, le compete fi la familia
la petición del fideicomiso; pero opino que con jus-
ticia se reclama la caución por razón de la excep-
ción de dolo malo, aunque de la familia no quede
otro ninguno más lejano.
4.—Si quidam smI postea emancipati, tractari § 4—Si algunos hubieran sido después emanci-
potest, an hi quoque recto fideicommissum petant; pados, se puede discutir si también estos pedirán
el puto recto petiluros, quoniam familiae appella- con derecho el fideicomiso; y opino que lo pedirán
tione .perso nao quoque hae demonstratae inteili- con derecho, porque con la denominación de fami-
guntur. lia se entienden designadas también estas personas.
70. [72.] Innu libro XX. Quaestionurn.—Im- 70. [72.] Er MmM0; Cuestiones, Libro XX.—E1
perator Autoninus reseripsit, legatarium, si nihil Emperador Antonino respondió por rescripto, que
ex legato accepil, el, cuí debet fideicommissum, el legatario, si no recibió nada por razón del, lega-
actionibus suis p0580 cedere, ncc id cogendum sol- do, puede cederle sus acciones fi aquel fi quien le
vero. Quid ergo, si non totum, sed partem legati debe el fideicomiso, y que no ha de ser obligado fi
rolicti restituere rogatus, abstinuit eo, utrurn actio- pagarlo. ¿Qué se dirá, pues, si habiéndoselo roga-
nibus suis tu totum cogetur cedere, an vero non do que restituya, no la totalidad, sino parte del le-
nisi ad eam quantitatem, quae fideicommisso con- gado dejado, se abstuvo de él, será acaso obligado
tinetur? Quod ratio suadet. Sed el si legatum por- fi cederle en su totalidad sus acciones, ó solamente
ceperit, non amplius ex causa fideicominissi cogen- hasta la cantida4 que se contuviese en el fideico-
dus erit solvere, quam recepit miso? Esto aconseja la razón. Pero aun si hubiere
percibido el legado, no habrá de ser obligado fi pa-
gar por causa del fideicomiso más de lo que recibió.
§ 1.—Si centum legatis dupluui restituere roga- § 1.—Si habiéndoselo legado ciento fi uno se le
tus sil, ad summarn legati 'ridebitur constituisse. hubiera rogado que restituyese el duplo, 80 consi-
Si autem post tempus fideicommissum relictum Bit, derará que dispuso hasta la suma del legado. Mas
usurarum duntaxal additamentum admittetur, nec si el fideicomiso hubiera sido dejado para después
mutanda sententia cnt, quod forte legato percepto de cierto tiempo, se admitirá solamente el aumento
magnum emolumentum ex aliquo negotio conse- de los intereses, y no se habrá de cambiar de opi-
cutos est, ant poenam stipulationis imminentem nión, porque acaso haya conseguido, percibido el
e-vasit. Hace ita, si quantitas cum quantitate con- legado, una grande ganancia por algún negocio, ó
feratur; enimvcro si pecunia accepta rogatus sil, se haya librado de Ia inminente pena de la estipu-
rem propriam, quainquam maioris pretii est (2), lación. Esto as¡, si una cantidad se compensa con
restituere, non est audiendus legatarius, legato la otra cantidad; porque si fi uno se le hubiera ro-
pereepto si velil eonputare; non enim aeqnitas gado, que, habiendo recibido el dinero, restituyese
hoc probare patitur, si, quod legatorum nomine una cosa propia, aunque es de mayor precio, no ha
perceperit, legatarius o fferat. de ser oído el legatario, si, percibido el legado, qui-
siera compensarlo; porque la equidad no consiente
qué se apruebe esto, si el legatario ofreciese lo que
hubiere percibido fi titulo de legados.
§ 2.—Quum quidain filio suo ex parlo herede § 2.—Habiendo uno, instituido heredero de par-
instituto patruum eius coheredeixi ej dedisse, et te su hijo, dado fi éste como coheredero fi SU 110
izb eó petiisset, ut 111mw suum pro viril¡ portione paterno, y habiéndole pedido á éste jue hiciese
fluis suis coheredem facerel, si quidem minus esset coheredero de sus propios hijos fi su hijo por una
in virili portione, quam fratris hereditas habult, porción viril, si verdaderamente hubiese en la por-
nihil amplius peli p0880; quodsi plus, etiain fructu- ción viril menos de lo que importé la herencia del
um, quos patruus percepil ve¡, quum percipere po- hermano, no so puede pedir nada más; pero si más,
tuerit, dolo non cepit, habendam cssc rationem, se respondió, que se ha de tener cuenta también
reaponsum est; non secus, quam si centum (milli- de los frutos que percibió el tio paterno, 6 que, ha-
bus).(3) legatis rogetur, post tempus m aiorem quan- biéudolos podido percibir, no percibió por dolo; no
titatem restituele. de otra suerte, que si habiéndose legado cien mil,
se rogara que después de cierto tiempo restituyese
mayor cantidad.
. 8.—Quum autem rogatus, quidquid ex heredi- 3.—Mas cuando aquel fi quien se rogó que des-
tate supererit, post mortem suam restituere, de pués de su muerte restituyese lo que quedare de la

(1) Taur. según la escri t ura oginai; (uit, cor'iección del (5) malore pretio sestimaretur, Hal.
códice Fi., Br. (5) Dr.; Tau, omite el par5nte,ie.

DIGESTO.—LIBRO xxii: TITULO ÚNICO 533

pretio rerum venditarum alias eomparat, demi- herencia, compra otras con el precio de las, cosas
nusse, quae vendidit, non videtur; vendidas, no se considera que disminuyó las que
vendió;
71. [73.] IDEM libro VIII. Responsorum.—sed 71. [73.] EL MISMO; Respuestas, libro VIII.—
quod inde comparatum est, vice permutati domi- sino que se restituirá por vía de dominio permu-
nii restitueretur. tado lo que so compró con aquel.

72. [•1 IDEM Libro XX. Quaestionurn.—Idem 72. [74.] EL MISMO; Cuestiones, libro XX.—Lo
servandum erit, et si proprios creditores ex ea pe- mismo se habrá de observar, también si con este
cunia dimiserit; non enim absumitur, quod in cor- dinero hubiere pagado fi sus propios acreedores;
pore patrimonil reinetur. porque no se consume lo que so retiene en el cuer-
po del patrimonio.
78. [75.] IDEM libró XXIII. (1) Quaeslionurn. 73. [75.3 EL MISMO; Cuesf iones, libro XXIII.
—Si, quod ex Pamphila nascetur, legatum mihi —Si se me hubiere legado lo que naciere de Pán-
fuerit, et ego Patuphilam emam, eaqne apud me fila, y yo comprase fi Pánfila, y esta hubiera dado
sit enixa, ratione summa responsum est, non ex fi luz en mi poder, se respondió con muchisima ra-
causa lucrativa partum intelligi meum factum; zón, que no se entiende que el parto se hizo mío
ideoque petendum ex testamento, tauquam istum por causa lucrativa; y que por lo tanto, se ha de
emissem, ut scilicet pretii.eontributione facta con pedir en virtud del testamento, como si yo lo hu-
sequar tantum, quanti puerum deducta matris ae- biese comprado, fi saber, para que, hecho cómputo
stimatione coustitisse mihi, index in causa legati del precio, yo consiga tanto cuanto el juez nom-
datus aestimaverit. brado para la causa del legado hubiere estimado
que me costó el niño nacido, deducida la estima-
ción de su madre.
74. [78.3 IDEM libro XXVII. Quaestionum.— 74. [76.] EL MISMO; Cuestiones, libro XX VII.
iTitio centum ameos heres praeseus (2) dato, —,Déle de presente mi heredero cien aúreos fi Ti-
deinde protulit diem legatorum; non est verum, do,» y después prorogó el término delos legados;
quod Alfenus retulit, cenum praesenti deben, quia no es verdad, lo que dijo Alfeno, que se deban de
diem proprium habuerunt. presente los ciento, porque tuvieron término propio.
• 75, [77,3 fruM Libro VI. Responsorum.—Miles 75. [77.] EL mismo; Respuestas, libro VI.—Un
ad sororem epistolam, quam post mortem enam militar escribió fi su hermana esta carta, que man-
apeniri manclavit, tatem scripsit: «seire te volo, dó se abriese después de su muerte: «quiero que
donare me tibi anreos octingentos;' fideicommis- sepas que te dono ochocientos aúreos; es cierto
sum deben sorori constitit, nec aliud probandum que se le debe el fideicomiso fi la hermana, y que
in cniuslibet suprema voluntate; placet enim con- no se ha de admitir otra cosa, tratándose de la úl-
sistere fideicommissum, et (3) Si defunctns cum eo tima voluntad de cualquier persona; porque está
loquatur, quem precario remuneratur. determinado que sea -válido el fideicomiso, también
si el difunto no hablase con aquel fi quien remune-
ra con un precario.
§ 1.—Pro parte heres institutus, cui praeceptio- § 1.-.--El heredero instituido de una parte, fi
Des erant relictae, post diem legatorum.cedentem, quien se le hablan dejado legados previos, falleció
ante aditam hereditatem vita decessit; partem he- antes de haber sido adida la herencia, después de
reditatis ad coheredes substitutos pertinere placuit, correr el término de los legados; se determiné que
praeceplionum autem portiones, quae pro parte les pertenecía fi los coherederos substitutos la par-
coheredum constiterunt, ad heredes eius trans- te de la herencia, poro que se trasmitían fi los he-
mitti. rederos del mismo las porciones de los legados pre-
vios, que subsistieron con arreglo fi la porción de
los coherederos.
76. [78.] IDEM libro VIL Responsorum. - 78. [78.] EL MISMO; Respuestas, libro VII.—
Quum films divisis 4) tribunalibus actionem inof- Habiendo intentado un hijo la acción de testamen-
ficiosi testamenti matnis pertulisset, atque ita va- to inoficioso de su madre ante distintos tribunales,
nao sententiae iudicum extitissent, heredem, qui y habiendo de este modo diversas sentencias dolos
fihinm vicerat, pro partibus, quas aliis coheredibus jueces, se resolvió que el heredero, que habla ven-
abtnlit films, non habiturum praeceptiones sibi cido al hijo, no habrá de tener los legados previos
datas, non magis, quam ceteros legatarios actiones, que se le dieron, con arreglo fi las partes que el hi-
eonstitit; sed libertates ex testamento competere jo les quitó fi los otros coherederos, as¡ como tam-
plaeuit, qunm pro parte fihius de testamento M&- poco los demás legatarios las acciones; pero se de-
tris litlgasset. Quod non erit trabendum ad servi- terminé, que competian en virtud del testamento'
tutes, qnae pro parte minui non possunt; plane pe- las libertades, porque el hijo habla litigado respec-
tetar integra serviLes ab eo, qui fflium vielt, partía to fi una parte sobre el testamento de su madre. Lo
autem aestimatio praestabitur (5), ant, si paratus que no se habrá de extender fi las servidumbres,

(1) Tcur. según corrección del códice Fi.; IX., Za, escritu-
ra original, Br.
(2? praeaentt, Hal.; preeentl die, La Vidg.
(3) 14 uj original, Br.; c, Tour, según corrección (4) diverels lo, Vulg, -
de? cÓdice Fi, (5) Taur. al margen; praeetituitur, en el tezto

534 DIGESTO.—LIHkO.11X1: TITULO ¿J'Nl.Oo

erft fihlus, pretio accepto servitutem praebere (1), las cuales no se puodén disminuir en parte; pero se
doli sinnmovebitur exceptione legatarius, si non le pedirá íntegra la servidumbre al que venció al
o fferat partis aestiinationem, exemplo scilicet legis hijo, mas se pagará la estimación de la parte, 6, si
Falcidiae. el hijo estuviera dispuesto 4 prestar la servidum-
bre habiendo recibido el precio, será repelido elle-
gatario con la excepción de dolo, si no ofreciera la
estimación de la parte, por supuesto, 4 la manera
de la ley Falcidia.
l.—Lucio Sempronio lego omnem hereditatem § L—íLego fi Lucio Senipronio toda la heren-
Pub¡¡¡ Maevii;» Sempronius ea demum onera susci- cia de Publio Mevio;. Sempronio asumirá solamen-
piet, quae Maevianae hereditatis fueruut, et in te aquellas cargas que fueron de la herencia de
dieni mortis eius, qui beres Maevil extitit, perse- Mevio, y que subsistieron hasta el día de la muer-
veraveruni, sicut vice mutua praestabuntur actio- te del que quedó heredero de Mevio, así como re-
nes,quae praestari potuerunt. ciprocamente so prestarán las acciones, que pudie-
ron prestarse.
2.—Dominus herede fructuario seripto fundum § 2.—Un dueño, habiendo instituido heredero al
sub conditione legavit; 'voluntatis ratio non patE- usufructuario, legó un fundo bajo condición; la
tur, ut horca ex causa fructus emoIumntum reti- razón de su voluntad no consiente que el heredero
neat; diversum in ceteris praediorum servitutibus, retenga aprovechamiento por causa del usufruto;
quas heres habnit, responsum est, quoniam-fruetus lo contrario se respondió respecto 4 las demás ser
portionis instar obtinet. vidumbres de ¡os predios, que tuvo el heredero,
porque el usufruto hace veces de porción.
§ 3.—dieres mons TiLlo dato, quod ex testamen- § 3.—«Déle 4 Ticio mi heredero lo que se me de-
to Sempronli debetur mibi;» quum iure novationis, be por el testamento de Sempronio; como por de-
quam legatarius, idemque testator ante fecerat, recho de la novación, que el legatario y el mismo
legatum ex testamento non debeatur, placuit, fal- testador hablan hecho antes, no se debe el legado
sam demonstrationem legatario non obeese, nec in en virtud del testamento, se determinó que la fal-
totum falsum videri, quod veritatis primordio adiu- sa demostración no le perjudicaba al legatario, y
varetur (2). que no se consideraba falso en su totalidad lo que
estuviese favorecido por un principio de verdad.
§ 4.—Servus puro manumissus, cuí libertas pro- § 4.—Manumitido puramente un esclavo, A quien
pter impedimentrnn iuris post aditam hereditatem por impedimento del derecho no le compete la li-
non competit, quod status cina extrinsecus suspen- bertad después de adida la herencia, porque por
ditur, forte propter adulteril quaestionem, ex co- causa extriiiseca está en suspenso su estado, acaso
dom testamento noque legata, neque fideiconimissa por cuestión de adulterio, no puede separar ni los
puro data separare potest, quia dios inutiliter legados, ni los fideicomisos dados puramente en
cedit. virtud del mismo testamento, porque corre inútil-
mente el término.
5.—Pater curu filia pro seniisse herede instituta § 5.—fin padre, habiendo instituido 4 su hija
sic testamento locutus fuerat: peto, quum morie- heredera de ¡a mitad, se expresó así en el tes-
ns, hect alias quoque fihios susceperis, Semronio tamento: «te pido, que cuando mueras, aunque
nepotE meo plus tnibuas in honorem nonlinis mei;» además hayas tenido otros hijos, le dés más 4 mi
neceseitas quidem restituendi nepotibus viriles par- nieto Sempronio en honor de mi uombrep se con-
tes praecedere videbatur, sed moderandae portio- sideraba que precedía ciertamente la necesidad de
nis, quam malorem in unius nepotis personam entregarle 4 los nietos sus porciones viriles, pero
conferri voluit, anbitnium fihiae datum (3). que se le dió fi la hija la facultad de determinar la
porción mayor que quiso se concediese 4 la perso-
na de una de los nietos.
§ 6.—Non jure tutor! dato mater legavit; si con- § 6.—La madre hizo un legado al tutor no nom-
sentiat, Ut decreto Fraetoris confirmetur, et Prae- brado legalmente; si consintiera que fuese confir-
tor non idoneum existimet, actio legati non dene- mado por decreto del Pretor, y el Pretor no lo es-
gabitur. timase idóneo, no se denegará Ja acción de legado.
§ 7.—Qn! Mucfanam cautionem alicuius non fa- § 7.—El que interpuso la caución Muciana por
ciendi causa interposuit, si postea fecerit, fructus causa de no hacer alguna cosa, si después la hu-
quoque legatorum, quos principio promitti uecesse biere hecho, debe restituir también los frutos de
cst, restituere debet. los legados, que es necesario se prometan al prin-
cipio.
§ 8.—Var lis actionibus legatoruni simul legata- § 8.—El legatario no puede utilizar simultánea-
rius uti non potest, quia legatum datum in partes mente varias acciones de legados, porque no se
dividi non potest; non enim ea mente datum ecl puede dividir en partes el legado dado; pues no se
legatariis plunibus actionibus uti, sed ut laxior jis les concedió con esta intención 4105 legatarios que
agendi facultas siL, ex una interlm, quae fucrat utilizáran varias acciones, sino que, para que tu-
electa, legatum petere vieran más amplia facultad para reclamar, pidie-
ran el legado mientras tanto en virtud de aquella
que habla sido elegida.
§ 9.—Repetendorum iegatorum facultas ex eo § 9.—Se ha de dar la facultad de repetir los le-
testamento solutorum danda est, quod irritum case gados pagados en virtud de un testamento, que
post defuucti memo riam damnatam apparuit, modo después de condenada la memoria del difunto apa-

(1) Taur. según correción del códice Fi.; praevare, la es-


cnt ura original Br. • (5) Taier. segun la escrfturo original; datar, corrección
(2) Tau.; aciluveÑtur, el códice FI., Br. ¿si códice Pi., Br.
DJGJISTO.—LJBRO XXXI: TITULO Único
si iam (1) legatis solutis crimen perduelilonis illa- reció que era irrito, pero esto, si la acusación de le-
tum est. ea majestad se ha formulado habiendo sido ya
pagados los legados.

77. [79.1 IDEM libro VIII. Responorurn.— 77. L79•1 Er, MISMO; Respuestas, libro VIII. -
Quum pater filios eorumque matrem heredes inti- Un padre, habiendo instituido herederos fi sus hi-
tuisset ita scripsit: «peto a te, fila, ut acce$is ex jos y fi la madre de estos, escribió así: cto pido, hi-
hereditate mea in portionem tuam centum aureis ja, que recibiendo de mi herencia para tu porción
et praedio Tusculano, partem hereditatis restituas cien núreos y el predio Tuseulano, le restituyas fi
matri tune;» respondi, praedium qnidem heredita- tu madre la parte de la herencia;» respondí, que
iurn indicio divisionis de communi filiam habitu- en el juicio de división habrá de obtener cierta-
ram, pecuniam autem de parte elia retenturani. mente la hija el predio de la herencia de la masa
común, pero que el dinero lo retendrá de su porción.
§ 1.—Eoruin, quibus mortis causa donatum est, § 1.—A aquellos fi quienes se les hizo una dona-
fidci committi quoquo tempore potest; quod fldei- ción por causa de muerte se les puede encomendar
commissuin heredes (2) salva Falcidiae ratione, un fideicomiso en cualquier tiempo; cuyo fideicomi-
quam in his quoque donationibus exemplo legato- so entregarán los herederos quedando salva la cuen-
rum locum habere placuit, praestabunt. Si pare ta de la Falcidia, que se determiné que fi la mane-
donationis fideicommisso teiieatur, fideicommissum ra que en los legados tuviera lugar también en estas
queque munere Fakidiae fungetur; si tamen ali- donaciones. Si en el fideicomiso se comprendiera
menta praestari voiuit, collationis totum onus in una parte de la donación, también el fideicomiso
residuo donationis esse, respondendnm cnt dx de- soportará la carga de la Falcidia; pero si quiso que
funeti voluntate, qui de maiore pecunia praestari se prestasen alimentos, se habrá de responder, que
non dubie voluit integra. toda la carga de la colación queda en el residuo de
la donación en virtud de la voluntad del difunto,
que sin duda quiso que se prestasen íntegros de la
cantidad mayor.
§ 2.—Mater mije suis vulgo conceptis, dotem § 2.—Una madre les permitió fi sus hijos conce-
suam mortis causa donando stipulari ermisit; bidos del vulgo que estipuláran su dote donándo-
quum allis heredibus institutis petiisset a fihiis, sela por causa de muerte; como habiendo institui-
viro dotem restitui, totum viro fideicomissum do- do otros herederos les hubiese pedido fi los hijos
tic deben, si Falcidiae ratio non iniervenerit, ideo quo; restituyeran la dote fi su marido, se determi-
rctentionem dotis virum habere placuit; alioquin nó que se le debe al marido todo el fideicomiso de
Falcidiae partem heredibus, a fihiis ex etipulatu la dote, si no mediare la cuenta de la Falcidia, y
cnm viro agentibus, ex dote esee per in factum que por esto el marido tenla el derecho de reten-
actionem reddendam. ción de la dote; en otro caso, se les ha de restituir
fi los herederos mediante la acción por el hecho res-
pecto fi la dote la parte de la Falcidia por los hijos
que ejerciten contra el marido la acción de lo es-
tipulado.
§ 3.— Surdo et muto, qui legatuni accipit, nt, § 3.—Perfectamente se le encomienda al sordo
quum morietur, restituat, recto mandatur; nam et y al mudo, que recibió un legado, que lo restituya
ignorantes adstringuntur fidcicommisso, quibus cuando muera; porque aun los que lo ignoran que-
ignorantibus emolumentum ex testamento quae- dan obligados fi un fideicomiso, si para aquellos
ritur. que lo ignoran se adquiere utilidad en 'virtud del
testamento.
§ 4.—Hereditatem films, quuin moreretur, fillis § 4.—Se le había rogado fi un hijo, que cuando
suis, vel ciii ex his voluisset, restituere fuerat ro- muriese restituyera la herencia fi sus hijos, 6 al
gatns; quo interea in inealam deportato eligendi que de ellos hubiese querido; se determiné, que,
facultatern non cese poena peremtam placuit, nec habiendo sido deportado aquel fi una isla en el
fideicommissi eonditionem ante mortem fui hora- tiempo intermedio, no se extinguió por la pena la
dis existere, viriles autem inter eos flor¡, qui eo facultad de elegir, y que no se cumplía la condi-
tempore vixenint, quum de allis eligendi potestas ción del fideicomiso antes de )% muerte del hijo he-
non fuerit. redero, pero que se hacen pofnes viriles entre
los que vivieren en este tiempo, cuando ya no hu-
biere facultad de elegir entre otros.
§ 5.—Qui dotale praedium contra legem Iuliam § 5.—Uno que vendió un predio dotal contravi-
vendkuit, uxori legatum dedit, et emtoris fidel niendo fi. la ley Julia, dió un legado fi su mujer, y
cowmisit, nt amphius ej pretium restituat; emto- encomendé fi la fidelidad del comprador, que le
rem fideieommissi non teneri constaba!; si tameu restituyese el exceso del precio; era sabido que el
accepto legato mullen venditionem irritam face- comprador del fideicomiso no quedaba obligado;
re!, eam oblato pretio doli placuit exceptione sum- pero si, habiendo aceptado el legado, la mujer hi-
moveni. ciera irrita la 'venta, se determinó, que, habiéndose
ofrecido el precio, fuese ella repelida con la ex-
cepción de dolo.
§ 6.—Maevio debitoni suo reus etipulandi man- § 6.—Un estipulante le mandó fi su deudor Me-
dan!, u! Titio, cui mortis causa donabat, pecu- vio que le pagase fi. Ticio, fi quien hacia donación
niani debitam solveret. Quum sciens, dominum por causa de muerte, la cantidad debida. Si sabien-

(1) Taur, ti nsdrgen; a, en el teseo. () hseredl aciltcet silva, Ha?,



586 nIOI$TO.—LIBRO XXXI TÍTULO ÚNICO

vita deceasisse, Maevtus pecuniam dedisset, non do que el señor habla muerto, Mevio hubiese dado
cese liberationem secutam, constitit; ncc, si Mao- el dinero, fué constante que no se siguiera la libe-
vius solvendo non esset, la Titium actionem solidi, ración; y si Mevio no fuese solvente, no se ha de
vol jure Falcidiac dandam esse, quia mortis causa dar contra Ticio la acción por la totalidad, 6 por
cepisse non videretur. Diversum probandum fo- derecho de la Falcidia, porque no se considerarla
ret, si Maevius ignoraus, dominum vita decessisse, que adquirió por causa de muerte. Lo contrario se
pecuniam errore lapsus dcdissct; tuno enim portio habria de admitir, si ignorando Mcv jo que el señor
jure Falc,idiae revocaretur. habla fallecido, hubiese dado engañado por error
el dinero; porque entonces se revocarla la porción
por derecho de la Falcidia.
§ 7.—Quum pater fideicommissum praediorum * 7.—Debiéndole un padre fi su hija por el testa-
ex testamento matris filiae deberet, eandem pro mento de la madre el fideicomiso de unos predios,
parte Ita heredeni instituit, - ut hereditatem fidei- la instituyó fi ella misma heredera de una parte,
commisso compensarct, eademque praedia filio ex- de manera que compensase la herencia con el fi-
heredato dati voluil; quamquarn fila patria here- deicomiso, y quiso que se le diesen los mismos pre-
ditatem suscipere noluiset, fideicommissum tamen dios fi un hijo desheredado; sedeterminó, que aun-
ab heredibus cese filio praestandum, ad quos he- que la hija no hubiese querido aceptar la herencia
redttatis portio, quam accepit fila, rediorat, pla- de su padre, se le, habla de entregar, sin embargo,
cuit; quodsi alium fihiae subatituissct, eum oporte- al hijo el fideicomiso por los herederos, A quienes
re filio- (1) fideieommissurn reddere. habla vuelto la porción de la herencia, que recibió
la hija; pero que si hubiese substituido otro fi la
hija, convenía que éste le entregase al hijo el fi-
deicomiso.
§ 8.—Evictis praedila, quae pater, qui se domi- § 8—Habiéndose hecho evicción de los predios
num cese credtderit, verbis lldeieommissi filio re- que el padre, que hubiere ercido que él era dacio,
llquit, nulla eum fratribus et coheredibus actio dejó fi su. hijo con palabras de fideicomiso, no ten-
cnt; si lamen ínter filos divisionem fecil, arbiter drá acción alguna contra sus hermanos y cohere-
coniectura voluntatis non patietur, eum partes deros; pero si hizo división entre los hijos, no con-
coheredibus praelegatas reetituere, nisi parati fue- sentirá el árbitro, por conjetura de la voluntad,
rint et ¡poi patrie iudieium fratri conservare (2). que él restituya fi los coherederos las partes lega-
das préviamente, fi no ser que ellos mismos estu-
vieren dispuestos fi mantener fi favor del hermano
la disposición del padre.
§ 9.—Pater certam peeuniam exheredatae flhiac § 9.—Un padre le dejó fi una hija desheredada
verbis fidelcommissi reliquit, eamque nupturae cierta cantidad con palabras de fideicomiso, y qui-
dotis nomine dan voluit filio dotem stipuiante; so que se le diese fi ella fi titulo de dote, para que
quum fihius minorem dotem dediasel, supenfiuum se casase, estipulando el hijo la dote; habiendo da-
cese filiae reddendum constabat. Divortio quoque do eh hijo una dote menor, era evidente que se le
secuto fideicommissum fihiam recte petituram, UI habla de entregar fi la hija lo restante. Habiéndo-
actio stipulationis sibi praestaretur, quoniam ven- se seguido también el divorcio, con razón pedirá la
simfle non eral, patrem interpon¡ stipulationem bija el fideicomiso, para que se le ceda la acción de
voluisse, quo filia post primas nuptias indo tata la estipulación, porque no era verosimil que el pa-
constitueretur; ceterum si postea nuberet, ad se- dre hubiese querido que se interpusiera estipula-
cundas nuptias c.autionem extendí non oportere. ción para que su hija quedase indotada después de
Las primeras nupcias; pero si se casara después,
no debe extenderse la caución Alas segundas nup-
cias.
§ 10.—A fha pater petierat, ut, cui veflet ex 11- § 10.—Un padre le habla pedido fi su hija, que
berís suis, praedia, quum moreretur, restitueret, cuando muriese restituyese unos predios al que
un¡ ex liberis praedia fideicommissi viva donavit; quisiera de sus hijos, y ella en vida le donó los pre-
non case electionem propter ¡nccrtum diem fidei- dios del fideicomiso fi uno de los hijos; parecla que
commissi certae donationis videbatur; nam in cura no habla la elección de una donación cierta, por
destinatio dinigi potest (3), qui fideieommissum in- ser incierto el día del fideicomiso; porque la desti-
ter ceteros habiturus est, remota matnis electione. nación se puede dirigir fi aquel, que entre hes de-
más ha de tener el fideicomiso, desestimada la elec-
ción de la madre.
§ 11.—cFidei heredum meorum committo, nc § 11.—Encomieudo fi la fidelidad de mis here-
fundum Tusculanum alienent, el no de familia no- deros, que no enajenen el fundo Tusculano, y que
minis me¡ exeat»; secundum volunlatem eos quo- no salga de la familia de mi nombre;» conforme 5.
que Invitatos intelligendum est, quibus heredes la voluntad, se ha de entender que fueron invita-
extranei fideicommissam libcrtatem reddiderunt. dos también aquellos fi quienes Los herederos ex-
traños les dieron la libertad dejada por fideicomiso.
§ 12.—tFidei tuae committo, uxor, UI des, ut § 12.—Encomiendo, mujer, fi tu fidelidad, que le
restituas fihiae meae, quum morieris, quidquid ad dés y he restituyas fi mi hija, cuando mueras, todo
te quoquo nomine de bonis meis pervenenit»; ctiam lo que de mis bienes hubiere ido 5. tu poder por
ea, quae postea codidilhis uxori dedit, fideicommis- cualquier titulo;' se comprenderán en el fideicomi-
so continebuntur; nam ordo scripturae non impe- so también las cosas que después le dió fi la mujer
dlt causam iuris ac voluntatis, sed dos praelega- en codicilos; porque el órden de la escritura no ¡in-

(1) Sliac v5g,;


Ha.i.
(2) Elhi. conservftrl si cdd*ce .T& (S) nam in unum ollamnum destlnatlo dtrlgi potult, ¡Ial

nrnIis!ro.—u3Ro 1111: TÍTULO ÜMCO 587

ta (rtinebitur, quoniam reddi pot.ius videtur, pide la causa del derecho y de la voluntad, sino
quam dan. que se retendrá la dote prelegada, porque más
bien se considera que se devuelve, que no que se dá.
§ 13.—Volo praedia dar! libertis meis; quodsi § 13.—«Quiero que se dón los predios 4 mis Ii-
quis eorum sine liberis vita decesserit, partes eo- berts; pero si alguno de ellos hubiere fallecido sin
rum ad reliquos pertinere volci; cofliber;um pa- hijos, quiero que sus porciones les pertenezcan 4
tris eundernque tilium ex voluntate substitutionem los demás;» se det'rniiri'. que el coliberto del pa-
exçludere, pIaeut. dre, y al mismo tiempo hijo, celtilalasubstitución
en virtud de la voluntad de aquel.
§ 14.—Curatoris suis frustra fidel commisisse § 14. - Se consideraba que inútilmente encomen-
videbatur, ut heredi fratri urgotioruin gosiorum dó 4 la fidelidad de su curador, que al hermano he-
ratiouem redderet; quaiuquani igitur testamento redero le rindiese cuenta
ta de los negocios administra-
cautum esset, uy, qu.un ad statuiia suu.rn frater dos; asi, pues, aunque cii el Lestameiito se hubiese
pervenissetfr ci dernum solveretur, tamen sub cu- dispuesto que solamente se le pagase cuando su her-
i'atorc alio fratreaii agentein, recto plaeuit, actio- mano hubiese llegado á su mayor edad, sin embar-
nem int'erre, quum illis verbis fratri potius eonsul- go, con razón se determinó, que el hermano que
tuin videretur, quam solutio, quae juste fien po- estaba bajo otro curador promoviea la acción, por-
tuit, dilata. que se consideraba que con aquellas palabras más
bien se miró por el hermano, que no que ko difirió
el pago, que pudo hacerse justamente.
§ 15.—Ab instituto extraneo praedia libertis, § 15—A cargo de un extrafio instituido herede-
quum moreretur, verbis fide!comniissi reliquerat, ro habla dejado uno con palabras de fideicomiso
et petit-rat, no ex nomine familiae alienarentur; unos predios A los libertos. cuando aquel muriese,
substitutum ea praedia debere ex defuneti volun- y le habla pedido que no fuesen enajenados de la
tate, respondi, sed utrum confestim, an sub eadem familia; respondí, que el substituto debla aquellos
eonditione3 voluntatis osse quaestionem; sed con- predios por la voluntad del testador, pero que res-
lectura ex voluntate testatoris capIenda mora !n- pecto 4 la voluntad habla la duda si desde luego,
stituti exspectanda est. 6 bajo la misma condición; pero por conjetura, que
se ha de deducir de la voluntad del testador, se ha
de esperará la muerte del instituido.
§ 16.—Mensae negotium ex causa fideicommissi § 16.—La negociación de una mesa de cambio,
cum indemuitate heredum per cautionem susce- aceptada por causa de fideicomiso mediante cau-
ptum emtioni simile videtur, et ideo non cnt quae- ción con indemnización 4 los herederos, es consi-
rendum, an plus (2) in acre alieno sit, quam in derada semejante 4 una compra, y por lo tanto, no
quae8tu. se habrá de investigar si hay más deudas que ga-
nancias.
§ 17—Pater filias mancipia, quao nubenti de- 17.—Un padre quiso con palabras de fideicomi-
dit, verbis fideicommissl praestari 'voluit; partus so, que so entregasen fi su hija los esclavos que le
susceptos, etsi matres ante tcstamentum mortuae dió al casarse ella; respondi, que por causa del fi-
fuissent, ex causa fldeicommissi praestandos re- deicomiso se debían entregar los partos dados 4
apondi; nec aliud in uxore confirmatis donationi- luz, aunque las madres hubiesen muerto antes del
bus pridem observatum est. testamento; y no se observó hace tiempo otra cosa
respecto fi la mujer, habiendo sido confirmadas las
donaciones.
§ 18.—Hereditatem post mortem anam rogati re- § 18.—Aquellos fi quienes Be les rogó que des-
stitucre nominum peniculo, quae per divisionem pus de su muerte restituyeran la herencia no están
obtigernnt, ínter coheredes interpositia delegatio- sujetos, habiéndose interpuesto delegaciones entre
nibus non adatringuntur, non magia, quam prao- los coherederos, al riesgo de los créditos que les to-
dioruin, quum permutatio rerum discernens com- caron por la división, no de otra suerte, que al de
munionem interrenit (3). los predios, cuando medié la permuta de cosas que
deshace la comunidad.
§ 19.—«Filia inca praecipiat sibique habeat, Yo- § 19.—Quiero que mi hija tome previamente y
lo, rem matris suae; fructus, quos medio tempore tenga para silos bienes de su madre»;!no se consi-
pater percepit (4), nec ¡u separato habuit, sed ab- deran dejados fi la hija los frutos que el padre per-
sumsit, vel in suum patrimonium eonvertit, non cibió en el tiempo intermedio, y que no tuvo con
videntur filias relicti. separación, sino que consumió, 6 aplicó fi su pa-
trimonio.
§ 20.— d)ulcissimis fratribus meis, avunculis § 20.—Quiero que se conceda fi mis cariñosí-
autem tuis, quaecunque inihi supersunt ¡u Pam- simos hermanos, pero ti os maternos tuyos, todo lo
phiia, Lycia (5), val ubicunque de maternis bonis, que me resta en Panfilla y en Lieja, 6 en otra cual-
concedi volo, no quam cuin bis controversiam ha- quier parte, de los bienes de ml madre, para que
beas»; omnia corpora mnternae hereditatis, quae no tengas controversia alguna con ellos»; todos los
fu eadem causa dominii manserunt, ad volunta- bienes de la herencia materna, que permanecieron
tém fideieommissi pertinent. Ex iisdem igitur fa- en el mismo estado de dominio, están comprendi-
cultatibus percepta pecunia, et ¡u corpus propril dos en la voluntad del fideicomiso. Asi, pues, no
patrimonli versa, item furo divisionis res propriae se pagarán de estos mismos bienes las cantidades
factae non pracstabu.ntur, quum discordile propin- percibidas, é invertidas en cosas del propio patri-

(1) relegats, Hal.


(2) Taur.; ampins, el códice Fi., .5v.' amplius, fiat.
(3) Según cor'eccióa del códice Fi.; IntervenIet, La sscrítu (3) ial. V4g.; perciplel, si códice FI.
ra original, Br. (3) Syrla, la VuIg.
To,io 11—se
DtGI8TO.---IJBRczZXI: TfrULO.ÚNW0

-ipioru.m se ndis:próspex.erit, uas materia eorn- monio, as!. cono. tampoco las cosas hechas propias
:muflioflis solet excitare. por derecho do división, porque el testador aten-
dió fi calmar las discordias de los parientes, que
suelen excitar los bienes en común.
§ 21—Pater pluribus fihiis heredibus iftstitutis § 21.—Un padre, habiendo instituido herederos
morlona claves et aunulum, custodiae causa, ma- - varios hijos, entregó al morir fi su hija mayor las
iori natu filme tradidit, et lib.ertum eidem filiae, ilaves y el anillo, par&que los guardase, y mandó
qui. praeseus erat, res, quas sub cura sua habuit, A un liberto, que estaba presente, que le entrega-
assignare iussi;commune ffiioru.rn negotium ge. se fi la misma hija las cosas que tuvo fi su cuidado
8sum int.elligebatur, nec ob eam rem apud arbi- su entendía, que se administró el negocio común de
-trUm divlslouis praecipuatn enusam fihiae foro. los hijos, y que por esto no habla de ser preferente
ante el árbitro de la división la causa de la hija.
§ 22.—Quurn imperfecta seriptura invenitur, ita • § 22.—Cuando se halla imperfecta la escritura,
demum verbum legati vol fideicommissi , quod la palabra de legado ó de fideicomiso, que prece-
praecedit, vol sequitur, ad communiouem asamni- de, 6 sigue, es aplicable fi todo lo común, solamen-
tur'sí dicto seriptum congruat. te si lo escrito fuese congruente con lo dicho.
§ 23.—Filius matrem heredem scripserat, et fi- § 23.—Un hijo habla instituido heredera fi su
deicomnissa tabulis data cum iunisiuraudi religio no madre, y le habla rogado que bajo el sagrado de
praestari roga-verat, quum testamentnm aullo jure juramento entregase los fideicomisos dados en el
factum essct; nihiominus matrem legitimain he- testamento, no habiendo sido hecho el testamento
rodeni cogendam praestare fideicommissa, respon- con arreglo fi derecho; respondi, que, no obstante,
di, nam euixae voluntatis preces ad omnem suc. la madre heredera legitima debla de ser obligada
cessionis spcciem porrectae videbantur. A entregar los fideicomisos, porque las súplicas de
una voluntad resuelta se consideraban extendidas
fi toda clase de sucesión.
§ 24.—Mando filme meas pro saluto solikitus § 24—Le mando fi mi hija, solicito por la sa-
ipsius, ut, quoad líberos toIlat, testameatum non lud de la misma, que no haga testamento hasta
faciat; ita enim poterit sine periculo viverei; fidei- que tenga hijos; porque así podrá vivir sinPeli-
commissariam hereditatem sorori coheredi non vi- gro»; se 'vió que no parecla que se he habla dejado
deri relietam, apparuit, quod non de pecunia sua fi la hermana coheredera la herencia fideicomisa-
testan, sed obentu consilil derogare inri, testa- ria, porque, prohibiendo que se hiciera testamento,
menlum fien prohibendo, volult (1). quiso no testar de su propio caudal, sino contra-
venir al derecho, so pretexto de un consejo.
§ 25.—Bogo, fila, bona tun quandoque distri- § 25.—Te ruego, hija mm, que en algún tiempo
buas liberis tuis, ut quisque de te meruerit, vide- les distribuyas tus bienes fi tus hijos, según cada uno
tur omuibus liberia, etsi non aequaliter promerue- de ellos hubiere merecido de ti»; se considera, que
rint, fideicommissum relictum; quibus matnis ele. fi todos los hijos se les dejó el fideicomiso, aunque
etiono cessante sufficiet, si non offenderint, cos no lo hayan merecido igualmente; fi los cuales les
antem, quos maten elegerit, foro potiores, si sol¡ bastará, no habiendo elección de la madre, que no
promeruiasent, existimavi; quodsi nominem elege- -la hayan ofendido, pero estimé, que los que la ma-
nt, cos solos non admitti, qui offenderunt. dre hubiere elegido habrán de ser preferidos, siso-
lo ellos hubiesen sido merecedores; pero si no hu-
biere elegido fi ninguno, solamente no son admiti-
dos los que la ofendieron.
§ 26.—Doantionís praediorum epistolam igno- § 26.—Una madre depositó en un edificio sagra-
rante filio mater in aedo sacra verbis fideicommissi do, Ignorándolo el hijo, una carta de donación de
non subnixam deposuit, et literas tales ad aedt- predios, no robustecida con palabras de fideicomi-
tutim misit: *instrumentum voluntatis mene post so, y envió al guardián del templo esta carta:
mortem meam filio meo tradi volo'; quum pluri- quiero qué se le entregue fi mi hijo el instrumen-
bus heredibus intestato diem suum obiisset, intel. to de mi voluntad después de mi muerte»; habien-
ligi fideieommissum filio rehictum, respondi; non do fallecido intestada con muchos herederos, res-
enim quaeri oportet, cum quo de supremis quis pondí, que se entiende que Be le dejó al hijo un fi-
loquatur, sed la quem voluntatis intentio diriga- deicomiso; porque no debe investigarse con quién
tun (2. habla uno de sus últimas voluntades, sino fi quién
se dirige la intención de la voluntad.
§ 27.—Libertis praedium reliquit, nc petiit (3), § 27.—Dejó un predio fi los libertos, y pidió que
no id alienarent, utque in familia libertorum reti- no lo enajenasen, y que Jo retuviesen en la fa-
nerent. Si excepto uno ceLen partes sume vendido- milla de los libertos. Si excepto uno los demás hu-
rint, qui non vendidit, ceteroruin partes, quibus •bieren vendido sus partes, el que no la vendió pe-
non dediL alienandi voluntatem, integras petet; dirá Integras las partes do los demás, fi quienes
coa eniru ad fideicornmissurn videtur invitasse, qui no les dió consentimiento para enajenarlas; porque
ludido paruerunt, alioquin perabsurdum cnt, vice se considera que invitó al fideicomiso fi los que obe-
mutua petitionem induci, scilicet uL ah altero par- decieron fi su disposición, pues de otra suerte se-
tem alienatam que petat, quum parteni suam alie- •rá muy absurdo, que recíprocamente se deduzca
nando pendiderit. Sed hoc ita procedeno potest, si petición, esto es, que uno le pida al otro la parte
pariter alienaverint; ceterum prout quisque prior enajenada, cuando enajenándola hubiere perdido
alienavenit, partem postenionibus non faciet, qui su parte. Pero esto puede ser así procedente, si jun-

(1) perblbendo, nolult Hal.


(2)B6ç2ncorrecciós d i¿ códice Fi.; dirfgetur, la es critura
óriginal, (3) Ho&; petlt,el t ódics Fi.

DIGE8TO.—LIBRO xxxi: TITULO ÚNICO 539

vero tardius vendidit, el, qui non vendfdit, iu su- tamente las hubieren enajenado; pero según cada
periorum partibus fecieso partem intefligitur; at cual la hubiera enajenado primero, no formará
si nemo vendiderit, et novissimns sine liberis viLa parte con loe posteriores, y el que la vendió más
decesserit, fideieommissi petitio non supererit. tarde, se entiende que formé parte en las porcio-
nes de los anteriores con el que no la vendió; mas
si ninguno La hubiere vendido, y el último hubiere
fallecido sin hijos, no subsistirá la petición del fi-
deicomiso.
§ 28.—Qnum inter libertos ad praedii legatum § 28.—Cuando entre los libertos hubiese sido ad-
liberta quoque fuisset admisea, quod patronus pe mitida al legado de un predio también una liber-
tiit (1), ut de nomine familiae non exiret, heredem ta, porque el patrono pidió que no saliese del nom-
libertae fihium partem praedii, quam mater acce- bre de la familia, se consideró que el hijo heredero
pit, retinere visuni est. de la liberta retenía la parte del predio, que su ma-
dre recibió.
§ 29.—Quam existiinaret ad solam eonsobrinam § 29—Juzgando que los bienes hablan de ir so-
suam bona perventara, codicillis ad eam () factis lamente 4 su prima, habiendo hecho para ella co-
pluribus fideieommissa reliquerat; jure succeesio- dicilos, les habla dejado fideicomisos 4 muchos;
nis ad duos eiusdem gradue possessione devoluta respondí, que habiéndose dado la posesión por de-
rationibus aequitatis et perpetui Edicti exemplo recho de sucesión 4 dos del mismo grado, se habla
pro parte dimidia miilicrem relevandam respondi, de relevar 4 la mujer en cuanto A la mitad por ra-
sed libertates ab ea praestandas, quas intercidere zones de equidad y 4 la manera del Edicto perpé-
damni causa durum videbatur. tao, pero que debían ser dadas por ella las liberta-
des, las cuales pareela duro que se invalidAran por.
causa del dalle.
§ 30—Pater, qui filio semissem dederat, et so- § 30.—Un padre, que le habla dado 4 su hijo la
roribus olas impaberibus quadrantes, quibus fra- mitad de la herencia, y los dos cuartos 4 las her-
trem tutorem dedit, ita fuerat locutus: ilili, con- manas impúberas de este, A las cuales les dió el
teutus cris pro tuo semisse aureis ducentis, et VOS, hermano como tutor,se habla expresado as¡: «hijo,
fihiae pro vestris quadrantibus centenis aureis; te contentarás eón doscientos aúreos por tu mitad
'rice mutua liheris deicommisaum hereditatis re- de la herencia, y vosotras, hijas, con cien aúreos
Iiquisse non 'videbatur, sed aestimationem, ut a por vuestras cuartas partes»; no se consideraba5
parentibus frugi fieri solet1 patrimonii sui fecisse, que les habla dejado recíprocamente A sus hijos el
nec ideirco fratrem indicio tutelae bonae fidel fideicomiso de la herencia, sino que, como suele
rationes quandoque praescriptione denionstratae hacerse por padres prudentes, hizo la estimación
quantitatis exclusurum. de su patrimonio, ni que por esto el hermano se exi-
mirá en algún caso, por la prescripción de la canti-
dad designada, de las cuentas en el juicio de bue-
na fé de la tutela.
§ 31.—Titio fratri suo Maevius hereditatem Seli, § 31.—Mevio, 4 quien se le rogó que después de
a quo heres institutus erat, post mortem suam re- su muerte le restituyera 4 su hermano Ticio la
etituere rogatus, eodem Titio herede seripto, po- herencia de Seyo, por quien habla sido instituido
tit (3), ut moriens Titius tam suam, quam Seii be- heredero, habiendo instituido heredero al mismo
reditatem Sempronio reetitueret; quum ex fructibus Ticho, pidió que Ticio al morir le restituyese 4 5cm
medio tempore perceptis fideicommissi debitam pronio tanto su propia herencia, como la de Seyo
quantitatem Titius percepisset, serie alieni loco habiendo cobrado TIcho con los frutos percibidos
non osee deducendum fideicommLssum respondí, en el tiempo intermedio la cantidad debida por el
qnoniam ratione compensationis percepisse debi. fideicomiso, respondí, que el fideicomiso no se ha
tiim videbatur. Plano si ea lego Maevius Titium de deducir en calidad dedeuda, porque se consi-
heredem instituat, no fideicommissum ex testa- deraba que percibió lo debido por razón de com:
mentoSeii retineat, Falcldiam compensationi ant- pensación. Pero si Mevio instituyese heredero 4 Ti-
ficere, sed iniquitatem (4) ocurrerre; prudentius cio, con la condición de que no retenga el fideico-
autem fecerit, si ex testamento fratris beredita- misoen virtud del testamento de Seyo, bastarla la
tem repudiaverit, ci intestati possessinem acce- Falciia para la compensación, pero se cómeterla
perit;nec videbitur dolo fecise, quum fraudem una injusticia; pero obrará con más prudencia, si
exciusenit. repudiare la herencia del hermano proviniente del
del testamento, y recibiere la posesión del intesta
do; y no se considerará que obré con dolo, ha-
biendo evitado el fraude.
• § 32. si quid liberorum ba § 32.—cTe pido, marido, que si tuyieres hijo
buena, hile praedia relinquas, vel si non babueris., les dejes los predios, 6 que si no los tuvieres, se los
tuis, sive meis propinquis, aut etiom libertis no. dejes 4 tus parientes 6 4 los míos, 6 aun A nuestros
atris.; non osee datam electionem, sed órdinem libertos'; respondi,qúe no se ha -de diir [a elección,
scripturae factum substhtutioni, respondi. sino que el órden de la escritura se hizo para la
substitución.
§ 33—Vieos civitati relictos, qni propnios fines §: 33.—Se determiné, que las villas dejadas A una
labebant, ex causa fideicommlssi non ideo minuS ciudad, que tenían limites propios, no dejaban de
deben plaeuit, quod testator fines eorum signifi- deberse porcausade fideicomiso, porque el testa-
catui-urn, ci certaminis formam, quam celebrar¡ dor prometió que designarla sus limites, y que en

(1) HaL; petit, el códUo FI. (3) 1raase La notas 8. deja pdgjü 58&, y 1. de esta
(2) Ttvur. aL ,n4r9en; sb e, dn si texto. (4) Rai, Yuig.; lulquItate e códice Fi.

540 DIGWLO.—LIBRO XIX1 TITULO ÓNICe

singulls aunis voluit, alía seLiptura se ¿eclaratu- otra escritura declararla la forma del certamen,
rum promisit, ac postea morte praeveiitus non que quiso se celebrase cada afio, y después no lo
feeit. hizo sorprendido por la muerte.
78, [80.] IDEM libro IX. Besponsorum.—Qui 78. [80.] EL MISMO; Eespueata8, Libro IX. --Se
solidum fidelcommissum frustra petebat herede entiende que el que pedla todo el fideicomiso inú-
Falcidiam obiiciente, si partem interim solví sibi tilmente por oponerle el heredero la Falcidia, si
desideraverit, neque acccperit, in ea (1) moram hubiere pretendido que mientras tanto se le entre-
passus inteltigitur. gue una parte, y no la hubiere recibido, sufrió mo-
ras respecto fi ella.
• 1.—Quum post mortem cmtoris veuditionein § 1.—Habiendo mandado nuestro óptimo y má-
Reipublicao praediorum optimus maximusque Prin- ximo Príncipe Severo Augusto, que después de la
cepe noster Severus Augustus rescindí beredibus muerte del comprador se rescindiese la venta de
pretio restituto iussisset, de pecunia legatario, cuí los predios de la República habiéndose restituido el
praediuni emtor ex ca possessione legaverat, con- precio fi los herederos, respondi, que del dinero se
iectura voluntatis pro modo aestimationis partem le ha de pagar al legatario, fi quien el comprador
solvendam cese respondi. le habla legado un predio en virtud de esta pose-
sión, una parte con arreglo fi la estimación, por
conjetura de la voluntad,
§ 2.—Etíam Respublica fideicommtssi post mo- § 2.—También la República es obligada fi pagar
ram usuras praestare cogitur, sed damnum, si después de la mora los intereses del fideicomiso,
quod ex ea re fuerit secutum, ab his sarciendum pero el dalle, si alguno se hubiere seguido de esto,
erit, qui post dictam sententiam iudieatum solvere deberá ser resarcido por los que después de pro-
supersederunt. Nec aliud servabitur ¡u litis sumti- nunciada la sentencia retardaron pagar lo juzga-
bus, si ratio litigandi non t'ait; ignaviam etenim do. Y no se observará otra cosa respecto fi los gas-
praetendentes audiri non oportere; quod in tuto- tos de litigio, si no hubo razón para litigar; porque
ribus quoque probatur. no conviene que se oiga fi los que alegan su negli-
gencia; lo que se aprueba también respecto fi los
tutores.
§ 3.—Praedium pater de familia liberorum alie- § 3.—Un padre prohibió con palabras de fidei-
nari verbis fideicommissi prohibuit; supremus ex comiso que un predio saliese de la familia de sus
libenis, qui fideicommissum petere potuit, non id- hijos; no se consideró que el último de los hijos,
circo minus actionem tu bonis anis reliquiese visus que pudo pedir el fideicomiso, no dejó la acción en
est, quod heredem extrarium (2) sine liberis dccc- sus propios bienes por esto, porque falleciendo sin
deus babult. hijos tuvo por heredero fi un extraño.
§ 4.—Si creditor ab co, qui testamentum fecit, § 4.—Si el acreedor vendió por derecho de pren-
domum acccptam jure pignoris vendidit, contra da la casa que recibió del que hizo ,el testamento,
emtorem fideicommissi causa, tametai volnntatem nada se decreta por causa del fideicomiso contra el
defuneti non igñoravit, nihil decernetur. comprador, aunque no haya ignorado la voluntad
del difunto.

79. [81.] IDEM libro XL .Resporzsorum.—Quae 79. [81.] Et, MISMO; Respuestas, libro XL—
fideicomniissa moriens libertis viri debuil, corun- Una que al morir debió fideicomisos fi los libertos
dem pracdiorum suis quoque libertis fructum reli- de su marido, dejó también fi sus propios libertos
quil, iuris ignoratione Iapsi, qui petere praedia ex el fruto de los mismos predios, y engañados por su
maniti testamento debucrunt, secundum fideicom- ignorancia del derecho, los que debieron pedir los
missuni inter ceteros tongo tempore perceperunt; predios en virtud del testamento del marido, per-
non ideo perelntatn videni petitlo new prioris fidel- cibieron entre los demás por largo tiempo el se-
commissi constitit. gundo fideicomiso; fué constante, que no por esto
se consideraba extinguida la petición del primer
fideicomiso.
80. [82.] IDEM libro 1. Definitionum. - Lega- 80. [52.] EL MISMO; Definiciones, Libro L—El le-
tum ita dom inium reí legatanii facil, ut bereditas gado hace del legat'irio el dominio de la cosa, así
heredis res siugulas; quod eo pertinet, ut, si puro como la herencia hace del heredero cada una d
res relieta su, et legatarius non repudiavil defan- las cosas; de lo cual resulta, que, si la cosa hubie-
cli voliintatem, recta vía dominium, quod heredE- ra sido dejada puramente, y el legatario no repu-
tatis fuit, ad Eegatarium trauseat, nunquam fa- dió la voluntad del difunto, el dominio, que fué de
etum heredis. la hereneb', pasa directamente al legatario, sin ha-
berse hecho nunca del heredero.
81. [88.] PAULUS libro IX. Quaestionurn.— Si 81. [83.] PAULO; Cuestiones, libro IX.—Si al-
quis testamento fado a fihiis suis, quos heredes tu- guno, habiendo hecho testamento, hubiese dejado
stituisset, fideicommissa reliquist,se non ut a legi, fideicomisos fi cargo de sus hijos, fi los cuales los
timis heredibu.s, sed ut a ser iptis, el testainentum hubiese instituido herederos, no como fi cirgo de
aliqno casu irritum factum Bit, fui ab intestato herederos legitimes, sino de herederos institui-
ven ientcs fideicommissa ex testamento praestare dos, y el testamento se hubiera hecho irrito por al-
compelli non possunt. guna circunstancia, los hijos que suceden abintes-
tato no pueden ser compelidos fi entregar los fidei-
comisos en fuerza del testamento.
(1) Hl.; sam, el códice Pl.
(2) Taun según la escritura origina; extraueum, correc-
ción dei códice FI., By.

bIGPISTO.—LIBIU) XXXI: TiTULO ÚNICO 541

• 82. 84.1 IDuM libro X. Quaestionum.—Debi- 82. [84.] EL MISMO; Cuestiones, libro X.—Un
tor decem legavit ereditori, quae (1) el post an- deudor le legó fi su acreedor los diez que lo debla
num sub pignore debebat; non, uI quidnm putant, pagar bajo prenda después de un año; en virtud
inedil temporis tantum conimodum ex testamento del testamento no se debe, como opinan algunos,
debetur, sed tota decem peti poosunt. Nec tolfltur solamente el beneficio del tiempo intermedio, sino
petitio, si interim annus supervenerit, nam sutil- que se pueden pedir íntegros los diez. Y no se pier-
cit, quod utiliter dios cessit. Quodsi -vivo testatore de la acción para pedirlos, si mientras tanto trans-
annus superveniot, diceudum erit, mutile effici curriere el año, porque basta que el término haya
legatum, quamquam constiterit ab initio. Sic et in corrido útilmente. Pero si el año transcurriere vi-
dote praelegata (2) responsum est, totam eam ex visado el testador, se habrá de decir, que se hace
testamento peti posse. Alioquin secundum 111am Inútil el legado, aunque haya sido válido al prin-
sententiam, si interusurium tantum est in legato, cipio. Así se respondió también respecto fi la dote
quid dicemus, si fundus legatus Bit ex die debitus prelegada, que toda ella podia ser pedida en vir-
—nam nec pecunia peti potest, quae non est lega- tud del testamento. De otra suerte,, conforme fi
ta, use pars fundi fado inveniretur, quae possit aquella opinión, si en el legado se comprenden so-
pro eommodo peti—? lamente los intereses del tiempo intermedio, ¿qué
diremos, si hubiera sido legado un fundo debido
desde cierto día —porque ni se puede pedir el dine-
ro, que no se legó, ni fácilmente se hallarla una
parle del fundo, que se pudiera pedir por las uti-
lidades—?
§ 1.—Si primo, et secundo, et tertio heredibus § 1.—Si instituidos primero, segundo, y ter-
institutis, sic legata dentur: «si mihi primus heres cer herederos, se dieran as! legados: 'si el prime-
non cnt, secundus Tillo decem dato; si secundus ro no fuere mi heredero, déle el segundo diez fi
inihi heres non erit, primus Seio fundum Tuscula- Ticio; si el segundo no fuere mi heredero, déle el
num dato», utrisque omittentibus hereditatem, pri- primero el fundo Tusculano fi Seyo,» dejando de
mo et secando, quaerebatur, substituti, quos lis aceptar ambos la herencia, el primero y el segun-
dederat, ant el cuí legata praestare debent? Ab do, se preguntaba, ¿los substitutos, que fi ellos lea
utroque substituto legata debentur. habla nombrado, deberán pagar los legados, y fi
quién? Los legados se deberán por ambos substi-
tutos.
§ .—Servo alieno posse rem domini legan, Va- §2.—Escribe Valente, que fi un esclavo ajeno se
lene scnibit; item id, quod domino eius puro debe- le puede legar una casa de su señor; y también lo
tur, quum enim servo alieno aliquid in testamento que puramente se le debe fi su señor, porque cuan-
dams, domini persona ad hoc tantum Inspicitur, do fi un esclavo ajeno le damos alguna cosa en el
ut sii e'nm eo testamenti fuello; ceterum ex perso- testamento, se atiende á la persona del señor sola-
na servi constitit legatuin. Et ideo rectiesime [u- mente para esto, para si hay con él testamentltac-
lianas definit, id demum servo alieno legan p0880, ción; por lo demás, el legado fué válido por razón
quod ipse liber factus capero posset; calumniosa de la persona del esclavo. Y por esto definió perfec-
est enim fila adnotatio, posse legan servo et quam- tisimamente Juliano, que al esclavo ajeno se le
din servia!, nam et hoc legatum ex persona serví puede legar solamente lo que él mismo, hecho li-
vires accipit. Alioquin et illud adnotaremus, eme bre, podria adquirir; porque es viciosa aquella ob-
quosdam ser'vos, qui, hect libertatem consequi non servación, que se le puede legar fi un esclavo tam-
possint, attamen legatum et hereditatem possunt bién mientras sea esclavo, pues también este lega-
acquirere domino. Ex filo igitur praecepto, quod do recibe su fuerza de la persona del esclavo. De
dicimus, serví inspici personam in testamentis, di- otra suerte también anotaríamos, que hay algunos
etum est, servo hereditario legarí posee. Ita non esclavos, que, aunque no puedan conseguir la li-
mirum, si res domini, el quod ci debetur, servo bertad, pueden, sin embirgo, adquirir para su se-
cias pure legarí possit, quamvis domino elus non flor un legado y una herencia. As!, pues, en virtud
pQssent hace ululen legan. de aquel precepto, que decimos, de que en los tes-
tamentos se mira fi la persona del esclavo, se dijo
que se le pueden hacer legados fi un esclavo de la
herencia. Así no es de extrañar, si una cosa del se-
flor, y lo que fi este se le debe, se le puede legar fi
un esclavo de él, aunque estas cosas no se le pue-
dan legar útilmente fi su señor.

88. [85. ] TDEM libro XL Quaeationum. - Lati- 88. [85.] EL MISMO; Cuestiones, libro XI.—Di-
nne Largus: proxime ex tacto incidit species taus: ce Latino Largo: hace poco que de un hecho se
libertinas patronnin ex semisee heredem instituit, originé el siguiente caso: un libertino instituyó fi
et flhiam anam ex alio semisse; fidel coin'misit fihiae, su patrono heredero de ha mitad de la herencia, y
nl quibnsdam ancilhis patroni restitueret, quum A su hija de la otra mitad; encomendé fi la fidelidad
bac manumiesas essent; et si eadem fila heres non de la hija, que la restituyese fi algunas esclavas
esset, snbstituit ej easdem ancuas; quoniam filia del patrono, cuando estas hubiesen sido manumiti-
non vol uit heres existere ancillae iussu domini, Id das; y si la misma bija no fuese heredera, le subs-
est patroni (3), acllerunt defuneti hereditatem; post tituyó las mismas esclavas; porque la hija no quiso
ahiquantnm temporis ab co manumissae quaere- ser heredera, las esclavas adieron la herencia del
han!, an fideicommissum petere ab eodem patrono difunto por mandato de su señor, esto es, del paIro-

(1) qui, fiat.


( relegata, fiat. (5) 14 eat.pafrout, oniteIa.. Hab.

542 DIGEOTO.—LIBRO xxx!: TtrtTLo ÚNICO

possent (1). Rogo ergo, quid de hoc existimes, re- no; manumitidas por él despues de algún tiempo,
scribas. Respondi, neo repetitum videri En hune preguntaban, si podrían pedirle el fideicomiso al
casuin fideicommissum, sed alterutrum datum, vol mismo patrono .Te ruego, pues, que inc escribas qué
fldeicowmissum, vel ipsam hereditatem; mellus piensas sobre esto. Respondí, que no se considera
autem die¡, la eundem casum substitutas videri, repetido para este caso el fideicomiso, sino que se
I quem casum fideieommissum meruerunt, et ideo dió una ñ otra cosa, 6 el fideicomiso, 6 la misma
ad substitutiouem eas 'vocari. Quum enim servo herencia; poro que mejor es decir, que se les éou-
alieno fldeicommisum ab uno ex heredibus sub sidera substituidas para el mismo caso para el que
conditione libertatis fuerit datum, idemque servas merecieron el fideicomiso, y que por esto son lla-
el heredE substituatur, licel puro substitutio ficta madas ellas fi la substitución. Porque cuando fi un
sEt, lamen sub eadem conditione substitui videtur, esclavo ajeno se le hubiere dado un fideicomiso 4
sub qua fideicommissum mernit. cargo de uno de los herederos bajo condición de
manumisión, y el mismo esclavo fuera substituido
A este heredero, aunque la substitución haya sido
hecha puramente, se considera, sin embargo, que
se hace Ja substitución bajo la misma, condición con
que mereció el fideicomiso.
84. [86.] IDEM libro XXI. Qw.estionum.— Si 84. [86.1 EL MISMO; Cuestiones, -libro XXI.—
quis servo suo ftdeicommissam libertatem reliquit, Si alguno le dejó fi su esclavo la libertad por fidei-
et aliud quid adscrlpsit, quidam dicunt, quia pla- comiso, y añadió alguna otra cosa, dicen algunos,
cebat, ab herede eum manumitti debere, futurum que como estaba establecido que él debla ser ma-
osee, ut non admittatur ad fideicommissum. Sed numitido por el heredero, habrá de suceder que no
hoc iniquum est, la hulusmodi enim persona iltrius- se le admita al fideicomiso. Pero esto es injusto,
que quodamrnodo dios cessit, et libertatis, et pecu- porque respecto dotal persona corrió en cierto mo-
nlae petendae, adeo, UI putem, si mora fiat prae- do el término 'de ambas cosas, de la libertad y del
standae libertati, etiani fideicommisso moram vi- dinero que se ha de pedir, de tal suerte, que yo
deri factam, el usurarum onus accedere; nam el opinaría, que si se causase mora para dar la libere.
cetera, quae medio temporé acquisiit domino, dum tad, también se considerará causada la mora para
moratur praestare libertatem, eidem restitui opor- el fideicomiso, y se añadirla el grávamen de los in-
tere, rectIesime responsum est. tereses; porque con muchísima razón se respondió,
que se le deben entregar al mismo también las de-
más cosas, que adquirió para su señor en el tiempo
intermedio, mientras se demora darle la libertad.

85. [87.1 FDEM Libro IV. Responsorurn. - Cre- 85. [87.] EL MISMO; Respuestas, libro IV.—A1
ditorem, cm res pignoris Euro obligata a debitore acreedor fi quien por el deudor le hubiere sido' le-
legata esset, non prohiberi pecuuiam ereditam pe- gada una cosa obligada por derecho de prenda, no
tere, si voluntas testatoris compensare volentis se le prohibe pedir el dinero prestado, si evidente-
evidenter non ostenderetur. mente no se probase la voluntad del testador que
quería compensarla.
86. [88.] IDEM Libro XIII. Responsorum.— 86. [88.] EL MISMO; Respuestas, Libro XIII.—
Caius Seius pronepos meas heres mihi esto ex se- «Sea mi biznieto Cayó SeyO heredero de la mitad,
mime bonorum meorum, excepta domu mea, et de mis bienes, exceptuando mi casa, y la de mi pa-
paterna, in quibus habito, eum omnibus quae ibi dre, en las que habito, con todas las cosas que ha-
sunt. Quae omnia scias ad portionem hereditatis, ya en ellas. Todas cuyas cosas has de saber que
quam tibi dedi, non pertinerei; quaero, quum sil no pertenecen fi la porción de la herencia, que W.
in his domibus argentum, nomina debitorum, su- di; pregunto, si habiendo en estas casas plata, cré-
peflex, mancipia, an hace omnia, quae filie inve- ditos de deudores, ajuar, esclavos, deberán perteue-:.
niuntur, ad alice heredes institutos debeant perti- cer todas estas cosas, que allí se hallan, fi los otros
acre. PauZus respondi, nomina debitorum non. herederos instituidos. Y dice Paulo; respondi, que
contineni, sed omniurn eme communia, in ceteritl no se comprenden los créditos de los deudores, si-
vero nullum pronepoti locum cese. no que son comunes para todos, pero que sobre las
demás cosas no tiene derecho alguno el bisnieto.
§ 1.—Titius, eum fratris filio fundos el urbana § 1.—Ticio, al legarle al hijo de su hermano fun-
praedia legaret, la his et fundum Seianum lega- dos y predios urbanos, les legó entre ellos también
vil, quem ipse paterfamilIas, quoad viveret, uno el fundo Seyano, que el mismo padre de familia tu-
quidem nomine universum habult, sed, quo fuel- vo Integro mientras vivía, ciertamente con un mis-'
lEus conductorem inveniret, por duns partes loca- mo nombre, pero para hallar más fácilmente arren-1
bat, ita ut ex qualitate bel superiorem parteni datarlo, lo daba en arrendamiento dividido en dos
Seiauutn superiorem, inferiorem autem partem partes, de manera que por las circustancias del te-
Selanum inferiorem appellaret; piaero, an Is fun- rreno se llamaba Seyanó superior fi la parte supe-
dus lotus ad fratris fihium pertlneat. Paulas re- rior, y Seyano inferior fi la parte inferior; pregun-
spondit, si testator fundum Seiauum uno nomine to, si todo este fundo le pertenecerá al hijo del:
universum possedit, quamvia eundem divisEs par- hermano..'Paulo respondió, que si el testador pose-
tibus locaveral, uuiversum eum ex causa fidel: yó todo el 'fundo Seyano con un solo nombre, aun:
cóinmissi praestari oportere, nial si herce, de qua que lo habla dado en arriendo eu.porciones dividi
parte testator sensenit, evidenter probaverit. das, todo él debla ser entregado por causa del fi-
deicomiso, fi no ser que el heredero hubiere proba.
do evidentemente fi qué parle se haya referido el
(1) Ha!.; possint, el códice M. testador. ••-- -•• -.

DIGESTO.—LIBRO XXXI: TITULO ÚNICO 543

87. [89.] - IDEM libro XIV. Res-ponsorwrn.--Ti. 87. [89J EL siisio; Respuestas, Libro XIV.—
tia. Selo tesacram frumentariam comparan voluit Quiso Ticia que se comprase para Seyo un bono de
post diem trigesimum a morte ipsius; quaero, trigo después del trigésimo día de la muerte de la
quun Seius viva testatrice tesseram frumentaniam misma; pregunto, si, habiendo comenzado fi tener
ex causa lucrativa habere coeperit (1), nec possit Seyo por causa lucrativa en vida de la testadora
id, quod habet, petere, an ci actio competat. Pau- el bono de trigo, y no pudiera pedir lo que tiene,
lurespondit, ej, de quo quaeritur, pretium tease- le competerá la acción. Paulo respondió, que fi
ras praestaudum, qtioniam tale fideicommissum te, de quien se trata, se le ha de pagar el precio del
magia in quantitate, quam in corpore consistit. bono, porque tal fideicomiso consiste más bien en
una cantidad, que en una cosa determinada.
§ 1.—Usuras fideicommissi post impletos anuos § 1.—Bespondi, que después de haber cumplido
vigintiquluque pueflae, ex quo mora facta est, de- los veinticinco alios se le deben A una menor los
ben respondi; quamvis enim constitutum alt, ut intereses del fideicomiso, desde que se causó la mo-
xriinonibus vigintiquinque anula usurae omnimo do ra; porque aunque se haya establecido, que de to-
praestentur, tamen non pro mora hoe habendum dos modos se paguen los intereses fi los menores
est, quam sufficit smel jntervenisse, uL perpetuo de veinticinco años, sin embargo, esto no se ha de
debeantur. considerar como mora, la cual basta que una vez
se haya causado, para que se deban perpétuamentc.
§ 2.—Seia libertis anis fundum legavit, fideique § 2.—Seya legó un fundo fi sus libertos, y enco-
eorum ita eominisit: (fidel autem vestrae, Vere et mendó un encargo fi su fidelidad en estos térmi-
Sapide, committo, nc eum funduin vendatis, eum- nos: «pero encomiendo A vuestra fidelidad, Vero y
que, qui ex vobis ultimus decessenit, quum morie- Sápido, que no vendais este fundo, y que el últi-
tur, restituat Symphoro () liberto meo, et succes- mo, que de vosotros falleciere, lo restituya cuando
son, et Beryllo, et Sapido, quos infra manumisi, muera fi Sinforo, mi liberto, y sucesor, y fi Berilo, y
quive ex bis tune superviventi; quaero, quum neo fi Sápido, fi quienes fi continuación he manumitido,
in prima parte testamenti, qua fundum praelega- 6 fi los que de ellos sobrevivieren entonces); pre-
-vit, eos substituit, in secunda Lamen adiecerit gunto, si, no habiéndolos substituido en la primera
erbum: qui ultimus deceaseriti, an para unius parte del testamento, en que prelegó el fundo, y
defuncti ad alterum pertineret. Paulas respondit, habiendo afiadido en la segunda esta expresión:
testatnicem vlderi in eo fideicommisso, de quo qnae- «el Último que falleciere», le, pertenecería al otro la
nitur, duos gradus substitutionis feciase, unnm, ut parte de uno que hubiere fallecido. Paulo respondió,
is, qui ex duobus prior morietur, alter¡ restitucret, queparecfa que la testadora hizo en este fideico-
aiterum, ut novissirnus bis restitucret, quos norni- miso, de que se trata, dos grados de substitución,
natim postea enwneravit. uno, para que el que de los dos muriese primero,
hiciese la restitución al otro, otro, para que el dl-
timo hiciese la restitución fi aquellos fi quienes des-
pués enumeré nominalmente.
§ 8.—Imperator Alexander Augustus Claudio (3) § 3.—El Emperador Alejandro Augusto fi Clau-
luliano Praefecto urbi: «Si liquet tibi, luliane ca- dio Juliano, Prefecto de la ciudad. *Si te Consta-
risaime, aviam intervertendae ¡nofficiosi qucrelae re, canisimo Juliano, que para impedir la quere-
patrlmonium anam donationibus in nepotem fueLla lla de testamento inoficioso la abuela consumió
exinanisse, ratio deposcit, Id, quod donatum est, su patrimonio en las donaciones hechas fi su. nieto,
pro dimidia parte revocar¡». exige la razón que se revoque respecto fi la mitad
lo que donó.
§ 4.—Lucius Titius, quum haberet quinque lí- § 4.—Lucio Ticio, que ten¡ a cinco hijos, los eman-
beros, universos emancipavit, et la unum fihium cipó fi todos, y fi su solo hijo Cayo Seyo le confi-
Caium Selum amplissimas facultates donationibus rió cuantiosisimos bienes por donaciones, se reser-
eontulit, et modicuin sibi residuum servavit, et vó para si un módico remanente, 6 instituyó here-
universos liberos eum uxore scripsit heredes; in deros fi todos sus hijos juntos con su mujer; en el
eodem testamento duas possessiones, quas retinue- mismo testamento le prelegó al mismo Cayo Seyo
rat, eidem Cajo Seio praelegavit, et ab eo pe- dos posesiones, que habla retenido, y le pidió, que
Uit (4), nL ex reditibus praediorum, quae vivus ej de las rentas de los predios, que en vida le habla
donaverat, Maeviae fihiae tot surcos daret, item donado, le diese tantos aÚrcos fi su hija Mevia, y
alteri fratni alios tot; conventus a Maevia, sorore otros tantos fi su otro hermano; demandado por
sua, legem Falcidiam implorat; quaero, quu.m san- •Mevia, su hermana, invoca la ley Falcidia; pregun-
ctissimus Imperator, nL supra scniptum est, contra to, si, habiendo mandado nuestro santisimo Empe-
voluntatem donantis ea, quae donata Sunt, revo- rador, como arriba se ha escrito, que se revoquen
cari praeccperit, an Caius Seius compellendus alt, contra la voluntad del donante las cosas que se do-
secundum voluntatem patria ex donationibus fidei- naron, habrá de ser compelido Cayo Seyo fi entre-
commissum praestare beredi sororis (u). Paulus garle al heredero de la hermana, conforme fi la vo-
iespondit, post literas Imperatoria notri dubitani luntad del padre, el fideicomiso en virtud de las
non pportere, quin in bac quoque apecie, de qua donaciones. Paulo respondió, que después de la
quaer, tun, subveniendum sit liberia, quornm por- carta de nuestro Emperador, no se debe dudar,
tio in unum filinin donationibus collatis imminuta que también en este caso, de que se trata, se haya
est, praesertim quum Imperator noster contra yo- de auxiliar fi los descendientes, cuya porción fué
hintatem patria subvenenit; In proposita autem disminuida con las donaciones conferidas fi un solo
causa etiám voluntas patria pro his, qui fideicom- hijo, principalmente, habiendo prestado auxilio
Ínissum petunt, intercedit; sed si Faleidia lex in- nuestro Emperador contra la voluntad del padre;

(1) Ha¡. Vtdg,; Coeplt, el códice Fi.


(2) Senpronlo la Vuly. (4) Hal. Vulg petit, el Códice F'l.
(5) La Vi.i.; ¿lsudiauo, el códice Pl. (5) sorori, Ba/

644 DIGE8TO.—LIBRO ÑÑtUTíTULO ÚNIOÓ

terced.it, fldeicommissa in sólidum esne praestanda pero en el caso presente, también la voluntad del
propter immodicarum donationum rationeni. padre intercede fi favor de los que piden el Ildeico.
miso; mas si Interviene la ley Faleidia, se han de
pagan por completo los fideicomisos por razón de
lo excesivo de las donaciones.

88. [901 ScAEVOLA libro III. Responsorum.— 88. [90.] SCVOLA; Respuestas, libro hI.—La.
Lucius Titius testamento ita cavil: si quid cuique cio Ticio, dispuso asL en su testamento: «si alguna
flberorum meorum dedi, aut donavi, ant in usum cosa le di á cualquiera de mis hijos, 6 se la doné,
concessl, Rut sibi acquisiit, Rut ej ab aliquo datuni, 6 se la con cedi para su uso, 6 él la adquirió para
ant relictum est, id sibi praecipiat, sumat, babeat; si, 6 por alguno le fué dada 6 dejada, adquiérala
filii nomine kalendarium feccrat; postea seotentia previamente, tómela, y ten gala'; fi nombre delhi-
dieta est, et plaeuit, id, quod sub nomine ipsius jo habla abierto el libro de caja; después se pro-
ful lu kalendario remauserat, eL deben, non etiani nunció sentencia, y se determinó, que lo que fi
Id, quod exactum in rationes anas pater convertía - nombre del mismo hijo habla quedado como rema-
set; quasro, si id, quod exegisset pater ex nomini- nente en el libro de caja se le debla fi éste, pero no
bus fllii ante testamentum factum, iterum post también lo que, habiéndolo cobrado, hubiese apli-
testamentum factum ¡u nomen fui convertisset, cado el padre fi sus propias cuentas; pregunto, si
an ad fihium senundum sententiam pertineret. Re- en el caso de que esto lo hubiese cobrado el padre
pondi, id, quod ex eadem causa exactum iii can- de los créditos del hijo antes de haber el hecho tes
4cm causam rediisset, deben. tamenlo, y después de hecho el testamento lo hu-
biese aplicado de nuevo fi crédito del hijo, le pene-
necerla al hijo según la sentencia. RespondE, que
se debla lo que cobrado en virtud de una causa ló
hubiese restituido fi la misma causa.
§ 1.—A te peto, Titi, ficleique tuae committo, § 1.—Te pido, Ticio, y encomiendo fi tu fide-
uti curam condendi corporis mci suscipias, et pro Lidad, que asumas el cuidado de darle sepultura fi
hoe tot (1) surcos e medio praccipito; quaero, an, mi cuerpo, y que por esto retires previamente tan-
si Lucius Titius niinus, quam decem surcos ero- tos aüreos; pregunto, si, en el caso de que Lucio
gavenit, reliqua summa heredibus proficiat. Re- Ticio hubiere gastado menos de diez aóxeos, bene-
spondi, secundum ea, quae proponerelitur, here- ficiará la restante cantidad fi los herederos. Res-
dum commodo proficere. pondí, que, según lo que se exponía, aprovechaba
en beneficio de los herederos.
§ 2.—Quan manto herc3 extiterat, ita testamen- § 2—Una, que habla quedado heredera de suma-
to cavit: Maevi et Semproni, ful dulcisaimi, prae- rido, dispuso as¡ en su testamento: cMcvio y Sem-
cipitote mune, quidquid ex hereditate bonisve Ti- pronio, canifiosisimos hijos, tomad previamente to-
tu, domini mci, patria vestri, ad me pervenit mortis do lo que de la herencia ó de los bienes de Ticio,
cias tempore, ita tamen, al omne onus eiusdem mi sefior, y padre vuestro, vino fi mi poder al tiem-
heroditatis taza ja piaeteritum, quam in futurum, po de su muerte, pero de modo, que asumais to-
nec non etiam, si quid post mortem Titil dornini das las cargas de la misma herencia, tanto respec-
me¡ (2), agnoscatis; quacro, an, si quid solvsset to fi lo pasado como fi lo futuro, así como también
post mortem maniti, quum ipsa fructus cepisset, (3) si alguna hubiere después de la muerte de Ticio,
dedisset, ad onu.s eornm pertinerel. Respondi, se- mi señor»; pregunto, si, en el caso de que hubiese
cu.ndum ea, quae proponerentur, ea duntaxal Que- pagado alguna cosa después de la muerte del ma-
ra Iegataniis imposuiase, quae supereasent. rido, y habiendo ella percibido los frutos la hubie-
se dado, perteneceria fi cargo de ellos. Respondi,
que, según lo que se exponía, les impuso fi los lcga
tarios solamente las cargas que subsistiesen.
§ 3.—Quisquis mihi heres heredesve erunt, hoc § 3.—Cualesquiera que fueren mi heredero 6 he-
amplius Lucius Eutychus, quam quod (4) eum be- rederos, tome Lucio Eutico de la masa de la he-
redem institut, e media hereditate sumito, sibique rencia, además de aquello en que lo institul here-
habeto una eum Pamphilo, quem liberum case iii- dero, y téngala para si junto con Pánfilo, quien
bco, instrumentum tabernae ferrariae, ita al ne- mando que sea libre, la escritura del establecimien-
gotium exerceati8» (5); Lucius Eutychus viva te- to de herrería, fi fin de que ejerzais este negocio.;
atatrice decessit, para hereditatis ema ad cohe- Lucio Eutico falleció viviendo la testadora, y la
redem pertinuit; quaero, Ru Pamphilus eodem parle de su herencia le perteneció al coheredero;
testamento mauumissus ad petitionem partis in- pregunto, si Pánfilo, manumitido en el mismo tes-
atrumeuti admitti possit, hect taberna, ¡it voluit tamento, podrá ser admitido fi la petición de parte
testatrix, exerceri non poasit. Respondi, aclmitti. del instrumento, aunque no se pueda llevar el es-
tablecimiento como quiso la testadora. Respondi,
que se le admitía.
§ 4. —Sempronia substituta heredi instituto le- § 4.—SempronIa, sabtituida al heredero institui-
gata accepil, si heres non esset; movit contra in- do, recibió anos legados, si no fuese heredera; pro-
stitutum actionem, quod doto eius factum case movió acción contra el Instituido, porque decia
dicebat, quo miaus testatrix voleas primo loco que por dolo del mismo se habla hecho, que, que-
scnibere eam heredem, testamoutum mutaret, ncc riendo la testadora instituirla heredera en primer

(1) decem, por tot, Ha!. Vu!g.


() solvi, insertan Ha!. ru1.
(5) R pitae i quid;—si quid golvlsset, dedtsset post mor-
tem maniti,
e quum ipsa (roelas Cepisset, sé onus, asgan conga- (4) quaniquam, por quam quod, srradatiaats la Va!g.
ttro. .Rr; quwnjpsa fructus, quos perceplsaet, Ha!. Vdg. (5) eierceat. Is Luclus, Zas ed, citadas por Br.

DIGESTO.—LIBRO•IXxI: TÍTULO Úwioo 545
obtinuit quaero, an Jegati persecutionem saivam lugar, no cambiase el testamento, y -no gané. l
haberet Respcndi, secundum ea, quae propone- pleito; pregunto, si tendría á salvo la persecución
rentar, salvam ha'bere. del legado. Respondí, que, según lo que se expo-
nia, la tonta é. salvo.
§ 5.—Testator leo-ata ante quinqueñnium vetni § 5.—Un testador prohibió que se pidieran y se
peti praestarique, sed heres quaedam sua sponte entrega4en los legados antes de un quinquenio, pero
ante quinquennium solvft; quaesitum est, an eius, el heredero pagó por su voluntad algunos antes del
quod ante diem existentem solutum est, reprae- quinquenio; se preguntó, si en el restante pago del
sentationcnt ja reliqua solntioiie legati reputa- legado se podrá hacer la compensación de lo que
re (1) possit. Respondi, non propterea uiinus reli- se pagó antes de llegar el término. Respondí, que
clum videri (2), quod aliquid ante diem sit so- no porque se haya pagado alguna cosa antes del
lutum. término se considera que no se dejó.
§ 6.--Lucius Titius testamento ita cavit: «prao- § 6.—Lucio Ticio dispuso así en su testamento:
diolum meum darí volo libertis li'berta'busque «quiero que se dé mi pequeño predio ¡mis libertos
meis, et quos hoe testamento manumisi, et Seiae y libertas, y á los que manumití en este testamen-
alumnae mene, ita, no de nomine familine meae to, y á mi alumna Soya, de suerte, que no salga de
exeat, donec ad unum proprietas perveniat; quae- la familia de mi nombre, hasta que á uno soto, va-
ro, an Seia in communione cum libertis habeat ya la propiedad.; pregunto, si tendrá Suya su por-
portionem, an veto sibi partem dimidiam eme ción en comu.rnón con los libertos, 6 si podrá rei
praedioli vindicare possit. Respondí, perspieuam vindicar para ella mitad de este pequeño predio.
case testantis -voluntatem, omnes ad viriles partes Respondí, que era evidente la voluntad del testa-
vocantis. dor, que * todos los llama 4 porciones viriles.
§ 7.—Impuberem fihiurn heredem instituit, § 7.—Uno instituyó heredero 4 su hijo impúbe-
ri doteui praelegavit (3), item ornamenta, et ser- ro, y le prelegó fi su mujer la dote, y también los
vos, et aureos decem, et si impubes decessisset, adornos, y los esclavos, y diez aúreos, y para si hu-
substituit; a quibus ita legavit: «quaecunque pri- biese fallecido el impúbero, nombré substitutos; á
mis tabulis dedi, eadem omnia ab heredibus quo- cargo de los que legó de este modo: «quiero que
que heredEs me¡ tu duplum dan volo; quaeritur, todo lo que di en el primer testamento, se dé do-
an ex substitutione, impubere mortuo, dos quoque blado también por los herederos de mi heredero.;
iterum dbentur. Respondí, non videri de dotis le- se pregunta, si en virtud de la substitución, muer-
gato duplicando testatorem sensisee. Item quaero, to el impúbero, se deberá también segunda vez la
quum corpora legata etiam nune ex lucrativa dote Respondí, que no rarece que al duplicar el
causa possideantar, añ a substitutis peti possint. legado se refirió el testador al de la dote. También
Respondí, non poase. pregunto, si estando poseidos también ahora por
causa lucrativa los objetos legados, podrían ser
pedidos fi los substitutos. Respondi, que no podían.
§ 8.—eüivibus meis do lego chirographum Caí¡ § S. —eLes do% y lego fi ni¡,) conciudadanos el quE-
Se¡¡»; postea codicillis vetuit a Seto exigí, et ab rógrafo de Cayo Seyo»; después prohibió en codi-
herede petilt (4, ut ex alterius debitoris debito, cilos que se te cobrase 4 Seyo, y le pidió al herede-
quem codirillis nominavit, eandem summsm Rei- ro que de la deuda del otro deudor, que nombré en
publica e daret; quaesitum est, si posterior idoneus los codicilos, le diese la misma cantidad 4 la Re-
non esset, an integram quantitatem heredes prae- pública; se preguntó, si en el caso de que elsegun-
stare debeant. Reipondi, heredes Reipublicae ad- do no fuese solvento, deberán pagar los herederos
versus eum duntaxat dobitorem, qui noviseimis Integra la cantidad. Respondí, que los herederos
codicillis, ut propouitur, designatus est, actionem deben cederle la acción fi la República solamente
praestare debere. contra aquel deudor, que, según se expone, fué de-
signado en los últimos codicilos.
§ 9.—Filiam ex asee instituit heredem, cique § 9.—Uno instituyó heredera de la totalidad fi
substituit nepotem suum, et ita cavit: «si, quod su hija, fi esta le substituyó un nieto suyo, y dis-
abominor, neque filia mea, neque nepos mons he- puso así: «sí, lo que no suceda, ni mi hija, ni mi
redes mel erunt, tune portionem meam partía di- nieto fueren mis herederos, en este caso, quiero
midiae fundl luma ad libertos meos pertinere ve- que mi porción de la mitad de aquel fundo les per-
lo»; qnae.ritnr, quum ante testatorem et filia, et tenezca fi mis libertos.; se pregunta, si habiendo
nepos decesserunt, et intestati bona pertinnerunt muerto antes que el testador as! la hija como el
ad pronepotem eme, au fideieommissum ad liber- nieto, y habiéndole pertenecido fi su biznieto los
tos pertineret. Respondí, secundum ea, quae pro- bienes del intestado, les corresponderla el fideico-
ponerentur, si nullus alius heres institutus sii'bsti- miso fi los libertos. Respondí, que, según lo que se
tutusque esset, quam filia et nepos, videri legiti- exponía, si no hubiese sido instituido y substitui-
niorum fideicommissum cose, ni praestaret'ur (5). do ningún otro heredero, más que la bija y el nie-
to, se considera que se les encomendé fi los legÍti-
mos que se pagase el fideicomiso.
§ 10.—eQuisqtus mihi herce erit, sciat, debere § 10.—Sepa cualquiera, que fuere mi heredero,
me Demetrio, patruo meo, denaria tria (6), et que yo le debo á Demetrio, mi tío paterno, tres de-
deposita apud me a Seleuco, patruo meo, denaria narios, y que en mi poder fueron depositados por
tria (7), quae etiam protinus reddi et solvi lis iii- Seleuco, mi tío paterno, tres denarios, los que man-
beo»; quaesitum cst, an, si non deberentur, actio do que también Inmediatamente les sean devueltos

(1) Tsur. eegiin la e*critura original; repudiare, correc- (4) HaZ. Vuig.; petlt, el códice FI.
ción deZcódicFt., Dr. (8) HaZ.; praeltarentur, «1 códice II.
(2) debed, si ~gen interior dei códice Fi. (8) deaarium tela M1111%, Ha.
(5) relegavit, Hal. (7) denerlem tela infle, Hal.
Tomo II-5

546 DIGE8TO.—LIBRO XIXR TtTCLO fflCO

esset. Iespondi, si non deberentur, nullam quast y pagados»; se preguntó, si, en el casó de que no sé
ex debito actionem cose, sed ex fideicommisso. debiesen, habría acción. Respondí, que, si no se de-
biesen, no hay ninguna acción como por deuda, si-
no en virtud del fideicomiso. -
§ 11.—Luciun Titius Damam et Pamphilum li- § 11.—Lucio Ticio echó de su casa dos afios an-
bertos snos ante bienniuin mortis suae de domu tes de su muerto fi sus libertos Dama y Pánfilo, y
dimisit, et cibaria, quae dabat, praestare desiit; dejó de prestarles los alimentos que les daba; des-
mox facto testamento ¡La legavit: cquisquis mihi pués, habiendo hecho testamento, legó en esta for-
heras erit, omnihus libertis meis, quos hoc testa- ma: cualquiera que fuere mi heredero déles fi to-
mento manumisi, et quos ante habui, quosqite, dos mis libertos, que manumiti en este testamento,
ut uiauumittantur, petU, alimeutorum nomine in y que tuve antes, y fi aquellos que he pedido que
menses singulos certam pecwiiam dato»; quaesi- sean manumitidos, cierta cantidad cada mes fi ti-
tum est, an Damae et Pamphilo fldeicommissum tulo de alimentos»; e preguntó, si fi Dama y fi
debeatur. Respondi, secundum ea, quae propone- Pánfilo se les deberá el fideicomiso. Respondí, que,
rentur, ¡La deben, si hi, qui petent, manifeste do - según lo que se exponía, se les debla de este mo-
ecrent, co animo circa se patronum, quam testa- do, silos que lo pidieren probasen claramente, que
mentum faeeret, eme eoepisse, ut is quoque lega- al hacer el testamento comenzó el patrono fi tener
tum dan vellet; alioquin nihil ipsis praestetur. respecto de ellos tal intención, que quisiera que
también fi ellos se les diese el legado; pero que de
otra suerte nada se les diese fi ellos.
§ 12.—Damae et Pamphilo, quos testamento § 12.—Uno les dió un fundo fi Dama y fi Pánfi-
manumiserat, fundum dedit, ¡La ut post moriem lo, fi quienes habla manumitido en el testamento,
suam Nhii.s suis restituereni; eodem testamento pe- con la condición de que después de su muerte lo
tilt ab heredibus suis, ut Pamphilam manumitte- restituyesen fi sus propios hijos; en el mismo tes-
rent, quae Famphila filia natuxalis erat Pampbili; tamento los pidió fi sus herederos, que manumitie-
idem Pamphi.lus post diem legati su¡ ceden tem te- sen fi Pánfila, la cual Pánfila era hija natural de
stamento heredem instituit Maevium (11), eiusque Pánfilo; el mismo Pánfilo, después de correr el tér-
fidel commisit, UI hereditatem suam, id est fundi mino de su legado, instituyó heredero fi Mevio, y
supraseripti partem dimidiarn (2), quam solam in encomendé fi la fidelidad de este, que le restituye-
bonis ex testamento patronae suae habebat, Pam- se su propia herencia, esto es, la mitad del antes
philae fihiae suae, quum primum libera fuisset, re- mencionado fundo, única que tenla como bienes en
stitueret; quaero, Pamphila maiiumissa utrum ex virtud del testamento de su patrona, fi su hija Pán
testamento superiore patris sal paIro nae eam par- fila, tan pronto como hubiese sido libre; pregunto,
tem petere possit, an vero ex testamento patnis si manumitida Pánfila podrá pedir esta parte en
naturalis ex causa fideicommissi habita ratione virtud del anterior testamento de la patrona de su
legis Falcidiae. Respondi, ex his, quae propone- padre, 6 por el testamento de su padre natural por
rentur, probari, Pamphilam duutaxat ex testa- -
causa del fideicomiso, habida cuenta de la ley Fal
mento superiore fideicommissum petera posee. cidia. Respondí, que, en virtud de lo que se cipo-
Claudius (3): quia creditur, appellatioue filiorum n¡&, se admitía, que Pánfila podía pedir el fideico-
et naturales liberes, id est (4) lii servitute (5) sus- miso solamente por el primer testamento. Claudio
ceptos, contineni. dice: porque se cree, que en la denominación de
hijos se comprenden también los hijos naturales,
esto es, los nacidos en la esclavitud.
§ 13.—[91.] (6) Scaevola: codícillis Calo Sajo § 13. [91.]—Dice Scévola: uno legó ciento fi Ca-
eeutum legavit, clueque fidel commisit, ut ancillae yo Boyo en codicilos, y encomendó á su fidelidad
testatoris ea darci; quaero, an utile fideicommis- que se los diese fi una esclava del testador; pregun-
sum alt, quod legatarius ancillae testatoris dare to, si será útil el fideicomiso que al legatario se le
iussus est. Respondí, non cese. Item, si utile non mandó dar fi la esclava del testador. Respondí, pie
est, an legatarius hercdi, culus aneilla est, resti- no lo era. Asimismo, si no es útil, si será compelido
tuare compellatur. Respondí, non cómpelli, sed el legatario fi restitairlo al heredero de quien es la
nec ipsum legatarium Iegatuni petere posee. esclava. Respondí, que no se le compele, pero que
tampoco el mismo legatario puede pedir el legado.
§ 14.—Insulam libertis utniusque soxus legavil, § 14.—Uno legó una casa fi libertos de uno y
¡La ut ex reditu elus ma.sculi duplum, feminae Otro sexo, de modo que de las rentas de la misma
simplum percipiaut, camque alienari vetult, ex percibieran les varones el duplo de la cantidad que
consensu omniurn ab herede veuuudata cal; quae- las hembras, y prohibió que fuese enajenada, y fué
ro, an et ex pretio insulae duplum mares, siuiplum vendida por el heredero con el consentimiento de
caperent, t'eminae. Respondí, ob pretium iiullam todos; pregunto, si también del precio de la casa
fideicommissi persecutionem cese, nial ea mente recibirán los varones el duplo de la cantidad que
venditioni consenseruut, ut similiter ex pretio las hembras. Respondi, que por razón del precio no
mares quidern duplum, feminae autem simplum hay acción alguna para reclamar el fideicomiso,
conaequantur. salvo que hubieren consentido en la venta con la
idea de que también del precio recibieran los va-
rones el duplo de la cantidad que las hembras,
§ 15.—Instituto filio herede, el ex co nepotibus § 15.—Habiendo instituido heredero fi su hijo, y
emancipatis, testator ita cavit: BoóXop A los nietos emancipados nacidos de él, el testador
OIiCLaÇ jr Xsi3cu §n nllv xpovóuev gGU, J.LI M- dispuso as!: iquiero que mis casas no sean vendí-

(1) Maevlam, ¡Ial. (5) servftutem, ¡Ial.


( Id est fLuldI—dftntdtaw, omttsnLie otro8 en Hal.. (6) La VuLg. y la escritura original ¿el d4ice Fi. co,nien-
(3) notat, £nsela ¡IaL San aquí otro fragmento; ¡Ial. y Taur, según corrección Set
(; vsi, por 14 est, Ha2. códice PL., Coati aSan el mismo, Dr.

DIGF8TO.—LIBRO xxxi: TITULO ÜCO 547

xar, a&, alla l lévaly at&Ç rXEPcda. a- das por mis herederos, y que sobre ellas no se to
toi, cct )Eotç, xcd txTáVQ SIC aitcv'c p6or men préstamos A interés, Sino que en todo tiempo
t.ç 3otX-j cv iwXx ,.poç atoi, permanezcan estables para mis hijos' Y nietos; pero
ccaa w' ato, ouav r'- si alguno de ellos quisiere vender su parte, 6 to-
O6j&p arOiI, ct aECa ncLp' aiioii &V bá mar préstamo A interés sobre ella, tenga facultad
aa 7toLa, (1) xP7i ttót.iEvoSXPVi- para ven dérsela A su coheredero, y para recibir de
O.COV ci akUPOY. [Velo meas aedeit non vendi ab he- él el préstamo; mas si alguno hubiere obrado de
redibus meis, neque foenerari super ea*, sed ma- otro modo, será Inútil é Irrita la obligación que se
nere eas firmas (2) meis flliis et nepotibus per contraiga»; se pregunta, si, habiendo el hijo del
universum tempus; si autem aliquis eorum volue- difunto tomado dinero en mútuo de Flavia Dio-
nt vendere partem suam, vel foenerari super sam, nisia, y habiendo delegado, arrendadas las casas,
potestatem habeat vendere coheredi suo et foenera- A favor de la acreedora los alquileres que A él se
ri ab eo; si autem aliquis praeler hace fecerit, le debían por su parte, se considerará que se cum-
erit, quod obligaur, mulle al que. irritum; (3)] plió la condición del testamento, de modo que por
quaeritur, qmim films defuneti mutuam pecuniam razón del fideicomiso esté obligado A sus hijos. Res-
a Flavia Dionysia acceperit, et locatis aedi bus pro pondi, que, según lo que se exponía, no se cumplió.
parte elia pensiones sibi debitas creditrici delega-
verit, an conditio testamenti extitisse videatur, ut
flliis suis fideiconunissi nomine teneatur. Respondi,
secundum ea, quac proponerentur, non extitisse.
§ 16.—Matre et uxore heredibus institutis ita § 16.—Habiendo uno instituido herederas A su
cavit: «a te, uxor carissima, peto, no quid post madre y * su mujer, dispuso as: ¿te pido, canal-
mortein tuam fratribus tuis relinquas, habes fihios ma mujer, que después de tu muerte no les dejes
sororum tuarum, quibus relinquas; seis, unum nada A tus hermanos, pues tienes hijos de tus her-
fratrem tulim ffliurn nostrum occidisse, dum ej ra- manas, A quienes dejarlo; sabes que un hermano
pinam fecit (4), sed et alius mihi deteriora fecit' tuyo mató A un hijo nuestro mientras le robaba, y
qnaero, qu'um uxor intestata decessit, et legitima que otro me hizo mayores daño»; pregunto, ha-
oms here ditas ad fratrem pertineat, Sn sororis (5) biendo fallecido intestada la mujer, y pertenecien-
ful fideicommissum ab eo petere possunt? Respon- do su herencia legítima A su hermano, ¿pueden pe-
di, posse defendi, fideicommissum deben. dirle el fideicomiso los hijos de la hermana? Res-
pondí, que se puede defender que se debe el fidei-
comiso.
§ 17.—tLueius Titius hoc menm testamentum § 17.—cYo, Lucio Ticio, escribí este ml testamen-
scnipsl sine ullo iurisperito, rationem animi me¡ to sin intervención de jurisperito alguno, atendien-
potius secutus, quam nimiam et miseram diligen- do más bien al dictado de mi conciencia, que 4 ex-
tiam; et si minus aliquid legitime minusve perite cesiva y escrupulosa diligencia; y si alguna cosa
fecero, pro mro legitimo habeni debet hominis sani la hubiere hecho no del todo conforme A la ley 6
-voluntas»; debido heredes instituit; quaesitum caL, no ajustada A la forma debida, la voluntad de un
intestati eme bonorum possessione petita, su por- hombre sano debe ser considerada como legitimo
tiones adscriptae ex causa fldeicommissi peti pos- derecho»; después instituyó herederos; se pregun-
sunt? Rehpondi, secundum ea, quae proponeren- tó, ¿pedida la posesión de los bienes de éste, se
tur, posee.. pueden pedir las porciones asignadas por causa de
fideicomiso? Respondí, que, según lo que se propo-
nía, se podían.
89. [91. E. 92. V.] IDEM libro IV. Responso- 89. 191. H. 92. V.] EL MISMO; Respuestas, li-
rurn.—Testamento fihium et uxorem suam heredes bro IV.—Uno instituyó en su testamento herede-
Instituit; postes epistolam scripsisse dicitur, qua ros A su hijo y A su mujer; se dice, que después es-
et quidquid in peculio babult films, el donavit, et cribió una carta, en la que también le donó al hijo
adiecit, praeeipua hace eum, suique iuris, et post todo lo que este tuvo en su peculio, y añadió, que
mortem susm habere vefle; quaero, quum testa- quería que tuviera estas cosas privativamente,
mento signifi.caverit, si quid obslgnatum recepis- siendo de propio derecho, y después de su muerte;
set, id nico codicillorum valeret, epistola autem pregunto, si, habiendo expresado en el testamento,
non sil obsignata, an, quae epístola continentur, que si recibiese alguna disposición sellada, fuese
ad filium pertineant. Respondí, si fides epistolae válida por vía de codicilos, pero la carta no hubie-
relictae constaret, deben, quae in ea (6) dare se ra sido sellada, le pertenecerán al hijo las cosas
vello signifieavit. que en la carta se contienen. Respondí, que sicona-
tare la autenticidad de la carta dejada, se debían
las cosas que en ella Indicó que él qucriadar.
§ 1. —Qui indivisam cure fratre suo rem habe- § 1. Uno que tenía junto con su hermano bie-
bat, filias suas heredes instituit, el ita canil: pro- nos indivisos, Instituyó herederas A sus hijas, y dis-
pter res universas, quse mihi cum hilo fratre meo, puso as!: ¿en cuanto A todas las cosas que tengo
patruo vestro, communes sunt, quas aestimationis en común con aquel hermano mío, vuestro lb pa-
constiteril osee universas duo millium aureorum, terno, todas las que consta que son de valor de dos
fidel vestrae eommitto, uti pro portione vestra mil- mil aúreos, encomiendo A vuestra fidelidad, que
le aureos a Lucretio Pacato, patruo vestro, sed- por vuestra porción recibais mil aúreos de Lucre-
platis »; buje testamento quinquenfliO Bupervixit, cio Pacato, vuestro tío paterno»; sobrevivió cinco
et abunde patnimonium reliqult; quaesitum est, años A este testamento, y dejó un patrimonio cuan-

(1) 1YVO) [esto], Hat. (4) Hal.; faclt, el códice Fi.


(2) Según nuesfra enmienda; simpilces, inserto la Vi4g. (3) oororia, omítela HaZ.
(3) Vertión vulgar. (6) Hal.; la eam, el códice 17.

548 DIGESTO.—LIURO XXI: TITULO YN1OO

an heredes Lueretii Pacati secundum verba supra tieso; se preguntó, si, con forme fi las antedichas
scripa offerentes ni ¡ile aureos fldeicommi8sum palabras conseguirían los herederos de Lucrecio
consequantur. Respondi, secundurn ea, quae pro- Pacato el fideicomiso ofreciendo los mil aúreos.
ponerentur, non facere voluntatem, ut universa Respondi, que, según lo que se exponla, no era la
datis millenis (1) aurei.s restituerentur, sed aeSti- voluntad que se restituyesen todas las cosas ha-
mationis, quae mortis tempore in, rebus fuerat biéndose dado los mil aúreos, sino que se debla ha
oblatiouem (2) debere fien. cer el ofrecimiento de la estimación, que hablan te-
nido las cosas al tiempo de la muerte.
2.—Seio, quem heredi suhstituerat, ita lega- § 2.—Uno legó asi áSeyo, A quien lo habiaaubs-
vit: Seio, si mihi heres non erit, et uxori eius, tituido al heredero: 'quiero, que, si yo no tuviere
Mareellae, argenti libras quindecfm dan velo»; heredero, se dén fi Seyo y fi Marcela, su mujer, quin-
quaero, quum Seius heres extiterit, an Mareeilae ce libras de plata»; preguntó, si, habiendo queda-
legati dirnidia portio debeatur. Respondí, secun- do Seyo heredero, se le deberá fi Marcela la mitad
duni ea, quae proponerentur, deben. del legado. Respondi, que, según lo que se exponía,
se le debi a.
§ 3.—LUC1US Titius intestato moriturus, quum § 3.—Lucio Ticio, estando para morir intestado,
haberet uxorem, et ex ea filiara emaneipatam, co- teniendo mujer y una hija emancipada habida de
dicillis hace verba inserizit: «pertinent autem (3) ella, inserté estas palabras en los codicilos: «mas les
hi codiilli ad uxorem et fihiam; pnimum autem (4) pertenecen estos codicilos fi mi mujer y fi mi hija;
rogo, sic inter vos. agatfs,.ut me vivo egistis; ¡ta- pero ruego. primeramente, que os trateis como os
que rogo, UI, quidquid ant ego reliquero, ant tratasteis viviendo yo; y as! os ruego, que tengais
quod vos ipsae habeti8, commune vobis sit; filfa en común ó todo lo que yo os dejare, ó lo que vos
intestati patrie bonorum possessiouem aceepit; otras mismas teneis»; la hija recibió La posesión de
quneritur, an aliqua para hereditatis Lucii Titii ex bienes de su padre intestado; se pregunta, si por
causa fldeicomtnlssi a filfa matri deberetur, et la hija se le deberla fi la madre por causa do fidei-
quota. Respondí, secundum ea, quae propoueren- comiso alguna parte de la herencia de Lucio Ti-
tun, dimidiam partem deben, si modo uor parata cío, ycuaLRespondl, que, según lo que se exponía,
Bit, ¡u commuue bona sua conferre. se le debla la mitad, si la mujer estuviera dispues-
ta fi aportar en común sus bienes.
§ 4.—Quatuor filos aequis partibus instituit, et § 4.—Uno instituyó herederos por partes iguales
fundum per praeeptionem siugulis legavit; ful, A cuatro hijas, y A cada uno le prologó un fundo;
quum universa bona patrie obligata essent, mutua los hijos, hallándose obligados todos los bienes del
aceepta pecunia ( 5 ) hereditario ereditori solve- padre, le pagaron al acreedor de la herencia con di-
runt, et posteriori obltgaverunt; qui, quum el de- nero recibido en mútuo, y los obligaron A favor
bituni non soiveretur, praedia universa lege pi- del acreedor posterior; el cual, como no se le pa-
gnoris un¡ ex heredibus vendidit; quaenitur, an, gase la deuda, vendió por ley de prenda todos los
quum i8te fUina ex causa emtionis ea possideat, predios fi uno de los herederos; se pregunta, si po-
fratnibus el coheredibus fideieommissi petiLlo esset, seyéndolos este, hijo por causa de compra, tendrían
an vero ea peremta esset, quam communiter uni- sus hermanos y coherederos acción para pedir el
versa sequeati creditori obligsverint. Respondi, fideicomiso, ó si se habría extinguido esta, porque
actionem quidem fideicommissi in personam com- en común se hayan obligado al segundo acreedor.
petentem omnibus invicem mancre; non autem Respondí, que verdaderamente la acción del fidei-
Melcommisaum restituendum est, niel prius debi- comiso, que compete contra la persona, subsiste
tum ab ila emtori, eidemque coheredi persolve- mútuamente para todos; pero no se ha de restituir
rettix., el fideicomiso, si antes no se le pagase por ellos la
deuda al comprador y también coheredero.
• § 5.—Filme fidei eommisit in hace verba: poto § 5.—Uno encomendé fi su hija un fideicomiso
a te, fila mea, ut dotalem cautlonem post mortem en estos términos: 4te pido, hija mía, que después
meam mutes, et ita renoves, nt fratres tu¡ dotem de mi muerte cambies la caución dota], y la renue-
stipulenturcfi) hoc casu, nl, si sine ilberis, uno ves de modo que tus hermanos estipulen la dote
pluribusve, in matrimonio morieris, dos ad eos para este caso, para que, si murieses en el matri-
perveniat»; post mortem patria decessit mantua, monio, sin uno ó más hijos, vaya la dote fi poder
antequam renovaretur cautio dotalis, et postea de ellos»; falleció el marido después de la muerte
alil nupta deeessit nullo hiberorum relfeto, vivo M padre, antes que se renovase la caución dotal,
adhuc 'Pitio uno ex fratnibus; quaesitum est, an y habiéndose casado ella después con otro falleció
Titius petitionem haberet rerum, quae in dote (7) no habiendo dejado ningún hijo, viviendo todavia
fizerant. Respondi, pomo fdeicommlssum ab here- Ticio, uno de los hermanos; se preguntó, si ten-
dibus sororis peti, si per eam stetit, quominus do- -dna Ticio acción para pedir los bienes,que hablan
tem frater stipularetur. sido de la dote. Respondí, que se les podia pedir ci
fideicomiso fi los herederos de la hermana, si en
ella consistió que el hermano no estipulase la dote.
§ 6.—Fillnm et flhiam heredes insLituit, et liber- § 6.—Una instituyó herederos fi su hijo y fi su
tis legata dedil, eorumque fidel eommisit in hace hija, dió legados fi los libertos, y les eueomendó fi
'erba: a vobis peto, UI, quidquid -vobis legavi, (8) estos mi fideicomiso en estos términos: «es pido
contenti sitis viveutes, ut post vos fila meis resti- que mientras vivais estojo contentos con lo que os
tuatis»; defuncta testatricis filia, Maevia, libertus he legado, y que después lo rcsLituyal fi mis hi-

i) inlUe, Bat. 'utg. () tnutaain «scaptam pecuulaiu, la Vu19.


(2) obligatloiiew, La Vu4,. (5) HaZ.; Mipularentur, el códice Fi.
(JI) autem, onitela HaZ. (1) fiat. Vuig.; In doteiu el códice FI.
(4) autem, omUela Hai. (5) co, inaerta El.

DI(isTO.—LIBRO XXXII: TITULO ÚNICO 549

decessit herede instituto (1) patronae filio ex parte jos;» habiendo fallecido Movía, hija de la testado-
debita ex altera extraneo; quaesitum est, an adi- ra, murió el liberto, habiendo instituido al hijo de
ta hereditate1 patronae fihius a coherede ano par- su patrona heredero de la parte debida, y de la
tem eorum, quae ex testamento matris ad Mae- otra á un extraño; se preguntó, ¿adida la herencia,
vinin Iibertum perveneran!, petere potest? Re- podrá el hijo de la patrona pedirle á. su coherede-
pondi, cina, quod ej deberetur, si hereditatem ro la parte de los bienes que por el testamento de
non adiisset, partem a coherede petere posse. la madre hablan ido al liberto Mevio? Respondí,
que puede pedirle al coheredero la parte de lo que
a él se le debla, si no hubiese adido la herencia.
§ 7.—Maritus uxorcin ex asse heredem insti- § 7,—Un marido instituyó á su mujer heredera
tuis, cuina post mortem codicillos aperiri testator de la totalidad, y mandó el testador que después
praecepit; praedium hereditarium uxor, infructuo- de la muerte do aquella se cubriesen los codicilos;
sum rationi auné existimaus, vendidit; emtor quae- la mujer vendió un predio de la herencia, que cre-
nt, an retractarl hace venditio possit post mortem yó que era improductivo para sus cuentas; el com-
mulieris ab Ms, quibus codicillis per fideicommis- prador pregunta, si se podrá revocar esta venta,
sum hereditas data deprehenderetur, an vero so- después de la muerte de la mujer, por aquellos á.
mm quantitas pretii ab herede uxoris fldeieommis- quienes se viese que en los codicilos se les dió la
sarlis debeatur. Respondi, propter iustam igno- herencia, 6 si á los fideicomisarios se les deberá
rantiam 1am mulieris, quam emtoris, heredem por el heredero de la mujer solamente la cantidad
mulienis, ut fundus apud emtorem remaneat, fidel. del precio. Respondí, que por razón de la justa ig-
coznmissario pretium dare debere. norancia así de la mujer, como del comprador, el
heredero de la mujer debe darle al fideicomisario
el precio, para que el fundo permanezca en poder
del comprador.

LIBER - LIBRO
TRIGESIMUS BECUNDUS TRIGÉSIMO SEGUNDO
DE LEGATIS ET FIDEICOMMISSIS (2) DE LOS LEGADOS Y DE LOS FIDEICOMISOS
[Cr.Cod. Vi. 87. 88.42.48.47.48.] [Viese Cód. VI. $7. 88. 42. 48. 41. 48.1

1. ULPIANUS libro 1. Fideicommissorum— Si 1. ULPIANO; Fideicomisos, libro 1.—Si alguno


incertus quia alt, captivus alt, en a latrunculis ob-. estuviera incierto de si está cautivo, 6 sitiado por
sessus, testamentum facere non potest. n Sed et si ladrones, no puede hacer testamento. Pero tam-
sui iuris sit ignaras, putetque se per errOrem, quia bién si estuviera ignorante de su derecho, y juzga-
a latronibus captas est, servum eme velut hostium, ra por error, porqué fné cogido por ladrones, que
vel legatas (8, qui nihil se a captivo differre pu- es esclavo, por ejemplo, de los enemigos, 6 que es-
tat, non posse fideicomxnittere certum est, quia tá relegado, y cree que en nada se diferencia de
ec testan potest, qui, an liceat siN testan, du- un cautivo, es cierto que no puede hacer fideicomi-
bitat. sos, porque no puede testar el que duda si le es li-
cito testar.
§ 1.—Sed si fihiusfamilias ve! servus fideicom- § 1.—Pero si el hijo de familia 6 el esclavo hu-
missum reliquenit, non valet; si tamen manumtssi biere dejado un fideicomiso, no es válido; pero si
decessisse proponantur, constanter dicemus, fidei- se dijera que fallecieron manumitidos, diremos
eommissum relictum videni, quasi nune datum, constantemente, que se considera dejado el fideico-
qnum mora ei (4) contingit, videlicet si duravenit miso, cual si hubiera sido dado ahora cuando le so-
voluntas post manumissionem. Hace utique nemo breviene la muerte, por supuesto, Si hubiere sub-
eredet in testamentis nos case probaturos, quia sistido la voluntad después de la manumisión. Pe-
nihil in testamento valet, quoties ipsum testamen- ro ciertamente nadie creerá que hayamos de apro-
tum non valet, sed si alias fideicommissum qui (5) bar esto respecto á los testamentos, porque nada
reliquerit. es válido en un testamento, cuando no es válido el
mismo testamento, sino si de otra manera hubiere
dejado á alguien el fideicomiso.
• § 2.—Hi, quibus aqua et igni interdictum est, § .—Aquellos á quienes se les puso interdicción
item deportati (6), fideicommissum relinquere non en el agua y el fuego, y también los deportados,
poasunt, quia nec testamenti faciendi ius haben!, no pueden dejar un fideicomiso, porque no tienen
qunm sint áx6)sç [exkrres]. derecho de hacer testamento, estando privados de
ciudadani a.
3.—Deportatos autem eos accipere debemus, § 3.—Pero debemos entender por deportados

(1) 2aur; Inaitutae, d Códice PL, Br.


(2) LIBRE TEETIUS, añade E1.
(2) relegatus, Ha?.. Vuiq.; Ilgatus, conjetura Br.
(4) Taur. según correeccón del cd ,U ce FL;el, orn ita?. a la es. (s) sed valet údeicoimuiasuw al st alias quia, Eal.
cr,turí origina?., Br. (6) itein deporteti, ~U las .dat,
5.950 DIOFISTO.—LIBRO Xxxii: TÍTULO ÚNICO

qiLhus Princepa insulas adnotavit, ve! de quibus aquellos fi quienes el Príncipe destinó fi las islas,
deportandis acr!psit. Ceterum, priusquam factum ó respecto de los que escribió que deblan ser de-
Praesidis comprobet, nondum amisisse quia civ!- portados. Por lo demás, antes que apruebe el hecho
tatem videtur; proinde si ante decessisset, civis del Presidente, no se considera que uno perdió la
decessisse videtur, et fideicomznissum, quod ante ciudadanía; por lo cual, si hubiese fallecido antes, se
re!iquerat, quam sententiam pateretur, valebit; considera que falleció siendo ciudadano, y será va-
sed et si post sententiam, antcquam Imperator lido el fideicomiso que habla dejado antes que con-
eomprobet, valebit, quod factuin est, quia certuin sintiese la sentencia; pero también será válido el
statum usque adhuc habuit. que se hizo después de la sentencia, antes que el
Emperador la apruebe, porque tuvo hasta enton-
ces un estado cierto.
§ 4.—A Praefectis (1) vero praetorio, vel so, § 4.—Mas los deportados por los Prefectos del
qui vise Praefecti ex mandatis Principis cogno- Pretorio, ó por el que en lugar del Prefecto cono-
aeet, ítem a Praefecto urbis deportatos, quia si ciere su virtud de mandatos del Príncipe, y tam-
quoque epístola Divi SeverI et Imperatoris nostri bién por el Prefecto de la ciudad, porque también
ms deportandi datum cst, statim amittere civita- fi éste se le dió por una carta del Divino Severo y
tem; et ideo nec teatamenti faciendi ius, nec fidel- de nuestro Emperador el derecho de deportar, pier-
committendi eonstat habere. den inmediatamente Ja ciudadanía, yes sabido que
por esto no tienen ni el derecho de hacer testamen-
to, ni el de dejar fideicomiso.
§ 5.—Si quis plane in insulam deportatus codi- § 5.—Mas si deportado alguien fi alguna isla hu-
cilios ibí fecerit, et indulgentia Imperatoris resti- biere hecho en ella codicilos, y reintegrado por in-
tutus lisdem codicillis duran tibus decesserlt, potest diilgencla del Emperador hubiere fallecido subsis-
defendí, fideicommissum valerc, si modo tu eadem tiendo los mismos codicilos, se puede defender, que
voluntate duravit. es válido el fideicomiso, si es que persistió en la
misma voluntad.
§ 6,—Sciendum esi autcm, eorum fidel comrnitti § 6.—Pero se ha de saber, que se puede hacer un
quem (2) posse, ad quos aliquid perventurum est fideicomiso fi aquellos fi quienes les ha de corres-
morte eius, ve¡ dum lis datur, ve¡ dum jis non ponder alguna cosa fi la muerte del testador, á dán-
adimitur. dosela, 6 no quitándosela.
§ 7.—Nec tantum proximi bonorum possssoris, § 7.—Y podemos encomendar un fideicomiso, no
verum inferioris quoque fldei committere pos- solamente fi la fidelidad del próximo poseedor de
Bunius- los bienes, sino también fi la de otro más lejano.
§ 8.—Sed et cius, qui nondum natas est, fidei § 8.—Pero también se puede encomendar fi la fi-
committi posse, si modo natus nobis successu- deidad del que aun no ha nacido, si es que nacido
rus Bit. hubiera de sucedemos.
§ 9.—illud serte indubitate dicitur, si qaís inte- § 9.—Se dice ciertamente fuera de tod duda,
status decedens ab es, qui primo gradu si succe- que si al fallecer alguien intestado hubiere dejado
dere potult, fideicommissum reliquerit, si libo re- un fideicomiso fi cargo de quien pudo sucederle en
pudIante ad sequeutern graduni devoluta Bit suc- primer grado, él no debe el fideicomiso, si repudián-
eessio, euni fideicommissum non debere; et. ita dola él hubiera pasado la sucesión al segundo gra-
Imperator noster reseripsit do; y así lo respondió por rescripto nuestro Empe-
rador.
§ (0.—Sed et si a patrono Bit ielictum, et al!- § 10.—Pero también se habrá de decir lo mismo,
quis ex liberis cius mortuo (3) admisaus sit ad si hubiera sido dejado fi cargo dei patrono, y muer-
bonorum possessionem, idem erit diceudum. te él hubiera sido admitido alguno de sus hijos fi la
posesión de los bienes.
2. GAITJS libro I. Fi4eicommis8orum.—Ex filio 2. Gayo; Fideicomisos, Libro 1.—No se puede
praeterito, licet suus heres cnt, fideicommissum dejar un fideicomiso fi cargo del hijo preterido,
rdllnquí non potest, aunque fuere heredero suyo.
8. ULvIANUS Libro 1. Fideicornmissorurn.— Si 3. ULPIANO; Fideicomisos, Libro L—Si la mujer
muhier dtem stipiIata fuerit, et accepto tulit ma- hubiere estipulado la dote, y le dió al marido por
i'ito in hic dptem, ut fideicomjnissum det, dicen- recibida la dote con este objeto, para que dé un fi-
dum set. fideicommissum deben; percepisse enim de.icomiso, se ha de decir, que se debe el fideicomi-
aliquid a mullere videtur. Hace ita, si mortis cau- so; porque se considera que recibió de la mujer al-
sa dona, ara mulier manto fecit aeceptum; sed et guna cosa. Esto así, si la mujer se la dió por reci-
si mortis causa auxerit manito dotem, vel ja ma- bida al marido, para hacer ella donación por causa
tnimonium eius mortis causa redierit, potest die¡, de muerte; pero también se puede decir, que si por
fidelcommissum ab co deben. causa de muerte le hubiere aumentado al marido
la dote, 6 hubiere vuelto al matrimonio de este por
causa de muerte, se debe por él el fideicomiso.
§ 1.—IuLianus senibit, si servus mihi legatus sil, § 1.—Escribe Juliano, que si se me hubiera le-
eumque manumitiere rogatus sim, fideicommis- gado un esclavo, y se me hubiera rogado que lo
sum a me rellnqu.i non poase, scilicet si pure ro- manumitiese, no se puede dejar el fideicomiso fi mi
get (4); nam si sub conditione, vel ¡u diem, pro- cargo, fi saber, si se me rogara puramente; porque

(1) Praefecto, Hai. () eo, insertan Ha!. VuLg.


(2) quem, ea considerada palabra aupé rflue. (4) roger, HaZ. Vv.Zg. -

DIGESTO.—LIBIO TITULO Únco 551

pter fructum mcdii temporis posse me obligan, si bajo condición, 6 fi término, no dudaría Juliano
nec Julianas dubitaret. que puedo ser obligado fi causa de los frutos del
tiempo intermedio.
§ 2.—Si rem quis debeat ex stipulatu el, cuí (1) § 9.-81 alguien debiera en virtud de estipula-
rm Legavenit, fidel eommitterc eius non poterit, ción alguna cosa fi aquel fi quien le hubiere lega-
hect ex legato eommodum sentire videatur, quod do la cosa, no podrá encomendársela por fideico-
dominium nanciscitur statim, nec cxspectat ex miso, aunque parezca que en virtud del legado ob-
stipulatu actionem; fortassis quis dicat, et sumtum tiene algún beneficio, porqae adquiere inmediata-
litis, quem sustineret, si ex stipulatione litigaret, mente el dominio, y no espera fi ha acción de la
euxn lucran; sed nequaquam dicndum cst, hule estipulación; y quizá diga alguno, que él gana tam-
lidei comniitti posee. bién los gastos del litigio, que soportarla, si litiga-
se en virtud de la estipulación; pero de ningún mo-
do se ha de decir, que se le puede encomendar el
fideicomiso.
§ 3.—Sed et si habenti tibi proprietatem usum- § 3.—Pero si fi ti, que tienes la propiedad, te hu-
fructum mortis causa ceesero, potest dici, fidel- biere yo cedido por causa de muerte el usufruto,
committere me posee; nec quemquam moveat, también se puede-decir, que te puedo encomendar
quod ususfructus soles morte extingui, nam mcdii un fideicomiso; y no haga vacilar fi nadie, que el
potius temporis, quo vivat, qui donavit, eommo- usufruto se suele extinguir con la muerte, porque
dum cogitemus. más bien atenderemos al beneficio del tiempo in-
termedio en que vive el que hizo la donación.
• § 4.—Si autem pignus debitoris liberavero mor- § 4.—Mas si por causa de muerte hubiere yo li-
lis causa, et eme Udei cominisero, non potest va- berado la prenda del deudor, y se la hubiere enco-
lere fideicommissum. mendado en fideicom o, no puede ser válido este
fideicomiso.
4. PAIJLUS libro IV. Senentiarum.— A patre 4. PAULO; Sentencias, libro IV.--El fideicomi-
vel domino relictum fideicommissum, si hereditas so dejado fi cargo del padre ó del señor, si no se
el non quaeratur, ab emancipato filio ve] servo adquiriese para él la iherencia, se le: reclama por
manumieso utilibus actionibus postulatur; penes las acciones útiles al hijo emancipado ó al esclavo
tos enim quaesitae hereditatis emolumentum re- manumitido; porque en poder de ellos queda el be-
manet. neficio de la herencia adquirida.

5. ULPIANUS libro 1. Fideicommissor'um. - Si 5. ULPIANO; Fideicomisos, libro 1.—Si Aun mu-


fuerit municipio legatum relictum ab his, qui rem nicipio se le hubiere dejado un legado fi cargo de
publicam gerunt, fideicommissum dan potest. los que administran la cosa pública, se les puede
dar un fideicomiso.
§ 1.—Si quis non ab herede, vel legatario, sed § 1.—Si alguno hubiere dejado un fideicomiso,
ab heredis, vel legataril herede fideicommissum no fi cargo del heredero, 6 del legatario, sino fi car-
reliquerit, hoe valcre benignum est. go del heredero del heredero 6 del legatario, es
equitativo que sea válido.
6. PAULUS libro 1. Fideicommissorurn.—Sed et 6. PAULO; Fideicomisos, libro 1.—Pero tam-
si sic fideicommissum dedero ab herede meo: «te bién si de este modo hubiere yo dado un fideico-
rogo, Luci Titi, ut ab herede tuo pesas dan Mac- miso fi cargo de mi heredero: «te ruego, Lucio Ti-
ommissum, se¡-
vio decem aureos', utile cnt fideic cje, que le pidas fi tu heredero que se le dén fi Me-
]lees ut mortuo TiLlo ab herede cias peti possit; vio diez aureosi.; será útil el fideicomiso, fi saber,
idque el luhianus respondit. para que muerto Ticio, se le pueda pedir fi su he-
redero; y esto respondió también Juliano.
§ 1,—Sic autem fideicommissum dan non pote- § 1.—Pero no se podrá dar un fideicomiso de es-
nt: «si Stichus Seil factus meen cine hereditatem te modo: si Stico, habiendo sido hecho esclavo de
adierit, rogo, del», quoniam, qui fortuito, non iu- Sayo, hubiere adido por su mandato la herencia,
dido testatoris, consequitur hereditatem, vel lega- ruego que dé', porque el que fortuitamente, y no
tum, non debet onerani; ncc recipieudum est (2), por voluntad del testador, consigue la herencia 6 el
ut, Gui nihil dederis, eum rogando obligas. legado, no debe ser gravado; y no se ha de admi-
tir que al que nada le hayas dado lo obligues ro-
gándole.
7. ULPIANUS (3) libro L Fideicommissorurn.— 7. Uipisno; Fideicomisos, libro 1.—Si se le hu-
Si deportati servo fideicommissum fuerit adseni- biere asignado un fideicomiso al esclavo de un de-
ptum, ad fiscum pertinere dicendum est, nisi si eum portado, se ha de decir, que le pertenece al fisco,
deportatus vivo testatore alienaverit, vel fuerit salvo si el deportado hubiere enajenado el esclavo
restitutus; tunc enim ad ipsum debebit pertinere. viviendo el testador, 6 él hubiere sido restituido;
porque entonces le deberá pertenecer fi él mismo.
§ 1.—Si miles deportato fideieominissum reli- § 1.—Si el militar le hubiere dejado un fideico-
quenit, venus est, quod et Marcellus probat, cape- miso fi un deportado, es más cierto, lo que también
re (4) eum posee. aprueba Marcelo, que él puede adquirirlo.

(1) Tftur. $e9lin la ecríturn original; eiqne, por éi, col, co.
rrecc(ón del códict 71., Br. (3) Idem, HaZ.
() Tair. al etarçjefl; cose, en el texto. (4) Taw.; carere, el códice Fi., Br.

55'2 DWESTO.—L1BRO Xxxii: TITULO ÚNICO

• § !.—Si quis ereditori suo legaverit Id, quod § 2.—Si alguien le hubiere legado A su acreedor
debet, fidel eornmitti eius non poterit, nisi commo, lo que lo debe, no se le podrá encomendar fi éste
dum aliquod ex legato consequatur, forto exce- un fideicomiso, si no obtuviera del legado - algún
pttonis tl'nore, vel si quid (1) in diem debitum fult, provecho, acaso por temor de la excepción, ó si se
vel sub conditione (2). debió alguna cosa fi término, ¿i bajo condición.
8. PAULTJS Libro 1. Fideicommissorum.—Sj Le 8. PAULO; Fideicomisos, Libro L—Si el legata-
gatarius, a quo fideicommissum datum eat, petie- rio, fi cuyo cargo se ilió un fideicomiso, hubiere pe-
nt legatum, id tantum, quod per iudicem exege- dido el legado, será obligado fi entregarle al fidei-
tít, praestare fideicommissario cogetur, vel, si non comisario solamente lo que por medio del juez hu-
exegerit, actione (3) cedere; ad eum enim litis po- biere exigido, ó fi ceder la acción, si no lo hubiere
riculan spectare iniquum est, si non culpa legata- exigido; porque es injusto que le afecte la pérdida
ni lis perierit. del litigio, si el litigio no se hubiere perdido por
culpadel legatario.
§ 1.—Servo heredis fideicommissum utiliter non § 1.—No se le deja útilmente un fideicomiso al
relinquitur, nisi fidel chis commisserit, ut servum esclavo dl heredero, si no se hubiere encomenda-
manumittat. do fi la fidelidad de éste que manumita al esclavo
§ 2.—Quum ¡tu petiissel testator, ut, quidquid § 2.—Habiendo pedido el testador, que todo lo
ex bonis oms ad patrem pervenisset, fihiae suao que de sus bienes hubiese ido fi poder de su padre,
ita restitueret, nL eo amplias haberet, quam ex lo restituyera fi su hija, para que con ello tuviese
bonis patris habitura esset, Divus Plus rescripsit, más de lo que de los bienes de su padre habría de
manifestum eme, de co tempore scnsisse testato- tener ella, respondió por rescripto el Divino Pb,
rem, quod post mortem patris futurum esset. que es evidente que el testador se refirió fi aquel
tiempo, que hubiese de venir después de la muer-
te del padre.
9. MAECLANUS Libro L Fideicommissorum. - S 9. Mncrwo; Fideicomisos, libro L—Si así se
ita fuerit; fideicommissum relietum: ad quemeun- hubiere dejado un fideicomiso: «fi cualquiera que
que ex testamento meo, vol ab intestato», vel ita: por mi testamento,» ó 'abintestato,' ó de este mo-
«ad quemcunque quoquo iure bona mea perve- do: «fi cualquiera que por cualquier derecho va-
niant*., hac oratione et cias, qui postea natus cnt, yan mis bienes.» con esta cláusula, se considera
invo familiam venerit, et cius, qui postea cogna- que se encomendó el fideicomiso as! fi la té del que
tus esse coeperit, fidel commissum videtur; elus después hubiere nacido, ó ingresado en la familia,
quoque, quae nondum nupta cnt, sed postea, co como fi la del que después hubiere comenzado fi ser
casu, quo ex Edicto ad uxorem bona mariti inte- cognado; y también fi la de aquella que aun no se
stati solent pertinere. hubiere casado, sino que se casare después, en es-
te caso, en el que por virtud del Edicto le suelen
pertenecer fi la mujer los bienes del marido in-
testado.
10. VALENS Libro II. Fidei.commissorum: - Si 10. VALENTE; Fideicomioso.q, Libro IL—Si fi ti,
tibi, eL ci, qui ex tribus liberis meje ja funus meurn y al que de mis tres hijos hubiere ido fi' mis fune-
venerit, ceutum aureos legavero, non uiinuitur ja rales, os hubiere legado yo cien aúreos, no se dis-
tua persona legatum, si nemo venit. minuye en tu persona el legado, si ninguno fué.
11. ULPIANUS Libro II. Fideicomissorum.— Fi- 11. ULPL&NO; Fideicomisos, libro II.—Los fidei-
deioommissa quocunque sermone rclinqui possunt; comisos pueden ser dejados con cualquier lengua-
non solum latina ve¡ graeca, sed etiam punica ve¡ je; no solamente en lengua latina 6 griega, sino
gallicana, vel aíterius culuscunque gentis (4). también en la púnica 6 gala, 6 en la de otra cual-
quier nación.
§ 1.—Quoties quis exemplum testamenti prae- § 1.—Cuando alguien prepara la minuta de un
parat, et prius decedat, quam testetur, non va- testamento, y fallece antes que teste, no vale como
¡cnt (5) quasi ex codicillis, quae iii exemplo sen- por codicilo lo que se escribió en la minuta, aun-
pta sant, Licet verba fideieommissi ecriptura ha- que la escritura tenga las palabras de fideicomi-
beat (a); et ita Divum Pium decrevisse Maecianus so; y escribe Meciano, que así lo decreté el Di-
scnibit. vino Pb.
§ 2.—Si ita quis scripsenit: 411uni tibi commen- § 2.—Si alguno hubiere escrito as!: «te reco-
do», Divus Plus rescripsit, fideicommissum non miendo fi aquel,' respondió por rescripto el Divino
deben; aliud est enim personam comniendare, Pb, que no se debe un fideicomiso; porque una co-
aliad voluntatem suam fideicommittentis heredi- sa es recomendar fi una persona, y otra insinuarles
bus insinuare. A los herederos del fideicomitentc la propia yo-
¡untad.
§ 3.—Quum esset quis rogatus restituere portio- § 3.—Cuando fi alguno se le hubiese rogado que
nem aceepta corta quantitate, reSpoUsUm est, nitro restituya una porción habiendo recibido cierta can-
petore ipsum fideicommissum ab herede posse. Sed tidad, se respondió, que fi voluntad puede pedirle
utrum, si volet, praeeipiet (7) restituetqu.e por. al heredero el mismo fideicomiso. Pero es objeto de
tioncrn, an vero et si noluerit, cogatur accepta propia deliberación, si tomará previamente y res-

(1) H'.; qutd, el códice Fi.


(2) UaS. Vutg.; eondltiouem, el códice Fi. (6) Taur.; valet, el Códice Fi.
(1) aCtionein, Hal. (6) Seripta habeant, Hal.
() llagua, Leerla (7) perciplat reatltuatln, fl'ci.

DlGSPO.—LIBO XXXII TITULO ÜNICO 533

quantitato portionem restituere, propriae est del¡, ituirá la porción2 si quisiera, 6 si será obligado á
berationis. Et sano quum qrns rogatur, socepta restituir la porción, aun si no hubiere querido,
corta quantitate portionem restituere duplex est habiendo recibido la cantidad. Y 4 la verdad, cuan-
fideicommissum, unum, ut posait petoro quantita- do 4 alguien se le ruega que restituya una porción
tem paratus portione cedere, aliud, ut, etsi non habiendo recibido cierta cantidad, hay dos fideico-
petet, tamen cogatur fldeicommissario restituere misos, uno, para que pueda pedir la cantidad es-
parato praestare quantitatem. tando dispuesto 4 ceder la porción, otro, para que,
aunque no la pidiere, sea, sin embargo, obligado
4 hacerlo la restitución al fideicomisario que esté
dispuesto á entregar la cantidad.
4.—Si quis ita scripserit: »sufficiant (1) tibi § 4.—Si alguno hubiere escrito de este modo:
vineae ve! fundue », fideicommisum est, quoniam «bástente las vifias, 6 el fundo» hay fideicomiso,
et iliwi ficleicommissum osee arbitramur: conten- porque consideramos que tambin esto es fideico-
tus esto illa re». miso: .conténtate con tal cosa».
§ 5.—Sic fideicommissuni re1ictmn nisi herea § 5.—El fideicomiso dejado de este modo: á no
mene noluerit, illi decem dan volo », quasi condi- ser que no quisiere mi heredero, quiero que Be don
tionale fideieommissum est, et primain voluntatem diez 4 aquel», es un fideicomiso, casi condicional,
exiit; ideoque post primam voluntatem non erit y exige la primera voluntad; y por lo tanto, des-
arbitrium heredia dicendi noluiese. lués de la primera voluntad no estará al arbitrio
el heredero decir que no quiso.
§ 6.—Hoc autem legatum: «quum voluerit», tra- § .—Mas este legado: «cuando quisiere», tiene
otum habet, quaniclin vivat is, u quo fideicommis- duración mientras viva aquel á cuyo cargo se dejó
sum relictum est; verum si, antequam dederit, do- el fideicomiso; pero si antes que lo hubiere dado
cesserit, horco sine praestat. Sed et si fideicoinmis- hubiere fallecido, lo paga su heredero. Pero si el
sarius, anteqnam heres constituat, decesserit, ad fideicomisario hubiere fallecido antes que el here-
heredem simm nihil transtnlisse videtur; coudi- dero determine, se considera que no transfirió na-
tionale omm esse legatum, nemini dubium est, et da é. su heredero; porque para nadie es dudoso
pendente conditione legati videri decessisse fidei- que es un legado condicional, y que parece que
eommissanium. fideicomisario falleció estando pendiente la condi-
ción del legado.
§ 7.—Quamquam autem fideicommissum ita re- § 7.—Mas aunque no sea debido un fideicomiso
hctum non debeatur: 'si voluenis», tamen si ita as! dejado: «si quisieres», sin embargo, si hubiere
adacniptum fuerit: si fueris arbitratus, si putave- sido escrito de este modo: «si lo hubieres determi-
ns, si aestimavenja (2), si utile tibi fuenit visum, nado, silo juzgares, si lo estimares, si te hubiere
vol videbitur'., de'bebitur; non enim plenum arbi- parecido útil, 6 si te pareciere», se deberá; porque
trium voluntatis heredi dedit, sed quasi viro bono no le dió al heredero el pleno arbitrio de la volun-
commissum (3) relictuin. - tad, sino que fué dejado como encomendado á un
hombre bueno. -
§ 8.—Proixide si ita sit fideicommissum relictum: 18.—Por consiguiente, si el fideicomiso hubiere
sUi
i, si demernerit (4)», omnimodo fideicommis- sido dejado así; «4 aquel, silo hubiere merecido',
um debebitur, si modo meritum guasi apud virum se deberá de todos modos el fideicomiso, si es ejue
bonum collocare fideicommissarius 'potuit. Et si el fideicomisario pudo atribuir mérito como ájuicio
ita alt: «si te non oifenderit», aeque debebitur; neo de hombre bueno. Y si de esta manera: 'si no te
poterit bojes causan, non esse menitum, si alma hubiere ofendido», se deberá igualmente; y no po-
vir bonus et non infestus meritum potuit ad- drá el heredero alegar que no fuá merecido, si otro
mittere. hombre bueno y no enemigo pudo admitir que fué
merecido.
§ 9.—Haec verba: « te fili ro 07 ut praedia, quae § 9.—Por estas palabras: te ruego, hijo mío, que
ad te pervenerint, pro tua di!jgentia diligas, et estimes con tu diligencia los predios que fueren 4
cirani ecruni agas, itt possint ad fijos tuos perve- tu poder, y que tengas cuidado de ellos, para que
mro», lioet non satis expnimunt fideicommissum,
sed magis consilium, guam necessitatem relin- E pasar 4 tus hijos», aunque no expresan su-
ficientemente un fideicomiso, sino más bien un
consejo, que la necesidad de dejarlos, se considera,
quendi, tamen ea praedia in nepotibus post mor-
tein patris eorum vii ficleicommissi videntur con- sin embargo, que estos predios tienen fuerza de
tinere. fideicomiso 4 favor de los nietos después de la
muerte del padre de éstos.
10.—Si filio a patre herede instituto fideicom- § 10.—Si 4 un hijo se le hubiere dejado un fidei-
xnissnm rehetum ±uerit, etsi verbis non sit ita re- comiso 4 cargo de su padre instituido heredero,
hotum, quum pater moreretur, sed intelligi bco aunque con las palabras no so le haya dejado de
possit (5), puta quia sic relictum est, ut rehnquat este modo, cuando muera el padre, sino, que se
lilio, ve!: 'volo omm habere», ve!: «yole ad eum pueda entender esto, por ejemplo, porque fué de-
pertinere», defendetur in id tempus fideicomisauni iado así, para que lo deje al hijo, 6, qmero que él
rebotum, que su¡ iuris films efficitur. o tenga», 6, 'quiero que 4 él le pertenezca», se
defiendo que el fideicomiso fué deado para el tiem-
po en que el hijo se hace de propio derecho.
§ 11.—Si cui ita fuerit fideicommissuin rol- § 11.—Si 4 alguno lo hubiere sido dejado de este

(1) La Vu'g.t s ufficiunt, el cddice Fi.


(2) exltimavetie, fiat.
(5) fid.i.ommseum, Hl. V4g.
(4) Bat.; ej te mernerit, el códice Fi.; el de te mernerit, con. (5) Taur. ugd% la e#crilowa o,(94sa; aed ut intelligi non
iee.ra Br. xeglin elfr 77. § 25. D. .IXXI. poit, corrscc,6,, de c4dice Fi. • Br.
Tomo tE—lo
554 bIGESPÓ.—IBo XXII TITT.IYLO 1TNIOO

etum: si mor te patrio oni iuiis fuerit effectus', et modo un fideicomiso: £5j por muerte de su padre
emanoipatioue sui iuris factus oit, non videri de- se hubiere hecho de propio derecho-, y por la
fociose condjtiouem; sed et quum moro patri. con- emancipación se hubiera hecho de propio derecho,
tingat,. quasi extante conditone ad ildaicommis-. no so considera que faltó la condición; sino que
sum admittetur. también cuando llegue la muerte del padre será
admitido al fideicomiso, como si se hubiese cum-
plido la condición.
§ 12.—Si rem snam testator legaverit, eamque § 12.—Si el testador hubiere legado una cosa
neceesitate urgente alienaverit, (1) fldeicommis- suya y la hubiere enajenado pon urgente necesi-
sum peti posse, nisi probetur, adimero. ci testato- dad, se puede pedir el fideicomiso, fi no ser que se
rem voluisse, probationem,autem inutataa (2) ve- pruebeque el testador quiso quitárselo, pero ha-
luntatis ab heredibue exigendam. biéndoseles de exigir fi los herederos la prueba de
haberse cambiado de voluntad.
§ 13.—Ergo et si nomen quis debitoris.exegerit, § 13. —Luego también si alguno hubiere cobra-
quod por fideicommissum reliquit, non temen hoc do el crédito de un deudor, que dejó por fideico-

r
animo,guasi 'vllet oxtiuguere fideicommis sum,, miso, pero no con esta intención, como si quisiera
erit d.ici, deben, nisi forte inter haec interest; extinguir el fideicomiso, se podrá decir que se de-
i c enim extingiutur ipsanata (3) debiti, be, fi no ser acaso que entre estos casos haya dife-
ibi res durat, tametsi alienata oit. Quum temen rencia; porque en este se extingue la misma cons-
quidam nomen debitoris exegioset, et pro deposito tancia de la deuda, y en el otro subsiste la cosa,
pecuniam habuisset, putavi (4), fideicomnuosi p- aunque haya sido enajenada. Mas cuando uno hu-
titionem suere&se, maxime quia non ipso exege- biese cobrado el crédito de un deudor, y hubiese
rat, sed debitor nitro pecuniam obtulerat, quam tenido el dinero en depósito, opiné que subsistía
oiferenteipso non potuit (non) accipere. Paulatiin la petición del fideicomiso, mayormente si él mis-
igitur adinittemus, etsi ex hac parte pecuniae ram mo no lo había exigido, sino que el deudor había
comparaverit, quam non hoc animo exegit, ut ofrecido voluntariamente el dinero, que, ofrecién-
fldezoommissarium privarot ildeicommisso, posse dolo él, no pudo dejar de recibir. Asi pues, paula-
adhuc fideicommiosi petitionem supereose. tinamente admitiremos, que aunque hubiere com.-
prado una cosa con esta parte de dinero, que no
cobré con la intención de privar del fideicomiso al
fideicomisario, puede subsistir todavía la petición
del fideicomiso.
14.—Si quis illicite aedificasset, id. est hoc, § 14.—Si alguno hubiese edificado ilícitamente,
quod dimí Constitutiones jubent, an fideicommis- esto es, lo que las Constituciones mandan que se
sum re].inquero ex oc quis possit, videamus; et derribe, veamos si podrá alguien dejar de ello un
puto, p000e, quum. enim dirui necease oit, nulla fideicomiso; y opino, que puede, porque como es
dubitatio est, quin Senatusoonoultum impedimento necesario que se derribe, no hay duda alguna que
non Bit. no sirve de impedimento el Senadoconsulto.
§ 1.—Si horas rogatus sit, eertam summam § 15.—Si al heredero se le hubiera rogado, que
usuris certis foenori daré, atila est fideicommis- diese cierta suma en préstamo fi determinado in-
suu; sed Maecianus putat, non alias cogeudum terés, es útil el fideicomiso; pero opina Meciano,
credore, quam (5) iclonee ei caveatur; sed ego pro- que no ha de ser obligado fi prestarla de otro, mo-
chvior sum, lit putem cautionem non exigeiidam. do, sino si se le diera suficiente caución; paro yo
estoy más inclinado fi pensar que no se ha de exi-
gir caución.
§ 16.—Si servo alieno militia relinquatur, an § 16,—Si fi un esclavo ajeno se le dejara un car-
domino quaeratur legatum, quaeritiir. Et aút scit go en una milicia, se pregunta si se adquirirá para
servum cose, et dice aostimabonem deben, ant su señor allegado. Y 6 sabe que es esclavo, y digo
ignoravit, et denegari fideicommissi porsecutio de- que se debe la. estimaoión, 6 lo ignoró, y se debe
bet, quia, si sciisset servura, non rehquisset. denegar la reclamación del fideicomiso, porque si
hubiese sabido que era esclavo, no lo babria dejado.
§ 17.—Ex Ms apparet, quum per ficleiommissum § 17.—Resulta do esto1 que cuando se deja al-
ahquid relinquitur, ipsum praetanclum, quod re- guna cosa por fideicomiso, se ha de entregar lo
lietum. est, quum vero ipanin praestani non potest, mismo que se dejó, pero que cuando no se puede
aestimationem ésse praestandam. entregar lo mismo, se ha de dar su estimación.
§ 18.—Si quis decem alicui per fideicommissum § 18.—Si uno le hubiere dejado fi otro diez por
reiiquerit,.et, si perdidiset id, quod testamento fideicomiso, y, si hubiese perdido lo que se dejó en
relictum es rursus ej reliquerit, quaerebatur, en el testamento, se lo hubiere dejado de nuevo, se
sequensfideieornuussum valeat, ve t an exigere he- preguntaba, si será válido el segundo fideicomiso,
res debeat cautionem, salva foro decem, no coga- 6 si el heredero deberá exigir caución de que ha-
tui ad praestationern, et an, si saepius perdidissot, brán de quedar fi salvo los diez, para que no sea
saepius ci saroiretur fideicomnussum. Jjj'vus Pius obligado fi laprestación, y si en el caso de que los
rescripsit, neque cautionem exigoudam, et ñon hubiese perdido más veces, se le resarcirá más ve-
amplius, quam semel, postquam perdidisset, prae- ces el fideicomiso. El. Divino Pi o respondió por
standum; non nimonerandus est heres,ut in in- rescripto, que no se ha de exigir caución, y que no
finitum, quoties perdiderit, restituere ci tautun- se han de entregar más de una vez, después que los
dem debeat, sed ut por fideicornmissum posterius hubiese perdido; porque no ha do ser gravado el
duplicataeius legata videantur, neo amplius ad heredero, para que indefinidamente, mientras los

(1) Maetianus ntat, tsSa Haz.


mutatae, se co,uidera aeadída por antiguos copistas. () pxtanit, Has.
S) ubtantia, otros en HaZ. (5) !i inserta 5, Vtdg.
DIGESTO.—LIBRO XXXII TITULO ÚNICO

periculnm heredis pertineant, si quid postea is perdiere, deba entregarle otros tantos, sino para
eonsumserit, exsoluto et posteriore fldeicommisso, que por el fideicomiso posterior so conSidere du-
plicado su legado, y nada más vaya riesgo del
heredero, si aquel hubiere consumido despuÓs al-

§ 19.-Item si u* certam quantitatem cui rei-


F cosa, habiendo sido pagado también el segun-
do fideicomiso. -
§ 19.—Igualmente, si uno le hubiere dejado á
querit, et addidrit, facilius hano siimmam posse otro cierta cantidad, y hubiere añadido que esta
compensan, quum debitor sit fidelcomnmissanil]s ex suma se podía compensar más fácilmente siendo
causa hereditatis Can Se¡¡, nec velit ile heredita- el fideicomisario deudor por causa de la herencia
tem adire Oaii Se¡¡, sed potat fideicommissum, Im- de Cayo 5eyo, y no quisiere él adir la herencia de
perator noster, contra voluntatem eum testantis Cayo eyo, pero pidiese el fideicomiso, respondió
petere fideieommisum, rescripsit, quum in fidei- por rescripto nuestro Emperador, que él pide el fi-
cornmissis praecipue epectanda servandaque sit deicomiso contra la voluntad del testador porque
testatoris voluutas. principalmente en. losfideicomisos se ha E0 ver y
cumplir la voluntad del testador.
§ 20.—Plerumque evenit, multorurn intereese § 20.—Sucede muchas veces, que interesa á mu-
id, quod rehnciuitur, verum testatorem un¡ voluis- chos la cosa que se deja, pero que el testador qui-
se lionorem hibitum; et est haec sententia Mar- so que se favoreciese a uno solo; y es muy verdá-
celli veriesima. dera esta opinión de Marcelo.
§ 21.—Sic evenit, utinterduis, sipluribus testa- 21.—Y así acontece, que á veces, si el testador
tor honorem babero voluit, et de pluribus sen sit, quiso que se beneficiase á muchos, y se refirió á
quarnvls unum legatuni sit, tamen ad persecutio- muchos, aunque haya sido legada una sola cosa,
nem oms plures admittantur, ut puta si decem sean, no obstante, admitidos muchos á su reclama-
fuenint eiusdem reí etipulandi, et heres vel fidei- ción, como por ejemplo, si fueron diez los que esti-
commissanifls rogatus nt iis solverel;
set, lic rn
eni, pularon la misma cosa, y se le rogó al heredero ¿
si omnium interest, et de omnibus sensit testa- al fideicomisario que la entregase ñ. ellos; porque
tor, fideicommissum relictum omnes petere pote- en este caso, si les interesa á todos, y el testador so
runt (1). Sed utrum in partem agent, an 111 soli- refirió á todos, todos podrán pedir el fideicomiSo
dum, videamus et credo, prout cuiusque interest, dejado. Pero veamos, si ejercitarán la acción por
consequentur. tinus igitur, qui occupat, agendo una parte 6 por la totalidad; y creo, que conaegui-
totum consequitur, ita ut caveat, defensum ir¡ ad- rái conforme 4 cada cual le interesa. Así, pues, el
versus esteros fideiconimisearios eum, qui scivit, único, que lo ocupa, ejercitando la acción lo con-
sive socii sunt, sive non. sigue todo, con tal que dé caución de que el que
pagó será defendido contra los demás fideicomisa-
rios, sean, 6 no, consocios.
§ 22.—Interdum alterius nomen seribitur in te- § 22.—A veces se escribe en el testamento el
stamento, alter¡ vero fldeicommissi petitio, vel le- nombre de uno, pero le compete 4 otro la reclama-
gati competit, utputa si fidei heredis committatur, ción del fideicomiso 6 del legado, como, por ejem-
ut ipse publicum 12)
pro Pitio praestet; lldeicom- plo, si se encomendase á la fidelidad del heredero
missum hoc vel legatum non publicanus petit, lioet que él mismo pague por Ticio el tributo público;
si sit adscriptum, sed pse petere poterit, pro que este fideicomiso 6 legado no lo pide el publicano,
legatum rehctum est. Multum autem mteresso ar- aunque 4 61 se le haya dejado,pero podrá pedirlo
bitror, cuí volet (3) prospeetum, cinusque contcrn- el mismo por cuyo interés fu dejado el legado.
platione testator fecerit; plerumque autem mtelli- Pero juzgo que importa mucho saber, porquién
genduni set, pnvati. causa hoo íecisse, hect emo- quiso mirar, y por contemplación de quien lo ha -va
rumentum publicano quaeratur. hecho el testador; pero las más de 1a veces se ha
de entender, que esto lo hizo por causa de un par-
ticular, aunque se adquiera emolumento para el
publicano.
§ 23.—Si in opere civitatis faciendo aliquid re- § 23.—Si se hubiera deado alguna cosa para
lictum sit, unumquemue heredem in solidum te- hacer una obra para la ciudad., le respondieron por
neri, Divus Marcus et Lucius Verus Proculae re- rescripto el Divino Marco y Lucio Vero 4 Prócu-
seripeerunt; tempus tamen coheredi praestituerunt, la, que cada heredero está obligado por la total-
intra quod mittat ad opus faciendurn, post quod dad;pero le concedieron al coheredero tiempo den-
solam Proculam voluei-unt lacere, imputatnram tro cíel que envíe 4 hacer la obra, después del
coheredi sumtum pro parte eme. cual quisieron que la hiciera solamente Pr6cula,
la cual había de imputarle al coheredero el gasto
con arreglo 4 su parte. -
§ 24.—Ergo et in statua, et in servituto ceteris- § 24.—En su consecuencia, lo mismo respondió
que, quae divisionem non recipiunt, idem Divus por rescripto el Divino Marco respecto 4 una es-
Marcas rescripmt. tátua, y 4 una servidumbre, y 4 las demás cosas,
que no admiten división,
§ 25.—Si pus opus facere iussus paratus sit pe- § 25.---Si aquel it quien se le mandó hacer una
cuniam daré Reipublicae, ut ¡pea Iaoiat, crunm te- obra estuviera dispuesto 4 darle el dinero 4 la Re-
etator per ipsum id fien voluenit, non audietur; et pública, para que ella misma la haga, habiendo
ita Divus Marcus rescnipsit. querido el testador que por él mismo se hiciera
no será oído; y así lo respondió por rescripto el
Divino Marco. -.
(1) Ha¡, Yu1.; potnerunt, ej códice E.
(5) ¡.io es, vectiga], según el fr. 1. § 1. D. di publtcaei: sic.
XXXIX. 4. pnblicano, Ha¡. (8) vojuit, al margen (atener ck códice Fi,
656 DIGESTO-LIBRO XXX I: TITULO ÚNICO

12. VALENS (1) libro 1. Fideicomrnissorum.- 12. VALENTE; Fid.eicomisoB, libro 1- «Sea li-
tStichus liber esto, et ut eum heres artificium do- bre Stico, y pido que mi heredero le enseña un
csut, unde se tueri possit, peto»; Pegasus mutile oficio con el cual pueda mantenerse»; Pegaso dice,
fldeicommissum seso ait, quia genus artifioii adie- que es inútil este fideicomiso, porque no se agre-
ctum non esset; sed Praetor, aut arbiter ex voltin- gó la clase de oficio; pero el Pretor, el árbitro de-
¿

tate defancti et aetate, et conditione, et natura terminará por la voluntad del difunto y por la
ingenioque oms, cm relictum erit, statuet, quod edad, condición, naturaleza é ingenio d8 aquel á
potissimum artifioiuin beres docero eum sumtibus quien se hubiere dejado, el oficio, que mejor deberá
suis debeat. enseflarle á su costa el heredero,
18. MAECIANUS libro II Fideicommis8orum.- 13. MECIANO; Fideicomisos, libro 11.-Si el tes-
Si sic locutus erit testator: «heres ineus illi fun- tador hubiere hablado así: «déle mi heredero un
dum dato, Soja boc amplius decem', non erit du- fundo Ii aquel, y además de esto diez á Seyo', no
bitandiim, quin Seius et fundi partem, et decem se habrá de dudar que 5eyo deberá percibir en
ex testamento peroipere deboat. virtud del testamento parte del fundo y los diez.
14.Giius libro 1. Fideiximmissorum.-Non da- 14. GAYo; Fideicomisos, libro 1-No es dudoso,
bium set, quin, si uxori legatu.m sit: «si non nu- que si á una mujer se le hubiera legado así: "si no
psert», idque al¡¡ restitusre rogata sit, cogenda se hubiere casado», y se le hubiese rogado que
sit (2), si nupserit, restituere. restituya ó. otro la cosa, ha do ser obligac1a á res-
tituirla, si so hubiere casado.
§ 1.-Heres quoque, cuj iurisiurandi conditio § 1.-También el heredero, It quien se le remite
remittitur, logatum et fideicommissum debet. la condición del juramento, debe el legado yel fi-
deicomiso.
§ 2.-Sed si ciii legatum relictum est, ut alienam § 2.-Pero si It alguien se le dejó un legado, para
rem redimat, vol praestet, si redimere non possit, que compre una cosa ajena, 6 la entregue, si no pu-
quod dominus non vendat, vel immodico protio diera comprarla, porque no la vendiera su dueflo,
vendat, iustam aestimationem inferat. 6 la vendiese por precio inmoderado, pague sujus-
tu estimación.
15. MAECIANUS libro II. Fideicommissorum (3). 15. Mici&NO; Fideicomisos, libro 11.-Legadas
-Rae res testatoris legatae, quae in profundo las cosas del testador, que se dice que están en lo
cose dicuntur, quandoque apparuerint,praestantur. profundo del mar, se entregarán siempre que apa-
recieren.
16. PoPoNIus (4) libro 1 Fideicomnzissorum. 16. PoMPoNIo; Fideicomisos, libro 1.-Muchas
-Saepe legatum plemus restituitur fideicommis- veces so le entrega al fideicomisario el legado más
sano, quam, esset reliotum, veluti si alluvione pleno de lo que fiíé dejado, por ejemplo, si por alu-
ager auctus esset, vel etiam insulue natas. vión se hubiese aumentado el campo, ¿ también si
hubiesen surgido islas.
17. MAEoIus (5) libro II. Fideicommissorum. 17. MECIAN0; Fideicomisos, libro 11.-También
-Etiam ea, quae futura sunt, legarí possunt, ut se pueden legar las cosas que son futuras, como la
insula vel in mar¡ (6), vol in flununibus enata. isla que surja en el mar, ó en los ríos.
§ 1.-Servitus quoque servo (7) praedium ha- § 1.-También se lega válidamente una servi-
benti recto legatur. dumbre al esclavo que tiene un predio.
18. POMPoTIUS libro 1 Ficieicommissorum.-Si 18. PoMPoNIo; Fideicomisos, libro 1.-Si en tes-
iure testamento facto fideicommissum tibí reli- tamento hecho legalmente te hubiere yo dejado un
o nero, dolado postea aliud Locero non mro, in qu o fideicomiso, y después yo hubiere hecho otro no
fideioommissnm rolictum tibi vel alud, quam quod con arreglo It derecho, en el que se te haya dejado
prioro testamento, vol oinnino non sit relictum, un fideicomiso, ú otra cosa distinta de la que en
videndum est, mene mea haec fuerit facientis el primer testamento, 6 no se te haya dejado ab-
postea testamentuin, ut nolim, ratum tibi sit prio- soLutamente ninguna, se ha de ver, si al hacer yo
re testamento relictum, quia nuda voluntato fidei- después testamento haya sido esta mi intenei6n,
commissa iiifirmarentur. Sed vis id obtinere pot- la de no querer que sea ratificado lo que so te de-
est, fortaseis ideo, quod ita demuni a pniore testa- jó en el primer testamento, porque los fideicomi-
mento velin recedi, si posterius valiturum sit; et sos se invalidan por la nula voluntad. Pero apenas
nuno ex posteriore testamento fideicommissum si puede prevalecer esto, acaso porque solamente
non debetur, etiamsi iidem heredes utroque testa- quería yo queso desistiera del primer testamento,
mento inetituti ex priori extiteru3it. si hubiera de ser válido el segundo; y en el caso
presente no se le debe el fideicomiso en virtud del
testamento posterior, aunque en ambos testamen-
tos fueron instituidos herederos los mismos que en
el primero.

(1) CaIu HaZ.; Pauhu, Za Vu4'.


(2) HaZ. V'4g. e&, si ci$dc Fi.
(3) l'atsr. sipian corrscc6n del códc. Fi; MarciannB libro pri-
mo fldacommiorum, la e rturd origtaal, Dr., Martianu, Kai.; (5) Taur. egürt aorrscc»d,, dci códtce Fi.; Mrciaxiu, ¿a
Marcelln, la ra1. ya original, Br.
(4) Taur. ug.in cs,-recciós d códico Fi.; Papinianus, ¡a escri- (6) HaZ.; mare, sZ códice Fi.
tura ortginal, Br. (l) oervo, ow'itenkt otras ¿a Ha¡.

DIGESTL—LIBRO xxxii: TÍTULO ÚNICO 557

19. VALENS (1) libro V. Fideieo'mmissorurn.— 19. VALENTE; Fideicomisos, libro V.—Si so te
Si tibi legatum est vol fideicommissum rehctum hizo un legado 6 se te dejó un fideicomiso para
uti quid facias, etiam si non interest heredis que hagas alguna cosa, aunque nada le importa al
fien1 negandam tibi actionem, si non caveas hero- heredero que se haga ésta, con razón juzgaron No-
di futurum, quod deíunctus voluit, Nerva et Ati- va y Atiheino que se te ha de denegar la acción,
ucinas recto putavenuit. si no le dieras caución al heredero do que se hará
lo que quiso el difunto.
20. ULPIANUS (2) libro VI. Ficleicomissorum. 20. ULPIANO; Fideicomisos, libro VI—Si ha-
—Si res mihi per fldeicammissum relicta eadem biéndoseme dejado alguna cosa por fideicomiso, so
tibi legata, vel per fideicommissum rehota sit, non te hubiera legado 6 dejado la misma por fideicomi-
communicandi anime, sed utrique in solidum, am- so, no con intención de hacerla común, sino por en-
bigendum non est, si alter¡ sit soluta, alterum iiul- tono á ambos, no se ha de dudar, que si hubiese
1am quidem iusin ipsam, rem habere, sed actio- sido dada á uno, no tiene ciertamente el otro nmn-
nem de protio mtegram eum habere. ún derecho sobre la misma cosa, pero que tiene
integra la acción por el precio.
21. PAULUS libro IV. Sen entiarun. - Nutu 21. PAULO; Sentencias, libro IV.—También por
etiam rehnquitur fideieommissum, dumrnodo is señas se deja un fideicomiso, con tal que lo deje
mita relinquat, qui el Ioqui potest, nisi superve- por sanas el que también puede hablar á no ser
mene morbus ci impedimento sit. que le sirva de impedimento onfermeiad que le
haya sobrevenido.
l.—Fideicominissum relictum, et apud eum, 1.—Se determiné que se extinguiese el fidei-
cm rehctum est, ex causa lucrativa inventuni, ex- comiso dejado, también si Be hallé por causa lu-
tinguí placuit, nisi dcfunctus aestimationem quo- crativa en poder de aquel á quien se le dejó, á no
que eius praestari voluit. ser que el difun lo haya querido que se pague tam-
bién su estimación.
2.—Columnis aedium vol tignis per fideicom- § 2.—Habiéndose dejado por fideicomiso las co-
miesum relictis ea tantummodo ampliesimus ordo lumnas 6 las vigas de una casa, quiso la muy alta
praestari voluit nulla aestimatiorns facta mentio- corporación que sin haberse hecho ninguna men-
no, quae eme domus imuria auforri possunt. ción de la estimación se entrenasen solamente las
que se pueden retirar sin detrimento de la casa.
22, JIEBMOGENIANUS (3) libro IV. luna Epi- 22. HEBMOGENIANO; Epítome del Derecho, libro
tomarum.—Si quiq in principio testamenti adscrí- IV.—Si alguien hubiere escrito al principio de su
pserit: 'cm bis legavero, sornel deben velo', post- testamento: 'quiero que al que yo hubiere legado
ea eodem testamento vol codicillis sciene saepe dos veces se le daba una so1a»,y después le hubiera
eidem legaverit, suprema voluntas potior habetur; legado á sabiendas muchas veces al mismo en el
nemo enim eam sibi potest legem dicere, ut a pnio- mismo testamento 6 por codicilos, se considera pre-
re oi recedere non hcoat. Sed hoc ita looum babo- ferente la última voluntad' porque nadiepuedo
bit, si speciahter dixerit, pnioris voluntatis se (4) establecer para si mismo la Eey de que no le sea
poenituisse, et vohusse, ut legatarias piura legata licito separarse del primero. Poro esto tendrá lu-
aecipiat. gar do esto modo, si esuecialmente hubiere decla- -
rado que se arrepintió le su primera voluntad, y
que quiso que él legatario recibiera muchos le-
gados.
§ 1.—Miles, in eum ex militan delicto capitali § 1.—El militar, habiéndose pronunciado contra
dieta sententia, perniittente Co in ipsa sententia, él sentencia capital por delito militar, permitién-
qui damnavit, sient testamenti faciendi, ita Mci- dolo en la misma sentencia el que lo condenó, ad-
commissi relinquendi potestatem consequitur. quiere, así como la facultad de hacer testamento,
también la de dejar un fideicomiso.
2.—Mortis damniim per fideiconimissum servi § 2.—El perjuicio de la muerte del esclavo deja-
reicti, antequam (5) mora fiat, fldeicommissarius do por fideicomiso, antes que se cause mora, lo su-
solas patitur, hect alienus relinquatur (6). fre sólo el fideicomisario, aunque se deje uno
ajeno,
28. PAULuS libro V. Senteniiarum.—Ex imper- 28. PAuIo; Sentencias libro V.—:Es indecoroso
fecto testamento legata vol fldeicommissa Impe- que el Emperador reivinique en virtud de un tes-
ratorem vindicare, inverecundum (7) est; decet tamento imperfecto legados 6 fideicomisos; porque
enim tantae maiestati, eas servare legos, quibu cuadra á tanta majestad observar las leyes de que
ipse solutus esse videtur. él considera que está exento.
24. NERATIUS (8) libro II. Responsoruni.—Cre- 24. NEn.&cIo Respuestas, libro 11.—A un acree-
ditoni ita potest legan, no indebitum ab eo repe- dor se le puede legar, que no se repita de él lo no
toretur. debido.

1) Tour. seIin correcc*ón del códice Fi.; ClemenB, la escritura (5) Taur.; anteqnam, conjetl4ra &., p1485 seyúss el códice P.
orig4sal, Pr. Se lee anteiquam.
(5) Taur. squsi corrección del códies Fi.; Papinianue, la øscrí- (6) Íaur.; rolinquibur, conjel ura Pr,, le5ln4se espien el cWcs
turs ong(.,a, Dr. .1'IJ relinqnaitur.
(0) Hsrmoganes, la Vuig. (7) vorecundum, la Vuig.
(t) Mal. Vuly.; ibi, el códice PL (8) Terentin., Mal.
558 DIGESTO.----LIBRO xxxii: TITULO ÚNICO

25. PAULU2 libro L ad Neratium.—dIlle, atit 25. PAULO; comentarios d Neracio libro 1—
ille heres Seio centurn dato ; potest Seius, ab utro «Déle. á Seyo ciento éste ó aquel bereerq; Seyo
velit, petere. puede pedirles al que de los dos quiera.
L—Quum in verbis nulla ambiguitas est, non § 1.—Cuando en las palabras no hay ninguna
debet admitti voluntatis quaestio. ambigüedad, no se debe admitir cuestión sobre la
voluntad.
28. IDEM libro II. ad Neratiurn. —Is, qui fldei- 28. EL MISMO; Comentarios d Neracio, libro 11.
commissurn debet, post moram non tantum fru- —El que debe un fideicomiso es obligado, después
ct,is, sed etiam omne damnum, quo affectus est do la mora, á pagar no solamente los frutos, sino
ficteioornniissariiis, praestaro cogitur. también todo el daflo en que fué afectado el fidei-
comisario.
27. IDEM libro II. 33etretorum. - Paula Calli- 27. EL MISMO; Decretos, libro 11.—Paula, ha-
nico (1) ex parte herede instituto filiae eiusdem biendo instituido heredero de parte fi Calinico, le
Iuventianae (2), uum in familia nupsisset, deoem legó en el testamento diez fi Ju'venciaxia, hija del
testamento legavit, deinde post tempus codicillis mismo, cuando se hubiese casado en la familia, y
factis centum eidem Callinico rehquerat non adie- luego, habiendo hecho codicilos después de algun
oto: «hoo ainp1ius; pronunt1avit utramque sum- tiempo, le habla dejado ciento al mismo Calínico
mam deben, maxime quum incodicillis 11iae Cal- sin haber afiadido:*además esto»; fallé que se de-
linici nihil legatum fuisset. bían ambas sumas, mayormente no habiéndose le-
gado nada en los codicilos fi la hija de Calínico.
• § 1.—Pompeius (3) Eermippus filium Hermip- role1.—Pompeyo Hermippo había instituido he-
pmu ex dodrante, fihiam Titianam ex quadrante rederos de tres cuartos fi su hijo Ilermippo, y del
heredes instituerat, et praedia certa singulis prao- otro cuarto fi su ha Ticiana y les había prologa-
legaverat, praeterea si sine hberis Hermqpus mo- do fl cada uno ciertos predios, y además habi a
roretur, aham possessionem fihiae dan iusserat; mandado que si Hermippo muriese sin hijos se le
post testamentum factis codicillis filias corta prae- diese otra posesión fi la hij am; habiendo hecho co-
dia dederat, eamque bis contentam esse voluit dicilos después del testamento, le había dado cier-
pro omni hereditate et his, guao in testamento re- tos predios fi la hija, y quiso que ésta se contenta-
liuerat; Hermippi bona ad fiscnm pervenerant, se con ellos por toda su herencia y por lo que le
Titiana soror fideioommissum petebat; quaereba- había dejado en el testamento; los bienes de Her-
tur, utrum pro hereditate tantum, an et pro bis, inippo habían ido fi parar al fisco, y su hermana
quae post mortem frater rogatus erat restituere, Ticiana pedía el fideicomiso; se preguntaba, si el
pater eam vo1wset accipere ea, quae codicillis padre habla querido que ella recibiese lo que le
reliquerat. Mihi ab omm voluntate recessum vide- habla dejado en los codicilos solamentepor la he-
batur; placuit humanius interpretan, ea sola, quae rencia, 6 si también por lo que se le habla rogado
vivente fratre acceptura erat, adernta videri, non al hermano que restituyera después de su muerte.
etiam quas post mortem eius rehquerat, si sine A mi me parecía que se habla separado de toda su
liberis decederet; et ita pronuntiavit. voluntad; pero se determiné que se interpretase
con más humanidad, que se consideraba quitado
sólo lo que había de haber recibido ella viviendo el
hermano no también lo que le había dejado para
después ¿le la muerte de éste, si falleciese sin hi-
jos; y así fallé.
§ 2.—Iuliaiius Ç4) Sevorus decedeus, i.nstitutis § 2.—Al fallecer Severo Juliano habiendo ins-
quibusdam heredibus, alumno ano quinquaginta tituido algunos herederos, le habla legado fi un
legaverat, saque (5) Julio Mauro, colono sao, ex alumno suyo cincuenta, y había querido que fue-
pensionibus fundi debitis ab eo praestari voluerat, sen pagados, de las pensiones de un fundo debidas
eidemque Mauro quaedam legaverat; quum de he- por éste, por Julio Mauro, su colono, y le habla le-
reditate fiscus quaestionem movisset; iussu procu- gado al mismo Mauro algunas cosas; habiendo pro-
ratoris Maurus pecuniam fisco solverat, postea he- movido el fisco cuestión sobre la herencia, Mauro
res seriptus obtinuerat (6) fisoum, alumno autem le había pagado el dinero al fisco por mandato del
mortao heras eius fideicommissum ab herede Mau- procurador, y después el heredero instituido ha.
ri potebat; placuit Imperatoni, non videri eius fidei bíaganado contra el fisco, pero, habiendo muerto
oommissum, sed demonstratum, unde accipere el alumno, su heredero le pedía el fideicomiso al
poaset; et ideo heres Severi hace praestare debet. heredero de Mauro; le plugo al Emperador que no
se considerase (jue se le encomendé un &eicomi-
so, sino que se indicó de donde podría cobrarlos; y
que por lo tanto debe pagarlos el heredero do
Severo.
28. , IDEM libro singulari ad &natusconsulturn 28. EL MISMO; Comentarios al Sendd000nsutto
Tertullianum.—Si fidei meas eommittatur, ut, quod Tertuliano, libro único.—Si se encomendara fi mi
mihi relictum fuerit supra quod capere possum, fidelidad, que yo restituya fi otro lo que sobre lo
ah restituam, posse me id capero constat. que puedo adquirir se me hubiere dejado, consta
que yo puedo adquirirlo.

(1) Paulo Callimaeho, la Vu1g. (4) lulius, ¡a Vtdg.


2) Sqún corrección del códice FI., lubentianse, Tat,r. squn (5' a, insertan Ha¿. Vulg.
¡a ueritl4ra ortgíal, Dr. (6) Véase st fr. 18. 1). Qul potécres etc, II. 4.; advesue, (acer-
(3) I>omponiuel la Yulg, tan Hat. Vug.

DIGESTO.—LIBBO XXXII.- TITULO iJNICO .559

2: LABEO libro II. (1) Posteriorunz a Iavoie- 29. LABEÓN; Obraspóstuma8 compendiadas por
no piomatorum.—qui concubinam habebat ej ve- Javoleno, libro 11.—Uno, que tenía concubina, le
stem prioris concubmae utendam dederat, 1einde había dado á ésta para que lo usara el vestido
ita logavit: vestem, qiiae eius causa emta, parata de otra concubina anterior, y después legó do esta
esseti; Cascellius, Trebatius negant, ej deben manera: 'el vestido, que hubiese sido comprado,
pnioris conoubinae causa parata, quia alia conditio y preparado por causa de la misma Cascelio y
esset in iixore. Labeo id non probat,ua in sine- Trebacio dicen, que no se le deben los prepara-
modi 1eato non me uxonium sequendum, sed ver- dos por causa cíe la primera concubina, porque
boruni interretatio eseet faciencla; idemque vel otra sería la condición tratándose do la mujer.
in filia, vel in quahbet alia persona iuris esset; Labeón no aprueba esto,porque en seÍiejante le-
Labeonis sententia vera est. gado no se ha de seguir el derecho de las mujeres,
sino que había que Tcacer la interpretación de las
palabras;y que el mismo derecho había respecto
la hija, ó respecto á otra cualquier persona; y es
verdadera la opinión de Labeón.
l.—Quum ita 1eatum eset, ut (2) Titia uxor § 1.— Cuando se hubiese hecho un legado de modo
inca tantandem ( 3 ) partem habeat, quantulam que Ticia, mi mujer, tenga tanta parte como un solo
unus herce, si non aequales partes essent here- heredero, si no fuesen iguales las partes do los he-
dum, Quintus Mucius et Gallus putabant, maxi- rederos, opinaban Quinto Mucio y Galo, que se
mam parteni legatam cese, quia in maiore mmor legó la parte mayor, porque en la mayor esté. tam-
quoque inesset, Servius, Otilius, miininam, quia, bin la menor y Servio y Ofihio que la más peque-
quum herce daré damnatus esset, in potestate eius ña porque habiendo sido condenado á dar el he-
esset, quam partera daret; Labeo boc probat, idque reiero, está en su facultad qué parte haya de dar-
verum est. Labeón aprueba esto, y esto es fo verdadero.
2.—Quum ita Jogatum esset: quanta pecunia § 2.—Cuando se hubiese legado así: «déle iti
ex hereditate Titii ad me pervenit, tantam pecu- heredero 4 Soya tanta cantidad de dinero como de
niam heres meus Seiae (4) dato», Id legatum pu- la herencia de Ticio vino mi poder., opina La-
tat Labeo, quod aceeptum. in tabulis suis ex ea beón, que se legó lo que el testador hubiese con-
heredjtate testator retulisset; ceternm negat ca- signado en sus libros que recibió de aquella he-
venduw heredi a legatario, si quid forte postea rencia; pero diceque no se le ha de dar caución
eius hereditatis nomine heres damnatus esset. por el legatario al heredero, si é. algo hubiese sido
Ego contra puto, quia non potest videni prvenis- acaso condenado después el heredero por razón de
se ad heredem, quod cine hereditatis nomine prae- esta herencia. Yo opino lo contrario, porque no se
etiturus esset. Tdem Alfenus Varus Servio pla- puede considerar que fué 4 poder del heredero lo
cuisse soribit; quod et verum eSt. que hubiese tenido que pagar por razón de la mis-
ma herencia. Lo mismo escribe Alfeno Varo que
le pareció bien á Servio lo que también es vordd.
3.—Si heres tibi, servo generaliter legato, Sti- § 3.—Si habiéndose ado leg en general un es-
ebum tradiderit, isque a te evictus fuisset, posee clavo, el heredero te hubiese entregado á Stico, y
te ex testamento agere, Labeo ecribit, quia non de este se te hubiese. hecho evicción escribe La-
videtur herce dedisee, quod ita dederat, nt habere beón, que puedes ejercitar la acción ¿e testamento,
non possis; et hoo verum puto. Sed hoc amplius porcjue no se considera que el heredero dió lo que
sit, debere te, priusquam iudicium accipiatur, de- Labia dado de modo que no pudieras tenerlo; y
nuntiare heredi; nam si aliter feceri, agenti ex opino que esto es verdad. Pero además dice esto,
testamento opponetur tibi del¡ mal¡ exceptio. que debes notificárselo al heredero antes que se
acepte el juicio; porque si obrares de otro modos se
te opondrá al ejercitar la acción de testamento la
excepción de dolo malo.
4.— Si Stichiis et Dama, servi mci, in pote- § Si Stico y Dama, esclavos míos, estuvie-
etate mea erunt, quum moriar, tum Stichus et Da- ren en mi poder cuando yo muera, sean entonces
ma liberi sunto, et fundum illum sibi habento'; si libres Stico y Dama, y tengan para sí aquel fun-
alterum ex bis post testamentnm factum dominus do»; si el señor hubiese enajenado 6 manuntido
ahienasset vol manumisieset, neutrum liberum fu- ti uno de éstos después de haber hecho testamnLo,
turum Lauco putat; sed Tubero eum, qui reman- opina Labeón, que ninguno de los dos habrá de
sieset in potestate, libei-um futuruin, et legatum ser libre; pero Tuberón opina, que el que, hubiese
habiturum putat. Tuberonis sententiam 'vohintati permanecido en su poder habií de ser libre y ten-
defunoti magis puto convenire. drá el legado.-Creo que la opinión de Tuberón es
más conforme 4 la voluntad del difunto.
30. IDEM libro 11. Posteriorum a Iizvoleno epio- 30. EL MISMO; Obras póstumas compendiadas
matorum. (5)—Qui quatuor pocula oleagiuea (6) por .Javoleno libro JL—Uno que tenía cuatro va-
habebat, ita legavit: 'pocula oleaginea (7) paria sos de olivo legó de esta manera:-dos vasos de
dijo a; respondi, unum par legatum esse, quia non olivo iguales'; respondl queso legó un sólo par,
N
ita esset: 'bina pena», neque ita: rpoculorum pa-
ria duo» idem et Trebatius.

no se legó así: 'los dos Pares- ni así: »lo
iosparee de vasos.; y lo mismo dice .rrebacio.
1.—ui hortos pubhicos a Republica condu- § 1.—Uno que tenía arrendados 4 la República
ctos habebat, eorum hortorum friictus usque ad huertos públicos, le había legado ti. AuMio los fru-

(1) Teur.; ex, ín.erM el códice PL, Br.; IaboIen libró fI. (4) Soso, Ha?. Vulg,
ex pØterioribus Iabeonie, MaL (6) HaS. y la V&g. unen seSe/ragmanSe 55 esterior.
t2) nt, ovifteia RaS. (6) Taier.; oleagine, .5 códká FI, Br.
(3) t.antalam, Mal. (7) Tanr.; o]eagine, si códice PL, Br.
50 DIGESTO.—L1BRO XXXII TÍTULO ÚNICO
lustram, que conducti essent, Anfidio legaverat, tos de estos huertos por los cinco años que habían
et heredem eam conductionem (1) eorrnn borto- sido arrendados, y había condenado fi su heredero
ram ej dare damnaverat, sinereque uti eum et fi pagarle fi aquél el arrendamiento de los huertos,
frui; respondi, heredem tener¡ eincre frui, lioe y que le dejase usarlos y disfrutarlos; respondí,
ampliue heredem mercedem quoque hortoruin que el heredero estaba obligado fi dejar que los
Reipublicae praestiturum. usufructúe, y además esto, que el heredero debla
pagar también el arrendamiento de los huertos de
la República.
• 2.—Quum testamento scriptum esset: Sticho § 2.—Cuando en el testamento se hubiese escri-
servo meo horas quinque dato, et si Stichus hora- to: -déle cinco mi heredero fi mi esclavo Stice, y
di meo biennium servierit. hber esto», post bien- si Stico le hubiera prestado servidumbre dos años
nium legatum deben existimo, quia in id tempus fi mi heredero, sea libre' juzgo que después de los
et libertas, et logatum referri deberet; quod et dos años se debo el lcgao1 porque fi este tiempo
Trebatius respondit. se deberían referir así la libertad, como el legado;
lo que respondió también Trebacio.
§ 8.—Si fundum mihi vendere corto pretio da4 § 3.—Si fuiste condenado fi venderme por cierto
mna tus es uullum fructum eius reí ea venditione precio un fundo, no tendrás libertad para excep-
excipero tibi liberum erit, quia id pretium ad to- tuar en esta venta ningún fruto de esta cosa, por-
tam causam ftindi pertinet. que este precio pertenece fi toda la causa del fundo.
§ 4.—Qui fundum mandatu meo ja societa- § 4.—lino que por mandato mío había compra-
tem (2) mihi et sibi emerat1 cleinde 6am finibus do un fundo en sociedad para mí y para él, des-
diviserat, et, priusquam mihi tracleret, ita eum pués lo había dividido con linderos, y antes que
tibi legaverat: 'fandum meum illi do; negavi, me lo entregase te lo habla legado de este modo:
amplias partem (3) deben, quia verisimile non ale doy fi aquel mi fundo'; dije, que no se debía
essot, ita tostatum eese patremfamilias, ut manda-
ti heres ema damnaretur. Emás que la parte, porque no seria verosímil que el
de familia hubiese testado así para que su
heredero fuese perjudicado con la acción de man-
dato.
5.—Uxoni meae, dum cuin filio meo (Japuae 5.— 'Déle mi heredero doscientos fi mi mujer,
erit, heres mona ducenta dato,!; filias a matre mi- mientras estuviere en Ofipua con mi hijo a; el hijo
gravit; si ambo Capase habitassent, legatum ma- se separé de la madre; yo opiné, que, si ambos hu-
tri debitum iri putavi,quamvis una non habitas- biesen habitado en Oápua, se le había de deber fi
sent; sin autem iii aliad municipium transiissent, la madre el legado, aunque no hubiesen habitado
unius anni tantummodo debitum iri, que una ha- juntos; pero si hubiesen pasado fi otro municipio
bitaesent, quantolibet tempere, Trebatius ait. Vi- dice Trebacio, que se bafrfi de deber solamente el
deanius, an bis verbis: «dum eum filio Capua.e del año en que hubiesen habitado juntos, cual-
erita, non conditio significetur, sed ea scriptura quiraer tiempo que fuese. Veamos, si con estas pala-
pro supervacua (4Aebeat (5) haberi. Quod non bs: amientras estuviere en (Jápua con mi hjo',
probo; sin autem per mulierem mora non est, quo no se significa una condición, sino que esta ex-
zainas eum filio habitet, legata si deben. presión se deba tener por supérfiva. Y yo no lo
apruebo; sino que si no consiste en la mujer la
mora para no habitar con el hijo, se le deben los
legados.
§ 6.—Si aedos alienas ut dares damnatus sis, 6.—Si hubieras sido condenado fi dar una casa
neue eas ulla conditione emere possis1 aestimare ajena, y no pudieras comprarla con ninguna con-
iudicern oportere, Ateius scribit, quanti aedes smt, dición, escribe Ateyo, que debe estimar el juez
ul pretio soluto horas liberetur. Idemque iuris est, cuánto valga la casa, para que, pagado el precio,
et, si (6) potuisaes amaré, non emeris (7). se libre el heredero. Y el mismo derecho hay, tam-
bién si la hubieses podido comprar, y no la hubie-
res comprado.
31. [30,] IDEM libro 1. Pithanorum a Paulo 31. [30.] EL MISMO; Dichos recopilados por Pau-
epitomatorum (8).—Si cui sedes legatae ílint, ja lo, libro 1.—Si fi alguien se le hubiera legadó una
omne habebit id aedifioium, quod (9) solum earum casa, aquél tendrá todo el edificio que estuviera
aedium. erit. Paulas: hoc tunc demum falsum ost, sobre el suelo de la misma casa. Y dice Paulo: esto
quum dominus aedium brnaruxn aliquod (10) con- es falso solamente cuando el dueño de dos casas
clave, quod supra concamerationem (11) altera- destiné al uso de la una alguna habitación que
ram aediurn esset, ja usum alterarum convertit, estuviese sobre bóveda de la otra casa, y así hu-
atque ita his usus fuenit; namque oo modo altenis biere usado de ella; porque de este modo os le
aedibiis id accedet, alteris decedet. agregará aquélla á una de las casas, y se le quita-
rá fi la otra.
32. [31.1 SCAEVOLÁ libro XIV. Digestorurn.— 32. [31.] SOIWOLA Digesto, libro XIV. - Uno
Sextiam (12) filiain ex quadrante, ex reliquia instituyó herederos ae una cuarta parte fi su hija

(1) conditiouem, Mal.


(2) Ea¡. Vuig.; iocietate, el códice 97. (8) Labeo lib. 1tv&avéjv., fol.
(3) parte, Rol. (9) sufra, ínseríaUat.
(4) RoL; uporvacuo, el códice Fi. (10) Seytis nutra e:.iendo aliquid, el códice FI.; qunm do..
(5) Val. Vuíg.; debet, el códice Fi. minas binarium aliquod, ¡ful.
(6) quum, i,agertoe Rol. Puig. (it, Taur.; conaanu..ratioflefli, oí códice Rl. Br.
(7) MaL Ful9.; emere1 el códice 97. (12) Sexti1im, .a Puig.

DIGESTO.—LIBRO XxII TiTULO ÚNICO 561
Seiurn et Marciiim (1), sororis ilios, scripsit he- Sextia, y de las demás á Seyo y á Marcio, hijos
redes Sextiarn substituit Marojo, et Marcium Sex- de su hermana; Sextia la substituyó ¿o Marojo, y
tiae, áedit autem per praeceptionem Marojo certas Marcio á Sextia, pero le dió ]?or prelegado algu-
epecies; Marcius partem hereditatis, ex qua ecri- nas cosas á Marino; Marino dejó de adir la parte
ptus erat, omisit, et co intestato defuncto bona de herencia en que había sido iistituído, y habien-
eius ad fratrein legitimum Seium devoluta sunt; do fallecido intestado se le dieron sus bienes á
quaitum est, an Sextia ex substitutione etiarn Se o, su hermano legítimo; se preguntó, si en vir-
hace,
es quae praelegata Marojo erant, iure substitu- tul de la substitución podía Sextia reivindicar
tionis a legitimo herede defuncti sibi vindicare para sí del legí timo
heredero del difunto por de-
possit. Respondit, secundum ea, quae proponeren- recho de substitución también las cosas que le ha-
tur, Sextiam in legatis, quaeea,_ data sunt, bían sido prelegadas ¿o Marcio. Respondió, que, se-
substitutam non cese. gún lo que se exponía, Sextia no había sido subs-
tituida en los legados que se le dieron ¿o Marojo.
38.J32.1 IDEM libro XV. Digestorum. - Uxori 83. [32.] EL MISMO; Digesto, libro XV.—Uno,
suae rnter cetera ita legavit: et domus 5am par- entre otras cosas, hizo de este modo un legado ¿o su
tem, in qua moran consuevimus»; quaesitum est, mujer: « y aquélla parte de la casa en que acostum-
quurn tam testamenti faciundi tempore, quam bramos ¿o morar»; se preguntó habiendo tenido en
mortis totam domum ni usu habucrit, nec quid- uso toda la casa tanto al tiempo ¿lehacer el testamen-
guam ex ea locatum, an ea taiituxnmodo videtur to, como al de la muerte, y no habiéndose dado en
legases cubiciila, in quibus dormire consueverat? arriendo cosa alguna de ella, ¿se considera que legó
Respondit, eam omnem partem, ni qua moran solamente aquellas habitaciones en que había so-
eum familia elia consucvisset. lido dormir? Respondió, que toda aquella parte en
que hubiese acostumbrado ¿o morar con su familia.
§ 1 .—Uxori suae inter cetera ita legavit: « uxori § 1.—Entre otras cesas le legó uno así ¿o su mu-
meas quidquid vivus dedi, donavi, usibueve eme jer: «quiero que se le conceda á mi mujer todo lo
comparavl, concedi volo» quaero, an Quod post que yo en-vida le di, le doné, ó compró para sus
testamenturn factum ej cionatum est, id quoque usos»; pregunto, si se considerará concedido tam-
concessum videatur. Respondit, verba, quae pro- bién lo que se le hubiese donado después de he-
ponerentur, nihil pro futuro tempore significare. cho el testamento. Respondió,que las palabras que
se exponían no expresaban nada respecto al tiem-
po fituro.
§ 2,—Quum Seius pro uxore centum aiireos cre- 2.—Habiendo pagado Seyo por su mujer cien
ditoni solverit, et ornamentnm pignori positum áureos ¿o un acreedor, y. habiendo desempeñado
luerit, postea autem testamento facto uxoni suae los adornos que tenía dados en prenda, pero ha-
legavit, quidquid ad eum, inve stipulatum eius biéndole legado ¿o su mujer, hecho después teta-
concessit, et hoc amplius vicenos aureos annuos; mente, todo lo que dió para aquél, 6 para su esti-
quaesitum est, an hos eentum aureos heredes viri pulación, y- además do esto veinte áureos anua-
ab uxore, vel ab heredibus eius repetant. Respon- les; se preguntó, si los herederos del marido
dit, si donationis causa creditori solvisset, tener¡ repetirán de la mujer, ó de los herederos de ella,
heredes ex causa fideioommissi, si repetaxit, atque estos cien áureos. Respondió, que si por causa de
etiam petentes exceptione sumrnoveri; quodyrae- donación le hubiese pagado al acreedor, quedan
sumtum eses debet, nisi contraritim ab herede ap- obligados los herederos por causa de fideicomiso,
probetur. silos repitieran, y pidiéndoles son también repe-
lidos con excepcion; lo que debe ser presumido, ¿o
no ser que por el heredero se probase lo contrario.
34. [33.J IDEM libro XVI. Diqesforum. - No- 84. [88.1 EL MISMO; Digesto, libro XVI.—Uno
me» debitonis in hace verba legivit: «Titio hoc legó el crédito de un deudor en estos términos;
amplias dan velo decem aureos, quos mihi here- «quiero que además de esto se le den ¿o Ticio los
des Oaii.Seii debent, adversus quos ci actionem diez áureos que me deben los herederos de Cayo
mandan volo, eique eorundem pignora tradi»; Seyo, contra los que quiero que se le ceda aoci6»,
quaero, utruni heredes tantum decem daro de- y que ¿o él se le entreguen las prendas da los mis-
beant, an ni omne debitum, hoc est et (2) in usuras mos »;pregunto, silos herederos deberán dar sola-
debeantmandare. Respondit, videri universam eius menteTios diez, 6 si deberán ceder la acción por
nominis obligationem legatam. Item quaero, quum toda la deuda, esto es, también por los intereses.
ignorante matrefamilias actores in provincia ad- Respondió, que se considera legada toda la obliga-
iectis sorti usuris decem stipulati sint, an ex cau- ción de este crédito. Igualmente pregunto, si, cuan-
sa fideicornmissi suprascripti etiam incrementum do ignorándolo la madre de familia los adminis-
hrnus debiti ad Titium pertineat. Respondit, per- tradres hubieran estipulado en la provincia diez
tinere. por intereses agregados
agregados al capital, le pertenecerá
? Tibio por causa antes mencionado fideicomi-
so también el aumento de esta deuda. Respondió,
que le pertenecía.
§ 1.—Filio ex parte herede seripto praeceptio- § 1.—Habiendo uno instituido ¿o su hijo here-
nemdedit inter cetera his verbis: «Titio filio meo, dero de una parte, le dió entre otras cosas un
nomina ex kalendanio, quae elegenit fi ius mene prelegado en estos términos: • estén condenados
sibi, vigiiiti dare damnas sunto sine dolo malo mis herederos ¿o darle sin dolo malo ¿o mi hijo Ti-

(1) Marium, aqe( y en otras partes Ial. () la'. Vujy.; et, omíela l t ódiCÉ FI,
Tomo 11-7i
562 GESTO.—LIflO XXIII: TÍTULO ijiq1OÓ

eidem filio vlvus Ómnium rerum suarum admini- ojo los veinte créditos que del libro de cuentas
strationem perinisit; qui post testamontum factum hubiere elegido mi hijo; en vida le permitió la
ante mortem patris annis (1) decem, quibus pro- administración de todos sus propios bienes al mis-
curabat patri, contra veterem consuetudinom ja- mo hijo; -el cual, después de haberse hecho el tes-
tris, qua kalendarium exercebatur, novos debito- tamento, en los diez afios antes de la muerte del
res amplaruni pecuniarum feeit, et in priores, quos padre durante los que administraba por el padre,
pater exiguarum fortunarum babebat, maius cre- creó, contra la antigua costumbre del padre según
ditum contulit ad hoc, ut viginti nominibus prope la que so llevaba el libro de cuentas, nuevos deu-
omnis substantia kalendarii esset; qiiaesitum est, dores por grandes cantidades, y á los primeros,
an huic filio eorum nominum, quae ipse fcit prae- áToscualetnípdrcomexiguasfrtn,
ceptio permittenda est? Respondit, ex his ooctio- les concedió mayor crédito con este objeto, que en
nem habere, quae testamenti tempere testator in veinte créditos estuviese casi todo el capital del
kalenda.rio habuit. libro de cuentas; se preguntó, ¿se le ha de permi-
tir á este hijo la elección de los mismos créditos
que él creó? Respondió, que tiene la elección entre
aquéllos que el testador tuvo en el libro de cuen-
tas al tiempo del testamento.
§ 2.—Uni ex heeclibus per praeceptionem reli- 2.—Una le dejó por prologado Ii uno de sus he-
quit ea, quae ex patrimonio viri sin Aretonis ei rederos los bienes que le habían quedado del pa-
supererant; eiusque fidei commissit, haeeeadem re- trimonio de su marido Aretón; y encomendé é. su
stituere pronepoti, qaum erit (2) annis sedecim, fidelidad, que restituyese estos mismos bienes á su
in quibus baso verba adiecit: itein rogo, uti reli- biznieto, cuando fuere de diez y seis afios, á lo que
quum nos alienum, quod ex bonis Aretonis debe- añadió estas palabras; también ruego que pagues,
tur, omuibus oreditoribus ex reditibus ecrum bo- entregues y satisfagas con las rentas de estos biefl
norum selvas, roddas satisque facías»; quaesitum nos Ii todos los acreedores la restante deuda, que
est, an, si probaverit herce, non sufficere reditum se debe de los bienes de Aretón» se preguntó, en
bonoruin ad totius debiti exsolutionem, nihilomi- el caso do que hubiere probado el heredero que no
Rus tamen ipse debet agnoscere onus aeris alieni? basta la renta de los bienes para el pago de toda
Respondit, manifesto pioponi, ex reditibus bono- la deuda, ¿debe, sin embargo, reconocer él mismo
ruta eorum iussum aes alienum exsolvere, non de la carga de la deuda? Respondió que claramente
proprio. se expone, que se mandó pagar ia deuda con las
rentas de aquellos bienes, no con los propios.
3.— Pater filio et filia heredibus institutis, 3.--Un padre, habiendo instituido herederos
quum singulis corta praedia ob kalendaria praele- su hijo y á su hija, y habiéndoles prelegado it
gasset, ita cavit: «a te autem, fili cariesime, Po cada uno ciertos predios y créditos, dispuso así:
te- (3), quaecunque legavi, praestari yole, et si «pero te pido, carísimo hijo,-yquiero que se dé todo
quid evenerit acris alieni, si quod mtempus pro lo que he legado, y quiero que si apareciere algu-
mutuo a000peram, et debuero, a te soivi yole, ut, na deuda, si por cierto tiempoyo hubiere tomado
quod sorori tunc reliqui, integrum ad earn perti- en mútuo alguna cantidad, y la debiere, sea pa-
neat'i; q,uaesitum est, an, quoci ex quaeunue cau- gada por tí, a fin de que le pertenezca integro it
sa debuit pater, a filio sit praestandum. Reson- tu hermana lo que it ella lo he dejado»; se pregun-
dit, ppsse fihiani ex fideicommisso consequl, ut tó, si se deberá pagar por el hijo lo que por cual-
levartur, quo magis integrum, quod testator de- quier causa debió el padre. Respondió, que en vir-
dieset, ad eam pervenisset. tud del fideicomiso podía conseguir la hija que se
le aliviase, it fin de que más bien fuese íntegro it
poder de ella lo que hubiese dado el testador.
85. [84.J Irí libro XVII. Digestorum.—Pa- 85. [84.1 EL MISMO; Digesto, libro XVII.—Un
tronus liberto statim tribum smi petierat; libertiis patrbno había pedido que inmediatamente se cern-
din moram ab herede patroni passus set, ob dece- prara para su liberto el derecho de tribu; el liber-
dens heredem reliquit clariesimum virum; quae- te soporté mucho tiempo la mora por parte del
situm est, an tribus aestiniatio heredi oms deben- heredero del patrono, y al fallecer dejó por here-
tur. Respondit, deben.. Idem quaesiit, an et coni- dero it un individuo muy esclarecido; se preguntó,
moda, et principales liberalitates, quas libertus ex si se le deberá it su heredero la estimación del de-
eadem tribu usque in diem mortis auno consecu- recho de tribu. Respondió, que se le debe. El mis-
turus fuisset, si ci ea tribus secundum voluntatem mo preguntó, si se le deberán it su heredero tam-
patroni sui tune Comparaba esset, an vero usurae bién las utilidades y las liberalidades del Príncipe,
nestimationis heredi ema debeantur. Respondi, que el liberto hubiese de haber obtenido por la
quidquid ipse consecuturus esset, id ad heredem misma tribu hasta el día de su muerte, si entonces
suum transmittere. se hubiese comprado para él el derecho de aquella
tribu conforme it la voluntad de su patrono, 6 los
intereses de la estimación. Respondi, que transmi-
te it su heredero todo lo que él mismo hubiese de
haber obtenido.
§ 1.—Sempronio ita legavit: «Sempronius sumi- 1.—Uno le legó it Senipronio de este modo:
to praedia ea omnia, quae sunt usque ad praedmum, «Peine Sempronmo todos aquellos predios que hay
quod vocatur Gaas, finibus Galatiae, sub cura vil- hasta el predio que se llama Gaas, en los confines
lici prirni, ita ut hace omnia instructa sunt»; quae- de Galacia, al cuidado del primer administrador,

(1) Ls escritura ori9inaJ, Br.; anno, Tsur. sg&s corrdccíós (2) eBaet, Ml.
d4 códio, Fi. (S) reto, omitea Ha?,

DIGESTO.--LIBRO XXXII: TITULO ÚNICO 563
situm est, quum in eodem confinjo praediornm de la manera Cómo todos ellos están provistos»; se
unum sit praedium non Galatiae, sed Uappadociae preguntó, si, habiendo en el mismo confín de los
finibus, sub cura tamen eiusdern vi11ici an etiam predios un predio en los confines, no de Galacia,
id praedium eum ceteris ad Sernpronium pertí- sino de Capadocia, pero al cuidado del mismo ad-
neat. Respondit, et hoc deben. ministrador1 le pertenecerá á Sempronio también
este predi.o junto con los demás. Respondió, que
también se le debe éste.
2.-Libertis, quos nominaverat, ita legavit: 2.—Uno les legó así á los libertos que había
fundum Trebatianum, qui est in regione Atella-. nombrado: .quiero que se dé el fundo Trebaciano,
ta (1), item fundum Satrianum (e), qul est III re- que está en la región Atelata, y también el fundo
gione Niphana, cum taberna dan yole » cluaesitum batriano, que se halla en la región Nifana, junta-
est, quum rnter fundos, quos supra legavit, sit mente con la cabaña; se preguntó, si hallandose
quidern fundus vocabuo Satrianus, in regione ta- ciertamente entre los fundos, que arriba legó, el
inen Niphana non oit, an ex causa fideicommis-si fundo denominado Satniano, pero no estando en la
hbertis debeatur. Respondit, si nullus esset Sa- región Nifana, se les deberá a los libertos por cau-
trianus in regione Niphana, et de eo sensise te- sa del fideicomiso. Respondió, que si no hubiese
satorern certum sit, qui alibi esset, non ideirco ninguno denominado Satni ano en la región Nifana,
minus deben., quia in regione designanda lapsus y fuera cierto que el testador se refirió 4 él, que
essot. se hallaba en otra parte, no se dejaba de deber
porque so hubiese equivocado en cuanto 5 la región
que se debía designar.
§ 3.—Codicillis confirmatis ita cavit: »Tibnrti- 3.—Uno dispuso así en codicilos confirmados:
bus, municipibus meis, amantissirnisque (3). Seitis 'A los Tiburtinos, mis conciudadanos de munici-
balneum Iulianum, iunctum domui meae; id (4) ut vio, y muy amados. Sabed, que os dejo sI baiio Ju-
publico sumtu heredum meorum et diligentia de- ¡ano, adosado 4 mi casa; y esto, para que pública-
cern niensibus totius anni praebeatur gratis (5)»; mente se os facilite gratis 4 costa y por diligencia
quaesitum est, an et sumtus refectionibus neces- de mis herederos durante diez meses de todo el
serios heredes praestare debeant. Bespondit, se- afiose preguntó, si deberán pagar también los
eundum ea, quao proponerentur, videri testatorem herederos losgastos necesarios para las reparacio-
supon calefactionis et praebitionis onus de his nes. Respondió, que, según lo que se exponía, se
quopie sensisse, qui (G) ad quotidianam tutelam consideraba que el testador se refirió, además que
pertineant, quibus balneae aut mstruuntur, aut á la carga de la calefacción y del suministro, tam-
denique inter solitas cessationum vices paran pur- bién 4 los gastos que correspondan al cuidado dia-
garique, ut babiles ad lavanduin fierent, sint rio, con los que 6 se proveen los baños, 6 finalmen-
sol itae. te se suelen preparar y limpiar durante los acos-
tumbrados períodos de vacaciones, para que sean
á propósito para lavarse.
36, 185.1 (7) Apud SCAEVOLAM libro XVJ1I. 36. j85.] Claudio nola en SCÉYOLA al libro
Digesorurn Claidju.s notat.—Nec fideicommissa ab XVIII. del Digesto.— Tampoco se deben abintes-
intestato data debentur ab eo, cuius de inofficioso tato los fideicomisos dados por aquel respecto de
testamento constitisset (8), quia crederetur quasi Cuyo testamento se hubiese hecho prueba de in-
funiosus testamentum {icere non potuiese; ideo- oficioso, porque se creería que como furioso no
que neo aliad quid pertinens ad suprema chis iii- pudo hacer testamento; y por lo tanto, tampoco es
dicia valet. válida ninguna otra cosa relativa 4 su última vo-
luntad.
37. [36. V. 35. ¡U] SCAEV0LA libro XVIII. • 37. [36. V. $5. II.] SCYOLA; Digesto, libro
Digestorim.--- Quum. quis decedens Seiac matri XVII1.-Babiendo legado uno al morir 4 su ma-
fundum,'qui prprius () matris erat, legaverat, dre Soya un fundo, que era propio de su madre, le
ab ea (10) petierat, ut eundem, quum moreretur, había pedido que cuando muriese se lo restituyera
Fiaviae Albinae, coniugi suae, restitueret; post á Flavia Albina su cónyuge; después de la muer-
mortem testatonis matar apud magistratum pro- te del testador
Albina, la madre ante el magistra-
fesea est, mliii se adversus volun-tatem mii sul fi'- do, que ella no haría nada contra la voluntad de
eturam, paratamue esse (11) fundum Flaviae Al- su hijo, y que estaba dispuesta á entregar el fun-
binae tradere, si sibi aiinua bina praestarentur do 4 Flavia Albina, si 4 ella se le pagasen dos
rodituurn nomine; sed neque possessionem tradi- anualidades 4 titulo de réditos; pero ni entregó la
dit, noque annua bina aocepit; quaesitum col, an posesión, ni recibió las dos anualidades; se pre-
lure fundum ahí vendere possit. Respondil, si de guntó, si con derecho podría venderle 4 otro el tun-
legati iure (12) fideique eommissi quaereretur, se- do. Respondió, quii, si se preguntaba respecto al
eundum ea, quae proponerentur, neo valuisse, conformedo
derecho del le y del fideicomiso, no fué vá-
quod matni suum legabatur, neque onus fideicom- lido conforme 4 lo que se exponía, porque se le

(1) Arelatia, Hal,


2) Sarrianuma, la Vul. 7) ial neo cale fe-aymento con el anterior.
(3) amantieimi, quod seitia, la V4g. (8) Tator.; conetituieect, al códice Fi., Br.
(4) Sen nues t ra conjetura; ita ut, el códice Fi. (9) prius, Ra l.
() velo, inserta aceriadarnente la Vuig.; Tiburtibue —aman- (10) eo, Hal.
tiirni, quo sciti—domui meae, ita ut publica - gratis; 11) ¡tal. Vu4i. ea, el códice FI.
quaaaatum, Ea¡. (12) Taur. segin la escritura or»pinat; iure legti, corrección
(6) quae, ¡tal. del códice Fi., Br,
64 DIGESTO.—LIBRO XXXII TÍTULO ÚNICO

missi processisse, si modo ( 1 ) nihil praeterea legaba fi la madre lo suyo, y que no tuvo lugar la
mater oepisset. carga del fideicomiso, si la madre no hubiese reci-
bido además alguna cosa.
1.—Qui testamento heredem scripsera±, 1:ae- ,§ 1.—Uno que habla instituido heredero en su
VIO Iucenta legavit, et fidei eiiis comnusit ut een testamento, legó doscientos fi Mevio, y encomendé
tum daret Glaucae Tycbae (2), Elpidi (3 autem fi su fidelidad, que le diese ciento á Glauca Tica, y
q,uirtquaginta; postea Maevius volente testatore cincuenta fi Elpidesí después, queriéndolo el testa-
literas emisit ad eas, secimdum voluntatem testa- dor, Mevio les dirigió cartas fi las mismas, dicién-
toris se (4) restituturum; postea testator fecit co- doles que conforme fi la voluntad del testador él les
dicillos, quibus et hoc praeoepit, ut praeter hos restituirla; posteriormente el testador hizo codici-
codioillos si quid aliud prolatum esset, non valeat; los, en los que dispuso también esto, que si además
quaesituin est, an Maevius, qui dueenta accepit, de estos codicilos se hubiese exhibido alguna otra
quia mutavit voluntatem de ea epistola testator, a cosa, no fuera válida; se preguntó, si Mcvio, que
mulieribus convenir¡ ex causa fidcicommissi pos- recibió los doscientos, podía ser demandado pol-
oit. Respondit, secundum ea quae proponuntur, las mujeres fi causa del fideicomiso, puesto que el
frustra Maevium conveniri, sive ducenta, sive testador cambió de voluntad respecto fi aquella
praedium pro bis aocepit. carta. Respondió, que, según lo que se expone, en
vano es demandado Mevio, ya si recibió los dos-
cientos, ya sien lugar de ellos un predio.
2.—Seiam et Maevium, libertos snos, aequis § 2.—Uno instituyó herederos por iguales par-
partibus heredes scripsit, Maevio eubstituit Sem- tes fi Soya y fi Mevio, libertos suyos, y fi Mevio lo
pronium pupillum Buum, deinde codicillos per substituyó su pupilo Sempronio, y después confir-
fideicomnussum eonfirmavit, quibus ita cavit: • Lu- mó por fideicomiso codicilos, en los cuates dispuso
cius Pitius Seiae, heredi suaea quain pro parte di- de este modo: «Lucio Ticio saluda fi Soya, su he-
midia institul, salutem. Maevium libertum meum, redera, fi la que la instituí en la mitad, Prohibo
M in testamento pro parte dimidia heredem
i, eam partem hereditatis veto accipere,
cujas in locum partemve eiiis Publium Sempro-
que Mevio, mi liberto, fi quien en mi testamento
instituí heredero de la mitad, reciba esta parte de
la herencia, y en lugar de 41 y en su parte quiero
nium, dominum meum, heredem cose volo', et
Maevio, ad quem hereditatis portionem noluit por-
venire, eum hoo elogio fideioommissum reliquit:
1 ue sea heredero Publio Sempromo, mi señor»; y
Mevio, fi quien no quiso que fuera la porción de
la herencia, le dejó un fideicomiso con esta dispo-
Maevio, liberto meo de me nihil merite, dan velo sición: «fi Mevio, mi liberto, que nada mereció de
lagenas (5) vini vetusti centum quin Qaaginta» ; mí, quiero que so le den ciento cincuenta cántaros
qesitum
ua est, quum voluntas testatoris haec -fue-- do vino añejo»; se preguntó, si, habiendo sido esta
nt, ut omnimodo pervenint portio bereditatis ad la voluntad del testador, que de todos modos fue-
Sempronium pupillum, an fideioommissum ex ver- ra al pupilo Sempronio la porción de la herencia,
bis suprascriptis valere intelligatur, et a que se entenderá que en virtud de las sobredichas pa-
Sempronius petere possit, quum ad certam perso- labras es válido el fideicomiso, y fi quién podría
nam codicillos scripserit. Respondit, posse fidei- pedirlo Sempronio, habiendo dirigido los codicilos
commissum a Maevio peti. fi cierta persona. Respondió, que se podía pedir el
fideicomiso fi Mevio.
3.—Pater emanoipato filio bona sua universa, § 3,—Un padre le donó fi su hijo emancipado, no
exeeptis duobus servio, non mortis causa donavit1 por causa de muerte, todos sus bienes, excepto dos
et otipulatus est a filio in hace verba: « quae tibi esclavos, y estipuló del hijo en estos términos:
manolpia, quneque praedia d.onationis causa tra- respecto á los esclavos y fi los predios que
didi, cessi, por te non fieri dolove malo, noque por por causa de donación te entregué y cedí, no se
eum, ad quem ea res pertinebit, quominus ea man- haga con dolo malo por -LÍ,6 por aquel á quien es-
cipia, quaeque ex his agnata erant, ca que praedia tas cosas le pertenecieren, de modo que estos es-
cum instrumento, quum ego volam, vel quum mo- clavos, y los que de ellos hubieren nacido, y los
reno, quaeque eorum extabunt, neque dolo malo con sus enseres cuando yo quiera, 6 cuan-
aut fraude factove tuo eiusque, ad quem ea res No
do murieres, y los que de ellos quedaren, y no hu-
pertinebit, (6) la rerum (7) natura, aut in po- biesen dejado de existir, 6 de estar bajo potestad,
testate asee desusseiit, si vivam, mihi, aut cm ego por dolo malo ¿ por fraude ó por hecho tuyo 6 de
volam, reddantur, restituantur; stipulatus est Lu- aquel fi quien estas cosas le pertenecieren, si yo
cius Titius pater, spopondit Lucius Titius fihius'. viviera, no sean devueltos y restituidos fi mí, 6 fi
Idem pater decedeno epistolam ftdeicommisa- quien yoquisicre estipu ló Lucio Ticio, padre, y
riam () ad filium suum soripsit ja hace verba: prometió Lucio Piojo, hijo», El mismo padre, al
'Lucio Pitio, filio sao, salutem. Certus de tua pie- morir, le escribió á su hijo una carta fideicomisa-
tate fidei tunc committo, uti des, praestes illi et ria en estos términos: 'A Lucio -Ticio, su hijo, sa-
illi certam pecuniam; et Lucnionem (9), servum lud. Seguro de tu piedad, encomiendo á tu fidelidad
meum, liberum cose yole»; quaesitum col, quum, que le des, y le entregues á aquél y fi aquél cierta
filius patrio neo bonorum possessionem acceperit, cantidad; y quiero que sea libre Lucnión, mi es-
neo ci herce extitenit, an ex epistola fideioommissa clavo»; se preguntó, si, no habiendo recibido el
et libertateni praestare debeat. Respondil, etsi htjo la posesión de los bienes del padre, ni sido su
noque hereditatom adiissei, noque bonorum pos-- heredero, deberá dar en virtud de la carta los fi-

(1) Taur.; Bi, 4eseris el códice 91., Pr.


(2) ffai.; Giaucetyhe, el cód,ce FI.; Claudias, la Vulg.; cesto (8) ita, nsetla llal.
se deberá ¿ser, Glaucas et Tychae. (7) Taur.; iii. sarum, el códice R. según litar. en Aduotati.
(8) Eipidrae, Ha¡. (8) Taur. según Za eecrit ura origenal; fid. op., corrección del có-
(4) .MtL; Be, omíteia el códice FI. diOe Fi., Br.
(5) Eai.; lagynoa, el códice Fi. (9) Luatrionem, la Vulg.

DIGESTO.—LIBROXXXIL TITULO ÚNICO 565

sessiouem petiisset et nihil ex hereditate poeside- deicomios y la libertad. Respondió, que aunque
ret, Lamen nilnlominiis (1) et ex stipulatu ab he- no hubiese adido la herencia, ni pedido la posesión
redibus patris, et fideieommsso ab his, quorum de los bienes, y no poseyese nada de la herencia-,
intcrest, quasi debitorem convenu'i pOsse, maxime no obstante podía ser demandado como deudor
post Constitutionem Divi Pu, quae hoc induxit. así con la acción de lo estipulado por los herede-
ros del padre, como por el lideicomiso por aquellos
á quien es interesa, mayormente después de la -
cOtitucj6n del Divino !Dio, que introdujo esto.
4.—Nuptura duobus fihiis suis, qos ex priore §4.—Una que se iba á casar les encomendó á los
manto habebat, mandavit, ut viginti, quae doti dos hijos suyos, que tenía do su primer marido,
dabat, stipularentur in omnem casum quo solvi que estipulasen para todo caso, en que se rindiese
posset matrimornum, ut etiam alterutri ex bis tota disolver el matrimonio, los veinte que ila en
dos solvatur; constante matrimonio uno ex fihis dote, á fin de que también á cualquiera de ellos se
mortuo uxor per epistolam potiit (2) a suporetite le pagase toda la dote; muerto uno de los hijos du-
filio, uti quandoque partem dimidiam duntaxat rante el matrimonio, la mujer le pidiópor carta al
dotis exigeret, et ea contontus sit (3), alteram au- hijo sobreviviente,, qiie ásu tiempo reclamase so-
tem partem apud maritum eius renianere conce- lamente la mitad de la dote, y con ella se conten-
dat quaesituni est, postea in matrimonio mnliere tase, pero que consintiese que la otra parte que-
defuneta, an maritus, si do tota dote convernatur dase en poder de su marido; se preguntó, si ha-
a filio, doli mal¡ eceptione se tueri possit, et an biendo fallecido después la mujer en el matrimonio,
ultro ex causa fideicommissi actio ej eompetat (4), podría el marido, si por toda la dote fuera deman-
ut de parte obligationis accepto ej feratur. Re- dado por el hijo, ampararse con la excepción de
pondit, et exceptionem titilem foro, et ultro ex dolo malo, y si además lo compete acción por cau-
ficleicornmisso peti posse. Idem quaerit, an de re- sa de fideicomiso, para que se le dé por quito res-
liqua dimidia parte mandati actio utilis oit here- pecto It parte de la obligación. Respondió, que
dibus niulieris adversus fihium ehis. Respondit, seria út1! la excepción, y que además se podría
secundum ea, quae proponerentur, maxime post pedir en virtud de fideicomiso. El mismo prglrn-
literas ad fihirim seriptas, non foro utilem. Clau- tó, si por la restante mitad tendrían los herederos
dius: quoniam in his expressit, ut contentus esset de la mujer contra su hijo la acción útil demanda-
parte dimidia (5) dotis; quibus verbis satis fidei- to. Respondió, que, según lo que se exponía, no ha-
commissum filio relinqui plaeuit. bría la útil, singularmente después de la carta di-
rigida al hijo. Y dice Claudio: porque en ellas ex-
presó, que se contentase con la mitad de la dote; con
cuyas palabras se determinó que eficazmente se le
deja al hijo un fideicomiso.
§ 5.—Codicillis ita scripsit: Boot ia xdvta rd [nro- &—Uno escribió así en los codicilos: Quiero
c xópta E!vOt. Ma4ip t4S xopicp ov vópt& llópta (6)
rataiidv que sea válido todo lo que It continuación ha sido
wPtactÇyJ).L&, ó'-rva lXccov írcpc xaaxv xapt (1) tot dispuesto. Quiero que It Máximo, mi señor, se le
flECOS aitot'Ioo.Coo Maioo, 70a a &vpwflévtt dxobao, den los quince mil denarios, que en depósito recibí
i'°' (8) ov t6xp -rpç pópta dxoo6vat c2vr4 oó)oiat, de su tío paterno, Julio Máximo, para que hecho
OtU) 'dp c0 (p cu.7vroli 40rr [Volo, omnia, quae in- hombre se los entregara con los intereses, que im-
fra ordinata sunt, firma essc. Waximo, domino meo, portan treinta mil; porque así se lo juré It su tío
denarium quindecim millia (9), quae accepi in depo- paterno' se preguntó, si para pedir el dinero de-
situm a patruo eius, lidio Maximo, iot ei viro fa- positado bastarán las palabras de los codicilos, no
cto (10) reddam cum usuris, quae sunt triginta mil- teniendo más que esta sola prueba, y no otra algu-
ha, si dan velo; ita enim patruo iuravi;J (11) quae- na. Respondí: en virtud de lo que Be exponía,por
situm est, an ad depositam pecumam petendam supuesto, habiendo afirmado el testador que sobre
sufficiant verba codieillorum, quum hane solam, esto presté juramento, ha de ser creída la escritura.
neo aliam ullam probationem habeat. Resondi:
ex his, quae proponerentur, seihcet quum luma-
randum dedisse super hoc testator affirmavit, cre-
donda est scriptura.
6.—Titia, honestisoima femina, quum negotiis 6.—Ticia, mujer honestísima, habiendo utili-
suis opera Callimachi semper uteretur, qui ex te- zado siempre para sus negocios los servicios de
stamento capero non poterat, testamento facto Oalímaco, quien no podía adquirir por testamento,
manu sua ita cavit: TT(a (12) bLeNILT, xai P oúkutmt o- dispuso así en testamento hecho de su propia ma-
Ovat Katdip uooÜ ydpw iv4t wpta. (13) Titia no: «Yo, Ticia, hice testamento, y quiero que se le
testamentum condidi, et velo dentur Cahhimacho den It Cah'maco por vía de merced diez mil dena-
mercedis gratia denaria decem mülia;] (14) quacro, rios'; peunto, sise podrá exigir de los herede-
an haee pecunia ex causa mercedis ab heredibus ros de Ticia rior vía de merced este dinero. Res-
Titiae exigí possit. Respondi, non idcirco,- quod pondi, qae n porque se escribió se podía exigir lo
ecniptum est, exigi posse in fraudem legio re- dejado en fraude de la ley.
lictum.

(1) Según corrtccsón del cddí,e FI.; nihil minn, la escr i tu ra


original, Dr. (8) Xai Tcvwvzat, $tep3t; 4V Ñvovtat, ira;.
(2) Bel.; petit, el códice Fi. (9) Ha¡ .; denaria quinqnie mille, la Vulg.
(3) &gile nuestra conjeture; erit, el códice Fi.; eat Bol. (10) aut adulto, enserio le, Vulg.
(4) Ral. cometit, el có1ice FI. (U) Versión rugar.
(5) Rol. Vuig.; partir dimidiae, el códice FI. (12) TLtLa, om,tela Rol.
(6) wpLs, o,n(tena las #d. citadas por Dr. (13) BnVáptá B áo, les ed citadas por Br.
(7) icap; ornitenla ¡as «1. citadas por 23,-. (14) Yersu$n vulgar.
566 DIGESTO.—LIBRO XXX 1: TÍTULO CNICO

§ 1.—Ex his verbis testamenti: « omnibus, quos § 1.—En virtud de estas palabras del testamen-
quasve manumisi, manumiseram (1), sive his ta- to: á todos los que 6 las que be, 6 había, manumi-
bulig, sive quibuscunque alije, fihos flliasve snos tido, 6 en este testamento, 6 en otro cualquiera,
omnes concedi volo «; quaesitum cgt, an lis, quos quiero que se les concedan todos sus hijos ó hijas";
vivus manumisissot, debeantur filu. Respondit, lis se preguntó, si se les deberán 108 hijos á los que
quoque, quos quasve ante testamentum factum en vida hubiese manumitido. Respondió, que tam-
manumisieset, filios fihasve ex causa ftdeieommissi bién It aquéllos 6 It aquéllas que hubiese manu-
praestari oportere. mitido antes de haber hecho testamento, se les
debían dar por causa del fideicomiso los hijos 6 las
hijas.
38. [37. V. 36. H] IDEM libro XIX. Digesto- 38. [37. V 36. II.] EL MISMO; Digeslo, libro
rum.—Pater filium heredem praedia alienare, sen XIX.—El padre habla prohibido que su hijo here-
pign.ori ponere prohibuerat, sed conservan liberis dero enajenase unos predios, 6 los constituyese en
ex iustis nuptiis, et eeteris cognatis, fldeicommise- prenda, pero había encomendado por fideicomiso
rat; films praedia, quae pater obhata reliquerat, que fuesen conservados para los hijos habidos de
dimisgo hereditario creditore numis novi credito- legitimas nupcias, y para los demás cognados; el
ns a priore in sequentem ereditorem pignoris hy- hijo, habiendo pagado al acreedor de la herencia
pothecaeve nomine transtulit; qiaesitum est, an con dinero de un nuevo acreedor transfirió del
pignus recto contractum esset. Respondit, seduii- primero al segundo acreedor It título de prenda 6
dum ea, quae proponerentur, recto contractum. de hipoteca los predios que el padre habla dejado
Idem quaesiit, quum filius praedia hereditaria, ul obligados; se preguntó, si se habría constituido de-
dimitteret hereditarios creditores, aistraxieset, an bidamente la prenda. Respondió, que, según lo que
emtores, qui fldeieominissum ignoraverunt, bene se exponía, se había constituido debidamente. El
emerint. Respondi, secundum ea, quae propone- mismo preo'antó, si, habiendo vendido el hijo pre-
rentur, recto coutractum, si non erat aliud in he- dios de la icreucia para pagar It acreedores de la
reditate, unde debitum exsolvisset. herencia, los habrían comprado bien los compra-
dores que ignoraron el fideicomiso. Respondí, que,
según lo que se exponía, se contrató válidamente,
si no habla en la herencia otra cosa con la que hu-
biese pagado la deuda.
§ 1.—Duobus libertis, Sticho et Erote, heredibus § 1.—Habiendo uno instituido herederos It dos
institutis ita cavit: «fundum Cornelianum de no- libertes, Stico y Eros, dispuso de este modo: «pro-
mine meorum (2) exire veto «; unus ex heredibus, hibo que ci fundo Conneliano salga del nombre de
8tichu, ancillam Arescusam testamento liberam los mios; uno de los herederos, btico, dispuso en
cese inesit, eique partem Guam fundi legavit; quae- su testamento que fuese libre la esclava Aresetisa,
ro an Eros (3) el ceteri conliberti Stichi ex causa y It ella le legó su propia parte del fundo; pregunto,
fieicommissi cine fundi partem ab herede Stichi si Eros y los demás colibertos de Stico podrían
petere possint. Bespondit, non contineri. pedirle al heredero de Stico por causa de fideico-
miso la parte de fundo de éste. Respondió, que no
estaba comprendida.
§ 2,—Filiain Guam heredem scripserat, cf ita § 2.—Uno había instituido heredera It su hija, ,y
cayerat: veto autein aediflcium de nomine meo había dispuesto así: «pero prohibo que el edificio
exire, sed ad yernas meos, quos loe testamento sala de los de mi nombre, y quiero que pertenez-
nominavi, pertincre volo «; quaesitum est, defun- ca a mis esclavos nacidos en mi casa, que he nom-
cta herede, et legatarus vernis, an ad unum liben- brado en este testamento»; se pregunto, si habien-
tum, qui remansit, totum fldeicommissum perIme- do fallecido la heredera, y los esclavos nacidos en
ret. Respondit, ad eum, qui ex yerme supereseel, la casa, legatarios, le pertenecería todo el fideico-
secuudum ea, quae proponerentur, virilom partem miso al único liberto que quedó. Respondió, que,
pertinore. según lo que se proponía, al que de los esclavos
nacidos en la casa sobreviviese le pertenecería una
porción viril.
§ 3.—Fundum (4) a filio, quoad vixerit, vetuil § 3.—Uno prohibió que se vendiese, donase, 6
venundani, donan, pignoran, et hace verba adie- empeñase un fundo por su hijo, mientras viviere,
oit: quodsi adversus voluntatem meam faoere yo- y añadió estas palabras: «pero si hubierequerido
lueril, fundum Titianum ad flscum pertinere; ita obrar contra mi voluntad, pertenézcale al fisco el
enun fiel, ul fundus Titianus de nomine vestro fundo Ticiano; porque así se conseguirá que el fun-
nuuquam exeat»; quaesitum est, quum vivus fihus do Ticiano no salga nunca de los de vuestro nom-
cmii fundum secundum volunlatem patrie retinue- bre»; se preguntó, si, habiendo el hijo retenido en
nt an defuneto eo non ad heredes scriptos a filio, vida aquel fundo según la voluntad de su padre,
sed ad ces, qui de familia sunt, pertineat. Ilespon- le pertenecerá, fallecido él no á los herederos ins-
dit, hoc ex vohuntate defuacti colligi posse, fllium, tituidos por el hijo, sino It los que son de la fami-
quoad viveret, alienare ve1 pignorare non posee, lia. Respondió, que de la voluntad del difunto se
testamenti autem factionem el in co fundo in ex- podía colegir esto, que el hijo, mientras viviese,
trancos etiam heredes habituruin. no podía euajenarlo 6 pignorarlo, pero que había
de tener aún respecto de este fundo testamentifi-
cación también á favor de herederos extraños.
§ 4.—Iiilius (5) Agrippa priniipilaris testamen- § 4.— Julio Agrippa, capitán de una primera

(1) manumiseram, oniitekz Ha¡.


(2) meo, ¡tal. (4) Tiiauuin, i nseriats Ha¡. Vulg,
(8) hacres, ¿a VuIg. (5) lulianue, ¡a Yu1.

DIGESTO.—LIBRO xxxii: TÍTULO ÚNICO 567

to suo cavit, ne nilo modo reliquias (1) eius, et centuria, dispuso en su testamento, que de ningún
praedium suburbanum, ant domum rnaiorern heres modo pignorase su heredero 6 en manera alguna
ema pignoraret, ant iillo modo alienaret; filia elus enajenase, sus reliquias, y eí predio suburbano, 6
heres soripta heredem reliquit fihiam suam, no- la casa mayor; su hija instituida heredera deo
ptem primipilaris, quae easdern res din poasedit, corno heredera á su hija, nieta del capitán de Ja
ot decedena extraneos institurt heredes; quaesi- primera centuria, la cual poseyó largo tiempo
tum est, an ea praedia extraneus heres haberet, aquellos bienes, y al morir instituyó herederos
an vero ad Tuliam Doninam (2), quae habnit pa- extraños; se preguntó, si el heredero extraño ten-
truum mnaiorem Iuhum Agrippam, pertinerent. dría estos predios, 6 si le pertenecerían á Julia
)tespondi, quurn hoo nudum praeeoptum est, nihil Doínna, que tuvo como hermano de su bisabuelo á
proponi contra voluntatem defunoti factum, quo- Julio Agrippa. Respondí, que, siendo este un nudo
mmnus ad heredes pertinerent. precepto, no se exponía que se hubiera hecho nada
contra la voluntad del difunto, para que no les
pertenezcan á los herederos.
5.—Quindecim libertis, quos nominaverat, § 5.—Uno les había legado á quince libertes,
praediolum eum taberna legaverat, et adiecerat que había nombrado un pequeflo predio con una
haec verba- rsibiqi.me eos habere possidere yole ea cabaña, y había añaáido estas palabras: »y quiero
lege et conditione, se quia eorum partem anam que ellos los tengan para sí y los posean con esta
vendere, donareve, aliudve quid facere alii velif. ley y condición, que ninguno de ellos quiera ven-
Quodsi advorsus ea quid factum erit, tuno eas der su parte, 6 donarla, 6 hacer de ella otra cual-
portiones praediumve curn taberna ad rempubli- gier cosa á favor de otro. Pero si contra esto se hu-
cam Tusoulanorum pertinere volo; quidam ex ere hecho alguna cosa, quiero que en este caso
bis libertis vendiderunt partes suas duobus con- lo pertenezcan á la República de los Pusonlanos
libertis anis ex eodem corpore, emtores autem de- estas porciones ó el predio con la cabaña»; algunos
funoti Oaium Seium cxtraneum beredem reliqmie- de estos libertos vendieron sus partes á dos coli-
runt; quaesitum est, partes, qflae venierunt, utruni bentos suyos del mismo grupo, pero los comprado-
ad Oaiuin Seium, an ad superstites conlibertos res fallecidos dejaron como heredero al extraño
snos, qui partes suas non vendiderunt, pertmnerent. Cayo Seyo; se preguntó, si las partes que se ven-
Respondit, secimndum ea L quae proponerentur, ad dieron pertenecerian á Cayo Seyo, 6 á sus coliber-
Oamum Semum pertinere. Idem quaesiit, an partes tos sobrevivientes, que no vendieron sus partes.
vendmtae ad rempublicamn Tusculan omm pertmne- Respondió, que, segun lo que se exponía, le perte-
rent. Respondi, non pertinere. 0-laudius: quia non necian á Cayo Seyo. El mismo preguntó, si las
possidentis persona, qui nunc extraneus est, re- partes vendidas le pertenecerían á la »República de
apicienda est, sed emtorum, qui secundum, volun- los Tusculanos. Respondí, que no le pertenecían.
tatem defunctae ex illis fuerunt, quibus permiso- Y dice Claudio: porque no se. ha de mirar á la per-
rat testatrix venundari, neo conditio extitit dati sona del poseedor que es ahora un extra.o, sino á
fideicomirnssi Tusculanis. las de los compradores, que, conforme á la volun-
tad de la difunta, fueron de aquellos- á quienes ha-
bía permitido la testadora que se les vendiese, y
no se cumplió la condición del fideicomiso dado £
los Tusculanos.
§ G.–Pidei oommisit eiva, ciii duo millia lega- § 6.—A aquel £ quien le legó dos mil le enco-
vit (3), mu liaec verba: a te, Petroni, peto, uti ea mendó uno un fideicomiso en estos términos: te
duo millia solmdorum rcddas collegio cuiusdam Ido, Petronio, que entregues estos dos mil uel-
templi»; quaesituxn est, quum id collegium postea dos al colegio de tal templo»; se preguntó, si ha-
dissolutum sit, utrum legatum ad Petroruum per- biéndose disuelto después este colegio, le pertene-
tineat, an vero apud heredem remanere debeat. cerá el legado á Petronio, 6 deberá quedar en po-
Rcspoudit, Petronium jure petere, utique si per der del heredero. Respondió, que con derecho lo
eum non stetit, parere defuncti voluntate. pedía Petronio, solamente si en él no consistió el
atender la voluntad del difunto,
§ 7.—Mater (4) fijos heredes scripserat, et adie- § 7.—Una madre había instituido herederos á
cit: »praedia, quae ad eos ex bonis mema perventu- sus hijos, y añadió: «no enajenen por ninguna cau-
ra sunt, nulla ex causa abalienent, sed conservent sa los predios que de mis bienes han de pasar £
succeasioni suae, deque ea re invicem sibi ca- ellos, sino consérvenlos para su sucesión, y dénse
veant ()»; ex his verbis quaesituin est an prae- recíprocamente caución sobre este particular»; en
dia per fidemcommissum relieta videantur. Respon- virtud de estas palabras se pregunté, si se consi-
clit, nihil de fideicommisso proponi. derarán dejados por fideicomiso los predios. Res-
pendió, que nada se expone respecto á fideicomiso.
§ 8.—Ex parte dimidia heredi instituto per prao- § 8.—Al instituido heredero de la mitad le pro-
cptmonem tundum legavit, et ab co ita petimt (6): logó uno un fundo, y le pidió de este modo: «Te
« Peto, uti vehs eoheredem tibi recipere iii fundo pido que quieras admitir como coheredero en mi
Juliano meo, quem hoc amplius te praecipere ius- fundo Juliano, que además de esto mandé que to-
si, Clodium Verumn, nepotem moum, cognatum maras previamente, á Clodio Yero, mi nieto, - tu
tuum»; çuaesitum eat, an para fundi ex causa fidei- cognado»; se preguntó, si por causa de fideicomiso
comnussi nepoti debeatur. Reapondit, deben. se le deberá al nieto parte del fundo. Respondió,
que se lo debía.

(1) S'atnr. e.,qún corrección del códice FI.; reliquae, la escrilura


original, Dr.
(2) dominam, )Tal.
(5) dati i1deicomnoiBi, reipnb]iaao Timscu1an.rum. Tu- (4) Pater, AaJ. Yodg.
senlanus fldei oiu, cul duo miHa solidorum 1eaverat, cern- (5) Ha¡. V4g.; ca'esrent, al códice FI.
rneit in hace vorba, Ha¡, (6) Ha¡. Vulg.: petit, el códoce FI.
Ws DIGESTO.—TIRO II: TITULO 1!JNI20

39. [88. V. 87. H] IDEM libro XX. Digesto- 89. [38. V. 87. H.] EL MISMO; Di9esto, libro
rurn.—Pamphilo liberto hoc amplius, quam codi-. XX.— Quiero que se le den ciento al liberto Pán-
culis reliqui, dar¡ volo centum; Bojo omnia, quae filo, además de lo que le dejé en los codicilos; sé,
tibi, Pamphile, relinquo, ad flhios meos perveutu- Pánfilo, que todo lo que te dejo habrá de ir fi mis
ra, quum affectionem tuam circa 008 bene perspe- hijos, porque bien conocido tengo tu efecto hacia
ctam habeo'; quaero, an verbis suprascriptis Pam- ellos»; pregunto, si con las sobredichas palabras
phih fidei commisit, ut post morteni flliis defuneti se le encomendó fi Pánfilo un fideicomiso, para que
ceutum restituat. Respondit, secundum ea, quae después de la muerte les restituya los ciento fi los
proponerentur, non videri guidem, quantum ad hijos del difunto. :Respondió, que, según lo que se
verba testatoris pertinet, fideicommissum Pamphi- exponia, no- parecia ciertamente, en cuanto se re-
u, ut centum restitueret, sed, quum sententiani fiere fi las pálabras del testador, que se le ence-
defunoti a liberto decipi satis irihumanum est, mondé fi Pánfilo un fideicomiso para que restitu-

V
centum ci relictos fihiis testatoris debore restitui,
iii siruili specie et Imperator noster Divus
llarcus hoc constituit. (1)
yese los ciento, pero que siendo bastante inhuma-
no que la intención del difuntofuese defraudada
por el liberto, se debían restituir fi los hijos del
testador los ciento que á él se le dejaron porque
en un caso semejante también determinZ esto el
Divino Marco, nuestro Emperador.
l.—Propositum est, non habentem liberos neo 1.—Se propuso el caso de uno que no teniendo
conatos in discrimine vitae constitutuin per infir- hijos ni cognados, hallándose por enfermedad en
mitatem, arcessitis amicis, Cajo Seio contubernali peligro do su vida, habiendo reunido fi sus amigos,
dixisse, quod vellet ci relinquere_praedia, quae le dijo fi su compañero Cayo Seyo, que quería de-
nominasset, eaque dieta inteataionem Oaium jarle los predios que hubiese nombrado, y que Ca-
Seium redegisse, etiam ipso testatore mterrogato, yo Seyo consignó por atestado estos dichos, ha-
,un ea dixisset, el responso eius tau: ic)a Frnaxi- biendo sido también interrogado el mismo testador,
me] inserto; quaesituni est, an praedia, quac desti- sobre si dijo esto, y habiéndose insertado esta res-
nata essent, ex causa fideieommissi ad Oaium puesta suya: perfectisimamente; se preguntó, si lo
Seium pertinerent. Respondit, super hoc neo dii- predios. que hubiesen sido designados le pertene-
bitanitum eme, quin fideicommissum valeat (2). cerían á Cayo Seyo por causa de fideicomiso. Res-
pondió, que sobre esto no se ha do dudar que no
sea válido el fideicomiso.
2.--Duas filias aequis ex partibus heredes fe-. . 2.— Uno había hecho herederaspor partes
cerat, alter¡ fundum praelegaverat, el ab ea petie- iguales á dos hijas, y fi una le babia releado un
rat, ul sorori suae vigunti daret; ab eadem filia fundo, y le había pedido que diese veinte a su her-
petilt (3), ut partern dimidiam fimdi eidem sorori mana; lepidió fi la misma hija que restituyese la
restitueret; quacsitum est, aii viginti praestari mitad del fundo fi la misma hermana; sepreguntó,
non debereul. Respondi, non esse praestanda. si no se deberían entregar los veinte. Respondi,
que no se deben dar.
40. [89. V. 38. H.J IDEM libro XXI.Digesto- 40. [89. V. 38. H.] EL MISMO; Digesto, libro
nim.—Post emancipationein patris suscepta (4) a XXI.—Una hija tenida después de la emancipa-
patruo, itt legitimo herede, petierat, UI partem he- ción de su padre había pedido á su tío paterno,
reditatis avunculo suo daret, el agros duos; ad como fi heredero legítimo, que he diese á su tío ma-
utrumque autem, nl proximum cognatum, suecos- terno parte de la herencia y dos campos; pero á
eio eius pertinuit per bonorum posscssionem; qaae- uno y á otro, como á próximos eognados, les co-
situm est, quum in parto hereditatis fideicommis- rrespondió por medio de ha posesion de bienes la
sum non coristiterit, quam () ano iure per bono- sucesión de aquélla;. se preguntó, si, no habiendo
ruin possessionem avunculus habiturus est (6), un subsistido el fideicomiso en cuanto á laparte de
nihilominus in parte ('y) agrorum consistat, UI Ti- herencia, que por su propio derecho ha de tener
tius partes agrorum duas, id est unam, quam suc el tío materno por medio de la posesión de los bie-
iure per bonorum possessionem habeal, alteram nes, subsistirá, no obstante, en cuanto fi la parle
vero partem ex causa fideicommissi pelero debeat. de los campos, de modo que Tieso tenga dos partes
Respondit, posse petere. Idem quaesiit, si ab eo- de los campos, esto es, una que por derecho pro-
dem patruo fideicommissum ahiis quoque dederit, pio tendrá por medio de la posesión de los bienes,
utrum in solidum, an vero pro parte ab co prae- y otra parte que debería pedir por causa de fidei-
standa sint. Respondit, in solidum praestari. comiso. Respondió, que podía pedirlas. El mismo
preguntó, si, habiendo dado it cargo del mismo tío
paterno un fideicomiso también para otros, se ha-
bían de entregar por él en su totalidad, ó en cuan-
to fi su parte. Respondió, que se entregarían en su
totalidad.
§ 1.—Seiam ex dodrante, Maevium (8) ex qua- § 1.—Uno instituyó herederos á Seya de tres
drante unstituit heredes, fidet Seiae counmissit lu cuartas partes, y fi Mevio de la otra cuarta, y le
haec verba: a te peto, tuaeque fdei committo, encomendé it Seya un fideicomiso en estos térmi-
quidquid ex hereditate mea ad te pervenerit, re- nos: »te pido, y encomiendo it tu fidelidad, que todo
atituas filio tuo retentis tibi hortis meis.; quaesi- lo que de mi herencia fuere it tu poder lo restituyas

(1) Véaae eifr(rn1e,,to 5). § Ut. O. XXXI. ) quod eam, por quam, Rol,
(5) Ra. Vtüg.; valot, el códice ('i. (6) es9et, Hal.
(3) Ha.; petit, ei códice FI. (7) L1l. Vu4,,., partem, el códice El.
(4) lUis, ínserta le Vu4j. (8) Maeviam, ¡ial. Vair.

DIGESTO.—LIflflO xxxii: TITVLO úNrCO 569
tum est, guum generali capite fideicommisisset, á tu hijo, habiendo retenido para ti mis huertos ;so
qui equis heres esset, de omnibiis ut praeeta- preguntó, ¿habiendo hecho el fideicomiso en tér-
ret (1 ), quod culque le asset, praestari flerive minos generales, para que, cualquiera que fuese
iussisset (2), an, çuum dodrantem hereditatis re- heredero, de todo entregue lo que á cada uno hu-
stituerithortos ni assem vindicare Seia debet? biese legado, ó hubiese mandado que se entregue
Respondit, etiam coheredis fide¡ eommissum vi- 6 haga, debe Seya reivindicar por completo los
den, ut quadrantem, quem ni his hortis haberet huertos cuando hubiere restituido los tres cuartos
Seia (3), redderet. de la herencia? Respondió que también se consi-
dera encomendado á la fidelidad del coheredero,
que restituya la cuarta parte que Soya tuviera en
aquellos huertos.
41. [40. V. 39. 11.] IDEAr libro XXII. Di'esto- 41. 140. V. 89. H. EL MISMO; Digesto, libro
rum.— Uxorem et fihium communem heredes insti- XX11 —Uno instituyó herederos it su mujer y al
tuit, et uxor]s fidei commisit in hace verba: -peto hijo común, y encomendé it su mujer un fideico-
a te, domina uxor, no ex fundo Titiano partem miso en estos términos: «te pido, señora mujer,
tibi vindices, quum scias, me urnversam erotionem que no reivindiques para ti una parte del fundo
cius fundi feeisse sed beneficio affectionis et pie- liciano, porque sabes que yo hice la total compra-
tatis, quam tibi ciebui, eandem emtionem2 quum do este fundo, pero quepor beneficio del afecto y
numis meje comparassern, tecim comrnunicasse.; de la piedad que te he debido, hice común contigo
quaesitum est, an eum fundum in solidum fui osee esta misma compra, habiendo yo comprado con mi
vohierit. Respondit, eum, de quequsereretur, per- dinero»; se preguntó, si habrá qerido que este
indo rationem in fundo haberi voluisse, ac si uni- fundo sea íntegramente del hijo. Respondió, que
versus hereditarius esset, ut pro dimidia parte t este, respecto al cual se preguntaba, quiso que en
uxor, et films agrum ut hereditarium habeant. cuanto al fundo se tuviese cuenta lo mismo que si
todo él fuese hereditario, de suerte que así la mu-
jer como el hijo tengan como hereditario el campo
por mitad.
§ 1.—In testamento ita seriptum fuit: 'domum § l.—En un testamento se escribió así: «quiero
meam eum horto applicito libertis meis concedí que se les conceda it mis libertos mi casa con el
volo», et alio capite: «Fortunio, liberto meo, ex huerto anejo», y en otro capitulo: «quiero que por
doniu mea, quam libertis dedi, diaetam, in qua ha- mi hesedero se le conceda it Fortunio, mi liberto,
bitabam, item cellarium iunctum eidem diaetae ab de aquella casa mía, ue he dado it los libe~, la
herede meo concedi volo »; quaesitum est, an heres sala en que yo habitaba, y también la despensa
testatoris oneratus videatur in praestando leato unida it la misma sala»; se preguntó, si se conside-
Fortunio, quamvis (4) domus universa libertis sit rará gravado el heredero del testador con haber
praelegata. Respondit, non eses oneraturn. de dar el legado it Fortunio, aunque toda la casa
haya sido prologada it los libertos. Respondió, que
no estaba gravado.
§ 2.—Oodicillis confirniatis ita cavit: «omnibus § 2.—Uno dispuso así en codicilos confirmados:
autem libertis meje, et quos vivus, et quos his co- «pero les lego it todos mis libertos, así it los que
dicillis manumisi, vol postea manumisero, contu- yo en vida, como it los que en estos codicilos, ma-
bernales suas (5), item fi lios, filias lego, nisz si ntimití, 6 it los que después manumitiere sus com-
quos quasve ad uxorem meam testamento perti- pafieras, y también sus hijos é hijas, salvo si en
nere volui, vel ej nominatmm legavi, legavero». mi testamento he querido que algunos ¿ algunas
Idem postea petiit ab heredibus suis, ut regionem le pertenezcan it mi mujer, 6 si determinadamente
Umbriae, Tusciae, Piceni (6) coheredes uxori suae se los he legado, 6 se los legare». El mismo le pi-
restituerent eum omnibus, quae ibi lerunt, et man- dió después it sus herederos, que los coherederos
clpiis rnstieis vol urbanis, et actoribus, exceptis le restituyesen it su mujer la región de Umbria,
manumissis; quaesitum est, quum Eros et Stichus de Tuscia y de Pieeno, con todo lo que allí hubie-.
servi ni diem vitae testa.toris in Umbria, in Piceno re, y con los esclavos rústicos 6 urbanos, y con
actum administraverint, sint aiitem Damae, quem los administradores, excepto los manumitidos; se
testator vivus manumiserat, fui naturales, utruni preguntó, si, habiendo administrado los esclavos
eidem Damas ex verbis codicilli ab heredibus ros y Stico en Umbria, y en Piceno, hasta el tér-
praestandi sint, an vero ad Seiam uxorem ex ver- mino de la vida del testador, pero siendo hijos na-
bis epistolae pertineant. Respondit, ex codicillis turales de Dama, it quien el testador había manu-
ad patrem oes naturalem pietatis intuitu portinere. mitido en vida, se le habrán de entregar por los
herederos al mismo Dama en virtud de las pala-
bras del codicilo, ó si le pertenecerán it Soya, la
mujer, en virtud de las palabras de la carta. Res-
pondió, que ellos pertenecían en virtud del codi-
cilo it su padre natural por consideración de pie-
dad.
§ 3.—Felicissimo et Felicissimae, qitibus liber- § 3.—A Felicísimo y it Felici'sima, it quienes
tatem dederat, fundum Gargilanum legavit cum les habla dado la libertad, les legó una el fundo
Casa, et alio capite Titio filio, quem ex parte quar- Gargihano con su cabaña, y en otro capitulo le ha,
ta herodem scripserat, praelegaverat in haec ver- bia hecho it su hijo Ticio, it quien había instituido

(1) Rol. Vu)g.. praeataront, «1 códice Fi.


(2) pr*et. flerve lupO., ovit»ic /la.'. 5) enes, R.
(5 Se-"e, Hiti. V!41J. (6) &gü,a nue8fa coejeturo; Piceno, el códice FI: ut reg.ono
(4) quum, Rol.; qtianqt,gun, ¿o Vtdg. Tjinbriao in Picono cohaerodi uxori, erro it8 Rat.

Tomo 11-72
570 TtSrÓ.—LTRÓ ittXn TfTULO irwrCÓ

ba: 'Titi fui, hoc aniplius de medio sumito legata heredero de la cuarta parte, un prelegado en estos
mea, quae mihi tam pater tuus praesens, quam términos: «hlo Tito, además de esto retira de la
Coelius ( 1 ) Iüstus, frater patris reiuerunt»; masa mis legados, que me dejaron tanto tu padre
quaesitum est, quum funclus &argilianus testatrici presente, como Oeho Justo, hermano de tu padre
a manto eius, id est apatre Titii fihi, legatus sit, se preguntó habiéndosele legado 4. la testadora el
oui fundas ex causa fideicommissi debeatur, utruni fundo Gargiliaiio por su marido, esto es,por el
Titio filio tantum, an Felicissimo et Felicissimae, padre del hijo Tito á quién se le deberá el fun-
an tribus. Respondit2 non osee verisimile, 5am, do por causa del fideicomiso, al hijo Ticio solamen-
qtiae nihil aliud Felicissimo et Felicl2simae, nisi 4. Feliclsimo y 4. Felicísima, ó 4. los tres? Res-
haec, quae epecialiter 1ega'vit ad fihium, cui et he- pondió,
te, que no era verosímil que ella, que ninguna
reditatis suae partem rehquit, legatum general¡ otra cosa legó 4. Peliclaimo y á Felicísima, sino ésta
sermone transferre voluisse. jue especialmente les legó, hubiese querido trane-
erir con esta cláusula general allegado al hijo, 4.
quien le dejó también parte de su propia herencia.
4.—Testamento pueros ita legaverat: Publio § 4.—Uno había legado en su testamento unos
Maevio, dominulo meo, ab heredibus meis dan niños de este modo: «quiero que por mis herede-
velo pueros quinque ex meis, duntaxat intra an- ros se den á Publio Mevio, mi señorito, orneo ni-
1108 septem », post anuos complures, quam fecit te- ños de los míos, solamente de los que estén dentro
stamentum, moritur, quaesitum set, cujas aetatis de los siete años», y muere después de muchos
Maevio maneipia deeantur, utrumne, pias testa- años de haber hecho el testamento; se preguntó1
menti facti tempore intra septem anuos fuerunt, de qué edad se le deberán 4. Me-vio los esclavos, si
an quae mortis tempere mfra eam aetatem luye- los que al tiempo de haba-roe hecho el testamento
niantur. Respondit, eam videri aetatem designa- se hallaron dentro de los siete años, ó los que den-
tam, pias ossot, quum a testatore relmquereutur. tro de esta edad se encuentren al tiempo de la
muerte. Respondió, que se considera designada la
edad que tuviesen cuando por el testador fueran
dejados.
5.—Concubinae inter cetera his verbis toga- § 5.—Entre otras cosas, uno le había hecho 4. su
verat: «funduin in Appia cum villico suo1 et con- concubina un legado en estos términos: «quiero
tubernali etas, et fihiis, dan velo»; quaesitum est, que se le dé el fundo de la vía Appia con su gran-
an nepotes quoque villici, of contubernalis eme jero, con su compañera y con los hijos»; se pre-
testator ad concubinam pertinere volmt. Itespon- guntó, si quiso el testador que le pertenecieran á
dit, nihil propon¡, cur non debereutur. su concubina también los nietos del granjero y de
su compañera. Respondió, que nada se exponía,
para que no se le debiesen.
6.—Legaverat per fideicomniissum Maeviis (2) § 6.—Uno le había hecho por fideicomiso un le-
ita: «et quidq.uid ja patria Gadibus possideo.; gado 4. los Mevios en estos términos: «y todo lo
quaesitum est, an, si quam suburbanam adiacen- que poseo en Cádiz, mi patria»; sepreguntó, si, te-
fsm possessionem haberet, haeo quoque ex causa niendo una posesión suburbana adyacente, tam-
fideicommissi Maevus (3) debeatur. Respondit, bién ésta se les debería 4. los Mevios por causa
posee ad hanc quoque verborum significationoni del fideicomiso. Respondió, que también 4. ésta se
extendi. Itoni. quaesitum set, kalendarn, quod ja podía extender la significación de las palabras.
patria sua, ve1 intra fines eius defunetus exercuit, Igualmente se preguntó, si, habiendo dejado en
instrumenta in domo,quam in patria sua habebat, la casa que tenía en su patria los documentos del
reliquit, an id quoque kalendarmm propter verba libro do cuentas que el difunto llevó en su patria,
supra ecripta Maeviis ex causa fideicominissi de- ó dentro de sus confines, se le debería también
beretur. Respondit, non deben. Item quaesitum á los Mevios este libro de cuentas por causa del
est, an pecunia, quae rn arca domi Gadibus Inven- fideicomiso en virtud de las sobredichas pala-
ta esset, vsi ex diversis nomuiibus exacta et ibi bras. Respondió, que no se debía. Asimismo se
deposito., ex fldeicommisso debeatur. Respondit (4), preguntó, si el dinero que se hubiere encontrado
supra responsum. en caja en la casa de Cádiz ó que de varios crédi-
tos se hubiese cobrado y allí depositado seria de-
bido en virtud del fideicomiso. Respondió lo que
antes se respondió.
§ 7.—Testamento, quo fihium et axorem here- § 7.—En el testamento en que había instituido
des instituerat filias por fideicommissum centum, herederos 4. su hijo y 4. su mujer, le legó uno por
quurn in familia nuberet, legavit, et adiecit ita: fideicomiso ciento- 4. su hija, cuando se casase en la
fidei taae, filia, committo, ut, quum (5) in familia familia, y añadió de esto modo: «encomiendo, hija,
nabas, et quotieseunque nubes patiaris, ex dote á tu fidelidad, que cuando te cases en la familia y
tua, quam dabis, partem dimicfiiain etipulari fra- cuantas veces te cases, consientas que de tu dote,
trem tuuni et Sciam matrern tuam pro partibus que darás, estipulen tu hermano y tu madre Saya
dimidiis dan sibi, si in matrimonio eius, eui un- que se les dé la mitad por medias partes, si murie-
bes, sive divortio facto, priasqilain dos tun red.da- res en el matrimonio de aquel con quien te casa-
tur, aove nomine satisfactuni ant, morieris nullo res, ó habiéndose hecho el divorcio, antes que se
filio filiave ex so relicto »; pater virginem fihiam devuelva tu dote, ó si se hubiere pagado por este ti-
nuptum cohlocavit, eiusque nomine dotem dedit, et tulo, no habiendo dejado de él ningún hijo ó hija.;
post divortium eandom recepit, et ata in matnimo- el padre colocó en matrimonio 4. su bija doncella,

(!) C1oe1iu, HaZ.; CIodiu, la Yuig. () Tour. Sena eorroccións del cddece 9.; Respondí, la escri1ar
(2) Maevio, la Vtag. origsna4 Br.
(5) Maevio, la Vulg. (5) ciii, por qnnm, Ha?.

DIGESTO.—LIBRO xxxii: TÍTULO ÚNICO 571

nium cum dote dedit, et etipulatus est, eam dotem y en nombre de ella dió la dote, y después del di..
sibi, ant fihae suae reddi; manente filia in matri- vorcio la recobró, y 4 aquella se la dió en matri-
monio secundo mortuus est eodem testamento re- monio 4 otro con la dote y estipulé que esta dote
licto, eiquo heredes oxtiterunt fihius et uxor; post- se le devolviese 4 él, 6 1 su hija; permaneciendo
ea manto defuneto puolla, dote recepta, nupelt la hija en su segundo matrimonio falleció él ha-
clii, praesentibus et consentientibus fratre et ma- biendo dejado el mismo testamento,y quedaron
tre, quao etiam doLem eius auxit, et neuter eorum herederos de él el hijo y la mujer; deepiés ha-
stipulati sunt dotem mex matri films et filia here- biendo fallecido el marido, la joven, recibi4a la
des extiterunt, deine in matrimonio filia deces- dote se casó con otro, hallándose presentes y
sit manto herede relicto; quaesitum set, quum consintiéndolo el hermano y la madre, la cual le
pucha non ex causa legati pocuniam indotem ab aumentó también su dote, y ninguno de los dos
heredibus patrie acceperat, sed mortuo secundo estipuló la dote; 4 poco quedaron herederos de la
manto materfamilias facta dotem recuperaverat, madre el hijo y la hija, y después murió la hija en
an heres emee ex causa fideicomissi fratri defun- el matrimonio habiendo dejado heredero 4 su ma-
etae (1) teneatur in eam pecuniam, quam perci- nido; se preguntó, si, no habiendo recibido la,j oven
pero posset, si dotem stipulatus esset. Respondit, de los herederos del padre por causa del legado el
seoundum ea, quae proponerentur, non teneri. dinero dado en dote, pero habiendo recuperado la
dote muerto su segundo marido hecha madre de
familia, estará obligado por causa del fideicomiso
su heredero 4 favor del hermano do la difunta por
aquel dinero que habla podido percibir si hubiese
estipulado la dote. Respondió, que, según lo que
se exponía, no estaba obligado.
8.—Eius (2' henos, vol legataritis regatas est, § 8.—Se le rogó al heredero 6 al legatario de
ut quendam adoptet, his vorbis adiectis: «si alias uno que adoptase 4 alguien, habiéndose añadido
fecerit, exheres esto», vol: «perdat legatum'; quae- estas palabras: «si de otra manera obrare, quede
situm set, si non adoptaverit, an ei, qui adoptatus desheredado», 6, .pierda el legado»; se preguntó,
non set (3), actioquaedam ex fideioomisso
m cern- si no lo hubiere adoptado, ¿le competerá al que no
petit? Respondit, fideicommissurn, quo quis roga- fué adoptado alguna acción en virtud del fideico-
tur, ut adoptet, ratuin non cese. miso? Respondió, que no era válido el fideicomiso
en que se le ruega 4 uno que adopte 4 otro.
§ 9.—i'Agriplagarn, q,uae est in regione iLla, § .- « Quiero que se les transfiera 4 los Mevios,
Maevu (4), Publio et Calo, tranecribi velo, pretio Publio y (,ayo, la extensión de campo que se ha-
facto viri beni arbitratu, et bereditati iUato, du- lla en aquella región, habiéndose fijado el precio 4
plas evictioiie capromisea a reliquis heredibus, arbitrio de hombre bueno, y habiéndose ingresado
ita ut sub peona centum promittant, eam agri pla- en la herencia, prometiéndose por los demás he-
gam partemve eius ad Seiam posterosve eme non rederos la evicción del duplo, de suerte que pro-
porventuram quaqua ratione »; quaesitum est, an metan bajo la pena de ciento que aquella extensión
legatum valeat, quum Publius omero yeht, Oaius do campo 6 parte do la misma no habrá de ir por ra-
nolit. BespondiL, eum, qui fideioommissum prae- zÓn alguna 4 Soya 6 4 sus sucesores»; se preguntó,
stari sibi velit, posee partem dimidiam eius agri, si ser4 válido el legado cuando Publio quiera com-
quI legatus set, petere, quarnvis alter persequi no- prar, y Cayo no quiera. Respondió, que el que
hL. Item quaesitum est, cautio, quas interpon¡ de- quiera que 4 él se le entregue el fideicomiso pue-
beat secundum voluntatem, proQuota parte caique de pedir la mitad de aquel campo, que fué lega-
heredum praestanda sit. Respondit, pro ea portio- do, aunque el otro no quiera reclamarla. Asimis-
ne, quae ex fidcieommisso praestatur. mo so preguntópor qué parte se ie habla de pres-
tar ti cada uno de los herederos ha caución, que se
deberá interponer conforme 4 la disposición. Res-
pondió, que con arreglo 4 la porción que se entrega
en virtud del fideicomiso.
§ 10.—Sorori legavit homines, quos nominavit § 10.—Uno lo legó aS. su hermana los esclavos,
testamento, eiusque fidel cornmisit, ut eadcm man- que nombré en el testamento, y encomendé 4 su
cipia Mije sale, quurn obiret, restitneret; quaesi- fidelidad, que cuando muriese restituyera los mis-
tum set, aguata ex his an defunoti filns (5) hero- mos esclavos 4 sus propios hijos; se preguntó, si
dibus restituenda sint post mortem legatarias, an después de la muerte de la legataria se le habrían
remaneant apud (6) heredes sine. Respondit, ea2 de restituir 4 los hijos herederos del difunto los
quae postea agnata essent, verbis fideicommissi nacidos de aquellos, 6 si quedarán en poder de los
non contineri. herederos del mismo. Respondió, que los que des-
pués hubiesen nacido no estaban comprendidos en
las palabras del fideicomiso.
§ 11.—Pater naturalis fihiac suae, ex testamento § 11.—Un padre natural, deudor 4 su hija de un
mariti eius, fideicommissi debitor, quum ea mulier fideicomiso en virtud del testamento del marido
alü nuberet, non mandatu muheris dotem inarto de aquella, al casares esta mujer con otro le dió
eius dedit, et sibi reddi eam stipulatus set, si sine su marido la dote sin mandato de la mujer, y esti-
libenis fila moreretur; mulier fihiam suscepit.; pias- pulé 9.ue fi él le fuese devuelta, si su hija muriese
situm eøt, an fideicommissum a patre exigere pos- sin hijos; la mujer tuvo una hija; se preguntó, si
sit. Respondit, si neo ratam babnieset dotera da- podría exigirle al padre el fideicomiso. Respondió,

(1) defuoti1ffai.
(2) Eiu, omttenla Has. Vuty. (5) .S'egtla nuestra cjettesa; lilii, el códice FL,, an defunoti
(3) u, qui adoptatn non oit, om(tetai fuji, en haeodibne, Bat Vulg.
(4) ,1aevio, la Yuig. (6) Taur. al ,ndrun; ad, ea el texto.
572 DIGESTO—LIBBO XXXII: TITULO ÚNICO

tam, superesee fideicommissi petitionem. Idem que si no hubiese ratificado la dote dada, subsistía
quacsiit, an, si pater acoepto lacere stipalationem la petición del fideicomiso. El mismo preguntó, si,
velit, mulieri persecutio fideicomniissorum done- queriendo el padre dar por recibida la estipulación,
ganda sit. Respondit, supra responsum, eumque se le habrá de denegar fi la mujer la reclamación
patrem, de quo quaereretur, si ita dedisset, ut mu- de los fideicomisos. Ttespondió lo que antes se res-
lier ratum haberet, poese condicoro. pondió, y que este padre, respecto del que se pre-
gunta, pocha reclamar por la conchccin, si hubie-
se dado do modo que la hija lo ratificase.
sA stituit
12,—Seium maritum scripsit heredem, eique
Appiam aluninam, fideique heredis com-
12.—Una instituyó heredero fi 5eyo, su mari-
do, y le substituyó fi éste su alumna Appia, y enco-
misit, at post mortein mmm hereditatem eidem mendé fi la fidelidad del heredero, que después de
alumnae restitueret, mit, si quid ante contigisset su muerte le restituyese la herencia fi la misma
alumnae, tuno Valeriano, fratria filio, restitucret alumna, 6 que si antes hubiese fallecido la alum-
eandem beroditatem; quaesitum est, si Seius vi- na, en este caso le restituyese la misma herencia
vus, quidqusd ad eum ex hereditato pervenieset, fi Valeriano, hijo de su hermano; se preguntó, si
alumnae restituisset, an secundum voluntatom do- habiendo restituido en vida 5oyo á la alumna todo
functao id fecisee videretur, praesertun quum lo que de la herencia hubiese ido fi él, se conside-
haeo oidem substituta esset. Respondit, si vivo rarla que esto lo hizo conforme fi la voluntad de
Bojo Appia decessisset, non osee liberatum a fidoi- la difunta, mayormente habiendo sido ésta substi-
commisso Valeriano reheto. tuida al mismo. Respondió, que si Appia hubiese
fallecido viviendo 5eyo, no quedó libre del fidei-
comiso dejado fi Valeriano.
§ 13.—Scaevola respondit: quum heres scriptu.s 13.—cévola respondió: cuando al heredero
rogatus esset, quum volet, alii restituere herodita- instituido se le hubiese rogado que cuando quiera
tem, interim non est compellendus ad fideicornis- restituya fi otro la herencia, no ha de ser compeli-
sum. Claudias: post mortem enim utique eroditur do mientras tanto al fideicomiso. Y dice Claudio:
datura. porque Be cree que solamente 1 ué dado para des-
pués do su muerte.
§ 14.—Ilerodis soripti fidei eommiserat, at Seiae § 14.—Uno había encomendado fi la fidelidad
uxori universani restitueret hereditatem, et uxoris del heredero instituido, que le restituyese toda la
fidei commisit m hace verba: a te, Sein, peto, ut, herencia á Seya, su mujer, y le encargó fi su mu-
quidquid ad te ex hereditate mea pervenerit, ex- jer un fideicomiso en estos términos: te pido,
ceptis his, si qua tibi supra legavi, reliquum omne Seya, que de cuanto de mi herencia hubiere llega-
readas restituas Maoviae, ininti dulcissimae. A do fi ti, excepto si algo te he legado arriba, todo lo
qua Seia satis exigí veto, quum sciam, eam potias restante lo restituyas fi Mevia, carifiosisima nifia.
rem aucturam, quam detrimento futuram.; quae- A la cual, Se a, prohibo que se le exija fianza, por-
situm est, aa statim Maevia fideicommissum a Seia que sé que ella más bien aumentará los bienes, que
petere possit. Respontlit, nihil propon¡, cur non no les causará quebranto'; so pregunté, si desde
possit. luego podría Mevia pedirle el fideicomiso fi Soya.
Respondió, que nada se oxponia para que no pu-
diera.
42. [41. V. 40, H.] IDEM libro XXXIII. Dige- 42., [41. Y. 40. H.] EL MISMO; Digesto, libro
storum.—Titius heredes instituit Seiam nxorem ex XXXIII.—Ticio instituyó herederas de una duo-
parte duodecima, Maeviam ex reliquis partibus, et décimaparte fi Seya, su mujer, y de las restantes
de monumento, quod sibi exstrui volebat, ita cavit: partes fi Movía, y respecto al monumento, que
corpus meum uxori moae velo tradi sepeliendum quería que á él se le levantara, dispuso de este
in fundo illo, of monumentum exstrui usque ad modo: «quiero que fi mi mujer se le entregue mi
quadringentos aureos'; quaero, quum in duodeci- cuerpo para que sea enterrado en tal fundo, y que
ma parte non amplias, quam centum quinquagmta so erija un monumento invirtiéndose hasta cuatro-
aurei ex bonis mariti ad uxorem pervenlant, an cientos áureos»; pregunto si, no pasando fi la mu-
hac ecriptura ab ea sola monumontum sibi testator jer de los bienes del marido en cuanto fi la duodé-
exstrui voluerit. Respondi, ab utraquo heredo mo- cima parte más de ciento cincuenta áureos, habrá
numentum pro horeditariis portionibus exstruen- querido el testador con esta cláusula que por ella
diim (1). sola se le erija el monumento. Respondí, que el
monumento ha de ser erigido por ambas herede-
ras con arreglo fi sus porciones de la herencia.
48.[42. V. 41. ff.] GELSUS libro XV. Digesto- 48. [42. V. 41. H.] CELSO; Digesto, libro JT.
rum.—Si fihiae pator dotem arbitratu tutoruni dan Si el padre hubiese mandado que fi la hija se le
iussissot, Tuboro perindo hoc habenclum ait, ac si diera a doto fi arbitrio de los tutores, dice Tubo-
viri boni arbitratu legatum sit. Labeo quaerit, rón, que esto so ha de considerar lo mismo que si
uemadmodum aparet, quantam dotem cuiusque se hubiera hecho un legado fi arbitrio de hombro
filiae boni viri arintratu constitui oportet? Ait, id bueno. Labeónpregunta, ¿de qué manera aparece
non eme diffioile ex dignitate, ex facultatibus, ex cuánta dote so le debe constituir por arbitrio de
numero liberorum testamentum facientis aesti- hombre bueno fi la hija de cualquiera? Y d.ice que
mare. no ea difícil estimar esto atendiendo fi la dignidad,
á las facultados y al número de hijos del que hace
el testamento.

(1) Hst. V4g.; instruendum, i códice II,



DIGESTO.—LIBO xxxii: TÍTULO tJN1CO 573

44, [48. V. 42. Jfl PO3IPONIUS libro 11 tul Sa- 44. [43. V. 42. ¡U] P0MP0NI0; Comentarios á
binum.—Si fundus legatus sil; cum his quae ibi Sabino, libro 11.—Si se hubiera legado un fundo
erunt, quac ad tempus ibi sunt, non vikentur le- con lo que en él hubiere, no se consideran legadas
gata; et ideo peeurnae, quae foeneraudj causa jbi las cosas que en él están temporalmente; y por lo
fuata; non sunt logatae. tanto, no fueron legados los dineros que en él se
hallaron para ser dados á interés.
45. [44. V. 48. II.] IJLPIANUS libro XXIL ad 45. [44. V. 43. H.] ULPIANO; tomenlarios á
Sabinu,n.—Hoc legatum uxoris causa parata', Sabino, libro XXII.-E ete legado: «las cosas pro-
generale est, et continet tam vestem, quam argen- paradas para mi mujeri' es general, y comprende
tum, aurum, ornamenta ceteraque, quae uxoris tanto el vestido,, como la plata, el oro, y los demás
gratiaparantur. Sed quae videantur uxoris causa adornos que se preparan por causa de la mujer.
paran? Sabinus hbris ad Vitollium ita sonipait: Pero ¿que se considera que se preparapor causa de
quod in usa frequentissime versatur, ut in legatis la mujer? Sabino escribió así en sus libros de Co-
uxonis aduciatur, quod eius causa parata srnt, mentarios áVitelio:lo que es de uso muy frecuente,
hano interpretationern obtinuit, quod magis uxoris que Be agregué á los legados de la mujer lo que
causa, quam commurns promscuique usus causa por causa de ésta se preparó 1 obtuvo esta interpre-
paratum foret; neque interesee visum est, ante dii- ¡ación, que se haya preparado más bien por causa
etam uxorem id paterfamilias paravisset, anpost- de la mujer, que noor causa de uso común y pro-
ea, an etiam ex his rebus, quibus ise uti soíeret, miscuo' y no parecio que había diferencia, si el
uxori aliquid assignavisset, duin iii mulieris usi- padre cie familia lo hubiese preparado antes de
bus propne attnibutum esset; haber tomado mujer,ó después, 6 aun si le hubiese
asignado á la mujer alguna cosa de las que él mis-
mo soliese usar, con tal que propiamente hubiese
sido atribuida para los usos de la mujer;
46. [45. V. 44. II.] PAULUS libro II ad Vitel- 46. [45. V. 44. II.] PAULO; Comentarios á Vi-
lium.—ea tamen adiectio legatum alias exiguuus, telio, libro II—pero esta adición unas veces hará
alias plenius efficiat; augetur, quum sic seriptum más pequeio el legado, y otras mayor; se aumen-
est: «quaeque eius causa parata sunt»; id enim si- tará, cuando so escribió de esto modo: y lo que se
grnficat: et si quid praeter ea, quae dieta sunt, oms preparó por causa de ella'; porque significa esto:
causa paratum est; minuitur detracta cornunetio- y, si-además de lo que se ha dicho, se preparó algo
no (1), quia ex omnibus supra comprehensis ea por causa de ella; se disminuye, suprimida la con-
sola deflnmntur, quae eius causa parata sunt. junción, porque do todas las cosas antes compren-
didas se definen aquellas solas que por causa de
ella fueron preparadas.
47. [46. V. 45. H.] IJLPIANUS libro XXII. tul 47. [46. V. 45. H.].—ULPIÁN0; Comentarios cf
Sabinum.—Si quid earum rerum ante comparavit, Sabino, libro XXII.—Si uno preparó alguna do
quam uxorem duxit, si id ci, at utoretur, tradidit, estas cosas antes de tomar mujer, si se la entregó
perincle est, quasi postea paravieset. Ex eo autem á ella para que la usase, es lo mismo que si la hu-
legato ea pertinent ad uxorem, quae cius causa biese preparado después. Mas en virtud de este
emta, comparata, quaeque retenta sunti in quibus legado le pertenecen ti. la mujer aquellas cosas que
etiam quae prioris uxoris, quaeque filies, neptis, por causa de ella se compraron y se adquirieron,
vel nurus fuerunt, contineutur. y las que se retuvieron; entre las que se compren-
den también las que fueron de laprimera mujer,
y las que de la bija, de la nieta, 6 de la nuera.
§ 1.—Inter emtum et paratum quid interest, § 1.—Se preguntaqué diferencia hay entre com-
quaeritur. Et responsum est, in emto paratum in- prado y preparado. Y se respondió, que en lo com-
esse (2), in parato non continuo emtum coutineri; prado está lo preparado, pero que en lo preparado
veluti si 9uis, quae pnoris uxoris causa emisset, no siempre se contiene lo comprado; por ejemplo,
posteriori uxori tradidisset, eas res eum posterio- si alguno hubiese entregado ti. su segunda mujer
ns causa paravisse, non emiase constat. Ideo que lo que hubiese comprado por causa de la primera
quamvis mantua posterioris uxonis causa mliii mujer es claro que él preparó estas cosas por cau-
emerit, tamen tradendo, quae pribr habnerit, cus sa de la segunda mujer, no que las compr& Y por
causa parases videtur; quae enim postenioris uxo- lo tanto, aunque el marido no hubiere comprado
ns causa (3) parata sunt, et si ci asignata non nada por causa de la segunda mujer, no obstante,
sunt, legato cedunt; at quae pnioris uxoris causa entregando las que la primera hubiere tenido se
parata sunt, ita posteriori debentur, si ej assignata considera que las preparó por causa de aquilla;
sint, quia non eet ita de posteriore uxore cogita- porque las que se prepararon por causa de la se-
tum, quum compararentuir; guncla mu,jer, ceden allegado, aunque no so le ha-
yan asignado # ella; mas las que fueron prepara-
das por causa de la primera mujer, se le deben ti.
la segunda en este caso, si á ella se le hubieran
asignado, porque en este caso no se pensó en [a se-
gunda mujer cuando se prepararon;

48. 147. y. 46. Li PAULU8 libro IV. ad Sabi- 48. 47. V. 46. H.] PAULO; Comentarios 4 Sa-

(1) ooniunctiono que, Bol.


(2) Tour. segun corrección de códice FI.; cese, 1i escritura ori- (5) Bol.; parasec vídotur-poBterioriB uxaria caut a, orní-
gina, Dr. Laos 8i c4dico P.
574 DIGESTO.—LIBRO XXXII: TÍTULO ÚNICO

num.—nam no id quidem, quod traditum est, si bino, libro 1V—porque tampoco ciertamente ce-
postea ademtum sit, legato cedet. derá al legado lo que se entregó, si se hubiera qui-
tado después.
49. [48. V. 47. 11.1 ULPIANUS libro XXII. ad 49. 48. V. 47. H.j ULPIANO; Comentarios á
Sabinum.—Ttem legato contrnentur mancipia, puta Sabino, libro XXII—Asimismo se comprenden en
lectioarii, qui solam matremfamilias portabant; el legadQ los esclavos, por ejemplo, los mozos de
item jumenta, vol lectica, vol sella, vol burdonos; litera, que sólo llevaban ti la madre de familia'
item mano' alia, puellae fortassis, pias sibi también las caballerías, 6 las literas, 6 las sillas, ¿
cosmetas (1) mulicre8 exornan.t (2). los mulos; 6 igualmente otros esclavos, acaso las
jóvenes, ti las que distinguen las mujeres como ca-
mareras suyas.
§ 1.—Sed et si forte virilia ej quaedain donave- § 1.—Pero también si acaso le hubiere donado ti
nt, quodammodo eius causa parata videbuntur. ella algunas cosas propias do hombres, se conside-
rarán en cierto modo preparadas por causa de ella.
§ 2.—Proinde et si quaedam romiscui usus smf, § 2.—Por consiguiente, también si algunas co-
solitus tamen fuerit ab ea quasi usum (3) mutuari, sas fueran de uso promiscuo, pero él hubiere solido
dicendw.n cnt, ipsius causa videri parata. tomarlas de ella en mútuo como para usarlas, se
habrá de decir que se consideran preparadas por
causa de la misma.
§ 3.—Itom interest, ipsius causa parata sint ej § 8.—También interesa saber, si las cosas ti ella
legata, an ipsiva causa cinta- paratis enim omnia legadas hayan sido preparadas por causa do la
continentur, quae lpsius usibus fucrunt destinata, misma, 6 compradas por causa de ella' porque en
emta vero ea sola, quae propter eam emta fecit las preparadas se comprenden todas las que fue-
maritus. Unde non continebuntur emtis solio lega- ron destinadas ti los usos de ella misma, pero com-
tis, quae alia ratione paterfamilias acquisita ej pradas son aquellas solas de que el marido hizo
destinavit; utroque autem legato continebuntur et compra por causa de ella. Por lo cual, legadas so-
quae maritus cm¡ mandaverat, vol quae emerat, las las compradas, no se comprenderán las que ad-
neodum autem ej assignaverat, assignaturus si vi- quiridas por otra razón destinó para ella el padre
xissot (4). de familia; pero en uno y en otro legado se con-
tendrán también las que el marido había mandado
que se comprasen, 6 las que había comprado, aun-
que todavía no se las había asignado ti ella, pero
que se las habría asignado, si hubiese vivido.
§ 4.—Parvi autem refert, uxoni, an concubinae § 4,—Pero poco importa, que uno le legue ti
quis leet, quae eius causa emta parata sunt; sane su mujer, 6 4 su concubina, laa cosas que por cau-
enim, iusi dignitate, nihil interest. sa de ella se compraron ¿ se prepararon; porq,ue, ti
la verdad, ti no ser en la dignidad, no hay ningu-
na diferencia.
§ 5.—Si uxori aurum, quod chis causa paratum. § 5.—Si ti la mujer so le hubiera legado el oro
est (5), legatu.m oit, et postea sit confiatum, mate- que por causa de ella se preparó, y después hubie-
ria tamen maneat, ea ci debetur. ra sido fundido, pero quedara la materia, se le
debe ésta.
§ 6.—Sed ut legatum valeat, mortis tempere 6.—Pero Próculo escribió, que para que valga
uxorem osee debere, Proculus scripsit; cf verum el §legado debe ser mujer casada al tiempo de la
est, separatio enim dissolvit legatum, muerte y es verdad, porque la separación extin-
gue el legado.
7.—Hoc legatum et filio, et filme relinqui pot- § 7.—Así al hijo, como ti la hija se le puede de-
est: «quae eius gratia parata sunt, et servo ser- jar este legado: alas cosas que fueron preparadas
vaeque, et contmebuntur, quae ipsi sunt attnibuta por su causa- y también al esclavo y ti la esclava,
vol destinata, y se comprenerán las cosas que ti los mismos los
fueron atribuidas ó destinadas.
50. [49. V. 48. H] IDEM libro XXIII. ad Su- 50. 149. V. 48. H.] EL MISMO; Comentarios
bizum.—Quum filiofamihas ita legatur: quam lo Sabino, libro XXIII.—Cuando ti un hijo de familia
in tutelam suam pervenerit, pubertatis tempus se le lega así: cuando él hubiere llegado ti su pro-
significatur. Et sane si impuberi fihiofamilias le- pia tutela», se significa el tiempo de la pubertad.
gatum mt, plerumque sentiendum est, quod Sabi- Y ti la verdad, si ti un hijo de familia impúbero se
nus ait, ut non et paterfamihas fiat, sed utpubes. lo hubiera hecho un legado, las más de las veces
()eterum si maten, quae su.spectam habttit mariti, se ha de entender, como dice Sabino, no que lle-
a que divorterat, vitam, filio eno, quamvis impu- gue ti ser también padre de familia, sino púbero.
ben leget, non videtur sensisse de eo tempere, Pero si la madre, que tuvo como sospechosa la vi-
quo pubes )st, sed eo, quo et pubes, of paterfami- da de su marido, del cual se habla divorciado, le
has est; nam et si pubes fuit, multo magia dice- hiciera un logada ti su hijo, aunque impúbero, no

(1) $egt4n nuestra conjeturo; cóas.e olfr. 65. 18.deE mismo, luvenal. (5) Esto ge, ad.ornaut.
Sat. VI. 475.; oomatns, st códia Fi.; quae ociUeet comant mu- (9) uu1IIaI.
lieruv et exornent, HaL; queis ibi comas mulieres, conjetura (4) &DtesI snmünda; viviset, rano'. qegeis st
códice FI.
CuMac(o. (5) Taco'.; paratum ost est legatum oit, el códice FI., Br.

DIGESTO.—LIBRO XXXII: !PiTULO ÚNICO 575

mus, de patrefamilias eam sensisse, ac si dixisset: se considera que se refirió al tiempo en que es pú-
«iii suam tutelam, et in enam poLestateni (1)». bero, sino á aquel en que es pubero, padre de
familia; porque también si fué púbero, cbremos con
mucha más razón, que ella se refirió fi padre de f-
muja, como si hubiese dicho: «cuando llegue fi su
tutela, y fi su propia potestad e.
§ 1.—Quodsi quis patrifamilias impuberi leget, 1.—Pero si alguno lo legase fi un padre de la-
quum suae tutelae sit, de pubertate sensit, inter- milis impúbero para cuando fuera de propia tute-
dum et de vigin'Liquinque annis, si mene testantis la, se refirió fi la pubertad, y fi veces también fi los
appareat; nam si iam puberi, minori tamen vigin- veinticinco años, si es patente la voluntad del tes-
tiquinque ann]s logavit, proculdubio anni vigun- tador; porque si le hizo ci legado fi uno que ya era
tiquinque erunt praestituti. púbero, pero menor de veinticinco años, sin duda
a que se habrán indicado los veinticinco años.
§ 2.—Item, si furioso, vol prodigo, vel ei, ciii alrn 2—Asimismo si así se le hubiera legado fi un
Praetor ex causa curatorem dedit, ita sit legatum, fuso, ó fi un prodigo, ¿ aquel fi quien el Pretor
puto, et de so sensum caen, que curae et tutelae le dió curador en virtud de causa, opino que tam-
liberetur. bién se refirió al caso en que se librase de la cura-
tela y de la tutela.
§ 3.—Ex he et huinsmodi apparet, voluntatis § 3.—De estos y de otros casos semejantes apa-
quaestionem Sabinum interpretatum; utiueet rece, que Sabino interpretó la cuestión de la volun-
non dubitarot, si puberi, et multo magis malori tad; y ciertamente que no dudaría, si así se le hu-
vigintiquinque annis ita sit legatue
m d sus po- biera hecho el legado fi un púbero, y mucho más,
testato testatorem sensisse. fi un mayor de veinticinco años, que el testador se
refirió fi la propia potestad de éste.
§ 4.—Sic autem hace ecriptura varia est, et yo- § 4.—Masdeeste modo es vario el sentido de esta
luntatis babet quaestionom, ut illa quoque, Si quis cláusula, y contiene una cuestión respecto fi la vo-
ita scripsorit: «quum sui iuris fnerit factus»; nam luntad, como también ésta, si uno hubiere escrito
aliter alias accipitur (2), et plerumque potesta- de este modo: -cuando hubiere llegado fi ser de
Lis (3) liberationem continet, plerumque puber- iropio derecho'; porque en ocasiones se entiende
tatem, vol vicesimumquintum annum. as diverso modo, y unas veces contiene la libera-
ción de la potestad, y otras Ja pubertad, 6 los vein-
ticinco años.
§ 5. ligo quidem, et si 'uis iam puberi, minori 5—Yo ciertamente, también si alguien le hu-
tamen viginticjuinque annis, sic legavent: quum biere legado así fi uno que ya era púbero, pero
ad pubertatem pervenerit', puto de (4) aetate menor de veinticinco años: cuando hubiere llega-
eum sensiese, quae caret in integrum restitutione. do fi la pubertad», opino que él se refirió fi la edad
que no tiene restitución por entero.
§ 6.—Idem et si quis: equum suae aetatis fuerit J 6.—Asimismo también si uno hubiere legado
factus e, vol: legitimae aetatis', utrum de puber- asi: cuando hubiere llegado fi su propia a,
tate, an de vigintiquinqiie anule sensum sit, dis- «fi la edad legal»1 se puedo disputar respecto fi la
putari de voluntate potest, non minus, quam si voluntad, sobre si ha entendido referirse fi la pu-
ita adscripserit: « quum instas aetatis sit fctus », bertad, 6 fi los veinticinco años, no menos que si
vel: «quum maturae aetatis», vol. «quum adole- hubiere escrito de este modo: «cuando se haya he-
yente. cho de edad justa » 6, cuando de edad madura e,
6, «cuando fuere aáolescente».
51. [50. V. 49. II.J PAULUS Ubre IV. ad Sabi- 51. [50. V. 49. jj.] PAULO C4ymentario8 á Sa-
num.—Si fibaefamilias ita legatum sit: «quum in bino, libro IV.—Si fi una hija d0 familia so le huy-
tutelam suam perveneniti, tuno debebitur, quum biera hecho así un legado: -cuando hubiere llega-
viripotens facta fuerit. do fi su propia tutela», entonces será debido cuan-
do se hubiere hecho casadera.
52. [51. V. 50. ¡U] ULPIAINUS Ubre XXIV. ad 52. [51. V. 50. H.] ULPIANO; aimentarios 4
Sab2nunz. - Librorum appellatione continentur Sabina, libro XXIV.—En la denominación de li-
omnia volumina sive in charta, srve in membrana bros se comprenden todos los volúmenes, ya estén
sint, sive in quavis alia materia; sed et si ni pbily- en papel, ya en pergamino, ya en otra cualquier
ra2 ant in tilia, ut nonnulli conficnint, ant ni que materia; pero también se habrá ¿le decir lo mismo,
alio (5) cono, idem cnt dicendum. Qiiodei in co- si en membranas de papiro, 6 de tilo, como algu-
dicibus sint membraneis, vol chartaceis, vel etiarn nos los hacen 6 en otra cualquier corteza. Pero
eboreis, vel alterius materias, vel in ceratis codi- veamos si se áeberán si estuvieran en códices en
culis, an dobeantur, videamus. Et Caius Cassius pergamino, 6 en pape', 6 aun en marfil, ¿ en otra
sonibit, deberi et membranas libris legatis; cense- materia, ¿ en codicilos encerados. Y escribe Caro
quenter igitur estora quoque debebuntur, si non Oassio, que, legados los libros, se deben también
adversatur voluntas testatoris. los pergaminos; así, pues, consiguientemente se
deberán también los demás, si no se opone Ja vo-
luntad del testador.
§ 1.—Si cui centum libri sint logati, contum 've- § 1.—Si fi uno se le hubieron legado cien libros,

(1) veierit ~la Vui1v.


(2) Hal.; accipistur, el códice E. (1.) ea, inserie Ecl.
(5 ) poteeta, Ecl. (5) in aIiquo, Ha!.
DIGESTO.—LIBRO 1:x:iI: TITULO •1!JNICÓ

lumina ej dabimus, non centum, quae quis ingnio le daremos cien volúmenes, no los ciento que al-
,quo metitus est, cui (1) ad libri seripturam suffice- guien midió con su ingenio para que le bastasen
rent, ut puta quuin haberet Homerum totum in para la escritura de un libro, como, por ejemplo,
uno volumine, non quadraginta octo libros compu- teniendo todo Homero en un solo volumen, no
tamus, sed unum Homeri volumen pro libro aoci- computaremos cuarenta y ocho libros, sino que el
piendum est. sólo volumen de flomero se ha de admitir por un
libro.
§ 2.—Si Homerí corpus sit legatum, el non sil § 2.—Si se hubieran legado todas las obras de
pienum, quantaecunque rhapsodiae (2) unvenian- Romero, y no estuvieran completas, se deberán
tur, debentur. cuantos cantos so hallen.
3.—Libnis autem legatis bibliothecas non con- § 3.—Pero escribe Sabino, que en los libros lega-
tineri Sabiiius seribit; idem el Cassius, ait enim, dos no se comVrenden los estantes; lo mismo ma-
membranas, quao seriptae sual (3), contrneni (4), nifiesta también Oassio, porque dice, que se com-
deinde adiecit, noque armaria, noque scrinia, no- prenden los pergaminos1que están escritos, y des-
que cetera, ni quibus libri conduntur, deben. pués afiadió, que no se deben ni los armarios, ni
las papeleras, ni las demás cosas en que se guar-
dan los libros.
§ 4.—Quod turnen Caesius de membranis (5) pu- § 4.—Mas es cierto lo que escribió Caesio res-
ns scripsit, verum est; nam neo chartae puras de- pecto 4 los pergaminos no escritos; porque legados
bentur libris lega.tis, neo ohartis legatis libri debe- los libros no se deben los papeles en blanco, ni
buntur, msi forte et hic nos ursenil voluntas, legados los papeles se deberán los libros, 4 no ser
utputa si quis forte chartas sic reliquerit: ebartas acaso que también en esto nos apremiare la vo-
meas universas», qui nihil aliud, quam libros ha- luntad, por ejemplo, si por ventura algún hombre
bebal, studiosus etudioso; nomo enim dubitabit, estudioso, que no tenía ninguna otra cosa más que
libros deben, nain et in usu plerique libros chartas libros, le hubiere dejado 4 otro estudioso los pape-
appellant. Quid ergo, si quis char tas legaverit pu- les de este modo: «todos mis papeles; pues nadie
ras? Membranue non contunebuntur, noque cele- dudará que se deben los libros porque también en
rae ad scriberidum materiae, sed rico coepti seribi el uso muchos llaman libros 4 los papeles. Luego,
libri. ¿qué se dirá, si alguno hubiere legado los papeles
en blanco? Que no se comprenderán los pergami-
nos, ni las demás materias para escribir, y ni aun
los libros que se comenzaron 4 escribir.
§ 5.—Unde non malo QuacriLur, si libri legati 5.—Por lo cual no sin razón sopregunta, si,
smI, an contuneantur nondum perseripti. EL non habiéndose legado los libros,-se contendrán los que
puto contineri, non magis, quam vestis appollatio- todavía no estaban acabados de escribir. Y no opi-
no nondum detexta continetur. Sed persenipti libri no que se contengas, no de otra suerte que en la
nonduin malleati vel onriati contineburttur, proin- denominación de vestidos no se comprende el que
de et nondum conglatinati, vel emendati contine- aun no está tegid.o. Pero se comprenderán los libros
buntur; sed et membranas nondum eonsutae con- acabados de escribir todavía no prensados 6 ador-
tunebuntur. nados, y por lo tanto, se comprenderán también
los que aun no están encuadernados, 6 enmenda-
dos; pero asimismó se comprenderán también los
pergaminos todavía no cosidos.
§ 6.—Chartis legatis neque papyrum ad chartas 6.—En los papeles legados, no se contendrán
paratum, neque chartae nondum perfectae conti- ni el papiro preparado para papel, ni los papeles
nebuntur. aun no acabados de hacer.
§ 7.—Sed si bibliothecam legaverit, utrurri nr- § 7.–Pero si uno hubiere legado una biblioteca
marium solum, vel armaría continebuntur, un vero se pregunta, si se comprenderá sólo el armario, ¿
libri quoque conlineantur, q uaeritur. Et eleanter los armarios, 6 si se comprenderán también los li-
Nerva ait, interesse id, quod testator senserit; nam bros. Y discretamente dice Nerva, que importa
el locum significare (6) bibliothecam, et (7) alias saber lo que el testador haya entendido; porque
armaritim, sicuti dicimus: eboream bibliothecam unas veces biblioteca significa el lugar, y otras la
emit (8), alias libros, sicuti dicimus, bibliotheoam estantería, como cuando decimos: compró una bi-
emisee (9). Quod igitur sonibit Sabinus, libros bi- blioteca de marfil, y otras veces los libros, como
bliotheoam non sequi, non per omnia erum est; cuando decimos: compró una biblioteca. Así, pues,
nam interdurn armariaquoque debentur, quae pie- no es absolutamente verdadero lo que escribe Sa-
nique bibhotbecas appellant. Plano si mihi propo- bino, que los libros nosiguen 4 la biblioteca: por-
nas, adbaerentia cese (10) .membro (11) armaria, que 4 veces se deben también los armarios, que
vel affixa, sine dubio non debebuntur, quum aedi- muchos llaman bibliotecas. Pero 4 la verdad si
ficii portio sil. me dijeras que los armarios están adheridos, 6 1.08
en la habitación, sin duda que no se deberán, por-
que formarán parte del edificio.
§ S. - Quod ir. bibliotheea Lractaviinus, idem § 8.—Lo mismo que hemos dicho respecto 4 la

(1) quo magiP, por eui, Bat.


(2) MgÚn co7rec c ión del códice Fi., Br.; partes liodie, Taar., se-
gún la eocriiuro orig i nal: par., hodie. (8) sicuti dioimii: eboream bibliotheeam emit, ontíte-
(3) Sej,ain correción del códice Fi., Br.; siilt, Taur. según ¿a ¿as ¡IaL
escriur" orqusód. (9) eicuti diciinu',, bi.biiothecam emiese, o ,tIstg ¡Ial.
(4) legatin iibri.e, inserta fiat. (101 i'aur. Sef/Úo corrección del códice Rl.; eeecsi.t, lo «untura
(3) non, i nserta Ha!. onipnai, Br.
(6) R;t. Vuip. eignificari, el cód! e FI. (11) Esto es, pan domas. Véase el fr. 15. 5. D. XL. 4.; do-
(7) Ha¿.; ea, por ot, oil có1ce 10,; bibliothecam, sicuti dici- mue, inserta Bit.; adhaerentia quoque eBe menibranrtun
mus: la bib1iothca et et alias armarium, Ui Vulg. armarla, la ruig.

DiGESTO. —LI»RO xxxii: rfi'wo úiico 577

Pomponius libro sexto ex Sabino (1) in dactylio- biblioteca expone Pomponio en el libro sexto de
theca legata tractat, et ait, annulos quoque conti- Sabino respecto á los joyeros legados, y dice, que
iwri, non solum thecam, quae annulorum causa se comprenden también los anillos, y no sólo el es-
parata sit; hoc autem ex eo coniectat, quod ¡La tuche, que se preparópara los anillos; mas esto lo
proponitur quia legasse: «dactyliothecam meam, conjetura, porque se dice que uno legó de esta ma-
et si quos praeterea annulos habeo»; et ¡tia Labeo- nera: «mi joyero, y los anillos que yo además ten-
neni quoque existimasse alt. go»; y así dice que opiné también Labeón.
§ 9.—Sunt tamen quaedam, quae omnimodo le- § 9.—Pero hay ciertas cosas que de todos modos
gatem sequuntur,, ut lectuni legatum contineat et siguen al legado, de suerte que el lecho legado
fulera (2)) et armarjis et loculis claustra et claves comprende también las barandillas, y las cerradu-
cedunt, ras y las llaves ceden á los armarios y estantes.
53. [52. V. 51. II.] PAULLJS libro IV. ad Sabt- 53.[52. V.51.H.] PAULO; Comentarios áSa-
nu'n.—Argento legato, constat arculas ad legata- bino, libro 1V—Legada la plata, es cierto que no
riurn non pertinere. le pertenecen al legatario las arquillas.
§ L—ltem annulis legatis dactyliothecae non § 1.—Asimismo, legados los anillos, no ceden á
cedu nt. ellos los joyeros.
54. [53. V. 52. Hj POMPONJUS libro VII. ad 54. [53. V. 52. ¡L] PoIpoNno; C'omenl,arios á
Sabinum. -Si pura tibi legavero, deinde postea Sabino, libro VIL—Si YO te hubiere hecho un le-
scripsemo ita: «hoc amplius, si navis ex Asia vene- gado puramente, y después hubiere escrito así:
nt, benes meus ej fundum dato», venus est, eo «además de esto, si la nave llegare de Asia, déle
verbo «amplius» superiora repeti; sicuti dicimus; mi heredero un fundo», es más cierto, que con esta
«Lucius Titius plebi quina millia (3) dedil, hoc palabra «además» se repite lo anterior; como cuan-
amplius Seius (4) viscerationem», quina quoque do decimos: «Lucio Ticio le dió cinco mil á la ple-
millia (5) Seium dediase intelligimus; et: «Titius be, y además de esto una comida Seyo», entende-
accepit quinque, Seius hoc amplius fundum», mos que Sayo dió también otros cinco mil; ,y «Ticio
Seium quinque quoque cepisse intelligirnus. recibió cinco, y Sayo además de esto un fundo»,
entendemos que Sayo recibió también cinco.
55. 54. V. 53. H.J ULPiANUS libro XXV. ad 55, [54. V. 53.H.) ULPIANO; Gornenlariosá
Sabinum. - Ligni appeflatio nomen generale est, Sahino, libro XXV.—La denominación de lelia es
sed sic separatur, ut sit aliquid materia, aliquid genérica, pero se la divide de modo, que una cosa
lignum; materia est, quae ad aedificandum, ful- es la madera, y otra la lelia; madera es la que es
ciendum necesearia est, lignum, quidquid combu- necesaria para edificar y para reparar, y leña toda
rendi causa paratum est. Sed utrum ita demum, si la que está preparada para ser quemada. Pero ¿así
concisum Bit, an et si non siL? EL Quintus Munius solamente, si estuviera cortada, ó también si no lo
libro secundo netert, si cci ligna legata essent, estuviera? Y dice Quinto Mudo en el libro segun-
quae in fundo erant, arbores quidem materiae cau- do, que si Ii alguno se le hubiese legado la leña, que
sa suecisas non deben, ncc adieeit, si non (6) habla en un fundo, no se deben ciertamente Los
comburendi gratia succisae sunt, ad euin pertine- árboles cortados para madera, y añadió, que no le
re; sed sic intelligi consequens est. pertenecen, si no fueron cortados paraser quema-
dos; pero así es consiguiente que se entienda.
§ 1. - Ofilius quoque libro quinto luna partiti § 1.—También Ofilio escribió de este modo en el
ita scripsi, cui ligna legata sunt, ad eum ornnia libro quinto del Derecho dividido, que si á alguno
ligna pertinere, quae alio nomine non appellantur, se le legó la leña, le pertenece toda la leña, que no
veluti virgao, carbones, nuclei olivaruin, quibus se designa con otro nombre, como las varas, los
ad nullam aliam rern, nisi ad comburendum possit carbones, y los huesos de las aceitunas, de los que
uti; sed et batan¡, ve] si qui alii nuclei. no se puede hacer uso para ninguna otra cosa, sino
para hacer fuego; pero que también las bellotas, ú
otros huesos.
§ 2.—Idem libro secundo nogal, arbores nondum § 2.—El mismo dice en el libro segundo, que al
concisas, nisi quae minutatim conciduntur, videri que so le legó la leña no parece que se le legaron
ci legatas, cui ligna legata sunt. Ego autem arbi- los árboles todavía no partidos, sino los que están
tror, hoc quoque ligni appellatione contineni, quod partidos en trozos pequeños. Pero yo opino, que
nondum minijtatim fuit concisum, si mm conci.- también se comprende en la denominación de leña
dendo fuit destinatum; proindo si silvam bujo reí lo que todavía no fuá partido en trozos pequeños,
habebat destinatam, silva quidem non cedet, deie- si ya fué destinado á. ser así partido; por consi-
ctae autem ambores lignorum appellatione conti- guiente, si tenía un bosque destinado á..este obje-
nebuntur, nisi aliud testator sensit. to, no cederá ciertamente el bosque, sino que se
comprenderán en la denominación de leña los ár-
boles cortados, á no ser que otra cosa haya enten-
dido el testador.
§ 3.—Lignis autem legatis, quod comburendi § 3.—Pero legadas las lefias, so comprende lo
causa paratum est, continetur, sive ad balnei ca.- que fué destinado á serquemado, ora si se solía
lefactionem, sive diaetarurn hypocaustarum, sive usar para la calefacción del baño, ó para la de las
ad calcern, vel ad aliam i'em coquendam aoje- estufas de las habitaciones, ora para cocer cal ú
bat uti. otra cosa.

(1) nC Sabfum, la Vulg. (4) Seiu8; huluseemodi enim ratione quina, Mal,
(2) haZ.; fulctra, el códice FI. (5) Véase la nota 5.
(3) Iflillia, omUenia Ha(. 'V'4g. (5) non, omUela Ha?.
Tono 11-73
578 DIGESTO.-LIIIRO XXXII: TÍTULO ÚNICO

§ 4.-Ofilius libro quinto turia partiti acripait, § 4.-Escribió Ofihio en el libro quinto del De-
nec sarmenta ligni appellatione contineri; sed si recho dividido, que los sarmientos no se compren-
voluntas non refregatur, et virgulae, et cremia, et den en la denominación de leña; pero si ti ello no
sarmenta, et superamenta materiarum, et vitiuin se opone la voluntad, se comprenderán las varas,
stirpes, atque radices continebu ntur. las virutas, los sarmientos, ¡os restos de maderas,
los troncos de las vides, y las raíces.
§ 5.-Lignorum appellatione inquibusdam re- § 5.-En algunas regiones, como en Egipto, en
gionibus, ut in Aegypto, ubi arundine pro ligno donde por tena usan la caña, y se quema la cana
utuntur, et arundinea, et papyrum comburitur, et y el papiro, se comprenderán en la denominación de
herbulae quaedam, vel spinae, vel vepres conti- lefia algunas yerbas, ó los espinos, O los abrojos: ¿Y
nebuntur. Quid mirum, quum [lignurn] boc qué es de extrañar, cuando ti esto lo llaman
et naves jwn7,ii [lc9norwn oectrecs] appellant, quae (leia), y (conducloras de leia) ti las naves,
liaec airb rcuy ¿)c [a paladibas] dedueunt? que sacan estas cosas ¿Acp, 'de las lagunas)?
§ 6.-En quibusdani provinciis et editu boum (1) § 6.-En algunas provincias usan para este ob-
ad heno rein utuntur. jeto también el estiércol de los bueyes.
§ 7.-Si lignum sit paratum ad carbones co- § 7.-Si la leiía estuviera preparada para cocer
quendos (2) atque conficiendos (3), ait Ofihius y hacer carbón, dice Ofihio en el libro quinto del
libro quinto luris partiti, carbonum appellatione Derecho dividido, que esta madera no es compren-
huiusmodi inateriam non contineri. Sed an higno- dida en la denominación de carbón. Pero ¿y en la
rum? Et fortnssis juis dicet, nec lignorum; non de lefla? Y acaso dirá algunoque tampoco en la
enim lignorum gratia hace testator habuit. Sed et de leña; porque el testador no la tuvo para leña.
titiones, et alia ligna cocta nc fumuni faciant, Pero ¿y ti los tizones y ti otras leñas cocidas para
utruin lino, an carboni, an suo generi adnumera- que no hagan humo, los comprenderemos en laleña,
bimus Et magia est, ut proprium genus habeatur. ó en el carbón, O en su propio género? Y es más
cierto que se considera un género propio.
§ 8.-Sulphurata quoque de ligno aeque eandein § 8.-También las leiias azufradas tendrán igual-
habebunt definitionem. mente la misma definición.
§ 9.-Ad faces quoque parata non erunt ligno- § 9.-Tampoco las preparadas para teas serán
ruin appehlatione cornprehensa, nisi haec fuit yo- comprendidas en la denominación de leñas, ti no
luntas. serque esta haya sido la voluntad.
§ 10.-De pinu autem integri strobili, ligrii ap-. § 10.-Pero las piñas enteras del pino serán
pehlatione con tinebuntur. comprendidas en la denominación de leña.
56. [55. V. 54. ¡1.] PA ULUS libro IV. adSabi- 58. [55. V. 54. H.] PAULO; Comentarios óSa-
num.-Pali et pertioae in numero materiae redi- bino, libro IV.-Los palos y las pértigas han de
gendi sunt, et ideo lignorum appehlatione non con- ser comprendidos en la clase de maderas, y por lo
tinen tur. tanto no estarán contenidos en la denominación
de leña.
57, [56. V. 55. H.] PoMPosIus libro XXX. ad 57. 156. V. 55. fl.] PoMpoNlo; Comentarios á
Sabinun.-Servius respondit, cui omnis materia Sabino, libro XXX.-Servio respondió, que á aquel
legata sit, ci nec aream, nec armarium legafum ti quien se le haya legado toda clase de madera, no
case. se le legaron ni las arcas, ni los armarios.
58. [57. V. 56. H.] ULPIANUS libro IV. Dispa- 58. [57. V. 56. ¡L] ULPIANO; Disputas, libro
lationum.-Quum uxori suae quia ea, quae elus IV.-Habiendo uno legado ti su mujer las cosas
causa parata sunt, legasset, dehinc vivus purpuras que por causa de ella fueron preparadas, y habien-
comparasset in provincia, necdum Lamen advexis- do comprado después en vida algunas púrpuras
set, reseriptum est, ad mulierem purpuras per- en una provincia, pero no habiéndolas traído to-
ti flere. davía, se respondió por rescripto que las púrpuras
le pertenecían a la mujer.
59. [58. V. 57. FI.] IuLI.Nus libro XXXIV. 59. [58. V. 57. IL] JULIANO; Digesto, libro
Digestoruin..- Qui chirographum legat, non tau- XXXIV.-El que lega un quirógrafo no solamente
turn de tabulis cogit.at , sed etiam de actionibus, piensa en las tablas, sino también en las acciones,
quarum probatio tabuhis continetur; appellatione cuya prueba se contiene en las tablas; porque es evi-
enim chirographi uti nospro ipsis actionibus, pa- dente que usamos de la palabra quirógrafo por las
1am est, quum venditis chirographis intelligimus mismas acciones, pues vendidos los quirógrafos
nomen venisse; quin etiam si nomen quia lega- entendemos que se vendió el crédito; porque tam-
verit, id, quod in actiónibus est, legatum intelli- bién si uno hubiere legado un crédito, se entiende
gitur. que se legó lo que se comprende en las acciones.
60. [59. V. 58. H.] ALFENUS (4) libro 11. Di- 60. [59. V. 58. ¡U ALFENO; Digesto compen-
gestorum a Paulo epito'natorum.-Quum quaerere- diado por Paulo, libro 11.-Como se preguntase
tur, agni legati quatenus viderentur, quidam aie- hasta de qué tiempo se considerarían legados los
bant, agnum duntaxat sex mensium (5); sed venus corderos, decían algunos, que el cordero era sola-

(1) Según corrección del códice FI.; bubum, Taur según (3) Ha¿.; rojificienda,, el códice R.
La esarit apa original, Br. (4) Africauus Hal.
(2) Según corrección del ('dd(ce F1 coquendas, Taur. se- (5) Taur.según la sscrilura original; esse, inserta l
gún la escritura original, Br. corrección del códice FI., ¡ir.

DIGESTO.—LIBRO xxxii: TÍTULO ÚNICO 579

est, eos legatos esse, qui minores anniculis (1) mente de seis meses; pero es más verdadero, que
essen t. fueron legados los que fuesen menores de un año.
1.—Servia et ancillis uibanis legetis agasonem, § 1—Legados los esclavos y las esclavas urba-
mulionem legato non contineri respondi; eos enim nos, yo respondí que no se comprendia en el lega-
solos in eo numero haber¡, quos parterfamilis oir- do el arriero, ni el mulero; porque se consideran
cum se ipse sui cultus causa baberet. en aquel número solos los que el mismo padre de
familia tuviera cerca de si para su propio servicio.
§ 2.—Lana, lino, purpura uxori legatis, quae § 2.—Habiéndose legado á la mujer la lana, el
eius causa parata essent, quum multam lanam, et lino, y la púpura, que por causa de ella so hu-
omnis generis reliquisset, quaerebatur, an omnis biesen preparado, habiendo dejado uno mucha
deberetur. Respondit, si nihil ex ea destinasset ad lana, y de toda clase, se preguntaba, si se debería
usum uxoris, sed omnis commixta esset, non dissi- toda. Respondió, que si de ella no hubiese desti-
milem case deliberationem, quum penus legata nado nada para uso de la mujer, sino que toda
esset, el multas res, quae penus essent, reliquis- estuviese mezclada, Ja resolución no era distinta
set, ex quibus paterfamilias vendere solitus esset; de cuan-do hubiesen sido legadas las provisiones,
nam si vina diffudisset, habiturus usioni (2) ipse y hubiese dejado muchas cosas, que fuesen provi-
et heres eius, lamen omne in penu existiman; sed siones, de las que hubiese solido vender el padre
quum probaretur, eum, qui Íestamentum fecisset, de familia; porque si hubiese trasegado los vinos,
partem perus vendere solitum case, constitutum para tener él y su heredero para su uso, todo, sin
esse, ut ex eo, quod ad annum. (3) opus esset, he- embargo, se considera comprendido en las provi-
redes legatario darent. Sic mihi placet el in lana siones; pero cuando se probase que el que hubiese
flor¡, ut ex ea, quod ad usum annuum mulieri satis hecho el testamento solió vender parte de las pro-
esnel, ea sumeret; non enim deduelo co, quod ad visiones, se determinó que de ellas diesen los he-
viri usurn opus esset, reliquum uxoni legatum rederos al legatario lo que fuese necesario para un
case (4), sed quod uxonis causa paratum esset. alio. Así meparece bien ámi que se hace también
respecto á la Jana, de suerte que de ella tome la mu-
jer lo que le fuese suficiente para el uso de un
año; porque no se le legó a la mujer lo restante,
deducido lo que fuese necesario para el uso del
marido, sino lo que hubiese sido preparado por
causa de la mujer.
§ 3.—Praediis legatis, el quae eorum praedio- § 3.—Legados unos predios, y las cosas que se
rum colendorum causa cinta parataque essent, ne- hubiesen comprado y preparado para cultivar es-
quetopiarium, neque saltuarium legatum videri tos predios, dice que no se considera legado ni el
ait; topianium enim ornandi, saltuarium autem jardinero, ni el guardabosque; porque el jardinero
tuendi et custodiendi fundi magis, quam colen- fué destinado á adornar, y el guardabosque para
di (5) paratum case. Asinum machinarium lega- defender y guardar el fundo, mas bien quepara
tuin videni, iteni oves, quae stercorandi fundi cau- cultivarlo. Pero se considera legado el asno de la
sa pararentur, itern opilionem (6), si eius generis máquina, así como las ovejas, que estuviesen des-
oves euraret. tinadas it estercolar el fundo, y también el 'astor,
si cuidase de ovejas de esta clase.
61. [60. V. 59. H.] Ioas libro VIII. Di9eto- 61.[60. V. 59. 11.1 EL MIsMO; Digesto compen-
rwn a Paulo epiomalorurn.—Textoribus omnibus, diado por Paulo, libro VIII—Legados todos los
qui sui essent, quum moreretur, legatis, quaesituni tejedores, que fuesen suyos cuando muriese, se
est, no et is, quem postea ex his ostiarium fecisset, preguntó, si se comprenderla en el legado también
legato contineretur. Respondit, contineri; non al que de ellos hubiese hecho después portero. Res-
enim ad aliud• artificium, sed ad alium usum trans- pondió, que se comprendía; porque no fué trasla-
ductum case. dado it otro oficio, sino it otro uso.

62,[81. V. 60. H.] ILILIANUS libro singular¡ de 62. [61. l. 60. H.] JULiANO; De las Ambigae-
Ambiguilalibus.—Qui duos mulos habebat, ¡la le- dades, libro Único.—Uno que tenía dos mulos, legó
gavil: «mulos duos, qui me¡ erunt, quum moniar, de esta manera: «dé mi heredero it Seyo los dos
Seio heres dato»; idem nulos mulos, sed duns mu- mulos, que fueren míos cuando yo muera»; el mise
las reliquerat; respondit Servius, deben legatum, mo no había dejado ningunos mulos,sino dos mulas;
quia mulorum appellatione etiam mulae continen- Servio respondió, que se debía el legado, porque
tur, quemadmodum appetlatione servorum etiamn en la denominación de mulos se comprenden tam-
servae plerumque continentur. Id autem eo ve- bién las mulas, así como en la denominación de
niet, quod semper sexus masculiiius etiam femini- esclavos se comprenden de ordinario también las
num sexum continet. esclavas. Mas esto provendrá de que siempre el
sexo masculino comprende también el sexo feme-
nino.
83. [62 V. 61. II.] IDE»! libro 1. ad Vrseiu ni 63. [62. V. 81 11] EL 12 1 S o; Comenlarios 4
Ferocenm.—In repetundis legatis haec verba, quae Ursego Feroz, libro 1.—Estas palabras, que se sue-
adiici solent; «itemn dare darnnas esto», el ad con- len añadir al repetirse los legados; «asimismo esté

(1) ¡Ial. VeZg.; amiieuli, el códice FI.; agnieulf, los CCCI.


citados por Br.
(3) usul,Hal.
(3) sé iinnuam, ¿as ed. ciladas por Br. (5) gratis, ihserta ¡tal.
(i) Según corrección del Códice FI.; esset, Taur. según la (6) Según corrección del códice Fi.; ii iiilionem, Tau,'. se
escritura original, Dr. gtin la escritura original, Br.
-580 DIGESTO. —LIBRO xxXIt: TITULO- ÚNICO

ditiones, el ad dios legatorum easdem repetendas condenado á dar», respondió Sabino que se han de
referri, Sabinus respondit. considerar repetidas as!para las condiciones, como
para los términos de los legados.
- 64. [68. V. 62. II.] AFRICANUS libro VI. Quac- 64. [63. V. 62, H.] AFRICANO; Cuesüones. li-
aUonum.—Qui flhium et nepotem heredem institue- bro VL—Uno que había instituido herederos á su
rat, corta praedia, quaeque in his mortis tempore hijo y á su nieto, le había dado por fideicomiso á
sua essent, nepoti por fideicommissum dederat, su nieto ciertos predios, y las cosas que en ellos
excepto Icalendario; mortis tempere in ea arca, in hubiese suyas al tiempo da la muerte, excepto el
qua instrumenta et cautiones debitorum eL-ant, libro de caja; al tiempo de la muerte se hallé dine-
pecunia numerata inventa est; plerisque videba- ro contante en la caja en que estaban los instru-
tur, vix verosimile esse, ut testator de pecunia nu- mentos y las cauciones de [os deudores; á los más
merata sensisset. Ego autem illud dignum ani- les parecía, que era poco verosímil que el testador
inadversione existimabam, quum quia kalendarium se hubiese referido al dinero contante. Pero yo
praestari alieui voluerit, utL'umne nomina dunta- consideraba digno de observación esto: cuando al-
xat debitorum praestari voluisse intelligendus est, guno hubiere querido que se le diese á otro el libro
an vero etiarn pecuniam, si qua ab bis exacta, ci- de caja, se ha de entender que quiso que se le
dem tamen kalendario destinala fuerit? Et magia diesen solamente los débitos de los deudores, ó
puto,.quemadinodurn si exactae pecuniae, el rursus acaso también al dinero, si alguno hubiere sido
collocatae ( 1) essenl, permutatio nominum non cobrado de ellos,pero destinado al mismo libro de
perimeret ve¡ minueret fideicommissum, ita ipsae caja? Y creo más bien, que así como si se hubiesen
quoque pecuniae, si adhue kalendario, id est no- cobrado las cantidades, y de nuevo hubiesen sido
minibus faciendis destinatae essent, nidem fidei- colocadas, el cambio de los créditos iO extinguiría
comniisso cedere debeant. Quin etiam illud quoque ó dismiriuiria el fideicomiso, así también- las mis-
putem defendi pomo, uL non modo a debitoribus mas cafltidades, si todavía, estuviesen destinadas
exactae pecuniae, sed quacunque de causa reda- al libra de caja, esto es, para hacer préstamos, de-
ctae, eidem lamen rationi fuerint destinatae, fidei- berán ceder al mismo fideicomiso. Aun creo que
cornieso cedant. también se puede defender, que ceden al fideico-
miso no sólo las cantidades cobradas de los deudo-
res, sino las recaudadas por cualquier causa, pero
que hubieren sido destinadas a la misma ncgo-
ciación
65.[04. V. 03. II.] MARCIANUS libro VII. ¡a. 65. [64. V. 63. R.1 MARCIANO; Instituía, libro
síitutionuin.— Legatis servis exceptis negotiatori- VIL—Legados los esclavos excepto los negocian-
bus, Labeo scripsit, eos legato exceptos videri, qui tes, escribió Labeón, que se consideran exceptua-
praepositi essent negotii exercendi causa, veluti dos en el legado los que hubiesen sido destinados
qui ad emendum, locandum, conducendum prime- para ejercer al°ún negocio, por ejemplo, los que
positi essent; cubicuJarios autem, vel obsonatores, hubiesen sido ?estinados á comprar, á arrendar, ó
ve¡ cos, qui piscatorbus praepositi sunt, non vi- á tomar en arrendamiento; pero que los camareros,
derí negoliationis appellalione contineri; el puto ó los abastecedores, ó los que están al frente de
veram case Labeonis sententiam. los pescadores, no son considerados, contenidos en
la denominación de negociación; y juzgo que es
verdadera la opinión de Labeón.
§ 1.—Si ex ofulcio quia ad artificium transierit, § 1.—Si alguno hubiere pasado de un empleo á
quidam recto putant, legatum extingui, quia offi- un oficio, con razón opinan unos que se extingue
cium artificio mutatur; non idem e contrario, quum el legado, porque el empleo se cambia en oficio; no
lecticarius coquas postea factus est. - es lo mismo por el contrario, cuando el mozo de
litera se hizo después cocinero.
§ 2.—Si unes servus pIura artificia sciat, el ahí § 2.—Si un esclavo supiera muchos oficios-, y á
coqui legati fuerunt, ahii textores, alii ¡ectarii, ej una persona se le legaron los cocineros, y á otra
ce oro servum dicendum est, cuí legati sunt, in los tejedores, y áotra los mozos de litera, se ha de
que artificio pterumque versabatur. decir que este esclavo pertenece á aquel á quien
se le legaron los del oficio en que más se ejercitaba.
§ 3.—Ornatricibus legatis, Celsus scripsit, cas, § 3.—Legadas las dedicadas á adornos, escribió
quae duos tsntum menses apud magistruni loe- Celso, que no se comprenden en el legado las que
runt, legalo non cedere, alii et has cedere, no ne- estuvieron solamente dos meses con maestro, y
cease sil, nullam cedere, quum omnes adhuc di- otros dicen, que también éstas son comprendidas,
scere possint, et emma artificium incrementum á fin de que no sea necesario que ninguna sea
recipiat 2), quod magia oblinere debel, quia bu- comprendida, porque todas podrían aprender to-
inanae naturae congruum cal. davía, y todo oficio admite adelanto, lo cual debe
más bien prevalecer, porque es conforme á la na-
turaleza humana.
§4.--Pecoribus legatis, Cassius scripsit, qua- 4.—Legados los ganados, escribió Cassio, que
drupedes continerí, quae gregatiru pascuntur; et se comprenden los cuadrúpedos, que pacen en pia-
sues autem pecorurn appellatione continentur, ras; pero también los cerdos son comprendidos en

t) eollstae, ¡JaL ¡JaL: tecipit el códich FI.



DIGESTO.-LIBRO XXXI!: TÍTULO 1NICO 581
quia et hi gregatim pascuntur. Sic denique et Ho- la denominación de ganados, porque también ellos
merus in Odyssea ait: (1) pacen en piaras. Así, por último, lo dice también
Homero en la Odisea:
&1

n' UPOCX01 nítp, FTrí TE Xpon 'Apor-.


Hallarle has ocupado apacentando
los puercos flUí cerca de la peña
[liwen íes hune assiclente,n suibus, quae pascuntur cTe Cerero, que está junto 5. .Aretiisa. (*)
luxta Coracis saxum iuxtaque fonem Arethusam .]
§ 5.-Iumentjs legatis boyes non continentur, § 5.-En las caballerías legadas no se compren-
nec Contra. den los bueyes, ni al contrario.
§ 6. - Equis autern legatis et equae conti- § 6.-Pero en los caballos legados se compren-
nentur. den también las yeguas.
§ 7. - Ovibus legatis agni non continentur; § 7.-Legadas las ovejas, no se comprenden los
quamdiu autem agnorum loco sunt, ex usu cuius- corderos; mas se ha de tomar del uso de cada loca-
que loci sumendum.est, nam in quibusdam locis lidad hasta cuándo están en el número de corde-
ovium numero eme videntur, quum ad tonsuram ros, porque en algunas localidades se considera
venerjnt. que están en.el número de ovejas cuando hubieren
llegado al esquilo.
86. [65. V. 84. II.] PALILUS libro III. Senten- 66. 165. V. 64. H.} PAULO; Sentencias, libro
üarum (2).-Avibus legatis enseres, phasiani, et III.- Legadas las aves,- se deberán los ánseres, los
galliiiae, et aviaria debebuntur; phasianarii au- faisanes, las gallinas, y sus estancias; pero no se
tem, et pastores anserum non continentur, nisi id comprenderán los guardas de los faisanes, ni los
testator expressit. pastores de los ánseres, si esto no lo expresó el
testador.
67. [66. V. 65. H.I MARCIANUS (3) libro Vi]. 87. [86. V. 85. H.] M.4 aciANo; Instituta, li-
Institutionunt. - Qui saltum aestivum legavit, et bro VIL-El que legó lospastos de verano, y ade-
hoc amplius etiam eas res legaverit, quae ibi eme más de ellos hubiere legado también las cosas que
solent, non videtur de illis pecoribus sensisse, allí suele haber, no parece que se refirió á los ga-
quae hieme in hibernis, aut aestate in aestivis esse nado'que en invierno suele haber en IQS de in-
solent; sed de illis sensit, quae perpetuo ibi sunt. vierno, ó en verano en los de verano.
68. [67. V. 88. H.] ULPIANUS libro 1. (4) Re- 68. [87. V. 68. H.J ULPIANO respondió ( JU-
sponsorum lunianio ( 5) respondit. - Testatorem cieno; Respuestas, libro 1.- Añadiendo el testa-
aduciendo: «praediurn Seianum omne», eam quo- dor: «todo el predio Seyano», se considera que de-
que partem fundi supraseripti quasi ad se perti. jó por fideicomiso, como si á él le perteneciera,
nentem videri per fideicomniissum reliquisse, quam también aquella parte del antes mencionado fundo,
ex causa pignoris nactus est, salvo scihcet jure que obtuvo por causa de prenda, quedando, por
debitoris. supuesto, á salvo el derécho del deudor.
§ 1.-Ex bis verbis: «curate agros attendere (6), § 1.-En virtud de estas palabras: «cuidad de
et ita fieL, ut fihius meus filios vestros vobis con- atender á los campos, y así sucederá que mi hija
donet», fideicommissurn peti non posse. os condone vuestros hijos», no se puede pedir el
fideicomiso.
§ 2.-Servos coinmunes a Seia ¡la relictos: «si § 2.-Los esclavos comunes dejados por Seya
me¡ erunt, quum moriar», non deben, si modo boa de este modo: «si fueren míos, cuando yo muera»,
sonsit testatrix, ut ita deberentur, si in solidum no se deben, si es que la testadora entendió decir
eius fuissent. esto, que se debiesen, si fuesen íntegramente de
ella,
§ 3.-Praedi1s cum his enthecis (7), quae in ea § 3.-Habiéndose dejado unos predios con los
possessione sunt, relictis, mancipia quoque prae- enseres que hay en la posesión, se comprenderán
diorum, quum filie testamenti facti tempore fue- también los esclavos de los predios, cuando hu-
runt, cedent; sed et quae postea accesserunt, si bieren estado allí al tiempo de haberse hecho tes-
modo hoc testaton manifeste expressit. tamento; pero asimismo los que después se agrega-
ron, si esto lo expresó claramente el testador.
89. [68. V. 67. H.] M RCELLUS libro singular¡ 68. [89. V. 67. H.] MARCELO; Respuestas, li-
Responsorum.-Non autor a significatione verbo- bro único.-No es conveniente separarse de la sig-
mm recedi oport.et, quam quum manifestum est, nificación de las palabras, sino cuando es manifiesto
aliud sensisse testatorem. que el testador entendió decir otra cosa.
§ 1.- Titius codicillis suis ita cavit: «Pubho § 1.-Ticio dispuso así en sus codicilos: «quiero
Maevio omnes iuvenes, quos in ministerio babeo, qúe se le den á Publio Nevio todos los jóvenes,
darí volo»; cjuaero, a qua aetate iuvenes, et in que tengo tt mi servicio»; pregunto, ¿desde qué
quam intelligi debeant. Marcellus respondit, quos edad, y hasta cuál, se deberá entender que son jó-
verbis, quae proponerentur, demonstrare voluerit venes? Marcelo respondió, que corresponde al co-

(1) Odisea, Xiii. 407, y siguientes.


(2) Véase Pauli Senu. rece, III. 6. . 70.
(5) Marcellus, Hal. Vutg. (6) accendere, Qiros en fiat.
(4) IL,Hal. (7) Véase ci fr. 34. g 1. D. XXXI.; cuy Tuil ¡s54xau cum
(5) luntano, fiat.; Iulinnti, la Vulg., omitiendo Ulp.- dotbus) por cum bis enthecis, fiat.
flesp. (•) Traducción de GonnUo Pérez.
582

testator, ad notionem eius, qui de ea re cogniturus nocimieato4e! qibubiiese de cojeen d est


esset, pertinere; non enim in causa testamento- asunto determinar qutones haya querido indicar C
mm (1) ad definitionem utique descendendum est, testador con estas palabras; porque 6fl las eues io
quum plerunique abusivé loquantur, neo propriis nes de los testamentós no se ha de descender cier-
nominibus se vocabulis semper ut.anur; ceterum tamente a la definición de las palabras, pUCS de
existimari poaset iuvenis la, qui adolescentis ex- ordinario hablan abusivamente, y no siempre usan
cessit aetatem, quoad incipiat inter seniores nu- nombres y vocablos propios; pero que podria ser
meran. considerado joven el que pasó de la edad de ado-
lescente, hasta que comience á ser contado entre
los ancianos. -
70. [89. V. 88. EL] U LP! A N iis libro XXII. ad 70. [69. V. 88. H.] U LP JA NO Coincnlarios 4
Sabinwn.—Si cuí lana legetur, id fegatum vide- Sabino, libro XXIL—Si á alguno se le lega la lana,
mr, quod tinctum non est, sed [sponte na- se considera legada la que no fué teñida, sino na-
twn] (2). cida. espontáneamente.
§ 1.—Sive autem facta est, sive infecta, .tanae § 1.—Mas ora esté labrada, ora sin labrar, se
appellatione continetur. comprende en la denominación de lana.
§ 2.—Quaesitum est, utrum tanae appellatione § 2.—Se preguntó, si en la denominación de ha-
ea sola con tineatur, quae neta non est, an et ea, na se comprenderá aquella sola, que no está hita-
quae neta est, utputa starnen et subtemen (3). Et da, ó si también ha que está hilada, por ejemplo, el
S&binus et r1etarn contineri putat; cuias sententia estambre y la trama. Y Sabino opina que se com-
ulmur. prende también la hilada; cuyo parecer seguimos.
3,—Lanae appeUationern eatenus extendi pla- 3.—Está determinado, que la denominación de
cet, quoad ad tetam pervenieset. lana se extienda hasta tanto que hubiese llegado
a ser tela.
§ 4.—Et scienduni, succidam quoque contineni, § 4.—Y se ha de saben, que se comprende tam-
et lotam, si modo tineta non sit. bién la sucia y la lavada, si aun no hubiera sido
teñida.
5.—Lariae appellatione tomentum non conti- § 5.—En ha denominación de lana no se com-
nebitur. prenderá la honra.
§ 5—Sed neo ea lana, ex qua quia quasi vesti- § 6.—Pero tampoco se comprenderá aquella lana
mentum fecerit valetudinis :ve¡ deliciarum gratia, de la que alguno hubiere hecho una especie de
con ti n e bi tu r. vestido pon causa de salud ó de comodidad.
§ 7.—Ng ea quidern, quae fornen tationis gratia § 7.—Tampoco ciertamente se comprenderán en
parata sunt vel medicinae, lanarum appellatione la denominación de lanas las que fueron prepara-
continentur. das para fomento ó para medicina.
§ 8.—Sed et pelles lanatae contineantur EL hoc § 8.—Pero ¿se comprenderán también las pieles
lanae cedere manifestum est. con lana Y es evidente que ellas ceden é la lana.
§ 9.—Lana legata etiam teporinam lanam, et § 9. ~Creo que en la lana legada se comprende
anserinam, et caprinam credo contineri, et de Ii- también el pelo de liebre, el de ansar, y el de ca-
gno (4), quam flanam liqnearn] appeljant. bra, y La lana de madera, que llaman ipLp.óo[lana
vegetal].
§ 10.—Linum autem lana legata utique non con- § 10.—Mas en la lana legada no se comprenderá
tinebitur. ciertamente el lirio.
§ 11.—Lino autem Legato tam factum, quam in- § 11.—Pero en el lino legado se comprende tan-
fectum continetur, quodque netum, quodque in to el labrado, como el no labrado, el que está hila-
tela est, quod est nondum detextum. Ergo aliud do y eh que está en hilaza, que no ha sido tejido
in lino, quan in lana est; et quidem si tinctum todavía. Luego en el tino sucede cosa distinta que
linum sit, credo, lino continebitur. en la lana; y, é. la verdad, si el lino hubiera sido
teñido, creo que será comprendido en el legado
del lino.
§ 12.—De (5) versicoloribus videndum est; et § 12.—Se ha de ver respecto á las materias do
constabat apuci veteres, lanas appellatione vensi- varios de colores; y era constante entre los anti-
coloria non contineni, sed ea (8) omnia videri le- guos, que en la denominación de lana no se com-
gata, quae tineta sutiL et neta, quae neque detexta, prendiari las materias de varios colores, sino que
neque contexrasunt. Pnoinde quaenitur, an pur- se consideran legadas todas las que están teñi-
pura appellatione versicoloriurn (7) contineatur. das é hiladas, que no fueron tejidas, ni entrete.lL-
EL ego arbitror, ea, qua tineta non sunt, versico- das. Por lo cual se pregunia,si en la denominación
lonihus non adnurnerari; et ideo neque albutn, no- de materias de varios colores se comprenderá la
que natunahiter nigrurn coritineri, neo alterius co- púrpura. Y yo opino, que las materias que no fue-
loris naturalis; purpuram autem et coccuni, quo- ron leiiidas no se cuentan entre las de varios co-
niam nihil nativa coloris sunt, contineri arbitren, lores; y por Jo tanto, que no se comprende ni lo
nial aliud sensit testator. blanco, ni lo naturalmente negro, ni lo de otro co-
lor natural; pero creo que se comprenden la púr-
pura y la -vana, porque en nada son de color na-
tivo, á no ser que otra cosa haya entendido decir
el testador.
(1) testatoruin, la Vatg.
(2) sed Te?u±,, omitetas Hal.
() substarnen la tg.; subtegmen Hal.
() Taur. según corrección del códice FI.; et dilignorun,
la escritura original, Br. iis,
() ¡Ial. Vuig.; De, ornileta el códice FI. (fl Ha(. Vulg.; versicolorum, el códice FI.

DIGESTO.- LIBRO XXXII. TÍTULO úNICO 583

§ 13.-Purpurae autem appellatione omnis ge- § 13.-Pero opino, que en la denominación de


neris purpuram contineri puto, sed coccum non púrpura se comprende la púrpura de toda clase,
continebitur, fucinum (1) et ianthinum contine- pero que no se comprenderá Ja grana, y se com-
bitur. Purpurae appellatione etiam subternen (2) prender5n el color del fucino y el violado. Nadie
factum contineri, neme dubitat; lana tinguendae duda, que en la denominación de púrpura se com-
purpuree causa destinata non continebitur. prende también Ja trama hecha; pero no se com-
prenderá la lana destinada á ser teiiida de púr-
pura.
71.170. 1V. 69. 11.1 IOEM libro XX. ad Sabi- 71. [70. V. 69. H.] EL snSMo; Comenlario 4
num.-Quum suse ancillae sive servi in testamento Sabino, libro XX.-Cuando en un testamento se
scribuntur, hi designan videritur, quos paterfa- inscriben sus esclavas ó esclavos, se considera que
millas suorum numero hahuit. son designados los que el padre de familia tuvo
por suyos.
72. [71. V. 70. H.] PAULUS libro IV. ad Sabi- 72. [71. V. 70. ¡U] PAULO; Cornenlartos 4 Sa-
num.-Eadem in omnibus rebus, quas suas (luis bino, libro IV.-Lo mismo se ha de decir respecto
Jegavenit, dicenda sunt. á todas las cosas que uno hubiere legado como
suyas.
78.[72. V. 71.H.J ULPIANUS libro XX. adSa- 73. [72. V. 71. H.] ULPIANO; Comentarios 4
binurn.-Suos autem servos vel ancillas eos acci- Sabino, libro XX.-Pero entendemos por esclavos
pimus, qui sunt pleno iure testantis, inter quos ó esclavas suyos, los que de pleno derecho son del
fructuarii non continebuntur. testador, entre los cuales no se comprenderán los
que tiene en usufruto.
§ 1.-Sed qui bona fide testatori serviunt, § 1.- Pero los que de buena fe le prestan servi-
rum appel!atione magia est, ut contineantur, si dumbre al testador es más cierto que se compren.-
modo suorum appellatione eos, quos suorum nu- den en Ja denominación de los suyos, si es que
mero habuit, volult contirieri. quiso que se comprendieran en la denominación
de suyos los que él tuvo por suyos.
§ 2.-Eos vero, quos quispignoni hypothecaeve § 2.-Mas los que alguno dió en prenda ó en hi-
dedit, sine dubio mier suos legasse videbitur de- poteca.ae considerará sin duda que los legó entre
bitor, ereditor nequaquam. los suyos el deudor, y de ninguna manera el
acreedor.
§ 3.-Proinde si quia servos habuil proprios, sed § 3.-Por consiguiente, si alguno tuvo esclavos
quorum operas locabat, vel pistorias, vel histrio- propios, pero cuyos servicios daba en arrenda-
meas, vel alias similes, an servorum appellatione miento, ó panaderos, ó histriones, ú otros semejan-
otiam has Iegasse videatur (3)? Quod et praesu- tes, jsq considerará que los legó también con la
mi oportet, nisi contraria voluntas testatoris ap- denominación de esclavos? Y esto debe presumir-
pareat. se, si no apareciera contraria voluntad del testador.
§ 4.-Eum, qui venaliciariam vitam exercebat, § 4.-Opino que el que se dedicaba al comercio
puto suorum numero non facile contineni velle de esclavos no quiere que fácilmente se compren-
eiusmodi mancipia, nisi evidens voluntas fuit dan en el número de los suyos los esclavos de este
etiam de bis sentientis; nam quos quia ideo coin- comercio, á no ser que haya sido evidente la vo-
paravit, nL illico distraheret, mercis magis loco, luntad del que se refiera también á éstos; porque
quam suorum hahuiase credendus est. se ha de creer, que los que alguno compró para
venderlos desde luego, los tuvo más bien en cali-
dad de mercancías que en Ja de suyos.
§ 5,-Vicarios autem servorum suorum numero § 5.-Pero escribió Pomponio en el libro quinto,
non contineri, Pomponius libro quinto seribit. que los vicarios no son comprendidos en el núme-
ro de los esclavos suyos.
74. [73. V. 72. H.] PoMPoNlus libro VI. ad 74. [73. V. 72. H.J POMP0NIO; Corneidarios 4
Sabinum.-Si quia suos servos legavit, comniunes Sabino, libro VI.-Si alguno legó los esclavos su-
quoque continentur, et in quibus ususfructus alie- yos, se comprenden también [os comunes, y aque-
nus fuji. llos en que tenia otro el usufruto.
75. [74. V. 73. fU] ULP1ANUS libro XX. ad 75. [74. V. 73.H.] ULPIANO; Comentarios
Sabinum.-Numis indistincte legatis hon receptum Sabino, libro XX.- Habiéndose legado indistinta-
est, ut cxiguiores legati videantur, si neque ex mente monedas, se admitió esto, que se consideren
consuetudine patrisfamiliae, neque ex regionis, legadas las de menos valor, si otra cosa no pudie-
unde Iuit, neque ex contextu testamenti posail ap- ra demostrarse por la costumbre del padre de fa-
parere. milia, ni de la región en que estuvo, ni por el con-
texto del testamento.
76. [75. V. 74. H.] IDEM libro ¡U ad Ediclwn. 76. [75. V. 74. H.] EL MISMO; Cornenlariozal
.-Cbartis legatis nemo dicet, scriptas (4) et II- Edicto, libro 11.-Nadie dirá que, legados los pa-

(1) bucinum, ¡Ial.


(2) subtegmen, ¡Ial. Vulg.
(3) Tau". segun corrección del códice FI.; videtur, ¿a es-
critura orgmai, .r. (4) scriptura8, al radrgen interior del códice Fi.

s y los libros ya
ión respecto a las

OLEN0; JJOctI'ULa de
1,a ubsttuCiófl se re-
jden t.ambión las 11-

; eóni entarios i Vi-


liun.—Quaeft sería debido el es-
fundo ante annum. un año antes de
disciplinan tradttum, Ldo It estudios, sin
reversum, an deberetur II l fundo. Se respon-
dendi causa misisant, non qixaé. enviado á estudiar,
aliorsum transferrel, deben, duel fundo It otra
§ t—Maevi fu,quod iam tibi maximarnpr. te he dado la mayor
tem facultatum dederiin, contentus case debes- entarte con el (un-
fundo Semproniano cum suil inhabitaritibus, id do Semp' IWta?ore ts, esto es, con
est, familia el quae ibi erunt»; quaesitum est de los escla , -deenél hubiere»; se
nominibus debitorurn, et numis. Eadem epistolam reguntó, es de los deudores,
taleni emisil: «argentura otnne, et supeliectilem, y al dinero. La misma atadora envió esta earta
quodeunque babeo, tibi dono (5), el quidquid in «tu dono toda la plata, y el ajuar, cuanto tengo, y lo
praedio Semproniano babeo»; an supeliex, quae in que tengo en el predio Semproniano»; se pregunto,
aliis praediis vel domibus esset, ad Maevium per- si le pertenecería á Mevio el ajuar que hubiere en
tineret, el an servi, quos ex co fundo allis legavit. otros predios ó casas, y los esclavos que de aquel
Responsum caL, nomina el numos non videri de- fundo haya legado It Otros. Se respondió, que no
ben, nisi manifeste de lis quoque legandis voluntas se considera que se deben los créditos y el dinero,
dofunctae adprobaretur, servos ex iisdein fundis It no ser que se probase claramente la voluntad de
allis datos deminuisse fui legatura, de argento et la difunta también para legarlos, que los esclavos
supellectili, quae alibi esset, .eum, cuius notio est, que de los mismos fundos fueron dados It otros dis-
aestimaturum, ut id obtineat, quod testatori pla- minuyeron el legado del hijo, y que respecto It la
cuiase a legatario approbabitur. plata y al ajuar, que hubiese en otra parte, juzga-
rIt aquel a quien le compete el conocimiento de
este asunto, para que reciba lo que por el legata-
rio se probare, que le plugo al testador.
§ 2.—Praedia quidaru reliquil adiectis his ver- § 2.—Uno dejó unos predios habiendo añadido
bis: «uti a me possessa sunt, el quaecunque ibi estas palabras: «como han sido poseídos por mi, y
orunt, quum moriar»; quaesilum est de maneipiis, todas las cosas que en ellos hubiere, cuando yo
quae ¡ti bis pracdiis morata fuerunt vel operis ru- muera»; se preguntó, respecto It los esclavos que
atici causa, vol alterius ofíicii, ceterisque re6us, moraren en estos predios, ó por causa de faenas
quae ibi fuerunt in diem monis, an ad legatarium rústicas, ó de otro oficio, y respecto It las demás
.pertinerent. Respondit, ca omnia, de quibus quae- cosas que en ellos hubo el día de la muerte, si le
reretur, legata videri. pertenecerían al legatario. Respondió, que se con-
sideran legadas todas las cosas por que se pregunta.
§ 3.—Peto, ut fundum meum Capanianum (6) § 3. —aPido que le adscribáis á Genesia, mi
Genesiae, alumnae meae, adscribatis dueentorum alumna, mi fundo Capaniano, de doscientos áureos,
aureorum, ¡La uti est»; quaenitur, an fundo el re- así como está.»; se pregunta, si se deberán al fundo
liqua colonorum, el mancipia, si qua mortis tem- los atrasos de los colonos, y los esclavos, si al»u-
pore in co fuerunt (7), debeantur. Respondit, reli- nos hubo en él al tiempo de la muerte. Responió,
qua quidcm colonorum non legata, cetera vero que con estas palabras: «así como está», no se con-
videri illis verbis: «ita, uti est», data. sideran ciertamente legados los atrasos de los co-
lonos, pero que se dieron las demás cosas.
§ 4.—Illud fortasse quaesiturus sil aliquis, CUL' § 4.—Acaso haya de preguntar alguno, por qué
argenti appellatione etiain faetuin argentum com- en la denominación de plata se comprende tam-
prehendatur (8), quum, si marmor legaturn esset, bién la plata labrada, cuando si se hubiese legado
nihil praetor rudem materiarn demonstraturn vi- mármol, no se podría considerar indicada nada
deri possit (9). Cuius hace ratio tradilur, quippe más que la materia sin labrar. La razón que de esto
ea, quae talis naturae sint, ul saepius in sua redi-. se da es, que las cosas que son de tal naturaleza, que
gi possint initia, ea materiae potentia victa, nun- muchas veces se pueden reducir á su primitivo
quam vires eius effugiant. estado, no se substraen nunca, vencidas por el po-
der de la materia, It las fuerzas de ésta.
§ 5.—Coccurn, quod proprio nomine appellatur, § 5.—Nadie dudará que lo teñido de grana, que
quin versicolonibus cedenet, nemo dubitavit; quin se llama con su nombre propio, no so comprenda

(I) Idem, ¡Ial. (6) Taur. según la escritura original; Campaiiiaiiun


(2) Taur. según corrección del códice FI.; exetiptilatio, corrección del códice PI., Br.; Campan um, fiat.
la escritura original, Br. (7) Taur. según la escritura original; fuerint, corrección
(a) maucipinin, por Stichum servum, Ha. del códice FI., r,
(4) id, ¡Ial. (8) Hal.; compreheiidetur, el códice FI.
(5) do, por dono, HaZ. 9) HaZ.; posse, el iiócjfre FI.

DIGESTO.- LIBRO XXXII TÍTULO ÚNICO 585

minus porro coracinum (1), aut hysginum (2), aut entre Jo de varios colores; y ciertamente, lo de
melinum suo nomines quam coccum purpurave negro, ó lo de violáceo, ó lo de amarillo, ¿no se de-
desgnatu rl signa también con nombre propio como la grana y
la púrpura'
§ 6.-Quum vir ita Iegasset: «quae uxoris causa § 6.-Habiendo un marido legado en esta forma:
parata sunt, ei do lego» ego apud Praetorern «las cosas que fueron preparadas por causa de mi
tideicornrnissai'iurn petebaín etiam res aesliinatas, mujer, se las doy y lego á ésta», yo pedía ante e!
quarum pretium in dotem eraL (3), nec obtinui, Pretor de los fideicomisos también las cosas esti-
quasi testator non sensisset de liis rebus. Atquin madas, cuyo precio estaba comprendido en la dote,
si in usurn eius datae sint, nihil interest, ab y no las obtuve, como si el testador no se hubiese
ipsa (4), an ab alio comparatae sint (5). Postea referido Ii estas cosas. Pero si hubieran sido dadas
apud Aburnium Valentem inveni ita relaturn: mu- para uso de ella, nada importa que hayan sido
lier res aestjmatas jo dotem dederat, ac deinde (6) preparadas por ella misma, ó por otro. Después
maritus ej legaverat bis verbis: «quae cius causa hallé en Aburnio Valente este relato: una mujer
comparata emtaquo essent»; dixit, emtorum para- había dado en dote cosas estimadas, y después su
torurnque ippellaLione non contineri ea, quae in marido le había hecho un legado en estos térmi-
doteín data cssent, nisi si inaritus eas res, post- nos: las cosas que hubiesen sido preparadas y
eaquam ipsius factae essent, in uxoris usum con- compradas por causa de ella»; dijo, que en la de-
vr tisset. nominación de cosas compradas y preparadas no
se comprenden las que hubiesen sido dadas en
dote, sino si el maricfo, después que se hubiesen
hecho de él, hubiese aplicado estas cosas á uso de
la mujer.
§ 7.-Rehus, quac in fundo sunt, legatis acee- § 7.-A las cosas legadas que hay en un fundo
dunt etiam ea, 9uae tunc non sunt, si esse solent; se les agregan también las que no se hallan en-
nec, quae caso ibi fuerunt, legata existimantur. tonces, si suelen estar; y no se consideran legadas
las que por casualidad se hallaron en él.
79. [78. V. 77. H.] GEL SUS libro JX. Digeslo- 79. [78. V. 77. H.] CELSO; Digesto, libro IX.
rum.-Si chorus aut familia legetur, perinde ost, -Si se légara un coro ó la servidumbre, es lo mis-
quasi singuli homines legati sint. mo que si hubieran sido legados cada uno de los
esclavos.
§ 1.-His verbis: «quae ibi mobilia mea erunt,, § 1.-Próculo dice, que con estas palabras: «doy
do lego», nomos ibi repositos, ut mut.ui dareutur, y lego mis cosas muebles que allí hubiere», no se
non esse legatos, Proculus siL; st cos, quos praesi- legaron los dineros allí depositados para que fue-
dii causa repositos habet, ut quidam bellis civil¡- sen dados en rnútuo; pero que los que uno tiene
bus faclitassent, eos legato contineri, et audiisse depositados para defensa, como hicieron algunos
se rusticos senes ita dicentes, pecuniam sine pe- en las guerras civiles, se comprenden en el legado,
culio fragilem esse, peculium appellantes, quod y que él oyó ti campesinos ancianos que decían,
praesidii causa seponeretur. que el dinero sin peculio era Iragil cosa, llamando
peculio ti lo que se separase para defensa.
§ 2.-Area legata, si inaedificata medio ternpore § 2.-Legado un solar, si en el tiempo interme-
fuerit, ae rursus area (7) sit, quaniquam tunc dio hubiere sido edificado, y otra vez volviera
peti non poterat, nunc tameo debetur, ser solar, aunque entonces no podía ser pedido, se
debe, sin embargo, ahora.
§ 3.-Servus quoque legatus, si interim manu- § 3.-También el esclavo legado puede ser pe-
mittatur, et poslea scrvus factus sit, (postea) (8) dido después, si en el tiempo intermedio hubiera
peti (9) potest. sido manumitido, y después hubiera sido hecho
esclavo.
80. [79. V. 78. H.] IDEM libro XXXV. Dige- 80. [79. V. 78. Ji.] EL isisMo; Diqesto, libro
storurn.-Coniunctim heredes instituí, aut coniun- XXXV. - Ser instituidos herederos conjuntamente
etini legan hoc est: totam hereditatem, et tota 6 ser legatarios conjuntamente es esto: que á cada
legata singulis data esse, partes autem concursu cual se le dió toda la herencia, y todos los legados,
fien. pero que se hacen partes por el concurso.
81. [80. V. 79. H.] MODEST1NUS libro IX. D/'- 81. [80. V 79. JI.] MODEsTIN0; Diferencias,
ferentiarwn.-Servis legatis etiam ancillas quidarn libro IX.-Con razón piensan algunos, que legados
deben recte putant, quasi cornrnune nomen utrum- los esclavos se deben también las esclavas, como
que sexum contineat; ancillis vero legatis mascu- si el nombre común comprendiera a uno y otro
los non deben, nemo dubitat. Sed putnis legatis sexo; pero nadie duda,que legadas las esclavas no
etiam puellae debentur; id non aeque, in puellis se deben los varones. Pero legados los niños se
pueros contineri, dicendum est. deben también las niñas; mas no se ha de decir
igualmente que en las niñas se comprenden los
niños.
§ 1.-Mulieribus vero legatis etiarn virgines de- § 1.-Pero legadas las mujeres, se deben tam-

(1) crociiium, ¡Ial.


(2) La Vul.; isginnm, el códice Fi. (5) dotem, inserta Hal.
() Reí.Vi9.; erant, el códice FI. (7) facta, ¡Ial.
(4) pso, Aja ? (8) Br.; Taur. suprime elparéníesi.
(5) La Vu19.; Sunt, el cdd.ce Fi. )) noii, insertan otros en Hi.
POMO II- 74
'.
586 DIGFESTO.—ÉilBúo ÍÍX:Ú, tt

hentur, sicuti viris legatis etiam pueros deben bón las doncellas, así como legados los varones
respondetur. se responde que se deben también los finos.
§ 2—Pecudibus autem legatis et boyes, et ceLe- § 2.—Mas legados los ganados se comprenden
ra iumenta continetur. también los bueyes, y las demás caballerías-
3.—Armento autem legato et.iam boyes con Li-U § .--Pero legado el ganado mayor Conviene que
neri convenit, non etiam greges ovium et ca- se comprendan también los bueyes, pero no también
prarum, los rebaños de ovejas y de cabras.
§ 4.—Ovibus legatis neue agnos, neque arietes § 4.—Legadas las ovejas, con razón juzgan al-
contineri quidam recto existimant. gunos que no se comprendeii ni los corderos ni los
carneros.
§ .—Ovium vero grege Iegato et arietes, et § 5.—Pero legado un rebaño de ovejas, nadie
agnos deben nemo dubitat. duda que se deben así los carneros como los cor-
deros.
82. [81. V. 80. H] IDEM libro IX. Regulcu'wn.—. 82. 181. V. 80. H.] EL MISMO; Reglas; libro
Servus, qui in fundo moran solitus erat, si fuge- IX.-.--Si el esclavo que había solido morar en un
nt, licet post mortem testatoris apprehendatur, fundo hubiere huido, aunque fuese cogido después
fundo legato, ut instructus cst etiam ipso legato de la muerte del testador, cede también al legado,
cedit. habiendo sido legado el fundo como esta provisto.
83. [82. V. 81. EL] IDEM libro X. Responso- 88. 182. V. 81. H.J EL MISMO; Respuestas, li-
s'urn.—Quod bis verbis relictum est: «quidquid ex bro X.—Respecto álo queso dejó en estos términos:
hereditate bonisve meis ad te pervenerit, quurn «restituirás cuando mueras todo lo que de mi he-
mozieris, restituas», fructus, quos heres vivus rencia óde mis bienes hubiere ido á ti», se deter-
percepit item quae fructuum vice sunt, non ven¡- minó que no se comprenden los frutos, que el he-
re pfacuisse; nec enim quidquam proponi, ex quo redero percibió en vida, ni tampoco las cosas que
de bis quoque restituendis testatnicem rogasse hacen veces de frutos; porque no se propone cosa
probar¡ potest. alguna por la que se pueda probar que la testado-
ra rogó que se restituyerirn también aquéllos.
§ L—Idem testator, qui libertis fideicommissum § 1.—El mismo testador, que les dejaba un fidei-
relinquebat, substitutione inter eos facta expressit, comiso é. los libertos, dijo, habiendo establecido
ut post mortem extremi ad posteros eorum perti- entre ellos substitución, que después do la muerte
neret; quaero, quum nemo alius sit, nisi libertus del último perteneciese á la posteridad de ellos;
eius, qui extremo mortuus est, an is ad fideicom-. pregunto, si, no habiendo otro alguno, más que un
missum admitti debeat. Respondit: posterorum liberto del que murió últimamente, deberá ser ad-
appeUatione ¡iberos tantuni modo, non etiam liber- mitido éste al fideicomiso. Respondió: de ningún
tos eorum, quibus fideicommissum relictum est, modo es incierto que con la denominación de pos-
fideieommiaso contineri, nequaquam incertum est. teridad se comprenden en el fideicomiso solamen-
te los descendientes, peno no también los libertos
de aquellos á quienes se dejó el fideicomiso.
84. [83. V. 82. H.] IAVOLEN(JS ( 1 ) librII. 84. [83. V. 82. H.] JAVOLENO; Doctrina de
ex £'assio.—Cui, quae Romae esaent, legata sunt, Cassio, libro ¡1.—Al que se legaron las cosas que
el etiam, quas custodiae causa in horreis extra hubiese en Roma, se le deben también las que por
urbem reposita sunt, debentur. razón de custodia fueron depositadas en almace-
nes fuera de la ciudad.
85. [84. V. 83. H.] PoMpoNlus libro II. ad 85. [84. Y. 88. II.] POMPONIO; Comentarios á
Quintum Muciwn—Nuper constitutum est a Pnin- Quinto Mucio, Ubro II.—Se estableció hace poco
cipe, ut et non adiecto hoe «moum», si quis corpus por el Príncipe, que si uno le legara á otro alguna
alicui leget, et ita sentiat, ut ¡la demum praeste- cosa, aun sin haber añadido «esto que es mío», y én-
tur, si SUum sit, ¡la valere IeaLum, ut appareat, tendiera que se entregue solamente si fuera suya,
magis aentcntiam legaritis, nonioc verburn «ineum» sea válido de este modo el legado, de suerte que
respiciendum esse. EL ideo elegans est illa distin- aparezca que se ha de atender más bien á la vo-
eLio, ut, quoties certuni corpus legatur, ad prae- luntad del que lega, que no á esta palabra «mío».
sena tempus adiectum hoc verbummeum» non fa- Y por esto es discreta esta distinción, que siempre
dat conditionem; si vero incertum corpus legetur, que se lega una cosa cierta, esta palabra «mía»
veluti ita: «Vina mea, vestem meam», videatur aplicada al tiempo presente no constituya condi-
pro conditione !oc verbuni case «mea», uteadem um, ción; pero si se legara una cosa incierta, por ejem-
quae illius sint, videantur legata. Quod non puto plo, así: «mi vino, mi vestido», se considere que
fortiter posse defeiidi, sed potius et Mc vestem, esta palabra, «mi», esta en lugar de una condición,
val vinum, quod suorum numero habuenit, lioc le- de suerte que se consideren legados solamente los
gatum esse; sic enim responsum cgt, etiani quod que sean de él. Lo que no creo que se pueda de-
coacuenit vinuni tagaLo cedere, si id vini numero fender con fuerza, sino que más bien también en
testator habuissct, Plano in mortis tempere colla- este caso fué legado el vestido, ó el vino, que él
tum hurte sernionem; «vestem, quae mea cnt», hubiere tenido en el número d sus cosas; porque
sine dubio pro conditione aceipicndum puto; sed se respondió de este modo, que también el vino
et «Stichum, qui meus erit», puto pro conditione que se hubiere agriado cede al legado, si el testa-
accipiendum, nec interesse, utrum ita: «qui meus dor lo hubiese tenido en clase de vino. Pero, i la

(1) Idem, Has,



DIGESTO.-LIBRO XXXII: TÍTULO ÚNICO 587
erit», an ita: «si meus cnt», utrubique conditio- verdad, esta frase: «el vestido, que fuere mío», re-
nem eam eme. Labeo tarnen senibit, etiam in futu- ferida al tiempo de la muerte, opino que sin duda
i'um tempus coflatum hunc sermonem: «qui meus ha de ser admitida como condición; mas creo que
erit», pro demonstratione accipiendum; sed alio también esta: Stico, que fuere mío», ha de ser
iure utimur. tomada como condición, y que no importa si se
hubiere expresado así: «que fuere mío», ó así: «si
fuere mío», y que en ambos casos hay esta condi-
ción. Pero escribe Labeón, que aun referida
tiempo futuro esta frase: «que fuere mío», ha de
ser admitida como demostración; pero usamos el
derecho contrario.
86. [85. V. 84. LLI PROCULUS libro Y. Episio- 86. [85. V. 84. !fl PRócuLo; Epístolas, libro
larum.-Si ita legatun-i est: «domum, quaeque mea se legó en esta forma: «la casa, y las cosas
ibi erunt, quum moriar», numos ad diem exactos a que allí hubiere mías, cuando yo muera», no creo
debitoribus, ut aliis nominibus collocarentur, non que fué legado el dinero cobrado de los deudores i
puto legatos eme. Et Labeonis distinetionem valde término, para ser colocado en otros créditos. Y
probo, qui scripsit, ncc quod casu abeaset, minus apruebo resueltamente la distinción de Labeón,
case legatum, nec quod casu ihi sil, magis esse que escribió, que ni lo que por casualidad faltase
legatum. tué legado de menos, ni lo que por casualidad es-
tuviera allí fué legado de mas.
87. [88. V. 85. 11.] P A U L U S libro IV. ad legein 87. [86. V. 85. H.J PAULO; C'omentariosá la
¡uliam ci Papiarn.-Et fideicommissum, et mortis ley Julia y Papia, libro 1 V.-Con la denominación
causa don atio appel 1 alione legati con ti netu r. de legado se comprende así el fideicomiso, como la
donación por causa de muerte.
88. [87. V. 88. H.] IDEM libro V. ad legem fu- 88. [87. V. 86, H.] EL MIS M0 Comentarios d
liam et Papiam.-Lana legata, vestem, quae ex ea la ley Julia y Papia, libro V..-Habiendo legado
facta sil, deben non placet. lana, no parece bien que se deba el vestido, que de
ella se haya hecho.
§ 1.-Sed et materia legata, navia armariumve §1.-Pero habiéndose legado madera, tampoco
ex ea factum non vindicetur. se reivindicaré la nave ó el armario, que de ella
se hizo.
§ 2.-Nave autem legata dissoluta, neque mate- § 2.-Pero deshecha la nave legada, no se deben
ria, neque navia debetur. ni los materiales, ni la nave.
§ 3.-Massa autem legata, scyphi ex ea facti § 3.-Pero legada una masa, se pueden reclamar
exigi possunt(1). las tazas que de ella se hicieron.
89. [88. V. 87. H.] ID si libro VI, ad legem ¡u- 89. [88. V. 87. H.] EL MISMO; comentarios, á
liaín el Papiarn. - Re coniuncti videntur, non la ley Julia y Papia, libro VI.-Se consideran con-
etiam verbis, quum duohus separatim eadem res juntos respecto la cosa, no también respecto ti.
legatur; item verbis, non etiam re: «Titio et Seio las palabras, cuando una misma cosa es legada ñ
fundum aequis partibus do lego», quoniam semper dos separadamente; asimismo en cuanto á las pa-
partem habent Iegatarii. Praefertur igitur omni- labras, no también en cuanto It la cosa: «doy y lego
modo ceteris, qui el re, et verbis coniunctus est; It Ticio y It Seyo un fundo por partes iguales»,
quodsi re tantiim coniunetus sil., constat, non esse porque siempre tienen parte los legatarios. Así,
potiorem; si vero verbis quidem coniunctus sit,re pues, es preferido de todos modos It los demás, el
autem non, quaestionis est, an coniunctus potiOr que es conjunto tanto respecto It la cosa, como res-
sit. Et magia est, ut et ipse praeferatur. pecto It las palabras; pero si fuera conjunto sola-
mente respecto ó. la cosa, consta que no es preferi-
do; pero si verdaderamente fuera conjunto respecto
It las palabras, pero no en cuanto It la cosa, hay la
cuestión de si será preferido el conjunto. Y es mas
cierto que también él sea preferido.
90. [89. V. 88. 11.1 IDEM libro VIL ad legem 90. [89. V. 88. H.] EL MISMO; comentarios d
lutiain el Papicun.- N omi n ati m legatu rn acciplen- la ley Julia y Papia, libro V.11 . -Se ha de admitir
dura cal, quod a quo legatum sil, intelligitur, licet que se legó nominativamente lo que se entiende á
nomen pronuntiatum non sil. cargo de quién haya sido legado, aunque no se
haya pronunciado el nombre.
91. [90. V 89. H.] PAPJN1ANUS (2) libro VIL 91. [90. V. 89. H.] PAPINIANO; Respuestas,
Rcsp rnsoram .-. Praed iis per pnaeceptionern fil i ae libro -VII.-Habiéndosele dado por prelegado It la
datis cum reliquia actor'um et colonorum, ea reli- hija unos predios con los atrasos de los adminis-
qua videntur legata, quae de roditu pracdiorum tradores y de los, colonos, se consideran legados
in eadem causa manseruni; alioquln pecuniam a los atrasos, que por rentas de los predios perma-
colonis exactam el in kalendarium in eadem re- necieron en el mismo estado; pero el dinero cobra-

(1) Seçpri corrección del códice FI., Br.; posiiit, Taur.


según la escritura original. (5) Panius, ¡tal.
588 rnGEsro.—LIBR0 Xxxii: TfrtJLo iNTCO

gione versam reliquia non contineri, noque eolo- do de los colonos, y aplicado al libro de cuentas
norum, noque actorum, facile constabit, tametsi en la misma región, fácilmente se verá que no se
nominatm actores ad 1111am pertinere voluit. comprende en los atrasos, ni de los colonos, ni de
los administradores, aunque haya querido expre-
samente que los administradores le pertenezcan á
la hija.
§ 1,—Ex his verbis: «Lucio Tibio praedia mes § 1.—En virtud de estas palabras: «doy á Lucio
fila eum praetorio, sicut a me in diem mortis Timo aquellos predios míos, eón su casa, como es-
meas posseasa sunt, do», instrumentum rusticum, tén poseídos por mí el día de mi muerte», convie-
el omnia, quac ibi fuerunt, quo dominus fuisset ne que se deban los instrumentos rústicos, y todo
instructior, deben convenit, colonoru m reliqua lo que allí hubiere, para que el dueño estuviese
non debentur. más-provisto, pero no se deben Los atrasos de los
colonos.
§ 2.—Pater filio tabernam purpurariam § 2.—Un padre le legó á su hijo una tienda de
servis institoribus el purpunis, quae in diem mor- pÜrpuras, con los esclavos encargados de ella y
lis elus ibi fuerunt, legavit; noque pretia purpu- con las púrpuras que en ella hnbiere el día de su
rae condita, neque debita, neque reliqua legato muerte; se determinó, que no se comprendían en
contineri placuit. el legado ni el importe de la púrpura recogido, ni
los débitos, ni los atrasos.
§ 3.—Titio Seiana praedia, sicuti comparata § 3.—«Doy y lego á Ticio los predios Seyanos,
sunt, do lego»; quum essent Gahiniana quoque si- como fueron comprados»; habiendo sido compra-
mul (1) uno prelio compai'ata, non suflicere solum dos al mismo tiempo por un solo precio también
argumentum erntionis, rcspondi, sed inspiciendum, los Gabinianos, yo respondí, que no bastaba el
an literis et rationibus appellatione Seianorum solo argumento de la compra, sino que se ha de
Gabiniana quoque continerontur (2), et utriusque ver, si en las cartas y en las cuentas estaban com-
possessionis confusi reditus titulo Seianorum acce- prendidos con la denominación de Seyanos tam-
pto lati essen(. bién los Gabinianos, y si se han dado por recibidas
bajo el titulo de los Seyanos contundidas las ren-
tas de una y otra posesión.
§ 4.—Baineas legatae domus case portionem § 4.—Era constante que los baños formaban par-
constabal; quodsi eas publice praebuit, ita domus te de la casa legada; pero silos destiné al público,
esse portionem baineas, si per domum quoque in- son parte de la casa los baños en este caso, si tam-
tninsecus adirentur, el in USU patLisfamiliae vel bién por el interior de la casa se entrase en ellos,
uxoris, non nunquam fuerunt, et mercedes elus in- lalguna vez fueron usados por el padre de fami-
ter ceteras meritoriorum domus rationibus acce- só por la mujer, y sus alquileres se daban por
pto ferebantur, et uno pretio eomparatae, ve[ in- recibidos en las cuentas de la casa entre los demás
structae communi coniunclu (3) fuissent, de las habitaciones alquiladas, y hubiesen sido
comprados por un solo precio, ó provistos conjun-
tamente.
§ 5.—Qui dornum posaidebal, hortum vicinuni § 5.—Uno, que poseía una casa, compró un huer-
sedibus comparavit, se postea domum legavil; si to contiguo á la casa, y después legó la casa; si
hortum domus causa coinparavit, ul amoeniorem compró el huerto por causa de la casa, para poseer
domuLn ac salubriorem possideret, aditumque in más amena y salubre la casa,y tuvo entrada al
eum por domum habuil, et aedium hm-tus addita- mismo por la casa, y el huerto fué aditamento de
mentum fuit, doinus legato continebitur. la casa, la casa será comprendida en el legado.
§ 6.—Apellatione domos insulam quoque iniun- § 6.—Con la denominación de casa se considera
etam domui (4) videri, si uno pretio cum dornu comprendida también la casa pequeña unida á la
fuisset comparata, el utriusque pensiones similiter principal, si por un solo precio hubiese sido com-
accepto latas rationi bus ostenderetu r. prada con esta casa, y se demostrase que del mis-
mo modo se dieron por recibidos en las cuentas los
alquileres de ambas.
92. [91. V. 90. FI.] P A U L US Libro XIII. Re- 92. [91.. V. 90. H.] PAULO; Rcspuealas, libro
sponsorusn. - « Si mihi Maevia el Negidia, filiae XIII.—«Si mis hijas Mevia y Negidia fueren mis
meae, heredes erunt, tuna Maevia e medio. sumito, herederas, en este caso retire Mevia de la masa,
praecipito, sibique habeto fundos meos illurn et tome previamente, y tenga para si ruja fundos tal
illum cum casulla et custodibus omniuni liorum y tal, con las cliozas y con los guardas de todos
fundorum, et cuni bis omnibus agnis, qui ad coii- estos fundos, y con todos tos campos que hubieren
iunctionem cuiusque eorum fundoruin emtione, llegado á unirse á cualquiera de estos fundos por
ve¡ quolibet alio casu obtigerint; item cum orno!- compra, ó por otra coalquier circunstancia; asi-
bus mancipiis, pecoribus, iurnentis, ceterisque uni- mismo, con todos los esclavos, ganados, caballe-
versis speciebus, quae in iisdein fundis, quove rías, y con todas las demás cosas, que en los mis-
eorum, quum moniar, erunt, uti optimi maximique mos fundos, ó en cualquiera de ellos, hubiere
sunt; Utique oes lo diein mortis mese possedi, et, cuando yo muera, tan buenos y grandes como son,
ut plenius dicani, ita, uti cluduntur (5)»; in fundo y tales corno yo los haya poseído hasta el día de
auteni uno ex his, qui praelegati sunt, tabulariurn mi muerte, y, para decirlo de una vez, así como
est, in quo sunt el complurium mancipiorum em- están cercados»; paro en uno de estos fundos, que
tiones, sed et fundorum, et variorum contractuum fueron prelegados, está el archivo en el que se ha-

(i) ema Selanis, insería la Vulçj.


(2) Mal. Vuiq.; contineutur, el cddice FI. (4) legatam, ¡asarla ¡a Vuig.
(3) communi mi-e eouiunCtae Hal. (5) clsudeutur, ¡[al. Valg.

DIGESTO—LIBRO xxxii: TÍTULO úico 589

instrumenta, praeterea et nomina debitorum; quae- llan ¡as escrituras de compras de muchos esclavos,
ro, an instrumenta communia sint. Respondi, se y también de fundos, y los instrumentos de varios
cundum ea, quae proponuntur, instrumenta em- contratos, y además créditos de deudores; pregun-
tionum, ítem debitorum, quae in fundo praelegato to, si serán comunes tos instrumentos. Respondí,
remanserunt, DOfl videri legato contineri, que, según lo que se expone, no se considera que
se comprenden en el legado los instrumentos de
las compras, ni de los débitos, que quedaron en el
fundo prelegado.
1.—Bis verbis domibus legatis: «fidei heredum § 1.—Legadas unas casas con estas palabras:
moorum committo, uti sinant eum habere domus «encomiendo A la fidelidad de mis herederos, que
meas, in quibus habito, nullo omnino excepto, CUIn dejen que fulano tenga mis casas, en que habito,
omm Instrumento, et repositis omnibus», non Y.,¡- sin exceptuar absolutamente cosa alguna, con to-
deri testatorem de pecunia numerata, aut instru- dos sus enseres y con todas las cosas en ellas pues-
mentis debí torum sensisse. tas», no se considera que el testador se refirió al
dinero contante, ó A los instrumentos de los débitos.
93. [92. V. 91. H.] SCAEYOLA libro hL Re- 93. [92. V. 91. H.] ScvoLA; Respuestas, libro
aponsorwn.—Lucius Titius testamento suo cavit, 111.—Lucio Ticio dispuso en su testamento, que
ne (1) ullo modo praedium suburbanum aut do- de ningún modo enajenase su heredero un predio
mum heres alienaret; filia eius heres scripta here- suburbano ó una casa; su hija instituida heredera
dem reliquit fihiam suam, quae easdem res diu dejó por heredera A su hija, [a cual poseyó mucho
possedit, et decedens extraneos heredes instituit; tiempo los mismos bienes, y al fallecer instituyó
quaesitum est, an praedia pertinerent ad luliam, herederos A personas extrañas; se preguntó, si los
quae Lucium Titium testatorem patruum maiurern predios le pertenecían á Julia, que tuvo como her-
Iiabuit. Respondit, nihil propon¡ contra volunta-. mano de su bisabuelo al testador Lucio Ticio.
lem defuneti factum, quominus Id heredem perti- Respondió, que no se exponía que se hubiese he-
nererit (2), quum hoc nudum praeceptum est. cho cosa alguna contra la voluntad del difunto,
para que no le perteneciesen al heredero, porque
este es un nudo precepto.
§ 1.—<Semproniae, mullen meae, reddi lubeo § 1.—Mando que por mis herederos se le de-
ab heredibus meis centum auneos, quos mutuos vuelvan á Sempronia, mi mujer, los cien áureos
acceperarn»; qnaesitum est, si hanc pecuniam uL qué recibí en rnútuo»; se preguntó, si, habiendo
debitam Sempronia petens victa .sit, an fideicom- sido vencida Sempronia al pedir como debida esta
missum peti possit. Respondit, secundum ea, quae cantidad, se podría pedir el fideicomiso. Respon-
proponerentur, posse ex causa fideicommissi peti, dió, que, según lo que se exponía, se podía pedir
quod apparuisset non fuisse ex alia causa de- por causa de fideicomiso lo que hubiese aparecido
bito m. que no fué debido por otra causa.
§ 2.—Quidani praedia legavit libertis, adiectis § 2.—Uno legó predios it los libertos, habiendo
his verbis: «uti a me possessa sunt, el quaecunque añadido estas palabras: «como son poseídos por mi,
ibi erunt, quum moriar»; quaesitum est, an man- y todo lo que en ellos hubiere cuando yo muera»;
cipia, quae in bis praediis morrta in diem mortis se preguntó, si pertenecerán A los iegtarios los
patrisfainilias fuerunt operis rustici causa val al- esclavos que moraron en estos predios hasta el día
terius officii, ceteraeque res, quae ibi fuerurit, ad de la muerte del padre de familia por causa de
legatarios perti e eant. Respondi t, perti nere. faenas rústicas ó de otro servicio, y las demás co-
sas que en ellos hubiere. Respondió, que les perte-
necían.
§ 3.—Quaesitum est, an, quod heredes fratribus § 3.—Se preguntó, silo que se hubiese rogado
rogati easent restituere, etiam ad sorores pertine- que tos herederos restituyan A los hermanos les
ret. Respondit, pertinere, nisi aliud sensisse testa- pertenecería también A las hermanas. Respondió,
torem probetur. que les pertenecía, si no se probare que otra cosa
entendió el testador.
§ 4.—Collegio fabrorum fundum eum silvis, quae § 4.—Uno legó A un gremio de artesanos un fun-
ej cedere solent, uti optimus maximusque esset, do con los bosques que le suelen corresponder,
legavit; quaero, an ea quoque, quae ja diem mor- como mejor y más grande fuese; pregunto, si se
tis ibi Iuissent, id est foenum, pabulum, palea (3), habrían legado también todas las cosas que allí
item machina, vasa vinaria, id est cupae et dolia, hubiese el día de la muerte, esto es, el heno, el pas-
quae in celia defixa sunt, item granaría (4), legata to, la paja, y las máquinas, los envases para el vino,
essent. Respondit, non recte peti, quod iegaturn esto es, las cubas y las tinajas, que en la bodega
non esset. están empotradas, así como los graneros. Respon-
dió, que no se pide con derecho lo que no hubiese
sido legado.
§ 5.—Ex parte dimidiá herede instituto per § 5.—Habiendo uno instituido heredero A otro
praeceptionem fundum legavit, et ab eo ita po- en la mitad, ¡e prelegó un fundo, y lo pidió de esta
tiit (5): «peto. uti velis coheredem tibi recipere manera: «te pido que quieras admitir como cohe-
la fundo luliano meo, quem amplius te recipere redero en mi fundo Juliano, que mandé que además
iussi, Ciodium Verum, nepotem meum, cognatum recibieras, A Clodio Vero, mi nieto, tu cognado»;

(1) Según nuestra enmienda; ncc, el códice F'i. (e) íd est cuDae—item granaría, ce consideran aiadidas
(2) ¡ial. Vulg.; perttneret, el códice FI. por anliç,ruos copista
s.
(8) Hal. Vuig.; paleam, el códice Fi. (a) Ha?. Vulg.; petit, el códice Fi.
590 DIGESTO.—LIBRO Xxxix: TÍTULO Úxuoo

tuurn»; quaero, an para fundi ex causa tldeicom- pregunto, si se le deberá al nieto parte del fundo
niissi nepoti deberetur. Respondit, deben. por causa de fideicomiso. Respondió, que se le
debe.
94. [93. V. 92. H.J VALENS (1) libro 11. Fi- 94. [93. V. 92. ¡1.] VAENTE; Fideicomisos,
dcicommissoram.—Is, qui complures libertos relín- libro 11.—Uno, que dejaba muchos libertos, les ha-
quebat, tribus ex bis fundum legaverat, et petie- bla legado á tres de ellos un fundo, y les habia
rat, UI eurarent, nc de nomine suo exiret; quaere.- pedido que cuidasen de que no saliera de los de su
batur (2), ex tribus qui primus moriebatur, utrum nombre; se preguntaba, si el que de los tres mu-
utrique, ve¡ alter¡ ex his, qui sibi iii legato coniun- riese primero deberla dejar su parte é. ambos, é á
eti essent, relinquere partem suam deberet, an uno de éstos, que fuesen conjuntos con él en el le-
possit val alil conliberto suo eani rebuquere. Pla- gado, ó si podría dejsela It otro coliberto suyo.
cuit, etsi voluntatis quaestio esset, satis illum fa- Se determinó, que aunque hubiese cuestión sobre
cturum, et si allí reliquisset. Quodsi nulli dedis. la voluntad, él obraría cumplidamente también si
set, occupantis, an omniurn conlibertorum, et num se la hubiese dejado á otro. Pero si no se la hubie-
eorum tantum, quibus pariter legatum esset, peti- se dado It ninguno, se dudaba si la petición del
fio fideicommissi esset, duhiabatui'; et lulianus fideicomiso competería al ocupante, ó It todos los
recte omnibus deben (3) putavit. colibertos, ó acaso solamente a aquéllos It quienes
conjuntamente se les hubiese legado; y con razón
opiné Juliano que se les debe It todos.
95.[94. V. 93. H.] MAECIANUS libro II. Fi- 95. [94. V. 93. H.] MEcIAN0; Fideicomisos,
dcicomrnissorwn .—eQu isqu ¡8 rnihl heres e nt, da- libro 11.—Cualquiera que fuere mi heredero, esté
meas esto dare, fideique eius committo, uti det, condenado a dar, y á su fidelidad encomiendo que
quantas summas dietaveno, dedero»; Aristo res dé, cuantas sumas yo hubiere señalado y dado»;
quoque corporales contineni ait, ut praedia, manci- Aristón dice, quese comprenden también las cosas
pia, vestem, argentum, quia et hoc verbum «quan- corpóreas, como los predios, los esclavos, el vesti-
tas» non ad numeratam duntaxat pecuniam referri, do, la plata, porque esta palabra «cuantas» no se
ex dotis relegatione (4) et stipulationibus emtae refiere únicamente al dinero contante, según apa-
hereditatis apparet; et «summae» appellatio (5) si - rece de la relegación de la dote y de las estipulacio-
militer accipi deberet, clin bis argumentis, quae re- nes de la herencia comprada; y se ve que la deno-
lata essent, ostenditur; volunlatem praeterea de- minación de «suma» se debe interpretar del mis-
functi,quae maxime in fideicommissis valeret, ej mo modo que en los ejemplos que se han citado;
sententise sufiragani; neque enim post eani prao- que ademas de esto, la voluntad del difunto, que
fationem adiecturum testatorem fajase res corpo- es la que principalmente vale en los fideicomisos,
rales, si duntaxat pecuniam numeratam praestari favorece It esta opinión; porque después de esta
voluisset. manifestación no habría añadido el testador las
cosas corpóreas, si solamente hubiese querido que
se diese el dinero contante.
98. [95. V. 94. 11.] GAtus libro II. Fideiosn- 98.. [95. V 94. IL] GAYo; Fideicomisos, libro
nhi8sorum.—Si Titius ex parte heres rogatus sit 11.—Si It Ticio, heredero de parte, se le hubiera
Maevio hereditatem restituore, et rursus Titio co- rogado que restituya It Mevio la herencia, y á su
beras eius rogatus sit, partem suam, aut partis vez se le hubiera rogado It su coheredero que res-
partem restituere, an hane quoque partem, quam tituya a Ticio su parte, o una parte de su parte,
a coherede ex Íldeicommisso recepit (6), Titius re- consultado el Divino Antonino sobre si Ticio le
atituere Maevio debeat, Divus Antoninus consultus deberá. restituirá Mevio también esta parte que
resenipait, non dehere re.stituere, quia hereditatis recibió de su coherederopor fideiconiso, respondió
appellatione neque tegata, neque fideicommissa por rescripto que no se le debe restituir, porque
continentur. en la denominación de herencia ne se contienen
ni los legados, ni los fideicomisos.
97. [98. V. 95. Ji.] PAULUS libro II. Decrelo- 97. [96. V. 95. H.] PAULO; Decrelos, libro JI.
runx.—Osidius quidam instituta filía Valeriana he. -Habiendo instituido un cierto Osidio heredera á
rede, actor¡ suo Antiocho data libertate, praedia su hija Valeriana, le había legado á su adminis-
cei'ta, eL peculiuni, et reliqua legaverat 7), tam trador Antioco, con la libertas dada, ciertos pre-
sua, quam colonorurn; legatarius proferebat manu dios, el peculio, y los atrasos, tanto suyos, como
patnistainiliae reliquaturo, et tam suo, quam eolo- de los colonos; el legatario manifestaba que se que-
norum nomine; item in eadem seriptura adiectuni dó á deber por mano del padre de familia, y tanto
in hune modum: iLern quorum rationem reddere en su propio nombre, como en el de los colonos;
debeat, scilicet quae in eondito habuerat paterfa- además, que en la misma escritura se añadió de
miliae, frumenti, vini, et ceteraruin rerum», quae este modo: «también las cosas de que deba dar
et ¡psa libertus petehat, et ex reliquis esse dicebal, cuenta, It saber, las que el padre de familia tenía
et apud Praesidern obtinuerat. Ex diverso quum en su almacén, el trigo, el vino y las demás cosas»,
dicoretur, reliqua colonorum ab eo non peti neo cuyas mismas cosas también pedia el liberto, y de-
propria, diversam autem causain esse corum, quae cía que eran de los atrasos, y había ganado la cues-

(1) Ulpianus, ¡ial. Valg.


(2) Según corrección del códice FI; quacrehat, Taur. (5) Taur. según corrección del códice FI; appellatione,
sequn la escritura original, ¡Ir. la escritura original, Br.
(il) [Jal.; dcbere, el códice FI. (6) lial.; recipit, el códice FI.
(4) praelegatione, la Vulq. (7) Hal. relegaverat, el códice FI.

DIGESTO,—LIBBO xxxii: TÍTULO íirico 591
in condilo essent, Imperator inlerrogavit partem tión ante el Presidente. Como por la parte contra-
Iegatarii quaerendi causa; pone, inquit, in condito ria se dijese que no se Te pedían A él los atrasos
centies aureorum esse, quae in usuin sumi sole- de los colonos, ni los propios, pero que era diversa
rent, diceres tolum, quod esset relictum in ares, la condición de las cosas que estuviesen en el al-
deben? Et placuil, recle appellasse. A parte lega- macón, el Emperador interrogó á la parte del le-
tarii suggestum est, (juaedam a colonis post mor- gatariopor via de investigación; supón, dijo, que
tem patrisfamiliae exacta, respondit, hoc, quod hubiese guardados cien mil áureos,que se soliesen
post moriem exactum fuisset, reddendum esse le- tomar para los usos, ¿di rás que se debe todo lo que
gatario. se hubiese dejado en la caja'? Y se determiné, que
apeló bien. Por la parte del legatario se añadió,
que después de la muerte del padre de familia se
cobré algo de los colonos, y respondió, que esto
que se hubiese cobrado después de la muerte se le
ha de restituir al legatario.
98. [97. V. 96. H.] IDEM. libro sinjulari de 98. [97. V. 96. II.] EL MISMO; De la forma del
íorsna ie!amerili.—Si plures grad us sint heredum, iestarneno, libro Único—Si hubiera muchos gra-
et scriplum sit; «heres nleus dato», ad omnes gra- dos de herederos, y se hubiera escrito: «dé mi he-
dus hic sermo perlinet, sicuti hace verba: «quisquis redero», esta expresión se refiere A todos los gra-
mihi heres erit». Itaque si quia velit non omnes dos, lo mismoque estas palabras: «cualquiera que
heredes Iegatorurn praestatione onerare, sed ah- fuere mi heredero». Y así, si alguien quisiera.
UOS ex his, nominatim damnare debe!. gravar con la prestación de legados no á todos los
herederos, sino á algunos de éstos, debe condenar-
lo norninativamente.
99. 198. V. 97. II.] lnsz libro singulari de in- 99. [98. V. 97. H.} EL MIMO De la significa-
jficationa.—Servis urbanis lega tis qui-
.trurnnti sigo ciónde la palabra inslrumenlo, Ubre únieo.—Lega-
dam urbana mancipia non Toco, sed opere sepa- dos los esclavos urbanos, algunos separan los es-
rant, ut, licet ja praediis rustiría smf, tamen, si clavos urbanos no por el lugar, sino por su trabajo,
opus rusticum non faeiant, urbana videantur (1). de modo que aunque estén en predios rústicos,
Dieendum autem est, quod urbani iritelligendi sean, no obstante, considerados urbanos, si no hi-
sunt, quos paterfamilias inter urbanos adnumerare cieran faenas rústicas. Pero se ha de decir, que se
solitus sit; quod maxime ex libellis familiae, item han de entender urbanos losque el padre de fami-
cibariis deprehendi poterit. iia haya solido contar entre los urbanos; lo que
principalmente se podrá averiguar por los libros
de la servidumbre, y también por los alimentos.
1.—Venatores et aucupes utrum in ui'banis, § 1.—Se puede dudar si los cazadores y [os pa-
an in rusticis contineantur, potest dubitani; sed jareros serán comprendidos entre los urbanos, ó
dicendum est, ubi paterfarnilias moraretur, et hos entre los rústicos; pero se ha de decir, que se los
alebat, ibi eos numeran. cuenta allí donde morase el padre de familia, y los
alimentaba.
2.—Muljones de urbano ministerio sunt, nisi § 2.—Los muleteros son de servicio urbano, si
propter opus rurestro testator eos destinatos ha- el testador no los tenía destinados a faenas rús-
bebat. ticas.
§ 3.—Eum,qui natus est ex ancilla urbana, et § 3.—Veamos si el que nació de una esclava ur-
misaus in vihlam nutriendus, interim in neutnis bana y fué mandado para que se criase en una casa
esse ¿uidam putant, videamus, ne la urbanis esse de campo, opinando algunos que mientras tanto
intelligatur; quod magia placet. no está ni entre unos ni entre Otros, es considera-
do que está entre los urbanos; y esto es lo que pa-
rece mejor.
§ 4.—Servis lecticariis legatis, si idem le.ctica- § 4.—Legados los esclavos mozos de litera, si
rius siL et coquus, accedet legato. uno mismo fuese mozo de litera y cocinero, forma-
rá parte del legado.
§ 5.—Si alii vernae, alii cursores, legati sunt, si § 5,—Si A uno se le legaron los esclavos nacidos
quidam et vernae, et cursores siaL, cursoribus ce- en la casa, y A otro los mozos de A pie, si algunos
dent; smper enim apodes generi derogat. Si in fueran nacidos en la casa y mozos de A pie, forma-
apene aut ja genere utrique sint, plerumque com- rán parte de los mozos de A pie; porque siempre
municabuntur. la especie deroga al género. Si unos y otros estu-
vieran en una especie ó en un género, de ordina-
rio se harán comunes.
100. [99. V. 98. H.1 IAVOLENUS libro JI. ex 100. [99. y. 98. H.] JAv0LEN0; Doclrina de
Poslerioribus Labeonis. - « Heres meus damnas las Obras póstumas de Labeon, libro H.—«Esté con-
esto Lucio Titio Stichum servum mrum reddere», denado mm heredero A restituir A Lucio Ticio mi
ve! ita: «illum servuin meum illi reddifo»; Cascel- esclavo Stico», 6 así: «restitúyale A él aquel escla-
lius ait, deben; neque id Labeo iniprobat, quia qui vo mío»; Cascelio dice, que se debe; y no lo des-
reddere iubetur, simul et dare iubetur. aprueba Labeón, porque A aquel á quien se le
manda que restituya también se le manda. que dé
simultáneamente.

(1) Hal.; urb&ni videntur, el códice Fi.


592 DIGESTO.—LIBRO XXXit: TíTULO ÚNICO

1.—Duae statuae marmoreae cuidarn nomina- § 1.—A uno se le habían legado determinada-
hm, ihem omne marmor erat Iegaturn; nullam ata- mente dos estatuas de mármol, y ademas todo el
tuam marrnoream praeter duas, Cascellius putat, mármol; Cascelio opina, que no se debe njn°unft
deben; OíIlius, Tiebatius contra; Labeo Cascellii estatua de mármol además de las dos; OtUio yI're-
sententiam probat; quod verum puto, quia duas bacio al contrario; Labeóii aprueba la opinión de
statuas legando potest videri non putasse in mar- Cascelio; lo que ,juzgo verdadero, porque se 1)UedO
more se (1) statuas legare. considerar que al legarlas dos estatuas no creyó
que en el mármol legaba él las estatuas.
2.—sUxori meae vestem, mundum muliebrem, 2.—cDoy y lego á mi mujer el vestido, los el)-
ornamenta omnia, aurm, argenturn, quod eius jetos de tocador propios de mujer, todos los ador-
causa (actum paratumque est (2), ornne do lego»; nos, todo el oro y la plata, que por causa de ella se
Trebatius haec verba: «quod eius causa facLum labró y preparó»; Trebacio opina que estas pala-
paratumque est», ad aurum et argentum duntaat bras: «que pon causa de ella se labró y preparó»,
referri putat; Proculus ad omnia, quod et ve- se refieren únicamente al oro y á la plata; Próculo,
rum est. que á todo, lo que también es verdad.
3.—Cuj Corinthia vasa legata essent, eh - § 3,—Trebacio respondió, que al que se le hubie-
(3) [fun4amenaJ quoque eorum vasorum collo- sen legado vasos corintios se le deben también los
candorum causa paratas deben, Trebatius repon-
dit. Labeo autem id non probat, si cas (4)
testator numero vasorucn hahuit; Proculus vero
V dispuestos para colocar estos vasos.
Pero Labeón no lo aprueba, si el testador tuvo es-
tos pedestales en el número de vasos; pero con ra-
recte alt, si aoneaa quidcm sint, non autem Co- zón dice Próculo, que si verdaderamente fueran
rinthiae, non deben. de bronce, pero no de Corinto, no se deben.
4.—Cul testudinea Jegata essent, ej lectos te- § 4.—Labeán y Trebacio respondieron, que al
studineos pedibus inargentatos deben, Labeo, Tre- lue se Te hubiesen legado los muebles incrustados
batius responderunt; quod verum est. e concha de tortuga se le deben también las ca-
mas incrustadas de concha de tortuga guarnecidas
de plata en los pies; lo que es verdad.
101. [100. Y. 99. ¡L] SCAEVOLA 1b,'o XVI. 101. [100. Y. 991 11.1 SCÉVQLA; Digesto, libro
Digesorwn.—Qui habebat in provincia, ex qua XVI.—Uno que tenía en la provincia, de que era
oriundos erat, pro ría praedia, et alia pignoni sibi oriundo, predios propios, y otros dados a él en
data ob debita, codicillis ita seripail: i•-. n.7,7 ou prenda por deudas, escribió así en los codicilos:
rztpi vaj í; ii Lpe opío xri «quiero que se le den pon su parte á mi dulcísima
¿yo.,cy ¿Io411v,
Z ¿y lUpítX x, ali, 7r5yiy TO pátnia, y separadamente le adjudico á la misma,
441oj;j xpirorç &,rh;, [Suavtssunac todos los predios que poseo en Siria, con todas las
patria e meae eolo ¿it parein suam dan, et ¿psi cosas existentes en ellos, y con los ganados, y con
sepai-atint adiudico ps'aedia oinnia, quaccunque ¿it los esclavos, y con los frutos, guardados, y con to-
Syriapossideo, ewn o.nnibus iii Lis exiatenti5us, e dos los enseres»; se preguntó, si se considerará
pccortbus, et sereis, e fruetibus, rcconditis (5) et que le dejó á su patria los predios que el testador
, onini;] (6) quaesitum est, an etiam prae- tuvo en prenda. Respondió, que, según loque se
al quae pignori habuit testator, patriae suae reli-
día, exponía, no se consideran dejados, si no hubieran
quisse ,videatur. Respondit, secundurn ea, quae sido comprendidos en el propio patrimonio, lo que
proponerentur, non videri relieta, si modo in pro- de ordinario sucede dejando de pagar el deudor.
prium patnimonium, quod fere cessante debitore
SiL, non sirit redacta.
§ l.—Peto, fundum meurn ita, uti est, alumnae § 1. --Pido que se le dé á mi alumna mi fundo
meae dan»; quaesitum est, art fundo (7) etneliqua asi como está»; se preguntó, si se le deberán al
colonorum, eh mancipia, si qua mortis tempore in fundo también los atrasos de los colonos, y los es-
eo fundo fucnint, debeantur. Respondit, reliqua clavos, si hubiere algunos en aquel fundo al tiempo
quidem colonorum non case legata, cetera vero de la muerte. Respondió, que ciertamente no se
videri illis verbis «ita, uti es(», data. learon los atrasos de los colonos, pero que se con-
siera dado lo demás con estas palabras: «así como
está».
102. 1101. Y. 100. H.] IDEM libro XVI!. Di-. 102. [101. Y. 100. H.] EL MISMO Dieso,
zcstorurn . —His verbis legavit: «uxori meae latera- libro XVIL —Uno legó con estas palabras: «lego it
ha (8) mea viatonia, et quidquid iii his conditum mi mujer mis alforjas de viaje y todo lo que en
cnt, quae rnembran ulla nica manu seniptis conti- ellas estuviere guardado, los créditos que en pape-
nebuntur, neo ea sint exacta (9), qutim inonian, les escritos de mi propia mano se contuvieren, y
hect in rationes meas ti'anslata sint, et cautiones no hayan sido cobrados, cuando yo muera, aunque
ad actorem mcum transtulerim»; lije chirogt'apha hayan sido transferidos it mis cuentas, y yo hubie-
debitoruin, eh pecuniam, quum esset profecturus re traspasado las cauciones á. mi agente»; éste, ha-
in urbeni, in latenalibus con.didit; et tam (10) chi- biendo de marchar á la ciudad, guardó en las alfor-
rographis exactis, quam pecunia erogata, reversus jas los quirógrafos de sus deudores y el dinero; y
in patniam post bienniurn alia chirographa prao- tanto habiendo cobrado los quirógrafos, como ha-

(1) Hed, por se, lEal. (5) Hal.; et (ructibue, et uso eousuiuUbilibus, La Vttg.
(2) IML; esset, el códice FI () Versión vulgar.
(5) Taur.; la escritura original, Br.; xv (7) fundes ¡Ial. VsI.q.
corrección del códice FI. por et e.scnt, hule abaces (S) Mal. Valg.; lateraria, el códice FI.
cjuoque, Ilal. (e) ieque exacta erunt, Hal.
t) si eas abanes, lEal. Vtlg. 1O) ¡Ial, Vulg.; 1am, ornileta el códice FI.

DIGESTO.—LIBRO xxxu: TfTULO ÚNICO 593

diorum, quae postea comparaverat, et pecuniam biendo gastado el dinero, vuelto á su pátria des-
in lateralia condidit; quaesitum est, an ea tantum pués de dos años, guardó en las alforjas otros
videatur nomina ej legasee, quae postea reversus quirógrafos de predios, que había comprado des-
in iisdem lateralibus condidit. Respondit, secun-
dum ea, quae propone ren tu r, non deben, quae
mortis tempere in his lateralibus essent, et mcm-
r uós, y dinero; se preguntó, si se considerará. que
e legó solamente los créditos, que después de haber
vuelto gnardó en las mismas alforjas. Respondió,
branis manu cius seriptis continerentur. Idem que, según lo que se exponía, no se debían los que
quaesiit, an, quurn emtiones praediorurn in iisdem al tiempo de la muerte estuviesen en estas allor-
laLeralibus condiderat, praedia quoque legato ce- jas, y se contuviesen en los pergaminos escritos de
dant. Respondit, non quidem manifeste apparere, su mano. El mismo preguntó, si, habiendo guarda-
quid de praediis sensisset, verum si ea mente cm- do en las mismas alforjas las escrituras de compras
nones ibi haberet, iit bis legatariae datis proprietas de predios, cederán también los predios al legado.
praediorurn praestaretur, posse defendi, praeda Respondió, que, ciertamente no aparecía con clari-
quoque deben. dad cual hubiese sido su intención respecto á los
predios, pero que si tuviera allí las escrituras de
compras con la intención de que dadas estas cosas
á Ja legataria se le diese Ja propiedad de los pre-
dios, se podía defender que se deben también los
podios.
1—Paterfainiljas ita lecavit: «lances numero § 1.—Un padre de familia legó de esta manera:
duas leves, quas de sigillari%us cmi, dan volo»; is "quiero que se den los platos lisos, en número de
de sigillaribus leves quidem non emerat, lances dos, que compré de los que venden pequeñas esta-
autem emtas habebat, et dictaverat testamentum tuas»; éste no había comprado ciertamente los lisos
ante tniduum, quam moreretur; quaesi(um est, an á los vendedores de pequeñas estatuas, pero tenía
hae lances, quas emtas de sigillaribus habuit, le- platos comprados, y había • dictado su testamento
gato cederent, quum nullas alias de sigillaribus tres días antes de morir; se preguntó, si cederían
emerit, nec legaveriL Respondit, secundum ea, al legado estos platos que tuvo comprados á los
quae proponerentur, deben eas, quas de sigillari- vendedores de pequeñas estátuas, no h*iendo com-
bus cmisset. prado á los vendedores de pequeñas estátuas, ni
habiendo legado, ningunos otros. Respondió, que,
según lo que se exponía, se debían los que hubiese
comprado á los vendedores de pequeñas estatuas.
• § 2.—Alumno praecepit militiam (1) his verbis: § 2.—Uno mandó que se comprase para su alum-
«Sempronio, alumno meo, ilhid et illud; et quum no un cargo en la milicia en estos términos: «A
per aetatem Iicebit, militiam illam eum iiitroitu Sernpronio, mi alumno, esto y aquello; y quiero
comparan volo; bujo9uoque omnia integra»; quae- que cuando por su edad fuere licito se le compre
situm est, si Semprornus earn militiam sibi compa- tal cargo en la milicia con su entrada; y también
raverit, an pretium «ius, sed et id, quod pro in- para él todas estas cosas integras»; se preguntó,
troitu erogad solct, ex causa fideicommissi ab he- si, habiendo comprado Sempronio para si aquel
redibus consequi posait. Respondit, secundum ea, cargo en la milicia, podría conseguir por causa de
quae proponerentur, posse. fideicomiso de los herederos el precio de aquél, ó
también lo que se suele gastar por entrada. Res-
pondiü, q,ue, según lo que se exponía, podía.
§ 3.—ldem testator liberto militiam bis verbis § 3.—hl mismo testador legó á su liberto un car-
legavit: «Seio, liberto meo, militiam do lego illam», o en la milicia en estos términos: «doy y lego á
quam militiam et testator habuit; quaesitum est, eyo, mi liberto, aquel cargo en la milicia», cuyo
an onera omnia, et introitus militiae, ab herede cargo en la milicia tuvo también el testador; se
sint danda. Respondit, danda. preguntó, si se habrán de dar por el heredero todas
las cargas, y los gastos de ingreso en la milicia.
Respondió, que se habían de dar.
103. [102. V. 101. H.] IDEM libro singulari 103. [102. V. 101. H.J EL MISMO; Cuestiones
Qiiaesfionu,n pubticc fraclataum.—Si pater exhe- lratadas ca público, libro único.— Si un padre, ha-
redato filio substituit heredem exfraneum, delude biendo desheredado á su hijo, substituyó heredero
ille extraneus huno flhium heredem instituit, et á un extraño, y después este extraño instituyó lic-
heres factus intra pubertatem decedat, pulo, a sub- .redero á aquel hijo, y hecho heredero falleciera
stituto el filio ommno legata praestari non debere, dentro de la pubertad, opino que por el substituido
quia non directo, sed per successionem ad flhium á este hijo no se deben pagar de ningún modo los
heredilas patria pervenit. legados, porque la herencia del padre no fué direc-
tamente al hijo, sino por sucesión.
§ 1.—Plus eo in fratre, qui, quum hei-es exti- § 1.—Yo creo más, respecto al hermano que ha-
tisset patri, exTeredatum fratrern heredem insti- biendo quedado siendo heredero de su padre insti-
tuit, accopi, substitutum eius legatuni non debere, tuyó heredero á. su hermano desheredado, que el
se ne quidem si intestato fratri (2) successerit, substituto de éste no debe lo legado, ciertamente
P non pnincipaliter, sed per successionem bona
fratría ad eum pervenerunt.
ni si abintestato le hubiere sucedido ásu hermano,
porque los bienes del hermano no pasaron á él di-
rectamente, sino mediante sucesión.
§ 2.—Si films ex uncia heres institutus sit, et ab § 2.—Si un hijo hubiera sido instituido heredero
eo fogata data sint, habeat et substitutum, deinde de una onza, y á su cargo se hubieran dado lega-

(2) Hal. frstre, el códice Fi.


(1 cm], inserta la Vutq.

TOMO 11 -

594 DIGESTO.—LIBRO XXXIU: TÍTULO 1

commisso Edicto per alium fillum accepit partir, dos,y tuviera también un substituto, y después ha-
drniidiae bonorum possessioneni, substitutus eius biéndose incurrido en el Edicto por causa de otro
utrum ex uncía legata praestet (1), an vero ex se- hijo recibió la posesión de la mitad de los bienes,
misse? Et venus est, ex semisse; sed ex uncia apagará acaso su substituto los legados con arreglo
omnibus, ex reliquis libenis et parentbus. la onza, O con. arreglo á la mitad de toda la he-
rencia? Y es más verdadero, que con arreglo a la
mitad de toda la herencia; pero de la onza ir todos,
de lo demás ir los descendientes y ir los ascendientes.
-- § 3.—Contra quoque si ex dodrante institutus § 3.—También por el contrario, si el instituido
commisso Edicto (2) semissem acceperit bonorum en tres cuartos hubiere recibido, habiéndose incu-
possessionem, ex semisse tantum legata substitu- rrido en el Edicto, la posesión de la mitad de todos
tus debebit; quomodo enirn augentur (3), ubi am- los bienes, el substituto deberá solamente los lega-
plius est in bonorum possessione, sic et ubi minus dos con arreglo ir la mitad de todos los bienes; por-
est, deducitur. que ir la manera como se aumentan cuando hay
más en la posesión de bienes, as¡ también se dis-
minuye cuando hay menos.

LIBER TRIGESIMUSTERTIUS LIBRO TRIGÉSIMOTEROERO


TIT. 1 TÍTULO 1

DE ANNUI.S (4) LEGATIS, ET FIDECOMMISS1S DE LOS LEGADOS Y FIDEICOMISOS ANUALES

1. PoMpoNrus (5) libro V. ad Sabinwn.—Quum 1. Po M FONIO; Comentarios á Sabino, libro V. -


in annos singulos quid legatum sil, noque adaeni- Cuando se legó alguna cosa para cada año, y no
ptum, quo loco detur, quocunque loco petetur, da- se expresó en qué lugar so haya de dar, se debe
r¡ debet, sicuti ex stipulatu, aut nomine tacto dar en cualquier lugar cii que se pida, así como si
petatur. se pidiera en virtud de estipulación, ó de crédito
contraído.

2. IDEM libro Vi, ad Sabinwn.— In annos sin- 2. EL MISMO; Comentarios á Sabino, libro VI.—
gulos horca damnatus amere me frui fundo, si El heredero condenado á dejarme usufructuar un
initio anni, quo colere deberem, moram fecerit, 11- fundo cada año, si hubiere causado mora al princi-
ecL postea patiatur, quia cultura sim exciusus, pio del año, época en la que yo deberla cultivarlo,
tamen totius anni nomine mihi tenebitur; quem- aunque después lo consienta, corno quiera que fui
admodum si diurnas operas Stichi daro damnatus impedido de cultivarlo, me estará, no obstante,
non a mano, sed a sexta die¡ hora det, totius die¡ obligado por razón de todo el año; ir la manera que
nomine tenetur. si el condenado ir darme el trabajo diario de Stico
no me lo diera desde por la mañana sino desde la
hora sexta del día, me está obligado por razón de
todo el día.
3. Ur.pisus libro XXIV. ad Sabinu,n.—Si le- 3. Ui. PI ANO; Comentarios á Sabino, libro XXI V.
gatum sil relictum annua, bima, trima die, triginta Si se hubieran legado, por ejemplo, treinta, en uno,
forte, dena per singulos debentur annos, licet non dos, tres años, se deberán diez cada año, aunque
fuerit, adiectum: «aequis pensionibus». no se hubiere añadido: «en pensiones iguales».
§ 1.—Proinde et si adiectum fuenit: «pensioni- § 1.—Por consiguiente, también si se hubiere
bus», licet non sil insertum: «aequis», itom si sen- añadido: «por pensiones», aunque no se haya aña-
ptum fucrit: «aequis», licel non sit adiectum «pen- didc: «iguales», y asimismo si se hubiere escrito:
sionibus», dicendum erit, aequas lien. «por iguales», aunque no se haya añadido: «pensio-
nes», se habrá de decir que se hacen iguales.
§ 2.—Sed si adiectum: «pensionibus inaequis», § 2.—Pero si se hubiera añadido: «por pensio-
inaeqiiales debebuntur. Quae ergo debeantur, vi- nes desiguales», se deberán desiguales. Luego
deamus; et puto, eas deben, nisi specialiter testa- veamos cuales se deberán; y opino que se deben,
ter electionern heredi dedil, quas (6) vir bonus salvo si el testador le dio especialmente al Itere-
fuerit arbitratus, ut pro facultatibus defuncti et de doro la elección, las que hubiere determinado un
positione (7) patniinonii debeantur. hombre bueno, de suerte que se deban con arreglo
ir las facultades del difunto y ir la situación del pa-
trimonio.
§ 3.—Sed et si fuerit adiectum: «viri boni arbi- § 3.—Pero también si se hubiere añadido: «ir

(1) Segde corrección del códice Ft., Br.; praestat la es-


critura original. (5) T.flpianus, Hal. Vulq.
(2) iii, inserta Hal. (6) Taizr. al mnárgen; qui, en el texto.
(.) augetur, Hal. (7) Según nuestra conjetura; el dpitione, Taur, segun
(4) sT MENSTRUIS, inserta la Vuig. el cdliee FI.; de, omilela ¡Ial.

DIGESTO.—LIBRO XXXIII: TÍTULO 1 595

tratu», hoc sequemur, ut propositione patrirnonii arbitrio de hombre bueno», nos atendremos á este,
sine vexatione et incommodo heredis fiat. de modo que se haga con arreglo á la situación del
patrimonio sin vejación y sin incomodidad del he-
redero.
§ 4.—Quid si ita: «pensionibus, quas putaverit § 4.—Si se hubiere escrito así: «en las pensiones
legatarius», an totuin petere possit, vldeamus. Et que el legatario juzgare», veamos si podrá pedirlo
puto, totum non petenduin siniul, sicut et in here- todo. Y opino, que no se ha de pedir todo al mismo
dis electione; fleri eniin pensiones debere testator tiempo, corno tampoco teniendo la elección el he-
vouit, quantitates duntaxat pensionurn in arbitrio redero; porque el testador quiso que debían hacer-
heredis aut legatarii contulit. se pensiones, y solo dejó al arbitrio del heredero 6
del legatario las cantidades de las pensiones.
§ 5.—Sed si ita si¿ legatum: cheres ineus Titio § 5.—Pero si se hubiera legado así; «déle mi he-
decem trirna die dato', utrurn peusionibus, an vero redero diez á Ticio en tres años», se deberán en
post trienniuin debeatuil Et puto sic aecipiendum, pensiones, ó después del trienio? Y opino que se ha
quasi paterfarnilias de annua, hima, trima die sen- de entender así, como si se expusiera que el padre
ssse proponatur. de familia se refirió al primero, al segundo, y al
tercer ano.
6.—Si cuí certa quantitas legetur, et quoad § 6.—Si á alguien se le legara cierta cantidad, y
praestetur, in singulos annos certum aliquid, velut el testador hubiere mandado que hasta que se pa-
usuras, iusserit testator praestari, legatuin valet; gue se entregue cada año cierta cosa, por ejemplo,
sed in usuris hactenus debet valere,quatonus mo- intereses, es válido el legado; pero respecto fi los
dum probabilein usuraruni non excedit. intereses debe ser válido en tanto cuanto no exe-
de de la cuantía admisible para los intereses.

4. PAULIJS libro LXII. adEclicwn.—Siin sin- 4. Pur.o; Co,rum.tarios al Edicto, libro LXI!.—
gules annos alicui legatum sit, Sabinus, cuius sen- Si á. alguien se le hubiera legado para cada año,
tentia vera est, piura legata esse ait, et primi anni dice Sabino, cuya opinión es verdadera, que hay
purum, sequentium conditionate; videri enim hanc muchos legados, y que es puro el del primer año,
inesse conditionem, «si vivat», et ideo inortuo eo y condicional los de los siguientes; porque se con-
ad heredem legatum non transire. sidera que hay inherente esta condición, «si vivie-
ras,y que por lo tanto, muerto aquel, no pasa el
legado al heredero.

S. M o E s r N u s libro X. Rcsponsorarn. - A. 5. MODESTINO; Respuestas, libro X. -. «Tam-


vobis quoque, ceteri heredes, peto, ut uxori meae bién os pido fi vosotros, los demás herederos, que
praestetis, quoad vivet (1), annuos decem aureos»; le deis fi mi mujer, mientras viviere, diez áureos
uxor supervixit manto quinqueñnio et quatuor anuales»; la mujer sobrevivió fi su marido cinco
mensibus; quaero, an heredibus eius sexti anni años y cuatro meses; pregunto, si se le deberá fi
legatum integrum debeatur. Modesti cus respond it, los herederos de ella íntegro el legado del sexto
integri sextl anni legatum deben. año. Modestino respondió, que se debe el legado
de todo el sexto año.
O. IDEM libro XI. Flcsponsorwn. —Annuam pe- 6. 1k MIS MO Respueslas, libro XI. - Uno le
cuniam ad ludos civitati reliquit, quibus praesidere dejó fi la ciudad una cantidad anual para juegos,
heredes voluit; successores heredum nogant se de- en los que quise que presidieran sus herederos; los
bere, quasi testator tarndiu praestari voluisset, sucesores de los herederos dicen que ellos no la
quamdiu praesiderent heredes; quaero igitur, an, deben, como si el testador hubiese querido que se
pagase en tanto cuanto presidiesen los herederos;
Iuurn praesidendi mentionem fecerit, ad tempus
deicornmissum, an perpetuo praestari voluerit.
Modesti nus .respondit, fideicommissum quotannis in
pregunto, pues, si habiendo hecho mención de la
presidencia, habrá querido que el fideicomiso se
perpetuuin Reipublicae praestandum esse. pague temporal, ó perpétuarnente. Modestino res-
pondió, que el fideicomiso se le debe pagar fi la Re-
pública perpétuamente cada año.

7. Posipoius libro VIII. (2)ad Quiatum Mu- 7. Po,ipoio; C'onzeatarios á, Quinto Muelo, li-
cuirn.—Quintus Mucius ait, si quis in testamento bro VIII.—Dice Quinto Mucio, que si alguno escri-
ita scripsit: «fui tiliaeque mene ibi sunto, uhi eos bió así en el testamento: «residan mis hijos é hijas
mater sua esse volet, iisque heres meus in annos allí donde su madre quiera que estén, y esté con-
singulos, inque pueros puellasque singulas dainnas denado mi heredero á darles cada año, y fi cada
esto dare cibarii nomine aureos decem*; si tutores varón y á cada hembra, diez áureos fi. titulo de ah-
earn pecuniam dare nolunt ei, apud quem pueri inentos; silos tutores no quieren darle este dinero
atque pueflae sunt, nihil est, quod ex testamento á aquel en cuyo poder están los -hijos y las hijas,
agere possit; nain ea res eo pertinet, uti tutores nada hay que pueda reclamar en virtud del testa-
seiant, quae voluntas testatoris fuerit (3), uti pos- mento; porque esto tiene por objeto que los tutores
sint earn peeuniam sine periculo dare. Pomponius: sepan cual haya sido la voluntad del testador, para
in testainentis quaedan serihuntur, quae ad au- que sin riesgo puedan dar este dinero. Dice Poin-
ctonitatein duntaxat seribentis reFeruntur, nec pocho: en los testamentos se escriben algunas co-
obligationern pariunt. Haec autem talia sunt, si te sas que se refieren solamente fi la autoridad del

(1) Hat. Vutg.; viveret, el códice FC.


() XIII., ¡iaL (3) ¡laC, Vu1g. fuit, el códice FI.

596 DIGESTO.—LIBRO XXXEII TÍTULO 1

heredem solukn instituain, eL scribam, uti 1EIOflU- que los escribe, y no producen obligación. Tales
rnenturn mihi certa pecunia facias; nullam ePiln son estas, si yo te instituyera único heredero, y yo
obligationem ea seriptura recipit, sed ad auctori- escribiera que me hagas un monumento con cierta
tatem ineam eonservandam poteris, si velis, face- cantidad; porque esta cláusula no produce ningu-
re; aliter atque si coheredo tibi dato ideni scripse- na obligación, pero podrás hacerlo, si quisieras,
ro; naln sive te solum daninavero, uti monurnen- para conservar iiíi autoridad; otra cosa seria si ha-
tum facias, coheres tuus agere tecum pototit biéndote dado un coheredero yo hubiere escrito lo
farniliac ercirsundae, uti facias, quoniarn interest inmulo; porque si á ti sólo Le hubiere yo condenado
illius. Quin etiani si utrique iussi estis hoc facere, Ii. que hagas el inonuitiento, podrá tu coheredero
invicern actioneni habebitis. Ad auctoritateru scri- ejercitar contra ti la acción de partición de heren-
bentis lioc quoque pertinet, quum quis iussit in mu- ca para que lo hagas, porque le interesa. Aun niás,
nicipio imagines poni; nani si non honoris Inunici- si á ambos se os hubiere mandado hacerlo, tendréis
pu gratia id fecisset, sed sua, actio ea nomine nulli recíprocamente la acción. A la autoridad del testa-
cornpetit. Itaque hace Quinti Mucii seriptura: «u- dor corresponde tairibién esto, cuando uno mandó
ben me¡ ibi sonto, uhj eos inater sua esse volet», que en el municipio se pusieran estátuas; porque
nullam obligationein parit, sed ad auctonitateni de- si esto no lo hubiese hecho en honor del municipio,
funeti conservandain id pertinebit, ut, ubi iusserit, sino en el suyo, it nadie te compete acción por este
ibi sin¿. Nec Lamen semper voluntas eius aut ¡us- motivo. Y as¡ esta cláusula de Quinto Mucio: «re-
suni conservan debet, veluti Praetor doctus siL, sidan mis hijos ahii donde su madre quisiere queellos
non expedire pupilluni co moran, ubi paLor (1) ius- estén», no produce ninguna obligación, sino que
serit, propter vitiuni, quod pater forte ignoravit iii servirá para conservar la autoridad del difunto, á
jis personis esse, apud quas niorari iussit. Si auteni fin de que estén allí donde hubiere mandado. Pero
pro cibarjis eorurn in annos singulos aurei decein no siempre debe conservarse su voluntad 6 man-
relicti sint, sive hoc sermone significantur, apud dato, por ejemplo, si el Pretor hubiera sido mío,--
quos morarí inater pupillos voluerit, sive ita acce- mnado de que no le conviene al pupilo residir alli
perimus huno sermoneni, ut ¡psis fihiis id ¡egatuin donde el padre hubiere mandado, á causa de vicio
debeatur, utile enit; et i-nagis enim est, uL provi- que el padre quizá ignoró que había en las perso-
dentia fihioruin suonuni boa fecisse videatur. EL in nas en cuyo poder mandó que morasen. Mas si
oLnnibuO, ubi auctoritas sola testatoris est, neque para alimentos de ellos hubieran sido dejados diez
orn nimodo spernenda, o eque orn nimodo observan- áureos para cada alío, ya si con esta cláusula se in-
da est, sed interventu iudiis hace omnia debent, dican aquéllos en cuyo poder haya querido la ma-
si non ad turpein causain feruntur, ad effectuin dre que residan los pupilos, ya si entendiéramos
perduci. esta cláusula de itiodo que este legado se les deba
á los mismos hijos, será útil; porque también es
preferible que se considere que esto lo hizo por
atención á sus propios hijos. Y en general, donde
sólo hay la autoridad del testador, ni se ha de des-
preciar en absoluto, ni se ha de observar siempre,
sino que con la intervención del juez deben llevar-
se á efecto todas estas cosas, si no se dirigen á
causa torpe.

8. GAl U o libro V. ad laye/u Iuliam el Papain. S. GAYO; Conienlarios á la ley Julia y Papia,
—In singulos annos relictum Iegatuiii siluhle est libro V.—E1 legado dejado para cada alío es seme-
usuifructui, quum inerte finiatur; sane capitis de- jante al usufruto, porque se extingue con la muer-
minutione non finitur, quuin usustructus finiatur; te; pero no se extingue con la disminución de ca-
et ususfruetus ¡la legan potest: «Titio usumfl-u- beza, como se extingue el usufruto; y el usufruto
etum fundi lego, el quotiesque capite minutus erit, puede ser legado de este modo: «lego á Ticio el
eundem usurníructuiri ej do». lilud cei'te amplios usufruto del fundo, y le doy el mismo usufruto
es¿ in hoc legato, quod in (2) ingressu euiuslibet cuantas veces fuere disminuido de cabeza». En este
anni, si decesserit lqgatarius, eius anni legatuin legado hay ciertamente además esto, que al co-
heredi suo relinquit, quod in usufructo non ¡la mt, u,ienzo de cualquier aiio, si falleciere el legatario,
luuni fructuarius, etiamsi maturis fructihus, non- le deja á su propio heredero el legado de este año,
um Lamen perceptis decesserit, heredi oua cas lo que no es as¡ en el usufruto, porque el usufruc-
fruetus non relinquet. tuario, aunque hubiere fallecido estando maduros
los frutos, pero no hiahiéndolospercibido todavía,
no dejará estos frutos á su heredero.

9. PAPINIAN us libro VII. Resportsorwn.—Fun- 9. PAPINIANO; ¡le4pue4a, libro VIL—El fun-


dus, quom paterfamil ias lihertis legatoruin noini oc, do que el padre de familia quiso que tuvieran en
quse in annos singulos reliquit (a), pignus osse prenda los libertos por razón de los legados, que
voluit, ex causa fideicominissi rei servandae gratia para cada alío les dejó, será válidamente pedido
recte petetur. Paulus notat hoc adniittenduiii est por causa del fideicomiso para conservar la cosa.
et in alijo rebito hereditariis, ut et in cas legatarius Paulo observa: esto se ha de admitir también res-
mitt'atur. pecto de las demilás cosas de la herencia, de suerte
que también en ellas sea puesto en posesión el le-
gatario.

(1) mater, Hal. (13) Setzún correcciciri del CCJdICC Pi., Br.; reltnquit Taur.
El njdice FI., ¡fr.; in, catUrla Taar. eerán la escritura original.

DIGESTO—LIBRO xxxiii: TÍTULO 1 597
10. IDEM libro VIII. Responoruin.—Seio ami- 10. EL mismo; Rcspucslas, libro VIII.—Quiero
co fidelissimo, si voluerit, sicut meis negotiis in- que se le den á Seyo, mi fidehisirno amigo, seis
terveniebat, eodem modo fihiorum ineoruin inter- áureos anuales, y la habitación deque se sirve, si,
venire, annuos senos aureos, et habitationem, qua como intervenía en mis negocios, del mismo modo
utitur, praestari volo»; non ideo minus annua Seio quisiere intervenir en los de mis hijos»; se deter-
pro parte hereditaria viventis filme deben placuit, minó que noporque de los tres hijos de Ticia fa-
quod ex tribus filis Titiae (1) duo aliis heredibus llecieron dos habiendo instituido otros herederos,
instiutis vita decesserunt, quum tain labor, quam no se le deben á Seyo las anualidades con arreglo á
peu cia d ivisionein recipere nt. la porción hereditaria de la bija que vive, pues
tanto el trabajo, como el dinero, admiten división.
1.—«Medico Sempronio quae viva (2) praesta- § 1.—«Quiero que al módico Seinpronio se le dé
bam, dan volo»; ea videntur relicta, quae certani lo que yo en vida Jo daba»; se considera dejado lo
formam erogationis annuae, non incertam libera- que tuvo cierta forma de gasto anual, no voluntad
lite tis volu ntatem habtieru nL incierta de liberalidad.
2.—cUxori praeter id, quod a me vivo 3) an- § 2.—«Quiero que á mi mujer se le den cien
nui nomine accipiebat, aureos centuin dan yole»; áureos además de lo que de mí, en vida, recibía á
annuuin videtur, et semel eentum aureos reli- titulo de anualidad»; se considera que dejó una
quisse. pensión anual, y cien áureos por una sola vez.
3.—.Libertis dan volo, quae viva praestabam»; § 3.—«Quiero que se dé á los libertos lo que yo
et habitatio praestabitur; sumtus iumentorum non en vida les daba,; se les dará también la habita-
debebitur, quein actor¡ domina praestare solita fuit ción; no se deberá el gasto de caballerías, que Ja
utilitatis suae causa. Ideo nec sumtuin inedicarnen- señora acostumbré á pagar por su propia utilidad
torurn medicus libartus recte petet, quern, ut pa- a! administrador. Y por consiguiente, el liberto
Lronameiusque fainil iam curaret, acceptabat. módico no pedirá con derecho el importe de me-
dicamentos, que percibía para que curase á la pa-
trona y á la familia de ésta.
11. PAIJLUS libro XXI. Qaae.tionum. - Quum U. PAULO; Cuestiones, libró XXI.—Está deter-
in annos singulos legatur, pIura legata esse placet, minado, que cuando se lega para cada afmo hay
et por singula legata ius capiendi inspicietur. Idem muchos legados, y para cada legado se examinará
in servo inspiciendum est ex persona dominoruin. el derecho á percibirlo. Lo mismo se ha de ver en
cuanto al esclavo respecto á la persona de los
dueños.

12. IDEM libro XIII. Responsoriun..-Caius Seius 12. EL Ifl5MO Re3puc31u8, libro MIL—Cayo,
praedia diversis pagis Maeviae et Seiae legavit, et Seyo legó á Mevia y fi Seya predios en diversas re-
ita cavit: «praestari autem yole ex praediis Poti- giones, y dispuso así: «pero quiero que de los pre-
tianis praediis Lutatianis (4) annua arundinis mil- dios Poticianos se presten á los predios Lutacianos
ha trecena (5) et salicis munclae annua libraruni mil trescientas cañas al año y mil libras de sauces
singula millia»; quaero, an id legatuin defuncta le- limpios cada año»; pregunto, si fallecida la legata-
gataria extincturn sit. Paulus respondit, servitutem ria se habrá extinguido este legado. Paulo respon-
jure constitutain non videri, neque in personani, dió, que no parecía que se había constituido con
neque in rem; sed fideicoininissi petitionem coni- arreglo á. derecho una servidumbre, ni personal,
petiisse el, cui praedia Lutatiana (6) legata sunt; ni real; pero que la petición del fideicomiso le com-
et ideo, quum annua legata fuenint, mortua legata- petió fi aquel fi quien se le legaron los predios Lu-
ria finitum legatum videni tacianos; y que por lo tanto, siendo anuales los le-
gados, se considera que, fallecida la legataria, se
extinguió el legado.

13. SCA EVOLA libro ¡Y. Responsorion.—Maevia 13. SCÉSTOLA; Rcspucsfas, libro IV. - Mevia
nepotem ex Maevio puberein heredem lnstituit, et instituyó heredero fi su nieto púbero nacido de
Lucio Titio ita legavit: «Lucio Titio, viro bono, Mevio, y á Lucio Ticio le hizo así un legado: «A
cuius obsequio gratias ago, dan volo annuos, quarn- Lucio Ticio, hombre bueno, por cuyas atenciones
diu vivat aureos decem, si rebus nepotis me¡ inter- le doy gracias, quiere que se le den diez áureos
veniat, omnemque administrationem rerum nepotis anuales, mientras viva, si interviniera en los bie-
inei ecl sollicitudinem suaw revocaverit»; quaero, nes de mi nieto, y tomare fi su cuidado toda la ad-
quum Lucius Titius aliquo tempore Maevii negotia ministración de los bienes de mi nieto»; pregunto,
gesserit, et per eum non stet, quominus gerat, Pu- si habiendo administrado Lucio Ticio por algún
blius autem Maevius nollet eum administrare, an tiempo los negocios de Mevio, y no consistiendo
fideicomrnissum praestari debeat. Respondit, si non en él que los administre, porque no quisiera Pu-
pro ter fraudem aliamve quam iustam causam bu- blio Mevio que él los administrase, se deberá en-
probandae operae causa rernotus esset a negotiis, tregar el fideicomiso. Respondí, que si no hubiee
quae administrare secu ndurn detuncti volun tatetu sido removido de los negocios, que conforme fi la
vehleL, percepturum legatum. voluntad del difunto quisiera administrar, por frau-
de 6 por alguna otra justa causa para desaprobar
su trabajo, habrá de percibir el legado.
§ 1. —Uxore herede scripta ita cavit: «libertis § 1.—Uno, habiendo instituido heredera fi su mu-

(1) testatriciS, la Vul.q. (í) Potitianis, Sx piaedhis Luctatianls, ¡Ial,


(2) vivu, la Vulg. (5) trecenta, HaZ. Vutg.
(5) a Maevio, por a me vivo, Ha?. (5) Lncttlana, ¡Ial.
598 DIGESTO. —LIBRO xxxiii: itÇÇ

meje omnibus alimentorum nomine singulis an- jer, dispuso así: «quiero que á todos mis ]¡hartos se
nuos denarios duodecjm ab herede dan voto, si ab les den átjtuLode alimentos por mi heredera doce
uxore inca non rccesserint»; quaero, quuifl pater- denarios al año á cada uno, j no Be Separasen de
familias sua valuntate de civitate difficie prolectus mi mujer»; pregunto, si, habiéndose ausentado ra-
sit, ea autem aasidue proftciscatur, an liberti cum ras vecesde la ciudad voluntariamente el padre de
ea proacisci debeant. Respondi, non possc absolu_ familia, pero saliendo ella con frecuencia, deberán
te responden, quumn multa oriri possint, quae pro salir con ella los libertos. Respondí, que no se po-
bono sint aestiivanda; ideoque huiusmodi varietas día responder en absoluto, porque se podían origi-
viri boni arbitrio dirimenda cst. Item quaeritur, nar muchas circunstancias, que se hayan de esti-
quum proflciscens iis nihil ainplius obtulerit, ac mar en bien; y que por Lo mismo esta diversidad
per hoc eam secuti non sint, an legatum debeatur. ha de ser dirimida al arbitrio de hombre bueno.
Respondit, et hoc ex longinquis brevibusque ex- Asimismo se pregunta, si, no habiéndoles ofrecido
cursionibus, et modo legati aestimanduin esse. ella nada más al partir, y no lmabiéndola seguido
por esto, se deberá el legado. Respondió, que tam-
bin esto se ha de estimar según lo largo ó lo breve
de las excursiones, y según la cuantía de[ legado.
14. ULPIANUS libro II. Fideicomniioruin.—Si 14. ULPIANo; Fideiconuso, libro 11.—Si á al-
cul annuum fuerit relictum sine adiectione sum- guíen se le hubiere dejado una pensión anual sin
mae, nihil videri huic adscriptuin, Meta ait; sed expresión de la suma, dice Mala que no parece que
est verior Nervae sententia, quod testator praesta- se le dejó cosa alguna; pero es mas verdadera la
re solitus fucrat, id videri relictuni, si uhiflus, ex opinión de Nerva, de que se considera dejado lo
dignitate personae statui oportebit. que el testador había solide dar; y si no, conven-
drá que se determine según la dignidad de fa per-
sona.

15. V A LE NS libro VII. Fideicofnnú8soru/n.—Ia- 15. VALS NT E Fideicomisos, libro VII. —Javo-
volenus (1) euro, qui rogatus post decem anuos re leno respondió, que aquel que habiéndosele rogado
stituere pecuniamn ante diem rostituerat, respon- que restituyese una cantidad después de diez años
dit (2), si propter capientis personam, quod remn la había retituído antes del término, si se probase
familiarem tueri non posset, in diemn fideicomissumim que el fideicomiso fué dejado á término por razón
relictuni probetur, et pendituro ej id liares ante de la persona del que lo adquinia, porque no podría
dietu restituisset, nullo modo liberatum esse; quod- cuidar de sus bienes de familia, y el heredero se
si tempus heredis causa prorogatum esset, ut coro- lo hubiese restituido antes del plazo al que lo ha-
modum muedii temnporis ipse sentirct, liberaturu bía de perder, no quedó de ningún modo libre;
euro intelligi, nam et plus euro praestilisse, quaro pero que si el término hubiese sido prorógado por
debuisset. causa del heredero, para que él experimentase la
utilidad del tiempo intermedio, se entienda que él
quedó libre, porque aun dió él más cielo que habría
debido.

10. PAUL U 5 libro III. ad Neralium. - Servus 18. PAULO; Coinenlarios á.Neracio, libro III.—
post decein annos libar esse iussus est, legatumoque Se mandó que un esclavo fuese libre después de
ei ex die mnortis doinini in annos singulos relictumu diez años, y se le dejó un legado para cada año
est; eorurn quidemu annom'uiu, quibus ¡aro liher enit, desde el día de la muerte de su señor; se deberá
legatumu debebitur, interim autein heres ci alimnen- ciertamente el legado de los años en que ya fuete
ta praestare compellitur. libre, pero entretanto es compeLido el heredero i
prestarle alimentos.

17. LABEO (3) libro II. Postcriorurn a Iarole.'w 17. LAn EÓN; Obras póstumas cornpeciic4as por
epiloinatorwn. - Legatum ita est: «Attiae, donee Jaroleno, libro 11.—Se legó así: «esté condenado
nubat, quinquaginta damnnas esto liares mneus da- mi heredero á darle á Atcia, hasta que se case, cin-
re», ne9ue adscriptum est: «in annos singulos»; cuenta», y no se añadió: «cada año»; Labeón y
Labeo, l'rebatius praesens legatuin deben putat; Trebacio opinan que se debe de presente el le-
sed rectius dicetur, id legatuni in annos singulos gado; pero mejor se dirá, que este legado se debe
deben. cada año.
§ 1,—eVini Falerni, quod domni nascetur (4), § 1.—.Déle mi heredero á Atcia todos los años
quotannis in anuos singulos binos cuicos tienes para cada año dos pellejos del vino Falerno que se,
ineus Attio dato»; etiamn pro.co auno, quo nihil vini críe en casa»; se deben Los dos pellejos también en
natumn est, deben duos culeos, si modo ex vinde- aquel año en que no se crió ningún vino, si pudie-
muja ceteroruro annoruni dan possit. rau darse-de la vendimia de los demás años.

18. S CAE VOL A. libro XIV. Diqcslora,n.—Codieil- 18. ScÉvoLA; Di,qesto, libro XIV.—En codici-
lis testamento conürmnatis furiduni libertis legavit, los confirmados por testamento legó uno un fundo
eumnquc alienan vetuit; sed pet-tinere voluit et ad á sus libertos, y prohibió que fuese enajenado; pero
filios libertoruLu, ve[ ex bis natos; deinde haec quiso que perteneciera también á los hijos de los
verba adiecit: «a quibus praestani voto heredi ex libertos, ó á los nacidos de ellos; después añadió
reditu eius fundi decem par annos singulos, usque estas palabras: «por quienes quiero que de la renta

(1) IsboenUs. Eum, fiat. (:1) raboIen, Fiat. Vuig.


(2) repondi ¡Jal, 4) HaL; naseaietur, el códice FL.

DIGESTO.—LIBRO xxxiii: TÍTULO 1 599
ad annos trigintaquinque a die mortis meae» quae- de este fundo se le den diez it mi heredero cada
situm est, quum heres a TiMo institutus intra (1 año, hasta treinta y cinco años después del día de
trigesimum quintum annum aetatis deeesserit, an mi muerte»; se preguntó, si, habiendo fallecido el
residui temporis fideicomrnissurn ex verbis supra- heredero instituido por Ticio dentro de los treinta
scriptis heredis quoque heredi debeatni'. Respon- y cinco años de su edad, se le deberá también al
dit, deben, nisi ostendatur a libertis, testatorem heredero en virtud de las antes transcritas pala-
ad heredis tnigesiinum quintum annwn respexisse. bras el fideicomiso del tiempo restante. Respondió,
que se le debe, á no ser que se pruebe por los li-
bertos que el testador se refirió al trigésimo quinto
año del heredero.
1.—Sticho alumno suo centuin, et menstruos § 1.—Uno quiso que se dieran ciento ásu alum-
decem, et annuos centum dan volult, et Seinpro- no Stico, y diez cada mes, y otros ciento cada año,
niam, quam heredem ex triente instituerat, rogavit y á Sempronia, it quien había instituido heredera
in haec verba: «fidel tuae committo, Sempronia del tercio, le rogó en estos términos: «encomiendo
soror, uti legata, quae aumnis nleis reliqui (2), ex it tu fidelidad, hermana Sempronia, que retires de
medio recipias, et apud te habeas, quoad usque la masa los legados, que dejé á mis alumnos, y que
commendatos habeas»; quaesitum est, quum Sem- los tengas en tu poder mientras los tengas enco-
pronia, cujus fidei commissuI] sit, abstinuerat so mendados»; se preguntó, si, habiéndose abstenido
hereditate, antequam secu n dun-i voluntatem de- de la herencia Sempronia, a quien se encomendó
functi perciperet pecuniam aluinnis relictam, an el fideicomiso, antes que conforme a la voluntad
Sticho de Tegatis actio etiam ante vicesimumquin- del difunto percibiese el dinero dejado it los alum-
tuin annum cornpetat. Respondit, competere. nos, le competerá it Stico la acción de legados aun
antes de los veinticinco años. Respondió, que le
compete.
19, iDEM libro Xvii. Digesorurn.—Titia, her- 19. EL MIsMo; Digesto, libro XVII.—Ticia, ha-
de Seia scnipta, usurnfructuin fundi Maevio lega- biendo instituido heredera it Seya, le legó it Mevio
vit, eiusque fidel commisit in haec verba: «a te, el usufruto de un fundo, y le encomendó un fidei-
Maevi, ex reditu fundí Speratiani (3) praestari yo- comiso en estos términos: «quiero, MeMo, que de
lo Arrio Pamphilo, et Arrio Sticho ex die mortis la renta del fundo Speraciano se les den por ti it
meae annuos sexcentos quotannis, quoad vivent»; Arrio Pánfilo y it Arrio Stico seiscientos al año
quaesitum est, quum Maevius annua alimenta cada año desde el día de mi muerte, mientras vi-
praestiterit, post mortem autem eius fundus ad he- van»; se preguntó, si, habiendo prestado Mevio los
redem Titiae pleno iure redierit, an alimenta ex alimentos cada año, pero habiendo vuelto de pleno
fideicommisso Painphilo et Sticho debeantur. Re- derecho después de su muerte el fundo al heredero
spondi, nihil propon¡, cur debeant praestani ab he- de Ticia, se les deberán it Pánfilo y it Stico los ali-
redibus Titiae, quum ab usufructuario alimenta mentos en virtud del fideicomiso. Respondí,que
relicta sint (4). Ídem quaesiit, Sn ab heredibus nada se expone para que deban prestarse por los
Maevii legatarii praestanda sint. Respondit, nihil herederos de Ticia, puesto que los alimentos fue-
ab herede Iegatarii (5), nial testatorem manifeste ron dejados it cargo del usufructuario. El mismo
probetur voluisse ctiam finito usufructu praestari, preguntó, si deberán prestarse por los herederos
si modo Id, quod ex usufructu receptum easet, ci del legatario Mevio. Respondí, que nada debe pres-
re¡ parandae sufficeret. tarse por el heredero del legatario, it no ser que se
pruebe evidentemente que el testador quiso que se
prestasen aun finido el usufruto, si es que lo que
se hubiese percibido por el usufruto bastase para
pagarlos.
§ 1.—Qui Mareo, homini docto, certa annua § 1.—Uno que it Marco, hombre docto, le pagaba
praestabat, testamento cavit: «domina sanctissima, cierta pensión anual, dispuso en su testamento:
scio te de amica meis curaturam, nc quid bis de- «virtuosisima señora, sé que te cuidarás de mis
sit; veruntamen et Marco dan octingenta»; quae- amigos, para que no les falte cosa alguna; sin em-
situm est, an Marcus praestitis sibi ex causa logati bargo, quiero que también it Marco se le den ocho-
octingentis annua quoque consequi debeat. Respon- cientos»; se preguntó, si Marco, habiéndosele dado
dit, nihil proponi, cur non secundiim ea, quae le los ochocientos por causa del legado, deberá obte-
consul tatione collata essent, debeantur. ner también Ja pensión anual. Respondí, que nada
se expone paraque, según lo que so ha compren-
dido!en la consulta, no se deba.
§ 2.—Lucio TiMo auri pondo tria (6), quae § 2.—EA Lucio Ticio las tres libras de oro que
viva praestabam (7)»; quaero, quum testatrix qua- yo en vida le entregaba»; pregunto, si, habiendo
draginta Titio, quoad viveret, salanli nomine cer- entregado la testadora, mientras vivía, cuarenta it
tam summai-n, et amplius festorum dieruin nomi- Ticio, cierta cantidad it titulo de salario, y además
ne eertum pondus argenti, aut pro co pretium cierta cantidad de plata con motivo de los días de
praestiterit, an eadem ex causa legati ve] fideicom- fiesta, ó en lugar de ella su precio, se le deberán
missi ab heredibus eius Titio praestari debeant. entregar por sus herederos it Ticio estas mismas
Respondit, nihil propon¡, cur praestanda non cosas por causa del legado ó de! fideicomiso. Res-
sint (8). pondí, que nada se expone para que no se le hayan
de dar.

(1) iutra, Ha¿. (5) praestaudom, inserta ¡Ial.


(2) Hal.; relinqul, el códice FI. (6) quoad vivet, inserta la Vulg.
($) Pacatiani, la Vulg. 7) do lego, inserta la VuIg.
(4) Hal. VuJg.; sunt, el códice FI. (6) JIal. Vulg.; sunt, el códice Fi.

600 DIGESTO.—LIBRO xxxiir: TfTULO 1

20. IDEM libro XVIII. Digetoruin.—Annua his 20. E MisMo; Digesto, libro XV1IL—Uno legó
verbis legavit: «si morenjur (1) cum matre mea, una pensión anual en estos términos: «si morasen
quairi heredein ex parte institui»; quaesitum est, con mi madre, á la que irÑtitui heredera de una
an mortua niatre conditio apposita detecisse videa- parte»; se preguntó, si muerta la inadro se consi-
tui', ac per hoc neque cibai'ia, iieque vestiaria bis derará que faltó la condición puesta, y si por ello
debeantur. Respondit, secunduín ea, quae propo- no se deberán ni los alimentos ni el vestido. Res-
nerentur, deben. pondi, que según lo que se exponía, se deben.
§ 1 .—Attia fideicommissuin bis verbis reliquit: § 1.—Atcia dejó un fideicomiso en estos térmi-
«quisquis niihi heres erit, fidei eius eommitto, uti nos: «cualquiera que fuere mi heredero, encomien-
det ex reditu coeiiaculi mei et horrei post obituni do it su fidelidad que de las rentas de mi comedor
sacerdoti, et bierophylaco (2), et Iibertis, qui in y de ini gran cio dé después de ini muerte al sacer-
filo templo erunt, denaria deccin dio nundinarum, dote, al sacristán, y it los libertos, que en aquel
quas ibi posi»; quaero, utrum bis duntaxat, qui eo templo hubiere, diez denarios el día de has ferias,
tempore, quh legabatur, in rebus huinanis et in eo que allí establecí»; pregunto, si se les deberá sola-
ofílcio fuerint, debitum Bit, an etiam his, qui in mente it los que al tiempo en que se hacía el lega-
locum (3) eorum successerunt. Respondit, secun. do vivieren yse hallaren en aquel cargo, ósitaui-
dUra ea, quae proponercntur, ininisteriuin nomina- bién it los que les sucedieron en su lugar. Respon-
toruni desigriaturn, ceterum datura templo. ltein dió, que, según lo que se exponía, se designó
quacro, utruin uno duntaxat anno decem fideicoin- el ministerio de los nombrados, pero que se dió al
missi nomine debeantur, ari etiam in perpetuum templo. Asin-tisino pregunto, si.á titulo de fideico-
docern anima praestanda sint. Respondit, in per- miso se deberán los diez solamente un año, ó si
petuuin. también se deberá pagar perpétuamente la anuali-
dad de diez Respondió, que perpétuaniente.
21. IDExe libro XXII. Diqestorusn—Liherto suo 21. EL MISMO; Digesto, libro XX1I.—Uno Le
ita legavit: «praestani volo Pliiloni, usque dura vi- legó así it su liberto: «quiero que se dé it Filón,
vot, quinquagcsimam oiunis reditus, quae (4) prae- mientras viva, ha quincuagésima parto de toda la
diis a colonia vel emtorjbus fructus ex consuetudi- renta, que según la costumbre de mi casa ge paga
no domus meae praestatur (5)»; heredes praedia it los piedios por los colonos ó por tos comprado-
vondiderunt, ex quoruin reditu quinquagesiina re- res de frutos»; los herederos vendieron los predios
licta est; quaesitum est, an pretil usurae, quae ex de cuya renta se dejó la quincuagésima parte; se
consuctud inc in provincia praestarentur, quinqua- preguntó, si se deberá la quincuagésima de los in-
gesima deheatur. Respondit, reditus duntaxat quin- tereses del precio, que por costumbre se pagasen
quagesimas legatas, hect praedia vendita sunt. en la provincia. Respondió,que solamente fueron
legadas las quincuagésimas de la renta, aunque se
hayan vendido los predios.
§ 1.—A liberto, cui fundura legaverat ferenteni § 1.—A cargo del liberto, it quien le había le-
annua sexaginta, per fideicommissuni dederat Para- gado un fundo que al año producía sesenta, había
philae ancua dena; quaesituni est, si lex Falcidia dado uno it Pánfila por fideicomiso diez al año; se
liberto legatum minuerit, an Pamphilae quoque preguntó, si, habiendo disminuido la ley Falcidia
annuin fideicommissum minutuni videatur, quurn lo legado al liberto, se considerará disminuido tam-
ex reditu legata sint, qui largitur, etiarasi Falcidia bién el fideicomiso anual de Pánfila, puesto que se
partera d imidiani fundí abstulenit, ann us m Para- legó de la renta, que basta rara la prestación anual
philae praestationeni. Respond it, secu uduni ea, it Pánfila, aunque la Falcidia haya quitado la mi-
quae proponerentur, non videri minutura, flisi Si tad del fundo. Respondió, que, según lo que se ex-
alia incas testatoris probaretur. ponía, no se considera disminuido, si no se probase
que fué otra la intención del testador.
§ 2.—Filium ex dodrante, uxorem ex quadranto § 2.—Uno instituyó herederos de nueve dozavos
instituit heredes, et dlii fidei cornniisit, uf coser- it su hijo, y de tres it su mujer, y encomendé it la
cae restifueret hereditatem; ab ea autem pctiit (8), fidelidad del hijo, que restituyese la herencia it su
ut infírinitatein dlii commendatam haberef, eique madrastra; pero le pidió it ésta que tuviese ecco-
menstruos aureos denos praestaret, donen ad vice- niendada la debilidad del hijo, y que le entregase
simwnquintum annuin aetatis pervenerit; quum diez áureos mensuales hasta que llegare it los vein-
autem implesset eani aetatem, partem diinidiam ticinco años deedad; pero que cuando hubiese Cum-
}ieredjtatis ci restitucret. Filius dedueta dodrantis plido esta edad, le restituyese it él la mitad de la
parte quarta, ex qua institutus erat, novercae he- herencia. El hijo, habiendo deducido ha cuarta par-
reditateni restituit, et postea irnplevit vicesirnuin- te de los nueve dozavos en que habla sido institui-
quiritum annuni aetatis; quaesitunk est, quurn no- do, le restituyó la herencia it la madrastra, y cum-
yema universae hereditatis haberet dodrantem, plió después los veinticinco años; se preSuntó, si,
semunciam cf sicilicurn, no eius parteifi dimidiara teniendo la madrastra nueve onzas de toda la he-
privigno suo restitucret, Respondit (7), secunduin rencia, inedia onza, y un cuarto de onza, le resti-
ea, quae proponerentur, tantum reslituenduin, tuirá it su hijastro la mitad de esto. Respondió,
quantum cura co, quod Falcidiae nomine flhius de- que, según lo que se exponía, se ha de restituir so-
duxisset, semissem faceret. Idem quaesiit, an, quod lamente cuanto junto con lo que por razón de la
infinmitati fui pater consulere volucrit, ft'uotus Falcidia hubiere deducido el hijo constituyese ha
quoque mcdii temporis noverca ej restitucre debe- mitad de la herencia. El mismo preguntó, si, ha-

(1) Hai. Vaiq.; morarentur, el códice Fi.


(2) i))'i, ¡ial.
(J) Taur.; loco, el códice Fi., Br. (5) fiat.; praestautur, el cdjc8 Fi.
() Esto es, quales; ex, inserte YaI,; qui pro praedus, la (6) ¡ial.; petit, ci C&ijce FI.
Vulg.; qui e praedile, conjetura Br. (7) El códice Fi., Br.; respondit, Taur.

DIGESTO. —JJ»RO XXXIII: TÍTULO 1 601

ret. Respondit, secundum ea, quae proponerentur, biendo querido el padre proveer á la debilidad del
debere. hijo, debería restituirle la madrastra también los
frutos del tiempo intermedio. Respondió, que, se-
gún lo que se exponía, debía.
3.—Lucius Titius testamento patriae suae, ci- § 3.—Lucio Ticio legó ciento en su testamento
vitati Sebastenorurn, centurn Jegavit, uti alternis la ciudad de los Sehastinos, su pátria, para que
anriis ex usuris eiusdem ceriamina sub nomine en años alternados se celebrasen con sus intereses
ipsius celebrarentur, et adiecit hace verba: «quodsi certámenes en nombre del mismo, y añadió estas
conditione suprascripta recipere legatam sibi peen- palabras: «pero si la ciudad de los Sehastinos no
niarn civitas Sebastenorum notuerit, nulo modo hubiere querido recibir el dinero á ella legado con
heredes meos obligatos ci cese volo, sed habero la expresada condición, quiero que de ningún modo
sibi pecuniarn»; postea Praeses provinciae ex no- le estén obligados mis herederos, sino que tengan
mini bus debitorum heredit.ariorum elegit idonea para si el dinero»; después el presidente de ¡a pro-
nomina, et in causarn legati Reipublicae adiudica- vincia eligió entre los créditos de los deudores de
vit, post euius•sententiarn Respublica a plerisque la herencia créditos cobrables, y los adjudicó á la
adiudicatis sibi pecunias percepit quaesilum est, República paro la causa del legado, y después de
en, si Respublica conditionibus testamento adscri- su sentencia la República percibió para si el dine-
ptis postea ñon paruerit, legatum ad filios heredes ro de la mayor parte de los créditos adjudicados;
pertineat. Ftespondit, Rempub!icam volu utah tecla- se preguntó, si, no bebiéndose atenido después la
toris parere compellendam, ac nisi faciat, in bis República á las condiciones puestas en el testa-
quidem summis, quae pee numerationem ve[ nora- mento, les pertenecerá el legado á los hijos here-
tionem solutae sunt, utili repetitione heredes adiu- deros. Respondió, que la República ha de ser com-
vandos; ab bis vero nominibus, quae neque solve- pelida á atenerse á la voluntad del testador, y que
runt Reipublicae, neque novatione abscesserunt a si no lo hiciera, han de ser ciertamente auxiliados
pristina obligatione, non proltibendos, quorninus los herederos con la repetición útil respecto á aque-
debitum petant. llas sumas que fueron satisfechas por entrega ó
por novación; y que respecto á los créditos que ni
pagaron á la República, ni separaron de la primi-
tiva obligación por la novación, no se les ha de
prohibir que pidan lo debido.
§ 4.—Largiiis Eurippianus (1) consuluit, alumno §4.—Largio Eurippiano consultó sobre el caso
certam pecuniam patronum testamento legaese, de que un patrono legó en su testamento cierta
deque ea re testamento ita cavisse: «pecunlain, cantidad ásu alumno, y dispuso cci sobre el parti-
quam Tillo, liberto el alumno meo, legavi, esse cular en el testamento: «quiero que el dinero que
volo penes Publiurn Maevium usque ad annuin legué á Ticio, liberto y alumno mío, quede en po-
vicesimumquintum aetatis eius, proque ea compu- der de Publio Mevio hasta los veinticinco años de
tarí cum eo usuras quadrantes; quantum autem in la edad de aquél, y que por el mismo se le acumu-
sumturn el slatuendum sil, tu Pub]¡ Meen, quum len intereses de tres por ciento; mas tú, Publio
patria affectum ci praestare debeas, aestiinabis»; Mevio, estimarás cuanto se le liana de fijar para
quaesitam est, en heredes a Publio Maevio satis gastos, puesto que debes tributarle afecto de pa-
accipere dehuerint, solventes eam pecuriiam. Re- dre»; se preguntó, si pagando los herederos esta
spondit, quum testamento nulla exigendae satisda- suma deberán exigirle fianza It Pub10 Mevio. Res-
lLonis commemoratio fiat, satis habuisse heredes, pondió, que no haciéndose en el testamento men-
secunduni voluntatem defuneti Publio Maevio pe- ción alguna de fianza que deba exigiese, los here-
cuniam numerare; et ideo nec Titius alumnus, vel deros hicieron bastante con pagarle el dinero á
heredes elus audiri debeant adversus heredes pa- Publio Mevio conforme á la voluntad del difunto;
troni agentes, quod satis non exegerunt; ex ea y por lo tanto, ni el alumno Ticio, ni sus herede-
enim numeratione ctiam a Titio, cc proinde etiam ros, deberán ser oidos al reclamar contra los he-
ab heredibus eme liberatos case suprascriptos he- rederos del patrono porque no exigieron fianza;
redes, nisi vivente testatore Publius Maevius sol- pues en virtud de este pago quedaron libres as! de
vendo ecco desierit; tune enim cautio ab eo cxi- Ticio, como también de sus herederos, los antes
genda ecL mencionados herederos, It no ser que viviendo el
testador hubiere dejado de ser solvente Publio Me-
vio; porque entonces se le ha de exigir fianza.
§ 5.—Patee duos filos aecjuis ex partibus mdi- § 5.—Un padre instituyó herederos por partes
tuit heredes, maiorem, et minorem, qui etiam im- iguales It dos lujn os, uno mayor y otro menor, el
pubeserat; et in partem eius ceda praedia reliquit, cual era tambié impúbero; y para la parte de. éste
et quum quatuordecim annos imp!everit, certam dejó ciertos predios, y le legó cierta cantidad para
pecuniam el legavit, idque fratris eius fidei com- cuando hubiere cumplido los catorce años, y esto
misil, a quo petiit (2) in haec verba: «a te peto, Sol, lo encomendé fi la fidelidad de su hermano, al
ut ab annis duodecim aetatis ad studia liberaba cual le pidió en eches términos: te pido, Seyo, que
fratris tu¡ inferas matri elus annua tot usque ad desde los doce años de edad des para los estudios
annos quatuordeciin; eo amplius tributa fratris tu¡ liberales de tu hermano a su madre tanto al año
pro censu eius dependas, donee bona restituas; el hasta los catorce años; y que además de esto pa-
ad te reditus praediorum illorum pertineant, quoad gues los tributos de tu hermano conforme al censo
perveniat frater taus al annos quatuordecim»; del mismo, hasta que restituyas los bienes; y per-
quaesitum est, defuncto maiore fratre, herede alio tenézcante las rentas de aquéllos predios hasta que
relicto, utrum omnis conditio percipiendi reditus tu hermano llegue á los catorce años»; se pregun-
fundorum anniversaria praestetur, clic, quae prae- té, si, fallecido el hermano mayor habiendo dejado

'i) Enripisnus, Hat.;Erupiami, la Vuig. T lía 1.; petit., el códice Fi.


Tomo 11 —76

602 DIGESTO—LIBRcj xxxiii: TÍTULO U

stiturus esset, si viveret Seius, ad heredem eius otro heredero, se cumplirá toda la condición de
fransietint, an vero Id omne protinus ad pupil[um percibir las anualidades de la renta de los fundos,
et tutores transforri debeat. Respondit: secunduru Y si lo demás que babia de hacer, si viviera Seyo,
ea, quae proponerentur, intelligitur testator quasi pasaría al heredero de éste, ó si todo esto deberá
cum tutore locutus, ut tempore, quo tutela resti- transfeiirse desde luego al pupilo y á los tutores.
tuenda est, hace, quae pro annuis praestari iussis- Respondio: según lo que se expone, se entiende
set, percpiendisque fructibus, finiantur; sed quum que el testador habló como con un tutor, de suerte
maior frater morte praeventus est, omnia, quae que al tiempo en que se ha de restituir la tutela
relicta sunt, ad pupillum et tutores eius confestim termine lo que hubiere mandado que se entregue
post morteín fratris transiisse. por anualidades, y respecto á la percepción de los
frutos; pero habiendo sido sorprendido por la muer-
te el hermano mayor, todas las cosas que se deja-
ron pasaron inmediatamente después de la muerte
M hermano al pupilo y á los tutores de éste.
22. ALF ENUS VARU s libro II. Digeslorwn a 22. ALFENO VARO; Ijtgesto compendiado por
Paulo epilomaíorum.—FiLiae meae, quotiescunque Paulo, libro 11.—«Déle mi heredero á mi hija,
vidua eriL, in anuos singulos centum heres meus mientras fuere viuda, ciento cada año»; se pregun-
dato»; quneritur, si fila minus annui temporis vi- ta, si, habiendo estado viuda la hija menos tiempo
dua fuisset, numquid minus ej centum deberentur. de un año, no se le deberían acaso los ciento. Res-
Respondit, sibi videri, tamet.si totus annus nondum pondió, que á él le parece que aunque no hubiese
fuisset (1), Lamen deben. transcurrido todavía todo un año, se le debían, sin
embargo.
23. MARCIANUS (2) libro VI. Inslilutionwn.— 23. MARCIANO; ¡nsliluta, libro VI.—Habiendo
Quum quidam Decurionibus divisiones dan voluis- querido uno que en el día de su natalicio se hicie-
set dio natalis sui, Divi Severus et A.ntoninus re- sen regalos á los Decuriones, respondieron por
scripserunt, non esse verisimile, testatorein de uno rescripto los Divinos Severo y Antonino, que no
anuo sensisse, sed de perpetuo legato. era verosímil que el testador se hubiera referido á
un sólo año, sino á un legado perpétuo.
24. Iussi libro VIII. ¡nslilutionum. - Quum 24. EL MISMO; Inslitala, libro V11I.—Habién-
eraL certa pecunia, id est centum (3), Reipubhicae dose dejado cierta cantidad, esto es, Ciento, á la
Sardianorum relicta per quadniennium certaminis República de Sardis para el cuadrienio del certa-
Chrysanthiani, Divi Severus et Antoninus Rescri- men Crisantiano, respondieron por rescripto los
pserun.t, videri perpetuam pensitationem reliquisse Divinos Severo y Antonino, que se considera que
testatorom per quadriennium, non in primum qua- el testador dejó una pensión perpétua para cada
driennium. cuatro años, no para el primor cuadrienio.
25. VA. L E NS (4) libro H. Fjdcjconunjssorunj 25. VALENTE; Fideicomisos, libro 11,—Se le
Fihiofamilias, quoad in potestate patris sit, in amos pueden dar diez para cada año al hijo de familia,
singus dena dan possunt. mientras esté bajo la potestad de su padre.
TIT. II TITULO II
DE USU, ET USUFRUCTIJ, ET REDITU (5), DEL USO, DEL USUFRUTO, DE LA RENTA,
ET HAD1TATIONE, ET OPERIS PER LEGATUM VEL DE LA HABITACIÓN, Y DE LOS SERVICIOS
FIDE!COMMISSUM DATIS (6) DADOS POR LEGADO ó FIDEICOMISO

1. PAULU5 libro 111. ad Sabiaurn.—Nec usus, 1. PAU LO Comentarios á Sabino, libro EL—No
neo ususfructus itineris, actus, viRe, aquaeductus se puede legar ni el uso, ni el usufruto de la ser-
legan potest, quia servitus servitutis esse non vidumbre de paso, de conducción, de vía, ó de
potest; neo enit utile ex Senatusconsulto, quo ca- acueducto,porque no puede haber servidumbre
vetur, uL omriium, quae in bonis sint, ususfructus de servidumbre; y no será esto útil en virtud del
legan possit, quia id noque ex bonis, neque extra Senadoconsulto en que se dispone que se pueda le-
bona sit; sed incerti actio cnt cum herede, ut lega- gar el usufi'uio de todas las cosas que hay en los
tario, quamdiu vixerit, eundi, agendi, ducendi fa- bienes, porque esto ni es de los bienes, ni está
eultatem praestel; aut ea servitus constituatur sub fuera de los bienes; pero habrácontra el heredero
has cautione, ut, si decesserit legatanius, vol capite la acción de cosa incierta, para que le conceda al
deminutus ex magna causa fuerit, restituatur. legatario, mientras viviere, la facultad de pasar,
de conducir, ó de hacen acueducto; 8 para que
se constituya esta servidumbre con la caución de
que sea restituida si falleciere el legatario, 8 hubie-
re sido disminuido de cabeza por causa mayor.
2. PA PI NI A N U S libro XVII. Quacstionum.—Ho- 2. Pt Pi N lA NO Cuetio,e, libro XVII.—.Los
minis operae legatae capitis deminutione, ve! non servicios legados de un esclavo no se pierden con

(1) expletus, inserta la Vulq. (5) Caius, Ha?. Vuig.


(2) Mareelluø, Hal. Vuq. (5) ET REDITIJ, omltelas la Vulg,
) 14 est ceututn omteias [[al. 5) SELICTIS, la T'ulg.

DIGESTO.—LIBRO xxxiii: TÍTULO iT 603

utendo non amittuntur; et quoniam ex operis mor- la disminución de cabeza, ó no utilizándolos; y como
cedem percipere legatarius potest, etiarn operas el legatario puede percibir retribución de los Ser-
elus ipse locare Doterit; quas si prohibeat heres vicios, también podrá él dar en arriendo los servi-
cap¡, tenebitur. iaem est, et si servus se locaverit; cios de aquél; y si el heredero prohibiese que se
et quia legatarius tructuarius non est, ad heredem tomen, se obligará. Lo mismo es también si el es-
suum operarum legatum transmittit; sed servo clavo se hubiere dado en arriendo; y como el lega-
usueapto legatum perit. tario no es usufructuario, transmite á su heredero
el legado de servicios; pero usucapido el esclavo
se extingue el legado.

S. PAULUS libro 1)1. ad Sabinuin.—Hominis 3. P.tur..o; Comentarios á Sabino, libro .UL—


quoque liberi operae le,-,arl poasunt, sicut locar¡, et También se pueden legar los servicios de un hom-
in stipulationem deduci. bre libre, así como pueden ser dados en arrenda-
miento y comprendidos en estipulación.

4. U E. PIAN U S libro XVIII. ad Sabirtu,n. - Si 4. U LP1A No; Comentarios á Sabino, libro XVIII.
pure proprietas legata cnt, ea ad legatarium per- —Si hubiere sido legada puramente Ja propiedad,
veniet, quamvis fructuarius heres sit institutos. pasará al legatario, aunque el usufructuario haya
sido instituido heredero.

5. PAULIJS libro ¡Ji. ad Sabuzuni.—Usumfru- 5. PAULO; Comentarios 4 Sabino, libro III.—ln-


etum, quum menan, inutiliter stipulor; ídem est in útilmente estipulo un usufruto para cuando yo
legato, quia et constitutus ususfructus inorte inter- muera; lo mismo es en el legado, porque también
cidere solct. el usufruto constituido suele acabar con la muerte.

6. Porsr'oinus libro XV. ad Sabin.um.—Si 6. PosipoNlo; C'omentarios á Sabino, libro XV.


ususfructus rnihi in biennium continuum a morte —Si se me hubiera legado un usufruto por dos
testatonis legatus sit, et pee heredem steterit, que- años continuos desde la muerte del testador, y en
minus eum mihi daret, praeterito biennio nihilo- el heredero hubiere consistido que no me lo dé,
ininus tenetur, quemadmodum teneretur, si res transcurridos los dos ajíes, está, sin embargo, obli-
legata in rerum natura esse desiisset, quam quis gado, así corno Jo estarta si hubiese dejado de exis-
case deberet, moratusque esset in ea danda, ut tir la cosa legada que alguien debiese, y hubiese
peti quidem mm ususfructus, qui legatus aif, non incurrido en mora para darla, de suerte que ya
possit, quia atius futu rus siL, quam qui legatus fue- ciertamente no se pueda pedir el usufruto, que
nt, sed aestimatio eius bima duntaxat facienda sit. haya sido legado,porque habría de ser otro distin-
to del que haya sido legado, pero se habrá de hacer
la estimación del mismo solamente por los dos ajíes

7. ULPIANUS libro XXVI. adEdictwn.— Ope- 7. U I. P i .4. N o; Comentarlos: al Edicto, libro


rae testamento relietae quanclo cedere debeant, XXVL—,Desde cuándo deberán corresponder los
utrum ex que petit eas legatanius, an ex quo edita servicios dejados en un testamento, acaso desde
hereditas est? et cui pereant dies, quibus aeger que los pide el legatario, ó desde que fué adida la
servus fuji? EL puto, ex die petitionis cas cedere; herencia? ,Y para quién se pierden los dina que el
quare Si post petitas aegei' esse cerros coeperit, esclavo estuvo enfermo? Y opino, que aquéllos co-
legatario peribunt. rresponden desde el día en que se piden; por lo
cual, si después de pedidos hubiere comenzado á
estar enfermo el esclavo, se perderán para el le-
gatario.

8. G A i u s libro III. de leqatis ad Edictwrt Prac- S. G v o; Comentarios al Edicto del Pretor, li-
toris.— Si ususfruetus municipibus legatus cnt, bro 111. de los legados—Si se hubiere legado el usu-
quaeritur, quousque in co usufructu tuendi sint; fruto a los habitantes de un municipio, se pregun-
nam si (luis ces perpetuo tuetur, nulla utilitas cnt ta, hasta cuando hayan de ser amparados en este
nudee propnietatis semper absceden te usufructu; usufruto; porque si alguien los mantiene perpétua-
unde centum annos observandos case constat, qui mente, ninguna será la utilidad de la nuda propie-
finja vitae longiasimus esset. dad estando separado siempre el usufruto; por lo
cual se halla establecido, que se han de observar
cien años, que seria el más largo término de la
vida.

9. U LPI A N u S libro VIII. Disputaiionurn. - Si 9. ULPIANO; Disputas, libro VIII—Si se hu-


ab co, cui legatus casCt ususfruetus, fideicommis- biere dejado un fideicomiso á cargo de aquel á
sum fuerit relietum,licet ususfruetus ad legatarium quien se le hubiese legado el usufruto, aunque el
non pervenenit, heres tainen, penes quem ususfru- usufruto uD hubiere ido al legatario, sin embargo,
etus remanet, fideicommissurn praestal; quod et in el heredero en quien queda el usufruto entrega el
militis testamento cnt dicendurn, si legatarius, a fideicomiso; lo que se habrá de decir también res-
quo fideicornmissum relictuin est, repudiaverit le- pecto al testamento de un militar, si el legatario,
gatum, vol vivo testatore deccsserit. á cuyo cargo se dejó el fideicomiso, hubiere repu-
diado el legado, ó fallecido viviendo el testador.

10. IULIANUs libro LXXVIII. Dlijestoi'uin.—Si 10. JULIANO; Diqesto, LXXVIII. —Si á Ticio
Titio lundus, et ciusdein fundi ususfructus legatus se le hubiere legado un fundo y el usufrutQ del

604 DIGESTO —LIBRO XXXIII. TtTULO IL

fuerit, cnt et •in.potestate cius, fundum, an usum- mismo fundo, estará en su facultad reivindicar ci
fructurn vindicare Lnaii; et si fundum elegerit, no- fundo, ú el usufruto si lo prefiriera; y si hubiere
cessario pienam proprietatem habebit, Iicet usum- elegido el fundo, tendrá, por necesidad, la plena
fructum a se repulerit; si vero usumfructurn babero propiedad, aunque de sí hubiere repelido el usu-
maluerit, et proprietatern fundi repulerit, solum fruto; pero si hubiere preferido tener el usufruto,
usumfructuni habebit. y repelido la propiedad del fundo, tendrá sólo el
usufruto.
11. IDEM libro 1. ex Minieio.—Habitationjs Ie 11. EL mismo; Doclrina de Minicio, libro 1.—
gatum in singulos annos ab initio anni deben Es constante que el legado de la habitación para
ConStat. cada año se debe desde el principio del año.

12. ALFENUS VARUS libro Ji. Dietorum a 12. A L FE NO VA R0 Digesto compendiado por
Paulo cpornatorwn.—Ileres in fondo, cuius usus- Paulo, libro 11.—Un heredero edificó una casa en
fructus legatus est, villam posuit; cani invito fru- ci fundo, cuyo usufruto fué legado; no puedo de-
ctuario demolire (1) non poest, nihilo magis, quain, molerla contra la voluntad del usufructuario, no
siquam arborem posuisset, ex fundo is evellere de otra suerte que si él qLiisiera arrancar del fundo
velleL; sed si, antequam usufructuarius prohibuc el árbol que hubiese plantado; pero si la hubiere
nt, demolicnit (2), impune facturum. demolido antes que el usufructuario lo hubiere
prohibido, lo liará impunemente.

13. PAULUS libro XIII. ad Plaufiwn.—Quuiri 13. PA IJLO; Coinenlarios ú. Plaucio, libro XIII.
ususfructus alternis annis legatur, non unuro, sed —Cuando se lega el usu fruto para años alternados,
piura legata sunt; atiud est in servituf e aquae et no hay uno solo, sino muchos legados; otra cosa
viae; viae enim servitus una est., quia natura sui es tratándose de la servidumbre de agua y de vía;
babeL intermissionem. porque la servidumbre de vía es una sóla, porque
por su naturaleza tiene interrupción.

14. CELSUS libro XVIII. Diqesloruin. - Duos 14. CELso; )i-jcdo, libro XVIII.—Un herede-
separatim uti frui sinere damnatus heres, corninu- ro, condenado á dejar que dos usufructúen sepa-
niter ui frui passus esi;quaerehatur, an utniquc radamente, toleró que usufructuasen en común;
ex testamento teneretur. Dixi, tener¡, si testator se preguntaba, si estaria obligado it ambos en vir-
utrumque solidum babero voluit; nam ipsius onus tud del testamento. Dije, que estaba obligado, si el
est, at solidum singulis legatum praestaret. Qua testador quiso que uno y otro tuviera la totalidad;
parto igitur alteruni uti frui sineret heres, ea parte porque la carga del mismo es, que entregue todo el
eum non sinere alterum uU frui, ideoque per aesti- legado it cada uno. Así, pues, cii la misma parte
mátionem unicuique, quod deest, replere debet. en que-el heredero dejase que uno usufructúe, no
dejaba él que usufructuase el otro, y por lo tanto
debe suplirle it cada uno mediante estimación lo
que le falta.

15. MARC EL L 11
u s libro XIII. Diqerlorum.—'Da- 15. Macato; Diqcslo, libro XIII.—« Esté con-
mnas esto benes Titium sinere in la domo habi- denado ni heredero it dejar que Ticio habite en
tare, quoad vivet»; unum videtur esse legatum. aquella casa, mientras viva»; se considera que hay
un solo legado.
1.—Qui duos fundos habebat, unum legavit, et 1.-.--Uno que tenía dos fundos, legó uno, y el
alterius fundi usumfructum alii legavit; quaero, usufruto del otro fundo se lo legó it otro; pregunto,
si fruetuanius ad fundum aliunde viam non haheat, si, no teniendo el usufructuario camino para ir al
quam per illum fundum, qui legatus caL, an fru- fundo por otra parte más que por el fundo que fué
ctuario servitus debeatur. Respondit quemadmo- legado, se le deberá la servidumbre al usufructua-
-duni si inhereditate esset fundus, por quem fru- rio. Respondió: asi como si en la herencia hubiese
ctuario potest praestari vía, secundum voluntatern un fundo por el cual se le pudiera dar camino al
defuncti videtur id exigeve ab herede, ita et in bac usufuctuanio, se considera que esto se le exige al
specie non aliter concedendum esse legatario fun- heredero conforme it la voluntad del difunto, así
dum vindicare, nisi prius ius transeundi usufru- también en este caso no se le ha de conceder al
ctuario praestet, ut hace forma in agnis servetur, legatario que reivindique el fundo de otra suerte,
quae vivo testatore obtinuarit, sive donec ususfru- sino si antes le diese al usufructuario el derecho
ctus permanet, sive dum ad suam proprietatem re- de pasar, para que en los campos se conserve la
dIerit. forma, que hubiere subsistido viviendo el testador,
ora mientras dura el usufruto, ora mientras rever-
tiere it su propiedad.

18. M O DES TI N u s libro IX. Responsoram . — Le- 16. MODESTIN0; Ropaesla, libro IX.—.Se le
gatum civitati relictum est, ut ex reditibus quo-. deja un legado it una ciudad para que con las ren-
tannis in ea civitate inemoniae conservandae de- tas se celebrase todos los años en aquella ciudad
fincti gratia spectaculum celebretur, quod ilIi para conservar memoria del difunto un espectáculo,
celebran non licet; quaero, quid de legato existi- que no es licito que allí se celebre; pregunto, qué
mes. Modestinus respondit, quum testator specta- opinas respecto al legado. Modestino respondió,
eulum edi voluerit in civitate, sed tale, quod ibi que habiendo querido el testador que en [a ciudad

(1 ) delnoliri, ¡tal. (2) demolitus erit, ¡tal.



DIESTO.—LIBRO xxxm: TÍTULO IX 605

celebran non licet, iniquurn esse, hanc quantita- se diera un espectáculo, pero tal, que no es licito
temY quam in spectaculum defunctus destinaverit, que en ella se celebre, era injusto que esta canti-
lucro heredum cedere. Igitur adhibitis heredibus dad, que en difunto hubiere destinado al espectácu-
et primoribus civitatis dispiciendurn est, in quam lo, cediese el lucro de los herederos. Así, pues,
rem convertí debeat fideieommissum, ut memoria reunidos ¡os herederos y los principales de la ciu-
testatoris alio et licito genere celebretur. dad se ha de ver en qué cosa deba invertirse el fi-
deicomiso, para que se celebre la memoria del tes-
tador de modo distinto y licito.
17. SCAEVOLA libro III. Responsoi'arn.— Qui- 17. ScvoLA; Rcspaeslas, libro 111.—Uno legó
dam praedia Reipublicae legavit, de quorum reditu predios á Ja República, con cuyas rentas quiso que
quotannis ludos edi voluit, et adieeit: «quae legata se celebrasen juegos todos los años, y añadió: «cu-
peto decuriones, et rogo, ne in aliarn speciem, aut yos legados os pido y ruego, decuriones, que- no
ahos usus, convertere velitis»; Respublica per qua- queráis aplicarlos á otra cosa, ó á otros usos»; la
drennium continuum ludos non edidit; quaero, an República no celebró juegos durante cuatro años
reditus, quos quadriennio Respublica percepit, he- seguidos; pregunto, si la República deberá resti-
redibus restituere debeat, vel compensare in aliam tuir b. los herederos Jas rentas que percibió duran-
speciem legati ex eodem testamento. Respondit, et te los cuatro años, ó compensarlos para otra clase-
i n vitis heredi bus possession e apprehensa perceptos de legado en virtud del mismo testamento. Respon-
fructus restituendos esse, et non erogatum secun- dió, que habiéndose tomado posesión contra la vo-
dum defuncli voluntatm in alia, quae deberentur, luntad de los herederos se deben restituir los fru-
rompe nsari. tos percibidos, y que lo no gastado según la volun-
tad del difunto se compensaría con otras cosas que
se debieran.

18. MonEsTiNus libro IX. Responsoruin.—Qui - 18. MODESTINO; Re.pucslas, libro JX.—Uno
plures hahebat libertos, testamento suo dixit, se que tenía muchos libertos, dijo en su testamento
habitationem relinquere iis, quos codicillis des:- que él dejaba la habitación á los que hubiese de-
gnasset. Quum nullos postea designavenit, quaero, signado en los codicilos. No habiendo designado
an omnes admitti debeant. Respondit: si patronus, después ningunos, pregunto, si todos deberán ser
qui se designaturum personas lihertoruni pollicitus admitidos. Respondió: si el patrono que prometió
est, nullum postea designavit, legatum habitationis que designarla las personas de los libertas no de-
perfectum esse non vidotur non existente. cui da- signé después ninguna, no se considera que se
tum intelligi possit. perfeccionó el legado de habitación, no existiendo
persona á la que pueda entenderse que se le dió.
19. IDSM libro sin9ulari de Hearernalicis.— Si 19. EL MISMO; Cuestiones nuevas, libro único.—
ah fundum, alii usumfructum eiusdem fundi te- Si el testador hubiere legado á uno un fundo, y á
stator legaverit, si eoproposito fecit, DL alter nu- otro el usufruto del mismo fundo, yerra si esto lo
dam proprietatem haberet, ernore labitur. Nam hizo con el propósito de que uno tuviera Ja nuda
detracto usufructu pnoprietatem eum legare opor- propiedad. Porque con deducción del usufruto debe
teL eo modo: «Titio fundum detracto usurructu él legar la propiedad de este modo: «lego á- Ticio
lego», vel: «Scio eiusdem fundi usurnfruetum heres el funda deducido el usufruto»; ó, «déle á Seyo mi
dato». Quod nisi fecenit, ususfructus inter eos cern- heredero el usufruto del mismo fundo». Y si no lo
municabitur, quod interdum plus valet seniptura, hubiere hecho, el usufruto se hará común entre
quam peractum siL. ellos, porque á veces vale más lo escrito que lo que
se hizo.

20. POMPONIUS libro VIII. ad Quinlwn Ma- 20. Po SI FONIO; Coinenlarios d Quinto Mucio,
ciwn.—Si servum sub conditione liberum esse iu- libro Viii. —Si yo mandara que bajo condición sea
beam, et usumfructum eius tibi legavero, valet libre un esclavo, y te hubiere legado el usufruto,
legatum. es válido el legado.

21. P-A u i. u s libro VII. ad legem lullain el Pa. 21. PAULO; Coinenlarios á la ieij Juliay Papia,
piain.—Titio ususfructus Stichi, aut si navia ex libro VIL—Se le legó á Tirio el usufruto de Stieo,
Asia venerit, decem legata sunt; non petet usum- ó diez, si la nave viniere de Asia; no pedirá el usu-
fructum, antequam conditio decem existat, ve] de- fruto, antes de que se cumpla, ó falte, la condición
finaL, nc potestas heredi, utrum velit, dandi au- relativa á. los diez, para que no se le prive al here-
feratu r. dero de la facultad de dar lo que quiera.

22. ULPIANUS libro XV. ad legem. Iulia'u el 22. U LP IAN0; Comentarios 4 la ley Jalia y
Papuzm.—ePatrimonii me¡ reditum omnibus annis Papín, libro XV.—«Quiero que todos los años se
uxori meae dan velo»; Aristo respondit, ad here- le dé . mi mujer la renta de ini patrimonio»; Aris-
dem uxoris non transire, quia aut usuifructul simi- tón respondió, que no pasaba al heredero de la
le esset, aut buje legato: sin annos singulos». mujer, porque seria semejante ó al usufruto, ó á
este legado: «para cada año».
23. IUNIUS (1) MAURICIANUS libro II. ad le- 23. JUNIO MAURICIANO; Comentarios 4 la ley Ja-
gem iuliarn ci Papiain.— Licet testatori repetere (ja u Papia, libro 11.—Le es licito al testador repe-

(1) lbliflflUS, HaZ.



606 DIGESTO.—LIBRO xxxiii: TÍTULO II

legatum ususfructus, ul etiam post capitis deminu- lii' un legado de usufrulo, de suerte que se deba
tionem deberetur; el hoc nuper Imperator Anloni- aun después de la disminución de cabeza; y hace
nus (1)ad libellurn reseripsit, tunc (2) tanlum esse poco que el Emperador Antonino respondió por
hule Constitutioni IOCULU, quuín in SflnOS srngulos rescripto, que há lugar á esta Constitución sola-
relegaretu r. mente cuando se repitiese el legado para cada ano.
24. PAI'INlANUS libro VII. Responsorum.— 24. PAPINIANo; Respuestas, libro VII.—Lega-
Uxori Íructu bonorum legato foenus quoque sor- do a la mujer el fruto de los bienes, se pagará tam-
tium, quas defunetus collocavit, post iropietam ex bién el interés de los capitales que colocó el difun-
Senatusconsulto cautonem praestabi tu r. Igitur to, después de prestada caución con arreglo al
usuras nominum in hereditate relietorum ante Senadoconsulto. Así, pues, es necesario que so
cautionem interpositam debitas, velul sones, in comprendan en la caución los intereses de los cré-
cautionem deduci necease est. Non idem servabi- ditos dejados en la herencia, debidos antes de ha-
tur norninibus ab herede factis; tune eriim sortes berse interpuesto la caución. No se observará lo
dunlaxat legatario dabiintur, aut (3) quodpropter mismo respecto á los créditos creados por el here-
moram usuras quoque reddi placuit, super lis non dero; porque en este caso se le darán al legatario
cavebitur. solamente los capitales, ó porque se determiné que
se pagasen también intereses por causas de la mo-
ra, no se dará caución respecto á ellos.
§ 1.—eScorpurn (4), servum moum, Sempi'oniae, § 1.—«Quiero que mi esclavo Scorpo sirvá á mi
eoncubinae meae, servire velo»; non videtur pro- concubina Sempronia»; no se considera dejada la
prietas servi re[icta (5), sed ususfructus. propiedad del esclavo, sino el usufruto.
25. IDEM libro VIII. Responsorusn.—Qui fru- 25. EL mismo; Respuestas, libro VIII. —Uno,
ctus praediorum uxori reliquit (6), post mortem que le dejó Ii su mujer el usufLuto de unos predios,
eius praedia eum reditibus ad heredes suos redire quiso que después de su muerte volviesen los pre-
votuit, imperitia lapsus; nullum fideieommissum dios con las rentas á sus herederos, engañado por
dominus (7), neque proprietatis, neque fructus, ad su impericia; el dueño no dió para que revertiese á
coa reverti dedit (8)
; etenim reditus futuri, non ellos ningún fideicomiso, ni de la propiedad, ni del
praeterili temporis dernonstrati videbantur. usufruto; porque se consideraban indicadas las
rentas del tiempo futuro, no del pasado.
26, PAUL U S libro X. Qaaestion.uin.— Sempro- 28. PAULO; Cactioncs, libro X. - Sernpronio
nius Attalus ab herede suo fundum in Italia (9) Atalo mandó que por su heredero se le diese é. Ca-
Cajo(lO) post decennium deducto usufructu dan yo, después de diez años, un fundo en Italia dedu-
iussit; quacro, quum mello hoc decennii spatio cido el usufruto; pregunto, si, habiendo fallecido
heres vila fundas sit, an post ternpus decennii pie- el heredero en este espacio intermedio de los diez
nus fundus ad Iegatanium pertineat. Movel enim años, le pertenecerá al legatario después de! tiem-
me, quod dies legati huius, sive fideieommissi ces- po de los diez años la plena propiedad del fundo.
sant, ac par hoe et ad heredem legatanii pertinere Porque me apoyo en que el término de este legado
potuerit, el ideo quasi circa debituru iam legaturn ó fideicomiso habrá comenzado á correr, y en que
mortuo herede ususfructus extinclus sil, nec ad por esto habrá podido pertenecerle también al he-
heredem heredia pertinere possit. Respondi: dies redero del legatario, y por consiguiente-,en que,
quidem fideicommissi vel legati cedit statim, quuru como una deuda ya legada se haya extinguido el
post tempus certum herce daro rogatur, sive iube- usufruto, muerto el heredero, y no podrá pertene-
tur, sed ususfruetus nondum est heredis, nisi cerle al heredero del heredero. Respondí: cierta-
quum dominium deducto usufruclu praestitit; et mente que el término del fideicomiso ú del legado
ideo capitis deminutione vel monte perire non pot- comenzó It corren desde luego, cuando al heredero
est, quod nonduin habuit. Idem evenil, si proprie- se le ruega, ñ se le manda, que lo dé después de
tas deducto usufructu sub conditione legata sit, el cierto tiempo, pero el usufruto aun no es del here-
penden.te coriditione heres decessenit; tunc enim dero, sino cuando entregó el dominio deducido el
ab heredis herede incipit ususfructus, qui ex (11) usufruto; y por lo tanto, no puede extinguirse con
persona eius flnietur. Sed his casibus de sententia la disminución de cabeza ó con la muerte lo que
testatoris quaerendum est, qui utique de eo usu- todavía no tuvo. Lo mismo acontece, si bajo condi-
fructu detrahendo sensil, qui eoniunctus esset he- ción hubiera sido legada la propiedad deducido el
redis personae; quo extincto solidam proprietaleni usufi'uto, y pendiente la condición hubiere falleci-
ad legataniurn voluit perlinere, nec plus transmit- do el heredero; porque en este caso comienza en el
ti (12) ad suceessorem suurn, qui nondum habere heredero del heredero el usufruto, que se extingui-
coepil usumfructum, quam si iam habere ceo- rá con la persona de este. Pero en estos casos so
pisset. ha de investigar respecto é. Ea intención del testa-
dor, quien ciertamente se refirió á la separación
del usufcuto que fuese conjunto á la persona del
heredero; el cual extinguido, quiso que toda la pro-
piedad he perteneciera al legatario, y que no se
(1) noster, por Antoiiinus, ¡IaL transmitiera á su sucesor, el cual aun no comenzó
(8) mc tastum, conjetura Caaci tuno lamen, lic 1. á tener el usufruto, no de otra suerte que si ya hu-
(3) el, por aut, ¡IaL biese comenzado á tenerlo.
(4) Seorplum, ¡ial.
(5) legala, por relicta, ¡IaL Vuig.
(8) legavil, la Valg.
(7) diclmus, por dominus, Ha 1. Vutg.
(8) debere, por dedil, Hal. Vulq.
(9) Hal. Valg.; in ttaliam, e) cddie FI. (11) el iii, por ez, ¡Ial.
(JO) Seio, iriserta La Vulg. (112) transmitlit, la VuIg

DIOISTO.—LIBRO XXXIII: TÍTULO II 607

§ 1.—Si fundus duobus, al¡¡ ususfrueus legatus 1.—Si á dos se les hubiera legado un fundo, y
siL, non trientes in usufructu, sed semisses consti- otro el usufruto, no se hacen en el usufruto terce-
tuuntur. ldemque est ex contrario, si duo sint tru- ras partes, sino mitades. Y lo mismo es por el con-
ctuarii, et alii proprietas legata est; et (1) ínter eos trario, si fueran dos los usufructuarios, y á otro se
tantum acerescendi ius est. le hubiera legado la propiedad; y entre ellos so-
lamente hay el derecho de acrecer.
27. SCAEVOLA libro I. Rcsponsoruin.— Uxori 27. SCÉVOLA; Respuestas, libro 1.—Un marido
maritus per fideicommissum usumfructurn, et alia, prelegó á su mujer un usufruto, otras cosas, y la
et dotem praelegavit (2); heredes usumfructum el dote; los herederos le concedieron el usufruto; des-
Concesserunt; post bienniuni i)licitum matrimo- pués de dos años se tallé que el matrimonio habla
flium fwsse pronuntiatum est; quaesitum es(, an sido ilícito; se preguntó, si se podrá repetir de ella
id, quod praeterito tempore possedit, ab ea repeti lo que poseyó en el tiempo pasado. Respondió, que
posait. Respondit, id, quod fruetus nomine perce- se podía repetir lo que hubiese percibido por razón
pisset, repeti posse. del usufruto.

28. PAUL U 5 libro XIII. Responsorurn .- Q uae- 28. PAULO, Respuestas, libro XIII.— Pregunto
ro, si ususfructus fundi legatus est, et eidcm fundo qué derecho habré si se legó el usufruto de un tun-
i ndictiones temporariae indictae sint, quid iuris do, y al mismo fundo se le hubieran impuesto con-
siL. Paulus reapondit, idem iuris esseet in his spe- tribuciones temporales. Paulo respondió, que hay
ciebus, quae postes indicuntur, quod' ¡Ti vectigali- el mismo derecho también respecto á estas contri-
bus dependendis responsum est; ideoque hoc onus buciones que después se imponen, que el que se
ad fructuarium pertinel. respondió que hay respecto al pago de los frfbutos;
y que por lo tanto esta carga le pertenece al usu-
fructuario.
29. G A I U S libro I. Fideicornmjsoru,n.—Si quis 29. GAyo; Fideicomisos, libro L— Si ti alguien
usumfructum legatum sibi alii restituere rogatus se le hubiera rogado que restituya ti otro el usufru-
siL, eumque in fundum induxerit fruendi causa, lo que a él se le legó, y lo hubiere puesto en pose-
licet juro clviii morte el capitis deniinutione ex sión del fundo para que lo usufructúe, aunque por
persona legatarii pereat ususfructus, quod hule derecho civil se extinga por razón de la persona
ipso jure acquisitus est, Lamen Praetor iurisdictio- del Igatario con la muerte y con la disminución
no sua Id agere debel, ut idem servetur, quod tu- de cabeza el usufruto, porque de derecho fué ad-
turum esset, si ej, cui ex fideicommisso restitutus quirido para él, sin embargo, debe el Pretor hacer
esset, legati jure acquisitus fuisset. en virtud de su jurisdicción, que se observe lo
mismo que se habría de observar si hubiese sido
adquirido por derecho de legado para aquel ti quien
le hubiese sido restituido en virtud del fideicomiso.
30. ¡ AYO 1. EN U 5 libro II. et Posterioribus La- 80. JAv0LEN0; Doctrina dalas obras póstumas
heonis.— Cul ususfructus legatus esset, donee ej de Labeón, libro 11.—Si ti una se le hubiese legado
totius dotis satisfierel, quum ej heres pro sus parte el usufruto hasta que se le diese caución de toda
satisdedisset, quanivis reliqui satis non darent, la dote, habiéndole dado caución en cuanto ti su
tamen pro ea parte usumfructum desinere babero parte un heredero, aunque los demás no le diesen
mulierem, alt Labeo; idem flor ¡ , et si per mulierem caución, dice Laheón, que, sin embargo, deja la
mora fieret, quominus satis acciperet. piujer de tener el usufruto en cuanto ti aquella
parte; y que Jo mismo se hace también si por la
mujer se causase mora para no recibir la fianza.
§ 1.—Colono suo dominus usumfructum fundi, § 1—El seéor había legado ti su colono el usu-
quem is coiebat, Jegaverat; agat colonus eum he- fruto de un fundo que éste cultivaba; ejercite el co-
rede ita, uL iudex cogat heredem ex locationis lono contra el heredero su acción de modo que el
aclione eum liberare. juez obligue al heredero ti librarlo dp la acción de
locación.
31. LABEO (3) libro 11. Posleriorwn a Iaoleno 31. LA S ó N; Obras póstumas compendiadas por
epiomatorum .—Is, qui fundum tecu m comniu nem Jaeoleno, libro 11.—Uno que tenía un fundo en co- -

habebat, usumfructum fundi uxori (4) legaverat, mún contigo, le habla legado ti su mujer el usufruto
post mortem elus tecum heres arbitrum communi del fundo, y después de su muerte el heredero ha-
dividundo petierat; Blaesus (5) sil, Trebatium re- bía pedido tirbitro para dividir contigo la cosa co-
spondisse, si arbiter certis regionibus fundum di- mún; dice Bleso, que Trebacio respondió, que si el
visisset, eius partis, quae tibi ohtigerit, usumfru- árbitro hubiese dividido el fundo en ciertas porcio-
ctuyn mulieri nulia ex parte deben, sed eius, quod nes, de ningún modo se le debe ti la mujer el usu.
heredi obtigisset, totius usumfructurn eam habitu- fruto de la parte que te hubiere correspondido, pero
ram. Ego hoc falsum pulo, nam quum ante arbi- que ella habrá de tener el usufruto de todo lo que
trium (6) eommuni dividundo coniunetus pro in- le hubiese tocado al heredero Yo opino que esto
diviso ex parte dimidia totius fundi ususfructus es falso, porque habiendo sido de la mujer, antes

1) etenim, por et, ¡Ial. (4) 1Iai.; uxorsi, el códice Fi.


(2) relegavit, HaZ. (5) CeIsu, la Vulg.
() Sabinus, HaZ. Vutq. 5) H, Vulg, arbitruni, el códice FI.

608 DIGESTO.—LIBRO XXXIII. TÍTULO II

mulieris fuisset, non potuisse arbitrum inter alios de la sentencia arbitral de la división de cosa Co-
iudicando alterius ius mutare; quod et rece- mún, conjunto sin dividir el usufruto de Ja mitad
ptum esL de todo el fundo, no pudo el árbitro, juzgando entre
otros, cambiar el derecho de tercero; lo que tam-
bién se admitió.
32. SCAEVOLA libro XV. Dieslorwn.—Gene- 32. SCÉVOLA; Di9eslo,•Iibro X V.—Uno, habien-
rail capite praeposito quidam in testamento sun ¡La do antepuesto el capitulo general, añadió así en su
adiecit: «Felici, quem Ilberum cese iussi, usumfL'u- testamento: «lego, á Félix, que he mandado que
etum fundi Vestigiani (1) lego; culus proprietatem sea libre, el usufrulo del fundo Vestigiatio; cuya
puto te (2) consecuturum, si non contenderiscum propiedad creo que conseguirás, si no contendieres
herede meo, sed potius concordaveris; sed et tu con mi heredero, sino que antes bien vivieres en
lieres omnia fao, ut amici sitie, hoc enim vobis ex- concordia con él; pero tú, heredero, hizlo también
pedit»; quaesitum est, an vivente herede exigere todo para que seáis amigos, porque esto os convie-
possit Felix fuLidi proprietatem. Resondit, nihil ne»; se preguntó, si, viviendo el heredero, podrá
proponi, cur Felici proprietas fundx legata vi- exigir Félix la propiedad del fundo. Respondió, que
deretur. nada se exponía para que se considerase legada á
Félix la propiedad del fundo.
1.—Filios ex Seio, et 611am ex alio mar¡¡¿> he- § 1.—Urja instituyó herederos en partes iguales
redes iustituit aequis portionibus, et matri ¡la lega- á los hijos habidos de Seyo, y á una hija habida de
yeraL: «Aeliae liorcadi, matri meae, dan voto, otro marido, y le habla hecho así un legado á su
quoad vivat (3), usumfructum bonorum moorum, madre: «quiero que á Ella Dorcades, mi madre, se
¡La ut post obitum ejus ad liberos meos, aut ad eum, le dé, para mientras viva, el usufruto de mis bie-
qW ex bis vivet, pertineat»; fitii post aditam here- nes, de suerte que después de su muerte les perte-
ditateni decesserant; quaesitum est, inortua matre, nezca á mis hijos, ó al que de ellos viviere»; los
superstite fila testatnicis, ususfructus utrum ad hijos habían fallecido después de adida la herencia;
solani 611am, an vero pro portione hereditatis per. se preguntó, si, muerta la madre, sobreviviendo la
tineret. Respondit, ad eos redire, apud quos pro- hija de la testadora, le pertenecería el usufruto so-
prietas esset. Claudius non credidit ipsun1 usum- lamente á la hija, ó con arreglo á su porción do
fructum in vicem portionum hereditariarum post herencia. Respondió, que volvía á aquellos en quie-
mortem aviae inter ipsos datum, co magis, quod nes estuviese la propiedad. Claudio no creyó que
aequis partibus heredes erant scripti. el mismo usufruto haya sido dado entre ellos des-
pués de la muerte de la abuela en lugar de sus
porciones de herencia, con tanta más razón cuanto
que hablan sido instituidos herederos en partes
iguales.
§ 2.—Uxori usumfructum domuum et omnium § 2,—Uno le había legado á su mujer el usufruto
rerum, quae in bis domibus erant, excepto argento de unas casas y de todas las cosas que en estas
tegavorat, item usumfructum fundorum el salina- casas habla, excepto ha plata, y además el usufruto
rurn1 quaesitum est, an lanae cuiusque coloris de fundos y de salinas; se preguntó, si se le debe-
mercis causa paratae, item purpurae, quae in do. ría el usufruto de la lana de cualquier color prepa-
mibus erant, ususfructus ej deberetur. Respondit, rada para mercancía, y también de la púrpura, que
excepto argento, et his, quae mercis causa coinpa- había en las casas. Respondió, que, excepto la plata
rata sunt, ceterorum omnium usumfructum lega- y has cosas compradas para mercancía, tiene la le-
tariam habere. gataria eh usufruto de todas las demás cosas.
§ 3.—Idem quaesiit, quum in salinis, quarum § 3.—El mismo preguntó, si, habiéndose encon-
ususfructus tegatus esset, salle inventus sit non trado en las salinas, cuyo usufruto se había legado,
ininimus modus, an ad uxoreni ex causa fideicom- no pequeña cantidad de sal, le pertenecerá su usu-
miad ususfruetus pertineat. Respondit, de his le- fruto á la mujer por causa del fideicomiso. Respon-
gandis, quae venalia lb¡ essent, non sensisse te- dió, que el testador no entendió legar las cosas que
statorein. en ellas hubiese para vender.
§ 4.—Idem quaesiit, quum eodem testamento ¡La § 4.—El mismo preguntó, si, habiendo dispuesto
cavorit: «a te peto, uxor, uti ex usufructo, quem así en el mismo testamento: «te pido, mujer, que
tibi praestari voto in annum. quintumdecirnum (4), pOL' razón del usufruto, que quiero se te dé durante
contenta sic annuis quadringentis; quod ainplius quince años, te contentes con una pensión anual
fuerit, rationibus heredis heredumve meorum in- de cuatrocientos; lo que además hubiere, apliquese
feratur», an recessum videatur a superiore capite, á las cuentas del heredero ó de mis herederos», se
ideoque uxor non amplius liabeat ex usufructu, considerará que se separé del capitulo anterior, y
quam annuos quadi'ingentos. Respondit, satis id, que por lo tanto la mujer no tendrá por razón de[
quod quaereretur, aperte verba, quae proponeren. usufruto más que la pensión anual de cuatrocien-
tur, declarare. tos. Respondí, que lo que se pregunta lo declaran
con bastante claridad las palabras que se exponen.
§ 5.—Lucius Titius testamento suo Publio Mae- § 5.—Lucio Ticio dejó en su testamento á Publio
vio fundum Tusculanum reliquit, eiusque fidei Mevio el fundo Tusculano, y encomendé á su fide-
commisit, uti ciusdem fundí partem dimidiaru usus- lidad que diese á Ticia la mitad del usufruto del
fructus Titiae praestaret; Publius Maevius villam mismo fundo; Publio Mevio reedificó la casa rui-
vetustate corruptam cogendis et conservandis fru- nosa por su antigüedad, que era necesaria para

(1) Vcstiaiil, la Vug.


(2) Feflccm, insertan Hal. Vulg.
(.i) Tar. según la escritura o gual; vivet, coeccidn
del c,ldice Fi., Dr. 4) vicesimum quintum, Hal.

DIGESTO.—LIBRO XXXIII; TÍTULO u 609

ctibus necessariam aedilicavit; quacro, an sumtus recojer y conservar los frutos; pregunto, si deberá
parten) pro porLione USUSIOUCLUS Ttia anoscere pagar 'nema parte del gasto en proporción del usu-
debeat. Respondit, si, priusquam usumfructuin fruto. Respondió, que, si la edificó por necesidad
praeslaret, necessario aedflcavit, non alias cogen- antes de dar el usufruto, no ha de ser obligado ;
dum restituere, oluam eius sumtus ratio habeatur. restituir de otra suerte que teniéndose cuenta de
este pasto.
6.—Duas filias et fihiurn mente capturn here- § 6--Uno instituyó herederos á dos hijas y á un
des scr]psit, filme (1) portionis mente capto (2) hijo privado de juicio, y á una de las hijas te legó
datae usumtruetum legavit in hace verba: «hoc en estos términos el usufruto de la porción dada al
amplios Pubha Clemonliana praecipiet (3) si¡>¡ privado de juicio: «además d0 esto Pubhia CIernen-
usunifructnm (4) quartae partis hereditatis meae, ciana tomará para si el usufmuto de la cuarta parte
ex qua lulitim lustum, filium rneurn, heredem in- de mi herencia, en que instituí heredero á Julio
stitui, petoque a te, Publia Clernentiana, uti fra- Justo, mi hijo, y te pido, Publia Clemenciana, que
trem tuum lulium Justum alas, tuearis, dependas alimentes y cuides á tu hermano Julio Justo, y que
pro eo, pro quo tibi usuinfi'uctum portionis eius pagues por él, para Jo cual te he dejado el usutruto
reliqui, donec niculis eornpos liat, et convalescal»; de su porción, hasta que recobra el juicio y se cure»;
(1tlaesitum est, quurn filius in eodin furore in diecn se preguntó, si, habiendo fallecido el }jo conti-
mortis sae perseverans decesserit, aii ususfruetus nuando en la misma locura hasta el día de su muer-
intorcideril. Respondit, verbis, quao proponeren- te, se habrá extinguido el usufruto. Respondió, que
tur, perseverare legaturn, nisi manifestiasime pro- en virtud de las palabras que saexponian subsistía
hetur, aliad testatorem sensisse. el legado, á no ser que clanisimamente se pruebe
que el testador entendió otra cosa.
7.—Heredia instituti fidei commisit, filio suo § 7.—Una encomendó á la fidelidad del herede-
annua decem praestare, aut ea praedia amere, et do instituído, que le diese á su hijo diez cada año,
assignare, ut usurnfructuín Imaberet, reditum (5) ó que comprase y le asignase, para que tuviera su
elficientia annua decem; filias fundos siM ab heme- usuinuto, predios que produjeran los diez de renta
de secundum matris voluntatem traditos locavit; et al año; el hijo dió en arrendamiento los fundos que
quaesitum est, defuncto co rehiqua cotonorum según la voluntad de su madre se le entregaron
utrumne ad heredem filii fiuctuarii, an vero ad por el heredero; y se preguntó, si fallecido él le
Imeredem Seiae testatricis peitineant. Respondit, pertenecerán los atrasos de los colonos al heredero
nihil proponi, cur ad heredem Seiae pertirieant. del hijo usufructuario, O al heredero de Saya Ja
testadora. Respondió, que nada se expone para
que le pertenezcan al heredero de Seya.
8.—Usumfructurn tertiae partis bonorum suo- § 8—Uno habla legado á uno de sus herederos el
ram un¡ ex heredibus legaverat; quaesitum est, an usuiruto de la tercera parte de SUS bienes; se pre-
pecuniae, quae ex rebus divisis secunduin aesti- guntó, si se deberá dar la tercera parte del dinero
mationem efFecta est, tertia praestarida siL Re- que con arreglo á estimación se hizo de los bienes
spondil, heredia esse electionem, utrum rerum, an divididos. Respondió, que es del heredero la elec-
aestimationis usumfructum praestare vehit (6). ción, si quisiera dar el usufruto de tos bienes ó el
de su estimación.
§ 9.—Item quacsitunl est, tributa praeter ea, § 9—También se preguntó, si además se han de
qune vol pro piaediis aut moventibus deben et deducir de la cantidad los tributos que se deben y
reddi necesse esi, an eximeuda smi ex qnantitale, es necesario pagar por los predios O por los bienes
aL (7) reliqune duntaxat pecuniae, si lmoc heras ele- semovientes, de suerte que se deba entregar sola-
genl, reddi debeat (8). Respondil, reliquae paca- mente del restante dinero, si esto hubiere elegido
niae tertiam praestandam. el heredero. Respondió, que se ha de dar la terce-
ra parte del dinero restante
33. IDEM Ub»o XVII. Di9csorurn.—Sempro- 33. Ej. mismo; Digesto, libro X II.—eQuie-
nio ca, quae vivos praestabam, dan velo»; is etiamu ro que se le dé á Sernpronio lo que yo en vida le
hiabitabat in testatoris domo, quae uni ex heredi- daba»; aquél habitaba también en una casa del
bus praelegata eral; quaesitumn est, an habitatio testador, que habla sido prelegada á uno de los he-
quoque debeatur. Respondit, nihil propon¡, cur non redaras; se preguntó, si se deberá también ha ha-
debeatur, bitación. Respondió, que nada se expone para que
no se deba.
§ 1.—Ex bis verbis testamenti: «liberlis meis, § 1.—En virtud de estas palabras de un testa-
quibus I)orninatim nihil reliqui, quan vivas prae- mento: «quiero que se dé á mis libertos, áquienes
stabam, dan volo»; quaesitum est, an lihertis, qui determinadamente no he dejado nada, Jo que en
cuni patrono suo in diem mortis habitabani, .etiam vida les daba»; se preguntó, si se consideraba que
habitatio rehieta videatu r. Respondit, videri. á los libertos, que habitaban con su patrono hasta
el día de la muerte, se les dejó también la habita-
ción. Respondió, que se considerada.
§ 2.—Codicillis ita scripsit: «Negidium, Titium, § 2—Una escribió así en los codicilos: «pido que
Dionem libertos meos senes et infirmos, peto, in consintáis que Negidio, Ticio y Dión, libertos míos,
locis, in quibus nunc agunt, senescere patiamini»; ancianos y enfermos, pasen la vejez en los Jugares
quaero, an ex hoe capite liberti suprascripti ex en que ahora viven»; pregunto, si en virtud de esta

(1) HaS. lJulg.; fui, Taur. erg un la escritura original;


litio, corrección del códice Fi., Br. 5) redltuoni, ¡Ial.
(2)Según corrección del códice Fi, ¡Icil. Vuulg ¡ capti, (6) Según corrección del códice FI.: veliet, Taur. según
Tau', según la escritura original, ldr. La escritura original, Br.
3) percipiet, ¡Jal. (7) ut, omiteS4 Hal.
(4) ¡Jal. Vulg.; usumtructiun, omítela el códice FI. redél debesi, omníteiae Hal.
Tomo 11-71

610 DIGESTO.—LIBRO XXXIII: TITULO It

fideicommisso fructus Iocorum, quibus morantur, cláusula deberán recibir por fideicomiso los men-
recipere debeant, quum alia, quae jis specialiter cionados libertos el usufruto de los lugares en que
legata sunt, sine controversia consecuti sunt. Re- moran, habiendo conseguido sin controversia lo
pondit, verbis, quae proponei'entur, id petitum, demás que especialmente se les legó. Respondió,
ut ad eum modutn paterentur heredes ibi coz case, que con las palabras que se expon tan se pidió que
ad quetn modum ipsa patiebatur. los herederos consintieran que aquéllos estuviesen
allí de la misma manera que ella lo consentía.
34. losis libro XVIII. Diqesorwn.— Codicil lis 34. EL MISMO; Diqeto, libro XVIIL—U no. dió
fldeicommissa in hace verba edit: «Libertis liber- en codicilos fideicomisos en estos términos: «quiero
tabusque meis, et quos in codicillis manumisi, que á mis libertos y libertas, y á los que manumití
furidum, ubi me humari volul, dan yole, ut, qui en los codicilos, se les dé el fundo en que quise ser
ab bis decasserit, portio eius reliquis scereseat, ita enterrado, de suerte que laporción del que de ellos
ut ad novissimum pertineat, post cuius novissimi hubiere fallecido acrezca á los demás, á fin de que
decessurn ad Rempublicam Arelatensium pertinere le pertenezca al último, y después del fallecimiento
yole; boc amplius libentis libertabusque meis habi- de éste último quiero que pertenezca á la Repú-
tationes in domo, quamdiu vivent; Paetiae et Tro- blica de Aries; además de esto quiero que á mis Ii-
pbimae diaetas omnes, quibus (1), uti consuevit, bertos y libertas se les dé en mi casa habitación
liabitet (2); quam domum post mortem eorum ad mientras vivieren; y it Paccia y it Trofima todas
Retnpublicam portjnere yole»; quaesitum est, Reí- las habitaciones interiores en las que cada cual
publieae fideicommissum utrum ab herede, an. a habite según acostumbré; cuya casa quiero que
libertis datum siL Reapondit, secundum ea, quae después de la muerte do ellos pertenezca it la Re-
proponerentur, posse ita verba accipi, uL eius le- pública»; se preguntó, si it la República se le dió el
gatarii, qui novisaimus decederet, fidei commis- fideicomiso it cargo del heredero, ó al de los liber-
sum videatur. ídem quaesiit, defunetis quibusdam tos. Respondió, que, según lo que se exponía, las
ex libertis, quibus habitatio relicta erat, anportio- palabras podían entenderse de manera que se con-
nes doinus, in quibus hi liabitaverant, iarn ad Rern- sidere encomendado it la fidelidad del legatario que
publicani pertineant. Respondit, quoad aliquis eo- falleciese el último. El mismo preguntó, si, habiendo
rum vivat, fldeicommissuin Reipublicae non de- fallecido algunos de los libertos, it quienes se les ha-
ben. bía dejado la habitación, le pertenecerán ya it la Re-
pública las porciones de la casa en que aquéllos ha-
bían habitado. Respondió, que mientras viva alguno
de ellos no se le debe Ii. la República el fideicomiso.
§ 1.—Qui Semproniam ex parte decitna, et Mac- § 1.—Uno que había instituido herederos it 5cm-
viam ex parte decirna, alumnuin ex reliquis parti- peonia de una décima parte, it Mevia de otra déci-
bus instituerat heredes, curatorem alumno dedit, ma parte, y it su alumno de las demás partes, nom-
quum jure facere putaret; et curatonis fidei com- bré curador para el alumno, creyendo hacerlo con
misit, ne pateretur fundum venire, sed cum Sem- derecho; y encomendé it la fidelidad del curador,
pronia et Maevia, nutricibus anis, frueretur reditu que no consintiese que se vendiera el fundo, sino
eius; et ima parte testamenti ita adiecit: «omriem que disfrutase de su renta con Sempronia. y Me-
voluntatem meam fidel hereduni meorum conmit- vía, sus nodrizas; y en la última parte del testa-
te»; quaesitum est, an tertias partes ususfructus mento añadió así.- «encomiendo it la fidelidad de
fundi nutnices ex fldeicommisso pelero possint, mis herederos toda mi voluntad»; sepreguntó, si
quaruvis curator ci receptus Sit, quein jure dare podrán pedir las nodrizas en virtud del fideicomiso
non poterit (3) alumno. Respondil, secundum ea, tas terceras partes del usufruto del fundo, aunque
quas proponerentur, utiliter fideicom misso volun- haya sido admitido el curador it quien en derecho
tateni suam confirmarse, id igitur cuique dedisse, no pudiera nombrarlo para el alumno. Respondió,
ilt et nutrices una cum alumno reditu fundi ute- que, según lo que se exponía, confirmé válidamen-
re n tu r. te su voluntad con el fideicomiso, y que en SIL COfl-
secuencia les había dado derecho para que tam-
bién las nodrizas disfrutasen juntamente con el
alumno de las rentas del fundo.
35. IDEM libro XXII. Digcsíorurn.—Uxori usu ni- 35. EL MISMO; Digesto, libro XXZL—Uno legó
fructum villae legavit in quinquenniu m a die mor- it su mujer el usufruto de una granja por cinco
tis suae, deinde hace verba adiecit: «el peracto años, contados desde el día de SIL muerte, y des-
quinquennio, quum elus ususfructus case desierit, pués añadió estas palabras: «y transcurrido el
tune eum fundum illi et illi libertis dan velo»; quinquenio, cuando haya dejado de existir su use-
quaesitum est, quum uxor intra quinquennium de- fruto, quiero que este fundo sea entonces dado it
cessenit, an libertis propnietatis petitio 1am, an vero éste y á aquél liberto»; se preguntó, si, habiendo
impIdo quinquennio conipetat, quia peracto quin- fallecido la mujer dentro del quinquenio, les com-
quennio testator propnietatom legaverat. Respon- peterá it los libertos la petición de la propiedad
dit, post completum quinquennium fundum ad li- desde luego, ó cumplido el quinquenio, porque el
bertos pertinere. testador había legado la propiedad, transcurridos
los cinco años. Respondió, que el fundo pertenece
it los libertos después de cumplido el quinquenio.
86. IDEM libro XXV. Digc»toram.—S1icho te- 86. EL MisMo; Digesto, libro XXV.—A Stico,
atamento manumisso fundi ususfructus eral lega- manumitido por testamento, le había sido legado

(1) qntbus uti, ¡Jal.


2) hsbtte$, onUteta ¡Jal, 1) potult, fiat.

DIGESTO.—LJBEO xxxiii: TÍTULO 11 611

tus, et quum is uti fruique desiisset, fidei heredwn el usufruto de un fundo, y el testador habla enco-
testator commisit, uti eum fundum darent Lucio mendado a la fidelidad de los herederos que cuan-
Titio; sed Sucias testamento suo eiusdem fundi do aquel hubiese dejado de usufructuario diesen el
roprietatem nepotibus suis legavit, et heredes fundo 5. Lucio Ticio; pero Stico legó en su testa-
Stichi ex testamento eius tegatariis nepotibus eum mento la propiedad del mismo fundo 5. sus nietos,
fundum tradiderunt; quaesitum cst, quum nepotes y los herederos de Stioo entregaron el fundo en
legatarii ignoraverint conditionero fu ndi suprascri- virtud de su testamento á los nietos legatarios; se
ti priore testamento datam, et plus quam tempore preguntó, si, habiendo ignorado los nietos legata-
statuto poasederint, an eum fundum sibi acqui- rios la condición impuesta respecto del menciona-
sierint. Respondit, secundum ea, quae propone- do fundo en el anterior testamento, y habiéndolo
rentar, legatarios sibi acquisiise. poseído más tiempo del establecido, habrán adqui-
rido para si este fundo. Respondió, que, .según lo
que se exponía, los legatarios lo adquirieron para si.
1.—Idem quaesiit, si aliquo casu legatar.iis an- § 1. —El mismo preguntó, si, pudiéndoselo qui-
ferri possit, an repetiti000m ah heredibus Stichi tar en algún caso 5 los legatarios,podrían tener
ems nepotes habere possint. Respondit, supra qui- sus nietos acción para repetirlo de los herederos
dem de acquisitione responsum, verum si ex alia de Stieo. Respondió, que, antes ciertamente se
causa acquisitio cessasset, videri Stichuin, si post respondió respecto a la adquisición, pero que si la
mortem eorum, quibus proprietas legata esset, te- adquisición hubiese cesado por otra causa, se consi-
stamentum fecisset, potius quod habere se crede- dera que Stico, si hubiese hecho testamento deaz.
ret, quam quod onerare heredes vellet, legasse. pués de Ja muerte de aquéllos á quienes les hubie-
se sido legada la propiedad, más bien lo legó por-
que creía que él lo tenis, que no porque quisiera
gravar 5 los herederos.
37. IDEM libro XXXIII. Digesoru.ni . - «Uxori 37. EL alisalo; Digesto, libro XXXIII.—Lego
meae usumfructurn lego bonorum meorum, usque 5 mi mujer el usufruto de mis bienes hasta que mi
dum filia mea annos impleat octodecim»; quaesi- hija cumpla diez y ocho años»; se preguntó, si le
LuiD est, an praedioruin tam rusticorum, quam ur- pertenecerá 5 la mujer el usufruto de los predios,
banoi'um, et mancipiorum, et supellectilis, itenique / así rústicos como urbanos, y el de los esclavos y

kalendarii ususfructus ad uxorein pertincat. Re- del ajuar, y también el del libro de cuentas. Res-
spondit, secundum ea, quae proponerer4ur, omniuLD pondió, que, según lo que se exponía, le pertenece
pertinere. el de todas las cosas.
38. IDEí libro 111. Re3ponsorum..—eFundi Ae- 38. EL MISMO; Respuestas, libro IIL—«Quiero
butiani (1) reditus uxori mese, quoad vivat, dan que se dé 5 mi mujer, mientras viva, la renta del
volo»; quaéro, an possit tutor heredia fundum ven- fundo Ebuciano»; pregunto, si podrá el tutor del
dore, et legatario offerre quantitatem annuam, heredero venden el fundo y ofrecerle al legatario la
quain vivo patrefamilias (2) ex locatione fundire- cantidad anual, que en vida había acostumbrado el
digere consueveraL Respondit, poase. item quae- padre de familia á obtener por el arrendamiento
ro, an habitare impune probiberí possit. Respondit, del fundo. Respondió,que podía. También pregun-
non esse obstricÉum heredem ad habitationem to, si impunemente se le podrá prohibir que lo ha-
praestandam. Itein quaero, an compellendus sit bite. Respondió, que no estaba obligado-sí heredero
heres iefcere praedium. Respondit, si heredis fa- á darle habitación. Igualmente pregunto, si habrá
eto minores reditus facti essent, Iegatarium recto do ser compelido el heredero 5. reparar el predio.
desiderare, quod.ob eani ram demi nutuni siL Item Respondió, que si por hecho del heredero se hu-
quaero: quo distat hoc legatum ab usufructu? Re- biesen hecho menores las rentas, con razón pre-
spondit, ex bis, quae supra responsa essent, intel- tende el legatario lo que por esta causa se haya
ligi differentiam. disminuido. Asimismo pregunto: ¿en qué se dic-
rencia este legado del usufruto? Respondió, que
por lo que antes se ha respondido se conoce la di-
ferencia.
39. IDEM libro VI. iluponsorwn.—Filios liere- 89. EL MISMO; Respuestas, libro VI. - Uno
des instituit, uxori vestem, mundum muliebrem, instituyó herederos 5 sus hijos, legó 5. su mujer el
lanam, linum, et alias res legavil, et adiecit: «pro- vestido, los objetos de tocador de mujer, lana, lino,
prietatern autem coruin, quac supraseripta sant., y otras cosas, y afiadió: «pero quiero que la pro
reverti voo ad filias meas, quacve ex his tunc vi- piedad de estas cosas, que se han mencionado, re-
vent»; quaesitum cal, utrum iisusfructus, an pro- vierta ó mis bijas, ó á las que de ellas vivieren en-
prietas earum rerura data sil. Respondit, proprie- tonces»; se preguntó, si se habrá dado el usufruto,
tatem legatam videri. ó la propiedad de estas cosas. Respondió, que se
considera legada la propiedad.

40. A L F E N U S VARUS (3) libro VIII. Digesto- 40. ALFENO VAno; Diqeto compendiado por
ruta a Paulo epilornalorum.. —cliii en ni illo habita- Paulo, libro Y111.—«Lego á aquel con aquel la ha-
tionem lego», periude cM, Oc si ita: «illi et ¡lii», bitación», es lo mismo que si uno hubiese legado
legasset. así: «aquel y 5 aquel».

(1) Trebatiani, ial. Vulg.


(3) vivas paterfamilias, ial. (3) lallanus, ¡Jal.,' Ulpianut, la Vul

612 DIGESTO.—LIBRO XXXIII. TÍTULO III

41. IÁVOLENUS libro II. ex Post,crioribus La- 41. JAv0LENO; Docirina de las obras póturnas
beonia.—Quum ita legatum esset: «frutus annuos de Labcón, libro 11.—Cuando se hubiese legado
fundi Corneliani Publio Maevio do lego», perinde así: «doy y lego It Publio Mevio los frutos anuales
putat accipiendum esse Labeo, nc si ususfructus del fundo Conneliano», opina Labeón que se ha de
fundi similiter esset legatus, quia hace meiis tuis-. entender lo mismo que si igualmente hubiese sido
se testatoris videatur. legado el usufruto del fundo, porque se considera
que esta fué la intención del testador.

42. IPEM libro V. ex PosÍerioribus Labconi&— 42. E 1, MIS 3,f o; Doctrina de las obras póstulnag.
la fructu id case intelligitur, quod ad usuin liorninis de Labeón, libro V.—Se entiende que está com-
inductunn est; noque enim maturitan naturalis hic prendido en los frutos lo que fué destinado para
spectanda est, sed Id tem pus1 que niagis colono do- uso del liornfre; porque no se ha de considerar
minove eum fructurn tollere expedil; itaque quum aquí la iiiadurez natural, sino el tiempo en que más
olea imrnatura plus Iiabeat reditus, quam si matura bien le conviene al colono ó al dueño coger este
legatur, non potest videri, si immatura beta est, fruto; y así, teniendo más rendimiento la aceituna
in fructu non esse. sin madurar, que si se cogiera madura, no se pue-
de considerar, si se cogió sin iiiadurar, que no esté
comprendida en los frutos.
48. VENULELUS libro X. Actionum.—Nihil (1) 43. VEN U LEN o; A CCiOItCS, libro X.-Nada u u-
interest, utrum bonorum quis, an rerum terliae porta que uno haya legado el usufruto de los bie-
partis usumíructum legaverit; nam si bonorum nes, ó de la tercera parte de los bienes; porque si
ususfructus legabitur, etiarn aes alionurn ex bonis se legare el usufruto de los bienes, también se de-
dedueetur, et quod in acl.ionibus erit, computalii- ducirán de los bienes las deudas, y se computará
tur. At si certarum icrum ususfructus legatus cnt, lo que estuviere comprendido en acciones. Mas no
non idem observabitur. se observará lo mismo, si se hubiere legado ci usu-
fruto de cosas ciertas.
TIT. [II TiTULO III

DE SEttVITUTE LEGATA (2) DE LA SERVIDUMBRE LEGADA

1. IULIANUS (3) libro!, ex Minicio. - Q ui d u as 1. JULIANo; Doctrina de ¡ti inicio, libro 1.—Uno
tabernas coniunctas liabebat, cas singulas duohus que tenía dos cabatias contiguas las legó It dos, una
legavit; quaesitum est, si quid ex supeniore taber- á cada uno; se preguntó, si, habiéndose ediflcado
na in inferiorem inaediflcatum esset, nurn inferior algo de la cabaña superior sobre la inferior, se
oneri ferundo in superioris tabernae loco contine- comprendnia la interior para soportar la carga en
retur. Respondit, servitutem inipositani videni. lu- el lugar de la cabaña superior. Respondió, que se
lianus (4) notat: videamus, no hoe ita venum sit, si considera impuesta la serviduiribre. Juliano obser-
aut nominatim hace servitus imposita est, aut ¡la va: veamos no sea esto así verdadero, si esta ser-
legatum datum cst: «tabernam meatn, uti nono ridumljre fué impuesta expresamente, ó si el lega-
est, do lego». do fué dado de este modo: «doy y lego mi cabaña,
corno está ahora».

2. MARCELLUS libro XIII. Diycstorum.—Fun- 2. M AItcELo; Digesto, libro XIII.—Se puede


duai communern liabentibus legan potest vía, quum legar la servidumbre de vía It los que tienen en co-
et communis servus recto viam stipulatur; etquuni mún un fundo, porque también un esclavo común
duo el, qui ipse viern stipulatus fuenit, heredes ex- estipula válidamente la servidumbre de vía; y cuan-
tite!int, non corru mpitur stipulatio. do dos quedaron herederos del mismo que hubiere
estipulado la servidumbre de vía, no se vicia la es-
tipu la cié fl.
3. IDEM libro XXIX. Di#yestorunj.— Si fundum 31 Et. xisto; Digesto, libro XXIX.—Si uno le
Maevio, et ad eum viani per alium funduin, et hubiese legado It Mevio un fundo y el camino para
eundem fundum sine vía Titio legasset, si uterque ir It él por otro fundo, y It Ticio el mismo fundo sin
funduin vindicasset, sino vía legato fuiidum cessu- el camino, si ambos hubiesen reivindicado el ron-
ruin, quia noque acquini per partein servitus possit. do, el tundo habrá de ceder al legado sin el cami-
Et Si pnius Maevius t'undum vindicaret altero deli- no, porque una servidumbre no sepuede adquirir
berante, posse dubitani, an, si postea Titius cmi- en parte. Y si primeramente reivindicase Mevio el
sisset, viae legatuin salvuni esset. EL lioc magia fundo estando deliberando el otro, se puedo dudar,
videbatur. Quamquam si sub conditione quia tun- si, dejándolo de aceptar después Ticio, quedenia It
dum legasset, viam pune, aut pro parte funduni salvo el legado del camino. Y esto parecía preferible.
puro, pro parte sub conditione, et viam sine con- Aunque si uno hubiese legado un fundo bajo con-
didone, Si. pendente ea legati dies eessissct1 intet- dición, y el camino puramente, ó en parte el fundo
iturum foro viae legatuni, ut responsum caL, quum puramente, y en parte bajo condición, y el camino
alter¡ ex vicinis, qui fundum communem liabebant, sin condición, si pendiente ésta hubiese comenza-
viafli sub conditione, alter¡ puro legasset, et (5) do á correr el término del legado; se habría de ex-
pendente conditione decessissef, quia allerius le- tinguir el legado del camino, como se respondió,

(1) Noniiiiiil, 1/al.; Multuni, por NftiiI, la Vulq (4) tlpiauius Tía?.
(2) URBANA ET ausc.&, añada la Vuíg. (5) Según correcciíjn del códice FI. E,'.; et, otn!lela
(5) Papinlanus ¡iaL; Paulus, la Vulg. Taur. según la escritura original,

DIGESTO.—LIBRO xxxui: TÍTULO Iv 613

gatarli persona impedimento esset, quo minus so- cuando á uno de los vecinos, que tenían un fundo
lidus fundus cum via vindicaretur. en común, le hubiese legado el camino bajo con-
dición, y á. otro puramente, y hubiese fallecido es-
tando pendiente la condición, porque la persona
del otro legatario servirla de impedimento para que
no se reivindicase todo el fundo con el camino.
4. IAVOLENUS libro IX. Episoiarum.—Si is, 4. JAVOLENO; Epístolas, libro IX.—Si el que
qui du&s aedos habebal, unas mili¡, alteras tibi le- tenía dos casas me legó una, y otra á ti, y hay una
gavIt1 et medius panes, qui utrasí1ue cedes distin- pared medianera que separe ambas casas, opino
guat, intervenit, eo jure eum communem nobis que aquella nos es común con el mismo derecho
esse existimo, que, si panes tantum duohus nobis que lo sería si á nosotros dos se nos hubiese legado
communiter esset legatus, ideoque neque me, ne- en COIflÚfl solamente la pared, y que por lo tanto
que te agere posse, ius non esse alter¡ ita immis- ni yo ni tú podemos sostener que el otro no tiene
sas (1) habere; nam quod communitersocius babel, derecho para tener así apoyadas las vigas; porque
et in jure eum habere constitit; itaque de ea re sr- lo que un socio tiene en común fué constante que
biter eommunj dividundo sumendus est. lo tenga también conforme á derecho; y así, se ha
de nombrar en este asunto arbitro para dividir la
cosa común.
5. PAPI NIA N VS libro XVI. Quacsionu,n.—Etsi 5. PAPI Nl ANO; Cuestione3, libro XVI.—A un-
maxime testamentj factio eum servis alienis ex que hay testamentifacción con los esclavos ajenos
persona dominorum cal, ea temen, quae servia re- principalmente por razón de la persona de sus due-
Iinquuntur, ita valent, si liberis relicta possent va- ños, sin embargo, las cosas que se dejan á. escla-
lere; sic ad fundum domini via servo frustra le- vos son válidas de este modo, si pudieran ser vá-
gatur. lidad dejadas á hombres libres; y así, en vano se
lega á un esclavo el camino para ir It un fundo de
su señor.
6. IDEM libro VII. Rcponsorwn. - Pater fihiae 6. EL MISMO; Respuestas, libro VIL—Un pa-
domum legavit, eique per domus hereditarias ius dre legó It su hija una casa, y quiso que se le con-
transeundi praestani voluit; si filia dornum suam cediera el derecho de pasar por casas de la heren-
habitet, Viro quoque ius transeundi praestabitur, cia; si la hija habitara su propia casa, se le prestará
atioquin lUce praestari non videbitur. Quodsi quis también á su marido el derecho de paso, y de otra
non usum transeundi personae daturn, sed lega- suerte no se considerará que se le presta It la hija.
tum servil.utis esse plenum intelligat, tantundem Pero si alguno entendiera que no se dió á la per-
jung ad heredem quoque transmit.etur; quod hie sona el uso del paso, sino que hay un pleno legado
nequaquam admittendum est, ne, quod afleclu de servidumbre, se transmitirá el mismo derecho
lilao datum caL, lioc et ad exleros eius heredes también al heredero; lo que de ningún modo se ha
transire videatur. de admitir aquí, para que no parezca que lo que
por afecto se le dió It la bija pasa también á los he-
rederos extraños de la misma.
7. PAIJLUS libro XXI. Quaestionuiu.—Quum a 7. PAULO; Cue.ione, libro XXI.—Cuando It
pluribus heredibus institutis via Jegala cst, quia cargo de muchos herederos instituidos fué legado
partem non recipit, singuli heredesin solidum con- el camino, como este no admite división, cada uno
veniuntur, quia el uno ex hei'edibus adeurite vin- de los herederos es demandado por la totalidad,
dicar¡ potest. porque también puede ser reivindicado adiendo la
herencia uno sólo de los herederos.

TIT. IV TÍTULO IV

DE DOTE PRAELEGATA (2) DE LA DOTE PRELEGADA

1. Ut.r'iii Nt'S libro XIX. ad Sabinum. —Quum 1. U LPI ANo; Comentarios 4 Sabino, libro XIX.
dos relegatur (3), verum est, id dotis legato (4) —Cuando se deja por legado la dote, es más cierto
inesse, quod actioni (5) de dote inerat, que en el legado de la dote se comprende lo que
era inherente It la acción de dote.
§ 1.—Et ideo, si mier virum et uxoreni conve- § 1.—Y por lo tanto, si entre el marido y la mu-
nerat, ut morte viri solulo matrimonio, filio com- jer se había convenido que disuelto el matrimonio
muni interveniente, dos apud mariti lieredem re- por muerte del marido quedase la dote, habiendo
maneret, et mantua decedens dotem relegaveril, hijo común, en poder del heredero del marido, y el
atari pacto non debet ob boc, quod dos relegala marido al morir hubiere dejado por legado la dote,
est, verum et citra relegalionem lioc probar¡ debet; no se debe estar por esto It lo paclado,porque la
naln quod esi admissum, posse deteriorem condi- dote fué dejada por legado, lo cual se debe apro-
tionem dó1is fieri intervenientíbus liberis, toties bar aun sin haberse dejado por legado; porque Jo

(1) lmmisgum tu eas, Rol.


(e). Ta ur.; PEBLEGÁTA, el códice Fi , flr.; RELEGATA, II 1. (4) rdegato, ¡Ial.
(3) praetegtur, (a Villg. (5) ¡Ial.; nctione, el códice Fi.

614 DIGESTO.—LIBRO Xxxiii: TÍTULO 1V

loctim habet, quolies ipsa in matrimonio decedit1 que se admitió, que se puede hacer peor la condi-
ve¡ divortiurn intervcnjt. ck)ii de la dote habiendo hijos, tiene lugar siempre
y cuando la mujer fallece en el matrimonio, ó me-
dia divorcio.
2.—Et verum est, coinmodum in dote relegata 2.—Y es verdad que en el legado de la dote hay
esse repraesentationis, quamvis annua dies dos ci beneficio de la representación, aunque la dote
praestaretu r. se hubiese de entregar al cabo de un año.
3.—Est et illud, quod ob res donatas liodie post § 3.—También hay esto, que hoy después del
Senatusconsultuni nulla siL ( 1 ) exactio, si modo senadoconsulto no hay exacción alguna por causa
voluntatem non mutavit testator. de las cosas donadas, si es que el testador no cam-
bió de voluntad.
4.-1mensae autem ¡peo jure dotem rninuunt; § 4.—Pero los gastos disminuyen de derecho la
sed quod diximus, ipso jure dotem impensis minui, dote; pero lo que decimos, que la dote se disminuye
non ad singul-a corpora, sed ad universitateni erit de derecho con los gastos, no se habrá de referir á
referendum. cada uno de los bienes, SiLIO a la totalidad.
§ 5.—Adeo autem dotis actionem conlinet do- 5.—Pero de tal modo el legado de la dote con-
tia(2) relegatio, ut si vivus eam uxori, scilicet tiene la acción de dote, que si en vida se la hu-
quibus hect casibus, solverit, cesset legatum. biere pagado el marido á su mujer, por supuesto,
en los casos en que es licito, cesará el legado.
§ 6.—Sed et si mancipia fuerint in dote non ae- § 6.—Pero también si en la dote inestimada hu-
stimata, et hace deniortua sint, legatum dotis in biere esclavos, y estos hubieran fallecido, se extin-
bis eranescit. gue en cuanto á ellos el legado de la dote.
§ 7.—Sed et si dotem promiserit niulier, neque § 7.—Pero si la mujer hubiere prometido la dote,
dederit, et decedena inaritus uxori dotem praele- y no la hubiere dado, y el marido ah fallecer le hu-
gaverit (3), mulier nihil amplios, quam liberatio- biere prelegado la dote á la mujer, la mujer no
nem habebit. Nam et si quis ¡la legaverit: «centum tendrá nada mas que la liberación. Porque también
quae in arca babeo», aut: equae ¡Ile apud me de- si uno hubiere legado de este modo: «los cien que
posuit», si nulla sint, nihil deben constat, quia tengo en la caja», ó «que aquel deposité en mi po-
nulla corpora sint. der», es constante que, si no hubiere ningunos,
nada se debe, porque no hay ninguna cosa.
§ 8.—Si quis uxol'i fundum TiLianum bis verbis 8.—Si alguno hubiese legado á su mujer el fun-
lcgasaot: «is enim fundus propten illatn ad me per- do Ticiano con estas palabras: «porque este fundo
venit», omnimodo debetur fundus; nam quid- vino á mi poder por causa de ella», se debe de todos
quid (4) reí addi•tur satis demonstratae 5), fru- modos el fundo; porque es supérfuo lo que se aña-
stra est. de á una cosa suílcientemente demostrada.
9.—[2.1 (6) Celsus libro vicesimo Digestorum 9. [21 Escribe Celso en el libro vigésimo del
sci'ibjt, si socer nurul doteru relegavit, si quideni Digesto, que si el suegro legó la dote á la nuera, es
ius actionis de dote voluit relegare, nuhlius mo- de ningún valor el legado, si verdaderamente le
menti esse legatum, quippe nupta esi; sed si voluit quiso legar el derecho de la acción de dote, porque
eam recipere dotalem peduniam, inquit, utile erit está casada; pero si quiso que ella recibiese el di-
legatum. Si Lamen haec dotem receperit, nihilcuni- nero de la dote, dice que será útil el legado. Mas
nus maritus dotis persecutionem habebit, sive he- si ella hubiere recibido la dote, el marido- tendrá,
res institutos esset, familiae erciscundae indicio, sin embargo, la persecución de la dote en el juicio
sive non, utili actione. Ego puto, quoniam non hoc de partición de herencia, si hubiese sido instituido
voluit socer, ut bis dotem heres praestet, et muhie- heredero, y sino, con la acción útil. Yo opino, que,
Lfl agenteni ex testamento cayere debere, defen- como el suegro no quiso que el heredero pagase
sum id heredeni adversus marituin. Ergo et ma- dos veces la dote, al ejercitar la mujer la acción de
ritus idem debebit cayere, adversos inuliereiti testamento debe dat' caución de que el heredero
defensuin ir¡, si prior agat. habrá de ser defendido contra el marido. Luego
también el mismo marido deberá dar caución de que
habrá de ser defendido contra la mujer, si él ejer-
citase primero la acción.
§ 10.—Per conti'anium apud Iulianum libro tri- § 10.—Por el contrario, en el libro trigésimo sép-
gesimo septimo quaenitur, si socer filio suo exhe- timo de Juliano se pregunta, si el suegro hubiese
redato doteni nurus le-asset. EL ait, agi quidein legadola dote de la nuera á su hijo desheredado.
cum manto exhei'edato de dote non poese, verun- Y dice, que ciertamente no se puede ejercitar la
tamen ipsum dotem persecuturuni ex causa legati, acción de dote contra el manido desheredado, pero
sed non alias eum legatum eonsecutunum, quam si que éstc mismo habla de perseguir ha dote por cau-
cavenit, heredes adversos muhierem defensuin ir¡; sa del legado, si bien no habrá él de conseguir el
et dittenentiam facit hiten eum, coi dos nelegata legado de otro modo, sino si hubiere dado caución
est, et orcinum libertum, coi peculium legatum de que habrán de ser defendidos los herederos con-
eSt, nanque eum de peculio posse convenini ait, tra la mujer; y establece diferencia entre aquel á
heredem non posse, quia peculiuLn desiit penes se quien fué dejada por legado la dote, y el liberio
liabere; aL dotis actio nihilorninus competit, etsi orcino, á quien se legó el peculio, porque dice que
dotem desienit liabere. éste puede ser demandado con la acción de pecu-
lio, y no puede serlo el heredero, porque dejó de
tener en su poder el peculio; pero compete, sin
(1) ¡Ial. Vulg.; St, el códice FI. embargo, la acción de dote, aunque hubiere dejado
(2) puro, ine Pta4 ¡Ial. Vutg. de tener la dote.
(3) re1eaver1t, HaS.
(4) Segun nuestra conjeturad denionstratas, inserta el
códice FI.
(5) namquldquid demoiiitiatac rel additur saLle demon-
strare, ¡Ial, (6) Sepún edicioziee rulgar.

DIGESTO—LIBRO XXXIIL TÍTULO IV 615

§ 11.—Idem lulianus quaeri, si dotem manto § 11,—El mismo Juliano pregunta, si, habiendo
reegaverit socer, en dote soluta mulieni legatum legado el suegro al marido la dote, se extinguirá el
maniti extinguatur. El dicit, extingui, quia nihil legado del manido habiendosele pagado la dote ó. la
esset iarn, quod manito posset praestani. mujer. Y dice qne se extingue, porque ya no ha-
bría nadaque se pudiera ciar al marido.
§ 12.—Idem quaenit, si dos affl legata esset, eam- § 12—EJ mismo pregunta, si, habiéndose legado
que rogatus sit mulieri restituere, an lex Faleidia á otro la dote, y habiéndosele rogado que se la res-
in legato locum haberet. Et dicit, babero, sed quod tituye a la mujer, tendría lugar respecto al legado
minus est in fideicommisso, mulierem dotis ecijano la ley Falcidia. Y dice que lo tiene, pero que la
consecuturam. Ego quaero, en commoda reprae- mujer conseguirá con la acción de dote lo que hay
sentationis in hoc legato sic observentun, alque si de menos enel fideicomiso. Yo pregunto, si se ob-
dos ipsi inutieri fuisset relegala. Et puto, ha- servaran en este togado los beneficios de la repre-
bere (1). sentación lo mismo que si la dote hubiese sido le-
gada fi la misma mujer. Y opino que si.
§ 13.—Idem lulianus quaenit, si mutieri dos sit § 13.—Pregunta el misrn Juliano) si, habiéndose
relegata, eaquc rogata dotem restituere, en Fa!ci- legado la dote fi la mujer, y habiéndosele rogado
dia locum habeat. Et negat, habere, pioniain fidel- que restituya la dote, tendrá lugar la Falcidia.
conimissum quoque nogal valera. Quodsi praeterea Y dice que no lo tiene, porque también dice que
quid uxori Jegatum sit (2).putal ex residuo fldei- no es válido el fideicomiso. Pero si además se
commissum praestari, quod utique habita ratione le hubiera legado alguna cosa á la mujer, opina que
Falcidiae mulieri praestabitur. Sed et manito ex con lo restante se paga el fideicomiso, el cual se le
parle herede instituto, a socero dote praelegata (3),
legatum dotis Falcidiam passurum, videticet quia
adhue constante matrimonio ¡ndcbiia dos videlur
P acrará ála mujer habida ciertamente cuenta de la
acidia. Pero tambien habiéndose prelegado por el
suegro la dote al marido instituido heredero de una
relegata; verum quod Falcidia recidit, lo familian parte, el legado de la dote habrá de soportarla Fal-
erciseundae iudicio manitum praecepturum (4), cidia, fi saber, porque se considera legada la dote
quemadmodum totam dotem praeciperet, si non indebida 'subsistiendo todavía el matrimonio; pero
esset relegata. lo que la Falcidia quita lo tdmarfl previamente el
marido en el juicio de partición de herencia, así
como retiraría toda la dote, sino hubiese sido legada.
§ 14.—Mola scripsit, si fundus in dote sil, et spe- § 14.—Escribió Mela, que si hubiera en la dote
cialiter sii legatus, mex generatiter dos relegata, un fundo, y hubiera sido legado especialmente., y
non bis, sed semel deben fundurn. luego hubisa sido legada en general la dote, no se
debe el fundo dos veces, sino una,
§ 15.—Ibidem Mete coniungil, si fundus in dote § 15.—En el mismo lugar aiíade Mete, que si un
fujI locatus a manto ad certum tempus, uorem fundo de la dote fué dado por el marido en arren-
non alias fundum ex relegatione consequi, quam damiento por ciento tiempo, la mujer no consigue
si caverit, se passuram colonum frui, dumniodo en virtud del legado el fundo de otro modo, sino si
ipsa pensiones percipiat. hubiere dado caución de que ella consentirá que
el colono lo disfrute, con tal que la misma perciba
las pensiones.

2. E3.1 ULPIANIJS libro V. Disputa fionuin.— 2. [81. ULPIANo; J?cspursfas; libro V.—Cuando
Quum quis uxori suae dotem relegat, fideique cern- uno lega á su mujer la dote, y á cargo de ella deja
missurn ab ea relinquil, hoc fldeicommissurn ex un fideicomiso, se estimará este fideicomiso por el
commodo, quod ex relegatione mulier sentit, aesti- beneficio que la mujer experimenta con el legado;
mabitur; et ita Celsus quoque libro vicesirno Dige- y así lo escribió también Celso en el libro vigésimo
storum scripsit. Quodsi necessaniae fuerunt impen- M Digesto. Pero si hubo castos necesarios, los
sae, quae ipso jure dotem minuunt, amplius die¡ cuales disminuyen de derecio la dote, se puede
potest, si tanta quantitas dotis, quam mantua ac- decir además, si fi ella se le legó tanta cantidad de
cept, el relegata est, oportere dio¡, etiam cern la dote como la que el marido recibió, que es con-
quantitatem posee fideicommissum erogare (5), veniente se diga que el fideicomiso puede lastar
quae ipso jure dotem niinuit; cese erlirn mulierem también esta cantidad, que de derecho disminuye
legatariam, nemo cal, qui dubitet. Sed et si non la dote; porque no hay nadie que dude que la mu-
dos, sed pro dote aliquid uxori fuenit legatum, ad- jer es legataria. Pero también. si no se le hubiere
huc quasi dos relegata accipitur. Iloc amplius ¡u- legado fi la mujer la dote, sino alguna cosa en lu-
lianus 8cripsit, etsi non fuerit adectum, pro dote gar de la dote, se entiende igualmente que si bu-
esee tegatum, lioc tamen animo relictum, adhuc biera sido legada la dote. Además de esto escribió
eius esse conditioriis. Uxor igitur, si rogetur vel Juliano, que aunque no se hubiere añadido que se
dotem, val quod pro dote legatum est, ve! quod in hizo el legado en lugar de la dote, habiéndose de-
vicem dotis sibi adscriptum cgt, restituere, non co- jado, sin embargo, con esta intención, era también
getur, fliSi eatenus, quatenus diximus) restituere. de esta condición. Así, pues, Ja mujer, si se le ro-
Et ideo benes instituta rogataquequantittem here- gara que restituye la dote, ó lo que por la dote se
ditatis restituere, Id demum restituet, quod quan- le legó, ó lo que en lugar de la dote se asignó, no
titatem dotis exeedil, idque quod ex representatio- será obligada fi restituir sino tanto cuanto hemos
nis comnodo sentit. Narn el si quis, quum a nuru dicho. Y por consiguiente, instituida heredera y
dotein accepisset, fihiuin suurn heredem instit-uerit, habiéndosele rogado que restituye la cuantía de la

1) habere, omUelcz ¡Ja!.


(2) pure, inserta la Vul'. (4) percopturum ¡Jal.
(3) relegata, Ha!. (5) fldeicoinmisso erogar¡, [Jal.

616 DIGESTO.—LIBRO xxxm: TÍTULO IV

eumque rogaveril, quidquid ad eum ex hereditate herencia, restituirá solarrmnte lo que excede de la
pervenisset, restittere, mox morte uxoris dotem cuantía de la dote y la utilidad que experimenta
fuerit lucratus, Id non restituet (1), quod ex doto poi' el beneficio de la representación. Porque 1am-
percepit, quia matrimonli causa id lueratus est, bién si uno, habiendo recibido de la nuera la dote,
non ex patris iudicio hubiere instituido heredero á su hijo, y le hubiere
rogado que restituya todo lo quede la herencia hu-
biese ido fi su poder, y luego por la muerte de la
mujer hubiere ganado la dote, no restituirá lo que
percibió por razón de la dote, porque esto lo ganó
por causa del matrimonio, no por última voluntad
M padre.
1.--Mulier dotem proinisit quadringentorum, § t.—Una mujer prometió una dote de cuatro-
el declit fundos duos in ducerita, praeterea nomina cientos, y dió dos fundospor doscientos, y además
debitoruni in rcsidua ducenta; mox maritus eius créditos de deudores por tos doscientos restantes;
deeedens pro dote fundos ei duos, non eos, quos in después su marido al lalleccr le dejó por la dote
dotem acceperal, reliquir, el praeterea duos illos dos fundos, no los que habla recibido en dote, y
dotales, quos aeslimatos acceperat, reliquit, fidei- ademas le dejó aquellos dos fundos dotales, que ba-
que cius commisit, ul, quidquLd ad se ex heredi- bia recibido estimados, y encomendé fi su fideli-
tate eius pervenisset, Id restitueret Seio, quum dad, que, cuando muriese, restituyese fi Seyo todo
inoreretur; quaerebatur, quantum esset in fidei- lo que de su herencia hubiese ido fi poder de ella;
commisso mullere defu ncta. Dicebam, uxorem se preguntaba, de cuánto seria el fideicomiso ha-
lianc, quae rogata est, quidquid ad se pervenerit biendo fallecido la mujer. Yo decia, que esta mujer,
ex testamento, restituere, ¡ti ea esse conditione, ut fi quien se le rogó que restituyera todo lo que por
id demura restituere rogetur (2), quod deducta do- el testamento hubiera ido á su poder, se hallaba en
lis quantitate ad eam pervenil.; dotem enim rece- el caso de que se le rogara que restituyera sola-
piese eam inagis, quam accepisse, salvo eo, quod mente lo que, deducido el importe de la dote, fuó
ex eommodo repraesentationis ab ea fideicoininilti á su poder; porque ella más bien recuperé la dote
potuil. Proinde id quidem, quod pro dote maritus que no la recibió, salvo lo que por razón del bene-
el reliquil, non cogetur restituere, nisi plus fuit in ficio de la representación se pudo dejar fi cargo de
eo, quam in quantitale dotis; residuuui vero, quod ella por fideicomiso. Por lo tanto, no estará cier-
praeterea illi relictum est, cura fructibus cogetur tamente obliaada fi restituir lo que por la dote le
restituere. Habebit igitur praecipuam dotem cura dejó el marizo, si en ello no hubo más que en ci
suis fruolibus; Id vero, quod extrinsecus el reli- importe de la dote; pero estará obligada á restituir
etum cal, cura fruetibus, qui ad eam pervenerint., con los frutos el residuo que además se le dejó.
rQstituel. Tendrá, pues, ante todo la dote con sus frutos;
pero restituirá con los frutos, que hubieren ido fi su
poder, lo que además se le dejó.
3. [4.] IULIANUS libro XXXIV. Digcoí'uin.— 3. [4.] JULIANO; Digesto, libro XXXIV.— Es
Qui ita legal uxori suae; «Titiae amplius quam do- evidente, que quien asi hace un legado á su mujer;
lem, surcos tot heres ineus damnas esto dare», «esté condenado ini heredero á darle á Ticia, ade-
manifestus est, dotem quoque rclegasse (3). más de la dote, tantos áureos», legó también la dote.
4. [5.] AFRIcANUS libro V. Quaeslionwn.— 4. [5.] AFRICANO; Cuestiones, libro V.—Cuando
Quum vulgari modo dies legatorum profertur, niliil el día de los legados estáprorogado en el modo
eam rem ad dotis relegationern (4) pertinere ait, vulgar, dice que esto en nada se refiere al legado
quia suum diera habeat. de la dote, porque tiene su día propio.
5. [6.] MARCIANUS (5) libro III, Re<jularuin.— 5. [8.] MARcIANO; Reglas, libro IIf.—Habién-
Dote relegata 6) non est heres audiendus, si velil dose legado la dote no Ira de ser oído el heredero,
ob donationes in mulierem factas solutionem dif- si quisiera diferir el pago por causa do donaciones
ferre, ve[ ob impensas alias, quam quan ipso iure hechas á la mujer, ó por razón de otros gastos que
dotem minuunt; aliud cal enim, minorem esse fa- los que do derecho disminuyen la dote; porque una
clara dotem, quod por necessarias impensas acci- cosa es que se haya hecho menor la dote, lo que
dil, aliud, pignoris nomine retineri dotem ob ea, acontece por causa de los gastos necesarios, y otra,
quae mulierem invicem praestare aequum esi. que á titulo de prenda se retenga la dote por razón
de cosas que es justo que fi su vez pague la mujer.
8. [7.1 LABEO (7) libro II. Poslc,'iorum a la- 8. [7.] L A B E ó N ; Obras póslumc.s compendiadas
volano epitornatorum.—Quum scnipturn csset «quae por Jaeoleno, libro 1J.—Habiéndose escrito: «en
pecunia propler uxorern meam ad me venil q'- lugar de la dote de cincuenta, que por causa de mi
quaginta, tanlundem pro ea dote heres meus dato», mujer vino fi mi poder en dinero, dé mi heredero
quamvis quadraginta dotis fuissent, tamen quin- otro tantd», escribe Alfeno Varo que respondió
quaginta deben (8), Aifcnus Varus Servium re- Servio, que aunque hubiesen sido cuarenta los de
spondisse senibil, quia proposita summa quinqua- la dote, se deben sin embargo los cincuenta, por-
ginta adiecta si¿. que se añadió la expresada suma de cincuenta.

ti) Según correcridn del cddic FI. Br.;restitueret1 Taur.


según la eseritara original. (5) MarceUus, Hal. Va19.
() cogatur, ¡Ial. (6) praclegata, la Vulg.
(3) legaase, la Vaig. (7) laboLenus, fiel.
(4) piaelegs4louem, la VuIq. (5) Hal. Va(g.; debere, el códice FI.

DIGESTO.—LIBRO XXXui; TÍTULO IY 617
§ l.—ltern ei, quae dotem nullam habebat, vir § 1..—Asimismno, áuna, que no tenia dote, le-había
sic legavcrat «quanta pecunia dotis nomine, et hecho así un legado su marido: «por todo el dinero
reliqua pro ca quinquaginta heres doto»; deber¡ em recibido a titulo de dote, y por lo demás, dé mi he-
legatuiii Oíilius, Cascellius, mteni et Servil auditores redero cincuenta»; Ofihio, Cosecho, y también los
retulerumit.; perinde habeimdum esse, ac si .selvus discipulos de Servio, dijeron que se le debe el lega-
alicul iflortuus, aoL pro co centum legata essermt; do; que se ha de considerar lo mismo que si para
quod veruin est, quia bis verbis non dos ipsa, sed alguien hubiese muerto un esclavo, ó en lugar de
pro dote pecunia legata videtur. úl se hubiese legado la suma de ciento; lo que es
verdad, porque con estas palabras se considera que
se legó, no la misma dote, sino dinero en lugar
de la dote.
7. [8.1 PAPINIAN os libro XVJJI. Quaestio,wm. 7 L8.1 PAPiNIANO; Cucsione., libro XVIII.—
—Pater dotem a nuro aceeptain filio extieredato Un padre le legó á su hijo desheredado la dote re-
legavit; heres patris opposita do¡¡ exceptione non cibida de la nuera; el heredero del padre, opuesta
ante solvere legaturn cogendus est, quam ci cau- la excepción de dolo, no ha de ser obligado á pagar
tuin fuerit (le iiidemtiitate soluto matrimonio. el legado antes que se le haya dado caución de in-
demnidad habiéndose disuelto el matrimonio.
§ 1.—Sed si, priusquam legatum filio solveretur, § 1.—Pero si, antes que se le pagase al hijo el
mulier doteni suam rccuperavit, frustra fijos de legado, la mujer recuperó su dote, inútilmente
legato aget. ejercitará el hijo la acción poi, el legado.
§ 2.—Sed si lex Falcidia looum in legato dotis § 2. - Pero si hubiere tenido lugar la ley Falcidia
adversus fihium exheredatuni habueiit, et nwlier contra el hijo desheredado en el legado de la dote,
solutionem ralam feceril, propter eam quantila- y la mujer hubiere ratificado el pago, se le dará la
tein, quarn heres retinuerit, uiilis actio dotis ej da- acción útil de dote por la cantidad que el heredero
bitur; quodsi ratum non habeat, defendi quidern hubiere retenido; mas si no lo ratificara, deberá
debebit heres a viro, qui se ¿ierensurum piornisit, ciertamente ser defendido el heredero por el man-
sed si totam litem vir solos subieril, actio indicati, do, que proirmetió defenderlo, pero si solo el marido
si cautuin non cnt, pro ea qiantitate, quan jure hubiere soportado todo el litigio, se dará contra el
Faicidiae petenda est, adversos heredern dabitur. heredero, si no se hubiere dado caución, la acción
de cosa juzgada por la cantidad que se ha de pedir
por derecho de la Falcidia.
§ 3.—Sed si, priusquarn tegatum filio solveretur, § 3.—Pero si antes que se le pagase al hijo el le-
mulier divertit, quamquani ipsa nondum praecipe- gado so divorcié la mujer, aunque ella no pucdK
re (1) doLetim possit, non ideo tainemi actio fui di!- retirar todavía la dote, sin embargo, no por esto se
fortur, quia tune iisdem diebus filio solvi dotem difiere la acción del hijo, porque se respondió que
responsum est. Quuin patri pro parte Iteres extitit, en este caso se le paga al hijo en los mismo-días
et, ad praoceptionem dotis soluto matrimonio, post- la dote. Cuando fué heredero del padre en una par-
quam heres extitit, admissus est, te, y fué admitido al cobro de la dote, disuelto el
matrimonio, después que quedó heredero,
§ 4.— si forte per errorem cSutio defensionis § 4.—si acaso por error fué omitida la caución
omnissa sit, el ex causa íideicoinmissi litios dotem de la defensa, y el hijo hubiere recibido la dote por
acceperit, ut indebituin fideicowmissum non repe- causa del fideicomiso, no se repetirá el fideicomiso
tetur (2). Cautionis enim praestandae necessitas corno indebido. Porque la necesidad de prestar la
soluiioimenr moratur, ion iudcbitum facit, quod caución demora el pago, y no hace indebido lo que
fuit debituin, sed non cnt iniquum, heredi sub- fué debido, pero no será injusto que se auxilie al
veniri. heredero.
§ 5.—Quid ergo, si patris fieros solvendo non § 5.—Luego qué se dirá, si el heredero del pa-
sit, acuno justo muliori dahitur adversus viruin dre no fuera solvente, acaso no se lo dará con jus-
utilis actio dotis? Col dos perire non debet, quia ticia a la mujer contra el marido la acción útil de
non iuterposuit pci' errorein heres cautionem. dote? Para ella no debe perecer la dote, porque el
heredero no haya interpuesto por error la caución.
8. [9.] 1 ori libro ViI. Rcsponsorum.—V.ir uxo- 8. 191. EL iissxo; Respuestas, libro VII.—Un
rl, quae dotem in rnnncipiis habebat, pecuuiam pro marido había legado por la dote una cantidad á su
dote legaverat, vivo viro marmcipiis mortuis uxor imiujer, que Lenta la dote en esclavos, y, habiendo
post virumn vita decessit; ad Imeredem eius actio le- muerto los esclavos en vida del marido, falleció la
gati recto transmittitur, quoniam inariti voluntas mujer después del marido; la acción del legado se
servan da est. transmite debidamente á su heredero, porque se ha
de observar la voluntad del marido.
9 [10.] IDEM libro VIII. Reponsorwi—eUxo- 9. F101. EL MisMo; Respuestas, libro VIII .—
ri meae fundum Cornelianum, et quae nuptura ob- «Quiero que á mi mujer se le restituyan en especie
tulit. aestimata, ¡ti speciebus restitui volo»; respondi, el fundo Cornehiano y tos bienes estimados que al
non aestimatum praedium in dotem datum exce- casarse me ofreció»; respondí, que no se considera
ptum non videri, sed universa dote praelegata (3) exceptuado el predio no estimado dado en dote,
rerum aestitnatarum pretium non relietum, vcrum sino que habiéndose prelegado toda la dote no se
ipsam res, qua'es invenireritur. dejó el precio de los bienes estimados, sino los mis-
mos bienes, tales como se encontrasen.

1)pereipere, Ital. Vu.q.


2) Ile!. Vulg.;repeteretnrel códice Fi. '3) relegeta, Hab,
Tomo 11-75
xxxru: TITULO IV
618 DIGESTO,LBUO

10, [11.] SCAEVOLA. libro VIII. Qaaeslionum..— 10. [11]. SCEVOLA; Cuestiones, libro VI1L—Si
Si Seiae pro dote centum fundus legatus siL, idem- á Soya se le hubiera legado por su dote de ciento
que Maevio, quod Maevio Falcidia aufert, pro eo, un fundo, y lo mismo á Mevio, lo que á Mevio le
quasi concursus non fuerit, tnulier plus vindicet, quita la Falcidia lo reivindicará de mas Ja mujer,
quia ainplius Bit in dote mulieris. corno si no hubiere habido concurso, porque mi-
porta más la dote de la nru:er.

11. [12.1 PAULUS libro Vi]. Rcspon.wrutn.— 11. [12.] PAULO; Respuestas, libro VI]..—Seya,
Seia, quunl nuberet Lucio Titio, dediL dotis nomi- al casarse con Lucio Ticio, le dió cien áureos á ti-
no centum aureos, et adliibuit Quintum Mueiurn, Lujo de dote, y presentó á Quinto Mucio, que no
qui nihil numeravit, sed dotein stipulatus est, si entregó nada, pero que estipuló la dote, si el matri-
¿norte muuieris solutum fuiwit lnatrlLnonium; Seia monio se disolviere, muerte de la mujer; Soya
moriens testamento suo ita cavit; «Lucio Titio, fha- al morir dispuso así en su testamento: «quiero que
rito meo, cui maximas gratias ego, dari vouo super á Lucio Ticio, mi marido, á quien le doy muchas
dotem, quam ci dedi, tot nureos»; quaero, quunt gracias, se le den, además de la dote que le di,
instituit Lucium Titium convenire Quintus Mucius tantos áureos»; pregunto, si, llabiek)do querido
ex stipulatu actione (1), an repeliere eum mantua Quinto Mucio demandar á Lucio Ticio con la ac-
possit ex verbis testarnenti. Reapondit, si Quintus ción de lo estipulado, podrá ci marido repelerlo en
Mucius mandante Seia, non donationis causa sti-. virtud de las palabras del testamento. Respondió,

S
ulatus est, heredibus mulieris euni tener¡, et ideo que si Quinto Mucio estipuló por niandatodeSeya,
uintum Mucium exceptione repellendum case; no por causa de donación, estaba obligado á los
quodsi donationis causa Seia stipulari permisisset, herederos de la mujer, y que por lo tanto debja ser
videri eum in euni casum, qui morte mulienis exti- repelido Quinto Muelo con la excepción; pero que
tit, mortis causa stipulatum, et ideo fidei eius com- si Seya hubiese permitido que estipulara por causa
mi•tti potuiese in eum casum, dicendum (ore. de donación, se considera que él estipulé por causa
de muerte para el caso que sobrevino con la niuer-
te de la mujer, y que por lo tanto se habrá de decir
que se le pudo encomendar el fideicomiso para
este caso.

12. [13.] SCAEVOLA libro III. ]?esponsorarn.— 12. [181. Sca vOLs; Respuestas, libro 111.—Uno,
Qui dotem in pecunia numerata et aestimatis rebus que había recibido la dote en dinero contante y en
acceperat, uxori ¡la legavit: «Seiae, uxoli tneae, si bienes estimados, le hizo así un legado á su mujer:
omnes res, qune tabulis dotalibus contineantur, «á Seya, muí mujer, si exhibiere á mi heredero to-
heredi meo exhibuenit, et Lradiderit summarn do- das las cosas que se contienen en las escrituras
tis, quam mihi pro ca pater eius intulit, dan velo dotales, y te entregare el importe de la dote que
hóc amplius denarios (2) decem»; quaesitum est, por ella me dió si¡ padre, quiero que además do
quum res in dotem datae plures ipso usu finitae esto se le den diez denarios»; se preguntó, si ha-
essen(, nec znoriente manito fuerant, an quasi sub hiendo perecido por su propio uso muchas de las
irnpossibili conditione legatum daturu debeatur. cosas dadas en dote,y no existiendo al fallecer el
Respondi, vidori conditioni paritum, si, quod ex manido, se deberá el legado como dado bajo con-
rebus in dotem datis supererat, iii potestatein he- dición imposible. Respondió, que se considera que
redis pervenit. se atendió á la condición, si pasó á poder del here-
dero lo que quedaba de las cosas dadas en dote.

18. [14.] LABEO libro r. Piíhanorwn a Paulo 18. [14]. LA BEÓ ; Dichos recopilados por Pau-
cpilomatoru,n.—Paulus (3): si fihiusfamilias, uxorent lo, libro 1.—Dice Paulo: si un hijo de familia, te-
quum baberet, doteni ab ca acceperat, deinde pa- niendo mujer, había recibido de ella la dote, y des-
teríamilias factus doteni ci, uit solet, legavit, quam- pués, hecho padre de familia, le legó la dote, como
vis patri benes non erit, tamen id legatum de- se acostumbra, aunque no fuere heredero de su
bebitur. padre, se deberá, sin embargo, este legado.
14. [15.] SCAEVOLA libro XV. Digesiorum.— 14. [15]. SCEVOLA; Digesto, libro XV.—Teo-
Theopoinpus testamento facto duas filias et fihiuin ae- pompo, habiendo hecho testamento, instituyó he-
quia partibus instituit heredes, et codicilhis ¡la cavit: rederos por partes iguales á dos hijas y un hijo, y
Tov vjaLpc ou xpciris, -. j.ixao5vtxt, o dispuso así en los codicilos: «Poliano, que conoce
¿xOxL EIQ''i, mi intención, cuidará de que mi hija Crmspina, que
dí ¿t TOi '7Gt, iÇ' TLV &.) yo querría que fuese dada en matrimonio á quien
ir [Fi4ain meo/ir Grispinain, quani cellein mis amigos y cognados aprobaren, sea dada con
tradi nuplui, cuicun que amin mnei el coj,nali appro- iguales partes con que yo también di á su hermana»;
bizbunt, pro idcbcl tradi Pollianas scicns mncatemn habiendo jurado Pohiano á instancia del marido de
mneam, in acqualrbua portionibus, in quibus el soro- la joven, declaró por escrito, que el padre quiso que
remn cias tradidi; (4)] Pollianus (5) a manto pucllae también la hija menor recibiese en dote la misma
iuratus scrij-sit, voluisse patrem eandem quantita- cantidad que hubiese recibido la mayor; pregunto,
tem in dotem accipere etiam mninorem fihiamu, quamu silos coherederos deberán entregar á la hija me-
rnaior accepisset; quaero, an oandemn summam nor á titulo de dote la misma cantidad fuera de su
doLía nomine coheredes extra partern heredilatis porción de la herencia. Respondió, que aquel á

(1) Ha¿, Vul9.; aetionem1 el códice FI. () La versión Cu/tiar.


(s denarios, omi/ela ¡Ial. () Según la pee riura original; autem, inserta la correc-
3) Paulus, omítela ¡Ial, ción del códice rí., Br.

DIGESTO.—LIBRO XXXIII: TITULO V 619
minori filiae praesiare debeant. Respondii, eum, quien corresponde el conocimiento estimará que
cuius eolio est, aestiinaturum, ni eadem quanti= título de dote se le dé á la hija menor la misma
tas ex comrnuni praecipua minori fihiae dotis no- cantidad retirada previamente de la masa común.
mine detur.
15. [16.) GA1Us libro Ji. de leqalis ad Ediclttn 15. [18]. GAYO; Comentarios al Edicto del Pre-
Piaeloris.—Licet placeat pignoralas res, vel in pu- tor, libro 11. de los legados. —Aunque esté estable-
blicum obligatas lieredein, qui dare iussus est, li- cido, que el heredero, á quien se le mandó que las
berare debere, tornen si is, qui tales res in dotein diera, debe liberar las cosas empeñadas, ú obliga-
accepit, dotem praelegavent, non cogetur heres das al público, sin embargo, si el que recibió tales
liberare eas, nisi aliud specialiter testator dixeriL cosas en dote hubiere prelegado la dote, no será
obligado el heredero á liberarlas, á no ser que el
testador hubiere dicho especialmente otra cosa.

16. E17.1 PAtJLUS libro JI. ad Viiclliuni.—Qui 18. [17). PAULO; Comentarios 4 Vitelio, libro
dotein a matre uxoris acceperot, el stipulanti ej ¡1.—Uno, que de la madre de la mujer habla reci-
promniseral, testamento uxoli dotein legavit; quu in bido la dote, y se la había prometido á ella al esti-
quaesituin esset, an uxor dotis su'nuiaiii consequi pularla, legó en el testamento la dote á su mujer;
posset, respondit Scaevola, non videri dan uxori, habiéndose preguntado si podría conseguir la mu-
quod necease sit inatri reddi; alias sic respoudit, jer el importe de la dote, respondió Scévola, que
non videri (1), pis¡ manireste uxor docuisset, eani no parece que se le da á la mujer lo que es nece-
testantis voluntatem fuisse, nl onerare heredes sario que se le restituya á la madre; y en otra parte
dupliel praestation e dotis veliet. respondió así, que no parecía, á no ser que eviden-
temente hubiese probado la iiiujer que la voluntad
del testador fué esta, que quería gravar á los here-
deros con el doble pago de la dote.
17. [18.1 SCAEVOLA libro III. Responsoruin.— 17. [18]. ScÉv0LA; Respuestas, libro 111.—Uno
Uxori ita legavit: «uxor mel, quidquid ej compa- le legó así á su mujer: «tome para sí ini mujer de
ravi, el quod mili dedit, e medio sibi sumat»; qiae- Ja masa todo lo que para ella compré, y lo que me
ro, an dos praelegata (2) videatur. Respondit, ser- dió»; pregunto, si se considerará prelegada la dote.
bis, uae proponerentur, videri el de dote legata (3) Respondió, que en las palabras que se exponían se
loqui, nisi aliud testatorem voluisse probaretur. consideraba que se habla también del legado de la
dote, á no ser que se probase que otra cosa quiso
el testador.
J.—eTitiae, uxori nieae, quanta pecunia ad 1.—sA Ticia, mi mujer, tanta cantidad cuanta
me, inve stipulationem (4) dolis elus nomine per- ii título de dote vino á mi poder, Ose comprendió
venit, quae dos est dotalibus duobus consignatis en la estipulación, cuya dote que se halla en do
instruinentis centum aureorum»; quaesituin est, an instrumentos dotales sellados es de cien áureos»;
utramnque summam consequi possit. Respondit, se preguntó, si podría obtener una y otra suma.
nihil proponi, cur non poasit. Respondió, que nada se proponía para que no
pudiera.
TIT. y TITULO V
DE OPTIONE VEL ELECTIONE LEGATA DEL LEGADO DE OPCIóN 6 DE ELECCIÓN

1. ULPIANUS libro 11. ad Sabinum.—Divus Pius 1. ULPiANO; Comentarios 4 Sabino, libro 11.—
Caecilio Proculo rescripsit, euni, cfi servorum le- El Divino Pío respondió por rescripto á Cecilio
gala sil eleclio, tres posse eligere. Próculo, que aquel, á quien haya sido legada la elec-
ción de esclavos, puede elegir tres.

2. 10 EM libro XX. ad Sabinum . - Quoties servi 2. Ji. MIS MO; Comentarios 4 Sabino, libro XX.
electio ve] optio .datur, legatarias optabit, quem —Siempre que se da la elección ó la opción de un
vel it. esclavo, el legatario optará por el que quiera
1.—Sed et homine generaliler legato ztrbitriuin § 1—Pero aun habiéndose legado en general
eligendi, quem acciperet, ad legatariuni pertinet. un esclavo le pertenece al legatario la facultad de
elegir el que haya de recibir.
§ 2.—Daia igitur optione si quia eptaverit alie- § 2.—Así, pues, si habiéndose dado la opción al-
num servuin, vel hoininern liberum, videndum est, guien hubiere optado por un esclavo ajeno, O por
an consumserit optiooem; et puto, non consuini. un hombre libre, se ha de ver si consumó la opción;
y opino que no la consuma.
§ 3.—Euin, cui centumn amphoraruni electio dala § 3.—Aquel, á quien se le dió Ja elección de cien
Bit, acetum eligentein non consumere optiOflem, si ánroras, no consuma la opción eligiendo vinagre,
id acetumn elegerit, quod vini numero paterfamilias si hubiere elegido vinare que el padre de familia
non habuit, no tuvo en calidad de vino,

3. IDEM libro XXII!. ad Sabinwn. -•- scilicet si 8. EL MISMO; Comentarios 4 Sabino, libro XXIII,

(1) deben, ¡Ial Vulg. (3) relegata, HaZ.


() relegata, ¡tal (4) ex tipuIatlon6, Sial.

620 bidiS1O. —LIBRO ixxiir TTVLO y

ante exhibitionein, lioc est ante degustationem —por supuesto, si hubiere elegido el vinagre antes
acetum elegerit. de la exhibición, esto es, antes de la pruea.
4. Pui.us libro III. ad SabiuLrn.—ScyplIi ole- 4. PA U LO; (]OIJLCOIa,'ios á Sabino, libro 111. —Si
ctione data si non omnibus seyphis exitibitis lega- liabiéndose dado la elección de un vaso el legata-
tarius elegisset, integram el optioncin iiianere pla- rio hubiese elegido sin haber sido exhibidos todos.
ce(, nisi ex lila duntaxat eligere voluissct, quutn los vasos, está decidido que le queda íntegra la op-
sciret, et alios esse; ción, á no ser que hubiese querido e1eir solamen-
te de aquéllos, sabiendo que también labia otros;

5. A FRJCANUS libro V. Qaaeslionant.—nec so- 5. A raiC ANO; Cuestione-, libro V.—y no sola-
1un si fraude heredis, sed etiain si alia qualibet mente si esto hubiere sucedido por fraude del he-
causa Id evenerit. redero, sino también si por otra cualquier causa.

O. PoMPoNtus libro Vi. ad Sabinum.—Man- 8. P ó MPO Nl o; Comenlariosd Sabino, libro VI.


cipiorum eleetio legata est; ne venditio quando- —Se legó le elección do esclavos; á fin de que no se
que (1) eligente legatario interpelletur, decernere iiiipida la venta, eligiendo eflegalario cuando quie-
debet Praetor, nial intra tempus ab ipso praefini- ra, debe determinar el Pretor, que sino hubiese cic-
tuin elegisset, actionem (2) legatorum ci non coir.- gido dentro del tiempo fijado por él, no le compete
petere. Quid ergo, si die praeterito, sed antequam la acción de legados. ¿Qué so dirá, pues, si trans-
venderet lieres, vindicare legatarius velit—, () currido eh término, pero antes que el heredero
quia non est damnuin 8ubiturus horca, propter vendiese, quisiera reivindicarlos el legatario,—por-
quod decernere Praetor Id soleL— el quid si die, que no ha de sufrir el heredero el perjuicio, por
praeterito, quetn finierit (1) Praetor, heres aliquos razón del cual suele el Pretor decretar esto—? ¿Y
ex servia, vel omnes manumisorit, nonne Praetor qué, si, transcurrido el término, que hubiere fijado
eorum tuebitur 1ibertatem Ergo toties aclio dene- el Pretor, el heredero hubiere mariuiiiitido á algu-
'ganda non est, si omnia in integro sint. idem est, nos ó á todos los esclavos? ¿Acaso no amparará el
et si pignori aliquos ex bis servia lieres dederit Pretor la libertad de los mismos? Luego no so ha
post diem, ve l vendiderit. de denegar la acción siempre y citando todo se ha-
lle integro. Lo mismo es, también si después del
término el heredero hubiere dado en prenda ó ven-
dido algunos de estos esclavos.

7. PAULUS libro X. QiaesUonurn.-1mo et si 7. PAULO; Cuestiones, libro X.—Aun si ci he-


quosdam servos distraxit, quosdam rotinuit, non redero enajené algunos esclavos, y retuvo oIros,
est audiendus legatariiis, si velit optare ex retenÉis no ha de ser oido el legatario, siquisiera optar en-
ah herede, quuui iam disposuerit fainiliatu líeres. Ire los retenidos por el heredero, habiendo dispues-
to ya de la servidumbre el heredero.

S. PoalpoNi us(5) libro VI. ad Sabinum.—Si S. PoMPO Nl o; Comentarios á Sabino, libro VI.
tibi electio servi, et mihi rehiqui legati sint (6, de- —Si á ti se te hubiere legado la elección de un es-
cernendum caL a Praetore, nisi intrit certuin teliL- clavo, y á ini los demás, se ha de decretar por el
pus optaveris, petitionem tibi non datum ir¡. Pretor, que, si no hubieres optado dentro de cierto
tiempo, no se te habrá de dar la petición.
§ 1.—Si ex quatuor viriolis duae, quas elegís- § 1.—Si de cuatro brazaletes me hubieran silo
sein, mihi legatae siut, sive duae solae rehictae legados los dos que yo hubiese elegido, es válido
sint, sive ab initio duce solee fuerint, valet legatum. el legado, era hayan sido dejado dos solos, ora hu-
biere habido dos solos desde el principio.
§ 2.—UniiLs hoininis inihi et tibi optio data est; 2.—Se nos dió á mí y á ti la opción de un solo
quina ego optassem, si non uiutaSSeiiL voluntatein, esclavo; si yo hubiese opiado, y no hubiese Cam-
deinde tu eundem optaveris, utriusque nostrum biado de voluntad, y después hubieres optado por
servuin futurum; quodsi ante decessissem, vel fu- el mismo, el esclavo habrá de ser de nosotros dos;
riosus factus essein, non futuruin colrmLunem, quia pero si yo hubiese fallecido antes, ó me hubiese
non videor consentire, qui sentire non possiln; bu- vuelto loco, no habré de ser común, porque no pare-
manius autem erit, ut et in Iioc casu, quasi semel ce que consiento yo, que no podría consentir; pero
electione fticla, fiat communis. será inés humano que también en ete caso se haga
Cornón, como habiéndose hecho ya una vez ladee-
ción.
3.—Sirerum depositaruni electio iuilii relicta § 3.—Si se inc hubiera dejado la elección de co-
sil, et ad exhibendum eum eo, apud queja deposi- sas depositadas, podré ejercitar la acción de cxlii-
tae sint, agere potero, et cum herede agere, ut is lución contra aquel en cuyo poder estén deposita-
depositi agendo facultatem mili¡ eligendi praestet. das, y demandar al heredero, para que éste, ejer-
citando la acción de depósito, me dé la facultad de
elegir.

9. 111 JAN (7) libro XXXII. Dijeloí'aiii. - 9. JuLIANO; Duje.slo, libro XXX/l.—Cuando se
Quuiii ita legatur: «Titio Siichum do lego, si Pate- lega así: «doy y lego Stico á Ticio, si no hubiere

(1) lien, inserta ¡Ms. (si) Idem, ¡Jal. Vutq.


(2) electionem, l a Vuq. (i;) Según correccidn del cddieeFl., flr.; sunt, 70ur. se-
(2) audittur, ¿nserta,, Ifal. Vuíg. gún la eirü ura original.
(4) deSuterit, la Vulg. (7) Idem, ¡Jal

1MGESTO—LIRO XXXIII: TitULO V 621

rhiltim non elegerit», (1) sirnile est, atque si ¡la elegido á Pánfilo», es igual que si se hubieselega-
egatum fuisset: Titio Stichum aut Patnphilum, do así: «doy y lego Stico ó Pánfilo á Ticio, el que
utrum eorum volet, do lego, de ellos quiera*.
§ 1.—Quaesituin est, si Stichus sub conditione 1.—Se preguntó, qué derecho habnia si se bu-
liber esse iussus sit, et mihi optio serví data esset, bese mandado que Stico fuese libre bajo condición,
ve] servus generaliter legatus esset, quid iuris y á mí se me hubiese dado la elcjt)n de un escla-
esset. Dixi, commodius constitui, eum, qui sub vo, ó se roe hubiese legado en general un esclavo.
conditione libertatem Sticho det, et optionem (2) Dije, que más bien se determina que el que bajo
servorum, noncogitare de Sticho, sicuti constat, condición dá la libertad á Siico, y Ja opción de los
non cogitare eum de eo, cui praesentein líbertatem esclavos, no piensa en Stico, colijo es evidente que
dederit; secnndum quod, si Stichum optavero vel él no piensa en aquel á quien de presente hubiere
elegero, nihil agam et ex ceteris nihilominus dado la libertad; según lo cual, si yo hubiere opta-
otabo. do por Stico ó lo hubiere elegido, no haré nada, y
optaré, no obstante, entre los demás.
§ 2.—In eodeni casu quaesituin est, si optione 2.—En el mismo caso se preguntó, si, habién-
servorum date, antequalli optarern, conditio statu- dose dado la opción de esclavos, y habiendo faltado,
tae ljljertotjs (3) defeeisset, an Stichuni optare antes de que yo hubiese optado, la condición de la
possim. Puto Mucianae sententiae adsentiendum, libertad concedida, podría yo optar por Stico. Creo
que pin.cet, ipsa libertate legatuin perilili, non da- que se ha de asentir á la opinión de Mucio, según
tiene statutae libertatis (4). Quare sive vivo teste- Ja que parece bien que el legado se extinga con la
tare, sive post mortem eius, et ante aditam heredi- misma libertad, no cor la dación de la libertad con-
tatem conditio statulae Iihertatis (5) derecerit, cedida. Por lo cual, era si viviendo el testador, ore
legatum cnt utile; naln sicut pura liberias, ita sta- si después de su muerte, y antes de adida la he-
tute libertas (6) aditae heredilatis tempore vires rencia hubiere faltado la condición de Ja libertad,
accipit, ideoque Stichuin optare possuin. el legado será útil; porque así como la pura liber-
tad, así también la libertad establecida recibe su
fuerza al tiempo de haberse adido la herencia) y
por lo tanto puedo optar por Stico.
10. IDEM libro XXXIV. Digcsforwn.— Si Pain- 10. EL MISMO; Diçie3fo, libro XXX! V. - Si á
philo servo Lucii Titii servus generaliter legatus Pánfilo, esclavo de Lucio Ticio, se le hubiera le-
sil, deinde dominus Painphuli, postquam dies legati gado en general un esclavo, y luego el dueño de
cesserit, eute manumisisset, siquidei u Titius ser- Pánfilo lo hubiese manumitido después que hubiere
vuni vindicavenil, extinguitur Painphuli legatum, comenzado it correr el término del legado, si Ticio
quia non est (7) lo hereditate, qui possit optati; si hubiere reivindicado el esclavo, se extingue el le-
vero Titius legatum a se repudiasset, Pamphilum gado de Pánfilo, porque no hay en la herencia na-
optare posse legetum constar; Iicet enim manumis- die por quien se pueda optar; mas si Ticio hubiere
sione Pamphili duce personae constituerentur, repudiado de si el legado) es sabido que Pánfilo
]'¡ti¡ et Pauiphili, unius temen re¡ legatum inter puede optar por el legado; pues aunque con la ma-
eas vertitur, et Titio vindicante optio extinguitur, numisión de Pánfilo se constituirían dos personas,
repudie rite Painphi lus optare potest. la de Ticio y la de Pánfilo, se trata, sin embargo,
entre ellas del legado de una sola cosa, y reivindi-
cándola Ticio se extingue Ja opción, y repudiándola
puede optar Pánfilo.
11. ¡ DE M libro XXXVI. Digestorusn. - Si E ros 11. EL MISMO; Digesto, libro XXXVI. - Si á
Seio legatus sit, et Eroti fundus, deinde optio serví Seyo le hubiera sido legado Eres, y á Eros un fun-
Maevio data fucnit, isque Eroteni optaverit, fundus do, y después le hubiere sido dada 'á Mevio la op-
ad solum Seium pertinebit, quoniani aditae here- ción de un esclavo, y él hubiere optado por Eros,
ditatis tempere ja SOhIS erat (8), ad quem posset el fundo le pertenecerá solamente á Seyo, porque
legatuín pertinere; nam et quuin servo comniuni al tiempo de ser adida la herencia solamitente había
alter ex sociis legat, idcirco ad soluni sociuin totuin este á quien pudiera pertenecer el legado; porque
legatum pertinet, quoniam die legati cedente solus también cuando á un esclavo común le hace un le-
est, qui pee eum servum posait acquirere. gado uno de los condueños, le pertenece todo el
legado solamente al condueño, por esto, porque al
comenzar it correr el término del legado es el úni-
co que podría adquirir por medio de este esclavo.
12. IDEM libro L ea, Minicio..—Servo generali- 12. EL MISMO; Doctrina de .Minicio, libro 1.—
ter legato, venus est, omnes heredes, si jis clectio Legado en general un esclavo, es más ciertoque
data est, eundeiii dare debere; si non consentiant todos los herederos deben dar el mismo, si it ellos
heredes, ex testamento eos teneri. se les dió la elección; y que si no estuvieran de
acuerdo los herederos, estaban obligados en virtud
del testamento.
13. PALJLUS libro VII). ad Plautiunt.—Si optio 13. PAULO; Conwnaros 4 Plaucio, libro VIII.
servi date mihi fuerit, et Sticho aliquid testator sine —Si se me hubiere dado la opción de un esclavo,

(1) et eidem Titio Painphihim, si Stichum neo clegerit,


ineera ¿a VuIq. (5) satu1ibertatis, por itatutee libertatis, HaZ.
(2) lo optione, Hoz. (5) statullbertas. Ha l.
(l) etetulibertalis, peo etatutee Iibrtatis, HaZ. (7) fIel ; esset, el eíicl lee FJ.
(4) etanitlbertatis, por statutae I1berttls, lid. (5) Ha¿; emit, el códice FI.

622 DIGESTO. - LIBUO XXXIII.- TITULO V

libertate legasset, tuno sequens legatum coiisistit, y el testador le hubiese legado alguna cosa á Stico
quuin tota familia ad unum, id est Stichuiii, reci- sin la libertad, en este caso el segundo legado
derit, ut quasi pure legato utiliter sit legatuni. Neo es valido cuando toda la servidumbre se hubiere
adversatur Catoniana (1), si voluntarius heres in- reducido á uno solo, esto es, á Stico, como si, ha-
stitutus sit, quia potest ante Aditam. hereditatein, biendo sido legado puramente, hubiera sido hecho
etiamsi statini cjecesscrit familia ininuj. Quodsi válidamente el legado. Y no se opone la regla Ca-
necessarius horca institutos sit, sequcns legatuni toniana, si hubiera sido instituido un heredero vo-
propter Catonianain mutilo est. luntario, porque antes de ser adida, aunque inme-
diatamente hubiere fallecido, puedo disminuirse la
servidumbre. Pero si hubiera sido instituido un
heredero necesario, es inútil el segundo legado en
virtud de la regla Catoniana.
1.—Pomponius acribit, emtore hereditatis Po- § 1.—Escribe Pomponio, que pidiendo el com-
stulante, ut is, cui servi optio legata sit, optet, vi- prador de fa herencia que opte aquel á quien haya
denduni esse, an Praetor, ut id taciat, cegare de- sido legada la elección de un esélavo, se ha de ver,
bent iegatariuin, quemadtnoduiii si heres justitutus si el Pretor deberá obligar al legatario á que haga
id postularet, quia potest per heredom id emtor (2) esto, lo niisino que si el heredero instituido lo pi-
consequi; et quare non possit, non video. diera, porque esto lo puede conseguir el comprador
por medio del heredero; y no veo por qué no pueda.
14. IAVOLENUS (3) libro II. ex Ca.ssio.—Si, 14. JAV0LENO'; Doctrina de Cassio, libro 11.—
ciuum optio servi ex universa familia legata esset, Si habiéndose legado la opción de un esclavo entre
lieres aliquem, priusquam optaretur, manumisit, ad toda la servidumbre, el heredero manumitió á al-
libertatein cura interim non perducit. servwn La- guno antes que se optase, no lo pone mientras tanto
men, quem ita manumisarit, arnit.tit, quia is aut en libertad, pero pierde el esclavo que así hubiere
electus legato cedit, aut relictus tuno liber osten- manumitido, porque éste, ó elegido cede al legado,
di tur. ó, habiendo sido dejado, se manifiesta enton-
ces libre. -
15. IDEM libro 1!. Epistolaruin. - Servo sine 15. E mIslo; Epistolas, libro II. - Hice á un
libertate legavi, deinde optionein servorum Maevio esclavo un legado sin la libertad, y después le di á.
dedi; is eundem servuin optavit; quaero, an id quo- Mevio la opción de esclavos; éste opte por el mismo,
que, quod legatum est, ei deberetur. Respondil: esclavo; pregunto, si se le deberá también lo que
non puto legatuin huius servi nomine ad doniinuin se legó. Respondió: no creo que lo legado á nom-
pertinero. bre Leste esclavo pertenezca al señor.
16. TEaENT[LfS CLEMENS libro XV. ad leycin 16. TERENCiO CLEMENTE; Co,noiitarios 4 la
Iulianr el Papiaoi.—Optione legata placet, non pos- ley Julia ,1' Papia, libro XV.—Está establecido, que,
se ante aditain hereditatein optan, el nihil agi, si legada la opción, no se puede optar antes de haberse
optaretur. adido la herencia, y que nada se hace si se optara.
17. ID EX libro Xvii. ad leqcsn Tatiwn el Pa- 17. EL MISMO; Comentarios 4 la ley Julia y Pa-
piam.—Quum optio duorum servoruin Titio dala pia, libro XVI[.—Cuando á Ticio se le haya dado
sit, reliqui Maevio legati sin¿, cessante primo un la opción de dos esclavos, y los demás hayan sido
electione, reliquoru ro appel latione omnes ad Mae- legados á Mevio, dejando de haóer el primero la
viuin pertinent. elección, con la denominación de los demás todos
le pertenecen á Mevio.
18. SCAEVOLA libro X111. Qaaesüonum.—Honri- 18. SCVOLA; Cuestiones, libro XIII—Legado
ile legato, Neratius ait, nihil agi repudiato Pairi- un esclavo, dice Neracio que nada se hace siendo
phiLo; ilaque eum ipsum eligi posse. repudiado Pánfilo; y que por lo tanto, puede ser
elegido este mismo.-
19. PAULUS libro 111. Sentxnliaru,n. —eIlIuJ 19. PAULO; Sentencias, libro I11.—«Este ó aquel,
aut illud, utrurn elegerit legatarius»; nullo a lega- el que hubiere elegido el legatario»; no habiéndose
tario electo, decedente eo post diein legati ceden- elegido ninguno poi' el legaiario, se determinó, que,
tem, ad heredem transmitti placuit.. falleciendo él después de haber comenzado á correr
el término del legado, se transmite al heredero.
20. LA REO libro II. Posteriorum a iaooteno epi- 20. LA nsó; Obras pó€wnas compendiadas po!'
tornatorwn.—.Apud Autidium libro primo rescri- Jaooteno, libro 11.—Se Italia escrito en el libro pri-
ptum (4) est, quum ita legatuni est; vestimenta, mero de Aufidio, que cuando se legó así: etome y
juae volet, triclinania surnilo, sibique habeto», si is tenga para si los trajes de triclinio que quiera», si
ixisset, quae veliet, deinde, antequnm ea sume- él hubiese dicho cuáles quena, y después, antes
ret, alia se vello dixisset, mutare voluntatern eum que los tornase, hubiese dicho que quena otros, no
non posse, ut alia sumeret, quia omne ius legati podía él cambiar de voluntad para tornar otros, por-
prima teslatione, qua surnere se dixisset, consum- que con la pi'imnei'a manifestación, con que hubiese

(1) regula, irtserla la Valq. (1) I1.abeo, ¡Ial.


(2) l'aur.; ielnpus, por emto,', el códice El., l'aur. et (4) Libro prOno reularumn scriptrun, ¡-ial.; libro 1. digo-
4 nota, storum scrtptum, la ralg.

DIGESTO.—LIBRO xxxiii: TÍTULO VI 623
sit, quoniam (1) res continuo eius fit, simul ac dicho que él los tornaba, extinguió todo su derecho
si (2) dixorit eam (3) surnere. al legado, pues la cosa se hace inmediatamente de
él, tan pronto como hubiere dicho que la tomaba.

21. SCAEVOLA libro XXII. Diqcsortrn.—Fi- 21. ScÉv OLA; Digesto, libro XXII.—Uno ins-
¡mm et uxorem heredes scripsit, flhiarn exhereda- tituyó herederos fi. su ¡lijo y á su mujer, desheredo
viL, et ej legatum dedit, quurn in familia nuberet, á su bija, y le dió un legado de ciento, cuando se
centum (4), Iis verbis: «insuper arbitratu Seni pro- casase en la familia, en estos términos: «además
niae, matris eius, mancipia decem, quae confestim de esto diez esclavos, á arbitrio de Sempronia, su
post aditam liereditatem rnearn a Sempronia, uxo- madre, los cuales quiero que seaii elegidos inme-
re niea, efigi voto; quae mancipia, quum in fami- diatamente después de adida ini herencia por Sem-
lia () nupserit, (dan voto, et si, antequam nupse- pronia, mi mujer; cuyos esclavos quiero que se den
nl.) (U), aliquod ex maneipiis decessenit, tunc in cuando se hubiere casado en la familia,y si antes
tocum eius arbitratu Semproniae, inatris eius, dan que se casare hubiere fallecido alguno de los es-
voto, durn ad earn plenus nurnerus perveniat; quod- clavos, entonces quiero que en su lugar se dé otro
si Seinpronia, mater eius non elegenit, tunc ipsa á arbitrio de Sempronia, 5u madre, fi. fin de que ti
sibi, quae (7) 'olet, eliga»; quaesituni e, quum poder de ella vaya el número completo; pero si
mater elegenit, an ea, quae ex his mancipiis ante Sempnonia, su madre, no lo eligiere, elija entonces
nuptias agnata (8) sunt, ad puellam supra flume- ella para silos que quiera»; se preguntó, si, habien-
ruin decem manci pioruifi perti neant. Respondit, doelogidolamadre,le pertenecerán á la bija además
quum mancipiorum legatum in tempus nuptiarurn del número de diez esclavos los que de estos escla-
testator transtulit, Id, quod medio tempere ancillae vos nacieron antes de las nupcias. Respondió, que
enixae sunt, ad flhiam non pertinere. Idem quae- habiendo referido el testador el legado de los es-
siit, ante nuptias eorundem mancipiorurn fructus clavos al tiempo de ¡as nupcias, no le pertenecía á.
et usus an ad Semproniam matrem pertineant. Re- Ja hija lo que en el tiempo intermedio dieron ti luz
spondit, nihil proponi, cur ad matrem pro solido— las esclavas. El mismo preguntó, si le pertenece-
pertineant. rán ti la madre Sempronia el usufruto y el USO de
estos mismos esclavos. Respondió, que nada se ex-
ponía para que por completo le pertenezcan ti la
madre.

22. IDEM libro XVIL Digcsorwn. - Maritüs 22. L'i.. aiissio; Digesto, libro XVII.—Un mari-
uxori suae codicillis por fldeicommissum dediL do le dió en codicilos ti su mujer unos predios por
praedia, item lances, quas elegerit, quatuor; quae- fideicomiso, y además los Cuatro platos que eligie-
situni est, an ex bis lancibus, quae monis tempere re; se preguntó, si podría elegir entre ¡os platos
sint, eligere possit. Respondit, posse. que hubiera aí tiempo de la muerte. Respondió, que
podía,

TIT. vi TÍTULO VI

DE TR1TICO, VINO, VEL (fi) OLEO LEGATO DEL LEGADO DE TRIGO, VINO Ó ACEITE

1, ULPIANUS libro XX. ad Sabinuin.—Vino ¡e- 1. ULPIANO; Comentarios 4 Sabino, libro XX.
gato actum quoque conhinetur, quod paterfamilias —En el vino legado se comprende también el vi-
vmi numero habuit. nagre, que el padre de familia tuvo en calidad de
ViflO.

2. PoisPoNlus Libro VI. adSabinu,n.—Quum 2. Polu poio; Comentarios 4 Sabino, libro VI.
alii penum, a]ii vinum legatum esset, excepto vino —Cuando ti uno se le hubiese legado la despensa,
omne penum ad alium legatanium pertinebit. y ti otro el vino, toda la despensa, excepto el vino,
le pertenecerá al otro legatario.
§ 1.—Si centum amphorae, quas vellos, tibi le- § 1.—Si se te hubieren legado las cien ánforas
gatae sint, ex testamento agendo consequl potes, que quisieras, ejercitando la acción de testamento
uL degustare tibi Iiceat, aut quanti interfuerit, Ii- puedes conseguir que te sea permitido probarlas,
cern tibi degustare, ad exhihendum agere potes. ó puedes intentar Fa de exhibición por cuanto te
hubiere importado que te fuese licito probarlas.

3. Ur..i'us (10) libro XXIII. ad Sabinam.— S. ULPIANO; Com en farios á So bino, libro XXIII.
Si cui vinum sit legatum centurn amphorarum, --Si ti alguien se le hubieran legado cien ánforas
quum nullum virium reliquisset, vinum heredem de vino, no habiendo dejado ningún vino el testa-
emturum et praestiturum, non acetum, quod vini dor, el heredero habrá de comprar y entrevar vi-
numero fuit. gre,que se tuvo en calidad de vino.
DO, no vina
§ 1.—Si vinum legatum siL, videamus, an cuin § 1.—Si se hubiera legado vino, veamos si se de-
vasis debeatur. Et Celsus inquit, vino legato, berá con los envases. Y dijo Celso, que, legado el
et.ianisi non siL legatum curn vasis, vasa quoque vino, aunque no haya sido legado con los envases.
legata videni, non quia pars sunt vini vasa, quem- se consideran legados también ¡os envases no

(1) quin Ctiam, HaZ. (5) ¡Ial.; famllinm, el códice FI.


(2) al, omítela HaZ. (() Br.; Tur. suprime elparénteaís,
(5) se, inserta HaZ. (7) quem, Ha¡. Vuq.
(1) ¡Ial.; et quin in familia nipserit, inserta el 'ddice (8) dsg-j,ata, HaZ. Vu.lq,
FI.; legatum dedit centun, iitiuni in faniiijn nupacrit, bis ver- (9) ET, la 1u4.
bis, ieÍt.&eph. (10) Pomonius, ¡Ial,

624 DIGESTO.—LIBRO xxxiii: TÍTULO VI

admod u m emblem ata argen ti, scyphórum forte, porque los envases forman parte del vino, como tos
vI apeculi, sed quia credibite est, mentem testan- adornos de plata la forman, por ejemplo, de las fa.-
tis eam esse, it vojuet-jt aecessioni esse vino am- zas o de un espejo, CLIJO porque es do creer que la
phoras, et sic, inquit, loquimur, habere nos amplia- intención del testador fuó que quiso que las auto-
ras mille, ad mensuraru viiii referentes. In doliis ras fuesen accesión del vino; y asi, dice, hablamos
non puto verum, ut vino teato et dolía det,eantur, de que tenemos mil áuforas, refiriéndonos á La me-
ruaxime si depreasa in col la vinaria fucrint, aut ea dida del vino. Respecto ir las tinajas 110 considero
sunt, quae por rnagnitudinem difficile moventur. verdad, que, legado el vino, se deban tanuliién las
In cu as autem sive cupulis puto adrnittendum, et tinajas, mnayormen te Si estuvieren eu u.potradas en
ea deben, nisi pan modo immobules in agro, vclut la bodega, it son tales que por su inanimud se
instrumentum agri erant. Viuo legato utres non innovan difícilmente. Mas en cuanto á. ras cubas
debebuntur; ncc culleos quidcm deber¡ dico. it á tos barriles opino que se ha de admitir que
también se deben estos, á no ser que de igual mo-
do estuvieran inmóviles en ci campo, it como en-
senes del campo. Legado el vino no se deberáó los
odres; y digo que tampoco se deberán Ciertaul1eflte
las medidas.
4. PAULUS libro IV. ecl Subinuna.—Quurn cer- 4. PAULO; Comentarios d Sabino, libro 1V.—
tum pondus ole¡ non adiecta qualitate legatur, non Cuando se lega cierta cantidad de aceite sin haber-
solot quaeri, cuius generis oteo uti solitus fuci-iL se añadido la calidad, no se suele investigar de qué
testator, aut cuius generis oleum istius regioniS clase de aceite haya solido usar el testador, it de
homines inusu habeant, et ideo liberum est tiere- qué clase usen el aceite los hombres de aquella
di, cuius vellet generis oleum legatario solvei-e. región, y por lo tanto el heredero tiene libertad
para darle al legatario el aceite de la clase que
.quiera.
5. IUL!ANIJS lil)rO XV. Diqeetoru,n. - Quurn 5. JULIANO; Dijcsío, libro XV. —Cuan doseliu-
certus nurnerus amphorarum vini legatus essct ex biere legado cierto número de ánforas de vino, del
co, quod in fundo Semproniano natum esset, et que hubiese nacido en el fundo Semproniano, y
minus natürn esset, non amplius deber¡ ilacuit, et hubiese nacido menos, se deterininó que no se debía
quasi taxationis vicern obtinere hace verba squod más, y que estas palabras «que hubiese nacido»
natum cnt». hacen veces de tasa.
8. PROCULUS libro V. Epiatolarwn. —Cui vi- 6. PaócuLo; Epístolas, libro V.—A aquel á
num heres daro damnatus est, quod in amphoris quien el heredero fué condenado á dar el vino, se
et cadis diffusum est, dan debet, etiamsi vasorum le debe dar el que se echó en ánforas y en barriles,
mentio facta non CSL 11cm, quafflvis eum vasis, aunque no se haya hecho mención de los envases.
cadis tegaturn est, tamen id quoque, quod in doliis, Asinuisino, aunque se haya legado con las vasijas
legatum esse videtur; sicuti si servos onines cum y los barriles, se considera, sin embargo, que se
peculio cuiusque eorum legasset, etiam cos, quibus legó taiiibién el que esta en tinajas; asi como si
peculii nihil esset, legassc videretur. uno hubiese legado todos los esclavos con el pecu-
lio de cada uno de ellos, se consideraría que taríl-
hión legó los que no tuviesen ningún peculio.
7. 1AVOLEN us libro II. ex Poterio,-ibus Lobeo- 7. J A YOLE N0 Doctrina de ¿as Otras póstumas
nis—Quidam henedem damnaverat, dare uxoni suae de Labeósi, libro 11.—Uno había condenado á su
vinum, oleuni, frurnentum, acetum, molla, salsa- heredero ir dar ir su mujer vino, aceite, trigo, vi-
menta; Trebatius aiebat, ex singulis rebus non nagre y pesca salada; Trebacio decía, que de cada
amplius deben, quam quanturn liercs mulieni daro cosa no se debe más que cuanto el heredero hu-
voluisset, quoniam non adiectuin esset, ,U8nLU[fl biese querido dar á la mujer, porque no se añadió
ex quaque re daretur. Ofilius, Cascellius, l'ubero, cuanto se daría de cada cosa. Ofihio, Cascehio y
omne, quantum paterfamilias reliquisset, legaturu Tuberón, opinan que se legó todo cuanto hubiese
putant; Labeo id prohat, idquc ver-uni est. dejado el padre de familia; Labeitn lo aprueba, y es
verdad.
1.—«Lucio Titio tritici modios centum, qui sin- § l.—Dé mi heredero ir Lucio Ticio cien itio-
guli pondo centum pendeant, heres dato»; Ofitius, dios de trigo, cada uno de los que pese cien libras»;
nihil legatum case; quod et Labeo pnobat, quoniarn dice Otitio, que no se legó nada; lo que también
ciusmodi trilicum iii rerum natura non esset; quod aprueba Lalicón, porque no hay cus la naturaleza
verum puto. trigo de esta clase; lo que considero verdad.
S. POMPoNIUS libro Vi. Epistokcram.— Si he- 8. P051 pos co; Epistolas, libro Vi.—Si el Itere-
res damnatus sit, daro viiium, quod in doliis esset, doro hubiera sido condenado ir dar el vino que hu-
et per legatarium stetit, quomiiius aecipiat, peri- biese en las tinajas, y consistió en el legatario no
culose (1) heredem facturum, si id vinurn elTun- recibirlo, el heredero ob-ará con riesgo si vaciara
dct; sed Iegatarium petentem vinum ab herede doli este vino; pero se determinó que al pedirle el lega-
mali exceplione placuit summovcni, si non prae- tario el vino al heredero fuese repelido con la ex-
stet id, quod propter morani cius damnum passus cepción de dolo malo, si no pagase el daño que poi-
Sit heres. su tardanza sutrk el heredero.

() periculo sao, (a Vul.



DI3ETO.—LIBRO XXXIII. TÍTULO Vi 625
9. TJLPIANUS libro XXIII. ad Sabinum. - Si 9. U LPI .'. NO; Comentarios 4 Sabino, libro XXIII.
quis vinum 1eaverit omne continetur, quod ex —Si alguno hubiere legado el vino, se comprende
vinea natum vinurn permansiL Sed si mulsum sil todo lo que nacido de la viña quedó siendo vino.
factum, vini appellatione non con ti nebitur proprie, Pero si se hubiera hecho mulso, no se compren-
nisi forte paterfarnilias etiam de hoc sensil; corte derá propiamente en la denominación de vino, á. no
zythum, quod ja quibusdam provinciis ex tritico, ser acaso que el padre de familia se refiriese tam-
ve¡ ex bordeo, ve) ex pane confleitur, non conhi- bién á esto; porque á la verdad no se comprenderá
nebitur. Simili modo nec camum (1), nec cervi- el zito, que en algunas provincias se hace del trigo,
sin (2) continebitur, neo hydromeli. Quid condi- O de la cebada, ó del pan. De igual modo tampoco
tum Nec hoc puto, nisi alia meus testan tis fuit. se comprenderá ni la sidra, ni la cerveza, ni la hi-
Oenomeli p'ane, Id es duleissimum (3) vinum, dromiel. ¿Qué se dira del compuesto Opino que
continebitur; elpassum, nisi contraria sit mens, tampoco éste, si no fué otra la intención deI testa-
continebitur; defrutum non continebitur, quod po- dor. Pero el vino añejo con miel, esto es, el vino
tius conditurae loco fuil; acinaticium plano vino (4) muy dulce, se comprenderá; y se comprenderá el
continebitur; cydoneum, el si qua alia sunt, quae de pasa, si otra no hubiera sido la intención; el vino
non ex Vjnea flunt, vini appellatione non contine- cocido no será comprendido, porque más bien estu-
buntur; item acetum vini appeflatione non conti- vo en calidad de compuesto; pero el acinaticio será
nebitur. Hace omnia ita demum vini nomine non C0111prendido en el vino; ci cidoneo, y otras bebidas
continentur, si modo vini numero a testatore non que hay, que no se hacen de la uva, no se com-
sunt habita; alioquin Sabinus scribit, omnia vini prenderán en la denominación de vino; tampoco
appellatione contineri, quae vini numero paterfa- se comprenderá en la denominación de vino el vi-
mujas habuit; igitur el acetum, quod vini numero nagre. Nada de esto se comprenderá con el nom-
pateríamilias habuit, el zythuni, et camurn 5), et bre de vino solamente si no fué tenido en clase de
cetera, quaepro bominum attectione atque usu vino por el testador; porque en otro caso escribe
vini numero habebuntur. Quodsi totum vinum, Sabino, que con la denominación de vino se com-
quod paterfamilias habuit, coacuit, non extingultur prende todo lo que el padre de familia tuvo en cla-
legatum. se de vino; asi, pues, también el vinagre,, que el
pdrede familia tuvo en clase de vino, el zito y Ja
sidra, y lo demás que según el gusto y el uso de
los hombres se tuviese en clase de vino. Pero si se
agrié todo el vino, que tuvo el padre de familia, no
se extin"ue el legado.
1.—Si acetum quis legaverit, non continebitur § l.—%¡ alguno hubiere legado el vinagre, no se
legato acetum, quod vini numero testator habuil; comprenderá en el legado el vinagre, que el testa-
embamma autem continebitur, quia aceti nume- dor tuvo en clase de vino; pero se comprenderá el
ro fuit. embamma, que estuvo en clase de vinagre. -
2.—Item si quia vinum, quod habuit, legavit, § 2.—Asimismo, si alguno legó el vino que tuvo,
delude hoc coacuit, Iicet postea in aceti locum y después éste se agrié, aunque luego haya sido
translatum sil a patrefamHias, vino legalo contine- trasladado por el padre de familia al lugar del vi-
bitur, quia id, quod testamenti facti tempore vinurn nagre, se comprenderá en el vino legado, porque
fuit, dernonstratum est; et est hoe verum, nisi yo- se designé lo que fué viro al tiempo de hacerse el
¡untas adversetu r. testamento; y esto es verdad, si no se opusiera la
voluntad del testador.
§ 3.—Vino autem paterno legalo id demum le- § 3.—Pero legado el vino del padre se considera
gatum videtur, quod testator vini numero habuit, legado solamente el que el testador, no el que el
non quod pater. 11cm si peculiare vinumlegatum
sil, id continebitur, quod servi habuerunt. Cur 1am
U tuvo en clase de vino. Asimismo, si se hu-
biera legado el vino de los peculios, se comprende-
diverse? Quod paternum vinum iam coepit usus (6) rá el que tuvieron los esclavos. ¿Porqué con tanta
ipsius testatoris esse, al peculiare in usu servorum diversidad Porque el vino del padre comenzó ya
remansil. it ser del uso del mismo testador, pero el de los pe-
culios continuó siendo de uso de los esclavos.
§ 4.—Item si vinum vetus sit legatum, § 4.—Igualmente, si se hubiera legado el vino
anejo,
10. HERM00ENIANUs (7) libro II. Iuris Epito- 10. HERM00EMIAN0; Epilorne del Derecho. li-
marum (8).—ex usu testatoris legatum aestima- bro ¡1.—por el uso del testador se apreciará el le-
bitar, id est, quot annorum vino pro vetere uteba- gado, eslo es, de cuantos años tenia el vino por
tur. Quodsi non appareat, añejo. Pero si no apareciera,
11. ULPIANIIS libro XXIII. ad Sabinum.—vetus 11. U L p 1 A NO; Comentarios á Sabino, libro
accipietur, quod non est novum, id est, el anni XXIU.—se entenderá por añejo el que no ea nue-
prioris vinum appellatione veteris continebitur; vo, esto es, que con la denominación de añejo se
comprenderá también el vino del año anterior;
12. PAULeS libro IV. ad Sabinuzn.—nam aliter 12. PAULO; Comentarios á Sabino, libro IV.-.-
observantibus, quia finis, aut quod initium veteris porque observándolo de otro modo, ¿qué término ó
vini sumeretur? qué principio se tomarla para el vino aííejo

(1) enrmi, Mal. (5) curmi, haZ.


(2) ¡faZ.; ccrveia, el códice FI. - (6) usu, Ha!.
(3) Taur. según corrección del ctid cc FI i mulcissiinurn (7) Neratius, la Vu!9.
la eseritra origina¿ del códice Fi.., Br. (8) Ta w. sefjtia corrección del códice FU epitomatorum,
(4) non, insería la Yulg. la eserLura ormqmal, Br,
ToMo 11-75

626 DIGESTO.-LIflRQ XXXIII: TÍTULO VII

13. ULnANtIS libro XXIII. ad Sabinuni.-dx 13. U L P 1 A NO comeidarios 4 Sabino, libro


eo vino, quod in illo fundo nascetur, lieres meus XXIII,- «Dé tui heredero para cada año todos los
amphoras decem quotannis in annos siogulos da- años diez ánforas del vino que se produjere en
to»; quo anuo natutn non fuisset, ex superiore anno aquel fundo»; Sabino opina, que en el año en que
elus fundí eum numerum amphoi-arum heredern no se hubiese producido deberá dar el heredero el
daturum Sabinus existi maL; quao sententia, si Yo- mismo número de ánforas con el del año anterior
¡untas non adversetur, mihi quoque placet. de este fundo; cuya opinión, si á ella no se opusie-
ra la voluntad, también b. mi me parece bien.
14. POMPONIIJS libro VL ad Sabinuni.-.- Vino 14. POMPQNIO; Comentarios á Sabino, libro
legato ea demum vasa sequuntur, quae ita in XVI—Legado el vino se comprenden solamente
usu (1) sunt, ut non ad pei'petuum usum vasa re- los envases que están en uso de modo que los en-
servarentur, veluti arnphorae et cadi. vases no se reserven para uso peipétuo, como las
ánforas y los barriles.
1. Paoc u L U libro 11. EpLstolarurn. - Vinum 15. PRócuLo; Epístolas, libro IL-Uno legó el
CU[fl vasis legavit; negat Trehatius, quod in doliis vino con los envases; dice Trebacio, que no se debe
alt, deben, et sensum testatonis alium putat osse, el que esté en tinajas, y opina que una fué la in-
verboruin alium; eeterum delia in vasis vinariis tención del testador, y otro el sentido de las pala-
non esse (2). Ego, etsi dolía in vasis vinarfls non bras; pero que las tinajas no están comprendidas
sunt, tamen non coricederem Trebatio, vinum, en los envases de vino. Yo, aunque las tinajas no
quod in doliis esset, id caL, quod in vasis non essct, están comprendidas en los envases de vino, no le
non esse lega.turn. Illud veruni case puto, cui vi- concedería, sin embargo, á Tnebaeio que no se
nula cuin vasis legatum erit, ci amphoras, cados, haya legado el vino que estuviese en tinajas, esto
in quibus vina difrusa servamus, legatos case; vi- es, que no estuviese en envases. Opino que es ver-
num enim in amphoras et cados bao mente diffun- dad, que á aquel á quien se le hubiese legado el
dinius, ut in his sit, donec usus causa probetur; et vino con los envases se le legaron las ánforas y
scilicet id vendimus cuin liis amphoris et cadis; la los barriles en que vaciado conservamos el vino;
dolía autem alia mente eoniicimus (3), scilicct ut porque echamos el vino en ánforas y en barriles
ex his postea ve¡ ¡u auphoras et cados diffunda- con la intención de que está en ellos hasta que se
mus (4), vel sine ipsis dotiis veneat. pruebe para usarlo; y por esto lo vendemos con es-
tas ánforas y barriles; pero lo echamos en tinajas
con otra intención, á saber, para de ellas echarlo
en ánforas y barriles, ó para venderlo sin las mis-
mas tinajas,
16. IDEM libro III. ex Posteriori bus Labeonis.- 18. EL MI sio; Doctrina de las Obras póstwna.s
Qui vinum Surrentinum in urnalibus habebat dif- do Labeán, libro II!.-Uno que tenia vino sorrenti-
fusuni, is tibi vinum legaverat in amphonis; omne no echado en urnas, te había legado el vino en án-
illud quoque vinum, quod in urnalihus fuisset, le- foras; Labeón y Trebacio respondieron, que se legó
gatum esse Labeo et Trebatius responderunt.- también todo aquel vino que hubiese habido en las
urnas.
t.-Cui dulcia legata essent, si nihil aliud te- § 1.-A aquel áquien se le hubiesen logado las
stamento significetur, omnia hace essc legata: cosas dulces, si ninguna otra cosa se significara
IOUISUITL, passum, defrutum, et similes potiones, en el testamento, se le legaron también estas otras
item uvas, fleos, palmas, caneas. cosas: el mulso, el vino de pasa, el vino cocido y
otras bebidas semejantes, y también las uvas, los
higos, los dátiles, y los higos secos.
2.--Quodsi ita esset legatuni: «vinum amplio- § 2.-Pero si se hubiese legado de este modo: «el
rarium, Aniinaeum (5), Graecum, et d'ilcia omnia, vino de ánforas, el aniineo, el griego,y todas has
nihil inter dulcia, nisi quod potionis fuisset, lega- cosas dulces», opina Labeón, atendiendo á la adi-
twa putat Labeo ex collatione -,,¡ni amphorarii; ción de vino de ánforas, que no se legó entre, las
quod non ímprobo. cosas dulces nada que no fuese cosa de bebida; lo
que no desapruebo.

TET. VII TÍTULO VH


DE (6) INSTRUCTO VEL INSTRUMENTO LEGATO DEL LEGADO DE COSA PROVISTA Ó DEL
DE LOS UTENSILIOS

1. PAULUS libro IV. ad Sabinwn.-Sive cuni 1. PA u LO; Comentarios ct Sabino, libro IV.-Ya
instrumento fundus legatus est, sive instructus, si se legó un fundo con los aperos, ya si provisto, se
duo legata intolliguntur. entiende que hay dos legados.
§ 1-Fundo cum instrumento legato et alienato § 1.-Legado y enajenado un fundo con los ape-
instrumentum non vindicahitur ex sententia de- ros, no se reivindicarán los aperos en virtud de la
funeti. voluntad del difunto.

1) Según nuectra eonjeura; djffuca. por in u,u, el


FI.; iu quae ita difua aunt vina, Hal.
es FI.; 4) Taur.; diffndamus, el códice Fi.
HaL Vuiq.; esseiit, el códice J'1 () 'o [nieliu.s}, otros en ¡Ial,
() Taur; coicimus, el códice FI-, Br. ti) FUSCO, inserta la Yu!q.

DIGESTO.—LIBRO XXXIII:. TÍTULO VII 627

2. Pr'i NI A N u s libr'o Vil. Respoisorurn.—Quum 2. PAPiNIANO; Respuestas, libro VII.—Cuando


pater, pluribus fihiis heredibus seriptis, duobus un padre, habiendo instituido herederos á muchos
praeceptionem bonorum aviae praeter partes here- lujos, hubiese dado á rlos de ellos además de sus
ditarias dedisset, pro partibus coheredum viriles porciones luerditar, el prelegado de los bienes
habituros legatarios placuit. de la abuela, se de.rrninóque los legatarios ha-
brán de tener porciones viriles con arreglo á las
porciones de los coherederos.
§ 1.—Dotes praediorum, quae Graeco vocabuo § 1.—Las dotes de predios, que con vocablo grie-
(1) appellantur, quuni non instructa legan- go se llaman 2-5, cuando no se legan provistos,
tur, legatario non praestantur. no se le dan al legatario.
8. IDEM libro VIII. Responsorwn.—Fundum in- 3. Ei. MISMO; Respuestas, libro VIII—Un pa-
structum libertis patronus testamento legavit; post- trono legó por testamento á sus libertos un fundo
ea codicillis petíit (2), ut rnorientes partes suas provisto; después pidió en los codicilos que los que
fundi superstitibus restituerent, nec instructi (3) muriesen dejaran sus parles del fundo á los sobre-
menlionem habuit; talen) in causaiii fldeicomrnissi vivientes, y no se hizo mención del fundo provisto;
deductum videri placuit, qualis fuerat legatus; sed se determinó, que se consideraba comprendido en
et (4) mcdii temporis augmenta foctuum et par- la causa del fideicomiso tal como había sido legado;
tuum, item detrimerita fatalium fideicommisso con- pero que también se comprendían en el fideicomi-
ti n en. so los aumentos de los fetos y de los partos del
tiempo intermedio, y asimismo los quebrantos do
los que se perdían fatalmente.
§ 1.—Minor viginti annis instructa praedia con- § 1.—Uno menor de#veinte afos quiso que á su
sobrinae suae dan voluit, et quosdam servas prae- prima se le dieran unos predios provistos, y nianu-
diorum vivus manuinisjt; non ideirco servi nia mitió en vida algunos esclavos de los predios; no
nunlissi (5) praestabuntur, quod ad libertatein precisamente porque no pueden llegar ti la liber-
pervenire non possunt. idem iuris est, çuum ex tad se darán los esclavos manumitidos. El mismo
quavis alia causa libertas non competit. derecho hay cuando por otra cualquier causa no
compete la libertad.
4. IAVOLENUS libro JI. ex Posteriori bus Labeo- 4. JAVOLEN0; Doctrina' de las Obras póstumas
nis.—Qiiurn quídam duos fundos iunctos haberet, de -Labeón, libro 11. -• Teniendo uno dos fundos
et ex altero boyes, quum opus fecissent, in alterum contiguos, y empleándose, cuando hacían falta, los
reverterentur, utrumque fundum curn instrumento bueyes del uno en el otro, había legado ambos fun-
legaverat; Labeo, Trebatius boyes el fundo eessu- dos con sus aperos; Labcón y Trebacio opinan, que
ros putant, ubi opus feeissent, non ubi manere los bueyes habrán de agregarso al fundo en que
consuevissent; Cascellius contra; Labeonis senten- trabajaban, no ti aquel en que hubiesen acostum-
tiam probo. brado á estar; Cascelio por el contrario; apruebo
la opinión de Labeón.
S. LABEO libro 1. (6) a Paulo epitoma- 5. LABEÓN; Dichos recopilados por Paulo, libro
lorum.— Si cui fundum et instrumentum cine le- 1.—Si quieres legará alguno un fundo y sus ape-
gare vis, nihil interest, quomodo leges: «fundum ros, no importa de qué modo se lo legues, si «el
cum instrumento», an: «fundum et instrumen- fundo con los aperos», ó «el fundo y los aperos», ó,
tum», an: «fundum instructum». Paulus: ¡¡no con- «el fundo provisto». Paulo dice: antes por el con-
tra, nain inter ea legata bac interest, quod si fundo trario, porque entre estos legados hay esta diferen-
alienato mortuus fuenit, qui ita legavit, ex bac cia, que si enajenado el fundo hubiere muerto el
seriptura: «funduin cmii instrumento», nihil enit que así lo legó, nada se habrá legado en virtud de
legatum, ex Ceteris poterit instrLnnentum esse le- esta cláusula; «el fundo con sus aperos», y en vir-
gatuni. tud de las otras se podrán haber legado los aperos.
6. SCAEVOLA libro XVI. Diqestorum.—Nepoti 6. ScÉvo1 .; Digesto, libro XVI.—Una había
legaverat, quae carta regione praedia habuerat, uL legado á su nieta los predios que había tenido en
instructa sunt, cum vino, grano, kalendario, et cierta región, como estaban provistos, con el vino,
adiecerat haec verba: «quidquid cnt, quuin manar, con los granos, y con el libro de cuentas, y había
in lIla regione, et (7) quidquid in quacunque spe- añadido estas palabras: «todo lo que hubiere, cuan-
cíe cnt in illa regione, ve[ (8) c1uod ineuii cnt»; do yo muera, en aquella región, y todo lo que en
viva testatrice unus ex debitoribus condeinnatus, cualquier especie hubiere en aquella región, ó fue-
vivente testatrice satis non fecit; quaesitum est, an, re mío»; condenado en vida de la testadora uno de
quod ex sententia iudicis deberetur, ad nepoteni los deudores, no pagó viviendo la testadora; se pre-
pertineret. Respondit, nihil proponi, cnn non de- guntó, si le pertenecía al nieto lo que se debiese
beretur. en virtud de la sentencia del juez. Respondió, que
nada se exponía para que no se le debiese.
7. IDEM libro XXII. Digestorum. - Tabernani 7. Er. mis Ni Digesto, libro XXII.—Uno habla
CUIII coenaculo Pardulae miianumisso (9) testa- legado ti Párdula, manumitido en ci testamento,

(1) Véase e1fragmeno 68. 3. 1). XXXJL


() Ilal. Vray.; pcti, el códice F. ) libro ]la¿.
(3) instrumenti, Mal.] (7) vcl, por et, la Vulf/.
(4) ¡IaL; el, omUZa el códice Fi. () et, por vsI, HaZ.
(5) cum praedus ex causa fideieommissi, tnsrta ¿a itdg. (5) mannrnisae, fmi. VuLg.
XXXIII. TÍTULO VII

rn intruinents, el una tienda con cenáculo, con las mercaderías, los


fluppellectiIiquae ibi esset; itein horreum vinartum enseres, y el ajuar que allí hubiese; y también la
-. cuut vino, el vasis, et instrumento, el institor¡ bodega con el vino, y con los vasos, y con los en-
bus, quos socuru habere consueverat; quaesit.wn seres, y con los encargados del comercio, que ha-
cat, (1) quum vivo testatore insula, in qua coena- bla acostumbrado á tener consigo; se preguntó, si,
eulum fuji, quod ej legatuin arat, exusta sil, el post habiéndose quemado en vida del testador la casa
bicnniuiii eodeni loco constituta nova, el horreum, en que estuvo el cenáculo, que se le habla legado,
quod eidein legatum eral, atest.atore veniert, Vifli y habiéndose edificado otra nueva después de dos
autem venditio dilata su, ul ex so comrnode (2) ve- años en el mismo lugar, y habiéndose vendido por
nirent, an universa legata Pardula cona u¡ poasil. el testador Ja bodega que al mismo le había sido
Respondit, ca, in quibus voluntas mulata essct, non legada, pero habiéndose diferido la venta del vino
deben. para venderlo de este modo convenientemente, po-
dría conseguir Párdula todas las cosas legadas.
Respondió, que no se deben aquéllas respecto á las
que hubiese sido cambiada la Voluntad.
S. U L Pi A N u s libro XX. ad SaUnwn. - ¡ ti in- S. ULPILNO; Comentarios 4 Sabino, libro XX.
strumento (3) fundi ea esse, quae fructus quae- —Sabino expone con evidencia en sñs libros de
rendi, cogendi, conservandi gratia parata sunt, comentarios á Vitelio, que en los aperos de un fun-
Sabinus libris ad Vitcllium evidenter .enumerat: do están comprendidas las cosas que fueron pre-
quaerendi, veluti homines, qui agruin colunt, el paradas para obtener, recoger y conservar los fru-
qui eos exercent, praepositive sunt bis, quoruin in tes: para obtenerlos, como los esclavos que cultivan
numero Sunt villict, el monitores, praeterea boyes el campo, y los que los dirigen, 6 están al frente de
domiti, el pecora stercorandi causa parata, vasaque 01108, en cuyo número están los encargados de las
utilia culturae, quae sun.t aratra, ligones, sarculi, granjas, y los capataces, y además los bueyes do-
falces putatoriae, bidentes, el si qua siinilia die¡ mados, los ganados destinados á estercolar, y los
possunt; cogendi, quernadinodum torcularia, cor- Instrumentos útiles para el cultivo, como somi los
bes, falcesque inessoriae, falces foenariae, qua]¡ arados, los azadones, los escardillos, las hoces de
vi ndomiatorii exceptoriique, in quibus uvae coin- podar, los bidentes y otros análogos que se pueden
poitantur; co nseivand i, quasi dolia, 1 icet defossa decir; para recogerLos, como las prensas de lagares,
non smi, el cupae. las cestas, Las hoces de segar, las guadañas, los
cestos de vendimiar y de recoger, en que se aca-
rrean las uvas; para conservarlos, como las tinajas,
aunque no estén empotradas, y las cubas.
1.—Quitiusdani in regionihus aceedunt instru- § 1.—En algunas regiones se agregan á los ape-
mento, si villa cultior esl, veluti atrienses, scoparii ros, si la casa de campo está más cuidada, por
si etiam viiidiaria (4) sint, topiarii, si fundus saltus ejemplo, los porteros, y los barrenderos; si tam-
pastionesque babel, greges pecorum, pastores, sal- bién hubiera jardines, los jardineros, y si el fundo
tu anii. tiene bosque y pastos, los rebaños de ganados, los
pastores, y los guardabosques.
9. P A U L U S libro IV. ad Sabirnun. - De grege 9. P.'.ui.o; Comanlarios 4 Sabino, libro IV.—
ovium ita distinguenduin est, ul, si ideo compara- Respecto al rebaño de-ovejas se ha de distinguir
tus Sil, ul ex eo fructus caperetur, non debeatur; de este modo, que no se deberá, si hubiera sido
si vero ideo, quia non aliter ex saltu fruclus percipi compradopara obtenerse de él frutos; pero si lo
poteril, contra mit, quia per greges fruetus ex hubiera sido porque de otro modo no se pudieren
saltu percipiuntur. percibir frutos del bosque, será lo contrario, por-
que los frutos se perciben del bospue por medio de
los rebaños.
10. ULPIANUS libro XX. cid Sabinum. —Si re- 10. U L 1 A N0 Conwnkcrios ¿e Sabino, libro XX.
ditus etiain (5) ex melle constal, alvei apesque con- —Si consta que de la miel se obtiene también ren-
tinentur. ta, se comprenden las colmenas y las abejas.
11. 1 A VOL EN U S libro II. ex C'assio. - Eadem 11. JAvoLuNo; Doclrina da Cassio, libro JI.—
ratio est ja avibus, quae in insulis maritiinis La misma razón hay en cuanto á las aves, que se
aluntur. alimentan en las islas del mar.
12. ULPIANUS libro XX. cid Sabinuin—Quae- 12. U L 1 NO Cornerilw'io 4 Sabino, libro XX.
situni est, an frumenlum, quod cibariis cultorum —Se preguntó si se agregaría á los aperos el trigo
paratum foret, instrumento cederel. El pluriiuis que estuviese destinado á la manutención de los -
non placet, quia consuineretur, quippe instrumen- cultivadores. Y b. muchos no les parece bien, por-
tum est apparatus rerum diutius mansuraruin, sine que se consume, pues es apero el aparato de cosas
quibus exerceri nequiret possessio; accedit eo, quod que han de subsistir largo tiempo, sin las que no
cibaria victus magis, quam colendi causa pararen- se podría explotar la posesión; á esto se añade,
tur. Sed ego puto, el frumentum, et vinum ad e¡- que las provisiones estarían destinadas más bien
baria paratum instrumento contineri; el ¡la Serviuiu para la manutención, que para el cultivo. Pero yo

(1) Se ncorrecckindelcódieeFl ,Br.; el, inserta Taw (5) Instrumenta, la VuLg.


según la escrilura original. (4) Hal.; virdiaria, el códice FI.
(2) ¡Ial commodo, el códice FI.; cominods, la I'ulq. (5) etiam, omitela Ha l.

DIGESTO.—LIBRO xxxiii: TÍTULO VII 629

respondisse auditores eius referunt. Item nonnullis opino, que en el apero se contienen así el trigo,
visum est, frumentum, quod serendi causa seposi- como el vino destinado para la manutención; y sus
tuin est, instrumento contineri; puto, quia et instar dicipulos dicen que así respondió Servio. También
culturan esaet, et ita consumitur, uL semper repo- les pareció á algunos, que el trigo, que se separó
neretur; sed causa seminis nihil a cibariis differt. para sembrar, se comprende en el apero; yo creo,
que porque seria como para el cultivo, y se consu-
me de modo que siempre se repone; pero por ra-
zón de estar para simiente en nada se diferencia
delque sirve para la manutención.
§ 1.—Conservandi fructus causa, veluti gran- § 1.—Consta que es del apero lo que sirve para
ria, quia in bis fruclus custodiuntur, urceos, eapsel- conservar los frutos, como los graneros, porque en
las, in quibus (1) fructus componunlur, sed et ea, ellos se guardan los frutos, las orzas, y las cajas
quae exportandorum fructuum causa parantur, in- en que se preparan los frutos, y también lo que se
strumenti esse constat, veluti jumenta, et veliicu- destina para exportar tos frutos, como las caballe-
la, et naves, el cupae, et culei.. rías, los vehículos, 1a8 naves, fas cubas y los odres.
§ 2.—Alfenus autem, si quosdam ex horninibus § 2.—Pero Alfeno dice, que si hubiere legado á
allis legaverit, ceteros, qui in fundo fuerunt, non unos algunos de los esclavos, no se comprenden en
contineri instrumento ait, quia nihil animalis in- el apero los demás que hubiere en el fundo, por-
strumenti esse opinahatur; quod non est veruiii, que opinaba que nada animal se comprendía en el
constat enim, eos, qui agri gratia ihi sunt, instru- apero; lo que no es verdad, porque consta que los
mento contineri. que por exigencias del campo están en él, se com-
prenden en el apero.
§ 3.—Quaeritur, an servus, qui ua&¡ colenus in § 3.—Se pregunta, si el esclavo, que como colo-
agro eraL, instrumento legato con tincatur. El La- no estaba en el campo, se comprenderá en el apero
beo, et Pegasus recte negaverunt, quia non pro legado. Y con razón dijeron que no Labeón y Pe-
instrumento in fundo fuerat, etiamsi solitus fucrat gaso, porque no había estado en el campo como
et familiae imperare. siendo del apero, aunque también había solido
mandar á la servidumbre.
§ 4.—Saltuarium autein Labeo quidein putat eum § 4.—Mas, á la 'verdad, Labeón opina que se
demum contineri, qui fructuurn servandoruin gra- comprende solo aquel guardabosque, que haya
tia paratus sit, eum non, qui finium custodienclo- sido destinado á guardar los frutos, no el que á
rum causa; sed Neratius etiam hunc; et Iioc jure guadar las lindes; pero Neracio cree, que también
utimur, ut omnes saltuarii contineantur. éste; y de este derecho usamos, de modo que se
comprenden todos los guardabosques.
§ 5.—Trebatius amplius etiani pistorein, et ton- § 5—Además opina Trebacio, que también se
sorem, qui familiae rusticaé causa parati sunt, comprenden el pan;idero, y el barbero, que están
putat contineri; item fabrum, qui viilae reficiendue destinados para el servicio de los esclavos campe-
causa paratus su; etmulieres, quae panem coquant, sinos; asimismo el operario, que esté destinado
quaeque villam servent; item molitores, si ad usum para reparar la casa de campo; y las mujeres que
rusticum parati sunt; item focariamet villicarn, si cuezan el pan, y las que presten servicio en la casa
modo ali9uo officio virum adiuvet, item lanificas, de campo; también los molineros, si están destina-
quae familiam rusticam vestiunt, et quae puluien- dos al servicio del campo; igualmente la que cuida
tana rusticis Coquant. M fuego, y la mujer del granjero, si en algún ser-
vicio le ayuda al marido; y también las tnaajado-
ras en lana, que visten á los esclavos campesinos,
y las que cuecen la comida para los campesinos.
§ €h—Sed an instrurnenti instrumentuin legato § 6—Pero se pregunta, si en el legado del apero
instrumento continetur, quaezitur; haec enim, quae se comprenden los instrumentos de las cosas del
rusticorum causa parantur, lanificae (2), et tonso- apeno; porque las que se destinan por causa de los
res, et fullones, et focariae, non agri sunt instru- campesinos, las trabajadoras en lana, los barberos,
mentum, sed instrumenti; puto igitur, etiam foca- los lavanderos, y las que cuidan de la lumbre, no
riam contineri, sed et laníficas, et ceteros, qui son instrumentos del campo, sino del apero; opino,
supra numerati suni; et ita Serviumn respondisse pues, que también se comprende la que cuida de la
auditores eius referunt. lumbre, é igualmente las trabajadoras en lana, y
los demás que antes se han enumerado; y dicen
sus dicipulos que así respondió Servio.
§ 7.—Uxores quoque el infantes eorum, qui su- § 7.—Se ha de creer, que el testador quiso queso
pca enumnerati sunt, credenduin mt, jo eademn villa comprendieran en el legado también las mujeres
agentes voluisse testatorem legato contineri; ne- y los hijos de los que arriba se han enumerado,
que enim duram separationem iniunxisse creden- que vivan en Ja misma granja;porque no es creí-
dus est. ble que les haya impuesto una dura separación.
§ 8.—Si aliqua parte anni in fundo pascantur § 8.—Si en alguna parte del aiio pastan en el
pecora, aliqua parte bis pabulum conducitur, ve] fundo los ganados, y durante otra parte se les lleva
servi, si aliqua parte anni per cm ager colitur, ah- elpasto, ó, tratándose de esclavos, si alguna parte
qun parte in mercedem mittuntur, nihilo minus in- del afio se cultiva por ellos el campo, y durante
strumento continentur. otra parte son enviados á trabajan á jornal, son,
no obstante, comprendidos en el apero
§ 9.—Cellarium (3) quoque, id mt ideo praeposi- • § 9.—También consta que el despensero, esto

(1) fructus custodiuutnr, - in quibus, se constderan a Fia- 2) Soy tia íoPje(ura Pr-.; et lanse, f,ur1a el códice Fi,
d ¡das por aniiguol copistas. 3) Ilat. Vu10.; cllararium, el códice El,

630 tíGESTO.—LrB10 XXXIII. TÍTULO VII

LUID,ut ratiories salvae sint, item ostiarium mullo- es, el encargado de que estén guardadas las racio-
nernque instrumentí esse constat. nes, y asimismo el portero y el mulero, son del
apero.
,§ 10.—EL molas, et machinas, foenuin, stipulas, § 10.--Son del apero las muelas, las máquinas,
asinuan niadhinarju ni, niaohinam fruinentariam el heno, Ya paja, el burro de la máquina, la ataho-
vas aeneum, in quo sapa (1) coqueretur, et defru- na, la caldera de cobre en que se cuece el arrope,
tuiii fiat, et aqua ad bibenduni [avandainque fami- y se hace el vino cocido, y en que se echa el agua
liain paratur, instrumenti case, et eribra, el plau- para que beba y se lave la servidumbre, y las cri-
stra, quibus stercus evehatur. has, y los carros en que se saque el estiércol.
11.—Ea vero, quae solo continentur, instru- § 11.—Mas escribe Cassio, que las cosas que se
menti fundi non case Cassius seribit, veluti arun- contienen en el suelo no son del apero del fundo,
dineta el salicta, antequam caesa smI, quia fundus como los cañaverales y los sauzales, antes que ha-
fundi instrumentum esso, non potest; sed si caesa yan sido cortados, porque el fundo no puede ser
SmI, puto contineri, quia quserondo fructui deser- instrumento del fundo; pero si hubieran sido cor-
viunt. Idem el in palis eril dicenduin. lados, opino que se comprenden, porque sirven
para procurar frutos. Lo mismo se habrá de decir
también respecto á los palos.
1L—Si in agro venaliones SmI, puto, venato § 12—Si en el campo hubiera cazadores, opino
res quoque, et vestigatores, el (2) canes, el cetera, que se comprenden en el apero también los caza-
quae ad venatianeni aun¿ necessaria, instrumento dores, los ojeadores, tos perros, y las demás cosas
contineri, maxime si ager et (3) e hoc rediturn que son necesarias para la caza, mayorinente si
hab u it. también de esto obtuvo renta el campo.
§ 13.—Et si ab aucupio reditus fui¿, aucupos, el § 13.—Y sí hubo renta procedente de la caza de
plagac, et huius rei instruiiientuin agri instrumento aves, los cazadores, y las redes, y los aparatos para
continebitur; neo miluin, quum el aves instru- esta cosa se comprenderánen el apero apero del campo;
mento exemplo apiuul contineii, Sabinus el Cas- no es de extrañar, porque Sabino y Cassio opina-
sius (4) putaverunt. ion, que también las aves se comprenden en el
apero á semejanza de las abejas.
§ 14.—Si quis eodenj instrumento in plurirnis § 14.—Si alguno usara del mismo apero en mu-
agris utatur, cuius agri sil instrumentum, quaeri- chos campos, se pregunta de qué campo será el
tur. El ego arbitror, si quidem apparet voluntas apero. Y yo opino, que, si verdaderamente aparece
patrisfaniiliae, cui potius agro destinaverat, eius á qué campo lo había destinado preferentemente la
case instrumentum, ceteri enim agri ab loo agro voluntad del testador, es apero de aquel, porque
veluti mutuantur; si non appareat, nullius instru- los demás campos son como proveídos á préstamo
mento cedet, neque eniiri pro parte (5) dividemus por este; y si no apareciera, no se agregará al ape-
i n atrume nt u ru. ro de ninguno, porque tampoco dividiremos en par-
tes el apero.
§ 15.—Supellex, ceteraque, si qua in agro fue- § 15.—El ajuar, y las demás cosas, si algunas
runt, quo instiuctior esset paterfainilias, instiu- hubiere en el campo, Tara que el padre de familia
mento Fundi non continentur. estuviese más provisto, noe comprenderán en el
apero del fundo.
16.—Si domus sil instrumentuin legatum, vi- § 16.—Si se hubieran legado los menesteres de
dendum, quid contineatur. Et Pegasus ait, instru- una casa, se ha de ver qué se contenga. Y dice
mentum domus id esse, quod tempestalis arcendae, Pegaso, que es menester de una casa lo que se
aut íncendii causa paratur, non quod voluptatis destina para defenderse de la tempestad, ó por
gratia; ilaque riegue specularia, neque vela, quae causa de incendio, no lo que con objeto de recreo;
frigoris causa veF umbrae in domo sunt, deben. y así, no se deben ni las vidrieras, ni las cortinas,
Quae sententia Cassii (uit, qui dicebat, mIer ie- que hay en la casa por causa del frio Ó de la som-
struuientuin el Ornaiuentumn niultum interesse; in- bra. Cuya opinión fué de Cassio, que decía, que
strumenti enim ea case, quae ad tutelam domus hay mucha diferencia entre los ynenesteres y el
pertinent, ornamenti, quae ad voluptateni, sicuti ornato; porque eran menesteres las cosas que se
tabulas pidas. refieren á la conservación de la casa, y cosas de
ornato las que al recreo, como los cuadros pintados.
§ 17—Vela auteni Cilicia instrumenti case Cas- § 17.—Pero Cassio dice, que las cortinas de pelo
sius; quae ideo parantui, ne aedificia venta ve¡ de cabra son menesteres; porque se destinan á que
lluvia laborent. no sufran los edificios por el viento ó por la lluvia.
§ 18.—Acetum quoque, quod extinguendi meen- § 18..—Muchos y Pe-ase dicen, que se compren-
dii causa paratur, ítem centones, sipbones, penti- de también el vinagre que está destinado para
cae quoque, et scalae; el phoriniones, et apongias, apagar los incendios, y también los centones, los
et amas, el acopas (6) contineri, plenique et Pega- sifones, las pértigas, y las escalas; y las esteras, es-
sus aiunt. ponjas, cubos y escobas.
§ 19.—Tegulam autemn, el tignum oms reí causa § 19.—Mas las tejas y las bigas preparadas con
paratumn instrumento contineri, si ad huiusmodi este objeto se comprenden en los menesteres, si
causani habeat tigna parata ad alios usus non de- tuviera preparadas las bigas para este objeto sin
servientia. Proinde el fulcimenta, si qua habebat servir para Otros usos. Por consiguiente, también
huic re¡ neceasania, etiamn ea instrumento doinus so comprenderán en los menesteres de la casa los
continebuntur. puntales, si tenía algunos necesarios para este ob-
jeto.
(1) saba, tIaí.
(2) et, omUen a erradamen(e te ,as las ecl. citaclapor Br.
(2) et, o,nitenia Ifal. Vulg. 5) agil, ¿nserla la Vulg.
4) Ca8cellius ¡Ial. (5) scaphas, ¡Ial.

DIc4ESTO.—LIBRO xxxiii: TÍTULO VH 631
20.—De velis, quae in hypaethris extenduntur, § 20.—Respecto á los toldos que se extienden en
item de bis, quae sunt circa columnas, Celsus sen- los patios, y á los que están cerca de las columnas,
bit, magis supelleetili adnumeranda; et ita Sabi- escribe Celso que más bien se han de contar en el
num et Cassium putare. menaje; ' así opinan Sabino y Cassio.
§ 21.---Canales autem, et harpagones, et amas § 21.—Pero consta que se comprenden en Tos
instrumento contineri, constat. menesteres las canales, los arpones y los cubos.
§ 22.—liem perticae, quibus araneae detergan- § 22.—También las varas con que se quitan las
tun; item spongiae, quibus columnae, pavimenta, telarañas; asimismo las esponjas, con las que se
podía extergantur, scalae, quae ad lacunania ad- limpian las columnas, los pavimentos, y los balco-
moveantur, instrumenti sunt, quia mundiorem do- nes; las escalas, que se ponen para los artesonados,
mum reddunt. son menesteres, porque hacen más limpia la casa.
§ 23.—Papinianus quoque libro septimo Respon- § 23.—También dice Papiniano en el libro sépti-
sorum ait: sgi1la et statuae affixae instrumento mo de las Respuestas: las figunillasyestátuas fijas no
dornus non continentur, sed domus portio sunt; se Comprenden en los menesteres de la casa, sino
quae vero non sunt affixa, instrumento non conhi- que son parte de la casa; pero las que no están fijas
nentur, inquit, supelleetili enim adnumerantur, dice que no se comprenden en los menesteres,
excepto horologio aereo, quod non est affixum— porque se cuentan en el menaje, excepto el reloj
nam et hoc instrumento domus putat contineni—, de metal, que no está fijo,—porque opina que tam-
sicut prothyrurn domus, si velamen cal, inquit, in- bién este se comprende en los menesteres de la
strumento domus (1) continetur, casa—, así como la techumbre del zaguan de la ca-
sa, si es de lienzó, dice que se comprende en los
menesteres de la casa.
§ 24.—Fistu)ae autem, et canales, et crateres, et § 24.—Mas las cañerías las canales y las pilas
si qua sunt alia ad aquas salientes neceasaria, itern de la fuente, y si algunas otras cosas son necesa-
serao (2) el claves magis domus portio, quam do- rias para los surtidores de aguas, y también las
mus instrumentum sunt. cerraduras y las llaves, son más bién parte de la
casa, que menesteres de la casa.
.§ 25.—Speculania quoque alfixa magis puto do- § 25.—También opino que las -vidrieras fijas son
mus case partem; nam et in emtione domus et más bien parte de la casa; porque también en la
speculania, et pegmata cedere, sive in aediticio compra de una casa se agregan las vidrieras y los
sint (3) posita, sive ad tempus detracta; sed si non aparatos para retratos, ya estén puestos en el edi-
sint reposita,•ad hoc lamen sint, ut suppleantur, ficio, ya separados cierto tiempo; pero si no hubie-
si qua desint, instrumento potius continebuntur. ran sido puestos, y estuvieran para suplir los
que falten, más bien se comprenderán en los me-
nesteres.
§ 26.—Cancellos quoque instrumento (4) conti- § 26.—Opino que también las celosías se com-
neri puto. prenden en los menegteres.
§ 27.—Sed si fundus non sit cum instrumento § 27.—Pero si el fundo no hubiera sido legado con
legatus, sed ¡la, ut instructus sit, quaesitum est, el apero, sino así como está provisto, se preguntó,
su plus contineatur, quam si cum instrumento le- si se comprenderá más que si hubiese sido legado
gatus esset. Et Sabinus libris ad Viteflium acnibit, con el apero. Y escribe Sabino en los libros de Co-
fatendum esse, plus esse, quurn instructus fundus mentarios á Vitelio, que se ha de confesar, que hay
legetur, quam si cum instrumento; quam Senten- más cuando st.i lega el fundo provisto, que si con
1,iam quotidie increscere et invalescere videmus. el apero; cuya opinión vemos que diariamente se
Quanto igitur hoc legatum uberius est, videndum extiende y robustece. Así, pues, se ha de ver en
est; etSabinus deflnit, et Cassius apud Vitellium cuánto es más lucrativo este Ieado; y dice Sabino,
notat: omnia, quae eocollocata sunt, ut instructior y anota Cassio en Vitelio: todol'o que fué colocado
essetpaterfamilias, instructo, inquit, continebun- para que el padre de familia estuviese más provis-
tur, id est, quae ibi habuit, uL instructior esset (5). to, dice que se comprenderá en el fundo provisto,
loe ergo legato non (6) agni instrumentum, sed (7) esto es, lo que tuvo en él para que estuviese mas
proprium suum instrumentum reliquisse videtiir. provisto. Luego parece que en este legado no legó
el apero del campo, sino sus propios utensilios.
§ 28.—Proinde si fundus siL instructus legatus, § 28.—Por consiguiente, si hubiera sido legado
et supeliex contínebitur, quae illie fuit usus ipsius el fundo provisto, se comprenderá el menaje que
gratia, el vestis non solum stragula, sed el qua ibi hubo en él para uso del mismo, y ¡os vestidos, no
uti solebat; mensae quoque eboreae, 'vel si quae solamente los bordados, sino también los que solía
aliae; item vitrea, et aurum, et argentum; vina usar allí; también las mesas de marfil, y otras
quoque, si qua ibi fuerint usus ipsius causa, conti- cualesquiera; también los vasos de vidrio, y el oro,
nentur, et si quid aliud utensilium. y Ja plata; igualmente se comprenderán los vinos,
si allí hubiere algunos para uso del mismo, y cual-
quier otro utensilio.
§ 29.—Sed si qua eo congesserat non usussui (8) § 29.—Pero si en él había reunido algunas cosas
causa, sed custodiae gratia, non continebuntur; no para su propio uso, sino para custodiarlas, no
vina etiam, quae in apothecis sunt, non cedent; et serán comprendidas; tampoco se agregarán los vi-

(1) putat contineri - instrumento domes, se consideran


añadidas por antiguos copistas.
(2) Hal.. VuIg.; serrse, el códice Fi. (6) Id cst - eseet, omeelas ilal.
(a) Ha¡.; sunt, el códice FI. (6) tantum, inserta ¡Ial.
(4) Desde instrumento potius, delpárrafo anlerior hasta (7) et, inserta Ha!.
quoque Instrumento, de éste se consideran añadidas por aii- Taur. según corrección del códice Fi.! Pr.; Ipslas, por
tiiuoecopistas, Sm, la escritura original,

632 rnuEsTo.—LIBRO xxxiir: TÍTULO VII

hoo iure utimur, ut quae ibi paterfamilias quasi in nos que están en las bodegas; y usamos de este de-
horreo habuit, hace non contineantur. recho, que no se comprenderán las cosas que alli
tuvo el padre de familia corno en un almacén.
30.—Cel.sus quoque libro nono decimo (1) Di- § 30. —También escribe Celso en 131 libro deci-
gestorum seribit, fructus ibi repositos, ut venirent, monono del Digesto, que los frutos allí depositados
vello aliurn usum, quam fundir conveiterentur, para ser vendidos, ó para ser aplicados é. otro uso
instructo fundo non contineri. que al del fundo, no se comprenden en el fundo
provisto.
§ 3j,-1dem Celsus eodem libro ait, etiarn supel- § 31.—Dice el mismo Celso en el mismo libro,
locticarios, et ceteros lioc genus servos contineri, que también se comprenden los camarerosy los
id cst, ministeria (2), quibus instructus erat in so demás esclavos de este género, esto es, los de los
fundo, extra ea, quae (3) libertatcm acceperunt, el cargos en que estaba servido en aquel Cundo, ex-
qui rure morari solebant cepto los que recibieron la libertad, y los que 'solían
morar en el campo.
32.— Si instructum fundum legasset, ea paeda- § 32.—Si hubiese legado un fundo provisto, se
gogia, quae ibi habebat, UI, quurn ibi veuisset, comprenden en el legado los pajes que tenía alli
praesto essent in triclinio, legato continentur. para que cuando allí fuese le prestasen servicio en
la mesa.
§ 33.—Contubernales quoque servorum, id est § 33.—Es verdad que en el fundoprovisto se com-
uxores, et natos, instructo fundo contineri verum prenden también los compañeros de los esclavos,
es L. esto es, Sus mujeres é hijos.
§ 34.—Instrueto autem ( 4 ) fundo et bibliothc- § 34.—Pero consta que en el fundo provisto so
caro, et libros, qui illic eratit, uL quotios venisset, comprenden la biblioteca y los libros que allí había
uteretur, contineri constat; sed si quasi apotheca para usarlos cuando él fuese; pero se habrá de de-
hbrorum utehatur, contra erit dioendum. cidir lo contrario, si usaba de ella como de un alma-
cén de libros.
§ 35.—Neratius quoque libro quarto Epistolarum § 35.—También respondió Neracio á Rufino en
Ru fino respondit, instructo fundo et supeliectilem, el libro cuarto de las Epístolas, que al legado del
et vina, et mancipia non solum ad cultum custo- fundo provisto se agregan el menaje, los vinos y
diamve villas, sed etiam quae (5) ipsi patnifainilias los esclavos, no solamente los que estuviesen allí
in ministerio ibi essent, legato cedere. para el cultivo ó la guarda de la casa de campo,
sino también los que al servicio del mismo padre
de familia.
§ 36.—Imagines quoque hae solae legatae viden- § 36.—También se consideran legadas aquellas
tun, quae ro aliquo ornatu villao fueruot. solas imágenes, que sirvieron de algún ornato en
la casa de campo.
§ 37.—Papinianus quoque pracdiis instruetis lo- § 37.—También dice Papiniano que en los predios
gatis mancipia non contineri, quao temporis causa provistos legados no se contienen los esclavos que
illic fuerunt, ac non co animo transtulit paterfami- estuvieron allí por causa tempéral, y que el padre
has, ut aut fundi, aut suum instrumentuin faceret. de familia no trasladó con la intención de hacerlos
ó del apero del fundo ó de su propio servicio.
§ 38.—Idem resporidit, praediis instructis tga- § 38.—El mismo respondió, que habiéndose lega-
tis, actorem ex bis in provineiam missum, uL ordi- do provistos unos predios, el administrador envia-
natis negotiis ad pristinum actum rediret, legato do de ellos á una provincia, para que puestos ea
praediorurn cedere, quamvis nondum redienit. orden unos negocios volviese á su antigua admi-
nistración, se agrega al legado de los predios, aun
cuando todavía no hubiere vuelto.
§ 39.—Idem respondit, instructis hortis (6) le- § 39.—Respondió el mismo, que en los huertos
gatis etiam vina, quae ibi fuerunt, quo dominus provistos legados se comprenden también los vinos,
esset instructior, contineri; ahiud case si horrea ibi que en ellos hubo para que el señor estuviese más
habuit, unde instruebatur ve[ in urbe, vel in allis provisto; que otra cosa era si allí tuvo almacenes
praediis. de donde se proveía ó en la ciudad ó en otros pre-
dios.
40.—Idem respondit, domo por íideicommissumn § 40.—EL mismo respondió, que en la casa deja-
Ji
r cta cuin supellectilli Claudio Hieroniano (7), da por fideicomiso con su menaje é. Claudio Hero-
clarissimo viro, ah Umbrio Primo, et rocosas, et niano, varón muy esclarecido, por Umbrío Primo,
ceteram supeltectilem,quam in hortis paterfami- se comprendían también las mesas y el demás
has in Proconsulaium profecturus contulerat, uL ajuar que al marchar el padre de familia al Pro-
tutiore loco essent, contineri consulado había llevado á los huertos, para que
estuviesen en lugar más seguro.
41.—Idem respoudit, theriaeam quoque, et ce- § 41.—El mismo respondió, que en el legado del
tona medicamenta, quae secessus causa dominus ibi fundo provisto se comprenden también la triaca y
hahuit, eL vestem propter secessum ibi depositain los demás medicamentos que tuvo allí para sus
instructo fundo legato inesse. temporadas de retiro, yios vestidos allí depositados
para esta temporada.
42.—Idem respondit, domo, «ita ut inStructa § 42.—El mismo respondió, que, habiéndose le-
est, curo omni mro suo» logata, unbanam familiam, gado una casa, «así como está provista, con todos

(1) decimo octavo fiel. (5) fiel. Vatg.; ut, inserta el códice FI.
(2) Id est, mi,,iseiia, o,nitelas Ifal. (e) horrele, Rol.
(5) eos, qui, ¡ial, (7) Taur. según la esortlura original; Hieroriuiniano.
14) ien, Ha¿, orrecridn del códice Fi., Br.

DIGESTO. - LIBRO XXXIII TÍTULO VII 633

item artifices, quorum operae ceteris quoque prae- sus derechos,» no se comprenden en el legado los
diis exhibebantur, legato non contineri; ostiarií esclavos urbanos, ni tampoco los artífices, cuyas
auteni, inquit, vel topiarii, diaetarii, aquarii, do- obras se llevaban también a los demás predios; pero
mui tantum deservientes, continebuntur. Sed quod se comprenderán, dice, los porteros, los jardine-
de artificibus ait, faisum est, si eius domus causa ros, los camareros, los aguadores, que sirvan sola-
parati sunt, lieet aliis quoque praediis commoda- mente a la casa. Pero es falso lo que se ha dicho
ban tur. respecto a los artífices, si fueron destinados á esta
casa, aunque se prestaban también a otros predios.
§ 43. —Idem respondit, domo instructa legata § 43.—El mismo respondió, que habiéndose lega-
mensas choreas, et libros non contineri. Sed et do la casa provista, 110 se comprenden las mesas de
hoc faisum est, narn omne, quidquid in domo fuit, marfil, ni los libros. Pero también esto es falso,
quo instructior ibi esset 1aterfamilias, continbi- porque se comprenderá Lodo cuanto hubo en la
tur; supellectilem autem patrisfamiliae intrurnen- casa para que el padre de familia estuviese en ella
tum esse nemo dubitat. Deriique Neratius libro más provisto; y nadie duda que el menaje es me-
quarto Epistolarum Marcelo, fratri suo, respon- nester del padre de familia. Por último, Neracio
dii, etvestem domus instructae legato con tineri, respondió á Marcelo, su hermano, en el libro
maxime, inquit, in proposita 8peCie. Proponebatur cuarto de las Epístolas, que también los vestidos
enim, qui legaverat, argentum et rationes excepis- se comprendian en c-] legadode la casa provista,
se; nam qui hace, inquit, excepit, non potest non especialmente, dijo, en esta caso propuesto. Por-
videri de ceteris reims, quae in ea essent, sensisse. que se proponía el caso de uno que la había lega-
Sed el ipse Papinianus eodem libro Reapousorum do, y que exceptué la plata y las cuentas; porque,
uit, patrem mercatorem ac fooneratorem, qui duos dijo, que el que exceptué estas cosas no puede no
fijos totidemque filias heredes instituerat, ita le- ser considerado como habiéndose referido á las
gasse (1) «flllis maribus domurn meam instructam demás cosas que hubiese en ella. Pero también e!
do lego, darique iubeo»; merces et pignora Sn con- mismo Papiniano dice en el mismo libro de las Res-
tineantur, quaeri posee; sed facilem iiidici volun- puestas, que un padre comerciante y prestamista,
tatis coniectu ram fore, ceteris patrie facultati bus que había instituido herederos á dos hijos y it otras
examinatis. tantas hijas, había hecho así un legado; «doy y
lego, y mando que se dé, it mis hijos varones mi
casa provista;» se puede preguntar si se compren-
derán las mercancías y las prendas; pero fácil le
habrá de ser al juez la conjetura de la voluntad,
habiendo examinado las demás facultades del
padre.
§ 44.—Celsus scribit, servís, qui in tundo mora- § 44.—Escribe Celso, que, habiéndose legado los
rentur, legatis vicarios eorum non contineri, nial esclavos que morasen en el fundo, no se compren-
appareat, et de vicariis eurn sensiase. den los vicarios de los mismos, si no se viera que
él se refirió también it los vicarios.
§ 45.-.--Papinianus quoque libro septímo Respon- § 45.—También Papiniano respondió en el libro
sorum, uxori, cui vir omnia, quae in domo erani, séptimo de las Respuestas, que it la mujer *aquien
ab herede filia (2) praestari voluil, cautiones de- el marido quiso que por su hija, heredera, se le
bitorum emtionesque servorum non videri legatas, diesen todas cosasque había en la casa, no se con-
respondit, nial, inquit, ex alia parte el de servís sidera que se le legaron los resguardos de los
eum cogitasse, apparuerit., scilicet ut eorum ser- deudores y las escrituras do compra de los escla-
vorum ci legasse videatur emliones, quos et ipsos vos, it no ser, dice, que por otra parle se hubiere
voluit ad eam pertinere. visto que él pensó también en las esclavas, por
supuesto, para que se considera que le legó las es-
crituras de compras de los esclavos, que quiso que
también le pertenecieran it ella.
§ 46.—Si quis fundum «¡la ul instructus est», § 46.—Si alguno hubiere legado un fundo «así
legaverit, et adiecerit: .cum supellectili, ve! man- como está provisto,» y hubiere añadido: con el me-
ciplis, vel una aliqua re, quae nominatim expróssa naje, ó con los esclavos, ó con una sola cosa, que
non erat, utrum minnit legatum aduciendo spe- determinadamente no había sido expresada, so
ciem, an vero non, quaeritur. Et Papinianus re- pregunta si añadiendo la especie disminuye, ó no,
spondit, non videri minuturu, sed potius ex ahun- el legado. Y respondió Papíniáno, que no se consi-
danti (3) adiectum. dera disminuido, sino más bien aumentado por
redundancia.
§ 47.—idem Papinianus libro septimo Respon- § 47.—El mismo Papiniano dice en el libro sép-
sorum ail: instructis hoitis filio legatis matee ar- timo de las Respuestas: habiendo legado al hijo
gentuin rnuliebre fihiae legaverat, resondit, etiam unos huertos provistos, una madre habla legado a
id argentum muliebre, quod in horlis habult, ut su hija los objetos de plata, propios de mujer; res-
ibi esset instructior, ad fihiam pertinere. pondió, que le pertenecían it la hija también los
objetos de plata, propios de mujer, que tuvo en los
huertos, para estar en ellos más provista.
13. PAULUS libro IV, ad Sabiaam.—Tabernae 13. PAULO; Comentarios á Sabino, libro IV.—
cauponiae instrumento legato etiam institores con- Opina Neracio, que en el legado de los enseres de
unen, Neratiiis existimal; sed videndum, nc in- una hostería se comprenden también los encarga-
ter instrumentum tabernae caúponiae (4) et in- dos de ella; pero se ha de ver, si hay diferencia

(1) Seqún conjeL ura Br.; legasset., el códice Fi. (5) abuiidantla, Hal.
(2) filio, ¡Ial. Vulg. :4) caupoiilae, ontllela ¡Ial.
TOMO 11 - 80

634 DIGESTO.—LIBRO XXXIIL TfTULO vi!

sfrumentum cauponae (1) sil discrimen, ut taber- entre los enseres de una taberna hostería y los en-
nae non nisi loci instrumenta sint, ut dolia, vasa, seres de una hostería, de suerte que de la taberna
ancones (2), callees, trullae, quae circa coenam (3) no sean sino los enseres del lugar, como las tina-
solent traiici, item urnac aereac, et congiaria, sex- jas, los vasos, las botellas, las copas, las garrafas,
tara, et similia, cauponae (4) autem, quum ncgo- que se suelen hacer pasar en la cena, y también
tiationis comen alt, etiam institores. las urnas de cobre, y los congios, sextarios, y otras
cosas semejantes; pero de la hostería, puesto que
tiene nombre de un comercio, también los encar-
gados de la misma.
§ 1.—Instrumento balneario legato otiam baT- § 1. —Respondió Neracio, que en el legado de
neatorein conti neri, Nerati us reapondit; los instrumentos de un balneario se comprende
también el bañero;
14. 1DEM libro II. ad VieUium. - continetur 14. EL MisMo; Comentarios ó Vilelio, libro II.
antem et fornacator (5). —pero también se comprenderá el hornero.
15. POMPONIUS libro VI. ad Sabinuin. - Si ita 15. Poru.or'iio; Comentarios á Sabino, libro VI.
testamento scniptum sil: «quae tabernarum exer- —Si se hubiera escrito así en el testamento: doy
cendarum, instruendarum, pistrini, cauponae (6)
causa facta parataque sunt, do lego», bis verbis Ser-
vius reapondit, et caballos, qui le pistninis essent,
T lego las cosas que se hicieron y prepararon para
a explotación y provisión de las tiendas de tahona
y de hostería»; respondió Servio, que con estas pa-
et pistores, et in cauponio (7) institores, et foca- labras se considera que se legaron también las ca-
riam, mercesque, quae in bis tabernis essent, le- ballerías, que hubiese en las tahonas, y los taho-
gatas videri. neros, y en la hostería sus encargados, la que
cuida de la lumbre, y las mercancías que hubiese
en estas tiendas.
§ 1.—Domo instructa, responsum est, supellecti- § 1,—Se respondió, que en la casa provista fué
¡cm Legatam, non etiam vina, quia domus vinis in- legado el menage, pero no también el vino, porque
structa intelligi non potest. no se puede entender que la casa esté provista con
vino.
§ 2.—Mulier villao custos perpetua (8) fundo, § 2.—En el fundo que fué legado con su apero,
qui eum instrumento legatus cal (9), aut instructo ó provisto, se comprenderá la mujer guardesa
continebitur, siauti saltuarius; par enim ratio est, perpétua de la casa, así como el guardabosque;
nam desiderant tam villae, quam agri custodiam, pues hay la misma razón, porque requieren guarda
lije, ce quid vicini aut agri, aut fructuum occu- tanto las casas de campo, como los campos; aqué-
pent, hie, no quid cetenarum rerum, 9uae in villa llas, para que los vecinos cose apoderen de alguna
continentur; villa autem sine ulla dubitatione pars cosa del campo, á de los frutos; éstos, para que no
fundi habetur. se apoderen de alguna de las cosas, que en la casa
de campo se contienen; pero sin duda alguna es
considerada parte del fundo la casa de campo.
18. AL FE N u s libro II. Digcsloruin a Paulo cii- 18. AL FE NO; Digeslo compendiado por Paulo,
to,nalorum.— Villas instrumento legato supellecti- libro II.—Es más verdadero, que, legado el apero
lech non contineri venus est. de tina casa de campo, no se comprende el menaje.
§ 1.—Vinea et instrumento eius legato, instru- § t.—Respondió Servio, que, habiéndose legado
mentum vineae nihil (10) cose, Servius respon- una viña y sus instrumentos, no hay cosas que sean
dit; (11) qui eurn consulebat, Cornelium respondisse instrumentos de la viña; el que le consultaba decia
aiebat, palos, porticas, rastros, ligones instrurnenti que Cornelio respondió, que los palos, las pértigas,
vineae case; quod venus est. los rastrillos, y los azadones, son instrumentos de
la viña; lo que es más verdadero.
§ 2.—Quidam uori fundum, uti instruetus esset, § 2.—Uno legó á su mujer el fundo, en que él
le quo ipse habitabat, legavit; consultus do mulle- habitaba, tal como estuviese provisto; habiendo
ribus lanificis, an instrumento continerentur, re- consultado respecto é. las mujeres que labraban la
spondit, non quidern esse instrumenti fundi, sed lana si se comprenderían en el apero, respondió,
quoniani ipse paterfamilias, qui legasset, in eo que ciertamente no eran del apero del fundo, pero
fundo habit.asset, duhitari non oportere, quin et que como el mismo padre de familia, que lo había
ancillae, et ccterae res, quibus paterfamulias in co legado, hubiese habitado en aquel fundo, no se de-
fundo esset instruetus, omnes iegatae viderentur. bía dudar que se considerarían legadas también to-
das las esclavas, y las demás cosas, con que hubiese
estado provisto en este fundo el padre de familia.
17. MARCIANUS libro VII, In,siilutionuni. - 17. MARCIANO; In.stiluta, libro VII,—Asimis-
Item pidona instrumento legato, cerae, colores mo, legados los utensilios de un pintor, ceden al
similiaque horum legato cedunt; item peniculi, et legado las ceras, los colores, y las cosas semejan-
cauteria, et conchae. tes á. estas; y también los pinceles, cauterios, y
conchas,
(1) cuponiac, Hal,
(2) doharia vasa, veetidlles, amones, Hal.
(3) coenuni, Ha). (8) La escritura original; in, bestia la corrección del
(4) cauponiae, ¡Ial. códice Fi., Br.
() Ha l. Vulg.; foriiietor, el códice Fi. (9) Ha). Valg.; CS8et, el códice Fi.
(4) Véase la nota & (lo) nullum, por ntbil, ¡la).
(1) eaupoiiia, ¡Ial, (11) sed, inserta la 17ulr

DIGESTO.—LIBRO Xxxiii; TÍTULO VII 635

l.—Instrumento piscatorio contineri Aristo nit § 1,—Dice Aristón, que en los aparejos de pesca
naucellas (1), quae piscium capiendorum causa se coniprenden las barquillas, que se prepararon
cornparatae sunt; sed et piscatores contineri ve- para cogerlos peces; pero es más Cierto que se
rius est. coni prenden también los pescadores.
2.—Instrumento baineatorio legato dictum est, § 2.—Se ha dicho, que, legados los útiles de un
baineatorem sic instrumento contineri balneario, balneario, se comprende el tafleno en los útiles del
quomodo instrumento fundí saltuarium, et topia- balneario, á la manera que en el apero de un fundo
nos, et instrumento (2) cauponio institorem, quum el guardabosque y los jardineros, y que en los
balneae sine baineatoribus usum soum praebere utensilios de una hostería el encargado de ella,
non posaint. porque los balnearios no pueden prestar su servi-
cio sin los bañeros,
18. PAULUS libro 11. ad VielUum. - Quum de 18. PAULO; Comentarios á Vifeiio, libro II.—
lanionis instrumento quneritur, semota carne men- Cuando sepregunta respecto á los utensilios de un
sas, pondera ferramentaque laniandae carnis causa carnicero, dejamos en los utensilios, exceptuada la
praeparala, item trutinas, cultros, dolabras instru- carne, las mesas, los pesos, y las herramientas pre-
mento relinquimus. paradas para destrozar la carne, y también las ba-
lanzas, los cuchillos, y las hachas.
§ 1.—Instrumento legato aliqualido etiam perso- §l.—A veces, legados los utensilios, es neceas-
nas legantium necease est inspici, ut ecce pistorio rio que se atienda también á las personas de tos
instrumento legato ita ipsi pistones inesse videri que los legan, como, por ejemplo, legados los uten-
possunt, si paterfamilias pistrinum exercuit; nam silios de una tahona, se puede considerar que es-
pluniinum interest, instrumentum pistori bus, an tán comprendidos los mismos tahoneros en este
pistrino paratum siL caso, si el padre de familia ejerció de tahonero;
porque importa mucho saber si los utensilios fue-
ron preparados para los tahoneros, 6 para la tahona.
§ 2.—Asinarn molendariam et molam negat Ne- § 2.—Neracio dice, que no se comprenden en el
ratius instrumento fundi contineri. apero de un fundo ¡a burra de la tahona y la pie-
dra de moler.
§ 3.-.---Item caccabos et patinas in instrumento § .—También decimos que son del apero del
fundí case dicimus, quia Bine bis pulmentarium fundo las ollas y cazuelas, porque sin ellas no se
coqui non potest; neo multum refert inter caccabos puede tocen la comida; y no hay mucha diferencia
et aénurn, quod supra focum pendet, bic aqua ad entre las ollas y la caldera que pende sobre el fue-
potandum calefit, in jhs pulmentanium coquitur. go, pues en esta se calienta el agua para beber, y
Quodsi aénum instrumento continetur, urcei quo- en aquellas se cuece la comida. Pero si la caldera
que, quibus aqua in atnum infunditur, in idem se comprende en el apero, también se comprenden
genus rediguntur; ac deinceps in infinitum primis en ¡a misma clase las orzas con las que se echa el
quibusqueyroxima copulata procedunt. Optimum agua en la caldera; y sucesivamente hasta lo infi-
orlo rase Pedius ait, non propriam 'verborum si- nito las cosas próximas que van unidas fi otras an-
gmficationem scrutari, sed inpnimis, quid testator teriores. En su consecuencia dice Pedio, que lo
demonstrare voluerit, deinde in qua praesumtione mejor es no desentrañar Ja propia significación de
sint (3), qui in quaque regione comrnorantur. las palabras, sino, ante todo, lo que haya querido
demostrar el testador, y luego, en qué inteligencia
estén los que habitan en cada región.
§ 4.—Quuni de villico quaereretur, et an instru- § 4.—Pregunténdose respecto al encargado de
mento inesset, et dubitaretur, Scaevola consultus una granja, si estaría comprendido en el apero, y
respondit, si non pensionis corta quantitate, sed dudándose, consultado Scévola respondió, que se-
fide dominica coleretur (4), deben. ria debido, si no se cultivase por cierta cantidad
de pensión, sino por fidelidad al señor.
5.—Idem consultus de meta molendaria re- § 5.—Consultado el mismo respecto á la meta de
spondit, si rusticis eís fundí operariis moleretur, moler, dijo que también se debía esta, si con ella
eam quoque deber¡; est autem meta inferior para se moliese para los trabajadores rústicos de este
molae, catillus superior. fundo; pues la meta es la parte inferior de la mue-
la, y el estilo la superior.
§ 6.—De bubulco quoque ita respondit, Bive de § 6.—También respondió así en cuanto al boye-
eo, qui bubus ibi araret, sive de ea, qui boyes eius ro,que se debía, ora se tratase del que arase allí
fundi aratores pasceret, quaereretur, deben. con bueyes, ora del que apacentase los bueyes que
aran aquel fundo.
§ 7.—De putatoribus queque ita respondit, si § 7.—Asimismo respondió respecto fi. los poda-
eius fundi causa haberentur, inesse. dores, que estaban comprendidos, si se tuviesen
por causa del fundo.
§ 8.—Pastores quoque, et fossores ad legatarium § 8.—También le pertenecen al legatorio los pas-
pertinere. tores, y los cavadores.
§ 9.—Item, quum fundus ita legatus esset: «Mae. § 9, *Además,
_ habiéndose legado un fundo de
vio fundum Seianum, ita ut optimus maximusque este modo; «á Mevio el fundo Seyano, así tan bue-
est, eum omm instrumento rustico et urbano, et no y grande como es, con todos sus aperos rústicos
mancipiis, quae ibi sunt», et quaereretur, an semi- y urbanos, y los esclavos, que en él hay», y pre-
na deberentur, respondit, venus esse, deben, nisi guntándose si se deberían las simientes, respondió

(1) Esto es, navículas; nariCella!, fiat.


(5) fundf—eL Instrumento, se consideran añadido pr ($) Hal.; Suiit, el códice Fi.
antiguos copitas. (4) Esto es, fundus; coleret, ¿tal. Vulg.

636 DIGESTO.—LII3EO xxxiii: TTLfLO VIL

aliud testatorem sensisse heres probaret. Idem re- que es más cierto que se deben, á no ser que el
spondit de frumento reposilo ad mancipioruin ex-. heredero probase que el testador entendió otra cosa.
hibitionem. Lo mismo respondió en cuanto al trigo almacenado
para la manutención de los esclavos.
10.—tn instrumento medici case coUyria, et § 10.—Escribe Cassio, que entre los utensilios
emplastra, et cetera ema generis, Cassius scribit. de un médico están los colirios, los emplastos, y
las demás cosas de este género.
§ 11.—Cui fundum instruetum legaverat, nomi- § 11.—A, quien uno había legado un fundo pro-
natim mancipia legavit; quaesitum est, an reliqua visto, le legó determinadamente unos esclavos; se
mancipia, quae non nonnnasset, instrumento ce- preguntó, si se agregarían al apero los domas es-
derent. Cassius ait, responsurn esse, tametsi man- clavos, que no hubiese nombrado. Cassio dice, que
cipia instructi furidi sint, tamen videri eos solos se respondió, que aunque los esclavos sean del
legatos esse, qui nominati essenl; quod appareret, fundo provisto, se considera, sin embargo,que fue-
non intellexissé patreinfamilias, instrumento quo~ ron legados solos los que hubiésen sido nombrados;
que servos adnuLlleratos case. porque aparecería que el padre de familia no en-
tendió que también tos esclavos estaban compren-
didos en el apero.
§ 12.—Sabinus cui fundus, quaeque ibi sint, le- § 12.—Dice Sabino: á quien se legó un fundo, y
gata sunt, ci fundus, et omnia, quae in co sólita las cosas que en él haya, se le consideran legados
sunt case, quaeque ibi maiore parte anni moran, el fundo y todaslas cosas que en él solió haber, y
et hi, qui in eum manendi causa recipore se con- las que solieron estar allí la mayor parte del año,
sueverunt, legati videntur; at si qua consulto in y los que acostumbraron á recogerse en él para
fundo congesta contractave (1) sunt, quo legatumn permanecer en él; pero si de intento se reunieron
cumutaretur, ea non videntur tegata esse. ó acumularon algunas cosas en el fundo, para que
se aumentase el legado, no se considera que ellas
fueron legadas.
§ 11—Quidam quuni ita Ieeasset: «villam meam § 13.—Habiendo uno legado de este modo: «mi
ita ut ipse possedi, cum supell'eetile, mensis, man- casa de campo, así como yo mismo la poseí, con el
eipiis, quae ibi deputabuntur (2), urbanis et rusti- menaje, mesas, esclavos, que allí se hallaren, rús-
cia, vinis, quae in diem mortis meae ibi erunt, et ticos y urbanos, vinos que allí hubiere el día de mi
decem aureis', et quaereretur, quum in diem mor- muerte, y diez áureos», y preguntándose, porque
Lis ibi libros, et vitreamina, et vesticulam (3) ha- el día de su muerte había tenido allí libros, vasos
bueril, an eadem omnia fegato cederent, quonialu de vidrio, y un vestidillo, si todas estas cosas, ce-
cuaedam enumerasset, Scaevola respondit, spocia- derían al legado, porque había enumerado algunas,
hter expressa, quac legato cederent (4). respondió Scóvola, que se expresaron especial-
mente las que cederían al legado. -
§ 14.—Doinuni instructani legavit cum omnilius § 14.—Uno legó una casa provista, con todas las
aftixis; quaeritur de instrumentis debitorum, an ea cosas adheridas; se pregunta respecto a las escri-
legatarius habere potest Respondit secundum ea, turas de deudores ¿acaso puede tenerlas el legata-
quae proponerentur, non posse. rio? Respondió, que, según lo que se exponía, no
podía.
19. PAU LOS libro XIII. Responsorurn.—Si man- 19. PAulo; 1?espucstas, libro X111.—Si los escla-
¡a, quae post testainentum factum in fundum vos, que fueron llevados por el testador después de
Seiae
"3" relictum a testatore inducta fundi colendi hecho el testamento al fundo dejado it Seya 'ara
gratia, in eodem fundo fuerint, ea quoque instru- cultivar dicho fundo, hubieren permanecido en este
mento fundi contineri respondi; qualnvls enim ea fundo, respondí que también ellos se comprenden
mancipia testator demonstrasset, quae tu no ibi es- en el apero del fundo; porque aun cuando el testa-
setit, quum legaret, tamen non minuendi legati, dor hubiese designado los esclavos que hubiese
sed augendi causa mnancipiorum quoque fecit mnen- allí cuando hiciera el legado, no hizo, sin embargo,
tionem; ceteriiin instrumento fundi mancipia quo- mención de los esclavos para disminuir el legado,
que colendi agri causa inducta contineri, non am- sino para aumentarlo; por lo, demás, no se duda
bigitu r. que se comprenden en el apero del fundo también
los esclavos llevados it él para cultivar el campo.
§ 1.—Paulus respoudit, viUae instrumento neque § 1.—Paulo respondió, que en el apero de una
fructus repositos, Deque equitium contineri, supe!- casa de campo no se contienen ni los frutos alma-
lectilem (5) autem leato cedere; servuni vero óenados, ni la yeguada, pero que el menaje cede
arte fabrica peritum, qui annuam mercedemn prae- al legado; mas que el esclavo perito en un arte fa-
stabat, instrumento villae non contineri. bril, que pagaba una pensión anual, no está com-
prendido en el apero de una granja.
• 20, ScA EVOLA libro ¡II. Rceponsorum.— Seiae 20. ScévoLA; Respuestas, libro 111.—A Seya,
ex parte heredi institutae (6), si hereserit, fundos instituida heredera en una parte, le había dado
per praeceptionem dederat instructos cum aula vil- uno, si fuere heredera, por prelegado unos fundos
licis, et reliquia colonorum, et codicillis ita sen- provistos, con sus encargados, y con los atrasos de
psit: «postea inihi venit in mentem, Seiae (7) fun- los colonos, y escribió así en los codicilos: edespués
dos, quos reliqui, ita ut sunt instructi rústico toe ha venido it la imaginación, que quiero.que eya

(1) Taur.; contrectave, el códice FI.; contreetatave, ¡Ial.


(2) deputabautur, Hal. (5) Mal. Val0.; cupeitoctile, el códice FI.
(3) vestteptcam, ¡Ial. (5) Taus'.; herede 1usIitut, el códice FI., Br.
(4.Y expressa legato cedere, ¡Ial, (7) Seiam, fiat,

DIGESTO—LIBRO XXXIII: TÍTULO VII 3,7

instrumento, supellectile, pecore, et vilhicis, cum tenga los fundos que le dejé, así como están pro-
reliquia colonornm el apotheca habere volo»; quae- vistos con sus aperos rústicos, con su menaje, eoii
s)tum est, an etiam ea, quac patrisfamilias usus el ganado, con los encargados, y con tos atrasos de
quotidiani causa in fundis fuerunt, legato conhine- los colonos, y con la despensa»; se preguntó, si se
reittir. Reapond it, testamento quideni, u 1 propo comprenderían en el legado también las cosas que
neretur, Seiae insuper fundum legatum, verum había en los fundos para el uso cuotidiano del padre
non amplius deben, quam in codicillis, qUOS sane de familia. Respondió, que ciertamente en el testa-
post obli vionem testamentariae scriptu rae feciasel, mento se legó fi Seya, según se exponía, además
instructi appeflatione contineri vello se, fl)aflifeSt€ del fundo, pero que no se debe inás que lo que ola-
osten disset. rarnente hubiese manifestado en los codicilos, que
verdaderamente hubiese hecho después del olvido
de la escritura del testamento, que él quería que
se comprendiese con la denominación de fundo
provisto.
J.- Liberto suo quidam praedia legavit bis , 1.—Uno legó á su liberto unos predios en es-
verbis: «Seio, liberto meo, fundos ihlum et ihlurn do tos términos: «doy y lego fi Seyo, mi liberto, tal y
lego, ita UI instructi sunt, cum dotibus et reliquia tal fundo, así como estén provistos, con las dotes y
colonoruni, et saltuariis, eum contubernalibus suis, los atrasos de los colonos, y con los guardabosques,
el fluís el liliahus»; quaesitum qst, an Stichus ser- con sus compañeras, y con sus hijos é hijas»; se
vus, qui pi'aedium unum ex bis coluit, et reliqua-. preguntó, si por causa del fideicomiso le será de-
tus est amplam summam, ex causa fideicommissi bido á Se yo el esclavo Stico, que cultivó uno de
Sejo debeatur. Respondit, si non fide dominica, sed estos predios, y que se atrasó en una grande canti-
mercede, ut extranei colon¡ solent, fundum coluis- dad. Respondió, que no era debido, si hubiese cul-
set, non deben. tivado el fundo no por fidelidad al señor, sino por
merced, como suelen los colonos extraños.
§ 2.—«Calo Seio, alumno meo, fundos meos § 2.— «Quiero que se le den á Cayo Seyo, mi
iilum el ilium, ita ut instructi sunt, et domum su- alumno, mis fundos tal y tal, así como están pro-
peiiorem dan volo»; quaesiuin est, en etiam do- vistos, y la cas-i superior»; se preguntó, si habrá
mmm insti'uclam dan voluenit. Respondit, secun- querido que se dé también provista la casa. Res-
dIinl ea, quae proponerenlur, ita videri dediase, pondió, que, segú o lo que se exponía, se considera-
nisi ¡si a quo peteretur, aliud lestatorem sensisse ba que así la dió, fi no ser que aquel fi quien se
inanifeste doceret: at si habitationis, id est aediti- pidiere probara evidentemente que otra cosa en-
cii, instrumentum legasset, non cedere servas ope- tendió el testador; pero que si hubiese legado el
rae, aliive reí panatos. menaje de Ja habitación, esto es, del edificio, no
cedían tos esclavos destinados al trabajo 6 fi otra
cosa.
§ 3.—Praedia, ul instructa sunt, cuni dotibus, et § 3.—Uno legó unos predios, tales como estaban
reliquis colonorum el villicorum, et mancipíis, et provistos, con las dotes, y los atrasos de los colo-
pecore omni legavit, et peculiis, el cuui actore; nos y de los granjeros, y con los esclavos, y con
quaesitwn est, en reliqua colonorum, qui finita todo el ganado, y con los peculios, y con el admi;
conductione, interposita cautione, de colonia dis- nistradon; se preguntó, si en virtud de las antes
cesserant, ex verbis suprascniptis legato cedant. mencionadas palabras cederán al legado los atra-
Rospondit, non videri de bis reliquis esse cogi- sos de los colonos, que, concluido su arrendamien-
tatum. to, se habían niai'chado de la colonia habiendo
prestado caución. Respondió, que no parecía que
se pensó en estos atrasos.
§ 4.—Idem quaesiit in adore legato, ap uxor et § 4.—El mismo preguntó respecto al adminis-
fha legato cedant, quurn actor non jo praediis, sed trador que fué legado, si se agregarán al legado
in civitate moratus alt. Respondit, nihil proponi, su mujer y su hija, no habiendo morado el admi-
cur cedant. nistrador en los predios, .sino en la ciudad. Res-
pondió, que nada se exponía para que se agreguen.
§ 5.—Idem quaesiit, quum testator fado testa- § 5.—Preguntó el mismo, si, habiendo el testa-
mento in provinciam sit profectus, an eamancipia, dor marchado á una provincia después de haber
qBae post profectionem eius, aul rnortem, sine hecho testamento, cederán al legado los esclavos
cøiusquam auctoritate sponte sua ad parentes el que después de su partida ó de su muerte pasaron
notos sibi homines in fundos legatos transiere, le- Sili autorización de nadie por su propia voluntad fi
gato cedant. Respondit, non legatos 008, qui forle los fundos legados fi los ascendientes y ti hombres
veluti commeanles transiissent. conocidos de él. Respondió, que no fueron Lega-
dos los que hubiesen pasado acaso como aconipa-
ñantes.
§ 6.—ePamphulae, libertae rneae, dan volo fun- § 6.—«Quiero que fi Pánfila, mi liberta,. se le dé
duin Titianum cum instrumento et bis, quae (1) in el fundo Ticiano con el apero y con las cosas que
eodem erunt, quum moriar»; quaesitum est, si Sti- en el mismo hubiere, cuando yo muera»; se pre-
chus servus ex eo fundo ante annum mortis testa- guntó, si se deberá el esclavo Stico, si, habiendo
tonis abductus el in disciplinam traditus, postes in sido sacado de aquel fundo un año antes de la
eum fundum non reversus sit, Sn debeatur. Re- muerte del testador y habiendo sido puesto 6 estu-
spondit, si studendi causa misisset, non quo a fun- diar, no hubiese vuelto después al fundo. Respon-
do eum aliorsum transferat, deben. dió,que, silo hubiese enviado ti estudiar, no para
trasladarlo de aquel fundo ti otra parte, se debla.
§ 7.—Tyi'annac (2), soroni meae, fundum moum § 7.—«Dejo ti Tiran no, ini hermana, tui fundo
(1) qui, fol. (5) Pyrandae, (a Vu(g.

68 DIGESTO.—LnO .XIIfl TITULO vii
Graecianum eum atabuto et instrumento rustico Greciano con el establoy con todo el apero rusti-
omni relinquo»; quaeritur, an fundi appellatione co»; se pregunta, si con la denominación del fun-
etiam pascua, quae ad eum simul cum fundo per- do cederán al legado también Loa prados, que Jun-
venerunt (1), et quae semper in usibus Iiuius pos- tamente con el fundo fueron á su poder, y que
sesalonis habuerat, legato cederent. Respondit, si siempre había tenido para los usos de esta posesión.
prata fundo Graeciano ita coniunxisset, uti sub una Respondió, que si de tal manera hubiese unido los
fundi appellatione haberentur, ea quoque deben. prados al fundo Greciano, que se tuviesen bajo la
sola denominación del fundo, también se debían
estos.
8.—Instructis domibus legatis, crabatus (2) ar- 8.—Habiéndose legado provistas una casas, no
gento inaurato Lectus mortis Titiae tempere in do- se encontró en las casas al tiempo deIs muerte de
mibus non et repertus, sed in horreis tantisper Ticia la cama recubierta de plata sobredorada,
conditus; quaero, an is quoque praestandus siL. Re- sino guardada á La sazón en los almacenes; pre-
apondit, sin domo case soleret, el quo Latiere loco gunto, si también deberá ser entregada. Respon-
haberetur, interim in horrea (l) allatus esset, nihi- dió, que si hubiese solido estar-en la casa, y para
lominus praestanduni. que se tuviese en lugar más seguro hubiese sido
llevada interinamente á los almacenes, esto no obs-
tante, se habrá de entregar.
9.—Quod adiecit testator: «uti posaedi», an hoc § 9.—Lo que añadió el testador: «tales como los
sigiiificei, sicut instrucia in diem mortis babuit, Id poseí», ¿significará esto, ,como los tuvo provistos
est eum rnancipiis, pecoribus, instrumento rustico? hasta el día de su muerte, esto es, con tos esclavos,
Reapondit: non de jure quaeritur. con los ganados, y con el apero rústico? Respondió:
no se pregunta en cuanto al derecho.
21. PoMpoNlus 4##1,o 1. Fdeieomrnissorum.— 21. P0MP0NI0; Fideicomisos, libro 1.—Cuando
Quum fundus sine instrumento legatus sit, dolía, se ha Legado un fundo sin el apero, se comprenden
molae olivariae, et prelum, et quaecunquo intixa en el fundo legado las tinajas, las muelas para las
inaedificataque sun t, fundo legato coritinen tur; aceitunas, la prensa, y todo lo que está fijado y
nulla autom ex his rebus; quae mover¡ possunt, edificado; mas ninguna de las cosas, que se pue-
paucis exceptis, fundi appellatione continenlur. De den mover, excepto pocas, se comprende con la
molis tum quaeri solet, quum ¡La atfixae, itave denominación del fundo. Respecto ti las piedras de
inaedificatae sint, ut partes aedificiorum case vi- moler se suele dudar, cuando de Lal modo estén fi-
deantur. jadas ó edificadas que se considere que son partes
de los edificios.
22. PMJLUS libro fil. Scnieníkzrwn (4).— Fun- 22. PAULO; Sentencias, libro 1I1.—Hahiéndoae
do legato: «ut optimus maximusque est», retia o es»,
legado un fundo: «tan bueno y rande cóm
apraria, et cetera 5) venationis instrumenta (6) se comprenderán las redes para javalíes, y los de-
continebuntur; quod etiam (7) ad instrumenta más utensilios de caza.; lo que también pertenece
pertinet (8), si quaestus (9) fundí ex mnaxima al apero, si ¡a utilidad del fundo consistiera en su
parte in venationibus consistat. mayor parte en la caza.
1.—Fundo legato cum mancipiis, et pecoHbus, § 1.—Habiéndose legado un fundo con los escla-
et omni instrumento rustico et urbano, peculium vos, y con los ganados, y con todos los utensilios
actoris ante testatorem defuncti, si ex eodemn fundo rústicos y urbanos, se considera preferible que
fuerit, magis placet ad legatarium pertinere. pertenezca al legatario el peculio del administrador
fallecido antes que el testador, si hubiere sido del
mismo fundo.
23. NERATIUS libro II. Rcsponsorwn.— Quum 23. NEaActo; Respuestas, libro 11.—Cuando se
quaeratur, quod sit taberdtto instrumentum, inter- pregunte cuáles sean los utensilios de una tienda,
ess, quod.genus negotiutibhis in ea exerceri soli- importa saber qué género de negociación ¡Be haya
tumn Sit. solido hacer en ella.
24. PAULUS libro 111. acl Neralium.— Fundus, 24. PAuLo; Comentarios á Neracio, libro ¡fi.—
qul tcatus era¿, legatus eSteum instrumento; iii- tin fundo, que habla sido dado en arrendamiento,
struiriefltumn, quod eolonu in eo habuit, legato ce-. fué legado con su apero; el apero que el colono
dit. [25.1(10) Paulusan quod coloni fujI, an tan- tuvo en él ceda al legado. [25.] Y dice Paulo: ¿aca-
tum Id, quod testatoris fuit? Et hoc tnagis dicendum so el que fué del colono, ó solamente el que fué del
est, nisi nullum doinini fuiL testador? Y iiiaa bien se ha de decir esto, ti no ser
que ninguno haya habido del testador.
28.126-1 IAVOLENUS libro 11. ay Poslerioribas 25. [26.1 J AV o L aflo; Doctrina de las Obras
Labeonis.—Fundi instrumento legato, id pecus ce- póstumas de Labeán, libro 11.—Legado el apero de
dere putabat Tiibero, quod is fundus sustmnere po- un fundo, opinaba Tuberón, que se agregaba el ga-
tuisset. Labeo contra; quid enim fiel, inquit, si, nado que este fundo hubiese podido sostener. La-

(1) fiel.; perveneriut, el códice FI.


(2) Hat.; crabattus, el códice Fi. (7) quod eUam, omitelas Hal.
(3) Ha¡.; horreo el códice FI. (e) perUnent, Mal.
(4) Véanse Pau}i Sett. rece. ¡II. 5. § 4J. 47. (9) Según corrección del códice FI., Br.;quaesitus, Taur.
(mi) quse, inserte Ha¿. eeqú n la escritura original.
(6) Instrumento, Ha(. (10) Sfgún la cd. Mal.

DIGESTO.—LIBRO xxxiii: TfTULO vn 639

quurn mille oves fundus suatinere potuisset, duo beón al contrario; porque, ¿qué se hará, dice, si
milliaoviurn in co fundo fuerint, quas oves potissi- habiendo podido mantener el fundo mil ovejas, hu-
mum legato cessuras existiinabimus? Nec quae- biere en el fundo dos mil ovejas; qué ovejas estima-
rendum esse, quid debuisset paran peconis instru- remos con mas razón que habrán de pertenecer al
menti fundi causa, sed quid paratum esset; non legado? Y no se ha de investigar cuánto ganado
eniin ex numero aut multitudine legata aestiman- se habría debido destinar para apero del fundo,
dum case; Labeonis sententiam probo. sino el que se haya destinado; porque no se ha de
apreciar según el número ó la muchedumbre le-
gada; y a ruebo la opinión de Labeón.
§ 1.—Quidam, quum in tundo figlinas haberet, § 1.—Uno, teniendo en el rondo alfarerías, utili-
figulorum opera maiore parte anni ad opus rust- zaba la mayor parte del año en las faenas rústicas
cum utebatur, deinde chis fundi instrurnentum le- el trabajo de los alfareros, y había legado des-
gaverat; Labeo, Trebatius, non videni flgulos (1) pués el apero de este fundo; Labeón y Trebacio
in instrumento fundi case. decían, que no se consideraba que los alfareros
fuesen del apero del fundo.
§ 2.—item quuin instrumentuin omne 1egatun § 2.—Asimismo, cuando se hubiese legado todo
esset excepto pecore, pastores, opiliones (2), cvi- el apero, excepto el ganado, sin razón Opina Ofihio
ha quoque legato contineni, Ofihius non recte putat. que también se comprenden en el legado los apa
centadores y los pastores, y los apriscos.

26.[27.] IDam libro V. ex Posterioribus La- 28. [27.1 EL mismo; Docirina de J«s Obras
beonis.—Dolia fietilia, item pluinbea, quibus terra póslamas de Labeón, libro V.—Las tinajas de barro,
adgesta eat, et in his viridiaria posita, aedium esse y también las de plomo, en las que se ha echado
Labeo, Trebatius putant; ita id verum puto, si tierra, y en ellas se han puesto plantas, Opinan La-
¡la illigata sint aedibus, ut ibi perpetuo posita sint. beón y Trebacio, que son de las casas; yo considero
esto verdadero de este modo, si de tal manera es-
tán adheridas a las casas, que estén allí puestas a
perpetuidad.
§ 1.—Molas manuanias quidern supellectilis, iu- § 1.—Dice Ofilio, que las muelas de mano son
meritanias autem instruenti
m esse, Ofilius ait; La- ciertamente del menaje, pero que las que necesi-
beo, Cascellius, Trebatius neutras supellectilis, sed tan jumento son del apero; Labeón, Cascelio y
potius. instrumenti putant esse; quod verum puto. 'ri'ebio opinan, que ni unas ni otras son del me-
naje, sino más bien del apero, lo que creo ver-
dadero.

27. [28.] SCAEVOLA libro VI. Diielorun.— 27. [28.] SCÉ VeLA; Digesto, libro V1.—Uno
Praedia maritima eum servia, qui ibi erunt, et legó Ii su ayo unos predios marítimos con los es-
omni instrumento, et fructibus, qui ibi ermit, et re- clavos, que en ellos hubiere, y con todos los aperos,
liquia colonorum nutritori suo legavit; quaesitum y con los frutos que allí hubiere, y con los atrasos
est, an servi piscatores, qui solebant in ministerio de los colonos; se preguntó, si se considerará que
testatoris case, et ubicunque eurn sequi, et urbicis fueron legados los esclavos pescadores, que solían
rationibus fungebantur (3), nec mortis testatoris estar al servicio del testador, y seguirle á todas
tempore in praediis legatis deprehens fueriut, le- partes, yque disfrutaban de raciones urbanas, y
gati case videantur. Respondit, secunduin ea, quae que no hubieren sido hallados en los predios lega-
proponerentur, non caso legatos. dos al tiempo de la muerte del testador. Respondió,
que, según lo que se exponía, no fueron legados.
§ 1.—Afflni Suc ita legavit: «funduín Cornelia- § 1.—Una le legó así á un afin suyo: «quiero que
nurn TiLlo, ita ut caL instructus, cum omnibus re- se le dé á. Ticio el fundo Corneliario, tal como esta
bus, et manciplis, et reliquia colonorum daéí yole»; provisto, con todas las cosas, y con los esclavos, y
hace testatrix Romani (4) litisausa ex Africa ve- con los atrasos de los colonos»; esta testadora, vi-
niena mancipia quaedam ex fundo suprascripto, quo niendo de Africa á Roma por causa de - un litigio,
citius per hiemem operam eligeret (5), secum ab- trajo consigo para despachar más pronto su nego-
duxit; quaesitum cal, an ea mancipia fideicommisso cio durante el invierno algunos esclavos del antes
cedant, quum quaedam ex bis rustida ofticiis ad mencionado fundo; se preguntó, si pertenecerían
tempus peregrinationis abducta sunt rehictis con- estos esclavos al fideicomiso, habiendo sido separa-
servabus et tUlia suis, et quaedam niatribus et pa- dos algunos de ellos de sus faenas rústicas durante
tribus. Reapondit, mandipia, de quibus quaerere- el tiempo del viaje dejando á sus coesclavas,y ti
tur, sccundum ea, quae proponerentur, ex causa sus hijos, y algunos sus madres y sus padres. Res-
fldeicommissi deben. pendió, que, según lo que se exponía, se debían
por causa del fideicomiso los esclavos respecto de
los que se preguntaba.
2.—Idem quaesiit, an fructus eiusdem fundi, § 2.—El mismo preguntó, si los frutos del mismo
qui jbj in diem mortis coacti manserint, fldeicom- fundo, que hubieren quedado en él reunidos hasta
mimo cedant, quum plenissima testatoris erga el día de la muerte, pertenecerán al fideicomiso,
atO nern voluntas abeo quoque manifestetur,que (6) puesto que la plenísima voluntad del testador ti fa-
reliqua colonerum ciusdem possessionis ad eum vor de su afln se manifestaba también en que ha-
pertinere voluerit. Respondil, in huiusmodi acriptu- bía querido que le pertenecieran á este los atrasos

(1) Taur.; i1gn1a, la escritura original; figlinas, ¡ial.


(5) Según enmienda Br4 oviIloneB, el códice FZ. (5) Según nuestra enmienda; elegeret, el códice FI.; alt
(3) Hal. Vulg.; expungebantur, el eódice FI, eram legeret, HaZ.
(4) HaL; Romae, el c4dke ?'Z, (5) quod, Za Vulg,

140 DIGESTO.—LLllEO xxxux: TÍTULO VII

ra poase responden, hoc solum quaerendum, an de los colonos del mismo fundo. Respondió, que
manifeste appareat defuncia (1) id, de quo quae- respecto á semejante escritura se podía contestar,
reretur, dan noluisse (2). que so ha de investigar esto solo, si claramente
aparece que la difunta no quiso que so diera aque-
II o por que se preguntaba.
§ 3. - Liberto, ciuem lienedem exparte ser- 3.—Al liberto, á quien instituyó heredero da
psit ()), fundum per praeceptionetn dedi' in hace una parte, le dk uno por prelogado un fundo en
verba: «Pamphi1e liberte, praecipito, tibique ha- estos términos: «Pánfilo, liberto, toma previamente,
beto fundum meum TKianuin et agellura Sempro- y ten para ti mi fundo Ticiano y el campillo Seui-
nianum cum instrumento et bis, quae in eodem pro niano con los aperos y las cosas que en el mis-
erunt, quum moriar, familiaque, quae in eo tundo mo hubiere, cuando yo muera, y con los esclavos
moratur, exceptis, quos manumisero»; quaesitum que en el propio fundo moran, excepto los que yo
est, quum testator in co fundo aliquantum vini in hubiere manumitido»; se preguntó, si, habiendo
dotiis habuerit, quod vivus totum vendiderat, et tenido el testador en aquel-fundo algún vino en las
partem tertiam pretii pro co acceperat, an vinuin tinajas, que en su totalidad ¡rabia vendido en vida,
in doijis remanens ad liberturn ex causa praece- habiendo recibido por él la tercera parte del pre-
pilonis pertineal. Respondit, verbis, quae propo- cio, le pertenecerá al liberto por causa del piele-
nercntur, contineri, nisi manifeste contraniarn gado el vino que quedaba en las tinajas. Respon-
voluntatem coheredes approhant. In co fundo in- dió, que en las palabras que se exponían se coni-
strumenta kaleudarii (4), et numos reliquit; respon- prendía, á no ser que evidentemente probaran los
sum est de numis quoque, ut supra responsuin. coherederos contraria voluntad. En este fundo dejó
los documentos del libro de cuentas, y dinero; se
respondió también respecto al dinero como antes
se ha respondido.
§ 4.—Ita legatum est: «Septiciae, sorori meae, 4.—Se hizo así un legado: «quiero que á Septi-
lundi patcrni me¡ Seiani partem dari vale, sicut cia, mi hermana, se le dé una parte de mi fundo
cst, et alteram partom, ¡la ut in diem mortis fue- paterno Seyano, como está, y la otra parte como
nt»; quaesitum est, an ex verbis suprascriptis asse- estuviere el día de mi muerte»; sepreguntó, si en
res (5), et prola iam posita parataque, ut immitto- virtud de las mencionadas palabras les pertenece-
rentur (6) aedificio, item instrumentum urhanum rán á los legatarios las vigas, y las prensas ya
et rusticum cum mancipiis, quae fundi causa eraLfl, puestas y preparadas, para empotrarlas en el cdi-
ad legatarios (7) pertineant. Respondit: possunt h'cio, y también el menaje urbano y los aperos rús-
hace verba: «sicut est», ad instructum refeiri. fleos con los esclavos, que había por causa del
fundo. Respondió: estas, palabras: «como está», se
pueden referir al fundo provisto.
§ 5.—Fundos legavit in hace verba: «Sempronio, § 5.—Uno legó fundos en estos términos: «á Sem-
fratri meo, bco amplios fundos nieos, ita uL instru- pronio, mi hermano, además de esto mis fundos,
cli sunt, Cassianumn, Nonianum (S), cum suis sa- Cassiano y Noniano, tales como están provistos, con
lictis eL silvia»; quaesitum est, quum silvae et sus sauzales y selvas»; se preguntó, si, no balden-
salida non iii fundís supraseriptis, sed in adiectis do selvas y sauzales en los fundos antes mencio-
agellis, et quos simul testator comparavit, ncc ,sine nados, sino en campillos contiguos, que el testador
his fundi col¡ possint, an legato cederent. fl.espon- compró al mismo tiempo, y no pudiéndose cultivar
dit, id tantum cedere legato, quod verbis compre- sin ellos los fundos, pertenecerian al legado. Res-
lic n dis set. pondió, que solamente pertenecía al legado lo que
hubiese comprendido en las palabras.
28. [29.] IDEM Ebro XXIII. Digcstorwn.— Lo- 28. [29.] Ic. siisaio; Digeóo, libro XXII!.—
cius Titius fundum, uti erat instructus, legaverat; Lucio Ticio había legado un fundo, tal. como estaba
quaesitum caí, fundus instructus quernadmoduni provisto se preguntó, cómo se debería dar provisto
dari debeat, utrum sicut instruetus bit mortis pa- el fundo, si como estuvo provisto al tiempo de la
trisfaiuiliac tempore, UI, quae medio tempore muerte del padre de familia, de modo que sea del
agnata aut in fundum illata su nl, heredia sint, an heredero lo que nació ó fué llevado al fundo en el
vero instructus fundus co tempore inspici debeat, tiempo intermedio, ó si se deberá considerar pro-
quo factum cal testamentuin, en vera co tempore, visto el fundo al tiempo en que se hizo el testa-
quo furidus peti coeperil, mit, qnidquid co tempere mento, ó al tiempo en que se hubiere comenzado
instrurnenti depnehendatui', legatario proficiat. Re- á pedir el fundo, de manera que le aproveche al
spondit, ea quibus instructus sil fundus, secundum legatario lo que en este tiempo se hallo que es del
verba legati, quae smI in eadem causa, quum dios apero. Respondió, que, según las palabras del lega-
legati cedal, instrumento contineri. do, se comprenden en el apero aquellas cosas con
que esté provisto el fundo, que se hallen en la mis-
ma condición, cuando empiece á correr el término
del legado.
29. [BOj LADEO libro 1. Si navem 29. [30.] LABEÓN; Dic/io, libro 1.—Si com-
eum instrumento emisti, praestari tibi debot sea- praste la nave con su aparejo, se te debe dar el
pha navia. Pautus: imo contra, etenim scapha na- esquite de la nave. Y dice Paulo: antes por el con-

(1) defuuetarn, ¡Ial. l'ulq.


(5) volulsec, lEal. Valq. (5) ¡Ial. Vulq.; imnmttteutur, el códice ¡'1.
(:1) ¡Ial. l/ulg.; rescripst, el códice FI. (7) iegatariam, Hal. Vulij.
(4) calendaria, Ifni. Vulq. (8) Taur. se la escritura original; Nonnianum, ro-
(l) Taur.; mlggcrci, el códice I'L, Taje, en la nota, rrección del códice FI., Br.; Nomtamium, lEal,

DIGESTO.-LIBRO xxxiii: TÍTULO VIII 641
vis non est instrumentum navia, etenim mediocri- trario, porque el esquife de la nave no es aparejo
tate, non genere ab ea differt; instrumenturn autem de la nave, porque difiere de ella por su pequeñez,
cuiusque re¡ necease est alterius generis case, DO por-el género; y es necesario que el instrumen-
atque ea, qoaeque ( 1 ) sit; quod Pomponio libro to de una cosa cualquiera sea de Otro género, cual-
septimo Fpistolarum plaeuit. quiera que dlii. sea; Jo que pareció bien it Pompo-
nio en el libro séptimo de las Epístolas.
TIT. VIII TiTULO VIII
DE PECULIO LEGATO DEL LEGADO DEL PECULIO

• 1. PAIIIMS libro 1V. ad Sabinum. —Servo le- 1, PAULO; Comentarios á Sabino, libro IV,—Le-
sato cum peculio, et alienato, vel manumisso, vel gado un esclavo con su peculio, y habiendo sido
mortuo, legatum etiam peculii extinguitur; enajenado, ó manumitido, ü habiendo muerto, so
extingue también el legado de! peculio;
• 2. G A 1 U s libro X VIII. tul Edictum provinciale.— 2. GAYO; Comentarios al Edicto provincial, libro
nam quae accessiorium Jocum obtinent, extinguun- XVIII.—porque las cosas que tienen la condición
tur, quum principales res peremtae fuerint. de accesorias se extinguen cuando hayan perecido
las cosas principales.
8. PA-ULUS libro IV. ad Sabinurn.—At si ancilla 3. Ptur..o; Comentarios á Sabino, libro IV..—
cum aula natis legata sit, etiam mortua ea, ve! alio- Mas si hubiera sido legada una esclava con sus
nata, ve! manumissa, nati ad •Jegatarium pertine- hijos, aun fallecida ella, ó enajenada, 6 manumiti-
bunt, quia duo legata sunt separata. da, le pertenecerán los hijos al legatario, porque
hay des legados separados.
4. G i u s libro XVIII. ad Edictum provinciale.— 4. G A 'ro; Comentarios al Edicto prorindal, libro
Sed et si eum vicariis allis Iigatus sit servus, durat XVIII.—Pero también si hubiera sido legado un
vicariorum legatum et moruo eo, aut alienato, aut esclavo con sus vicarios, subsiste el legado de las
manumisso. vicarios aun habiendo muerto aquel, ó habiendo
sido enajenado ó manumitido.
5. PAULUS libro IV. ad Sabinam.—. Peculio le- 5. PAULO; Comentarios 4 Sobino, libro 1V.—
gato, constat, heredem nomina peculiaria persequi Legado el peculio, es constante que el heredero
posse, et insuper ipsum, si quid debeat servo, red- puede perseguir los créditos del peculio, y que ade-
dere legatario debere. más él, si algo le debiera al esclavo, debe dárselo
al legatario.
6. U LPI A N U 5 libro XXV. ad Sabinu'n .—Si pe- 6. ULPIANO; Comentarios mt So bino, libro XXV.
culium Jegetur, et siL in corporibus, puta fundi vel —Si se legara el peculio, y consistiera en cosas cor-
aedos, si quidem nihil sit, quod servus domino, porales, por ejemplo, en fundos ó en casas, si ver-
vel conservis liberisve domini debeat, integra cor- daderamente no hubiera nada que el esclavo deba it
pora vindicabuntur; sin vero sit, quod domino, vel su señor, ó it sus coesclavos, ó a los hijos de su se-
suprascriptis personis debeatur, deminui singula ñor, se reivindicarán integras las cosas corporales;
corpora pro rata debebunt; et ¡la et lulianus, et pero si hubiera algo que se deba al señor 6 it las
Celsus putant. susodichas personas, se deberán disminuir it pro-
rata cada una de las cosas corporales; y así opinan
también Juliano y Celso.
§ 1.—EL si fuerit legatum peculium non deducto § 1.—Y si se hubiere legado el -peculio sin ha-
aere alieno, verendurn, ne mutile legatum siL, quia, berse deducido las deudas, es de temer que no sea
quod adiicitur, contra naturam legati flt; sed puto inútil el legado, porque lo que se añade se hace
verum, ad (2) hane adiectionem non vitiare lega- contra la naturaleza del legado; mas creo verdadero
Lum, sed nihil ej adiicere; nec enim potest creScere que esta adición no vicia el legado, pero que no le
vindicatio peculii per hane adiectionem. Plane si añade nada; porque no puede crecer con esta adi-
proponas, legatarium nacturu possessionem rerum, ción la reivindicación del peculio. Pero si expusie-
exceptione doli adversus heredern vindicantem uti ras que el legatario obtuvo la posesión de las cosas,
potest, habet enim in solidis reims voluntatem puede utilizar laexcepción de dolo contra el here-
aeris alierii non deducendi. Sed et si dominus re- dero que las reivindique; porque tiene respecto it
mittere se servo, quod debet, vel nihil sibi servum todas les cosas la voluntad de que no se deduzcan
debere, significaverit, valet haec adiectio, quia las deudas. Mas también si el señor hubiere signi-
duda voluntate potest dominus servo remittere, ficado que él le condonaba al esclavo lo que debe,
quod ej debet. ó que nada le debia el esclavo, es válida esta adi-
ción, porque el señor puede con su nuda voluntad
condonarle al esclavo lo que le debe.
§2.—Vicario autem meo mili¡ legato, an et vi- § 2.—Mas habiéndoseme legado mi vicario, se
carii me¡ pecutium ad me pertineat, quaeritur; et pregunta si me pertenecerá también el peculio de
putamus, Contineri legato vicarii eius peculium, mi vicario; y opinamos, que se contiene en el lega-
nisi adversa sit voluntas testatoris. do el peculio de su vicario, si no fuera contraria
la voluntad del testador.
(i) cuju s , por quseque, Hal, (2) sed putavcrim, hane, Haj
-TOMO 11 -Si

642 DIGESTO.—LIBRO xxxriI: TITULO VIII

§ 3.—Si servus et vicarias eius liberi esse iussi § 3.—Si se hubiera dispuesto que sean librés el
sint iisque peculia sua legata. sint, verba secun- esclavo y su vicario, y se les hubieran legado sus
dum voluntatem testatoris exaudienda, tanquarn peculios, se han de entender las palabras según la
de duobus separatisque peculiia testatore locuto; et voluntad del testador, como si el testador hubiere
secundum hace vicanius vicarii non communica- hablado de dos peculios separados; y según esto,
bitar, nisi hace mens fuit testantis. no se hará común el vicario del vicario, si esta no
rué la intención del testador.
§ 4.—Sicut autem aca alienum, hoc est, quod de- § 4.—Mas así corno las deudas, esto es, lo que se
betur domino, minult legatum peculium, ita per debe al señor, disminuyen el peculio legada, así
contrarium id, quod dominus debet servo, augere por el contrario debe aumentarlo lo que el señor le
debet. Sed huic sententiae adversatur Rescniptum debe al esclavo. Pero á esta opinión se opone el
Irnperatoris. nosiri et patria eius, quod ita est: Rescripto de nuestro Emperador y de su padre,
«Quum peculium servo legatur, non eliam id con- que dice así: «Cuando se lega al esclavo el peculio,
eeditur, ut petitionem habeat pecuniae, quam 8e in no se concede también esto, que tenga la reclama-
rationem domini impendisse dicit». Quid tamen, si ción del dinero que dice que él gastó por cuenta
hace voluntas fuit testatoris, cur non possit conse- de su señor». Pero, ¿qué se dirá, si esta fué ¡a yo-
qui? Certe compensan debet hoc, quod impendit, Juntad de! testador? ¿Porqué no lo podría conse-
eum eo, quod domino debetur. An et quod dominus guir? Ciertamente que se debe compensar lo que
scnipsisset, se servo debere, peculio legato cederet? gasté con lo que se le debe al señor. ¿Y cedería al
Peasus negat, idem Nerva, et quum Cneius Do- peculio logado lo que el señor hubiese escrito que
mitius flhiae suae peculium, quod eius esset, legas- él le debía á su esclavo? Pegaso dice que no, y lo
set, et annuum, quod ci solitus erat daro, biennio mismo Nenva, y habiendo legado Cneyo Domicio
non dedisset, sed in rationibus suis retulisset, filiae á su hija el peculio, que era de ésta, y no habién-
se debere quinquaginta, Atilicinus existimavit, le- dole dado en dos años la anualidad, que había so-
gato non cedere; quod verum est, quia consonal lido darle, pero habiendo consignado en sus cuen-
Rescripto. tas que él le debía cincuenta a su hija, opiné Ah-
licino, que no se agregaban al legado; lo que es
verdad, porque concuerda con el Rescripto.
§ 5.—Non solum autem quod domino debetur, § 5.—Mas no solamente se deduce del peculio
peculio legato deducitur, sed el si quid lieredi de- legado lo que se le debe al señor, sino también lo
bitum fuit. que se le deba al heredero.
7. POMPONIUS libro VII. ad Sabinum. - Si 7. Ponoio; Comentarios á Sabino, libro VIL
quis creditori suo arrogandum se dederit, et agetur —Si alguno se hubiere dado en arrogación á su
de peculio cum arrogatore, idem puto dieendum, acreedor, y se ejercitase la acción de peculio con-
quod de herede dicitur. tra el arrogador, opino que se ha de decir lo mismo
que se dice respecto al heredero.
S. ULPIANUS libro XXV. ad Sabinum.—. Den i- S. U L 1 ANO; Comentarios a Sabino, libro XXV.
que Pegasus respondit, si statulibero, cul peculium —Ultimamente respondió Pegaso, que si al manu-
e
Jegatuni sit, heres interim crediderit, id ipso. jur mitido bajo condición en testamento, á quien se le
detrahi, el corpora singula etiam por hoc aes alie- hubiera legado el peculio, le hubiere prestado
num deminui. mientras tanto el heredero alguna cosa, se deduce
esta de derecho'¿ se disminuyen también por esta
deuda cada una de las cosas corporales.
§ l.—.Proinde si pure libertateni aceipiet (1), et § 1.—Por lo tanto, si recibiere la libertad pura-
henos vol vivo domino, vel ante aditam heredita- mente, y e! heredero le hubiere prestado al escla-
tem servo credideril, legatum peeulii minuetur vo, ó viviendo el señor, ó antes de adida la heren-
secundum luliani sententiam, Iicet dominas ser-vi cia, se disminuirá el legado del peculio según la
nunquani fuerit. opinión de Juliano, aunque nunca haya sido señor
del esclavo.
§ 2.—Qui Stichum el Pamphi!um servos habe- § 2.—Uno que tenía los esclavos Stico y Pánfilo,
bat, testamento coa manuinisil, el unicuique pecu- los manumitió en su testamento, y le legó á cada
liurn suum legavit; placet, quod (2) alter¡ debet, de uno su propio peculio; está determinado, que lo
peculio eius decedere, et alterius accedere legato. que uno le debe al otro se deduce de su peculio,
y se agrega al legado del otro
§ 3.-.-Item quaenitur, si servo libertas data siL, sI § 3.—También se pregunta, si, habiéndosele
decem dedisset heredi, peculiumque el legatum dado á i1n esclavo la libertad si hubiese dado diez
sit, an decem, quae dedisset lieredi, debeant de pe- al heredero, y habiéndosele legado el peculio, se
culio decedere. El est verum, quod Sabino placuil, deberán deducir del peculio los diez que le hubiese
boc minus cese ¡u peculio tegato. dado al heredero. Y es verdad, lo que le pareció
bien á Sabino, que esto hay de menos en el pecu-
lio legado.
§ 4.—Plus ait SabInas, si statuliber servum he- § 4.—Sabino dice además, que si el manumitido
redi vendiderit, perinde desmane eum jo- peculio en testamento bajo condición le hubiere vendido
esse, atque si extra.neo vendidisset. al heredero un esclavo, este deja de pertenecer al
peculio lo mismo que si lo hubiese vendido á un
extraño.
.§ 5.—fis con8equenter quaeritur, si servus cum § 5.—Consiguientemente á esto se pregunta, si,

l) accepertt, ilat. Vulg. () alter, inmorta h 1'ul.


DxGssrO.—LIrnIo xxxiii: rfTuLo VIII 643
domino de libértate pactus fueril, etpariem pecu- habiendo pactado el esclavo con su señor sobre su
niae dederit, et antequam residuum dederil, domi- libertad, y habiéndole dado parte del dinero, antes
cus decesserit, Iiberumque esse testamento iusserit que ¡e hubiere dado el resto hubiere fallecido el se-
cum peculio legato, an quod domino dederit, in ñor, y hubiere dispuesto en su testamento que fuese
peculio Bit imputanduin. 1.t ait Labeo, de peculio libre con el peculio legado, se habrá de contar en
decedere; plane si nondum dederat, sed, donee el peculio lo que le hubiere dado al señor. Y dice
totum traderet, pro deposito apud eum fuerit, id in Labeón, que se deduce del pecúlio; mas que si to-
peculio esse placuit. davía no había pagado, pero estuviere en poder de
él en calidad de depósito, hasta que le diese la totali-
dad, se determiné que esto estuviese en el peculio.
§ 6.—liem si servo peculium siL legatum, et a § 6.—Asimismo, si á un esclavo se le hubiera le-
debitore eius peculiar¡ heres vetitus Bit petere, ve- gado el peculio, y al heredero se le hubiera vedado
rum est, hoc minus case in legato peculio, hoc est, que reclamara á un deudor suyo del peculio, es
detratiendurn id, quod debitori legatuni est. verdad que hay de menos esto en el peculio legado,
esto es, que se ha de deducir lo que se legó al
deudor.
§ 7.—Interdurn el si non sit legatum peculium, § 7.—A veces, aunque no se haya legado el pe-
velut legatum sic accipitur, id est in huiusmodi culio, se considera como si se hubiera legado, esto
specie: quidam servo lihertatem, si rationes reddi- es, en el siguiente caso: uno le había dado á su es-
dieseL, dederat, et si heredibus centum inttilisset. clavo la libertad, si hubiese rendido cuentas, y
Imperator igitur noster cum patre rescripsit, pe- dado ciento á los herederos. En su consecuencia
culium quidetn non nisi legatum deben, verum, respondió por rescripto nuestro Emperador junta-
inquit (1), si conditionibus praescriptis paruit ser- mente con su padre, que no se debe ciertamente el
vus, testatorein voluisse, eum retinere peculium, peculio sino cuando fué tejado, pero, dice, si el
interretamur, videlicet ex eo, quod ex peculio esclavo cumplió las condiciones prefijadas, inter-
eum iusserat centum inferre. pretamos que el testador quiso que él retuviese el
peculio, á saber, por esto, porque habla mandado
que del peculio él diese ciento.
§ 8.—Utrum auteni Id demum peculium accipi- § 8.—Mas ¿entendemos por peculio solamente lo
mus, quod mortis tempore fuit, an vero et quod que hubo al tiempo de la muerte, ó acaso también
postea accessit, applicarnuz, ve¡ quod decessit, de- le aplicamos lo que se ao'regó después, ó deducimos
trahimus El lulianus alias accipiendurn legaturu lo que faltó? Y Juliano (Tice, que de una manera se
peculil alt, si ipsi servo legetur, alias, si al¡¡; nam ha de entender el legado del peculio, si se le lega-.
si ipsi, id tempus in legato spectandum, quo dies ra al mismo esclavo, y de otra, si á otro; porque si
legati cedit, si vero extraneo, mortis tempus, 816 á él mismo, se ha de considerar en el leado el
tamen, ut incrementa ex rebus peculiaribus ad eum tiempo en que comienza á. correr el término del
perveniant, uL puta partos ancillarum, ve! foetus legado, mas si á un extraáo, el tiempo de la muer-
pecorum; quod autem ex operis suis vel ex alia re te, pero de modo, que vayan á él los aumentos
accedit, id, si alii, quam ipsi legetur peeuli•um, non provenientes de las cosas del peculio, como, por
debebitur. Hoc utrumque lulianus seeundum yo- ejemplo, los partos de las esclavas, ó los fetos de
luntatem testatonis scribit; quum enim ipsi suum los ganados; pero lo que se aumenta por su propio
peculium legatur, verisirnile est, eum omne aug- trabajo, ó por otra cosa, esto no se deberá, si el
mentum ad ipsum pertinere voluisee, cui patni- peculio fuese legado á otro que á él mismo. Estas
monium manumisso futurum est, quuIn alii, non dos cosas escribe Juliano según la voluntad del
sic, tamen ut, (2) si in alterius persona hoc eum testador; porque cuando á él mismo se le lega su
sensisse appareat, idem dicas. propio peculio, es verosirnil que él quiso que le
perteneciera Lodo aumento ti. aquel de quien, ma-
numitido, ha de ser el patrimonio; y cuando á otro,
no es así, pero que, no obstante, si apareciera que
él entendió esto respecto ti. la persona de otro, di-
rás lo mismo.
9. PAUL OS libro 1V. ad Sabinum. - Id, quod 9. P oto; fornenf arios 4 Sabino, libro ¡ V.—.
servo, qui in ipsius peculio est, debelar, non dedu- Lo que se le debe al esclavo, que está en el peculio
citur ex legato peculio, quamvis conservas eius sit. del mismo, no se deduce del peculio Legado, aunque
sea su coesclavo.
§ 1.—Si cQnservunl suum vaineravenit servus, § 1.—Si un esclavo hubiere herido á su cocada.-
et viliorem fecerit, Marcellus, non esse dubitan- ve, y lo hiciere de menor precio, dice Marcelo, que
dum, deduci ex peculio, quod domini (3) interesset; no se ha de dudar que se deduce del peculio lo que
nam quid interest, conservum vulneret, an scindat le importa al señor; porque ¿qué diferencia hay
aliquid, vel frangat, an surripial? Que casu sine entre que hiera á su coesclavo, ó rasgue, ó rompa,
dubio minuitur peculium, sed non ultra simplum. 6 sustraiga alguna cosa? En cuyo caso sin duda se
disminuye el peculio, pero no en más de su simple
importe.
§ 2.—Sed si se vulneravit, vel ctiam occidit, nihil § 2.—Pero si él se hIrió, 6 aun si se maté, nada
est deducendum hoc nomine; alioquin dicemus, et se ha de deducir por tal concepto; en otro caso di-
si fugerit, deducendurn id, quarito vilior sil factus remos, que también si hubiere huido se habrá de
propter fugam. deducir aquello en que se hubiera hecho de menor
precio por su fuga.
(1) iuquiunt, haZ.
(2) Taur. según la escritura oriqiivdet, inserta la co-
rrección del códice FI., Br. (3) HaZ. Va4j ; domino, e! cddice Fi.

644 DIGESTO,—LIBRO xxxiii: TÍTULO VIII

.10. Potrouus libro VIL ad Sabinwn. -Si 10. P0MP0NIO; Comeutarioeá Sabino, libro Vil.
peculium servo vel filio praelegare velis, nc dedu- —Si quisieras prelegar á un esclavo 6 á un hijo el
catur id, quod tibi debebitur, specia!ter ea, quae peculio, para que no se deduzca lo que se te debe,
tu peculio erunt, leganda sunt. se han de legar especialmente las cosas que hubie-
re en el peculio.
11. ULPIANUS libro XXIX. ad Edietuni.— lii 11. U LP 1 A N0 Cornenkirios al Edicto, libro
quoque, qui nihil in peculio babet, potest peculium XXIX.—.Se puede legar el peculio también al que
légari; non enim tantum praesens, sed etiam futu- nada tiene en el peculio; porque se puede legar no
mm peculium ¡egari potest. solamente el peculio presente, sino también el futuro.
12. IULIANUS libro XXXVIJ. Diqestorurn. - 12. JuLIANo; Digesto, libro XXX VIL —Se hace
Tuno mutile leatum peculii fit, quum servus vivo inútil el legado del peculio siempre y cuando falle-
testatore decedit; ceterum si mortis tempore ser- ce el esclavo viviendo el testador; pero si el escla-
vus viveril, peculium legato cedet; vo hubiere vivido al tiempo de la muerte, el pecu-
lio pertenecerá al legado;
18. CELSUS libro XIX. D4jestorusn. aliter 18. CELSO; Digesto, libro XIX. —y habrá de ser
atque si servus vestitus legatus foret. de otro modo si el esclavo hubiese sido legado ves-
tido.
14. AL F EN VS y a us libro V. Diqestorwn 14. ALFENO VARo; Digesto, libro V.—Uno ha-
Quidam in testamento ita scripserat: «Parnphilus, bía escrito así en su testamento: «tenga para sí,
servus meus, peculaum suum, quum inonar, sibi Pánfilo, mi esclavo, su peculio, cuando yo muera,
habeto, liberque esto»; consulebatur, rectene Pam- y sea libre»; se consultaba, si se consideraría lega-
piulo peculium legatum videretur, quod priusquam do válidamente á Pánfilo el peculio, puesto que
liber esset, peculiuni sibi babero iussus esset. Re- antes que fuese libre se mandó que tuviera para si
spondit, in coniunetionibus ordinein nullum esse, el peculio. Respondió, que no hay ningún orden
n oque quidquam interesse, utrum corum primum para las conjunciones, y que nada importaba que
diceretur, aut seniberetur; quaro recto peculium se diga ó se escriba primero una de estas cosas;
legatum videri, ac si prius liber esse, deinde pecu- pon lo cual, se consideraba legado válidamente el
líum sllji habere iussus esset (1). legado, lo mismo que si se le hubiese mandado pri-
meramente que fuese libre, y después que tuviera
para si el peculio.
15. ID %M libro H. Digestorum a Paulo epitoma- 15. E i. MiS &1 o; Digesto compendiado por Paulo,
torurn.—Servo manumisao peculium legatum erat, libro 11.—Se le había legado el peculio á un esclavo
alio capite omnes ancillas suas uxori Legaverat, in manumitido, y en otro capitulo había legado cites-
peculio servi ancilla fujI; servi eam csse respondit, tador todas las esclavas á su mujer, y en el peculio
nequa referre, utri pniuslegaturn esset. dl esclavo había una esclava; respondió, que ésta
era del esclavo, y que no importaba que áuno ó It
otra se le hubiese hecho primero el legado.
16. AFRICANT.IS libro V. Quacslionum. - Sti- 16. AFRICANO; Cuestiones, libro V..—Stieo tie-
chus habet in peculio Parnphilum, hunc dominus ne en su peculio It Pánfilo, el señor defiende It este
noxali ludido defendit, et damnatus litis aestima- en juicio noxal, y habiendo sido condenado paga
tionein solvit; deinde Stichum testamento manu- la estimación del litigio; después manumitió It Stíco
misil, eique peculium legavit; quaesitum est, an, en su testamento, y le legó el peculio; se preguntó,
quod Pamphili nomine praestitum sit, ex peculio si se habrá do deducir del peculio del mismo Pán-
ve[ ipsius Pamphili, ve¡ Stichi deducendum sit. Re- filo, 6 del de Stico, lo que se haya pagado en nom-
spondit, PamphiLi quideni (2) de peculio utique de- bre de Pánfilo. Respondió, que se ha de deducir
ducendum, quantacunque ea summa esset, id (3) ciertamente del peculio de Pánfilo, cualquiera que
est, ctiam si eurn noxae dedere expediisset; quid fuese aquella suma, esto es, también si hubiese
quid enim pro capite servi praestitum sit, in eo de- convenido entregarlo por la noxa; porque él se
bitorem eum domini constitui; quodsi Pamphili constituye deudor del señor por cuanto se haya pa-
peculium non sufficiat, tunc ex peculio Stichi non gado por razón del esclavo; pero si no bastara el
ultra pretium Pamphili deduci debere. peculio de Pánfilo, entonces no se debe deducir
del peculio de Stieo más del precio de Pánfilo.
1.—Quaesituin est, si ex alia qua causa Paiii- § 1.--Se preguntó, si, debiendo Pánfilo por otra
philus pecuniam domino debuisset, nec ea ex pe- cualquier causa dinero It su señor; y no se pudiera
culio eius servari posset, an usque ad pretium elus recobrar aquel de su peculio, se podría deducir
ex peculio Stichi possit deducere. Negavit, neque hasta su precio del peculio de Stico. Dijo que no,
enim simule id superior¡ esse; liii enim propterea porque este caso no es Semejante al anterior; pues
pretium vicarii deducendum, quod eo nomine ipse en aquel se ha de deducir el precio del vicario, por
Stichus ob defensionern vicarii sui domino debitor esto, porque por tal titulo se constituye el mismo
constituatur, at in proposito, quia Stichus nihil de- Stice deudor del señor por la defensa de su vicario,
beal, ex eius peculio nihil case deducendum, sed pero en el propuesto, como Stico no debe nada,

(1) HaL VuIg.; est, el cddwe FI.


(2) ve¡ Stiebi, inserta la Vulg. Ji) idem, ¿a VuIg.

DIGESTO.—LIBRO xxxiii: TITULO VIII 645
ex Pamphili duntaxat, qui corte ipse in suo peculio nada se ha de deducir de su peculio, sino solamen-
esse intelligi non potest. te del de Pánfilo, quien ciertamente no ruede ser
considerado como estando él mismo en su propio
peculio.
17. ¡AVOLENUS libro II. ex Cassió.—Qui pecu. 17. JAVOLENO; Doctrina; de Cassio, libro II—
Jium servi legaverat, iudieium eo nomine accepe- Uno que habla legado el peculio de un esclavo, ha-
rat, deinde decesserat; plaeuit, non atiter peculiuin bía aceptado con tal motivo un juicio, y había fa-
ex causa legati praestari, quam si de aec.epto iudi- flecido después; se determiné, que por causa del
cio heredi caveretur. legado no se ha de entregar de otro modo el pecu-
lio, sino si al heredero se le diese caución por el
juicio aceptado.
18. MARCIA Ncc (1) libro VI. InstituUonum.— 18. MARCIANO; fnstitua, libro VI.—Si al es-
Si servo manumisso peculiurn legatum fuerit, in clavo manumitido se le hubiere legado el peculio,
eum sine íubio creditoribus peculiariis actiones sin duda no les competen á los acreedores del pe-
non compelunt; sed non alias heres peeulium prao- culio acciones contra él; pero el heredero no debe
stare debet, nisi el caveatur, defensum ir¡ adversus entregar el peculio de otro modo, sino si se le die-
creditores pecuharios. ra caución de que habrá de ser defendido contra
los acreedores.
19. PAPINIANUS libro VIf. kesponsorUm. - 19. P.'iino; Respuestas, libro VIL—Que-
Quum dominus servum veliet manumittore, pro- riendo el señor manumitir á un esclavo, mandé
fessionem edi sibi peculii iussit, atque ita servus que á él se le diese declaración del peculio, y así
Iibertatem accepit; res peculil profescioni subtra- recibió el esclavo la libertad; pareció que no se
etas non videri manumisso tacite concessas, ap- consideraban concedidas tácitamente al manumi-
paru it. tido las cosas sustraídas en la declaración del
peculio.
§ 1.—Testamento data libertate peculium lega- § 1.—Uno, habiendo dado por testamento la li
verat, eundenue postea manurniserat; libertus, bertad, habla legado el peculio, y habla manumi-
ut et flominunf peculii actiones ei praestarentur, tido después al mismo esclavo; el liberto conseguirá
ex testamento consequetur. en virtud del testamento que se le cedan también
las acciones de los créditos del peculio.
§ 2.—Filiusfarnilias, cul pater peculium legavit, § 2.—Un hijo de familia, á quien elpadre legó
servum peculii vivo patre manumisit; servus com- el peculio, manumitió un esclavo del peculio vi-
munis omnium heredum est exemtus peculio pro- viendo su padre; es común, de todos los herederos
pter fui destinaUonem, quia id peeuhum ad lega- el esclavo sacado del peculio por la disposición del
tarium pertinet, quod in ea causa moriente patre hijo, porque pertenece al legatario el peculio que á
inveniatur, la muerte del padre se halle en tal condición,
20. MARCIANUS libroVIi. Instilutionum.—ni- 20. MARCIANO; instituta, libro VIL—y nada
hiloque interest, ante legatus, deinde inutiliter ma- importa, que, legado antes, haya sido inútilmente
numiasus sit, an contra. manumitido después, 6 al contrario.
21. SCAEVOLA libro VIII. QuaesUonuin.— Si 21. ScúvoLA; Cuestione3, libro VIII.—Si á Sti-
Sticho manumisso peculium legatuni sit, et TiLlo co, manumitido, se le hubiera legado el peculio, y
servus peculiaris, quantum peculio detractum erit Ticio un esclavo del peculio, dice Juliano, que
ob id, quod domino debetur, tantum ej accedere, tanto cuanto se hubiere deducido del peculio por
cui vicarius legatus est, lulianus ait. lo que se debe al señor, se le agrega á aquel ti
quien fué legado el vinario.
22. LA la o (2) libro II. Poseeriorum a Iaroteno 22. LAn EÓN; Obras póstumas compendiadaspor
epitornatorum .—Dominus servum testamento ma- Jaeoleno, libro II. - El señor había manumitido
numiserat, et ei peeulium legaverat; is servus mille por testamento á un esclavo, y le había legado el
numos domino debuerat, et eos heredi solvit; re- peculio; este esclavo le habla debido mil monedas
spondi, omnes cas res deben orcino, si pecuniarn á su señor, y se las pagó al heredero; respondf,
orcinus, quam debuerat, solvisset. que todas estas cosa se le debían al orcino, si el
orcino hubiese pagado el dinero que habla debido.
§ 1.—Dominus servum, qui cuin eo vicariuni § 1.—El señor había manumitido por testamento
commu nem habebat, testamento manumiserat, et ti un esclavo, que junto con él tenia un vicario co-
peculium ei legavetal; deinde ipsum vicarium, qui mún, y le había legado el peculio; después le habla
communis erat, norninatim et ¡psi, et libertae suae legado expresamente al mismo y ti su liberta e
legaverat; respondí, partem quartam libertae, reli- mismo vicario, que era común; respondí, que una
am partem quartam m¡iberti futuram; quod et qu cuarta parte habrá de ser de la liberta, y del liber-
1 rebatius. to la.ptra cuarta parte; lo que también respondió
Trebacio,
23. SCA E VOL A libro XV. Diqestorarn . - Domi- 23. SCÉVOLA; Digesto, libro XV.—El señor ha-
nus Sticho, servo suo, qui bona liberti eius geasit, bía dado en su testamento la libertad ti Stico, su

(1) Marcellus, HaZ. (2) labolenus, Ilat, Vulq.



646 DIGESTO.—LIBRO Xxxiii: TÍTULO VIII

cui pro parte dirnidia testamento heres extiterat, esclavo, que administró los bienes de un liberto
in quibus negotiis gestis et kalendaria fuerunt, te- suyo, de quien por testamento habla quedado here-
stamento suo lihertatem dederat, si rationém red- dero de la mitad, en cuyos negocios administrados
didisset, eique peculium suum per fldeicommissurn había habido libros de cuentas, si hubiese rendido
dedit; Stichus summas, quibus reliquatus erat tam cuentas, y le dió por fideicomiso su propio peculio;
ex kalendario, juam ex variis (1) causis reddidit, Stico entregó las sumas, en que se había atrasado,
manentibus debitoribus, pro quibus ipse pecuniam tanto por virtud del libro de cuentas como por otras
heredibu8 patroni refuderat, hbertatemque adeptus causas, quedando deudores por los cuales él mismo
decessit; quaesitum est, an heredibus Sticiii adver- había pagado el dinero Ii los herederos del patro-
sus nomina debitorum (2), pro quibus Stichus pe- no, y habiendo alcanzado la libertad falleció, se
cuniam heredibus patroni intulit, heredes patroni preguntó, si por causa del fideicomiso habrán de
ex causa fideicommissi compellendi sint actiones ser compelidos los herederos del patrono á ceder-
praestare, quum nihil aliud a Sticho patrono debi- les á los herederos de Stice las acciones contra los
tum fuerit. Reapondit, praestandum. créditos de los deudores, por los cuales pagó Stico
á los herederos del patrono el dinero, toda vez que
ninguna otra cosa se le haya debido al patrono por
Stico. Respondió, que se habrán de ceder.
1.—Testamento codicilhisve servos rnanuniisit, § 1.—Uno manumitió á unos esclavos por testa-
et peculia (3) legavit, et de Sticho ita cavit: «Sti- mento ó codicilos, y legó los peculios, y respecto de
chum, servum meum, hiberum esse voto, eique Stico dispuso así: «quiero que Stico, mi esclavo,
voto dan decem aureos, et quidquid ex ratione lo- sea libre, y quiero que se le den diez áureos y lo
culorum meorum habet; rationes autem heredibus que tiene por razón de mi bolsillo particular; pero
ineis dan voto; bis omnibus, quos hoc testamento quiero que se les den cuentas á mis herederos; y
manumisi, pecuhia sus concedi voto,; quaesitum quiero que á. todos estos á quienes manumití en
est, su, quod amplius rationi loonlorum in diem este testamento se les concedan sus peculios»; se
niortis erogavit Stichus ex peculio suo, ab beredi- preguntó, si deberá recibir de los herederos lo que
bus recipere debeat, quum ex consuetudine domus además de la cuenta del bolsillo particular gasté
esset, ut, quidquid aniplius ex sun in ratione bou- Stico de su propio peculio hasta el día de la muer-
lorum erogasset, dominica ratio ei deberet, atque te, habiendo sido costumbre de la casa que todo lo
exsolverot. Respondit, secundum ea, quae propter que de más hubiese gastado de lo suyo, por cuenta
consuetudineni proponerentur, Id quoque peculio del bolsillo particular, se lo debiese á él y so lo pa-
legato contineri, quod et dominica ratio deberet, et gase la cuenta del señor. Respondió, que, según lo
solita erat reddere. que se exponía por razón de ha costumbre, se com-
prendía en el peculio legado también lo que debie-
ra, y había acostumbrado á pagar, la cuenta del
senor.
2.—Servia libertates legataque dederat, et con- § 2.—Uno había dado á sus esclavos la libertad
ditionem ita scnipserat: o'o xür eiIipou xL y legados, y había escrito así la condición: «quiero
Ti (4) I)IíT5 ItQU hX que los mismos á quienes dejé libres y les di lega-
[Quolquol retiqui ¿iberos atque ita ¿egaia, ros ipsos dos, queden sin rendir cuentas»; se preguntó, se
inexeussos ro/o;] (5) quaesitum est, an pecu lisquo- les considerarán legados también los peculios?
que legata his videbuntur Reapondit, seeundum Respondió, que, segun lo que se exponía, no se
ea, quae proponerentur non videri tegata. consideran legados.
§ 3.—Item quaesiturn est, an ex iisdeiu verbis § 3.—También se preguntó, si en virtud de las
reliqua rationum quasi legata retinere possint aut, mismas palabraspodrían retener los atrasos de las
si res dominicas apud se habuenint, aut si qui eo- cuentas, como si reos] hubieran sido legados, ó las
ruin coboni praediorum fuerunt, pensiones. Re- pensiones, si hubieren tenido en su poder bienes
spondit, Supra responsuin. del señor, ó si algunos de ellos hubieren sido colo-
nos de los predios. Respondió, que arriba so había
respondido.
24. ULP1ANUS libro XLIII. ad Sabinuin.— Si 24. U L p ¡.k w o; ConzeMaHo,3 á Sabino, libro
legatus fuerit servus, peculium excipere non est XLIIL—Si hubiere sido legado un esclavo, no hay
necease, quia non sequitur, nisi legetur. necesidad de exceptuar el peculio, porque no le
sigue, si no se legara.
2. CELSUS libro XIX. Digcsíorarn.—Si servus 25. CELso; Digesto, libro XIX,—Si se liubiera
liben case iussus sU, eique peculium legatum su, mandado que un esclavo fuera libre, y. se le hubie-
vicariotuni cius vieanii legato continentur. ra legado el peculio, se contienen en el legado los
vicarios de los vicarios de él.
26. S CA E VOL A libro 111. Reaponsorarn.— «T ¡ti 26. ScávoLA; Re3puc.3tas, libro DL—«Hijo Ti-
611, e medio praecipito 6), sumito, tibique habeto cio, retira de la tusas, toma, y ten para ti aquella
doinuin ihbam, ítem surcos centum»; alio de¡-ido casa, y también cien áureos»; después, en otro ca-
espite pecuhia fihiis praetegavit; quaesitum esa, an pitulo, prelegó á. los hijos los peculios; se preguntó,
peculiopraelegato (7), et centum aurel, e usurae prelegado el peculio, se deben los cien áureos, y
Corum debentur, - quum rationibus brevianiis in sus intereses —habiendo comprendido en los resú-

(1) vkarlis, la Valil.


(2) adver5us omnes debitores, la Vu19. (7) La versión vulgar.
(3) pecunlam, HaL (5) percipito, Hal.
(4) Ti, or#zje(a 1141, (7) peculluin prselegaturn, la Vulg.

DIGESTÓ.—L1BBO xxxxir: TÍTULO IX 64'7

aere alieno et sortem, et usuras inter ceteros cre- menes de sus cuentas el capital entre las deudas,
ditores complexus si¿—? Respondit, si id foenus y los intereses entre los demás acreedores—.? Res-
nomine filii exercuisset, et usuras, ¡la ut propone- pondió, que si á nombre de su hijo hubiese hecho
retur, filio adscripsisset, id quoque peculio legato este préstamo á interés, y le hubiese adscrito al
deber, hijo, así como se exponía, los intereses, se debe
también esto en el peculio legado.

TIT. IX TITULO IX
DE PENU LEGATA DEL LEGADO DE LAS PROVISIONES

1. ULPIANUS libro XXIV. ad Sabinum.—Uxori 1. U LPI A No; Comentarios 4 Sabino, libro XXI Y.
suar in anuos singulos penoris aliquid heres dare —Se le mandó al heredero que le diera á la mujer
iussus est, si non dedisset, mimos daro damnatus algunas provisiones para cada año, y fué condena-
est; quaeritur, an penus legata peti possit, an vero do á dar cierta cantidad, si no las hubiese dado; se
solummodo sit in praestatione, et, si non praeste- pregunta, si se podrán pedir las provisiones lega-
tur, tune quantitas petatur. Et si quidern semel das, ó si solamente estarán para la prestación, y,
penus sit legata, non per singolos anuos, certo iure si no fueran prestadas, se pedirá entonces la can-
utimur, UI et Marcellus libro trigesimo nono (1) tidad. Y si verdaderamente las provisiones hubie-
Digestorum apud lulianum notat, in praestatione ran sido legadas por una sola vez, no para cada
esse duntaxat penum, quantitatern vero et peti afio, usarnos del derecho cierto, como nota tam-
posse, habebit igitur heres oblationem tamdiu, bién Marcelo en Juliano en el libro trigésimo no-
ijuamdiu lis cum eo de pecunia contestetur, nial veno dél Digesto, que las provisiones figuran sola-
forte aliud tempus ve] mente, velverbis testator mente para la prestación, pero que la cantidad
praestituit. Quodsi in annos sin gulos penus legata también puede ser pedida; tendrá, pues, el herede-
sil, per singulos anuos penus adhuc poteril prae- ro derecho para la oferta hasta tanto que se con-
stari; si minus, summae per singulos anuos peten- teste con él la demanda por el dinero, á no ser
tur. Quid ergo, si una summa legala sil, et primo acaso que el testador haya prefijado otro tiempo, ó
penus non sil praestita? Utrum tota summa debea- con la Intención Ó con las palabras. Pero si las pro- -

tur, quasi toto penoris legato transfuso, an vero visiones hubieran sido legadas para cada año, lo-
quantitas primi anni aestimationis sola siL trans- davia se podrán entregar las provisiones cada año;
late, dubitari potest. Puto Lamen, sic voluntatem y si no, se pedirán las sumas cada año, Luego,
sequendam testatoris, ut tota summa illico, post- ¿qué se dirá si se hubiera legado una sola suma, y
quam cessaverat heres dare penum uxori, prae- primeramente no se hubieran entregado las provi-
stetur, heredis indevotion e coercenda. siones? Se puede dudar, si se deberá toda la suma,
cual si se hubiera transferido todo el legado de las
provisiones, ó si se transfirió sola la cantidad de
la estimación del primer año. Pero creo que se ha
de seguir la voluntad del testador, de modo que se
entregue toda la suma inmediatamente, después
que el heredero hubiera dejado de dar lasprovisio-
nes á la mujer, debiendo ser castigada la desobe-
diencia del heredero.

2. MARCIANUS libro 111. Requlrwn. - Penu 2. M ARCE uIo; Reglas, libro lii .—Legadas cier-
certa eum vasis certis legata et consumta, ne vasa tas provisiones con determinados vasos, y consu-
quidem cedunt legato, exemplo peculil. midas, ciertamente que ni los vasos pertenecen al
legado, á semejanza que en el peculio. -

3. U LPI ANIJS libro XXII. ad Sabinum. - Qui 3. ULPIANO; Comentarios 4 Sabino, libro XXII.
penum legat, quid legato complectatur, videamus. —Veamos qué comprenda en el legado el que lega
El Quintos Mucius seribit libro secundo Iuris civi- las provisiones. Y escribe Quinto Muelo en el libro
lis, penu legata contineri, quae esui potuique aunt; segundo del Derecho civil, que en las provisiones
idem Sabinus libris (2) ad Vitellium scribit, quae legadas se comprenden las cosas que sirven para
horum (3), inquil, patrisfamiliae, uxoris, libero- la comida y la bebida; lo mismo escribe Sabino en
rumve eius, ve¡ familiae, quae circa eos esse solet, sus libros de comentarios á, Vitelio, aquellas cosas
item iumentorum, quae dominici usus causa para- de estas, dice, que fueron destinadas para.uso del
ta sunt. padre de familia, de la mujer, 4 de sus hijos, 6 de
la servidumbre que suele estar cerca de ellos, y
aun de las caballerías de uso del señor.
§ 1.—Sed AnsIo notal, etiam quae esui potuique § 1.—Pero observa Aristón, que también se com-
non sunt, contineri legato, ulputa ea, in quibus prenden en el legado las cosas que no sirven para
esse solemus, oleum forte, garum, inuriam (4), la comida y la bebida, por ejemplo, aquellas con
mel, ceteraque his similia. que solemos comer, como el aceite, la salsa de pes-
cado, la salmuera, la miel, y otras cosas semejan-
les á estas.
§ 2.—Plane, inquit, si penus esculenla ]egetur, § 2.—Ciertamente, dice, si se legaran las provi-
Labeo libro nono Posteriorum seribit, nihil eorum siones de comer, escribe Labeón en el libro nove-
cedere, quia non haec esse, sed per ea solemus. no de los Posteriores, que no se agregan ningunas

(1) tilgesimo octavo, Hal. (3) Hal., harum, €1 códice FI.


() Iibi'o XX, Iflgeztorum sá ViteilfuIn, la Vu29 (4) HaL; mrla, el cdice FI.

648 DIGESTO.—LIBRO XXXIII TÍTULO IX

Trebatius in melle contra scribit; merito, quia me¡ de aquellas cosas, porque no acostumbramos á co-
case aolemus. Sed Proculus omnia hace contineri manas, Sino á comer con ellas. Trebacio escribe lo
recte scribit nisi contraria mens testatoris ap- contrario en cuanto á la miel; y con razón porque
pareat. solemos comer la miel. Pero acertadamente escribe
Pnculo.que se comprenden todas estas cosas, si
no apareciera contraria voluntad del testador.
§ 3.—Esculenta utrum ea, quae cose, an ob ea, § 3.—¿Habrá legado uno cono comestibles las
per quae cose solemus, legaverit? Et ea quoque cosas que solemos comer, ó también aquellas con
legato contineri credendum, nisi contraria mens las que solemos comer? Y so ha de creer que se
patrisfamilias doceatur; mella corte semper caen- comprenden en el legado Larnbien estas, á no ser
Ientae penui cedere; lacertas quoque cum muria que se pruebe contraria intención del padre de fa-
sua contineri neo Labeo negavit. milia; pero la miel se agrega, á la verdad, siempre
á las provisiones de comer; y Labeón no negó que
se contuvieran también los lagartos con su salsa.
§ 4.—Poculenta (1) penu ea, quae vini loco pa- § 4.—En las provisiones de beber se contendrán
terfamilias hahuit, continebun tur, suprascripta vero las cosas que el padre de familia tuvo en calidad de
non continebuntur (2). vino, pero no se comprenderán las antes mencio-
nadas.
. 5.—Penori acetum quoque cedere neme dubi- § 5.—Nadie duda que el vinagre también se agre-
tat, nisi extínguendi ignis causa fuit paratum; tune ga á las provisiones, á no ser que hubiese sido des-
enim esui potuique non fuit; (3) ob ita Ofihius libro tinado á extinguir incendios; porque entonces no
sexto decuno (4) Actionum scribit. sirvió para la comida y la bebida; y así lo escribe
Ofilio emi el libro décimo sexto de las Acciones.
§ 6.—Sed quod diximus, «usus sui Iratia para- § 6.—Pero lo que hemos dicho, «destinado á su
tum», accipiendum erit, ob amicorum ema, etclien- propio uso», se habrá de entender también al de
bium, et universorum, quos circa se habet; non sus amigos, al de sus clientes, y al de todos los que
eliarn cina familiae, quam naque circa se, neque tiene cerca de si; no también al de los esclavos su-
circa suos habet, puta si qui sunt in vitlis deputati, yos, que no tiene ni cerca de si, ni cerca de los
quos Quintus Mucius sic definiebat, ut eorum ci- suyos, por ejemplo, si hay algunos destinados á las
baria contineri putet, qui opus non facerent; sed granjas, álos cuales los definía Quinto Mucio de
materiarn pracbuit Servio notandi, ut Lextorum et este modo, que creía que se comprendían los ali-
textricum cibaria adiiceret (5) contineri. Sed Mu- mentos-de aquellos, que no hicieran faenas; paro
cius eco voluit significare, qul circa patremfami- le dió It Servio ocasión para notar, que añadirla
hias sunt. que se comprendian los alimentos de los tejedores
y de las tejedoras. Pero Mucio quiso significar los
que están cerca del padre de familia.
§ 7.—Simili modo et iumentorum cibaria pe- § 7.—De igual modo se comprenden también las
nu (6) continontur, sed eorum iurnentorum, quae provisiones alimenticias de las caballerías, pero de
usibus ipsius et amicorum deserviunt; ceterum si aquellas caballerías que sirven para uso del mismo
qua jumenta agris deserviebant, vel locabantur, y para el de sus amigos; pero si algunas caballerías
legato non cedere cibaria eorum. servían para los campos, ó se daban en arrenda-
tniento, no se comprenden en el legadó las provisio-
nes para las mismas.
§ 8.—Sive autem frumentum, sive quid Iegunii- § 8—Mas ya si tuvo en la despensa de las pro-
nis in colla penuaria habuib, ponori legato coiiti- visiones trigo, ya si alnunas legumbres, esto se
nebitur. Sed et hordcum, sive familias, sive iu- comprenderá en el legaJ'o de las provisiones. Pero
mentorum ratia (7), et Ofilius scribit libro sexto escribe Ofihio en el libro décimo sexto de las Ae- -
decimo A.ctionum. ciones, que también la cebada, ó para los esclavos,
O para las caballerías.
§ 9.—Ligna, et carbones, ceteraque, par quae § 9.—Se pregunta, si se comprenderán en el le-
penus conficeretur, an penori legato contineantur, gado de las provisiones la leña, el carbón y las de-
quaeritur. Et Quintus Mucius el Ofihius negave- más cosas con las que se preparasen las provisio-
runt; non magis quam molae, inquiunt, continen- nes. Y Quinto Mucio y OfiJio dijeron que no; no de
tur. Idem et thus, et ceras contineri negaverunt. otra suerte, dicen, que no se comprenden las pie-
Sed Rutilius et higna, et carbones, quae non ven- dras de moler. También negaron que se compren-
dendi causa parata sunt, contineri ait. Sextus au- dieran el incienso y la cera. Pero Rutilio dice, que
bern Caecilius etiam thus, et cercos in domesticuni se comprenden la leña el carbón,que no se desti-
usum paraLos contineri legato seribit. naron It ser vendidos. Mas Sexto Cecilio escribe,
que en el legado se comprenden también el incien-
so, y las velas de cera destinadas al uso doméstico.
§ 10.—Servius apud Melam el unguentum, el § 10.—Escribe Servio en sus notas It Mela, que son
charLas epistolares penoris esse scribit; et est ve- provisiones el ungüento y el papel de cartas; y es
rius, haec omnia, odores quoque, contineri, sed et más verdadero que se comprenden todas estas co-
chartas ad ra.tiunculam ve[ ad logariuni (8) paratas sas, y también los olores; pero se comprende tam-
contineri. bién el papel destinado para las cuentas pequeñas
y los gastos diarios,

(1) Potulauta, ¡Ial.


(s) supraseripta—contiiiebuutur, se consideran añadidas (5) Taur, eegin la escritura originni diceret, correr-
por antiguos copistas. n del códice FI., Br.
cid
(8) pnrstum;—fuit, se consideran añadidas por antiguos (6) ¡Ial.; panul, el códice FI.
copistas, () paratum, contineri, inserte ¡ial.
(4) decimo quinto, Hnt.; libro XL, (a VuIg. (8) )474n- tratiunra(aml, ¡Ial.

DIGESTO.—LIBRO XXXIII TÍTULO Ix 649
11.—Vaga quoque penuariaquin contineantur, § 11.—No hay ninguna duda de que se compren-
nulla dubitatio est. Aristo autem scribit, dolía non den también las vasijas de las provisiones. Pero
contineri; et est verurn secunduni illam distinetio- escribe Aristón, que no se comprenden las tinajas;
nem, quarn supra ja vino fecimus. Neo frumenti, y es verdad, según aquella distinción que arriba
nec legurninum thecae, arculae forte, vel sportae, hicimos en cuanto al vino. Y tampoco se compren-
vel si qua alia sunt, quae horrei penuarii, vel cellae derán los depósitos del trigo, ni los de las legum-
penuariae instruendae gratia liabentur, non conti- bres, por ejemplo, las espuertas, u otras cosas que
nebuntur, sed ea sola continentur, sine quibus pe- se tienen para que estén preparados los almacenes
nus haber¡ non recto potest. de provisiones, ó las despensas de estas, sino que
se comprenden solamente aquellas cosas sin las
que no se pueden tener convenientemente las pro-
visiones.
4. PAULUS libro JJT. ad Sabnuín. - Nam quod 4. PAULO; Comentarios á Sabino, libro 1V.—
liquidas materias sit, quia per se esse non potest, Pues lo que es de materia líquida, como no puede
rapit secum in accessionis locum id, sine quo esse estar por sí, lleva consigo en calidad de accesión
non potest; vaga autem, accessio iegatae penus, aquello sin lo que no puede estar; pero las vasijas
non Jegata sunt. Denique penu consumta vasa non son accesión de las provisiones legadas, pero no son
debentur. Sed et si perium cum vasis specíaliter legadas. Finalmente, consumidas las provisiones
sit legatum, vasa non debebuntur ve1 consumta no se deben las vasijas. Pero aunque se hayan le-
peilu, vel ademta. gado las provisiones especialmente con las vasijas,
no se deberán las vasijas, ó consumidas, ó quita-
das, las provisiones.
§ 1.—Si cui, quae in promtuario sint, legata fue- § 1.—Si á alguien se le hubieren legado las cosas
rint, non omnis penus legata est. que están en la despensa, no se legaron todas las
provisiones.
§ 2.—ltem si quis solitus fructus suos vendere, § 2.—Asimismo, si alguno que solía vender sus
ponum legaverit, non omnia, quae et promercii (1) frutos hubiere legado las provisiones, no se consi-
causa habuit, legasse videtur, sed ea sola, quas in dera que legó también todas las cosas que tuvo por
penum sibi separabat;quodsi promiscue uti sois- causa de tráfico, sino aquellas solas que para si
bat, tune, quantum ad annuurn usum ci sufficeret, separaba para provisiones; pero si solía usar pro-
familiaeque eius, ceterorumque, qui (2) circa eum xnisouamente de ellas, en este caso pertenecerá
sant, legato cedet; quod fere, inquit Sabinus, eve- al legado cuanto le baste para el uso de un año, y
nit in personis mercatorum, aut quoties celia caL para el de su servidumbre, ypara el de los demá
ole¡ et vini, quae venire solebant, in hereditate que están cerca de él; lo que de ordinario acontece
relicta. dice Sabino, tratándose de las personas de los co-
rnerciantes, ó siempre que se dejó en la herencia
una despensa de aceite y de vino, que se solía
vender.
§ 3.—Nomen autem penus» mili tradituin est § 3.—Pero á mí ha llegado que la palabra «pro-
omnibus generibus dictum. visiones» se dijo para todos los géneros.
§ 4.—Si ita legetur: «penum (3), quas Rornae § 4.—Si se legara así: «las provisiones, que haya
sit, utrurn, quae est letra continentia, legata vide- en Roma», se consideran acaso legadas las que
tur, an vero ea sola, quae est mira murum? EL hay en las inmediaciones, ó solamente las que hay
quidein urbes fere omnes murotenus finiri, Ro- dentro de los muros Y ciertamente que de ordina-
inam continentibus, el urbem Romam aeque con- rio todas las ciudades terminan en las murallas,
tinentibus. pero Roma en las inmediaciones, y la urbe de
Roma igualmente en las inmediaciones.
§ 5.—Quodsi urbana penus sit legata, omnem, § 5.—Pero si se hubieran legado las provisiones
quae ubique Sai, legatam videri, Labeo ait, etiamsi urbanas, dice Labeón, que se consideran legadas
in villa sit urbico usui destinata, sicuti urbica mi- todas, en cualquier lugar que estén, aunque estén
nisteria dicimus et quae extra urbem nobis mini- en la casa de campo destinadas al uso de Ja ciudad,
strare 000sueyerunt. Si autem extra u rbem, Romae así corno llamamos servidores urbanos también á los
(amen siL, sed et si in hortis alt urbi iunctis, ídem que acostumbraron á servirnos fuera de la ciudad.
Cnt dicendum. Pero se habrá de decir lo mismo, si estuvieran fuera
de la ciudad, pero en Roma, y también si en huer-
tos adjuntos á la ciudad.
§ 6.—Si ciii penus legata siL praeter vinum, § 6.—Si á alguno se le hubiesen legado las pro-
omnis penus legata videtur excepto vino. Sed si visiones excepto el vino, se consideran legadas
ita Seriptuni sit: «omnem penum praeter vinum, todas las provisiones excepto el vino. Pero sr se
quod Romas enib, sola penus, quae Romae saL, hubiera escrito así: «todas las provisiones excepto
Jegata videtur; et ita et Pomponius libro sexto ad el vino, que hubiere en Roma», se consideran le-
Sabinum acribit. gadas solamente las provisiones que hay en Roma;
y así lo escribe también Pomponio en el Libro sexto
ae sus comentarios á Sabino.
5. iDEM libro IV, ad Sabinum. - Nom omne, 5. EL MISMO; Conicnmarios áSabino, libro IV.—
quod bibetur (4), in penu habetur, alioqui necesse No todo lo que se bebe se comprende en lag provi-

(» procommerdil, la Vulg. (5) penus, Hal.


(2) quse, Ha¿. () bibitur, Ha¿,

Tomo 11-82

650 DIGESTO.—LIBRO XXXIU: TÍTULO X

est, ut omnia medicamenta, quae biberentur, con- alones, pues de otra suerte seria necesario que se
tineantur; itaque ea demum penoris esse, quae comprendieran todos los medicamentos, que se be-
alendi causa biberentur, que in numero antidotum biesen; y así solamente son de las provisiones las
non est; et sane vera Cassius sensit. cosas que se beban para alimentarse, en cuyo nú-
mero no está el antídoto; y ciertamente opiné con
verdad Cassio.
§ 1.-.--Scd quod quidam negaverunt, piper, et § 1.—Pero se desestimé lo que algunos negaron,
ligusticum, et careum (1), et laser, et cetera huius- que la pimienta, el ligiistico, la alcarabea, el ben-
modi in penu non esse, improbatutu est. jut, y otras cosas semejantes, no so comprenden
en las provisiones. -
8. IDEM libro X. adSabitlUrn.—Instrumentum 6. EL MISMO; Comcnapios ci Sabino, libro X.—
pistrini, ¡tem universa vasa coquinatoria (2) penu Los utensilios del tahonero,y todos los vasos de
non continentur. cocina, no se comprenden en las provisiones.
7. SCA ETO r. libro ¡ti. Rcsponsorun..-.ePenum 7. Sca YOLA; Respuestas, libro IIi.—«Quiero
meam omnem ad matrern liberosque (3) meos, qui que todas mis provisiones les pertenezcan á mi ma-
eum matre sunt, pertinere velo»; quaero, si tutores r y á mis hijos, que están con mi madre»; pre-
pupilli eam solummodo penum deben, quae in cee- gunto, si, diciendo los tutores del pupilo que se
naculo esset, dicant, sin autem et in horreis am- deben solamente aquellas provisiones, que hubiese
phorae, an hae quoque deberentur. Respondit, en el cenáculo, pero habiendo también ánforas en
quidquid penoris usas causa ubicunque habuisset, los almacenes, se deberán también estas. Respon-
dberL dió, que se debía todo lo que por causa de uso de
provisiones hubiese tenido en cualquier parto.
TíT. X TITULO x
DE SUPRLLECTILE LEGATA DEL LEGADO DEL AJUAR
1. POMPONIUS libro VI. ad Sabinwn. —Supe¡- 1. Poiipoeio; •Conwniario8 t Sabino, libro Vi.
lex est doinesticum patrisfamiliae instrumentum, —Son ajuar los utensilios domésticos del padre de
quod neque argento, aurove facto, vel vestí adnu- familia, que no se cuenten en la plata 1 en el oro
meretur, labrado, ó entre los vestidos,
2. FLORENTINUS libro XI. Inslilucionuin. - id 2. FLORENTINO; ¡n8litula, libro XL-.--esto es,
est, res moventes (4), non animales (5), cosas muebles, no animadas.
• 8. PAULUS libro IV. ad Sabinnm. —Supelle-. : PAULO; Comentarios á Sabino, libro IV.—En
etili legata haee continentur: mensae, trapezopho- el ajuar legado se comprenden estas cosas: las me-
ra, delphicae (6). subsellia (7), scamna, lecti etiam sas, los veladores, [os trípodes, los bancos, los es-
inargentati, culcitae, toralia, impilia (8), vasa aqua- caños, las camas aun las plateadas, los colchones,
ria, pelves, aquiminalia, (9) candelabra, lucei'nae, las colchas; los escarpines, los vasos para agua,
tralla (10). los barreños, las palanganas, los candelabros, las
lámparas y las garrafas.
§ 1,—Item vasa aenea vuigaria, Id est, quae non § 1.—También los vasos de metal vulgares, esto
proprie essent loco attributa. es, que no esten destinados propiamente á un
lugar.
§ 2.—Praeterea capsae, armaría; sed sunt, qui § 2.—Además las cajas y los armarios; pero hay
recta putant, capsas et armaría, si librorurn, aut quienes opinan con razón, que las cajas y los ar-
vestium, aut arrnamentorum (11) gratia parata marios, si fueron destinados para libros, ó vestidos,
sint, non esse in supellectili, quia ne haequidem ó armamentos, no se comprenden en el ajuar, por-
ipsae res, q.uibus attributae essent, supellectilis que ciertamente que ni estas mismas cosas, á las
instrumento cederent. que estuviesen destinados, se comprenderían en
los utensilios del ajuar.
§ 3.—Vitrea escaria et potoria in supelfeetili § 3.—Los objetos de vidrio para comer y beber
sunt, sicut fictilia, nec solum vulgaria, sed etiatu se comprenden en el ajuar, como los hechos de
quae in pretio magno sunt; nam et pelves argen- barro, y no solamente los vulgares, sino también
teas, et aquiminalia (12) argentea, et inensas, et los que son de gran precio; porque no se duda que
lectos inargentatos, val inauratos atque gemmatos los barreños de plata, las palanganas de plata, las
in supellectili case non dubitatur, usque adeo, ut mesas, las camas plateadas, ó doradas, y guarne-
idem iuris uit, et si tota argentea vel aurea sint. cidas de piedras se comprenden en el ajuar, de tal
manera que el mismo derecho habría también si
estas cosas fueran íntegramente de plata ó de oro.
§ 4.—De murrhinis et cristal unja dubilari potest, § 4.—Se puede dudar en cuanto á los objetos de

(1) eorraaum, ¡Ial. (7) Taur.; sursellia, el códice FI.. Taur, en la nota.
(21 Según nuestra enmienda; oéae el fr. 19. 12. D. (8) Según conjetura Cujacio (0bs8. X 13.) véase ci
XXXIV. 2.; cocitatoria, el códice FI.; coiiehinatoria, la Vul.q.; fr. 2. § 4. D. XXXIV. 2.; Imperia, el códice Fi.; toralia,
coqutuatorla, ¡Ial. inappae, vlllosae, vasa, ¡Ial.
(8) libertosque, ¡ial. (9) aqulmtuaria, al maz-gea inierior del cddue Fi.
4) mobttes, ¡ial. Vulg. 00) trullae, lía 1.
(5) anirnatla, la Vulg. (11) arrnorurn, ¡Ial. Vulg.
(6) delphIea, ¡ialj (12) nqnlmiiniria, al margen int;ior rtzi códice

DESTO.—LIIfltO XXXIÍL TÍTULO X 651
an debeant adnurnerari supellectlli, propter exi- inurra y de cristal, si se deberán contar en el
miurn usuiii et peLiurn; sed et de bis idem dicen- ajuar á causa de su excepcional uso y precio; pero
dum est. también se ha de decir lo mismo respecto á ellos.
§ 5.—Nec interest, cuius materiae sunt res, quae § 5—Y no importa de qué materia sean las cosas
sunt in supeliectili; sed craterem argenteum non que se comprenden en el ajuar; pero no se com-
esse in supellectili, ncc ullum vas argenteum, se- prende en el ajuar la copa grande de plata, ni nin-
cundum seculi (1) severitatem nondum admitten- gún vaso de plata, conforme á la severidad de los
tis supellectilein argenteam. Hodie propteL' usum tiempos que no admitían todavía ajuar de plata.
¡niperitorum (2), si in argento relatum sit cande- Hoy1 á causa del uso de los imperitos, si el cande.
Iabrum argenteum, argenti esse videtur, et error labro de plata ha sido comprendido en la plata, se
ma faeit. considera que es de la plata, y el error hace de-
recho.

4. IDEM libro singular¿ de instrumenti sign/ica- 4. EL MISMO; De la sigizzficaeión da la palabra


Uone (3).—Rhedae et sedularia (4) supelleetih ad- instrumento, libro único.—Las carrozas y las han.
nunierari solent. queLas se suelen contar en el ajuar.
5. IDEM libro 1V. ad Sabinam. - De tapetis 5. EL MISMO; Comentarios á Sabino, libro IV,
quneri potest, subsellia (5) cathedraria, quibus in- .—Se puede dudar en cuanto á los tapetes, con que
sterni solent, utrum in veste sint, sicut stragula, se suelen cubrir los bancos de cátedra, si se com-
so in supellectili, sicut toralia, quae propria stra- prenderán en los vestidos, como las cubiertas, ó en
gulorum non sunt. Et hoc magia placuit, ea supel- el ajuar, como las colchas, que propiamente no son
lectili contineri. cubiertas. Ypareció niás bien, que ellos se com-
prendan en el ajuar.
§ 1.—De tapetis autem vel linteis, quilma instar- § 1.—Mas respecto A. los tapetes ó toldos con que
nuntur vehículo, dubitari potest, so sint in su- se cubren los vehículos, se puede dudar si se com-
pellectili. Sed dicenduLn est, potius instruinenti prenderán en el ajuar. Pero se ha de decir, que
viatorii ea esse, sicut pelles, quibus involvuntur son mas bien utensilios de viaje, como las pieles
vestimenta, lora quoque, quibus Iiae pefles con- en que se envuelven los vestidos, y también las
stringi solent. corneas con que se suelen atar estas pieles.

6. ALFENUS libro III. Diçjeslorutn a Paulo epi- 8. AL FE N0 Digesto compendiado por Paulo,
tornalorum.—Supellectilis cas case res puto, quae libro ¡JI.—Opino que son del ajuar aquellas cosas
ad usum coinmunem patrisfamilias paratae essent, que esiuviesendestinadas al uso común del padre
qtae nomen sui generis separatim non haberent; de familia, que no tengan por separado nombre de
quare quae ad artificii genus alicjiodpertinerent su propio género; por lo cual las cosas que perte-
noque ad communeni usum patrisfamilias accom- nezcan á algún género de artificio, y no hubiesen
modatae essent, supellectilis non 0558. sido acomodadas al uso Común del padre de fami-
lia, no son del ajuar.
§ 1.—Sed nec pugillares et codices in supelle- § 1.—Pero tampoco son del ajuar las tabuLas do
ctili Sunt. escribir, ni los códices.
7. CELSUS libro XIX. Digeslorum.—Labeo alt, 7. CELSO; Digesto, libro XIX.—Dice Labeón,
originem fuisse supellectilis, quod olini his, qui in que el origen del ' ajuar (supeltax) fué, que antigua-
legationein proficiscerentur, tocan solerent, quae mante se les solían poner bajo pieles, á los que
sub pellibus usul forent. marchaban A una legación, las cosas que habían
de servir para su uso.
§ 1.—Tubero hoc modo demonstrare supellecti- § 1.—Tuberóri intenta definir de este modo el
lem tentat, instru mentum quoddam patnisfaini use ajuar: ciertos utensilios del padre de familia, de
rerum ad quotidianuin usuru paratarum, quod in cosas destinadas al uso cuotidiano, que no se com-
aliam speciem non caderet, ut verbi gratia, peo um, prendan en otra especie, como, por ejemplo, las
argentuni, vestem, ornamenta, instrumenta agri, provisiones, la plata, los vestidos, los adornos, los
ant domus. Neo miruin est, monibus civitatis et utensilios del campo, ó de la casa. Y no es de ex-
uso rerum appellationein elus rnutatani esse; nam trañar, que con las costumbres de la ciudad y con
fictili, out lignea, out vitrea, out seres denique el uso de las cosas se haya cambiado su denomi-
supellectili utebantur; nunc ex ebore, atque tesu- nación;porque usaban el ajuar de barro, ó de ma-
dine, et argento, iam ex auro etiam atque geminis dera, ó de vidrio, O finalmente de cobre; ahora, de
supellectili utuntur; quare speciem potius reruui márfil, de concha, y de plata, y ya usan ajuar tam-
quam inateriam intueri oportet, supellectilis potius, bién de oro y de piedras preciosas; por la cual con-
so argenti, an vestis sint (6). 'viene mirar por la especie de las cosas más bien
qu por la materia, si son preferentemente del
ajur, O de la plata, O del vestido.
§ 2.—Servius fatetur, sententiain eius, qui lega- § 2.—Confiesa Servio, que se debe ver por la in-
verit, adspici oportere, in quani i'ationeiu ea solitos tención del que las legare, á qué cuenta haya solido
sit referre; veruni si ea, de quibus non ambigere- referir estas cosas; peros¡ aquellas de que no Be du-
tur, quin ja alieno genere essent, utputa escanium dase que eran de otro género, por ejemplo, la vaji-
argentum, out paenulas et togas supellectili quis lla de plata, O los capotes "y las togas, las hubiere so

(1) Cescellil, por secuU, ¡Jal (5) c, inserta haZ.


() irnperaorum, otro, en Jial (6) oportet. Sed de his quidein, de quibus t1ubiarL potest,
(3) lilstrumeilti signifiestione i-edhae ¡ial. apeltectiIis patine, an argenil, an v6stiS Int, SeeVIU8 fatetin-,
(4) 8o1iquatre, IIU.. JIaL. Va1.

652 DIGESTO.—LIBRO xxm: TíTuLo x

adscribere solitus sit, non ideirco existiman opor- lido comprender uno en el ajuar, no por esto se debe
tere, supeUectili legata ea quoque contineri; non pensar, que se comprenden también en el ajuar
enim ex opinionibus singuiorum, sed ex coiurnurii legado; porque no se deben entender los nombres
usu nomina exaudiri debere. Id Tubero paruni según las opiniones de cada cual, sino con arreglo
sibi liquére ait, naniquorsum nontina, inquit, nisi al uso contún. Esto dice Tuberon que está poco
ut demonstrarent voluntatem• dicentis? Equideni claro para él, porque ¿para qué los nombres, dice,
-non arbitror quemquain dicere, quod non sentiret, sino para que demuestren la voluntad del que ha-
ut maxinie nomine usus sit, quo id - appellani (1) bla? Ciertamente, no creo que nadie diga lo que no
solet, naln vocis ministerio UllillUr; ceteruin nemo siente, mayormente habiendo usado el nombre con
existimandus est dixisse, quod non mente agitave- que se suele llamar aquella cosa, porque nos vale-
nt. Sed etsi magnopere me Tuberonis et ratio, et mos del medio de la voz; mas no se ha de estimar
auctoritas movet, non tamen a Servio dissentio, que nadie dijo lo que no tuvo en su mente. Pero aun-
non videri queniquam dixisse, cuius (2) non suo que pueden para iii mucho la razón y la autori-
nomine usus siL; nam etsi prior atque potention dad de Tuberón, no disiento, SiLI embargo, de Ser-
est, quam vox, mens dicentis, Lamen nenio sine vio, de que no parece que dijo una cosa el que no
voce dixisse existiinatur, nisi forte et eos, qui lo- usó de supropio nombre; porque aunque ea anterior
qui non possunt, conatu (3) ipso et cono quodam y más poderosa que la voz la intención del que ha-
[inartwulata vocel dicere existi- bla, sin embargo, no se estima que nadie habló sin
mam us. voz, á no ser acaso que estimemos que hablan con
el mismo conato y cierto sonido &p_%"
uy ros inarticul&laJ también los que' no puedei
hablar.
S. MODESTINUS (4) libro IX. Responsoram.-- S. Mo o es vi; Respuestas, libro JX.—Habien-
Quuni quidam uxori cuse legaverat domum eum do legado uno á su mujer una casa con todos sus
jure suo omni, et instrumento, et supellectili (5), derechos, con los utensilios y con el ajuar, se pre-
quaerebatur, an videretur et argentuin escale et guntaba, si se consideraría que se comprendían en
potorium legato contineri. Respondit, si quid in el legado los objetos de plata para comer y beber.
supellectili argentum est, deben; escale autem ve[ Respondió, que si en el ajuar hay alguna cosa de
potorium argentuin non deben, nisi hoc quoque plata, se debía; pero que no se debían los objetos
testatorem se najes o legatanius doceat. de plata para comer y beber, ó. no ser que el lega-
tario pruebe que también ti esto se refirió el tos-
tador.
9. PAPINIANLIS (0) libro VIL t?esponsorum.— 9. PA P E NI AO Respuestas, libro VIL—Cuando
Legata supellectili, quum species ex abundanti per legado el ajuar se enumeren ti mayor abundamien-
im penitiam en-u meren tun, general¡ legato non de- to algunas especies por impericia, no se deroga el
rogatur; si tatuen speeies certi nuineri demonstra- legado general; pero si se hubieren designado es-
tao fuenint, modus generi datos in bis speciebus pecies de cierto número, se entiende que al género
intelligitur. Idem servabitur instructo praedio le- se le dió límite en estas especies. Lo mismo se ob-
gato, si quaedani species numerum cert(im cce- servará habiéndose legado un predio provisto,
perint. si ti algunas especies se les hubiere fijado cierto
número. -
§ 1.—Supellectilis meneas esse cuiuscunque ma- 1.—Está determinado que son del ajuar las
teriae, scilicet ve¡ argenteas ve¡ argento inclusas, mesas de cualquier materia que sean, esto es, ó de
placet; nam et argenteos lectos, itein argentea can- plata ó embutidas en plata; porque los tiempos pos-
delabra supellectili cedere posterior actas recepit, teriores han admitido que las camas de plata y
quum et Ulixem ex (7) auro et argento lectumn vi- también los candelabros de plata se agreguen al
ventis arboris truncis aediflcatumu ornaese (8), ajuar, porque también Ulises adorné con oro y pla-
quem Penelopa recognoscendi viri signurn accepit, ta la cama construida con troncos de un árbol
ut voluit Homerus. verde, que recibió Penélope en señal de reconocer
ti su marido, según dijo Homero.
§ 2.—Supellectili sua omni legata ncceptumn sr- § 2.—Habiendo legado uno todo su ajuar, no se
gentuni pignoni non continebitur, quia supellecti- comprenderá la plata recibida en prenda, porque
1cm suam legavit; utique si non in usu creditoris legó su propio ajuar; esto así, si por voluntad del
Id argentum voluntate debitonis fuit, sed proposi- deudor no estuvo esta plata al - servicio del acree-
tum (9) propter contractus fidem ac restituendae dor, sino depositada por razón de seguridad del
re¡ vineulum. contrato y como vinculo para la restitución de la
cosa ajena.
10. IAVOLENUS libro ¡it. ex Postei'ioribua La- 10. JA 'lo LEN o; Doctrina de las Obras póstumas
beonis.—Qui vestem omnem, et res plurium gene- deLabeón,Ubro ¡11.—Uno que habia solido poner en
rum supellectilis expenso ferre solitus eraL, is uxoni la cuenta del ajuar todos los vestidos y cosas de
supellectilem legaverat; recte negabant vestem te- varios géneros, había legado 4. su mujer el ajuar;
gato cossurani Labeo, Ofihius, Cascellius, quia non con razón decían Labeón, Ohio y Cascelio, que los

(1) non, inserte fiat.


(2) qul, HaZ.
(2) Hal. Vulgq conato, el códice FI. (5) Idem, HaZ. Véase la nota 4.
(4) Paulus, fiat. (1) Utysses auro, haZ.
(5) domuin eum jure suc, et omni Instrumento et supelle- (8) Suplase coiistet; ornasset, Ha¡.
etili, Ilal. (9) repositum, acertadamente Ha 1.

DIGESTO.—LIBRO XXXIV. TÍTULO 1 653

posset videri vestis appellatione supelleotilis con- vestidos no se habían de agregar al legado, porque
tincri. no se podría considerar que con la denominación
del ajuar se comprendiesen los vestidos.
11. IDEU libro X. ex Polerioribus Labeons.— 11. EL MISMO; Doctrina de las Obras póstumas
Vasa aenea salientis aquae posita, item si quid de Labeón, libro X.—Opinan Labeón y Trebacio,
aliud magis deliciarum, 5uum usus causa paratum que los vasos de bronce, puestos para el agua do
esset, non esse aupellectilis, Labeo, Trebatius pu- los surtidores, así como otra cualquier cosa que hu-
lant. Murrhea autem vasa, et vitrea, quae ad usum biere sido destinada más bien por causa de recreo
edendi et bibendi causa parata essent, in supelle- quede uso, no son del ajuar. Pero los vasos da
ctili dicuntur esse. murra, y los de vidrio, que hubiesen sido destina-
dos al uso de comer y de beber, se dice que están
comprendidos en el ajuar.
12. LABEO libro IV. Pithanon a Paulo epilo- 12. LABEÓN; Dichos recopilados por Pauto, li-
malorwn.— Quemadmodun) urban us servus et ru- bro IV.—Así como el esclavo urbano y el rústico
sticus distinguitur non loco, sed genere usus, ita se distinguen no por el lugar, sino por el género
urbana penus et supeliex ad usurn urbanum, non de su uso, así también las provisiones urbanas yel
ad locum urbanuni autperegrinum dirigenda est ajuar urbano se han de referir al uso urbano, no
mujtumque interest, penus et supeliex ea, quae in al lugar urbano ó al extranjero, y hay mucha dife-
urbe siL, an urbana legetur vel promittatur. rencia entre que se leuen ó se prometan las pen-
siones y el ajuar, que laya en la ciudad, ó los ur-
banos.
18. MODESTINUS libro IX. (1) Responsorumre- 13. M DESTINO respondió en ci libro JX. de las
spondil: - Nunquain ex eó, quod supelIectilen le- Respuestas: - Nunca se considera, que, porque el
gavit maritus testamento, habitationem, in qua su- marido legó en su testamento el ajuar, haya legado
pellex fuit, legasse videtur; suare contra defunct la habitación en que estuvo el ajuar; por lo cual no
voluntatem habitationem sibi mulierem vindicare, hay duda alguna de que la mujer reivindique para
procul dubio est. si Ea habitación conra la voluntad del difunto.

14. CALLISTRATUS Libro 111. de Co9nitionibus. 4. CAL 18 RATO; De las Jurisdicciones. libro II!.
—Fundo legato, instrumentum eius non aliter le- —Legado un fundo, su apero no se agrega al lega-
gato cedit, nisi specialiter id expressum siL; nam et do de otro modo, sino si especialmente se hubiera
domo legata neque instrumentum eius, neque su- expresado esto: porque tampoco si se hubiera lea-
peliex aliter legato cedit, quam si id ipsum nomi- do una casa se agregan al legado ni los utensilios
natim expressum a Lestatore fuerit. ni el ajuar de otro modo, sino si esto mismo hu-
biere sido determinadamente expresado por el tes-
tador.

LIBER TRIGESIMUSQUARTUS LIBRO TRIGÉSIMO CUARTO


TIT. 1 TÍTULO 1

DE ALIMENTIS VaL (2) CIBARJIS LEGATIS DEL LEGADO DE LOS ALIMENTOS ó DEL SUSTENTO

1. ULPIANUS libro V. de omnibus Tribunahbus. 1. ULPiANO; De Lodos los Tribunales, libro V.


—Si alimenta fuerint legata, die¡ potest, etiam —Si se hubieren legado los alimentos, se puede
aquam legato mease, si in ea regione fuerint lega- decir, que también se comprende el agua en el le-
La, ubi venundari aqua solel gado, si se hubieren legado en región en que se
suele.vender el agua.

2. MARCIANUS libro VIII. Instiluijonuin. - Si 2. MARCIANO; hlsUlu&s, Libro VIII. —Si alguno
quia libertis alimenta reliquerit, etsi legati fuerint hubiere dejado los alimentos á los libertos, aunque
servi, et rogati legatarii manumittere, ad fideicom- hubieren sido legados esclavos, y se les hubiere ro-
missurn admittuntur, uL et Divi quoque Severus et gado á los legatarios que los manumitan, son admi-
Antoninus rescripserunt. tidos al fideicomiso, como también respondieron
por rescripto los Divinos Severo y Antonino.
§ 1.—El licet ad fiscum bona fuerint devoluta, § 1.—Y aunque se hubieren devuelto al fisco los
ex quibus alimenta debeantur, praestanda sunt, bienes de que se deban alimentos, se han de pres-
sicuti si ad quemlibet successorem transiissent. tar, lo mismo que si hubiesen pasado á cualquier
sucesor.

3. ULPIANUS libro H. de offlcio Jonsulis,— 3. ULPIANO; Del cargo de Cónsul, libro II.—

(1) 11., IJaL (2) ET, la Vutq.



654 DXGESrO. — LIBRO XXXIV TITULO 1
Solent iudices ex causa aliinentorum libertos divi- Suelen los jueces distribuir por causa de los ali-
dere1 quoties plures sunt heredes, ne a singuLis mentos los libertos, siempre que hay muchos he-
heredibus minutatiin alimenta petentes distringan rederos, It fin de que no se cansen pidiendo al
tur (1); quam divsionem periodo tueri oportet, menudeo los alimentos It cada uno de los herede-
atque si paterfamilias ipse libertos divisisset. So ros; cuya distribución debe ser respetada lo mismo
lent et unum eligere, por quom alimenta praesten- quesi el mismo padre de familia hubiese distribuí-
tur, aut ex voluntate defuucti, aut arbitrio suo, ut do los libertos. Suelen elegir también It uno por
Rescripta subiocta ostendu nt «Exemplum libelli quien se presten los alimentos, ó por voluntad del
daLí mihi a libertis Sil¡¡ (2) inisi vobis, sciens, ad difunto, ó por su propio arbitrio, como lo deinues-
exemplum istam rem pertinere, quia multi testa - ti-un los siguientes Rescriptos: «Os envió copiade
mentis suis praestari libertis iubent necossaria, la instancia It mi presentada por los libertos de Si-
quae, quia minirni aeris sunt, ad nihilurn perdu lo, sabiendo, que este caso servirá de ejemplo,
cuntur, quurn pluree heredes coeperunt por sae- porque mandan muchos en sus testamentos que se
ocasiones existere. Qua de causa puto vos recte les den á los libertos las cosas necesarias, las oua-.
facturos, si convocatis Favillae (3) heredibus pro- les, corno son de mínima entidad, se reducen It la
curatorisve eorum constitueritis, cui a cetona dan nada, cuando por las sucesiones comenzó It haber
debeal pecunia, ex cuius usuris alimenta praesten- muchos herederos. Por esta causa opino, que ha-
tun. Debebit autem is, qui aceipiet, cayere lis, qui réis bien, si, convocados los herederos de Favila
dabunt, redditurum se, ut quisque ex libertis de- ó sus procuradores, designáreis It quién se le deba
cesserit, ahoye quo modo le eivit,ate esse desierit, dar por los demás el dinero, de cuyos intereses se
tantum ex sontO, quantuin ni efílciet pro. portione M los alimentos. Pero deberá eh que Jo i'eci-
computatio». Divas Pius cuidam Telespho- biere dar caución, It los que lo dieren, de qúe devol-
ro rescripsit: «Consules vocatis his, a quibus vobis verá, It medida que cada uno de los libertos hubie-
alimenta deben ex causa fidetcommissi constiterit, re fahlecido,,ó que de otro cualquier [nodo hubiere
vol omnes ab uno, ve[ facia pro rata distnibutione, dejado de pertenecer It la ciudadanía, tanto de ca-
quia (4), et a quibus percipiatis, decernent; fiscus pital como arrojare el cómputo áproporción». El
enim, si co nomine quid ab eo vobis deberetur, (5) Divino Pío respondió por rescripto á un tal Teles-
exemplumn sequetur. km nune sciatis, partes co- foro: «Los Cónsules, habiendo convocado It aquellos
rum, qui solvendo esse desierint, non pertincre por quienes constare que se os deben los alimentos
ad onus reliquorum hereduin. or causa de fideicomiso, decretarán ó que todos
ros recibais de uno, ó, hecha á prorata la distribu-
ción, quiénes y de quiénes los hayáis de recibir;
porque el fisco, si por él se os debiere por tal mo-
tivo alguna cosa, seguirá el ejemplo. Y ahora sa-
bed, que las partes Ne los que hubieren dejado de
ser solventes no son carga de los demás herederos».
4; MODESTNIJS libro X. Respon.sorun. - 4. Mosir'o; Respuesfos, libro X.—«Quiero
T tpc;, retç r cuíp ,JOU,- o; ic que á mis libertos y libertas, It quienes en vida
i Di ZC U1 *)ipc, e&5& manumití, ó manumitiere, en testamento y por co-
o,Xat rc h' &pie. ¿ri r x e p.oi 3z- dicilos, se les den mis predios, que tengo en la isla
VOVI ( 6 ) cc,re xt ^a píóu Y.ci
cTa3i epíou i&rr de Quíos; con este objeto, con el de que todo lo
(L i berlis tibertabuque mei, quos vieens in £esf a- que hubieren recibido, viviendo yo, se les constitu-
menlo et codicillis manwnisi, ml manurnitlam, dan ya It titulo de sustento y de vestido»; pregunto,
roto mea praedia, quae in C'hio insulo habeo; ad qué significación tendrían estas palabras, acaso
•hoc, uf, quaecun que ricen fe me acceperint, conslr- que de los predios tomen ellos los alimentos, i que
tuan Lun its cibani cf vesfiarii nomine; (7)] quacro, además de los predios perciban del heredero el
quam habeant significationem, utruni ut ex prao- sustento y eh vestido? 4Y se dejó acaso lapropie-
dha alimenta ipsi capiant, an vero uL praeter (8) dad, ó el usufruto? Y si se hubiera dejado la pro-
praedia, et cibaria, et vestiania ab heredo perci- piedad, pero se hallara en las rentas algún rema-
piant; et utrum propnietas, an ususfructus relictus nente sobre el importe de los alimentos y del ves- .

est? Et si propnietas relicta sit, aliquid turnen su- tido, ¿le pertenecerá al heredero de la patrona? Y
-perfiuum inveniatur in reditibus, quam est in quan- si se hubieran muerto algunos de los libertos, co-
titate cibariorum et vestianiorum, an ad heredern rresponde acaso La parte de estos It los fideicomi-
patronae pertinet 9)? EL si mortui ahiqui ex libertis sarios sobrevivientes, y, comenzando It. correr ci
ami, an para eorum ad fideicommissanios super- término del fideicomiso, pasarán las porciones de
stites pertinet, et an die cedente fideieommissi mo- los libertos, que fallezcan, It us
seros,
hered ó It los
rientium libenlorum portiones ad heredes eorum, del testador? Modestino respondió: It mi me parece
se testatoris decurrant? Modestinus respondit: vi- que estos predios fueron dejados á los libertos para
dentur mihi ipsa praedia esse libertis relicta, uL que los tengan en pleno dominio, y no solamente
pleno dominio baec habeant, •et non por solum en usufruto; y por lo tanto, aunque en las rentas
usumfructuni; et ideo et si quid superiluumn in re- hubiere algún remanente sobre lo que importaren
ditibus, quam in cibariis cnt, hoc ad libertos penti- los alimentos, aquel les pertenecerá It los libertos.
neat. Sed etsi decesserit fideicommissarius ante Mas aun cuando hubiere fallecido un fideicomisa-
diem fideiconmiissi cedentem, para cias ad ceteros rio antes de comenzar It correr el término del fidei-

(1) Taur. al mdrqen; distribuantur, en el texto.


(2) FagaliL, Hal.; Pavillae, la Vdg.
(.3) Fasalii Hal.
(4) quid, Ha¡. () La Ceretdr caie,'.
() Id, inserta ¡-Ial. (8) propter, la Vulg.
(6) El códice FI. segdn Br.; or&, Toar.; (9) Taar sepún correc ción del códice FI., Er.;pertlaeiit,
(adUclautur), ¡Ial. la escritura or iginal,

DXOESTO.—LIBRO xxxiv: ríTuLo x 655
íideicommissarios pertinet; post diem autem ceden- comiso, la parte de él los pertenece á los demás
tem si qui rnortui sint, ad suos heredes hace trans- fideicomisarios; pero si algunos hubieran muerto
m ittent. después de comenzar á correr el término, las trans-
mitirán á sus propios herederos.
1.— Lucius Titius testamento sun libertis liber- 1.—Dispuso Lucio Ticio en su testamento, no
tabusque cibaria et vestiaria a liberia suis iisdem- habiendo añadido ninguna condición, que á los li-
que heredibus praestari iussit nulla conditione bertos y libertas se ka diesen por sus hijos y here-
addita; quaero, an, si sine patroni ¡¡hería iidern deros los alimentos y el vestido; pregunto, si, no
liberti agant, cibaria et vestiaria accipere poasint. viviendo estos mismos libertos con los hijos del
Modestinus respondit, nihil proponi, propter quod patrono, podrían obtener los alimentos y el vestido.
petitio corum, quae testamento pure legata aunt, Modeslino respondió, que no se exponía nada por
non compctt. lo que no competa la petición de las cosas, que se
legaron puramente en el testamento.
5. IDEM libro XI. Rcsponsorurn .- Verba testa- 5. Et. MISMO; Respuestas, libro X-1.—Palabras
menti: «omnibus libertis nostris cibaria praestabi- de un testamento: «a todos nuestros libertos les
tis pro arbitrio vestro, non ignorantes,quot (1) ex prestaréis alimentos á vuestro arbitrio, no igno-
lis caros habuerim, item alio loco: Prothymum (2), rando cuántos de estos me eran queridos; y tam-
Potychronium, }lypatiuin (3) commendo, ut et bién en otro lugar: os recomiendo á Protimo, á Po-
vobiscum sint, et cibaria praestelis peto»; quaero, licronio, y á Hipacio, para que caten también con
an omnibus cibaria debent dan, no his, quos com- vosotros, y os pido que les prestáis alimentos»;
mendavit, et curn heredibus case iussit? Modesti- pregunto, 4se les deben dar alimentos á todos, ó á
ntis rcspondit, omnibus libertis cibaria relicta aquellos á quienes recomendó y dispuso que estu-
proponi, quorum modum viri boni arbitrio statuen- viesen con los herederos? Modestino respondió,
dum esse. que se exponía que á todos los libertos se les deja.
ron los alimentos, cuya cuantía se había de deter-
minar á arbitrio de hombre bueno.
6. lAvoLEus libro ¡1. ex Cassio.—Legatis alt- 6.. JAT0LEN0; Doctrina de Cassio, libro II.—
mentis cibaria, et vestitus, et habitatio debebitur, Legados los alimentos, se deberán el sustento, el
quia sine bis ah corpus non potest; cetera, quae vestido y la habitación, porque sin estas cosas no
ad disciplinam pertinent, legato non continentur, se puede alimentar el cuerpo; lo demás, que co-
rresponde á la educación, no se comprende en el
legado,
7. PAUL U s libro XIV. Responsoruin .—nisi aliud 7. PAULO; Respuestas, libro XI V.—si no se prue-
testatorem sensisse probetur. ba que otra cosa entendió el testador.
8. PAPINIANUS libro VII. Responsorum.—Pe- 8. PAPUUANO; Respuestas, libro VII.—Se de-
cu niae sortem alirnentis Ji bertorum destinatam, terminó, que uno de los herederos, que conforme
unum ex heredibussecundtím voluntatemdefuncti á la voluntad del difunto retira de la masa la can-
praecipientem envere non eme cocendum, ex per- tidad del dinero destinada It alimentos de los liber-
sona deficieritium partes coheredius restitui, pla- tos, no ha de ser obligado á dar caución de que por
cuit; ob eam i'itur speciem post mortern omnium razón de la persona de los que fallezcan se resti-
libertorum inebiti non competit actio, nec utilis tuirán sus partes It los coherederos; así, pues, por
dabitur. Diversa causa est eius, cui legatorum di- este motivo no compete después de la muerte de
visio mandatur, nam ea res praesentem ac momen- todos los libertos la acción de lo no debido, ni se
tariam curam iniungit, alimentoruin vero praeben- dará la útil. Diversa condición es la de aquel It
dorum neeessitas oneribus menstruis atque anriuis, quien se le encomienda la división de los legados,
verecundiam quoque pulsantibus, adsringitur. porque esta impone un cuidado presente y momen-
táneo, pero la necesidad de suministrar alimentos
se liga con cargas mensuales y anuales, que afec-
tan también al decoro.
9. IDEM libro VIII. Responsorwn.—Ahio herede 9. EL MISMO; Respuestas, libro VIII.—Habien-
instituto ita. scripsit: «a te peto, Cal Se¡, quidquid do instituido heredero It otro, escribió uno de este
ex hereditate mea redegens, illis alumnis meis des modo: «te pido, Cayo Seyo, que, sea lo que quiera
singulis denosaureos, eandemque summam penes lo que recogieres de mi herencia, le des It cada
te case volo, cuius ex incremento eos alere te voto; uno de aquellos alumnos míos diez áureos, y quie-
reliquurn restitues Numerio, conliberto nostro»; ro que esté en tu poder esta misma suma, con cuyos
ros pon di, quamvis distrahere bona Caius Seius réditos quiero que los alimentes; y lo restante lo
alio scripto herede non posait, tamen eum, alumnis restituirás áNumerio, nuestro coliberto»; respondi,
relictam pecuniam ut servet ac restituat intra Fal- que, aunque Cayo Seyo no pueda, habiendo sido
cidiam, recte petiturum; quod (4) de superfluo otro instituido heredero, vender los bienes, sin em-
probar¡ non potest. bargo, él pedirá con razón el dinero dejado It los
alum-nos para guardarlo y restituirlo dentro de los
limites de la Falcidia; lo que no se puede aprobar
respecto de lo sobrante.

(1) quos,IIal. Valg,


(a) Según nuestra enmienda; Prothnmum, el códice FI.: (3) Eippatltim, HaZ.
l'rotimum, lfal,; Prothimlnrn, la l'ulp. (4) quandoWat.
DIGESTO.—LIBRO xxxiv: TÍTULO t

§ 1,—Eum quoque libertum inter coa, quibus § 1.—Yo opiné, que con razón pedirá el fideico-
cibaria, iteni vestiarium patrona, quae viva prae- miso, entre aquellosa quienes la patrona les dejó
stabat, reliquit, recto üdeicoinmissum petitUrum los alimentos, y tatobién el vestido, que en vida los
existimavi, qui annuos viginti (1) aureos, et man- prestaba, también el liberto que aceptó veinte
Struum frumentum atque vinum acceptavit. áureos anuales y una cantidad mensual de trigo y
de vino.

10. IDEM libro IX. Responsoruni.— Quum unus 10. EL MiSMO Respuestas, libro IX.—Cuando
ex heredibus certam pecuniam praecipere iussus se hubiese mandado que uno de los herederos reti-
osset, de cuius surte liberts alimenta praestaret, re de la masa cierta cantidad do dinero, de cuyo
heredem quoque heredis ad praeeeptionem admitti capital prestase alimentos á los libertos, se deter-
plaeuit; si tamen plure8 heredes heres haberet, minó que también se admitía alprelegado el here-
intentioneni quidem defuncli prima facie refragari, dero del heredero; pero que si cf heredero tuviese
sed aliud probari non aportare. Quid enim, si cete- muchos herederos, se contrariaba ciertamente á
ros heredes suos evitav!t, et quietam nc verecun- primera vista la intención del testador, mas no se
dam alque etiam idoneam, libertis consulens, do- debía aprobar otra cosa. Porque ¿qué se dirá si
inum sequi maluitT Et ideo ab omnibus heredibus huyó de los demás herederos, y mirando por los
heredis alimenta praestabuntur. libertos prefirió elegir una casa pacífica, pundono-
rosa, y también idónea? Y por lo tanto, se presta-
rán los alimentos por todos 108 herederos del he-
redero.
§ 1. - Verbis fideicominissi puro manumisso § 1.—Al manumitido puramente con las palabras
praeteriti quoque temporis alimenta reddenda de un fideicomiso se le deben dar los alimentos
sunt, quamvis tardius libertatem reeuperaverit, también del tiempo pasado, aunque más tarde haya
nec heres morani Jibertati fecerit; tunc enirn explo- recuperado la libertad, y el heredero no hubiere
rar¡ moram oportet, ijuum de usuris fideicoirimissi causado mora para la libertad; porque entonces se
quaeritur, non de ipsis Íldeicommissis. debe investigar Ja mora cuando se trata de tos in-
tereses del fideicomiso, no de los mismos fideico-
misos.
sos. -
2.—Alimentis viri boni arbitratu liliae relictis, § 2.—Habiéndose dejado alimentos á la hija á
ab herede filio (2) pro modo legatae dotis, quam arbitrio de hombre bueno, respondí, que ella ha de
solam pater exheredatae (3) fihiae nubenti dan yo- ser alimentada por el hijo heredero en proporción
luit, atque pro inerementis aetatis eam exhibendam á la dote legada, que sola quiso el padre que se le
esse respondi, non pro viribus hereditatis. diera al casarse á la hija desheredada, y con arre-
?' lo á los progresos de la edad, no conforme á las
uerzas de la herencia.
11. PAULUS libro X. Qwzeslionuin.—is, cui an- 11. PAULO; Cuestiones, libro X.—Uno, á quien
nua (4) alimenta relieta fuerant, in motailum se le habían dejado alimentos anuales, condenado
damnatus, indulgentia Principia restitutus est; re- ti las minas, fué restituido por indulgencia del
siondi, cuto et praecedentium annorum rect ce- Príncipe; respondí, que con derecho percibió éste
pisse alimenta, et sequentiuni deben ci. los alimentos también de los años anteriores, y se
le debían los de los siguientes.
12. IDEM libro XIV. Rcspon.sorum.—Lucius Ti- 12. EL MISMO; Respuestas, libro XIV.—Lucio
tius libertis suis cibaria et vestiaria annua certo- Ticio dejó ti sus libertos para cada año los alimentos
ruto numorum reliquil, et posteriore parte teste- y el vestido de cierta cantidad, y dispuso así en la
menti ita cavit: «obliatos jis ob causam fideicom- última parte del testamento: «quedan obligados ti
missi fundos meas, illum et illum, ut ex reditu favor de ellos por causa del fideicomiso mis fundos,
eorum alimenta suprascripta percipiant»; quaesi- tal y tal, para que de ¡as rentas de los mismos per-
tum est, an, si quanto minores reditus pervenerint, ciban Tos susodichos alimentos»; se preguntó, si,
quam est quantitas cibariorum et vestiariorum, en cuanto las rentas llegaren ti ser menores de lo
heredes ad supplendam eam onerari non debeant, que es la cantidad de los alimentos y del vestido,
vol si alio anuo excesserint, an supplendum sil, no se deberán gravar los herederos para sluplir esta,
quod superiore nono minus perceperint. Paulus ó si, habiendo excedido en otro año, se haya de su-
respondit, cibaria et vestiaria libertis defuncli in- plir lo que en el año anterior hubieren percibido de
logra deben, neque ex eo, quod postea praedia his menos. Paulo respondió, que ti los libertos del di-
pignonis iure testator obligare voluit, ut ex reditu funto se les debían íntegros los alimentos y el ves-
eorum alimenta perciperent, minuisse euin, vol tido, y que no porque después quiso el testador
auxisse ea, quae reliquerat, videri. obligarles con derecho de prenda los predios, para
que de las rentas de los mismos percibiesen los ali-
mentes, se considera que él disminuyó ó aumentó
los que había legado.
13. SCAEVOLA libro IV. Responsor-um. - Cajo 13. ScEv0LA; Respuestas, libro IV.—Uno legó
Sela trecentos aureos legavit, ul ex usuris eius ti Cayo Se yo trescientos áureos, para que con los
summae libertis cibai4a el vostiaria pr'aestaret, intereses de esta suma prestase á los libertos los
quae statuerat; codicillis autem eandeni sumrnam alimentos y el vestido, que había señalado; mas en

(1) XXIV., la Vulq. (3) ex hereditate, fa Vulq.


(2) seo, por 8llo ¡Ial. Vale, (4) aimua, oniUeja fiat.

DIGESTO. —LIBRO XXXIV: TÍTULO 657
vetujt dan Cajo Seio, sed dan Publio Maevio ve- codicilos prohibió que se le diese esta misma suma
luit quaero, an libertis fideieommissum debeat á Cayo Seyo, pero quiso que se le diese á Publio
Maevius. Respondi (1), Maevium, nisi aliud, de Mevio; pregunto, si les deberá Mevio el fideicomi-
quo non deliberaretur, doceat sibi a testatore so á los libertos Respondí, que á no ser que Me-
iniunctum, videri secundum voluntatem testatoris vio probase que por el testador se le encargó otra
recepiase ea onera, quae adscripta erant ej sum- cosa, sobre la cual no se deliberaba, se considera-
mae, quae in eum codicitlis transferebatur. ba que aceptó conforme á la voluntad del testador
las cargas que habían sido asignadasá esta suma,
que se le transfería en los codicilos.
1.—Imperator Antoninus Pius libertis Sex-
.1
§ 1.—El Emperador Antonino Pioá los libertos
tiae (2) Basiliae: «Quamvis verba testamenti ita se de Sextia Basilia: «Aunque las palabras del testa-
habeant, ut quoad eum Claudio Justo morati esse- mento digan de este modo, que se os legaron los ali-
tis, alimenta et vestiarium legata sint, tamen hanc mentos y el vestido mientras viviéreis con Claudio
fuisse defunctae (3) cogitationem interpretor, ut et Justo, interpreto, sin embargo, que la intención de
post mortem lusti eadem vobis praestari voluenit». la difunta fué esta, que quiso que también se os
Respondit, eiusmodi seripturam ita accipi, ut ne- prestaran las mismas cosas después de la muerte
ceasitas alimentis praestandis perpetuo maneat. de Justo». Respondió, que esta escritura se inter-
preta de modo que subsista perpétuamente la ne-
cesidad de prestar los alimentos.
§ 2.—Item conaultus de tafl scriptura: «et tecurn § 2..—Asimismo, consultado sobre esta cláusula:
sint semper volo», quaero, quum manumissi ab «y quiero que siempre esten contigo», pregunto,
herede eum eo morati diu sint, sed ob graviorem ¿habiendo los manumitidos por el heredero vivido
servitutem ab co discesserint, an alimenta bis de- largo tiempo con él, pero habiéndose separado de
beantur, quae negat, so praestare, nisi vice servi- él por causa de su dura esclavitud, se les deberán
tutis hi (4) uteretur? Respondit, secundum ea, los alimentos que él se niega á prestarles, á no ser
quao proponerentur, deben.
W se sirva de ellos á, la manera que de esclavos?
Respondió, que, según lo que se exponía, se debían.
14. ULPiANUS (5) libro II. Fideicommissoru,n. 14. ULPiANo; Fideicomisos, libro 11. - Dice
—Mela ait, si puero vel puellae alimenta relin- Meta , que si á. un joven ó á una joven se le deja-
quaniur, usque ad pubertatem deben. Sed hoc ran alimentos, se le deben hasta la pubertad. Pero
verum non est, tamdiu enim debebuntur (6), donec estono es verdad, porque se deberán tanto tiempo
testator voluit, aut si non paret, quid sential, per cuanto quiso el testador, ó, si no aparece cual fue-
totum tempus vitae (7) debebuntur. ra su voluntad, se deberán durante todo el tiempo
de la vida.
§ 1.—Certe si usque ad pubertatem alimenta re- § 1.—Ciertamente, si se dejaran los alimentos
linquantur, si quis exemplum alirnentorum, quse hasta la pubertad, si alguno quisiera seguir la ma-
dudum pueris et puellis dabantur, velit sequi, sciat nera de alimentos que íasta hace poco se daban It
Hadrianum constituisse, ut pueri usque ad dcci- los niños y It las jóvenes, sepa que Adriano estable-
mum octavum, puellae usque ad quartumdecimum ció, que los jóvenes fueran alimentados hasta los die-
annum alantur; et hane formam ab Hadriano da- ciocho años, y las jóvenes hasta los catorce; y nues-
tam observandam case, Imperator noster rescri- tro Emperador resolvió por rescripto,que se debía
psit. Sed etal generaliter pubertas non sic defini- observar esta disposición dada por Adriano. Pero
tur (8), Lamen pietatis intuitu in sola specie aunque generalmente no se define así la pubertad,
a)imentorum hoc tempus aetatis esse observandurn, sin embargo, por consideraciones depiedad no es
non estincivile. contra derecho que en este solo caso de los alimen-
tos se haya de observar este tiempo de edad.
§ 2.—Sed si alimenta, quae vivus praestabat, § 2. Pero si uno hubiere dejado los alimentes,
reliquerit, ea demum praestabuntur, quae mortis que en vida prestaba, se prestarán solamente los
tempore praestare solitus eral; quare si forte varíe que habla solido prestar al tiempo de la muerte;
prae&titerit, eius tamen temporis praestatiO spe- por lo cual, si acaso los hubiere prestado con diver-
ctabitur, quod proximurn mortis (9) cius fult. Quid sidad, se atenderá, sin embargo, It la prestación de
ergo, si, quum testaretur, minus praestabat, plus aquel tiempo, que fué próximo It su muerte. Lue-
mortis tempore, ve¡ contra? Adhuc (10) cnt dicen- go, ¿qué se dirá, si prestaba menos al testar, y
dum, eam praostationem sequendarn, quae novia- más al tiempo de la muerte, ó al contrario? Aun
sima fuit. se habrá de decir, que se ha de atender It Ja presta-
ción, que fué la última.
§ 3.—Quidam libertis suis, ut alimenta, ita acjuam § 3.—Uno habla dejado It sus libertos, así como
quoque per fideicommissum reliquerat; consulebar los alimentos, también el agua por fideicomiso; se me
de fideicommisso, quum in ea regione Africae vel consultaba sobre el fideicomiso, porque se exponía
forte Aegypti res agi proponebatur, ubi aqua vena- que el caso pasaba en una región de Africa ó acaso
lis est; dicebam igitur, esse emolumentum fidei- en Egipto, donde el agua sé vende; yo decía por lo
cornmissi, sive quis habens cisternas id reliquerit, tanto, que este era un emolumento del fideicomiso,
sive non, ut siL in fldeicommisso, quanto quis ya si lo hubiere uno dejado teniendo cisternas,
aquam sibi esset comparaturus; neç videri mutile ya si no teniéndolas, de modo que se contenga en

(1) Taur. según la escritura oriqinalç respondit, corree- (5) Modestinus, ¡Ial. Vulg.
ción del códice FI. Dr. (s) Hal. Valg.; debebitur, el códice Fi.
(s) Sextae, Ifa!.; Sextjliae, la Vttlq. (7) sune, inserta Ha 1.
(3) defirneti, Bat. (8) El códice FI., Br.; definiatnr, Taur.
(4) Según corrección del códice FI.. Br. iis, Taur. Mgtzt, (9) morti, Hal. Vuig.
la e.eniiura original. (15) Ad boc, llal.

Tomo II - 83

658 DIGRSTO.—LtBRO xxxiv: TfTTJLO 1

esse fideieommissum, quasi servitute praedii non el fideicomiso todo aquello con lo que uno hubiese
possessori vicinae possessionis relicta. Nam et de comprar para si el agua; y que no se conside-
haustus.aquae, ut pecoris ad quam appulsus est raba que fuese inútil el fideicomiso, cual si se hu-
servitus personae, tamen ci, qui vicinus non est, biere dejado la servidumbre de un predio al que
relinquitur. In eadem causa erunt gestan-
inutiliter. no era poseedor de la posesión vecina. Porque
di, vol in tuo uvas premendi, vol areae tuae ad aunque el sacar agua, como el llevar el ganado á
frumenta ceteraque legumina exprimenda utendi, abrevar, es servidumbre personal, sin embargo, se
hace enim aqua personae relinquitur. deja inútilmente al que no es vecino. En la misma
condición estarán la de conducción, ó la de pren-
sar fa uva en lugar tuyo, ó la de utilizar tu era
para trillar el trigo y las demás legumbres; porque
esta agua se le deja á la persona.
15. SCAEVOLA libro XVII. Digesorum.—A filio 15. Sctvo; Digesto, libroXVII.—Uno dejó en.
herede codicillis Seiae decem reliquil, et alumno codicilos diez á cargo de su hijo, heredero, para Soya
bis verbis «Maevio infanti, alumno meo, quadrin- y I-ara un alumno, en estos términos: «quiero que
genta (1) dan velo, quae peto a te, Seis, suscipias, se den al niño Mevio, mi alumno, cuatrocientos,
et usuras ci quincunces in annum usque (2) vi- de los que te pido, Seya,que te encargues, y que
cesimum aetatia praestes, eumque suscipias, et le des al año intereses del cinco por ciento hasta la
tuearis»; quaesitum est, art Sela, postquaiu lega- edad de ven licinco, y que de él te hagas cargo, 11 o
tum suum acceperit, si nolit pecuniarn alumno re- ampares»; se preguntó, si Soya, después que u-
lictam suscipere, vel in suscipienda ea cessaverit, hiere recibido su legado, no queriéndose encargar
onus alimentorum ex die mortis testatoris compel- del dinero dejado para el alumno, ó habiendo deja-
lenda sit agnoscere. Respondit, secundum ea, quae do de estar encargada de él, habrá de ser compe-
proponerentur, compellendam praestare, quum (3) lida á soportar la carga de los alimentos desde el
hdeicommissum sit. Idem quaesiit, an heres quo- día de la muerte del testador. Respondió, que, se-
que Seiae in annos viginti alimenta praestare de- gún lo que se exponía, habrá de ser compelida á
beat. Respondit, debere. prestarlos, pues se mandó por fideicomiso. El mismo
preguntó, si también el heredero de Seya debia
prestar los alimentos hasta los veinte años. Res-
pondió, que debía.
§ 1.—Testatur concubinae mancipia rustica nu- § 1.—El testador legó á su concubina esclavos
mero orto legavit, et bis cibaria praestari iussit in rús(icos en número de ocho, y mandó que se les
haecverba: «lisque mancipiis, quae supra legavi, prestasen alimentos en estos términos: «y á estos
cibarii nomine ab heredibus meis praestari yole, esclavos, que arriba be legado, quiero que se les
quae me vivo accipiebant»; quaesitum est, quum dé por mis herederos, ó titulo de alimentos, lo que
vivo testatore semper. manelpia rustica tempore viviendo yo recibían»; se preguntó, si, habiéndose
messium et arearum delegata fuerint, et co tempo- dado siempre en arrendamiento en vida del testa-
re cibaria ex ratione domini sui nunquam accepe- dor los esclavos rústicos en el tiempo de la siega y
nint, excepto custode praedii, an heres eius queque de la trilla, y no habiendo recibido nunca en esta
temporis, id es( mesais et arearum, et cibaria con- tiempo alimentos por cuenta de su señor, excepto
cubinae pro mancipiis rusticis praestare deeret. el guarda del pródio, debería prestarle el heredero
Reapondit, eum, culus notio est, aestimaturum. á la concubina para los esclavos rústicos los ali-
Claudius: morito, nam si eodem modo, quo apud mentos también de este tiempo, esto es, del de la
testatorem fuerunt, et apud concubinam futura siega y de la trilla. Respondió,que lo habrá de es-
legavit, non debebuntur (4) eius temporis, de quo timar aquel á quien compete el conocimiento en
quaesitum est, cibaria, verum si velut in ministe- este asunto. Y dice Claudio: y con razón, porque
rium urbanum ab bis transferentur, debebuntur. silos leoó para que estuviesen en poder de la con-
cubina el mismo modo que estuvieron en poder
del tostador, no se deberán los alimentos del tiem-
po de que se ha hablado, pero si se transfiriesen
como para servicio urbano, se deberán.
§ 2.—Titia decedens testamento ita cavit: «omni- § 2.—Ticia, al fallecer, dispuso así en su testa-
bus libertis libertabusque meis cibaria et vestiaria, mento: quiero que se les den y se prestan á todos
quae viva praestabam, dan praestarique volo; mis libertos y libertas los alimentos y al vestido,
quaesitum est, quum tribus solis co tempore, quo que en vida yo les prestaba»; se preguntó, si, ha-
ea 'vixit, sicut rationibus continebatur, albania et- biéndoles prestado los alimentos y el vestido sola-
vestiaria praestiterit, an heres cius a celen» quo mente á tres durante el liempo que vivió, como
que libertis convenir¡ possit, att vero tribus tan- consta en las cuentas, podrá ser demandado su he-
tum sil obnoxius, qui rationibus ipsius cibaria redero también por los demás libertos, ó estará
et vestiania accepisse reperiuntur. Respondit, ab obligado únicamente á los tres, que por las cuentas
omnibus. de la misma se ve que recibieron los alimentos y
el vestido. Respondió, que por todos.
18. IDEM libro XVIII. Digcstorwn. - Alimenta 18. EL MiSMO; Digesto, libro XVfII.—Uno dió
et vestiaria libertis suis dedit; quaesitum est, att, á sus libertos los alimentos y el vestido; se pregun-
quia nominatim a Moderato uno ex heredibus dan té, si, porque el testador mandó que determinada-
iussit testator, solus Moderatus debeat, non etiam mente se dieran por Moderado, uno de sus liber-

(1) quadraglnta, la Vui. () cuy, Hal.


(5) ad, inserta Ha 1. (4) Ha(. Valg,; debebantur, et códice FI,

DIGESTO. —LIBRO xxxiv: TÍTULO 1 859
post mortem Moderati heredes eius. Respondit, et tos, los deberá solo Moderado, y no también des-
heredes tener¡. pués de la muerte de Moderado sus herederos.
Respondió, que también estaban obligados los he-
rederos.
§ 1.—Libertis lihertabusque, item quos quas- § 1.—Commoda había mandado que se diesen fi
que testamento codicillisve manumiserat, alimen- sus libertos y libertas, y también fi los y fi las que ha-
ta Commoda, quae viva praestabat, dan iusserat, bía manumitido en testamento ó en codicilos, los
item omnibus libertis libertabusque fundos; quae- alimentos queen vida les prestaba, y ademásu nos
situm est, an ad ea legata admitteretur liherti fundos fi todos los libertos y libertas; se preguntó,
paterni libertus, cui seribere solebat ita: irb 1aurt si seria admitido fi estos legados el liberto de un
cpi [Rufina pro qnao liberto nosfro], liberto del padre, fi quien solía escribir así: «Rufi-
epistola etiam ¿misas ad ordinem civitatis, unde na al liberto nuestro hijo»; habiendo enviado tam-
oriunda erat, petierat uti publice, quod medicus bién una canta al ayuntamiento de la ciudad, de
erat, salaria ci praestarentur manifestando 1iters donde era oriunda, había pedido que de los fundos
suis, eum suum case libertum. Respoudit, eum, públicos, porque era médico, se le diesen salarios,
cuius notio est, aestimaturuni, uL, si quidem viva manifestando en su carta que este era liberto suyo.
ea et ci praestabat, nihilominus ad fideicommissurn Respondió, que aquel fi quien compete el conoci-
adrnitteretur, aliter vero non. miento decidirá, que, si verdaderamente ella en
vida se los prestaba, sea no obstante admitido al
fideicomiso, pero no de otro modo.
§ 2.—Baailicae (1) libertae decem dedit, quam § 2.—Uno le dió diez fi la liberta Basílica, cuya
apud Epictetum et Callistum libertos esse voluit, suma quiso que quedase en poden de los libertoi
Ui, quum fuerit Basilice annorura vigintiquinque, Epicteto y Calisto, para que se los restituyesen a
cum usuris quincuncibus restituerentur, ita ut ex Basílica con los intereses de cinco por ciento cuan-
usuris aleretur, prout aetatem ampliaveril; quaesi- do fuere de veinticinco años, de suerte que se aH-
tum est, an ex alio capite, quo generaliter libertis mentase con los intereses, conforme creciese en
libertabusque cibaria et vestiaria et habitationem edad; se preguntó, si en virtud de otro capitulo, en
reliquit, etiam Basilicae () doberetur (3). Re- el que dejó en general fi los libertos y libertas los
apondit, secundum ea, quae proponerentur, non alimentos y el vestido y la habitación, ¡Be le debe-
deben, nisi hoc qu.oque ci datura probaretur. Clau- ría esto también fi Basílica. Respondió, que, según
dius: quia destinaverat alimentis eius usuras pe- lo que se exponía, no se le debía, fi no ser que se
cuniae, quas specialiler ci praelegaverat. probase que también se le dió esto. Y dice Claudio:
porque había destinado para sus alimentos los in-
tereses del dinero, que especialmente le había pre-
legado.
§ 3.—Qui soeietatem omniura bonorum suorum § 3.—Uno que por más de cuarenta años tuvo
cnm uxore sua pee anrios amplius quadraginta ha- con su mujer sociedad de todos sus propios bienes,
buit, testamento eandem uxorern et nepotem ex dejó en su testamento herederos de partes iguales
filio aequis partibus heredes reliquil, et ita cavit: fi la misma mujer y fi un nieto habido de un hijo,
«item libertis meis, quos vtvus manumisi, ea, quae y dispuso así: «y además fi mis libertos, que en
praestabam» (4); quaesitum est, an et qui co tem- vida manumití, lo que yo les daba»; se preguntó,
pore, quo societas jatee caspermansit, manumissi si también los que durante el tiempo que entre ellos
ab utrisque, et cornmunes liberti facti sunt, ea, subsistió la sociedad fueron manumitidos por am-
quae a vivente percipiebant, solida (5) ex fideicom- búa, y se hicieron libertos comunes, podrán pedir
inisso petera posaint. Reapondit, non amplius, en virtud del fidetcomiso integras las cosas que
quam quod vir pro sua parte praestabat, deben. percibían viviendo aquel. Respondió, que no se de-
bía más de lo que el marido daba por su parle.
17. IDEM libro XIX. Digestorurn.—Servos ad 17. EL MiSMO; Digesto, libro XIX.—Uno ha-
custodiam templi reliquerat, et bis ab herede lega- bía dejado esclavos para custodia de un templo, y
yeraL bis verbis: «peto, fideique tuae coinmitto, ut les habla hecho un legado fi cargo del heredero en
des, praestes iii memoniarn meam pedisequis meis, estos términos: «pido, y encomiendo fi tu fidelidad,
quos ad curam templi reliqui, singulis menstrua que des y prestes en memoria mía fi cada uno de
.cibaria, et annun vestiaria cena».; quaesitum est, mis pejes, que dejé para cuidado del templo, ali-
quum templum nondum esset exstructum, ex die mentos mensualesy ciertos vestidos al año»; se pre-
mortis, ca vero ex eo tempore,que templum expli- guntó, si, no estando todavia construido el templo,
citum fuerit, percipere servi debeant legatum. Re- deberán percibir los esclavos el legado desde el día
spondit, officio iiidicis heredeni coinpellendum de la muerte, 6 desde el tiempo en que se hubiere
servía relicta praeslare, donec templum exstrue- concluido el templo. Respondió, que el heredero
retur. había de ser compelido por ministerio del juez fi
darles fi los esclavos lo que se les dejó, hasta que
se edifique el templo.
18. IDEM libro XX. Digesorum.—LiberLis, quos 18. EL MIsMo; Digesto, libro XX.—A los liber-
testamento rnanumiseraL, alimeatorum nomine tosque había manumitido en el testament uno
menstruos dccciii legaverat, deinde codicillis ge- les había legado diez al mes fi titulo de alimentos,
neraliter omnibus libertis menstruos septem, et y después en codicilos legó en general fi todos los
annuos vestianil nomine denos legavil; quaesitum libertos siete al mes, y diez al alio por razón del

(1) Ha?. Vulg.; Basilice, el códice FI.


(2) ¡ial. Vulg.; Basilice, el códice FI. (4) dan vIo, attacien Hal. Vu1g
(3) deberentur, ¡ial. VeZg. (5) Solita1 Ha?,

660 DIGESTO.—LIBRO XXEV TLTCLO 1

est, an et ex testamento, et ex codicillis libertis vestido; se preguntó, silos herederos deberán pa-
tldeicommissum heredes praestare debeant. Re- gar á los libertos el fideicomiso en virtud tanto del
spondit, nihil propon¡, cur non ea, quae codicillis testamento como de los codicilos. Respondió, que
data. proponerentur, praestari debe'ent; nam ab nada se exponíapara que no se deban dar las co--
his, quae testamento cibariorum nomino legata sas, que se dice fueron dadas en tos codicilos; por-
essent, recessum est propter ea, quae codicillis que hubo apartamiento, de las cosas que en el tes-
relicta sunt. tamento se legaron á título de alimentos, por razón
de las que se dejaron en los codicilos.
§ 1.—Manumissis testamento cibaria annua, si § 1.—Uno dió por fideicomiso alimentos anuales
eum matre morabuntur, per fideicommissum dedit; á los manumitidos en su testamento, si habitasen
mater filio triennio supervixit, neque cibaria ne- con la madre; la madre sobrevivió tres altos á su
que vestiaria jis praestitit, quutn ja petitione fidei- hijo, y no les dió ni los alimentos ni el vestido, por-
commissi liberti cessarent, sed et filia, posteaquam que los libertos dejaron de pedir el fideicomiso, y
matri heres extitit, quoad vjxjt, annis quatuorde- tampoco la hija, luego que quedó siendo heredera
cim interpellata de iisdern (1) solvendis non est; de la madre, fué demandada, mientras vivió, du-
.quaesitum esi, an post mortern fihiae a novissimo rante catorce años jara el pago de las mismas co-
herede petere possint, et tam praeteriti temporis, sas; se preguntó, si después de la muerte de la
quam futuri, id, quod cibariorum nomine el vestia- hija podrán pedir al último heredero, tanto por el
nl relictum est. Respondit, si conditio extitisset, tiempo pasado, como por el futuro, lo que se dejó á
nihil propom, cur non possent. titulo de alimentos y de vestido. Respondió, que, si
se hubiese cumplido la condición, nada se exponía
para que no pudiesen.
§ 2.—Ab heredibus Stichum manuinitti voluit, § 2.—Quiso uno que Stico fuese manumitido por
eique, si cum Seio moraretur, cibaria et vestiania los herederos,y que, si habitase coji Seyo, se le
praestari a Seio; deinde hace verba adiecit: (2) «te prestasen por Seyn los alimentos y el vestido; des-
autem, Se¡, peto, ut, quum ad annum vicesimum- pués añadió estas palabras: *pero te pido, Seyo,
quintUm perveneris, militiam ej compares, si tamen que cuando llegues á los veinticinco años le com-
te ante non reliquerit»; quaesitum est, Sticho sta- pres un cargo en la milicia, mas esto, si antes no
tim libertatem COnSOCUtO, prius autem defuneto te hubiere dejado»; se preguntó, si, habiendo con-
Seio, quam ad annum vicesimumquintum perveni- seguido inmediatamente la libertad Stico, pero
ret, un ab bis, ad quos bona Se¡¡ pervenerunt, rol- habiendo fallecido Seyo antes que llegase á los
litia Sticho comparan debeat (3); et si placet debe- veinticinco años, se deberá comprar para Stico el
r¡, utrum statim militia comparanda sit, an ce cargo en la milicia por aquellos á quienes fueron
tempore, quo Seius annum vicesimumquintum ex- los bienes de Seyo, y, si se determina que Se debe,
pleturus fuissct,, si supervixisseL Respondit, quum si se habrá de comprar inmediatamente el cargo
plaoeat comparandam, non ante deben, quam id en la milicia, ó al tiempo en que Seyo habría cum-
tempus cessisset. plido los veinticinco años, si hubiese sobrevivido.
Respondió,que, determinand ose que se ha de com-
prar, no se debía antes que hubiese comenzado á
Correr este tiempo.
§ 3.—Postumis heredibus institutis, et patre et § 3.—Instituidos herederos unos póstumos, y el
matre, et substitutione faeta, actores manumisit, padre y la madre, y hecha la substitución, uno ma-
et peculia jis legavit, et annua, et cerlis libertis numitió á los administradores, y les leó los pecu-
anis legata, et allis exteris plura; deinde post te- lios y pensiones anuales, y legados á ciertos 1iber
stamentum factuin nata filia codicillis ita cavit: «si tos suyos, y varias cosas á otros extraños; luego,
quid testamento, quod ante hon tempus feci,legavi habiendo nacido una hija después de hecho el tes-
cui, dan (4) volui, peto ab bis, uti tertiani parten¡ tamento, dispuso así en codicilos: «si en el testa-
Petinae (5), fihiae meae, reddant», secundis auten'i mento, que hice antes de ahora, legué y quise que
tabulis facta pupillari substitutione impuberibus se diera alguna cosa it alguien, les pido que restitu-
libertis, quibus a parentibus libertates dediL, co yan la tercera parte it etina, mi hija»; pero en las
amplius alteruni tantum, quantum (6) in numo, segundas tablas, habiendo hecho la substitución pu-
praeter cibaria eL vestiaria, dan voluit; quaesitum pilar, quiso que it los libertos impúberos, it quienes
est, quum supervixisset fija testamento aperto et it cargo de los ascendientes les dió la libertad, se les
codicillis, postea autem decesserit, et fideicommis- diese además de esto otro tanto de lo que en dinero,
sum datuin el de restituenda parte tertia ad here- además de los alimentos y del vestido; se preguntó,
des suos transmiserat, an etiam elbaniorum et si, habiendo sobrevivido la hija it la apertura del
vestiarióruni tertiae partes e¡ per fideicommissum testamento y de los codicilos, pero habiendo falleci-
datae esse videantur. Respondit, non videri. do después y habiendo transmitido it sus herederos
el fideicomiso, que se le dió para restituir la tercera
parte, se considerará que se le dieron por el fideico-
miso también has terceras partes de los alimentos
y del vestido. Respondió, que no se consideraba.
§ 4.—Idem quaesiit, an eorum, quae codicillís § 4.—EL mismo preguntó, si deberían pertene-
lor fideicommissum relicta sunt, tertiae partes ad cerle it la hija las terceras partes de las cosas que
liani, pertinere deberent. Respondit, non deben. en los codicilos se dejaronpor fideicomiso. Res-
Idem quaesiit, an alterum tantum a substitutio- pondió, que no se debían. El mismo preguntó, si
ne (7) legaturo, dedueLa tertia parte qilantilatis el otro tanto legado por la substitución se deberá
(1) idem, Taur.según ¿a escritura original; hisdcm,
correccui,i del códice Fi.. Br. (5) pee uniae, ¡Ial.
() s inserlan Ilal. Vutg, (6) Taur. según la escritura original; lii sh'guUs, ineeria
() J.al.; debet, el códice FI. ¿a correccu$n del códice FI., E».
(4) legavl, eut dare volsi, ¡Ial, 7) substituto, ¡Ial.

DIGESTO.—LIBRO XXXIV: TITULO i 661

legatorum testamento datorum, computar¡ debeat, computar deducida la tercera parte de la cantidad
ut duae partes quantitatis debeantur praeter (1) de los legadoA dados en el testamento, de suerte
codicillos, quibus tertiam partem codicillis (2) le- que se deban dos partes de la cantidad indepen-
gatorutu ad fihiam suam perfrmnere voluit. Respon- dientemente de los codicilos, en cuyos codicilos
dit, integruin ex tabulis substitutionis deben. quiso que le perteneciera á Su hija la tercera parte
de los leo'ados. Respondió, que se debía la totalidad
en virtul de las tablas de la substitución.
§ 5.— Cibaria et vestiaria per fideicomrnissum § 5.—Uno había dado por fideicomiso los alimen.
dederat, et ita adiecenat: «quos libertos meos, ubi tos y el vestido, y había añadido as!: «cuyos liber-
corpus meum positum ruerit, lb¡ cos moran iubeo, tos míos mando que habiten allí donde fuere ente-
ut per absentiain filiarum meanum ad sarcophaguin rr-ado mi cuerpo, para que en ausencia de mis
ineum memoniam meam quotannis colebrent»; hijas celebren todos los años mi memoria junto a
quaesituin est, un¡ ex libertis, qui a die mortis no- mi sarcófago»; se preguntó, si se habrán de pres-
que ad heredes accesserit, noque ad sepuicruin tar los alimentos á. cada uno de los libertos que
moran v.oluenit, an alimenta praestanda sint. Re- desde el día de la muerte ni se hubiere acercado á
spondit non praestanda. los herederos, ni hubiere querido habitar cerca del
sepulcro. Respondió, que no se le han de prestar.
19. IDEM libro XXII. Diqestoriun.—Testamen- 10. EL MISMO; Digesto, libro XXIL—So dispuso
te ¡la cautum fuit: «libertis ineis cibaria, quaeque así en un testamento: «quiero que por mis herede-
alia praestabam, ab heredibus meis praestari vale»; ros se presten á mis libertos los alimentos y las
unus ex libertis ex voluntate patroni, negotii su' otras cosas que yo les daba»; uno de los libertos
gratis, quadriennio ante diem mortis abfuit; ex estuvo ausente con consentimiento del patrono,
bac causa cibaria, quae ante acceperat, mortis por causa de negocio propio, cuatro años antes del
tempore non accepil; cuí tamen liberto eodem te- día de la muerte; por esta causa no recibió al tiem-
stamento patronus, sicut et aliis, quos vivus ma- po de la muerte los alimentos que antes había re-
numiserat, legatum qilinque dederat; quaesitum cibido; pero á este liberto le había dado el patrono
est, Sn isti quoque cibaria, et reliquti, quae ceteris en el mismo testamento un legado de cinco, como
lihertis legata sunt, debeantur. Respondit: cur non? tainbién.á otros á quienes en vida, había manumi-
tido; se preguntó, si también á este se le deberán
los alimentos y las demás cosas que se legaron á
los- otros libertos. Respondió: tpor qué no
20. IDEM libro Iii. Responsorum. - «Stichus, 20. EL MIS MO Respuestas, libro IH--«Sea li-
nutricis meae nepos, liber esto, cuí decem aureos bre Stico, nieto de mi nodriza, á quien quiero que
annuos dan volo»; qui deinde interpositis nomini- se le den diez áureos anuales»; el testador, habiendo
bus eidem Stiobo eontubernalem eius et liberos interpuesto después algunos créditos, legó al mismo
legavit, iisque (3), quae vivus praestabat, deinde Stico la compañera de éste y los hijos, y á estos lo
alio capite libertis omnibus, quae vivus praestabat, que en vida les daba, y luego en Otro capítulo mandó
dari iussit; quaero, an Stichus praeter suum lega- que se les diera á todos los libertos ¡o que en vida
tum et alimenta percipere possit. Respondit, se- les daba; pregunto, si podrá percibir Stico además
cundum ea, quae proponerentur, non poase. de su legado también los alimentos. Respondió,
que, según lo que se exponía, no podía.
§ 1,—Item quum alimenta libertis utriusque se- § 1.—Asimismo, habiendo dejado á los libertos
xus reliquenil a Republica, et ex praediis, quae ei de ambos sexos los alimentos á cargo de la Re ú-
legavit, darí voluisset, quaero. Stichi, (4) contu- blica, y habiendo querido que se les dieran de los
bernali et liberis (5) utrum ab herede instituto, an predios, que legó á esta, pregunto, si á la compañe-
a Republica diaria et vesliania, qune vivus dabat, ra y It los hijas de Stic.o se les deberán dar por el
praestari deberent. Respondit, posse benigna yo- heredero instituido, ú por la República, las raciones
luntatis interpretatione die¡, jis quoque a Republi- diarias y el vestido pie en vida les daba. Respon-
ca praestanda. dió, que por benigna interpretación de la voluntad
se debía decir, que también á ellos se les debía dar
por la República.
§ 2.—Titia usumfructurn fundi legavit Maevio, § 2.—Ticia legó á Meno el usufruto de un fundo,
eiusque fidei commisit, uL ex reditu fundi (6) prae- y encomendé it su fidelidad que de Ja renta del
staret Painphilae et Sticho annuos centenos nu- fundo les diese It Pánfila y it Stico cien monedas
inos, quoaa vivent; quaero, an morluo Maevio anuales, mientras vivan; pregunto, si muerto Me-
heres alimenta debeat. Respondit, nihil propon¡, vio deberá ci heredero los aimentos. Respondió,
cur debeat praestari ab herede Titiae; sed nec ab que nada se expone para que deban ser prestados
herede Iegatarii, nisi id testator (7) manireste pro- por el heredero de Ticia; pero ni aun por el here-
betur voluisse etiam finito usufructu praestari, si dero del legatario, it no ser que evidentemente se
modo id, quod ex usufructu receptum esset, ei reí pruebe que el testador quiso que se diera esto tam-
praestandae sufficeret. bién haldeado terminado el usufruto, si es que
bastase para la prestación de esta cosa lo que por
el usufruto se hubiese percibido.
§ 3.—Mater filio herede instituto per fideicom- § 3.—Una madre, habiendo instituido heredero
missum libertatem Pamphilo servo dedit, eidem á. su hijo, dió por fideicomiso la libertad al esclavo

(1) proptei, .Hal. (4) Stfdbo, ¡Jal.


() codicillis, omUela Ha¿. (i) Jibertis Hal.
(3) Según enmienda Br,; isque, Tour. según el cddi- (6) legati, inserta Hal. -
ce M. (7) testatrlx, H&. Va4j,

662 DIGESTO.—LIBRO XXXIV: TÍTULO u
cibariorum nomine legavit quinos a.ureos, et ve- Pánfilo, y le legó al mismo cinco áureos á titulo
stiarii in singulos annos quinquagenos, si eum filio de alimentos, y cincuenta cada año para el vestido,
eius moretur; quaero, filio defuneto, an alimenta si habitase con su hijo; pregunto, fallecido el hijo,
debentur? Reapondit, si conditioni paruisset, debe- ¿se deberán los alimentos? Respondió, que, si hu-.
rl et post mortcm. b se cumplido la condición, se le debían también
después de la muerte.

21. U LP lAN U s libro II. Fideicomrni3$opurn 21. ULPiANO; Fideicomi&os, libro II.—Habidn-
Diariis ve¡ cibariis (1) relictis, neque haliitationem, dose dejado el diario ó los alimentos, es evidente
neque vestiariu[n, neque calcearium (2) deben, que no se debe ni la habitación, ni el vestido, ni el
palam est, qiloniam de cibo tantum tostator sensit. calzado, porque el testador se refirió solamente fi
fa comida.
22. (3) VALENS 4J )ro I. FicÍeicomrnissoru'n.— 22. VALENTE; Fidoiconusos, libro 1,—Cuando
Quum alimenta per bdeicommissum relicta sunt por fideicomiso se dejaron los alimentos no habién-
non adiecta quantitate, ante omnia inspicienduni dose añadido la cantidad, se ha de ver ante todo
est, quae. defunetus solitus (nerat ci praestare, qué habla solido darle el difunto, y después qué les
deinde quid ceteris eiusdeni ordinis reliquerit; si haya dejado fi los demás de la misma clase; y si no
neutrum apparuenit, tum ex facultatibus defuneti apareciere ni una, ni otra cosa, entonces se deberá
et caritate eius, cui fidoicommissum datum erit, establecer La cuantía con arreglo fi las facultades
modus statui debebit. del difunto, y fi su cariño fi aquel fi quien se le hu-
biere dado el fideicomiso.
§ 1.—Qui fratnis sui libertis alimenta debebat, ja § 1.—Uno, que debía los alimentos fi los libertos
testamento vineas cum hac adiectione reliquerat: de su hermano, había dejado en su testamento
«ut habeant unde se paseant». Si pro alimentis unas viñas con esta adición; «para que tengan con
vineas reliquisset, non aliter jis ex fideicomrnissi que alimentarse». Si hubiese dejado las viñas por
causa cas praestari debere, quam si testamenti los alimentos, no se las deberá dar por causa del
obligatione heredes liberassent, aut, si id omissum fideicomiso de otro modo, sino Si hubiesen librado
fuisset, et postea ex testamento agerent, doli mal¡ de la obligación del testamento fi los herederos, ó,
exceptione tutum heredein futurum, scilicet si non si se hubiese omitido esto, y después ejercitaran la
minus valent vineae, quam alirnentoruni aestima- acción del testamento, el heredero estará seguro
ho; ¡11am auteni adiectionem: «ut habeant, unde con la excepción de dolo malo, por supuesto, si las
se pascant», magia ad causam praeiegandi, quani viñas no valiesen menos que la estimación de los
ad usumfructum constituendum pertinere. alimentos; pero aquella adición: «para que tengan
con que alimentarse», corresponde más bien fi la
causa de prelegar, que no fi la constitución del
usufruto.
28. PAULUS libro IV. ad Neratiurn (4).—Ro- 23. PAULo; Comentarios 1 Neracio, libro IV.—
gatus es, ut quendam educes; ad victum necessa- Se te rogó, que educaras fi uno; has de ser obliga-
ria ej praestare cogendus es. Paulus; cur plenius do fi darle lo necesario para el sustento. Y dice
est alimentorum legatum, ubi dictum est, et ve- Paulo; ,porqué es mas pleno el legado de los ali-
stiarium, et habitationeni contineri? lino anibo mentos, donde se ha dicho que se comprende así el
exaequanda sunt. vestido, como la habitación? Antes bien, se han de
igualar ambos.
TIT. U TÍTULO II
DE AURO, ARGENTO, MUNDO, ORNAMENTIS, DE LOS LEGADOS DEL ORO, DE LA PLATA, DE
UNGUENTIS, VESTE TEL LOS OBJETOS DE TOCADOR, DE LOS
VESTIMENTIS, ET STATU1S LEGATIS ADORNOS, DE LOS UNGÜENTOS, DEL VESTIDO ó
DEL VESTUARIO, Y DE LAS ESTATUAS

1, PoMpoNius libro VI. ad Sabinurn. — Si alii 1. P0MP0NI0; Comentarios á Sabino, libro VI.
vestimenta, alli vestis muliebris separatini legata —Si separadamente se le hubiera legado fi uno el
sit, detractis muliebribus, et ei adsignatis, cui spe- vestuario, y fi otro los vestidos de mujer, separa-
cialiter legata sunt, reliquuni alter¡ debetur. Idem dos los de ¡a mujer, y asignados fi aquel fi quien
es¿, quum alter¡ mundus muliebris, alterI argen- especialmente se le legaron, se le debe al Otro lo
tum orine legatum esset, de argento, quod in demás. Lo mismo es, si fi uno se te hubiesen lega-
mundo esset. Iteiii si duae statuae marrnoreae tibi, do los objetos de tocador de mujer, y fi otro toda la
et deinde omne marmor legatum esset, praeter plata, respecto fi la plata que en los objetos de toca-
duas nulla statua marmOrea legata est tibi. Idem dor hubiese. Igualmente, si se te hubiesen legado
urbanis servís tibi legatis, si mihi dispensalor le- dos estatuas de mármol, y después. hubiese sido
gatus si(. legado todo el mármol, no se te legó ninguna otra
estatua de mármol además de las dos. Lo mismo,
habiéndosete legado los esclavos urbanos, si fi mi
me hubiera sido legado el administrador.
§ l,—Cui certuin pondus argenti dare heres § 1.—El heredero fi quien se le mandó que diera

(1) val cibariig, ornLteIa Hal. (3) &ntflutim, antepone HaI


(2) Ha1.; caleiarium, el códice FI. (4) Labeo libro rtiGv, 1141.

DIGESTO.—LIBRO XXXIV: TÍTULO U 663

insana siL, el pecuniam numeratam dando jure á uno cierta cantidad de plata, dándole á éste di-
ipse (1) liberatur, si in ea pecunia eadem aestima- nero contante, queda libre de derecho, si en esto
tio fuerit; quod ita verum est, si non certum ge- dinero hubiere el mismo importe; lo que es verdad
nus argenti Jegatum Bit. de este modo, si no se hubiera legado cierto gé-
nero de plata.

2. A1RICANUS libro II. Quaeslionum.—Qui tibi 2. AFRICANO; Cuestiones, libro 1I.—Uno, que
mandaverat, ut ornamenta in usurn uxoris suae te había encomendado que comprases adornos para
erneres, eidem uxori, utí adsolel, legavit, quae uso do su mujer, le legó fi la misma mujer, como
eius causa parata erunt, tu deinde post mortem es costumbre, las cosas que por causa de ella hu-
ni a ndatoris, ignorans eum decessisse, emisti; non bieren sido preparadas, y tú luego, después de la
debebuntur mulieri, quonialn ea verba ad mortis muerte del mandante, ignorando que éste había
tempus referuntur. At si vivente testatore, muliere fallecido, las compraste; no se le deberán fi la mu-
autem mortua emerja, non inoleganter dicetur, jer, porque estas palabras se refieren al tiempo de
inefticax hoc legatuin case, quando non possit Ja muerte. Mas si las hubieres comprado viviendo
vere die¡, eius causa paratum videri, quae prius el testador, pero habiendo fallecido la mujer, no
decessit, Eadem dicenda erunt, et si vivat quidem sin discreción se dirá que este legado es ineficaz,
mulier, sed diverterit, et quseratur, an post emta porque no se puede en verdad decir que se prepa-
ej debeantur, quasi non videantur uxoris causa ró algo por causa de la 4ue ya antes babia fallecido.
parata. Lo mismo Be habrá de decir, también si ciertamen-
te viviera la mujer, pero se hubiere divorciado, y
se preguntase si se le deberán las cosas compradas
después; como si no se considerase que fueron pre-
paradas por causa de la mujer.

3. Cssus libro XIX. Digesiorum.— Uxori le- 8. CELso; Digesto, libro XIX.—Uno legó fl su
gavit, quae eius causa parata sunt, et ante mortem mujer lo que se preparó por causa de ésta, y se di-
divortit; non deben, quia ademtá videantur, Pro- vorcié antes de morir; dice Próculo, que no se debe,
culus ait; nimirum facti quaestio est, nam potest porque se considera revocado; en realidad la cues-
nec.repiidiatae adirnere voluisse. tión es de hecho, porque puede no haber querido
revocárselo fi la repudiada.

4. PAULUS libro L1V. ad Edicturn.—Quum quí- 4. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LIV.—
dam libertum suum in Asiarn misisaet ad purpuras Habiendo mandado uno fi su liberto al Asia para que
emendas, et testamento uxori suae lanam purpu- comprase púrpuras, y habiéndole legado en el testa-
ream legasaet, pertinere ad eam, si quam purpu- mento fi su mujer la lana de color de púrpura, res-
ram vivo eo libertus emisset, Servius respondit. pondió Servio, que, si en vida de él hubmee com-
prado el liberto alguna púrpura, le pertenecía fi ella.

5. AFRICANUS libro II. Quaestionum.-.-Apud 5. Asitic.o; Cuestiones, libro D.— Se halla


Fufidium (2) Quaestionum libro secundo ita sen- así escrito en Fufidio en el libro segundo de las
ptunl cgt: si mulier mandaverit tibi, utsibi uniones Cuestiones: si una mujer te hubiere encomendado
usus sui causa emeres, si tu post mortem eius, que le comprases perlas para su uso, si las hubie-
quum putares eam vivere, emerja, Atilicinus ne- res comprado después de su fallecimiento, creyen-
gat, case legatos ei, cui mulier ita legaveril: cor- do que vivía, dice Atilicino, que no le fueron lega-
namenta, quae mea causa parata sunt eruntve»; das 11,i en se las hubiere legado así: «los adornos
non enim eius causa videri parata case, quae iam que (1fueron ó fueren preparados por mi causa»;
mortua ea emta fuerint. porque no se considera quo fueron preparados por
causa de ella las cosas que ya muerta ella hubieren
sido compradas.

6. MARCELLUS libro sinqulari Responsorum.— 6. MARCELO; o; Respuestas, libro único. - Seys


Seia ab herede Publio Maevo ¡la legavit: «Anto- legó así fi cargo de su heredero Publio Mevio:
niae Tertyliae do lego sur¡ pondo tot, et unionem «doy y lego fi Antonia Tertila tantas libras de oro,
cum byacinthis»; postea unionem solvit, neque y una perla con jacintos»; después dió la perla, y
nllum mOrtis tempore inter ornamenta sus unto- al tiempo de su muerte no dejó entre sus adornos
nem reliquit; quaero, an heres ex causa fideicoin- ninguna perla; pregunto, si por causa del fideico-
missi aestimationem re¡, quae in hereditate non miso deberá entregar el heredero la estimación de
est, praestare debeat. Marcellus reapondit, non cosa, que no Be billa en la herencia. Marcelo res-
debere. pondió, que no debía.
§ 1.—Item quaero, si probaripossit, Seiam unio- § 1.—también pregunto, si, pudiéndose probar
nes et hyacinthos quosdam in aliam speciem orne- que Soya convirtió las perlas 'y algunos jacintos en
menti, quod postea pretiosius focit additis aliis otra especie de adorno, que después hizo de más
gemmis et margaritis, convertisse, an hos uniones precio habiéndole añadido otras piedras y marga-
ve¡ hyacinlhos petere poasit, et heres compellatur ritas, podrá pedir estas perlas ó jacintos, y será
ornamento posterior¡ eximere, et praestare. Mar- obligado el heredero fi quitarlos del adorno poste-
cellus respondt, petere non posse; nam (3) quid rior, y fi darlos. Marcelo respondió, que no podía
fien potest, uL legatum vel fideicommissum durare pedirlos; porque qué se puede hacer para que se

(1) Ipso, al margen interior del códice FI.


(2) Según nuestra enmienda Phuphidlnm, el e$dke FI.;
Pampbillutn, Mal.; Pamphltum, la Vutg. (3) seque enim Urí posee, ¡Ial.

664 DIGESTO—LIBRO XXXIV TÍTULO It

existimetur, quum id. quod testamento dabatur, in estime que subsiste el legado ó el fideicomiso, no
sua spécie non pernianserit, - nam ( 1 ) quodam- habiendo permanecido en su estado o que se daba
modo extinctuLn sit, ut interim omittam (2), quod en el testamento,—pues en cierto modo so extin-
etiam disgolutione ac permutatione tafl voluntas guió, ya que ahora omita, que además se considera
quoque videatur mutata- también cambiada la voluntad con tales disolución
y permuta-1
2.—[7.] (3) Lucius Titius testamento ita ser¡- § 2.—[7.] Lucio Ticio escribió así en su testa-
pait: «heredem meum velo, fideique eius committo, mento: «quiero que mi heredero, y á su fidelidad
ut in patriam meam (4) faciat porticum publicam, lo encomiendo, haga en mi pátnia un pórtico pú-
in qua poni volo imagines argenteas, item marmo- blico, en el que quiero que se pongan estátuas de
reas»; quaero, an legatum valeat. Mareellus re- plata, y también de mármol»; pregunto, si será vá-
spondit, valere, et operis ceterorumque, quae ibi lido el legado. Marcelo respondió, que era válido,
testator poni voluerit, legatum ad patriam pertine- y quepertenece ála patria el legado con las obras
re; intelligi enim potuit, aliquod civitati accedere y las demás cosas que el testador hubiera querido
ornamenturn. que se pusieran al!!; porque se pudo entender que
se añade it la ciudad algún ornato.
7. [8.] PALJLUS libro VIII. ad Plautium.— Si 7. [8.] PAULO; Comentarios 4 Plaucio, libro
ita osset legatum: «vestem meain, argentum meum VIII.—Si asi se hubiese hecho un legado: «esté
damnas esto dare», id legatum videtur, quod testa- condenado it dar mi vestido,y mi plata», se consi-
menti tempore fuisset, quiapraesena sein- dera legado lo que hubiese habido al tiempo del
per
par intelhgeretur, si aliud ac-
comprehensum non testamento, porque se entendería siempre el tiem-
esset; nam quum dicit: «vestem meam, argentum po presente, si no se hubiese expresado otro; por-
maurn», bac demonstratione «meum» praesens, que cuando dice: «mi vestido, y mi plata», con esta
non futurum tempus ostendit. Idem est, et si quis indicación «mi» demuestra el tiempo presente, no
ita legaverit: «servos meos». el futuro. Lo mismo-es, también si uno hubiere le-
gado de este modo: «mis esclavos».
8. [9.] ID CM libro JX. (5) ad PlauUurn.—Plau- S. [9.1 EL MISMO; Comentarios 4 Plaucio, libro
tius: mulier (6) ita legavit: «quisquis mihi heres IX..—Dice Plaucio: una mujer legó así; «cualquie-
erit, Titiae vestein meam (7), mundum, ornamen- ra que fuere mi heredero, esté condenado it dar it
taque muliebiia damnas esto dare»; Cassius aH, si Tima mi vestido, los objetos de tocador, y los ador-
non apparcret, quid sensisset, omnem vestem se- nos de mujer»; dice Cassio, que, si no apareciera
cundum verba testamenti legatam videni. Paulus: qué hubiese querido decir, se considerabaú lega-
idem lavolenus scribit, quia verisiruile est, inquit, dos, según las palabras del testamento, todos los
testatricem tantum ornamentQrum universitali de- vestidos. Y añade Paulo; lo mismo escribe .lavole-
rogasse, quibus significationem muliebrium acorn- no, porque es verosímil, dice, que la testadora so-
modasset; accedere eo, quod fila demonstratio: lamente puso liLuitación it la totalidad de los ador-
«muliebria», neque vestí, neque mundo applicani nos, it los que aplicó la denominación de mujer; y
salva ratione recti sermonis potest. que it esto se añade, que aquella indicación, «de
mujer», no se puede aplicar, quedando it salvo la
corrección del lenguage, ni sí vestido, ni it los ob-
jetos de tocador.
9. [10.] MODESTINUS libro IX. Rcatarurn.— 9. 110.] MODESTINO; Reglas, libro IX.—Cuan-
Quurn eertum auri vel argenti pondus legatum est, do se legó ciento peso de oro ó de plata, si no se
si non speeies designata sit, non materia, sed pre- hubiera designado la especie, no se debe entregar
tium praesentis temporis praestari debet. la materia, sino el precio del tiempo presente.
10. [11.1 POMPONILJS libro V. ad Qainluin Mu- 10. [11.] PoMpoNlo; Comentarios 4 Quinto Mu-
cium.—Quintus Mucius alt: si paterfamilias uxori cio, libro V.—Dice QuinCo Muelo: si el padre de
vas, aul vestimentum, aut quippiam aliud ita lega- familia legó it su mujer un vaso, ó un vestido, O
vit: «quod eius causa erntum paratumvo esset», id otra cualquier cosa de este modo: «lo que por cau-
videtur legasse, quod magia illius, quam commu- sa de ella se hubiese comprado ó preparado», se
nis usus causa paratum esset. Pomponius: sed hoc considera que legó Joque se hubiese preparado
verurn est, non solum si ipsius vini et UXOris com- más bien por causa de ella que por causa de uso
mnis usus, sed etiam si liberoruni eius, aut site- común. Y dice Pomponio: pero esto es verdad, no
rius alicuius communis usus fuenit; id enirn videtur solamente si el uso hubiere sido común del mismo
demonstrasse, quod proprio usui uxonis compara marido y de la mujer, sino también si hubiere sido
tum alt. Sed quod Quintus Mucius demonstrat, común de sus hijos, ó de otra cualquier persona;
vas, aut vestimentum, aut quid aliud, ef6cit, ut porque se considera que designó lo que se hubiera
falsa sint, quae subiecimus; multum enim interest, coftprado para uso propio de la mujer. Pero lo que
generaliter, an specialiter legentur haec; nam si Quinto Mucio indica, un vaso, ó un veslido, ú otra
generaliter, ve!uti ita: «quae uxoris causa compa- cualquier cosa, hace que sea falso lo que hemos
rata sunt», vera est illius definitio; si vero ita sen- dicho; porque hay mucha diferencia entre que es-
ptum fuerit: «vestem 111am purpuream» (8), ut tas cosas sean legadas general, ó especialmente;
corta demonstraret, ucd adiectum sit: «quae eius porque si generalmente, como as¡. «las cosas que

(1) et, per mm, Hai. (5) V., Ha l.


(2) omittat, Has. (C) Plautius mulieri la Vuq.
(3) SepiHaI. Val. (7) meam, omítela Ha¿.
(4) La Vulg.; in patria mee, la Vu(ç. (8) Ha¡.; pnrpuram, el códice FI.

DIGESTO.—LIBRO xxxiv: TÍTULO U 665
causa emta paratave essent», licet neque emta, se compraron por causa de la mujer», es verdadera
neque parata, neque in usum ej data sint, legatum la definición de aquel; pero si se hubiere escrito así:
orn nimodo valet, quia certo corpore Jegato demon- «aquel vestido de púrpura», para designar cosas
stratio falsa posita non perimit legatum, veluti si ciertas, aunque se haya añadido: «que hubiesen sido
¡la siL scripturn: «Stichum, quem ex venditione compradas ó preparadas por causa de ella», es de
Titii ami»; nam si neque emit, aut ex alia vendj- todos modos valido el legado, aun cuando las cosas
tione emit, Jegatum nihilominus valet. Plane si ita no hayan sido ni compradas, ni preparadas, ni da-
legatum fuerit: «vasa» (1), aut «vestimenta», aut das para uso de ella, porque, legada una cosa cier-
«quae uxoris causa parata sunt», tunc aeque erit ta, la falsa indicación consignada no extingue el
vera Quinti Mucii sententia quo casu sciendurn legado, como si se hubiese escrito así: «á Stico, á
est, etiamsi alicnae res hae fuerint, quas putavit quien compró por venta de Ticio»; porque si no
testator suas case, heredem tener¡, ut eas deL. lo compró, ó•si lo compró en virtud de otra venta,
es, sin embargo, válido el legado. Pero si se hubie-
re legado así: «los vasos», 6 «los vestidos», ó «las
cosas que se prepararon por causa de la mujer»,
entonces será igualmente verdadera la opinión de
Quinto Muelo; en cuyo caso se ha de saber, que
aunque hubieren sido ajenas estas cosas, que el
testador creyó suyas, el heredero está obligado á
darlas.
11. 112.1 PROCULUS libro V. Epi8iolarum.—Si 11. [12.] PRÓCULO; Epislolas, libro V,—Si algu-
quia legaverit aurum, gammas, mararitaS, qune no hubiere legado el oro, las piedras preciosas, y
in eo puro essent, etiam id aurum, cui neque gem-. las margaritas, que hubiese en aquel oro, se consi-
mac, neque margaritae incssent, Jegasse videtur. dera que legó también el oro en que no hubiese
piedras preciosas, ni margaritas,
12.[13.] PAPINU.NUS libio XVII. Quaestio- 12. [13.1 PAPINIANo; Cuestiones, libro XVII.—
num.—Si imaginem legatam heres derasit, et tabu- Si el heredero raspé un retrato legado, y dió la ta-
1am solvit, potest dici, actionem ex testamento bla, se puede decir que subsiste la acción de tes-
durare, quia legatum imaginis, non tabulae fuit. tamento, porque el legado fué del retrato, y no de
la tabla.
13.[14.] SCASVOLA libro XV. Diyeslorun.— 13. [14.] ScávÓLA; Digesto, libro XV.—Uno le
Uxori quia legavit his verbis: «mundum muiiebrem legó á su mujer en estos términos: «todos los obje-
ornnem, ornamenta (2), et c1uidquid vivus dedi, tos de tocador de mujer, los adornos, y lo que en
donavi, ema causa comparavi, confeci, Id omne vida Jo di y le doné, compré por causa de ella, é
dan volo»; quaesiturn est, an carruca dormitoria hice, todo esto quiero que se le dé»; se preguntó,
cum mulis, quum semper uxor usa sit, eideheatur. si se le deberá la carroza de dormir con sus mulas,
Respondit, si eius usus causa habita esset, deben. puesto que de ella usó siempre la mujer. Respon-
idem quaesiit, an ex eadem clausula vestis, quam clió, que se debía, si hubiese sido tenida por causa
ancillis vol lecticariis eiusdem uxoris suae compa- de uso de ella. El mismo preguntó, Si en virtud de
raverat vel fecerat, praestanda esset. Respondit, esta misma cláusula se habrían de dar los vestidos
praesta ndam. que había comprado y hecho para las esclavas ó los
mozos de litera de su misma mujer. Respondió,
que se habían de dar.
14.[15.] POMPONIUS libro Y. ad Sabinum.— 14. [15.] PoMr'oNIo; Comentarios á Sabino li-
Si statuam legavero, et postea ex alia statua bra- bro V.—Si yo hubiere legado una estatua, y des-
chium ei adiecero, omnimodo statua a legatario pués le hubiere añadido un brazo de otra estatua,
vindican potest, de. todos modos puede ser reivindicada la estatua
por el legatario.
15. [16.] SCAEVOLA libro XV. Digestorurn.— 15. [18.1 SCÉVOLA; Digc,to, libro XV. — " Uno
Species auri et argenti Seise legavit, et ab ea pa- legó á Seya ciertas cosas de oro y plata, y le rogó
tuL (3) in haec verba: «a te, Seia, peto, itt, quidquid en estos términos: «te pido, Seya, que todo lo que
tibi specialiter in auno, argento legavi, id, quum especialmente te legué en oro ó plata, lo devuelvas
morienis, reddas, restituas illi et illi vernis meis; y restituyas, cuando mueras, á tal y tal esclavos
quarum rerum ususfructus, dum vives, tibi suffi- míos, nacidos en mi casa; el usufruto de cuyas co-
ciet»; quaesitum est, an ususfructus auri et argenti sas te bastará mientras vivas»; se preguntó, si se
solus legatariae debeatur. Respondit, verbis, quae le deberá á la legataria el solo usufruto del oro y
proponerentur, proprietatein legatam addilo onere de la plata. Respondió, que con las palabras que
fldeicomrnissi. - se exponían, se legó la propiedad habiéndose afia-
dido Ja carga del fideicomiso.
18. [17.] IDEM libro XVIII. Dbeslorwn. - Fi- 16. [17.] EL mismo; DigCSI01XV1IL—Uflama-
liam in potestáte patris rnanentem niater scripsit dre instituyó heredera á una hija que permanecía
heredem, eique patrem Macviurn substituit el ita bajo la potestad de su padre, y le substituyó á su
scripsit: «quisquis niihi heras erit, fidei eius cern- padre Mevio, y escribió asi: «cualquiera que fuere

(1)- Ha¿.; Vas, el códice FI.


(2) omne orrnimentum, ¿a Vulg. (3) ¡Ial.; petit, el códice Fi.
ToMo 11-84
DIGESTO.—LIBRO XXXIV: TITULO U

mitto, uti ornamenta mea omnia, ailrum, argen mi heredero, encomiendo fi su fidelidad, que no se
mm, vestimenta, quibus ego usa sum, ne veneant, vendan ningunos adornos míos, el oro, la plata y
eL flhiae meae reserventur»; ¿uaesitum est, quum los vestidos, que yo usó, y que se reserven para mi
fila, recusante pater ex substitutione heres extitis- hija»; se preguntó, si, habiendo la hija rehusado la
set, et intestato decessisset, filia auem bonis cius herencia, hubiese quedado el padre heredero en
abstinuerat, an fideicommissum petere possit. Re- virtud de la substitución, y hubiese fallecido intes-
spondit, secundum ea, quae proponerentur, videri tado, pero habiéndose abstenido de sus bienes la
patria utiliter fidel commissum; Claudius: quoniam hija, podría pedir el fideicomiso. Respondió, que,
verbo servandi, quod scriptum est, videri in id segun lo que se exponía, se consideraba que se en-
tempus dilatum fdeicommissum, quo sui iuris fu- cargó útilmente el fideicomiso al padre; y dice
turus esset la (1), cui dabatur. Claudio: porque con las palabras se reserven, que
se escribieron, se considera que el fideicomiso fué
referido al tiempo en que hubiese de ser de propio
derecho aquel fi quien se le daba.
17. [18.] ULPINUS libro XXI. ad Sabuuun.— 17. [18.1 ULPIANO; Cornenlarios 4 Sabino, libro
Si gemma ex annulo legetur, vel aliae materiae XXI.—Si se hease la piedra de un anillo, ü otras
iunctae, vel emblemata, recto lagantur, et sepa- materias adheridas, ó adornos embutidos, se legan
rantur, et praestanda sunt. válidamente, y se separan, y se han de dar.
18. [19,] SCAEVOLA. libro XXII. Digeslorum..— 18. (19.] ScÉvoLA; Digeslo, libro XXI1.—Uno
Qui uxori suae legaverat bonorum suorum dcci- que había legado á. su nuijer la décima parte de
mam, et maneipia, et species argenti, quas expres- sus propios bienes, y esclavos, y los objetos de pla-
serat, eidem annulos et vestem reddi ab heredibus ta, que había expresado, les pidió fi los herederos
petiit, quasi propria uxoris fuissent; quaesitum est, que le diesen fi la misma tos anillos y el vestido,
si uxoris non fuerint, an praestari ex causa legati como si hubiesen sido propios de la mujer; se pre -
deberent. Respondit, legandi animo dedisse ea vi- guntó, si se deberían dar por causa del legado, si
don, nisi contrarium ab herede approbetur. no hubieren sido de la mujer. Respondió, que se
considera que los dió con ánimo de legarlos, fi no
ser que por el heredero se probase lo contrario.
1.—Idem testator fidei commisit uxoris, ut, § 1._El mismo testador encomendé fi la fideli-
quidquid ad eam ex testamento eius pervenisset, dad de su mujer, que restituyese á un alumno co-
alumno communi restitueret; quaesitum est, an mún de ambos todo lo que por el testamento de él
etiam eas res, quas propnias uxoris suae fuisse te- hubiese ido fi la misma; se preguntó, si deberá en-
stator sejat, eique reddi praecepit, alumno prae- tregarle al alumno también aquellas cosas que el
atare debeat. Reapondit, si propriae fuisaent, non testador supiese que eran propias de su mujer, y
debere, si legato acquirerentur, debere. que mandó le fuesen restituidas. Respondió, que
si hubiesen sido propias no debía darlas, y que de-
bía, si fuesen adquiridas por legado.
§ 2.—Mulier testamento, et poatea codicillis mul- § 2.—Una mujer dejó especialmente por fideico-
ta: species vestis, argenti, quas vel isa se confe- miso en testamento, y después en codicilos, muchas
e¡ se, val babera signiflcavit, specialiter por fldci- clases de vestidos y de objetos de plata, que indicé
commissum reliquit; quaesitum est, an non aliae que ella misma se hizo, ó tenía; se preguntó, si no
legatariis cederent, quam quae in hereditate in- les pertenecerían fi los legatarios otras sino las que
ventae essent. Respondit, eas cedere, quae joven- hubiesen sido halladas en la herencia. Respondió,
tao cssent. que les pertenecían las que hubiesen sido halladas.
19. [20.] ULPIANUS libro XX. ad Sabinuii,.— 19. [20.] ULPIANO; Co?nentarios 4 Sabino, li-
Quurn aurum ve¡ (2) argentum legatum caL, quid- bro XX.—Cuando se legó el oro ó !a plata, secom-
quid auri argentique relictum siL, legato contine- prende en el legado todo el oro y toda la plata que
tun, 81v0 factum, sive infectum; pecuniam autem se haya legado, ora labrado, ora por labrar; paro
signatarn placet co legato non contineni. está establecido que no se comprende cii este lega-
do eh dinero acuñado. -
§ t—Proinde si certum pondus auri siL legatum, § 1.—Por consiguiente, si se hubiera legado cier-
vel argenti, magis quantitas legata videtur, nec ex to peso de oro, ó de plata, mas bien se considera
vasis tanget. legada una cantidad, y que no tocará á los vasos.
§ 2.—Sed si argenti facti pondo centum sint le-
gata, ex facto argento debebitur legatum. Unde
est quaesitum apud Celsum, an et vascula possit
E § 2.—Pero si se hubieran legado cien libras de
labrada, el legado se deberá do la plata la-
brada. Por lo cual se preguntó Celso, si podría se-
separare. EL scnipsit, vascula non separaturum, parar también los vasos pequeños. Y escribió, que
licet el optio fuenit relicta. no habrá de separar los vasos pequeños, aunque fi
él se le hubiere dejado la opción.
§ 3.—Idem Celsus libro nono (3) decimo Quae-. 3.—Pregunta el mismo Celso en el libro déci-
stionum quaerit, si centum pondo argenti fuenint mo noveno de las Cuestiones, si habiéndose dejado
rehicta, an replumbari debeant, ut sic appendan- cien libras de plata se deberán desoldar, para pa-
tur. Et Procuus et Celsus aiunt, exemto plumbo sarlas de este modo. Y dicen Próculo y Celso, que
appendi debere; nam et emtoribus replumbatae deben ser pesadas habiéndoseles quitado el plomo;

(1) futura esset ea Hal.


(2) et, Ha?. ) octavo, Ha l.
DIGESTO.—LIBRO xxxiV: TÍTULO ji
assignantur, et in rationes ai'genti pondus sic de- porque también á los compradores se les dan sin el
fertur;quae sententia habet rationem. plome, y sai se pone en las cuentas el pese de la
plata; cuya opinión tiene fundamento.
§ 4.—Plane si cui vascula argentea, utputa lan- § 4.—Pero si á alguno se le hubieran legado va-
ces quadratae sint !egatae, etiam plumbuin, que sos de plata, por ejemplo, las fuentes cuadradas,
continentur, eum sequetur. le corresponderá también el plome con que Be
forman.
§ 5.—Simili modo quaeritur, si cuí argentum § 5.—Del mismo modo se pregunta, si le perte-
legetur, an emblemata aurea, quae in eo sunt, necerán á aquel á quien se legó la plata, los ador-
eum sequantur. Et Pomponius libro quinto ex Sa- nos de oro que hay en ella. Y Pomponio en el libro
bino disti nguit mu! tuni i u teresse, certum pond.us quinto hace con Sabino la distinción, de que hay
ei argenti facli legetur, an Ñero argentum factum; mucha diferencia, si se le lega cierto. peso de plata
si pondus, non contineri, si argentum factum, con- labrada, ó la plata labrada; si cierto peso, no se
tineri, quoniam argento cedit, quod ad speciem ar- contiene, y si la plata labrada, se comprende, por-
genti iunctum est, quemadmodum clavi aurei eL que cedeála plata lo que se unió al objeto de
rpurae pars sunt vesimentorum; 1211 (1) idem plata, así como los botones de oro y de púrpura
V mponius libris Epistolarum, et si non suot clavi
vestimentis consuU, tamen veste legata contineri.
sonparte de los vestidos; 1211 y el mismo Pompo-
nio dice, en sus libros de Epístolas, que, aunque no
caten cosidos los botones It los vestidos, se com-
prenden, sin embargo, en el vestido legado.
6.—Idem Celsus libro nono (2) decimo Dige- § 6..-.-Escribe el mismo Celso en el libro décimo
storu iii, Commentarioru III septhno, ami bit, aura noveno del Digesto, séptimo de los Comentarios,
legato ea, quae inaurata sunt, non deben, neo au- que legado el oro no se deben las cosas que son
rea emblemata, quae in apsidibus (3)- argenteis doradas, ni los adornos de oro que hay en los pla-
sint. tos de plata.
§ 7.—An autem auri appellatione annuli aurei § 7.—Pero se pregunta, si con la denominación
contineantur, quaeritur; et Quintus Saturninus de oro se comprenderán los anillos de oro; y escri-
libro decimo ad Edictum acnibit, con tineri. be Quinto Saturnino en el libro décimo de sus Co-
mentarios al Edicto, que se comprenden.
8.—Lectura plane argenteum, 'tel si qua alia § 8.—Pero la cama de plata, ú otro cualquier ob-
supelleir argentea fuit, argenti appellatione non jeto delata que hubo en el ajuar, no se compren-
eont-inetur, si numero argenti habita non es(, uL in de con la denominación de plata, si no fué tenida
iunetura argentea aojo me dixiase, quod non in en el número de las cosas de plata, como recuerdo
argentario paterfarnilias reponebat. Sed nec can- haber dicho respecto al arnés de plata, porque el
delabra, nec Jucernae argenteae, ve] sigilla (4, padre de familia no lo colocaba en el armario de la
quae in domo reposita sunt, vel imagines argen- plata. Pero tampoco se comprenderán con la de-
tese argenti appellatione continebuntur; neo spe- nominación de plata ni los candelabros, ni las lám-
cobra vel parieti affixuin, ve¡ etiain quod mulier paras de plata, ó las estatuas que se hallan coloca-
mundi causa habuit, si modo non in argenti nume- das en la casa, 6 las imágenes de plata; ni el espe-
ro habita sunt. jo, ó fijo en la pared, ó aun el que tuvo la mujer
para su tocador, si es que no fueron tenidos en el
numero de las cosas de plata.
§ 9.—Argento facto legato, Quintus Mucius ait, § 9.—Dice Quinto .Mucio, que en el legado de
vaga argentea continerí, veluti parapsidas, aceta- pLatajabrada se comprenden los vasos de plata,
bula (5), trullas (6), pelves, et his sirnilia; non como los platos ovalados, las vinagreras, las garra-
Lamen (¡use supellectilis sunt, fas, las fuentes, y otras cosas semejantes It estas;
pero no las que son del ajuar.
§ 10.—Sed ciii vasa sint legata, non soluin ea § 10.—Pero si It uno se le hubieran legado los
continentur, quae aliquid in se recipiant edendi vasos, se comprenderán no solamente las cosas
bibendique causa paratum, sed et quae aliquid que en si reciban algo preparado para comer y be-
sustineant (7), et ideo scutellas vel promulsidaria ber, sirio también las que sustenten alguna cosa, y
contineri. Repositoria quoque continebuntur, nam por lo tanto se comprenden los platillos para copas ó
vasorurn appellatio generalis es!; dicirnus vasa vi- para los entrantes. También se comprenderán los
naria et navalia. portaviandas, porque la denominación de vasos es
general; pues decimos vasos para vino y de las naves.
§ 11.—Infecti autera argenti appellatio rudem § 11.—Pero la denominación de plata sin labrar
materiam continel, id est non factdYn. Quid ergo, comprende la materia en bruto, esto es, no labra-
si coeptum sit argentum fabrican, nondum perfe- da. Luego Iqué se dirá, si se hubiere comenzado It
ctuni? utrum facti, an infecti appellatione continea- labrar la plata, y aun no se hubiere terminado? Se
tun, dubitari potest; sed puto, magis facti. Certe si puede dudar si se comprenderá con la denomina-
iam erat factura, sed caelabatur (8), facti appdlla- ción de labrada, ó con la de sin labrar; pero oreo
tione continebitur; an et caelati (9) continebitur, que más bien con la de labrada. Y It la verdad, si
quod caelari (10) coepit? Et puto, contineri, si cuí ya habla sido labrada, pero se la cincelaba, se com-
forte caelatura (11) siL argentum legatum. prenderá con Ja denominación de labrada; pero ¿se
comprenderá también en la de cincelada la que se
comenzó It cincelar? Y opino, que se comprende,
si acaso á alguno sé le legó la plata cincelada.
(i) Según las ediciones rulqa res.
(2) octavo, RaE.
(2) Hal.; absidibus, el códice FI.
(4) argeutea, inserla la Vulg. (8) HaE.;.celabatur, el códice FI.
(5) tabulas, la Vulg. (9) ¡Ial.; celati, el códice FI.
(6) RaE.; try lEas, el códice FI. (10) 1-Ial.; celan, el códice FI.
(7) RaE. Valg.; sustluent, el códice Fi. (11) Ha¿.; cehttum, el códice FI.

•668 DIGESTO.—LIBRO xrv: TÍTULO 11

solu12.—Si cui cscarium argentuin legatum sil, Id § 12.—Si ti uno se le hubiera legado la plata de
m debebitur, quod ad epulandum ¡n ministerio comer, se comprenderá aquella sola que tuvo en
habuit, id est ad esuin el potum. Unde de aquimi- uso para dar banquetes, esto es, para la comida y
nario dubitatum esl; elputo, contineri, narn et hoc la bebida. Por lo cual se dudó respecto de! agua-
propter eseam paratur. CerIo si caccabos argenteos manil; y opino que se comprende, porque también
Liabebat, vel mifliarium argenteum, ve! sartagi- este se prepara por causa de la comida. Y cierta-
nem, ve¡ aliud vas ad coquendurn, dubitari poteril, mente, si tenía ollas de plata, ó caldera de plata, ó
an escario contineatur. FÁ hace magis coquinato- sanen, ú otra vasija para cocer, se podrá dudar si
ni (l) instrumenti surit. se comprenderá en lo que sirve para la comida. Y
estas cosas son más bien utensilios de cocina.
§ 13.—Perveniamus el ad geminas inclusas ar- § 13.—Hablemos también de las piedras precio-
gento auroque; el alt Sabinus, auro argentove ce- sas engastadas en plata y oro, y dice Sabino, que
dere, el enirn redil, cuius maior est species. Quod ceden al oro ó á la plata, porque una cosa cede ti
recte expreSSUm Semper omm quum quserimus, la que es de mayor tamaño. Lo que está perfecta-
quid cuí cedat, iltud spectamus, quid culus reí or- mente expresado; porque cuando preguntamos qué
nandao causa adhibetur (2.), UI accessio cedat cosa cede ti otra, miramos siempre qué cosa se
principali; cedent igitur gemmae phialia (3), vel agrega para adornar otra cosa, ti fin de que la acce-
lancibus, inclusae auro argentove. sión ceda ti lo principal; cederán, pues, las piedras
preciosas ti las copas ó ti los platos, engastadas en
oro ó plata.
14.—Sed et in coronis rnensarum geminas co- § 14.—Pero también, en cuanto ti las coronas de
ronis cedent, et hae mensis. las mesas, las piedras preciosas cederán ti las co-
ronas1 y estas ti las mesas.
15.—In niargaritis quoque el auro idem est; § 15.—Lo mismo es también en cuanto ti las mar-
nain si margaritae auri ornandi gratia adhibilae garitas y al oro; porque si las margaritas fueron
sunt, auro cedunt, si contra, aurum margaritis puestas para adornar el oro, cederán al oro, y si al
cedet. contrario, el oro cederá ti las margaritas.
16.-1dem et in geinmis annulis in1usis. § 16.—Lo mismo también en cuanto ti las pie-
dras preciosas puestas en los anillos.
§ 17,—Gemmae autem sunt perlucidae materiae, § 17.—Mas as piedras preciosas son materias
quas, ut refert Sabinus libris ad Vitellium Servius muy transparentes, las cuales, como dice Sabino
a lapillis eo distinguebat, quod gemmae essent per- en sus libros de Comentarios ti Vitelio, las distin-
lucidae materiae, velut smaragdi, clirysolithi, ame- guía Servio de otras piedras, en que las preciosas
thysti (4); lapilli autem contrariae superionibus eran materias muy transparentes, como las esme-
naturae, ut obaidiani, Veientani (5). raldas, los erisolitos y las amatistas; pero las otras
piedras, de naturaleza contraria ti la de las ante-
riores, como las obsidianas, y las veyentanas.
§ 18.—Margaritas aulem nec gernmis, nec lapil.. § 18.--En el mismo lugar dice Sabino, que es
liscontineri, satis constitisse, ibidem Sabinus ait, bastante sabido que las margaritas no se compren-
quia concha apud rubrum mare el crescil, el coa- den ni en las piedras preciosas, ni en las otras
lescil. piedras, porque la concha crece y se cuaja en el
mar rojo.
§ 19.— Murrhina autem vasa in gemrnis non § 19.—Pero escribe Cassio, que los vasos de riu-
case, Cassius scnibit. rra no se cuentan entre las piedras preciosas.
§ 20.—Auro legato vasa aurea continentur, et § 20.—En el oro legado se comprenden los vasos
geinmis geinmea vaga; secundum hace sive gein- de oro, y en las piedras preciosas tos vasos de pie-
mae smI in aureis vasis, sive in argenteis, auro dras preciosas; según esto, las piedras preciosas,
argentove cedent,quoniam hoc spectamus, quae ora esten en vasos de oro, ora en los de plata, ce-
res cuius re¡ ornandae causa fuerit adhibita, non derán al oro ó ti laplata, porque miramos esto, qué
quae sit pretiosior. cosa haya sido empleada para adorno de otra cosa,
no cuál sea de más precio.

20.[21. H. 22. V.] P A U L U S libro 111. ad Sa- 20. [21. H. 22. V.] PAULO; Comentarios t Sa-
binurn.—Si, ut habiliter gemmae geri possint, in- bino, libro ¡11.—Si para que puedan ser llevadas
clusae auro fuerint, tum aurum gemmis dicimus con comodidad l.ubieren sido engastadas en oro
cedere. las piedras preciosas, en este caso decimos que el
oro cede Ii las piedras preciosas.
21. [22. H. 23. V.] POMPONIUS libro 171. ad 21. [22.- H. 23. V.] PoMpoNto; Comentarios
Sabinun.— In argento potorio utrum id duntaxat á Sabino, libro VI. - Se puede dudar si en la pla-
sit, in quo bibí possit, an etiam Id, quod ad prao- ta para beber se comprende solamente aquella en
parationem bibendi comparatum est, veluti colum que se puede beber, ó también la que se compró
nivariuin, el urceoli, dubitari potest; sed pro- para la preparación de las bebidas, como el cola-
pius (6) est, UI hace quoque insint. dor para nieve, y [as orcillas; pero es más probable
que también se comprendan estas cosas.
§ 1.—Unguentis legalis non tanlum ea legata § 1.—Legados los ungüentos, no solo se conside-
videntur, quibus unguimur voluptatis causa, sed ran legados aquellos con que nos Ungimos por pla-

(1) La VaLg.; cocliiatorii, el códice Fi.


(5) adhlbeatur, Mal. (3) 1-JaL.; obsiani, venicntaiii, el códice FI.
(3) Hal.; flalis, el códice Fi. (a) Segóíz corrección del códice FI.; proprhis, la escrita-
(4) Mal.; sinelbue ti el códice Fi. ra original, Dr.

DIGESTO.-LIBRO XXXIV TITULO II 669
et valetudinis; qualia sunt Commagena, glauci- cer, sino también por enfermedad; tales son, la
na (1), erina (2), rosa (3), mrrha (4), colum, comagena, la glaucina, la crina, la rosa, la mirra,
nardum purum; boc quidein etam, quo elegantio- el colo, y el nardo puro; con este, á Ja verdad, se
res sint et mundiores, unguuntur feniinae. ungen también las mujeres para estar más elegan-
tes12 limpias.
2.-Sed de aquiminario Cassius alt, consultum .-Pero respecto al aguamanil dice Cassio, que
se respondisse, quum alter¡ ai'genturn potorium, habiéndosele consultado respondió, que habiéndose
alter¡ escarium legatum esset, escario cedere. legado á uno la plata que sirve para beber, y á otro
la que para comer, cedia á la de comer.
22. 128. H. 24. Vj ULPIANUS libro XXIJ. ad 22. [28. H. 24. V.J ULPIANo; Comentarios 4
Sabuuzm.-Veatimentum (5) id est, quod detexturn Sabino, libro XXII.-Es vestido lo que ya está tegi..
est, etsi desectum (6) non sit, id est, si siL con- do, aunque no esté cortado, esto es, si hubiera sido
summatum (7). Quod in Lela est nondum pertex- acabado. Porque el que esta en el telar todavía no
.tum, veL (8) detextum, contextum appellatur. acabado, ó tegido, se llama tegido. As¡, pues, si
Quisquisigitur vestem legaverit, neque stamen, cualquiera hubiere legado un vestido, no se com-
neque subtemen (9) legato continebitur. prenderá en el legado ni el estambre, ni la trama.
23. 124. 11.25. V.J IDEM libro XLI V.adSa- 28. 124. H. 25. V.] EL MISMO; Comentarios á
binu,n. - Vestis, an vestimenta legentur, nihil Sabino, libro XLIV.-No hay diferencia entre que
refert. se legue el vestido, ó el vestuario.
§ 1.-Vestimentorurn sunt, oinnia ]anea, linea- § 1.-Son vestidos todas las cosas de lana, y de
que, ve] series, ve¡ bombycina (10), quae induendi, lino, ó de algodón, ó de seda, que han sido prepara-
praecingendi, amiciendi, insternendi, jnijciendi, das para cubrirse, ceiíirse, revestirse, recubrirse,
incubandive (11) causa parata aunt; et quae bis echarse encima, ó estar acostado; y las cosas que
acceasionis vice cedunt, quae sunt insitae pictu- ceden á estas por vía de accesión, como son las
rae, clavique, qui vestibus insuuntur. pinturas hechas en ellas, y los botones que Be co-
sen en los vestidos.
§ 2.-Vestimenta omnia aut virilia sunt, aut 2.-Todos los vestidos son ó de hombre, ó de
puerilia, aut muliebria, aut communia, ant fami- niño, 6 de mujer, 6 comunes, 6 de esclavos. Son
llanca. Virilia sunt,quae ipsius patrisfamiliae cau- de hombre, los que fueron preparados por causa
sa parata sunt, veluti togae, lunicae, palliola, del inismo padre de familia, como las togas,las tú-
vestimenta stragula, amphitapa (12), et saga, reli- nicas, las capillas, los sobretodos, los manteos, los
quaque similia. Puerilia sunt, quae ad nulluin sayos, y otras cosas semejantes. Son de niño, los
aliumusum pertinent, nisi puerilem, veluti togae que no sirven para ningún otro uso, sino para el
praetextae, aliculae, chiamydes, pallia (13), quae de Los niños, como las togas pretextas, las man-
tiliia nostris comparamus. Muliebria sunt, quae gas de angel, las clamides y las capas, que com-
matrisfamiliae causa sunt comparata, quibus vir pramos para nuestros hijos. Son de mujer, los que
non facile uti potest sine vituperatione, veluti sto- se compraron por causa de la madre de familia, de
lae, pallia, tunicae, capitia, zonae, mitrae, quae los que no puede usar fácilmente sin vituperio el
magia capitis tegendi, quam ornandi causa sunt varón, como las estolas, los mantos, las túnicas,
coiiiparata, plagulae, penu]ae. Communia sunt, las capuchas, los ceñidores, y las mitras, que se
qui bus promisdue utitur mulier eum viro, veluti si compraron más bien para cubrir que para adornarla
eiusmodi penula palliumve est, et reliqua huiu8- cabeza, las faldas y los gabanes. Son comunes, aque-
modi, qui bus sine reprehensione ve] vir, vel uxor llos de que indistintamente usan la mujer y el hom-
utatur. Fainiliarica sunt, quae ad familiarn ve- bre, como si de esta clase fuera el gabán ó el man-
stiendam parata sunt, sicuti saga, tunicae, penu- to, y otras de la misma naturaleza, de que sin cen-
las, hntea, vestimenta siragula, et consimilia. sura usa el marido 6 la mujer. Son de esclavos, los
que están destinados para vestir á la servidumbre,
como los sayos, las túnicas, los gabanes, los pañue-
los, los sobretodos, y otras cosas semejantes.
3..-Vestjs etiam ex pellibus constabit (14), § 3.-Será vestido tanibien el hecho de pieles,
24 [25. H. 26. y.] PAULUS libro XL cid Su- 24. (25. H. 26. VI PAULo; Comentarios 4 Sa-
binum. - quum et tunicas, et stragula pellicia non- bino, libro X1.-porque algunos también tienen tú-
nulli habeant; ajeas y sobretodos de pieles;
25. [28. H. 27. Y.] tJLPIANUS libro XLIV. 25. [28. 11. 27. Y.] ULPIANO; Comentarios 4
ad Sabinumn. argumento sunt etiam nationes Sabino, libro XLII'.-y sirven también de prueba
quacdam, veluti Sarmnalarum, quae pellibus te- algunas naciones, como la de los Sármatas, que se
guntur. visten con pieles.
§ 1.-Arista eliam coactilia vesti cedere alt, et § 1.-Aristón dice, que también los fieltros per-
tegimenta subselliorum huic legato cedere. tenecen al vestido, y que las cubiertas de los asien-
tos pertenecen á este legado.

(1) gleuctus, acertadamente ¡taL


(2) crhIna, Hal. (9) pertextum, vsi, omitelas ¡tal.
(3) rhedlna, Hal. (9) subtegmen, Hal, Iiibetamen. la Vulg,
(4) Ha1. mura, el códice FI.; e myrrba quoque, tuin nar- (10) ¡IaL; bombucina, el códice FI.
dinumnpurum, Ha l. (II) ¡Ia l.; Iucumbndivc, el códice FE.
(5) Vestimentl. HUI. (12) ¡tal.; amiitapa, el códice FI.
(6) dsertum, HaZ. (13) aliculi et chlamydcs et alia, quae, Hal.
(7) Id est eonsummatum, omilelae ¡Ial. (14) La VuIq. aiade como párrafo elfr. 25.

670 DIGESTO. - L113fl0 XXXIV TÍTULO U

§ 2.—Vittae (1) margaritatum, item fibulae § 2.—Las cintas de margaritas, y también las
namentoruin magis, quam vestís sunt. hebillas, pertenecen más bien al adorno que al
vestido.
§ 3.—Tapea vesti cedunt, quae aut sterni, aut § 3.— Los tapetes, que se suelen extender, ó
inilci solent; Sed stragulas, et babylonica, quae echar encima, pertenecen al vestido. Pero las man-
equis insterni solent, non puto vestis esse. tas y los tapices, que se suelen poner á los caballos,
no creo que sean vestidos.
§ 4.—Fasciae crurales (2) pedulesque, et iinpi- § 4.—Las fajas para las rodillas y para los piés,
lía (3) vestis loco sunt, quia partem corporis ve y las polainas, están en la categoría de vestido,
stiunt. Alia causa est udonum (4), quia usum cal- porque visten parte del cuerpo. Distinta es la con-
ceamentruui (5) praestant. dición de los escarpines, porque sirven para el
calzado.
§ 5..-.-Cervicalia quoque vestis nomine conti- § 5.—. También las almohadas se comprenden
nentur. con el nombre de vestido.
§ 6.—Si quis addiderit: «vestem suain», apparet, § 6.—Si alguno hubiere añadido: «su vestido», se
de ea cuin sensisse, quam ipse in usus suos habuil. vé, que él entendió referirse al que él mismo tuvo
para sus usos.
§ 7...—Culcitrae (6) etiain vestis erunt. § 7.—Los colchones serán también del vestido.
§ 8..—Item pelles caprinae et agninae vestis § 8.—También serán del vestido las pieles de ca-
erunt. (7) bra y las de cordero.
§ 9.—Muliebri veste Iegata et infantilern conti- § 9.—Con razón escribe Pomponio en el libro vi-
fien, et puellarum, et .virginum, Pomponius libro gésimo segundo de sus Comentarios á Sabino, que,
vicesimo secundo ad Sabinum recte scribit; mulie- legados los vestidos de mujer se comprenden tam-
res enim omnes die¡, quaecunque sexus feininini bién los de las niñas, los de las muchachas, y los
sunt, de las doncellas; porque se dice mujeres Ii. todas
las que son del sexo femenino.
§ 10.—Ornamenta inuliebria sunt, quibus mulier § 10.—Son adornos de mujer, aquellos con los
ornatur, veluti maures, arcnillae, viriolae, annuli, que se adorna la mujer, como los pendientes, los
praeter signatonios, et omnia, quae ad aliain reni brazaletes, las pulseras, los anillos, excepto los de
nullam parantur, nisi corporis ornandi causa; que sello, y todas las cosas que no se preparan para
ex numero etiatu hace sunt: auruin, gemLnae, la- ninguna otra mas que para adornar el cuerpo; de
pH 11, quia (8) aliam nullam in se utilitatern habent. cuyo número también son estas: el oro, las piedras
ti¡, mulieris est, quo inulier mundior siL; con- preciosas, y otras piedras, porque no tienen en si
tinentur eo specula, matulae, unguenta, vasa un- ninguna otra utilidad. Son objetos del tocador de
guentaria, et si qua sinti ha dici possunt, veluti lava- mujer, aquellos con los que la mujer está más asea-
tío, riscus. Ornamentorum haec: viUae, mitrae, se- da; se comprenden en él tos espejos, los orinales,
mimitrae, calantica (9), acus cum margarita, quam los ungüentos, los vasos para ungüentos, y otras
niulieres hahere solent, reticula, crocyphantia (10). cosas c1ue se pueden decir semejantes, como los
Sicut et mutier potest esse munda, non tamen or- utensiLios del baño y el cofre para ropa. Son ador-
nata, ut solet contingere in his, quae se emunda- nos estos: las cintas, las mitras, las cofias, las
verint lotae in baineo (ti), neque se ornaverint; et tocas, la aguja con margarita, que suelen tener las
contra est aliqua ex soinno statim ornata, non La- mujeres, las redecillas, y las escofietas. As! como
men coinmundata. también la mujer puede estar aseada, pero no
adornada, según suele acontecer con aquellas que
se han aseado lavándose en el baño, y no se ador-
naron; y por el contrario, hay algunas que inme-
diatamente se adornan al despertarse, pero no
se asean.
§ 11.—Margarita, si non soluta sunt, ve[ qui al¡¡ § 11.—Las margaritas, si no están sueltas, ú
lapides, si quidern exemtiles sint, diendum caL, otras cualesquiera piedras, si verdaderamente fue-
ornamentorum loco haber¡; sed etsi in hoc sint ran fáciles de quitar, se ha de decir que se consi-
resoluti, ut componantur, ornarnentorum loco sunt. deran en la clase de adornos; pero aunque se hayan
Quodsi adhuc sint rudes lapilli, ve¡ margarUae, desengarzado para componerlas, están en la clase
vel gemmae, ornamentorurn loco non erunt, nisi de adornos. Mas si estuvieran todavía en bruto las
alia mens fuit testantis, qui hace quoque, quae ad piedras, ó las margaritas, ú las piedras preciosas,
ornamenta paraverat, ornamentoruLn loco et appel- no estarán en la clase de adornos, si no fué otra la
latione comprehendi voluit. intención del testador, que quiso que también estas
cosas, que había destinado para adornos, se com-
prendieran en la clase y con la denominación de
adornos.
§ 12.—Unguénta, quibus valetudinis causa un- § 12.—Los ungüentos, con que nos untamo-. por
guimur, ntundo non continentur. causa de enfermedad, no se comprenden en los
objetos de tocador.
28. [27. H. 28. V.] PAULUS libro XI. ad Sa-. 28. [27. H. 28. 17.] PAuLO; Colpicittariog 4 Sa-

(1) legato cedere vice rnargaritalum, HaZ. (7) Este pdrrafo se coas ¿dera aiiadido por antiguos co-
(2) crliia)es, la Vulg. pulas.
(2) Según nuestra enmienda; lapilla, el códice FI.; et (8) qul, Ha?.
iteni piles, ¡Ial. (9) ¡Ial.; calautica, el códice Fi.
(4) Hal.; adonum, Taur.; donum, el códice PI., Br. (10) Según enmienda Dr., croeufautla, el códice FI.
(8) ¡IaL; calclameutoium, el códice Fi. (11) Taur.epún la escritura original; balineo, corrección
(6) ¡iaL; Culcltae, el cddice FI. del códice FI.1 Br.

DIGESTO.—LIBRO tXxIv: TÍTULO II 6'71
binum.—Quarnvis quaedam ex veste magisornatus bino, libro XI.— Aunque algunos vestidos se com-
gratia, quam quo corpus tegant, comparentur, pren mas bien por razón de ornato que para cubrir
tamen, quod co nomine sint reperta (1), potius el cuerpo, sin embargo, como hayan sido encon-
habenda esse vestís numero, quam ornamentorum. trados con este nombre, han de ser tenidos en el
Similiter ornamentorurn case constat, quibus uti número de los vestidos mas bien que en el de los
mulieres venustatis et ornatus causa coeperunt, adornos. De igual modo es sabido que son adornos
neque referre, si quaedam eorum alium quoque cosas de las que empezaron á usar las mujeres por
usum praebeant, sicuti mitrae etanademata; quam- ernbel lee¡ miento y por ornato, y que no importa que
vis, enim corpus tegant, tamen ornarnentorum, non algunas sirvan también para otro uso, como las
vestis esse. mitras, y las cintas para la cabeza; porque aunque
cubran el cuerpo, pertenecen, sin embargo, al
adorno, y no al vestido.
27. [28. H. 29. V.] ULPIANUS libro XLIV. 27. [28. II. 29. V.] ULPIANO; Comentarios 4
ad Sabinuin.— Quintus Mucius libro secundo luna Sabino, libro XLI V.—Quinto Mucio define así en el
civilis ita definit, argenturn factum vas argenteum libro segundo del Derecho civil: se considera que
videri case. un vaso de plata es plata labrada.
§ 1.—An, cui argentum omne legatuin est, ej § 1.—Se pre°unta, si se considerará que al que
nurni quoque legati case 'videantur, juaerilur; et se le legó toda'ia plata se le legó también el dinero;
ego puto, non contineri, non facile enim quisquam y yo opino que éste no se comprende, porque no es
argenti numero numos computat. Item argento fa- facil que nadie cuente el dinero entre los objetos
eto legato, puto, nisi evidenter contra sensisse te- de plata. Asimismo, legada la plata labrada, opino
statorem appareat, numos non contineri. que no se comprende el dinero, á no ser que evi-
dentemente aparezca que el testador entendió lo
contrario.
§ 2.— Argento omni legato, quod suum esset, § 2.—Legada toda la plata, que fuese suya, sin
sine dubio non debelur id, quod in credito esset; duda no se debe la que se acreditase; y esto portal
hoc ideo, quia non videtur suurn esse, quod, vindi- razón, porque no se considera que es suya la que
cari non poasit. no pueda reivindicar.
§ 3.—Cui aurum ve! argentum factum legatuin 3.—Si á uno se le legó el oro ó la plata labra-
est, si fractum, ant collisum sit, non continetur. da, no se comprende si estuviese rota ó abollada,
Servius enim existimat, auruni ve¡ argentum fa- porque opina Servio, que se considera oro ó plata
ctum id videri, quo commode uti poasumus, argen- labrada, aquella de que podemos usar cómodamen-
tum autem fractum et co!Iisum non ineidere in te, pero que la plata rota ó abollada no entra en
eam definitionem, sed infecto contineri. esta definición, sino que se comprende en la que
está sin labrar. -
§ 4.—Gui legatum est aurum omne, quod suum 4.—Aquel- á quien se legó todo el oro que fuese
esse, quum moreretur, vindicare potuit, suuin suyo cuando muriese, pudo reivindicarel que fue-
esse (2). Sed si qua distnibutio eius re¡ facta est, se suyo. Pero si se hizo alguna distribución de él,
tune interest, quomodo sit legatum, si factum su- entonces importa saber de qué modo se haya lega-
mm Jegatum est, omne ad eum pertinet, cuí lega- do; si se legó el oro labrado, le pertenece al que se
tum es, ex quo euro aliquid est effectum, sive id le legó todo lo que se hizo con aquel oro, ya si esto
suae, sive alterius usionis causa paraturu esset, vel- hubiese sido destinado para su propio uso, ya si
uti vasa aurea, emblemata, signa, auruin mulie- para el de otro, como vasos de oro, adornos, sellos,
bre, et cetera, quae his rebus sunt similia; sed si objetos de oro para mujer, y otras cosas que son
infectum legatum est, quod eius ita facturn est, ut semejantes á estas; pero si se legó sin labrar, se
co, quod ad rem (3) comparatum est, non possis considera que se legó el que de este se labré de'
uti sine refectione, quodque ab eo patrefamilias modo que no puedas usarlo, sin volverlo á labrar,
infecti numero fuerat, id videtur legatum case; si para el objeto ti que se destinó, y el que habla sido
autem aurum ve[ argentum signatum legatuin est, tenido por el padre de familia como no labrado;
id paterfamilias videtur testamento leasse, quod pero si se legó el oro 6 la plata acuñada, se consi-
eius ahqua forma est expressurn, veluti quae PM- dera que el padre de familia legó en el testamento
lippi (4) sunt, itemque nomismata et similia. la que ón alguna forma esté acuñada, como las
monedas que son de Filipo, y también las medallas,
y otras cosas semejantes.
§5.—Argento legato non puto ventris causa ha- § 5.—En la plata legada no creo que se compren-
bita scaphia (5) contineni, quia argenti numero den los servicios tenidos para el vientre, porque no
non habentur. se consideran en el número de los objetos de plata.
§ 6..--Argentum factum recte quia ita definierit, § 6.—Cua!quiera'definirá bien así la plata labra-
quod neque in masas, noque in lamina (a), neque da, la que no esté ni en pasta, ni en láminas, ni
in signato, neque in supellectili, neque in mundo, acuñada, ni en el ajuar, ni en los objetos de toca-
neque in ornamentis insit. dor, ni en los adornos.
28. L29.H.30. V.j ALFENIJSVARU'S libro VI]. 28.J29. II. 30. y.] ALF ENO VARO; Diqesio,
Digestorum.— Quum in testamento alicui argen- libro VII.—Habiéndosele legado ti uno en testa-
tum, quod usus sui causa paratum esset, legaretur, mento la plata que. hubiese estado destinada para
itemque vestis, aut supeliex, quaesiturn esi, quid uso de uno mismo, y además los vestidos, 6 e!

(1) parata, ¡Ial. (8) ut eo, ad quam mm, acertadamente Hal.


(2) quod soum ee8et, cuin moreretur; eles omne aurum (4) ¡ial.; Filippi, el códice FI.
iet, quod tuncpaterfamilias, cina moreretur, vindicare po (8) HaL; scafia, el cddce Fi.
tu suum esse, Ha i. (di) Hal. Vuig.; Iamu, el códice FI.

672 DIGEsTo.—LIsuoxxxxv: TÍTULO II

cuiusque usus causa videretur paratum esse, u(rum- ajuar, se preguntó, qué se considerarla que fué
nc id argentuni, quod victus sui causa paratum preparado para uso de cualquiera, si la plata que
paterfamutias ad quotidianurn usum parasset, an et para el cuotidiano uso de su comida hubiese desti-
si eas inensas argenteas, et eius generis argentum nado el padre de familia, ó si también las mesas
iiaberet,quo ipse non temere nteretur, sed com- de plata, y la plata de esta clase que tuviese,
modare ad ludos, et ad ceteras apparationes cole- que él usase no inconsideradamente, sino que
roL Et magis plaoet, quod viCtus sui causa paratum soliese utilizar en los juegos, y en las demás osten-
est, tantum contineri. taciones. Y más bien parece que solamente se
comprenda la que se destiné para su propia comida.
29. [80. H. 31. V.] FLORENTINUS libro XI. 29. [80. H. 81. V.] FLORENINO; mehala, li-
Insljuüon.urn.—Sj quando alterius generis materia bro XI.—Cuando al oro 6 á la plata se le hubiese
auro argentove iniecta sit, si factum aurum vol unido materia de otro género, si se legase el oro ó
argentum legetur, et id, quod iniectum est, de- la plata labrada, se debe también aquello que se
betur. unió.
§ 1.—Utra autem utrius materiae sit accessio, § 1..—Pero se ha de estimar por la vista, y por el
visu atque usu rei, consuetudine (1) patrisfamilias uso de la cosa, y por la costumbre del padre de fa-
aeatimandum est. milia, cuál de dos materias sea accesión de la otra.
30: [31.11.32. V.] PAuLus libro singular¡ de 80. [31. H. 32. 11.] PAULO; De la asignación
a88içrno1wne liberlorwn.—Si quis ita legaverit ¿uxo- de ¿os tiberIos, libro único.—Si alguien hubiere le-
vi meae mundum, ornamente, son quae eius causa oado así: «doy y lego á mi mujer los objetos de toca-
paravi, do lego», placet, omnia deben, sicuti quurn or, los adornos, ó las cosas que por causa de ella
ita legatur: «Titio 'rina, quae in urbe habeo, son in preparé», está determinado que se deben todas las
porte, do lego», omnia deben; hoc enim verbum cosas, como cuando se lega así: «doy y lego á Ticio
«seu» ampliandi legati gratia positum est. los vinos, que tengo en la ciudad, 6 en el puerto»;
porque esta palabra «6» se empleó para ampliar el
legado.
31. [32. H. 33. V.] Ltuso libro II. Poslerio- 31. [32. H. 33. V.] LABSÓN; Obras póslwnas
ram Jcwo(eno epitorncdorwn. - Qui lancem maxi- compendiadas por Jaroleno, libro 11. - Uno que de-
mam, minorem, minimam relinquehat, ita legave-. jaba un plato grande, otro mediano, y otro, peque-
rat: «lanceni ninorem liii lego»; mediae magnitu- fi, había legado así: «lego á aquel unplato me-
dinis videri legatam lancem responsum est, si non nor»; se respondió, que se considera legado el plato
appareret, quam lancem ex his paterfarnilias de- de mediano tamaño, si no apareciese qué plato de
monstrare voluisset. estos haya querido indicar el padre de familia.
32. [33. H. 34. V.] PAULUS libro 11. ad Vi- 32.(33. H. 84. V.J PAULO; Conlentariosá Vi-
teliium.—Ped¡cutis argenteis adiuncta sigila ae- telio, libro ¡1.—Las estatuas de bronce adheridas Ii
nea, ceteraque omnia, quae ad eandem similitudi- pedestales de plata, y todas las demás cosas, que
nem redigi possunt, argento facto cedunt, 80 pueden reducir á análoga semejanza, ceden A la
plata labrada.
§ 1.—Auro facto adnumeranturgemmaeannulis § 1.—En el oro labrado se cuentan las piedras
inclusae, quippe annulorum sunt. Cymbia argen- preciosas engastadas en los anillos, porque son do
tea crustis aureis illigata, marganitae, quae ita or- los anillos. Los vasos de plata de dos asas, esmal-
namentis muliebnibus contextae sunt, ut in bis tados con relieves de oro, y las margaritas, que de
aspectos aun potentior ah, auno facto adnumeran- tal modo están unidas A los adornos femeniles, que
tur. Aurea emblemata, quae in (2) apsidibus ar- en estos sea más visible el aspecto del oro, se cuen-
genteis essent, et replumbari possent, deben Gallus tan en el oro labrado. Los adornos de oro, que hu-
ait, sed Labeo improbat. Tubero autem, quod testa- biese en los platos de plata, y se pudiesen desoldar,
tor auri numero habuisset, legatum deben ait, dice Gallo que se deben, pero no lo aprueba La-
alioquin aurata et inclusa vasa alterius materiae beón. Mas Tuberón dice que se debe como lega-
auri numero non habenda. do lo que el testador hubiese tenido en el número
de los objetos de oro, pues de otro modo no se han
de tener en el número de los objetos de oro los va-
sos dorados y los adornados con otra materia.
§ 2.—Argento potonio vel escario legato in his, § 2.—Legada la plata para beber ó para comer,
quae dubium est, cuius generis sint, consuetudi- se ha de atender A la costumbre del padre de fami-
nem patrisfamilias spectandam, non etiain in bis, lia en cuanto á aquellos objetos sobre los que haya
quae certum est, eius generis non esse. duda de qué género sean, pero no también en cuan-
to A aquellos que es cierto que no son de esta clase.
§ 3.—Quidain pt-iinipilaris uxori suae argentuni § 3.—Un pnimipilar había legado A su mujer la
escarium legaverat; quaesitum est, quum paterfa- plata de comer; se preguntó, si, habiendo tenido
mirlas in argento suo vasa habuerit, quibus et po- el padre de familia entre sus objetos de plata vasos
tabat, et edebat, an legato hace quojne vasa con- en los que bebía y comía, también estos vasos se
tinereiitut. Scaevola respondit, contineri. comprenderían en el legado. Scévola respondió,
que se comprendían.
§ 4,—Item (3), quum quaereretur de tau legato: § 4.—Asimismo, preguntándose respecto á este

(1) ml.; consuetudiiiis1 el eÓdee M.


() Según conjetura Br.; lapidibus inserta el códice Fi. 1» Ilal, lulg.; Idem el códice Fi,

DIGESTO.—LIBRO xxxtv: TITULO u 673

«hoc ainplius, filia mea dulcissima, e medio sumi- legado: «además de esto) toma, cariñosísima hija
te, tibique hebeto ornainentum omne ineum mu- mía, de a masa, y ten para ti, todos mis adornos de
liebre eum auro (1), et si qua alia muliebria mujer con oro, y cualesquiera otros adornos de mu-
a pparuerint» (2), quuin testatrix n egotiatrix fu erit, jer que aparecieren», si, habiendo sido comerciante
an non solum argentum, quod in domo, vel intra la testadora) cederá al legado no solamente ha plata
horreum usibus eius fuit, legato cedat (3), sed que hubo en la casa ó dentro del almacén para uso
etiam quod in basílica fnit muliebre; respondit, si de ella, sino también la de mujer que había en la
tcstatrix habuit propriui-n argentum ad usum suum tienda del comercio; respondió, que si la testadora
paratum, non videri id legatum, quod negotiandi tuvo plata propia destinada pata su uso, no se con-
causa venale propon¡ soleret, nisi de so quoque sidera legada aquella que se soliese exponer como
sensisse is, qui petat, probet. vendible para hacer negocio, si no probara el que
la pidiera que también se refirió á ella.
5.—Neratius Proculuin refert ita respondisse, § 5.— Refiere Neracio, que Próculo respondió
vasis electrinis legatis nihil interesas, quantum ea así, que, habiéndose legado vasos de electro, nada
vaso, de quibus quaeritur, argenti ant electri ha- importaba cuánta plata 6 cuánto electro tengan los
beant (4), sed utrum argenturn electro, no ele- vasos deque se trata, sino si cederá al electro la
ctrurn argento cedat; 14 ex adspectu vasorum lacilius plata, 6 á la plata el electro; que esto se podía co-
intehligi posse; quodsi in obscuro sit, inspiciendum nocer mfLs fácilmente por el aspecto de los vasos;
est, in utro numero ea vasa is, qui testamentum pero que si no estuviese claro, se ha de de ver en
tecit, habuerit. cuál de las dos clases haya tenido estos vasos el que
hizo el testamento.
G. —Laheo testamento sus Noratiae, tixori § 6.—.Laheón legó en su testamento á Neracia,
suae, nominatim legavit: «vestem, mundum mu- su mujer, determinadamente: «los vestidos, todo el
liebreni omnem, ornamentaque muliebria omnia, tocador de mujer, todos los adornos de mujer, la
lanam, hinum, purpuram, versicoloria, facta infe- lana, el lino, la púrpura, las lanas teñidas de va-
ctaque ornnia», et cetera; sed non mutat substan- rios colores, y todo lo labrado y sin labrar», y otras
tiam rerum non necessario verborum multiplicatio, cosas; pero la innecesaria redundancia de palabras
quia (5) Labeo testamento lariam, nc deinde yeral- no cambia la sustancia de las cosas, porque La-
coloria scripsit, quasi desierit (6) lana tiocta lana heón escribió en el testamento la laus, y luego la
csse, detractoque verbo «versicoloria» (7), nihilo- teñida de varios colores, como si la lana teñida hu-
minus etiain versicolorja debebuntur, si non appa- biere dejado de ser lana, y suprimidas las palabras
reat, aliam defuneti voluntatem fuisse. «teñida de varios colores», no obstante se deberá
también la teñida de varios colores, si no aparecie-
ra que otra fué la voluntad del difunto.
7.—Tjtja mundum inuliebrein Septiciae lega- § 7.—Ticia legó los objetos de tocador á Septicia;
vit; ea putabat, sibi legata et ornamento, et moni- creía ésta, que se le legaron también los adornos, y
hin, in quiLma gemmae -et rnargaritae insunt, et los aderezos, en los que hay engastadas piedras
annulos, et vestem tam coloriam, quam versicolo- preciosas y margaritas, ' los anillos, y los vestidos,
riam;quaesitum est, en haec Ornflia mundo conti- tanto de un color como de varios; se preguntó, Ase
nenturi Scaevola reapondit, ex bis, quae propone- comprenderá todo esto en los objetos de tocador?
rentur, duntaxat argentum (8) haineare mundo Scévola respondió, que de estas cosas, que se ex-
niuliobri contineri. ponían, solamente se comprendía la plata del baño
en los objetos de tocador de mujer.
§ l.—I tem im maures, in qui bus 4 une margo- § 8.—Asimismo, habiendo legado unos pendien-
ritae eleuchi, et smaragdi duo, legasset, et poslea tes, en los que había dos margaritas conoideas, y
elenclios iisdein detraxisset, et quaereretur, en ni- dos esmeraldas, y habiéndoles quitado después las
hulomir,us detractis elenchis maures deberentur, conoideas, y preguntándose si á pesar de haberse
respondit, deben, si marieant maures, quamvis quitado las conoideas se deberían los pendientes,
margarilas lis detractas (P) sint. respondió que se debian, si continuaran siendo
pendientes, aunque se les hayan quitado las mar-
garitas.
§ 9.—De alio idem respondit, quurn quaedam § 9.—.Lo mismo respondió respecto á otro caso,
onitainentuin mamillatuin (10) ex c.yhindris triginta en que habiendo una legado un adorno del pecho,
quatuor et tyinpanhis (11) margaritis triginta qua- de treinta y cuatro cilindros y de treinta y cuatro
tuor legasset, el postea quatuor ex cylindris, etiarn niargaritas Umpanas, hubiere quitado luego cuatro
sex de margaritis dotraxisset. cilindros, y además seis margaritas.
33. 134. H. 35. V.] POMPONIUS libro IV. ad 33. [34. H. 35. y.] PosipoNmo; Corncniario.
Quiiuwn Muciu,n.-1riter vestem vinilem el vesti- á Qainlo Mucio, libro IV.—Ninguna diferencia hay
menta virilia nihil interest, sed difficultatein faeit entre vestido de hombre y vestuario de hombre,
mens legantis, si et ipse solitos fuerit uti quadarn pero crea la dificultad la intención del que lega, si
veste, quae etiam mulieribus conveniens est; Ile- también él hubiere solido usar algún vestido, que
que ante omnia dieendumcst, eam legatam esse, es conveniente también para las mujeres; y as!, se
de qua sensenit testator, non quae revera aut mu- ha de decir ante todo, que se legó aquel é. que se
liebris, ant vinitis sit; nani el Quintus Mucius (12) hubiere referido el testador, no el que en realidad

(1) argento, inserta por conjeh.ro Dr.


(2) Ha 1. Val.q.; apparuerit, el códice FI. (8) Taur. al m rgen; argumentnm, en el texto.
(3) ¡Ial. Vulg.; cedit, el cddje Fi. (s) ¡Ial. Vutg.; margarita cis detracta, el códice FI.
(4) ¡Ial. Vulg. habebant, el códice FI. (10) mamillarum, Hal.
(8) quamvi, ¡ial. (11) HaZ.; tyinpa'iis, el códice Fi.
(6) Hal.; desit, ó mas bien dcsiit, el códice FI. (12) Todas los cód. citados por Br.; Pitias, por Muelas,
(7) ¡Ial. Vslg.; versicolorio, el códice J'l. Taur, según el códice Fi,
Towo II—Sé

674 DIGESTO.—LIBRO XXXiV TITULO II

ait, seire se quendam senatorein muliebribus eoe- sea de mujer, ó de hombre; porque también Quinto
natoriis uti solituín, qui, si legaret muliebreín ve- Mucio dice, que él sabe que cierto senador solfa
stem, non videretur de ea sensisse, qua ipse quasi usar vestidos de mujer para cenar, el cual, si hu-
viriji utebatur. biese legado los vestidos de mujer; no se conside-
raría que se refirió &aquellos que él mismo usaba
corno si fuerán do hombre.

34. [85. H. 38. V,J IDEM libro. IX. ad Quin- 34. [35. H. 36. V.] Ei. aiissio; Conierifcerios
¿un?. Muciu,n. - Seribit Quintus Mucius: si aurum á Quinto Muelo, libro IX.—Escribe Quinto Mucio:
suurn oirine paterfamilias uxori suae legasset, id si un padre de familia hubiese logado á su mujer
aurum, quod aurifici faciunduin dedisset, aut quod todo su oro, no se le debe á la mujer el oro que hu-
ei deberetur, si ab surificc ei repensum non esset, biese dado á un orifico para labrarlo, ó el que ti. él
mulieri non debetur. Pómponius: bac ex parte ve- se le debiese, si no se le hubiese devuelto por el
rum est, ex parte falsuin; nam de co, quod debe- orífice. Y dice Pomponio: esto en parte es verdade-
tur, sine dubio, utputa si auri libras stipulatus fue- ro, y en parte falso; porque respecto al que se lo
nt, hoc aurum, quod ci deberetur ex stipulatu, non debe, por ejemplo, si hubiere estipulado cien libras
pertinet ad uwrem, quurn illius factum adhuc non de oro, sin duda que este oro, que se le debería en
sit; id enirn, quod suum esset, non quod in actione virtud de la estipulación, no le pertenece á la mujer,
haberot, [egavit. In auLiflcc faisum est, si aurum puesto que todavía no se hizo de él; porquelegó loque
dederit, ¡La ut ex ea auro aliquid sibi faceret; nam fuese suyo, no aquello á que tuviese acción. Respec-
tunc licet apud aunificem sit aurum, dorninium La- to al orifico es falso, si le hubiere dado oro, para que
men non mutavit (1), manet (2) eius, qui dedit, de este oro le hiciese alguna cosa; porque entonces,
et tantum videtur mercedem praestituruspro ope- aunque el oro esté en poder del orífice, no cambió,
ra aunifki; per quod eo perduciinur, uL nihiominus sin embargo, el dominio, permanece siendo del que
uxori debeatur. Quodsi aurum dedit aurifici, ut non lo dió, y se considera que solamente ha de pagarle
tamen (3) ex co auro fieret sibi aliquod corpuscu- al orifico merced por el trabajo; por lo que se nos
lum, sed (4) ex alío, tuno qualenus dominium lleva .á decir, que, esto no obstante, se le debe á la
transit elus auri ad aurificern, quippe quasi per- mujer. Pero si le dió oro al orífice, mas no para
mutationem feeisse videatur, et lioc aurum non que le hiciese alguna cosa de este oro, sino de otro,
transil)it ad uxorcm. entonces, en tanto cuanto el dominio de este oro
pasa al orífice, porque se consideraque hubo como
permute, tampoco pasará este oro á la mujer.
§ 1.—Item scribit Quintus Mucius, si maritus § 1.—También escribe Quinto Mucio, que, si,
uxori, quum haberet quinque pondo aun, legasset teniendo cinco libras de oro, el marido le hubiese
¡La, aurum, quodcunque uxoris causa paratum legado á la mujer todo el oro que ha sido destinado
esset, uti heres uxori daret, etiam si libra aun para la mujer, para que á la mujer se lo diese el
jede venissct, el mortis tempore amplius, quam heredero, aunque después hubiese sido vendida
quatuor librae non deprehenderentur (5), in totis una libra de oro, y al tiempo de la muerte no se ha-
quinque libris heredein case obligatum, quoniam ar- llasen más que cuatro libras, el heredero quedó
ticulus «esta praesentis temporis demonstrationem obligado á todas las cinco libras, porque las pala-
in se continet (6). Quod ipsum, quantum ad ipsaui bras «ha sido» contienen en si la indicación de]
iuris ob!igationern pertineal, recte dicetur, id est, tiempo presente. Lo cual se dirá con razón en
ul ipso iure heres sit obligatus; verum sciendum, cuanto á la misma obligación do derecho, esto es,
si in lioc alienaveril tostator mdc libram, quod de- que de derecho está obligado el heredero; pero se
minuere veliet ex legato uxoris suae, tuno mutata ha de saber, que si el testador hubiere enajenado
voluntas defuncli locum faciet doli mal¡ exceptio- una do estas libras con este objeto, porque quisiera
ni, Ui, si perseveravenil mulier in pelendis quinque disminuir el legado de su mujer, entonces, la vo-
libris, excoptione doli mal¡ sumrnovcatur; sed si ex luntad cambiada del difunto dará lugar á la excep-
neceesitate aliqua compulsus testator, non quod ción de dolo malo, de suerte que, si la mujer hubie-
veliet deminuere ex legato, tune mulieri ipso jure re perseverado en pedir las cinco libras, sea repe-
quinque librae auri debebuntur, neo doli mal¡ ex- lida con la excepción de dolo malo; pero si la
ceptionocebit adversus petentein. enajené el testador compelido por alguna necesi-
dad, no porque quisiera disminuir el legado, en-
tonces se le deberán de derecho It la mujer las
cinco libras de oro, y no le perjudicará, pidiéndolas,
la excepción de dolo malo.
§ 2.—Quod si ¡la legasset uxoni: «aurum, quod § 2.—Pero si le hubiese legado así á su mujer:
ema causa paratum cnt», tuno rectissime scribit «el oro que se hubiere preparado por causa de ella»,
Quintus Mucius, ut haee scriptura habeat in se ci con muchísima razón escribe Quinto Mucio en este
dcmonstrationem legati, et argumentuin; ideoque caso, que esta cláusula contiene en si la indicación
ipso jure, alienata libra aun, amplius quatuor pan- del legado, y su prueba; y por lo tanto, enajenada
do non remanebunt in obligatione, neo cnt uten- una libra de oro, de derecho no quedarán en la
dum distinctione, qua ex causa alienaverit testator. obligación más que cuatro libras, ni se habrá de
utilizar la distinción de la causa por la que la haya
enajenado el testador.

35. 136. H. 37. y.] PAUL OS libro XLV. Re- 35. [88. H. 37. V.] PAULO;
o; Repue.stas, libro
spotisorurn. «Titiae, amicae meae, cum que sine XIV.—«Quiero que a Ticia, mi amiga, con quien

(1) 1-Ial.. Vulg. mutabtt, el códice FI. (4) et, inserta la VuLg.
(2) Segde nuestra enmienda; temçn, inserta el ei4ciiee FI. (5) Hal. deprehendentur, el códice Fi.
(3) tanturn. la Vu!. (m La 1!UlW continene, et códice FI.

IGESTO,—LIBX0 XXXIV: TITT3LO II 675

mendacio vixi, aurt pondo quinque dan volo»; viví sin falsía, se lo den cinco libras de oro»; pre-
quaero, so heredes ad praestationeni integrae ma- gunto, si habrán de ser compelidos los herederos fi
teriae aun, an ad pretium, et quantum praestan- la entrega de la materia de oro íntegra, ó fi dar el
dum compellendi sint. Paulus respondit, aut aurum precio, y cuánto. Paulo respondió, que se te debe
el, do qua (1) quaeritur, praestari oportere, aut dar fi ésta, de quien se trata, ó el oro, ó el precio
pretium aun, quanti comparari potest. del oro, en que se. puede comprar.
1.—Item quaero, si lite contestata Praetor ita § 1.—También pregunto, si, contestada la de.-
pronuntiavit, ut materia praestetur, en tutores su- manda e! Pretor faltó que se entregue Ja materia,
diendi sint, ah bac sententia pupillum, adversus habrán de ser oidos los tutores, que de esta senten-
quem pronuntiatum est, apud successorem elus in cia quieran restituir por entero ante el sucesor de
integrum restituere volentes. Paulus respondit, aquel al pupilo contra quien se fallé. Paulo respon-
Praetorein, qui auro legato ceiti ponderis inste- dió, que se considera que el Pretor que mandó,
niam praestari iussit, recte pronuntiasse videri. habiéndose legado cierto peso de oro, que se en-
tregase la materia, tallé bien.

36 [37. H. 38. y.] S C A EVOLA libro Iii. Re- 36. [37. H. 88. y.] SCEVOLA, Respuestas, li-
sponsoran.—eSeiae 4 ulcissi mee pocul u m su neu in, bro 111.—«Encomiendo fi la fidelidad de los here-
quod elegerit, fidei heredum committo, uL da- deros, que le den fi la dulcísima Seya el vaso de
i'ent» (2); queero, quum jo hereditate non sint nisi oro, que hubiere elegido»; pregunto, si, no habiendo
tnullae (3), scyphi, niodioli, pbialae, an Sela de bis en la herencia más que garrafas, tazas, pequeños
speciebus eligere possit. Respondit, quum omnia modios, y copas, podrá elegir Seya entre estas es-
potui parata pocula dicuntur, poase eam ex lila pecies. Respondió,que, como se dice que todos los
el igere. vasos están destinados para Ya bebida, podía ella
elegir entre estos.

37. 138. H. 39. Vi PAULUS libro XX!. Re- 37. [38. II. 39. V.] PAULO; Respuestas, libro
sponsorum. - Orn amen torum appellatione vestem XXI. - Respondí, que con la denominación de
muliebrem non contineni, nec errorem heredia ius adornos no se comprende el vestido de mujer, y
mutasse, respondi. que el error del heredero no cambió el derecho.

38. [89. H. 40. y.] SCAEVOLA libro 111. Re- 38. [39, H. 40. y.] ScvoLA; Respuestas, Ii-
sponsorum.—Titia testamento, item codicillis mul- broJlI.—Ticia dejó especialmente por fideicomiso
tas species tam argenti, quam vestis specialiter per en testamento y también en codicilos muchas cla-
fideiconimissuin i'eliquit; quaero, an non alise spe- ses, tanto de objetos de plata, como de vestidos;.
cies legato cedant, quam quae in hereditateinven- pregunto, si no pertenecerán allegado otras clases
tae essent. Reapondit, eas cedere, quae invenlae sino las que se hubiesen hallado en la herencia.
essent, de ceteris cavendum, ut, si inventac essent7 Respondió, que le pertenecen las que hubiesen sido
praestefltUr. halladas, y que respecto ti las demás se ha de dar
caución de que se entregarán, si se hubiesen en-
contrado.
§ 1 .—sSemproniae Pise lioc ainplius cooperto- § 1.—«Quiero que fi Seinpronia Pie se le den
rio. (4) Tabiana, et tunicas tres cuin palliolis, quae además de esto los cobertores de Tabia, y las tres
elegerit, dan volo»; quaero, an ex universa veste, túnicas con capillas, que hubiere elegido»; pregun-
14 est, en ex synthesi tunicas singuias (5) et pallio- to, si podrá elegir Sempronia entre todos los vesti-
la Sempronia eligere possit. Respondit, si essent dos, esto es, en el guardaropa cada una de las tú-
tunicae singulares cmii palliolis relictae, ex bis nicas y las capillas. Respondió, que si se hubiesen
duritaxat eligi posse; quodsi non essent (6), here- dejado túnicas especiales con capillas, solamente
dem vel tunicas, et palliola, sed ex (7) synthesi de estas se podia elegir; pero que si no se hubiesen
praestiturum, ve¡ verani aestimationeoi earum. dejado, el heredero habrá de entregar 6 las túnicas
y las capillas, pero del guardaropa, ó la Verdadera
estimación de ellas.
§ 2.—Sela testamento ita cavit; si mili per con- § 2.—Seya dispuso así en su testamento: «si por
ditionem humanam contigenit, ipsa faciam; sin (8) la condición humana me fuere permitido, yo mis-
autem, ab heredibus meis fieri velo, iubeoque, si- ma la haré; pero si no, quiero que se haga por mis
gnum dei ex libnis centum le illa sacra aede el in herederos, t metido que se celeque, una represen-
patria statul subscriptione nominis me»; quaesi- tación de Dios, de cien libras, en aquel templo y
tum est, quum in co templo non nial aul aerea, aul en mi pátria con la inscripción de mi nombre al
argentea tantum sint dono, heredes Seise utrum pie»; se preguntó, no habiendo en aquel templo
ex argento, en ex auno signum ponere compellendi donativos más que de bronce, ó de plata, iban de
sunt, an aereuiii Respondit, secundurn ea, quae
proponrentur, argenteum ponendum. W
ser compelidos los herederos de Saya t poner de
6 de oro, 6 de bronce, la representación
Respondió, que, según lo que se exponía, se ha de
poner de plata.

39. [40. H. 41. V.J fA Y OLEN U libro JI. ex po- 39. [40. H. 41. V.] JAVOLENO Doegrina de
skrioribus Labeonis. - Si uxori mundus muliebris las obras póstumas de Labcón, libro ¡1.—Si ti Ja
legatus esset, ea tantummodo deben, Offlius, La- mujer se le hubiesen legado los objetos de tocador

(1) que, Hal. (5) an, inserta fol.


(2) dent, ]la¿. Vi.lg. (6) laur. al mdrgen; eit, en eVtexto.
¡Ial.; truellae, el cóiice FI: (1) tnnieam eS pafliotuni ex synlhe2l, faZ.
(4) ¡ial.; copertorla, el cdiiee FI. (8) Esto es, sí non mines, inserta ¡Ial,

676 bIGE8TO.—LtB110 XXXIV TITULO III

beo reaponderunt, quae ex Iiis tradita utendi causa de mujer,- respondieron Ofilio y Labeón, que se de-
uxori a (1) viro fuissent; atiter enim interpretanti- ben únicamente los que de ellos se le hubiesen en-
bus summam foro captionem, si vaseularius aut tregado por el marido á la mujer para usarlos;
faber argentarius uxori ¡la legasset. porque los que lo interpretan de Otro modo padece-
rían grave error, si así le hubiese legado ti. su mu-
jer un fabricante da vasos ó un platero.
§ 1.—Quum ¡la legatum esset: cargentum, quod § 1.—Cuando se hubiese legado as¡. «la plata
domo mese erit, quum moriar», Ofihius, nec quod que hubiere en mi casa, cuando yo muera», res-
depositum a se, nec quod comniodatum reliquisset, pondió Ohio, que no se considera legada ni la plata
argantum tegatum videri, respondit; item Cascel- que hubiese dejado depositada por él, ni la dada en
lina de cornmodato. Labeo, quod depositum esset, comodato; lo mismo dice Cascelio respecto ñ la dada
ita deben, si praesentiscustodiae causa, non per- en comodato. Labeón dice, que la que hubiese sido
petuae, veluti thesauro, deposituin esset, quia illa depositada se deben, si hubiere sido depositada por
verba: «quod domo ineae erit» sic accipi debere: causa de custodia presente, no perpótua, por ejem-
«esse solebat»; et hoc probo. plo, en un tesoro, porque aquellas palabras «que
hubiere en mi casa», deben entenderse de este
modo: «que solía haber»; y lo apruebo.
§ 2.—Ateius (2) Serviurn iespondisse seribit, cui § 2.—Escribe Ateyoque respondió Servio, que á
argentum, quod in Tuseulano fundo, quum more- aquel It quien se le hubiese legado la plata, que
retur, habuisset, legatuin csset, et quod, antequam cuando muriese tuviese en el fundo Tusculano, se
moreretur, ex urbe in Tusculauum iussu testatonis le debe también la que antes que muriese hubiera
transiatutu esset, deben; contra fore, si iniussu (3) sido trasladada de la ciudad al fundo Tusculano
translaturn esset. por orden del testador; y que lo contrario seria, si
hubiese sido trasladada sin su mandato.

40. [41. H, 42. V.] SCAEVOLA libro XVII. 40. 141. H. 42. V.1 SCÉVOLA; Diycsbo, libro
Diqestotum.— Medico suc contubernali et comrnu- XVII.—Uno le había legado así It su médico, que
niurn expeditionum comiti inter cetera ita legave- vivía con él y le acompañaba en expediciones co-
rat: «argentum viatoriurn ineum dan volo»; quae- munes de ambos, entre otras cosas: «quiero que se
situm est, quum paterfamilias in diversis temporibus le dé mi plata de viaje»; se preguntó, habiéndose
Reipublicae causa abfuerat, quod viatoriuli armen- ausentado el padre de familia en diversas épocas
tum hoc le-ato comprehensum esse videtur? Re- por causa de la República, ¿que plata deviaje se
apondit, quod habuisset argenture viatoniurn co considera qu fué comprendida en este legado?
tempore, qu um testament um faciebat, debe rL Respondió, que se debe la plata de viaje que hubie-
se tenido al tiempo en que hacia el testamento.
§ 1.—Uxori suae testamento ita legatum est: § 1.—Uno legó así en su testamento It su mujer:
«Semproniae, dominae meae, hoc amplius argen- sa Sempronia, mi señora, además de esto la plata
tum balueare»; quaesituLn est, an etiam id argen- M baño»; se preguntó, si pertenecerá al legado
tum, quo diebus festis in batneo uti consuevit, le- también la plata que acostumbré It usar en el baño
gato cedat. Respondit, omne legatum videri. los días de fiesta. Respondió, que se considera le-
gada toda.
§ 2,—Mulier decedens ornamenta legaveratita: § 2.—Una mujer, al fallecer, había legado así
«Seiae, amicae mese, ornamenta universa dan los adornos: «quiero que It Soya, mi amiga, so le
voto»; eodern testamento ita scripserat: «funerari den todos los adornos»; en el mismo testamento
me arbitrio viri me¡ voto, et inferri mihi, quaccun- había escrito de este modo: «quiero que se me ha-
que sepulturae meac causa ferarn ex ornatnentis, gan los funerales It arbitrio de ini marido, y que se
lineas duas ex marganitis, et viriolas ex sinarag- entierren conmigo todos los adornos que yo lleve It
dis»; sed neque heredes, neque maritus, quurn hu- mi sepultura, dos sartas de margaritas, y las pulse-
mi corpus darel, ea ornamenta, quae corpori ius- ras de esmeraldas»; pero ni los herederos, ni el ma-
suin (4) erat adiici, dederunt; quaesitum est, utrutu rido, dieron, al entregará la tierra el cuerpo, los
ad eam, tu¡ ornamenta universa reliquerat, perti- adornos que se habla dispuesto que se unieran al
neant, an ad heredes. Respondit, non ad heredes, cuerpo; se preguntó, si le pertenecerán It aquella
sed ad legataniam pertinere. It quien lehabía dejado todos los adornos, ó It los
herederos. Respondió, que no les pertenecen It los
herederos, sino al legatario.
TÍT. 111 TITULO III
DR LIBEflATIONE LEGATA DEL LEO/tDO DE LA LIBERACIÓN

1. Uini .',. N u s libro XXI. ad Sabinum. - Orn ni- 1. Ur.nmro; Comentarios á Sabino, libro XX!.
bus debitoribus ea, quae debent, recto legantur, —Válidamente se legan It todos los deudores las
hect domini eorum sint. cosas que deben, aunque sean dueños de ellas.
§ 1.—lulianus sci'ipsit, si res pignoni data lege- § 1.—Escribió Juliano, que si al deudor se le le-
tur debitoni a creditore, valere legatuiri, habereque gase por el acreedor la cosa dada en prenda, es
eum actioneiu, ut pignus recipiat, priusquarn pe- válido el legado, y tiene él acción para recobrar la
cuniam solvat; sic autem loquitur lulianus, quasi prenda antes de pagar el dinero; pero así habla Ju-
debitum non deboat lucran; sed si alia testantis liano, corno si no debiera lucrar la deuda; pero si

(1) Fiel. Vuig.; a, omítela el códice FI. (5) alsinclusou, Ifa!,


(2) fiel.; ÁtteLus, el códice FI. (4) .Ssg4n enmienda 8r4 iusaus1 el códice FI,

IMGESTO.—LIBflO XXXIV: TÍTULO JIt 671
voluntas fuit, et ad hoe pervenietur exemplo luí- fué otra la voluntad del testador, también se llegará
tionis. á esto á la manera que por el pago.
2. PoMpoNius libro VI. ad Sabinum. - Here- 2. PolepoNio; Comcntario á Sabino, libro VI.
dem damnatum a fideiussore non petere, a (1) reo —Opina Celso, que el heredero condenado á no pe-
petere posse sed a reo petere vetitum, si a fldeius- dir al fiador, puede reclamarle al deudor; pero que
sore petat, reo ex testamento tener¡ Celsus putat. aquel á quien se, le vedó reclamarle al deudor que-
da obligado al deudor en virtud del testamento, si
le reclamara a) fiador.
1.—Ideiin Celsus ait, nullam dubitationem ha- § 1.—El mismo Celso dice, que no hay duda al-
bere,quin herede petere a debitore vetito, nec he- guna de que habiéndose vedado al hereder,que te
res heredis petere possit. reclame al deudor, tampoco podrá pedirle el here-
dero de! heredero.
S. U LPIA N us libro XXIII. ad Sabinum.—Libe- 3. U LPI A. N0 Comentarios á Sabino, libro XXIII.
rationein debitori posse legan, iam certum est. —Ya es cosa cierta que se le puede legar al deu-
dor la liberación.
1.—Sed et si eliirograplium quia deccdens de- § 1.—Pero también si uno al morir le hubiere
bitoni suo dederit, excepti.onem ci competere puto, dado á su deudor el quirógrafo, opinoque le coin-
quasi pro lideicomniisso huiusmodi datione va- pete excepción, como si esta dación hubiese de va-
litu ra. ler por fideicomiso.
§ 2.—lulianus etiain libro quadragesimo Dige- § 2.—También Juliano escribió eh e! libro cua-
storum scripsit, si quia deeedens chirographum dragésimo del Digesto, que si alguno al morir hu-
Seii Titio dederil, ut post mortem suam Seio deL, biere dado It Ticio un quitógrafo de Seyo, para que
aut, si convaluisaet, sibi redderet, deinde Titius después de su muerte se lo dé á Seyo, ó para que
defuneto donatore, Seio dedenit, et heres eius petat si él hubiese convalecido se lo devuelva, y después
debitum, Seius do]¡ exceptionem habet. Ticio, habiendo fallecido el donador, se lo hubiere
dado It Seyo, y el heredero de aquel pidiese la deu-
da, Seyo tiene la excepción de dolo.
§ 3.—.Nunc de effectu legati videamus; et si qui- 3.—Veamos ahora el efecto del legado; y si
dem mil)¡ liberatio siL relicta, quum solus sim de- verdaderamente se me hubiera dejado la liberación,
bitor, aire a me petatur, exceptione uti possum, siendo yo solo el deudor, si se me reclama, puedo
Sive non petatur, possurn (2) agere, ut liberer per usar de excepción, y si no se me reclama, puedo
acceptilationem. Sed etsi cuin alio sim debitor, ejercitar la acción, para que se me libere por la
puta duo re¡ fuimus promittendi, et mihi sol¡ testo.- aceptUación. Pero aunque yo sea deudor junto con
Lar consultum voluit, agendo consequar, non ut otro, por ejemplo, 8i fuimos dos los cine prometi-
accepto liberer, ne etiam correus meus liberetur mos, y el testador quiso mirar solamente por mi,
contra testatoris voluntatem, sed pacto liberabor. ejercitando yo ha acción conseguiré, no que se me
Sed quid si socii fuimus. Videamus no per acce- libere como si se hubiera pagado, para que no sea
ptilationem debeam liberan, alioquin, dum a cor- liberado también mi codeudor contra la voluntad
reo meo petitur, ego inquietar. EL ita Lulianus libro de) testador, sino que quedaré libre por pacto. Mas
tnigesimo secundo Digestorum scripsit, si quidem ¿qué se dirá si fuimos sócios Veamos si no deberé
socii non siiuus, pacto me debere liberan, si mcii, quedar libre por la aceptilación, pues de otro modo,
per acceptilationem. reclamándosele It mi codeudor, soy molestado. Y
así, escribió Juliano en e] libro trigésimo segundo
de! Digesto, que si verdaderamente no fuéramos
sócios, debo ser liberado por pacto, y si fuéramos
sócios, por la,aceptilación.
§ 4.—Consequenter quaenitur, an et ille socius § 4.— Consguientemente se pregunta, si será
pro legatario habeatur, cuius nomen in testamento tenido como legatario también aquel socio, duyo
seriptum non est, licet commodum ex testamento nombre no se escribió en el testamento, aunque el
ad utrumque pertineat, si socii sunt. Et est verum, beneficio del testamento les petenezca It ambos, 81
non solum eum, cuius nomen in testamento ser¡- son sImios. Y es vendad, que ha de ser tenido como
ptum est, Iegatariurn habendum, verum eum quo- legatario no solamente aquel cuyo nombre se es-
que, qul non est scniptus, si et eius contemplatione cribió en el testamento, sino también el que no fué
hberatio relicta essei inscrito, si también por consideración It él hubiese
sido dejada la liberación.
§ 5.—Utrique autem legatanii habentur et in hoc § 5.—Pero ambos son considerados legatarios
casu; nam et si quod ego debeo Titio, siL ej lega- también en este casa; porque también si lo que yo
tum mci gratia, ut ego liberen, nema me negabit le debo It Ticio le hubiera sido legado It este por
Iegatariuin, uL et lulianus eodem libro seribit, et consideración It mí, para que yo quede libre, nadie
Marcellus notat, utriusque !egatum esse, tam dirá que no soy legatario, como escribe también
meum, quam cred itoris me¡, et si solvendo fuero; Juliano en el mismo libro, y observa Marcelo, que
interesse enim creditonís, duos reos habere. el legado es de ambos, tanto mío, como de mí acree-
dor, aun cuando yo fuere solvente; porque lo inte-
resa al acreedor tener dos deudores.
4. PoMPONIUS libro VII. ex Plautio. -Quid 4. Posinono; Doctrina de Plaució. libro' Vil .-
ergo est, quum agere potenit creditor ex testamen- Qué se dirá, pues, cuando el acreedor pudiere

(1) ¡Jal.; ab, el códice FI. (2) ¡ial, Vulg.; possim, t códice Fi.

678 DIGESTO.—LIBRO XXXIV TÍTULO III

to? Non aliter heres condeinnari debebit, 4UaID 8i ejercitar la acción del testamento? Que el heredero
caveatur ej adversus debitoreru defensuin iri. Itein no deberá ser condenado de otra suerte, sino si se
agente debitore nihiL amplius heras praestare de- le diera caución de que habrá de ser defendido
bet, quam ut eum adversus creditoreni defendat. contra el deudor. Asimismo, ejercitando la acción
el deudor, el heredero no debe responder da nada
más, sino de que lo defenderá contra el acreedor,

5. ULPIANUS libro XXIII. ad Sabinurn.-.--Si 5. ULPIANO; Comentarios á Sabino, libro XXI1I.


quis reum habeat et fideiussorem, et reo liberatio- —Si alguien tuviera deudor y fiador, y. legara al
nem (1) leget, lulianus ibidem scripsit, reum per deudor la liberación, escribió Juliano en el mismo
acceptilationem liberandum, alioquin si fideiusso- lugar, que el deudor ha de quedar libre por acepti-
rem coeperit convenire, alía ratione reus conveni- lacten, porque de otra suerte, si hubiere comenza-
tur. Quid tamen, si donationis causa fldeiussor do á demandar al fiador, es demandado por otra
intervenit, neo habet adversos reum regressum, razón el deudor. Pero ¿qué se dirás¡ intervino fia-
vol quid, si ad fldeiussoren pecunia pervenerit, et dor por causa de donación,no tiene repetición
Ipse reum dederit 'rice sua, ipseque fideiusserit? contra el deudor, ó qué, si el dinero hubiere ido al
pacto es¿ reus tiberandus. Atquin soleinus dicere, fiador, y él hubiere dado deudor en su lugar, y él
paeti exeeptioneLu fldeiussori dandam, quae reo mismo hubiere afianzado? Que el deudor ha de ser
competit; sed quum alia sit mena legantis, alia pa liberadopor pacto. Mas solemos decir, que al fiador
ciscentis, nequaquam hoo dicimus. se le ha de dar la excepción del pacto, que compete
al deudor; pero siendo una la intención del que le-
ga, y otra la del que pacta, de ninguna manera
decimos esto.
§ 1.—Quodsi fideiussori sit liberatio legata, sine § 1.—Pero si la liberación hubiera sido legada
dubio, ut et lulianus scripsit, pacto cnt fldeiussor al fiador, sin duda que, como escribió también Ju-
liberandus; sed et hie puto interdum acceptilatione liano, habrá de ser liberado por pacto el fiador;
liberandum, si vel reus ipse vere (uit, aut in eam peno aun en este caso creo que á veces habrá de
ram socius reus. ser liberado por aceptilación, si él mismo fud ver-
daderamente deudor, ó socio deudor en este ne-
gocio.
§ 2.—Idem lulianus eodem libro scripsit, si filias- 2.—El mismo Juliano escribió en el mismo li-
familias debitor fuerit, et patri cius fuerit liberatio bro, que si un hijo de familia hubiere sido deudor,
relicta, patrem pacto liberandum esse, nc etiam y á.su padre le hubiere sido dejada la liberación,
filius ilberetur; et parvi, inquit, refert, si sit aliquid el padre habrá de ser liberado por pacto, para que
in peculio die Legati cedente, neo ne; secunitatem no sea liberado también el hijo; y poco importa,
enim pater per hoc legatuin consequitur, maxime, dice, si hay, ó no, algo en el peculio al correr el
inquit, quum re¡ iudicandae tempus circa peculium término del legado; porque el padre consigue por
-spectetur. Hule patri sitnileni facit lulianus man- este legado la seguridad, mayormente, dice, porque
tum, cui uxor post divortium liberationem dotis respecto al peculio se atiende al tiempo do ser juz-
legavit; nam et hunc, licet die legati cedente sol~ gado el negocio. A este padre asemeja Juliano el
vendo non sit, legatanium esse, et utrumqu, ait, marido, á quien la mujer le legó después del divor-
solutum repetere non posee. Sed est venus, quod cio la liberación de la dote; porque también este es
Marcellus notat, patrem petare posee; nondum legatario, aunque no sea solvente al correr el tér-
enim erat debitor, quum solveret; manitum non mino del legado, y ni uno ni otro, dice, pueden
posse, quod debitum solvit, patrem enim etsi quis repetir lo pagado. Pero es más verdadero Lo que
debitorem existimaverit, attamen loco esse condí-. observa Marcelo, que el padre puede pedirlo; por-
tionalis debitoris, quem solutum repetere posee que todavía no era deudor cuando pagó; pero el
non ambigitur. marido no puede, porque pagó lo que debía, pues
aunque alguien juzgare deudor al padre, está, sin
embargo, en el lugar de deudor condicional, el
cual no se duda que puede repetir lo pagado.
§ si damnatus sit henos fihiutu liberare, § 3.—Pero si el heredero hubiera sido condenado
non adiicit lulianus, utruni acceptilatione fihius, an á liberar al hijo, no añade Juliano, si el hijo haya de
pacto sit liberandus. Sed videtur hoc sentire, quasi ser liberado por aceptilación, ó por pacto. Pero pa-
acceptilatione debeat liberan; quae res patri quo- rece que entendió esto, que deberá ser liberado
que proderit. Quod obtinendum est, nisi evidenter como por aceptilación; lo cual le aprovechará tam-
approbetur, contrarium sensisse testatorem, id est, bién al padre. Esto se ha de observar, á no ser
ne fihius inquietetur, non, ne pater; tune enini ac- que evidentemente se pruebe que el testador en-
ceptilatione eum non liberanduin, sed pacto. tendió lo contrario, esto es, que no sea molestado
el hijo, no que no lo sea el padre; porque entonces
no habrá de ser liberado él por la aceptilación,
sino por pacto.
§ 4.—Idem lulianus scripsit, si pro filio pater § 4.—Escribió el nismo Juliano, que si el padre
fldeiusserit, eique liberatio sit legata, eum pacto hubiere sido fiador del hijo, y le hubiera sido lega-
haberandum, quasi fldeiussorem, non quasi patrew, dala liberación, ha de ser liberado por pacto, como
et ideo de peculio posee conveniri; hoc ita demum fiador, no como padre, y que por lo tanto puede

r utat, si duntaxat quasi fideiussorem (2) eum yo-


uit testator liberan; ceterum si et quasi patrem, et
do peculio erit liberandus.
ser demandado con la acción de peculio; esto lo
cree-así solamente, si el testador quiso que fuese
liberado únicamente como fiador; pero si también
como padre, también habrá de ser liberado de la
acción de peculio.
(1) Iiberatem, ¡Tal.
() non quasi patrem, inserte te Vulg

DIGESTO.—LIBRO XXXIV: TfTIJLO 111 679

. IAVOLENUs libro VI. Epislolwura. —Post 8. JAVOLENO; Epístolas, libro VI.—Pero des-
emancipationem vero fui eatenus pator actionem pués de la emancipación del hijo tendrá acción el
habebit, quatenus aliquid ex peculio, aut in rem padre en tanto cuanto ha de entregar alguna cosa
verso praestiturus est; id enim legatorum nomine en virtud de la acción de peculio, ó de lo que se
nf patrem pertinebit, quod elus intererit. convirtió en su provecho; porque á título de lega-
dos le pertenecerá al padre J0 que le interesare.
§ L—lHud quaeri potest, an co quoque nomine § 1..-Se puede preguntar, si también con este
pater ex testamento agere possit, ut etiaxn fihius titulo podrá ejercitar el padre Ja acción de testa-
actioneliberetur. Quibusdarn eousque extendi actio- mente, para que también el hijo quede libre de la
nem placehat, quia patria interesse videatur, si acción. A algunos les parecía bien que la acción
pcculium filio post emancipationem concessisset, se extendiese hasta aquí, porque se consideraba
integrum ius eius permanere. Ego contra sentio; que al padre le interesaba, si después de Ja eman-
nihil quidquam amplius patri praestandum ex eius- cipación le hubiese concedido el peculio al hijo,
modi scriptura tesiamenti puto, quam ut nihil ex que permaneciese integro el derecho de este. Yo
eo, quod. praestiturus heredi fuerit, praestet opino lo contrario; creo que en virtud de la escri-
tura de semejante testamento no se le ha de con-
ceder al padre ninguna otra cosa más, sino que no
dé nada de lo que hubiere de haber dado al he-
redero.
7. ULPIANUS libro XXIII. ad Sabinurn.—Non 7. U L ¡A NO Comentarios á Sabino, libro XXIII.
solum autem, quod debetur, remitti potest, verum —Mas se puede perdonar no solamente loque se
etiam pars eius, vel pars obligationis, ut est apud debe, sino también parte de ello, ó parte de la obli-
lulianum tractatum libro trigesimo tertio (1) Di- gación, como se expuso por Juliano en el libro tri-
gestorum. gésimo tercero del Digesto.
1.—Si is, qui stipulatus Stichum, aut decem, § 1.—Si el que estipulé á Stico, ó la suma de diez,
damnaverit heredem, Stichum non petore, legatum hubiere condenado al heredero á no pedir á Stico,
valere constat; sed quid contineat, videamtis. Et consta que es válido el legado; pero veamos qué
lufianus seribit, actionem ex testamento in hon sea lo que contenga. Y escribe Juliano, que se con-
esse videri, ut debitor accepto liberetur; quae res sidera que hay la acción de testamento para esto,
utique debitorem et in decem liberabit, quia acce- para que el deudor quede libre por aceptilación; lo
ptilatio solutioni comparatur; et quemadmodum si cual ciertamente liberará también de los diez al
Sticlium selvisset dehitor, liheraretur, ita et acce- deudor, porque la aceptilación se compara al pago;
ptilatione Stichi liberan. y así como si el deudor hubiese entregado á Stico,
se liberaría, así también se libera con la aceptila-
ción de Stjco.
2.—Sed si debitorem (2) decem damnatus siL § 2.—Pero si el heredero hubiera sido condena-
heres (3) viginti liberare, idem lulianus scripsit do á liberar de veinte á un deudor de diez, escribió
libro tri gesimo terlio, ni hilomi fl Lis esse liberandum el mismo Juliano en el libro trigésimotercero, que,
decem; nam et si ej viginti accepto ferantur, in no obstante, ha de ser liberado de los diez; porque
decern liberabitur. también si se ¡e tienen por pagados los veinte, se
le liberará de los diez.
§ 3.—Sed si duobus heredibus institutis, alterum § 3.—Pero si habiendo instituido dos herederos,
ex his damnaverit creditori solvere, valet legatum hubiere condenado á uno de ellos á pagarle á un
propter eoheredem, cumque ex testamento actu- acreedor, es válido el legado por causa del cohere-
mm, ut creditori solvatur. dero, y éste ejercitará la acción de testamento para
que se pague al acreedor.
§ 4.—Liberatio autem debitori legata ita demum § 4.---Mas la liberación legada al deudor sola-
effectum habel, si non fuerit exactum id a debito- mente tiene efecto de este modo, si no se hubiere
re, dum vivat testator; Ceterum, si exactum est, cobrado del deudor, viviendo el testador; pero, si
evane&cit legatum. se cobré, se extingue el legado.
§ S. - Unde quaerit lulianus, si ah impuberis § 5.—Por lo cual pregunta Juliano, si, habiéndo-
substituto sit liberatio relicta, deinde impubes exc- se dejado la liberación á cargo del substituto de un
gerit, quod debetur, an evanescat legatum. Et impúbero hubiere cobrado después el impúbero
quum constet, pupillum in bis, quae a substituto lo que se debe, se extinguirá el legado. Y como
relinquuntur, personam sustineme eius, a que sub consta que el pupilo representa en las cosas, que
con ditione legatu r, con sequena -est, substitutum se dejan á cargo del substituto, la persona de aquel
actione ex testamento tener¡, si pupillus a debitore á cuyo cargo se lega bajo condición, es consiguien-
exegerit. te que el substituto esté obligado por Ja acción de
testamento, si el pupilo hubiere cobrado del deudor.
§ 6.—ldemque est, et si pupillus non exegerit, § 6.—Y lo mismo es, también si el pupilo no hu-
sed solummodo litein sit contestatus, tener¡ (4) biere cobrado, sino que solamente hubiera contes-
eum, ut remittat actionem.. tado la demanda, pues aquel está obligado á remi-
tir Ja acción.
§ 7.—Nam et si debitori liberatio sub conditione § 7.—Porque también si al deudor le hubiese
legata fuisset, et vel lis fuisset contestata, vel etiam sido legada bajo condición la liberación, y 6 se hu-
exactum pendente conditione, ex testamento actio -biese contestado la demanda, ó aun se hubiese co-
maneret liheratione relicta. brado estando pendiente la condición, quedaría la ac-
ción del testamento habiéndose dejado la liberación.
(i ) secundo, Hat.
() in, inserta la •Vulq
') lii, inserta la Vulg. 14) enim, insertan Ilal. 1u1g.

680 DIGESTO.—LIBRO XXXIV TÍTULO Hl

S. POMPON1 us libro VI. ad Sabirnun. - Non 8. POMPONI0; Conienlarios i Sabino, libro VI.
soluni nostrum debitorem, sed et heredis, etouius- —Podemos legar, para que sea liberado, no sola-
libet alterius, ut ilberelur, legare poscunius. mente á un deudor nuestro, sino también al de¡
liereder.o, ya' de otro cualquiera.
§ 1.—Potest heres damnar¡, ul ad certuni tem- § 1,—El heredero puede ser condenado á no pe-
pus non petal a debitore; sed sine dubio lien libe- dirle al deudor hasta-cierto tiempo; pero sin duda
rare eum mira id tempus debebit, et si debitor no deberá liberarla dentro de este tiempo, y si el
decesserit, ab herede eius intra Id tempus poti non deudor hubiere fallecido, no se le podrá pedir al
poterit. heredero dentro de esto tiempo.
§ 2.—IlIud videnduni esta su eius temporis, intra § 2.—Se ha de ver esto, si podrá pedir 6 los in-
quod pelero fieros velitus sil, ve! usuras, ve! poe- tereses, 6 las penas, del tiempo dentro del cual so
oas pelero possit. Et Priscus Neratius existimabat, le hubiera vedado al heredero pedir. Y opinaba
commi#.tere eum adversus testamentum si petiis- Prisco Neracio, que infi'in'ia el testamento, si hu-
set;quod verum est. biese pedido; lo que es versad.
§ 3.—Tale legaturn: «heres meus a solo Lucio § 3.—Tal legado: «solamente á Lucio Ticio no le
Titio ne petito», ad heredem Lucii Tilii non tran- pida mi heredero», no pasa al heredero de Lncio
sil, si nihil vivo Lucio Titio adversus testamentum Ticio, si viviendo Lucio Ticio nada se hubiera he-
ab herede, co, quod ab co exigere debituru tentavit, cho contra el testamento por el heredero, por ha-
sil cornmissum; quoties enim cohaerct personae ber intentado exigirle la deuda; porque siempre y
id, quod legator, veluti personalis servilus, ad he cuando va unido á la persona lo que se lega, como
redem cius non transil, si non cohaeret, transit. una servidumbre personal, no pasa á su heredero,
y pasa, si no va unido.
§ 4.—Si verba liberationis in rem sint collata, 4.—Si las palabras de la liberación hubieran
pro eo cal, quasi heres ab co debitore heredeque sido referidas a. una cosa, es lo mismo que si se le
eius petere petitus alt, ut adiectio horedis perinde hubiera vedado al heredero pedirlo al deudor y al
nihil valeat, atque non esset valitura, ipsius debi- heredero de este, de suerte que la adición del he-
toris persona non comprehensa. redero no valdrá nada, lo mismo que no habría de
valer no habiéndose expresado la persona del mis-
mo deudor.
§ 5.—ls, qui reddere rationes iussus sil, non vi- § 5.—Aquel á quien se le haya mandado dar
detur satisfacere, si reliquum reddat non editis cuentas, no se considera que cumple, si entrega lo
ratio nib us. sobrante sin haber presentado las cuentas.
§ 6.—Si heres vetitus sil agere eum co, qui no- § 6.—Si al heredero se le hubiera vedado ejercitar
gotia defuncti gessei'it, non videtur obligatio ej la acción contra aquel que hubiere gestionado nego-
praelegata, quae dolo, ve¡ ex fraude eius, qui ne- cios del difunto, no se considerase le prelegó
gotia gesserit, eommissa sil; el testator id videtur la obligación que se haya contraído por dolo, 6 por
sensiase; ideo si boros negotioruni gestorum egis- fraude del que hubiere gestionado los negocios; y
set, agens procurator ex testamento incerti, do¡¡ parece que esta fué la intención del testador; por
mali exceptione excludi potest. lo tanto, si el heredero hubiese ejercitado la acción
de gestión de negocios, ejercitando el procurador
en virtud del testamento La de cosa incierta, puede
ser rechazado con la excepción do dolo malo.
§ 7.—Et ej liberatio recte legatur, apudquein § 7.—También se lega válidamente la liberación
deposucro, vol cui conirnodavoro pignorive dedero, á aquel en quien yo hubiere depositado, 6 á quien yo
vol ci, quem ex furtiva causa mili¡ dare oportet. le hubiere entregado en comodato, 6 dado en pren-
da, ó á. aquel que me debe dar por causa de hurto.
9. U LPIAN1JS libro XXIV. ad Sabinwn. - Si 9. U LPI A NO; Comentario t Sabino, libro XXIV.
quia rallones exigere vetetur, ut eSI saepissime re- —Si á alguno se le vedara exigir cuentas, no se le
scriptum, non impeditur reliquas exigere, quas impide, como muchísimas veces se respondió por
quis ipse (1) reliquavil, el si quid dolo fecil, qui ra- rescripto, exigir los remanentes que uno quedó
tiones gesail. Quodsi quia et hace velit remitIere, debiendo, y por lo que hizo con dolo el que llevó
ita debet legare: «daninas esto heres meus, quid- las cuentas. Mas si alguno quisiera remitir tam--
quid ab co exegerit fila vel illa actionc (2), id ei bién estas cosas, debe legar sai: «esté condenado
restituere, vel actionem ci reinittere». mi heredero á restituirle todo.lo que le hubiere
exigido con tal ó cual acción, ó á remitirle la ac-
ción».
10, lULIANOS libro XXXIII. Digcsoriun. - Si 10. JULIANo; Digesto, libro XXXIII.—Sicl he-
dainnatus heres fuerit, a fideiussore quidem non redero hubiere sido condenado 6. no pedirle cierta-
pelero, quod autem reus debe¿, Titio dare, pacisci mente al fiador, pero á darle á Ticio lo que debo
debel, nc a fldeiussore petat, el adversus reum el deudor, debe pactar no pedirle al fiador, y ce-
actiones auca praestare legatario, quemad mod u ni derle al legatario sus propias acciones contra el
damnatus lieros, nc a reo petat, et daninatus daro, deudor, 6. la manera que el heredero condenado á
quod fideiijssor debet, et reo aeceptum facere, el no pedirle al deudor, y condenado á dar lo que
legatario litis aesti mationem sutíerre cogatu r. debe el fiador, está obligado á tener por cumplido
al deudor, y 6. darle al legatario la estimación del
litigio.
11. IDEM libro XXXV!. Diqcslor'um. —Si debi-. 11. E L rr rs no; Dige-.sto, libro XXX VI.— Si el

(1) ¡(al.; se, por ipse, el FI, (2) ratione, ¡fal.



DIGESTO,—LIBRO xxxiv: TfTULO III 681
tor fidejussorem suum ab herede suo liberan ius deudor hubiere mandado que por su heredero sea
serit, an fideiussor liberan debeat. Respondil, de liberado su fiador, ¿deberá ser liberado el fiador
bere. Item quaesitum est, an, quia mandati actione Respondió, que debía. También se preguntó, si,
heredes tenerentur, mutile legatum es( (1), quod porque los herederos estarían obligados con la ac-
debiten creditori suo legat. Respondit, quoties de- ción de mandato, es inútil el legado, que el deudor
bitor creditori SL1O legaret, ita mutile esse legatum, lega á su acreedor. Respondió, que siempre que el
si nihil interesset creditoris, ex testamento potius deudor legase á su propio acreedor era inútil el
agere, quam ex.pristina obligatione; nam et si Ti- legado, si nada le interesase al acreedor reclamar
tius jnandaverit Maevio, ut pecuniarn promitteret, por el testamento más bien que en virtud de la pri-
deinde liberan eum iussenit a stipulatore manife- mitiva obligación; porque también si Ticio le hu-
stum est, quantum intersit promissoris liberan po- biere mandado á Mevio que prometiese dinero, y
tius, quam praestare ex stipulatu, deinde mandati Juego hubiere dispuesto que él quedase liberado
agere. pon el estipulador, es evidente cuanto le interesa
al que prometió ser liberado más bien que dar en
virtud de lo estipulado, y que ejercitar después la
acción de mandato.
12. IDEM libro XXXIX. Di9eslorum - Lucius 12. EL MISMO; Diqcslo, libro XXXIX.— Lucio
Titius, quum Erolem actorem haberet, codicillis Ticio, teniendo á Eros como administrador, dispu-
ita cavit: «Erotem liberum cese yole; quem rallo- so asi en los codicilos: «quiero que Eros sea libre;
nes reddere velo (2) eius temporis, quod enit post el cual quiero que rinda cuentas del tiempo que
novissimam meam subscriptionem», postea vvus hubiere transcurrido después de mi última firma»;
Erotern manumisit, in eodem actu habuit., ratio- después en vida manumitió á Eros, y en el mismo
nesque subscnipsit usque in eum diem, qui fuit acto tuvo y firmó las cuentas hasta aquel día, que
ante paucissimos dies, quam moreretur; heredes fué muy pocos días antes que muriese; dicen -)os
Lucii Titii dicunt, quasdam summas et servum herederos de Lucio Ticio, que Eres, siendo todavía
adhuc Erotem el postea Jiberum accepisse, neque esclavo, y después siendo libre, recibió algunas
le eas rationes, quae a Lucio Ticio subscnptae sumas, y que no las incluyó en las cuentas que fue-
sunt, in.tulisse; quaero, an heredes ab Erote nihil ron firmadas por Lucio Ticio; pregunto, ¿no debe-
exigere debent eius temperie, quo Lucius Titius rán los herederos exigir nada á Eros por el tiempo
subscnipsit Respondí, Erotem ex ea causa, quae en que Lucio Ticio las firmó Respondí, que Eros
proponeretur, liberationeni pelere non posee, nisi no podía pedir la liberación en virtud do la causa
cf hoc specialiter el remi8sum est. que se exponía, si especialmente no se le remitió
también esto.
18. IDEM libro LXXXI. Diqesorurn. - Si cre- 18. EL MISMo; Digesto, libro LXXXL—Si l un
diLor debitoni, qui se exceptione perpetua tueri deudor, que se podía amparar con excepción par-
poterat, legaverit, c1uod sibi deberel, nuijius mo- pétua, le hubiere legado el acreedor Jo que le de-
menti legatum erit. At si idem debitor creditori le- biese, el Ieo.ado seré. de ningún valor. Mas si el
gaverit, inteltigendum eni.t, exceptionem eum re- mismo deuor le hubiere legado al acreedor, se
niitti creditori voluiese, habrá de entender, que quiso que se le remitiera
al acredor la excepción.
14. ULPIANUS libro 1. Fidcicornmjssori&m. - 14. ULPIANO; Fideicomisos, libro 1.—Lo mismo
¡den¡ est, et si in dieje dobitor fujI, ve¡ sub con- es, también si el deudor lo fué It término, ó bajo
ditione. condición.
15. IDEM libro LXIV. ecl Ediclurn.—Si quia lii 15, E L M i s as o; Comentarios al Edicto, libro
testamento damnatus est, ne a Titio debitore exi- LXI V.—Si alguno fué condenado en testamento á
gat, neque ipsuin, neque heredem eius potest con- no exigirle a! deudor Ticio, no puede demandar It
venire; nam neque heredis herce agere, neque ab éste, ni á su heredero; porque ni el heredero del
heredis herede potest peti. Heredis autem benes heredero puede ejercitar Ja acción, ni se le puede
potest damnar¡, ne exigat debitorem. pedir al heredero del heredero. Pero el heredero
del heredero puede ser condenado It no exigirle al
deudor.
16. PAULeS libro IX. ad Plautium.— Ei, cui 16. PAULO; Comentarios ci Plaucio, libro .JX,—
fundum in quinquennium locaveram, legavi, quid- A aquel ti quien yo había dado en arrendamiento
quid sum mihi dare facere oportet opertebilve, ut por un quinquenio un fundo, le legué todo lo que
sineret heres sibi habero; Nerva, Atilicinus, si CA me debe ó debiere dar y hacer, de suerte que
bares prohiberet eum frui, ex conducto, si jure el heredero dejase que lo tuviera para sí; Nerva y
Jocationis quid retineret, ex testamento fore obli- Atilicino dicen, que si el heredero prohibiera que
gatum aiunt, quia nihil interesset, petenetur, Re lo disfrutase, estaría obligado por la acción de con-
retineret; totam enim locationem legatam videri, ducción, y que si retuviese alguna cosa por dere-
cho de locación, lo estaría en virtud del testamen-
to, porque nada importaría que se pidiese, ó que
retuviera; pues se considera legada toda la locación,
17. lAy oLaus (3) libro II. Laheonis Po,ferio- 17. JA VOL ENO; Obras póstumas de Labeán, libro

(1) legatum esset, quemadmoiuin mutile tegatmn est. (2) nolo, te Vutg.
quod, ¿a Vulç,r. (1) Labeo, ¡Jet.
Toso 11 —85

682 DIGESTO.—LIBRO xxxiv: TfTVLO 111

rurn.—reliqua quoque jo iudiio locationis venire II.—y también los atrasos se comprenden en el
juicio de locación.
18. PAULtJS libro IX. ad Plautiurn. - Cassius: 18. PAULO; Cornentarioe t Plaucio, libro IX.—
etiamsi habitatio co modo legata esset, gratuitam Dice Cassio: aunque de este modo hubiese sido le-
habitationem heres praestaro deboret; et praeterea gada la habitación, deberla el heredero prestar
p!acuit, agere posse colonum cum herede ex testa- gratuita la habitación; y además se determiné, que
mento, ut liberetur conductione (1); quod rectissi- odíel colono ejercitar contra el heredero la ac-
pa
me dicitur. ojén de testamento, pera que se le libere de la con-
ducción; lo que se dice con muchísima razón.
19. MODESTINUS libro IX. fteqularuin.—Quurn 19. MonEsviNo; Reglas, libro IX. —Cuando
ita testemur: «heres meus damnas esto liberare testamos así: «esté condenado mi heredero k libe-
illum, quod is negotia inca geasit, et si quid eum rar á aquel,porque aquel administré mis negocios,
mihi daro facere oportet, ab co non exigere», da- y á no exigirle lo que el deba darme y hacerme»,
mnatur heres, nec creditas ab eo quoque pecunias se condena al heredero á que no exija tampoco las
exiget; in símil¡ autem legato vix est, utdeeoquo- cantidades prestadas por él; pero en semejante le-
que legando paterfamilias senserit, quod servís gado es difícil que al hacer el legado se haya refe-
cius peeulii nomine debetur. rido el padre de familia también á. lo que se debe
á sus esclavos por razón del peculio.
20. IDE1 libro X. Responorum. - «Aurelio 20. EL M issio; Respuestas, libro X.—«A Aure-
Sempronio, fratri meo. Neininem molestan volo lio Sempronio, mi hermano. Quiero que no se moles-
nomine debiti, neque exigere aliquid ab co, quam- te i fulano por razón de deuda, y que no se le exija
diu viveret (2), noque de sorte aul usura nomino cosa alguna, mientras viva., ni por capital ó por in-
debiti (3); et absolvo ci (4) et libero ex pignoribus tereses, por razón de la deuda; y le absuelvo y li-
eius domum el possessionem Caperlatani» (5); Mo- bero de empeñar su casa y la posesión Caperlata;
destinus respondit, ipsum debitorem, si convenia- Modestino respondió, que, si fuera demandado,
tur, exceptione tutum esse; diversum ja persona estaría amparado con excepción el mismo deudor;
heredis cius. y que diversa cosa era respecto á la persona de su
heredero.
§ 1.—Caius Selus quum adolevisset, accepit cu- § 1.—Habiendo llegado á ser adolescente Cayo
ratores Pubium Maeviurn el Lucium Sempronium; Seyo, recibió como curadores á Publio Mevio y a
sed enim (6) idem Caius Seius mIra legitimam ae- Lucio Sempronio; pero hallándose el mismo Cayo
tatem constitutus, quuin in fatum concederet (7), Seyo dentro de la menor edad, al fallecer, dispuso
testamento suo de curatoribus suis ita cavit: «quae- así en su testamento respecto á sus curadores:
stionem curatoribus meis nemo faciat, rem enim «nadie promueva cuestión á mis curadores, porque
ipsetractavi»; quaero, an rationem curse heredes yo mismo he administrado mis bienes»; pregunto,
adu¡ti a curatoribus petera possint, quum defun- si podrán los herederos del adulto pedirles It los
etus, ut ex verbis testamenti apparet, confessus curadores cuenta de la curatela, habiendo confesa-
sit, se oninern rem suam administraste. Modesti- do el difunto, como aparece de las palabras del tes-
nus reapondit, si quid dolo curatorcs fecerunt, aut tamento, que él administré todos sus bienes. Mo-
si quac res testatoris penes eos sunt, eo nomine destino respondió, que si los curadores hicieron
convenir¡ 008 posse. alguna cosa con dolo, & si en poder de ellos están
algunas cosas del testador, pueden ellos ser de-
mandados por este motivo.
21. TERENTIUS CLEMENS (8) libro XII. ad 21. TERENCIO CLEMENTE; comentarios d la
legein Iuliam el Papiam. - Si id, quod mili debe- ley Julia y Papta, libro XIL—Si It lié It otro hubiere
res, vol tibi vel alii legavero, idque mili solveris, yo legado lo que me debieses, y me lo hubieres pa-
ve! qualibct alia ratione liberatus a inc fueris, ex- gado, ó por cualquier otra razón hubieres sido li-
tinguitur legatum. berado por mi, se extingue e! legado.
1.—Unde luliano placuit, etsi dobitori horca § 1.—Por lo cual le pareció bien It Juliano, que,
extiterit creditor, posteaque ipse creditor decesse- aunque el acreedor hubiere quedado heredero del
nt, legatum extinguí; el loe verum es.t, quia con- deudor, y después hubiere fallecido el mismo
tusione perinde extinguitur obhigatio, ac solutione. acreedor, se extinguia el legado; y esto es verdad,
porque por la confusión se extingue la obligación
lo mismo que por el pago.
§ 2.—Sed si sub conditione dato legato llores § 2.—Peno si dado bajo condición un legado el
praeoccupaverit, el exegeril debitum, aliud die¡ heredero se hubiere anticipado, y hubiere exigido
oportet, quia in arbitrio heredia esse non dobot, UI, la deuda, se debe decir otra cosa, porque no debe
quandoque conditione existente neque ipsi legata- estar al arbitrio del heredero, que, cumpliéndose
rio debeatur legatum, si tum vivat el capero pos- alguna vez la condición, no se deba el legado ni al
sil, neque ej, ad quem hoccomrnodum pervenit, si mismo legatario, si viviera entonces y pudiera ad-
legatarius capere non possit. quirir, ni á aquel á quien va este beneficio, si el
legatario no pudiera adquirir.
(1) coiiditióne, lEal.
() vivet, lEal. Vutq.
(5) Tczicr. según corrección del códice Ft. ant usiirae no- la escritura original; jiosscssionern. Causa perlata Modeiti-
inInc et abssolvo, conjetura rn. pór la escritura original, mis, líal.
que dice: autusuraciiorninedehebiii. (C) sed enim, omít e las acertadamente la Vu!g.
() ci, omiteia ¡Ial. (7) Taur. al márqen; condderet, en el texto.
() Taur, según corrección del códice FI.; Caperlathamn, (8) Neratius, Ifal. lrclg.

DIGESTO.—LIBRO XXXIV: TÍTULO Hl 83

22. PA PiNTAN us libro XIX. Qaaesionum. - 22. PAPINIANo; Cuestiones, libro XIX.—«No
«Quod mihi Sempronius debet, peti nolo»; non quiero que se pida lo que Sempronio me debe»; se
tantum exceptionem habere debitorem, sed et fidel- respondió, que el deudor tiene no solamente la ex-
comrnissum, ut liberetur, petere posse, respon- cepción, sino que también puede pedir el fideico-
Buril est. miso, para que se le libere.
23. IDEM libro VII. Responsorurn.— Procura- 28. EL MISMO; Respuestas, libro VII.—El pro..
tor, a quo rationem heres exigere prohibitus, eoque curador, de quien se prohibió que exigiera cuentas
nomine procuratorem liberare damnatus est, po- el heredero, que por tal razón fué condenado á libe-
euniam ab argentario debitam ex contractu, quem rar al heredero, será obligado por derecho de man-
ut procurator fecit, jure mandati cogetur restitue- dato á restituir el dinero debido por un banquero
tuere, vel actiones praestare. en virtud de contrato, que como procurador hizo.
24. IDE ri libro ViIi. Responsoruin. —Quum he- 24. EL MISMO..; Respuestas, libro VIII—Cuando
res rogatur debiterem suum liberare, de eo tantum se le ruega al heredero que libere á su deudor, se
cogitatum videtur, quod in obligatione manserit; considera que se pensó únicamente en lo que hu-
itaque si quid ante tabulas apertas fuerit solutum, biere permanecido en Ja obligación; y así, si antes
ad causarn fideicornmissi non pertinebit. Quod au- de haberse abierto el testamento se hubiere paga-
teni post tabulas aportas ante aditam hereditatem do alguna cosa, no pertenecerá á la disposición del
ab eo, qui voluntatein defuneti non ignoravit, fue- fideicomiso. Mas lo que después de abierto el tes-
nt exactum, dolo proximuin erit, ideoque repeti tamento, antes de adida la herencia, so hubiere
potest. exigido por quien no ignoró la voluntad del difun-
to, estará próximo al dolo, y por lo tanto puede ser
repetido.
25. PAULUS libro X. QuacsUonurn. - Le-ay¡ 25. PAULO; Cuestiones, libro X.—Le legué á
Titio, quod mihi debetur, vel adiecta certa quanti- Ticio lo que se me debe, habiendo expresado cier-
tate sive specie, vel non adiecta, ant ex contrario, ta cantidad ó especie, ó no habiéndola expresado,
aeque cum distinctione, veluti: «Titio, quod ej de- ó, por el contrario, igualmente con la distinción,
leo», vel ita: «'litio centum, quae ej debeo»; quae- por ejeniplo: «á Ticio, lo que le debo», ó así: «á Ti-
ro, an per omnia requirendum putes, an debitum do, los ciento, que le debo»; pregunto, si crees que
sit, et plenius rogo, quae ad hace spectant, attin- en tódo caso se ha de averiguar si se haya debido,
gas, quotidiana enim sunt. Respondi si is, cui Ti- y te ruego encarecidamente que trates las cuestio-
tius debebat, debitum ej reniittere voluil, nihil nes que á esto se refieren, porque son de cada día.
intérest, heredem suum iusserit (1), ut onu libe- Respondí, que si aquel, á quien Ticio le debía, qui-
raret, an prohibeat eum• exigere; utroque enim so remitirle la deuda, nada importa que hubiere
modo liberandus est debitor, et utroque casu Com- mandado á su heredero que lo libere, ó que prohiba
petit ultro ad liberandunu debitori actio. Quodsi que lo exija; porque de ambos modos ha de ser li-
etiam eentum aureorum, vel fundi debiti mentio- berado el deudor, y en uno y en otro caso le com-
nem fecit, si quidem debitor fuise probetur, libe- pete además al deudor acción para ser liberado.
randus est; quodsi nihil debeat, poterit die¡, quasi Pero si también hizo mención de cien áureos, 6 de,
falsa. demonstratione adiecta, etiam peti, quod un fundo debido, ha de ser liberado, si se probase
comprehonsum est, poase. Sed poterit hoe dici, si que verdaderamente fué deudor; mas si no debiera
ita legavit: «centuni aureos, quos mihi debét», ve]: nada, se podrá decir que también se puede pedir
eStichuru, quein debet, lueres meus damnas esto lo que se expresó, como si se hubiere hecho
nonpetere». Quodsi sic dixit: «heres mons cefi- una falsa deniostración. Pero se podrá decir esto,
tum aureos, quos mili Titius debe!, damnas esto si legó así: «los cien áureos, que me debe», ó:
ej dare», etiam illud tentar¡ poterit, ut petere pos- «esté condenado mi heredero á no reclamarle e!
Bit, quasi falsa demonstratione adiecia; quod inihi esclavo Stico, que me debe». Mas si dijo de esto
nequaquaun placet, quum dandi verbum ad debi- modo: «los cien áureos, que Ticio me debe, esté
bitum referre se testator existimaverit. Contra su- condenado á dárselos mi heredero», también se
tem, si debitor ereditori leget, nul!am utilitatem podrá intentar que los pueda pedir, como si se hu-
video, si sine quantitate ieget. Sed et si id demon- biese suadido una falsa demostración; Jo que ámí
stret, quod dobere se confitetur, nulla utilitas es!, de ninún modo me parece bien, porque el testa-
nisi in bis speciebus, in quibus emolumentum de- dor estimé referir la palabra dar á la deuda. Mas
biti amphatur. Quodsi centum surcos, quos se de- por el contrario, si el deudor legare al acreedor,
bere dixit, legavi!, si quidem debet, mutile est le- no veo ninguna utilidad, si lo legará sin expresión
gatum; quodsi non fuit debitor, placuit, utile esse de cantidad. Pero también si indicara lo que con-
legatum, certa enim numoruin quantitas similis es¿ fiesa que debe, no hay ninguna utilidad, sino en
Sticlio legato eum demonstratione falsa; idque et cuanto fi las especies en que se amplia el emolu-
Divus Phis rescripsit, certa pecunia dotis acceptae mento de ¡adeuda. Mas si legó los cien áureos,
nomine legata. que dijo que él debía. .1 legado es inútil, si ver-
daderamente los debe; pero si no fué deudor, se
determinó que el legado es útil, porque una canti-
dad cierta de monedas es semejante fi Stico legado
con falsa demostración; y esto respondió tam'biéru
por rescripto el Divino Pío, habiéndose legado una
cierta cantidad fi título de dote recibida.
26. ScA EVOLA libro 1V. Ilesponsorum.—Tutor 26. SCÉV0Lk; Re.puestts,filiro 1V—Un tutor,

(1) Ilat. Vulg.; ¡ussit, el códice FI.



684 DIGESTO.—LIBRO XXXIV TITULO III

decedens allis heredibus scriptis pupillo suo, culus al fallecer, habiendo instituido otros herederos,
tutelam gessit, tertiam partem bonoruin dan yo- quiso que se dieran ti su pupilo, cuya tutela adnii-
Iuit, si heredibus suis tutelae causa controversiani nistró, la tercera parte de los bienes, si no les hu-
non fecerit, sed eo nomine omnes liberaverit; pu- biere promovido controversia ti sus herederos por
pillus legatum praetulit (1), et postea nIhilominus causa de la tutela, sino que ti todos los hubiere li-
petiit (2), quidquid ex distractione ahave causa ad berado por tal concepto; el pupilo aceptó el legado,
tutoretn suum extutela pervenerit; quaero, an y, no obstante, pidió después todo lo que por ena-
verbis testamenti ab bis exaetionibus excIudtur. jenación ó por otra causa hubiere ido ti su tutor
Respondil, si, pri usquam conditioni pareret, fldei- por causa de la tutela; pregunto, si con las pala-
commissum percepisset, et pergeret petere Id, in bras del testamento estará excluido de estas exac-
quo contra conditionem faceret, doli mali xce- ciones. Respondió, que, si hubiese percibido el
ptionem obstituram, nisi paratas esset, quod ex fideicomiso antes que se atuviese ti la condición, y
causa fideicommissi percepisset, reddere; quod ci procediese ti reclamar esto, en lo que obraría con-
aetatis beneficio indulgendum est. tra la condición, habrá de obstarle la excepción de
dolo malo, ti no ser que estuviesé dispuesto ti de-
volver lo que hubiese percibido por causa del fidei-
comiso; lo que se le ha de permitir por beneficio de
la edad.
27. T R Y r HO N N u s libro VII!. Dipulalio:zarn. 27. TRIFONINO; Disputas, libro VIII.—Vea-
—Videamus, si ei, cum quo de peculio actio cnt, mos si, habiéndosele legado en testamento la libe-
liberatio testamento legata sil, an, si die, quo lega- ración ti aquel contra quien hubiere la acción de
la cedere solent, nihil in peculio sil, legatanii loco peculio, será considerado en clase de legatario, si
habetur. Atquin nondum debitor fujI, nec proce- nada hubiera en el peculio el día en que suelen
dil, ut emolumentum aliquod (3) ex legato ad eum correr los términos de los legados. Mas no fué deu-
pervenial, nisi pro ter spem futuri peculii; num- dor todavía, y no procede que del legado vaya ti él
quid ergo in pendenti sil, an legatarius fuerit, algún emolumento, sino por la esperanza del futuro
peniride at,que si qua alia causa spein legati dubiarn peculio; luegoLestarti acaso pendiente si hubiere
facerett (4) sido legatario, lo mismo que si alguna otra causa
hiciera dudosa la esperanza del legado?
28, S c . E VOL A libro XVI. Digestorum —Aure- 28. ScÉv0LA; Digesto, libro XVI. - Aurelio
lius Symphorus (5) fideiusserat pro tutore quodam, Sinforo se habla constituido fiador de cierto tutor,
et decedene iisdem (6) pupillis legavit in baso ver- y al morir legó ti los niismos pupilos en estos tér-
ba; «AreItio (7) Latino, et Arellio (8) Felici singu- minos: «a Arelio Latino y ti Arelio Félix cinco para
lis quina, quum quia eorum quatuordecim anno- cada uno, cuando cualquiera de ellos fuere de ca-
ruin fuerit, ad quod tempus praestari lis voto, torce arios, en cuyo tiempo quiero que se les den ti
singulis alimentoru ni nomine menstruos denarios cada uno seis denarios al mes ti título de alimentos,
serios, et vestiaril nomine annuos denarios viginti y veinticinco denarios anuales por razón de vesti-
quinque; quo legato contenti esse debetis, quando do; con cuyo legado debeis estar contentos, puesto
tutela vestra non minimo damno rationenz meam que vuestra tutela gravé con no pequeño perjuicio
afflixerit; a vobis autem, heredes me¡, peto, nc ini patrimonio; pero os pido, herederos mies, que
quid ex ratione tutelae ab his exigere, vel ab hoc no Íes exijais cosa alguna por razón de la tutela, ó
le-ato (.9) eorum retinere velitis»; quaesitum esi, que no querais retenérselo de este legado»; se pre-
si benes eius ex causa fideiussionis aliquid praesti- gunte, si, habiendo entregado alguna cosa su he-
terit, an ab (10) herede fihiorum eius, pro quo redero por causa de la fianza, podrá repetirla del
fldoiusserat, repetere poasit. Respondil, verbis, heredero de los hijos de aquel por quien había sido
quae proponerentur, id solum videri heredum fidei fiador. Respondió, que en las palabras que se ex-
commissum, ne exigerent, quod ex ratione tutelae, ponían panceta que ti la fidelidad de los herederos
uam ipse Symphorus adininistraverat, ab Arel- se encomendé solamente esto, que no exigiesen lo
bis (II) sibi deheretur, que por razón de la tutela, que el mismo Sinforo
había administrado, se les debiese por los Arelios.
1.—Testamento facto debitoribus liherationem 1.—Uno, habiendo hecho testamento, les habla
reliquerat, post inciso lino el recognito testamento deado ti sus deudores la liberación, y después
aliad testainentuni fecit, in que repetiit legatum abierto y reconocido el testamento hizo otro testa-
bis verbis: «quihusque legata in co testamento, mento, en el cual repitió el legado con estas pala-
quod incideram, dedi, omnia rata esse, et quaequae bras: «quiero que para aquellos á. quienes di lega-
scripta.sunt, vdlo»; quaesituin est, adita ex sequen- dos en el testamento que he roto, sean válidos
te testamento hereditate an debitores, quibus priori todos, y los que han sido escritos»; se preguntó,
testamento liberatio relicta erat, consequi posaint, habiendo sido adida la herencia en virtud del se-
ut etiam eius quantitatis nomine, quarn post prius gundo testamento, si podrán conseguir los deudo-
testamentum debere coeperant, liberarentur, el si res, ti quienes en el primer testamento les había
ab bis heredes petere coeperint, an doli mal¡ exce- sido dejada la liberación, que fuesen liberados tam-
ptionc summoverentur. Respnndif, non 11 berari. bién por razón de la cantidad, que habían comen-
zado ti deber después del primer testamento, y si
serían repelidos con la excepción de dolo malo, si
(1) pertu1i, ¡Jal. los herederos hubieren comenzado ti reclamarles.
(2) Mal.; petit, el códice FI. Respondió, que no se liberaban.
(8) ¡IaL; altquld, el códice FI.
(4) quo4 magis e8t, aéade ¿a Va.
(5) Siiiphorltnu ¿a Vulg.
(3) eiue, HaZ. (9) vsi ob hoc legata, ¡Ial.
(7) ReIllo, Mal.; Aurelio, ¿a Val, (JO) ¡Jal. VuIg.; ab, omitela el códice FI
(8) ReIllo, Ifal.; Aurelio, la Vulq. (11) lldfliis, ¡Jal.; AuteliI, la Vulg.

DIGESTO.—LIBRO xxxiv: TULO III 685

§ 2.—Titius Seio, debitori suo, ita legavit: «do § 2.—j'j; legó as! á Seyo, su deudor: «doy y
lego Seio denarios decem; item dono illi quidquid lego á Seyo diez denarios; y también le dono todo
sortis et usurarum nomine mihi debebat»; praeter- lo que me debía por razón de capital y de intere-
ea generaliter damnavit heredes, fideique eorum ses»; además de esto condenó en general á los he-
.commisit, uti darent, restituerent unicuique. quid- rederos, Y lo encomendó it su fidelidad, it que diesen
quid ci legasset; postea Scius aliam praeterea pe- y restituyesen it cada uno lo que le hubiese legado:
cuniam a Titio mutuatus est; quaero, an hace que- después Se yo recibió de Ticio en rnútuo además
que pecunia, quae post testamentum factum dala Otra cantidad: preunto, se entiende legado tam-
esset Seio, legata intetligitur? Respondit, quum in bién este dinero, que después de hecho el testamen-
praeteriturn tempus verba collata proponerentur, to hubiese sido dado it Seyo? Respondió, que expo-
non esse posterius credendum legatum. niéndose que las palabras se refirieron al liempo
pasado, no se ha de creer que se legó lo posterior.
§ 3.—.Titius testamento facto et ffluis heredibus § 3.—Ticio, habiendo hecho testamento,y ha-
institutis, de patre tutore ano quondam facto ita biendo instituido herederos ñ sus hijos, habló así
locutus est: «Seium, patrem meum, libei'atum case de su padre, nombrado tutor suyo en otro tiemFo:
'rolo ab actione tutelne»; quaero, hace verba qua- «quiero que Seyo, mi padre, sea liberado de la ac-
tenus accipi debent, -id est, an pecunias, quas ción de tutela»; pregunto, jeónio deben entenderse
ve] ex vendjt.ionibus rerum factis, aut ex nomini- estas palabras,—esto es, deberá entregar á los hijos
bus exactis in 5005 usus convertit, ve) nomine suo y herederos del testador, nietos suyos, las cantida-
foeneravit, fihlis et heredibus testatoris, nepotibus des queprocedentes de ventas que hizo de bienes,
suis debeat reddere—.? Respondit, eum, cuius flOtW ó de créditos cobrados, aplicó á sus propios usos, ó
est, aestimatarum, praesumtio enlin propter natu- prestó it interés en su propio nombre—? Respondió,
ralem aftectum facit, omnia patri videri concessa, que lo habrá de estimar aquel it quien corresponde
nisi aliud sensiase testatorem ab heredihus eius el conocimiento del asunto, poi-que por su natural
approbetur. efecto hace la presunción, que se considere que
todo se le concedió al padre, si no se probase por
los herederos que otra cosa entendió el testador.
4.—Maevia testamento sun alteruin ex heredi- § 4.—Quiso Mevia en su testamento que uno de
bus (1) suis actione tutelee voluit liberan bis ver- sus herederos fuese liberado de la acción de tute-
bis: «rationem tutelae, quam egit lulius (2) Paulus la, en estos términos: «no quiero, que de la tutela,
cum Antislio Cicerone, pose¡ ab co nolo, coque que administré Julio Paulo con Antistio Cicerón,
nomine causa omni (3) liberatum esse 'rolo»; se le pidan cuentas, y quiero que por tal titulo esté
quaero, an, si que pecunia ex tutela apud eum re- liberado de toda reclamación»; pregunto, si, ha-
mansit, peti ab eo possit. Respondit, nihil propon¡, biendo quedado en su poder algún dinero proce-
cur pecunia, quae pupillae est, et apud tutorem dente de la tutela, se le podrá pedir. Respondió,
posita man eret, legata videretu r. que nada se exponia para que se considerase lega-
do el dinero, que es de la pupila, y que perinane-
ciese depositado en poder del tutor.
5.—Testamento ita scripserat: «Titio, afflni § 5.—Uno había escrito así en su testamento:
meo, quidquid mihi quacunque ex causa debebat, «quiero que it Ticio, mi afin, le sea condonado todo
remitti 'rolo, coque amplius deeem do»; codicillis lo que por cualquier causa inc debía, y además de
ita scripsit: «Titio lioc ainplius, afílni et debitori esto le doy diez»; en codicilos escribió de este
meo, usuram peco niae, quam mihi debebat, ab he- modo: «además de esto quiero que por mi heredero
rede meo, donec advivet; quodsi exigere ultra (4) se le condone it Ticio, ahn y deudor mío, el interés
voluniatem meam putaverit, eius sortis usuram del dinero que me debía, mientras viva; pero si
eidem Titio ab heredibus meis, donee vivit (5), contra mi voluntad hubiere pensado exigirlo, quie-
praest.ari 'rolo»; quaesitum est, quum augendi po- ro que por mis herederos se le den al mismo Ticio,
tius, quam niinuendi testator voluntatem habuerif, mientras viva, los intereses de aquel capital»; se
an heredes ex causa fideicoinmissi Titio teneantur, preguntó, si, habiendo tenido el testador voluntad
ut eum omni debito liberent. Respondit, secundum más bien de aumentar que de disminuir, estarán
ea, quae proponerentur, videri minutuin legatum, obligados it favor de Ticio por causa de) fideicomi-
quod primo dederat. so los herederos, para liberarlo de toda deuda.
Respondió, que, según lo que se exponía, se consi-
deraba disminuido el legado, que había dado pri-
meramente.
§ G.—Legatum est testamento hoc modo: «Seio § 6.—Se legó de este modo en un testamento:
concedi voto, quidquid mihi ab co debitum est, ve¡ «quiero que se conceda it Seyo todo lo que por él
fldern meam pro co obligavi»; quaero, utruin id se me debió, ó aquello por lo que obligué mi fian-
solum, quod testamenti facti tempore debebatur, za»; pregunto, si se habrá legado solamente lo que
legatum sit, an etiam, si quid ex ea summa usura- se debía a) tiempo en que se hizo el testamento, ó
rum nomine postes accessit, legato cedat. Respon- si también cederá allegado lo que por esta suma
dii, videri omnem obligationem eius debiti per se agregó después átfiulode intereses. Respondió,
fideicommissun solvi voluise. que parece que quiso que se disolviera por el fidei-
comiso toda obligación de esta deuda.
§ 7.—Sticho testamento manumisso fundurn in- § 7.—A Stico, manumitido en el testamento, le
structum et alia legavil, ci hace verba adiecit: legó uno un fundo provisto, y otras cosas, y afiadió
«quem rationein reddere veto, quia (6) instrumen- estas palabras: «el cual prohibo que rinda cuentas,
ta penes se habet; quaesiium est, an Stichus reli- porque tiene en su poder los documentos»; se pre-

(1) tutorbus, Hal. Vui. (4) contra, ¿a Vnlq.


(2) Taur. al márgen; Iuliairns cn el texto. () vivet, ¡Ial. vLa,q.
(3) a cuis omnino, ¿a Vag. (e;) qnaiiquam -- habeat, ¡Tal.

686 DIGESTO.—LIBRO XXXIV: TITULO III

qua, quae ex adininistratione actus dehuerat, red- guntó, si deberá entregar Stico los atrasos que ha-
ere debuerit. Respondi, Stichum eo nomine non bía debido por actos de su administración. Respon-
tener¡. Claudius: nema eniin ex servitutis actu post dí, que Stico no estaba obligado por este concepto.
libertatem tenetur, el consultatio ad ius debiti re- Y dice Claudio: porque nadie esta obligado después
lata fuerat; retineri ergo reliqua possunt cuin pe- de su libertad por actos del tiempo de su esclavi-
culio, aul ex eodeduci, si legatuin est: tud, y la consulta había sido referida al derecho
de la deuda; luego se pueden retener los atrasos
con el peculio, i ser deducidos de éste, si fué
legado.
§ 8.—eCentum, quae apud Apronianuin deposita 8.—«Quiero que los ciento, que tengo deposi-
habeo, apud ipsum esse voto, donee fihius meus ad tados en poder de Aproniano, estén en poder del
annos vigiriti pervenerit; ciusque pecuniae usurain mismo hasta que mi hijo haya llegado los veinti-
exigi veto»; quaesituin est, en ex causa fideicorn- cinco ellos; y prohibo que se exijan intereses de
miasi Apronianus consequi possit, no ante tempus este dinero»; se preguntó, si por causa del fideico-
a testatore praescriptum ea sumnia ab eo exigatur. miso podría conseguir Aproniano que no se le exi-
Respondit, secundum ea, quae proponerentur, con- ja esta suma antes del tiempo fijado por el testador.
sequi p0550. Respondió, que, según lo que se exponía, lo podía
conseguir.
§ 9.— Filias heredes scripserat, q,uarurn fldei § 9—Uno había instituido herederas á las hijas,
commisit in haec verba: «ne a Calo Seio rationes quienes encomendé un fideicomiso en estos tér-
actus re¡ meae, quae per inensam eius (1), sive minos: «no le exijais á Cayo Seyo cuentas de leed-
extra mensani iú diem mortis meae gesta est, exi- rninistración de bienes míos, que en su banco 6
gatis, eoque nomine eurn Jiberetis»; quaesitum est, fuera de su banco fueron administrados hasta el
quum universas rationes in diem mortis jale admi- día de mi muerte, y liberadlo por este concepto»;
nistraveril et por mensam suarn, et quae extra ad- se preguntó, si, habiendo administrado éste todos
ministrabantur, an ad rationes reddendas hero- los capitales, así en su banco, como los que se ad-
dibus teneatur. Respondit, liberationem quidem ministraban fuera, estaría obligado á rendir cuen-
secundum ea, quae proponerentur, legatam esse, tas á los Ile rederos, Respondió, que, según lo que
sed quatenus praestanda sil, ex qualitate discepte- se exponía, se legó ciertamente la liberación, pero
tionis iudicem aestintturum. que el juez habrú de estimar por la naturaleza da
la controversia hasta dónde se haya de conceder.
§ 10.—Eum, qui tutelam ipsius administraverat, § 10.—Uno instituyó herederos al que había ad-
et fratrem suuni, et alias quosdam scripsit heredes, ministrado la tutela del mismo, é. su propio herma-
et tutor¡ legavil, quae impenderat in se et fralrem no, y á algunos otros, y le legó al tutor los diez,
ipsius, decem; quaesiturn est, an utile esset in per- que para él y para su hermano había gastado; se
sona eius fideicominissum. Respondit, si id dedo- preguntó, si sería útil respecto á la persona de éste
nt per fideicominissum, quod debebatur, pet.i non el fideicomiso. Respondió, que si hubiere dado por
p0550. fideicomiso lo que se debía, no se podía pedir.
§ 1 1.—Idem quaesiit, si in tutoris persona inuti- § 11.—El mismo preguntó, si, siendo inútil res-
le ésset, en in persóna fratris utile -videretur, quo- pecto á la persona del tutor, se consideraría útil en
niam liiiproficeret, cuius et ipsius tutelam admi-. cuanto á la persona del hermano, porque le apro-
nistrasset. Respondit, fratri utiliter esse legatum, vecharla también é. aquel cuya tutela hubiese ad-
quum suo debito liberetur. ministrada. Respondió, que se legó útilmente al
hermano, porque se le liberaría de su deuda.
§ 12.—Idem quaesiit, si tutor ampleeteretur fldei- § 12.—El mismo preguntó, si, aceptando el tutor
commissum ita, uL in (2) quibusdam stari veliet el fideicomiso de modo que quiera que se esté á al-
verbis testamenti, in quibusdam autem recedat, gunas palabras del testamento, pero se apartase
quod i ninorem quantitatem sumtu LI ni dieat fidei- de otras, porque dijera que en el fideicomiso se
commisso contineri, quam ipse erogaverat, en au- comprendía menor cantidad de gastos que la que
diri deberet. Respondit, non impedini eim seriptu- él mismo había pagado, debería ser oldo. Respon-
ra testainonti, quo minus onine, quod sibi deben dió, que no se le impedía en la escritura del testa-
probasset, petere posset. mento que pudiera pedir todo lo que hubiese pro-
bado que se le debe.
§ 13.—.Quidam ita legavil: «Semproniae, uxoni § 13.-.-Uno legó así: «mando que por mis here-
mene, reddi iubeo ah heredibus ineis quinquaginta deros se le den ó. Senipronia, mi mujer, tos cin-
ea, quae mutua acceperam chirographo particula- cuenta que yo había recibido en i-nútuo con quiró-
tinl in negotia mee»; quaesitum est, an, si vere grafo particularmente para mis negocios»; se pre-
uxoris debitor fuerit, fldeicom misa u m constiterit. guntó, si subsistiría el fideicomiso, si verdadera-
Respondit, si debita fuissent (3), nulluin esse fidei- mente hubiere sido deudor de su mujer. Respondió,
commissunl. que, si hubiesen sido debidos, era nulo el fideico-
miso.
J14.—Idem quaesiit, en, si hanc pecuniam ut § 14.—.El mismo preguntó, si, habiendo pedido
itam apud iudicem petieril, et victa fuerit, en ella ante el juez este dinero como debido, y habien-
fideicom inissu m peti possit. Respondit, secu ndum do sido vencida, se podría pedir el fideicomiso.
ea, quae proponuntur, posse ex causa fideicom- Respondió, que, según lo que se expone, se podía
misa¡ peti, quod apparuisset, non fuisse ex alia pedir por causa del fideicomiso lo que hubiese apa-
causa debitum. recido que no se debió por otra causa.
29. PAULIJS libro VI, ad legem Juliam el Pa- 29. PAuto; Comenlarios 4 la ley Jalia y Papia,

(1) eius, omúela Hal.


(2) Ilal. Vu&q.; tu, omI.ela el códice R. (5) Se?áf! enmienda Br,; fuisset, el cidice Fi.

rnGESTO.—LIBRO xxxiv: ifruLo III 681

pianz.—Si is, qui duos reos promittendi habet, da- libro VI.—Si el que tiene dos obligados por prome-
mnaverit beredem, ut utrosque liberet, si alter ex sa, hubiere condenado á su heredero á que los libe-
bis capere non possit, nec socii sint, delegan de- re á ambos, si uno de ellos no pudiera adquirir, y
bebit is, qui nihil capit, ci, cui hoe comrnodum lege no fueran sócios, el que nada adquiere deberá ser
competit; cuius petitione utrumclue accidit, ut et delegado á aquel á quien por la ley compete este
hoc commodum ad eum perveniat, et ja, qui capil, beneficio; con cuya petición suceden estas dos co-
liberetur. Quodsi socii sint, propter eum, qui ca- sas, que este beneficio vaya é. él, y que sea liberado
pax cst, et ille capit per consequentias, liberalo illo el que adquiere. Pero si fueran sócios, pór causa
per acceptilationem; id enim eveniref, etiamsi so- del que es capaz adquiere también aquel por con-
luna capacem liberare iussus esset. secuencia, quedando él libre por aceptilación; por-
que sucedería esto, aunque se hubiere mandado
que liberase solamente al capaz.
80. IDEM libro X. Quaetionurn. - Petitor vel 80. EL MISMO; CuesUoncs, libro X.—El deman-
possessor damnavjt heredem suum, ne centumvi- dante ó el poseedor condenó á su heredero á que
rale iudjcjum exerceat; do effectu legati quaeritur. no ejercitase la acción centunviral; se pregunta en
Et dictum, ita demum utile videri legatum esse, si cuanto al efecto de este legado. Y se dijo, que so
malam eausam adversarius testatoris habuit, ut li- considera que el legado es útil solamente en este
tigante herede vine¡ debuerit; tunc enim non tau- caso, si el adversario del testador tuvo mala causa,
tum litis emolumentum, sed etiam sumtus horca de suerte que hubiere debido ser vencido, litigando -
legatario praestare cogitur; nam in bona causa el heredero; porque entonces es obligado el here-
nihil videtur esse in legato ncc propter sumtus, dero á darle al legatario no solamente ci importe
quod quidam existirnaverunt. M litigio, sino también los gastos; porque tratán-
dose de una causa buena no se considera que haya
nada en el legado ni por razón de los gastos, como
algunos juzgaron.
31. SCAEVOLA libro III. Rc'sponsorwn.—Credi- 31. S e vot. ; Respuestas, libro VIL —Un acree-
tor debitori legavit ita: «Cajo Seio quidquid mihi dor legó así á su deudor: «quiero que por mis he-
sub pignore hortorum suorum debuit, ab heredi- rederos se le dé á Cayo Seyo todo lo que me debió
bus meis dan volo»; quaero, quum testator vivus a con prenda de sus huertos»; pregunto, si, habiendo
Seio aliquid recepit, an id ex causa legati peti pos- recibido el testador en vida alguna cosa de Cayo
sit. Respondit, secundun ea, quae proponerentur, Seyo, podría ser pedida ésta por causa del legado,
non posse. Idem repetiit, et ait, item testatorem Respondió, que, según lo que se exponía, no podía.
ante factos codicillos, quibus Jegavit, paene omnem El mismo repuso, y dijo, que también el testador
pecuniam sortis et usurarum recepisse, ita ut mo- recibió antes de haber sido hechos los codicilos, en
dicum sortis et ( 1 ) usurarum debeantur, et quce- que legó, casi todo el dinero del capital y de los
siit, an ej petitio (2) competeret propter verba intereses, de tal suerte que se debía una módica
ad praeteritum relata: «quidquid mihi debuit». cantidad por capital é intereses, y preguntó, si le
Respondit: prius quidem secundum ea, quae pro- competería fi él la petición por virtud de laspala-
ponerentur, recte responsum est, verum postenius bras referidas fi lo pasado: «todo Jo que me debió».
propter ea, quae in tempore adderentur, ita ah ¡u- Respondió: antes ciertamente se respondió bien
dice aestimandum, ut inspiceret, oblivione pecu- según lo que se exponía, pero después, en razón fi
niao solutae, ant quod co inscio numerata esset, lo que se añade respecto al tiempo, se ha de esti-
id fecisset, an consulto, quod quantitatem quondam mar por el Juez, de suerte que vea si esto lo hizo
debitam, non ius liberationis dare voluisset. por olvido de que se había pagado la cantidad, ó
porque hubiese sido pagada ignorándolo él, ó del!-
beradamente, porque hubiese querido dar la can-
tidad en otro tiempo debida, no el derecho de libe-
ración.
§ 1.—mIer cetera liberto ita legavit: «et si quid § 1.—Entre otras cosas, uno legó así fi su liber-
me vivo geasit, rationes ah eo exigi veto»; quaeri- to: «y si viviendo yo fué gestor de alguna cosa,
tur, an chartas, in quibus rationes conscriptae vedo que se le exijan cuentas»; se pregunta, si de-
sunt, item reliquas (3) secundum accepta el expen- berá entregarles fi los herederos los papeles en que
sa heredibus reddere debeat. Respondit, ea, de están escritas las cuentas, y también los sobrantes
quibus quaereretur, poase heredern vindicare, id con arreglo á lo recibido y.lo gastado. Respondió,
autem, quod conservis, qui remanent in herodita- que e) heredero podía reivindicar estas cosas res-
te, crediderit, et in rem domini versum esset, de- pecto á las que se preguntaba, pero que lo que hu-
suase in reliquia case. biere prestado á los coesclavos, que permanecen
en la herencia, y se hubiese aplicado fi cosa del se-
ñor, dejó de pertenecen fi los sobrantes.
§ 2.—Titia, quae duos tutores habuerat, ita ca- § 2.—Ticia, qué había tenido dos tutores, dispu-
vil: «rationem tutelae meae, quam egit Pub)ius so así: «no quiero que fi Publio Mevio se le pida
Maevius cum Lucio Titio, repose¡ ah co nolo»; cuenta de mi tutela, que administró junto con Lu-
quaeritur, an, si qua pecunia apud eum ex tutela cio Ticio»; se pregunta, si habiendo quedado en su
remansit, peti ab eo possit. Respondit, nihil propo- poder algún dinero de la tutela, se le podría pedir.
ni, cur non pecunia, quae pupillae esset, el apud Respondió, que nada se exponía para que no se
tutorem remaneret, legata videretur. considerase legado el dinero que fuese de la pupi-
la, y estuviera en poder del tutor.

OY seu, Ilal. Vulg.


(2) repetito al mren ielerior del códice FI. (3) ¡-eliqus, fiel.

688 DIGESTO. —LIBRO XXXIV TÍTULO IV

3.—Item quaeritur, an contutor liberatus vide- § 3.—Asimismo se pregunta, si se consideraría


rotur. Rcspondit, con tutorem non liberan. liberado el cotutor. Respondió, que no se liberaba
el cotutor.
§ 4.—Caio Scio optime nierita hoc amplias lego, § 4.—«Lego muy merecidamente b. Cayo Seyo
concedique volo, neque ah ea peti, neque ah here- además de esto, y quiero que se le conceda, que no
dibus eius, quiciquid mliii aut chirographis, aut ra- se le pida a di, ni á sus herederos, cualquiera cosa
tionibus debitor est, vol quidquid a inc mutuum de la que me es deudor ó por quirógrafo 6 por
accepit, ve! tidem meam pro eo obligavi»; quaero, -cuentas, ó lo que da mi recibió en mútuo, ó aquello
utrum id solum, quod eo tempore, 400 testamen- por lo que obligué mi fianza»; pregunto, si se ha
tum fiebat, debebatur, legatum sit, an et si quid brá legado solamente lo que se debía al tiempo en
ex ea summa usurarum nomine postea aecessit, que se hacia el testamento, ó si cederá al legado
legato cedat. Respondit., seeundum.ea, quae propo- también lo que por tal suma se agregó después á
nerentur, videni omnein obligationem Seio eius de- titulo de intereses. Respondió, que, según Jo que
bit¡ per fideicornmissuin solvi voluisse. se exponía, se consideraba que quiso que para Seyo
se disolviese por el fideicomiso toda obligación de
esta deuda.
§ 5.—Item quaeritur, si postea tiovatione facta § 5.—También se pregunta, si, hecha después
et ampliata suinma coeperil debere, sri id, quod ex novación y ampliada la suma hubiere comenzado á
vetere contractu debebatur, nihilominus in causa deber, subsistirá, sin embargo, en la condición de
legati duret. (1) an vero novatIone facta quasi no- legado lo que se debía en virtud del antiguo con-
vus debitor atnpliatae surnmac posait convenir¡. trato, 6 si, habiéndose hecho novación, podría ser
Respondit, id dunlaxat legatum vidcri, quod tunc demandado como nuevo deudor de la suma am-
debuisset, Si tamen inausit in ea voluntate testator, pliada Respondió, que se consideraba legado sola-
quae tune fuisset. mente lo que entonces hubiese debido, si, no obs-
tante, el testador permaneció en aquella voluntad,
que hubiese tenido entonces.
TIT_. IV TiTULO IV
DE ADIMENOIS VEL TRANFERENDLS LEGAT1S DE LA REVOCACIÓN Ó DE LA TRANSFERENCIA
VIII, FIDEICOSIM1SSUM DE LOS LEGADOS Ó DE LOS FIDEICOMISOS

1. PAUL OS libro II!. ad Sabirugn.—Quj acta le- 1. PAULO; Comentarios á Sabino, libro III.—El
gato ¡ter adirnat, nihil adimil, quia nunquam actus que habiendo legado la servidumbre de conducción
sine itinere esse potest. quitase la do paso, no quita nada, porque nunca
puede haber conducción sin paso.
2. PORPONIUS libro V. adSabinu#n. Fundo 2. PonroNlo; Comentarios ¿i Sabi,w, libro T.—
legato adimi ita potest: «funduin illi praeter usurn- Legado un fundo se puede revocar así: «ni le doy,
fructum neque do, noque lego», ut ususfrucius in ni le lego á aquel el fundo, salvo el usufruto», de
legato relinquatur. suerte que se deje en el legado e! usufruto.
§ 1.—Sed et iructus adimi potest, ut proprietas § 1.—También se puede ¶.iitar el usufruto, de
reli nq u atu e. modo que se deje la propiedad.
§ 2.—Item pars fundi legati adirni potest. § 2.-.-Tanbién se puede quitar parte del fundo
legado.
8. ULPIANUS libro XXIV. ad Sabinuin. - Si 3. ULPIANO; Comentarios á Sabino, libro XXIV.
juis ita legavenil: «Titio fundum do lego; si Titius —Si uno hubiere legado así: «doy y lego á Ticio
ecessenit, Seio (2) heres meus dare damnas esto», un fundo; si Ticio falleciere, esté condenado mi
recto translatum legatuni videtur; sed etsi 1am heredero á dárselo á Seyo», se considera bien
mortuo co, col legatum erat, easdem res transtu- transferido el legado; pero aunque habiendo ya
lerit, Sempronio debetur. muerto aquel, á quien se le había legado, hubiere
transferido las mismas cosas, se le debe á Sem-
pro nio.
1.—Siquis Titio legaverit sic: «Titio dato, aut § 1.—Si alguno hubiere legado ii Ticio de este
si Fitius ante decesseiit, quam accipiat, Sempro- modo: «dele á Ticio, ó si Ticio hubiere fallecido
nio dato», secundum merain subtilitatem utrique antes de recibirlo, dele á Sempronio, conforme á
obligatum videri heredem, id est el Sempronio, et mera sutileza se considera que el heredero fué obli-
heredi Titii. Sed si quidem mora Titio ab herede gado á ambos, esto es, as¡ á Sempronio, como al
facta est, ad heredes cius legati exaetio transmit- heredero de Ticio. Pero si verdaderamente á Ticio
titur Sempronio repeliendo; sin autein nulla mora se le causó mora por el heredero, se trasmite á sus
intcrcesserit, tune Sempronius logatum accipit, el herederos la exacción del legado repeliendo á Sem-
non Titii heredes; sed si ante diem legati cedentem pronio; mas si no hubiere mediado ninguna moro-
decesserit Titius, soli Sempronio debelun legaturu. sidad, entonces Sempronio recibe el legado, y no
los herederos de Ticio; pero si Ticio hubiere falle-
cido antes de correr el término del legado, el lega-
do se lo debe solamente á Sempronio.
§ 2.—Idem dicendum esi, el fidcicomrni.ssa hero- § 2.—Lo mismo se ha de decir, también habién-
ditate puare dala aul, si ante restitutam decessis- dose dado por fideicomiso una herencia á un niño,

(1) Según nue.tra ecmienda: ci inserla el códice FI, (2 Sempronlo, Hal.



DIGESTO—LIBRO xxxiv: TÍTULO IV 689
set, matri elus relicta, ut, si puer ante diem legati ó habiéndosela dejado á su madre si él hubiese fa-
cedentern decessisset, matri debeatur, si postea, llecido antes de que le fuera restituida, de suerte
ad pupilli heredes fideicomrnissum transmittatur, que se le deba á la nadre si el niño hubiese falle-
utpote re ipsa mora subsecuta. cido antes de correr el término del legado, y se
transmita el fideicomiso ti. los herederos del pupilo,
si después, como habiéndose seguido mora por la
misma cosa.
§ 3.—Sed et quum quis ita legasset: «heres meus § 3.—Pero también cuando alguno hubiese lega-
Titio dato; si non dederit, Sempronio dato», ita do así: «dele á Ticio mi heredero; si no le diere,
demum Sempronio debetur, si dies eius in persona dele á Sempronio», se le debe á Sempronio sola-
Titii non cessisset. mente en este caso, si el término de esto no hubiese
corrido en cuanto á la persona de Ticio.
§ 4.—Si quia ita legavexit: «heres meus Titio § 4.—Si uno hubiere legado así: «dele mi here-
fundum dato, et si Titius eum fundum alienaverit, dero a Ticio un fundo, y si Ticio hubiere enajena-
heres meus eunclern fundum Seio dato», oneratus do este fundo, dele mi heredero el mismo fundo á
est heres; non enim a Titio fldeicommissum reli- Seyo», fiió gravado el heredero; porque el fideico-
clum est, si alienasset fundurn, sed ab herede miso no fué dejado á cargo de Ticio, si hubiese
ej (1) legatum est. Heres igitur debebit, doli exce- enajenado el fundo, sino que f.ué legado á aquel á
ptione posita, Pr licero sbi cautione a Titio de cargo del heredero. Luego deberá el heredero, ha-
fundo non alienando. biendose opuesto la excepción de dolo, mirar por sí
con caución dada por Ticio de no enajenar e! fundo.
§ 5.—Si quia plus, quam dedit, ademerit, adem- § 5.—Si alguno hubiere quitado más de lo que
tio valet, veluti si quia viginti legaverit, et quadra- diO, es válida la revocación, como si alguno hubie-
ginta ademerit. re legado veinte y hubiere quitado cuarenta.
§ 6.—Si loci usumfructum leet testator, el ¡ter § 6.—Si el testador legara el usufruto de un lu-
adimat, non valet adeniiio neo 2)vitiaturlegaLum; gar, y quitara la servidumbre de paso, no es válida
sicuti qui proprietatein fundi legat, ¡ter adimendo la revocación ni se vida el legado; así como el que
legatum non minuit. lega la propiedad de un fundo, no disminuye el le-
gado quitanto e! paso.
§ 7.—Si duobus Titiis separatiín legaverit, el § 7.—Si alguien hubiera hecho por separado un
uni ademerit, neo appareat, cci ademtum sil, utri- legado á dos Ticios, y lo hubiere revocado para
quelegatunl debebitur (3); quemadmudum et in unos y no apareciera para quien haya sido revocado,
dando, si non appareat, cui datum sil, diceinus se deberá á ambos el legado; así como también en
neo tri legatum. el caso de darlo, si no apareciera para quien haya
sido dado, diremos que no se legó para ninguno de
10 dos.
§ 8.—Si Titio fundus puro, eidemque sub condi- § 8.—Si un fundo hubiera sido legado á Ticio
tione legatus sil, deinde postea ademtuin sit sic: puramente1 y á él mismo bajo condición, y luego
«Titio fundum, quem sub conditione legavi, heres después se hubiera hecho así la revocación: «non-
meus no dato, ex nulla datione debetur, nial spe- dé á Ticio mi heredero el fundo, que bajo condición
cialiter dixerit, puro eum legatum vele accipere. le legué», no se debe por ninguna dación, si espe-
cialmente no hubiere dicho que quería que él lo
recibiese legado puramente.
§ 9.—Conditio legati an adimi possit, vel heredi- § 9.—Se ha de ver si se podrá revocar la con-
tatis, vel statuliberi, videndum; et lulianus scribit, dición de un legado, ó de una herencia, 6 del ma-
in statulibero detractam conditionem non reprae- numitido por testamento; y escribe Juliano, que
sentare libertatem. Papinianus quoque libro septi- respecto al manumitido por testamento la condi-
modecimo (4) Quaestionum scribit generaliter, ción revocada no anticipa libertad. También
conditionem adimi non posse, neo enim datur, in- Papiniano en el libro décimo séptimo de las Cues-
quit, conditio, sed adacribitur; quod autem adscri- tiones escribe en eneral, que no se puede quitar
bitur, non potest adimi, sed quod datur. Sed melius una condición, porque no se da, dice, una condi-
est, sensum magis, quaili verba amplectL eL con- ción, sino que se añade; mas no se puede quitar lo
ditiones sicut adscribi, ita el adimi posse. que se añade, sino lo que se da. Pero es mejor ate-
nerse al sentido más bien que á las palabras, y ue
las condiciones así como se at'iaden, así también
puedan ser quitadas.
§ 10.—Quum Titio centum testamento Iegasset, § 10.—Cuando uno hubiese legado á Ticio ciento
el eidem codicillis ita legasset: «Titio quinquaginta en el testamento,y al mismo le hubiese legado as!
duntaxat, neo amplius heres meus dato», non am- en los codicilos: «dele mi heredero á Ticio sola-
plius quinquaginta legatarium petiturum. mente cincuenta, y no más», e! legatario no habrá
de pedir más que cincnenta.
§ 11.—Non solum autem legata, sed et fideicom- § 11.—Mas no solamente se pueden revocar los
missa adimi possunt, el quidem nuda voluntate. legados, sino también los fideicomisos, y cierta-
Unde quaeritur, an etiam inimicitiis interpositis mente, por la nuda voluntad. Por lo cual se pre-
fldeicommissum non debeatur. Et si quidem capi- gunta, si no se deberá el fideicomiso tampoco ha-
tales ve! gravissimae inimicitiae intercesserint, biendo. mediado enemistades. Y si verdaderamente
aderntum videri, quod relictum est; sin autem le- hubieren sobrevenidó enemislades capitales 6 gra-
vis offensa, manel fideicommissum. Secundum visimas, se considera revocado lo que se dejó; pero

(1) eliu, Hal. Vulg. (2) El códice FI., Br.; debetur, Taur.
(2) Hal. Vulg.; ne, el códice 1'l. (4) declmo octaVo, Hal.
TOMO II—Sl

690 DIGESTO.—LIBRO xxxiv: TÍTULO IV

hace et in legatotractamus doli (1) exceptione op- A¡ leve ofensa, subsiste el fideicomiso. Esto mismo
posita. decimos también respecto al legado, opuesta la ex-
cepción de dolo.
4. Iunr,i libro XXXIII. ad Sabinuin. - Quodsi 4. E L MI S MO, comentarios á Sabino, libro
iterum in amicjtiam redierunt, et poenituit testato- XXXIII.—Pero si de nuevo volvieron á la amis-
rem prioris offensae, legatum ve fldeicommissum tad, y el testador se arrepintió de la anterior ofen-
relictum redintegratur; ambulatoria enim est ve- sa, se reinlegra el legado ó el fideicomiso dejado;
luntas defudeti usque ad vitae suprenium exitum. porque la voluntad del difunto es variable hasta el
último momento de su vida.
5. G.&ius libro II. ad Ediclurn urbicwn.—SicuL 5. GAYO; Comentarios al Edicto urbano, libro
adimi legatum potest, ita et ad alium transferri, ¡1.—Así como puede ser revocado un legado, así
veluti hoc modo: «quod Titio legavi, id Seio do también puede ser transferido á. otro, por ejemplo,
lego»; quae res in personam (2) Titii tacitam adem- da este modo «lo que le legué á Ticio, se lo doy y
tionein contlnet, lego á Seyo»; lo cual contiene en sí una tacita re-
vocación respecto á la persona de Ticio.
8. PAUL IJS libro V. ad legem luliasn el Papiwn. 6. PPULO; Comentarios á la ley Julia y Papia,
—Translatio legati fit quatuor modis: aut enirn a libro V. —La transferencia de un legado se hace de
persona in personam I.ransfertur, aut ab co, qui cuatro modos: porque ó se transfiere de persona It
dare iussus est, transfertur, ut alius dat (3), aut persona, 6 se transfiere de aquel It quien se mandó
quum res pro re datur, uL pro fundo decem su- que lo diera, para que otro lo dé, 6 cuando se da
re¡ (4), aut quod pura datum est, transfertur sub una cosa por otra, como diez áureos por un fundo,
condition e. ó se transfiere bajo condición lo que se dió pura-
mente.
§ 1.—Sed sud, quod a Titio dedi, a Maevio dem, § 1.—Pero si yo diera It cargo de Mevio lo que
quamvis soleant case duo eiusdem rei debitores, di It cargo de Ticio, aunque suele haber dos deudo-
tamen venus est, hoc casu ademtum esse legatum; res de una misma cosa, es sin embargo más ver-
nam quum dico: «quoci Titium dare dannavi, dadero que en este caso fué revocado el legado;
Seius damnas esto dare», videor dicere, no Ti- porque cuando digo: «esté condenado It dar Sayo
tius det. lo que It Ticio le condené It dar», parece que digo
que no lo dé Tiaio.
§ 2.—Item si pro fundo (5) decem legentur, qui- § 2.—Asimismo, si en lugar de un fundo se lega-
dam putant, non case ademtum prius legatum; sed ra la suma de diez, opinan algunos que no se revo-
venus eat, ademtum case, novisgima eniai. volun- có el primer legado; pero es más verdadero que fuá
tas servatur. revocado, porque se observa la última voluntad.
7. ULPIANUS libro XXIV. ad Sabinum .—Quod- 7. U i.ritr.mo ; ComentarlosáSabino, libro XXIV.
si al¡¡ legetur sub conditione, quod alii pura datum —Pero si It uno se te legara bajo condición, lo que
est, non plena recessum videtur a primo, sed ita It otro se le dió puramente, no se considera que
demum, si conditio sequentis extiterit; ceterurb si haya habido completo apartamiento del primer le-
hoe animo fuerit testator, ut omnímodo raeessum gado, sino solamente en este caso, si se hubiere
a primo putaverit, dieendum cnt, a primo adamtum cumplido la condición del segundo; mas si el testa-
legatum. dor hubiere tenido tal intención, que hubiere ercido
haberse apartado de todos modos del primero, se
habrá de decir que el legado fué revocado para el
primero.
8. IULIANUS libro XXXII. Dijastorurn. - Et 8. JULIANO; Digesto, libro XXXIL—Y por lo
ideo si vivo testatore mortuus fuerit is, in quem tanto, si en vida del testador hubiere muerto aquel
translatum legatum fuerit, nihilo magia (6) ad ti. quien hubiere sido transferido el legado, no por
eum, a quo translatum fuenit, pertinebit. esto le pertenecerá It aquel de quien hubiere sido
transferido.
8. ULPIANUS libro V. Dispulalionuin. - Quum 9. ULPIANO; Disputas, libro V.—Cuando los
oentum,quae quia pura reliquit, conditione adiecta ciento que uno dejó puramente los legó de nuevo
iterum eldeni legavit, si quid cm quasi aliam hanc al mismo habiendo-añadido una condición, si ver-
summam case voluit, et quod pura relictum est, daderamente quiso que esta suma fuese como dis-
statirn debebitur, et quod sub conditione adscri- tinta, se deberá desde luego lo que se dejó pura-
ptum est, si conditio extLterit. Quodsi eandem sum- mente, y lo que se añadió bajo condición, si se bu-
main mutata voluntate sub conditione reliquit, pura biero cumplido la condición. Pero si habiendo
datio conditionalis effecta videbitur. Quare si ja cambiado de v&untad dejó bajo condición la misma
eodem testamento ja que centum adscnipserat, suma, se considerará que la dación pura fué hecha
postea quinquaginta reliquerit, si quidem alia ve- condicional. Porque si en el mismo testamento en
[uit case hace quiriquaginta, centum quinquaginta que había adjudicado ciento hubiere dejado des-
debebuntur; sin vera quinquaginta tantum deben pués cincuenta, si verdaderamente quiso que estos

() mali, insertan Ifal, Vul. (4) aurel, omítela Ha!.


(a) persona, Ha!. Vulg. (5) decem, inserta Hal.
(U) allis dtur, Hal. (6) mIaus, la Vulg,

DEST0.—LtBiO XXXIV TÍTULO IV 691

Vo!uit, quinquaginta tantum debebuntur. Idem est, cincuenta fuesen distintos, se deberán ciento cin-
et si in cdici11is id fuerit factum. cuenta; mas si quiso que fueran debidos única-
mente cincuenta, se deberán solo los cincuenta.
Lo mismo es, también si esto hubiere sido hecho
en codicilos.
10. 1 ULIANUS libro XXXVII. Digestorum.—Si 10. J IJLIANo; Digesto, libro XXX VII.—Si se re-
legatum pure datum Titio adirnatur sub condujo- vocara bajo condición el legado dado It Ticio pura-
ne, et pendente conditiorie Titius decesserit, quam- mente, y Ticio hubiere fallecido estando pendiente
vis conditio defecerit, ad heredem Titii legaturn la condición, aunque llegare It faltar la condición,
non percinebit; dam legatum quum sub conditione el legado no pertenecerá al heredero de Ticio; por-
adimitur, perinde est, ac si sub contraria conditio- que cuando bajo condición se revoca un legado, es
ne datum fuisset. lo mismo que si hubiese sido dado bajo condición
contraria.
§ 1.—Quod ita legatum est: «Ticio decem heres § 1.—Pero si se legó as!. «dele mi heredero diez
meus dato, si Titio non dederit, eadern decem It Ticio, y si no se los hubiere dado It Ticio, dele
Sempronio dato», si .moriatur Titius ante diem le- los mismos diez It Sempronio», si Ticio muriese an-
gati, Sempronius legatum utiliterpetet; translatum tes del término del legado, Sempronio pedirá útil-
enim legatum intelligi debebil. mente el legado; porque se deberá entender trans-
ferido el legado.
11. IDEM libro LIV. Digestoruni.—Qui homi- 11. EL MISMO; Digesto, libro LJV..—El que lega
neni Jegat, et Stichum adimit,non perimit legatum, un esclavo, y exceptúa á Stico, no extingue el le-
sed extenuat, gado, sino que lo limita,
12. U L P I A N U S libro L. ad Sabirwrn. - u Sti- 12. ULPIANO; Comentarios 4 Sabino, libro L,—
ehum legatarius eligere non possit. de modo que el legatario no pueda elegir It Stico,
18. M A RCI AN us libro VI. In.tilulionum —Divi 13. MARcIANo; Inslituta, libro V1.—Respon-
Severus et Antoninus rescripserunt, quum testator dieron por rescripto los Divinos Severo y Antoni-
postrema seriptura quaqua ratione motus pesai- no, que cuando el testador, movidopor una razón
mum libertuin esse adiecisset, ea,quae priori ser¡ cualquiera, hubiese añadido en su última escritura
ptura ei relicta fuerant, ademta videri. que un liberto era pésimo, se consideran revoca-
das las cosas que en la primera escritura le hablan
sido dejadas.
14. FLORENTINUS libro XI. l) Inslitutionum. 14. FLORENTUO; Instituta, libro XI.—Los le-
—Legata inutiliter data aderntione non confirman- gados dados inútilmente no se confirman con la
tur, veluti si domino herede instituto, servo (2) revocación, como si habiendo sido instituido here-
pune legatum sub conditione adimatur; nam pune dero el señor, se le quitara bajo condición al escla-
legatum si sub conditione ndiinatur, sub contraria vo lo legado puramente; porque si se quitara bajo
conditione datum intelligitur, et ideo confirmatur; condición lo legado puramente, Be entiende dado
ademtio autem quo minus, non quo magisiegatum bajo la condición contraria, y por lo tanto se con-
debeatur, intervenit. firma; pero la revocación media, para que no se
deba, no para que se deba más bien el legado.
1.—Quibus ex causis datio legati inutilis est, § 1.—Por las mismas causas por que es inútil la
ex iisdem causis etiam aderntio inefficat habetur, dación de un legado, se considera ineficaz también
veluti si viam pro parte adimas, aut pro parte libe- su revocación, como si enparte revocases Ja ser-
ruin (3) esse vetes. vidumbre de camino, ó vedases que en parte uno
sea libre.
15. P A U L u s libro sin qulari de assignalione liber- 15. PAULO; De la asignación de tos libertos, li-
toru,n.—Quuin servus legatus a testatone et aliena- bro único.—Cuando el esclavo legado y enajenado
tus rursus redemtus sit a testatore, non debetur por el testador haya sido comprado do nuevo por
legatario opposita exceptione doli mal¡; sane, si el testador, no se le debe al legatario habiéndose
probet legatanius novam voluntatem test.atoris, non opuesto la excepción de dolo malo; pero, It la ver-
summovebitur. dad, si probase el legatario una nueva voluntad
del testador, no será repelido.

lO. IDEM ex libro singular¡ de Iure Jodicil10- 16. EL MISMO; Del Derecho de los Codicilos, Ii-
rwn.—Nihil interest, inducatur, quod scriptum est, bro único.—Ninguna diferencia hay entre que sea
an adimatur. borrado, ó revocado, lo que se escribió.
17. C E L S U S (4) libro XXI!. Digestorum, - Ni- 17, CELSO; Digesto, libro XXII.—Nada prohibe
hil prohibet, priorern scripturam posteriore corri- que uno corrija, cambie, ó rescinda una escritura
gere, commutare, rescindere. anterior por otra posterior.

18. MODESTZNUS libro VIII. Dffcrcntiarurn.— 18. MonasviNo; Diferencias, libro VIII.—Si

(1) 1., al márgen interior del códice FI.


(2) Taur. segdn la escritura original; veluti si servo a (3) Esto es, fiindurn.
domino herede Instituto pure, corrección del códice FI., Br. (t) Paules, Hal.

692 DIGESTO.—LIBRO xxxiv: TÍTULO IV

Rem Jegatam si testator vivus alii don averit orn ni- en vida hubiere el testador donada á. otro la cosa
modo extinguitur legatum; nec distiriguimus, utrum legada, se extingue enteramente el legado; y no
propter necessitatem reí familiaris, an mera va- distinguimos si Ja haya donado por necesidad de
luntate donaverit, ut, si necessitate donaverit, le- las cosas de familia, ó por mora voluntad, de suer-
gatum debeatur, si nuda volutitate, non debeatur; te que si la hubiere donado por necesidad, se deba
haec enim distinctio in donantis munifleentiam (1) el legado, y si por nuda voluntad, no se deba; por-
non cadit, quum nemo in necessitatibus liberalis que esta distinción no es aplicable Ii la liberalidad
existat. dl que dona, porque nadie es liberal estando en
necesidades.
19. IDEM libro XL Responsorum.— Modestinus 19. EL MISMO; Respuestas, libro XI.—Modesti-
reapondit, si adimendo legatum, quod Maevio re- no respondió,que si revocando el legado, que haya
Lictum Bit, fideicomrnissum ab ea datum defunctus sido dejado á Mevio, no quiso el difunto revocar el
revocare noluit, heredes ex causa fideicommissi fideicomiso dado Li. cargo de él, con razón se aprue-
convenir¡ posse, recte probari. ba que los herederos puedan ser demandados por
causa del fideicomiso. -

20. POM PON IUS libro 1. ad Quiiilurn Muciwn. 20. POMPONIO; Comentarios 4 Quinto Mudo,
—Licet (2) transferam Jegatum in eum, cum quo libro 1.—Aunque yo transfiera el legado á aquel
nobis testamenti factio non est, sive in servuin con quien no tenemos testamentifacción, ó á un
proprium cuí sine libertate legavero, licet jis non esclavo propio, al cual le hubiere yo hecho el lega-
debeatur, neo illi tamen debebitur, cuí fuerit do sin la libertad, aun cuando no se les deba á és-
ademtum. tos, tampoco, sin embargo, se le deberá Li aquel, Li
quien le hubiere sido revocado.
21. Li CI NI U s Ru FIN U s libro IV. Rcgularum. 21. LICINIO RUFINO; Reglas, libro IV.—El le-
—Legatum nulli alii adimi potest, quam cui datum gado no puede ser revocado Li otro ninguno sino .á
est; quapropter si filio aut servo alieno legatum quien se le dió; por lo cual, si Li un hijo ó Li un es-
fuerit, domino aut patri legatum aclimi non potest. clavo ajeno se le hubiere hecho un legado, el lega-
do no se le puede quitar al señor ó al padre.

22. PAPINIANUS libro VI. Responsorurn.—Ex 22. PAPINIANO; Respuestas, libro VI.— Uno,
parte heres institutus etiam legatum acceperat, instituido heredero de una parte, había recibido
eum testator inimiciliis graviesimis persecu tus también un legado, y el testador, habiéndolo perse-
quurn testamentum aliud facere instituisset, neque guido por gravísimas enemistades cuando había
perticere potuisset, praeteriit; hereditariae quidem determinado hacer otro testamento, falleció, y no
actiones ej non denegabuntur, sed legatum si pe- pudo terminarlo; no se le denegarán ciertamente
taL, exceptione doli mali summovebitur. las acciones de la herencia, pero si pidiera el lega-
do, será repelido con la excepción de dolo malo.

28. iDEM libroVIL Responorusn.—PateFinter 23. Et MISMO; Respuestas, libro VIL—Un pa-
fihios facultatibus divisis, fihiam ex ratione primi- dre, habiendo dividido sus bienes entre los hijos,
pili commodoru m trecentos au reos acciperevol uit, quiso que la hija recibiese trescientos áureos por
ac postea de pecunia commodorum possessionem cuenta de las utilidades del cargó, de primipilo, y
paravit; nihilo minus fratres et coheredes sorori después compró con el dinero de las utilidades una
fideicommjssum praestabant; non enim absumtum posesión; esto no obstante, los hermanos y cohere-
videtur, quod in corpus patrimonii versum est. deros le entregarán Li la hermana el fideicomiso;
Quum autem inter filias diviso patrimonio res indi- porque no se considera consumido lo que se invir-
visas ad omnes coheredes pertinere voluisset, ita tió en el cuerpo del patrimonio. Mas como habiendo
possessionem ex commodis coniparatam dividí pla dividido entre los hijos el patrimonio hubiese que-
cuit, ut in eam superfiui pretii filia portionem he- rido que los bienes indivisos pertenecieran Li todos
reditariam accipiat; hoc eniin eveniret in bonis pe- los coherederos,-se determiné que la posesión com-
cunia relicta. prada con las utilidades se dividiera de tal suerte,
que en ella reciba la hija la Forción hereditaria del
precio excedente; porque esto sucedería habiéndo-
se dejado el dinero entre los bienes.
24. ID EN libro VIII. Responsorurn.— Legatum 24. EL MISMO; Respuestas, libro VIII.—Cuan-
sub conditione datum, quum transfertur, sub ea- do se transfiere el legado dado bajó condición, se
dem conditione transferri videtur, si non conditio considera que se transfiere bajo la misma condi-
priori personae cohaeieat; nam si quis uxori subla- ción, si la condición .no fuese inherente Li la prime-
Lis liberis legaverit, repetita conditio non videbi- ra persona; porque si alguno hubiere legado Li su
tur, quae fuitiñ persona mulieris necessaria. mujer si hubiese tenido hijos, no se considerará
repetida una condición, que fué necesaria respecto
Li la persona de Ja mujer.
§ 1.—Pater hortos instructos filias legavit, postea 1.—Un padre legó Li su hija unos huertos pro-
quaedam ex mancipiis hortorum uxori donavit; vistos, y después doné Li su mujer algunos de los
sive donationes (3) conílrmavit, sive non confirma- esclavos de los huertos; ora si confirmé las dona-
viL, posterior voluntas fihiae legato potior cnt. Sed ciones, ora si no las confirmé, la última voluntad

(1) Hal. Vuig.; muuiflceutia, el cddice Fi.


(2) S, por Lfcet, Hal. (II) testamento, la VuJg,

DIGESTO.—LIBRO XXXJV TÍTULO IV 693

etsi non valeat donatio, tarnen rninuisse ffliae lega tendrá más fuerzaque el legado de la hija. Pero
tum pater intelligitúr. aunque no sea válida la donación, se entiende, sin
embargo, que el padre disminuyó el legado de la
hija.
25. IDEM Ubre II. Responsorum. - Alter¡ ex 25. EL MISMO; Respuestas, libro IX.—Uno dió
heredibus praeceptionem praedii dedit, mox siten por prelegado á uno de los herederos un predio, y
praestari adversus debitorem actiones ad eum después mandó que se le cediesen á otro las accio-
finem mandavit, que praediurn fuerat cornparatum; nes contra un deudor para el fin con que había
quurn postea praedio distracto cit.ra uIlarn offen- sido comprado el predio; como después, habiendo
sam ema
, qui praeceptionern accepeit, pretium in vendido el predio sin ofensa alguna del que habla
corpus patrimonii rediisset, non esse praestandas recibido el preiegado, hubiese aportado el precio al
actiones coheredi, respondi. cuerpo del patrimonio, respondi, que no le han de
ser cedidas las acciones al coheredero.

28. PAULUS libro IX. Quae,Uonwn.— Si servo 28. PAULO; Cuestiones, libro IX.—Si habiéndo.
eum libertate dato legato el alienato adimatur li- se dedo con la libertad un legado á un esclavo, y,
bertas, quamvis alieno inutiliter adimatur, lamen habiendo sido enajenado, se le quitara la libertad,
legatum ad emtorem non perventurum; eL merite, aunque inútilmente se le quite al ajeno, sin embar-
constitit enim ademlio, quia possit redimi, sicut go, el legado no irá al comprador; y con razón,
datio, quurn in eum confertur, qui testamenti fa- pues fué válida la revocación, porque puede ser
ciendi tempere fuit testaloris, deinde alienato codi- comprado de nuevo, así como la dación, cuando es
culis libertas datur. concedida á aquel que fué del testador al tiempo
de hacerse el testamento, y habiendo sido enaje-
nado después se le da la libertad en codicilos.
§ 1.—Quid ergo, si eum, juem liberum esse quia § 1.—Qué se dirá, pues, si uno en vida hubiere
iusserat, rnanurniserit (1) vrvus, deinde codicillis manumitido á quien él había mandado que fuese
libertatern el ademerit? Videamus, an perdiderit libre, y después le hubiere quitado en codicilos la
legatum vana ademtio libertatis; quod quidam pu- libertad? Veamos, si la vana revocación de Ja li-
tant; sed supervacua scriptura non nocet legato. bertad habrá invalidado el legado; y así lo creen
algunos; pero una escritura supérflua no perjudica
al legado.
27. IDEM libro XXI. Quaestionum.—Servus le- 27. EL MisMo; Cuestiones, libro XXI.—Fué le-
gatus est, et ej aliquid, si alienato eo adimatur, gado un esclavo, y legóse á este una cosa; si ha-
quod ej legatum est, valet ademtio, quia et lega- biendo sido él enajenado se le quitara lo que se le
tum potest procedere, si redimatur. legó, es válida la revocación, porque también pue-
de ser procedente el legado, si aquel fuese compra-
do de nuevo.
1.—Servo Jegato et inter vivos manumiaso si § 1.—Si á un esclavo legado y manumitido entre
legatum adiínatur, nullius mornenti ademtio est, vivos se le revocara un legado, es de ningún valor
igitur legatum, quod ipsi daturn esi, capiet; nam Ja revocación; luego percibirá el legado que á él
etsi rursus in servitutem ceciderit, non tamen le- mismo se le dió; porque aunque de nuevo hubiere
gatum eius resuscitabitur, novus enim videtur caido en esclavitud, no se resucitará, sin embargo,
horno esse. su legado, porque se considera que es un hombre
nuevo.
28. VALEN S (2) libro V. Fideieominissorurn. - 28. VALENTE; Fideicomisos, libro V.—Si yo te
Si ti b! certam rem legavero, et rogavero te, tea m hubiere legado una cosa cierta, y te hubiere roga-
Titio restitueres, deinde eandem rem tibi fidel- do que se la restituyeras á Ticio, y después te hu-
commisero, nec rogavero te, ut alii eam pr'aeBla- biere dejado por fideicomiso la misma cosa, y no
res, quaeritur, en in tua potestate sil, ex causa te hubiere rogado que se la entregues á otro, se
fideicommissi eligere, ut fideicomrnissum non prae- pregunta, si estará en tu facultad elegir por causa
Stes. EL magia posteriorem acnipturam testamenti del fideicomiso no entregar el fideicomiso. Y se de-
placuit Spectari. terminó, que más bien se atendiera ¡ la cláusula
posterior del testamento.
29. PAULUS libro III. Senlenilarum.. - Liber- 29. PAULO; Sentencias, libro 111.—Un liberto,
tus, qui in priore parte testamenti legatum acce- que en la primera parte del testamento había reci-
perat, et ingratus postea eadem seniptura a testa- bido un legado, y después en la misma escritura
tore appel]atus est, commutata voluntate actionem fué llamado ingrato por el testador, no puede te-
ex testamento babere non potest. ner, habiéndose cambiado la voluntad, la acción
del testamento.
80. SCAEVOLA libro XX. Di9estornm.—Alu- 30. ScávoLA; Digesto, libro XX.—Una había
mnae suae piura legaveral, quaedam ex bis abs- legado á su hermana muchas cosas, le quitó algu-
tulit, quaedam ut praestarentur, ab herede suo nas de éstas, y le pidió á su heredero que se le die-
petiit, in quibus el viginti dan voluit his verbis: sen otras, entre las que quiso que se le diese tam-
hoc amplius do lego darique volo viginti suri Ii- bién la suma de veinte, en estos términos; «además

(1) Hal.; maiinmiserat, el códice Fi. (2) Paules, Ha¡.



694 t)IGESf O. —LIBRO XXXIV TÍTULO IV

bras», et adiech; «fldeique tuae, Atti, committo, ut de esto doy y lego, y quiero que se den veinte li-
inprirnis Sernproniam, sororem tuam, pro tua pie- bras de oro», y añadió: «encomiendo fi tu fidelidad,
tate et regere, et tueri velis, et si putaveris eam Atcio, que ante todo quieras dirigir y amparar con
ad bonam vitae consuetudinem reversam, ita vi- tu cariño fi Sempronia, tu hermana, y que si cre-
ginti auri libras el reddere, quum morieris, inte- yeres que há vuelto fi buena costumbre de vida, en
rim lamen reditus eius, id est usuras semieses, ei este caso le entregues las veinte libras de oro,
praestes»; postes codiciflis ad Maevium legatarium cuando tú mueras, pero que mientras tanto le des
easdem viginti libras auri transtulit, et tldei olas sus réditos, esto es, los intereses del seis por cien-
commisit in hace verba: «viginti libras aun, quas to anual»; y después en codiciLos transfirió al le-
testamento Semproniae, alumnae meae, reliqui, gaLano Mevio estas mismas veinte libras de oro, y
eas dan velo Maevio, cautionibus interpositis, uL le hizo un fideicomiso en estos términos: «las vein-
ex ea summa eidem Semproniae, quamdiu advixe. te libras de oro, que en el testamento dejé fi Sem-
nt, praestet menstruos denarios quinque, et vestia- pronia, ini alumna, quiero que sean dadas fi Mevio,
nl nomine denarios centenos vicenos quinos, id- habiéndose interpuesto cauciones para que de esta
que fidel vestraecommiuo; certa aura autein, te, suma le dé fi la misma Sempronia, mientras vivie-
Maevi'pro tua pietate petiturum ab herede tuo, ut re, cinco denarios mensuales, y ciento veinticinco
voluntas mes ja persona alumnao meae duret»; denarios por razón de vestido, y esto lo encomien-
quaesitum est, su Maevius legatarius cogendus do fi vuestra fidelidad; pero estoy cierta, Mevio,
sit, post mortem suam viginti libras auri Sempro- que pon tu piedad le pedirás á tu heredero que dure
niae restituere, sicut rogatus fuerat Attius heres. mi voluntad respecto á la persona de mi alumpa»;
Respondit, secundum ea, quac proponerentur, vi- se pregunto, si habrá de ser obligado el legatario
ginti quidem suri libras non cogendum praestare, Mevio ¡restituirle después de su muerte fi Sem-
sed abs, quae ab eo alumnae relicta sunt, debe- pro ¡a las veinte libras de oro, como se le habla
ri et a Maevio et ab herede eius, donee vivit rogado al heredero Atcio. Respondió, que, segun
alumna. lo que se. exponía, no ha de ser ciertamente obli-
gado fi entregar las véinte libras de oro, pero que
as! por Mevio, corno por el heredero de éste, se
deben, mientras viva la alumna, las otras cosas
que fi cargo de aquel se le dejaron fi la alumna,
1,—Titia testamento Seiam libertam, eandem- § 1.—Ticia había instituido en su testamento he-
que collaetaneam ex parte duodecirna heredem redera de una duodécima parte fi Seya su liberta y
instituerat; Pamphilo liberto sao praedia per fidel- hermana de leche; fiPánfilo, su liberto, le dió por
commissurn dedit, in quibus et [tatijundiwn] fideicomiso unos predios, entre los cuales también el
praediorum, quae appellabatur circa Colonen (1); latifundio de predios, que se denominaba cerca de
eidem liberto postea per epistolarn alias etiam res Colono; después le donó por carta al mismo liberto
donavit, in qui bus de Seis et Pamphilo ita caL locu- también otras cosas, y en estas escrituras habló así
ta Tilia: Tole dpvó1.iot ¿su xaípztv. Bdopi i3zca r.lwcc Ticia de Seya y de Pánfilo: «Salud fi mis herederos.
Ta Oru//Lu, 5 ¿4 t TOl) lltVúG1J Quiero que sea firme lo que más abajo ha sido or-
,c.úce (2) Eiv lalor, rpod x)-po'idjo uvsc, i denado, sea lo que quiera lo que yo antes dispuse
o 77pQ9rC UDr.) ppeU, O)jJat 05I'5I 11 respecto fi Pánfilo; si Seya, mi hermana de leche,
T)V 7r0 KcUy (Heredibus nicís salutem. Voto ,/ir,ncr
Y no fuere heredera de la parte en que la instituí,
csse, quae inferus ordnaia sunt, quaeeunque r-n- no- quiero que se le dé el latifundio, que hay cerca de
mea Pamphti ¿am ante constituí; si Seia, catiacta- Colono»; se preguntó, si, cuando la liberta Seya,
rica raca, herea non fiat ex parte, ex qua earn scripsi, habiendo prescindido de la parte de herencia que
noto ci dan synclesin, quae es¿ cinca Colon ca;] (3) se le asigné en el testamento, eligiese en virtud de
quaesitum est, qóum Soja liberta, omissa parte he- los codicilos el fideicomiso, esto es, el latifundio
reditatis ej testamento adscripta, ex codicillis lldei- de cerca da Colone, en el caso de que Pánfilo rei-
commissum, id ecL aú7wrnatV [latifundium] circa vindicara por causa del fideicomiso los mismos
Colonen, eligat, an, si Pamphilus ex causa fidel- predios, deberá ser repelido con la excepción de
commissi cadera praedia vindicet, doli mal¡ exce- dolo insto. Respondió, que se considera transferido
ptione summoveri debeat. Respondit, translatum fi la liberta Seya el fideicomiso de los predios, esto
videri fldeicommissum praediorum, id est xv es, el latifundio que está cerca de Colone.
1latfuadiu,n], quae est cinca Colonen, in Selam
libe rtam.
2.—Ab (4) heredibus petierat, at, si in provin- § 2.—Uno habla pedido fi sus herederos, que si
cia decossisset, sexaginta Lucio Titio darentur, uL hubiese fallecido en una provincia, se le diesen se-
is corpus cias euraret in patriam reportan, etadie- senta fi Lucio Ticio, para que éste se cuidase de
cerat hace verba: «cui concedi velo, si quid ex ea que su cuerpo fuese llevado fi su pátnia, y había
pecunia superenit»; eadem die codicillos ad here- añadido estas palabras: «fi quien, si algo sobrare
des suos ita scnipserat: «peto a vobis, ut, sive in de este dinero, quiero que se te concedas; en el
provincia, sive in via aliquid mihi hurnanitus sed- mismo día había escrito así codicilos para sus he-
derit, corpus meum curetis el in Campaniam (5), rederos: «os pido, que si me aconteciere morir en
et in (6) rnonumentum flhorum meorum reporta- una provincia, ó en camino, cuideis de llevar mi
re»; quaesitum est, an id, quod supenfueril ex se- cuerpo fi la Campaniay al monumento de mis lii-
xaginta, a Lucio Ticio tacite adeinenit. Respondil, jos»; se preguntó, si le habrá quitado tácitamente
ademtum vIde rl. fi Lucio Tic¡10 lo que hubiere sobrado de los sesen-
ta. Respondió, que se consideraba quitado.

(1) Según enmienda Br.; Coloneni, el códis.'e Fi.


(2) Hal. () ¡tal. Vuig.; Canipallia, el códice FI.
(c) La versión vulgar. (6) Taur. según corrección de¿ códice Fi., Dr.; nornonu-
(4) Oolonam. Seis liberta ab heredibus, Hal. nientuin, por In monumeatum, la escritura original,

DIGESTO.—LIBRO xxxiv: TÍTULO IV 695

§ 3.-.-Qui filias ex disparibus portionibus testa- • § 3.—Uno que en su testamento habla instituido
mento heredes instituerat, paene omnium bonorum á sus hijas herederas de partes desiguales, hizo en
suorum eodem testamento divisionem feeit; deinde el mismo testamento la división de casi todos sus
hace verba adiecit: Ti 7r&r 5y ¿ou, bienes; después añadió estaspalabras: «pero todos
o xc -& tç rinpavoutexg P1pn, iar ziy r los demás bienes que me queden, as¡ como también
yrrp;Y, flpítLrç poÇ [K3. las cargas de la herencia, serán solamente de mis
lqua autem omnia bona existenüa mi/u, sirruiLter et dos hijas, ti saber, de Prima y de Segunda, 6 de la
hereditaria onera, eran¿ solum duarum fihiaru,n que de ellas sobreviva»; después en codicilos hizo
mearum, scilicet Pi'irnae et Secundae, vel quae ex otra división muy diversa de sus bienes entre las
luz subsiztet;] (1) postea codicillis Jonge aliarn divi- mismas entre quienes los había dividido también
sionem fecit bonorum inter easdem, inter quas et por testamento, pero ti ninguna le dió determina-
testamento diviserat, quaedain tamen nulli nomi- damente cosa alguna; se preguntó, si las hijas Pri-
natim dedit; quaesitum est, an Prima et Secunda ma y Segunda podrían conseguir en virtud de las
fila ex verbis testamenti eonsequi possint, ut sobe palabras del testamento, que ellas solas tengan las
habeant ea, quae nominatim nulli relicta sunt in cosas que determinadamente no fueron dejadas ti
divisione, quae novissima a patre facta est. Re- nadie en la división última que se hizo por el pa-
spondit, non a tota vo]untate recessisse videri, sed dre. Respondió, que no se consideraba que se se-
bis tantum rebus, quas reformasset. paré de toda su voluntad, sino solamente en las
cosas, que hubiese reformado.
§ 4.—Quum post apertas tabulas testamenti Pr¡- § 4.—Habiendo vivido Prisciliano después de
scililanus (2) vixerit, de cuius legato) portione- abiertas las tablas del testamento, respecto ti cuyo
que (3) hereditatis mater epistola ita caverat: «quo- legado y ti su porción de herencia habla dispuesto
niam cognovi, Prisciilianum (4), fihium meum, in así por carta su madre: «puesto que conocí que
extremis esse, iustissimum et piissimum duxi, por- Prisciliano, mi hijo, se hallaba en sus últimos mo-
tionem eius hereditatis, quam ej testamento dede- mentos, consideré muy justo y piadoso legar ti Ma-
ram, legare Mariano, fratri meo, et lanuario, ma- riano, mi hermano, y ti Januanio, mi marido, por
rito meo, aequis portionibus. Et si quid ei amplius partes iguales, la porción que yo le había dado en
legaveram, ut si quid ei humanitus contigerit, do el testamento. Y si además le habla yo legado al U-
lego, darique jis yole», postea ex eadem infirmita- na cosa, se la doy y lego á éstos, y quiero que se les
te PrisciUianus (5) decessit; quaesitum est, an le- dé, si le aconteciere morir»; después falleció Pt'isci-
gatum quoue eius ad Ianuarium et Marianum ex liano de la misma enfermedad; se preguntó, si por
causa tidemommissi pertineat. Respondit, posse causa del fideicomiso les pertenecerá ti Januario y
vjderi, 8i decessjsset ex ea infirmitate, omnimodo á Mariano también el legado de aquel. Respondió,
eL legatum ad coa, de quibus qu.ereretur, trans- que se puede considerar, que, si hubiese fallecido
tuiisse. de aquella enfermedad, transfirió en absoluto tam-
bién el legado ti aquellos de quienes se trataba.
31. IDSM libro XIV. Digestorum.—Filio ex par- 31. EL MISMO; Digesto. libro XIV.—Uno legó
te heredi instituto duos fundos eum manciplis et ti su hijo, instituido heredero de una parte, dos
instrumento omni legavit, idem uxori piura legata, fundos con los esclavos y con todos los aperos; el
et servos Stichum et Damam legavit; sed quum in mismo dejó ti su mujer muchos legados, y los es-
altero ex fundis filio praeIeatis cognovisset, villi- clavos Stico y Dama; pero habiendo sabido que en
cum non esse, Stichum misit, et tam re¡ rusticae, uno de los fundos prelegados ti su hijo no había
quam rationibus fundi praefecit; quaesitum est, mayordomo, envió ti Stico, y lo encargó tanto de
Stichus utrum ad uxorem, an ml filium pertineret. las cosas del campo, como de las cuentas del fun-
Reapondit, quum memor eraL eorum, quae tesf a- do; se preguntó, si Stico pertenecería ti la mujer,
mento caviaset, Stichum bis praediis, in quae trans- ó al hijo. Respondió, que, habiéndose acordado de
latus est, actorem cedere, neo uxorem posso Sti- lo que hubiese dispuesto en el testamento, e! admi-
chum ex fideicommissi causa petere. nistrador Stico se agregaba ti los predios ti que fuó
trasladado, y que la mujer no podía pedir ti Stico
por causa del fid
eicomiso.
§ 1.—Matri suae heredi ex parte institutae qua- § 1.—Uno legó ti su madre, instituida heredera
tuor praedia legavit, et fidei eius commisit, ut ex de una parte, cuatro predios, encomendé ti su fide-
his duo socero restitueret, deinde codicilhis socero lidadque restituyese dos de ellos ti su suegro, y
ademit fideicommissum; quaesitum est, an nibilo- luego le quitó en codicilos ti su suegro el fideico-
minus ex praelegatione ml matrem pertineret (6). miso; se preguntó, si, no obstante, le pertenecería
Respondi, nihil proponi, cur ad matrem perti- ti la madre en virtud del prelegado. Respondí, que
nerent. nada se exponía para que le pertenecieran ti Ja
madre.
2.—Seia testamento suo legavit (7) auri pondo § 2.—Seya legó en su testamento cinco libras de
quin que; Titius accusavit eam, quod patrem suum oro; Ticio la acusé de que había mandado matar
mandasaet interficiendum; Seia post institutam ti su padre; Seya, después de formulada la acusa-
accusationem codiciHos confecit, nec adomit Titio ción, hizo codicilos, y no le quité el legado ti su
privigno legatum, et ante finem accusatiorjis deces- hijastro Ticio, y falleció antes del término de la
sit; acta causa pronuntiatum est, patrem Titii sce- acusación; terminada la causa, se fallé que el pa-
lere Seiae non interceptum (8); quaero, quum co- dre de Ticio no habla sido muerto por delito de
dicilhis legatum, quod testamento Titio dederat, Seya; pregunto, si, no habiendo revocado en los

(1) La versión vulgar. (6) Véase la nota 2,


(5) PriacIanu, Hal, (6) pertlnerent, Hal. Vulg.
(8) de enius Jegata perttone hereditatis, EGL (7) 'Fitio, inaertan Hal. Vulq,
(4) Wase la seta 2, (8) lnterem$um, Ha?, Vulg,

o10 DIGESTO.—LIBRO xxxiv: TfTUL0 y

non ademerit, an ab heredibus Seiae Titio debea- codicilos el legado que le había dado á Ticio en el
sur. RespondU, scoundum ea, quae proponerentur, testamento, se le deberá á Ticio por los herederos
non deben. de Seya. Respondió, que, según lo que se exponía,
no se le debía.
3.—Ffliae, quam in potestate habebat, inter § 3..-Uno le legó á la hija, que tenía bajo su po-
cetora legavit pecutium; idem post facturn testa- testad, entre otras cosas el peculio; él mismo des-
mentum peduniam a debitore tHiae exegit, et in pués de hecho el testamento cobró dinero de un
suam rationem convertit; quaero, an íllia co nomi- deudor de la hija, y lo invirtió en sus propias en en-
ne eum heredibus patnis agere possit. Reapondit, tas; pregunto, si por este motivo podrá la hija ejer-
si probaret, non adimendi animo factum, agere citar acción contra los herederos del padre. Res-
p0580. pondió, que si probase que esto no se hizo con
ánimo de revocar, podía ejercitarla.
32. VENULEIUS libro X. Aclionum. - Detra- 32. VEN U LEY o; Acciones, libro X.— Quitar ó
here legatis, vol adiicore, si nihil praeter numera- añadir á los legados es cosa fácil, si no se hubiera
tam pecuniam legatum sit, promtum est; quum legado nada más que dinero contante; mas cuando
vero res corporales intervenicnt, et seniptura difá- mediaren cosas corporales, la disposición se hace
cilior fiL, et obscura portio. más difícil, y dudosa la porción.
§ 1.--Quum libertas adiniitur, legata servís re- § 1.—Cuando se quita la libertad, nada importa
licta nihil altinet adimi. que se quiten los legados dejados á los esclavos.
TIT. y T1TULO y
DE REBUS DUI3II5 DE LAS COSAS DUDOSAS
[Cf. Cod. vi. 38.] [Véale Cód. VI. 58.]

1. PA pi NI A N u s libro VIL Reponsoruin. - Fun- 1. PAPINiANo; Respuestas, libro VIL—Uno ha-


durn Macvianum, aoL Seianum Titio legaverat; bía legado It Ticio el fundo Meviano ó. el Seyano;
quum universa possessio plunium praedionuru sub como con la denominación de fundo Meviano se
appellatione fundí Maeviani rationibus demonstra- indicaba en las cuentas toda una posesión de mu-
retur, respondi, non videni cetera praedia fegato chos predios, respondí, que no parecía que el di-
voluisse defunetum cedere, si fundí Seiani pretium funto quiso que pertenecieran al legado los demás
a tundí Maeviani pretio non (1) magna pecunia predios, si el precio del fundo Seyano no se dife-
distingueretur. renciase del precio del fundo Meviano en mucho
dinero.
2. IDEM libro IX. Responsorurn.— Civibus clvi- 2. EL MISMO,reo; Respuestas, libro IX.—Et legado
Latís legatum vol fideiconimissum datum civitati ó el fideicomiso dado It los ciudadanos de una ciu-
relictum videtur. dad se considera dejado It la ciudad.

3. PAIrLTJS libro XIV. Quaeslionam. —In am- 3. PAULO; Cuestiones, libro XIV.—En una ex-
biguo sermone nori utrumque diciinus, sed -id dun- presión ambigua no decimos una y otra cosa, sino
taxat, quod vol umus; itaque qui aliud dicit, quam solamente lo que queremos; y así, el que dice cosa
vuiL, neque id dicit, quod vox significat, quia non distinta de lo que quiere, ni dice lo que significa la
vult, neque id, quod vult, quia id non loquitur. voz, porque no quiere, ni lo que quióre, porque no
lo expresa.

[41 (2) IDEM libro XIX. Responsóruin.— Pau- [4.] Er. reiso; Respuestas, libro XIX.—Paulo
lus respondit, id, quod conditionis implendae causa respondió, que lo que se dió para cumplir una con-
datum est, sine dubio et certis, et incertis personis dición se debe dar sin duda tanto It las personas
dan debene, ut fideicommissi petitio possit com- ciertas como It las inciertas, para que pueda com-
petere. peter la petición del fideicomiso.
4. [5.] IDEM libro XIX. Resporisorurn.—Paulus 4. [5.] EL MisMo; Rcspueaas, libro XJX.—Pau-
respondit, quum nomen fideicommissarii testa- lo respondió, que cuando no se haya escrito el nom-
mento adscriptum non sit, nulli personae, neque bre del fideicomisario en el testamento, es induda-
certae, neque incertae, datum fideicommissum vi- ble que se considera que el fideicomiso no fué dado
den, indubitatum est. á ninguna persona, ni cierta, ni incierta.

5. [6.] GAlus libro 1 Fideicommissorufn.—Qui- 5. [6.] G'o; Fideicomisos, libro 1.—Un cierto
dam relegatus tacto testamento post lieredis insti- relegado, habiendo hecho testamento, añadió así
tutionem et post legata quibusdam data ita subiecit: después de la institución de heredero y después de
«si quis ex heredibus cetetisve amicis, quorum lioc haber dado legados It varios: «si alguno de los he-
testamento menitionein habui, sive quis alius resti- rederos ó de los demás amigos, de quienes en este
tutionem mili irnpetraver-it ab ilnperatore, et ante testamento he hecho mención, ó si otro alguno me
decesscro, quam el gratias agerem, volo dan ei, hubiere impetrado del Emperador la restitución, y
qui id egenit, a ceteris heredibus aureos tot»; unus yo hubiere fallecido antes que le diera las gracias,
ex his, quos heredes scripserat, impetravit ei ro- quiero que se le den al que esto hubiere hecho
stitutionenn, et, antequam id sciret, deeessit; quum tantos áureos por los demás herederos»; uno de es-

(1) non, orn itenta otros en Hal, (2) Bat. Vulq.; el ccfdice FI. omite todo este fragmento.

DIGESTO.—LIBRO xxxiv: TÍTULO Y 697

de fideicommisso quaereretur, an deberetur, con- tos, a Quienes había instituido herederos, impetré
sultus luliarius respondit, deben; sed etiam si non para él Ja restitución, y falleció antes que lo supie-
heres vel legatarius, sed alius ex amicis curavit, se; dudándose respecto al fideicomiso si se debería,
eum restittii, et ej fideicommissum praestari. consultado Juliano, respondió, que se debía; pero
que también si no un heredero ó un legatario, sino
otro de los amigos, cuidó de que él fuera restituido,
se le entregaba a éste el fideicomiso.
§ 1.-Si tibi et posturno suc vel alieno heredita- § 1.-Si alguno hubiere rogado que os restituyan
tem restituere quis rogaverit, la herencia a ti y 5 un póstumo suyo ó ajeno,
6. [7.] MAEC1ANUS libro III. Fideicommisso- 6. [7.] MECIANO; Fideicomisos, libro M.—ó te
ru,n— ve! ex parte te et ex parte (1) postumum he- hubiese instituido heredero de una parte, )' ó. Un
redem instituisset, legatumve simihter ve] fidei- póstumo de otra parte, ó hubiese dado igualmente
coinrnissum decliasel, un legado ó un fideicomiso,
7. [8.] GAlus libro 1. Fideieorninissorum. 7. [8.] G Ayo; Ficicicoinisos. libro I.--se pregunta,
utrum ita postumus partem faciat, si natus sit, an si el póstumo hará parte, si hubiera nacido, ó tam-
et si natus non sit, quaeritur. Ego commodius die¡ bién si no hubiera nacido. Yo creo que se dice más
puto, si quideLn natus non est, minirne eum parteiri convenientemente, que si verdaderamente no nació,
facere, sed totum ad te pertinere, quasi ab initio de ningún modo forma él parte, sino que todo te
tibi solido relieto; sin autem natus fuenit, utrosque pertenece, como si desde un principio se te hubiera
accipere, quantum cuique relictum est, ut uno nato, dejado la totalidad; peroque si hubiere nacido,
pars tibi dimidia debeatu", duobus natis, terlia tibi ambos reciben cuanto á cada uno se le dejó, de
debeatur, tribus natis, quia trigemini quoque na- suerte que, nacido uno, se te deba la mitad; naci-
seuntur, quarta debeatur. Et nostra quidem aetate dos dos, se te deba la tercera parte, y, nacidos tres,
Serapias Alexandrina mulier ad Divum Hadria- porque también nacen tres mellizos, se deba la
num perducta est cum qinque liberis, quos uno cuarta. Y, é Ja verdad, en nuestro tiempo fué pre-
foetu enixa est; sed tamen quod ultra tres nasci- sentada al Divino Adriano Serapias, mujer de Ale-
tur, fere portentosum videtur. jandría, con cinco hijos que había dado it luz en
un solo parto; pero, no obstante, se considera casi
portentoso que nazcan mas de tres.
§ 1.—Quum quidam, pluribus heredibus institu- §. 1. -Cuando alguien, habiendo instituido varios
lis, unius fldei commisisset, ut, quum nioreretur, herederos, hubiere encomendado á la fidelidad de
un¡ ex coheredibus, cuí ipse vellel, restitueret eam uno sólo, que, cuando muriese, restituyera á uno de
partem hereditatis, quae ad euin pervenisset, ve- los coherederos, al que él quisiera, la parte de he-
nissimuin est, utile esse fideicommissum; nec enirn rencia que hubiese ido á poder de él, es muy cierto
in arbitrio eius, qui rogatus est, positum est, an que el fideicomiso es valido; porque no se dejó al
omnino ve]¡¿ restituere, sed cuí potius restituat. -arbitrio del que fué rogado, si en absoluto quiera
Plurirnum enim interest, utruin in potestate eius, restituir, sino á quién le restituirá. preferentemen-
quem testator obligan cogitat, faciat, si velit dare, te. Porque hay mucha diferencia entre que deje al
an post necessitatem dandi, solius distribuondi Ii- arbitrio de aquel que el testador piensa que se obli-
berum arbitnium concedat. gue, si quiere dar, ó que después de la necesidad
de dar le conceda el libre arbitrio de la sola distri-
bución.
§ 2.—Quaesitum est, si coheredes ex disparibus § 2.—Se preguntó, si, habiendo sido instituidos
partibus scripti sint, utrum partem suam 2) in dos coherederos en partes desiguales, deberá res-
viriles partes restituere singulis debeal (3), an pro tituir it cada uno su parte porporciones viriles, ó
portionibus hereditariis, ex quibus heredes scripti con arreglo it las porciones de herencia en que
sint. El placuit, si testator ita restitui iussisset par- hayan sido instituidos herederos. Y se determinó,
tem, si aliquam peeuniam dedissent (1), si quidein que si el testador hubiese mandado que se restitu-
aequas partes iussi fuerint dare, conveiiiens videri yera la parte de este modo, si hubiesen dado algún
esse, etam ex fideicommisso aequas partes jis (5) dinero, si verdaderamente se les hubiere mandado
restitul oportere; si vero dispares in ea pecunia que dieran partes iguales, parece que es conve-
distribuenda significavit testator, ut videantur (6) nierite que se les deban restituir partes iguales
hereditariis porlionibus congruere, corisentaneum también en virtud del fideicomiso; pero que si el
esse, etiam fideicomrnissum pro hereditariis penh- testador las designé desiguales al distribuir este
bus jis restitui debere. dinero, para que parezcan acomodarse á las porcio-
nes hereditarias, es consiguiente que también se
les deba restituir el fideicomiso con arreglo it las
partes de Ja herencia.
8. [9.] PAULUS libro ¡1. Senlenliaruin (7). —Si 8. L9-1 PAulo; Sentencias, libro 11.—Si se hu-
inter virum et uxorem donahio facta fuerit, priore biere hecho donación entre marido y mujer, falle-
defunclo, cui donatum est, ad eum res redit, qui cido primero aquel fi.quien se doné, la cosa vuelve
donaverat; quodsi simul tain is, cuí donatum est, al que la había donado; pero si fallecieron it un
quam is, qui donaverit, quaestionis decidendae tiempo así aquél a quien se le doné, como el que
gratia magis placuit, valere donationem, eo mcxi- hubiere donado, pareció más bien para decidir la

(1) te, et ex parte, se consideran añadidas por antiquos (4) dedisset, lid,
copistas. 5) el, fiat.
() partes sosa, HaZ. (6) videatitr, fiat.
(3) debeant, Hal. (7) Véase Fa alt Sentt. rece, II. 23. § S,
TOMO II — SS
DIGESTO.—LIBRO XXXZV TfTULO V
uYO

me,quod donator non supervivat, qui rem cornil- cuestión, que la donación fuese válida, principal-
cere (1) possit. mente no sobreviviendo el donador, que pueda rei-
vindicar la cosa.

9. [10.] TRYPIIONINCS libro XXI. Dipulalio- 9. [10.j TitIFoNiNo; flipulas, libro XXI.—
nwn.—Qui duos impuieres fijos habebat, ej qui Uno que tenia dos hijos impúberos sustituyó á Ti-
suprenius rnorietur (2), Titiuin substituit, duo im- ele al último que muriese, y los dos impúberos
puberes simul in nave perierunt; quaositum est, perecieron al mismo tiempo en una nave; se pre-
an substituto, et cuius hereditas deferatur. Dixi: si guntó, si se le defenirá la herencia al substituto, y
oi'dine vita decessissent, priori mortuo fratrer ab cual. Dije: si hubiesen fallecido por orden, el her-
intestato heres cnt, posterior' substtutus; in ea mano será heredero abintestato del fallecido pri-
tanien hereditate etiam ante defuneti fui habebit mero, y el substituto del último; pero en esta lic-
hereditatem. In proposita autem quaestione, ubi refleja tendrá también la herencia del hijo fallecido
sirnul perierunt, quia, quum neutri (3) freten su- antes. Pero en el caso propuesto, en el que perecie-
perstes fuit, quasi utniçue ultimi decessisse sibi ron al mismo tiempo, se considerará como si uno
videantur, an vero neutni, quia comparatio poste- y otro fallecieron el último, porque ningún her-
nona decedentis ex facto prionis morlui sumi- mano sobrevivió al otro, ó que ninguno de los dos,
tur (4)? Sed superior sententia magia admiltenda porque la comparación del que muere último se
est, ut utrique heres sit; nam et qui unieurn fihium toma del hecho del que muere primero? Pero se ha
habet, si supremuin morienti (5) suhstituit, non de admitir preferentemente la primera opinión, de
videtur inutititer substituisse, et proxirnus agnatus suerte que sea heredero de ambos; porque también
intelligitur etiam, qui solus est, quique neniiuem el que tiene un hijo único, si substituyó el último
antecedit, et lije utnique, quia neutri eorum alter al que muera, no parece que substituyó inútilmen-
supenstes fuit, ultimi primique obierunt. te, y se entiende próximo agnado también el que es
sólo, y el que no precede It nadie, y en este caso,
como It ninguno de ellos les sobrevivió el otro, am-
bos fallecieron los últimos y los primeros.
1.—Quum bello pater cum filio periisset, ma- § 1.—Habiendo muerto en una batalla un padre
terque fUji, quasi postea mortui, bona vindicaret, con su lujo, y reivindicando la madre los bienes
agnati vero patria, quasi fihius ante periisset, Di- del hijo, como si hubiese muerto después, y los ag-
vus Hadrianus eredidit, patrem prius mortuuni. nados del padre, como si el hijo hubiese perecido
antes, creyó el Divino Adriano que el padre murió
primero.
§ 2.—Si cum filio suo libertus simul perierit, ¡11- § 2.—Si un liberto hubiere perecido simultánea-
testati patrono legitima defertur hereditas, si non mente con su hijo, se le defiere al patrono la he-
probatur supervixisse patri fihius; hoc enim reve- rencia legítima del intestado, si no se prueba que
rentia patronatus suggerente dicirnus. el hijo sobrevivió al padre; porque decimos esto por
sugerirlo el respeto al patronato.
§ 3.—Si mantua et uxor siinul perienint, atipula- §3.—Si juntamente hubieren perecido marido y
tio de dote ex capitulo: «si in matrimonio rnulier mujer, tendrá lugar la estipulación sobre la dote
decessisset», habebit locum, si non probatur fila en virtud de este capítulo: «si la mujer hubiese fa-
superstes viro fuisse. llecido en el matrimonio», si no se prueba que ella
sobrevivió al marido.
§ 4.—Si Lucius Titius cum filio pubere, quem § 4.—Si hubiere fallecido Lucio Ticio con un hijo
solum testamento seriptum heredem habebat, per- púhero, al cual había instituido único heredero en
icrit, intelligitur supervixisse fihius patri, et ex el testamento, se entiende que el hijo sobrevivió al
testamento heras fuisse, et fihii hereditas suceesso- padre, y que fié heredero en virtud del testamento,
ribus eius defertur, nisi contrarium approbetur. y la herencia del hijo se les defiere á sus sucesores,
Quodsi impubes eum patre fihius perienit, creditur si no se probase lo contrario. Pero si junto con el
pater supervixisse, nial et hie contrarium appro- padre hubiere perecido un hijo impúbero, se cree
betur. que sobrevivió el padre, si también en este caso no
se probara lo contrario.

10. [11.1 ULPIANUs libro Vi. Dispulalionum.— 10. [11.] ULPIANO; DispaIcs, libro Vi—Si se
Si fuerit legatum relictum: «ex cognatis meis, qui hubiere dejado un legado: «de mis cognados al que
primus Cap' itolium ascenderil.», si simul duo venis- hubiere subido primero al Capitolio», si se dijera
se dicantur, nec apparet, quis prior venenit, an que los dos llegaron simultáneamente, y no aparece
impedietur legatum? ve] ci, «qui inonumentum fe- quién haya llegado primero, ¿se invalidará el lega-
eerit», et plures fecenint val ei, «qui maximus natu do? O si al que «hubiere hecho un monumento», y
est» et duo pares aetate sint; sed et si legatuin lo hubieren hecho varios, ó al que «es mayor de
Sempronio amico fuerít relictum, et duo sint aequa edad», y dos fueran iguales de edad; pero también si
caritate coniuncti. Sed eL si duobus hominibus se le hubiere dejado un legado al amigo Sempno-
eiusdem nominis fuerit legatum, puta Sempronii, nio, y hubiera dos unidos por el mismo afecto.
mox Sempronio ademtum sit, nec appareat, cui Mas también si se hubiere hecho un legado It
ademturn siL, utrum datio in utriusque persona in- dos hombres de un mismo nombre, por ejemplo,
fningitur, an ademtio nulla es¡, quaení potest. Item del de Senipronio, y no apareciera á quien le
si ex plunibus servís oiusdem nomirlis un¡, vel qui- haya sido quitado, se puede preguntar si se invali-
busdam libertas rehicta est, et venus est, in bis da la dación respecto á la persona de ambos, ó si

(1) conceder, ¡Ial. (4) aumatur, quaeiltur. Ifa.


(2) Las ed. citadas par Dr.; moritur, el códice FI (5) Tar. seq4ri corrección del códice FI. Dr.; hoinomo-
("» utrLlru, quia netiter frater supel-ates fuit, Hsl. i-isnti la escrit,,ra original.,

DIGESTO.— LIBRO XXXIV: TÍTULO V 699

onlnibus etiam legata et libertates impedir¡, adem- es nula la revocación. Asimismo, si á uno solo en-
tionem (1) autem in utrumquo valere. tre muchos esclavos del mismo nombre, ó á algu-
nos, fué dejada la libertad; y es más verdadero que
también en todos estos casos se'¡ n validan los lega-
dos y las liberiades, pero que es válida la revoca-
ción respecto á ambos.
1.— Plane si ¡La libertatem acceperil ancil- § 1.—A la verdad, si una esclava hubiere recibi-
la (2): «si primum marem pepererit, libera esto», do así la libertad: «sea libre, si hubiere parido pri-
et haec uno utero marem et femiriam peperiaset, mero un varon», y ella hubiese parido en un parto
si quidem certum est, quid prius edidisset, non de- un varón y una bern bra, si verdaderamente es cierto
bet de ipsius statu ambigi, utruni libera esset, lo que hubiese dado i luz primero, no se debe dudar
necne; sed nec fihiae, nam, si postea edita est, cnt respecto al estado de la misma, si sería libre, ó no;
ingenua. Sin autem hoc incertum est, nec potest pero tampoco en cuanto al de la hija, porque, .i na-
nec per subtjlitatem iudieialem manifestari, in am- ció después, será ingénua. Mas si esto es incierto, y
biguis rebus humaniorem sententiam sequi oporet, no se puede evidenciar ni aun por la escrupulosidad
nt tam ipsa libertatem consequatur, quam filia ems judicial, se debe seguir el parecer más humano en
ingenuitatern, quasi per praesumtionern pilore las cosas dudosas, á fin de que tanto ella consiga la
masculo edito. libertad, como su hija Ja ingenuidad, cual si por pre-
sunción hubiese sido dado á luz primero el varón.

11. [12.] IULIANUS libro XXXVI. Dir]estorum. 11. [12.] JULIANo; Digesto, libro XXXVI.—
—Quoties libertis ususfruetus legatur, et ei, qui Siempre que se lega el usufruto á los libertos, y la
noviasimus supervixerit, proprietas, utile est lega- libertad al último que sobreviviere, es útil el lega-
turn; existimo enim, omnibus hibertis proprietatem do; porque opino que á todos los libertos se les da
sub hac conditione: «si novisairnus supervixe- la propiedad bajo esta condición: «si fuere el últi-
nt», dan, mo que sobreviviere».
12. [18.] IDEM libro L. Diçjesorum. - Quoties 12. [13.] EL MISMO; Digesto, libro L.—Siempre
in actionibus, aut la exceptionibus ambigua oratio que en las acciones ú en las excepciones es ambi-
est, comrnodissimum est, id accipi, quo res, de qua gua una oración, es lo más conveniente que el caso
agitur, magis valeat, quain peieat. se entienda de modo que más bien sea válida, que
no que perezca, la cosa de que se trata.
13. [14.] IDEM libro singular¿ de Ambiquitati.. 13. [14.] EL MisMo; De las Ambigüedades, libro
bus..—Si is, qui ducenta deposuit, ita heget: «Seio único.—Si el que depositó doscientos legara así:
eum ducentis, quae apud eum deposui, trecenta «lego á Se-yo trescientos con los doscientos que en
lego», singulae summae separatae quidern certam él deposité», cada una de las sumas separadas
habent demonstrationem, coniuneti000 vero tau tiene verdaderamente demostración cierta, peno
incidunt in ambiguitatm; sed dicendum est, non portal conjunción incurren en ambigüedad; pero
trecenta, sed quingenta deben, quia duaesuminae se ha de decir, que se deben no trescientos, sino
iunguntur. quinientos, porque se unen las dos sumas.
§ 1.—Si quis leget: «fundum Seianu ni liares § 1.—Si alguno legara así: «dele mi heredero á
meus Attio cum Dione, Maevii servo, dato», dubi- Atcio junto con Dión, esclavo de Mevio, el fundo
tatun quidem, Dioni quoque fundus legatus sil, an Seynno», se duda ciertamente si también á Dión se
Dio eum fundo legatus sil, sed magis dicenduin le haya legado el fundo, ó si Dión haya sido legado
est, non soluni fundum, sed etianl servum Dioneru con el fundo; pero mas bien se ha de decir, que fué
esse legatum, maxirne si nullas iustas causas ha- legado no solamente el fundo, sino también el es-
buit Dioni legandi. c]avo Dión, principalmente, si no tuvo ningunas
justas causas para hacer el legado á Dión.
§ 2.—Quum ¡La stipulationemoneipimus: «si ho- § 2.—Cuando concebimos una estipulación de
minem, aut fundum non dedenis, centum dar¡ (3) este modo: «!si no hubieres dado el esclavo ó el
spondes»? utrumque est faciendum, no stipulatio fundo, prometes dar ciento? se ha de hacer una y
committatnr, id est, sive alterwn, sive neutrum fa otra cosa, para que no se verifique la estipulación,
etum sit, tenebit stipulatio, ldemque est evidenter, esto es, que ya si se hubiera hecho una cosa,
quurn propositis speeialiter pluribus rebus, quas ya si ninguna de las dos, obligará la estipulación.
fieri volumus, ¡La stipulamur:esi quid eorum factum Y lo mismo es evidentemente, cuando habiendo
non cnt», veluti: «Stichurn, et Damani, et Ero- propuesto especialmente muchas cosas, que quere-
teni (4 ) sisti; si quis coruin non stetenit (5), mos que se hagan, estipularnos as!: «¿si alguna de
decem dan»? necesse est enirn, omnes case sisten— estas cosas no hubiere sido hecha», por ejemplo:
dos (6), 'it stipulationi satistiat. Vel 'it propius «que comparezcan en juicio Stico, Dama, y Eros;
accedamos, fingamus ita stipulationem factam: «si si alguno de ellos no hubiere comparecido, próme-
Stiebum, et Darnam, et Erotem (7) non stite- tos que se den diez?» porque es necesario que to-
ns (8), decem dan»? neque eniin dubitabimus, dos hayan de comparecer, para que se cumpla con
quin aeque omnes sisti oporteat. la estipulación. O para aproximarnos más, supon-
gamos que se hizo así la estipulación: «si no pre-
sentares á Stico. Dama,y

Das könnte Ihnen auch gefallen