Avantgarde in der ersten Hälfte des 20. Jhs.

● Expressionismus (1910-1925)
● Kubismus (1907-1914/40)
● Futurismus (1909-1924)
● Abstrakte Kunst (1910-)
● Dadaismus (1916-1923) – keine Krieg, Pazifisten
● Surrealismus (1917/1924)
● Bauhaus (1919-1934)
● Art Déco (1920-1940)
● Neue Sachlichkeit (1925-1933)

Expressionismus (1910-1925)
Film und Kino:
● 1895 – erste Filmvorfühtungen (Musik in Kino gespielt) (pierwsze pokazy kinowe)
● 1927 - erste Tonfilme (pierwsze filmy dźwiękowe)
● Nach 1910 eine starke Entwicklung der Filmproduktion (UFA) (rozwój filmowej produkcji)
● 1914 – Kinobuch – Kinodramen (M. Brod, K. Pinthus, W. Hasenclever u.a.) – Kino war billig
und war für allen, Theater war teurer (Kino tanie, teatr drogi)
● 1931 – erster Farbfilm „Bunte Tierwelt” (pierwszy film kolorowy)
● 1936 – ein kurzer Spielfilm mit dem Titel „Das Schönheitsfleckchen”

1931, 1936 sind nicht Expressionismus (!)

Erxpressionismus in der Filmgeschichte
● der erste Film „Die Schlange der Leidenschaft”
● Hans Janowitz und Carl Meyer „Das Cabinet des Dr. Caligari”
● Paul Wegener „Der Golem, wie er in die Welt kam” von 1920, Fritz Lang „Dr. Maubse”

Rundfunk und Hörspiel

● 1914-1918 – Kriegsberichte (Funkpressedienste) (raporty wojenne)
● 1923 – erstes öffentliches Program, Berlin (pierwszy publiczny program)
● 1924 – acht wietere Gesellchaften
● Berolt Brecht – „Radiotheorie” – 1927

Motive
● der Neue Mensch
● Vater-Sohn-Konflikt
● Verfall, Sinnlosigkeit und Untergang (rozkład, bezsensowność,upadek)
● Krankheit, Tod, Wahnsinn (szaleństwo)
 ● Neu erfundene und ausdrucksstarke Sprach- und Stilmittel (Nowo wynaleziony i ekspresyjny
język i srodki jezykowe)
● Protest gegen die Entfremdung des Menschen durch Militarismus und Industrialisierung
Protest przeciwko alienacji człowieka poprzez militaryzm i industrializację.
(człowiek alienuje się przez industrializacje, uprzemysłowienie)
● Anonymität der Großstädte (Masse, wir sind in diese Masse verloren), Ich-Zerfall

(zagubienie osobowości,, włanego ja, zagubieni ludzie w masie ludzi, anonimowość)

Lothar Schreyer („Jeder Dichter hat das Wort neu zu schaffen“) – „Die Bäume und die Blumen
blühen…“ (każdy może być poetą)
August Stramm (1874-1915) – „Wache“ (warta, wachta) – Verkürzung der Sprache (skróty
językowe)
Dramatiker
● Carl Sternheim – 1911 - „Die Hose”
● Oskar Kokoschka – 1907 (1917) – „Morder, Hoffnung der Frauen”
● Georg Kaiser – 1914 – „Die Burger von Calais”, 1916 – „Von morgens bis mitternacht”, 1917 –
„Die Koralle”, 1918 -„Gas I”, 1920 – „Gas II”
● Ernst Barlach – 1912 – „Der tote Tag”, 1918 – „Der arme Vetter”
● Bertolt Berecht „Baal” – 1919
● Ernst Toller – 1919 „Die Wandlung”, 1920 – „Masse Mensch”, 1922 – „Die
Maschinenstürmer”
● Walter Hasenclever – 1914 – „Der Sohn”

Epik im Expressionissmus
● Theodor Däubler – „Das Nordlicht” (Versepos) 1910
● Carl Einstein - „Beuquin” (Roman) 1912
● Alfred Döblin – „Die Ermordung einer Butterblume” (Erzählung) 1913
● Franz Kafka – Das Urteil (Erzählung) 1913
● Alfred Döblin – „Die drei Sprünge des Wang-LunÄ (Roman) 1915 – das Interesse für China,
Orientalism
● Max Brod – „Tycho Braches Weg zu Gott” (Roman), 1915

Prag im expressionistischen Jahrzehnt (alle deutschsprachige Gruppe)

● Verein Concordia – Hugo Salus, Friedrich Adler
● Jung Prag – Gustav Meyrink, Rainer Maria Rilke, Oskar Weiner
● Kreis der Vier – Felix Weltsch, Max Brod, Oskar Baum, Franz Kafka (chodził do niemieckiej
szkoły)
● Osma – eine Gruppe tschechischer Expressionisten
● Publizistik – Egon Erwin Kisch (der rasende Reporter)
Futurismus (1909-1915/24)

 (Deutschland, Poland, Russland?) in Literatur – Marinettis drei Elementen(Trzy elementy

Marinettiego): Lärm (Manifestation des Dynamismus der Gegenstände), Gewicht
(Flugvermögen der Gegenstände), Geruch (Streuvermögen der Gegenstände).
 Mensch und Maschine sind eines- człowiek i maszyna są jednością
 Miasto Masa Maszyna – 3 x M
 Definition aus „Ketterer Kunstlexikon” – Richard Huelsenbeck (1892-1974) und Hugo Ball
(1886-1927)
 Schweiz – Cabaret Voltaire (Zürich, 5 lutego 1916) – Hugo Ball und Emmy Hennings (ojcowie
założyciele), do tego dołączyli Hans Arp, Tristan Tzara, Marcel Janco, Richard Huelsenbeck.
 Hugo Ball – eine neue Form von Gedicht – Lautgedicht – keine Wörter, nur Klänge, die erste
Lautgedicht „Gadji beri bimba”( - Hugo Ball - nowa forma wiersza - wiersz fonetyczny - bez
słów, tylko dźwięki, pierwszy wiersz fonetyczny "Gadji beri bimba".

Der Dadaismus 1916-1923 „…ein Narrenspiel aus den Nichts…“

● PAZIFISTEN
● Der Dadaismus ist eine interdisziplinäre, kulturkritische Bewegung, die 1916 im Zürcher
"Cabaret Voltaire" ihren Anfang nahm. (Dadaizm jest interdyscyplinarnym, kulturowo-
krytycznym ruchem, który rozpoczął się w 1916 roku w Zurychu w "Wolterze
kabaretowym".)

● Der Begriff "Dada" leitet sich von der französischen Kinderbezeichnung für "Steckenpferd"
ab und bedeutet auf Rumänisch "ja, ja". Angeblich sind der Dichter Richard Huelsenbeck
(1892-1974) und der Maler und Musiker Hugo Ball (1886-1927) beim zufälligen Blättern in
einem Wörterbuch darauf gestoßen. Die beiden sich in diesem Vorgang offenbarenden
Merkmale, Unsinn und Zufall, stellen bereits die wichtigsten Kennzeichen des Dadaismus
dar.
(Termin "Dada" pochodzi od francuskiej nazwy dziecka "koń hobbystyczny" i oznacza "tak, tak" w
języku rumuńskim. Podobno natrafił na nią poeta Richard Huelsenbeck (1892-1974) oraz malarz i
muzyk Hugo Ball (1886-1927) podczas przypadkowego przeglądania słownika. Dwie cechy ujawnione
w tym procesie, nonsens i przypadek, stanowią już najważniejsze cechy dadaizmu.)

● Die Dadaisten richteten sich gegen die in ihren Augen veralteten gesellschaftlichen und
kulturellen Strukturen, vor allem aber protestierten sie gegen den Krieg, dessen
Sinnlosigkeit sie manifestieren wollten.
Dadaiści byli skierowani przeciwko strukturom społecznym i kulturowym, które uważali za
przestarzałe, ale przede wszystkim protestowali przeciwko wojnie, której bezsensowność
chcieli zamanifestować.
● Hugo Ball hat das sogenannte „Lautgedicht“ erfunden. Klang ist wichtig, nicht der Inhalt. In
ihm werden keine Wörter, sondern lediglich Silben verwendet und so aneinandergereiht,
dass eine rythmischer Klangstruktur entsteht. So wollten die Dadaisten ihren Missfallen über
die in ihren Augen missbrauchte Sprache ausdrücken.
 Hugo Ball wynalazł tak zwany "wiersz dźwiękowy". Dźwięk jest ważny, a nie treść. Nie używa
się w nim słów, używa się tylko sylab i układa się je w taki sposób, że powstaje rytmiczna
struktura dźwiękowa. W ten sposób dadaiści chcieli wyrazić niezadowolenie z języka, który
był nadużywany w ich oczach.

Surrealismus (1917-1924-)
 Surrealismus (Frankreich Spanien) – deutscher Maler Max Ernst (1891-1976), die Zeitschrift
„La Revolution Surrealisre” existierte von 1924 bis 1929
 André Breton – 1924 – „Surrealistischen Manifest“ – Allmacht des Traumes, Spiel des
Denkens, keine Barriere (für die Literatur); Surrealistischer Schriftsteller sollten eine neue
Sprache erfinden
 Deutschland in den zwanziger Jahren….

- André Breton - 1924 - Manifest surrealistyczny - wszechmoc snów, gra myśli, brak bariery (dla
literatury); pisarze surrealiści mieli wymyślić nowy język.
- Niemcy w latach dwudziestych......

Bauhaus (1919-1934)
 Walter Gropius sieht keinen Unterschied zwischen dem Künstler und dem Handwerker.

(Walter Gropius nie widzi różnicy w istocie między artystą a rzemieślnikiem.)

 Oskar Schlemmer – Bauhausbühne – Experimente mit Körper und Raum; Bedeutung:
Verbindung von theoretischen Kenntnissen und praktischer Arbeit, brauchbare und
funktionalle Dinger, nicht besonders dekorativ, rzeczy codziennego użytku żeby były ładne i
funkcjonalne
-Oskar Schlemmer - scena Bauhaus - eksperymenty z ciałem i przestrzenią; znaczenie:
połączenie wiedzy teoretycznej i pracy praktycznej, rzeczy użytecznych i funkcjonalnych, nie
szczególnie dekoracyjnych, rzeczy codziennego użytku żeby były ładne i funkcjonalne

Nie widzą różnicy między artystą a rzemieślnikiem, rzeczy codziennego użytku praktyczne i
ładne, nie szczególnie dektoracyjne

Neue Sachlichkeit (1920/25-1933) (nowa rzeczowość)

Media masowe, społeczeństwo masowe, prosty język

 tematy takie same jak w ekspresjonizmie, ale język jest inny (sie Sprache ist trocken);
 nowe media szybko się rozwijają (np. radio albo film), w Niemczech było najwięcej kin (na
całą Europę), Niemcy produkowały wtedy więcej filmów niż cała Europa razem wzięta.
  Malarstwo: portrety i martwa natura; Karikatur und Kritik; Otto Dix – Malarei;
 Literatur – Alltagssprache, kurze Sätze, Dialekt

Trocken Sprache- jałowy, suchy język, tematy jak w ekspresjoniźmie; rozwój mediów, kina
itp; Stillleben und Karikatur; Język codzienny, dialekt, krótkie zdania, prost język; łatwy do
zrozumienia;

Neue Sachlichkeit – Allgemeines

● In der nach der Inflantion begonnenen Stabilisierungsphase der Weimarer
Republik setzte sich eine allgemeine „Versachlichsung“…
W fazie stabilizacji Republiki Weimarskiej, która rozpoczęła się po nadmuchaniu, miała
miejsce ogólna "obiektywizacja"...
Literatur
● Die Sprache war einfach und schnörkellos. Alles sollte leicht verständlich sein. Die
Alltagssprache der Leser sollte wiedergegeben werden. So gibt viele Dialoge, die
auch den Dialekt der handelnden Personen wiedergeben.
Codzienny język czytelników powinien być reprodukowany. Dlatego też istnieje wiele
dialogów, które odzwierciedlają również dialekt osób grających.

● Beliebt war die Montagetechnik. Dabei wurden zum Beispiel Zeitungsberichte oder
Lieder in die Texte eingefügt.
Technologia montażu była popularna. Na przykład raporty z gazet lub piosenki były
umieszczane w tekstach.

● Die Figuren in den Werken der Neuen Sachlichkeit sind auf ihre gesellschaftliche und
berufliche Position reduzierte Menschen einer modernen und zeitgenössischen
Massengeselltschaft, deren Emotionen kaum beschrieben werden.

Postacie w pracach Neue Sachlichkeit to ludzie nowoczesnego i współczesnego

społeczeństwa masowego, zredukowani do swojej pozycji społecznej i zawodowej, których
emocje są ledwie opisywane.

● Die Literatur wurde so auch zu einem Massenmedium.

Alfred Döblin- leczył niższe warstwy, Zeitschrift Der Strum; politycznie zaang. Z
Heinrich Mann;

● Medizinstudium, Arzt für Neurologie und Psychiatrie. In seiner Praxis behandelte er

von allem Patienten aus der sozialen Unterschicht.

Studia medyczne, neurolog i psychiatra. W swojej praktyce leczył wszystkich pacjentów z

niższych klas społecznych.

● Mitbegründer der expressionistischen Zeitschrift (und Vereinigung) „Der Sturm”

(1910)
współzałożyciel czasopisma ekspresjonistycznego (i stowarzyszenia) "Der Sturm"
(1910).
 ● In der Weimarer Republik engagierte er sich politisch und arbeitete mit Heinrich
Mann zusammen.
● ….
● Werke: „Die Ermordung einer Butterblume“, „Die drei Sprünge des Wang-lun”,
„Wallenstein”, „Berlin Alexanderplatz” (1929): ein Klassiker der literarischen
Moderne: »!!!Berlin Alexanderplatz« gehört neben dem »Ulysses« von James
Joyce und »Manhattan Transfer« von John Dos Passos zu den bedeutendsten
Großstadtromanen der Weltliteratur. Erstmals 1929 im !S. Fischer Verlag
erschienen, erzählt der Roman die bewegende Geschichte des Franz Biberkopf, der
nach seiner Entlassung aus dem Gefängnis in einen Strudel aus Verrat und
Verbrechen gerät. Darüber hinaus aber erzählt der Roman auch vom Berlin der
zwanziger Jahre und findet zum ersten Mal in der deutschen Literatur eine eigene,
ganz neue Sprache für das Tempo der Stadt; opowiada o młodym mężczyźnie,
spędził 4 lata w więzieniu, książka zaczyna się wtedy, kiedy on opuszcza więzienie,
próbuje być zwykłym obywatelem, ale znowu ląduje w więzieniu i tam sobie dalej
fabuła jakoś leci. Gość boi się miasta, boi się jechać tramwajem, jest przytłoczony
masą ludzi, jest nikim dla innych w tej masie i to go przytłacza. Są dialekty, rysunki,
cytaty z gazet, cytaty z policyjnych dokumentów, piosenki dla dzieci – różnorodność
form. Inne Werke też ma, ale nie zdążyłam przeczytać.
● ma swoją tablicę pamiątkową w Szczecinie, bo tam się urodził.

Erich Kästner
● 1917 wurde er in den Krieg geschickt
● Abitur nach dem Ende des Krieges
● Ab 1919 studierte er Geschichte, Philosophie, Germanistik und Theater-wissenschaft
in Leipzig
● Neben seinem Studium arbeitete er als Parfümverkäufer
● Später schrieb er als Journalist und Theaterkritiker für die „Neue Leipziger Zeitung”
– auch noch nach seinem Studium
● 1927 zog er nach Berlin. Dort schrieb er für das „Berliner Tageblatt”, die
„Vossische Zeitung” und „Die Weltbühne”
● 1933 aus politischen Gründen aus dem Schriftstellerverband ausgeschlossen, auf
dem Berliner Opernplatz wurden u.a. auch Kästners Werke als „wieder den
deutschen Geist” verbrannt.
(1933 r. z powodów politycznych wyłączonych ze stowarzyszenia pisarzy, na
berlińskim Placu Operowym spalono m.in. dzieła Kästnera jako "znowu niemiecki
duch".)
● Danach durfte er im Deutschen Reich keine Bücher mehr veröffentlichen. In der
Schweiz erschienen in dieser Zeit lediglich einige Unterhaltungsromane.
(Po tym nie wolno mu było publikować więcej książek w Rzeszy Niemieckiej. W tym
czasie w Szwajcarii ukazało się tylko kilka powieści o tematyce rozrywkowej.)
● twórca książek dla dzieci Kinderbuche
● zawsze zdjęcie z papierosem
● Werke: Kinderbüche; In der Schweiz erschienen: „Drei Männer im Schnee” 1934,
„Doktor Erich Kästners lyrische Hausapotheke” 1939; „Fabian – Geschichte eines
Moralisten” 1931, „Lärm im Spiegel“ 1929, „Leben in dieser Zeit“ (Hörspiel) 1929;
Kinderbücher „Emil und Detektive”, „Pünktchen und Anton”, „Der 35. Mai oder Konrad
reitet in die Südsee”, …..

Hans Fallada (eigentlich Rudolf Ditzens; 1893-1947):

● 1931 „Bauern, Bonzen und Bomben“
● 1932 „Kleiner Mann, was nun?“ - bieda, kryzys lat 30., pokazuje, jak żyli ludzie i jak
w tej beznadziejnej sytuacji przyszedł Adolf Hitler, naopowiadał im pięknych rzeczy i
jak oni w to uwierzyli
● 1938 auf Geheiß des Propagandaministeriums (Goebbels) schreibt er den Roman
„Der eiserne Gustav” um.
na polecenie Ministerstwa Propagandy (Goebbelsa) przepisuje powieść "Der eiserne
Gustav".
● 1949 „Jeder stirbt für sich allein”
● Etliche seiner Werke sind verfilmt worden, so 1958 „Der eiserne Gustav”, 1964 „Wolf
unter Wölfen”, 1975 „Jeder stirbt für sich allein” und 1995 „Der Trinken”.
( Kilka jego dzieł zostało sfilmowanych, jak np. 1958 "Der eiserne Gustav", 1964
"Wolf unter Wölfen", 1975 "Jeder stirbt für sich allein" i 1995 "Der Trinken".)
● wiele razy siedział w więzieniu za długi, brał narkotyki