artograph

A NEWNMEDIA™ PUBLICATION

2019 MAY - JUN | VOL 01 | ISS 03

A BI-MONTHLY, BILINGUAL E-MAGAZINE FOCUSING ON ARTS | PUBLISHED BY NEWNMEDIA™ FROM KERALA, INDIA | 2019 MAY - JUN VOLUME 01 ISSUE 03 | PAGES: 16 | HTTP://ARTOGRAPH.NEWNMEDIA.IN

P08
Setting
standards
high
The first edition of the ‘Kalandhika National
Fest‘ featured a few of the prominent artists
from and around the state.

P03 P11
On love that Celebrating the
liberates real heroines
‘Kamala’ - a dance ballad inspired by Hermann The ‘Nayika’ dance festival by Shambhavi
Hesse’s ‘Siddhartha’; takes the side of the School of Dance, Bengaluru celebrated the
female protagonist of the play and addresses contributions of women in the field of Indian
the concerns of women in general. Classical Dance.

P12 P14
Novelty being Mellowing
the key the nine rasas
The dancers at ‘Abhinaya Festival’ came up ‘Navarasa Sadhana’ actor training program
with unique pieces that delighted the audience with G. Venu was a liberating experience, says
of Brisbane. Meera Sreenarayanan.
 2019 MAY - JUN | VOL 01 | ISS 03
EDITORIAL | 02

Coveting for a change

Everything changes, but whether anything changed in the art front
for good lately?

Every new beginning comes from some other beginning’s end.

- Seneca

C
PRATEEKSHA KASHI
During her Kuchipudi recital presented as part
hange is inevitable is a common adage that we use. And then there is the
of Kalandhika National Fest 2019. art discipline where the saying doesn’t seem to fit well. For the people
in the southern part of the country, the summer was harsh this time around,
CONTRIBUTORS
and the monsoon is not good as it used to be. The climate has changed, and
TEXTS
the temperatures are on an all-time rise. As the degrees climb, it becomes
MEERA SREENARAYANAN
PRATEEKSHA KASHI | PRIYANKA B. harder for the performers on stage to cope with the halogens, the cheapest
SREEKANTH J. KARTHA light source but which requires to be positioned closer and emit a lot of heat.
PHOTOS The mainstream solo dancers are often saved by the modern light arrange-
ANISH MENON | MAHALAKSHMI
NATANAKAIRALI ARCHIVES | PRIYANKA B.
ments that are placed at a distance and emit less heat. However, it is not
the case when it comes to art forms like Kathakali or Kutiyattam. Along with
EDITORIAL TEAM other stage arrangements, lights are something the organizers take the
CHIEF EDITOR artists for granted. The performers need to spend many hours on the stage
HAREESH N. NAMPOOTHIRI and they get out of juice earlier than usual. More than their performances
MEMBERS getting affected, it could have serious heath implications in the long run.
BIVIN LAL | MEERA SREENARAYANAN
NAVYA VINOD | SETHUNATH U.N. Midst the summer heat, the people of India also went through the election
SRUTHI MOHAN fever. We all, including the leaders of political parties, speak very highly
about our arts and cultural heritage. But seldom it becomes a topic of dis-
LEAD PHOTOGRAPHY cussion on the course of the general elections. Maybe there is a mention of it
HAREE FOTOGRAFIE
in the election manifestos of different political parties; however, it never gets
http://fb.me/haree.fotografie
to the public at large. Would there be a timely change in the way the cultural
DESIGN & LAYOUT
bodies work, whether there will be any new schemes for artists, will there be
NEWNMEDIA™
http://fb.me/newnmedia
new ventures for taking the arts forward - hardly heard about any of these in
the current election as well. Since the chances of sensationalism being far
less, media houses play down most of the issues related to arts and culture.
While the art scenario is stagnant, ‘Artograph’ is making a change in the
publishing timeline. The earlier issues of the magazine featured events from
the previous two months. Now onwards, the magazine will carry stories on
events from the current months aligning with the period of issue. What more
changes would you like to see in Artograph? Write to us in the feedback link
given at the end.
Have a good read! ●
FACEBOOK PAGE
fb.me/artograph.official Hareesh N. Nampoothiri

SHARED UNDER
CC BY-NC-ND 4.0 LICENSE SUBSCRIBE FEEDBACK CONTACT
bit.ly/ag_subscribe bit.ly/ag_response artograph@newnmedia.in

WEBSITE
The original rights of the texts and the artograph.newnmedia.in
photographs reserved to respective owners.
The Creative Commons license is valid only for
the e-magazine in its exact form. DISCLAIMER
THE OPINIONS AND VIEWS EXPRESSED IN THIS MAGAZINE ARE THOSE OF THE RESPECTIVE AUTHORS
A NEWNMEDIA™ PUBLICATION AND DO NOT NECESSARILY REFLECT THE OFFICIAL POLICY OR POSITION OF THE MAGAZINE.
 2019 MAY - JUN | VOL 01 | ISS 03
03 | FEATURED artograph

On love that liberates

‘Kamala’ - a dance ballad inspired by Hermann Hesse’s ‘Siddhartha’;
takes the side of the female protagonist of the play and
■ PRIYANKA B.

outbrings the concerns of women in general.

PRIYANKA B.

T he backdrop being a beautiful grove and full moon,

one can only anticipate a love story in the making.
However, ‘Kamala: a ballad of celestial love’ - dance
adaptation of Hermann Hesse’s celebrated novel ‘Sid-
dhartha’ goes beyond the romantic framework and
addresses the concerns of women. The 20th-century
German novel describes a Brahmin youth’s journey for
enlightenment. But here choreographer-director Vidya
Sreekumar uses her creative freedom and shifts the
focus from Siddhartha to Kamala - a famous courtesan
in the town. Siddhartha’s meeting with Kamala and the
outcome of their relationship forms the premise of the
act. As the novel reaches the centennial year of its publi-
cation, Vidya empowers Kamala to speak up; are women
mere objects of sexual pleasure?
The performance got to a start invoking ‘Om’, a reoccur-
ring motif in the novel. The syllable was quoted in the
final scene as well, and there it helped the viewers cope
up with the tragic end of Kamala.
tory dance, and gives a verbal introduction. The bird is
in support of Kamala throughout and even gets into a
fight with Siddhartha when he leaves Kamala. Nithin
Janardhanan played this role interestingly with the body
language of a bird.
The heroine had a dramatic entry in the next scene,
emerging out of a big lotus set in the middle of the
stage. Kamala is approached by several lovers, only to
be rejected by her. However, she falls to the ascetic Sid-
dhartha, and it changes her fate forever.
A tale of unrequited love
Dissatisfied by the forest life, Siddhartha comes to a
town, where he is awestruck by the beauty of Kamala.
He requests her to teach him the art of love. In return,
Kamala asks Siddhartha to be wealthy; which he fulfills
in no time. Together they play the game of love until
Siddhartha is exhausted by the experience. He drinks
and dances with other women, as Kamala realizes how

Freedom for the bird

Priyanka B. is a freelance photographer and an
The caged bird kept by Kamala in the novel is set free art enthusiast; works as Postal Assistant with
here and allowed to speak its mind. The bird descends Department of Posts, India.
on the stage after Kamala’s maids finish their invoca-
artograph
his love for her faded so quickly. “For men, we are not
human, but just an accomplishment”; complains Kamala
as Siddhartha leaves her.
A power packed dance sequence that follows shows
Kamala’s suffering at the hands of negative forces. But
the tension is resolved by a Buddhist monk who advises
her to live in the present. This role enacted by Achu Arun
Raj proved instrumental in rejuvenating Kamala. She
gives birth to Siddhartha’s son, and the dance sequence
of the maids with the child was heartwarming.
Sneha Ajith who enacted Kamala performed grace-
fully throughout. The bubbly courtesan evolved into a
mature lady as the plot thickened, and she came good
in emotional scenes as well. Hisham Hameed brought
life in the role of Siddhartha, his physique adding to
the character as imagined in the novel. While he came
good in his footwork and body maneuvers, a little more
finesse would have made it even better.
As they moved on to the latter part, things weren’t going
on par. The drastic drift from the original novel played
spoilsport leading to a confusing ending. Siddhartha
appears again, now older. Arjun Subramanian came
in the role this time, but he also being young, it
hardly made a difference. Kamala embarks upon a
pilgrimage to meet dying Gautama Buddha, and
she encounters Siddhartha on her way. As they
celebrate their reunion, Kamala gets bitten by
a snake. She breathes her last at the hands
of Siddhartha and attains moksha, whereas
2019 MAY - JUN | VOL 01 | ISS 03
FEATURED | 04
he is in still search for it. Sreelakshmi Krishnakumar
enacted the snake, and she fitted into that role.
A team effort
The Bharatanatyam based ballad had several dance
forms interspersed, thus making the act visually
appealing. The magnificent stage decor and elaborate
lighting enhanced grandeur of the show. Vishnu Natak-
agramam who designed the lights and Cameo group
who executed them deserve special mention for their
efforts. Sound design by Pradeep Thalayal was impres-
sive, but the dialogues fell flat on several occasions and
the pre-recorded voice-over often lacked the required
modulation. For instance in the last scene one could
only wonder how a person with a snake bite could speak
flawlessly.
Music played an integral part and the Sanskrit songs
by L. Sampath Kumar were set to tune by Palakkad
K.L. Sreeram. Local artists, mostly from T’puram based
Kalanjali School of Arts provided ample support to
those from Bahrain and together they made the group
sequences engaging enough. Creative director
Sreekumar Ramakrishnan and Vidya Sreekumar can
be proud of their attempt in conceiving a one hour
show from a complex narrative. Produced by Ajith
and Sarada Ajith, the ballad was organised under
the aegis of Soorya at Tagore Theatre on the
tenth of March, 2019. ●

■ PRIYANKA B.

Hisham Hameed and Sneha Ajith as

Siddhartha and Kamala during the
staging at Tagore Theatre, T’puram.
 2019 MAY - JUN | VOL 01 | ISS 03
05 | ART COLLOQUY artograph
പത്തരമാറ്റെഴും പത്തിയൂർ ഗായകൻ
കഥകളി അരങ്ങിൽ മുപ്പത്തിയഞ്ചിലേറെ വർഷം പൂർത്തിയാക്കിയ ഗായകനാണ് പത്തിയൂർ
സ്വദേശിയായ ശങ്കരൻ‌കുട്ടി. ആദ്യം വേഷക്കാരനായി തുടങ്ങി പിന്നീട് സംഗീതജ്ഞനായി
മാറിയ പത്തിയൂർ ശങ്കരൻ‌കുട്ടിയുമായി ഒരു സംസാരം.
ഹരീഷ് എൻ. നമ്പൂതിരി
സു മാറ�ൊരു പത്തു മുപ്പത് ക�ൊല്ലം മുൻപാണ്;
ആലപ്പുഴ ജില്ലാ കഥകളി ക്ലബ്ബിന്റെ വാർഷിക
ഇച്ഛാശക്തിയുടെ കൂടി വിജയമാണ് ഇന്നു കാണുന്ന പത്തിയൂർ
ശങ്കരൻ‌ കുട്ടിയെന്ന കഥകളി ഗായകൻ. മുപ്പത്തിയഞ്ച്
കഥകളിയരങ്ങാണ് വേദി. കലാമണ്ഡലം ഹൈദരാലി വർഷം പിന്നിട്ട തന്റെ അരങ്ങു ജീവിതത്തെക്കുറിച്ച്
ക്കൊപ്പം പാടി പത്തിയൂർ ശങ്കരൻ‌കുട്ടി എന്ന ഗായകൻ ശ്രദ്ധ മനസ്സുതുറക്കുകയാണ് അരങ്ങിലും അണിയറയിലും ശാന്തത
നേടി വരുന്ന സമയം. പുറപ്പാടിനു ശേഷം മേളപ്പദത്തിലെ കൈവിടാതെ പ്രവർത്തിയിൽ മനസുവെയ്ക്കുന്ന കഥകളി
“കുസുമചയയും...”, "ചലമാലയയും..." പിന്നെയ�ൊടുക്കം ല�ോകത്തെ ഇന്നത്തെ മുൻ‌നിര ഗായകരിൽ പ്രധാനിയായ
മധ്യമാവതി രാഗത്തിന്റെ കയറ്റിറക്കങ്ങളുമ�ൊക്കെ താൻ ശങ്കരൻ‌കുട്ടി ഇവിടെ.
പാടിയതിനു പൂരകമായി പാടി മുഴുമിപ്പിക്കുന്ന ശങ്കര
ൻ‌കുട്ടിയെ, ഒട്ടൊരു ക�ൌതുകത്തോടെയും അതിലധികം വേഷത്തിൽ നിന്ന് പാട്ടിലേക്ക്?
അഭിമാനത്തോ ടെയും മുഖത്തൊരു ചെറുപുഞ്ചിരിയ�ൊളിപ്പിച്ച് ഞാന�ൊരു കഥകളി വേഷക്കാരനാവുക എന്നത് അച്ഛന്റെ
ആസ്വദിച്ചു കേൾക്കുന്ന ഹൈദരാലിയുടെ മുഖം ഇന്നും യ�ൊരു ആഗ്രഹമായിരുന്നു. വേഷക്കാരൻ പദം പഠിക്കണം,
സുവ്യക്തം. അദ്ദേഹത്തിന്റെ വത്സല്യവും കരുതലും കേട്ട് കാണിക്കാനിരിക്കരുതെന്നായിരുന്നു അദ്ദേഹത്തിന്റെ
പിന്നെയും രണ്ടു പതിറ്റാണ്ടോളം തന്റെ സംഗീത പക്ഷം. ഒരിക്കൽ 'ദുര്യോധനവധ'ത്തിലെ കുട്ടിഭീമന്റെ
ജീവിതത്തിനു താങ്ങും തണലുമായെന്നു പറയാൻ ഭാഗം ച�ൊല്ലിയാടുന്ന സമയം അച്ഛൻ പാടിയതിന�ൊപ്പം
ഇന്നോളം മറന്നിട്ടില്ല പത്തിയൂർ ശങ്കരൻ‌ കുട്ടിയെന്ന കൂടെപ്പാടി. ച�ൊല്ലിയാടിച്ചു കഴിഞ്ഞപ്പോൾ അച്ഛൻ പറഞ്ഞു;
ഗായകൻ. കാലം നേരത്തേ ക�ൊണ്ടുപ�ോയ ഹൈദരാലി "വേഷമല്ലെങ്കിൽ പാട്ടാവാം...". പിന്നെയും നാളുകളെടുത്തു
എന്ന ഗായകൻ ഇന്നും ജീവിക്കുന്നത്, അദ്ദേഹം പാട്ടാണ് തന്റെ വഴിയെന്ന് ഉറപ്പിക്കാനും അത് ഗ�ൌരവ
ബാക്കിയാക്കിയ സംഗീതത്തിലൂടെയും, പിന്നെ പത്തിയൂർ മായി കണ്ട് പഠിച്ചു തുടങ്ങാനും.
ശങ്കരൻ‌ കുട്ടിയിലൂടെയുമാണെന്ന് പറഞ്ഞാലും അതിൽ പിന്നെ പാട്ടിലേക്ക് വരാൻ നിമിത്തമായത് മറ്റാരുമല്ല,
അതിശയിക്കാനില്ല. അന്നത്തെയും എന്നത്തെയും അതുല്യ കലാകാരനായ
സാമ്പ്രദായിക വിദ്യാഭ്യാസം നൽകിയ�ൊരു കലാമണ്ഡലം ഗംഗാധരനാശാനായിരുന്നു. അച്ഛന�ൊപ്പം
ഉദ്യോഗക്കാരനാക്കാനും, ഇനിയിപ്പോൾ അരങ്ങാണ് സഹായിയായി പ�ോയ ഒരു അരങ്ങിൽ മേളപ്പദത്തിനു
പ്രിയമെങ്കില�ൊരു വേഷക്കാരനാക്കാനും ഗംഗാധരനാശാന�ൊപ്പം പാടാൻ അവിചാരിതമായ�ൊരു
ആഗ്രഹിച്ച അച്ഛന�ോട്, തനിക്ക് സംഗീതം അവസരം കൈവന്നു. അതിഷ്ടപ്പെട്ടിട്ടാവണം, അന്നത്തെ
മതിയെന്ന് നിശ്ചയദാർഢ്യത്തോടെ കഥയില�ൊരു ചെറിയ ഭാഗം പാടാനും എന്നെ അദ്ദേഹം
പറഞ്ഞ ക�ൌമാരക്കാരന്റെ വിളിപ്പിച്ചു. കളിയ�ൊക്കെ കഴിഞ്ഞ് അദ്ദേഹം പറയുകയുണ്ടായി,
കലാമണ്ഡലത്തിൽ ചേരാനും കഥകളി സംഗീതം
പഠിക്കാനും. ഇന്നു തിരിഞ്ഞു ന�ോക്കുമ്പോൾ പാട്ടിലേക്ക്
വരാൻ തനിക്ക് പ്രച�ോദനമായത് അദ്ദേഹത്തിന്റെ
അന്നത്തെ ആ വാക്കുകളും കൂടിയായിരുന്നു.
അന്നത്തെയും ഇന്നത്തെയും കഥകളി സംഗീതത്തെ
എങ്ങനെ ന�ോക്കിക്കാണുന്നു?
സംഗീതം മതിയെന്ന് നിശ്ചയിച്ച് ആർ.എൽ.വി.-യിൽ
ഗാനഭൂഷണം പഠിക്കുന്ന കാലത്തു തന്നെ അച്ഛന�ൊപ്പവും
അദ്ദേഹത്തിന്റെ സതീർത്ഥ്യർക്കൊപ്പവും പാടിയിരുന്നു.
എന്നാൽ പിന്നീട്, ക�ോഴ്സ് കഴിഞ്ഞ് കലാമണ്ഡലത്തിൽ
നിന്നും കഥകളി സംഗീതത്തിൽ ഹൃസ്വകാ‍ ല പരിശീ
ലനവും പൂർത്തിയാക്കി മുഖ്യധാരയിലേക്ക് ഞാൻ
വന്നപ്പോഴേക്കും കഥകളി സംഗീതം ഏറെ മാറ്റങ്ങൾക്ക്
വിധേയമായിരുന്നു. എമ്പ്രാന്തിരി - ഹൈദരാലി -
ഹരിദാസ് എന്നിവര�ൊക്കെ തുടങ്ങിവെച്ച ആ ഒരു
രീതിയ�ൊക്കെ തന്നെയാണ് ഇന്നും അരങ്ങത്ത്
■ HAREE FOTOGRAFIE

ഞാനുൾപ്പടെയുള്ള ഭൂരിപക്ഷം ഗായകരും പിന്തുട

രുന്നത്. എന്നാൽ സമീപനത്തിൽ ചില മാറ്റ
ങ്ങൾ ഉണ്ടായിട്ടുണ്ട്. സമ്പ്രദായങ്ങൾ അങ്ങനെ
തുടരുമ്പൊഴും രാഗമാറ്റങ്ങളും രാഗപരീക്ഷണങ്ങളു
മ�ൊക്കെ ധാരാളമായി ഇന്നുണ്ടാവുന്നു. ശ്രുതിശുദ്ധ
artograph
മായി രാഗബദ്ധമായി പാടുക എന്നതിന് മാത്രം ഊന്നൽ
നൽകുമ്പോൾ, മുൻ‌കാല ഗായകർ ഭാവത്തിനു നൽകിയ
പ്രാധാന്യം കഥകളി സംഗീതത്തിനിന്ന് കൈമ�ോശം
വരുന്നു. ഞാനുൾപ്പടെയുള്ള ഇന്നത്തെ ഗായകർക്കെല്ലാം
അതിൽ തുല്യ ഉത്തരവാദിത്തമുണ്ട്.
ഈ മാറ്റങ്ങളിൽ ആസ്വാദകർക്കുള്ള പങ്ക്?
കർണാടക സംഗീതത്തിന്റെ സ�ൌന്ദര്യധാരണകളെ
തൃപ്തിപ്പെടുത്തുന്ന തരത്തിൽ കഥകളി സംഗീതം മാറു
ന്നെങ്കിൽ, അത്തരമ�ൊരു ആസ്വാദകശീലമാണ് ഇന്നു
ള്ളത് എന്നതും അതിന�ൊരു പ്രധാന കാരണമാണ്.
മുൻ‌കാലങ്ങളിൽ ഒരു രംഗത്തിലെ പദങ്ങൾ, അതിന്റെ
ഭാവമുൾക്കൊണ്ട് ഒരു ഗായകൻ ആലപിക്കുമ്പോഴാണ്
ആസ്വാദകർ അഭിനന്ദിച്ചിരുന്നതെങ്കിൽ, ഇന്നത് ഒരു
പ്രത്യേക രാഗം ഉപയ�ോഗിച്ചതിന്റെ പേരില�ോ അല്ലെങ്കിൽ
ഒരു രാഗത്തിൽ ക�ൊണ്ടുവന്ന സംഗതികളുടെ പേരില�ോ
ഒക്കെയാണ്. സ്വാഭാവികമായും സംഗീതത്തിനു കൂടുതൽ
പ്രാധാന്യം നൽകാൻ ഗായകരും നിർബന്ധിതരാവും.
കലാമണ്ഡലം ഹൈദരാലി എന്ന ഗായകനെയും ക്കഥകൾ തന്നെയാണ് പാടാൻ ഏറ്റവും ഇഷ്ടമുള്ളവ.
അദ്ദേഹത്തിന്റെ സംഗീതത്തെയും കുറിച്ച്...
രണ്ടു പതിറ്റാണ്ടിലധികം അദ്ദേഹത്തോട�ൊപ്പം അരങ്ങത്ത്
സജീവമാവാൻ എനിക്ക് ഭാഗ്യമുണ്ടായി. സമകാലീന
ഗായകരെ സംബന്ധിച്ച് തനതായ�ൊരു ശൈലി തന്നെ
അദ്ദേഹത്തിന് സ്വന്തമായിരുന്നു. ഹിന്ദോളം പ�ോലെ ചില
രാഗങ്ങൾ ഉപയ�ോഗിക്കുമ്പോൾ, അദ്ദേഹത്തിന്റെ സംഗീത
ത്തിന് ഹിന്ദുസ്ഥാനിയുടെയ�ോ അല്ലെങ്കിൽ ഗസലിന്റെയ�ൊ
ഒക്കെ ഛായ വരുമായിരുന്നെന്നു ത�ോന്നിയിട്ടുണ്ട്. ഇത�ൊ
ക്കെയാണെങ്കിലും, ഭാവം നഷ്ടമാവാതെ ന�ോക്കാൻ
അദ്ദേഹം എപ്പോഴും ശ്രദ്ധിച്ചിരുന്നു. ഇനിയിപ്പോ ഒരു
മാറ്റത്തിന് ശ്രമിച്ചിട്ട് അതത്ര യ�ോജിപ്പായി
ത�ോന്നിയില്ലെങ്കിൽ, സ്വയം തിരുത്താനും
അദ്ദേഹം തയ്യാറായിരുന്നു. മാത്രമല്ല,
സിനിമാ സംഗീതമുൾപ്പടെയുള്ള ഇതര
സംഗീതശാഖകളെ ശ്രദ്ധിക്കാനും
അതിൽ നിന്നും ചിലത�ൊക്കെ
കൂട്ടിച്ചേർക്കാനുമ�ൊന്നും അദ്ദേഹം
മടിച്ചിരുന്നില്ല. അത്തരത്തില�ൊരു
വഴി തന്നെ തുടരാനാണ് എന്റെ
യും ശ്രമം. ഇന്നത്തെ സിനിമാ
സംഗീതത്തിൽ നിന്നും ഒന്നും
കിട്ടാനില്ലെങ്കിലും, ദക്ഷിണാമൂർത്തി
സ്വാമിയുടെയും ദേവരാജൻ മാസ്റ്ററു
ടെയുമ�ൊക്കെ പഴയ സിനിമാഗാന
ങ്ങളിൽ നിന്നും ചില സംഗതികള�ൊ
ക്കെ ഉപയ�ോഗിക്കാറുണ്ട്.
'മത്തവിലാസം', 'ത്രിപുരദഹനം',
'അഷ്ടമംഗല്യം' 'ദ്രൌണീശപഥം',
'വാസുദേവചരിതം' എന്നു തുടങ്ങി,
ഏറ്റവും ഒടുവിൽ സ്പാനിഷ്
ക്ലാസിക്കുകളിൽ ഒന്നായ 'ഡ�ോൺ
കിഹ�ോത്തെ'യെ അധികരിച്ച്
പി. വേണുഗ�ോപാലനെഴുതിയ
കഥയ്ക്കടക്കം, ഒട്ടേറെ ആട്ടക്കഥകൾക്ക് സംഗീതം
ചിട്ടപ്പെടുത്തുകയും ചെയ്തിട്ടുണ്ട് പത്തിയൂർ
ശങ്കരൻ‌കുട്ടി. സ്പെയിനിലെ വേദികളിൽ
അവതരിപ്പിച്ചപ്പോൾ, അവരുടെ സംഗീതത്തിൽ
നിന്നും ചില സംഗതികൾ - ഹമ്മിങ്ങിന്റെ
രൂപത്തിൽ, കഥകളിത്തത്തിനു ക�ോട്ടം വരാതെ
2019 MAY - JUN | VOL 01 | ISS 03
ART COLLOQUY | 06
- ചേർത്തത് വേറിട്ടൊരു അനുഭവമായി
ശങ്കരൻ‌കുട്ടി ഓർത്തെടുക്കുന്നു.
ആട്ടക്കഥകൾക്ക് സംഗീതം നൽകാനായി സ്വീകരിക്കുന്ന
സമീപനം?
ആട്ടക്കഥാകാരന�ോട് ച�ോദിച്ച് ഓര�ോ രംഗത്തിന്റെയും
സന്ദർഭം, അതിലെ കഥാപാത്രങ്ങളുടെ ഭാവം ഇത�ൊക്കെ
മനസിലാക്കുകയാണ് ആദ്യ ഘട്ടം. പിന്നീട്, അതാത്
സന്ദർഭത്തിനു യ�ോജിക്കുന്ന രാഗങ്ങൾ, കഥകളിയിൽ
തുടർന്നു വരുന്ന ചില ശൈലീസമ്പ്രദായങ്ങൾക്ക് അനു
സൃതമായി നിശ്ചയിക്കുന്നു. ചെമ്പടയാവും മിക്കപ്പോഴും
താളമായി സ്വീകരിക്കുക. പദഘടനയ�ോടിണങ്ങി പ�ോവു
മെങ്കിൽ മാത്രം ത്രിപുട, പഞ്ചാരി, അടന്ത തുടങ്ങിയ
താളങ്ങളും സ്വീകരിക്കാറുണ്ട്.
ഒരു ഗായകൻ എന്ന നിലയ്ക്ക്, ഏത�ൊക്കെ കഥകൾ
അരങ്ങത്ത് പാടാനാണ് കൂടുതൽ താത്പര്യം?
സാഹിത്യഭംഗിക�ൊണ്ടും സംഗീത സാധ്യതകൾ ക�ൊണ്ടും
മുൻ‌ പന്തിയിലുള്ള ഉണ്ണായി വാര്യരുടെ 'നളചരിതം' ആട്ട
ഇരയിമ്മൻ തമ്പിയുടെ രചനകളും ഇഷ്ടമുള്ളവയിൽ
പെടും. ചിട്ടപ്രധാനമായ കഥകളിൽ ക�ോട്ടയം കഥക
ള�ോടാണ് താത്പര്യം. പുതുതായി അരങ്ങത്ത് വന്നി
ട്ടുള്ള ആട്ടക്കഥകളെടുത്താൽ, അത് മാലിയുടെ ‘കർണ
ശപഥം' തന്നെയാണ്. അതിൽ തന്നെ “എന്തിഹ മൻ‌
മാനസേ...”, തുടർന്നുള്ള കുന്തിയും കർണനുമായുള്ള
സംവാദം, ഇവയ�ൊക്കെ ഗായകനെന്ന നിലയിൽ തൃപ്തി
നൽകുന്നതാണ്.
കഥകളിയെക്കുറിച്ച് പറയുമ്പോൾ
ബഹുഭൂരിപക്ഷം ആസ്വാദകരുടെയും
മനസിലേക്കെത്തുന്ന ഒരു പേര്
കലാമണ്ഡലം ഗ�ോപിയുടേതാവും.
എൺ‌പതു പിന്നിട്ട കലാകാരന്
ഇന്നത്തെ തലമുറ ഗായകരിൽ
ഏറ്റവും പ്രിയങ്കരനാണ്
പത്തിയൂർ ശങ്കരൻ‌കുട്ടി
എന്നത് കഥകളില�ോകത്തെ
സംബന്ധിച്ചിടത്തോളം
പരസ്യമായ രഹസ്യം.
'ശങ്കരൻ‌കുട്ടി മതി'യെന്ന്
കലാമണ്ഡലം
ഗ�ോപിയെപ്പോലെയ�ൊരു
അതുല്യ കലാകാരൻ
പറയുന്നതിനപ്പുറമ�ൊരു
ബഹുമതി തനിക്ക് കിട്ടാനില്ലെന്ന്
വിനയാന്വിത്വനാവുന്നു പത്തിയൂർ
ശങ്കരൻ‌കുട്ടി.
കലാമണ്ഡലം ഗ�ോപി കലാമണ്ഡലം ഗ�ോപിയെപ്പോലെ
ശ്രീകൃഷ്ണനായ ഒരു 'കുചേലവൃത്തം' യ�ൊരു കലാകാരന്റെ വേഷത്തിനു
അരങ്ങിൽ പ്രധാന ഗായകനായി പിന്നണി പാടുന്നത് സംഗീതപരമായി
പത്തിയൂർ ശങ്കരൻകുട്ടി. വളർച്ചയെ സഹായിക്കുന്നുണ്ടോ?
ഞാനിന്ന് അറിയപ്പെടുന്ന ഒരു കഥ
കളി ഗായകനായെങ്കിൽ, അച്ഛൻ കഴിഞ്ഞാൽ പിന്നെ
ഞാൻ കടപ്പെട്ടിരിക്കുന്നത്രണ്ടു പേര�ോടാണ് - ഒന്ന്
മേൽ പറഞ്ഞതു പ�ോലെ ഹൈദരാലിയാശാന�ോട്,
പിന്നെ ഗ�ോപിയാശാന�ോട്. ഹൈദരാലിയാശാന�ൊപ്പം
പാടിയുള്ള അനുഭവമാണ് ഗ�ോപിയാശാന്റെ വേഷങ്ങൾക്ക്
പാടാന�ൊരു പ്രാപ്തി എനിക്കുണ്ടാക്കിത്തന്നത്. അദ്ദേഹ
 2019 MAY - JUN | VOL 01 | ISS 03
07 | ART COLLOQUY
ത്തിന്റെ വേഷങ്ങൾക്ക് പാടിത്തുടങ്ങിയതാണ് ഗായക
നെന്ന നിലയിൽ അറിയപ്പെടാൻ എന്നെ സഹായി
ച്ചത്. തനിക്കൊപ്പം തന്നെ കൂടെ പ്രവർത്തിക്കുന്നവരും
നന്നായാൽ മാത്രമേ അരങ്ങ് നന്നാവൂ എന്ന് ഉത്തമ
ബ�ോധ്യമുള്ള കലാകാരനാണ് ഗ�ോപിയാശാൻ. അതു കണ്ട
റിഞ്ഞ് പ്രവർത്തിക്കുക എന്നതാണ് കൂടെ നിൽക്കുമ്പോൾ
ചെയ്യാനുള്ളത്. ഉദാഹരണത്തിന്, 'നളചരിതം മൂന്നാം
ദിവസ'ത്തിലെ "ഇന്ദുമ�ൌലീ ഹാരമേ..." എന്ന ബാഹുകന്റെ
പദമെടുത്താൽ; അത് തന്നാലാവുന്ന വിധം ഉൾക്കൊണ്ട്
അഭിനയിക്കാൻ ആശാൻ മുതിരുമ്പോൾ, അതിനു തക്ക
വണ്ണം എത്ര മാത്രം പാടിഫലിപ്പിക്കാമ�ോ അത്രമാത്രം പാടി
ഫലിപ്പിക്കാൻ ഗായകർക്ക് അവസരമുണ്ടാവുന്നു.
കളരിയിൽ ഏറെക്കാലം പഠിക്കാന�ോ അല്ലെങ്കിൽ പഠിപ്പി
ക്കാന�ോ അവസരം കിട്ടാത്തൊരു വ്യക്തിയാണ് ഞാൻ.
'സുഭദ്രാഹരണ'ത്തിലെ 'മാലയിടൽ' രംഗം - അതു തന്നെ
അടുത്ത കാലത്താണ്, ഗ�ോപിയാശാൻ ഒറ്റയാളുടെ മിടുക്കിൽ,
ആ രംഗത്തിന് ഇത്രയും അരങ്ങുകളുണ്ടായതും - പ�ോലെ
ചിലത�ൊന്നും എനിക്ക് അരങ്ങത്ത് ഹൈദരാലിയാശന�ൊപ്പം
പ�ോലും ശിങ്കിടി പാടാൻ അവസരമുണ്ടായിട്ടില്ല. അമ്പലപ്പുഴ
സന്ദർശനിൽ വാസു പിഷാരടിയാശാൻ ച�ൊല്ലിയാടിക്കു
മ്പോൾ പാടിയും, മാടമ്പിയാശാൻ അരങ്ങത്ത് പാടുമ്പോളത്
ശ്രദ്ധിച്ചുമ�ൊക്കെയാണ് ആ ഭാഗമ�ൊക്കെ പാടാൻ സ്വയം
പ്രാപ്തി നേടിയെടുത്തത്. ഇത�ൊക്കെ സംഭവിക്കാനും
കാരണം ഗ�ോപിയാശാനു പാടുക എന്നത�ൊരു ആവശ്യ
മായി വന്നതാണ്.
പുതുതലമുറ ഗായകരെക്കുറിച്ച്?
പുതുതലമുറ ഗായകരെല്ലാവരും തന്നെ ഒന്നിന�ൊന്ന് മെച്ച
മാണ്. എനിക്കൊപ്പം പാടുമ്പോൾ തന്നെ, എന്നോട�ൊപ്പം
അല്ലെങ്കിൽ എന്നേക്കാൾ നന്നായി പാടാൻ കഴിവുള്ളവ
രാണ് പലരും. സംഗീതത്തിന് ഒരു ക�ോട്ടവും ഇവരെക്കൊ
ണ്ടുണ്ടാവില്ല, അക്കാര്യത്തിൽ സംശയത്തിനിടയില്ല.
എന്നാലവർ ശ്രദ്ധിക്കേണ്ടത്, കളിക്കാണ് പാടുന്നത്
എന്ന ബ�ോധ്യം നഷ്ടമാവരുത് എന്നതാണ്. രാഗവും
സംഗതികളും മാത്രമായി കഥകളി സംഗീതം മാറുന്ന
ഒരു അവസ്ഥയുണ്ട്. ഭാവത്തേക്കാൾ സംഗീതത്തിനാണ്
പ്രാധാന്യം വരുന്നത്. പുതുതലമുറ ഗായകർ പലരും
മാതൃകയാക്കുന്നത് കഥകളി സംഗീത ആചാര്യന്മാരെയല്ല,
മറിച്ച് കർണാടക സംഗീതജ്ഞരെയാണ്. അവരുടെ
ശൈലി പിന്തുടർന്ന് കർണാടക സംഗീതമായി കഥക
ളിക്ക് പാടുന്ന ഏറെപ്പേരുണ്ട്. ഒരു ന്യൂനപക്ഷം സിനിമാ
സംഗീതം പ�ോലെയുമാണ് പാടുന്നത്. കളിക്ക് ചേരും വിധം
ADVT
artograph
പാടുന്നതിലൂടെയാണ് ഒരു കഥകളി ഗായകൻ വിലയി
രുത്തപ്പെടുക. ആ ഒരു ബ�ോധ്യം നഷ്ടമാവാതെ ന�ോക്കുക
എന്നതാണ് പ്രധാനം.
വിമർശനങ്ങള�ോടുള്ള സമീപനം?
ധാരാളം വിമർശനങ്ങൾ കേൾക്കേണ്ടി വന്നിട്ടുണ്ട്. വസ്തു
നിഷ്ഠമായ വിമർശനങ്ങൾ പലരും ഉയർത്തിയിട്ടുണ്ട്;
അവയ�ൊക്കെ ഉൾക്കൊണ്ട് മുന്നോട്ടു പ�ോവാനാണ്
ശ്രമിച്ചിട്ടുള്ളതും. അതെനിക്ക് ഗുണമായിട്ടുമുണ്ട്. ഇപ്പോൾ
സാമൂഹ്യമാധ്യമങ്ങള�ൊക്കെ പ്രചാരത്തിൽ വന്നപ്പോൾ,
പലപ്പോഴും വിമർശനങ്ങൾ വ്യക്തിപരമായി മാറാറുണ്ട്.
അങ്ങിനെ വരുമ്പോൾ ചിലത�ൊക്കെ മന�ോവിഷമത്തിന്
ഇടയാക്കിയ സന്ദർഭങ്ങളും ഉണ്ടായിട്ടുണ്ട്.
കഥകളി ഗായകനായ പത്തിയൂര്‍
കൃഷ്ണപിള്ളയുടേയും ലക്ഷ്മിക്കുട്ടിയമ്മയുടേയും
മകനായി 1964-ല്‍ആലപ്പുഴ ജില്ലയില്‍
കീരിക്കാടാണ് ശങ്കരൻ‌കുട്ടിയുടെ ജനനം.
അച്ഛന്റെ ശിക്ഷണത്തിൽ സംഗീതപഠനം
ആരംഭിച്ചു. തുടർന്ന്, തകഴി കുട്ടൻ പിള്ള,
കലാമണ്ഡലം ഗംഗാധരൻ, കലാമണ്ഡലം
മാടമ്പി സുബ്രഹ്മണ്യൻ നമ്പൂതിരി, കലാമണ്ഡലം
രാമ വാര്യർ, കലാനിലയം ഉണ്ണികൃഷ്ണൻ,
മാവേലിക്കര പി. സുബ്രഹ്മണ്യം, കലാമണ്ഡലം
ഹൈദരലി തുടങ്ങിയ പ്രഗത്ഭഗുരുക്കന്മാരുടെ
കീഴിൽ സംഗീതത്തിൽ പ്രാവീണ്യം
നേടി. കേരളത്തിനകത്തും പുറത്തുമുള്ള
അരങ്ങുകളിൽ സജീവമാവുന്നതിന�ൊപ്പം,
അമ്പലപ്പുഴ ആസ്‌ഥാനമായ സന്ദർശൻ
കഥകളി വിദ്യാലയത്തിലും തിരുവനന്തപുരം
മാർഗിയിലും സംഗീത അധ്യാപകനുമാണ്.
ഭാര്യ മഞ്ജുവിനും മക്കളായ‍ശ്യാം കൃഷ്ണ, യദു
കൃഷ്ണ എന്നിവര�ോടുമ�ൊപ്പം ആലപ്പുഴ ജില്ലയിലെ
പത്തിയൂരിലാണ് സ്ഥിര‌‌താമസം. ആലപ്പുഴ
ജില്ലാ കഥകളി ക്ലബ്ബ് അവാർഡ് (1991),
ക�ോട്ടയം കളിയരങ്ങ് അവാർഡ് (2007),
കേരള കലാമണ്ഡലം അവാർഡ് (2009),
സംഗീതശ്രേഷ്ഠ പുരസ്കാരം - സ്വാതി തിരുനാൾ
സംഗീതസഭ, ആലപ്പുഴ (2016), കലാസാഗർ
അവാർഡ് - കവളപ്പാറ (2016) തുടങ്ങി
ഒട്ടേറെ അംഗീകാരങ്ങളും ഈ കലാകാരനെ
തേടിയെത്തിയിട്ടുണ്ട്. ●
 artograph 2019 MAY - JUN | VOL 01 | ISS 03
COVER STORY | 08

Setting
standards high
The first edition of the ‘Kalandhika
National Fest‘ brought together a few of
T he national festival of dance and music organized
by Kalandhika in the last week of May was noted
for the way it was conceptualized and realized. The
the prominent artists in and around the dance segment of the festival got to a start with the
state of Kerala. Bharatanatyam recital by Parshwanath S. Upadhye.
Parshwanath S. Upadhye
HAREESH N. NAMPOOTHIRI Parshwanath began his recital with ‘Thodayamanga-
lam’ - a dance-oriented piece with brisk movements,
which he performed in a poised manner. “Vanajaksha
ninne nammiti...”, the tanavarnam on Krishna
in raga Behag has been a part of Par-
shwanath’s recital for a while now.
Choreographed by Adithya P.V., it
brings together many instances
highlighting Krishna’s deeds,
draws parallels between them,
and adds moments of wittiness.
Parshwanath was flawless in the
presentation; moving from one
narrative to another, switching
between dance and abhinaya - it
was all well planned and executed.
The extra effort that he put in the
dance portions paid off well as they
received rounds of applause from the
audience.
“Baro Krishnayya...“, a devernama in raga Mand
by saint-poet Kanaka Dasa was the final piece.
Imagined as a devotee’s experience of meeting
Krishna, Parshwanath came good again in the
portrayal. While presenting the devotee confused
between dream and reality, Parshwanath left
enough clues for the spectators to make
their conclusions. Enhancing was the
dance elements added in-between
the abhinaya portions.
Parshwanath had Adithya P.V. in the
nattuvangam, Srikanth Gopalakrish-
nan in the vocal, Harsha Samaga on
the mridangam, Anirudh Bharadwaj
on the flute and Thrissur Muralee
Krishnan on the veena as accompa-
nying artists.
■ HAREE FOTOGRAFIE

Neena Prasad
Considering the very nature of Mohiniyattam

Neena Prasad during her Mohiniyattam recital at the 2019 edition

of ‘Kalandhika National Festival’.
2019 MAY - JUN | VOL 01 | ISS 03
09 | COVER STORY artograph
as a dance form, after a zestful Bharatanatyam perfor-
mance, it may not go well in most situations. However,
Neena Prasad was up to it and proved her repertoire had
enough and more to meet the challenge. A cholkettu
in raga Reetigowla and set to Ada tala marked the
beginning of Neena Prasad’s recital here. The dance was
so harmonious with the turns and sways of the raga, and
it was even more evident in the final piece, thillana in
raga Thilang and Rupaka tala.
The Ganges showed her arrogance to Sankara and then
to sage Jahnu, only to be humbled in both the occasions,
formed the crux of the varnam “Mathe ganga tharangini...”.
The choreography had its share of making the impact,
and the involved presentation made it further more cap-
tivating. The dancer signed off portraying the Ganges
as the holy river, on its banks where the life begins and
ends. The Jayadeva ashtapadi “Kuru yadu nandana...”
was the other item that she did in the evening.
Changanassery Madhavan Nampoothiri, the vocalist and
the composer of the presented items, led the musicians
involving Ramesh Babu on the mridangam, Thiruvizha
Viju S. Anand on the violin, Thrissur Muralee Krishnan on
the veena and Kalamandalam Arun Das on the idakka.
Mini Pramod Menon
An eye for the aesthetic precision in footwork and
signature moves of Mohiniyattam was what made Mini
Pramod’s recital enjoyable. The initial cholkettu in raga
Saraswathy, sandwiched between a Ganesa sloka and
Devi sthuti, itself had these features inscribed to it. It she performed “Jagadodharana...” was equally enjoyable.
would’ve created a better impact if it was not longer Prateeksha dancing on the brass plate in the Tarangam,
than desirable. in sync and following the jathis rendered by Vyjayanthi
The dancer’s self-choreographed, popular daruvarnam Kashi, also turned to be an exciting watch. She also had
“Mathe malayadwaja...” was the main piece. The dance ample support from Rohith Bhat Uppoor in the vocal,
portions continued to impress, and Mini was at ease G.S. Nagaraj on the mridangam, Murali Narayan on the
in the narrative parts, beginning with the birth story of flute and Thrissur Muralee Krishnan on the veena.
Parvathi and later the slaying of Raktabija. “Dhanyayayi
njan innu...”, a padam in raga Navarasa by Swathi Thirunal Neelamana Sisters
was the concluding item. The melodious singing by The sisters Draupadi Praveen and Padmini Krishnan
Bijeesh Krishna coupled with the sensitive approach
Parshwanath S. Upadhy, Mini Pramod Menon and Neelamana
reassured the swadheenabhatika’s convictions. Other Sisters (top to bottom) performing at the ‘Kalandhika National
members in Mini’s team were Meera Vinod in the nattu- Festival 2019‘.
vangam, Kalamandalam Charudutt on the mridangam,
Murali Narayan on the flute, Thrissur Muralee Krishnan
on the veena and Ajith Das on the idakka.
Prateeksha Kashi
Prateeksha opened her Kuchipudi with a Ganesa
Pravesa Daravu in Hamsadwani followed by ‘Dasavatara
Shabdam’ illustrating the ten incarnations of Vishnu. She
certainly brought in a lot of energy, the trademark of her
style and coupled with her onstage charisma she had an
■ HAREE FOTOGRAFIE

impressive start. Better it would’ve been if the content

didn’t take a backseat in an attempt to make them extra
dynamic.
Once she moved on to the abhinaya pieces, Prateek-
sha appeared to be more composed and involved.
Exploring the emotions of Radha in “Lalitha lavanga...”,
Jayadeva ashtapadi set in raga Kamavardhini, Prateek-
sha’s enactment was excellent. The way she presented
the troubles of a mother in taking care of her child, as
 artograph
Abhishek Raghuram during his
Carnatic concert and the talents of
Sridevi Nrithyalaya (bottom) during
their Bharatanatyam performance at
‘Kalandhika National Festival 2019‘.
brought Bharatanatyam and
Kuchipudi together in their Nrithasa-
manvyayam. Pushpanjali along with
“Mahadeva sutam...” marked the
beginning of their recital. Jatiswaram
set in five different ragas, and five
nadas followed. “Amma, ananda-
dayini...”, one of the famous varnam
composition of M. Balamuralikrishna
in raga Gambheera Nattai was the
crowning piece. What made the
confluence an interesting watch was
the rapport between the two. Taking
turns at times and dancing in sync
for the rest, they were able to keep a
balance between them. In the story-
telling portions, they did well taking
up roles and striking poses between
them. While Padmini’s Kuchipudi
was fluent, a similar finesse was
somewhat missing in Draupadi’s
Bharatanatyam.
Two back-to-back solos, “Yaro ivar
■ HAREE FOTOGRAFIE
yaro...” by Draupadi and thillana in
raga Behag by Padmini were the
concluding pieces. Kalamandalam
Karthika Harikrishnan in the nat-
tuvangam, Kottayam Jamaneesh
Bhagavathar in the vocal, Harikrish-
nan Kalamandalam on the
mridangam, Thirunelloor Ajithkumar
on the violin provided the musical
backing.
Sridevi Nrithyalaya
Sheela Unni’s ‘Sridevi Nrithyalaya’
uses their YouTube channel to good
use, and it was indeed reflected in
the audience turn up as well as the
response they have received right
from the start. Mrinalini Sivakumar,
Ramya Jeeva, Riya Jeeva, Sanjena
Ramesh, and Sthiraa Sekar, led by
their star performers Harinie Jeevitha
and Bhairavi Venkatesan presented
‘Hari Hara’ - a thematic group pro-
duction.
The group started with a pushpanjali
fused with ‘Subhashitham’ in praise
of Shiva and Vishnu. After “Rajeeva
netraya...”, presented by Harinie
and Bhairavi as a duet, the group
moved on to the Lathangi varnam by
Madurai R. Muralidharan. The team
danced with admirable precision
and maintained their energy levels
high throughout. However, it was all
that in the offering, and the varnam
“Konjum sadangai tigazhum...”, ended
up being single dimensional. Vishnu
and Shiva getting involved during
2019 MAY - JUN | VOL 01 | ISS 03
COVER STORY | 10
the churning of the ocean to save
the Gods was an apt storyline for the
chosen theme. A different approach,
not bringing all the dancers together
all along, might have made a better
impression.
Bhairavi Venkatesan and Harinie
Jeevitha came impressively in their
solo pieces that followed. Harinie’s
dancing expertise along with her
ability to strike and transform
between standstill postures made
the ‘Sivananda Tandava’ item an
impressive watch. The final piece
was Bhoopalam thillana followed by
“Harivarasanam...” praising the son of
Hari and Hara. Sheela Unnikrishnan
(nattuvangam), Srikanth Gopal-
akrishnan (vocal), Guru Bharadwaaj
(mridangam), Sunil Bhaskar (violin)
and Muthukumar Balakrishnan
(flute) provided the musical support.
The festival had the Carnatic vocal
concert by Abhishek Raghuram in
the company of Akkarai Subhal-
akshmi and Patri Satish Kumar, as the
opening program. Other than these,
some other highlights of the event
were the workshop on abhinaya by
B. Bhanumathi, discussing aspects
of nattuvangam by Sheejith Krishna
and on Yoga for dancers by Renjith -
Vijna; which all happened during the
morning sessions. A four-day dance
photography exhibition ‘Nrityas-
capes’ was yet another attraction
of this first edition of Kalandhika’s
National Fest. ●
 2019 MAY - JUN | VOL 01 | ISS 03
11 | FEATURED
Celebrating
the real heroines
The ‘Nayika’ festival by Shambhavi School of Dance commemorates the
contributions of women in the field of Indian Classical Dance.
Following one’s passion has never
been an easy road as it comes with
highs, lows, and bumps. For women
from yesteryear, bound by social
norms and taboos, making it into the
■ MAHALAKSHMI
PRATEEKSHA KASHI
Indian classical dance arena was
never easy. ‘Nayika’ - the dance
festival, recognizes the women
who have contributed immensely
to Indian classical dance. Being a
signature festival on the calendar
of Shambhavi School of Dance for
the past five years, it has got better
every year. Apart from seminars
and performances, another
highlight of the event is the
conferring of the Natya-
sastra Award upon
legendary artists for their
tireless contribution to
the field of dance and
this year it went to guru
Radha Sridhar.
The sixth edition of
‘Nayika’ was held on
the 10th of March
2019 at Shambhavi
D a n c e
Theatre in
artograph
Bengaluru. This edition was
devoted to the three renowned
Bharatanatyam gurus of Karnataka
- late guru Narmada, late guru
Padmini Ramachandran and guru
Radha Sridhar. One promising
disciple of each, who has been ably
sculpted by them, was invited to
share inspiring and lesser-known
facts about their gurus and perform
their choreographies.
Performers at best
The performances got to a start with
the recital of Aishwarya Nityananda,
a disciple of Radha Sridhar.
Aishwarya chose to present a rare
swarajathi varnam in raga Huseni
and set to Rupaka tala, a composi-
tion of Ponniah Pillai. The heroine
addresses King Prathap Simha and
questions him if it is right for a man
of his stature to leave a woman
whom he had promised to be with
all her life?
The clarity in technique and abhinaya
alike in Aishwarya’s performance was
commendable. The ease in which
she switched from one expression
to another, doing complete justice
to the text proved her ability
as a dedicated, well-trained,
and intense dancer. When
asked about her guru in the
interaction that followed,
Aishwarya mentioned
about her learning experi-
ence for the past 28 years
under Radha Sridhar.
She stressed the impor-
tance of continued training
under one’s guru, no matter
how experienced
the dancer become. PAGE 13 ►
Late guru Narmada is known for her
Aishwarya Nityananda during the 2019
edition of ‘Nayika‘ festival.
 artograph
■ ANISH MENON
A bhinaya Festival is an initiative of expatriate art lovers
of Brisbane to promote and enrich Indian classical
music, dance, and theatre amongst the broader Aus-
tralian community. This year the festival was held in
the first week of May 2019 in Brisbane in collaboration
with Brisbane Multicultural Arts Centre (BEMAC). The
performance segment of the festival had Mohiniyattam
performance by Sandra Pisharody and Kapila Venu, and
Bharatanatyam by Parshwanath S. Upadhye.
The song of Kundalini
Sandra Pisharody performed a new choreography of
guru Nirmala Panicker based on ‘Kundalini Pattu’ - the
famous poem of Sree Narayana Guru. Despite the piece
being profoundly philosophical, the young dancer
matched it in her artistry. “Aadu pampe! punam thedu
pampe!” - Narayana Guru uses the metaphor of a snake
to indicate the spiritual pursuit of mortal beings.
‘Kundalini’- the spiritual power that lies dormant at the
distal end of the spinal cord, when awakened slowly gets
elevated through the seven chakras or energy centers
in the body to gain moksha. The dance began with the
birth of a child and culminated in a state of spiritual tran-
scendence that Sandra performed it beautifully. While
it was a treat for the spiritually inclined audience, some
among the diverse audience might have felt it too hefty
to understand the philosophical undercurrents of the
piece.
Tale of Leela
Kapila Venu performed the Mohiniyattam adaptation of
‘Leela’ - the well-admired love poem of Kumaran Asan.
When presented in the sabdam format, a storytelling
technique heavily relying on abhinaya, it was a novel
experience for the audience of Brisbane. While poems
presented in Mohiniyattam is not rare, what sets this
piece distinctive is the use of minimal lyrics allowing
2019 MAY - JUN | VOL 01 | ISS 03
FEATURED | 12
Novelty
being the
key
The dancers at ‘Abhinaya Festival’ came
up with unique pieces that delighted the
audience.
SREEKANTH J. KARTHA
Kapila Venu during the presentation of ‘Leela‘, at ‘Abhinaya
Festival‘ in Brisbane.
plentiful improvisations.
Kapila was not in any haste and took time to improvise
the selected few lines from the poem through which
the entire love story of Leela was narrated - her growing
up as a playful child, her days of entertainment with
friends, falling in love with Madanan, getting married to
another person against her will, death of her husband,
and reunion with Madanan with the help of her confidant
Madhavi. For instance, in the line “Lalitha lalithamarnnu
youvvanam...” (as she has grown into a beautiful maiden),
Kapila portrayed the blossoming adolescence of Leela
in great detail narrating the celebration of femininity by
young Malayali women. In depicting the playful activi-
ties of Leela, Kapila made ample use of pure nritha using
traditional themes used in Mohiniyattam like the pan-
thattam and kaikottikkali.
The storyline also offered ample opportunity for sathwika
abhinaya. Especially, Kapila’s enacting of the pathos
and dilemma that Leela went through upon separation
from Madanan and subsequently upon the death of her
husband were subtle and soulful. Detailed enacting of
deep and subtle human emotions was evident through-
out, characteristic to her school of Mohiniyattam.
A different take
Parshwanath S. Upadhye began his concert with the
Vinayaka Kauthuvam, in raga Hamsadhvani. The brisk
piece in the auspicious raga set the delightful mood for
the rest of the evening after which he chose to present
Krishna Varnam in raga Behag preceded by a short
virutham in raga Brindavani. Set to dance by Adithya P.V.,
the piece is a gem with an ample mix of rhythm, melody,
and abhinaya.
Parshwanath’s approach to Bharathanatyam is a mix of
dynamism and grace which sets his dance apart, espe-
2019 MAY - JUN | VOL 01 | ISS 03
13 | FEATURED
cially from most other male dancers. They all follow the
Kalakshetra style, characterized by very rigid movements
maintaining the linearity and angularity of the adavus
and strict adherence to deep-seated aramandi. Par-
shwanath brings in a masculine grace to the art form,
which is unique and unprecedented.
Parshwanath also deliberately brought in novelty in
themes and introduced gentle twists in the storyline that
often amused the audiences. Here, for instance, moving
away from the typical storyline of Krishna stealing
the clothes of bathing womenfolk, it is the gopis who
take Krishna’s clothes. Parshwanath depicted several
episodes from different epics and more recent times as
part of improvisations, interluded by fast-paced jathis
that garnered applause from the audience.
The last piece was a Sur Das bhajan ‘Dekh dekh ek bala
jogi...’ - which had subtle moments describing Lord Shiva,
who disguises a little yogi visiting Krishna. Parshwanath
artograph
had the music support of Sreekanth Janardhanan on the
nattuvangam, Sudev Warrier on the vocal, Sridhar Chari
in the mridangam, Murali Ramakrishnan in the flute and
Aswin Narayanan in the violin.
The Abhinaya Festival was not all about these recitals
alone, but it had a five-day workshop on Bharatanatyam
by Parshwanath and also Kapila Venu’s on abhinaya and
aesthetics in line with the traditions of Kerala. The lecture
demonstrations conducted by Parshwanath and Kapila
together with Sandra elaborated nuances of abhinaya
used in the styles of Bharathanatyam and Mohiniyat-
tam, providing a unique experience to the audience of
Brisbane. ●
Sreekanth J. Kartha works as a scientist at CSIRO,
Australia and is an admirer of music, dance, literature
and theatre. Writes often about the aesthetics, socio-
politics of arts and occasionally indulges in own
creative pursuits.

► FROM PAGE 11 simplicity, wit, and
generosity. She has
trained several promising dancers,
one among them being Soundarya
Igoor. As Soundarya spoke about
her experience being a disciple of
Narmada, she remembered days
when she would call herself as the
‘Silver Jubilee Guru’ and choreo-
graph a separate margam for every
arengetram, depending on the
ability and strength of the student.
Soundarya also spoke about the
importance of being by the side of
a guru when he/she is in real need
of the shishya; for time once passed
can never be retraced.
Soundarya’s complete submission
to her guru was apparent as she
opened with “Jaya janaki ramana...”,
a piece from her rangapravesam.
Soundarya Igoor (left) and Kirti Ramgopal during their Bharatanatyam recitals at the
‘Nayika‘ festival organized by Shambhavi School of Dance.
She then presented “Janani ninnuvi-
naa...” in raga Reetigowla and Mishra
Chapu tala.
A rare padam “Ethanai sonnalum...”
in raga Saveri was the concluding
piece. In this, the mother consoles
the daughter and tries to convince
her to go back to her husband’s
house. Soundarya recollected how
her guru had taught her this com-
position when she was as young as
ten years and instilled confidence
that she could manage to do it well.
The dignity, grace, and maturity in
Soundarya’s performance capti-
vated the audience.
Padmini Ramachandran is known
for her dynamism and versatility.
The performance of Kirti Ramgopal
made it even more evident, who
imbibed the crispness and dyna-
mism from her guru.
Kirti opened her recital with ‘Natesha
Kauthuvam’ - an ancient and tradi-
tional hymn in praise of Lord Nataraja
in raga Nattai and Adi tala. She then
moved on to present excerpts of
verses from the ‘Krishna Karnam-
rutham’ in raga Hindolam. Kirti
mentioned that one of the greatest
gifts she received from her guru was
the ideas and approach to choreog-
raphy. She spoke about the freedom
that Padmini has given her students
in the interpretation of abhinaya and
trying variations in nritta. Kirti chose
to incorporate these learnings in
her ‘Krishna Karnamrutham’ chore-
ography, intelligently knitting them
together in the varnam format. Kirti is
known to be a thinking dancer with
precision in her presentations, which
was evident all through her recital.
A multimedia presentation on
Padmini Ramachandran provided
for a befitting climax to the evening.
Thanks to Kirti Ramgopal for
screening this, where the audience
was left speechless on watching
the power-packed performance of
Padmini herself in her younger days.
Her beautiful persona coupled with
a burning passion for dance gave
goosebumps to the attendees. ●

Prateeksha Kashi is a
■ MAHALAKSHMI

noted Kuchipudi danseuse

and a film actor. She has
learned the repertoire under
her mother, guru Vyjayanthi
Kashi, and is a recipient of
SNA Ustad Bismillah Khan Yuva Puraskar.
artograph
Mellowing
the nine
rasas
‘Navarasa Sadhana’
actor training program
with G. Venu offered
by Natanakairali
has been a liberating
experience, says Meera
Sreenarayanan.
MEERA SREENARAYANAN
Is this workshop just for actors? Or
does it help dancers too? If yes,
then how? Every time Natanakai-
rali announces their upcoming
‘Navarasa Sadhana’ workshop, these
questions intrigue many dancers.
One cannot find an answer to these
without getting their feet wet! For
those who still have these queries,
here is what I have learned, from my
experience with the workshop two
years back.
The ‘Rasa Sutra’ of Sage Bharata’s
‘Natyasastra’ encapsulates the
concept of rasa into this verse;
“Vibhava anubhava vyabhichari
samyogad rasa nispattih.” meaning
that the rasa materializes out of
the combination of determinants
(vibhavas), consequents (anubhavas)
and transitory emotions (vyabhichari
bhavas).
The idea is simple to speak but hard
to make it in to practice. It is here
the mentor of the workshop, the
noted Kutiyattam exponent and the
founder chairman of Natanakairali
G. Venu, translates the sutra into a
systematic training methodology
■ NATANAKAIRALI ARCHIVES
Meera Sreenarayanan along with actors Sandhya Mridul and Adil Hussain (top) and with
the mentor G. Venu (left) during the ‘Navarasa Sadhana‘ workshop in May 2017.
to learn and understand the nine
emotions.
The first step was to associate each
emotion with a situation and to expe-
rience it; everybody were required to
walk, run, jump, scream, cry, shout,
and express ourselves in many ways
that we could. We all had some inhi-
bition at first, in variable degrees,
but the campus had the kind of
vibe which was liberating and aiding
the process. Imagination played a
vital role, as we ourself visualized
in different circumstances relating
to each emotion, often part of our
routine day-to-day life.
Unique experiments
Imagine yourself wrapped in a
mat, under the open sky, for three
hours, without moving an inch. This
experiment was something I had
been through as part of exercising
‘nirveda’ - the first of the thirty-three
vyabhichari bhavas. The idea was
to experience situations which we
have never been in, like poverty,
disease, torture, punishment, and so
on. Perceiving how the body reacts
and how the mind works under
these situations gave a fresh per-
spective of life itself. The few hours
of absolute stillness were certainly
haunting, but it also taught me how
lucky we are to have the kind of life
we are having. Venu has reiterated
that such improvisations on transi-
tory emotions have to be done to
experience Santha rasa at its fullest.
2019 MAY - JUN | VOL 01 | ISS 03
INSIGHT | 14
Learning the practice sequence
of Navarasa with a framework
of specific gaits, postures, and
movements, associated with the way
we imagined each of the emotions
was a worthy addition.
The mentor made us realize the
importance of the application of our
senses - sight, smell, taste, sound,
and touch, along with the apt usage
of breath for each rasa. He insisted
on the practice of eye exercises,
blending the different rasas into
them too. The seasoned thespian
reminded us that the emotion should
be recalled through the character
and not through the individual. This
transition from the individual to the
role makes her/him a third person,
watching from outside, holding the
emotion from leaving a scar behind
the individual.
To conclude
Now, going back to our original
questions, I guess one could make
better answers from what I’ve
shared. The workshop impacts us
on different levels - physiologi-
cal, emotional, and spiritual. Every
emotion has many physiological
responses involved, and once we
are aware of them, it becomes easy
to tame and control. Our faces turn
red when we are angry, and our eyes
tear up when we are in pain. Having
command over these physiological
reflexes makes a difference when
we are on the stage. ►
 2019 MAY - JUN | VOL 01 | ISS 03
15 | GENERAL artograph
Together they
Svadhinabhartruka, Kalahantarita,
Khandita, Vipralabdha, Proshitabhar-
truka, and Abhisarika - each of the

performed four dancers presented these eight

Disciples of Sunanda Nair came together in the
presentation of ‘Nrithyathi‘ organized by Sri Swati
Tirunal Sangita Sabha, here in T’puram.
PRIYANKA B.
S akhyam, a group of four over-
seas-based Mohiniyattam dan-
cers, trained under the tutelage
of danseuse Sunanda Nair caught
the attention of rasikas during their
recent performance here in T’puram.
The event was titled ‘Nrithyathi’
and featured Arathi Remesh, Divya
Shanker, Sarita Warrier, and Suja
Pillai.
The team presented a total of six
items during their group recital
organized by Sri Swati Tirunal Sangita
Sabha, beginning with “Paripahi
ganadhipa...”, a Swathi Thirunal com-
position in raga Saveri set to Adi
Divya Shanker, Arathi Remesh, Sarita
Warrier and Suja Pillai (from left) during
their performance.
■ HAREE FOTOGRAFIE
tala. Here the dancers invoked Lord
Ganesha, the leader of Ganas enu-
merating his greatness.
‘Panchari Katla’ was presented as
the next item, which is a composition
of late Kavalam Narayana Panicker
in raga Samantha Lahari. Here the
choreographer Sunanda Nair had
used interesting adavu patterns that
befitted the six-beat panchari thala.
The item when performed in sync by
the quartet was a delightful watch.
‘Ashtanayika’ the main piece
explored abhinaya capabilities of the
four dancers. Verses from Bharata
Muni’s ‘Natyasastra’ set in ragama-
lika painted the emotions of eight
heroines towards their compan-
ions. Vasakasajjita, Virahotkanthita,
different kinds of heroines alterna-
tively, and when presented together,
conveyed the fate of lovelorn
women.
“Chaliye kunjanamo...”, a Swathi
Thirunal composition in Brindavana
Saranga was performed next. In this
solo item, Arathi Remesh emerged
impressively as coquettish Radha
who invites Krishna to a beautiful
garden where they can find love
in communion. “Karthyayani Devi
Sada...” the second last item in the
recital was noted for its intense
dramatism. This composition of
Irayimman Thampi in Kedaragowla
narrates the legend of Karthyayani
Devi, an incarnation of Goddess
Durga who killed the atrocious
demon Mahishasura.
The recital came to a closure with
‘Jeeva’ set in raga Ananda Bhairavi
and Adi tala, yet another work of
Kavalam Narayana Panicker. It
employs rhythmic variations and
crosses tempos to depict the
journey of a devotee towards the
abode of God. ●

► On an emotional level, we are free of our inhibitions
and cleanses our mind. For instance, letting out the
anger as part of practicing the Raudra rasa helped to
realize that it will subside once we express it. All these
were like polishing our minds like a mirror, leading us to
a spiritual state experiencing Santha rasa. We imagined
ourselves looking at a mirror image and went through
all the emotions we had before. Finally, we reached a
moment of emptiness, a blissful state, where nothing
mattered anymore! All in all, ‘Navarasa Sadhana’ is a
treasure for all and it is up to us how we make use of it,
whether it is in dance, acting or in life itself. ●
Meera Sreenarayanan is an aspiring Bharata-
natyam danseuse, who has been learning dance
from her childhood under multiple gurus and now a
disciple of Indira Kadambi. She is a graded artist in
Doordarshan and also a cine-actor.
artograph
Readers’ Response
A great endeavour
Artograph, though nascent, has
gained an incredible image as an
authentic magazine promoting per-
forming arts and other art forms.
Also, the chief editor is an avid pho-
tographer, his recent solo exhibition
held at Kochi capturing the finest
action of the performing artists and
being published on the magazine,
proves the point that the proof of the
pudding is in eating... great endeavor.
Jayashankar Kenath
Art Writer (Palakkad)
All the best
An e-magazine exclusively for arts is
a rare find. Every piece is well written
and when accompanied by good
quality pictures, the reader gets a
sense of events unfolding right in
front of the eyes. It will be good to
have a section on upcoming events
so that art enthusiasts can save
the date for important programs.
Awaiting to see the printed version.
Great effort by the entire team and
best wishes team Artograph.
Unnikrishnan
Art Enthusiast (T’puram)
Talking Frames
2019 MAY - JUN | VOL 01 | ISS 03
GENERAL | 16
Playlist
Marathaka Manivarna - K.S. Resmi
05:21 | 2019 Mar 19
“Marathaka manivarna...”, a bhajan portraying the
love and longing of a devotee searching for the
emerald hued Krishna. Vocals by K.S. Resmi and
choreography by Devaki Rajendran.
Watch it here: bit.ly/ag-marathaka
Thanks a lot for the kind words
of encouragement. We hope to
continue the publication with
support from everyone. Looking
forward for suggestions for
improvement. Chaliye Kunjanamo - Renuka Arun
05:42 | 2019 Mar 29
Keep reading and keep sharing
“Chaliye kunjanamo...“, an evergreen composition
your feedback! Share your of Swathi Thirunal in Brindabani Sarang, sung by
comments using the online Renuka Arun.
form available in the following Watch it here: bit.ly/ag-chaliye
link: bit.ly/ag_response
PHOTOGRAPHY BY K.R. KRISHNAN
called ‘Aswathy Kaavutheendal’ at Sree Kurumba Bhagavathy
woman oracle celebrates her communion with God, in a ritual
striking her head with the sword. Devotees from far and near par-
Temple, Kodungalloor. She is at the height of spiritual fervor after
ticipate in the festival that happens annually in the Malayalam
Alarippu - Mousam Yasmin
04:29 | 2019 Jun 26
An alarippu in raga Kalyani and set to Misra
Chapu tala choreographed by Milan Adhikary
and performed by Mousam Yasmin. Sung by O.S.
Arun, lyrics are from Thiripugazh.
Watch it here: bit.ly/ag-myalarippu
month of Meenam. ●
Nrithyathi by Sakhyam
16:59 | 2019 Jun 26
Event highlights of ‘Nrithyathi’ - Mohiniyattam
group performance presented by Sakhyam,
an Austin, USA based collaborative of dancers
Ecstasy
celebrating the artistic diversity of Arathi Remesh,
Divya Shanker, Sarita Warrier, and Suja Pillai.
A
Watch it here: bit.ly/nm-nrithyathi