KAUÑIKU TAÑI DUNGUN

Pedro Aguilera Milla

Kauñiku mapu

Pu peñi, pu lamgen, fachantü mai ngütramatuafiñ tañi mapu chew meu iñche ñi
naseken. Illeu ta mülemum pu pütrake mawiza piren tulen, ka ta mülelu iñche tañi ñuke
mongen kai elutun. Iñche tañi ngütram tüfa kai.

Kuifi ta mülekerkerlay mapuche Kauñiku meu. Kidu mülekei tati pu mawiza, kom re
koyamtu, niekerkelay kiñe lelfün ume.

Kiñe antü mai, illeu waidüf kake mapu Arkentinupüle tati pu soltau wingka lamgümetui
tralka engün kom pu waidüfke mapuche mülelu kidu taiñ mapa meu. Fei meu ta pücha
alünke mapuche lef küpatuy wente pu mawiza tüfachi mapupüle aküingün.

Akutuleingün, feita peingün pücha alünke mansanu, pera, membrillo ka lleuke wente
mawida meu. “¿Ñi ta anümküy chei?” Kimlaingün. “Küme mapu tüfa, nielay che”, pi
tati pu wünenke mapuche. Epoula kom pu waidüfke mapuche deumaleingün ruka, fey
meu mongelefui. Rosakeingün kom tati mapu, deumaingün kümeke lelfün. Femngechi
kai nasei tati Kauñiku mapu. Pu waidüf mapuche Arkentinu alün fotüm niekefuingün
kom. Pücha alün mapuche müley feula. Kom tati pu wünen fütake che lapotui Kauñiku
meu. Umau mületuingün famten minche mapu meu; trepewelay.

Fei meu ta inchiñ kai naseken epoula, füfeichi mollfün engün tripayan müten kafey.
Fachantü mai, tati pu mawida mületulai kidulen, kulliñ niei, che, ruka ka kiñe üy,
“Kauñiku” pingey. Fey meu ta nasen iñche. Illeu ta nien iñche tañi küme ñuke,
kiñe peñi ka tañi mayechau.

Fentepuai müten tañi ngütram, pu peñi. Epoula ka doi ngütramuayu chumgechi adümaiñ
doi küme kimpagen iñchiñ taiñ mollfün pilelu Ngünechen. Felepe mai.
Waidüf amutui Kontian

Kontian pingei tati wentru Kauñiku meu nasei. Feichi antü taiñ ñuke latui kidu iñ
kuñifal ruka mew. Feichi tripantu Kontian kiñe kuse ñaña yafüngetui
chumngechi ñuke müten kidu iñ ruka metukey.

Upaletui pu tripantu, fei meu Kontian pücha alükerkey kai, pütrañma mületuy feula.
Amutuy kiñe antü tañi pu mawida mew, fei illeu trawületui kidu iñ kulliñ mai.

IÑCHE TAÑI KÜME IÑAM

¿Cheu am ta müleimi, pichi küme iñam?

Müna weñangkün mületunien tüfa meu.
Fachantü mai müna küpa yemetuafiel
Tüfa meu ta nielan ñi ume fürenelaanu.

¿Chem meu metu eipilaimi tami ñuke?

¿Chem meu alün llikaimi tami chau?
¿Kam kidu elkünutuan tañi ñawe chi?
Newe kümelay feichi dungu, pichi iñam.

Kauñiku meu mületun fachi antü iñche;

“Wachi” mapu mületuimi, küme pichi rayen.
¿Chem meu mandalaimi kiñe chillkan ume?
¿Kam kim papiltulaimi tami ruka meu?

Tüfachi mawida mületun kidulen iñche;

Müna tukulpafiyu wangülen metu kintulefun.
Kümeke trafia nien iñche eimi mi tukulpangen.
Ka weñangkün antü kafeley niefütofun tüfa meu.

Epu tripantu faltai kuretuafiñ kai.

“¡Pichi küme iñam, napange!” eipiafiñ mai.
Iñche taiñ manka püratuaimi, yetuafiñ,
Rumiñ meu ñamamulatuayu kultrapatun.
PEÑI KA PEÑI

Ñuke eluan, pikefiñ,

Koñi ñechi kuse meu,
Chau eluan, pikefiñ,
Ñawe ñechi fücha meu.

Peñi eluan, pitukefun,

Lamgen ñechi wentru meu;
Lamgen, pilefun,
Kurun, Pikefun.

Peñi ka peñi ûlkantutuayu,

Ûlkantutuingei nga pulku;
Adüike peñi ka peñi,
Lladkütutukelei peñi.

Mari-pura lewa kultrapatun,

Kultrapaduam tutelu;
Eymi ka kurun.

Püranietun lastra karü,

Faila, failangei epu chañkiñ meu,
Rüngküy “Wa” pükünui porümen.

Akuakutui em mai kurun,

Küpatun kurun eimi;
Tami duam,
Fachi antü itrofil-lu pulku.
KAKE MAPU MIAUPEN

Eymi tami duam küpatun,

Duamtutelu kurun;
Atute llemai peniepatun,
Tañi llalla ka chedkui ka ngillañ.

Eimün tamün duam küpatun,

Alütrüpa pichi mapa;
Ngiña, ngiña tiyen küpatui,
Püranietun kawellu wirapatun.

Ngiña, ngiña tiyen küpatuy,

Tañi laftra karü;
Akütun mai kurun,
Moimaltukelei mai.
ELKÜNUTUN TAÑI FERANA

Mawiza meu küpan,

Kechane tañi karga,
Kiñe pichi rüpü
Ka inaltu sankon küpan.

Elkünutun tañi ferana,

Amutun tañi ruka mew,
Rüngal konletuan piren meu,
Piñutulen engu kai.

Ka tripantu wiñon,
Lafkenpüle umetuan,
Peweñpüle umetuan,
Ka kiñe pichi ko meu.

Femngechi eipifiñ tañi mapu,

Metu püra kollulu iñche,
Famten alü tripa
Mületun kidu meu kai,
Ngünechen kimle ka afe.