N ATURALI S

C U R Г O S A
REGNI POLONIA,
MAGNIDUCATUS LIT V A NIÆ,
c- A N N E X A R U M q ; P R O V IN C IA R Ü M ,
IN
TRACTATUS XX
D I V I S A :

Ex
Scriptoribus probatis, fervata primigenia ccrutn
pbra(i in locis plurimis, e x M, S. S. variis, T c fti-
Dus oculatis, rclationibus fide dignis, e x p rim cn tis,
D E S U Al P T A
Opera
P. GABRIELIS R Z A C Z V N S K Ï Soc. J E S U .

^ s ' A N' d V M I R I Æ.
Typis Collegn Soc. J E S U . Anno 1711.
 A VIT U И I N S I G N E
I L L U S T R I S S I M E S D О M V S
GONZAGARUM
MY S Z К O W S С I О R U M.
Г f i l V STR ISS I MO
E X C E L L E N T I S S I M O D OM INO
D. J О S Е Р Н О
VLADISLAO
GONZAGA
MYSZKOWSKI
M A R C H IO N I in MIRÓW
CASTELLANO
S A ND O M I R I E N S I
D O M I N O
Et M E C Æ N J T I A M P L I S S I M 0.

< A Pplaudo felicïtati Nàtnrà latentls hatfenm,

qubd in lucern prodeat, eamq-, maximam,
A j^qm aTuam y Domûsq-, Tuœ, ILLUSTRIS­
SIME DOMINE. Facile Natura linquit metalltje-
(i) ros
 ros montes y âum Montent çalvum , grande- theatrum
fortitudims, virtutis heroicее fafitgium intueturfm quo
ante fecu la feptem evoluta, JASTRZEMBIEC A u-
Bor TuæProfapijse triumphales attendit ignés: $tdm-
venta, longoq; ab' ufu. fplendente SOLE A, armerum
fulgore, ipjum quantumvis SEREN ISŚ1M UM BQ-
LESLAUM C H R O BR l PR IM U M PO L Ö N IÄ -
R U M REGEM illußm vit. Lucina humiles сun as
dwn f i em it alm yfie evs tegiiy ut nullam Лисет^ m fi
prim dm videanty tvi fplèmlores mdtos, m fi Solis, impin-
gant ; MYSZ K O WSCIOR l M Genti eadem dies
vit am & dignitatem оЩйІегat, Fortunafa/eus-Qer-
mijcuerat Fafces, ut in ortu nafeendi, hotiorum •meridk"
es accenderetur. S i autem ejfatö M ąńdii in A fłfo-
nomicm/unt Stellœ P r ocerum j i miles, tot Pt iiriæ M a-
gmtudmis Siderä fpeBabantur, quot IL L USTRISSI-
MI REGNI SENATOR ES, P Ц R RU RA T I B&-
1TRIÆ PATRES M Y S Z K O WSCII. b ju lje fa tin -
fia r Sideris magni PETRU S ex PLOCENSI A N -
T IS T IT E , PR O C A N C E LL A RIO REGNI, EPI-
SCOPUS- CRACOVffiNSISÿ D UX 5E V E | I Æ ,
fparferatque late per Imperia, R égna, Province s ,
^ Oratoria ejusmodi lumm a, qua Rofira T u lh i redde-
_ rent clariora. Tonare, fulminare auditus Sarmaticks
Per it les in fa cris exedns w itrà enata monjtra vitio-
 rum , In Curuli Senatorta vifus txùnguert tgnibus / -
ÿiés, id eß, diBionis ardore, bellorum orta incendia.
Caßor &> Pollux, STANISLAUS, VLADISLAÜS
P A L A T IN I CRACOVIENSES, immortelles geflo-
rum fam a, dut atq-,effe meruerant, nam quandou -
wumCœh L et hici Sidus occideba t, alterum otiebatur,
-Gynofura fe lix , PE T R U S P A L A T IN U S L E N -
CiO EN SlS Reipubhcæ N avi proclamabatur, quam
,e decumams hellorum ereptam flu ff ibus, Premontorio
*böna fpet,- hjühs fortun at is reddiderat. SpecroßJft~
rtnum commentum ju era t-, Atlantem immota ctrvice tu -
JiJJe cdktm, admijifje Herculem m laboris confortiumi
-pvoud à fabulis/eqmez'it Polonia,ex menteCaroli M a-
gni, à pole diéîa, m MYSZKOW^CIIS CASTEL-
■'LANiŚ. Im elhgite,STANISLAO MEDERECEN-
"Sl ad tom moda public a Argo : LAU REN T IO S A N -
frEGËNSI pro falute Cwium Curtto : M A R T IN O
’ЛП-ELUN-ENSl prcdigo fangumis Zop<\ro: N iC O -
L A O VOYNlCENSi к bertat is imdi'ce Bruto: AN-
-DRÈA LUBLLNElSSI , Decio : C H R IS T O P H O -
IRO R A V E N Sl, M etelh: jO A N N E OSVIECI-
■MEN'S!, Artftide: J О AN N E BEL 7 EN SI, Majorurn
•omnium grandi compendw. It a, Domus un a, Senatus:
una magnorum Sidęt um patria. Dicite Reges R e-
-gwrum foiesy P E T R U M & SIGISMUNDUM exi-
С : (j) iimate
ftimàie Phofbhorum, Majeflatibus ojfficït ùtulo pne-
euntem, reddentem poft nubila diemypopulorum gau?
dia non morantem. Excujfum fulmen è nubtbm non
fine luce ferity proftemit yterret-, fulmina bellt MYSZ­
K O WSCII dum pugnabant ad Ortum, timebantur
ad Auftrum , ïpfa provocabant, terrebant pericula,
egerant eayqu<e Mars feciffet ipfe. Stringebat arma
PETRUS CAPITANEÜS LEOPOLIENSIS,DUX
EXERCITUUMj Orionis gladius protinus elucebat,
quo minores capite maxirnt cadebant hofles. Calcar
tur Latte a Ѵ"га, heroum ftatio à LAUREN TIO,
poß fu fum Uberahßime hoftilem fangutnem, quo ad
Orfamfibi, venturœpoftentail, tmxerat purpuras. C<e~
teri ß in retroaHa aniiqmtatis tempera incidiffent7
proçul M arte femoto, Hercule pulfo, in aftris medih
■confediffent laffati nimium pondéré viBoriarum, lau.-
rearum, & triumphorum. H tc jam futffet aüis fatis
ad magnitudtnem nominis fum m am , tam numerofa
terrarum numina, fim ulq; lumina protuliffe; apud
MYSZKOWSCIQS fàntiUœfu n t, aliéna fortis in­
cendia. Infuderat fe olm tota Sercnitas REGUM
LONGOBARDORÜM in GONZAGAS, M AN-
T U Æ , MONTISFERRATI, CLIVIÆ, NI VER .
N IÆ ,R H E T E LIÆ DUCES; claritudinem genem
ELEONORA GONZAGA а ихсш $ Щ Ѵ № А П -
 D O m . IM PER A TO R I AUGÜSTISSIMO de-
fponfata, M A R G A R IT A PA LEO LO GA FER-
DIN A ND O II. G O N Z A G Æ fadere connubialt ju n «
B ay ut Oecidens cum Oriente ab una Domo teuere-
tur. N atura, fexuq-y major LU D O V IC A MARIA.
G O N Z A G A , V L A D 1SLAI IV. JOANNIS CA-
SIMIRI, REG U M N O S T R O R U M C O N JU X
it a collect radtos geminæ Serenïtatïs, ut involutam
calîgtne infelicitatum tune noflram Lechiam illumi-
naverït. Supra humanaySiderayLun<e, Solisq; vias DI-
VINISSIMUS ALOYSIUS G ON ZA GA MAR­
C H IO CASTILIONIS eß eluBatusy complexus Cœ-
Itim Empyreum: & fie eognatio tnita cum terrige-
ttis propinqua faBcc Cœhtibus. Talem, tam q; lllu-
firem G O N Z A G A R U M Famtliamy dixiffe debue-
ram Regiam Solis, Serentjjimorum Regum, Princi-
pum Zodtacumy ingrejfus eft, V IN C E N T IO G O N ­
ZAGA produce, SIG1SMUNDUS MYSZKOW ­
SKI non obfeurus Orator ad nationes exteras, eo e-
Him fplendidms Mercurius Joviy Ctneas Regibus non
hquebatur. Idem CLEMENTIS VIII. Capitis Su-
prem i judicio deftmatus, Vaticano ejusdem oraculo
pronuntiatus M ARCHIO, ad exortœ lueis in Latio
’m ere menta. Convolate hue A Q U IL Æ MAN T U A-
N Æ Vifu avido Sokm excipientes, judice magno ap~
probantes natorum vires atq\ ingemum^' & G O N-
Z AG AR U M M YSZKO WSCÎORUM umverfa'
prop ago fulgores tantosferre dt dicerat,ad quantosjum-
dtces radu extgnnt pænas à pupilla. Sed quid defle-\
xi eço longim à Te EXGELLENTISSIME in M i* .
row MARCHIO CASTELLANE SANDOMI-
Rl EN SIS ł qw d ILLUSTRISSIMUM FRANCI-:
S C y Л І CAS T E L L A N U M BEL ZEN SEM PRO-,
С Щ й T O R E M T U UM non deduxi a d p a g i-%
nam ? Ignés Seraphicos ferebat die re atq• nomme,,
fovebat pedore am'oris flam mas in P atnam , SERE­
NISSIMI 0 AROLI PRINC1PIS PO L O N IÆ ,,
SVECIÆ la te n , fe d magts cordi fe adm w ebat, i n ,
Te jubar omne fparfurus. Extulit Avito Muro PA­
RENS SARBIEVIA PALATîlSîI MASOVIÆ FI­
LIA Leonem eum , in qm Sol pojfet bofpltari
SOROR antea PA LA TINA SMOLENSCENr
SIS, nunc BRACLAVIENS1S, inter WOLFFO-
R U M , JO R D A N O R U M decor a , inter Nuptia­
les tœdas eomparet clarijjima: propinquttas cum
K ON OPA CC IO R UM , T A R Ł O N U M , m e r o \
rumq ;nom'mibus natis ad lnfulas,Mitras,Trabèas, An­
nulas Signatonos, Sciptones Regm, Ducales Clavas, eß
non un}bratihs. Feciffes folus O &N ATiSSlME DO­
MINE dluftre genus, f i non inveniffes-f fie enim M a-
jorum C e r accendißi ßudiorum fervore \ fic illuxißi
JAGIELLONICÆ ÜNIVERSITATI Cracovta,
ut Academi umbras, Attic as поВ es fer enar es inge-
nio. Patuit optime erudtto Orbi in aprico, quomodo
Apollo cum M ufis, Mercurius cum Oratoribus,
Anßoteles cum Peripato ad Te devenerat, P a l­
las foli сerehrо Jovis, fed Tuo capiti quoq-} debe-
rćW. Idcirco literarum nobile deeus, ht eratorum
grande negotium extitißi, quot enim in LY GEIS
PINCZOVIENS1BUS à Te erettis, rÄÄ-
*000» locupletatis formantur literœ , tot exarantur
Tibi elogia : quot evolvuntur pagina, /о/ implen-
tur Fafti mumficęntia. Ex literarum patriay ive-
ras extra P atriam , peregrini Soles ardere amore
Tui videbantur ; luflrabas Orbem 0f illußrabas,
relinquebas Urbes, ^ 7W defideria. Pofl
alienos Soles arridentes fereno vultu indoli optima,
prudentia exquifeta, gravitati morum infohta, ?-
loquentia fingulari, peritïa Imguarum notabili,
aßimationi maxima populorum, objeiit fe Tuo
afpcBui Othomanica Luna ad Viennam, «0#
d w r cornua impletигa , nifi toto Imperio. E t
fietiffetpleno lucida orbe, nifi JOANNES III. Euro,
p a Scutum y Orientis fulm en, Polono m ilite, Te
(i) ///#£-
 timertim, lahorum, prœl'torum, viBortarum comi­
té fecijfet mmui avarum St dus, adegtffet p allere
m etu, rubere fanguine. De cremt Planeta tngens^
aperta Tibi crefcendi via in tmmenfum. Ordie-
baris etemm à Novilunto Thraaco novos honorum
menfes, deduBurus eos ad annos jecuturœ œtat'is.
Accejfere titulis, laticlaviis ornamenta virtutum ,
pulchre Tibi Honorio fociatus Probus & Probt-
»w. Involvebatur antea Pmczovia tetris bærefum
noBibusy nunc MYSZKÓW’SCI ANIS adjuta ra-
düs j Orthodoxe Ftdet, ReUponis die, ш с w m -
circumfunditur. Amtfiffe lucem in Gracia A -
reopogum accepimus, tnvemjfe apud Te exper't-
m ur, öW» m /ю dicitur dies, яг/ extrem de
tnop'iæ damnait umbras felici clarefcmt сa u f a*
Redditi funt Themtdi ocult ad refpeBum fo-
hus ïnnocenùæ, reflitutæ Judkibus delegatis ma-
7Ш aniiquitate fubtraBoe, quibus proßrata mul-
torum fors füblevatur, munera non palpantur. Pofl
Aflræam ab aßns ad Te deduBam, *5/й6я benefi-
mânes ILLUSTRISSIME, cenatim
tmiverfi concurrunty fu lt cet Domicilia Ordmum Re-
iigtoforum, prœferiim Cracovienßa, Calijfïenfia, To-
runenfia Soc. J E S U , favoribus, grains} beneficm
сити-
 cumulata ad Mecœnatem, nomïnis magm Pup'ill't a d
Tutorem , calamitatum telis tm peńti ad propugna-
culum. N e с cum illuflrt fortuna T u a , fe d Tecum
loquuntur fu b d iù , trahuntur comitate, fervantur vi-
gilaniia , attolluntur demiffione, ammantur ordine
inflttuto. Jungis feliciter res diverftffimas magnam
fortunam a tq • modeflïam , faßigio æfiimatioms
fin e fa fiu es pofitus. 0 f i clara Tua Progenies non
effet cuptdis prærepta ab afin s , «0« fublimis çloriœ
duntaxat bœres, fe d & virtutis, emineret. M ulit-
plicarentur ita decora Patris in Filio > quemadmo-
rtf#/» crefcit lux Solis m iride, 0/// pardns. V em t
ïn fociam vîtæ prœclarœ Tuœ H ELENA C O N ­
S T A N T IA C Z A R TO R ISC llS DUCISSA /«
K iew an, non fine fplendidiffimo сomita( и CELSISSI -
M O R U M D U C U M SA N G U S Z K O R U M ,
f i fas efi refodere Majorum cineres, D U C U M
K O SER SCIOR UM , D U C U M K O R E C C IO -
R U M , P R IM A T U M , PR IM O R U M q; PR IN -
C IP U M in Regno mßro. Grandis iitidorum duel-
tur ordo, non minor exemplorum probita lis ;
gie pïngitur H ELENA à tribus Gratns fanguine
alto, fe d magis commendatur à pulcherrïmo vir­
tutis colore, verecundia. Hactenus ego minus fplen-
( 2) dide
M e de ILLUSTRISSIMA PROSAPIA T U A ,
minus feliciter de Fortuna, minus digne de me­
ntis dixi : verùm Naturalem Hißoriam Regni
P olom a, magts NOMINE MYSZKOWSCIA-
N O radiare fe c i, quam Stellis crinitis, Stellis ca-
dentibus, Aurons В oreis, Facibus, aliaq-, Mete о-
igneerum multitudine. Metalla, Gemma, nunc
nitent melius : /47;/де fublimiùs evolant cum ACCI-
P IT R E 7W, AQUILIS Solem videntur ptte-
re : Animaita quadrupedia incedunt majeßuofms cum
LEONI BUS regnare natis: abditorum Natura in-
vestigatoribus panditur Regia via c<elesti ferenior :
praeunt SOLEÆ hmatißimce : gemina CRU X fau-
stum iter dum reddityfulgores addit fulgoribus. P rodeat
igitur de luce tanta, in lucem H iftoria, 7# poß in-
gentia in Sole publico reffe fa ff a, impie Orbis hiß о*
nam . //л i w r t

IL L U S T R I S S I M A
ElCELLENTISSIM Æ
DOMINATIONI
Devinfliflimus fervus
Gabriel Rzeczytiski Soc. JESU*
PRÆ-
 PRÆF AT IО
Ad Lećtorem benevolum.

Ültoïtim capita inledit ea opinio, qiiod natura alibi m atrem , in 110-

M ftra Lechia novercam agat. Sola opirna Ceres nobis adfcribitur, fal
adjicitur pani, ad condimentum aridi v id û s , copia carnium , poft feri-
as efuriales, fi eft conceffa, univerfæ opes revocatæ ad calculum. Flo-
ridiffima [ inquiunt ] efr Polona N obilitas, aft fine Regno Vegetabili, plan-
t a r u m , florum Republica : libertas aurea, fed absq; auro domeftico, & toto
Regno Minerali: immenfæ vaftitatis fylvæ, verum non concludentes opulen-
tu m Regnum Animale. Audiebatur Lechia Fîeroum patria, non raritatum: ftu-
penda dabat exempla fortitudinis, non naturæ fpeftacula, quæ intuentium
oculos raperent ac retînerent; quapropter numerofi Annales fubjtćti prælo
ad gloriam, fam am , m emeri am p o f t e ro ru m n u llæ vulgatæ hiftoriæ ad Col-
legia Naturae Curioforum. H æ , atq; aliæ voces aures Orbis impleVere, na-
turam tenacitatis, aut iiividiæ contra nos maximæ mlimulantes.^Ponite, po-
nite tandem præconcepta de riobis arbitria ; inter agrorum noftrorum inde-
fdTam culturam , datur non parva naturæ oeconom ia, inter abundantiam:
alim entorum , rerum infolitarum locuples penu. E ruere, pandere abdita ra-
rio ra, pretiofiora, allaboraveram, fimulq; adverteram tantam latere opulen-
t i a m , quanta par effet implendo grandi ærario. Natura quippe munera fu i
n on fimul trad it, nec patent omnibur, remota funt, & in interiori penetrali
claufa, ex quibus, aliud hæc æ tas, aliud poftera accipit, ac depromit. Ad'
detegenda naturæ ejusdem arcana, folertiffimorum Scrutatorum obfervatïo-
nes acceffere, etcnim Kochański Societatis JESU, S. R. M. P olonix M athe­
m a t i c s nobilis, nihil magis arduum, errandiq; periculis obnoxium effe cre-
( 3) diderat,
 Ш )(Х)( Ж « *
<!iderat, quam folius rationis difcurfu, naturæ leges inveftigare velle, quse
fecretis fuis receffibus façpenumero nofiros eludunt lyllogifmos , nifi frequen­
te r ac diligenter inftrudb's fulciantur experimentis. Quoties verö magnis A u-
thorum diffidiis de myllerio aliquo q u æ ritu r, toties plures aliénas iententias
probabilitate non deftitutas ad duxi, ut ampla concederetur libertas cuilibet do­
gm ata eligendi. N on approbate à m e , nec refutatæ m anent eædem afler-
tio n e s , nam ad confirm ationem , aut re je â io n e m , fæpe C h y m ic æ , Medicæ,
Anatomicae artes, microfcopia novæ inventionis, mechanicæ m achinæ , expe-
rimenta profusô aurô coinparata requiruntur. Plurima volumen iltud fi te­
net obvia, n o ta , ac vilia, fecutus fum methodum eruditiffimi Merret in
Pinace Rerum B ritannicarum , Raitim in Catalogo Plantarum A ngliæ , Sib-
baldum in Scotia IUultrata, ВаІЫпіцп in Hiltoria Naturali Bohemiæ, Schweck-
feldium in Т Ц о г іо - Т г о р Ь ж о Silefiae, qui plané minima complexi funt fo«
liis integris Praeterea, quid in noftris nemoribus frequentiùs betulà? ilia ex
Gallia translata olim in L a tiu m , Fafces R om anorum Magiftratuum infignia
conflituebat. Sylveftri pinu quid vilius? hanc regiones calidiores plurimæ b a­
b c e defiderant, virorem perpetuum arboris aeftimantes. Implet tefta cico-
n ia , non vifa Aldrovandi teftimonio in Italia.- itridet paffim cicada, non au-
dira ab Anglia: cuculus vocalis nobis & vulgaris, no n N ovo O rb i, non
Æ thiopiæ . Pleraeq; res, alites, ferae, confvetudine, copia, aut illoium genio
v iluerunt, qui in folo patrio nata contem nunt .neg lig u n t; aliéna, longinqua,
adm iratione, o r e , calamo venerantur. Domeftica produxi ego ac æftimavi
Patriae gratus; ne autem fide; maneret dubia conglobatis auftoritaribus dićta
ftant roborata, fervata phraii Scriptorum primigenia, quâ im m u tatâ, fyno-
nymiae formarentur continuae, fuppreffis magnis nominibus, exile meum ob-
truderetur ubiq; nomen, furtivis me efferrem plumis cum cornicula. H îc vo-
Iens vitare C h iry b d im , in Scyllam incidi, nimirum in acriorem Bardaji cen-
fu r a m , vitupeni notam iis appingi folitam , qui exfcribunt libros, & implent
bibliothecas. Affiimo pro'inus clypeum , contra telum hoc acutiffimum. Col-
leftanea ex libris fu n t, fed latè per Regimin fparfis, rariffimis, in regioni-
bus diffitis editis, magno laboris impenii:) acquilitis, vetuftate arrofis, novi-
tate commendatis, quos nec oculis Bardajus ulurpaverat. Ex libris, fed Gal-
licis, Italicis, G crm anicis, Polonicis, Latino donatis idiom ate, reduftis ad
com p en dium , carô quia precibus, emptis. Ex libris, fed grandibus, in T o -
mos plures divifis, hi evoluti vix verfus aliquot interdum obtulere. Poll
aliéna, data & de proprio plurim a, dabuntur caetera, favente c æ l o .i n Sup-
plem ento hujus H iftoriæ , ad quod eluuibrandum nova occurrit crebrö m a ­
teria. Interim utere his Curiofe L efto r, & fi quæ perfpexeris, adverteris,
noveris fingularia, rara, mira, in Regno noftro , expofcenti enixè gratiam
mihi iuppedita, n utu, v o c e , vel literis.

APPRO'
 APPROBATIO.
ST A N ISLA U S JOSEPHUS
de Bezdcn H O SIU S D E I & rfpofiolicœ Se-
dis gratia Epifcopus Uticenßs, Suffragmeusy Cuflos^
Vie anus in Spirituahbus & Offiàalis Generalis Pre-
tmsüenfis, Canonicus,& Sede vacante Epifcopatûs Cra-
covienfis^ac Ducatüs S everгa Generalts /.idmmftrator.
T 1 Niverfis, & Singulis^ quorum intercft,aut inter-
efle poterit, fignificamus, fidemq^ facimus, le-
ćtum fuitfe à nobis Librum, cui titulus, Htfloria N a­
tur alts Сигго/а Re grit Polomœ^Magm Duc a tus Litva-
niœ &c. Authore R. P. Gabriele Rz^czyriski Soc:
JE SU , Viroin rebus indagandis ac inquirendis fè-
dulo.Et quoniam nihil in eo reperimuSjquod fît Fidei
Orthodoxæ, dc&rinæ, nncribus bonis contrarium,
quinimo ( cum in rerum variarum exterarum inve->
ftigatione plurimum defùdenms, ignari quas domi
habcmus)multùm utilem bono publico futurü cen-
ftmus: proinde in lucern edendu, typis imprimencu,
Authoritate noftra Adminiilratoriali permittimus
& concedimus,præfentesqjmanu propria fîibfcrïptas
iîgilloq,- noftromunitasdamusCracoviæ,, 6. Men-
fîs Odobris, 1719. / ^
V Idem qui fuprà.
 FACULTAS
R. P. VifitatoriSj Sc V. Praepofiti
Provincialis Soc. JESU per
Poloniam.
p U m Opus, quod infcribitur Hißoria NaturaTn
^-^C ur’tofa Re grit Poloritœ, Magm Ducatus L itva •
ritte à Patre Gabriele Rzaczyński Soc. J E S U
confcriptum, aliquot ejusdem Societatis Theologi
recognoverint, & in lucem edi poife probaverint,
poteftate mihi fa&a ab Admoduni Reverendo Patre
noftro Michàéle Angelo Tamburino Societatis præ-
fatæ Præpofito Generali; facultatem conccdo, ut
typis mandetur, fi iis, ad quos pertinet, ita vide-
bitur. In cujus fidem, has literas manu mea fir-
matas, & figillo munitas dedi. Gedani 20. Julii,
Anno 1719.
REINHOLDUS GERT
Societatis JE)>U.

Sed prior h it hominis cura eft dignefcere te n a m .

Et qu& hujns miranda tulit natura, nótart.
C. C ornelius Severus in Æ tn a .

Ne» omne quod admirationem parit, & noftram ejfugit oculatam ßdem,
veritati obftat ; rue quod rar u m , zy nobis non vifum , fa lfu m .
bch o ttu s S. J. in Phyfica C ariofa.
TRACTA-
 Щіçg4' 5§?'$ç§3ШЩ* r "
' jV -Л»*î>' « г> *t>- tfг> i <>>j 'J j ' H ' f à ^ ; t.»Ц Ч t > ^ ? 'Ц Ч 7 > ' »V. > 4
. ■'À-' '# “■ \.~ «

іЭ Ч?" ^«кЯаьЧ? Ар нум(^ѵ ^»*И ь кі* ^ - г»

Т) О;' -utoVtN liV'td' оѴЧ^4' чк,^с> i/k<ï>' ■i'fc'rf'èV - Л ОѴ -<Л< ;»>. 1*7

лз 4 P ^ -> 4 ‘ <0 > 4 Р 'Ц ^ Ч Р 4 J> 4 f Ч \ > 4 <' ~е>«4 Р • «0 Л 4 Р ^

аЛ

T R A C T A T U S I.
T E R R Æ A U D IT A PA N D E N S.
S E C T I O I.
De
F O S S I L I B U S .

’Шопam Naturalem Regni Poîoniamm

aggrcflurus, terræ profundifsimos finus,
latentes naturæ gazas, in hac Scctione a-
perio. Terra Arißoteli eft: elementum
iîccum,frigidum, denfum, grave, immobi­
le. Fofsiltum nomine donantur ea, qua:
induftriâ, labore, ex mineris, ac fubterra-
neis locis eruuntur, parente foie, matre
i terra, produćta.
II. EBUR FOSSILE reperiri notât Lacuna Comment&r. in Dio
fc oridem hb. г, in Italia crui Clяfins tradit, & in frequenti ufu inibi elle,,
ad verts animalium vimlentorum moifus. Edidit ager ad Viftulam
fluvium pofitus, fex milliaribus ab Urbe Varfavia difsiras, Ebur hujus-
modi, quod Gedani fubje&um oculis, dens Elephantis videbatur. O-
A pinione
 pinîone tamcn plurîmorum A uthorum , fubftantiam dentis veri non te­
net, aft talis dicitur propter fimilitudincm cunr dente præfatæ belluæ
acquilitam. Addit Bonami S. /. in Mufeo Kirchertano, ut pluri-
mùm Ebur hoc inveniri cura bafî non vacua, verùm ubiq; plena, ас
denfà; ideoq; ab Elephantum dentibus aliéna. Si autem non careat, &
vacuo requifito, adhuc oritur quæftio bina, apud curiofos naturæ feru-
tatores. An idem fofsile, a natura ludente, ex margæ aliqua fpecie,
& fucco lapidifico produćtum, figuratumq; non fucrit? vel, an diluvio uni-
vcrfali, terræ fuperficiei difeerptæ, ac quafi in fr u fta refolutae info (lus
dens Elephnntis ( accedente humore, ex materia lapidea genito j non
permanferit ad noftra temporaî Refponfiones pro utraq; parte mi­
litantes adducentur infra, in Lignis, Ofsibusq; fofsilibus, in Unicornu, &
Conchite lapide.
III. CARBONES FOSSILES, Encelio de Re M etallica Lapi
dei, alijs Terrei, Græcis Lithanthraces, è bituminis genere, terra pingui,
&c atra conftant. Carbonum ideo invenêrc vocabulum, quia eodem
colore notati, cum carbonibns de Ügno paratis: æquè ignefeunt, atq;
ardent. Non differunt à Terra Ampelite, ac Pharmacite, fenfu A -
gricoU, de Natura Fojsilmm, Cafii S. I. in Mineralogia ; cæterorum o-
pinione diverfi. Duplices Gabelio traclantt de Succm о , lib. i , fcili-
cet leves, rarefeentes, aqnæ nonnunquam innatantes, propter tcrræ ex-
coćtionem. Graves fecundæ clalsis, hoc eft, ex materia terreftri craf-
sa, adufta compoflti. Ex utrifq;, alij plus bituminis, alij plus fuc-
ci lapidefeentis nacti; unde primi flammam facile concipiunt, reliqui
nonnifi adjuti carbonibus, nés non follibus. Vcrifimile, Gxbelius ci-
tatus exiftimat, non folo calido, ficcoq; halitu, fed igne fubterraneo adu-
ftum hoc bituminis genus nafci. Idem nonnullis in caufà eft, quod
Ætna, Vefuvius, Hecla, & Helga ardcant. Præ regionibus cæteris,
Carbonum talium fæcunda Anglia, ac Scotia. In Regno noftro,
teftc Sprengero in Volon;a Novo - Antiqua , & Starovolfcio, apud Tenci-
num ctfofsi. Yiderc jubet & Opaleński in Defenfa Polonia contra В arcla­
tum y Fofsilium Carbonum montes, fed îliorum ufus apud nos nullus,
cum adfit copia aliorum. Eruti non ita pridem, & ex monte Vi-
ftulac
 ânlx ifnpendente, fercnte Civitatem Dobriniam, lcvcs, friabiles, no и.
difficulter ignem recipientes.
IV. CESP1TES FOSSILĘS feu Glcbæ inftammabiles, vulgô
Turffac, Germaiiis 7 o rf, bitumiiie confiant; nulla cnim terra ardefcit,
nifi folphurata, aut bituminofa. EfFodiuntur molles, fungofi, exficcan-
tur in foie, pro ignis fomite, quem duriores, ac ponderofi admittunt
tardiùs, fed longiori fpatio temporis fusceptum fervant. Turffifodins
frequentes in Belgio, ex Auftrali Hollandia, Zelandia in Frifiam, Tran»
fifalaniam, Groningam, Oldamptiam feruntur navibus cefpites bitumino-
fi. Iidem corbibus, faccis impofiti, refercntc Schoockio in Ira fl. dcTurf-
fis, per Hollandiam diftrahuntur, cum vectigalium folutione. Sola
Prufsia noftra, circa Gedanum, Mariaeburgum, hac pratenfi, pingui, ni-
graq; terra onerat plauftra, ut hyemc arceat frigora ab egenis. Negli-
gitur alibi, propter lignorum abundantiam.
V. FARINA FOSSILIS, five Mineralis, eft terra alba, levifsima,
farinacea, nutrimentum non foppeditans, in panem fola non compin-
gibilis. Et quamvis farinæ triticeæ, vel Гесаііпаг immifceri, ejusq; glutl-
nofis particulis invifcari, in clibano coqui, panis formam praeferre pofsit,
aqua tarnen hic panis dilutus, ait Schrockius infertus Ephemerid. M edi­
co - Phyficis, priftinam formam oftendet, petendo fundum. Ortus fari­
næ talis, ex minerali aliquo latente in penetralibus montium, ex femi-
nio proprio, exhalatione erumpente, inftar pulverum quorundam chy-
micorum, per fublimationem leparabilium : v. g. florum fulphuris, anti-
monii, deducendus videtur. Vel ( ut alii volunt ) vapor aliquis (piri-
tuofus, rimas, cavernulasq; lapidum penetrans, obvias partes eorun-
dem faxorum calcinando convertit in pulverem. Prope Fortalitium Ge-
danenfis Urbis IVeixelmunde vocatum, Farina hare eft deprompta , к Got-
tvaldio dono mifla Scbrockio Phyfico Auguftano, a Fifchernn in Schema-
tifmo Prufsia Subterranea, notitiæ tradita, appofito Anno 1700.
VI. LIGNA FOSSILIA, in terra profundiore fiibinde repcrta,
K ir cher0 in Mundo Subterraneo font duplicia. Quædam fuêre olim ar­
bores, decinfo temporis, conteda tellure multa, vi facultatis lapidificae
in faxum çonverfa, alia, purum naturæ negotium. Qualiter producau-
A 2. tur
tur, fil sс a Tillin gen in B iu m in e, Fofsili, eft enarratum. Q iio-
m odo fint diftinguenda a lignis vegetabilibns, cafti obrutis terrä, & in-
duratis, J g rico la cum multis aliis abundc explicavit. Diligcntcr vide,.ait
Stoochus de Turffis y an corticem, mcdullam Stc habeant, quæ fi ab-
fint, à natura ipfa, in profundo terrer gremio, non aliter, ас alia fubcer-
ranca atq; fofsilia, talia ligna progenita, impleta bitumine, accenfa fomi-
tis inftar propaganda ig n cm , non fine fulphure afflato naribus. E do-
fto с . щ recentiorum Scheuchz.erusy in Herbano Diluviano, praéunte IVo-
cdwardo in Speciminc Geographic Ployft с<cэ non aliunde dérivât Ligno-
rum fubterraneorum originem, nifi a fatali ilia diluvii ftragc. Dcjećta,
info (la folo jaeüerunt, inflammabilitatem,colorem, fig u ram cxternam, &
ftrućturam inteniam ligni retinendo. Firmatur aflertio, iVoodzvardi ob-
fervatione fingulari. Ingens effoditur Lignorum fubterraneorum numc-
rus, è terra quarundam Infiilarum, ubi null« arbores crefcunt, nec plau-
tari pollunt, propter ventorum ferociam, ac tantam tempeftatum auftc-
ritatem, quæ non patitur, ut ulla vegetabilia, ultra fruticum alcicudi-
ncm afiurgant. Occurrunt & in terra uliginofa, paluftri, quoniam hxcy
ob bitumino&m fu am naturam, ligna contumulata condire quail voluit*
atq; fie ad ætatem noftram præfervare à corruptione, Ex allatis opinio-
nibus, quænam verifimilior cxiftimanda, penes lećtorem, miraculorum
naturæ inveftigatorem (let judicium.- In Elbingcnfi iylva Ligna
Fofsilia apparuerunt, inter Nordebarg, & In fierburg э dum circa hortum
ducerctur folia: eadem inventa cum Succino, fcriptore Hartmann in Hift*
Succtni Prüfstci> cumq; natura exploraretur, nullo fætoris fenfu, flammam
concepcrant, fornacibus incalefcentibus impofita, nitrum vitriolo, fulphu-
req; pcrmiftum exhalarant. Exficcata, & aqua? tradita difsiluifle vifa in
cruftas, quas priùs humor magno cum ftrepitu hiare fecit: incenla,ignem
fine fiamma tećte fcrvârunt. Regina Ludovica Joannis Cafimiri Coii-
fors cum Salis fodinas Vieliicenfes luftraret, anno i 6 6 i >&fbfloribus num-
inos Ipargeret liberaliùs, glebam , vulgo bancum falis, muncris loco ac*
ceperat, qui in aliquot concifus partes, ramum betulæ protulit,æquantcm
crafsitudine radium, five os minus cubiti. Ita cujufdam M. SS. teftan-
tur, fidem perfvadet Lardanns de V'arictate I. c. i 7 #adducens quendam.
inter
 inter marmora frondes oculis ufurpantem. Folsile lignum Pyrite vitrier-
lato fxtum , de Montibns iucciniferis Prufsicis depromptum Scheucb&rtis
in Mufeo Diluviano adnoravit. In fpecu prope pagum Sopoty diftan-
tem niilliari medio a Cænobio Oiivenfi erutum, Gedanum læpius ferc-
batur, ubi Chymica arte per retortam deftillatum, particulas oleofas, bi-
tuminofas, concipientes avide ignem, rcdolentes (uccinum extradebat.
Adjungo Ligni's Fofsilibus, transmutata ligna in lapides, Græcis Litho-
xyla, commodior enim alius locus non occurret. Lapidefcentia a Fallo­
pio in Fofsilibus attribuitur humori cuidam ex materia lapidea genito,
elaborato, coćto, aquis perroiflo. Idem humor vocatur ab aliis fiiccus
pétrifiais, fpiritus lapidificus, faliftus, minutifsimas penetrans partes, o-
mnes pecmeans poros, manente figura priftina, & magnimdine. Clara
analogia Honorato Fabri S. J . in iis frućtibus, qui condiuntür laccharo.
In campis Oppidi Potilicz., Terræ Bcłzenfis, li pinearum ąrborum aliqua
pars, v. g. ramus præcifiis fuerit, five to ta arbor fuccifa, tradit Dlugoffus
Hiß'. Polonœ l : i, lignum in lapidem polt annos aliquot fie transformari,
ut ex со ignis tanquam с filice excutiatur. In Diftrićku C hełm enfi, tc-
ftimonio MiechovitA Script oris Sarmat id Europ œœ, frondes pini ad terrain
proje&æ, intra annum, vel duos, in (axa convertuntur &filices. Lignum
cum duritie lapidis, с M onte Epifcopali ad Gedanum, protulit folîor.
Rufsia rubra, feu Roxolania, circa Tomafz^ou^ Szcziebriefzyn> fimili m o ­
do indurata fćgmenta arborum, dicitur, crebro ofterre incolis. Terra Le-
opolienfis arboretum, tenet fub nomine Sylva lapidea, vernacule Las ka­
mienny , propter Lithoxyla numerofa in radicibus, fi non truncis atq; cor-
ticibus. Podoliæ fagi nonnull« antiquifsimæ, partes proximiores ter­
ræ villanis fuppeditant, quibus illi filicis loco utuntur, ad ignem chalybc
provocandum. Siquidem vero A g rico le FofsiL I. 2, luccus lapide-
fcens, tam intra terrain, quam extra ilia repertus, res omnes capaccs ver-
tit in lapidem , incidi in Schematifmnm Prüfstd Subterrare*. a Fifchern
prcelo fubjcćtum, fecund'ùm quem petrificata manus, in Bibliotheca El-
bingenfi erat depofita, fimul cum ornamento capitis Yirginis Ethnie«
Pogia?, in querceto ejusdem Urbis invento.
VII. O LLÆ FOSSILES prope Oppidum Srzjsm Majoris Poloni«,
A 3 in
in campis N ochow pagi, 5c in Pałuki, non procul a Łekno & Kozielsko ;
qua? ex tra d a de terra, funt afsimilcs ollis arre figuli faćtis. M iechovitA
Chronicor. Pol. I. i, DI'Ago (fus H iß . Pol. I. i , Neugebaverus I. i, M unjle-
rus in Cofmograph. Univerfali. Trope Sremum non tantùm ollæ, fed
& amphoræ, cacabi, ali arum q; figurarum vafa fi&ilia fponte nafcuntur fub
terra, ćfFodiuntur mollia, in àérem prolata durefcunt. Vidi unum atq;
alterum, quod inde erutum elle dicebatur, rude, nec fads bene confor-
matum. Cromerus Połonin I. i. Plurimi incolæ Regni noftri, un'a cum
exteris fidem denegant dićtis, afferentes, argillam ad figuram ollarum
fponte fe non pofte componere, fed vafa talia ex fepulchretis Gentilium
erui, qui ambufta ofTa, Śc cineres intulerunt terræ in fictilibus, ubi te m ­
pore longo emollita, abeunt in argillam, expofita àéri rcfumunt,duritiem.
Sed evolvatnr citatus Dlugojfus H iß . Pol. I. 11, ita refcrens. E x W fcho-
w a , in Srz.em Jagiełło Rex procefsit anno 1415, illumq, ibi Ducis Au-
ftriæ Ernefti affinis fui convenit nutitius experturus vifione perfonali, an
relatio innitatur veritati, faćta à Polono milite ‘J oaw ieW arfchow ski, quod
videlicet in Poloniæ regionc, in loco uno, plura ollarum genera, fola n-v
turæ liberalitate, absq; omni humano fufFragio effinguntur. Vladislaus
itaq; R e x , Erneftum ex ambiguitace foluturus, in locum campeftrem
villæ N ochow defcendit, Sc in fui præfentia, terrain plerisq; in locis fodi
jubens, ollas plures variis formis, &c quantitatibus diftinćtas mirabili ope,
& virtute naturæ, non fecus ac à figulo effinguntur, formatas reperit,
nuntioq; Ernefti fingula curiofms fpcćtanti, mirabile opus monftravit, atq;
Duci transmifit. Extant ollæ praediâæ, dum primo egeruntur de fabu­
ło, teneræ, & fragiles, quæ poftea folis virtute duratæ, ad omnem ufam
huim nim i congruunt. Hæc ex Dlugoffo de Ollis noftris Fofsilibus, feu
Nativis. Similes В alb mus S. J . in H i ft. N aturali Rohem'л adnotat,
circa Cunaci montem à paftoribus, & pueris deditis ludo, extradas, fole
ficcatas ad culinarum ufum. Item prope Sprembergam in Lufatia in-
feriori, ollulæ ftupendæ conformationis, ex argillæ fodinis dum profcrun-
tur, Hagendorn in M ifcel. Curiofis credit, naturae in ejusmodi fabricandis
vafis vircutem non elle detrahendam.
VIII. OSSA FOSSILIA producere tcrram Kircherus M u n d i Sub-
terra
 terra l. S, fuse rationibns, indućtionibus, authoritatibus probat; denresq;
in antro Panormitano innumeros, à natura formatos fe vidilîè affirmat.
Ibidem datur difcrimen inter ofla vera, & à natura mincrali efFećta, quod
ilia Temper tibiarum canales, fiftulofos meatus, olim medulla refcrtos reti-
lieant, hæc vert) folidum lapidem, fine ullo meatu mentiantur: pafsim оC-
fa Gigantum vocata, ex communi perlvafione. Accedit Gefneri in Fi<
guris Lap dum teftimonium. In fpecu fubterranea prope Elbingerodam rc-
periri ctfa, &r dentés tantæ magnitudinis, ut vix credi pofsit, vixifle un-
quam tant.T molis homines, vel animalia. Oriuntur opinionc plurimo-
rum, ex marga, vel luto molli, intr'a terræ concavitatem, veluti intrà ni-
dulum aliquem ; vel certè, ait Tjlkowski S. J . Phyficœ Curtofœ Part. 3,
volutatur matci'ia uliginofa, cretacea per declive montis, & in longùm
fe extendit; tandem accedente halita falino, petrifico, in duriticm lapi-
dis abir. Authores recentiores, fententiæ diftæ minime adftipulantur,
conformitatem conftantcm oblervando in ofsibus, dentibus &c. Animalium
partibus, quibus refpondent, iîmillima aftirmantur еіГе in Aiipcellaneis
Berohnenfibus, nec ulla in fibrarum ductu, lamellarum textura, cavita-
tum dispofitione, partium commifluris differentia. Ad diluvium univer-
fale referuntur a łVoodwardo>Тепъеііо, atq; aliis.Diffluentibur enim aquis
terra difloluta, fenfim rurfus fubfedit, divcrfa effecit ftrata, quæ foflores
obfervant. Animalia, à terra magis, magisq; fubfidente fuerunt obtećfca,
&inde facile patet, quomodo Elephantina feeleta, Balænarum olla, & C ro -
codili, in Europam pervenerint. Mixtio quoq; talium Ofsium Chymi-
cè examinata À Carl m Lapide Lydio Phdofop: Pyrotechmco ad Оjstunt
Fopil: Docimafiam analittce demonftrandam adhtbito, dcfcripta, contincbat
in fe fal volatile, fluidum, folidum, cryftallinum; oleum eupyrcumaticum,
fal alcale fixum, vitrum laćteum&c; quæ omnia etiam ex veris animali­
um ofsibus extrahuntur. A Polono Nobili ædificii futuri fundamenta
ponentc, dens ingens, fimul cum cornu, inventus, in Helvetiam GePnero
miflus, quadruple fere major fuerat illo, cujus in u4quatilibus pub Hippopo­
tame icenem pofuit idem Gepnerus. Sic tradit Liber de Ftguris Lapid. c r
Gemmarum.Oi unum, & alterum in littore Vi (tube, non procul à Civita-
te Cafimiria, anno i66§, Tylkewski S. J . se invenijfe, in PbjPic* Curiopt
Fart.
 ЩШ ) ( 8 ) ( ш ш
Vart. з fcribfc: vulgus miratur ilia, quafi dient Grganmm, cum Gigati-
tcs tanra mole еіГе non potucrint.Idem Phyf. Cun. Pan. 9 narrate quod in
montibus Roxoianiæ eruiintiu* oil a quædam m lapidcm verfa, quardam
induda lapide. In Catbedrali Templo Cracoviспи appenfa cofta ulna-
rum plurium, armus ingens in Arce Mariæburgenfi , brachium in Ædi-
bus D. MargaritxPofnaniæ, dens major pugno Gnefnæ in Balîlica Ca-
thedrali, fcapula Tremefni, os Varfaviæ apud S. Joannem, Leopoli aptid
S. Gcorgium5Califsii3Pcrricov.iæ,Copnvnicæ3 Gedani inter granaria; ut o-
mittam rcliqua loca vix ad elenchum .revocabilia.
IX. V N lC O R N U FOSSILE, ita diftum, quôd forma &c colore
referat cornu. Subftantia ejus exteriùs dura, interiùs plcrumq; mollis,
alba, lævis, friabilis, firmiter adhærens linguæ. Cortex vel flavelccns cft*,
vel candidus, vel cinereus, aut fubniger. Bonitati? indicium Bartholin о
in Traft, de ѴпісоѴпи^ vis adftrićtoria, odor gratus, præfertim (î cydonii
mali, laćtis, & facchari præfefcrat h al itum. Materia proxima generatio-
nis iftorum cornuum, Boetio de Boot in H iß. Gemmarum, cæterifq; in-
numeric, marga, vel margæ aliqua fpecies, quæ dum lapidefeente & fub-
terranea aqua fluentc irrigatur, vel folvitur, laćtis inftar fluit per terras
cavitates, dein aWorpta ferofiore parte, ab .adftaute tellure fiftiturj &
humore abfumpto am ni, coaicfcit in form am cornu. N on d e iu n t, qui
bitumen, lapidem corruptum aliquem, iticcum mineralem cum terra mi-
ftum afsignant pro materia. Vires Cornu fofsilis commendantur a i*e-
fnero, Cœfalpino, ad venena cujusvis generis, ad modus animalium ve-
npnoforum, ad febr.es varias, ad fudores provocandos, cor injTgniter ro-
horandum: a Potario Chymico, ad omnes fluorés domandos. Laudatur à
Bartljplmo in Obfervat. A'W/jynam vix aliud, ille feliciorifucccllu, in cordis
affe<5Uonibus, comitiali morbo, vermibus, exploravit. Et vi.rtus Bczoar-
dica in febribus malignis, in fluoribus alvi, infultibus epilepticis, a Iung-
ken in Lexico Pharmaceutics attribuitur* Cæterùm non omnia Cornua
fofsilia, ejusdem, aut paris funt facultatis, ob divexfitatem originis, fiib-
ftantiæ, formæ, nam quæ lapidum more .dura, fine medulla, inodora,
vix nifï cxiîccante vi pollent Medicorum judicio. Uni cornu integrum
ad Podoliæ fines, telle Schwenckfeld in Therio-Tropheo Silefiœ eft reper-
tum
 З Ш )'( э ") (

тшть lecundum ad ripam Viftulx, in*vicinia Civitatis N e o - Corcinenfïs*

tertium ad pagum Ufcie, quartum ad fluvium Stryja quintum, & fex-
mra ad am nem San præterlabentem villam Äfunw a> fc ptimiim in m on­
te arenofo ad D unaiec, o&avum Premisliæ dum ponerentur funda*
menta Collegii P. P. Soc. [E SU , nonum extra Civitatis ejufdem т г п іа .
Jam Vего Gefncrus in Hiß.L jin im a l. Quadrupedum> fiib Adonocerote 9
citat EpiStolam Schnebergeri, ad fc datam, ten о re tali. Reperiuutur fre­
quenter cornua in Polonia. U n u m vidi, a radice ad apicem, rotundum,
intus cavum, in medio album, in fine fubrufum, inventum in agro, mil-
Laribus duo bus diftante, Cracoviâ; alterum in torrcnte, tertium & quar-
tum ita durifsimum, ut vel faxum, ferrumq; eis cedcre potuiffe exifti-
mem: quintum fimile primo, Hæc, 6 c fimilia, Monoccrotis cor­
nua cenfcntur efle3 fed quiaM onoceros defcribitur varie к P linio > <tÆ li-
:0-noy Solino, IfidoKo, Paulo Veneto, F ort manno £ r alijs, conjicit Sachfi«
us in Adonocerologia, cum G artia ab H o rt о, authores, animal quod dc-
fcripferunt3 oculis luis nunquam vivum, vcl mortuum ufurpalfe. Afsignat
idem, quatuor Unicornigerum fpecies. Primam conftituunt Rhinocero-
tes, fecundam Boves Indici, tertiam A sini Indici, quartam Oryges; cx-
teri Unicornes defcripti à nominatis authoribus, nunquam in rerum na­
tura extitêre. Qu is enim mortalium unquam vidit? ex quo egrelsi ne­
ro ore? ex qua terrarum parte produćłi? N e m o ex his, qui orbem na-
vigando peragrarunt, & abdita, iecretioraq; ex remotifsimis Africæ, &c
America: Infuł is, in confpećtum noftrum produxerunt, affirmat, vel
affirmare poteft, vifum fibi ejufmodi animal. Ultcriiis Sachfius canæ,
& venerandæ antiquitati non fubfcribens, Unicornua, non animalia
quadrupedia, terreftria, fed marina, Cetorum generi cognata efle exi-
ftimat, quæ, с finiftronare prodiens cornu ftriatum, acuminatum ferunt;
in Islandia, Groenlandia, Borealibus Infulis inveniiintur. Ejußem fen-
fus B artholm us ylnatom icœ H iß . Cent. 4, Tulpius O bfervat. L 4, appo-
nens fequentia. Quam vis acriter difeeptetur, utrum etiam nunc ali-
cubi extet Unicprne illud anima!, cui Sacræ Litera: praeter ferociam in-
dom itam , cornu attribuunt pretiofum, extra controverfiam, omnia, quæ
a Magnatibus obfervantur cornua, funt marinæ belluæ pafsim reperi-
B bilîs
 bilis. Pifccin hune, Worm'ius in D ifput, de Cornu Groenlandico, N ar-
hval vocat, blancardns in Lexico M edico, ex relatione defcribir. His,
aliisq;opinionibus, narrationibus multùm diverlîs præfuppofitis, cenfcré
Unicornu triplex dari, ac exhiberi. P rim um fofsile ex marga, vel alia
materia natum. Scquercr hic Kirckerum m -Area N o é , c r A i un do Sub-
tfrra. fie decernentem, H i ß or: л H elvetiorum idcom probantem . Accede-
ret ratio, ex ЪапЬоііпі obfervatione, quod nonnunquam tantum effodi-
■';r, quantum a nullo etiam grandi animali produci potuerat. Se-
..andum Unicornu aquatilium anim alium , perfvadente K ir cher о hifee
'■-•rbis. C o rn ua quæ pafsinTdicuntur M o nocerotis, animalium quadru-
pedum non fu n t, fed pifeium grandium m a rin o ra m , cuiri Balænis per-
petuo decertantium Ipicula, feu promufeides. Et Woodrvardo in Speci-
m:ne Geographic Phyficœ, U nicornu fofsile nihil aliud eft, quam pars
animalium marinorum, in diluvio univerfali relićtorum. T ertiu m
U nico ru u alicujus animalis quadrupedis, etiamfi non illius M onoce­
rotis, in cujus deferiptione ingens diverfitas inter Authores, fed a n im a ­
lis alterius, uno duntaxat cornu a natura donati. Ratio eft ex Epißola
Schr.ebergen miffa ad Gefrieru m , quod fingula ejufmodi cornua, nun-
quam bina reperiantur, quamvis aliquando cum cranio, & reliquis of-
fibus corporis. Inventum in Polonia & totum animal, & ut ex magni-
tudine ofsium perfpicicur facile, majus equo. Eft certum extitifle qua-
d ru pes,exhum erorum ,tibiam m ,coftarum ofsibus.Ego quoq;accepi no-
titiam ab Illus. Sremcnfi Caftellano, quod fimul cum cornu u n ic o ,
animalis fceleton integrum, с colle arenolo villæ Grucz.no ad Viftulam,
erutum fuerat, fed ftatim contritum fruftulatim à rufticis, à quibus
poft requifitionem allata pars notabilis cornu, fundi locatori, poft ali­
quante» donata mihi particula, interiùs quafi calcinata,, friabilis, lingua:
adhærcfcens.
X. T E R R Æ M E D IC A T Æ m ultorum judicio funt metallica ru-
dimenta, ob defećium principii mercurialis, non valcntia compingi in
metallum perfeâum . D icuntur m edicatæ, nam terræ formam confèr-
vando, medendi vim inditam fibi liberaliter ab A uthore naturæ exercent.
T E R R A SIG ILL A T A , eft pinguis, gravis argilla, odoris terrei, fapons
adftun-
 adftringentis; nuuc rubicundi, nunc albi,fufci, lutei, vel alrcrius coloris.
Sæpe formata in orbiculos, lîgillis notatur & im aginibus, ideoq-, figilr
lata ѵосашг. Obrinait ctiam nom en L e m n ia , ab Infula L em n o s, Mil*
to n L em nia, Sigillum L cm nium , Sphragis & c. Vires infignes tenet
contra peftem, febres malignas, dyfenteriam diarrhæam, morfiis anima-
lium venenoforum . In ripis Viftulæ propc Varfaviam hæc terra erui-
U ir, led quia debilior viribus, ait. T ylk ow sk i S. y . in M eteorologia Cu-
n o f a , in dofi duplicata porrigitur. Eftoffa cadem de m onte fepultu-
ræ c o n c e d o , in fuburbio Pofnanienfi D . A dalbcrti, in ufu erat D o d to -
ri M e d ic o , m ihi id rcfcrenti. In Livonia fubri coloris datur, in paftii-
los drachmam pondérantes rcda£fca,eft valde adftrićtoria. BO*
L U S A R M E N IA , (bnatglcbam allatam ex A rm enia, in re, eft fubftau-
tia terrca, ex flavo pallidc rubicimda, vel alius colo ris, ponderofa, pin-
guis, friabilis. D efiçcat (iimmè, & ex præfcripto Galenit M a tth io li, B ra-
f a v o li dyfenterias, catarrhos, putrdeentia ulcera oris tollit. In
m o n te B aliagora , ultra C racov iam , & in Carpathiis m ontibus tradi-
tur reperiri. InScepufio P olono juri fu b je ć to ,adV aralium ,incolis K irc h -
d ra u f, depromitur terra medicinæ inferviens. O STEOCOLLA,
aliter O fteites, O ftheölitus, A m m ofteu s, H olo fteu s, Stelechitcs, M aro-
c h tu s, Lapis Ofsifragus, margæ fpecies videtur efle, coloris albi, vel ci-
n e r e i, fuperficiei leabrx &c in æ q u alis, figuram concavi olsis pls-rumq*,
exhibens. A Germanis Bein - bru:k appellamr, com m endatur ad ofla ci­
to conglurinanda, & callo obduccnda, li intus fu matur, emplaftris ad-
mifeeatur. In arenofis locis formatur propc T oru niu m & circa viam
ducentem ad D . Barbaræ Saccllum. Solet erui mollis, aft expofita foli
acquit it duritiem.
XI. T E R R Æ P I C T O R I Æ , id eft pi& oribus, cæterisq*, artifici-
bus ncccflariæ ad funt. Quaproptcr Gotofredus in A rchontologia Cofmica
ait, P o lo n i proventum faciunt è pigm entis, & coloribus de terra cffol-
f i s , in primis glauco, cæruleove, пес non è metallis, ferro, &c ære C y-
prio, cujus utriufqv apud eos copia magna. O C H R A nativ a, eft
terra D iofcorid; medicata, eolorem ferens auripigmento sim ilem , idcoq*
adhibita à pićtoribus, rcpcribilis in plumbi fodinis. H a n c , Gefnerus L i ­
ft i bro
Iro de F'ofsiï & F abiern de M et alli cis Relis > pîmnbng'îiu Роіопіслг*
rd eft renæ plumbi, & arge nui, interdum adnaid tradir. Ochra tr.dli-
tia, ex rubrica, vel plumbo ufto, ac macerato paratur, G ci ni. Hley~
gelb, piftoribus magis ufirata. Terra crocea ad llcr.fîum, in plumbi fo-
dinis. Crofnæ, mons proximus Ædibus D. Adalberco dicatis-, terranv
flavam pi&oriam tenet, Germ. Шипскеі- »dbr, .nobis ïTjmr glin -
ka iofta Collis! propinquior Viftulæ inter ѴагІаѵіатД: Zakrocm uinv
Terræ luteæ ferax, quæ Germ. Licht *Ucker>nobis Ugièr iafny. Fjiildcnv
coloris terra adSandomiriam,inmonte Viftulæ impendence, penes pras-
diiim Kamień. Terra feu Crera rubra, Germ. Braun -rothy nobis-
Bramrot eruebatur in Territorio Ofmianenfi M. D.. Litvaniæ,prope C o l­
legium Zodzifcenfe, P. P. Soc. JESU. Deprompta Terra in Palatinate
Sandomirienfi, Rubricæ fabrili fiinillima, hoc eft, fubftantiæ pondero-
fæ, intense rubra?-. Artificialis Rubrica paratur ex Ochra uftulata iw
ollis novis, argillâ circumlitis. C R E T A nomen duxit a Creta.
Infula, in qua excellens habebatur. Creta feu terra alba, aflcrtione
M agini Patavini in Geograph. U niver., ex Rufsia Meridionali, ad exte-
ras nationes evehitur. Creta, ait Lanоmus in „ lueclionibus de M ateria. A ie -
diea , ad nos communiter ex Litvania adfertur, Yaldeburgenns eft are-
nola. Poft milliare unum à Civitate Grodna ad Niemenum fluvi-
um eft reperibilis. In Terra Chełmenfi, reftc Aiiechovita in Sarma*-
tia Eurof AOy Creta in copia. In Paladnatu Lublinenfi, haud procut*
ab Oppido C hodel, & prædio Ieiow^ collis, eadem terra tcnaci, empla-
ftica, Candida-plenus, Fert С retain, & Palatinatus Sandomirienfis, in:
Capitaneatu Stenzicenfi ad Viftulam. Omittuntur aliæ Crètifodinæ.
XII. T E R R Æ FIGULARES, pingues, fpilîæ Sc molles, ex qui-
bus â figulis formantur vafa levia,-non forbentia ,non exundantia, non
ftangenda facile, refiftentia ignibus^dantur in Palat. Sandomirienfi,.
non procul ab Oppidis, Gliniany & Dénkow, pagis CmieUw, Ruda^Ro-
kos, Pctkowice &c. Inde ollæ, amphoræ, catini,. frixoria, Viftulâ deve-
vehuntur Gedanum, Elbingam, Regiomontum. Argillæ fodina? fæpç
ad decem, aut duodecim orgias abeunt in profundüm, tffofsis caver-
gis inveftigatur terra figularis præftantior,. de q u a , non unica, vertun
muli-
 itmltiplîci formatuï mâtlà per attemperationcfr, oHiis confieiendîs' й\&
ximè apta. Æqualisdurabriitaus parabantur vafa, & circa Iłzam , Łngo>
viam, ас per Poloniam diftrahebantur^ Infcrioris notas Terra figuîo*
rum ad Sier-k, Solec> F orden. &c. Arg ill a G crin. der feine fthlnjf, pingue-
dine, vilcofîtate, Іеніоге, шикùm idonca adpræparanda vala pra:flan*
tioraз in pagis Whnbark Sć Szynfeld Gcdanenfibus* Argiila Candida
Græcis leucargillion, Columella crcra figularis, prope Dobriniam depro-*
rnitur, Zakrocimi va fa fiftilia varia dealbatitra. Ejufdcm coloris, iw
Ducaru Zatorienfi, ad villam Spytkowice, in Polefia Polonica ad P rze-
wały Oppidum &c. Alibi huic afsimilis, ad dealbandos hypocaufto-*
rum parietes pafsim ailumitur. Terra alba, dićta Cracovienfis; vim"
magnam ignium fuß mens, in ufu apud Ghymicos, aurifabros & rlifo­
res. Parker,- cx arg ill a pagi Qksht/ia Pomerelliar, formanttu* vala ad li~
quationem, ad Orichalci præparationem. Argilla nigra, pinguis, lente-
fcens ©ccurrit facile, ■ T E R R A CALC ARIA,, nobis Adargel, ds
qua in foie ficcata, igne excofta paratur calx, obvia multis Provinciis*
Terra ex pago Kiewierce Volhiniæ,à fofsore allata, ignitis injecta car-
bonibus, odorem fuccini edidir. In Prufsia, tefte Geographla Prufiiœ
Brandeburg.) oc-currit interdum tcira ad parandam picem accommo-
dara. Terra rubricofa , in fundo villcc Odargowo Palat: Pomerania?,
'ad jugera tria protenfà largitur melles, fimilis alibi, in collibus, campis,
fylvis, viis fpe&atur. Arena aurificum, Germ. Form- Sand in mon­
te Cynganberk fuburbii Gcdanenfis, Sc in vicinia loci difti Jerufalem'y
item in fuburbio Pofnanienh protenfo ultra TempltimD. Adalbertoini-
tiatum. Arena permifta micae argento fimili, efftilgct multis- in lo-
cis. Arena rubra, purpurea, rofea, lutea & nigra 111 collibus prope
Dobriniam, frequennßima.-
XI11. U R N Æ SEPULCHRALES FICTILES ambuftis huma-
nis ofsibus, cineribus oneratæ antiquitus, extrahuntur non raro è
terra, in Regno noftro. Tales-pleruroq; cx bafi tenuiore, alfurgunt in
ampliorem ventrem, qui panlatim in collum terminatur anguftum.
Très, BibliotHec« Urbis Gedanenfts, illatæ, ex illisv u^a reperta in
monte H agehlerg, qui, & limulacrum Dcæ Ethmcorum,. ex præftan-
B i ti.
 « ) ( ч Н Ш
ri métallo fufîim, Romanorum more veftitum obtulir. Torunenfis Bi-
bliotheca aliquot, Elbingcnfis pofsidet unam, ex agris Mevæ, verna-
culè Gniew lublatam. Mariæburgi, atq; Elbingæ annules binos
mihi videre côntigit, ex urnis depromptos, quorum primus ex argen­
ts præftanti, (ccundus ex métallo fuerat elaboratus. In eadem Prufsia,
prope Dirfeviam, feu Tczevum, detećfca urna cutn ofto minoribus,
annulo ex aurichalco, pluribus globulis, phiala, in qua facrificabant
Diis, à religione vera alieni. In Cafsubia, P obłotie, Lebnie pagi, eadem
vafa funebria protulerunt fundi hæredibus. Præter argillaceas urnas,
canthari ftannei, ærei cerevifiâ pleni funt inventi, cum Elbingæ mu-
nimentum per cæmeterium duceretur. H o c, N ova Literana M aris
Balthiciy c r Septentrionis^an 1700 adnotârunt. InLitvania quoq; urcei,
Sc lagenæ cerevifiariæ pafsim de (epulchretis edućtce, к Fifchern inSche-
m at. Prujiia Subter : adnotatæ. In memoratis vafis potus apponebatur
mortuis, quo fuftentari deberent ad Odini Tabernaculum; fie enim ap-
pellati à Septentrionalibus Campi Elifii. In Palatinatu РоПчапіепй
Majoris Poloniæ, dum a n /1 7 1 0 , feviente lue peftifera, tumuli para-
rentur, ad Oppidum Ryczywoły Urnæ (cpulchrales feptem apparuêre.
In eodem Palatinatu, prope rus Gembice vicinum Pempowo, in apcrtùm
prodiit, vomere protrufa urna, continens præter cineres, ofsiumq? (c-
gmenta, etiam numraos argenteos, alios crafsiores, tenuiores alios, fimi-
lcs braćteatis, cum hac inferiptione, S. Adalbertus. Tenui aliquot obla-
tos mihi à fundi domino, & in honorem antiquitatis, nobililsimo
Horniano Muleo Gedani intuli. Pafsibus paucis Smigelco [ Smiglo
feribi debuerat ] prope regiam viam, in fabulofo campo, an. 1674, an-
tiquifsimi paganorum fepulchri eflfofsa rudera, к Mellen, in H iß . Uw a
Sepulchralis Sarmatict>ita deferipta. Calce nulla, multo minus argillä, la­
pides firmati erant, fed arenæ foli, eleganti ferie impofiti eruebantur.
Tandem inciderunt follores in multas fićfciles urnas eximiæ maçnitudi-
• 1. .
ms, opercules teftas, ex eadem materia rubicundi coloris, nonnun-
quam tarnen vcrgentis in grifetim, ambicbant fingulas, lapides magni
ultra duas, dimidiäve ulnas, latitantes in arena. Cum aperirentur, omnes
fucrunt plenæ humanis ofsibus, coloris nivei, fed parte magna, com-
minu-
 m inutîs. R e m o tis aliis, magna urna fe dabat confp e& ui, cum duabuś
îninoribus fo c iis, impofita lapidi piano. Situs, ас /q u alor, ita ilJas con-
fumpferat, ut illico collabcrentur, cum vix primis rangcrcntur digitis;
paucifsimæ fàlvæ cva/èrunt. Prætcr has urna s, novim us inventas eiTe pa-
tcllas fićtiles, & difeos ltanncis noftris plane perfimiles: im o varii g e ­
neris, & magnitudinis va/à, ac patinas; item calicem fićtilem , figuræ
x cylindrical пес non implctas arena ollas, in quarum fu n d o , fila iacuêre
quædam; incertum, /ericeane, an lanea, convoluta in g lo b u m , /ïm i-
lia nidis avicularum, quas vocam us linarias. Quædam Urnæ nullascoiv-
tinebant acus, extra tam en pofitæ erant; nonnuliæ acuum lo c o , habe-
bant metalli fragmina. Q uibusdam pateris crines erant im p ofiti, & in
una lapis fulminaris reperiebatur. Cam pus hic fcpulchralis in varias eft
divifus fpcluncas, in quibusdam antris unica tantùm, in aliis très, in n on -
nullis duo'decim comparuerunt urnæ, om n es g em in o m od o com paftæ,
& repletæ. lllarum plurimæ dum confringercntur, aut potiùs collabe-
rentur, illico tota ilia planities, te (lis &c olsibus eft confper/a, in quæ,
cæli injuria; ha&enus debacchantur. EfFormabantur olim aliæ
urnæ lacrymatoriæ d ićh e, quibus iidem Ethnici lacrymas pro defunćtis
libcraliter fufas colligeb an t, easq; cum inferiis aliis, tradebant m on u-
m entis. Vas tale unum lacrymatorium> fim ul cu m corona, ænea* P r u £ *
/ia v id it, olim dićfca Ducalis..
X IV . C R Y P T Æ feu meatus lubterranci à natura formati,variis
concam erationibus, veluti conclavibus ita diftinćti, ut L&byrinthus vi-
deri p ofsin t, curiofo telluris indagatorij offerunt fe fc in locis aliquot.
In Podoliæ Palatinatu ad p a g u m /C r ^ w r ^ c a v e r n a ingens, miranda cer-
nitu r, cum angufto introitu in terræ vifeera. Ad videndam illa m , ten e-
bras difpellendas, accenduntur faces, aut lu cem æ , ponuntur fïgna foli-
c itc , propter grande erroris periculum, inter anfraćtus multifarios. For-
nices amplitudine, altitudine, fplendore fpećtabiles, in parietibiis lapides
generis varii, alii in minutas partes diviûbiles, afsimilcs Spccularibus a-
lii, alabaftriti alii, cætcri fraâarum rupium, marmoris rubri, aft quart
vitro pcllucido t e d i referentes fpeciem > unà cum h o m in u m , avium ,
animalium, quadrupedum figuris. L ongitudo quanta eft antri, ctiam
rivulos
"fmilos Hmpidos continentis, fcire non vacat; variis varia affirm&nti-
bu s, nemine ad ipiam extremitatem progredi aufb. In eadern Podo-
lia, Cryptæ proximiorcs vico O rm 'anj, numerofa corpora hominum
inçomipta (ervartmt di.u, bencficio forfitan loci. Fcrc ibi fama, quod
coloni déclinantes Tartaromm irmptioncm hanc ipecum ingrefsi hie-
tin t , in eaq; non ferro., fed fam o dc fiibjećtis lignis, ftraminibusq-, na-
t o , fint præfoeatL Et ad Barf^c^ewo Oppidum pofit.x Cryptæ,
ambulacris, cameris, cæterifq; raritatibus., ad itiùgne naturæ prodigi-
V?m cotifpicuæ; ad Iagielnicam vifu dignæ. Aliæ obrutæ dehifcen-
lis rclluris pondéré, quam lon gæ , latæq*, fuerint, ad notitiam Roftram
n o n pervenêre; cæteræ cxiftimamur eile can icn li,au t alv.ei fiuviorum
fubterrancorura, qui examerunt, velfunt converti ah<j,ideoq; prætermit-
tuntur. Cryptæ Kiovicnfes [ olim iti ditione Polona] к Herhinio fie de-
fçribuntur. Longo traćfcu fubtiis rerram protenfæ cellæ quædam Viroru
Religioforum,&converforum ad fidéChrifti, metu tyrannidisEthnicoru
paratæ.Liber P&truCryptovienfiu hoc tantum trad it, quod Religiofi, Hi-
larion, Antonius, Theodofius, & aiii, fpecus Chriftia. Sæculo XIX effo-
derint. Monachi inibi vacabant devotioni, pfiilmos,cæterasq;precescan-
tantes.; alii (ponte fe includebant, modico pane, nec non oleribus v u
(Citantes. Tumulati funt ibi Metropolitan, Epifcopi, Ihumeni, Sacerdo­
ces, D iaconi, Martyres, Principes, Heroés, Medici, Laboriofi. L ege, 8c
confiietudine veteri, corpora fafciis, mftar infantû, ad imitationem Ægy-
ptiorum circumvoluta, atqj repolica. A liqiu capita, five crania dicun-
tur ftillare o le u m , quæ die Pafchatis primo iiwifuntur, thure colun-
tur à Prefbytcro. Antrum Theodofii minus, pluribus, magisq; finuofis
anfraftibus, [ q u o s, plateas Ruthem vocant ] difeernitur à majori An­
tonii. Figmentum eft , quod iftæ fpecus, fubter ßoryfthenem fuos forni-
£cs ducant.j & præ-fens loci Archimandrita negat. Alterum vulgi com ­
ment um eft, cameras lftas longitudine fua, ad Cryptam Czerniechovi-
enfem , & Pieczarovienfem Mofchoviticam , cen tu m , & amplius milli-
aribus dilsitam, fe fe porrigere. Cætera de iifdem Cryptic, a Beauplan in
Jkfcrim . Regm Polon. Confimim> funt ajlcgata,

SE-
 S E C T I O ІГ.
De
G E M M I S , L A P I D I B V S IN S IG N IO R I-
B V S & R A R IO R IB V S .
Emma, eft lapillus cx fubtiliore materia ortus, quî magno con+
flat, magno q:, comparatur pretio, propter lui raritatem, pub
chritudinem , & vires infignes.Ita Ißdorus. Addit M ylius, ex
fcnfu Paracelfi, Gemmam eile quemlibet lapidem, qui virtutem pofsi-
det (pećtantem ad medicinam. Ad oćto genera revocantur Gemmæ,
varietate fpećtata colorum; ad virides, rubeas, purpureas, Candidas, ni-
gras, cryftallinas, varias. Origo Sc virtutes diffuse à Boyle defcribun-
tu r, к Brafavolo examinantur. Mire ludit hic natura, aliæ gemmæ na*
turalium rerum figuras, aliæ faćtarum ab arte ćxhibent: reliquæ nullâ
certa figura confpicuæ; fed proprietatibus, viribus admirandis donatæ.
II. A D AM A S, Polonis Dyament, gemmarum omnium præftan-
tifsimus, durifsimus, diaphanus inftar aquæ pellucidæ Ex India adfer-
tur verus Sc genuinus, nafcitur in rupibus, ac in terræ vifceribus, nam.
materia illius cum fit fubtilis, volatilis, in aperto dilaberetur, intra Ta­
xa Sc tellurem collećta fcrvatur, donee denletur. Narratur pafsim ada-
mantem verum indomitæ eflc duritiei, id eft, nec ferro пес malleo,
impofitum incudi cedere, ignem vinccre, nec incalefcere.Hæc olim cré­
dita, fallîtatis convincunt experimenta, ait le Grand, m Hiß. Naturally
& Mufeum Calceoloti Sett. 3. Redigitur in fcobem malleo, ferreo pi-
ftillo atteritur, teße Bodmo in Tkeatro Natura Univerf£> Hartnaccio in
Admv- anda Phyfica\ igne quoq; diuturno fuperatur, in calcem redigi­
tur 5 apud le Grand præfatum. Quod idem adamas fanguine hirci do*
rnari ac lolvi pofsir, ad fabulani refertur à multis, & a Kiesslmgio in
Ployfica Experimentally licet Plimus hoc aflirmarc non erubuerit. Erro­
née quoq;putatur elîè venenatus>nam venenum omnino non eft S. hen*
С ckio
 TRACT ATUS I SECTIO U.

ch oO bfervat. M edic. Rańorum I. 7, p. 91 fed egrcginm , & fingularc

cujusdam morbi mcdicamentufn. N e c redaćtus 111 pulverem intcrficcrc
valet doétio de B o o t, in H iß . Gemmarum , tradirionem P a ra a lfi difci-
pulo rum , rejicienri contraria experientia Adamantes- protert Re-
gnum noftrum , firr.iles Bohemicis, Silefiacis, Htmgaricis, Orientalibus
longe inferiores, molliores* fplendorem verorum non attingentes. I11
R uisia, Cnapius S. J . adamantes non contemnendos, nec paucos efros-
sos viderat, c r in Thefauro adnotaverat, fub voce Dy ament. In
R egione Submontana, circa Oppidum Baligrody minores facile feperi-
bile s*, in vicinia pagi Sufz.cz.any Palatin. Kiovienfis, majores, duriorcs,
fplendidiores, Bohemicis pares, vcl exccllcntiorcs, nec facile dignofci-
biles à pcregrinis. Carpathiorum, illisqj comerminorum monti-
um rupes, læpius edere vifæ præftantcs adamantes, de quibus unus in­
ventus à paftorc oviu m , Cracoviæ fexaginta Imperialium folidorum ac-
cepit pretium. D e Gemmis Prufsiæ, Antiqui Scriptorcs mentionem
feccre nullam, ex reccntioribus Hartmann in H ift. Succim P rüf ic i, о-
biter retulit adamantes cgrcgios, pellucidifsimos pafsim per littora fuc-
cinifcra Ipargi; fcintillantes lapides &c quafi braćteas minutas auri, atq>
argenti deferentes, ibidem reperiri. In vicinia Elbingæ invcntos,
Liberis Baronibus Sveciæ dono oblatos, elegiacis vcrfibus defcripfit Z a -
melius Conful Elbing, in D r иft G emmifera , feu Gemmarum Elbingenfium
D etettione , imprejfa Elbingæ in 4, an. 1653. Majores Amburgcnfibus
Adamantes, cum Rubinis aliisq; G em m is, Prufsia Polonica continet;
exemplaria lapidum horurn, Mufea permulta fervant. Fifchern in Epi-
fiola data Regiomonto> an. 1715. Multiplices Gemmæ repertæ in
Prufsia. Achates, Chalcedonii, Iafpides, Sardii fervabantur tn Mufep
Chriftophori G ottvaldii D oft. M e d ic i , O* Pbyj. Gedan. teflante td Cat a -
logo Rerum N atur. О" A rtific. Gedam imprejfo , 1 7 1 5 anno.
III. A E T IT E S feu Aquilæ lapis, nobis Orli клтіеп, intrinfccus
concavus, alium lapidem dićtum Collimus continens. Qui cnim loco
lapidis, aretiam, vel tcrram detinet, Géodes vocatur, qui aquam, Hy-
drotites. Ab aquila, Aetites fiimpfit vocabulum , quia in illius nido in-
yeniri traditur 4 Plinio, Ifidoro, M a tth iolo, cæterisq; innumeris. Crtdi-
bile
 De Gemm'is, О" Lapidibus rarioribus.

biîe & Rue'o e f t , q u o d ex m o n rib u s, vel agris, vel fax ofam apcrtis
ćommifluris deferatur ad niduin ab aquilis, ad o v o ru m calorem con-
tem p era n d u m ,n e iiim is calefianr, dum incabantur. Differentia: plurcs ra-
tione figurx ,a b A ldrovando in Adufao A'ietallico, propoliræ, Sched'a\ m a
de eod/m lapide л Baufchio îm prellum, H ißorica D fcriptio A e titis à L au-
rtm b rgio édita. M ulta fuperftitione plena, de viribus îilius lapidis o m it-
t u n t u r , v. g .q a o d furcm d e te g it, prardicit fu tu ra , iinpedit efïim cibo-
r u m , ctiam palato gratifsim orum. C o m m u n io re M cdicorum fen ten tii
cxperientiæ j u n â à , m u lierum p ro m o v e t partum. Argilla, vel m arg a
Geodi inclula T erræ Sigillatæ o b tin e t facultatcm, Iota, pefte, febribusq;
peftilentibus, co rrep tis, cu m aqua acetolæ p ro p in a ta , in auxilium
advenir. C o n tin et A etitem M ons Zyrkovienfis in Palatinatu Calis-
sienfî; u n u m videre contigit m i h i, apud Med. D oćt. Pofnanienfem. Ad
ViCtuLe ripas prope T o ru n iu m , Aetites, &c G eodes lećtus a Vendio Re-
flore G ym naßi 7 orunetrß.t, in N a tu r л P itln cis Specimine, C r Lapide Roßt «
ehienfi, id mnuente.
IV. A C H A T E S , no b is A c h a te k , variis confiât co loribus, a tq ;
lineis fe invicem incurfantibus adeo, u t q uandoq; multipliées efüngant
formas. M orfus ferpentum fanat M y lio, fpećtams, oculis prodeft: P ltm o,
cor Rueio recreat. C olligcbatur к Ъатеііо in Elbingenfi T e rrito rio , dc-
feriptus in D ruft Gemmifera ab eodem.
V. A M E T H Y S T VS , A m e t j ß , gem m a coloris violacei, ex de-
feriptione 1'ßdon, Pier и , A l e afar i s , aliquo m o d o vini rubri colorena
præferens. Venenis rcfiltere, vapores arccre à capite, eb n eta tem ré­
p rim er e alligarus fuper umbilicum , creditur. Varia funt illius ge­
n e r a , prim atu m tenet Indicus, proximus A rabicus, A rm e n iu s, Ægy-
p tiu s , poftrem us Cyprius. Prufsicus к Ъатеію repertus, non pro­
cul ab Elbm ga. A M M IT E S , Karmen ikr^a ily, ex arenis ita
compofittis, u t ovis pifeium fimilis vid eatu r, mole juglandem æquet.
A d Viftulae margines T o r u n io viciniores inventus л F'endiOy C r m N a ­
tur œ PiElricis Spec im ine recenfitus.
VI. A R M E N ! VS L A P I S , Kam ień ciemno ź,>elony, olim ex A r­
m enia advehebatur, maculis viridibus, cærulcis& lubnigris relucens, ju-
Cz dicio
i© TR A C T A T U S I. S E C T I O IL
dicio aliqaorum à Lazulo n o n differens, nifi fola maturitatc: fecundum
B oétium de Boot divcrftis, quia u n itu s, friabilis tam en , ncc aureis vcnis
notatus. H ic interne propinatus pu rg at h u m o r e m m elancholicum ,
conducit in mania, epiiepfn & c, ex Schroderi obfervatione. P roducitur
in variis Germanise locis, in H u n g a ria , T ranlylvania &c. C itatu r H u lfi-
us Chrome. Script or3 q u o d Lapis A rm enus, vel ejus vena reperitur C roti-
ni in Polonia. A S T R O I T E S , A fteria, A fterites, Lapis ftellaris,
G w iazdeczka kam ień, quia ftellulis undequaq; nigricantibus infignitus,
& moderate duras. Differentiae ejus in jild r o v a n d i AiuÇ&o M eta llico
\id ean tu r. O b v en it V'endio, in allegato fupcriùs loco.
V II. B E L E M N IT E S à fagittæ figura d i& u s, Daćtylus Idæus à
D aćtyli effigie, 8c Ida m o n te C retæ Infulæ. N onnullis v e terib u s, Lapis
Lyncis, Lyncurius e f t ,e r r o n e è exiftimantibus [ inquit Charletomts in
Jixercitationibus ] quod ex urina Lyncis trahat originem. In re , eft la­
pis teres, fub variis coloribus rcperibilis; fricatus, contufus, calcinatus,
cornu bovis aduftum redolcns. N o n bene idem cum C eraunio lapide
ćonfunditur, id eft, ad fulminis progeniem d u c itu r, nam C eraunia a-
lia eft. Vires Belemnitarum apud Prufsos prope M ariæ burgum , item in
ripa Viftulac fluvii, juxta H ochingam in v e n to ru m , defcriplit A gricola
de N atura Fofsilw m I. y, bis verbis. Q u o n ia m vero Belemnitæ exfic-
ca n t, Prufśici, & Pomeranici C h irurgi vaincra cu ran t, non aliter ас
ludaico Lapide Medici calculos frangunt. Id em , Л Idrovandus in Adufœo
JMetallico, O" Langius in Left, de Abater. M edica reliquerunt. Be-
lemnitæ P rulsici, fuccini falerni colore, alii in rubro n ig ri, pellucidi,
terrain in le co n tin en tes, cæteri coloris cerei, idem ferentes, m Gefne-
r i L ilris de F g u n s Lap id u m , Gemma. O ” de Fofsilibus, propofiti. Iidem
à Vendio penes Viftulam ad T o ru n iu m collećti in copia; in N a tu re P i-
ctricrs Specimine, ac in Notabilibus Curiofis Torunenfibus aduotaci. A-
lice Regni Provincial m ultum feraces Belemnitarum.
VIII. C E R A U N I A five C eraunius Lapis, Piorrrnek, hac rarionc
nom en invenit, quia cum fulmine creditur c a d e re , nec alibi inveniri
ju x ta Plinium, Ifedorum &c, quam in loco fulmine ićto. L nô tam con-
ftans volltat fama fulminis elle telum, ut fi qius hauc opinionem velit
refel-
 D e Gemmisy O' Lapidibus rarioribui* 21
refcllere, imprudens cflfe videatur. Cæterùm tam fiibito nafci, tali dti-
ritie, tantoq; pondéré lapidcm in nubibus undiq; perviis, B'cétio de Во-
ot in H iß . (Jemma., vix eft crcdibile. Econtra Fromondus Meteorologico-
rum I. i allerit, generari Cerauniam ex terreftri cxhalationc vifcofa, hu-
moribus nubis, quos ardor folxninis cclcrrima transmutatione, in ipfo
ctiam cafu permifcet, Sc in latcrcm coquit; odoris eft fulphurei, natura:
ammoniaci falis &c. Plura de pofsibilitate produćfcionis intra nubcs ifti-
us lapidis, addućturus eft Traflat us 17, Sett, 1, num. S, de Fulmine. Ce-
raunix ,a it jüdrovandns in Adufi&o M etall., cuncum plane referunt, du-
rifsimæ, gravifsimæ, fubftantià firnile s filicibus, lineis & ftriis carent,
&c ideo à Brontiis diferepant. Telum fulmincum, Cuneus fulmincus
Charletono in Exercit. eadcm Ceraunia, colore varians, cuneum, pyra-
midem, malleum , fecurim,clavam figura exprimais. Eruuntur ara-
tris fæpius in Polonia Cerauniar, Lapides fulminis, Piorunck, В ozy prą­
tek, vocatæ. Vidi induit Cnapius S. y . in Thefauro, friąbiles, habentes
venulas a circuitu ad centrum, quafi ad medullam tendentes, corallio
frutici fimiles,excepto colore. Bclemnitem hic,aut Corallitem dc/cripfis-
se mihi videtur Vir eruditifsimus, & non Cerauniam, quæ eadcm eile
à multis putatur cum Belemnite. Alii in Ceraunias incidêrc plurimas,
folo Polonico infcpultas. . C A N T H a R IA S à Scarabæi fimilitudi-
11c denominatus, quam figura exhibet, к Fendio additus aliis Lapidibus
rarioribus. C H A L C E D O N IU S, Kalcedon, ex Onyc.his gencrc
Kirchero, varios colores referais, pro diverlitate luminis, cui exponi*
tur. H ie, quod in Prulsia reperiatur, Gottvaid i Catalogus Rerum N atu­
ral. e r A n ifi. fub Adamante addućtus afhrmat.
IX. C H R Y SU L 1T H U S , Kamień zjo ia w y , zjotogoracy , gem­
ma coloris aurei. Antiquorum Chryiolithus, Topasim clt Gtmmariis
recentioribus. Orientalis durior, coloris nobilioris, Europaeus mollior,
& cum colore aureo, nunc mukuni, nunc partim nigricans. Natale illi-
us lolum , India, Arabia, Ethiopia, Germania; invenitur pafsim tk in
Bohemia. С re^itur melanchcliam, tirrorcs noäurnos ti inuerc, collo,
aut. finiftro brachio alügatus. Commendatur contra morbum comitia-
lcm, & afthma- inventus inTcrritorio Elbingenli к Zamelio Confide, dc-
C 3 fcriptus
 T R A C T A T U S T. S Ë C T/ O II.
fcriptus ab eodem in Dr:/fi Gemtnife-a. C O R A L L 1T E S marino-
rum Coralliorum exhiberas formam, lupelleftilem Vendit auxerat.
X. C O N C H I T E S a concha nomen deducit. Lapides figurati
univalves, bivalves, valvis arquahbus læves, valvis a?qualibus, inæqua-
iibusq; ftriati, Conchitæ d i f t i , quorum plus quam viginti genera Lan-
gins in Hifl. K a m r. Lapid. H elvetia duxir ad paginąm. Figura conchæ,
pcćtinis vocabulum habet, proprer ftrias, quibus peAinis oftentat ior-
n u m . Pectines,in M.'fœo Diluviano Scbey.chz.eri, funtconchæ auriræ val­
vis diffimilibus, unâ plana, convexà altéra. Peftunculi live Pećtunculi-
tæ auribus carent,& valvas utrinq; habent convexas, æqualiter concavas.
Videre eft hos cum ftriis elatioribus & depreffioribus, illos cum valvis
eompreffis invicem , ac varié contortis, alios cum ftriis denfis cæteros
«um fubtiliffimis &c. Iidem inveniuntur folitarii, & ex e m p ti, vel etiam
lapidibus, maftæ informi lapideæ inclufi. Utriusq; generis, fed maxime
fècundi, terra noftra Concluras poflîdet. Conclûtes ftriatus, &
lævis cretæ inclufus, ex Polonia Lipfiam Mylio milîus. Büttners in Ru­
der tl>ts D iluvii teßibm. Conclue falis, qua: foflili Polonico innafei (o-
lent. Gefnerus de Fofsilibus. Conchitæ collećti À Ve <dio ad T oruni-
um , ab aliis ad lacum vicinum Pakoftiæ. Numerofi depofiti in Afafee
Breyniano Gedam, nec procul ab hac Urbe lećii Pedunculitæ, Buccini-
tæ &c, una cum Conchis Anomiis ftriatis, fie л Fa'ro Columna appel-
latis. Apud Zukovienfe M onafterium, calcarii lapides variis buccinu-
lis, &c conchulis refertifiimi appam erunt; eadem (axa, in campis Cie-
ptelsk, Pećhiticulos tenuêre. Pinczoviæ durior lapis adaćtus chalybe,
Conchitem obtulir, eundem ager Baranoviæ. ïn Podolia non procul
a pagis Krzywiec & Babica, a [Targ it m o n s , in quo lapilli minores a-
yellanis, çonchuhe formam præfeferentes congregati, minntiffimè triti,
remedio fucrant contra ardorcs febrium. E monte ad prædium К a-
mien vicinum U rbi Sandomirienfi, е ш ш т eft anno 1719, fegmentum
conchy lii, Matri Perlarum nitore externo affimile, fed veluti in cretace-
am materiam levem, converlum. Conchitis Cochlitæ accedunt,
nam lapis cochlcæ aquaticæ figuram ferens Cochlites denominari po-
teft, qui Gefnero in Fofstlibus Strom bites, ex amplo in tenue, turbinis
inftar
 D e Gemm:s, & Lap-'d ibus ràrior&us.

inftar defîeiens. Cochlitæ coloris mbefcentis alii, cinerci alii, calcari*

faxo duriori inclufi , с colle villæ K a d ik o w o M onaftcrii 2 Tarnovecen(îs
extrafti lim ai cum lapide, cornu capræ, confim ili, In area Arcis
K m th im n , & pago Mofz,cz,enica Volhinisc, teftacea mytulis m inoribus
fluviarilibus3 [nobis M u f f le ] pcrlimilia,proftmdiôri terra: perm iftacopio-
siffime*, videram atq; collegerâ. Terra hæc Mytulifcra vocari poteft à my-
tulis. An Conchitæ, aliquando fucrint conchæ marinæ,Cochlitar, flu~
viaulcs coch lcæ , non levé certamen c(l inter Authores. Quidam gene-
sim Conchitarum , \ i leminaii terræ adfcribunt, hoc eft materiæ craffio-
ri, fali,& iucco lapideicenti intermixto. Contra illos funt alii, inter quos
em inet W oodw ardus volens c o n c h a s, oftrć a , teftacea foiîilia, elle cor­
pora marina, a diluvio univcriali in m on tes translata, tellure obruta*
diuturnitate temporis folidata, feu petrificata: inventa intrà, vel extra
lapides. H o c n on n em o perpendens addit, dićta conchylia exadliiïimè
in om nibus lineam cntis, ftriis, fibris, gravitate, viribus medicis, marina
exprimunt; idcoq; non iunt naturae lulus. Q u o m o d o autem ad regiones
à mari rcm otifîim as funt delata, idem IVoodwardus deducit. A dm ittun-
tur & ftrata, quæ in locis variis fubfederunt, intellige compages cerne
materiæ feriatim p o f it æ ,v . g. lapidum , gyp fi, con ch aru m , venarum
metallicarum, arenæ & c. Adducitur prarter Ifidornm> T rtu L a n u s de P a l­
iw p . 530: JM utavit C r totus orbis, a! q a n d o aquis omnibus obfitus> ad-
huc maris conch*, C r buccin л peregrin a;->tur in montibus. H is, fimilibusq;
m otus Scheuch z^crus tn M ufeo D ilu v ia n o , vocat fcquaces oppofitæ fen-
tentiæ Naturæ Ludiftas, Archæiftas, ldeiftas. Diluvianæ cataftrophes
[in q u it ] telles certiffimi funt ipfe, quas invenimus ubiq; terrarum, re­
liquiae. E go probabiiitatem magnam adfcribo huic op in ion i, talem q;
elle e x iftim o , quæ non difticulter aflenfum perfuadeat,
XI. C R Y S T A L L V S , K r y f z ja ty inter gem m as a Plinio , Theo-
th ra ß o , Cardano y A J a tth o lo ponitur, figura: hexagonæ, vi medica p o l­
lens. O rigo cjus, aScriptonbus antiqi-iflimis atq; gravifïimis, ad nivcm*
aut glaciem aqueam diuturno frigorc concretam, iolidatatn, refertur. E
diametro illis o p p o fiti, Sol:nus9 Cardanus, A 'att'.iolus, y ! g r cola, cum
com itatu aliorum. P n m u s ait in Polyhtßorc> Ci Cryftalh orcus glacici
adlcri-
i4 TR A C T A T US I. SECTIO II.
adfcriberetur, пес Ahbanda A fix, пес Cyprus Infuła hanc procrearet,
quia ardoré folis torretur maximo. Secundus tradit, ideo non forma-
ri ex glacie, q ïamvis inter nives folear inveniri, quia glacies igiie cale-
faćt.i îiqucfor,& non cryftallus. Tertius addit, glacies innatat aq iis,Cry-
ftallus (mblidcc. Quartus Agricola in Natura Fofsil. videns quod glaci­
es, quæ multis annis, imo integris fæculis indumit frigore in altilïimis
A lpibus, non abit in cryftallum, infère hanc gemmam elle fuccum pu-
rifllmum ,intra terrain frigiditatè conglutinamm.In idem rećidit Kirche-
rus M undi Suker. I. 8, fale defecatifsimo con ft are afferens, experimen-
to probans. Advertit & Honoratus Fahrt S. J . in Phyfica, feu S cent.
Rerum Corpor., cryftallum percuflam chalybe ignem producere, congela-
tam aquam id non præftare. Quandoq; colores alios alFumit, Sc nomi-
n a , Ci Smaragdinum, Pfcudo-fmaragdus, fl Sapphirinum, Pfeudo-fapphi-
rus & c , ex mente Charletoni in Exercit. appellatur. Præparata bene, in
graviffimis m orbis, nempc cholera, diarrhxa, biliofa dyfenteria, epilc-
pfia, vertigine, fyucope, calculo, in expugnando veneno arfenici, Eich'
fladio eft inftar lapidis angularis. Plures vitmtes à Rulando, Chiocco,
Schrodero reccnfenturjprarftantifïîmum oleum, fal, crcmor, elixyr cryftalli
paratur. Locus p ro d u dæ cryftalli apud nos DruzJbak in Sccpufio, in
Ukraina Bsrdycz.ow Oppidum, five ejus vicinia, ubi atringit digitum
hum an u m mole. Et ex Culmenfi ag ro , annucnte H clw ing in L itho­
graph. A nger burgica, effoditur.
XII. D E N D R IT E S , arbom m & fru ticu m .E C H lN IT E S , Echi­
ni marini, E N E O S T IS , offium, E N T R 0 C H 0 5 , rotæ figuram expri-
m e n s , in manus F'endii venerat ad T o ru n iu m .
ХШ . G A G A T E S à Gage flumine Lyciæ nomenclaturam trahens,
nobis Gagatek, non tam lapis Kirchero eft, qu'am bituminis adufti fpe-
cies, odorem fpirans fulphureum. Idem Gagates, aliis eft genus terras
nigræ, lapideæ, cruftofe, bituminofe, accenfum inftar picis flagrans,bi­
tumen redolens, fum um atratum edens. Sunt, qui cum Boétio de Boot,
ejusq; fequacibus, fuccinum nigrum vocant, aft Encelms materia g iff er­
re hæc duo cenfuit, cognationem quandam admittendo. In ripis Maris
Sarmatici, Gagates nigri coloris datur, teftimonio M ie c h o v iu Chronic.
Pol. I. i, fed in parva quantitate. X IV .
 De Gemm:s, O ' Lapidibus rarioribus.

X IV . G L O S S O P E T R A , Гахшп fie dićtum à figura linguar,q uam

exprimit: in terra n o n nafci, fed déficiente lim a, cælô decidere л Plimo
eredebatu r. Extat Dijfertatio Bartholini de Gloffopetris, & Reiskü Com­
m entât. P k j f H iß . de Luneburgenßbus. Prufficas Gloflopetras, id eft
linguas petreas enumeravit K e n tm a m u s, in Ipecic G lollopctram ci-
ncream , effigiem lingux pici, alteram reguli, referentem. Et ex relatione
G efnen m Fofsilibus, Gloifopetræ coloris n ig ti, 8c cinerei, in Pruffia
fiint repertæ.
XV. G R A N A T U S , G ranat, gem m a pellucida, ex flavedine ru-
bens inftar ignis; minii nativi, vel faćlitii repræfentans ferc colorem.
Praeter Orientales m elio res, &: ptetiofiores, dantur Granati Bobemici,
Silefiaci, qui reliquos antecellunt. Excrunt vires, palpitationi cordis me-
d e n d o , melancholiæ refiftendo, fpuitionem fiftendo fanguinis. Poft
U r b e m N ack el in Prulsia Granatus. Thurneijfern in M a g n a A lcb im ia ,
an. 15 S 3 imprejfa.
X V I. H Æ M A T I T E S , K r w a w n ik kamień, à colore fanguinis
concreti d ić tu s , vel q u o d attritus aquariis cotibus fuccum cruentum
f u n d a t , vel q u o d fanguincm fiftat intus alïumptus. Generatur ex ra-
mentis, aut fedimine, quod aqua abrafit à R u b rica, vel fax о rubro, ca-
lore e x c o q u itu r, & in lapidis confiftentiam induratur. Q u in q u c genera
ejus Plimus ponit, Panchreftum medicinis u tilifsim u m , A ndrodam ani
duriflim um , A rabicum croceum , Elatitem & Schiftum. D a tu r Germani*
e u s , M orav icu s, B o h cm icu s, Polonicus Hæmatites. Baufcbius in Scbe-
diafm . Curiofo de H é m a tite , Langius in L ett. M edicis. P rofertur co-
piosè, gravis ac durior te. с Carpathicis m ontibus N o w ytarg viciniori-
bus: Pharm acopolia implet C racovix.
X V II. J A S P I S , y a fp id ka m ień , gem m a viridis, fiepe translu-
cens Plimo. Ejus (pecies (èptem D iofcoridi, aliis plures. Præfertur cæ-
teris ab Л le afar о illc, qui eft transversa lmeâ præcincStus, fanguinis feu
purpuræ punćtis n o ta t u s , unde G ram m atias, vel Polygram m os appella-
tus; fanguinem fiftens. Cæteras gem m as fere omnes, adverfione Caßi S.
J . in M ineralog, occultavit natura, Iafpidem in fuperficie terræ depofi-
f u m , inventu lacilem reddidit. Vires Jafpidum к Chioccs m M ufeo Cal-
D eeolariit
 1б 7 R A C l A l US I SECTIO IL

ceolarii e n u m e r a t e . In P ru ffia , per littora fiiccinifcra fparfi colli-

guntur. Hartmann H iß . Su cc rai L i , с . i.
X V I I I , J U D A l C U S L A P I S , Zydozvski kam ieh , к Judæa feu
Palæ ftina, in qua o p t i m u s n a lc it u r , n o m c n o b n n u i r . Eft olivæ fpecic,
o b l o n g e r o t u n d u s , t e ii e r , friabilis, ftriis le c u n d ii m l o n g i t u d i n e m difcur-
rentibus, arque diftantibus , quafi arte factæ fu iiïent, ex Boétii de Boot in
H ifl .Gem. d e f c r ip t io n e .Q u i inftar glandis & balani c f t ,P h æ n i c it e s Char-
letono in Exercit . , q u i inftar n u c le i olivæ , P y r e n e s , fre q u en t i fîiin us in
u(u m c d i c o , in nep h ritid e fæpe præfcriptus; ad calcu lo s r e n u m h a n ­
g e n d o s , a Brafavolo feliciter adhibitus. Incurrerunt in o c u l o s & m a -
n u s V'end'i) Tudaici lapides prope Viftulæ ripas ad T o r u n i u m , N atura
Pittricis Specimine Tom nenß in n u e n t e . L Y D 1 U S L A P I S , Plrnio C o t i -
c u l a , Kamień Probierski, m arm o ris nigri fpecies ad a r g e n tu m p ro b a n -
d u m . Apparuit in m o n t e Viftulæ adhto, ad S a n d o m ir ia m , & in f lu m in c
T y r a præterlabente S a m b o r ia m in R o x o la n ia .
X IX. M A G N E S , M agnet kJtmieh, a M a g n e fia U r b e , v e l M a ­
g n e t e paftore p r im o ejus in v e n to r e in M o n t e I d a , v o c a b u l u m d ucerc
rraditar. Id e m Porta q u a d m a g u u s , m utatâ literâ, revera e n im m a g n u s
ifte lapis v i r t u t e , n o n m o le . Subftantiam ii e x a m in e s , eft corpus m i x ­
tum e x materia lapidea &£ m etallica. V e g e t i o r plerumq; cæteris, ferri
c o lo r e m h ab en s, o p t im u s d en iu s, n o n m u lt u m ponderofus, c o l o n s ver-
g e n tis ad cæruleum. Præter proprietärem Ipecialcm co n v e r te n d i le ad
p o l o s , Borealcm & A uftralem j v i atraebva ferri p o l l e t , ideoq; e u m D .
AugnßinHs de Civ it . D e i , /. 2 1 , c. 4 . v o c a t lapidem m ir a b i le m , ferri
raptorem. V is m u n d i p o lo s versus le c o n v e r te n d i, ut n o t iilim a h o d ie ,
ita antiquitaci ig n o t a tuerat. Q u i s ve r o N a u tic æ Pyxidis admirandæ
inventor ante fæcula a liq u o t ? n o n fatis conftat. D e c e ć ta M a g n e tis o p c
India Orientalis atq; O c c id e n ta lis , am pliffim a pars totius O rbis. A d u-
fu m m e d ic u m rariiis venir, ut cratfos, ac m e la n c h o lic o s h u m o r e s pellat.
Ingreditur uftus, cæræ permiftus, em p laftrum , ad p o d a g r ic o s dolores l e -
n ie n d o s, c o m m e n d a t u m . A n pulverilatus, ferrum educat e x v u l n e r i b u s ,
contro vertitur. D e virtutibus iftius lapidis, A r s M agnetic a , Mag^neït-
cum N atura Regnum Kircheri^ Philcfopbia N aturalis de Ulloa S. j^> M a -
 D e Gemmisy Lapidibus г arі oribus. 27

gnetologia Leotaudi evolvatur. Nafcitur in India, ^Ethiopia, Mace­

d o n ia , ß e o tia , H ilpania, Italia, Germania, Suecia, N orvegia, Bohemia,
circa ferri fod in as, interdum in fodinis. Evolnto æ v o , Script ore G il­
berto Colceßrenfi, C r Kirchero in A r te M a g n e t., etiam in Hungaria,
L iv o n ia , Pruflia, Polonia efłodiebatur. Et  ld ro v a n d o in Muße о M e -
ta llic o , Polonia Magneticis faxis non caret, Prnffia inter regioncs pro-
ducentes cundem lapidem numeratur} Ruffia quoq; non eft inops M a-
gnetis.
XX. M O L O C H I T E S , Slaz^o%vj lam .;eńyv iridis, opacus, p o l i t u s ,
fplcndidus, Cyanco cognatus, Gefnero in Figur. L apid. D e fpecie Prafii,
inftar malvæ, viridis, variis venis diftinćtus, Kirchero in A iund. Subter-
raneo. In Polonia M olochites pulchcrrimus apad Schwatz.. Thurneifßern
гуі ЛІсЫ т га AJaona.
X X L O P A L U S , O p a l, diaphanus,diftinćtus gemvnarum diver-
larum colore. Eft enim Ifidoro Or'gin. /. 1 6 , Caußno Symbol. I. 11, in eo
Carbunculi tenuior ignis, AmetKyfti purpura hilgens, Smaragdi viriditas
n iten s, & cunćta pariter fub quadam varietate lucentia. D eprom ptus
Opalus c'Tcrritorio Elbingcnli, a Ъатеііо deferiptus in D r i ß Gemmiße-
r a , Libero Baroni Suetico dbno cellit. O M B R IA gemma: Грееics,
cum im bribus, Sc hilminibus in terram cadere fertur, qiiemadmoduni
Ceraunia, de Brontia; cundemq; cfFc&um habere cum Brontia. Cerau-
nia e ft, vcl parum differens, nam & Cnapio in 7 heßauro , D^dz^orvni-
ca> P ion ' ek. O S T R E I T E S , ab oftreorum marinorum fimilitu-
dine. Oftrei marini tefta lapidea с Pruffia, Lithoftreum dicenda. Geßne-
m s de Fi grins L ap id . , e r Gemmarum. Eundcm lapidem Torunenles
campi Vendio obtulerunt. O N Y X , Onich, a candore unguis humani
n o m en hab en s, lineis varii coloris diftitićŁus, lapidibus pretiofis annu-
meratus. Eft eriam O nyx, marmoris genus Alabaftritcs dićfcum, juxta
V Uni um C r Diofcoridem. In Polonia apud Schw atz, reperitur. Thur-
tieijfern in M a g n a yilchim ia.
XXII. R U B I N U S , Rubin, gem m a diaphana, rubens &c ruti-.
lans. R ub ed o ejus eft inftar fanguinis, \zccx Indicæ, aut coloris cocci-
nci. N o m in e tantum iuxta Ißdorum , A lcaßar, Kircherum, à carbunculor1
D i &
zS T R A C T A T U S I. S Е С Т I О II.
& Pyropo differt. Carboiii sivc ardcnti prunx, quia fimilis eft, appel-
latur Carbunculus, ob candem rationcm Pyrqpus, pyr cnim Græcis,
ignis eft Latinis. Nobiliores Rubini in infuła Zeilan, minores in Co-
ria, Calecut, Cambria, Bifnagar; optimi in flumine Pegu. Traditur к
Medicis, geftatus, vcl epotus, in pefte prarfervare, venenis refiftere,
triftitiam arcere See. Carbunculus in Polonia, apud Schwatz... Thur-
neijfern in Alchim ia Magna. Rubini, Dru.fi Gemmifera fidem ad-
ftruente, colledi 'a nonnullis in T raćfcu Elbingenfi M ontano, præfer-
tim in Homel rivis. Ad ripam Elbinga: fluminis prætereuntis Civita-
tem Elbingam, Rubinus magnitudine lupini rcpertus, politurâ acceptâ
inclufus auro, pretio tanto & fplendore fe commendabat, ut Orientalin
bus vix cedere vidczeim. He Iwing oculatus teftis in Ltthographia A n -
gerburgica. In Carpathicis rupibus, certa fide compertum teneo, non u-
num Myropolam collegifte Rubinos copiofillimos, ad ufum in medici-
na. Ex illis enim,Smaragdis & Hyacinthis elicitur tindura ad profligan-
dos morbos perutilis. RETIC U LA R IS LAPIS, quafi retibus in-
volutus, fimul cum D E N T lC U L A T O , inventorem Vend'ium obtinue-
rat prope Torunium.
XXIII. SA PPH IR U S, Szafir, gemma ca:rulei coloris, fplendi-
da & diaphana. Duo genera ejus affignantur, unum obfeurius, altcrum
clarius. Orientalis in Caleut, Cananor, Bifnagar, Zcilan-, præfhmtifli-
mus in Regno Pegu. Occidentalis in locis variis; in confiniis Bohemias
atq; Sile fia: pra:ftans. Vires л Sehr oderо in Pharmacop. Medico - Phyf. fusé
.deferiptar. Graffante pefte , fuper anthracem pofitus, non aliter eum,
<jaam ignis aquam extinguit, Knuffelü Regis PolonU A rch ia tn , in Traft,
de Febribus malig, experientia. Inventi Sapphiri in Territorio Elbin­
genfi к Zamelio, deferipti in Dru.fi Gemmifera, ab codcm.
XXIV. SARDIUS, Sardik, gemma femidiaphana, carni fangui-
nolentæ fimilis ; unde & Carneolus denominatur. Laudatiflimus in Sar*,
dinia, Epyro, Ægypto, Babylonia; erteris ptefertur in India, Arabia,
prrftans in Bohemia & Silefia. N on omnis tarnen rubet, alius modi*
ca rubedine fanguinis tin&us, alius ex rubedine fubflavcfcens. Propi-
natur Sardii pulris, ad omnem fanguinis fiuxum retinendum, ad venena
pellenda.
 De Gemmis, & Lapidtbus rarioribus.

pellenda. Invenitur m Prиft: я ; Gotvaldii Catalogo Rer. N atur. & A r ­

tificial. eft infcriplis.
XXV. SPE C U L A R IS L A P IS , K im ieh p rze jrzy (ty, SzJiło ka­
mienne, varia nomina tenet, Vitri foiïïlis, Vitri lapidei, Vitrei lapidis,
Glaciei Marix. In braćteas teimiffimas fciffilis eft, coloris varii; albus
tarnen folus translucet, alius minus, aut äbfeurus eft. Ex Mofcovia pro-
venit copia magna a lb i, unde etiam, Vitrum R uthenicum , Mofchovi-
ticus lapis, appellatur: laternis, ac feneftris Gonficiendis, inftar vitri in-
ferviens. Rctulit Cnapius S. J . inTbefv.iroSz vidilTe Poltovix vulgares la­
pides, quibus non parva frufta pellucidi, fimilisq; Mofchovitico lapidi,
continebantur. Et in fuburbio Pofiianienfi prope pontem dedu-
centem ad Tem plum Corporis Chrifti, extrahebatur olim lapis fimilis
Speculari, antiquiorum Civium teftimonio. Schiftus lapis, Charletono in
Exercit. Selenitidi valde aftinis, candidus, peripicuus, in laminas fcis-
silis.
XXVI. S T A L A C T IT E S feu Stillatitius lapis, juxta Teichmeyt-
ru.m in Element. Vhilofoph. N atur. Experiment., concrelcit ex confluen-
tibus,ac fucceffivè ftillantibus particulis, quando illæ,tcrreæ, falino-aci-
d æ , nitrofæ, ab aquarum confortio fenfim dimiflæ, fenfu Bajeri m vi­
ce m accumulantur, beneficio àéris ambientis condenfàntur, lapidis ac-
quirunt foliditatem. In confiniis Arcis Oycovienfis, è rcgione pagi Cç.æ-
iowice, detecla Ipecus inter lylvas, quam fi cum prodromaface intraveris,
rotundum habitaculum, cum guttis, fudantis rupis, lapidcfccntibus,in fi­
guras multipliées abeuntibus in fornice, mtueberis.
XXVII. T A L C U M , T a lk , fquamofum, perfpicuum, affine la­
pidi Speculari, fed magis tenue. Differt ab Aftere Samio, juxta M a t-
thw lum ,op\* After in cineres redigitur facile, Talcum nifi diuturno ignc
comburi poteft, quibusdam admiftis. Aliis Talcus, gleba potius mollis,
quàm lapis, attaftu pinguis, in laminas rećtas, flexiles divifibilis,coloris
modo argentei, modo yiridicati, rubri, ex glauco aurei, nigri; igni refi-
ftens. Propter fplendorem, Stella terrx Brafavolo, ab aliis alia accepit
nomina. In Regione Livonum repcritur copiofus. A ldrova^dns M u fti
A letal. I. 4. In fundo prædii Szjeling, vulgo Szjlgg, propinqui Polnaniæ,
D } in
3° T R A C T A T U S I. S E C T I O II.

in T a lc u m , quidam Medicus D o ć to r incidcrat, alius in agris Kosciele-

cenfibus Palatinatus Califfienfis.
XXVIII. Gemmas om n is generis collećtas prope Variaviam, &
expoliras monftravit Stanislaus Baryczka Subdapifer C zernichovicnfis
Vir magrue fcrutationis & experientiæ , T y lk ó w ski S. J . in M eteorolo­
g ia Curiofa elogio. Prufficum folum qu'am fit ft*rax G em m arum ,
Zam eliiis Confif I E lbing, in D ialogo annexo Drufi G m m i f e r a h i (ce ver­
bis expofuit. N u lli m ortaliu m , cæli fui bona æquè faftidiunt, atq; nos
Boruffi, qui S u m m i N u m in is clementiam ignoramus , aut vcriùs conte-
m nim us. Si non tam peregrini, quam noftri cæli dotes, amore fui nos
acccnderent, exigua g e m m a , tanti beneficii grdtam mem oriam , geftan-
tibus quptidie fuppeditaret. Aliorum quoqv evincunt teftimonia, G em -
marum depofitorium Pruffiam elle, nam in rivulis, de m ontibus Po-
gefaniæ , per Territorium E lbingenfe, prælcrtim à pago JVoljfsdorff.] per
P omerendorff, Rogan versus labentibus, lapides pretiofî varii a ïa m e lio
lcćli 5 nimirum A dam antes, R ubini, quibusvis Occidentalibus purio-
rcs ac duriorcs. Iidem Gedani politi ab artifice, tandem poil fota C o n ­
fiais dicti, à bonorum heredibus dono oblati Davidi Braun S . R . M . in
Pruflïa Confiliario A u lic o , Antiquiflimæ R e i Nummarice Polonicæ
collccrori indèfclîo.
; X X IX . M A R G A R I T Æ , Italis Perle^ nobis Perty> inter G emmas
a P linio 3Solino , ffidoro, A lberto M . ponuntur.Generantur in Mari Perfîco
magnæ, om n i dote abiolutiffimæ; circa Promontorium C o m o r im ,& Z c -
ilan Infulam m in o res, nee cum prioribus conferendæ. Chinarum regio
mittit fed viliores, in N o v o Orbe coloris nubili. iL ocus Maręaritarum
A ld ro v a n d o Indicuni Mare, Oceanus Bntannicus, Scotia, Suedia, Filati-
dia \ Cloarletono in E x er citation. , Occidcntalium ignobiliorum patria A n ­
glia, Dania, N orvegia. D e origine, varia A uthorum o p in io , Vilnius*
Solinus, A le afar y cum innumeris aliis tradunt, ^conchas certo tempore
ann i, uniones concipere ex rore accepto, ore hiantc, ac tandem parère. •
Impugnantur a Cardanoy A lajfario, Rondeletio, refelluntur ab A ld ro v a n d o
I. 3. de Teflaceis, c. 42, hac ratione. C onchæ altiùs mari imm erguntur
duodecim orgiis, quo vix folares radii penctrare pofllmt, muito minus
rofcidus
 D e Gcmmis, & Lap id'bus rarioribus. 31
rolcidus aér. Præterca, conchæ in profundo degentes mari, uni ones
majores proferunt, minores in fuperficie, contrarium ramen evenire de
beret, Ci ex rorc conciperenr. His præluppo.ficis, cenfet idem , Marga-
ricas in carne conchæ lie generari, ur ovum in gallina, calculum in re-
nibus, vel vefica. Munit allertionem aućtoricatibus, ас conjećturis. E-
undem ortum ex concharum vifceribus, Bonannus S. jf. in Recreatione
M entis c r ОсмІіуех obfirvatione Л піт аііит Tefiaceor tm, declaravit. Fa*
buloium promulgat & Honor atiis F abri S. J . Vhyfic* Tom . 3, ex rorc
gemmas concrefcere, fed ex eadem materia quantumvis puriore, ma-
gisq; percolata, ac defæcata, ex qua fit ipla concha. Succus lapidefcens,
falfus, tartareus, cui non parùm aqueæ fiibftahtiæ eft admiftum, Sen-
guerdio in Collegio Vhyfico, materia eft Unionum. Extrahuntur ope
urinatorum conchylia, radiis folis aperiuntur, variæ magnitudinis, ro-
tunditatis, datura partum. Vidcrat Cardanns uniones pares ovo gallinæ,
& anferis, Aldrovandus cum Alajolo eandem molem iplîs adfcribit;
aliis fabæ, olivæ, avellanæ, ovi turturei. Quæri hic poteft, an ma­
ria tantum proférant Margaritas, ex notatione Ifidori maris genitas?
Refpondet stldrovandas, etiam fluvios, lac .is & rivos continere has
gemmas. Bohemia à mari diffita edit uniones, Silefia in Quado flu mi*
ne tenet parvulos, minus nitentes, fufcos; elcgantilfimi in arena extra
conchas fæpe leguntur, Schwenckjcld in Theorio - Tropbeo SHefiœ id re-
ferentc. RulTia Alba complcxa ingcntem lacum,parentem flumims non
exigui, in quo juxta Tylkow ski Curio Vhyf Part. 8, Sett. 9, circa Sol* 4
ftitium æftivum, inftruitur eorundem pifcatio. Krey Mmifter Regi­
us Sveticus, pifeaturæ Pcrlarum in Livonia, & Ingermanlandia, tanquam
inipećtor præfe&us erat, an. 1700. Pauperes agreftes pifcatui maxime
idonei, fequentia manifeftarunt: Z7*aientini H itt. Simpltcium Reformata
promulgat. Primo conchæ margaritiferæ in iis foltim mvcniunmr rivis,
de quibus pura, recensq; fcaturit aqua; cobires, barbatulæ, truttæ a-
luntur. Secundo, maxime arenofum, fabulofumq; fundum amant, quo
fc profunde tegunt, & juxta fe proximè jacent. Гсггіо, (i Perlas indc
acquirendi eft animus, non citius debent difturbari, quam a medio Ju ­
lii, ad Augufti medium, ante id tcmpus enim nullæ funt Perlas, poft
illud
 T R A C T A T U S I. SECTIO II.

illud v e r o , ex iftis tan q u am o v u lis, juniores concha? generantur. M a ­

res, nullas apud fe continent Perlas, fed fæminae, quæ dorfo fe ru n t in-
te f tin u lu m , ponendis, feu excludendis ovis conveniens. E xem pla hacc,
fimiliaq; alibi lećta evmcunt, nec Provincias noftras egenas elle m arga-
ritarum . A d Podhajce oppidum R o x o lan iæ , V iro R eligioso, villa-
n o fame ingenti preiTo, ftagnum obtulerat U n io n e s teftaceis claufos.
Contigilfe idem in T e r r a Leopolienli ad K ubaiow pag u m , oculatus re-
tulit teftis, fidem u t invenirct, divitem partum e x h ib u it, vicinis aquis
crcptum . Eremitæ cuidam, rivi circa B r ie ia n j U n io n e s praebuerànt,
quos, iter agens Sokaliô C am en c c u m , rmmeris titulô p oftquam acccpit
llluftrill. Fclicianus P o to ck i Palatinus Cracovieniis, veri, neq; ignobiles
apparuerunt in confpectu gemmarii. In eodem Ruffiæ P ala tin a tu ,
n o n pauca ftagna fluviis a u f t a , traduntur ferre U n io n u m dcpofita. In-
fo p e r , no n n em o ex Mofchoviticis caftris, pilcationis c oncharum m arg a-
ritiferarum gnarus narrabat Oftrogii in V olhinia, flumen H o rin poffi-
dere eafdem. O m n es hi U n io n es n o ftri, quamvis colore argenteo debi-
to, aliisq; proprietatibus rcperibilibus in O rientalibus, non exiftant do-
nati, attam en utiles in Officinis, ad compofitos pulveres; aquas perlatas,
ad falia, olea, tinćfcuras, cæteraq; cordialia,

S E С T I O III.
De
L A P ID IB V S, À N A T V R A IM A G IN I-
B V S V A R U S , IN S IG N IT IS , ëf IG N O -
BILIORIBVS.
I. " V T O m in ę lapidis, à Fallopio F o fsil.l. j intelligitur corpus terrcum ,
durum, fofäle, q u o d nec vi h u m i d i , nec vi ignis liquari p o -
teft, fed frangi ta n tu m , ас conteri. D e figuris, form is, ima-
g inibus, quibus lapides funt n o ta ti, Kircheri Mundus Subter ran. tra-
ćtat. Ibi natura Geometriæ, A ftronomiæ, Opticæ, pićtricis, partes expier;
figuras
S ü
 D e Lapidibus à natura fignatis.

figuras h om in u m , anim alium , quadrupedum, avium, p ilc m m , fcrpcn-

tum , vegetabilium , exprim ais. Triplices vero dantur imagines à natura
imprelîæ. Primi ordinis, quafi colore depi&æ, пес fuper lapidcm eleva-
ræ. Secundi ordinis, quafi opere excluforio elevatcc: tertii ordinis, exa-
ratæ, detraćtis quibusdam parabus lapidum.
II. R cgnum Polonjcum non fine cnriofis naturæ infignibu
In Shopenfi cppido Epifcoparûs PloceivÇs, C onvenais Minoriticus con-
ftrućtus eft, ап. 1492, ibi prseextitit mag^us quidam lapis, intus, foris,
atq; per venulas univerfas, crucibus ita irmgnitus, ut in quolibet ejus
fragm entulo, crux imprelia appareret. H ie lapis, quod Fratribus O ffi­
cio D ivin o intends im p ed im en to d ie t ( contendebant enim peregrini
lit particulas fecum afportarent ) fundamento Ecclefiæ eft fuppofitus.
Gonna, a in Origine Seraphic a Rcligionis Franc':fcanœ, tub titulo Polona
Provincia. Piæter lapidem ilium fingularem, remotum aboculis curio-
forum ,L A P ID E S C R U C lF E R I A ld ro v a n d o in Mufœo M etal^\& eft, cru-
ce u n a , vel pluribus a natura inligniti \ alii vocalibus literis I O U no-
ta t i, V m d io in marginibus ViftuLe T oru n io proximis, fe obtulerunt;
N a tu r л Pithricis Specimmi) inferendi, In Monafterii Olivenfis T e m -
p l o , altare B. Mariæ Virgini Annuntiatæ dedicatum, fert colum nam
marmoream, cum figura humani capitis, & faciei. In Terra Cra-
covienfi, C onvcntus Calvaria Religioforum Ordinis S. Francifci d e O b -
fervantia, profluentem fub nom ine C e d r o n , traditur habere ta le m ,
qui intcrdum lapillos cu m infignibus D om inicæ Paffionis offert indaga-
toribus, N o n procul a R cewo pa go m a n tim o , lapillus apparuit,
Virum è Familia D . Francifci flećtentem genua, com póncntcm manus,
reprælèntans, fi ad folem, ant lucernam poneretur. In Podolia, qu i­
dam inciderat in lapides minores aliquot, fæ m intæ , & virilis farici bar-,
batæ, exhibentes imaginem. Fluvius Tyras appropinquans S am b o­
rice, continebat lapidem cum Græcis literis quatuor, arq*> fafeia lie con -
voluta in circulum, ut in Stcmmate Polono Natccz* depingitur. D E N -
D R 1T Æ , lapides illi,q u i in fuperficie fua arborum, fruticum, foliorum
figuras exprimunt. Quadruplex modtis im prelliom s, à Kirchero M u r d i
Subitrr. L 8 propofitus, F er?2an dus Jmperatus H i l l . N a tu r. /. 2 4 , figu-
E ras
54 TRACTATUS /. S E C T I O IIT.
ras Dcndritarum attribuit cxhalationibus quibusdam, in lapidum corpe-
ra fc fc infmuantibus, & diftundcntibus. Figuræ foliis arborum fimilcs,
Scheuchz.ero in Herbario Diluviano, inundationis diluvianæ funt moiut-
menra: nam dcflua cx arbonbus folia, molli adhuc materia: lapidum,
veftigia fua impreflemnt. Idem de herbis, earumq-, partibus manet judi­
cium. Cafualc id opus aliis, ad'-çum modum , quo cera: defluentes ex
facibus efformant aliqua; nu'bes effingunt arborem, &c,frigora flores in
orbe vitreo feneftramm. Ad Skała oppidum Palatinatûs Cracovienfis,
tefte Piskorski in Flofcalis Sacra E'-erm D. ShIomsa , erutum marmor
viride, & album, Ipecie homiuum, arborum, florum, ad admiratio-
nem confpicuum. Ibidem Sacella, & altaria fruftulis variis prodigiosè
à natura efformatis, ftant adornata. In Chencinenfibus campis eftos-
sa marmora, animalium, volucrum, arborum, tulerunt cftigies. L a­
pides calcarii ex tundo Monafterii Zukovienfis allati Gedanum, foliis
alicujus herbse videbantur eile notad, similcsq;, к Sch:uchaero in Л Іuftê
D:Luv ano,A clinearis С ARDITÆ , a Gueca voce cardia, cor fi-
gnificante dicti, cordis humain retinentes figutam, numerofi collećti h
me in Pruffia, Zarnovecum versus, penes lieras Balthici Maris, deenr-
rentem amnem è lacu, excipitns. Ibidem Amygdaloitæ fiiViniantes fru-
ćtum amygdali decorticatum apparuerunt. PANIS dæmonum non-
nullis, Panis lapideus A idro va .do m A ftf. Métal., exaâx repræfcntans
buccellam è farina confećtam, primus in Palatio Kraficinenfi prope
Premisliam , fecundus in Mufeo Horniano Gedani, tertius Dobriniar,
quartus Czermini, alibi plures fpećfcati. CASElFORMIS,feu cafeun%,
Germ. Zw erg, nobis Gomołka, effingens, ad manus interdum venit.
OVIFORM IS,id eft gallinæ ovo fimillimus, inter Gedanum, & Fortali-
dum Viftulæ oftii, erutus. FAVIFORMIS Tophus incurrit fsepe in
oculos. FU NG ITES A/drovando,fcu ad figuram fungi, lapis dedu.
ćfcus, in fundo oppidi K.sißJ'z. Palat. Cracovienfis. Dc tali, aut fimili,
À Severino eft impreiïa Epiftola. In Schottlandia ad Gedanum, la-
pillus Nuci mofchatx conlïmilis, uni oblatus. Lapides dićti barba-
ti, quibus planta: marin* innafeuntur, deferibentur in Herbis Prufsiæ.,
fub Yocc Quercus marina. LAPIS C A U D Æ CANCRIperfimilis,
OiTibri*
 D e Lâpidibus ignobllioribtiS. 3*
OmbricT nom ine a d Gefnerum miflüs, & ab codem in Figuris'Lapid. О*
Gerft. delcriptus. Pars una inferior zonis transverfis modice incurvis
diflinćca eil,fuperior lævis.In extrem e tuberculum rotundum prominer,
cui in parte oppofita refpondct cavitas. Satis durus, & gravis eft. Sic
explanatus lapis, ac icône triplici donatus à G’f/W ^ n u m e ro fifïim u s in­
ventus à m e , an. 1 7 1 9 , in lapide calcario d u ro, eruto с colle ad pa-
gum K d 'lîk o w o Monallerii Z arnovecenlîs,in Pomerellia. Ortum lapidis
talis, quidam ad naturam ludentem referunt, quidam ad animalium,
vcl inlt&orum partes reliftas a d iluvio, petrificatas, &c: dicendo con-
formiter ad doćtrinam d c C o n c h it is , U n ic o m ib u s , O lïib us follilibus.
Adjungitdr eidem lapidi, infinitus numerus aliorum faxorum, ad ulnam,
vcl femiulnam, & c, protenforum, quandam figuram Belemnitarum imi-
tantium , qui nunc materia oblcuriore, nunc ielenitica confian t, vulgo
fagittæ vocantur, in calcem om nes rcducendi igne appofito. Idem
G\ß/erus in Figuris Lûpid. , <cr Gem. narrat, quod F L U O R E S figuram
incertam , &: inæqualem h a b en t, collèrent in^qualiter, fed con glom e-
rati chæradum, l i\e flrumarum inflar, facile leparantur. Ulteriùs p. 16
ait, Fluor,cu^us hic figura apponirur, candidus e ft,m o llis, translucidus.
A d ignem m odicum , aut candclam, cum (i tiras, albefeit, non lique-
feit. Q u o ad com p a g e m , portiones ejus plures videntur ab u n o , ceu.
centro oriri. T aies Fluorés aperti mihi in m onte Dobriniæ, T e m p lo
Tarochiali viciniore , Viftulæ im p en dente, ferente Carbones fofïiles,
In fundo præcki Sw iecim Monaflcrii Zarnovecenfis, lapis pro finalibus
terminis conftitutus, veftigium feptennis pueri tenere videtur, B o ia
ßcpka à plebe vocatus. Similis in Terra Lcopoiienfi monflratur, cum
devoto cognom ine, Campi IVyfokienice pagi PaUtinatus Ravenfis,
formam ungulæ equi, lapidi profunde imprelLe, exhibent viatonbus.
Sylva propinqua viiLx Charb inowice Palat. Sandom., iapidem ad fpecicin
apri accedentem habere traditur. Traćtus inter O w rucium , &c C hva-
ftoviam fert lapides aliq uot, in figuram, & habitum h o m in is, aratri,
bou m , fonnatos. Locus ille, Boum Lapidcorum, (Kamienne ]V otj)[\Lim-
pfit c o g n o m e n \ theatrum infliftæ p x n x à D e o , ob violatam feflivam
cüem culturâ agri, proclamatur ab accolis. Specus n on rempta m ul-
Eг tùi*
 T R A C T ATU S I. S E C T I O III.

turn ab Arce Oycovienfi, in Palat. Cracov. continet petras cum im agi-

nibńs animalium. Deniq-, in lapidibus M a r tw ic a ad Czerniam immcrfis
flu v io , pnrrer brutoram effigies, ctiam arborum, flo r u m , confpiciun-
tur. In præfatis, cæterisq; fim ilibus, perfuaiîo, iraaginatio plurimùm
juvat fpećtatorem, objećta augens, vel mitmens.
III. M A R M O R , M a r tm r , eft lapis infigniter du ras, 8c fi polia
tur, ad Iplendorcm fuicipiendum aptus: ideoq-, proxima illi, a gem m is
pulchritudo. Caufa duritici, bona concretio: nitoris, materiæ æ qualitas,
atq*, puricas: çolorum varietatis, fucci lapidefcentis divcrfa pcrcolatio.
M ille marmorum genera cflc P Imins /. 36 rradic, innumerabilia Ijidorus
O rig. /. 16. Aliqua, a rcgioiiibus nom ina acceperunt, N u m id ic u m mit-
tit N am id ia, Parium a Paro Infuła Græciæ adjacente, candoris eximii;
Laccdæmonium viride pretiofiffim um , Porphyntes feu Purpuritcs ru-
b e n s , candidis intcrvenicntibus punćtis, ex Æ gypto; O phites, maculis
fèrpentmn fimilis, Bafaltes coloris ferrei, Tcphria cinerei. Ad S o le c ia m ,
marmor coloris varii*, apud C unoviam , nigrum , viride, rubrum. Prœtori-
us Orbis G ot hici L i , Z г il 1er иs in N o v a D ef,r/p . Ri g . PolonU. Sigifmun-
dus III. prope C hencm iam columnas binas marmoreas cxcidi juffit,
altitudine pedum te re duodequadraginta, e qui bus unam , m agno m o -
limine Vladislaus R e x Yarfaviæ ftatuit, & memoriæ Patris fui Sigifnum-
di dcdicavit: altera dum extrahitur, & machinæ ponderi non fufficiunt,
per medium fraćta. Opalen ki AfarefchaL Ctmœ Reg. in Defenfa Pclcnui.
Podolia habet divcrfa marmora. Starovolfcias in Polonia. • A d Cz^ar-'
nokoiienicey elegans marmor, ex quo, in Ecclcfia Cathedrali C am eneci,
videre licec varia artefaćta. In Pokucia R oxolaniæ parte, non procul
ab U rbc Stanislavovia, marmor coloris rubri, & a lb i, abiit in colu­
m n a s, Parochiali T e m p lo , illatas. In loco adjacente oppido Sl af k
Palat. Cracov., viride, & candidum marmor pulchritudinis m iræ , pars
illius una, cryftallo, altera purpuræ, tertia nubibus, reliqua argento, lazu-
lo (imilis. Piskorski in Flofculis S . Erem ï D . Salom ea. In m on tib u s
Dibniky prope Czerniam Ercmitorium P .P . Carmelitarum Difcalceato-
rum, ofFerunr fe marmora præftantiffima, Sueticis duriora, nigra, rubra,
candicantibus venis undatim iniperfà, Candida, cinerea. Ex his Craco-
v ia f
 D e Lap: dim s ig n obiliоrib us. 57
v ia , im ô pars magna Poloniæ , alcaria fplendida, fam ma fepulchrorum
magnifica, pavimenta Ædium Sacrarum folida renet. Compertum
habeo de marmore aarcis venis clcgantiflïmè infperfo, fed quia non
depromitur, proprer rationem occurrentem, locus omirtirur. Ad S zi-
dloveciam in Palat. Sandomirienfi, marifior cinereo - virens. Ad paçum
K im io n a Palar. Cracovienfis, quia mollius eft, negligitur. Varia mar-
morum Pruflïcorum fragmenta allcrvabantur Gcdani, in Mufeo Goctval-
diano.
IV . A L A B A S T R U M , *Alabaftr, fie mollis lapis, ut cultro
feindi poffit, à qnibusdam ad ipeçiem Gyplî refertur: qui vero durior,
A L A B A S T R I T E S eft W ormio in Adufeo. Alabaftrum Jonftono in N o ti­
fia Regni A iineralis, primum marmoris rudimentum: Alabaltrites, Ge-
fio S. J . , ex Fabrica M ündig marmor candidum, & translucidum, ab
Alabaftrite îoco,nom inatum . Podolia Alabaftro abundat, & marmori-
bus. L bcr Baro de M eyrberg in Itinere A 4 ofcbovitico. In eadem Pro-
vincia ad Czarnokoziemce, lagieln ica, in Ruflîa Rubra a d Z u r o w , in
M inori Polonia ad C zcrniam , atq; villam Skotniki vicinam Cracoviæ,
in qua efFormantur ab agricolis fàiina, aliaq; urenfilia. Prope U rbem
Haliciam, Alabaftrites lapis ira pulcher, ut nitoreftio etiam Phrygium fu-
perarc videatur. Inde avehitur in Germanium, cæierasq*, regiones remo-
tas. Sarnicki in Dcfcript. Polonia. Latomiæ viciniorcs L c o p o li, non fa-
xa m odo, & gypfum , fed etiam Alabaftritem pellucidiflîmum fuppedi-
tant.Froelichius in Bibliotheca [еч C yn o fra Peregrmantium. Dićfci
fplendoris idem lapis in monte S k a la , aliisq; locis eminentioribus.
V. L A P ID E S vulgares, ex crafliorc, Sc impuriore materia, o r ti,
a fofïoribus inveniuntur n o v i, in iis locis, ubi antea argilla, arqj arena
fuerat. Maxima tamén lapidum pars præfertim majorum, fimul produ-
ćfca elfe videtur cum terreftri globo. Generantur juxta Boétium de Boot
in H i ß . Gem .) dum aqua fuccum lapidificum ferens, terræ partes ne-
f t i t , dein aqua è mafia exftillat, vel ab exhalatione calida pellitur; aut
abfumitur. Mafia ilia paulatim expulfo humido indurcfcit, atq-, abit in
lapidem. Latomiæ plurimæ exftant in Polonia, ad elcgantiam ar-
chitcduræ. O paleksh in Defenfa Polenia. Terra prope Pinczoviam a.
Ej bundat
 TRACTATUS I. S E C T I O lit.

bandât lapide vivo pro exftrucndis fabricis. Srarovolfcins in Pelonia. Sà-

xa arenaria molliora, ad K unow &c, in Palat. Sandomirienfi. Leo-
poli qaadrati lapides ædifîcia publica, & privata., munimenta, turrcs,
fori circulum impleverunt. Ç A LC A R II L A P ID E S , qui m cal­
cem uruntur, integros montes conffituunt. Calx viva dicitur, quia (pi-
ritus igneos continet , qui, aquae affufæ impulfu Гс concentrant, Ôc inar-
defcunt, Virtutes medicæ calcis vivæ, a multis C hym ics funt promul­
gate. GYPSUM affine faxis calcariis, efi: lapis albus, mollis, fi-
rnilis alabaftro, qui dum uritur leniter, prodiens mafia, plaftarum operi
peridonea Gypfum, Тея*'* fundus Ecclelîæ Cathçdralis Cracovi*
enfis, & mons Koniufz^a obtulit, ornandis Ædibus D. Annæ, Cracovix*
Buchow ski in Gloria Domini. MOLARES LAPIDES ab ufu no­
men accipiunt, quod frumenta iis molantur. Præftantes in Terra Pre-
mislienfi ad lad iska, in Volhinia ad KunowQ> in Sanocenii Terra, ad
D ębna, in Palat. Sandomirienfi ad Kielce, in Callubia ad M irachow >
Rhcnenlibus feu prope Rhenum efFofsis, fi miles. C O TES lapides
duri, confiantes granulis, ferramentis acuendis apti, ad Szydłowiec, &c
JHirz.ec. Eædem cotes dićbe aquaticse, quia perfunduntur aquis, non o-
leo. T O P H U S Columella, Porus J u n to , Lapis fiitulofus Palla*
dio > eft afper, arenofus, friabilis, ponderofus, multis foraminibus per-
vius, ad radices udofas quorundam montium, rcperibilis. Exornavit
multa Eremitoria, atq; antra arte conftrućfca. SILICES in magno
numéro, пес in minori colorum varietate, candidi, nigri, flavi3 fufci,
See. In eo tarnen tanquam in charactere fuo conveniunt, quod attriti
chalybe fufcitant ignem.Candidi, pellucidi medicos ufus ingrediuntur,
& in præparatione tinćfcurse nephriticæ adhibentur, Fluviatiles filices,
quales non pauci in Viftula pnrterfluente Varlaviam, fenfa Tylkow ski
Phyf. Curio. Part. 9, continent aurum, arte, ac ignc eliciendum. N on
pauci lapides fplcndcnt, non eo tamen à communium cætu exempti.
Tales in Podolia, Borfzczejoviæ, Lafzkoviciis, Bilakoviciis, ad limilitu-
dinem Specularis accedences continentur cavcrnis. In monte viciniore
oppido Łasko Palat. Siradienfis, numerofi collećti lapides, aari colo re in
Iparfim ferenres. Maris Bakhici littora, apud H elw ing in Lithograph.
~Angerb;;rg,
 D e Lapidibus à natura ßgnati'., ^
/
jtn g e bürg., zonis, & vcnis argenteis diftindos fubminiftrant. " ^ c a ­
jola vox ltala eft, leaja enim cruftam fignificat. H æc gyph exquihtiffi-
m t pars Brafavolo in Exam ine Terr a ru m , flos gypsi annquioribus. C ir­
ca Cracoviam, & Stam ątki, forfàn Scajola inventa, Skaivo/a appellata, si
redigatur in cinerem , nodulos de nlis laneis elaboratos, nobis Koronki,
conlum pta illuvie, nitidiiïïmos reddit. In colic pagi Alarkocice Pa-
lat. Cracov. lapis albicans, fiffilis, friabilis, affimilis Mofchovitico, vul­
g o Skwarna, ftanno purgando aptus. Scbiftus vocari debet, nam omnis
lapis in iquam as fcilîïlis, Kirchero in M u n d o Subter., Scbiftus eft. Candi-
can s, in braćteas craffiores, & tenues divisibilis, in m o n te Ctfozva
Palat. Cracoviensis. Micæ arg e n to , aut a u ro , colore similes, mifeen-
tu r nonnuilis lapidibus. Hæ, sive aliar, Charletono in E xercit., funt cor­
pus m etallicu m , infèparabile. Q uantitas lapidum m ajor piocedit à
lucci lapidifici co p ia, loco folidiorc, & c. Ex lapide uno du riorc, exci-
fæcolum næ q uindecim ,ulnarum in altum trium , unius in latum: A rm a­
m entarium U rb is Gedanensis adornant. Curicken in D fc r itt. H ß . Cé­
dant. In fundo pagorum , Grabowo, K ło d a w a , A 4 ił obadz., Palatinatûs
Pomeraniæ, extraordinariæ molis. Ad Pinczjyn positus, si chalybe exca-
varetu r, in conclave abire polîet. Vicinus prardio Odargowo, ferc vi-
ginti & quatu o r pedum , id eft cubitorum duodccim longitudincm te­
n e t , latitudinem pedum cćtodccim. Decrelcentes Viftulæ aquæ, ingen-
tis amplitudinis exhibent (axa, navibus oneratis formidanda. Alibi
sine num-ero, longe latèq; porrećta eminent. In Diftrićtu El'bingensi
lapides miffiles P ruiîorum veterum eruti, quibus perforatis, lignoq; in-
fertis utebantur in prxliis. Menfura dimidii modii iis impleri poterat,

S E С T I O IV.
De
S A L IB V S M I N E R A L I B V S .
Ineralia f u n t , quar ex terra efFodiuntur, M etallica, q u x produ­
LM ira liquefied p o flu n t, ac diduci. Foffilia lue en u m eranda, fub
noinin*
4o T R A C T A T VS Y. S E C T I O IV .
\ '

nom ine Salium veniunt, per Salem intelligendo corpus m inerale, in a-

qua (olubile, faporis diversi.
II. A L Ü M E N , H a tu n , eft falfugo terræ mineralis, conftans fpi-
rita acido, & fale terreftri cauftico. Varia genera ejus apad Diofcoridcmy
C r M atthiolum affignantar. Naturale reperitur in v e n is , artificial? ex-
coqnitur è terra, vel aqua, vcl lapidions al im iaosis. Ejus ufus externas
præcipuus eft in angina, putredine gingivarum , tumore pedum. D an -
tur m ontes aluminosi in Polonia. DlugOjfts H iß . Pol. /. i. In Cujavia
ad K ofchehcz., olim alumen coquebatur. Tab ila Geograph, ab H enne-
birg édita. Alum inis fodinam extitilïe ad O dolany ^ teftatur Thurneif-
fern, in A lch im ia /vlagna.
III. N I T R U M , 5Vztora,aNitria Ægypti dićfcum, eft fal fulphu-
rcum, falfo - am arum, Chym kis Cetberus, Anatron, Sal infernalis. N a -
tivum Alexandrinum coloris rofei, ejufdem N eap olitan u m , fLvefcens
Puteolanum. Triplex apud nos datur. Prim um in mûris lapideis, ftriarum
inftar pendens; fecundum adnätum rupibus; utru^Græcis Aphronitrum,
Sal petrae Latinis. FaćŁitium tercium, sive Sal nitrum ex aqua nitrofa,
aut ex terra , nitrofo femine im b u ta , non sine lixivio præpararo , per-
colaro, & per ignis calorem exhalatc. Dcfcriptus hisè, a S em a wwicz*
Litvano Щ A r t lller i а, accuratus modus præparandi, clarifie.mdi Sal ni­
trum. Virtutes médicinales N i tri, a Schelhamer in T r a il atu d? N à r o ,
enumerate. In Polonia opificium cxcoquendi N itr i, (eu conficiendi
Halonitri paffîm exercetwr. Weber in Difcurfibus Curiofis. Fodina N i ­
tri apud Visliciam extiti t.Cromerus, C r Sprenger us in Polonia. Sal nitra-
tum Podolia abundc luppeditat. Opalehski in Polonia D éfi f a . M ate­
rial jfàlnitrofe plurimùm erui videram in Podoliæ defertis, inter Bo-
hum & Boryfthenem, ubi poil campeftria commifla prælia, in foveas
funt conjećta cadavera, fuper foveas, immenfæ moles terræ çminenr:
de quibus po.ft multa annorum intervalla, materia dićta depromitur.
Siem ianowice in A n i l 1eria. U nu s ex Illuftriffima Familia Koniçcpol-
fcioriim, ante dislimitationem cum Turcis faćtam, régnante Joanne n i ,
ex bonis hereditariis in Podolia, & U k r a in a ;Salis nitri o d o millia pon-
do ( nobis Клт:еп% ) singulis annis percipiebat, typis dato elencho a-
mifforura
 D e S ali-bris Mineralibus. 4*
mifîorum oppidorum ,atq; pagorum, deducentc. Ex Podolia, &
Rallia Rubra (jcdanum deportatur, inde Balthico m ari, nationibus ex-
reris transmittendum iu copia,
IV. SU L P H U R , Siarka, yJgricoU pinguedo terræ,vi caloris ex-
preflà, aliis refina terne permifta acidirati chalcanthofe feu vitriolicæ. Na-
tivum five vivum, Græcis Apyron, id eft, ignis expers, purum, folidum,
interdum fciffile. Faćlirium five morruum, ignem expertum, vel ex vi­
vo impuriore, vcl pyrite, vel lapidibus aliis educitur; aut ex glebis, a-
quisq; fulphureis excoquitur. Conduccrc in peftilcntibus febribus,
phthifi, afthmate, catarrhis, tuffi, traditur a Schrpdero in Pharmacopeia:
ubi & Spiritus, Oleum, Balfamus, Lac,Tinćtura, Flores fulphuris deferi-
buntur. Prodiit & U n tren TraÜatus de Sulpbure, cjulq; medico ufu. U-
berrimæ venæ apud Polonos Salphmïs. G otofre dus in Archontolog. Co-
fm ica, Stephani Diftionar. H iß. G cographicum. Montes fulphureifunt
in Polonia. Dlngojßts H iß. Pol. I. i, Munftorts in Cofmograph a. Fo-
dinæ fulphureæ in villa Swofnowice inventæ ad Cracoviä.Lipski in Pra­
ttc . Obfervationib is. In eodçm Palat, Craco., è monubus fulphureis
baud pridem inventis, materia cxtrahirur ad eliciendum fulphar in for-
nacibus. D e h a c , IVormius in M t f o adnotavit lequentia. Sulphuris
Cracovienfis minera, lapis eft cinercus, ponderofus, durus, iiiæquaiis, al-
bicantis fulphuris venas, hinç inde per totum corpus dilperfas Habens,
quæ fubinde flavelcunt. Arte, purum ab impuro feparandum, ut infer-
vire ufibus pollit. EfFoditur fulphur, & in Charklovienfibus fylvis vi-
cinis Hungariæ. Ad Dobrziniam, in ripa Viftulæ legeram fragmen­
ta lapidis nigricantis, gravis, friabilis> fulphur maxime redolentis. FLO­
RES S U L P H U R IS , nihil aliud funt, quam Chymica arte fublimatum,
fubtilifatum,pulverifatum vulgare fulphur. Quibusdam tamçn in lock.,
natura fponte fulphur fublimat, ope ignis fubter^anei, unde (cifîiile ma-
net; quod iuxia Cracoviam, æque in Polonia, ас in Regno Neapolitan
n o ,ju x ta Puzzoli oppidum, fe dat inveniendum, M arxii in Aiufco
A'fdtcyialit'.m teftimouio. Non minus montes ignivomi,Ætna, Vefuvms,
tk c, cjufmodi fulphur ejiciunt.
V. V IT R I O L U M , Græcis Chalcantlium, Latinis Atramentum
F futorium,
 T R A C T A T U S I. SECTI O IV.
iutorium , Germa. K upfer - w a fe r , Polonis K operwas, eft corpus m in e­
rale Kirchero in M undo Subter., ex fpiritu fulphureo, aquâ æris,vel feri i,
aut ex utroq; fimul permifto co m p ohtum . Succus ex pyrite concretus,
Sc acerbus, Agricole, in O rtu , G r Caußis SubterraneorUm\ fulphureis,
ferreis,æreis qualitatibus, M a tth io lo, conftans. D a tu r carruleum, Sapphiri
inftar co m p a & u m , fubviride, album . Prætcr îu tiv u m , quod fecundùm
Encelrum de Re Adct a! he a , in terræ venis, faxorum comm illuris concre-
t u m , aut ex iis, partiin guttatim ftillans, partim ftriarum inftar depen-
dens: aliud arte efficitur ex terris, aquis, lapidibus atramcntolis. In
M ediciiv itriolum frequentiffim um erat Paracelfo Gr Vkxdroni: Sal,
Spiritus volatilis multiplex, R os, O leum , Magifterium ejufdem, a Schr'6-
dero, m o rbo aftećtis pracfcribitur. A pud Bicczum in R egione fub-
m o n tan a cftoditur, ac in lapideam duritiem coquitur. A ntiquitus confi-
c ie b a tu r, ad metalla æris, m Scepulio.CrewJc-n« in Polonia, Springer us
in Vol. N o vo - A nticj a. In T r - ćtu Sandecenfi emitur. Nicolofius in
H ercule Siculo. In Pruffia a!iquando occurit m ateriaparando v itrio­
le, & ferro peridonea.Geograph a IV fs>œ G r Brandeburg. M ons D .
A d alberti, ad Crofnam u rb e m Palat. R ulL æ , inter commifluras lapi-
dum filïilium, & friabilium , tenet Vitriolum viride, grave, fpilïatum.
E t Sandom iriam versus m ons refpiciens V iftulam , medius inter duo
prædia Клт .еп, album , in grana, live grum ulos confcrm ati m , adhæ-
rens faxis cruftofis, continet. H i : oritur dubium m ih i, an color candi-
dus non fit indućtus a ioljs æftibus, nam a fuperficie terræ avulla fra-
gm ina aliquot obtinucram .
VI. B I T U M E N B ello nio, Alphaltum aliis, nobis K le y , co
pus m inerale, p in g u e , inflam mabile, à fui generis fulpbureis, five ut
A g rico la lo q u itu r, àério-.igneis, exhalationibus geweratum. EfFunditur
с vifceribus terræ , vel in fuperficiem, vel in m a re , à q u o ejicitur, vel
cum aquis perm iftum eftluit, vel efFoditur. Bituminis genera nobiliora
duodecim ponit Cardanus de Subùlttate I. 5; nom ina plura C tfius in
M inera lo g ia , &c colores multiplices. O rd in ariu m , ac potiffimum i-
gnis fubterranei p a b u lu m , A g n c o U de O rtu , Gr Caufis Subterra., Co-
nimbricenßbus, aliisq; compluribus, bitumen cum fulphure. Vcrifimilc
eft,
 De Salibus Mtrieralihus. 45
eft traćhis Praffiæ arenofbs bimminc refertos, quod ubi in marc exfu-
dar, coagulatur in Succinum. Hoffmannas in Clavi Vharmaceutica. In litto-
rc Pucici Sinus non longé à Carnobio Olivenfi reperiuntur concreri bitu-
minis glebæ, fatis duræ, ov© majores, minorcsvc, quarum aliæ lutear,
aliæ cinereæ, partim (ubrubræ, partim altcrius coloris, led nullar jucutb
di; omnes ardent accenfc. His adnafcuntur arbufculæ pallidæ, & qua::
piiccs oient, quercus fdiicet, atq; buxi altæ très, aut quatuor palmos,
carcntes radicibus. A gncola de N atura Fofsil. I. 4. In radicum caren-
tia, bitumen nutrimentum fuppeditat. Vnut'gcn in Bitumine, c r L'gno
Fofsih. Bitumen liquidum deferibemr in Aquis bituminofis , Tra-
ttat. 4 , Seth i, пит. 3. Paratur durum ex bitumme liquido, aquà bi-
tuminosa, miftis bituminofis. N A P H T H A , Kley ognißy, Oleum
yivum Tuw ebio, nos bituminis A gricole de Ort. Cr Сauf. Subterraneo'
rr.m traćtanri. Huic, quia plus igms inelr, quam cætcris bituminibus,
vifcoium halitum infcnljbili emittit effluvio, qui ignem facile concipit.
Inter ipfas cavernas Salis Velilcæ, faepius naphtha ad ignem profiliens
aduffit multos.B ro f ius ad Leciore-m Salinarum Cracovianarum, л Willig
(bio tduantm .
S E C T I O У .
De
M E T A L L IS PERFECTIS, IMPERFE-
CTJS, & M E T A L L O AFF INI B V S.
I. ^ iC E T A L L U M recentioribus Mineralogis, eft ex fulphureo, de
JJy j_m ercuriali femine ortum : acccdcnte falino principio, concrc-
tu m ; igne fufile, in longum , ac latum duftile. Metalla
generari ‘ etiam poftquam effoflæ venæ fuerunt, authenticis multorum
experientiis Boyle in Obfervat. de Generat. M etal, probat. Id em , rena-
lçentiam magis eile manifeftam tradit in plum bo, quam in metallic
reliquis. Quædam magis flu u n t, quàm alia, nam plus participant de
Fz тея-
44 T R A C T A T U S /. S E C T I O Г.

mercurio, quædam dućtiliora aliis, propter majorem quantitatem mer-

curii, quædam minus dućtilia, proprer fiilphtiris, vitrioü, & rerræ mc-
tallicæ copiam notabiliarem. Minera, eft terra live materia, ex qua
mineralta, & maxime metallica fiunt : uti funt mineræ auri, argçnti,
&c. Venae metallicæ, Cœfio canales quidam feu rcceptacula materia?,
quam ad foffilium formationem concipiunt.
II. A U R U M , Z ło to , Cfaymicis Sol, eft mctallum puriffimum,
ex argento vivo Геи mercurio puro, perfećtiffimc exeodfco, fulphure ru-
bro præftantiffimo, fixiffimo^ exaćte miftis, & unitis conftans. Propre-
rea nec aqua corrodi, nec terra exedi, nec àérc alterari poteft. Pondc-
rofiffimum, in igne durabile, expers rubiginis. Purum , sincerum de-
nom inatur, quod a natura tale eft, in aliquibus montibus, atq, flumi-
nibus. Faćfcitium conflatur feu coquitur ex terra quadam purpurea,
chryfbcolla, pyrite, &c. Locus natalis auri, India, Asia, Thracia, Hi-
Ipania, Germania, Pannonia, Tranflylvania, Dalmatia, &cc. Errant, in-
quit Kieslingius in Phyßca Experiment a li, qui aflerunt, aurum non pos­
se deftruij lulphure enim in pulverem convcrtitur, modo priùs figatur
in igne, &c,fècundùni notiffimum Aionfchvidcri, e r Glauben modum.
Igne lolari quoq;.poteft reddi volatile. Hoc comprobavit Societas Part-
ß n a Turnens fpcculum Tfchirhaußanum , dirigens radios folares ad
aurum , quod teftante Teichmeyer о in Element is Vhtlofoph. N atur. Expe-
rimentalis у partim in fumum eft cominutatum , partim in vitrum reda-
täuai fuit. Inter Chymicos recentiores, Sc Galeni Tectatores orta
eft controversia , an aurum pofTit reddi potabile, id eft, sic præparari,
ut innoxiè, utiliterq; intrà corpus fumatur. Affirmant Chymici, ас à
tali auro, cordis 6c membrorum vires mirificè inftaurari, confervari,
augeri, juventutem revocari, vitam longiflimam produci tradunt. Stant
contra alri,quibus fubferibit Scaliger Exercit. 2 72 , le Grand, m H iß.
N a tu ra , Sedelius in Epifîola imprejfa de A u r i ufu in Medicina nullo,
aut exiguo. Rationum momenta nee allego, neq; expendo, Ted pretio-
lum Patriæ iolum ingredior. Ex Artis Metallicæ notitia probat Sa -
g itt anderus in Conjetturis Montants, citât us a Balbino Script ore H iß . N a -
tur. Bohem*, Montes Poloniæ utriusq*,, Bohemiæ, Moraviæ, Silesiæ,
auro
 D e Ä ieta llis perfett s,

a u r o , & g e m m is pretiosis abundarc ad miraculurn. E x T e r r a C ra có -

viensi miles łij d z g a . Czjorstyn^ de D o rn o Ianina, O rd in i C r u c ig c r o m m
fc a d d ix it, attulitq; fee u m m a g n u m pond us auri , in m o n tib u s P oloni-
cis ad H u n g a ria m sitis, ac lupra villam i^anczjco p ositis, q u æ situ m ;
q u o d to tu m in O rd in c m contulit.DlugoJfös H is t. Pol. I. 7. C ra c o -
viensi Palatinatui co ntigit metalia, 6c foffilia o m n ia poffidere. P ra t orms
in Orbe Gothico. Fodinæ auri ad N o v o ta rg U m , & in M o ntanis cir­
ca Sandeciam. Starovolfcius in Polon;a. Palatinatus Sandomiriensis
.ab und at metallis auri, &c æris, apud Kieleio s.Id e m in Polonia, Pr&torius
in Orbe Gothico. A u r u m in ccrtis m o n tib u s , &c fluviis Poloniæ
rep eritur, (cd per incuriam 11011 colligitur. A iiechovita Chronic. Pol. I.
i , jMiUnsterus in Cofmograph. V n iverfa li. O p p id u m B u c zu tc ^ vetu-
ftæ, ас claræ gentis B uczaciorum , erat c o lo n ia , in ditione h o r u m , funt
q ui référant, inveniri venas a u ri, quæ veluti ram enta fcintillant in aqua
r i v i , ex rupe altiiis featurientis. H æc ab agreftibus cx cip icb a n tu r, per-
c o la b a n ru r, ac ita m a Ha conficiendo auro redd eb atur ap ta; fed ignavia
m u lta n e g lig u n tu r.S a rn icki in D efcript. Polonia. A pud Orfcha g ra ­
n u la auri. Thurneiffern in M a g n a A lc h im ia édita an. 1583. M on­
te s , & fluvii m ulti Poloniæ, arenas aureas oftend un t liquide. Gadeb:ts-
chius in Encomio R egni Polonia. -N o ta t hic Jlgricola de Re M e ta l.
I. 3 , contra Л Iber tum M . , q u o d flum ina, & rivi au ru m non générant,
fed è te r r a , quam ro d u n t, cftollum, aut è fontibus 111 alveos dcrivatum ,
fecum v c h u n t. Et H onorato F abri S . J . in Pbyfica, featurigines si m e-
talli alicujus ram en ta ferant, fodinam n o n procul positam elïe signifi­
cant. T r a n f è u n t enim aquæ iliæ"per venas feraces m in e ra liu m , atq; sic
c u m arena, abrafa granula v o lv u n t.D e n iq ;, minera auri de U k ra in a A in -
Çeum G ottvaldii A ied ic i Gedanenfis augebat.
III. A R G E N T U M , Srebro, Chymicis L u n a , eft m e ta llu m per-
f c ć t u m , conftans m e rc u rio pæne fixo, fulphure albo, ctiam fere fixo.
N o n ta m g r a v e , n c c ta m fixum apparet ut a u ru m , m a x im e tarnen di-
latatur poft a uru m . N a tiv u m , sine artis opere, à n a tu ra eft re p u rg a tu m ,
aliud laborc m u n d a t u m , & exco& um fornacis fubsidio. EfFodi-
t u r i n R eg n is v-ariis n o b ile , fed in H ifpania, opinione Cafti præftantïs-
Fj Simunij
 TR A C T A T U S I. S E C T I O Г ,

simuin. Polonia habet argcnti p lu r im ù m , q u o d fécem îtur. M u n ­

it erus m Cofmographia. R e g n a n te C asim iro M a g n o , G regorius II,
cuffianus Reguiæ S. A ug u ftin i, d icitu r, in llcusiensibus çampis pre-
tiofa metalla inveiiilTe.D ria cki in V ita B. Efa'œ Bonner, llcusia o p ­
pidum , fere integro milliari circa fe fodinas h a b e a s , uno a n n o , lex
millia pondo a rg c n ti, q u o d marcas vocam us ed :d it, p lu m b i vero ultra
quinquaginta millia c e n te n a n o r u m , q u o d ex rationibus ejufdem oppi-
d i, c o m p crtu m habetur, Opalehski in D efenfa Pol. contra B arclaium .
A rg en tu m ad S law co v iam , C h ra n o v ia m , S everiam , N o v a g o ra m ,
Cromer u s, С7й Starovolfcius in Polonia. C h encinia fodinis argenti
nobilis. Froeltchius in B iblm heca Peregrinanti’:tn., Pfe'Jinger in Geography
C unofa. A Kielce oppido, milliari u n o diilat M ons dićtus Argen te ­
ns ab a rg e n to , quod foditur. Item a rg e n tu m , an, 1 5 0 z , tribus mil-
liaribus poll; N o v u m - f o r u m , è m on tib u s T atry prodibat. M iechovita
Chronic. Vol. I. 4. C arpati )uga, a rg en ti, plum bi n igri, egrcgic
fecunda. H enelius in Sileftograph a. Prope q crcetum p ag i G łazjow
vicini Sandom iriæ , inclula m o nti m inera arg e n ti, à Saxonico milite
eft detećta. A rg e n tu m purum Tub form a g rauo rum in R uffia R u ­
bra sive Meridionali reperitur. Thurneifßrn. in M a g n a A lcloim ia. Ex
ejufdem Ruffisc m o n te , grana argenti sinceri d e p ro m p ta , cannabis le­
inen quantitate æquantia alia, excedenria alia; L eopoli à viro nobili o b ­
jecta (pećtatoribus. In P o lo n ia , &c Litvania reperitur a rg e n tu m ,
qu od è rupibus, crinium inftar d ep en d et: indeq; accipit n o m e n A r g e n ­
ti Capillaris.Beckenmeyern in Curiofo jin tiq u a rio ,fu b tit. Polonia. T r a n s -
sudare ab æftu t e r n t , argentum tale per poros la x o r u m , & hinc аПи-
mere figuras capillorum, Scbeuchz^ents in A fufeo D ilu v ia n o , eximiè o-
pinatur. Ab aliis, argentum extra vifeera terræ progerm inans, V eg etab i­
le denominatum . In Præfe£tura, leu C ao itan eatu M evensi, P0I0110
vpcabulo, Gnievensi à G niew Civitate Palatinatus Pomerania?, C o ry lu m
im pleverant venae argenti puriffimi, q uam villanus cædcns ligna in lyl-
v i s , prope rus Iaz.w iska, v ?1 alibi, afportaverat d o m u m , foco injeccratj
led ubi advertit metailum fulgere, adm irabundus am otam tradidit Vigi-
lantifl. Parocho Ecclesix Pufecznensis M a to w s k i, hie Illuftrifs. G run ski.
Palatm g
 De Л 4etal lis perfe tt is, Ąy
\

Palatino Pomcraniæ, done obrulcrar. Firmatur veritas exemplis. Argen­

tum ex uftulatis arboribus in Iberia profluxifle, Authores célébrés ad-
notârunr. In Valle Joachimica, Argentum Capilląrc reperrum in ligno
abiegno, Gefrier о in Fofstl. teftc. Edam herbas metalliferas dan com-
pertum,si fupra mineras, radices agant. Hiftorici recentiores Pruffi-
am defcribentes, Metalli fodinas ne gant in ca exiftere , qui tamen non
de abfeonditis in sinu terra: theiauris, nee de antiquis temporibus, quo­
rum Chronica non cvolverunt, fed de hoc æ v o, q u o , moines, & col­
les, ad metalla invenienda, eftodi non videmus, accipiendi. Tradit
G runan Ordi. P rdd cato.in Chromcis P rufsia Л4 . S.S.,) e r Htnnenberger
in Chronic, p. 45 3 , quod in Pruffia eruebatur d i m minera argenti, tk
ferri. Civis Torunensis Eery ardus Schilling, de monte prope pagum
Niclafdorff, in Culmensi Provincia, vicinum rivo Buchholt, in traćhi
cis L o n ko rku m , juxta Afappam H ennenbe rgeri, /. 6, n. 9, triginta cen-
tenaria pondéra argenti extraxit, atq; ex eo lolidos curavit fieri, qui
ab illius nomine,Schdlink nominabantunHoc, fiib imperioMagiftri Ge­
neralis Crucigerorum Ditterich, circa an. : 330, & ultra, contigiflc
refert Weijfeliusp. 116, 122, Schutzen I. 2, p . 67. Et Hockcrlandiæ,
sive Pcgdaniæ fodinas apertas in Montofà Pruffia, item Magiftrum.
Ordiriis T с utonie i Kniporode multùm argenti collegille, feribit præfa-
tus Hennenberger p. 5 j i , ex G runau Chronicie Qiiare autem (upcriori-
b'.is læculis fodinæ utiliter tentatæ in Pruflia, poftea intermiflæ, randem
ad noftra ncgkćfcc tem poral caufa cenfetur eile, bellum graviflimum
cum Polonis, nec non Litvanis, ufq; ad an. 1525. Tunc alma pace
his terris reddita, ignorant ia anti quae induftriæ, tardium incerti proven­
ais , certis fumptibus, & laboribus eruendi; egeftas quoq; exhauftx
Pruffiæ bcllis, impenfas credere non permittens, opera difFerre talia
coegerunt: unde decurfu temporis, oblivio arris, & lucri hujus fuc-
celïir. Præter teftimonia С hromcorum, rccentiora emerferunt indicia
metallorum, in vifceribus montium Pruthenicorum. Cum an. 1700, Sa-
xonicus miles in Pruffia Occidentali hyemaret, periti rei metallic*, in
momibus Pogefania?, mineralia femina repcrerunt. Idem teftatus eftGV
tofredus Zamelius Qonful. Elbing. inEpist. ad Qyriacum Aiartinium , de
Ьнссіпо philo logice trallai о* IV ,
48 t r a c t a r u s l S E C T I O г.

IV, ÆS feu Cuprum, M ied z, Chymicis Venus, eft metalium im-

purum, ex multo fulphurc rubeo, craflo, modico argento vivo, eoq>.
impuriore gcnitum. De terra multum participât, de humore parum,
quare nee corrumpitur,ncc citó veftitur rubigine. Magnam cum argento
affinitatęm tenet, cui ut plurimùm conjungitur, arte feparandum. Voca-
tar Cyprium, à nobilibus venis, in Inlula C y p ro , apertis: Corinthia-
cum aliud, quod in Corinthi urbis inccndio, permiftum fuerat metal-
lis variis, Coronarium tertium , quod in laminas diduftum tenues, fei­
le tauri tin ć lu m , fpeciem auri præbet. Deniq; æs caldarium live cam-
p an um , tantum fusile , non ductile eft , noftra voce Spi&, effiriendis
campanis aptum. Æs nativum , à natura fola perfectum : faćfcitium, ex
lapidibus, hoc métallo onuftis, igne extraćfcum. Æ R U G O ÆRIS, aliis
Viride æris, G ryfipan, naturale eft, Sc arte paratum. Primum efflore-
lcit ex ære, fecundum patitur ignem. Flore æris , veniunt particu.
læ quædam , ex ære fulb, quasi scintillæ evolantes, fubrufæ, ab halitu
furfum delatæ, tum decidentes, utiles in medicinis. In Palatinatu
Cracoviensi ad N ovotargum , in Sandomiriensi, prope K ielcics, in
Montanis ad Sandeciam, metallum æris^Starov.olfçius m Voionia. A-
pud Chenciniam æs, <k lapis lazurus.DlngdjfUs I I t. Pol. L i. С rome*
r.ts in Polonią. Cuprum in peciis, juxta Terntoria Prcmis.liæ,
& Sanok y negligitur, Sub Montjum Sannaticorum jugis T a tn vocatis
exfeinditur de lapidibus, m magna quantitate, habens argenti plurimùm,
quod feparatur. M iechçviia Chronic. Vol. L \ , Ortellus in Epito, The au
Orbis, Mercator in S it lav te M in ori. Idem metallum prope Bozen-
cinum, non contemnenJa ubertate effoditur. Opalehsh in De fenfa Volo-
n a. O R I Ç H A L C U M , M oiiadz, , nativum fuille teftatur PlinU
w , fed ætate fua defeciile queritur. Faćlitium nunc poffidetur, de quo
JMyHus in BafiUca Qhymica ait э æs co nvertit^ in prichalcum, si illi
pulvis Lapidis calaminaris mifceatur, addito ftanno; vel, up aurun) mą-
gis æ m ubtur, argentp. Tollitur tunc rubedo æris: flavedo, aureus,
color inducitujr. LAPIS C A L A M IN A R IS , K im k h Ш Ш Іпу9 live
Galmey >multis Cądmia nativa, metalli expers, diverfa à Cadjipia na-?
turali mctallica feu C o b alto , <3c à faćhtia, Arabibus Cümia, quæ eft
corpus
 De Metallis perfcclls. 49
corpus d e n fu m , ex fuligine æris traditi ignibus cencretum . Media: in­
ter te r ra s , & lapides conftitutionis, с fumis natura: metallicæ conden-.
fatus eft p r x h t u s lapis, juxta Fernand tm Imper atum in H iß . N a tu ra lk
terra l a p i d o ù , gravis, Candida, cum pallore quodam , juxta Cafalpmun»
in M etalUcis. Ex llcufiæ regionibus C adm ia folîilis eruitur ingen-
ti copu.O paleriski in Dcfenfa Poloma. In locis aliis ejusdem Palatina-
tus Cracovienfis, unus Lapis calaminaris albefeentis coloris, alter ru b e-
feentis, Viftulâ G edanum a d v eh itu r, inde Balchico m a ri, Sveciæ, &cc,
fuppeditatur. Conficiebatur O ric h a lc u m , atq; duccbatur in laminas
in pagis Pruiïïa: Z u k o w , Zagorz.e, & aliis.
V. S T A N N U M , Супа, Chymicis Iupiter, eft metallum album
ex m u lto , fed non om nim ode puro argento v iv o , ex fulphure craifo,
m inus m atu ro progenitum . A rgenti æmulum Po 'tx, aliis metallum m e­
dium inter arg en tu m , Sc plu m b um . D uplex C*fio in M ineralogy
d uriu s, quod venit de A ng lia, m ollius, quod de G ermania. Angli-
canum ftannum n o b ile , nobis K ontry f a ł , Супа prz.edn:a, refultans, fen-»
fu u4g rico U , ex miftura auri cum p lu m b o , vel argenti cum p lum bo .
Secundi generis, id eft ignobilius, mollius Ilcufii &cc. cum plum bo na-
tu m educitur с fodinis.
V i. P L U M B U M , O łów , Chymicis S aturnus, eft metallum m i­
xtum ex argento vivo cralfo, lu tulen to, &c fulphure modico indigefto,
im puro. D ividitur in candidum , &c nigrum . P rim um melius eft, fecun-
du m deterius, ignem d iu n o n fuftinens, gravitate ad aurum accedcns. I n
locis frigidis frequentiores plum bi fo d m æ , id e o , métallo ifto E uropa
a b u n d a t, India carct : g e m m is , & margaritis plum bum perm utans.
Fodina plum bi aliquando purum continet plum bum , aliquando argen*
to m iflu m , interdum ex e o d e m , metalla tria cfTeruntur, a rg e n tu m ,
ftannum , &c p lum bu m . Polonia plum bum optim um habet in ma*
xima copia. M unfterus in Cofmograph. XJnver. , S a lp to r in Gcograpb-a,
Q u in to lapide h C racovia iunt venæ plumbi feraciilima:. Jlld rcva n d is
in Aluftio M e ta ll со. Polonicum durius e f t, Germanicum mollius»
fV o rm u s m M i.ß o , Eartholmus in P y f Specah. P lum bu m inter-
jraixtum argento apud ilculîam , Slavcoviam, C h ra n o v ia m , N o vago-
G um
 TR A CT ATUS I. SECTIO V.
ram Satrapiac Cracovienfis, & in finibus Silefiar. Cromerus Pol. I. t,
In circuitu montis Rabfzsyn, folum venis plumbi abundat. Dlugojfui
H ifl. Pol. L i. Idem metallum apud Chcnciniam in Palatinatu San.
domirienfi. Starovolfcius in Polonia. Perfect!(Timurn id die allerit A la-
ginus in Geograph. Univerfali. Plumbarii lapides, id ell illi, ex qui-
bus coquitur plum bum , penes pagum Czarnowy vieinum Kielciis, &
ad Karcz.owka Conventum Ordinis Minorum de Obfervantia. Plum­
bum nigrum nativum Polonicum durum & folidum eft. Fabricim de Me-
tallicis Rebus. E Polonia vena plumbi nigri permifta Ochræ narivæ
eft allata.Gefnerns de Fofsilibus. Minera plumbi nigri Polonici fer*
vatur R om x . Bonami S. Jl . in Mufeo Kircheriano. Carpati juga
plumbi nigri egregiè fecunda.Henelius in Silefiograpbia, Circa op­
pidum Łagów colligitur materia ad incruftandas fićtiles ollas ; plum­
bum cnim ac ftannum continet. L 1T H A R G Y R U M nativum,
nobis Gleyta defcribitur ab Aldrovando in Mufeo Metallico : faćtitium
quatuor modis prodibar olim ex miftura auri, vel argenti, vel æris
cum plumbo, nunc duo tantùm ilhus genera л Blancardo m Lexica M e­
dico affignantur. Unum argenteum, fecundum aureum, magis vergens
ad rubedinem. Differentia oritur ex coćtione fola; aureum dićtum m a­
jorem vim ignis paflum, minorem aliud : non tarnen ab auro, vel ar-
gento proveniunt, fed à plumbo. Talc Lithargyrum , llcufium (linguâ
patriâ Olkufz. ) toti Regno ôcc diftribuit in abundanm. Dantisca-
num ex eodem métallo paratum,arbitrio V'alentini in Jiiß.Sim pl. Refor­
mata, Anglico pleruinq; habetur melius.
VII. F E R R U M , Z elaz.0, eft metallum miftum ex argento viv
terreftri, ponderofo, valdc lutulcnto, & ex fulphure partibus terreis
crudioribus, impuris imbuto. Nativum in fodinis rcpenbile, grano-
rum inftar, aut maftae : aliud conficitur с lapidibus ferreis, aut terra ru­
b ra , ferrugine quadam , perfusa. Pretium fcrri in Europa exiguum,
quia illo abundat, jam autem juxta Infulam Z ab u r, memorat P ioaftta
addućhis л Majolo in Colloquus, libras quatuordecim ferri, ducentis
quinquaginta auri, permutatas fuiile. Specialis Tratlatus de Ferro,
ejus prtfantia3 fa c u lta tifs, a Manardo prado fubjeclus. Maxima
copia
 De M etallis perfects.

copia ferri ex Officiais prodit in Polonia. O paleń ski in Defen fa Polonia.

Ad Vonchoeiam , Sidlovcciam , Bozcncinum , atqj alibi paflim metal-
lum ferri, & chalybis. Starovolfcius in Voloma. Fodinx chdlybis- a-
pud Podolcneciam, fimplicis ferri apud Olftinurn. Sprengerus in Ѵоіотж
■Novo- antigua. In Palatinatu Cracov. prope llcufium, in Sandomi-
rienfi circa oppida Kielce, О drow ns, Końskie, Sam fonow , e r с, de ter­
ra foffili, nobis Ruda żelazjia , metallum idem excoquitur. Adeft fe-
cunda minera afłinis lapidi, operariis Ł jf a k , prxftantioris ferri materia.
In Polona Polefia Officinx ferrariæ frequentiffimæ, per vaftiores fyl-
vas diiperfo, fimiles in fylva Zielona p u f z.cz.a, in fundo oppidorum Su­
raż, , Konin Voliniæ Palatinatûs. Minera ferri non precul à Geda-
no inventa, Bibliothecæ ejufdem Urbis eft illata. Terra Sandomiri-
enfis ferrarium metallum plané nota: primæ ante villam Grz.egorz.owi-
ce tenet. C H A L Y B S, S ta l, accidentaliter, non effentialiter à fer­
ro differt, eft enim magis depuratum, ôc defecatum ferrum, feu pars
ferri lubtilior per deftillationem extrafta, du rior, compaćłior reddita
propter vim ignis. D atur Brafavolo in Exam. M etall, nativus chalybs
à Chalybe fluvio denominatus, vel quod in со Thraciæ loco, olim e-
rucbatur, ubi Chalybes populi habitaverunt. Nulla fodina chalybis
in Europa: partibus traditur elïè, fed per mineram cjus, minera ferri pu-
rioris in comparationc ad aliud, intelligitur. In Pruffia circa Gc-
danum Officinæ , German. H am m er, de ferro ignibus crcbris purga-
t o , aquarum reftinćtione indurato, educunt chalybem. Elaboran-
tur gladii Pulonici feu framear in oppido Stafzow Palat. Sandomi., in
villa Korz.kiew Palat. Cracovienfis, in qua &c enfes ancipites ( vulgà
Szpady ) parati, merito cum pneftantibus cjus generis armis, compa-
randi.
VIII. A N T I M O N I U M , Germ. Sz.piefzglafz., eft corpus mine­
rale, metallis finitimum, conftans ex fulphure partim puriflirao, pat-
tim combuftibili, mercurio indigefto, fuliginofo, coagulato. Invcnitur
jn fodinis propriis , vel argentanis : laudatur maxime Ungaricum, Sc
Tranllylvanicum, quia fulphure puriore, auriq; minerâ eft imbutum.
Q uod proftat in Ofticinis ex minera funditur liquatione,utplurimum in
GX formas
 TRACTATUS /. SECTIO Г .
formas pyramidales. Medici præferrim Chymici, encomiis maxim is Ait.
timonii vires folent attollerc*. ex со Virrum Hyacinthinum , Diaphorc-
ticum, Solare, flavum, album, nigrum parare. Senfu Qaercetam Anti-
monio infunt fexcentæ praeftantcs proprietäres; utiliffimum ad purgatio*
lies exiftimat Cod-onichusTrail.de A nim o, ubi iftius mineralis ejedi с phar-
macopoliis, acerrimum Гг parronum exhibuit. Nurivum Antimo«
nium in Pahtinatu Cracovicnfi, in Carpariis montibus &c.
IX. A RG ENTUM . V IV U M , A nstoteh liquidum, fluidum,fu-
ftim, Græcis Hydrargyrum, Chym. Mcrcurius, noftrx genri Merkurjusz,
Srebro żyw г ; nihil aliud eft Kirchsro in M m do Subter. , zsr A rts Ліа-
gnetica, quam liquor mineralis ex aqua metallica, vifeidus, terreus, ful-
phure exadè contemperatus, fpirituofus, frigidus, humidus, albus in
inanifefto; calidns vero, ficcus, omnicolor in occulto: metalla penetrans,
quibus adhaeret intimé, eaq; refolvit. In eo, humidum ficco, ficcum
humido contemperatum, quocirca facile difeurrit in planine, ac qua.-
Ci vivum elle videtur. Nativus five Virgineus, Encelio de Re M etalli­
ca, mater eft , & elcmentum metaUorum ; artificialis, corporum Mer-
curius denominatur. Uterq; fepe in O leum , Sulphur, Sa!, T induram
ab it, juxta Pharmacopadæ calcinationem, præcipitationem , redificatio-
n em , fublimationem. In monte Zim naw oda, fex à Cracovia
milüaribus, certis anni remporibus, ad fuperficiem terræ fponte erum*
pit; & circa Joannis Baptiftæ feftum, multa lllius grana pii'orum inftar,
in radicibus graminum, fe collegille teftatur A udo r Tyrocinii Chymici
l. г, k PVcbero in D [cur. Счгіо. л Reinz.e■in Meteorolog, citatus. Mons
inter pagos Tarnawa & Rybie, eundem naturae operatricis vi feparatam
Mercurium habere traditur à Pharmacopolis Cracovienfibus. Idem
ferr fama contingere in montibus vicinioribus Baligród oppido Palati.
Kuffiæ, in quibus, guttatim (parfus allumitur. Eruitur in Ruffia apud
Tuftanum , Cromero Polonu 1. 1 tefte. Ultra Cracoviam , in Monte
ЪаЫа^ога , atq; in Carpato reperitur; Ilcufii è plumbo, &c, vi ignis
evocamr. Modus extrahcndi à Maz.otta in Triphci Philof. deferiptus.
CINNABARIS faditia, ex argento vivo, & fulphure vivo finul u-
ftulato paratur. Nativa, eft terra mineralis, lapidelccns, mbicunda,
ąllau cx India Orientalu Germania, Hungaria. X
 De M at a lt is tmpcrfeftis. yj

■ X. C Æ R U LEU M , А ѵ іс е т л Azalum , Medios nônnùllis La-

«urioru, nobis h a żM t, in metallicis videtur nafci, cum faifus, & acidus,
h ü m o r corrofetit materiam metallorum. Diffère à Lazulo lapide cæruleo*
prctiofo, punćtis äureis intefftin&ô, opaco, colorc Sapphirum æmii-
iante, Cx quo paratur color ultramarinus. Laudatur Carruleum folii-
le Cypriurh* Scythicum, Hilpanicum; Polonicum his adjttngitur. La-
zurum Polonia habet ex moncibiis ,fupra alias regiones pretiofæ botti-
taris. Mutiiterus in Geogra. Univer. , Rodelt us in Vymandro M er cut ï i ,
JVliechovita I. i. Nativum puram eft in Polonia, & cum terra dura
Candida, iabulofa. Gefrierus de Fofsd.. Raufe bins in Schedia;. d? Caruleo.
Ad Chcnciniam fodinx Lazuri, in quibus reperitur & argentum. Aier-
cator in A tla n te Minori^ Fr oeh chius in Biblioth. P ^rem
о
nant. Sa^n.cki in
Defcript. Voloniit. In Palat. Sandomi. Lazurium apud Kielcios. 5/^-
rovolfcius in Polonia.
XI. P Y R IT E S , / skrzy h kamień, ab igne traxit vocabalum, ete-
nim plurimus eft illi ignis. Quilibet lapis, à quo excuti ignis chalybc
роте f t , Pyrites Gorrœ, led pcculiariter îlle, qui reperitur in fodinis me-
fallicis, Marchalira Arabibus, aliis lapis luminis, lapis ærarius. Mine-
ralium oniniftm feracilïimus eile videtur, metalla, iuccos, fulphur & c ,
cx fe emittir. Differentiæ multa: Pyritarum, ab A l d rovando in M ufeé
AJetal. enumerate, colorts varii a, Gefnero m FofsiL defcripti, nimirum
aureus, argcnteus, purpureus, ruber, candi Jus, niger, cæruleus, violaceus,
atq; cincreus. Proditur gravitate fccundus, levitate fterilis, нес tantum
telluris abditis, in maila, aut huftis; led fluviis, rivis, torrentibus conti-
netur. Prullia non carct ignibus fubterraneis fecundùm Gœbeltum L b.
de Succino, nam varire Pyritarum, aliorumq; metallorum Ipecies, in ca
inveniuntur. Prope G cdanum , è monte Lige.ner-berg eruuntur ad
fulphur Ôccé conficiendum. Alibi fæpe occurrunt multiplicia gene­
ra iftorum lapidum. In rnonte ad Sandomiriam Pyrites apparuit, q io
utebantur milites ad bombardas inflammandas, Kalredan lingvâ nanva.
C H R Y S O C O L L A , Kley zfo tn xzy^ zielona farba> fit ex ære tantum 9
A gricoU & Faliopii. in Fdfs'l. lenfu. Illi magna focictas cum cæruleo:
uius in pićtara, medicina > non rarus. Fadicia, Cdfio in M ineral, du-
G} flex
 TRACTATUS L SECTIO VI.
plcx innotuir, quae ex lapide foffili quodam, & candido ( Borax erucfus
vocato) paratur Venctiis. Nativa pura chryfocolla è Monte .Carpa-
to , Gefneri Fofsi-lia auxit. Nobiliffimus, fæpiusq; dućtus ad pa-
ginam Agricola de Veteribus £ r Novis Metallis I. i fcribit ; Metallum
exiltit nobile inter Pilzam & Viftulam fluVios, quod, Poloni regionem
cam incolentes Ęlcofchum (blent nominare. Aftequi nequeo , quod il-
lud eft, nam quo donatur nomine, hoc non auditur. Jam poft me-
talia, de Salę mctallico feu foflili agendum eft.

S E C T I O VI.
De
SALIS F O D INIS VIELISCENSIBVS, &
BOCHNENSIBVS.
I. Г 1AL nativum cenfetur e(Te corpus metallicum, friabile, ex fucce
humido, aqueo , Sc craflo terreo mixtis, atq; decoćfcis genitum.
Inljgnis natura adferibitur fali л Valleßo in Sacra Philofophia, ae
vix ùlli alteri fimilis; etenim talis nee in metallis eft, quia calore non
dilTolvitur, nec in lapidibus, quia aquis emollitur, nec in terræ generi-
bus, quia totum abit in aquam dillblutione, Potitur vi abftergendi ex-
purgandi, adftringendij diffipandi, attenuandi. Sole, & fale, (Jomeßo
l. i, nihil utilius eft, fal auro, & gemmis eft praeferendum. Narrat
Ramufins Navigations Tom. 2, /. 4 , с. 3З, in Tabcthana Provjncia,
pretii tanti eile lal fofllle, ut auri loco, monetæ (èryiat, , Sal Vier
lifeenfe, & ßoehnenfe Ktrchere M undi Subter. Tom. 1, /. 6 metallicum,
lapidofum eft, de quo Seftio yrafens, nam de faćtitio aget Traft. 4, Seih
3, ubi de Aquis faliis five Salfulis, De ufu falis medico interno, ex*
terno, rpixto exftat Trąclatus ab Untz.ero elaboratus.
II, Scriptorum elogia data Salis fodinis noftris rçduco ad epito-
men. Spe&aculum inter orbis fpećbcula digne connumerandum
Salinæ Poloni?. Deems de Vstustatibus Volonorum. Valde mirabitur,
 î)e Salis fodinis. 5)
«[ui Sarmatise aut Bochniam, aut Velifcum vidit. Vadianus Cemmrnt. in
Vompon. M elam l. 3. Salinis Cracovienfibus nullas in univerfo orbe ex-
ftare parcs. Georgius Doufa. Salis fodinis nobilibus ad Bochniam & Ve­
lifcum, vix ulla; aliæ præferri poiïimt, 11e illæ quidem ad Carrhas tanto-
pere P limo celebrate, juxtaquas с falis fruftis aqaâ ferruminatis ædifi-
d a exftruuntur: aut illæ adOrcmcncm India? montem, è quo lalisgle-
b æ , lapicidiiîarum more carduntur. Bertius in Tabul s Geograph. Contra­
cts. In Minori Polonia fodinx falis prope inexhauftæ ira, ur in tota
Europa nunquam fit, aut fuerit ea falis copia foflilis. Funtlius in Brévia-
r:o Orbis Imperant is, In Salinis Bochniensibus, & Velifcensibus tan-
tus opcimi falis numerus e ft, quantus in universis Halis Germania:
nunquam invenitur, sive Noricorum, sive Svevonum, sivc Hermun-
durorum , non ira longe à Meliboco.Siquidem in iis duntaxat coćtilis
fal non sine multo labore habetur, Velilci veto fal duplex colligitur,
coćtilis & metallicus. IVUlichius de Salinis Cracoviants. Ex hoc in-
genti Sarmatiac thefauro, majora funt huic Regno veftigalia, quàm
aliis quibusdam, ex auri, & argenti mctallis.Bertius in Tab.Geograph.
Centraitis.
III. Sal Foffilis iii Polonia tanta* duritiei eft, ut in lapides con-
denfètur : ædificiorum ftrućturis peridoneus, simulacris exfculpendis ac-
comodatus. Ejus fodinæ admirandis fuis fubftrućtionibus fubterraneis
integram Civitatem referunt: cx hi(ce fal folidus duritie lapidis, inftar
faxorum ingentium in fubterraneis cuniculis\ longé latèq; plateatim
excavatis, ferro exfeinditur: atq; in frufta comminutus, molâ ab ani-
malibus agitatä, ad ufum teritur.Kircherus M undi Subter. Tcm. 1, 1. 6,
Cxfius Mineralog. I. 3. In cuniculorum ambitu tantus eft Laby-
rinthus, qualem nunquam Dædalus exeogitaverat. Agnofcercs fané iftic
veluti in Civitate quadam, magnifiée exftrudtas quafdam ædes ca:nacu-
larias, qux fulcris l’alsis fuftinentur, &c trabibus ligneis, absq; dubio
ipsius falis natura, nunquam computrefcentibus. Utrumq-, oppidum Ve­
lifcum, «Sc Bochnia hilce faünis excavatis nititur.Operarii nudi, pero-
nati tantum, ferreis malleis, atq-, cuneis magna frufta falis exfecant. Te-
nebræ hîc craffiores quam apud Cimmcrios fuos Homerus cenfuit:
rupes
 TR A C T A T U S /. $ÉCT Т О ГГ.
Г-iре s fal is pleniffimæ, imô montes perpetui. Wîllichm d ; SalinisCra*
eoviams. Salis fodinae prope Cracoviam trecentis fere fub terra pc-
dihus geometricis. Varii in imo anfraćtus, & concamerationes, at ubi
defcenderis, in novam urbcm dclatus vidcâpc. Ingentes venti aliquando
onuntur ex cavern is illis; loca nonnulla inyeniuntur vaponbus bitu*
minosis oppleta ita, ut nemo îlluc audeat movere palium cum aperta
lucerna, ne forte fiammam vapores concipiant. Connor in H ist. Vol. per -
tnodiim Ep'stolarum édita. Velifci àér siccus, calidus, acutus, fubti-
lis eft, fudant obambuLntes, & nudi Cyclopum more laborant. Folia?
prater cameras, o&odecim fcalarum altitudine, quarum nulla brevier ell
cubitis oćbo, multis interim longioribus. Non raro ingcntium fe lc
Templorum Ipecie cameræ ofterunt, immanibus falis columnis exftan-*
tibus, quibus fuperiora folido fale concreta, ceu fornices quidam lu-
ftinendis montibus imminent, graviffimo fe fe pondéré, admirabjli qua-
dam operariorum induftria, librante. Cornelius de ‘J u d ^ is in GermąntA
Gsoorap. Tabu I is illu stra ta , Vadianns Comment, in Pompo. M e la m . I. 3.
Delcripuonibus bifce adjungo faćtam mihi relatioiiem à q iodam com-
morante Velifci, annoram feptem decurfu, luftrante labores quotidia*
nos, ex vi officii. Præter os cuniculorum primum, illudq; profundiffi-
muiP) vulgo fz .jh a 5 fecundus aditus continet plus quam triginta fcalas,
quarum unaquæq; totidem fcandulis crajTlonbiis conftat. Patet acces-
fus Sc per grad us 456, de fećto lapide fabriçatos, régnante Joanne III,
Venti validi graflanrur hyeme, maxime tempore illo, quo apud nos
feviunt frigora. Spećtarc licet Sącella fubterranea è fale folido elaborata.
Unum dicatum Thaumaturgo Antonio Pataviao , exedram , altare
continens,in quo frequentiùs Sacra peraguntuj: Myfteria: fecun.lui«
Apoftolorum Principi : tertium D. Magdalenæ pænitçntiar exemplan itv
antro Maffiliensi: quartum Cunegundæ Ducilli Polonkp, Virgini щ
matrimonio cum Boleslao Pudico. Ædibus Sacris acceffit Cippus Cru-
ce insigniws, ftatua Serenis. Augufti II Regis de præftantiffimo falc ef.
fprmata, columnar alriori imposita. Velisci dcbifcunt domus, vel abfor-
bentur, dum (ubllrućtiones ІаЬгісдга: de trabibvts, vulgo k a fz .y , ter-
sse. pondéré prell*, in tenuulima vediguntur fragmenta, ferc communis
tradiuo
 De Salis fodinis. S7
traditio, quod è diametroEcclesiæParochialis nulLe fodiiiæ duc&e, idcoq;
fundamenta lapidofo fali flint innixa. Bancar falis mille quingento-
rum pondo Germanicorum ( hæc autem Romana pondo tria millia ar­
quant ) extrahuntur. Cornelius de Iudttis tn Germania, Benins in Tabul.
Geograpbicis, Salis lapides, viginti aut tri^inta centenariorum pon­
déré, colore cineritio ad albedincm vergente, eruuntur ex fodinis.Cel-
larius in Defcript. Роіопіл. Præfertur Ruiïico, & marino, quia plus
terreftreitatis in fe habet, ас propterea magis folidus, &c magis falfîis.
Sarnie ki tn Defcript. Polonx. Inter ma lias ingentes falis, datur ali-
qua portio Salis gemmæ, Polonis Sol ocz.kow0.ta , fpecie cryftalli fplen-
dens. Hic Sal cryltallinus juxta K ir сherum in Mundo Subter. nullibi ma­
jori copia reperitur, quam in Polonia; juxta л Maffa in Anatomia Sa­
lts, ejusmodi eft,cui palmam inter omnia genera ialis Medici porrigunr,
gemmamq; vocant; juxta Brafavolum in Examine Salium , perfećtifli- \
m us, atq; flos falis. ln ignem conjećtus præter cæterorum natu-
ram non crépitât, fed ut ferrum ignefeit, excilus in tefïeras nationibus
infertur exteris. Nec femper in quantitate parva fe fofloribus offert
hic fal pcrfpicuus; apud Willichium in Salmis Cra oviams, glebx illius,
quindenis Jibris graviorcs, aliquoties erutx. In medicina ufus ejus-
dem pro Armoniaco fàle, balfamus feu liquor a Schr'odero in Pharmaco­
peia rupturis adhibitus : in Chymicis lólutionibus metallorum , fali
commuai antecellit; demunvapud artifices efformatur in Chrifti pafli
effigies, Divorum ftatuas, globulos precatorios difeurrentes per filum,
candelabra, arcidas, menfulas, cæteramq; fupellećtilem quasi cryftalli-
îu m . Sal nofter fofiilis in fuis mineris levior, àéri expositus gra-
vior Et mal1erо in Openbus M éd ia s, Schrödero Dilucidato m M inera­
logia: fed refert Dobę luis Ducatus Scant* Medicus Provincialis, quod
Physicorum traditione motus, Varfaviâ Cracoviam perrexit, 6c id Vie-
lifcensi fodina duo falis gemmæ frufta ponderibus examinavit, q ux ex­
tra fodinam, Viclifci & Cracovix, poftquam ab àére riguerant, pondé­
ré fao, priori examini æquivalebant. Rogatus infuper Inftrigatox
quidam (ita enim certum Officialium genüs vocatur) an fal in fodinis
leyior eflet, quàm extra eafdera refpondebat, nunquam id ipfum ex-
H perti
5« TRACTATUS I. SECTIO VI.
perti fumus. Ita N ova Liter aria M aris Balthici, & Septemtr. an. i éyy
Lubeca impreffa. Præter Salem cryftallinum, fal carboni, vcl pici
çoncretæ similis depromitur, carbo falis vocatur: tritus ac potus alvum
fblvit, tuffim, fpirandi difficultatem tollit ab ovibus, cæterisq; anima-
libus, experientia tefte. Sal nigrum Encehо de Re Metallica N a.
phricum e f t Sc cum naphtha conjunćtum. Ibidem fal larka dc-
nominatus fuperare traditur falem gemma: aliquibus proprietatibus,
quæ mihi non funt plene notæ. Grande incendium exortum erat
in his fodinis, an. 1510, fed admirabili duorum virorum aufu eft fup-
preflum. Memorabile iecundum,fub finem an. 1644, ab equino pabulo
injefto in faculam duccns initium, duravit ultra annum, cum fætore
teterrimo, nec non vapore. Hæc de Salinis Vielifcensibus, quas per
German delineatas unà cum plano Civitatis ejusdem nominis, Hondius
Chalcographus quatuor tabulis majoribus reddidit, accuratilTimè incidic
<çri, dedicavit Vladislao IV Regi Poloniæ.
IV. In eo loco ubi hodie Bochnia, repertus fal an. i z j i , meri«
tis D. Kunegundæ. In tribus fpatiis, quadrangularia foramina cen­
tum quadraginta cubitorum in profundum ducunt, itur deinde centum
Sc ultra cubitis in piano meatu, ubi iecunda eft cubitorum nonaginta
fodina; iterumq; poft planum fpatium datur fodinula: rcliquum iter per
fcalas, interjećlis tamen multis per planum meatibus, in diverfas caver-
nas, non eadem profunditate sitas tendit, ubi fal ingentium faxorum
Гресіе exfecatur. Deems in Vetustatibus Volorwruin. Conftat, Bochniæ
præter primarum faucium immanem profunditatem, in altiffimam fos-
sam ccloginta fcalarum altitudinem durare, & quotidie fieri altiorem,
fàlis excisi copia. Vadianus Commentai .in Vompo. M el am. 1. 3. Res
eft ftuporis plena, videre profunditatcs Salinarum, 8c vçluti centrum
terra?. Sarnicki in Defcript. Polonix. Per falis rupes vena: quædam
evagantur pcllucidæ, cryftalli modo nitidæ, falis gemmæ recentioribus.
Vadianus fupta citatas. Ætatc noftra, primum os cuniculorum,
feu primus aditus, vulgo ptyba denominatur Sutorius, in quo D. Ku­
negundæ annulus inventus iuille traditur: fecundus Regius, tertius Tres
Turres, quartus Florentia, quintus Campus, Ccxtws Каре/. aquarum è
caverms
 De Salis fodinit. S9
cavernis déflucntium receptaculum. Campus profûndiffîmus omnium
crcditur elle, qui enim dcmitruntur ad ima, prolixiores orationes
commode récitant. Extraftus fai opera diftributâ per vices, Mor*-
viar, Bohemiæ, vicinæ Hungariæ fuppedirabatur in bancis. Etiam modà
in Montibus Tarnoviensibns Silesia?, erc&a repositoria falis VielifceA»
sis per ditiones Imperarorias diltribuendi.
V. Singularia reliquaSalis fodinarum noftrarum , ab jildrevan-
do M u fti Metallici l. j. c. 3, verbis defcripta fequentibus. Con­
cha? falis innatae fall folîili obfèrvantur, ftiriæ falis concrefcentes ad ftilli-
cidia confpicumtur , ex quibus una ad nos fuerat mi (Га ex Polonia.
Vidimus quoq; adve£tum ialem foffilem duritie alabaftrina, colore ru-
befcenre. Item Salem ümphacium feu Omphacitem, qui faporem ora-
phacinum refert, coloris eft fubalbidi. Præterea, in iisdem fodinis T o­
phi aliquantùm diaphani, colore al'bicantes inveriiuntur, qui figuram
Stelechitis æmulantur, quapropter Stelechites falis nominath Interdum
obfervatur lapis æm îlans Stelechitem, quem falicidæ Cornu falis, for-
fan à figura indigitant. Hic lapis femper particulæ falis adhæret, & di-
vifus lineas fubtilifïimas à centro ad circumferentiatn produćtas often-
dit: qaare infinitis radiis refertus elle videtui:, 8c Aftroiti aflîmilamr.
VI. Defcenfùs qaomodo fiat ad fodinas per funem grandi ro­
ta? alligatum, defcripsit У ad amis hxc inter cætera referens. Ut de me
dicam, non raro terra mariq, cùm timuerim mihi, haud levibus verfà-
tus in periculis, nunquam tamen fri-qucntius, præfentiùsq; cogitavi de
morte, quàm cùm natura? nofcenda*:um opum cupiditatc viftus in Во-
thnianum barathrum defcendifïem, non ampliùs quacunq; occasione
oblata vifurus illud. Idem iter cum metu comité, Scbroteri carmi­
ne sic promulgatum.
A diro ' , ai infer i и f nobis im m ane barathrum
C ern it'tr, atcj\ die n om 'na fo lis habet.
Q^is t am um molitur opus? prius rpft put abam
Tartara nos med 0 poffe vd ire die.
Is, ud ai ut vidi, v d' ngra tartara Dit is,
Aîoxq-, dedi tim das corde tremente notas,
H г Pec
6o TRACTATUS II. SECTIO 1.
Per pureum cùm demiffi eflemus in inferiores Salinarimi «avernasj
visi fumus ad profundum barathrum pervenifle, inquit Willichius in E-
pist. ad Bonner Sali< arum PrtfeEtum, mox Deo propitio ad Supcros
reversi, epulati, ad Fortunatas Iniulas deportari nobis videbamur. Coiv
cludo sicz.it Hungari epigrammate in laudem Salinarum exarato;
St te cura manet miracula magna videndi,
Crede, stupenda tibi Bochna, Pieltfca dabunt.
Concélébrant alii feptem miracula mundi,
OSlavum anmmeret cum fale Bochna tibi.
Hactenus in profundiffimo Minerali Regno verlabar, jam ad fu*
perfidem amæniorein terrae, opimas illius metfes, plantarum variera»
tem eft enitenduim

TRACTATUS II.
TERRÆ BONITATEM , FERT/LITA-
Т Е М CONTINENS.
S E С T I О I.
De
UBERTATE SOLI in PODOLU, UKRAINA,
,
yOLlNIA RUSSIA, MAIORW MlNORIPO­
LONIA, LÏTVANIA, PRUSSIA, LIVONIA.
[ ^r I Erra, quâ utuntur agricobe ad leminationem, eligitur pinguid
fl dulcis. Optima creditur nigra, temperatæ ubertatis, culturx
JL facilis, nec madida, nec sitiens, nitefcens poft vomcrem,
odorifera. Item bona eft terra, quae picis inftar conglutinata, quae plu-
▼ias combibit, & lutcfa non redditur, quae arbores producit altas-, Sc
craflas
 De FertiUtate tenл, ëi
craflfas, qme cùm pluviis madet, reddit odorem gratum. Corrigitur â-
grorum fterilicas margâ, qua: adcps dicitur terræ, corrigitur pccorum
fimo, nam hic abundat nitrofo fale, quod Ci terræ admifceatur,pinguem
efficit, pluviam continet, impedit facilem exhalationem.
II. De bonitate Polonæ terra: numerofa extraneorum teftimonia
Tcniunt hue adducenda. Polonia Europa: Ægyptus eft, ас in-
primis Belgii horreum. Mefles illius totam fere Europam ingruenre fte-
rilicate alunr.Ipfe Deus fiuvio Viftula permeante Poloniam, öc apud
Danriscum in Balthicum Mare fe exonerante, tan quam aliquo Nilo
Regnum beare voluit, ut fuas rnctces Europa: reliquæ impertiretur. Hör-
nius in Orbe Politico. Polonia rerum ex natura nafcentium fertilis-
sima с ft, hordei ас carterorum leguminum maxime ferax: cujus uberta-
tem cæteræ regiones transmarinæ afratim pciTentiuntj ad quas frumen-
tum grandi copia navibus advehirur.Adaginus in Geograph. Umverfali.
Frumento omnis generis univcrfa Polonia adeo abundabatsut multis ex-
teris Provinciis annonam fuppeditaverit; nee vicinis tantùm gentibus,
fed aliquando & Italiæ fubvenerit fame pcriclitanti: frumento Genuam,
Romam & in Hetruriam ira (To. Gotof redits in Archontolog. Cofmica.
Polonia tanta abundavif frumenti copia, ut an. i jÿo & fequenti, fubve­
nerit neceflitati Genuensium, Thuscirc, Romar, ubi fame, non caritatc
extrema tantùm laborabatur В оteras in Politia Regia, in Parvo -Am phi-
theatro, Belli Dijfert. Politic. Tom. i. Polonia adeo dives frumenti,
ut affatim Anglis,Belgis,&aliisremotioribus narionibus illud fuppeditcç;
Frovlichms m Béltoth. Peregrinantium. Batavi Pplonico potiffimùm
frumento ad viâum utuntur. Pujfendorfius in Introduit, ad Hist. Prœcip.
Regnorum in Europa. Poloni frumenta Dantiscum avehunt, indc
Belgæ accipiunt, non tantùm propriis ipforum Provinciis, fed etiam in
Hifpania & Italia,diftrahcnda; quanquam Sc Siciliæ aliquid fuppeditmir.
Becmanus in Hist. Orbis Geograph. C^Civili. ■Populi ac gentes, ali-
mentorum lupplemcnta non aliunde fere, quàm ex Poloniæ Regno ać-
cipiunt. Callimachus in Oratione ad Innocent. Pcntif Maximum. Afflu-
it Polonia rebus omnibus, quæ ad fui fuftentationcm ducuntur neceftk-
ri x.N ico lo siu s in H arcule Sic ale. Polonia rebus ad vitam nccellarus
H3 dives
 Т К А С Т Л Т и Ъ II. SECTI O I.
dives usq; ad abundantiam. M urem in Oratione ad Pium V . Polo^
nia potcns armis, atq; uberc gleba, terra inquam fie ad omnium re­
rum opport nitatem conditâ atq;comparata, ut alia vix potuerit іптепі-
ri beatior Sc fortunatior. CoIоf v annus m Orat. de Aiatrim. Sigjfmundi
Л gnjh Regis. Polona terra tam fertilis eft, ut captu difficile fit,
quanta frumenti copia transportetur ad nationcs extcras. Fertilitas puris-
simo àéri adfcribenda. Morery m Magno Diclionario Hißorico. Po­
lonia tempore famis, etiam Galliæ partem aliquam aluit. Quantum fru-
menti daret experta Italia, nos etiam fupenore feculo vidimus.Bri~
etius S. I. in Parallelis Geographicis. Solum Polonicum feraciilLnmn
frumenti usq; adeo, ut Hollandiæ horreum sit. Lnyfis in Introduit. ad
Geograph. N o v . Cr Peterem. Polonia dici poteft terrarum nutrix.
Pomponius Ugomus in Orat. ad Paulum V*. Comes Soricnfis Lega-
tus Hilpanicus \an._ 1626 à Polonia: Rege poftulavit fui Regis^nomi­
ne, ut ei portas iji Boruffia concederentur, in quibus Claflem fabrica-
re & retinere fuis impendiis potier; deinde ut Poloni frumentum non
paterentur in alias deportari terras, Hifpanum enim Regem omnecoém*
pturum, ac in Hifpaniam deportaturum. Camerarins in Epistola ad J o ­
li um Bellumi Res, quæ ex Polonia ad exteros veniunt, fine compa-
ratione fuperant illas merces, quæ invehuntur ab externis mercatoribus*
Du Plefsis in Novella Geographia.
III. Peregrinis tot tćftimoniis jungantur domeftica. Non am-
tefero omnibus Europæ Provinciis Poloniam, cùm nulla tellus adeorc*4
rum omnium ferax reperiatur, ut non indigeat rebus aliunde importa­
is . Hoc tarnen candide affirmo,ita commode Poloniam noftram omni­
bus neceflariis ad vivendum,& tuendam dignitatem abundare, ut prê­
ter vinum (uvâ tamen ad comedendum non caremus) fèricum, atq; a*
romatą, nulla alia re ab exteris importata habeat opus. Starovolfdxs m
Declamatione contra ObtreElatores Poloniœ. M mifeftum cuiq; e(lf
Regnum Poloniæ alia duo fimilia Régna, prout ipfum eft, non modà
frugibus, fed & carnibus, aliisq; fuftentare polie victualibus. Idem in
Polonia. Alma atq; fecunda eft Ceres noftra, rot terrarum, tot po-
pulorum altrix. Culta toturbibus, tot oppidis Batavia noftro potiili-
m ùm
 De F ertil iсate terул.

iri&m viditat рапс. Atq; vclat olim Sicilia, ас pofhnodum Ægyptus po­
pulo Romano annonam , alimcntaq; præbebat, ita nos horrcum non
Bataviæ tantum, fed multarum fumus nationum. Cùm certum c ft,u n
Н іф апіат quoq; & Italiam deferri méfiés noftras; & frumentationc
ifta magnam Europæ partem ali, ac fuftentari. Opaleński in Defenfa Po-
lonia contra Barclainm. Pro divitiis gentis non loquar, nec iuper-
bus gloriabor, habent alii in loculis, quidquid volunt, nobis fufficiat
copia virorum inexhaufta, copia frumenti, pecorum, ovium, pifcium,
mellis, lanæ, cannabis, lini, equorum, ferri, plumbi, arborum See.Fre­
dro Castel. Leopol. in Fragment is Scriptorum. Venit legatio an. 1415,
ab Imperatore & Patriarcha Conftantinopolitano, frumcntum fubfidia-
rium petens, vehementer cnim TurcæThraciam infeftabant. Vladislaus
Jagiełło inopiâ laborantibus opitulatus liberalitcr: in Cacybacjo portu
Maris Pontici ( qui in ditione Polonorum tunc crat ) frumentum ad-
menfus eft. Crtmtrus Hist. Vol./. 8, Dlugojfus I. i i , Bielski Chronic. PoL
I. 3. Fucrat quondam ad Bialogrodum emporium celebre, «Sc obvi-
um noftris hominibus, nam temporibus Cafimiri, Cyprum ufq; deme-
abant naves onerariæ tritico Podolico plena?. Sarnicki in Defcrip. Polo•
піл. Territorium ad oftia Tyrar erat admodum fertile, pro in de Leu-
co Rex Athenicnsibus ex ilia regione frumcnta quotannis mittebat;
quem morem Venetorum Refpublica reduccrc (ùum ad ufum volebat,
miferatq; Oratores ad Sigifmundum Senem Regem Poloniæ, rogatum
ut exemplo veteri Regum Sarmaticorum, & Cafimiri Magni, fupra
ducentos annos, vellet in cum ufum terras easdern, & portus concedc-
rc: ut Cyprios fuos inde fublevare poffct frumento. Idem Annal Pol. I.
1. Sigismundus I. cdićfco publico intcrdixit commcrcia cum Vrati-
slavicnsibus, mandavitq; ut fi Gcrmani, aut Silclîtæ mercibus indigerent
Polonicis, in Regno qüærercnt noftro. Incredibilc di&u, quanta rerum
inopiâ urbs laboravit, quanta folitudinc fuit deformata per quadrienni-
xim.Fapovius tn Fragment. Hist. Volon*. Annonat defcćfcu labora-
bat Roma an. ideoq; mifcrat Alexander VII. Pontifex Maximus
in Siciliam, fed quia modicum ilia appromifit, pctiit per Roncalium
Rcfidentcm Regina: Polonia: multa laftorum millia tricici > fccalis, hor-
d c i.
 r RA C T A T U S II . S E C T I O T.

dci. Ex Peregrinatione Europœa M . S, S. Etiara fuh Innocentio XI*

premcnte caritare Romam, Irumenta Gedanô in Italian! adveheban-
tur. Pariter Ludovicus Magnas Rex Galliarum , dcficicnte annona*
ex Regno nottro, aliisq; remotis regionibus rem fmmentariam dedu-
cebat , necciïïtati fuorum fubyenturus^Ttfr/«? Epif. Pofriamenjis in Соп^
done imprejfa.
IV. Appulerunt an. 1392 Gcdanum cx Gallia, Anglia, Belg
trecentæ naves accepturæ frumenrum, ilhrq; omnes lecundùm vota,
meffibus noftris oneratæ explicaverunt vela.Curicken in Defcript. Hista-
rica Gedam, Tanta copia frugum cx Polonia eft allata, an. 1565, at
illam granaria Gedanensia quamvis ampliffima caperc non potuerint;
ideo in domib.us Civium prope Motlavam deponi debuerat. Emerant
tunc Mcrcarorcs laftam (iliginis quinquaginta florenis, fed poftquam
in Urbemvenit, viginti dc quinquc vendebatar./^?^ ibidem titans Chro^
nica PVai'feln. Confiât mihi, hyeme decedçnte, cùm nempe li-<
quads nivibus Viftula au&us faciliorem navigaticmçm præftat; una
appulfu qninque naviu milliaDantifciî feçundofluminealiquando vcnis-
sç. Et ut fatear, r^ro vernum deftuxum tam copiofum еіГе, led ci\m
aliquoties proat amnis intumuit, navigatio repctatur, non quidem fcrn-
pcr pari navium numéro, fed tarnen magno fatisx puto me dićhmim
minus, quam res sit, si quatuor millia navium ponam,computando insi-
mul rates feu trabes connexas, quibus etiam plurimum utimur. Porro
navis oneraria, qualem Viftula devehit, cùm maxima eft, capit medi-
mnos Romanos veteres ( hac cnim utar menfura ) bis mille duccntos*
ad minimum mille. Et cùm quàm proximè omnes exæquemus, facile
quælibct carum cenferi potcft mille quingentorum medimnorum , quæ
lumma crefcit in fex milliones medimnorum, Cùm verö medimnus,
fcjre (ut inter fummum, infimumq; pretium, medium ponam, Sc triti-
curn cum siligine, alioq; grano exæquem ) vencat medio nummo Im-
periali, quem Talerum vocamus, proventus anni unius, uno ex porta
erunt tres milliones Talerorum, lam vero feiend um eft, Dantiscum
frumcnta non dcYchi, nisi è vicinis, & Viftulæ adsitis regionibus : aut
ab accoUs aliorum fluminum, quæ cuudcm Viftulam intrant. Ita uç
 B e Fendit ate terra.

vix tertia: partis Polonia: fit iftc proventus, nam in Silcfiam quoq; ac
Pomcraniam contcrminamplurimùm frugum inferatur. Opalenski in Dc-
fen fa Polonia contra Barclaium édita an. 1648. T e r centies ac fc-
xagies quinquics mille onera feu laftre frumenti varii advehuntur Ge-
danum , quse partim in exteras oras deportantur, partim confiunun-
tur in U rb z. Cellanus in Defcript. Provin. Polono juri fuhjeftarum. H ic
«dvertendum quamlibet laftarn fcxaginta continere medimnos vulgo
modios, quapropter fupra pofitum numcnim excrefcere in viginti u-
num nnillionem, Sc nongcnta millia modiorum. Siliginis autem modi-
us pretium varium pro circumftantiis diverlis habet, nunc floreni um-
us Pruflici, nunc d u o ru m ,ja m trium , non (ernel quatuor, interdutn
quinque Sc ampliùs.Tritici menfura eadem majori comparatur pccunia,
inde infertur facile quot milliones venire poflunt exU rbe unica. Mis­
sis temporibus vctufuoribus, an. 1697 j siliginis lafta vendebatur Gc-
dani florenis Prufficis 3 2 4 , tritici 4S0. Anno' 1713 navigia frugi-
bus Sc mercibus plena in tanto numéro advenêre Gcdanum, ut Mo-
tlavam fluvmm longc lateq; patentem inter granaria implererint, difficile
limcq ; aditum præbuerint advenientibus ex mari navibus onerariis.
Н г с in communi dićla de fecunditate foli Polonici, in particulari ve-
niunt rcccnfendæ Provincial.
V: P O D O L IA fcraciilimæ fupra fidem glebac regio. Liber Ear»
de Ліеу erborg m Itinere Aiefchovitico , Afaginus in Gcegrapbia. Bo­
nitas foli Podolici femel aratro verfi riullam culturam defiderat, fe­
rnen acceptum tanto cum fenore reddit, ut ex uno frumenti fextario
quinquaginta, atq; ampliùs gignat. Gratianus л Burgo S. Sepulchri ift
V ita Ctmmer.àom Cardinalis. Non opus eft, ut Poéta inquit, pin-
gui fimo faturare folum Podolia:, fed fubaćtum urcunq; arvum , inje-
etamq; fcmentem prarcilo arboris ramo occant agricolx, ôc uberrimum
inde referunt proyentum. Cum autem tam ferax regio affluentiam an-
nonar nee ipfa depafcere, nee alio dcfcrre queat, vilitas ejus plerumq;
cfl- maxima. Opaleński in Defen fa Pelonia. In Podolia frumenta fc-
inel fata, Sc poll bonam maruritatem à mcfloribus cum aliqua gra-
aorum cxcidentia colic&a, fequenti aiuio abfq; cultura agri, grл 10rum
I fe m m a *
66 TRACTATUS II. S E C T I O 1.
feminatione, è tellure fertiliffima prodeunt. Miechovita Chronic. Vol. /.
I, Mercator in A tla n te , Fournier in Geograph. Orbis Notitia. A-
deo fecunda eit Polonia, ut femel in agrum granum conjećfcum quan-
doq; centuplum referat rrućtum.Gaagninus Hifi. Pol. Tomo 2, VVeber
in A rte difcurrendf. Ante decadcm annorum un am &c alteram, с
Nobilitate Podolica quidam medimnos quinquaginta filiginis agro in-
jecerat, adveniente mUle (exagenas mille quingentas collegerat. Erga
cclonos liberalitatis tantæ funt illi campi, ut 11 trium, vel quatuor die-
rum curfu, feindantur vomerc uno, totam alant familiam. Nec congre-
gato cicere, colitur terra, verum filigo feritur illico, atq; occa fubigi-
tur. ldcirco Starovolfcius in Polonia ad'notavit: Podolia continuis bello-
rum incurfionibus & præliis famofà, fi optata pace poflet frui ccrtc
nec Italiæ, aut Ungariæ foli ubertatem, & divitias invideret. Ea-
dem Provincia fie ferax eft,ut gramina in altitudinc unius celfi viri ex*
crefcant. Chronica zAUtatum M undi NorimbergA an. 1493 impreffayfiÆ-
neas Sylvius in Ep:t. Europa, Sabellicus Ennead. 1о , /, 4. Pafcuis
gaudet
c>
luxuriantibus adeo, ut vix boum inçentium
о
im mania cornua
è gramme appareant.Mercator in Atlante, Blaeu in Atlante Novo>Ber-
tius in Tab ul. Geograph. Contrachs , Guagninus in H tß. Volona. Po­
dolia gramen tam cito ас uberrimè f o n d i t u t perticam pofitam, trium
dicrum (patio, fupercrefcendo contegat, Sc aratrum 111 locis graminofis
relićtum, paucis diebus, graminibus fepiat ac cooperiat. Munsterus in
Cofmographia> Ortelius in Theatro Orbis > Miechovita in Sarmat. Euro-
pœa. Ita fertiliffima regio, ager tarnen durus, nec feindi poteft nisi
lex bobus robuftiffimis aratro junctis, juxta Berttum in Tabul. Geograph.
juxta Gvagmmm Tom. i bis lenis: led id intelligendum de novali feu
arvo primo profcillo.
VI. U K R A IN A si.ve Confinium Orientale Regni Polonise pa­
fcuis dives, inter fluvios Bog & Dniepr pôsitum. Non tantum fo­
li bonitate fortunatiffima Ukraina, fed laćte dc melle fluens, bcllorum
patria & frumentörum, qua: in iubterraneis cavernis mire nec non
profunde elaboratis recondit. Notandum enim quod Polonia frumenta
cujuslibet generis, in annos plurcs & tempora, absq> omni kesione con-
fcrvet,
 D e Fcrtilitate terrât.

fervet, quæ in finitima regione fi anni tmius fpatiu cxceffcrint, in mu/cas

ôc vernies abeunt. Dlugojfus H ist. Pol. /. i. Proprietäres Podoliensi
terræ adfcriptæ competunt & Ukrainæ, quæ in Tabulis Gcographicis
Podolia inferior vocitatur.
VII. V O L H IN IA inter Litvaniam, Podoliam, Rufïïam p o siu
frugum omnigenarum propter fertilitatem agri abundans. Maginus in
Geographia, Bnetius in Par al lelis Geograph. Ortelius in Theatro Orbis ,
Gotofredus in ^rchêntologia. D e Volhinensibus agris potiffimùm
feripsiflè videtur mihi Opalehski in Defenfa Polonia, tenore tali. Mefïes,
quas nos fexagenis, manipulis computare folemus tarn abundantes,
tamq; opimæ fu n t, ut tritici , 6c siliginis ex autumnali fatu, mul­
ti, deeem , non pauci viginti millia fexagenarum , imo quidam ôc multo
ampliùs demetant: tantundem ex verna fatione hordei, avenæ, & o-
mnis generis frugum. Sexagena vero triturata duos fere medimnos ex-
hibetj quibus si fmmenti pensio addatur, quam annuatim coloni mul-
tis .in locis magno numéro pendunt, facile inde proventus ingens pote-
rit æflimari. Horreis non continentur colle&æ mefles, led acervis, qui
ut aliquando centum, aliquando ducentas, imo trecentas ôc ampliùs
fexagenas includunt, ita in ampliffimis positi campis hyeme atq; æftate,
nullo euftode tcnencur. Manipuli iti agris excutiuntur, grana flumine
Bugo à plerisq; devehuntur Gcdanum ; ftramen tanquam pondus inu­
tile igne abfumitur. Multi ab annis feptem ôc ampliùs frumenta fervant
præftolantes rerum cariftiam. Dićta confirmantur ab alio. Volhinen-
fes , Podolienfes, Ukrainenies in aceruos magnes recondunt meiles: ôc
aliquando apud bonum patremfamilias quadringentos, vel lexcentos
acervos ( quasi turres quadrangulares eminentes ) reperies, ad quinde-
cim , plurcsq; intçrdum annos, rcconditi frumenti plenos. Nitidis-
sîmum, puriflîmum, ponderosiffimum triticum in autumno ieminatum,
æftate producit Volhinia, quod dum exportatur Gcdanum, majus pre­
tium tenet: a merçatoribus peregrinis expetitur. Milii quanta sit
abundantia ,-indc licet colligere, quod in folis Lachovecensibus bonis,
olim viginti ôc quinque millia fexagenarum funt colle&a. Præter
alios, Nobilis vicinus Oftrogio quadraginta laftas, intellige duo millia
I z 6c
 T R A C T A T U S II. SECTIO I.
& quadringentos mcdimnos decorticati milii, an. 1716 y Gedano intu-
lit, qua: alimenia ad onerarias naves fere trccentas ad Weixelmundam
tunc iubsiftentes eft transportata. In cellis fubterraneis arte paratis,
igne excoftis, obdućtis ftramine, frnmerita confervantur diutius à colo-
nis, exuruntur pecornm fimi, nam ftercorationis nullus eft illis usas.
VIII. RUSSIA Meridionalis feraci admodiim gaudet agro. Goto-
fred'is in Arthont. Cofmica. Ludovicus Rex Poloniæ & Hunga-
riæ ut vidit terrarum Ruflia: ubertatem, mox illas Hungariæ incorpo­
rate meditabatur.Dlugojfus in Hist. Polonia. Ruflia maxime ter­
rain promiflionis agit, non mellis tantum ladtisq; ubere ftillicidio, fed
ierum , quas natura ufui poftulat omnigeno proventu locupletiffima.
Solum iftic fertile, gleba frugum ferax & herbida, ftercorationis non
indiga ; ac raro per alternos annos rcfpirans. Kochewski Лппаі. Pol.
Climaft. i. Circa Tarnopolim, alibiq; paflim vaftiflima agrorura
fpatia milii plena, in Submontana regione avena copiosiflima. Ibidem
Uni cura magna habetur,, conficiuntur tebe; circa Gorlice & Grybowa
campi feraces multum ejufdem herbae. In eadem Roxolania Leo-
poliensi Urbi non deerant vineæ, Heirat Theatri Urbtum l. 6 , Seyfried
in Poliologia, Rojfelio tn Pymandro Mercuńi tefte. Archivuni quoq;
Civitatis præfatæ teftabatur, in montibus, collibus extitifle vineas, ex
quibus antiqui Rufliae Duces centena aliquot doliorum vini deciman-
do perceperant.
IX. MAJOR POLONIA laboriosè excolit agros non sine opi-
mis meffibus. Palatinatus Pofiianiensis terminatur à Septentrione Po­
merania ulteriori, ab Occafu Marchiâ Brandeburgicâ, à meridie Silesia,
quibus frumenta varia large fuppeditat. Diftrićlus Coftenensis prae cæte-
ris magis frugifero donatus iblo; Wfchovenfe Territorium vicinæ
Silesia: maxima parte arat, ferit 8c occar. In fundo pagi Chrzypsko
excreverant aliquot fpicæ coloris aurei, mole ordinarias decem arquan­
tes, continentes grana siliginis. In Privilegio Urbi Pofnanienfi à
Prcmislao & Boleslao fratribus uterinis Ducibus Polonia: conceflo ha-
bentur hæc formalia : fluvium, qui Varta dicitur per milliare unum
ex utraq; parte cum omnibus utilitatibus in perpetuùm concedimus Ci-
yibus,
 De Fertilitate send.
vibus, villa« Scc. exceptis vineis. А йа hæc fimt Pofnaniæ an. i î . j i . In­
de colligitur, nec vitibus deftitutam fiiifle antiquitus Majorem Poloni-
am. Palatinatus Califfienfis bonitate terræ non cedit aliis, Siradi-
enfis prêter alias fruges, fagopvro feu frumento Sarracenico, vulgi ci-
cere Radom feenfem traćium maxime occupavit, delicatas pultes vici-
nioribus, remotioribusq; nationibus fubminiftrando. Lenciciensis Pala-
tinatus numerofas infert horreis melTes.
X, M IN O R P O L O N IA concludens Palatinatum Cracovien-
fe m , Sandomirienfem, Lublincnfcm, omni proventu felix. Cracovien-
fîs tritici ferax. Rojfelius Comment, in Pymandrum M ercuni. Pro-
50vienfe folum fertile & fupra modum pingue. Sarnich in Defeript. Po­
lonia. In quibusdam agris Capitaneatûs Czorftinenfis de femine
fîliginis triticum fuigit. Chwałków ski in Singularibus Роіопіл, Pala­
tinatus Sandomirienfis, præter filiginem, hordeum, triticum album,
atq; fubrubeum præftansj avenam ita in altos educit culmos, ut ftatu-
XX proceri viri exiftant interdum pares. Inter Pinczoviam, Busko,
& Vislicam, tam liberaliter agri anifnm proferunt, ut non rarô colo-
uus quinquaginta vel fexaginta modios exponat foro. Quid de proven,
tu Magnatum, Nobilitatis eft inferendum ? -Ager Lublino pro-
p io r, aflenfu Heirat in Theatre Urbium, varii generis fruges fingulari
bonitate producit, quæ non Gedani tantùm, aft in transmarinis locis,
cæteris præferuntur. Sunt tunicâ obdućbe tenui, farina divites,
ponderofæ, confervabiles perdiu, nam Gedanenfium mercatorum non­
nemo , fere quadraginta annorum decurfu, filiginem incorruptam con-
tinebat granario. Ducatus Zatorienfis maxime abundans lino, &
mapparum textoribus. Aderant &c vites Minori Poloniæ, inquit
Cromerus Pol. I. i , quarum uvæ efui non infuaves, præfèrtim fi æftas
atq;autumnus fuam fervent temperiem; fed vinum expreflum inde acer-
bius, alibi fuavius & copiofius. Circa Sandomiriam floruilfe vineas
memorat Sarnicki in Defeript. Pel., ubi & pomaria extendebantur ita,
ut purares undiq; fylvas utbem hanc circumftare. Facile tellus no-
ftra abundare vitibus poflèt, fi meridiem relpicientes montofi traćlus
«xcolercntur acccdentc induftria. Negligitur vinetorum cultura, quia
1-3 nobis
70 TRJCTATUS II. SECTIO Л
n o b is fubm iniftrat v in u m p ro p in q u a H u n g a ria , qa.x cft jux ta Opaleński
A Ipologiam, Poioniæ cclla vinaria.
XI. L I T V A N I A to ta vix petra ex a fp eratu r, fed m inori lapide
ejus terra confpergitur. E adem n o n p ro f e rt ipinas qu ia frigid io r, fpinæ
v ero calore e g e n t , q u i lü aru m a d u ra t h u m id u tn & indurée. Tylkowski
in Phyf. Curiofa. Fccunditas agri in L irv an ia diófcu incrcdibilis &C
tanta, u t C e re re m in illis regionibus n a tam affirmarcs. Segetes ad m a-
turitacem Temper d e v e n iu n t, fcrtilitatis, R e g io m o n r a m & R ig a e m p o ­
ria cele berrim a ex h ibere p o llu n t tc f tirn o n iu m , qûie fru m e n ta advedta
n av ib u s ex L it v a n ia , regionibus transm arm is im p ertiu n tu r. Appendix
Theatri O rte lii , O ' A tlantis M ercaions , Blaeu in A llan ts N ovo.
F ertüiflim us agcr Litvanias, quare vili зеге fru m e n tu m v e n d it u r , & in
m u ltas "Europa? P rov in cias, m ag n is onerariis navibus tran su eh itu r. A
G erm an is m erca to rib u s Bleib-land, id eft terra manfionis n o n inepte
v o c a tn r : qnia ejus fertilitate G erm an i ad pe rp e tu am invitantur h ab ita­
tion cm. Hefinan in LexicaUmver. H iß. Geographica. L itvania fe-
rax fr u m e n ta partim C h r o n o n e , vu lg o N c m e n o , partim D u n ä flumi-
nib u s d ev eh it copia c a , d t ex p o rru Pilavicnfi q uindeeim millia lafta-
r u m exteris n e g o tiato ribu s vendita fint. Ex p ö rtu M e m c le n f i, feminis
lini viginti tria millia t o n n a n u n feu d o l i o r u m , n a m id genus ibi m e n -
furae eft c on tin en s fere m ed im n o s duos atq; femiftem. Opaleński in De-
fen. Polonia. A g n circum cingentcs late Dawidgrodek o p p id a m &c. li-
beralitate rn ax im a fu n d u n t anifum. R e ru tn in Vilnenfi foro vena-
lium copia ea r e p e r itu r, u t vel m ax im u s excrcitus n o n difficultcr fu-
ftentari q ueat. Vi&ualia v e n e u n t aere e x ig u o , fi cæterarum re g io n u m
äeftimaveris flim p tu s .Craffwins in Foloma Henrico lraleßo Regi dedica-
ta. Ib id em d iftrahitur panis filigineus tant;r m o lis , u t ctiam v iru m
ro b u f tu m o n cret. Ruffia Alba pars M ag n i D u catu s Litvaniæ o m n i ­
u m reru m , qua: ad v ic tu m fpe& ant fcraciffima, filiginis, tritici, h ordei,
av en æ , ciccris, c a n n a b is, lin i, lupuli &c. qua; o m n ia in L iv o n ia m m it-
t i t , & in Pruffiam. Starovolfcius in Polonia. Bis mille navigia, v u l­
go Strugi olim R ig a m venicbant, R e g io m o n tu m centcna aliquot tormce
alterius Wiciny dićta. P r x t e r ingentes cum ulos lin i, firequentiffima ca n ­
nabis
 De Fcrtilitate terra. 71
nabis ad nationes rem otiorcs expedienda Pieńka accepit vocabulum ; fe­
inen lini numerofiffimas adimplet tonnas, u t ultra m aria oleum expri-
m atur. M odus extraordinarius colendi agros a Guagnino in H iß .
Pol. deferiptus. C am puin obdućtum frutetis, d u m is, & myricis paleâ
incolæ tegunt ad tem pus a liq u o d , tu m le reno cælo hæc om nia fimul
ince.ndunt, terrain illam permiftam cineribus, carbonibus, arant, in fub-
aćtam leviter, fem entem jaciun t, de qua tanta exiftit frumenti copia,
u t fidem fuperet. Samogiti-a præter varias fruges, ad præfata e m ­
poria cannabim m îttit, u na cum lino cubitos binos excedente.
XII. P R U S S IA sive Boruffia Sarmatiæ ocelluś, Poloni orbis deli-
c iu m , veftigalium ofticina, regio fecundiffima, iniportationibus & ex-
portationibus variarum mercium apta, propter frequentiam flum inum ,
fi n u u m , p o rtu u m . Froelichius in Bibliofh. Peregrmantium. Solum
Pruffiae ferax, m axim èq; fru g iferu m , irriguum aq uis, regio tarn am ге­
на &: felix, u t fi Ju p iter è cælo deturbandus elfet, in feliciorem, quant
in Pruffiam cadere nequiret. M unf t erиs in appendice Geographica. U l­
tra fidem Pruffia fru g ib u s, armentisq-, ditatur. Nicoluftus in H ercule Si-
cul 0 , Sabellicus Ennead : 1 0, l. 4. U rb iu m illuftrium, o p pido ru m ,
arcium frequentiâ, opimis incolarum divitiis, & terne ubertate fùpra
m o d u m Pruffia claret. M erces, quas ex Polonia, R uffia, & Litvania
accipit, m axim o fiio com m odo trans mare m ittit, & viciffim in Polo-
niam im p o r t â t, quidquid Europa univerfa & India gignit: om nia fere
à transmarinis accipiens m ercatoribus. Becmanus in H t ft. Orbis Geogra­
phica, C r C ivili. Z u lava: olim in paluftri reftagnantis Viftulæ iblo,
à Crucigeris adversùs exundationes munitæ firmis aggeribus, laborc
m ag n o nunc confervantur : non fine vitæ periculo ftrenue defenduntur
ab incolis. Infula feu Zulava major, G enn. Gro/J-Werder circa Mariæbur-
g u n i, .Zulava m inôr K lein - W erder prope Gedanum. U traq; eft feracis-
s im a , fimulq; cum aîiis Regni noftri Provinciis, Sveciæ, D aniæ , N or-
v e g iæ , Bifcaya: &c. triticum atq; filiginem , Pomerania: hordeum m it­
tens , necelîitate expofeente. V A R M 1A , Germ. E m erland, regio
Pruffiæ fertilitate foli infignis , u rb ib u s, pagis populofis referta. L i­
n u m præftans ex Varmia &c Polonia Gedanctifi iilatum urbi in N or-
vegiam,
 TR А С Т А TUS IL SЕ С Т I О I.
vegiani, ' Hollandiam, Scotiam, Galliam &c. promovet marc fimul
cum tela craffiorc, nam tenuior importarur Regiomonto. Nec. raró u-
mis Varmicnfis colonus laftas duas (eminis Ifni, interdum trcs commu­
tât pecnniâ. In Pruffia vincas faille cultas teftacur Cromerut Pel. I.
I , Dlugojfus l. i i , fob an. 14га, G runan Ord. Pr#dic. m ChroJiicis Л І.
S . S. ex eo Hennenberger СT Adlerhord. In Eibingenû Curia allcr-
vati vetufti codices pcrceptorufn & expenforum, vincas со loci C rud-
fcrorum tempore ex titille clarc demonftrant. Jam vcro Waiffdius ex
Magistrorum Ordinis Chromcis xftum anni 1$79 defcribens, omnia vi-
na circa fcftum D. Barcholomæi colkćta, Sc in cellis aflervata hiiflc
narrar. Idem IVaiJfelius fob an. 1455 retulit Magi drum Ordinis Teu-
tonici Ludovicum ab Erlichfaufen Civitatibus Torunenfi Sc Culmen-
si nimis iratiim, vitcs circa fuburbia, atq; Graudcntum exuffifTe curn
pagis. Нжс ex Runavi Libro de Bello Pruihentco .ne-gno cxccrpta, л Schü­
tz t о Chrome. I. 5 funt confirmata. Item a Vladislao Loćtico Re­
ge vineta in Culmcnfi Terra pcilumdata, circa Torunium poft vićto-
riam Tannerbergenfem, an. 141 о ab excrcitu Polono cxcifa, à Vladi-
slai Jagiellonis nulitc an. 1411 cradicata leguntur in Hiftoriis Prulfiae:.
Ad Mariæburgum obsidionc iecunda cinćtum an. 14^4 Poloni cum
Bohemis Sc Gedanensibus, juxta Schutzen I. y, caftra mctati lunt in
vineis. Deniq; Hartknach in Epst. Nuncupatoria Praeconfulibus,
Confulibus Torunensibus Chronicorum Prüfstл л Petro de D u f barg con-
feriptorum confirmât dićta. Vini in his locis tanta copia fuit, ut nulla
ferme circa Torunium extiterit villa sine vineis amacniffimis. Patrum
xdhuc memoriâ penes Torunium ex vineis ad Viliulam sitis vinum
erat expreflum. Hxc allegata fusiùs ideo, ut vincarum culturanon
die incognita Regni noftri Provlnciis agnofcatur, cxh & foli æftur.cmr
dementia.
XIII. LIV ON IA frumentum tantâ copia profert, ut in annoiue
caritatc, vicinis quoq; regionibus adfcrat opem. Bertins in Tabul. Geo-
graphicis. Siligmis dives adco eft, ut extcr* quoq-, ac transmarine
nanones, Lubcca, Amftclodamum, Hollandia, Dania, Svecia uber-
ratcm ejus agnofcant. Guagnmus m Deferift. Ltvtm *. Prater fcrtili-
ta tc m
 De Fertiiitate terra. 73
rarem agri, ad ufiim humanum necelïaria, in ea reperiuntur abundan-
ti a , ut cum exreris omnino large communicentur. Ortelius in The atro
Orbis. In hac lara Provincia Capitaneatus ieu Præfc£hiras quatuor
nunc pofficlemus, Dunebergenfem , Marienhaufènfèm , Rzeczicenfcm,
& Lucinenfem, C U R L A N D IA , & SEMIGALLIA feudum Rcgni
Poloniæ eadem ubertate gaudet, q u â , Livonia & Samogitia, eadem
commoditatc exporrandi frumenta varia ad Marc Balthicum, propter
.nationum remotarum neceffitatem, aut majorem commoditatetn. L i­
num & cannabis fie latc fuccrefcunt, ut diffitarum quoq; regionum
inopiæ prolpiciant, hentilius in Curlandi& Mernorabilibus,
XIV. Q uam exiguum pretium frugum fuerit olim in Regno,
manifeftant lequentia. Lafta filiginis Gedani an. 1405 vcnundabatuv
quinque marcis, tritici fèptem marcis, hordci femiquatuor, avenæ fe-
mitnbus. Frumentum ex Polonia in tanta copia adveûum eft Gedanum
an. 153^, ut lafta Prufficis florenis Гех emeretur. Curicken tn Defcript.
fiisto rx a Gedani. Sub Alexandra R ege, siliginis modius groflo u-
n o , altero bordci dabatur emptoribus. Sub Sigismundo i. an. 152.J
caflula siliginis acquirebatur groffis tribus, avenæ chorus groflo unico,
bos media marca, juvenca fexdecim groffis, porcus duodecim, aries
tribus. Herburt Succamerarius Premisl. in Statutis Polonia. Siliginis
modius an. 1539 affibus novem in Gedanensi foro æftimatus. Curi­
cken in Defcript. Gedani. Empta lafta siliginis an. 1547 florenis
0Û0 in Pruffia, medimnus vulgo coretus an. 1558 oćlo groflorum
in eadem Provincia habuit pretium-,omnes res venales aliæ arris minimi
fuerant. Hennenberger in Çhronicis Prufsia. Régnante Sigismundo
III. an. 15 94, in Palatinatu Pofnaniensi menfura tritici, ( incojis Wierteł )
fexdecim vel novçmdecim groffis Polonicis, siliginis duodecim, hor-
dei totidem ,avenæ oćlo. Гоппа çerevisiæ potioris Kucz. appellate gros­
sis quinquaginta & quatuor, vilioris quadraginta. Anno autem 1593
dićta menfiira tritici quindecim groffis, siliginis quinque, hordei quatu­
o r , avenæ tribus æftimata. Dolium çerevisiæ mêlions quadraginta du*
o b u s , tenuioris triginta duobus, interdum viginti fex aiiibus venditum.
C ongius, lingua natiyâ Razjniar cerevisiæ K ucz folidis q u atu or, altc-
K riusr
74 Г К А С Т A T U S II. SECTIO I.
rius gro (Го uno conftabat. E x Origir: alt Instrumenta rtferto in glolo Tur­
rit vctuHate collapfie, ad Ecсleftam Parochialem Costenenfem.
XV. Tenente regimen Viadislao IV. Supremus Cancellari
Regni freqnentiffimam coronam hofpitum de indigenis, exterisq; etiam
Lcgatis Principum collegerat, illaq; nonnifi menlæ appofnerat, quae
terra patria profert, femotis peregrinis aromatibus, & condimentis, Ca­
nines, inquit H aar in sSErano Secretorum Оесопотіл dedicato Joanni
III. cum fingulari guftu fumpsêre fercula exquifuiffima, numerosiffi-
ro a, cum admiratione recefsêre à convivio,
XVI. Quanta frugum Sc vi<5tualium sit abundantia, innotuit ma­
xime præfenti fæculo, quo exercitus numerosiffimi noftro aliti pane, ab
an. 17 0 1, ad an. 1718. Prarter Polonas, & Litvanas domefticas copias,
erant legiones Saxonicæ, Mofchovitica caftra, Cofacornm Zaporochi-
ensium , Donensium, & Tartarorum Calmucensium magna manu іп-
ftruefta, Sveticx acies gentem Lapponum , Finnonum complexe, usqj
ad tempus prælii ad Pultavam in Ukraina initi. Habuit femper populus
tantus annonam numéro £10 proportionatam ; & quamvis plus quam
decennio tune peftifera lues in Provinciis variis defæviret graviffimè,
patentibus latè agris manus deeflènt, tarnen neceffitati, commoditati
abundè eft fatisfaćfcum, pretio rerum non excrefcente,
XVII. Jam univerfum refpiciendo Regnum Poloniæ,dicere audco.
Videtur natura illi contuliife liberaliter fertiliratem foli exquisitam,
demptis aliquibus, quæ mitiori cælo fubjećtis terris conceduntur. Di-
verforia incommoda quidem experiuntur agentes iter , ob defećhmi
efculentorum, fed omnis libertas adeft ferendi, vehendi fecum infervi-
tura efui. N on obtruduntur hofpiti vetera, insipida fercula, maxima
parte conftantia ex inteftinis animalium ; nec pretium grande exigittir
pro abfumptis, conceditur gratis commorandi locus, fenum, & avena
expofcit folutionem , si deed: propria. Gallinacei pulli & columbarum,
gallinæ, anferes, anates obverfantur in pagis, prædiis: in oppidis varia:
carnes ære exiguo comparandæ.Deportantur eodem curru vidtualia em-
pta pro placito, nec pecunia pro ftrato eft eroganda habenti propria
ІсйіЛсгпіа. Mulfum, crematum j cercYisia à caupone fubminiftrata si
minus
 De Fertilitate terrd. 75
minus arridet guftui, theca lagenarum deprompta præftantiorem illico
fnppeditabit. H æc, aliaq; commoda en ata ex incommodis.
XV ilL Mukitudini panîs accedit Ccrevisia à Cererc difta, ex a-
qua, frumento præparato, & lupulo falićtario cofta. Differt utia ab alia,
co ft ion e, consiftentiâ, colore, odore, lapore , ætate. Parata in Martio
durabilis eft, nam humid am (iiperfluum, quod grani s inerat per hyber-
na frigora, eft conliimptum. Saluberrimus potus F i f cherо S. J . in Üeco-
rom. Suburba. & quamvis vina velociùs nutriant, cerevifia tamen robu-
ftiùs. Unde in roto Septentrione validiora corpora reperiuntur, quant
ubi copia vini,& penuria eft cerevisiæ. Hanc bibentes comedunt minus,
cùm ex cadcm materia conficiatur , qua in cibo utimur. Et experientiâ
confiât, plus vinum lædere nervös; neq; podagra, neq; chiragra datur
tam frequens, ubi eft Cereris communis potus. Ejusdem fenfus
Szjm t-lvany Hangar us S. J . m jîllodiatitra Philofo.> cui hauftus cerevi-
siæ falubrior eft, quàm vini; gignit enim humorcs borios,& simul nu-
trit; nec tot morborum caufa eft, sicuti vinum. Hos laudatores magnos
invenit cercvisia, led vinum majores, atq; plures. Pruffia concinet
genera multa cerevisiarum optimarum, Dantiscana tamen judicio P la-
tocomi A iedic. Do ft. Regiomonti, in Opufculo de N atura Cerevifiarum>
omnes poft Ге rclinquit, & quamlibet etiam Germaniæ cerevisiam viri­
bus luperat, nec ullam, quæ ipsi hoc nomine non cedat, eft reperire.
Sapore Sc alpeftu grata, multùm nutrit, bonum fanguinem gignit si
modicc liimitur, efHcit bene coloratos: & unica uncia validior eft,
quàm integer fextarius alicujus renuis hordeaceæ. Poflent aliar tenuio-
r.es hac condiri, & vires acquirere. Quidam utuntur eâ loco pharmaci
mollientisvalvum , plurimùmq*, fe juvari experiuntur. Verbç>, primas in­
ter omnes tenet cercvisia Dantiscana, & quasi Reginam ctrevisiarum
cfte non dubitamus. Civitatum etiam aliarum probantur cerevisiæ, led
gradibus à fuperiori longiùs diftant. Haftenus Platocomus, jam autem
Btrfkequius m Epißola 3. begationiś Turcica, de eadem ccrevisia hoc ad-
notavit. Venit Succini Mercator quidam Dantiscô, donavit is me va-
jfculo ligneo cerevisiæ ejus, quam Joppen - bier vocant, fané præftantis-
simæ. Sed risi fads convivas meos Græcos &c Italos, qui hujusmodi
К i potus
 TRACTAT uS II. SECTIO 1.
p otus in fblentes, q u o nom ine vocarent no n inveniebant. Poftremcï
q u o d valerudini conducere ex m e aud iebant, & medicament! genus es­
se re b a n tu r, fyrupum n o m in a tu n t, quem dum sibi mifeeri fubinde pe-
tu n t, u t magis ac magis etiam g u fte n t, piriilando m eum vas uno pran-
dio abfumplerunt. lm p o n u n tu r Gedani onerariis navibus multa ccn-
tena doliorum cerevisiæ Doppel-bier vehendæ in Lubecenfem U rb e m ,
H o lla n d iam , A ng liam , Scotiam &c. H a m b u rg i, пес n o n alibi illata
Myropoliis propinatiir cum Spermate C eti ad fimandam læfionem
Ipinæ d orfi, convulfionem vertebrarum caufatam ex lab ore nimio, p o n ­
déré graviore. A liquando & inGræcia idem potus à T u rc is hauftus cum
faccharo, antidotum eft: contra catarrhofam affećtionem. In N ovem -
bri, vel D ccem bri dum coquitur non acefcit, idcoq; ait Cluverivs Ger­
m ania A n tiq u a I. 8. c. 37. vidi Gedani cereviham adm odum craftavn
& nigram fexaginta annorum , quæ ad fedandam fitim non adhibeba-
t u r , led ægris tantum propinabatur. T rig in ta genera cerevifiæ in
eadem U rb e n um erantur a Cellano in Defcript. Regni Polo, ex quibus
nonnullæ intra mænia coćbe. In aliis Civitatibus atq; Oppidis Pruffiæ
m u ltum utilis, laudabilis idem potus. Polonia juxta Placotomam
citatum cerevifiis albis d e leftatu r, quas varias atq; præftanrc.s habet.
H æ bene n u triu n t, bonum fanguinem g ig n u n t, fitim egregiè fedant,
m axim e quæ vinofi faporis funt palato arrident. Eodem m o do & L i-
tvanicas vehem enter com m endatas au d io : tales adefle homines novi,
qui magis cerevifiæ p o t u , quàm cibo vivunt. Præclaras, fapidas,
refrigerantes, nutrientcs, augentes fanguinem cerevifias Sirenius H erb a-
rii I. 1. extitille tradidit in Polonia C racoviæ , N e o - C o r c in i , Petri-
coviæ , Garvoliciis, Brzezjniis, Gelnioviæ: in R ullia R ub ra Premi-
sliæ: in Mafovia V arcæ , Graboveci. Præfenti ævo in Roxolania T a r-
nogrodensis appetitur à viciniis. Salubritatem ac faporem prculia-
rem adfcribit H a u r in zÆ rano Secret. Oeconomtx Lovicensi, K onsko-
volfcensi, D rzevicensi, Odrzivolfcensi cerevisiæ. In Majori P o lo ­
nia præftans eft: Lvovecensis, W ro n ec en sis, Ł o b ze n icen sis, & Grode-
censis, quæ singularibus qualitatibus m eruit in Silesiam , M archiam
B randeburgicam , cæterasq; regioncs intcrdum devehi. In Podla-
chia
 De Fertilitate terr£. 77

chia Mederecensis, in Terra Dobrinensi Gurznensis, in Litvaniä Bal.

wierzicensisj Caunensis, Orfanensis, Tołczinensis, in Callubia Ko-
scierzinensis , Pucensis, Lcmburgensis, in Cujavia Bidgoftiensis, in
Palat. Siradiensi Szadkoviensis laudatur , expetirur, cum guftu bibirar.
Pretium si inquiris 1 in Minori Polonia &c. pro dimidio grollo Impe-
tiali congius, nobis garniec propinatur. Encomia fi rcquiris? numerofi
advenæ dedernnt magna Vino Cereali apud nos parato. Clemens
Vlil. Pontifex Surnmus,amantiffimus Polonæ gentis tefte Bobola in Re-
fpons. ad Orati. jirtdr. Volant, ab illo tempore, quo ante Pontificatum
cerevifiâ uti cæpit in Polonia, ita deinceps hoc genere potionis eft de-
lećbtus, ut etiam eos, qui Romæ pofiènt cerevisiam coquere bonam,
ex Regno noftro ad fe mitti petierit. Ad extremum, a Pmeano in
Epiß. laus cerevisiæ Belgicæ data, noftræ eft artribuenda. Defarcata nunc
( inquit) quam expetis eft cerevisia, atq; itineris patiens. Non Dca hic
Deo cedit, aut in fexu vihor natura eft. Siquidem Jfidorus cerevisiam,
quafi Cereris vim olim definiverat. Bibitur, lapit, nutrit, imo ut fcias
vim vini inefiè, vincit virum aс deponir.
XIX. Aqua vita? Matthiolo , vinum igne eliquatum 'Уum о, vi-
num crtmatnm aliis, fub Craco. Duce, traditur ab Obodźiński in Pan­
dora , elle indućhim in Poloniam à quodam Juvene К a nominato, qui
more babitu pcregrini Cracoviam veniens eliquabat hune potum,
eoq; fe, & alios ingurgitabat. Idem aliquando cùrn à liquore liberaliùs
haufto torreretur in foro, acciurens ad Ipećbculum populus, remeansq;
domum exclamabat, vidimus vidimus qualiter Ka adurebatur, idioma-
te patrio, widzieliśmy tako goriat K a , indc crematum gorzałka no­
bis. Paratur ex farre crudo, vel brafeo, condirur anifo, zedoaria, rofina-
rino, cardamomo, cinnamomo, cariopbyllis, faccharo &c. Maximam
frumenti partem abfumitcremati potus in noftro Septenrrione,afrentien-
te Fredro Miliianum /. i. nam in Ruffia, Volhinia, Litvania, Ukrai­
na fere continué cacabi ænei, atq; acolipyla: fumant. Gedani in Prus­
sia crematum ekborarum ex cruda filigine, 8c quarta parte brafei hor-
deacei, edulcoratum varié, vocabulum Doppel - anifz. obtinuit, defertur
navibus ultra maria. Moderate,raroq; lumptum emditates ftomachi pel-
K? lit
 TR A CTATU S II SECTIO II.
lir, concodionem jnvar, ex avena deftillatum medetur calculo. Ejusdetn
intra os detentio catarrho, nnćfcio ipafmo & raucedini ; co&io cum ur-
ticis ardentibus hydropi adverfatur,

S E C T I O II.
De
PLJN TIS, FOLIIS, FLORIBVS, SEMI-
NJBVS, RAD1CIBVS VSVI MEDICO
INSERVIENTIBVS.
I. T TEgetabile Regnum ingredior Polonicam Floram exhibimrus, fi-
V mulq; viara laciffimam aperturus Nobiliffimis Botanicæ Arris
Culroribus. Non.copiofis duntaxat frugibus, verùm &her-
bis terra veftitur noftra, quarum numerus ad calculum non revocabilis,
varieras inenarrabilis, virtus inexhaufta. Planta, eft corpus vivens
certæ fedi affixum, quod nutriri, augeri, fe deniq; propagare poteft.
Alia voluntaria (eu non fativa erumpens citra induftriam, laborem , fe-
mentem in campis, montibus, pratis, locis paluftribus: fativa alia, quæ
in hortis cultura provenir. Utriusq; in clalles certas divisio л Raio in
Methodo Plantarum eft inftituta, à multis aliis non omiHa. Dum fpon-
te nafeitur planta, ad ejus ortu materia conftuit ex locis vicinioribus,fer-
mentantur feu digeruntur particular fubtiliores, deinde ferie certa difpo-
fitx , qua: craffiores radicem efticiunt, tenuiores componunt truncum,
de quo alimenrarius fuccus erumpens dum circumftantis àéris algore
ftringitur, rami exerefeunt. Nutritio taliter putatur peragi. Cùm terra
particulis falinis & metallicis variis conftet, illae accedente liquore &
calore folutæ fubeunt poros, afeendunt per fibras, in utriculis cum hu-
more plantæ commiftas fermeutantur, tandem fubtiliores fa&æ in o-
mnes partes fe infmuant ita, ut pars earum per transpirarionem abeat
rurfus,pars indurefeat fenfim ad incrementum plantarü & fru&uu. Quare
autem non omnis telius fert omnem planum ? ratio datur, quia partes
varias
 De FIantis Officinarum.
variæ terne variam temperiem tenent, fctninium in fc divcrfum conti­
nent. Item quæ plantas æfhim fummum defîderant, in Hyperboreis rc-
gionibus non nafcunrar, qua: delećtantur frigore fum m o, Tub Z ona
torrida non excrefcimt.
II. PRUSSIA in lylvis, agris locisq; aliis, quas herbas Iponte
provenientes tenet, tVigandus retulit. Adiantum , Aizoum, Alleluja,
Aquilegia mas, &c fæmma, After Atticus, Betonica, Biftorta, Bryonia,
Calamcntum Officinarum, Campanula, Carduus pratensis, Caryophyl-
lus agreftis, Chamæleon major, & minor, Chamæpeuce, Chriftopho-
riana baccis nigris, Colchicum, Hermodadylus Offic. Condulla, Car-
neola, Confolida Sarracenica, & aurea , Gentiana minor, Cuminum
praten/c, Cyanus flore cæruleo, fecundus candido, tertius punicco. Cy-
perus aquaticus, Damafonium, Digitalis flo. lut; о , Ebulus, Echion
fylveftre, Elatine, Epatica nobilis, Eringium vulgare flo. cxruleo, Efu-
la, Filix, Glycyrrhiza fylveftris, Gratiola, Herba Mofchi feu olensMo-
fchum, Herba Trinitatis, Holoftium, Iris humilis leu violaria, Iacea
fylveftris, Kali, Lagopus minor fl. albo, & purpureo, Lilium convalli-
u m , Marrubium, Matrisylva, Melilotus vulgaris, & aurea, Mercurialis
mas, & farmin a, Millium capræ, Millefolium parvum, & magnum, Mo-
Rophyllon, Myrtillus, Oreofelinum vel Petrofelinum montanum, O-
robanche, Olyris, Paftinaca fylveftris, Pentaphyllon fyl. fl. candido,
Peucedanum, Phalangium fl. candido, Pilofella major, & minor, Po­
lypodium , Puhnonaria folio lato, & anguftiore, Pyrola, Ranunculus
fyl. fl. laćteo, & luteo, Ranunculorum fpecies plures раШт occurrentes,
Rubia fyl. Rbus minima Plinii, Sanguiforba major, Sanicula, Satyri­
orum varia genera, Savina, Saponaria, Saxifragia'alba, Scorzonera,
Scrophularia duplex, Selago, Setratula tin&oria, Sefeli Æthiopicum, Si-
gillum Salomonis, Solidago Sarracenica, Spergula, Telephium alteram,
Thlafpum , Thimelæa, Tragopogon fl. luteo, Trifolium faxifragium
fl. candido, & luteo, Valeriana Gra:ca fl. lini carruleo, Veronica, Viola
fylveftris. Edidit Regiomonti Ldfelius Floram Prufjicam, five Plan­
tas in Pruflîa fponte nafcentes, eandem GottJ'chedius auxit. Acceffit
Flora Q ua fi-m do-genita enumerationem Plantarum indigenarum in
Pruffia
 TR A C T A T U S II. SECTIO II.
Pruffia continens ab H elw tn g elaborata. Confcriptus ab Olhaße
E len d es Plant arum , circa Nobile Borufforym D antifcum , fu a fponte na-
feem i i<m, qui ab Eichßadio recensons, Iocupletatus. In Præfanone ad
Rci Herbaria: Stud io fos idem EichSiadms tradit Gedanum peculiares
qu asdam , & quodam m odo fibi proprias plantas producerc. Alic quip-
pe Ranunculum prateniem crcchim proliferum , habet vicina fylva Al-
fm anthem on Tioahi, à millo Botanicorum haćtcnus p id u râ & figura il-
liiftratam herbam. Nec deftituitur planta ilia, q u æ i n maritirais excre-
feit locis, à noftratibus IVolveley appellatur, cum floribus in cerevifia
Gedanenfi primæ notre decoquicur, ut ejus tepidus hauftus lapfis cxhi-
b e a tu r ,e ô quod fanguinem concretum difioivat, vaforum ruptiones
perfanet. Exhibitus rarior alibi Alter lutcus anguftifolius, quia ltellap
m odo fuis floribus radiat, aliterq; vocatur After Conyzoides, Buboni-
um luteum primum , nam inguinum tumoribus ( bubones ) dićtis mede-
tur. After tcrtius, OfHcinis Arnica in fylvis, 8c montibus circa candem
U rbem . Prodiit & к M entaelio Centuria Plantarum circa Gedanum
fponte ргоѵепіетіит, quae hue transfertur. Aquilegia iylvcftris, лііиіс
lcandens baccifera, Alline fpcrgula difta m ajor, AUine nodofa G erma­
nica, Alline tryphilos cærulea, Alfinc paluftr.s fol. oblongo, Alga angu-
ftifolia vitriariorum , Atriplex lyl, latisfolia, altera maritima laciniata,
After luteus hirfuto falicis folio, Beilis lutea fol. profunde incifis, Bru-
nella m ajor fol. non diflećto, fi. candidiffimis, minor alba laciniata,
Caryophyllus iyl. latifolius, alter montanus, Chamxciftus vulg. fi. luteo,
Chamæcerafus, Campanula fol. Echii, Chçrophyllum (ylveftre, Clino*
podium O rigano fimile, Corallina nigra veluti lpmis exafperata, Dra-
cunculus paluftris, Erica baccifera procumbens nigra, E nngium mari-
timum am ethiftinum , Fucus maritimus live quercus m antim a cum
veficulis, Fucus fungis aftinis, Gentiana autumnalis ramofa, major fi,
pun&ato, Geranium caeruleum, & fanguineum fi. maximo, Gnaphalium
minus repens, Helleborine latifolia m ontana, altera fi. ro tu n d o , H o r-
m inum minus fup inu m , Jacea montana candidiffima, altera montana
incana od ora, Kali m inus, Lam ium m aculatum , alterum montanum
Meliflæ flore, Lathyrus fyl. m a jo r, Lyfimachia filiquofa glabra, minor
fl. can-
 De Plantis-Officittaruttt. Si,
fl. candidiffimis, Lycopfis, Lichen pctræus latifolius fca Hepatica fon-
tana, Lutcola fàlicis folio, Millefolium vulg. purpureum, & aquaticum
pennatum Ipicamm, Mufcus terreftris elevatus, & coralloides eredus
montanus cornutus, Mufcus marinus viridis fl. multifido, Nicotiaiu'
minor, Ophris minima: Orchis abortiva fufca, Orobanchc fl. purpura-
feente, altera quæ Hipopylis dici poteft; Orchis albifolia calcare оЫоя-'
g o , fecunda palmata monrana maculata, tertia paluftris latifolia, quar*
ta pratenfis maculata, Perfoliata latifol. montana, Pyrola rotundifol. mi-
Ror, altéra folio mucronato fèrrato, Polytrichon aureum majus, fecun-
dum minus, tertmm medium, Pulegium latifolium, Quinquefolium.
majus repens, aliud fl. argenteo, Ranunculus longifol. paluftris, Rofk
fyl. flore odorato incarnato , Solanum bacciferum, Suchy s paluftris,'
Scabiofa fl. multifido flavefeente, Tythimalus Chararias amygdaloides,
Trifolium coçhléafum frućtu nigro hilpido, Vitis Idæa fol. oblongis
albicantibus. Singuläres aliquot Prufficæ herbæ л Jacobo Brej/ntci
Medicæ & Botanicæ Artis peritiflimo, in Centuria Exoticarum <src. Plan-
tarum, fparfim ita deferiptæ. Saxifraga anguftifolia autumnalis fl. luteo
guttato, foliis florum acuminatis, nafeitur in humidis & mufeofis pratis
Pruffiæ & Caflubiæ, præfertim penes Arcem Klein - Krakow. Caryo-
phyllata à Clufio pro montana tertia habita, tam cum lîmplicibus, quàrn
planis, imô nonnunquam proliferis floribus. Pulfatilla Polyanthos folio
Anemones ( л Bauhino deferipta ) alperis, fterilibus БогиШг & CalTu-
biæ gaudet locis, ericetis, fÿlvarum marginibus, ubi una, vel altera flo­
ribus inftar Hepaticæ rubræ pulchre rubentibus eft reperta. In Polonia
candidiffimis occurrit floribus, quæ pubefeente Majo,etiam in Mafovia
inter Varfaviam & Torunium obfervata, Pulfatilla fl. obfoleto, caulè
nudo, rariflima, nec à me vifa; an, j 660. à muliercula ex Caflubiæ
montibus, initio Maji,eft allata. Lafèrpitium Daucoides Pruthenicum vi*
feofo femine, fruticofis nonnullis collibus Boruffiæ gaudens, præfertim
dumetis Occidentem versùs pofitis. Ad pagum Caflubiæ Zoppot, Julio
menfe floribus, Augufto floribus & /eminibus oblervavi onuftum. Se­
men noftri Laferpitii vifeofa quadam materia, odorata, manus quafi in»
ficicnte dum viret obfitum eftj fi conteratur, gratiflimum ex Citro,
L Benzoi*
 T R A C T ATU S, IL SECTIO II.
Benżoirio, fc (êmine Dauci miftam aromaticum odorem, cerebranï '
admodum recreanrcm (pirat, à quo fàpor commendans halitum oris
mulrùm recedere non videtur. Lunaria racemofa minor Adianti folio,
fècunda Matricaria: folio, tertia fol. multifido in Caftubiæ montibus»
Selago tertia Thalii feu Mufcus erećtus, ramofus, faturatè viridis amat
montofas Caftubiæ fylvas, ubi Lycopodium æmulatur, nec tamen hu-
mi ferpit, fed reda altittidine dodrantali furgit. Vis ad fætus depellen-
dos efficaciffima. Mufcus pulmonarius terreftris fanguineus non procut
ab Urbe Gedanensi in collibus mufeosis inventus, in multis lacimis,
velut Alcis cornu, divifus, circa marginem teneris fpinulis exafperams,
(ànguineo perfufus rubore, diebus menfis Augufti. Epbemerides Medice-
Phyfiic* - Germanica , ex Brejmi prafati literis. In decurfu T raćłams
de Herbis in Boruilia nalcentibus, Wigandus très plantas pofuit nulla
don ata s nomine. Hanc plantaram trigam Joannes Breynim 'Jacobi Fili-
us y Medici. Dottor, Reg. Soc. Anglia Socius in Præfatione annexa Flo*
гл. Quafi - modo •genit*, ad propria duxit vocabula. Prima Dencaria He-
ptapyllos baccifera, fecunda Umbellifera nonnulla ( nam opæ prarcisè
effet, ex breviiïima deferiptione non licuit determinaftè ) tertia Chamx-
pitys carrulea Auftriaca, quam plantam elegantiffimam ejufdem Parens
obfervaverat (cmel in Pomerellia. Ranunculus aconitifolius, ro­
tundo folio ad radicem praeftolante, in Diftri&ûs Elbingenfis cava val-
le, juxta tramitem PfaJJenßerg, tefte Lœfelio in Flora Prufsica, reperitur.
Vulgaribus quercubus annumerata л TabernxmontanoHerbariil. j.Qiier-
cüs Marina, qualis vero eftet illius figura & ufiis, non expreftum, Mu­
fcus Marinus tenui capillo л J . Bauhino, Fucus maritimus habens ve-
ficulas л C. Bauhino in Pinace denominatur. Mufcus marinus lithopo-
gon dićlus Lafelio in Flora Prufsica с ft, conftat cnirn mtmcrofîflimis
villis modo latioribus, modô tenuidimis inftar barbæ à lapide penden-
tibus, cidemq; annexis firmiffime. Color illis jam fubviridis* jam pur-
püreus, jam albicans, radix nulla, nam materia bitumiiiosâ, ceu ferra*
mine quodam detinentur. Tales barbari ianidcs inter Puckom & Zar-
novecum &c. in Mari Balthico uumerofillimi. In Varmia praeter
alias nobilcs herbas, Garvophyllau five Herba benedićh, Sanamunda,
itéra
 De Plantu 0ffieinarum. h
item Chamæpitys, aliter Iva arthetica frequentior. In Torunensis
Türbis viciniis Acetofella feu Alleluja, Adiantum aurcum, Agrimonia,
Alchimilla, Anagallis mas, & farmina, Angelica lÿl. major, Anfèrina,
Artemisia rubra, & alba, Afarum, Afparagus, Atriplex, Auricula mû­
ris, Beilis minor, Beta fylveftris, Betonica purpurea, Bifmalva, Blitum
album, & rubrom, Bonus Henricus, Borrago, Botrys, Bryonia, Buglos-
sum, Burfa paftoris, Calamintha, Cardiaca, Campanella, Carduus Ma­
ri« , Carum feu Cuminum pratenfe, Centaurium minus, Cærefolium,
Chamxmelum, Chamæpytis, Chamomilla, Chelidonium majus, & mi­
nus , Cichorium, Confolida major, Regalis, Sarracenica, Convolvo-
lus, Conyza, Cucumis afininus, Cyanus, Cynogloflum, Ebulus, Enu-
ia Campana, Equifetum, Eryngium montanum, Efala, Eufragia, Fili-
pendula, Filix mas, & farm. Fumaria, Galega feu Ruta capraria, Galli-
tricum , Gallium , Gemfta, Geranium, Glycyrrhiza, Hedera arborea, &
tcrreftris, Hcpatica nobilis, Hyofcyamus, Lagopus, Lilium convalli-
u m , Linaria, Lunaria, Lychnis, Marrubium album, Matriiÿlva, Mc-
iilotus alba, & citrina, Mentha aquatica, M ercurialis mas, & fa:m. Mil­
lefolium, Morfus diaboli, Mufcus tcrreftris, Nafturtium aquaticum,
Nepeta, Nymphara alba, & lutea, Nummularia feu Centummorbia, Hi-
rundinaria, Scrpentaria aliis; Origanum vulgare, Orminum , Palma
С h ri ft i, Papaver erraticum, Paris herba, Parieraria, Pentaphyllum, Per-
foliata, Perficaria, Petasites, Pimpinella alba, & nigra, Plantago major,
Sc media, Polygonum feu Ccntumnodia, Polygonum coccifcrum, Po-
lypodium , Primula veris, Prunella, Pulmonaria arborea, & maculofà,
Pulfatilla, Ros folis, Rofrnarinus lÿlveftris, Ruta muraria, Sanicula,
Satyrion, Saxifragia alba, Scabiofa, Scariola, Scordium, Scrophularia,
Semper-vivum majus, & minus, Serpillum, Sideritis, Sigillum Salomo-
nis, Sinapi, Solanum, Soldanella, Solidago, Spina cervi, Stæchas citri-
m , Tanacetutn, Taraxacum, Tormentilla, Tuffilago, Valeriana, Ver-
bafcum, Verbena, Veronica, Virga aurca, Vincctoxicum. ; Trifoli­
um paluftre diâum Fibrinum, iriquit Francus in Hiß. Trifolii ejufdsm,
diu in Officiais non fpećbbatur, Temper in manibus rufticorum barrens,
illisq; multifaric inferviens. Recordatur Schulxjus fsminae rufticae hanc
L i herbam
и ÏRACTATUS II. SECTIO II.
hcrbam prîm5 circa Torumum notificantis, & in morbo articalari de«
bcllando celebrantis. Scorbuto cjusq; fymptomatis, Nafturtiö,& Cochlc-
arià mcdctur efficacius.
ІІІ. In PODOLIA mira florura copia, dc ob cam rem incre
bilis quidam mellis ac cerae proventus. Sabellicus Ennead. i o. /. 4. Ab-
finthium Ponticum Officinarum, Ageratum album feu Herba Julia al­
ba , fccundum Ageratum minus, Ariftolochia longa, Bulbus cfculentus,
Chamæmelum purpureum leu flos facer inter Camenccum & Skałatn
oppidum See. Confilago five Elleborus Hippocratis, Elleborum ferula-
ćeum Theophraßi. Dićtamnum album propter radicem albam, five Fra-
jcinella: Tragium primum: Di&amnus putatus, nobis Djptan pofpahty,
ćafdem vires, led paulö inefficaciorcs (lecundùm aliquos) habens cum
Cretico. Didamnus Creticus dićtus verus provenir in fola Infuła Crcta,
Геи Candia. Hune Theophraßus in Hiß. Plant, vocat admirabilem, ad
mulra utilem. Folia fert lanugine multa pubefeentia inftar pulegii, ex
rotundo aliquatenus acuminata, ctafla, caulis durüs & rotüiidus, aro-
maticus odor See. Pfeudo - dićtamnus Creticus provenit etiam in Italix,
*tq; Pannonix montibus. Elleborus niger, Gordylium feu Cervaria al­
ba, Harmala, Heliochryfum feu Helichrylum, Iris noftras feu Gladio­
lus fylveftris cxruleus. Illyrica Iris magni eft odoris, nöftra fine odore,
ilia fert flores coloris varii, noltra tantum cærulei. Florentina Iris par
“virtute Illyricx. Laurus Alexandrina, Plwio Chamxdaphne fylveftris,
Babia iagoda nobis.Moly Afiaticum a Plinio CrTheophraßo deferiptum,
Peucedanum, aliis Feniculum porcinum. Rhaponticum in defertis lo-
«is ejusdem Podolix, ex Urz.endovü in Herkario relatione. Botanicis
duplex Rhaponticum. Primum verum, cujus radix nata ad ripas Rha,
vulgo Volga fluminis, & ad Pontum Euxinum, ex Afia advehitur in
Europam, eligitur rubefeens, non cariofa, in ore lemorem refeiens.
Secundum vulgare five Centaurium maj'us, folio in lacinias plures divi-
fo, fed non diflećto. Innumerabilem multitudinem aliarum plantarum
'Podolica tellus notatur alere, quas Turcæ non femel intuiti exclamafle
traduntur, о quantum thefaurum Polonia poffidet! ad fanitatem confer-
Vandam, aut amiflam recupcrandam.
IV*
 De VÏànùs Ojftcimrum.

IV. In VÖLHINIA Afparagus agreftis, Diofcoridis Corrucîa, Di-

ôamnum album, ejufdem ipceiei cum Podolienft Fraxinclla, Capillus
Veneris feu Capillus terræ, Mufcus capillaris: Doronicum fimile Au-
ftriaco, & Helvctico, Ellcborus niger contra multas affe&iones, Ga-
fenga (ylvcftris five Cyperus inodorus, Glycyrrhiza, Officinarum Liqui-
ritia in Boremblenfibus, Oftrozicenfibus, exterisq; qucrceris: Polypo-
dium quercinum &c. Scolopcndria, Scordium in copia, Trifolium a-
quaticum ( propter fibras albas in flore dićtum fibrinum ) faporis acris,
inftar piperitidis & nafturtii. Herbam hanc Paulli Mcdicus mire com-
mendàt in cura fcorbutica, in qua & Cochlcariæ prxfertur à multis.
Edita л Franco H i floria Trifolii ejusdem addit, quod in doloribus capi­
tis, febribus , phthifi, afthmate, colica, ićfcero, cachexia egregiè fe ge­
rat. Omittuntur cacteræ plantæ pofitæ in Podolia, ponendæ in Rus*
sia ; aut alibi facile colligendæ.
Y. In RUSSIA RUBRA feu ROXOLANIA Agératum al­
bum : Alkekcngi Offic. Matthiolo Solanum veficarium, aliis Halicaca-
bum: Angelica lÿlveftris, Apocynum ftans feu Braflîca canina in Poku­
cia: Ariftolochia longa, & rotunda cum radice orbiculata, loco cujus Fu-
maria bulbofa ufualis eft Officinis. Auricula urfi feu Lunaria arthritica,
Cefneri Sanicula Alpina: Bulbus efeulentus circa Leopolim, 6c in Poku­
cia. Di&amnus albus idem cum Podolico circa Stanislavoviam, Sàno-
cum, Zalofcios &c. Elleborine in Kuropatnicenfibus montanis (ylvis;
Flos folis five Confolida aurea, aliis Helianthemum in Pokucia: Gentia­
na major in locis plurimis: Glycyrrhiza in viciniis Crofiiæ & Premisliac:
Harmala in Pokucia, Heliochryfiim ibidem, Melifla citrina circa Cro-
fnam in fÿlvis, Mentha Grarca, quæ alibi in hortis colitur: Milium câ­
pre feu Daucus magnus in Pokucia : Milium fblis ad Premisliam in
monte Winna-gora &c. Moly Afiaticum, Galeni Myle in Pokucia, Pa­
nax Heracl. ibidem, Peucedanum in collibus ejudem Pokuciæ, Scorzo-
hcra feu Viperitu. De hac herba л Fechr TraBatus Lipfiæ editus. Sem-
per-vivum majus in Pokucia, & Podgerze copiofum. Mons ad Du»
Idam rarioribus obfitus herbis.
VI. In LIT VANIA, tefte Miechovita Sarmatu Europ. Scriptore,
L3 plurcs
и TRACTJTUS II. SECTIO IL
plurcs herbar ас radices non vifàr alibi. Ad iiotiriam meam bar nonnifi
pervenêre. Cervaria rubra five Sardinica in vaftis fylvis, grcgibus Cer-
vorum patentibus,ideo &c OlusCervi vocàtur. Mandragora juxtaThur-
neijfern in Magna Alchirma. Rhaponticum nafcitur in Mofchovia, fed
& circa Litvanica flumina, ex Ty lkowskt in Phjf. Curie, deVcgetabilibus
obfervatione. Nec procula Civitate Grodna, &c Orfav Urzjendovius in
Herhario tradit dari eandem planum. Vulgare Rhaponticum, cujus ra­
dix oblonga eft, extrinfecùs fufca, intrinfccùs flavens, üporis amari Sc
adftringentis, ex Sabaudia, Litvania, Ruflia ad nos transfertur, inquit
Valentini Hißoria Simplicium Reformata. Rhaponticum & Rhabarba-
rum nonnulli putant candem efle radicem,diverfam plures.Duplex Rha-
barbarum venale proftat, verum magis flavum de iavantes dićtum, al­
teram Mofchoviticum obfcurc flavum, ac vilius. Primum in China
provenire fcribitur, inde in Italiam, & Turciam, hinc Venetias defer-
ri navibus, vel terreftri itinere. Scordium putredini miré refiftens, &
venenis. Scorzonera circa Vilnam See. in collibus, locisq; humidis.
VII. In MAJORI POLONIA circa Pofiianiam Adiantum au-
reum, Angelica [y\. Ariftolochia rotunda, Arum Offic. Chamasleon fl.
purpureo, Cucumer afininus, Ellcborus niger, Glycyrrhiza ad Code-
num, pagum Brudzewo Palat. Califfienfis: Petafites, Ruthenis Cæfàr
herba, Ros folis, Scordium : Serratula Matthiolo, Flos tinćborius Ur-
fine, Pruffis Shaar, nobis Sierpik in Silefiam, Pruffiamq; mittitur, Gc-
danô ultra mare defertur navibus, propter colorem luteum, cui fi ad-
datur cyaneus, abit in viridem. Rhaponticum five Centaurium majus
cfFoflum fæpius à quodam penes ripas fluminis oppidum Ł abif y n pra:-
tereuntis. Zingiber copiose crcfcit in India Orientali, advehitur ex
Calecut emporio, & ex Troglodytica Arabica. Eft radix parva, albefcens,
odorata, acris, cujusdam herbae, qua: profcrt caules feu ftipitcs arandini
fimiles, Sc in eis folia longa, angufta, Iridi five Gladiolo paria. Sunt qui
affirmant provenire Zingiberem in Palat. Pofnanienfi ultra pagum M o­
rawski, in Sylvis Lencicienfibus: in Czervonogrodenfi Capitaneatu Pa­
lat. Podoluc; fed cum multis exiftimo hanc planum cum radice, Zingi-
beri vero eftc analogam ; fimiliy enim forma & virtute Üli ctiam Cur­
cum a ahcra cx Cyperi genere radix. ѴШ.
 De Tlantis Officinarunt'. *7
VIII. In M IN O RI POLONIA continente Palatinartim Craco-
tienfem invenitur Adiantum aureum , Adiantum rubrum five Tricho-
manes, aliis Herba Herculis: Angelica lylveftris, Ariftolochia rotunda,
& longa, Alkekengi, Capillus Veneris, Cervaria rubra in Niepolomi-
cenfibus fylvis, Cucumer afinintis, Galega feu Ruta capraria, Gentiana
major ad Sacz. in montibus, Glycyrrhiza in Montano T raftu, Harma-
la five Moli Galeni: Herba Paris feu Uva Paris; Meum five Meu, aliis
Feniculum porcinum, Anethum fylveftre : Radix triumphalis : Rhodia
radix ( ex relatione Urz.endovu in Herkario ) prope Sacz, oppidum: Sco-
lopendria, & Scordium frequens. Mons Babia-gora præftantibus
plantis referais. Fcrt tefte Sirenio in Herbaria Gentianam majorem, Mi­
lium caprar, Panacem Heracl. Hercul. Rhodiam radicem feu Macedo-
nicam &c. Palatinatus Sandomirienfis ( pratermitto herbas Offic.
alias ) abundat Adianto rubro, Angelica, Ariftolochia longâ, & ro­
tunda, Afparagis agreftibus, Capillo Veneris &c. Elleborum album a-
bundè crefcit in noftris pratis prarcipuè Lublinenfibus,neq; judicio TyU
kewski in Phj/f. Curio, de Vegetabil, ulli concedit primas. Mandra­
gora, Plinio Girccium herba baccifera prope pagum Motycz. Paiatinat.
Lublinensis dicitur crefcere.Superftitiones circa ejus radicem defun-.ptas
«X Jofepho, Plinio &c. reûe * Sirenio refutantur. Negatur ab aliis refer-
re fpeciem femorum humanorum.
IX. M ONTES C A R P A T 1I , nobis Tatry dividentes Poloniam
ab Hungaria, funt natale folum plantarum nobilium, Prater multipli-
ces, easq; incompertas mihi, datur Angelica, Ariftolochia rotunda, A-
fphodelus feu Haftula regia, Caryophyllata Alpina, Cetcrach Officina-
rum feu Scolopendrium verum, Chamafpitys, Cochlearia rotundo folio,
Elleborum nigrum, & album, Gentiana major, Eryngium montanum
five Centum capita: Glycyrrhiza cum radice binos digitos crafla, fucco
optimo plena; Iris flore albo, odore & viribus fuppar Illyricæ Iridi. Li-
gufticum, Milium caprar, Morflis diaboli, Panax Hcracl. Rhodia radix,
Rhaponticum, Scolopendria feu Lingua cervina. Saxifragia Mattbioli
prima, fecunda, tertia, 6c quarta. Tambos herba inferius alba & pilo-
fa, fuperiùs viridis, concavitate oleum naturale five balfamum continensc
Vi&orialis
n TR J С Т А TUS IL SЕ С Т JO //.
Vidtorialis n us five Allium monranum. Brcviùs profcram, numerofa
plauftra Carpatiis herbis, foliis , floribus, radicibus onerata cducuntut
ad viciniores, remotiorçsq; Officinas. Videantur Alpina: lierbæ, Sc fru-
tices enumerati к Siptlcre in Comment, de Alpibus ; Plants rariores Al-
pinæ / Scheuchлето in Itmere Ліріпо I. Cr II . pofitæ; Montis Gigan­
tei in Silcfia a Btcmano m H iß. Geograph, exprellæ, illis perfimilia in gé­
néré & fpecie vcgetabilia offerent numerofiffimè Carpani traćtus.
X. In M Ä SQV 1A plantarum varietatcm inveftiganti, opportu­
ne venêre ad manus Firidaria varia H afnia édita a Patdli Regis Dani*
A<fedico, his cnim adjunćhis erat Catalogus Plantarum Indigenarum, qux
in locis paludolis, pratenhbus, arenofis, Sc fylvis nafcuntur circa Varfa-
viam. Ex his nonnullas placuit paginæ redder«, ut luçulentè appareat,
quanta multitudo vegetabilium univerfb Regno contineatur, fi T erri­
torium unicum tot hcrbas tradit Oflicinis. Abrotanum fÿlveftre,
Abfinthium varium, Acetofa longifol. lanceolata,& minima. Adiantum
album, nigrum, aureum minus: Agrimonia feu Eupatorium Grcscorum,
Alcea, Allium Alpinum, Alfine varia, Altbæa, Anagallis terreftris phæ-
nicea mas, fècunda aquatica, A nethum, Angelica lyl. major, minor, Si
monrana, Apium paluftre, Aquilegia, Ariftolochia rotunda, Afarum,
Afphodclus paluftris, Atriplex, Auricula mûris feu Pilofella repcns
hirfuta, Sc non hirfiita: Bardana feu Lappa minor, altera capitulo
reticLilato, Betonica alba, & aquatica, Biftorta radice intorra major, ac
minor, Biftorta Alpina, maxima, media, Pliniana. Borrago fylvefh'is, Bu-
gloilum fyl. majus flo. purpureo, flo. cæruleo, violaceo: Bupthalmum,
Burfa paftoris major, & minor: Cardiaca M atthioli, Caryophyllata mon-
tana major, vulgaris M atthioli, fylvatica, Alpina, pratenfis. Centauri-
um Alpinum, aliud minus fol. albo, tertium rubro, Chamcemelum
fyl. fxtidum , Sc non fastidum, item vulgare odoratum : Chelidonium
m inus, Cichorium lyl. albo flo. fecundum cæruleo, Cicuta fyl. major,
atq; m in o r, Confolida rcgalis fol. albo, Cuminum pratenle, & fyl. ver-
miculatum, Cyanus arvenfis, Sc montanus, Cynogloflum fol. purpureo,
Daucus fÿlveftris, Ebulus, Enula Campana feu Helenium, Equiletum
nudum majus, 6c minus, item pratenfe majus, Sc minus, album palu-
 Be Plantis OJficinaruttt.
ftrc, (ylvaticum, Erica fcoparia, & florida, Eryngium Alpinnm feu pu-
milum caeruleum, alterum campeftre cæruleum, Eryfimum primum, &
fecundum Tabernxmontam, E(ula prima latifolia feu Amygloides, fe-
cunda anguftifol. tertia cypariffina major, ac minor, quarta Hcliofco-
pia, quinta myrfinitcs, fexta rotundifolia, Filipcndula tenuifolia, fupi-
n a , Sc montana, Filix mas, fæmina, quercina, Feniculum fl. lutco ga-
lericulato (ylvcftre, & aquaticum rotuiidum, Fragaria frnćtu albo, &
ru b ro , Fiimaria tenuifol., latifolia, Sc bulbofa, fcu Ariftolochia rotun­
da (ylveftris, Fumaria bulbofa minima, Galeopfis maxima, & Panno-
nica, Genifta vulgaris, Geranium multiplex, Gladiolus fl. purpureo,
Gnaphalium montanum album, purpureum, &c rubens, Gramina varia,
Gratiola, Hcdera arborea minor, terreftris major, Hierneum, Horrai-
num iylveftre, Hyolciamus albus major, minor, niger, 6c folio luteo,
Hypericum vulg. majus, Sc minus, Hyflopus (ylveftris, Jacea nigra pra~
tenfis latifolia, nigra praten. anguftifolia, montana, major purpurea c-
chinato capite, Jris lyl. anguftifol. flore cæruleo, Sc paluftris flo. luteo,
Lapathum acutum , anguftifolium, Sc latifolium, Lilium convallium.
fl. albo, Liguftrum , Linaria fl. lutco, Sc latifolio, Malva Cyl. major fl.
albo, Sc cærulco, minor fl. cæruleo, tertia fylveftris folio finuato, Mar-
rubium album, nigrum, aquaticum, Matricaria vulg. foL fimplici, alia
pleno, Mentha Sarracenica, & crilpa, Menthaftrum, Mercurialis fÿl. mas,
Sc fæmina, Millefolium album , Sc aquaticum, Mufcus arboreus terre­
ftris Sec. Myrtillus frućfcu nigro, Sc albo, Narciflus (ylveftris, Nafturri-
um aquaticum, Sc lyl. minus, Nummularia, Nymphaca alba major ple­
n a, minor (implex , minima alba, major lutea, Sc minor, Ononis non
fpinc^fa fl. purpureo, altera lutco , Ophioglollum, Origanum vulgare,
Papàver erraticum majus fl. rubro, aliud albo, minus fl. codem, Parie-
taria major, Sc m inor, Pentaphyllnm multiplex, Perfoliata, Perficaria
maculoia, fecunda fl. albo, tertia rubro, quarta pumila urens feu Hydro-
piper: Pctrolelinum montanum, Pcucedanum, Pilofella ere&a major fl.
luteo, Pimpinella ianguiforba major fol. oblongis, fecunda fl. rotundio-
jribus, tertia minor, Polygonum minus bacciferum, Polypodium, Pri*
»nula vcris fl. luteo fimplici, altera Alpina anguftifolia, Prunella Offic.
M fl.
 TR AĆTA TUS II SECTIO IL
fl. albo, & cjrraico Pulmpnaria angaftifbl. Iatifolia, arbore a , Pyrola
rôtundifolia, & anguftifolia fl. albo, Ran anculus pratensis major, minor,
Alpiiws, Illyricus, Rofa fylveftris fl. albo, altera rubro, tertia incarnate
odorata, Rofmarmus (yt. inodoras, Rabus Idæus frućtu rubeo, Ruta
muraria, Saxifraga alba radice mberofa, Sianicula Offic. Sanicula den-
tąria, Scabiolà varii generis, Scordium minas, Senecio major vulgaris,
Sc montana, Serpyllum, Scrratula tin&oria, Sefeli Officinarum, Side-
riris feu Dtofcoridis Heraclea, Solanum, Sonchus lævis anguftifolius,
alter latifolius, afper, arborefeens feu altiffiraus Clufit fylvaticus, Taber-
it*.moniani primus, fecundus , & tertius: Sophia Chirurgorum, Spica
Salmantica, Spondyliuin glabrum, & fylveftre, Tanacetum vulgäre,
Tormentilla, Trifolium arveufe fl. rubro, pratenfe album, rubrum, cor-
d itu m , fibrinüm majus, medium, minus, filiquofum majus, & mi­
nus, fiîiquofum quadratum fl. fanguineo, & agrarium, Tuffilago vul­
garis, fecunda Alpina fol. rotundo, tertia Alpina canefcens, Valeriana
Tea Phil magnum fylveftre , Valeriana montana vulgaris, Verbafcmn
album mas fl. luteo, album anguftifol. fl. pallido, album fl. luteo
mina, nigrum ex luteo fl. purpurafcens, Verbena mas, & faemina, Ve­
ronica minor fl. c f ruled, fccunda minor fl. candido, tertia fupina vulga­
ris, quarta erećh tribiis cubitis in alcum crefcens, Viola martia fl.'fim-
jblici, pnrpureo, albo, carruleo, Virga attrca anguftifoliä, major latifo­
lia , Ulmaria feu Barba câpra?, Xyris.
XI. Mirce aliquot herbae veniunt recenfends. In Filicis radicc
( certa lege ) fećfca Aquilam Imperialem natura depinxit. Kircherus in
A rte ntagnâ Lucis Cr Umbra. In Filice fiemina ( id eft ramofa, u.
hius pedis ) hanc imaginem reperiri menfe Julio, Augufto, & Septem-
b ri, refert Hoffmanms in Clavi Pharmctceutica Sehroderiana. In Ba-
Sfcris & circa Boryfthenem fluvium nafcimr herba Gelotophyllis, quae
ÏÎ cum vino bibamr & myrrha, facit varias obverfari fpecies, ridendiq}
fintm non fieri, nifi potis nucleis pitieæ nucis cum pipere, melle, & vi­
no palmeo. Plimus I. 24. c. 17. Lunaria inftar hederæ per terrain
repens confumere ferfüm, equorum foleas avellere traditur. Eadem Sire-
то Ш Ь а т І. j. eft Hedüarùm equmum, Solca equina, Securidac*
montana,
 Dâ Plantu Officinarnm.

rnontana, Italis Sferra cavallo, Polonis Pvdkownik , Wytrych, Klutz* '

Otwieracz. , id eft clavis, reccntioribus aliquibus herba apcrtoria, effra-
ćtoria, cujus folius contacta feræ refiliunt, juxta invcteratam vulgi opi-
nionem. Prodigiolæ cquidem funt nature vires, fed an in particulari, vis
tanta expulfiva ferri planta; huic fit concedenda, merito dubitatur. Se-
ræ fabriles varietatc magna mæandrorum diftinguuntur frequenter, igt-
tur quomodo pnEcifà arte, fraude, paćło explicito, vel implicito cum
malo genio, aperiuntur ; Narrat cujusdam Traciatus de Excellentia H o­
minis, Æthiopes arcanis viribus herbarum opportuno tempore colle-
ćtarum polie omnes feras recludere, verùm iidem populi traduntur ma­
gia: dediti efïe. In Napelti venenati floribus cranii humani sive mor­
tis figuram natura exprellit. Kircherus in Arte magna L h c is , O ' Umbrx,
Jdem m Aiagneie, Scbrederus m Quercetano Redivivo. Ros folis feu
Rorclla a mirabili natura nomen adepta eft, nam ejus folia Temper, eti-
am in arftu maximo folis, guttulis afperfa manent. König in Regno Ve-
getabili. Serpentaria convoluto ferpenti in radice fimillima virulentis
morsibus ferpcntum medetur. C o c k s Medicus viderat canem in Polonia,
cui è regionc siniftri rcnis plantulaFumariæ simillima.ercverat. Paulims
in Sacra Herba [ел Nobili Salvia. Plantas innaïci tergoribus animalium.
ctiam Nieremhergnts Hijh Natur.L i.tradidit.Ventus,aut alius cafus le­
rnen detulit, quod in came canis receptum, hum ore caloreq; naturali
ali potuit,& in plantam excrefcere. Petrofclinum sive Apium hor-
tenfc ager villa; propinquioris Leopoli protulit an. 1610. in cujus radi­
ce, non arte aliqua elaboratæ, verùm congenitæ literæ С. I.C.E.R. fpećta-
bantur. Multa deludabant multùm ingénia in genuina explicatione por­
tent! ejus. Scrob/Jfovius in Vitis yîrchiepi. Haliciensi. O " LeopolienJium,
Zmorowicz. in Tins Illnslr b:ts Urbis Leopvlienjis. Pratum vicinum
Tcmplo D. Scbaftiani ad Cracoviam, Templo D. Adalberti ad Cro-
firam, penes fuburbium Rury ad Lublinum, in fundo pagi Trzeih ad
i Sandomiriam-, in campis Krcg ad viliam Uscie, ad vicos Lipiç, & Go-
lifzew Palâtinatus Califfiensis&c. dum xttitc defccatur pluviam pro-
vocat, reftante oblèrvatione longa Oeconomiæ. Ratio a ‘Tylkoïvsh in
Phyf. Curio. affignatur. Sunt quædam herbæ lionnisi in humidifïïmo
M i loco
 TRACTATUS II. S Е С Т î О II.
loco excrefcentes, ille verö locus ob caufam aliquam vclut cortice eil
contećtus, unde humor vaporcm ncquit emittere , ex quo deinde im-
ber concrefcerer. Exdera herbæ valde porofas radices poffident, & hu­
mor vaporat, -fed ab extremitatibus clausis retinetur, ne procurrat in
àérem: dum ergo fecantur, via aperimr vapori, qui colle&us in àére
pluviam efficit aliquam.
XII. Ex ingenti farragine plantarum occurrentium paffim addu
cuntur nonnullx ab Authoribus memoratae. Acorus paluftris feu Pfeu-
doacorus, Iris paluftris lutea, Gladiolus luteus, Calamus aromaticus
Officinarum, nobis Tatarskie ziele. Acorus vera sive Calamus aroma­
ticus vere talis cum radice nigra, geniculata,odorata,eft planta exotica iii
India, Arabia, Syrià proveniens. De hac Garzjas A rom at um 1. i . d û -
fins in Annotat. in cundem, videri poteft. In dcfećtu Acori veræ fubsti-
tuitur noftras, propter virtutes aromaticas, quibus ei refpondet. Acori
paluftris radices millia multa librarum pondéré adæquantes, juxta lr a-
lentini H it}. Simpl. R ef or. ex Polonia, Bohemia, Thuringia Norim ber-
gam allatæ faccnaro condiuntur. Ammiofelinum feu Bubonium
Hippocratis, Ammium adulterinum, Aminek, Kmin Polski apud Sireni-
um Herbarii l. i. Artemida Mater herbarum dicta carbonem radi­
ce tegit, qui æftivo folftitio, maxime autem die Joanni Baptiftæ Гасго
inventus, in liquore aliquo convenienti per dies quadraginta porredus,
singulariter adveifatur epilepsiæ, experientiâ le Grand iu Curiofo N a m -
гл Arcanorum Perfcrutatore. Beronica flore purpureo л Paitlli
Jliedico Regis D a n u , in Comment, de Abufu Tabaci, O ' Herbæ Thee,
traditur elle æqualis virtutis cum T h ee, quod Blancardo in l^exi. A ie-
di. eft frutex Chinæ, Japoniæ, Tartatiæ, in ramos sive virgulas vari­
as fe diffundens, frućhis virides ferens cum femine unico. Folia calore
ignis in fartaginibus arefaćta, fervidæ aquæ injiciùntur, tincture causa.
Mufcus terreftris repens sive clavatus, Cingularia, Plicaria ( nam ad-
hibetur ad curandam plicam ) non tantùm in defertis & arenosis locis
Polonia:, fed maxime in Ukrainae campis petrosis crefcit, ac aliquando
in longitudine ad oćto, imo ad decem ulnas eft reperibilis. Menle J u ­
lio gignit julos sive (picas coloris fulphurei, quæ autumn ali tempore
percuflàe
 De VIantis Ojficiftarmt

perçu (Гаг digito fulphur vegetabile de fè fpargere iblent. Bonetus itl Me-
dteina Septentriona li, ex Ephemend. N atur л Curioforum. Origa­
num in Italia minus odoratum, qu'am in Polonia. Tylkowski in Phyf.
Curiofa. Spica Sarmatica feu Mufcus Corniculatus, Ruffis tVo-
roniec humi Terpens, fumptus in potu ejicit omne vcnenum , & si non
am o vet, mortem désignât. Spondylium hirfutum, Branca ursina
Officinis, Acanthns Germanicus, Polonis Bardez.. Notari maxime me-
retur, ait Bohm in Pltcaelogia, omnem Poloniam largiffimè rcfertam
eile Branca ursinâ ita , ut exiftimares naturam ipfam cirris fnccurrcre
veile laborantibus. De Veronica Traci, editus Coburgi fub titnlo
Veronica Theez.ans five Collatio Veronica Europ, cum Thee Chinitico. Vi-
olæ martiæ alibi in pomariis, fylvis creberrimx, in Curlandia nullæ, ex
Lentiln in Memorabilibus ejufdem Ducatus ralatione.
XIII. Inter fativas plantas Abrotanum & Hyflopus in Polonia,
ас Germania odoris fortis, in Italia fere nullius. Tylków ski in Phyf Си-
riofa. Anifum, & Linum quos agros implent uberrime, in Sećli-
one antecedcnti eft indicatum. De lini femine oleum fuppeditatur exte-
ris terris a Gedanensi, nec non Regiomontano Emporio. Famum Grae­
cum in Palatinatu Sandomiriensi, & Cracoviensi copio/ùm. Lupu-
lus falićbrius ex Volhinia, Podlachia See. advećtus Qcdanum, navibus
læpe imponitur ultra Balthicum Mare currentibus. Nicotiana h Ni-
cotio Regis Galliæ Legato nomen acepifle ideo traditur, quia ille pri­
mus hanc herbam allatam ex Florida, Ulyffipcnâ misit in Galliam. An­
te inventam Americam plane erat incognita noftro orbi, M undt in N o ­
vo Lv.mine Phyfica opinione. Inlulæ Virginiæ incola: (inquit ) ante An-
glorum adventum sibi tubulos, quibus fumum fugerent, с creta figu-
lari fccerant, quos Angli redeuntes in patriam funt imitati; & ex illo
tempore invaluit ejusmodi fumifaćtio in univerfo orbe. Vires Nicotia­
n s sivc Tabaci à Franco in Lcxico Vegetabilium, Neandro in 7 abacolo­
gi a , a Sclarodero in Pkarma:op<tta enumerator; ubi & Herba Sanûæ Cru-
cis, Sana Sanćba denominatur. Implevit Tabacum Roxoianiam,
Volhiniam, & U krainam, in qua quadraginta libræ grcffis Imperiali*
bus decem non raro font æftimacar. In Prulîia cæpit habere locum, u-
M} biq;
5>4 TR JCTATVS II. S Е С Т O III.
biq; tarnen Orientali, atq; Occidentali Tabaco vilius. Rofæ ru­
bra: feu purpmxæ prseftantiffimæ paffim il о rent in hortis per Regnura
fparsis. Ilolæ rubræ pallidiores circa Gedanum in maximo numéro,
nam jexaginta groflo Pruffico uno crebriùs emptæ: menfura ( Pruffis
Stoff ) A'quæ rofarum fioreni pretium non attingebat.
XIV. De culinariis herbis feu oleribus obviis, rariora quædam
ponuntur. Braffica capitata alba in Gedanenfi, &c Mariatburgenfi
Ziilava fæpe ad molem devenit tantam, ut palmos rectos quinque
ambitu fuo contineat. Cucumerum fexagena Pacanoviæ in Palat.
Sandomirienfi, Breftæ in Litvania &c. fæpiffimc aile confiât Polonico,
Gedani Pruffico. N api Torunenfes in alias quoq; regioncs, Froeli-
chu in Btblieth. Peregrin, teftimonio, transportante. In pago Cz.arnew9
non procul à dićta Urbe iidem dulces & iapidi; in villa Rumsko Catlu-
bia; prxftantes. Pepones nati in Ukraina ad Boryfthenem multùin
cxcefsêre mole noftrates. Ibidem Cucurbitæ lagenariæ colloangufto,
ventre crafïo, in vas tam magnum abeunt, ut très, vel quatuor congi-
os (nobis garcy )liquoris capiant. Petrofelinum in villa Walichnowy
Palat. Pomeraniæ infolitum, nam longitudo radicis vix non ulnaris,
craffitudo radii manûs. Rapa rotunda in Roxolania aliquando
fuppar binis humanis capitibus, aut major, ex Urz.endovii in Herbaria
Libro relatione. In nonnullis locis Magni Ducatus Litvamæ rapx excre-
fcunt in latum inftar difci: vendunmr indućbe funiculis. Evenit ut pal­
mos tres adxquent in diametro.Tylkowski Phyf Curio Parte 10. o.
Rhaphanus infantis magnimdine prodiiile vitus eft Vi\nx. Idem Part. 9.
S E C T I O III.
De
COCCO feu CHERM ESINO, & M A N ­
N A POLONICO.
ІА T O n me fugit,' fruticem exocicum, nec apud nos cognirum fer-
I re baccas, grana Kermes ab Arabibus dićtas, de quibus fit tin-
dura
 De Chermeftm, O* Mawia*

â iirà pann i, & Alkermes confeftio. Plnnram hanc defcribit Schröders

in Ltluc'd. Ph.lolog. fsu Regno Feget ab. infèrto EtmulUri Opc'ribns.
C occus infi&oria, granum tin&orium, Scarlatum л Franco in Lcxico
VegetàUl. XJfualhm appellarar C herm es, frucex vcro Ilex cocci fera, feu
aculcata cocciglandifera. Invenitur in Creta, Hifpania, Gallia Ńarbo-
iie n s i, Africa, Galatia., Pifidia, Cilicia, Luiicania &c. Color ruber ас
rutilus, aipcćtui grarus.
II. C O C C U S P O L O N I C A non frutcx eft fed herba, dé
qua Aućtorum aliquot produco judicia. Polygonum coccifcrum
Polonicum datur, cui adnafcunrur baccæ,de quibus prodir pulchcr color
ruber chermefmus. Bauhinus H iß . Flam. I. 7. ex CamerariG. Ker-
m es (eu grana rubra herba? radicibus adnata, in Majo funt colligenda,
id eft, nondum matura, nam in Julio liant ex iis vcrmiculi, rclinquum
veficulas ad tincturam mutiles* ly lu w s k i Phyf. Curio Part. 3. SeB. 10.
de Senfittvis. Ante Junium effofta grana, nobis Karmazynowe- i?ar­
ka, C zjrw kcy ficcantur fole, aut igne in furno poft extra£tos pands
ne erumpant vermiculi Sirenius Hcrbarii l. 5* Dićti venniculi bc-
aeficio microfcopii obfenrati apparuerunt pedibus Гех, cornibusannula-
tis extendendis, & contrahendis pro libitu, unguc nigricante, corpore
coloris purpurei, pilis raris inftmćli. Becmanus de Prodigiis Sanguinis.
Pannus chermtfinus icu fcarlatus cocco noftra tinćfcus, externe applica-
tus æque bonus cft, ac fcarlatus pannus cocco baphica tinćtus. Ex gra-
nis Cnejfelms Serewfi Regis Atedicus extrahebat ( mediante Spiritu ro-
{arum ) tinćturam pulcherrimam cordialem, Piftoribus noftns maxime
R uthenis eadem coccus cft nota. H i acidicatc citri,vel lixivio certo, arq*
alumine colorem ex ilia extrahunt, aliquid gummi Arabici admifcentes:
& in pićturis maxime ( quæ imniaturz vocantur ) adbibent« Lacca pi-
ftoria cum addition? cretæ priùs lotæ & preparat# conficitur, non
minoris nobilitatis, quàm fit lacca Florentina, vel Romana* B-rfnitZ* in
Ephemprid. Л ' /ed с о - Phyfi. Germanlcis9 Quidam Reltgiofus e Soc*
J E S U Varfaviæ confećtionem Alkermcs indc paraverat. Serif tor Cata-
logi Plantar'in circa Värfaviam. In multis Germania: locis Cher-
mes colligitixr, exccllcntius vero ia Polonia circa Cracoviam* j 4ldro«
vwAui
 TR A CT A T V S II. SECTIO III.
vandus Libro de Teßaceis. Circa Varlâviam in locis arenofis crc/cit,
maxime ubi cicćtio Regis peragitar. In Ukraina, & campis ibi defer-
tis in fumma copia, ideo olim Magnates, & Nobiles tali cocco cam-
pos impletos pro certa fumina locabant, vel per fubditos curabant col-
ligi, haud parum lucri indc percipientes. Extrahebantur granula trull!
ex ferro, plantæ iterum foveis inferebantur. Berniez in Ephemertd. fu-
pra citatis. Præftantiffima infeftona coccus ex Indiis modo advehi-
cur in Europam, aft пес noftra dererior ex Polonta, Ruffia, Volliinia,
Podolia, Litvania, Sirenius Herbarii l. <j. Italia aliquot fæculis uia
eft pro Cocco baphica, herbâ in Polonia natâ. Rex quotannis ex hac
merce ve&igal fex-millia aureorum Hungaricorum percipiebat. Hsnelius
in Silefiographia Rénovâta. Tindorum grana prifeis temporibus Gç-
nuam, Florentiam importabantur, nunc vix aliquid de iisdem colligitur,
fereq; in toto pereunt. Miechovita Chronic. Pol. I. 1. e r in Sarmatia
Europia. Noftri mercatorçs Coccum in Polonia colledam Hollan-
dis magno prerio (olebant vendére, apud quos tin&ores ad Scarlatunt
& Carmefinum, cocci Polonica: femper partem dimidiam, ad exoti-
cam admîfcebant; unde color altior fierct, cùm ordinaria exoticanimis
fît pinguis, hæc vero tenuior. Berniez, in Ephemerid. Germanicis. Et
à Turcis emebatur, ac Armenis, ut tingerentur coria di&a Saphian.
Adlerholt m Defcript, Vrufsi*. H;cc de Chermes sive Polygono cocci-
fero ВамЬіпі, Polygono minori Taberntmentam, Polygono tertio De*
dor.fii funt allata. Idem reperiri ttadidit Aldrovandus in Teßaceis ad ra­
dices Parietariae, Siliginis feu Secalis-, Sirenius fub Pilofeîla, Fragaria,
Pimpinella minore, lub qua a Berniez non inventum, quamvis ftudiosè
per annos aliquot eft quæsitum, Cuidam in Palat. Sandominensi
Acetofèlla five Alleluja flo. albo grana eadem obtulit, Non tamen fm-
gulis annis apparent, præfertim dum tem^us çft frigidum, humidum,
ac pluviofum, •
III. frlANNA pro diverfitate regionum varia eft, Odupl
Jonßono, fefcuplex Schrbdero in Vharmacop. Syriaca, Perfica, Calabrica,
Goritiana, Tridentina, Brianfonnenfis. Eft ros five liquor pinguis, IVa-
vis, ex àére fublucanis temporibus in arbores, herbas, lapides &c, déci­
dons,
^ -
 De Chermefinoy Cr Ліаппя. 97
«lens, in grana minuta denfams frigore noćtis temperatæ. Venit 8c ex
India Orientali, liquida Tercniabin, durior Maftichina, Granata appel-
latur. M A N N A P O L O N IC U M diverfiffimum à priori, nec tam
medicamentum, quàm alimentum eft. Gramen efculentum, Gramen C é ­
réale Sirenio, Gramen mannæ Schrodero. Semen illius German. H im mel-
thau - Schwaden, nobis A t anna, Kafz.a Polska, femini miliinon abfimi-
le, in folliculis primo nigrefcens, excorticatum albefcens: ufu cüm o-
ryza & milio conveniens, aft magis accommodatu fanitati, quia aliquatt-
rùm réfrigérât. Opinionc Keckermanni in Sjflem. Phyficn, eft fubtile, dulce
mannæ genus, quod butyro modicoq; (accharo deco&um, cum delica-
tiffimis ferculis, ac jnfculis certare facile poteft. Nixus auctorita-
tibus plurium Zahn in D-fqmfit. Meteorofceptca fcripfit, hoc manna her-
bis dc noćte inftar roris incumbere. Idem ГепШГе legitur quidam cele-
berrimus Auctor, fed deceptus fuerat ille homo extraneus, inquir Cna-
pius S. y . in Thefauro, fabulofa alicujus narratione ; fcimus enim cer­
ta in herbam efle, qux manna continet (picis tcnuibus, cujus grana fen-
fim adoleicunt, maturefctmt, folem ferventiffimum ferunt hebdomadis
aliquot : triturari etiam poflunt collećhe fpicæ Sc Ceń, quod ego exper-
tus fu m , qui ftudiosc hanc herbam Cracoviæ colui. A villanis le-
guntUL' in pratis atq; locis udis eadem grana incerniculô, ante folis or-
tum , ante finem Jun ii, ac in Julio: excutiuntur, ficcantur, tunduntut
ad cibum. Icon herbæ fpcćtatur in Flora Pr uf.пса, manna in Provinci-
is variis frequens, fed præcipuè in Palatinatu Sandomirienfi Minoris
Poloniæ. Inde, &c ex Varmia Gedanum &c. mittitur, parte notabili po-
pulis exteris porrigendum per mare. In Germaniam vero quod ex con-
finibus Silefiæ, ас Poloniæ in fe m u r, Schfóderus in Pharmacop. adnota-
vcrat.
IV. Exoticæ plantæ ad nos allatæ, poft exactam culturam, polo
& folo afîuefaâæ ( ас veluti Civitate donatæ ) felicitcr propagantur,
Quæ impatientes frigoris temperato calore foventur, remotæ à brumae
injuriisjintcgræmanent in hypocauftis.Nec horti quæsiti deliciis defunt,
arborum diffufarum ramis ardores folis rcmoventes, ambulacris longe
lateq; porrećtis fpećtabiles, areolis ftoribus plenis oculos recreantes,
N fapidiffi'
 pS TR A C T A T U S III SEC TIO /.
fapidiffimis fruüibus palato blandientcs, grato aquarum murmure invi­
tantes ad fpećtaculum. Jam è caniporum, agrorum, hortorum pla­
nifie, ad radices excurro montium.

TRACTATUS III.
MONTES EXHIBENS.
S E С T I О I.
De
MONTIBVS CARPATIIS.
I. Ä^Ontem nihil aliud elTe exiftima, quam rumorem terra: in
І Ж / Ж ^ mm k fe erigentem,radice terrain tanquam pede taugen-
I I tem. ExtirilTe montes ante diluvium univerfalc, innuit clarc
Genefit c. 7. dum aquas (upra montes, quindeeim cubitis e-
levatas fuiflfe tradit. Non omnes attamen in prima mundi produebone
funt creati, plurimi fucceflu temporis efformati. Reperiuntur Scriptores
aliqui altimdinem mirandam monnbus a (lignantes, Caucafum, & A-
tlantem deducentes ad iunam, fed impoffibilitas rei patet ex fequenti-
bus. Exploraverat montes altiffimos Eratoßbenes geometricorum mftru-
mentorum adminiculo, nec excedere ftadia decem deprehendit in linea
perpendiculari: quæ altitudo nondum tertiam partem unius milliaris
Germanici aequat. Pelion dimenfioni fubjećlus a D icaacho, teftimo-
nio P in it, Olympus à Xenagora, referente Plutarcho, nec dccc m fta-
diis altior eft inventus. Expenentiæ veteri fubferibit opinio recentiorum
Mathematicorum, nam GaliUns nullum montera extare ait, qui ad u-
nius milliaris Italici altitudinem perpendicularem accedat. Apud Heve-
litijn Silenographm ç. S. montes etiam prima: altitudinis non fuperant
i 1 dimidiuni
 De Monfibus Carpatiis. î>9
4 imidium milliare Germanicum, in linea perpendiculari. Quapropter
il quæ rclatio dc majoribus montibus datur, non de altitudine linex
pcrpendicularis, aft circumferentiæ, itineris amplitudine, inteJIigenda.
A veiitate remotæ plurimimi hiftoriæ iJlæ cenfentur elle a Tnmarchio
m M eteoru, quæ tradunt montes exiftere aliquos adeo altos, ut fuper
illos nec pluviæ eadant, nec nubes, nec aves volitent, nec homines
àérem idoneum ad refpirandum reperiant, propter ejus fubtilitatem.
Aućtor graviffimus Fr am ifeus Philippus in Epißola ad Aîaz.z.onium, L i­
bro Iialico inßrta, teftatus eft fe ad Olympi montis apicem afcendifle,
& in со invenilfe ventos, pluvias, aves. Cineres, atq; literar in Olympo
relićbe pnft focrificia paganorutn , ope dæmonis fervatæ fuerant ad an­
num alterum. Ex his infertur, mediam àéris regionem nullos montes
excedere, quia illorum vertices omnes fpeftantur ejufmodi,qui vel nivi-
bus teguntur, vel grandine, fulmine impetuntur. H x c pracludii loco ad-
dućta de montium celfitudine.
II. C A R P A T U S , mons eft Sarmatiæ Eurog.^ Solino rupes Sar-
matiæ, pro varietate locorum, & idiomatum varia nomina tenens.
Inter alios montes verticem effert altiffimè, etiam Græcis antiquis no-
tus : nomen à carpo feu frućtu metallorum adeptus, aut à jüarpis Civi-
täte Baftarnaram, Speneri in N othin Germania opinione.' Idem Carpa-
tus, mons nivis Germanis eft, quia fert nives perpétuas, Hungaris T ar­
erai nomine dedućto à derafo vertice: Sclavis Tatry a Tartaris, quod
Tartariam versus protendatur. Poloniam, Ruffiam, Moraviam ab H u n ­
g a r i a n Transylvania dividit: aft л Vor burg in H iß. Imperii Rcmano-Ger-
m anici, illam duntaxat portTonem m on tiu m , quæ nunc Poloniam ab
.Hungaria feparat, Carpatum vocat, reliquis partibus, Sarmaticorum,
Sudctarum , Afciburgii montium appellationem attrib u en t Ejus fafti-
gia, juxta Neugebaverum in H iß . Pol. fpeftamur in diftantia viginti milr
harium Germanieorum, juxta Froelulomm in longinquitate triginta mil-
liarium; Varadini enirn ea videri fereno cælo quidam affirmant. Idem
Froelichius in Bibhoth. Peregrinant. plurima curiofa, ftupenda, nee non
horrend a narrrat de Ca'-pato, hifce verbis: Carpatiæ rupes, afperitate,
& præcipitiis Alpes Italicas, Helveticas, ас Tyrolcnfcs, longe fuperantes
Nr funt
ICO TR A CTA T U S III. SECTI O I.
Hint fere imperviar, & nonnifi à naturae admiratoribus rariflîmè petîtcë.
Ego ut incidenter hæc referam, зд. 1615. mcnfc Junio, (ublimitatem
montium horum cum duobus comitibus experiri volcns, ubi cum in
primæ rupis verttce, magno labore me fummum terminum aflecutum
elle putarem, obtulit fe fe alia mnlto altior cautes, ubi per vafta, eaq;
Vacillantia faxa ( quorum unura fi loco a viatore dimoveatur, & con-
vallem versus dcjiciatur , aut volvatyr, aliquot centena decuplo majora
fecum rapit, & qmdem tanto cum fragore, ut illi metuendum fit, nc
corns mons corruat> eumq; obruat ) enixus elfem, iterum alia fublimi-
or prodiit; atq; ita aliquot minores vertices, quorum pofteriores, Tem­
per anteriores altitudine fuperarunt, per totidem convalles, fummo
vitæ periculo emetiri coaćhis fum, donee ad fupremum cacumen per-
venerim. Ex montibus declivioribus cum in fubjećtas vallcs arboribus
confiras profpexilîem, nihil nifi obfeuram noćtem, aut cæruleum quid
obfervare potui; mihiq; vidcbur fi de monte cadcrem, non in terram,
led rećła in cælum me prolaplurum. Nimia enim declivitate (pccies vi-
fibiles extenuatæ & hebetatæ fuerant. Dum vcro altiorem montem pç-
terem, quafi inter nebulas denfiflimas liærebam. His fuperatis, poft a-
liquod horæ intervallum, cùm jam non procul à fummo vertice сіГсш,
quiefcens animadverti iis in locis, ubi mihi ante a videbar intrà nebu­
las hæfifle, comparas atq; albas fe le movere nubes, fupra quas per
aliquot milliaria, & ultra terminos Scpufi, commodus mihi profpećtus
patuit See. Explofi in fummitate fclopetum, quod non majorem foni-
tum primo præfctulit, quam fi bacillum confregilïem, poft intervallum
vero temporis, murmur prolixum invaluit, inferiores montis partes,
convalles, fylvas opplevit. Defcendendo per nives annosas intrà conval-
les, cùm iterum fclopetum exonerarem, major & horribilior fragor,
quàm cx tormento capaciffimo exoriebatur ; hinc vercbar nc rotus
xnons concuflus mccum corrueret: duravitq; hie fonus per femiqua-
drantem horar, ufq; dum abftrusiffimas cavcrnas penetraflct, à quibus
àér undiq; multiplicarus refiliit. In iisdem montibus cxcelfionbus, vel
media æftate ningir, grandmatve, dum in fubjećta pianitie pluit, &
hoc ipfum cxpcriebar. Nivcs divcrlbrum annorum ex colore & corticc
 De Montibus Carpatiis.

elignofci poffunt. Alter fpedavit in faftigio monris luxiflc folem , efFc-

ciflc aroænam ferenitatem, in partibus declivioribus eodcm tempore
pluviam cecidilfe non modicam. A Scriptorc latente fob nomine
Simpli c if sim i Ungarici, Daciani hæc funt relićta notitia:. Ex Hungaria
quinque pertraćti curiofitate, Carpatios ut luftrarent montes, baculiS
chalybe munitis nixi ibant longo itinere per clivum arduum, per fax a,
rapes, reptârunt labore maximo ad culmen montis vocati yfj/M,Gcrma-
nis Grojivatter, è quo longe latèq; porreûa terrarum fpatia, nebula: an­
te ftibjtdam pianinem fpcćbbamur. Ibi inflata ab uno fiftula perculit
aurcs nimio fono: canes euftodes gregum inferiùs, quoties latratum e-
didifîe auditi, toties valida echo horrorem incuilerat. Venros etiam me­
dia æftate acerbiores, frigidiores fenties: nives in nonnullis locis lique-
feunt nunquam , fed nigreicunt, atq; in vermes abeunt, qui in conval-
libus numerofîflimi. Rupicapra: de Iaxis pendulæ cornu uno, pofteriori-
bus pedibus fe in almm nituntur tollere; ad exonerati fclopeti fonum
nunc afeendere, nunc cadere vifæ. Frequentes urfi, & equiferi vagantui
per declivia, herbæ excrcfcunt variæ. Per tubum opticum, triginta milli-
aribus Germanicis remota Cracovia, in fpecic majoris' arcis eft obfèr-
vata. Lacus bini occurrerant, quorum unus alit pifciculos cum viridi-
bus offibus, aculeis armatos frequentibus. Hauftus aquæ vetitus eft à
dućfcorer,A pex montis tenet efformata de laminis reconditoria nomi-
n u m , cognominum , patriæ vifitantium, fimul cum anno, die adven-
tûs. Montes Tartari, per contraftionem Tatri, excelfîtate certane
cum altiflïmis quibusq; montibus non tantum Europa:, fed etiam totius
orbis; abundant feris, & avibus, præfertim damis, urogallis, artageni*
b u s, metallis variis. Inveniuntur lubinde virgulæ nativi auri purilümi,
magnetes, cryftalli, adamantes. Sxsnt-Ivany in Curiofis M'fcellaneis. De
virgulis auri fponte с petrarum rimis cnaicentibus, innuit & in Memo-
rabtl but Hungaria idem Scriptor. Aurum folîîle ex eodem mon­
te profertur, quod ftatim eft fuum. Aurum purum foflîle in lapide fer-
ri, in filice duro candido, in lapide Armenio, item ramenta auri ibidem
inventa. Gefncrus ae F o f ilibus. Aurum fcinnllis lucentibus rinćtum
atqiimbutum, adhærens lapidi cacruleo, & lapidi fiffili, datur inCarpato.
N j F a brtff
 Т R A CTA T U S III. S E C T I О 1.
Fabricius tvs Metallicis Rebus, e>' Nominibus. Quemadmocfum o-
mnigcnis metallorum, mineralium, aquarumq; fpeciebus fefiis eftCar-
patus,ita quoq; fontes, ncc non thermas innumeras prodigiofis vir-
tutibus refertas, ubiq; locorum pafîîm producit: Pyrophylaciis fubtus
ilrenuè naturæ raachinationes urgemibus. К <rcherus in Mmido Subterra*
neo. Mirum eft, in altimdine famma Carpati reperiri ingentes la-
cus, quorum maximus, Oculus Maris appellatus, in eo fragmenta na­
vi um confpiciuntur. Sz.ent - Ivany in Curiojit Mifcellaveis. Credibi-
lc eft, inquit Reinz.tr S. J . m Meteorologia, has naufragiorum rcliquias
occulto fubterraneo meatu iliac deferri. Latus Carpati unum op--
pofitum Meridiei, eft in Regni Hungarici pofTeffione, fecundum ver-»
fum ad Septentrionem, fundum intrat Polonicum. Hoc latus ultra No-
votargum M agora, ultra Druzbakum Krepak, ultra Gorlicios BefzJcid
denominatum. In Capitaneatu Novotargovcnfi, lacui rotundo, accolis
Ocule M aris fi quid leve injicitur, fupernatans ad medium trahitur, ac
abforbetur. Præter fontem, de quo effluit lacus, vorago latet trahens
p ro jeta in profundu, fimul cu aquis. Eminent rupes cidem Oculo Maris
impendentes, qua: è longinquo alpicientibus , Monachum fedentem
exprimunt; ideoq; cognomen obtinent Monachi, Mnich Skała idio^
mate patrio. Prominentes cavitates, aliæq; rupium partes ita manent
diipofiræ, fenfu Schotti M agm , A rtis Part. i . /. 4. ut fub certo, ас
determinato loco incurrentes in oculum, certa fimulacra rerum repræ-
fentent. Vel eft projećtio optica mera in oculos, fortuita lucis & um­
bra commixtione, lapidisq; colorum proportione expreda. In eo-
dem Capitaneatu, lacus quinque cùm aggeribus à natura formatis, mon-
tiuni incumbunt furnmitatibus. Devolvitur aqua ex laca primo ad fe­
cundum , ex fecundo ad tertium &c. ex ultimo delata impetu magno
effieit Biała flumen. Mons de Carpatiis unus dićhis Oßrz.a, fub
tempus dislimitationis faćbe cum Turcis, regnante Joanne III. ceciJit,
diifolutiisq; apparuit. Soient montes fubfidere exefis fornicibus faxeis,
vel aliam ob caufam fatifcentibus. Singularia cætera Carpatiorunv
nmntium, ex Defcriptfonibus Alpium editis, facile colligi potcrunt.

• , V! ” 'v ; SE-
 » )( ł к »
S E C T I O II.
De
M O N T JB V S BIESCIADICIS , & ALIIS
SVBLIMIORIBVS.
I. T } O l o n ia montibus prope ubiq; cinćta.Getofredtts in jirchontol.Co-
fmica. Ex ca parte, quâ Hungariæ, atq; Valachiæ adjacet Polo­
nia monrofa e ft, Minor Polonia rora ferc in montes afTurgit.
Varfevictus de Origine Nominis Polonici, Opalehski in Defenfa Polonia
contra Barclaium.
II. B1ESCIADI M O N T E S , M o d r a ,Turz.a, Wapienna, appel-
lati lingua vernacula, Scriptoribus exteris funt lgnoti. Cromerus Polonu
l. i. Carpatici m ontes-.Moravian) versus tendentes dicuntur albi,
Poloniam versus Tatry, Ruffiam venus Biefcidii. Sz.ent- Ivany S. J . in
Curiofis Mtfcellaneis. In Bicfz.cz.ad montibus, eorumq; mcolis, Bes*
«orurn nomen ctiam nunc retinctur, quos PtoUm&us tn barmaiiœ E u­
rop. dekriptione ponit ad Carpatum. Brofcius, Sarnich in Chorographia
Veteris Polonia. Alpibus, & Pyrenæis hi montes non impares.Ope-
Ichski in-Defenfa Polonia. In eorum vcrtice ficus eft lapis Rutheni-
cis inferiptus literis, a Leone Duce Ruffiae quondam locatus, limites
RegnoriUT) Polonia:, & Hungarian exhibens. lnfignes fluvii inde orti
D m eß r, S a n, S ty r, Ctjfa confurgunt. Dlugofvs h iß . Pol. I. 4.
III. BABIA-GGRA abundat arboribus, plantis, radicibus non
vifis alibi. Vertex iilius lacu perfunditur, aquisq; Iimpidis de petra e-
rumpentibus. Nonnullx rupes colore Gagatem expremfle videntur. Ve-
tulæ denominatio inde nata traditur elfe, quod ibidem rupes fpcciem
matrisfamilias ftipatæ ovibus repraelcntet lpcćbmtibus ex loco deter-
minato.
IV. PILSKO in Zivccenfibus bonis notabilis e(* altitudinis, Po­
loniam difterminat a C o m iu tu Arvcnfi. Ibi Cracovu rrullianbus de­
cern
104 TR А С Т А TUS III. SECTIO IL
ccm Germanicis diffita fado cælô fpe&atur. Mediam ferc diem itineri
dederam, per fylvas, prærupta, tesqua, iàxorum afperitates elućfcando
ad verticem, in quo dulcium aquaruin fcaturigines videram, in aeftu
Julii, auram frigidam, ventosq; fenferam. H ic, &c in aliis montium
jugis, à primo verc, ad D. Michaclis Archangeli diem, paftores numc-
rofis grcgibus ovium, caprarum invigilant, folâ mafsâ ladis cocli,ncc
non fero contentî absq; pane.
V. PAS1ERBIEC mons Palat. Craco. Salamandram terreftrem
habuîlîè narratur, nec difficile crédita, ft in Stiriæ montibus rcperitur
freqaentiùs.* л Raio in Synopfi Method. Anim al. Quadrup. ita defcripta.
Lacerto viridi limilis, caput & ventrem ( quæ cralliora funt ) fi excipi-
as. Caudam fert breviorem, colorem nigrum maculis rubeis inquina-
tum. Juxta alios, eft qutdrupes animal, nigrum, luteis maculis refper-
fum, incola locorum frigidorum ac humidorum, fontium limpidorum
amans, ideoq; divifum à nonnullis in aquaticum,& terreftre. Quod Sa.-
lamandra fine ullo incommodo in igne viverc polfit à vulgo creditum,
verùm à doćtioribus eft: rcfutatum. Fabula eft, ait Kir cherus, quod in
igne fit incorruptibilis, nam nullum animal in igne valido fine fui cor-
ruptione poteft exiftere. ïdem & Franzjus in H iß. Animal, tradit. Ex-
perientiâ probat Grevmus in V°nenis, quod cxuratur admota igni. Efl
tamen, fecundùm Kir cherum in China Il lufir ata, frigidiffimi ac humi-
diffimi temperamenti, totaq; quafi ex mucore conftituta, carbones ac-
cenfos nimia fua humiditate, feu( ut alii volunt) liquore с fubcutaneis
poralis prorumpente extingaens. De animali dićto, qui plura nolle de-
fiderat, Wurffbainii Salamandrologtam confulat. Montes enumera-
t i , aliiq; plures fuis lacubus parvis, præter pifces infolitos, etiam mon-
ftra marina continere divulgantur, fed hîc fides non facile efl: adhiben»
da, nam fpe&ra poterant intcrdum obverfari. Calendarii five progno-
ftici loco, iidem montes obfervantur,indicia fèrenitatis futuræ, vcl tem-
peftatis defumuntur : faftigia enim nebulis deftituta amænam cæli faci­
em pollicentur, caliginofa minantur imbres.
VI. In VAVEL monte faxeo ad Cracoviam, videntur etiam in
hanc diem plures fpecus aut cavemæ, in quibus Draconem magnim-
dinis
 De Montibus vartis.
«finis mkæ lîabitaite, & loci incolas magnis affecifte incommodis, lice-
ris & famà eft vulgatum. Dlugofus H iß . Pol. l. i. Grande eft an­
tru m , ас æftivo tempore frigidum , in cujus introitu vinura &c cerevi-
iîa propinatur. Illius incola erat D raco, à quo cavcrna ctiam haćtenus
Draconis nomen retinuit. Cellar/us in Defcript. Regni. Pol., ex Itinera-
no Baronis de Afoersperg.
VII. M ONS CALVUS five S. Crucis in Palatinatu Sandomiri-
enfi excelfus, pxnè affiduo frigore rigens, frequentes nives, nebulas,
pluvias producens, featurientes plerisq-, locis habens fontes. Famofiili-
ma quondam, fi vetcri & vulgatæ aflertioni ftandum eft, Cyclopum
( hoc ingcntes acervi lapidum cx arce, quam monti olim iidem ira-
pofuerant, teftantur) nunc vero Religioforum Divi Benedi&i eft habi-
tatio. In lllo monte S. Emericus Fibus S. Stephani Hungarian Regis,
Miecislai Ducis Poloniæ ncpos, portionem notabilem Dominici Ligni,
Parcnti fuo à Græcorum Carfare pro munere magno transmiflam depo-
fuit • Angelica vifione admonitus. Dlugojfus H iß. Pol. I. r. Tefta-
tur Hiftoria Cænobii, quod Montem calvum incolebat antiquitus fx-
mina quædam opulenta & fords, quæ poft hoftes deviftos Dianam fc
eflfe publicavit, cultuiq; expofuit populi; fed Deus ultor fupcrbix Ar-
cem cum ilia, totoq; famulitio, fulminibus petiit ac diffipavit. Idem lo­
cus in periculis gravioribus afylum Polonis fuerat, ideoq; triplici vallo
è lapidibus ftrudo eft circumdućlus. Succeflu temporis Dąbrówka Mie­
cislai I. Confers Sacellum ftruxit honoriS.S.S.Trinitatis dicatum.K w iat-
kńw icz. Ord. S. BenediEli de Ligno Sacra Crucis, Ruffinus in H iß. Sacri
Lignt, Tribus idohs fublatis Lada,Boda,Leh, Crux Chrifti pofita,
Tcmplumq; erećtum cum Monafterio. Szczygielski in sJcjuila Polono-
Bentdsäina. Ædes Sacra à ßoleslao C habn Rege primo Poloniæ, an.
looé. erećta eft, tefte inferiptione. Cernitur T em plum , & Mo-
jiafterium fere milliaribus dccem,adeo mons in rupe eminet. Et fi quis
turriculam feneftratam Monafterio altiorem excitaret, in qua lucerna,
vel lampas noctu arderet jugiter, certè loco illi majorem admirationem.
pareret. Spećhretur lumen iliud, cxiftimo,per quindecim & ampliùs mil-
liana. Sarnich in Dsfcript. Polonix.
О ѴІІЙ
 T R A C T AtUS III. SECTIO IT.

VIII. CHEŁM in Terra Siradienfi mons rotus faxcus, villae fat

nominis fuperjacens, non longé ab oppido Przedbórz*, tanta altitudinc
eminens, ut Sandomiria, OHztinum, Miechovia, Czcftochovia, Petri-
covia, Calvaria, &: plura oppida, ex eo, clara die Ipcćtentur. Ecclefiam
habet impenfis Com iris de Skrzynno muratam: feptemq; foiiis profun-
dis cinćtus elle videfur. Dlugojfm Hiß. Pol. I. i.
IX. Arx ad Leopolim in monte pofita, fereno cælo, poft de­
cern milliaria Germanica cernitur. Secundus mons priori adfitus arqua-
lis ferè eft altitudinis. Bramius iu Theatre Рглсіриагит Urbixm, Roth in
Memorabil. Europe. Mons Sola in Ducatu Ofvecimensi fal gignk, ÔC
falfos emittit gurgites. Dlugojfits H itt. Pol. I. i.
X. Mons, ad Szjirawka pagum diftantem milliaribus aliquot
Miedzibozo, continebat lapides figuræ globofæ, Alter mons in Podolia
ad Tyram fluvium, cjufdem forraæ lapillos traditur ferre. Et ad Leopo­
lim, olim è montibus arenosis Templum S. Crucis versus eminentibus,
<opiosè eruti lapides tormenta bellica, bombardas majores, & minores
intrare potuerant.
XI. In monte quodam Palatinatûs Kieviensis,non longe remoto
\ Biała-cerkiew,an. 1631. Cofaci Zaporochiani agentes iter audierunt
quasi clamores maxim os hominum, illisq; territi propiùs verebantur
accedere. Seposito timoré aliqui dum appropinquant, è divilo monte
rivum coloris fanguinei effluxiflè , globos evolalîe intuiti. Ad reritatis
documentum , unus globus Varfaviam mifllis, ex materia Ipifla bitumi-
110là, pici affimili concretus, odoris fulphurei. Rofzybski in Dtfcurfu
impreffo de hic Prodigio. Très in Perfia montes л Clemente Alexan-
dnno Stromat. I. 6. fonum mirabilem cdunt ingentis turbæ hominum
pugnantium, tumultuantium, & triumphantium, Caufa naturalis illius
foni a Kirchero in Phonurgia N ova aflignatur. In cavernosi atq; petrosi
montis canales irrumpit ventus, ubi coar&atus, nec non illifus dićtos fo-
nos progignit.
XII. In Civitate Rohatinensi Palat. Ruffiac, an. 1650. die S. A-
prilis, ipsis Feftis Pafchalibus, ante bellum Bereftecenfe cum Cofacis,
mons prxalms ex uno in alium locum diffipatus fe transtulit. Krafuski
s. y .
 De Afontibus variis.

S. J . in Regina Ѵоіопіл Matre D E I M A R I A . InRuffia, qua:Po­

lonica ditionis eft, mons cum ftrepitu magno fubfedit, enata palus pro*
fundiffima, quæ latè reftagnaverar, an. 1670. Roferus in Continuât. Cro-
пн Laurembergiant. VENEDICI M ONTES л Ptolem<eo I. 3. c. 5.
positi in eo traćtu, quern antiquitus Vcnedi, Taciti x \o , Æftii colue-
runt. Non procul à Chrono fluvio eosdem ftatuit Spener in Tabul. Get-
graph, memoratu minùs dignos cenfendo: collcsq; vcriùs, quàm mon­
tes appellando.
XIII. Metalliferis montibus plurimis dohati fumus à natura, fed
dc iis foffilia rariùs funt deprompta, imo propter culturam agroruta
eontinuam atq; fedulam, neglećta. Scrcniflimus Rex Auguftus ІГ.
in Literis Univerfalibus ad Status Regni dads, inter alia significavit,
quod novæ mineras aperiantur. Mons prope Sandomiriam, di£tus
Kamińska gora, ex indiciis multis infrà enumerandis videtur eflè metallo-
rum ferax. Allati mihi ex eo & Fluorés breves, candidi, pellucidi, fex-
anguli, cryftallo similes inclusi lapidi duriori: oftenfa alabaftritis feu
imperfećti marmoris albi fragmenta, cæteraq; rariora. In Volhi-
nia circa fluvium /^«propiorem Cremeneco,è gleba permifta cretz c -
ruuntur globuli miner* argentear, quantitate juglandis. Eorundem glo-
borum notabilis cumulus repertus eft in Wifniowiec oppido, dum no-
vus puteus ( non ita pridem ) foderetur. Venas metallicas, juxta A -
grtcolam de Re Metallica, Cardanum de Subtilitate traćhntem, lequentia
produnt indicia. Primö, dum pruinis omnes campi canefcunt, fola fae-
cunda loca metalli, libera ab illis manent, quia calidi, sicci & acres ha-
litus metallorum, nives non tolerant. Secundo, folia arborum mineris
fupernafcentium livida, yel fubcærulea tempore veris confpiciuntur, ra­
mi nigrore inficiuntur, propter eofdem halitus adurentes. Tertio, co­
lor montium, lapidum, terræ, viridis nt ab ære, niger ab argento, &
auro, lividus à plumbo, ac ferro, luridus à chalcantho, cinereus, ob-
feurus à fulphure. Quarto, si monti metallum fubeft, attriti lapides re­
dolent fulphur compositionem metallorum ingrediens. Qu intö, in mi­
ne ralibus locis terra, & lapis gravior eft, quàm in cæteris, ob inclusi
metalli pondus. Sextö, si aqua: odorem, äut colorem extraordinarium
O i ferunt
 T R A C T A T U S II. S E C T I O II.
ferunt è montibus, fignum minerae eft, multô ni agis śi ramcnta me-
talli fecum volvunt.Scptimo, rimæ fiant in montibus à merallorum fpi-
ricibus. O&avô, igncs emicant noćtu lupra mineras, nam fulphur mul­
tum exhalatur, & inflammefeit. Nono, fteriles montes habentur pro
metallicis, nam poft humorem intus abfumptum, ncqueunt prodire
plantar, de si nafeuntur, ab halinbus noxiis exsiccatæ, exufbc intereunt.
XIV. Siquidem Echo inter montes, rnpcs, lpe4uncas &c. degi
( toties refponfa dare parata, quoties expeditus es dicere ) nonnihil de
ilia hîc elt referendum. Signifient foni repercnlïïonem sive reflexionem,
tune enim fit, quando fonus difFuius per medium, occurfu alterius cor­
poris tendere ultra prohibetur. Corpora autem ad refiedendam vocem
idonea debent efle dura, concava, quia talia aérem ad fe appulfum non
dilîlpant, verùm remittunt integrum. Quod aliquando eadem vox red-
ditur pluries, multa corpora loco disjunćla faciunt, quae fpeciem foni
reflećtunr. Diftantia autem eorundem corporum efticit, quod aliquan-
do plures, aliquando pauciores lyllabæ redduntur: nam quando corpus
reflećtens longius diftat, tardiùs ad auditum rcflcćtitur fonus, sicq;con-
tingit, ut integra fenrentia poiïit aliquando perfici, antequam ad nos
redeat fonns. Echo in PaJarinam Cracoviensi, prope pagum Ka-
miofia,aliquoties verba non diminuta auribus invehit. AdCracoviam, in
loco à silicibus dićto Krzemionki, & prope Arcem Ravenlem, integra
commatafèmel refert.Intrà Arcisautémuros,fi ex loco determinato vox
err.ittatur, decies, vel duodecies repercuilu multiplicata redit. Recipro-
catio ifta accidentalis eft, propter concamerationes, filluras, vacua, plu-
rimùm enim defolata ibi fpedantur conclavia. Qiiod viciniores Urbi
Graudento montes, voces feptem pro una reftituant, experientiâ mul-
torum probatur. Strzefzkoviciis in Majori Polonia aliquoties reful«
tat fonus. Idem evenit inter alios montes, colles, rupes, prærupta,
convalles, fylvasq; noftras. Frequentiffimè tamen ibidem àer perculfus
voce , in corpus folidum concavumq; delatus, ab illo vi depulius dum
redit, ip/à itione , & reditione imbecillior faćtus, tantum extremas vo­
ces, vel fyllabas reddit. Jam ex montibus defeendenti ad camporum
planitiem, occurrunt aquse, quæ de locis editioribus fxpiùs delabuntur.
■"TRA-
 » ) ( * ) ( «

TRACTATUS IV.
S IN G V L A R U AQVARVM EXPO-
NENS.
SECTIO I.
De
FONTIBUS M 1R AB ILIB U S, A Q U I S BITU-
M l NOS IS , L A P ID E SΠN T IB U S , PETR 1FI-
CANT1BUS, EBULLIENTIBUS.
Ons,eft aqua è terra jugiter exfiliens,vel, eft caput aquæ con­

F tinué fcaturientis ex abditis terræ venis. Originem fontium,

& fluviorum omnium exiftimat Arißoteles efle àércm fubter-
rancum vaporofum, in aquas frigore addenfâtum. Oppofue-
runt Ге plurimi huic opinioni, negaruntq; folum àércm rariilîmum ńif-
ficere perennitati tot fontium, atq; fluminum. Oporterct enim tempore
brevi, totum pænè elementum àéris in fubterrnneas cavernas defluere,
ut pcrpctuô convcrtatur in aquam multotics àcrc dcnfiorcm. Veterum,
recentiorumq; Aućtorum aliqui funt fufpicati, vim magnam imbrium*
nivium folutarum, aquarum, rccipi in cavitates fubterraneas, unde fen*
firn tanquani ex clcplydns, fontes, flumina, putei, per mcatus anguftos
featuriunt. Sed & ifta fententia rcfcllimr primo hac ratione, quia vix
aliqua pluvia'ultra deeem pedes madcfacit rerram: fccundè, quia plc-
riq; montes rupibus fuat obdu&i, proinde pluviis, aquis minime per-
vii, qui tamen emittunt fontes: tertio,quia pluvia ncquit fufticere tot,
tantisq; fontibus, potilïïmùm ubi decidit rariùs. Tandem Scripmra Sa'
era Ecclrfiaßd с. i . v. 7. non ex hère, vaperr, pluvia, generari flumina
tradic, fed ex mari: Omnia fiu m tn a intrant m m a r e ,c r т я г е non redun-
O} dar.
110 TR А С Т А TUS ir. SECTI O I
dat: ad locum, unde exeunt ßum na , revertuntur ut herum fl иant. Hoc
fft, quidquid aquarum terra ex fiuviorum oftiis in mare cmilït, iterùm
accipit; via occulta etenim aqua maris folet fubire terras, & in eurfa
per anfraćtus multiplices, arenas, argillas colata, deponere falfedinem,
atq; amarirudinem.His admiffis, non negatur,fcaturigines temporaneas,
torrentcs ex pluviis, nivibusq; refolutis originem ducere, perennes fluvi-
os acccflione earundem augeri: imo ultra ripas propelli,cum ftrage ma­
xima fegetum, &iylvarum. Oritur quæftio curiofa hoc loco,quomodo
aqua derivata ex mari,afcendat in tantam altitudiné? fcatebras in mon*
tibus eminentiffimis efficiat? cùm tarnen mare refpećtu terra: partium
exiftat depreffius, aqua naturaliter non afcendat, machinis artificialibus
natura dcftituitur. Varia caufa afcenfus hujus affignatur à variis. Aquam
maris D. Bafilius à Spiritu movente interius, ad fcatebras fursum pelli
arbitratur: D. Themas cenfet, aquam fontanam vi ftellarum trahi ad fu-
periora: Albertus M . adfcribit vaporibusincavernis terræ elevatis,quöd
aqua atrahatur, furfumq; efferatur. Omiffis hifcc fentcntiis Schottus
S. y . in Anatomia Phyfico - HydroflatiCa Fontium, ac Flumt. ftatuit pri­
mo, aquam marinam afcendere ad juga montium, fbntium ora, vi attra-
Äiva terræ; fecundo evaporatione, & quafi diftillatione; tertio vi inclu-
fi fpiritus intrà meatus terræ; quarto æftu maris & flućtibus; quinto
motu naturali: nam maris fuperfîcies fuprema in locis plurimis altior efi:
fcaturiginibus fontium. Ex Aućtoribus recentioribus Reinzjer S. J . tn
Meteorologia, triplicem caufam afcensûs aquæ pofle efïc atferuit. Pri-
niam, ignés fubterraneos, quibus aqua vaporatur fursum ad terræ fu-
perficiem, per cujus naturale frigus adden(ata in terram iterum redit,
ficut videmus in alembicis. Secundam, terræ ficcitatem, quæ aquam fu-
git inftar fpongiae, locisq; reddit cminentioribus. Tertiam, pondus in-
cumbentis iplius maris, aquam ex fe proftifam in canales fubterraneos
cogens fursum afcendere. Clariùs proferam, cùm globus terræ fit rotun-
dus, & aquæ marinæ magna fit copia,magnumq;pondus, facile poteft
per venas terræ, fluentes aquas in altiffimos montes pondère fuo pro-
trudere. Sententiâ quoq; Kircheri in Itinere Exfiatico II. intrà vifeera
terræ, in locis variis, præfertim intrà montes ( è quorum vcrticibus,
ve|
 De Fentibus Mirabilibus. ni

vcl lateribus laticcs fontani manant) varia exiftunt aquarum concepta-

cula, dilpofita veluti fubterranei quidam lacus. Ad hæe conccptacula è
maris fundo, per terne femitas, canales quidam ducuntur, ex concepta*
culis ufqj ad fontium featebras canales alii deducunrur.Cùm igimr quî-
busq; horis maris affluxus ac refluxus contingat, & in aftluxu, aquæ ac­
cédant ad littora, in refluxu à littoribus in altum refluant, ibidemq; in
molem ingentem accumulentur, moles hæc aquea ilibjedos fibi per-
pendiculariter, fèmpcrq; plenos canales premit, & contentam aquam,
violenter in eadem conccptacula exprimit, eaq; implet. Hæc impleta
eflfundunt aquam antea receptam intrà canales ahos, usq, ad fontium
featurigines derivatos. Idem Ktrcherus Munâi Subter. I. Hydrophylacia
naturæ fusé defcribit, atq; dèlineat.
II. FONS ultra Civitatem Crofnam, prope Jetaniec pagum
( forfan fwoniez)forma: quadratae, odoris fulphurei, faporis exhibentis
fuccum citrini modicum. Crefcit illius aqua dum luna crefcit, dum de­
ficit, diminuitur, Temper affluit cum notabili ionitu interrupro, qua*
km exhibèrent lapides, fi unus poft alium derurbaretur; aft nunquam
fupcrat labra fuæ cifternar. Tjlkowski Pbjf. Curt. Part. <). c. 34. Fonś
alter à præfata Urbe femotus uno milliari, in fundo villas Turafz.owka
ebulliens, augmentis lunz ac decrementis notabiliter conformatur. In
Palatinatu Cracovienfi fons cum ftrepitu magno excurrens alcendit
in plemlunio, dcfcendit in lunac deliquio. Inflrutho utilis Peregrinantibm
Gallice édita. Pracdi&i fontes aeftum marino fimilem pati videntur,
nam modo intumefcunt, modo fubsident. In convalle Carpati non
procul à Cracovia erumpit fons, cujus aquis maceratum fcrrum, mox
femel, it erum q; fufum, & in ea reftinćhim mutatur in xs Cyprium.
Dinothus Normannus de Rebus, Cr Faflis Mentorabiltbns,Vadianum ad*
ducens. Et intrà montem Smolnicenfem Scepufti Regno Hungaria»
fubjećti, puteus datur, ex quo vitriolata aqua mutans fcrrum in ca-
prum hydraulicâ machina trahitur. Qui illius occlufi putei epiftomium
certo tempore extrahit, de vita graviffimc periclitatmr, ideo pro fuice-
pto officio, nova verte à Prxfecto donatur. Froelichius in Biblioth. Pere«
grinanmm, Agricola citam &Cardano Subtilit. I. 6 . Porta I. 5. Ad
eandem
ÏIX 7RACTATVb IV. SE C T I O 1.
tandem Smolniciam aquæ ferrum erodunt, quæ minora funt ferramen-
ta exeduntur, folea fcrrea equi confumitur intrà viginti horas. Non cft
dubium autem, quod aqua vim iЛ а т à venis mctalli trahit, prxfertim
à pyrite, vulgo marcafita. Wernherus de Admrandts sicjms H ’tngaria.
Tanquam rem hbi explorariffimam TJrz,endovius in Н г г Ь а г і в Libro nar­
rât, quod in Polonia trans Civitatem Soncium fit intrà rupes aqua, hanc
fi quis extra illud terntorium talerit, tonitrua, fulgura, pluviæ, tempe-
ftates excitantur, hommes inficiuntur. Tjlkowiki Phyf. L'un. Pan. 3. de
Meteoris. De aquis procellas excitantibus, etiam Mr.jolus i -г Colio-
cjH!o. 12. ait. In Hiberniæ Momonia, juxta Cœjium in Mineralog, fons
ab hominc taćtus mox cælurn ex fereno vertit in nubilum, largum pro-
vocat imbrem. Idem narratur de lacu Scafagiolo in Apennino, qui cir-
cumfufum aérem in nubes cogéré, procellam excitare eft vifus. Præte-
rea, telle Bacone in H tß. Natur. O' Expe iment. m puteos quosdam
Dalmatiac dcjećtus lapis, tempeftatum eft cauia. Affignatur ratio natu­
ralisa multis, quia aqua commota evaporat facilms, materiamq; di-
ćtis meteoris fubminifhat. Ad -opera dæmonum referuntur ab aliis cflfe-
ftus ejusmodi, fi levis fit aquæ commotio, fi non proportionata tem-
pellas vaporibus, ii fuperftinones admifceantur See. In Scepufio
juri noftro iubjcćfco, quædam aquæ feremtatem limpiditate, mtemperi-
em cæli, facie turbida, infufcata prænuntiant. Nec defunt aquas fa-
tidicæ feu futuri quafi præfagæ, villani quippe obfprvando fontes ple-
rosq;, vel flumina, vaticinantur dc agrorum ubertate, aut fterilitate. A-
bundantia aquarum etenim portendit fecuturam fertUitatem, dum terra
regionis alicujus ex natura fua nimiinn arida, fubterraneo humore indi-
get, qui tunc large communicatur. Alibi copia aquæ fterilitatem pollice-
tur, dum ad humidum naturaliter folum multi humores confluunt, quia
tunc femina, atq; fruges deflxuunt, putrefaciunt. In Bonis Kon-
kolnicensibus Archiepifcopams Leopohenfis,anno 1614. perennis fons
& copiofus in villa Bjbel mtumefcens in fublimè ex alveo , retrorsùm
Orientem versus fex hons fluxit, cum alias per declive ad Meridiem
laberctur, fundumq; totum Konkolnicenfcm irrigatet, ac pifcinas mul-
tas, & molas aquis implorer. Speftârunt incolæ & admirati lunt, fpe-
étârunt
 De. Aquis Bmminofis;
ćtarunt & multi alii. Scrobijfovius iv Vitis Archiepis. Halicien. Cr Leopo-
lienfium , Lorencowicz. S. J . in Concion. Funebnbus. Singulare eft,
quöd in profundiffimis Salis fodinis Vielifcenfibus prorumpit fons a-
quæ dulcis. Hauteville in Relatione Hiftorica Poloniœ. In Podolia
penes pagum K rzywcze, fons cum impetu tanto fpećtatur de petra c-
manare, ut ad notabile fpatium in terram non décidât.
III. Fons Tub numéro antecedente, primo loco pofitus, accendi-
tur in cifterna, neq; extingui poteft , nifi bene tota aqua turbetur.
Flammam concipit, quia admifcetur bitumen, quod & in aliis vicinis
fontibus innatat copiofms crefcente luna. In eodem montano traćtu
fons alter pariter inflammatur, aft aquâ fumptâ ex latere fuffocatur,
quia in eo caret bitumine. Tylkowski Phyf. Curio. Part. 9. c. 34. Item
fons unus penes villain Głowienka, fecundus Turafzowka viciniorem
Urbi Crofnenfi, ignc corripitur, propter rationem jam allegatam. In
Palatinatu Cracoviensi Mons Admirabilis appellatus, herbis, floribus
aromaticis ac odoriferis, quercubus annofis, pinis, abietibus refinofis
obfitus, fontibus tam dulcibus, qu'am fàlfis fcaturiens, diverfis metal-
lis, ac mineralibus fætus, in cujus medio, featurigo quædam aquas lim-
pidiffimæ, cum ftrep'itu ac vibratione notabili exfurgit, cum lunæ au-
gmento ebullitio feu turgefcentia intenditur, cum decremento remittit.
Limus in fundo fontis fubfidens, fcabiei, arthritidi, paralyfi, fimilibusq;
pertinacibus affectibus, medelam adferre dicitur. Aqux odor intrà fcatu-
riginem fragrantiffimus & maxime balfamicus obfervatur fapore, laćkis
emulatur fuavitatem, Sc præter vim medicamentofam, quam diversi
equorum morbi cxperiuntur, homines quoq; modo per alvum, modo
per urinam evacuat, ita tamen, ut quos non ftatim commovet, alacri-
tatem nihilominus & robur singulare inde percipiant. Hinc ipsius acco-
læ Vix unquam morbi cujufdam patiuntur infultum, fed longævi valde,
ad centiun, Sc centum quinquaginta annos evadunt. Longiiis transuehi,
8c sine ulla corruptione diu fatis confcrvari poteft, evaporata bituminis
nigricantis fpeciem exhibet, ulceribus recentibus ac vetuftis valde falu-
tarem. Nullo frigore hyemis coalefcit intra natales, imo quod mirabile,
à face propiùs admota inftar fubtiliffirai fpiritus vini exardcfcit, ut flam-
P ma"
114 TR A C T A TU S IF. SECTIO I.
ma fuper aqux fuperficiem, inftar bullarum agitetur & fubfultet: ideoq;
fons ifte, ignis fatuus dicitux. Atq; hie quictem ignis fpontc fua nunquam
extinguitur, nisi fcopis percutiatur, qucmadmodum ante annos circi-
ter triginta quinque, cum accola: accenfum reftinguere negligcrent, per
cataraâas fubterraneas fensim piogredicndo, radices arborum, & cum
his totam vicinam lylvam in cineres redegif,per tres fere annos durans,
antequam pcrfećtc JufFocari pofl'ct : à quo tempore publicæ eriam ex-
cubiac funt conftitutæ, quæ frivolas ejusraodi accensiones impedianc.
Dum autem aliquantulnm flagrat hæc aqua, multùm fui impetus de-
ponit, intr'a quatuordecim dies recuperandi. De cætero, quamvis ligna
admota, brevi comburat hæc flamma,adeo tamen (ubnlis eft,ut aquam
non calefaciat, fed haufta, perinde ac Lucretii fons, frigida percipiatur;
imo nec ipia extra fuam fcaturiginem exardefcit, utut in vasis exaćte
clausis aflervetur. Inflammabiliratem hujus fontis cunćŁis fuperioribus
fæculis ignotam fulmen manifeftavit feriens & accendens. Hinc indc li-
gnatores ex lylva vicina accurrentes , fiimmitatem aqua: verberando
virgultis, ignem reftinxerunt: à quo tempore aliquoties experimenti
causa, mediante ardente face, ilia accenfa, denuo virgultorum fuccuffio-
л е extincta fuit. A tta Eruditorum an. 16S4. imprejfa Lipfid , ex Defcrt-
fttor.e Fontis hujus, ji:ffu Serenijf. Regis Polo, per Conrad-:m Regina A r-
chiatrum faïta. Lutetiis Parisiorü rogaty Eruditif.Dionjftus, theoria cir­
ca fontis hujus recensitas proprietates, fcquenti ratione expofuit. Quod
motui lunæ, motus & agitatio illius relpondeat, fieri per communicatio.
nem , quæ ipsi eft cum mari, ejusq; fluxu & refluxu, à diversis lunæ
phasibus dependente. Virtutes medicas à fulphure copiosiorc dérivât
( tanquam insigni morborum panacea) quô venæ hujus montis fcatent;
cujus pariter vapores particulis aqueis leviores, nifu atq; tendentia fua
ftrcpitum & ebullitienem fontis hujus, simulq; fuaveolentiam præftant,
dum ejus craffiores moleculæ in limum, qui fundum petit, coadunan-
tur. Bitumen, quod poft aquæ hujus evaporationem remanet, quasi
.balfamum lulphuris naturtle, per frequentiorem agitationcm fulphu-
ris & aquæ inviccm, eft produdum. Infkmmabilitas pariter fulphuri,
ejusq; exhalationibus ex aqua prorumpentibus adfcribitur : ac ideo
flamma
 De Aquis Bituminoßs. i ij
flamma aquse fupematans percuffionibus extinguitur, & fufFocatar, quia
fpiritus aqucis particulis, à quibus recedere conabantur, dcnuo invol-
vuntur ira, ut his per deflagrationem confumptis, multum virium mc-
dicarum pcrdat cadcm aqua. Ideo autem extra featuriginem fuam trans-
portata minime acccnditur , nam paucæ ipsi inlunt particular fulphurear,
eæq; aqueis involutae, impetu Sc impulfu fonds deftitutæ: quibus præ-
fèntibus aqua intra fontem, omnem frigoris rigorem, perinde ac fpiritus
vini potentior, eludit. Ex A clis Eruàitorum prœfatis. Aquas bitumi-
nofæ duplicitcr fiunt, irno, abradendo multum è concreto bituminc,
illiq;fe permifeendo, г do, combibendo bitumen liquidu,quod fupernatat
iis. Hinc & bitumen duplex eft, durum, & liquidum. Duri sive con-
denfati, coagulati fpecies Succinum, Carbo foffilis, Ccfpcs bituminofus;
liquidum inftar olci & adipis diffunditur, facilèq; colligitur. In Po­
kucia parte Palatinatûs Ruflia:,lacui exiguo, inter colles posito ad Run•
gury pagum: item in Montano Traćtu ad Ropenka, aliaq; vicina loca,
aquis bitumen innatat copiosè: ab incolis pus efle telluris exiftimanti-
bus Ropa vocatur.Hoc,cochleari majori ligneo collcdum dolia implet,
colorem ravum rubefeenti permiftum defert, frigido àére fpilïàtur, betul-
lolei modo : morbos nonnullos curât præfertim ftomachi, cum potu
hauftum à plebe infima. Idem infervit fcabici tollcndæ jumentorum,
lucernis olei vice fovendis, cmollicndis optimè coriis. Petrclæum fi­
ve Petroleum , Oleum Petræ, eft bitumen liquidum, pingue, è pétris
& faxis effluens, odoris gravis, doloribus ex caufa frigida præfens re­
medium. Talc in Podolia, inter Urbis Cameneccnsis portam Lacka vo-
catam, & Arccm, crumpit de rupibus, àMyropolis purificatur. Et Car-
pati petræ manant Petroleum, quod concrefcit ibidem feu confpiflatur,
concretum albefeit. Bitumen quoq; fub nomine Ropa fupra deferiptum
ab aliquibus Petroleum denominatur, nam poteft originem de petra
ducere, per lubtcrraneos mcatus fluere, tandem infundi aquis. In
viciniis oppidi Drohobycz., pagorum Kopiec, Jafieh, Stebnik &c.Pala­
tinatûs Ruiïïæ, parantur foveæ, implentur aqua ftillante de tellure , di-
fta vcrnaculè KipiaczÀa, qnæ dum agitatur diutiùs, particulæ pingues
sibi occurrunt,in fe impingunt, atq; sic coherent sibi,ut tandem in bitu-
P 2 men
 TRACT.ATUS IV SECTIO I.
men fpiflatum, feu maiłam atrar pici simiilimam, unftioni axium perido-
neam évadant. Pinguedo aquæ eidem fupernatans, neq; conculfa bibitur
fxpius à villänis, ad pcllendos multiplices morbos, arccndam peftilenti.
am. Scribit Gabclius in Libro de Succino, quod cum aquis motum ,
verberarum bitumen ; sit verum Piflàsphalmm, nempe concretum bi­
tumen, & inftar picis obduratum: fed Bellom о Pillasphalrum, eft pix
retorrida, Diofcond: pix ik bitumen, vcl pidbitumen. Cæteræ aqnæ bi-
tuminoiæ relinquumur , propter virtutes , proprietates similes enu-
meratis.
IV. In Scepusii parte Regno noftro (ubjrfta erumpunt aquæ, &
qnocunq-, fluunt abiifïe in lap’.dem conipiciuntur. Quapropter Сготг-
rus Pol . I. i. ait,in Scepusio rivus ex arduis montibus effluens, taliseft
.q^alitatis, ut ejus guttæ in lapideam concrefcant duntiem ita, ut ex il-
lis fponte cxiitanr fulcra canales fuftentantia, quibus rivus ducitur ad
niolctrinas. Ibidem, juxta Auftorem latentem fub nomine Simpli-
ci(f:m H mgarici-, e r Daciani, ad Varalium, incolis Kirchdrauf urbem,
с rcgione arcis in convalle, æftate conglaciatur aqua, defluit hyeme.
Id fieri cenfet Szjsnt - Ivany m Mifcella. ob nitri nimiam copiam, cujus
natura eft, liquida conftringere & frigefacere: unde mtrum ad refrige-
randum potum æftivo tempore, in multis locis adbibemr loco glaciei.
Quod autem hoc, æftate potiùs, quam hyeme fiat, ad antiperiftasim
eft referendum, ratione cujus, æftatis tempore in cavernis, aliisq; locis
fubterraneis frigus magis intenditur. Altera aqua ibidem featuriendo la-
pidefeens, materiam fubminiftrat domibus fabricandis. Effoffi lapides si­
ne uftione prævia rcfolvunrur in calcem. Fusiùs Petncius Medicus
Cracovi. in T r л ff am de Aquis Drxz.bacensibus О" Le» сkoviensi bus Polo-
nici edito delcnbit aquas ejusmodi. Inter Lubowlam & Podoleneciam
in S.epusio datur Mons Kiciern, pagusq; Druzbak. fuperior, ad illum
prorumpens aqua lapidefeit, aggere laxeo obducitur. Ibi inftrufta ftete-
rat mola, fed canales & rotæ accreto lapide, ceu cortice, manent nunc
teftæ. Itjq; aqua delabitur in rivum proximum, relinquens cruftam ,
quæ dum exiftit recens crépitât prefla, condenfata fabricam intrat, a-
quaticas domos conftituens: tale enim vocabulum obtinuêrc illæ ab in­
colis.
 De j 4f ù s Lapidefcentibus, Petrißcantibus. 117

colis. Circulus fonds pifcinam parvam videtur exprimere, ad duodecim

ulnas in lamm protendi, in profundum ad o&o. Ex turbulcnta, & qua*
si (pumas producente eadcm aqua, dcfumitur certum omen mutanonis
àéris, aur tempellatis futura. Aderant qui kidifeundi immcrgcbant fc hu-
ic fonti, ncc diu fundum teuere poterant, magna vi furfum lati. Inrran-
tes balneum fànitatcm rccuperarc non pofle creduntur, si fupcrnarcnr.
Æneus lcbes calefàciendæ aquæ params durabat annis propc quadra-
gmra ,ncq ; reparabatur, quamvis in iplb fundo exuftus,nam adharrente
calcc firmabatur. Ad Sup-tmkowce villam Podoliæ, aqua de monte
cadens, panter in foliditatem lapidum abire traditur, concreta tolli, ac in
cæmentum addito igne transformari. Primo, condenfario ralis putamr fi­
eri ob mifturam oleoforum cum falis fpiritu, cujus natura eft, uti & fri-
goris, obvia qiui q; condenfare. Secundo, aquæ lapidefcunt, Fromondo
Meteorolog e. I. 5. Schott0 in Anatom ia Phjstco - Hjdrofiaiica, qux plu-
rimùm gypsi, aut luti vifcosi vehunt, unde lapidibus gluten eft, aliaqv
materia. Vel quod idem eft, folutam in fe continent materiam marga-
ceam , aut tophaceam, aut calcariam,in quantitate magna, vi incruftan-
di præditam , ideo corticc quasi lapideo fearurigmem inuniunt.
V. A Q U Æ in lapides ligna commutantes in Drufbach. Sachs
de M iranda Lapidum Natura. Ad Lipowiec, & T rzjm eß no , aqua
in puteo ligna vertit in laxa,optimasq; cotes probet ruricolis.Oćio M e -
die Dotlor in Thermis. Penes fluvium San vicinum U rbi Jarosla-
viensi inventa fagus, alibi alia arbor inftar silicis dura. Prope T o ­
runiu m , ripan-q; Viftulæ, in quadam arena humida, o(fa, nucum puta-
mina &c. vifa duridam lapidis induifle. Locus paluftris ln Dobnnen-
fi Terra, acer album ( nobis Grab ) in fegmenta plura divifum, fertur
mutare in iaxi loliditatem, intrà feptennium. Ligna ejus.nodi dicuntur
pctrificata,derivato nomine ab aquis petrificantibus feu transformativis,
Modus transmurationis a plurimis talis exponitur. Succi lapidifici, aut
fpiritus fali ni, id eft, fubtiliores lapidum partes abrafx, perfede folutæ,
p ons corporum inic&orum fe (e inlinuant, partes intetiorcs permeant,
molhorcs confum unt, fc ipfas fubftituunr, atq; ira v. g. ligna in faxa
convertunt. Additur a K ir cher0 in Ad undo Sttbter. iidcm hum ores ex
P 3, matena
 TR А С Т А TUS IV. SЕ С Т I O JL
materia lapidea elaborati, ехсойі, fi cum aqua tantum confufi, Sc non
exade commixti fint, res non transmutant, verùm obducunt cortice fa-
xeo. Maris Balthici littora Gedano viciniora cxcipiunt quercus, & al-
nos nigraSjindurationi lapideæ proximas, flućtibus aliunde allatas. Simi­
les quercus depromuntur fæpiùs ex ripis ViftuLe.
VI. FONTES frigidi aliqui more effervefcentis ad ignem aquas
ebulliunr, ac extra labra propelluntur. H x à Scriptoribus rerum natura-
lium infanæ, fatuæ diftæ, quia frigidæ cùm fint, bullire videntur. Caufà
effervefcentiæ, Schott o S. J . m Anatomia Phyfico - Hydroßatica, fpiritus
inclufus partim nitrofus, partim fulphureus: vel lapfus aquarum præ-
eeps intrà terram: vel altitudo originis fontis. Ad Culmam aqua co-
gnomento infana, ampullatur enim plurimoflatu erumpente с fpecubus.
Scaliger in Exercitatione 58. de Subtilitate. Alii fontes vibrantes a-
quam ultra Turobin, ad Sklo, Strachocin in Ruffia, prope Sura i in Vol-
hinia, Waierow in Pruffia, Bie-rz.e in Litvania, cæterisq; Provinciis, vix
ad elenchum reducibiles. Nec defunt fontes exilientes, fed aquam
non effundentes, licet perennem teneant in fe, tanquam in puteo, &
tunc in æquali libra cum fua featurigine pofiti cenfentur efiè : vel quod
aquæ per meatus alios affluant, per alios abeant. Non pauci hye-
me calidi, frigore enim ita clauduntur pori fuperficiei tclluris, ut fumi
evaporare nequeant, manentes intùs calcfaciant aquas. Æftivo tempore,
poris terræ ex calore apertis, évaporant fumi, confequenter calor inter­
nus minuitur. Frigiditas notabilis fontium in æftatc, refcrtur à multis &
ad profunditatem fcaturiginis, vel admiftionem nitri, aluminis, mercu-
rii. Occurmnt fæpiùs perennes fontes tam copiofi, ut ftatim fuffi-
ciant ad molas vertendas. An autem apud nos dentur periodici feu
temporanei fontes nunc profiliehtes, nunc fubfiftentes, cunosis relitv-
quo indagątoribus. Indicia optimæ aquæ affignantur fequentia. Si
cJara fluat, fi tenuis, dulcis, exigui ponderis, gelida, faporis Sc odoris
nullius, fi friget citó, modico calefcit igne, leguminibus duris coquendis
apta: difficultas tamen coćtionis non femper aqua: vitium eft, fed &
ipforum leguminum in folo varié infećto excreicentium. Saluberrimæ
exiftimantur еіГе & illæ aquæ, quæ ex fonte hauûæ, plurimas bulks
è fun-
 De Aquis Medicatis. n 15

с fundo orras, tendentes ad luperficiem, vel lateribus inftar margarita-

rum adhérentes, demonftrant.

S E C T I O II.
Be
AQVIS MEDICATIS, NOXIIS, MOR-
TIFERIS, RVBICVNDIS.
I. Д QUÆ MEDICATÆ ex со dićb;,quod vi mcdica polleant, c-
J_ " \a sq j Mcdici ad merbos curandos adhibeant. Minerales five Me-
tallicae aliis, accipiunt enim fuas vires & qualitates juxti Senner-
tum in Epit. Scient. Natur. Schottum in Anatomia Hydroftatica Fonti-
um, à prima metallorum, ас foffilium materia adhuc iubtili, fluida,nec-
dum in corpus folidum c o m p a d a ju x ta Blondel in Defcript. Therma-
rum Aquisgran. acquiront mineralia, aut metalla mediantibus fpirmbus,
clTentiis elaboratiffimis, vaporibus, & exhalationibus per telluris poros,
veî rimas communicatis. Dum autem currunt per vitriolum, alumen,
fulphur 9 nitrum, bitumen &c. vitriolaceæ, aluminolæ, fulphuratar, ni-
trofipj bituminofæ manent. Dividuntur Medicæ aquae in potabiles, bal-
neabiles, calidas, frigidas. Calidae in ortu prim*vо fui algidæ fuerant,
opinione Fromondi, Cafii Crc. in curlu funt calcfaćtae à fubjećto igne,
qui fub tellure alitur pabulo perenni fulphuris, aur biruminis accenfî
ex ficcis, calidisq; halitibus conclufis in fpecubus. Alii calorem aqua-
rum non ab igné fubterranco, verùm à fubterranea efFervcfcentia mine-
ralium dcrivandum exiftimant. A Pyrite folo Bęrgerus in Thertnis Caro­
lines, nonnemo à quodam lapide calcario aquæ aftluxu perfufo,eundem
ealorem deducit. Ad extremum, Thermae crcduntur fieri ex aquis dua*
bus, vel pluribus mineralibus frigidis feparatim, in concurfu vero ob
mutuam falium divcrfi generis repugnantiam, incalefcentibus, ut videre
eft, inquit Chauvinus AuFlor Lexici Philofo. in tartari vitriolati pnepa-
ratione. Cætcri fontes mcdicati crfi. frigid: featunant, fenfu vzxhnFro-
mtindi
JÎO TRACTATUS 7Г. SECTIO U.
mondi MeteoroUgico. 1. 5. calucran t, fed racatu longo fervorem, fpiritum
exhalarunt. Ex obfervatione Fallopii raro erumpunt gclidi, verum ferè
fubtepidi, aut tepidi. Plura de Medicatis Aquis haberi poflunt ex Dis­
sertatiombus Bauhini-Уallem^Ardernact^LtbavitfiiHrU^Jordani^Schwench-
feldii, tæterisq; typo fubjedis. Juxta Bajerum fieri poteft, ас revera fo­
let^ quod medicati fontes aliquandiu fatis laudabiles, fuccelïù temporis
degenerentj dcfkientibus lènsim, qujç priùs admilccbantur, adivis parti-
culis mineralium.
II. T herm s in Polonia complures, ad Carpatum. Kircherns Ми
di Suiter. I. 5. Sunt in locis nonnullis featurigines tepidarum aqua-
rum, fulphuris, & aluminis odorem Ipirantium, quibus icabies, ulcéra
hominum, ac jumentomm curantur. Cromerus Polonu l. 1. Fons
in Scepufio ad Druzjbak, in SeB. precedent: fub mm. 4. pofitus, lapide-
feens eft, & medicatus, fulphur nonnihil fpirans, in abluendo labidus,
modicum de falc participans, nam in balneis arrodit cutim, provocat
puftulas. Illo perfusi crines ftccantur tardiùs, & complicantur. Balneabi-
les magis quàm potabiles porrigit aquas, in Junio, Julio, Augufto,
Septembri, falubres maxime, quæ contrada, incurvata corrigunt mem­
bra, dolores leniunt, vertigines capitis, furditatem, tremorem, fpa-
finum, paralysim amovent. Gingivis debilitatis ac alcerosis, palatis pu-
ftulofis, crebra oris lotione, medetur. Oculorum fluxus exsiccare, è na-
ribus puftulas fubmovere, fuccrelcentem carnem eradicare, mollificare
glandulas, fecundas fæminas reddere, abortum impedirc confuevit. Ad
chiragram, podagram, gonagram ex humoribus frigidis ac crudis na-
tam edomandam profieuus. Eidem fonti, contra feabies, ulcéra varia,
vitiligines; mentigines, ftrumas, vcrrucas, cæterasq; externas infedio-
nes, vis non exigua. Ita Petricius de Aquis Druzjbaccnfibus Crc. In
eodem Scepusio aqua coloris viridis dum calefit, albo colore tingitur,
tanquam crcta infeda eilet. Morbo corrcptus si fupernatat illi in bal-
nco, vicinæ mortis habetur indicium , valetudini priftinæ reddendus
mergitur, ac poft /parias toto corpore puftulas, convalefcit. Ita fert fa­
ma narrationi aliquorum innixa. Svolzoviciis prope Cracoviam a-
qua fulphurata affedis malè corporibus multum eft falutaris. Sixtus
Medic•
 De Л quis Medkatls.
JMedic. "Leopoh. in Thermis Sklo. Fons in Sect. pip ггlori fub num. i.
C r 3. positus depellit morbos ex oppilationc cxortos, un funt epile-
psix, apoplexix, fpafini; vitriol© enim conftat, quod Гарог acidiis pro­
bat, hoc veto foffile calidum eft, & admens, proinde iolvens oppilan-
tia. Tylkowski P h jf Cun. Part. 9. c. 34. Fons unus ad Turafz.o-
w ka pagum,fecundus ad vicinum Civitati Crofnensi qucrcctumDębina,
tertius ad ras Iwonicz, ebulliens pcllit in balneo dolores capitis, frigi-
das feb'res, hydropes, cxterosq; hnmores noxios. Fons in fundo op-
pidi Tyrawa Palatinatûs Ruiïîx, virtute medica pollct, aquosi humoris
ftagnationes educcndo, oculorum vitia detcrgendo, plicas faciendo de-
cidere. Propior fylva pago Strachocin ejufdem Palatinatus fontem
profilientem, corporibus morbo affeftis fubvenientem tenet. In
pago Sklo, milliari uno à Javorovia diillto, fons de arenofo colie cum
impetu tanto erumpitjut prxgrandem injećtu lapidem illico egerat, cum
arena nigricante. N on congciatur (xva hyeme rivus, verum vapores
denfos cm ittit, ligna fi diutius injećta manferint, inftar facis accenfie
ardent. Denigratur aquis argentum, credo propter fulphur aduftum, aut
vitriolum rcfolutum. Metalla immerfa alia, flavedine imitante colorcm
aureutn, obducuntur, aft illam non diu retinent. Ænea vafa, cxteraq;
mctallica , pccunias inclufas marfupio , fervatasq; in rivi decurrcntis
margine, brevi nitorem amifiile fpećUbis. Limpitudine fubtile vitrum
semulari videtur aqua calefaćta, ideoq; fundus vifu attingitur, & quid-
quid fundo tradideris. Ex ftigiditate, humiditatc affectiones ortas pellit,
propinata appctitum exacuit, prxter colorem fulphuris, ipfum continet
fulphur, odore indicantc. Cafu fortuito, tradit Ocko Medicus Regius à
fcabiofis equis fanatis, has dctcćtas fuifle aquas; à bubulco confirmatam
vim medendi in fonte, dum pes traditus illi tumorem omncm depo-
fuit Frequentabantur latices hi falutares, regnante Joanne I I I . & Javo-
roviæ fxpiùs commorantc. Nicolaus R adiiw it Dux in Otyka, O ' Nie-
fivicz, ufiis iifdem eft, an. 1576. Hierofolimitana Peregnnatione illius id
comprobante. Prope Fortalitium Birze M. D. Litvanix fons ailur-
gens, redolens maxime fulphur, hyeme calens, olim vicina fibi habe-
bat balnea, ad.variorum morborum remedia. Chelmenfi Urbi, pa-
a goq;
iгг TR A C T ATU S îr. SECTIO II.
goq; Stolpie proximus fans lenirc dolorem oculorum, ѵіГит reparare
k l u m , a Sufz.a m Ph&nice tertio Redivivo traditur. Nicftepoviæ,
non procul à Pultovia Civirate Mafovia:, erumpit fons medicinalis. A-
quæ lulphuratæ occummt frequentifïïmè, in Pa lat. Cracovi. ad Wrz.o-
fzjiw ice, in Sandornirienfi ad JÜobrowoda &rc. Ajendo univerfaliter, a-
quæ falphuratæ duriticm nervorum emolliunt, relolutis, convulfis, tre-
mulis, contraćtis proiunt, tumores juncturaram rcfolvunt, chiragram»
podagram, aliosq; morbos articulates curant, fcabicm, ulcéra, vitiligi-
nes, lentigincs tollunt, jecoris, lienis tumores refolyunt, dolores coli-
cos pellunt, fcorbuto medentur, aliaq; plurima vitia corporis auferunt.
Tcntamina feu Expérimenta Phyfico - Chymica fada cum aqua Fontis
fulphurci Silefiæ inferioris prope Leobergam a Reufnero , inferta Ephe­
merid. Academ.Cafa'reo - Leopoldina, procul dubio infervire polïunt /ca*
turiginibus noftris, non modico fulphure oneratis. Bituminofe a-
quæ potæ internis quibusdam morbis etfi conveniant, in balneis ner­
vös emolliant, tarnen caput replent-, offendunt ocnlos.
III. A C ID U L Æ , feamrigines funt acidarum aquarum medicina
lium. Oriuntur arbitratu plnrimorum, cx admiftione fpirims vitricli, fa­
lls, & aluminis, quæ mineralia, ait Varenius in Geographia,partim fimpli-
cia, parti mineralibus aliis, magisaut minus adm&ta, in terræ cavitatibus
reperiuntur. Solum chalcanthum five vitriolum, fenfu ab Heers in Spa-
dacrene, hoc eß, Fonte Spadano, acorem facit, qui tdplicitcr communi-
eatur: vel quando ipfa featurigo feu vena mineram allambens fecum ra-
menta ducit: vel cum vapor chalcanthinuś è minera furgens præterla-
bentibus mifeetur aquis:vel cum idem vapor fupernè genituSj ambientis
terrx.cogitur frigore, & in aquam mutatur acidam. Acidis aquis
ineft plurima virtus ad obftrućtiones referandas, educendos calculos Sc
arenulas, arthriticos dolores curandos, aut faltem mitigandos: ad calo-
res vifeerum, febresq; fugandas, vcntriculum roborandum, dejećtam
appetendi facultatem reftituendam. Scepufium paffim acidulis fea­
rer. Froelichius in Biblioth. Peregrin. Scepufii pagus Lcckowa vici-
nus Lubowniæ, acido fonte ad Meridiem pofito Celebris. Fundus illius
rubricofus, ac aliquantùm arenolus, odor poft noćtcm, nebulas, tem­
pe ftatem
 De Л quis Noxus, Mortiferis.
peftarem (entitur fulphureus. Sic efficaciter abluit manus, vel faciem,
ut cutis adufta a folc deponat intrà aliquot dies colorcm atrum , fumat
albcdincm. Percipitur odoratu fulphur immiftura aquae, vitriolum, Sc
nitrum guftu, nam acrimonia vellicat linguam. Incalefccntiam capitis,
ßnguinis, oculorum inflammationem, tremorem, comitialcm morbum
coércet, phthifi, excreationibus fanguineis occurrit, afthma, tuffim, ca-
tharros, cordis palpitationes, lancinationes in ftomacho fubmovet : fo-
mnum conciliât, choleram pellit, vitiatum appetitum corrigit, alvum
fæpius purgat educendo virides, nigrasq-, humiditates. Solct & hepar
ncccnfam refrigerare, lieni fuccurrere, in renibus, ac vefica frangerc
calculos, harmorrhagias fifterc, fcorburicis prodcfle, fi necdum malum
invaluit. Quotidianum fubminiftrat potum fons idem accolis egeftate
preffis, cum iniqua lućtantibus valetudine eft afylum.Spećtantur in eo-
dem campo fingulares alii fontes. Petricius in Trathatu de Aquis Druz.-
bacenßbns, Cr Lenckoviwfibns. Scaturiunt acidulx ’aliæ in vicinia
Toporcenfis, & Kwirinenfîs pagi, ideo Simplicifsimus Ungartens, &
Dacianus inquit : in Scepufio faluberrimæ aquæ mätutino tempore hau-
itæ excitant appetitum, fcorbuticam tollunt malignitatcm, cœteraq; vi
multa medica gaudent. Et in Mufzinenfibus bonis Epifcopi Craco-
viensis, dicuntur dari acidulæ : alibi plurimse non divulgantur.
IV. AQUÆ nonnnullæ potæ quod fttumas caufent in homini-
bu s, Agricola, Vitruvius, Cafius, Scaliger m Exercitât, de Subtilttate
tribuit nivibus liqueiaAis, multum materiæ terreftris & crudæ fecum
trahentibus. Cruditas répugnât refolutioni, inhæret mufculis gutturis,
terreftres particulx concrefcunt ac indurefeunt. Vaporofx & frigidx a-
quæ, fenfu Canadien Ord. Prœdtcato. multas fuperfluitates phlegmaticas
defeendentes à cerebro commovent, qux pervenieùtes ad collum &
guttur condenfantur j & sic caufant tumorem Tub men to , qui ftruma
dici tur. Placet aliis ftrumarum vitium particulis mercurialibus imputare,
quibus aqux è montibus metalliferis defluentes infici poflunt. Mercurii
enim proprium eft, humores pituitofos ad fauces deducere. Deniq;
ftrumofus colli tumor onri poteft non ex nivalibus aquis ( quæ etiam
«libi extant ) fed potius ex potu aquarum gravium per calcarios mon-
Q2 tes
 TR A C T A T U S / Г . S E C T I O II.
teseuntium, copiofam calcariam terrain fecum trahentiufn. Ex his a-
pinionibus, non facile dixerim, quce sit anteferenda. Priùs loci positi»
luftranda cft diligenter, examinanda: ferio aquæ, circumstantiæ variæ per-
pender.dæ, tura démuni dcterminata caufa alïignanda, cur in hoc loco
protendantur adeo guttura, ut vcluti facci dependeant. Montanis qni-
busdam populis tumor ejufmodi elle familiaris fcribitur, id eft, ad Mon­
tes Pyrenæos, Alpinos, Carinthiæ, Stiriæ &c. habitantibus. In Ca-
pitaneatu Gnbovienli, & circa pagos Sucha, ‘Jordanow &c. gutturones
confpiciuntur, aquarum vitio tumor adfcribitur. Grufzelnicæ ul­
tra Drohobiciam oppidum Roxolaniæ, fons de rupibus profluit, ex eo
aquam quisquis haurit, gulam tumidam defert, Ocko tn Acjuis Skie te-
ftante. Struma à quodam Medico fie eft cnrata.Ex infećto fonte de-
proniptos lapides pulverifavit, fecitq; falem, ex file fpiritum, quem
porrigebat manè in jufculû carnium, viginti & amplius (proportionate
ad complexionem ) guttas aftimdens. Latiùs extendifîc fc vitium
aquæ legimus, quia caufat înterdû & plicas.Retulit mihi, inquit a Gehe-
ma m Traftatu de Plica Polonica, fide digniffimus miles, le quondam
in Ukraina, cùm bellum gereretur contra rebelles Poloniæ Cofàcos, fub
vexillo fuo milites duos habuifie, alterum genere Gallnm, Germanum
altcïum. Hi multa ornati cæfarie, cuidim ftagno vix fc æftate immer-
ferant, plicas contraxerant numerofiiïimas. Pluviales aquæ irrigan-
tes valles, ac flumina, hybernæ nives ex altifliinis montibus, пес non
metallicis decurrentes in Polonia, juxta Veridtcum Scotum in Plicomaß.
imbuunt vicina loca multo nitrofo fale , atq; vitriolo.
V. AQUÆ VENENATÆ feu M ORT1FERÆ fiunt, fi fluant per
arfenicales, mercuriales, antimoniales terras, earumq; fumis imbuan-
tur, Varenii in Geograph Générait fententiâ. Quemadmodum enim fu-
mus arfenici necat viventia, fie aquae fumo tali plena: idem efficiunt.
In Sccpufio fons five lacus pcftilcntem aquam & vaporem emittit, cu­
jus non modo guftu, verum aftbm animalia, alites enecantur. Crome-
rus Polo. I. i. Ambigo an de illis aquis eft hoc loco fermo Crome-
го, qua.* in fylva proxima Druzjsak volucribus præterv.olantibus, anima-
libus bibentibus cxpirationc tetra ferunt exitium. Cätifa exhalanonis
peftilentis
 De Aqtiis Rubicmdis.
peftilentis proYcnire potefl: & ex putredine terra?, ftagnante humorc
aliquo , vel copiofo iulphurc, in eo loco, evaporaute. Si aquæ ali«
quæ pifccs in Ce non continent, & aliande allatos enecant fubito, mi-
ncralium qualitatibus, præfcrtim fulphuris, abimdare creduntur.
VI. A Q U Æ S ANGUINEÆ color reducitur ad Bolos, Rubricas,
Terram Adamicam , id eft rubram , & vapores fubrubeos. De aqua ru-
bicunda feu fànguiformi folïæ cujusdam, Ephemtrides Medico - Phjfi-
CA Germanien hoc annotârunt. In fundo foilæ latuit terra bolaris quæ-
dam ( vocabulô latiùs acceptô ) tinfturæ purpurifantis, aut propè coc-
cineæ, quas fuccelfu temporis à fcaturiginc nova per canales terræ im-
pulfa, atq; aquis foflæ commifta prolîliit. Aliud fèntiendum eft de
miraculis virtute Divina patratis, nam ilia verba Exodi c. 7. pofita:
Percuti am virgâ aquam ßum inis, C r vert etur in fangmnem , exponens
Cornelius л Lapide S. jf. ait: Nilus tune non colorem tantum, fed 11a-
turam habuit languinis. Odra, & Nilla flûvii,an. 1170. ( in Silefia tune
fub dominio Polonorum exiftente) tribus diebus, aquas coloris fàngui-
nei exhibuerunt. Miehovita Chrome. Regni Polo. I. 3. Cureus in А ппл-
libus SilefiA. Viftula ad Torunium, an. 1575. eundem Colorem te-
nuit dierum trium decurlu, eademq; nofte, qua rubere defiit, ortus eft
terræ motus, ventusq; infolcntior. TLerneke in Hiß. Torunenßs N aufragis
Tabulis. Cum admiratione omnium Tyras eo tempore rubuit, quo
Stanislaus Zotkiewski Sitpr. Exercitus D ux cum tranabat cum legioni-
bus. Malum omen fecuta clades ad Cecoram , an. 1620. Tw ardow ski*
de Skrzypno m Uladtslao IV . Prope muros Leopolis aqua ejusdem
coloris vifa, an. 562.1. E x M . S.S. In foffis Urbis Mariæburgenfis,
an. 1668. Junii 7. ftagnantes aquæ repente rubuerunt. Z a w a diki A r -
сапл H iß. I. 6. Ante obfidionem Leopolis à Turcis, fons in fubur-
bio Halicienfi tinftus colore fanguineo, fluxillc memoratur. An. 171z
menfe Julio, aqua piieinæ in pago Teffems - dorff rubefcebat. Paulo poft
accidit idem in pagis N:dau & Mausdorjf, quorum primus in Infula
Mariæburgenfi majori, feçundus in Territorio Elbingenfi fitus: nam
pifcina per dies continuos aliquot inftar laccæ pi&oriæ globolæ rubere,
im m eru lintca tingerc ipećtabamr. Poftquam verö agricola aquam o-
Qj mnena
n ć TRACTATUS 7Г. SECTIO III.
irmem exhausit in fundo,craflus ac rubricofus limus apparuit.Schnitzen
in Difputat. de Aqua fanguinea Mariaburgenß,

S E C T I O III.
De
AQVTS SALSTS, & RELIQVIS PRO-
P R IE T A T V M V A R IA R V M .
I A Q U ARUM SALSARUM gcnerationcm declaraturo, lcn-
У \ tcntia triplçx Aućtorum occurrit. Prima, ex mari per meatus
/ Y fubtcrraneos fcaturire, in fuperfïciem terra: prorumpere illas
divulgat. Secunda, aquas contrahere falfedinem non à ma­
ris fcaturiginc tradit, fed à locis fulphureis, nitrosis, aluminosis, fal-
sis, per quas labuntur. Tertia, Kircheri in Mundo Subterraneo, Varentt,
in Geographia. aliorumq, plurium, Salfulas originem ducere refert a fa­
lc quodam nativo fubterraneo, quod ab aquis allucntibus difl'olvitur,
& ad nos defertur. Quærit Sennertus in Ep:to. Natural. Scientu, unde
fal dićtum habet primordia, atq; perpetuitatem ? si enim propter foffi-
lem falcm fontes fiierant falsi, tot fæculis non durarct, fed ab aquis fo-
lutum abfumeretur. Omnes allatæ opiniones non modica dubia movent,
idcoq; rclinquuntur cüriofæ concertationi. De probationibus aquarum
falfarum, multùmne, an parùm falis in fe contineant, Untzsri Phißolo-
gia Salis videatur.
II. Salis fodinae Bochncnfes continent paffim fontanales venas,
led modicè featurientes , quas canàiibus è cryptarum ambagibus corri-
vatas in puteum, operarii doliis mox attollunt, coquunt, arenosi falis
fragmentis injećtis. Coquuntur autem in patinis, ex «ere, ferroq; faćfcis,
vifendæ magnitudinis, cx quibus flammarum vi coiicretus fal poftquam
incanduit, cxtrahitur. Vadianus in Commenta, in Pompотит Mel'am,
fVillichius in Salinis Cracovianis. Bochniæ aqua d;nfatur in falem,
non congelatur quamvis maximo frigore: craffior eft aquis vulgaribus:
 De Л quis Salfis. 127

gaîlinæ, aut anferis ovum in ilia non mergitur. Schroterus in Defcript.

SahnarÜ Vielifcenfium. In Salinis Viclifcensibus alii mafias falis qua-
dratas excidunt, alii fragmenta legunt, alii aquam è fontibus fàlsis fca-
rurientem dolüs excipiunt, & cum fruftis falis excoquunt. Bertius tn
Tabulis Geografh. Contracts, Connor w Hiß. Polonu. Mons Ad-
mirabilis in Palat. Cracovi. fontibus tarn dulcibus, quam falsis abundat.
jlEla Eruditorum an. 1684. Lipfi a imprejfa. Mons Sola in Ducatu
Ofviecimensi falfos emittit gurgites. Dlugojfus H i ft. Pol. I. 1. In
confinio Ofviecimensis Territorii \ & Sccpusii, aquæ falfæ. Neugebave-
rus in H ifi. Rer. Polonicarum. Litvania fontium falforum veftigia
perhiberur monftrare. Helwing in Litkographia singer bąrgua. In
Ruffia ex aquis putcorum altorum paratur (al, & partim in modum fa-
rinar,vel nivis minutus relinquitur, partim conformatur in fruftula. Crę-
merus Polo. I, 1. Neugebaverus l. 1. In Colomia oppido excoquitur
magna copia falis, qui ubiq; in Ruffia, Polonia, Litvania, venalis pro-
ftar. Cellanus, Cr Starovolfcius in Defcript. Polonu, Adnanus Romanus
in ParvoTheatroUrbium. Conficitur ibidem fal, cujus odor, ovo--
rum odorem plus fatis frixorum & aduftorum, fuaviter redolet. Sarni-
cki in Defcript. Polonia, Gefnerus in Fofßlibus. In pagis Colemiæ ad-
jacentibus, Delatyn, ЪапсгуП, Krz.ecz.ka, Sopol, Adamewa, Molotko-
w o, Solotwina, Rofylna &c. Officinæ Salinariæ extant. Ad Hali-
ciam, in locis variis putealis aqua in falem abit, idem fit alibi in Rus­
sia , nempc prope Riboticios, Dobromilum dcc. Cellarius in Defcript.
Polonia. Sal coćtus in Terra Premislicnsi, & Drohobiciæ, in Ko­
las , aG portiones collcćlus reponitur. Miecloovita in Sarmat. Europas.
Dantur putealcs aquæ imbutæ falfugine, & in villa Stebnik, Solec,Ko­
piec, Doubołuka. Ultra Samboriam, oppidum Stara-Sol, pagi Suminy%
Sprjnska Zupka, Nahniowice, Kotowie, Truskawiee,Medryfz. Crc. ali­
bi- Tyrawa Solna, Rungury, Dolina cum viciniis, aquas in falem candi-
dum denfdndas proferunt. Aliquot fontes imbuti multa falsugine,iń
Montanorum pago U foty, ebulliunr. Barcini in Palatinatu Califfiatsi fal-
fulæ non ita pridem carperunt extoqui. Vcrbo, frrquentiffimus eft fal
fontanus, Sc putealis: idcoq, plurimi fontes, & putci minus falsi per
Reguum
 TRACTATUS IF SECTIO III.
R eg nn m fparsi ad falem cliciendum non adhibentur. Singulare eft,
quod à Cromero Polo, l . i . k Thuano H iß .I. jç . adnotatur. In defertis dc
Boryftheni vicinis locis lacus eft, cujus aqua fercno atq; ardenre iolc. in
falem concrefcit folidum ita, ut homines cum jumentis & curribus in
e o , tanquam in glacie verfentur, fcftumq; in frufta avehanr. Q uam -
prim um autem plait, folvitur glacies ilia non sincpericulo insillentium.
Adjacet præ didus lacus ( simul cum tribus aliis qualitatis ejusdem ) Bo­
ryftheni Carcinatum S in u m , sive Ilmien Lacuir. intranti, qui olim ter­
minus erat Magni Ducatus Litvaniæ, fub Vitoldo D u ç e , ut cx Geogra­
phica Tabula Borysthenis, infertu Appen diet Theatri ab Ortelio edit* ,
clarc patet. Spargitur à quibusdam , quod & in vicinia oppidi Жог-
nie Ducatus Samogitiæ, indurefcat folis æftu ftagnans aqua in falem.
A n veritati conformatur narratio, magna loci diftantia indagationem
iinpediêrat. In Montana Regione, ad rus Rzepiennik, &c alibi, à terra
quasi nuilcus abraditur, ut lalfugo erum p at, quam feræ, пес non volu-
cres prodeuntes de iylvis du lambunt avidc,plumbeis globis profternun-
tur. Pratum quoddam in Palat. Pofnaniensi vicinum Szam otuły,
collis adjacens Oborniki, traditur tegi graminc falib. A Scriptoribus re­
rum nafuralium Salisaspergo vocatur, quæ veluti pruina in campis, Sc
prads jacet.
III. O ccurrunt fepius aquæ sic crudar, u tin illis non poffintco
qui legumina ad mollitiem usitatam. Refertur caufa ad mineralia,
propter quæ , aliis qualitatibus funt imbutæ, non iis, quæ aqu æ coinpe-
tu n t: unde crudum hum orem intra cibum adftringunt, non educunt.
C aro bubula in aquis quibusdam coćta si rubet, itidem mineralium ali-
quorum fucco ( quo non deftituunturj rubor adfcribitur. N ec omnes
aquæ inferviunt æque coćfcune eerevisiarum. In Capitaneatus Sluchovi-
ensis quodam loco, non paratur débité idem p o tu s , nisi aqua cum fale
n o n modico mifceatur. Grodeci forum novum continet puteos tres, ce-
revisiæ parandæ aptiffimosrin foro antiquo puiei duo ptioribus détério­
rés. C olor aquarum varius eft, pro varietate terræ, per quam flu-
u n t , an teq iu m ad fontes.pervenian t, & rerum admiftarum &c. In U-
kraina Bogum intrat rivus cæruleus, vulgo Sina-w oda. Laćtis color fri-
 De Aqtiis Variis.
giclas nonnùUas tingit in Carpato, alibi niger, flàvus feu hiteus, unde in
Ukraina eadem Zołte wody. Odorem contrahunt ex admiftionc
rerum alienarum v. g. mineralmm, quæ allambunt, abradunt ; yel fuc-
corum de plaiïtarum radicibus provenientium, his enim Ixpiàs imbii-
untür.
IV. Putei originem trabant communiter à fluminibus non pro-
cnl decnrrentibusj à lacubas, paludibus, & ipfo mari, tradu&â & per-
colatâ aquâper terra: poroś, ас meatus. Crefcentibus amnibus,& pute-
ales aquæ arfurgunt, aliæ aliis graviores, vel leviores: hyeme tepidae,
æftate frigidæ, со quod frigus propter caloris obfeffioncm in profundum
fe recipiat. In Montani Traćtus villa 'Jordanow dum puteus para-
batur, modica erupit aqua, unus ex operariis uberiorem habere fata-
gens, vifcera terrae dum fcrutamr ferrô profundiùs, cxtinguitur. Poft di­
es aliquot alter pracfervativis munitus variis, demiflus in puteum, extra-
hendi cadaveris causâ, aft & ille primo gravi opprimi Готпо,ш т fuffo-
cari incipie^at. Clamore, metu demifli funis prodidit violentiâ illatâ fibi,
Ôc feftinè Icvatus cfFugit mortem.Dantur interdum in foflionibus pute-
orum cxhalationcs noxiar, quae dum ofFcndunt homines,naturali vapbrç
cnecant. Ad evadendum tale periculum, Imperatus in H iß. Naturali
fuadet, ut lucerna accenlâ demittatur, harc fi ardens permanfent, fine ti­
moré defeendatur, fi lumen vi vaporis eripietur, tune à lateribus putei,
effodiantur æftuaria ad fpiritus diuipandos. In campis pagi Orloff
Inlulæ Mariæburgensis majoris, Præfe&uræ Tigenhofensis habitabat
agricola Clajfeti, qui omni aqua fubmota. è puteo, adaquatiphi jumcnto-
rum parato, fcrvum per fcalam defcendere, lutofa quæa; ejicere, pute-
um usq; ad fundum purgarc jufferat, an. 1688. inSeptt^mbri.Dum ergo
angulus Septentrionalis mundando excutitur, fubito ііЦе evolat ignis,
flamma totum occupât fpatium, icrvus vix arreptâ lcalâ, in capillo &
facie aduftus lcviter, cum clamore aufugit. Metu incendii^ater-famili-
as fimo, afleribusq; puteum texit ; & dum poft dies aliquot, cum ad­
duces vicinis apertum puteum intrarc jubct, aqua с terra featens
complcvit fundum. Timor pcriculi à revcrfuro igne, ncglcxit anguli
iciutationem, ex qua nafccretur experientia, verainè.fubterraneus ignis
R qua:-
i JO T R A C T A T Ü S V. SECT 10 1.
qiuercbat exitum, vel fulphur, nitrum inflammatum fuerar ferrô attrit©
faxis : an deniq; phænomenoii atiçjuod apparuerat. Similia exem-
pla duo ab Hennenberger in Defcript. Geographica ТаЬчІл Prufficл addu-
cuntur. Regiomonti in Kneiphoff,' an. 1584. die гг. Julii , putcus edidit
flammam, cum aduftione folforum non modica. Item, an. 155)0. Julii
2. in Urbe Regiomontana antiqua, è pureo, dum profundius fodere-
tur, ignis prorumpens, fulphureum odorem fpirans aduffit barbam Ga-
ipari patrifamilias, puero crines. Hic campus aperirctur excutrcn-
di ad fubterraneum ignem, qui Cdßo S .y . in Mineralogia,no\\ eft flam-
ma fed pruna, refpiratione etenim indiget flamma, plurimum abfumit
materiæ, tempore brevi arderent inregri montes bituminis, terras motus
frequentes ob exhalationem fequerentur, aquæ fervidiores featurirent.
Pabulum ordinarium & principale ignis fubterranei fulphur, & bitumen
eft AgricoU in Ortu e r Caufes Subterraneorum, Conimbricenßvus m Traft.
12. Meterol. cæterisq; innumeris, quia hæc duo funt ignis fomites ma-
ximi : & loca, quæ incendiis ejusmodi flagrant, deprehenduntur efie
bituminofa. Excitatur idem ignis ab inclufo cavernis halitu, vel per an-
tip'eriftafim frigoris, in iocorum anguftias coa&us : vel exitum quaerens,
attritu ipfo accenditur, non tamen in flammam prodit , quia bitumen
illud impurum eft, & terræ miftura. Flamma II emicat ventorum mo-
tui id attribuitur. PrOvidit natura ignem ejusmodi, ut ad foffilium or-
tum influeret, compingendo, folidando tcrrenos , aqueosq; halitus, in
inetallorum, lapidum &c. formas, bx tali igne, Ætnæ incendium, Vefu-
v ii, Chimaene in Lycia : Hecla:} Helga: in Islandia deflagratio. Sub-
lunaris natura: tutela, confervatio, rerum proventus л Kirckero in M un­
do Suker, cidem adfcribitur. De fornacibus fubterraneis fufiùs traćlat
d eU llo a S .J.in Philofo. Natur alt, copiofum nutrimentu iis naphtham,
nitrum , fafiedinem, pinguedinem terra: affignany. Late fe hie diffundit
ignis in nohnullis locis, cftq; perpetuus, non vero in aliis. Negat ignes
prædictos dari Bergerus in ТтаНatu cle Thermis Сarohms, licet montes
admittat ignivomos cum fuis fpiraculis. Tot jam feculis, inquit, ubiq;
ferme telluris vifccra perfodiuntur profundiffime, nunquam tamen ulke
flamma:, ullæ pruna:, aut quomodocunq; acccnfi ignes, ad hoc ufq; x-
vum,
 De Tluminibus, Cr Pifcikus.
vom, eomparuerunt. Ncquit quoq; ibi vivere, aut fabfiftere abditus i-
gnis, ubi nulla àéris çircumfufi ( quo rcficiatur ) adfunt (piracula. Igitur
vera caloris fubterranei, Therm arum, momum terra;, yentorum caufa
eft pyrites fervens,.fcu ejus halitus. lngentibus pyritarum acervis
ąftertio iftą innitttfflf nec tarnen videtur ftare, rariiis enim pyritae metal,
lurgis, folloribus occurrunt : neq; in tanto numéro, qui fufficiat omni­
bus Thermis« Motuum terrar, atq; ventorum alia; caulx in Meteeris ex-
ponentur.

T ^ C T A T u ‘sv‘
NOT-ABILIA PROFLVENT1VM, atq;
A Q V A T IL IV M CONCLVDENS.
S E C T I O I.
De
FLVMINIBVS, & PISCIBVS.
I 1V "^Luvius, eft aqua copicfior perenni fluxu à fonte, vel Iacu e-
* 1 ^ man an s. Amins à flumine differentia, in fola confiftit amæni-
I täte , eft enim nemoribus cinćkus. Torrens præproperè nafei-
tur è pluvi'S, nivibusq; liquatis, aft brevi defluit, & evanefeit.
Quod alii fluvii celeri cutfu, alii tardo progrediuntur, rapiditas devexi-
tati alvei adferibitur prmcipaliter, tarditas planitiei. Differunt qualitati-
. bus, coloribus, gravitate, & levitate. Qua: aqua levior, graviori fuper-
natat, calefit citiùs, ac frigefcit.
II. FLUMINA noftra partim ex montibus,partim ex plana ter­
ra erumpunt, aliis aućta currunt ad Mare Balthicum, aut Pontum Eu-
xinum. Notabiliora omnia, ait Dlugcjfus Hist. polo. I. i. ut Jftula, Var-
R 2 ta,
 TR A CTATU S V. SECTIO /.
ta, Bugas, Tyras, Boryfthcncs ( cxceprô Nemenô ) frangunt & fubru-
unc fuorum alveorum ripas: arbores multas cum magna parte foli, fre­
quenter etiam vicos abforbent. Moliüntur item lacus, & infulos : & non-
nunquam veteribus alveisdèreliétis, efficiunt novoS* Polonx genti
pifcatio locufMds. jFowtt/fr in Geogr. Orbis Notifia. Pruffia amnibus,
îacübüs'pluribus interfećatur haberidis in prerio, pifce abuhdantibus.
Niiolofius in Hercule Sicu/o, Ruffia abundat fluminibus, & aquis pi*
fculentis. In Litvania rivi, & parva flumina fine numéro in majora de.
fluunt: ubi aqua, ibi & pifces fapidiores, qu'am in regionibus noftris.
Ai'.echovita vn Sarmatia Еигорла. A Polocia U rbe, ufq; ad No-
vogardiam, tot paludes, Sc. flumina lunt fuperanda, lit eorum nomina,
a с numerum nè incolæ teneant. Liber Baro in Commentants Rerum Mo-
fchoviticarum. Nee ad fyllabum revocabuntur flummï omnia, vc-
rùm notabiliora, qualitate prædita fingulari.
III. BORYSTHENES Phnio•, Solino, Ptolemte, aliis Drinus
Danafter Jornandi, nobis Dniepr, Ntepr, in Mofchovia penes pagum
Dnepersko fontes invcnit. Deferibimr ąb Au&oribus vetuftiffimis, atq;
recentioribus, quos hue adduco aliquos. Poft Iftrum maximus eft, &
fèntentiâ noftrâ non folùm Scythicorum fluviorum longé uberrimus,fèd
etiam cæteris uberior, prater Nilum Ægyptiorum, cum quo non licet
alium comparare. Pafcua præber amæniffima,accommodatiffima pecori-
bus, nec non optimorum ac singularium pifcium copiam offert: & in-
gentia Cete ad falfuram fpinis carentia, Antacacos vocata. Ad potan-
dum luaviflimus, limpidus, juxta quem fementis optima fit, & herba
lion fativa altiffima.Ita Herodotus in Melpomene, Mela de Situ Orbis
I. i. Pifces faporis egregii in Boryfthene,& quibus oiîà finit nulla,
nec aliud quàm tenerrimæ cartilagines. Solinus in Memorabilibus M un•
d i , O'* Polyhtstore. Antacæus Bo'ryfthenis, Rondoletio, e r Charlctono
in Onomastico Ъоісо, non absimilis Sturioni, fed pro eminentionbus,
& callosis tuberculis, quibus Sturi© major præditus eft, ftigmatis
tantum lividis, fcffilibusq; maculis in cute minus afpera ad latera eft
idiftinftus, & ptnnâ unâ. Æftatis tempore Boryfthenes cæmleus volvi-
tur juxta Plinmm, -intcrdum violaccus juxta Athenäum : uterq; color &c
alt
V
 De Fluminibiis, Cr Pifcibus.
ab A gricola, ci adfcribitur. Idem aquarum omnium eft tenuiffimuą,
unde innatat Hypani, пес teile Рlinio, Cr Nicolofio in Hercule Siculo,
halitum , vaporem , ncbulamq; emittit. Multorum amnium vorax,
ac profundus, Ricciolo S. J . in Geograph. Reformata ; melle, & laćtc
fluens, Fourmero in Geograph. Orbis Notitia: partem fuperiorem quip-
pe fylvis öbsitam habet, quæ favis turgent, inferiorem Ini'ulis impjica-
tam , in quibus uberrima pafeua dantur. Ampliffimus & rapidiffi-
mus fluvius, angufto inter fcopulofas utrinq; ripas alveo, veluti ftran-
gulatur, curfumq; ejus pluries rupium feries transversim porredæ inter-
fecant ita, ut aqua iftic per tredecim veluti faxeos gradus, alios intra
flumen latentes, alios eminentes, præceps rnat, non sinè terribiii ftrepi-
tu , illoq; tali, qui ad milliaria tria exauditur, Scriptorum plurium tefti-
moniö. Scopuli dićti, cataraćfae funt Græcis, Ruthenis Porohy, id eft, li-
mina. Cofaci Zaporohiani, à nobis Zaporofcy, quasi Zaprogowfey appel-
lati, nam ultra has rapes incolebant inlulas, campo^expediti ad arma.
Ibi Chorcica Infula Demetrii Ducis Wifnovecii Herois celeberrimi, o-
lim fuerar fedes, firmata naturâ atq; muro, in qua Chani Perecopcnsis,
totiusq; illius Hordæ vires diu fuftinuit & attrivit. Ad Siemtnaiki arcem,
unum Vitoldi Magni Ducis Litvaniæ balneum, alterum ad llm:en La-
cum feu Carcinitem Sinum, (cnbitur extitillc. In ripis ejusdem fluvii
nemorolîs, Aræ Alexandra Magno, Cæfari Augufto facratæ fteterant.
Poft catara&as fuperatas, in plures alveos fcillus, fepuiaginta Infulas
cingit. Tandem emenfis trecentis milliaribus Germanicis, per Ruffiam
Albam , & Ukrainam, tam vafta oftia exhiber, aflertione Guagnini in
D ifcnpt. Mofchovix, ut procul fpedantibus, maris forniam prsefeferant.
Juxta Ktrcherum in Ittnere Exßatico, magnos excitant æftas: tandem
mediante Carcinate Sinu, Ponto Euxino illabuntur. Praster reperibiles
alibi pifcium fpecies, alit &c fingulares in Ukraina, hæ quia Latino
nomine non funt donatæ, exprimuntur nativo. Korop craflior Carpione,
fquama latiore, auri colorent referente redus, ad cubitos très, aut qua­
tuor læpe protenfus. Marena cylindracea ulnaris fert oculos convexoj,
& quan cryftallinos, cum duobus circulis pyropum æmulantibus, squa-
mas marri perlarum m candore affimilcs, minias pinnas. Ex pifcatorum
Гі> R j m an i-
 TR A C T ATU S V. SECTIO 1.
rranibus eîabitur facile, proprer vires infignes, fed extra aqnas cito c-
Rioritur. Krafnoptora in oculis pinnis'q; rpbicundiffima, crafla, palmum
rećlum non cxcedens. Sjerla in dorfo nigricans, in fquamulis albicans,
nimiùm lata, ad menluram lpithama: longa. Bokowica plana ex generc
Albularum.
IV. BRDA è medio Lieu Krampsko fe evolvens, primo Lukamie
lacum ingreditur,indc fe extrahens in Charzykowy lacum influit, ubi vi­
ctor efftćtus, proprio alveo notabile fpanum terrae conficiens, tandem
in Viftula mergkur. Dlugoffus H iß. Pol. I. x. Ejus cluvio non
tam alveum folet implere, quam cavitates terrae, vicinaq, cellaria. Gla-
cies etiam rigente hyeme minus eft folidata, nam afflante Auftro citc»
dilïolvirar, non fine pericalo incedentium, vel equitantium. Notabili
copiæ pifeium diverforum accedunt Salmones, nobis Łofośie, qui èBal-
thico Mari enatantes, à diebus Aprilis ulrimis, ad Octobrem medium,
•obftacula alra fransiliunt, infidiofis capfis Bidgoltix concluduntur: cacte-
ri pinguiores, atq; fapidiores redditi in aquis dulcibus, remeant per Vi-
ftulam ad dićtum M are, inftante bruma. Idem flu''ius fovet pifees cum
prominente unco,Germ. Haacklacbfz.e,noftratibus H a ki.D e his M undt
in Novo Pbyftc& Lumine rradit, fi qui Salmones, fagenis, & fufei-
nis elapfi morantur in rivis, efui pænè inutiles fiunt, in maxilla inferiori
apophyfis quædam curva eis adnafritnr.Et J‘ onstono in H ist. Pifeium ta­
les insipidi: ex Schetti m Phyfica Curiofa oblervatione,poft annum fcctin-
dum ceu fiderati lntereunt. Longitudo Salmonum cubitos duos, Trut-
tarum majorum five Salmonum fluviatilium,aliis Salmonatarum, ulnam
unam attingit, fape excedit. Præter Salmones marinos dulcedine aqua:
allcdos, äuget aquatilium cætum Braona, forfan ex genere Barbonis
feu Barbi in Varta deferibendi. Lampetra à lambendis petris vocata,
quod ore Taxis ita adharreat, ut eas lambere videatur. Hæc Gefnero eft
Muiæna fluviatilis, lunio Murænula, aliis Oculata, Germ. N eunzig à
novem oculis, five foraminibus parvis, bino ordine, diipofitis, unde Sc
vox Polonica formata N in оg , nunc Minóg ufitatiùs.
V. BOHUS vel Bogus Cromero, Ruffis Boh, с palude ortus in
finibus Podoliæ, longo terramm tr^ćtu ad ortum tendit, tandem de-
flexo
 De Fluminibusi & Pifcibus.
flexo ad Meridiem curiu, in Boryfthenc (è abfeondit juxra Crornerum,
juxta Orteln Geographieam Tabulant in appendice Theatri, in Lacu II-
men conjunćto cum Mari N igro, five Ponto Euxino. Quod autem
Boh, Öc Boiek flumina Deos fignificent, à Sarmcki ratio alEgnata, quia
amnes pro Diis prifei coluerunt, cùm gentes eflent. In PROBI-
T O fluminc viciniore ßoho, eft talis locus, de quo dum incolarum la­
bor atq; induftria fubmovet aquas, aliquot centcna doliorum, pifcibus
variis impletorum obtinere conïùevit.
VI. BUGUS Cromero, nobis Bug, non longe ab Olesko oppido
in Ruffia noftra exoriens, fluorc atro decurrit. Dlugojfus Hist. Polo. I.
i. Receptis fluminibus Rata & Muchawiec Crc. Narvæ è Litvania pro-
fluenti aegrè milcetur, nigrorem fuum aliquandiu reünens. Cromerus Po,
lo .l. i . Święcicki in Topographia Mafoviœ. Burgundiones populi
ad Bugum confederant, arces contra vagandi licentiam Nomadibus ufl-
tatam conftruxerant, unde & nomen Biigo. Fluvius enim hic cerruptè
Bug hodic dicitur,a Germanici, & veteris eorum locorum fermonis im­
pends. Goropius Becanus in Gotho - Danicis. Inter pifeium /pecies mul­
tipliées, Silurus, Germ, der groffe- Fifch feu Rhein-Fisch, farels, nobis
Sunt, offibus, fpinisq; carens, roftro & cauda Delpbino affimilis, pra:-
pinguis, ad menfuram ulnarum aliquot fiepe exerefeens, multum vo-
ra x , eft frequentiflimus. Candida vena per fpinam dorsi, fuafu lenstoni
in H ist. Natur. De Pifcibus, tanquam venenata eximi debet. Circa
Sokal in fluminibus ( inter quæ Bugus ) & in locis paludosis, copia
tanta Cancromm reperiebatur, ut totus exercitus Joannis Casimiri Rc-
gis, iis frui potuerit. Ephemendes Medico - Phyfict Germanicл.
VIL D A R C Z A , ad Chclmam Urbem Palat. Ruffiæ, antiquitus
fluxerat, fed deferuifle alveum per fubterraneos meatus divulgatur. L o ­
cum pefluVndati fluvii indicant hiatus, voragines, lacus, & loca paluftria.
Sufz.a in Phtruce tertio Redivivo. Deficiunt fontes, & flumina, quando
meatus terræ inferiores, per quos currebant, obftnumtur. DRE-
V A N CIA Cromero, in Privilégie antiquo Culmensi D riw ania, Ger-
manis D r tw e n ty nobis Drweca rapidus, navigabilis, anguillis abundant
prope Torunium à Viftula cxcipitur.
VIIL
 TRJCTATUS V. SECTIO /.
VIII. D U N A , Ptolemao Rubo, nobis D zw ina, juxta Potamo*
grap';:am Europaam, in finibus Molchoviæ de lacu Lukoie, vcl Lobtcz.
exit: juxta Itinerarrum Alofcboviticum к Meyerbek editum, initium 6c
noiren ducit ex lacu D-w-na in Sylva Wolkohskia : flumina plusquam
viginti fecum permifta abripit, per Litvaniam, atq; Livoniam promo-
vens curium. Adducit, ex Litvania Rigam* triticum, cannabim, linum,
mel, ceram, resinam, fevum, bovina coria præftantis laboris, cineres
clavellatos à fullonibus, & faponis confcćtoribus expetitos. Gertis
anni temporibus dum eftunditur, non fecus qu'am Nilus arenofas fæ-
cundat glebas, unde siliginis, & leguminum vis infinita. Salmones Du-
næ multorum ore celebrantur. Fournier in Geograph. Orbis Notifia. 11-
labitur Balthico Mari infra Rigam, emenfus centum triginta milharia
Polonica. Gvagninus in Defcrtpt. Regni Polonia.
IX. DONAIECIUS Cromero,( id eft, quasi parvus Danubius)
nobis Dunaiec, divifus к Dlugojfo in album, & nigrum, ex Sarmaticis
montibus Oritur, per Montanum Traćtum decurrit, ubi Popruto au-
ftus,ad Opatovecium mifcetur Viftulx. Idem Danafter aliis,Vilela aliis,
ex locis iis emanans, ubi Gepidæ veteres Gothicæ narionis tenueranc
fcdes præcipuas. Præter Salmones, varieras pilcium singularis in eo, in-
crcmentum aquarum fæpe notabile, agris & pagis adjacentibus formi-
dandum.
X. HIERASUS, hodic Prut ab illo Grarcorum Pyreto, per im-
probam imminutionem & corruptelam, dedućto monofyllabo. B/jftii-
us S. y . in Septenmo Medulla. Hist oneл. A Duce quodam Prut sic
appellatus. Sarnicki in Defcrtpt. Polonia. Ex jugo Montium Sarma-
ticorum in Pokucia delapfus, Colomejam, Sniatinum præterlapfus ,
per Valachiam sive Moldaviam decurrit in Danubium. Cromerus Po­
lonia l. i. H O R IN IA Cremero, nobis Horyh in Volhinia, inter a-
lios pifces alit lVjroz.ubum Carpioni ailimilem, quasi molares hominis
dentes ferentem, pinguem, & lapidum , qui Sc in fluviis Prypec, Stuc£y
Strumień, eft reperibilis. Sturio minor Gef»его, nobis Cz.ecz.uga , acuto
ac longiorc roftro inftrućlus, unde ab aliquibus etiam Oxyrinchos vo-
carus, earurtdem aquarum incola. Adeft & Marena fqtiama latiore re-
&a, unguinofà, fuavis in eiu, XL
 D e Fluminibusy Pißibut. m
XI. MOTLAVA circa Grabino fontem habet, oftium ad Ge-
danum. Singulari induftria, labore grandi, impensis magnis, dnćtus hic
fluvius ad follas præfatæ Urbis, atq; granaria, ubi onerarias naves ex
mari advenientes, ( licet depofîta mercium parte leviores ) recipit, Viftu-
læ reduces reddit. Idem fluvius an. 1453. extraordinariam, eamq;
ingentem Percarum minorum, Germ. Katl-Berfchen Геи К nul - Per[en
copiam protulillè fcribiturabHsnnenbergtro inChrenic.PruJfi<e,*Cuncke>t
in Gedano; nam к Martio, ad Aprilis finem, non üetibus tantum, fed vafis
quoq; deferendas aqua: paratis, Gedani capiebantur.
XII. NARVA Crornero, nobis Narew ex Litvania profluens,
Bugum fufcipiens, atras exhibens aquas mifcetur Viftulæ circa ,Nowy-
dw or, fed jux ta Diugojfum, per longum fpatium, nativum non depo-
nit colorem. Ad flumen iftud Avarinos populos olim habitâfle,
Sarnicki va Chorograph. Veteris Роіопіл narrat. Annotavit Crome-
rus Polo. I. i . ex Dlugofsi His t. quod non fert Narva animalia veneno-
fa ufq; adeo, ut ferpentes, qui navibus Bugô delatis adhæferint, editô
Æbilô réfugiant, eùm prîmùm aquam ejus attigerinr. Exclufis fer-
pentibus, habet, circa Sura i oppidum Podlachiar, vermiculos defuper ni-
gros, in lateribus albos, bifurcis- caudis inftrućłos, vulgo fànguifugas
ex co denominatas, quod certo tempore affigant fe Luciis, eosq; fućtu
fere exfangucs faciant, imo interimant, li ad aquas fontanales ocyùs
non excurrant : ubi glomeratim degentes, etiam manibus comprehen-
-dunmr. Cæteros pifces ( qui Varfaviæ abundè fuppeditantur ) An­
guille magnô numéro fugerant, fabricatis decipulis paffim conclufæ.
XIII. NIDA ex fonte villæ Mosk.orK.ow conlûrgens, &r per ali-
quantum fpatium defluens fubterraneum gurgitem a g it, tandem ad
Dz.ierz.kow emergit. Dlugojfus Hiß. Pol. I. i. In Roxolania quoq; duo
ex monte erumpunt fluvii, quorum alter fertur per fuperficiem terra:,
alter mox terra abforbetur, & fub ea* pera&is aliquot leucis, in propx-
tulum rurfus emergit. Tylkowski Phyf. Curi. P. p. f. 34. Anguillis,
Cancris Nida abundat. Neugebaverus in Hift. Rer. Polonicarum.
XIV. NEMEN Cremero, NIEMEN Dlugofo, Germ. Memel >is
putatur elfe, quem Marcellinus l. хг. Chioiium vocat. Pacifîcus
S Vlugojfo
 TRACTA t u S V. SECTIO T.
Dlugojfo Hist. Polo. I. i. profundum enim , & inftar caldarii rorandnm
alvcum habet, ut filenter decurrcns, nec ncmoribus, ncc campis noce-
a t, fuis ripis contenais fluat. Idem in aliquibus locis, adeo indirećfcis,
finuofis circumagitur fluoribus, ut qui in eo navigant, integro die, na-
vigatione ехайа, ignem à foco hefternæ diei, ex propinq uu te locijpro-
pter alvei circulationem., frequenter fumant. Floret lub Cauna Ci-
vitate Litvaniæ, ubi confluit cum Vilia, quo tempore non aflumimr
ad coćturas m uld, ас cerevilîae, tanquam noxia aqua eftlorefcens. T jl-
ko w k. in Meteorologia C’wiofa. Circa Grodnam infenfiffimus inco-
lis eft, multorum enim annorum experientià eft dcprehenfum, quod
ad minimum denos quotannis,.quin etiam a veteri memoria quinquies
dcnos homines mergat.Töwz*?;- in Ligatione Polono - Lnvana in Mofcbo-
i) am. Nutrit Salmones, & Truttas, varias merces ex Litvania Re-
giomonto infert, tandem Curioncnfi Lacui,Boruffis Curtfch-Hajf()an-
fto Balthico Mari ) lllabitur.
XV. NOTESS1US, Notes с Gopto lacu ampüffimo Cujaviæ du-
ccns originem,fert Thryilas, Crotnsro Certas feu Cirtas, Erythrinos
£ie, Mrzonas, Siluros, qui ad Pakoftiam vaflo oris hiaru abforbebant a-
nates. Permiftus Vartæ,Oderam five Viadrum,alvco ubiq; lutosô, ingre-
ditur. Scriptores Germani antiquiffimas fedes Burgundionum fuiflc con-
tendunt, inter præfatos fluvios. GŁDA prope Uuie intrans Notes-
sium, Salmones, &c H aki fub Brda defcriptos offert pifeatui-, in 'Ja-
ß ro w fundo.
XVI. OBRA ad Mederecurn Civitatem Palat. Pofiianienfis offi-
cit bonæ cofturæ cercvifiarum, proximus Padica corrigit prioris viti-
um. In littoribus uliginofis ejufdem Obræ crcfcit copia ingens Ca­
lami Aromatici Offici. hujus radicibus avide vefcunturCancri: unde со-
ćłi, & cibis adhibiti, femper faporem amarum exhibent, non tameit
ingratum , quia propter hoc nutrimentum attradum , funt faluberrimi,
▼iiceraq-, apprimè roborant. Ephemendes M edico-Vhjfica GermanicA.
XVII. PINA commet pifces molli carne, odore lutulento, verùm
proventu magno. Ultra Pinfcum à Pina dićtum plures fluvii con-
ftuunt. Ab Oriente laiiołda, HoryhJVetlica, Типа. Ab Occidente Styr,
Stocha,
 De Fluminibus, Cr Vifcibus.
Stocha, Luhowiecz. , Strumień. Ab Aquilone Б obrok, Słucu, Lany, Ho-
rodeczka, qui Pripcti accepto nomine, ingenti völvuntur alveo, Bory-
ftheniq; infunduntur. Ibidem frequendffima, & alibi in Polefia Litva-
na, Caacrorum pifcatie, nam tot Caneri, quot linter ( navigii genus
eft, nobis Czołn ) capere poteft, unico groflo Imperiali confiant: fexa-
gena fæpe Polonicô iblidó emitur, eisdem aquatilibus porci faginantur*
De Nobilitate quifpiam Gedanum detulit ducerita pondéra ( Kamieni
dwieście) Oculorum Caneri, quodlibet autem pondus triginta libras con-
tinebat. Multa łibrarum millia Gedano in Bataviam öcc. feruntur navi-
bus. In quantitate maxima, eosdem lapides, tefte Langte m L:fli.de M a ­
teria Medica , Polonia transmittit Saxoniae. Expeditus Vratislaviam
plane onuftus lapillis currus,quem Sachs in Gammarologta,fc vidifle te-
teftatur; aquis vicinis Silesiæ, copiam Cancrorum grandem attribuens.
Infignis vis Oculis Cancri adfcribitur a, Baccio in Naturл Gemmarum,
ad coagulati fanguinis diflblutionem, expuHionem, calculos confringen-
«los. Opinione præfati Sachfii certiorum virtutum funt, quàm ipie ve*
rus ßezoar, in pefte, febribus malignis, morfibus venenatis öcc.
XVIII. PRIPETIUS, Prypec de palude proveniens, fluviis gran-
dibus aućtus, Boryfthenem feu Nieprum fubit. Cromerus Polo. I. i.
Latitudinc æquare Viftulam, ad femimilliare Germanicum exundarc
non raro obfervatur. In comitatu Sturionum minorum, Framea-
rum (quia frameæ antiquæ Polonac fimilium) verfantur Sturiones majores
Gefnero, Porculi marini Plinio, aliis Ellopes, Acipenferes, Ieüotrj no­
bis. Acipenfcr in mari nafeitur, led flumina dant incrementuin, pingue-
feit enim dulcium aquarum hauftu, & minus fuavem faporem exuit.
Cibus illi lumis, Sc mufcus,dum autem efeam quærit, fodere terram in-
ftar perci confiievit. Validiffimus in aquis, atq; m terra, dum innititur
ventri. Extra<äus ad ripam, aliquando caudâ fie ferit lapides , ut ignis
-profiliat, attritu nimirum officulorum, quibus corpore toto mucrona-
tus horrefcit. Apud Romanos Acipenfer crat maximi pretii,& fummx
nobilitatis, nam te fie Macrobio in Saturnalibus, à coronatis miniftris,
cum tibiis inferebatur convivio. P O P R U T U S , Poprut, in loco
quodam, volyitur inter rupes, ab utraq; ripa fie propendentes, ut fpeci-
S2 es
 TR A C T A TU SK SE С Г I О Г.
fcs concaraerationum exprimatur. Ex altiori alveo, in deprefïûtn ad ul-
nas plurcs fundum, aquæ feruntur cum vehcmcnti impcru, hagore gran­
di, catara&am efficiendo. Tandem Salmonibus, Truttis, Thymallis &c.
plenus mifcetur Donajecio.
X IX . RADUN1A nobis, Germ. Radune vel Rodaune ex lacu Ra-
duma prosiliens alio rendit nativô alveô; arte, iabore paratô, ad millia-
re unum protenso, Ged«mum ducitur. Mola oćtodecim rôtis con-
ftans, & horis fmgulis Ungaricum nummum feu ducatum pro vediga.-
li folvens in eodem conftructa fluvio intràUrbcm.Cellarius inDefcript.
Tolo. Froelichm in Biblioib. Versgrin a,mum. Singulare de Radunia
Çluverius A ntiquit. Gтнаіііс. I. 3, t, 4, propofuit hike verbis: Græci
homines, qui omnia externa vocabula ad fui fermonis,fuæq; linguae for-
mationes accommodabant, quum cernerent noftri Raduni vocabuluitt
affimile elle nomini illius amnis, qui parvus & îpfe in Attica Terra,
nomine Eridanus. noftrum quoq; hunc Redanum appellavcrimt Erida-
num, quod vocabulum per errorem, magno flumini Vilhilæattributum.
Mox quia à Pado, qui in Jonium Mare effunditńr, elećfcrum in Itali­
an), & indè in Græciam transportabatur, Græciq; ad oftia Padi legi pu-
ta b a n t, Padus etiam di&us Eridanus; dein vero cum nomen noftri a-
mnis clariùs atqjintegriùs intelligeretur, Græci pro Eridano, dixêreRIm-
danum fiuvium Gallicum. Suffragatus Qluverio Hartknoch m Se-
leElis Difputat. Hist, de Rebus Vrufsicis, te nor e verborum tali: quod Ve-
neti Succina (olebant emerc à Pannonibus, qui tunc a Venedis Balthi-
ci Maris accolis sibi ilia parabant, indè Poétæ, quod Venedis erat tri-
buendum, Venetis Maris Adriatici accolis attribuerunt. Fac ctiam flu-
vium iftum adeo exiguum еіГе, ut à Polonis Scriptoribus nominari non
meruerit, quid contra С Іиѵегшт folidif Quis enim nefcit, exigua non
raro Poétis, commodam fingendi præbnilï'e matcriam &c. Præterea mul­
ti Hiftorici apertè negant generationem Eledri in 011s Italicis circa Pa*
d u m , ibidemq; reperiri Eledrides Infulas. Tota fabulæ caufa, Succino-
xüm geftatiö ab agreftibus fæmmis, pro monilibus, decoris gratia. De-
niq; temporibus Herodoti percrebuerat fama, in Septentrionalibus oris
elle Eridanum ilium cleclnfcrum, dc quo idem lib. 3. ait. Ita H a n-
kn«sh>
 De Flurnmib'AS, Cr V if сthus.

knock, qui eandcm fententiam in Dtffertat. de Originibus Vrufùcis fe-

quebatur,fed quia viderat poftea, non ab omnibus probari cam, rc-
ccffit. Magna fiumini parvo data encomia, si non veritatem, /al­
tem curiositatem legenti adfernnt, ideoq; addućta, Alii Viltulæ, nomen
Eridani adfcripsêre, ut patebit in Viilula, fub num. 27- infrà ponendo.
XX. SANUS Сromei'oy Polonis San principium obtinuit in Befz-
hd Monte Sarmatico. Sæpe alveum mutât, ac in ripa,quavn de-
ferit ingentem numerum Iapillorum relinquit, qui ubi perfunduntur are-
nis, intrà paucos annos videntur perire: qui in terram abeunt, îllam
multùm fæcundant. Tylkowski Phyf Curi. P. 9 . Flexuoftis nimiùm
currit, nam licèt Premislia à jaroslavia duntaxat milliaribus quatuor fe-
paretur, terreftre agenti iter, attamen San Civitatem utramq; tangens,
milliaria fere viginti fijperare curfu notatur. In turba pifcium, Fa-
ty , Podunayki, Brzanki, le Lee, Marynkt &c. alibi rariores. Supra alve­
um (æpitis fe attollit, vicinos campos et agros latiilîmè inundaturas.
SMOTRYCZ Camcnecum Podoliæ circumfluens, Tyram ingredi-
ens, aquatilibus annumerat Truttas plufquam ulnares.
XXI. SRZEN1AVA, & DŁUBN1A ( quod nullis fluminibus
covnpetit in Polonia)folis fervore, aut hyemali conftnćtione non dimi­
nuai", tur in alveis, lcd æquo retinentes tenore undas-, foli de siccitate, Sc
frigoris immensitare non quemnrur, foli pluvias non requirunt, fed
naturali fæcunditate divires in fonte, æftùs , & pruinæ intemperiem
non borrefeunt. Dlugoffus H i t . Polo. I. 1 .
XXII STYRUb, Styr delapfus è monte prope Olesko, intrat Pri-
petium dccurrentem per Litvanam Polesiam. Si exundat latè atq; diu-
tius, tenuitatem irugum designare creditur ab agricolis. Silurorum pa-
trü vocari poteft, nam ad Kniebinin pagum viciniorem Luceoriæ, u-
nius hyemis fpatio, aliquot illorum millia renbus implicata: ad Alfz^ty-
r£p,jatku unico retis,centeni fæpe conclusi, led priùs ex fimdo,& «vi-
tattbus, candefaftis lapidibus moti. STRYJUS inter pilces nobiho-
res, Stnriones minores numerat, atq; Truttas, qnæ aqnis rapidis.. folo
glareofo, ac mundo gaudent. Copia ingens earundem, âc in aliis fiuvi-
tï, rivis, prælemm Pokucix, ubi arefadæ in foie, mittimtur ad vicihias*
S* Х Х Ш .
 V*RA С Т А TUS V. SECTIO I.
XXIII. TYRAS veteribus, Turto Tartaris, Nefter Cromero, n
bis Dniestr vel Niestr, с BcfzÀid monte non longe à Sani, atq; Tibiici
fontibus venions, Podoliam à Valachia sive Moldavia longô fpatiô
dividit.'Adjacebat ci Oppidum Tyra,Ophiufa antea dićhmi.* ad oftium,
Icribuntur ab Herodoto mansifïe Tyrytæ, Tyrigitæ л Strabone, Tyragc-
tx a VLinto. Plurimse, casq; nobiles fpccics pifeium, non sine Sm-
riôHC-uainore » W yrozubo, Podufta ore infra capur inftrućŁa. Cypri-
n i, Carini Gazjt, vulgo Carpiones, Karpie, in longimdinem tanram
exerefeunt circa Iaborlik &c. ut fcmitre s ulnas attingant, quatuor, vel
quinque groffis Imperialibus, id eft, floreno noftro Polonico fæpius æ-
ftimati. Deficxô nonnihil ad Meridiem alveô, inquit С rormrus, fuper
Białogrodum Urbem Turcicam, qua: & Moncaftrum dicitur, in Pon-
tum Euxinum, sive continentem ei Obidovum Lacum infinie. Po-
situm eft, in Lacum Obidovum, dici forfan debuerat Ovidovum, nam
Ruffis idem lacus, eft Owtdowe Ozero: Ovidius enim non procul exu-
laverat, Ita Aućtores varii fentiunt, Liber Triflium Poetл indicat, de-
niq; ab IJfelt in Hist, fui Temporis, pag. 737. con fimiar fequenti hiftoria:
Woynowfcius Polonus Nobilis, Pôéta elegans & Hiftoricus perfvasit
Legatis Polonia: an. 1jS i. ut celeribus Requis fecum ulteriùs proficifce-
rentur, velle enim se illis Ovidii Nafonis iepulchrum oftenderc alïcre-
bat. Cùmq; ex Valachia fex dierum itinere à Boryfthene, per vaftiflima
loca progreffi eflent, in amænam viridemq; venère vallem. Erat in me­
dia valle fons limpidiffimus,juxta hune, acinacibus fuis evaginatis, gra­
men , quôd in eo loco copiofum erat, cralHun, altumvè demetere cæ-
perunt, donee farcophagum virgultis, quisquiliisq; teftum", & in eo
literarum veftigia invenirent, quibus à lbrdibus purgatis, epitapbium
legerunt Ovidu, erat autem cjusmodi:
t i l e fitus est Fates, quem D h i Çœfaris ira
A ugusti, Latia cedsre jufsit humo.
Stipe mifer voluit patriis occumbere terris,
Sed frustra : hunç Uli fata dedé're locum.
Eft autem hujus fepulchri locus ad fines Græciæ, non procul à
Ponto Ецхіцо, quondam lubitatus, ut ex rpinis ædifiçiorum, Uxbiumq;
colligitur, XXIV.
 De Fluminihus, & V;feibnf.
XXIV. V A R TA apud Cromoloviam oppiditm orrfts, per Ma­
jorem Poloniam currit, aućtus Prolnâ, Notesiô, Obrâ,prope Cuftrinum
Arcem in Marchia Brandeburgica, in Oderam ex Silesia sibi occurren-
ttm influic: Odera infraStctinum, Marî Balthicô conditur. Varini
populi ad Vartam, citra & ultra Poinaniam, л Sarnicki in Chorograph.
Ueteris Polo. habitâfle referuntur. Meminit Varinorum Tacitus in L ’b. de
Moribus Germanorum\ Reudigni, Varini, &: Eudofes fluminibus, aut
fylvis muniuntur. Idem fluvius cum Profna fpeciem Infube
efficit, abundat pifcibus, inier quos nobilior Barbo sivc Barbus, Varro-
ni Barbams, aliis Muilus barbarus, Germanis Barbe, Barme, nobis Bar-
wena, Barwa га defcripta ab Jlldrovando in Hist. Pifcium. Si longitu-
dinem fpcćtemus ( inquit ) pifcis eft oblongufculus, rotundus, in late­
re comprcflus modicè, roftro longiore & acutiorc inftruftus. E fuperio-
ris roftri extremo, appendices duæ dependent, branchias habet quater-
nas, dentibus caret, oculi parvi, pupilla nigra, quam ambit circulas au­
reus. Nomen illi, juxta I отt опит m H ist. Naturali Pifcium, cuta-
cei illi cirri dedêre, qui inftar barbæ dependent; idcirco à Bellono My-
ftus, ab aliis Myfticatus vocatur. Icon ejufdem pifcis, in Hist. Pifcium
à Gefnero édita fpećtatur. Frequcntiffimus quoq; oblongior pifcis,
nitoris argentei, fquamis exiguis tećlus, lineâ utrinq; a branchiis ad cau-
dam notatus, Cromero Cirta, nobis Certa, Germ. Zerte,Thryfla Schvenck-
feldio. Hæc verno tempore, de mari prodit dulces captando aquas; cir­
ca Urbem Sk.wirz.yna, pagum Dłusko &c. in magno numéro capitur
in Augufto,inftantc hyeme redit ad aquas falfàs. Mifcentur Ciras Krinii;
Bulenii, Lucio perca*, nomine cor, posito à similitudine, quam cum
Lucio, & Perca majore habent; nullum enim nomen illarum vetus,
piaster hoc a Gefnero inditum.Sandinas vocat Ditftionarium vulgare ve­
tus, Cromerus Sedacios, Pruffia Sendaten, Caniat, Polonia Ssdacxje.
Anguillæ fere triulnares, naflas quandoq; intrant, cum craffitudine ex.
tensioni proportionata. Cancri ad Koto oppidum, mole, pingucdi-
ne, fapore commendati, etiam Siiesiar, in ea, Vratislaviæ. Ex cre-
bris eluvionibus recenfentur nonnuilae. An. 1514. ad Pofnaniam,
vim magnam aqaarum protulit Auguftô medio, duravit tribus hebdo­
mad»
144 TR A C T A T u S V. SECTIO J.
roadis inundatio. An. 15 51. copia tanta aquar erupit, ut homines nari
Pofiianiam većti, portae fornicem manu extenlà rangèrent, in fori me­
dio, equorum dorfa undis operta viderent. An. 16S9. sic fupra alveum
Ге Ге protulerat, ut parte ea, in qua Conventus Ordinis Minorum de
Obfèrvantia, nemo nisi fcaphis adiret Uxbem,& Cathedralem Ecclesi-
am , hebdomadarum duarum fpatio, Ex. M . S. S. An. 1698. inun*
davit aras in Templo D. Magdalena:, & Carhedrali: Chwalifzevi ad
ædificiorum tećla afcendit. Mergebatur profunde Srz.odka} aquas penes
gradus exftruftos ante Tcmplum R .R. Patrum Strićfcioris Obfervantia;
uibftitêre. Ex. M . S. S. Similem aquarum multitudinem indicat lapis, in
Ædibus Corporis Chrifti, parieti impositus cum infcriptione. An. 1709.
diebus primis Aprilis, occupatô Chwaliizevô, Sc Srzodka, dum altitudo
diluviei per portam aquaticam nititur intrare U rbem , de tumore remi*
sit. Idem plane contigerat an. 1711. ad finem Martii.
Г X X V . VERISSA, Germ, Fers volvit aquas in Palatinatu Pome­
rania:, ad Scarfeviam, Stargardum, Peplinum : nutrit Truttas, Brz.o-
nas, Klenios, leUenios, exterosq; pifces præilantiores. Ad Mevam, Lam-
petræ reticulis concludunturj quæ in autumno, poit diem Sacram Mi­
chaeli Archangelo, relido Balthico Mari, Viftula: fe committunt, hye-
mem fuperaturæ. ! W D A in eodem Palatinatu, Truttas ultra ul-
nam protenfas tenet, ad Swiecie ingreditur Viftulam. Truttæ omnes
Salmonibus, Willughbei in Historia Pifcium judiciô, funt cognatac.
Quæ autem grandioribus maculis rubentibus pićbe, carnem rubefcen-
tem ferentes capiuntur, Salmonatæ, id eft, Salmones parvi, à recentio-
ribus denominatæ. W IEPRZ Dlugojfo, Vieprus Cromero, Aper
Cluverio ( ad quem Baftarna: populi olim confederant j navigabilis, pi-
fcosiffimus, Wyrozuborum See. altor.' I
XXVI. V1NDA Ducatûs Curlandiæ, in Mare Balthicum influit,
à cujus non procul oftiov maris profunditas ingens, locus periculosilli-
mus. Tabula Geographica Livonia. Si proponatur, die quibus in
terris capiantur in æthere pi/ces ? refpondebitur, fieri id ad Coldingatn
.Curlaudiac, in Vinda flumine, ubi pilces imminentem fcopulam transi-
lirc fatagentes, retibus in àére expositis fe involvuut. Chwatkowski in
 De Flttntinibus, Cr Pifcibus.
Stngularibus Polonia. In: eadem Curhodia pifcium abundantia fum-
ma. Pleriq; flavii Halccum quoddam genus promunt, Germ, Strömlin­
gen, harum tantus eft numerus, ut uno groflo Curlandico emas vi-
ginti. Lentilius in Memorabihbus Qnrlandiл.
XXVII. VISTULA PUnio 8c Viftilfus, Jornandi Vifela, M ar-
cellino Bifula, M eU Vifula, Vadiano Juftula, aliis Juftilla, I (lula, Ori-
entalibus populis npbis vicmioribus Alba Aqua, à colore albo, Germ.
IVeichfel, Wetxel, Polonis W isła, juxta Dlugoffi incerpreutionem, qua­
si fons pendens, nam è monte cum fragorc magno excurrit, & ante-
quam in fubje&um recidat folum, pendenti magis, quarn fluenti eft si-
milior. Alii, reference Pratorio in Orbe Gothico, à у осе Polona Wiosło,
live Ruffica Wisło, id eft remus, deducunt W isła, etenim dicere do
wiosła, do wiosła, remigibus eft ufitamm: & quod fluvius ifte primo &
principaliter apud Polonos fuerit nauigabilis. Vandalus quoq, paffitn
denominatur, sive à Vandalis populis flumen hoc olim accolentibus
sive à fubmerfa Vanda Ducifla Polonia:, Oritur ex monte Skałka,
prope Skocz.ow oppidum, fupra villam Wflronie Ducatus-Tefchinensis
in Silesia, tendit figuram arcus efficiendo, Sc antequam excipiatur a.
Mari Balthico, 8c Habo , quinquaginta flumina capit magnitudinis ju-
ftæ, inquit Sarnicki in Defcript. Polo, quorum pars bona eft navigabilis.
Si autem minores fluvii addantur majoribus, juxta Dlugojfum, oćtogin-
ta tres infunduntur Viftuhe. Ab Urbe Cracovienfi usq; Gedanum con-,
ficit milliaria Germanica centum, computô Tylkowski in Meteorologia.
Curiofa: quapropterCracovia altior eft Gedanô quadringentis palmis Ro­
manis. Non invenitur Regnum ejusmodi, fenfu du Plefsis in N o*
velia Geographia Orbis, quod dominium extendat ab origine prima
navigabilis fluvii ad extremitatem? utrumq; littus poflidendo, tale Po-
loni foli tenent in Viftula. Inter Torunium & Dibovum Arccm,.
ad nongentos paflus viatorum diffufus, alibi lador volvitur. An-
tiquitus plurimas gentes confediffe ad Viftulam, teftantur Scriptores. Po-
nit Plimus Venedas, Scyrros, Hirros: Jemandes Vintdaros, Vidivarios,
& Gepidas venientes ex Scythia: Lazjus Reges fcprcm Burgundiorumi
PtMtoritis Bulanoe, Fournier Gothinos, Ligios, Logiones, Baftarnas,
T Pcufinos,
 TRACTATUS Г . S Е С Т tO 1.
PeucinosjEftios, Venedos. Quomodo Vandali ad cundcm manentes flu-
vium cum Vifimarc R tg e , à Gebrich Gothorum Rege ѵійі, fedibus
deturbati, Pannoniam ingrcffi funt, Conftantim Magni tcmporibus: tan­
dem à Stilicone impulsi Rhenum transierunr, Nauclerus Chromcorum
Vtlumme z.Generat. 14. defcribit. Inter Polonos amnes primatura
promeritus eft & cncomia, quæ fequuntur. lrr menfam frumenti
vim bénéficié Viftulac, Chroni, Dunar luppeditat Polonia regiombus.
Conclus in M athem atik ■Hißorica Geographia. Dignus Viftula, qui
prx omnibus aliis Septentrionis amnibus, antiquiffimam mortalium me-
moriam obtineat, quando etiam nunc alimenta tori propemodum Eu­
ropa: transmittenda, ad mare commodus devehit. Cluverius Antiquita*
turn Germantл I 3. Viftula dominus» ас dccus omnium eorum amniurn,
qui Borcam versus per Sarmatiam fcruntut. Hcnelius in Sileftograpbia
Renovata. Scateant alii fluvii arenis aureis, Viftula præ auro, præ--
ôantiori gaudet dono; nimirum ejus bénéficié, plurimorum Regnorum
rićhi fufticiemi defteientium neceflitati fuccurritur. Gadebuschms in En-
comio Regni Polonu. Viftula fluvius eft, qui Vetemm hiftoriis, ac
Poétarum fabulis fub Eridani nomine celebratur, cujus Appollontus tn A r~
gonanticorum l. 4. duplex oftium facit, alterum in Oceanum, alterum iii
Jonium Sinum efhmdens, qui error indc natus videtur, quod in vêtu*
flis Poétarum monimentis inveniiîet, Eridanum in Oceanum Septen*
trionalem evolvi : & apud pofteros didiciflèt, Eridanum in Adriam mul-
ris exire oftiis, quos conciliare volens, ex uno flumine, duo bra­
chia in diverfas orbis partes deduxit Re&iùs Herodotus à Vctuftioribus
didicit, Eridanum in Oceanom Boreum dcvolvi, atq; indè Ele&runt
adferri. Qui s autem, 6c ubi gentium, rerrarumvè hic frient; Elećkrum
nobis demonftrat apertiflimè, quod in Europa, uno dunraxat rn loco
іпѵспіті fatentur omnes. Ex quibus manifcftè apparet, Viftulam Erida-
num nominatum olim fuifte &c. Nec miram eft, ab hoc Endano, ad
alterum, qui in Adriam flurt, fabulam à pofterioribus, quibus Sarmatia
minus, quam prifcis nota efler, fuifle translatam propterea, quôd &Vi-
ftula, Padus in Sinum Venedicum exoncrentar. Cùm enim almm
Sinum Venedicum ignorarent, quam cum, qui ad intimam Adriatiei
Mans
 î)e Flumłriibus, (У Plfcihuf. Ï 47

Maris partem mveniretur, crcdiderunt, quæcunq; dc Ele&ro, Sc Erida-

no dicuntur.ad Padum elTe referenda. Vera igirtir hiftoria fait Elcćtrum
ad Eridanum inveniri, fed Sarmaricum, ad cujus oftia ha&enus efFo.
ditur, & apud Gcdanum, aс Montera Regium, in Mari Sarmatico col-
ligitur. Haćtenus Brxtn Agrippinas de Pr&cipuis Toiius Univerji Urbibus
l. 1, tit. Gedanum. Et Goropius inVenedicis Eridanum nullum аііцт
ftatuit efle, nifi Viftulam. Italiæ enim fluvius Eridanus in Vefulo mon­
te nafcens, in Adriaticum influens Mare, hodie notiore nomine Padus
appellatus, ele&rum habere negatur & л Cafio Mntinenfi S .J . in M i­
neralogia y his formalibus verbis : Italiam vero, fi excipias Græcos, qui
cam eletStri akricem dixêre,nec Veterum Romanorum teftimoniô, nec
eorum, qui noftra, & fuperiore memoria cogitationem fuam pofuêre
in rerum naturalium confideratione, laude tam pretiofi partus gaudere.
Sit excitata lis haec fub judice, quemadmodum enim contra torrcntem
niti eft operofum, fic oppofitam communem fenrentiam, antiquitate
tota firmatam tollere, aut infringere eft diffi cillimum. Iraq; dum Eri-
«lanum Italis non eripio, Viftulac profimditatem magnam conceflàm à
natura anriquitus, notitiæ porrigo, verbis Hartknoch in Epifl. Nuncu-
fatoria Burgrabio Regio, Prtconfulibus, Confulibtts Th9rumenfibus,Chro-
ntcorum Prüfsix à Petro de Dufburg feriptorum: Thorunium ab incuna-
■bulis fuis vela diraittebar in Daniam, Sveciam, Brabantiam, Flandriam,
aliasq; Europa: partes. Fabulis quidem hate non abfimilia, multis hodicr-
nam conditionem Viftube conuderantibus, efle videbuntur, fed ut Aćla
Publica Urbis hujus fallere nos ne.qucunt, ira facile quoq;dubiis occur-
ritur. Nimirum alveus Vittulsr quondam erat multo auûior, coq; pro-
fundior., ut magnamm quoq; navium capax cftet. Circa initia vero Sa:-
culi ХУ. Viftula crebys inundarionibus alyeum fuum egreflus, fabu­
ło multa opplevit loca. Quare libcriore jam curlli gaudens, navigatio-
nes dićtas, magnô Xhorunienfiums & Culmeiiiium damno,ftitit. Co-
piofos ac pretioios quod fcrat pifces, Hermann mCapiftrane Triumphan­
te teftatur: quod Sturiones majores ex mari afcendant ad Viftulam, т а ­
зеimèq; crefcant, Aldrovandm I. 5. de Pifcibus annotavit. Iidcm Sturio-
»cs ad extenfioncm ulnarum plurium mterdom accedentcs, in Urbibus,
T i Oppi-
 TR J С Т А TUS V. SECTIO I.
Oppidis adjacentibus Viftulæ, tcnuitcr xfliraati diftrahuntur: Gecfani
optimc conditi, vafculisq; inclufi, in Angliam, Baraviam &c. delati na-
vibûs, pretium acquirunt notabile. Traditio fert Varfavicnfium pifca-
torum, quod è Mari prodcant quidam circa diem D. Adalberto, alii
circa diem S. lacobo Apoftolo, alii circa lucem S. Bartholomæo dica-
ta m , ultimi circa Exaltationis Sacræ Crucis Solennitatem. Numerofie
Lampetræ prope Graudentuni, Torunium , Varfaviam See. Salmones,
& Carpiones grandes, pingues, nonnitnquam bicubitales, Certy, Rapy,
K o zy , Krapie, Podufly , Steki, frequentes.. In G urfz.ke paçi Toru-
nensis vicinia, an. 1700. Iulii 3. Meijer colonus pifeem vulgo Velfum,
alias Silurum in ipfa (uperfide Viftulæ, præter morem fe le volutantem
plumbeô globo trajecit, Sc dum diilecat, ecce alter quidam Ionas in al-
Yo pifeis integer q u o ad membra corporis, vitâ tarnen privatus con-
fpicitur. Puellum recens natum bellua ri&u fuo exceperat. Ex N ovit
L'.t^rarùs Mari* Balthict, Ltbeca impreßis. Reiiqua pifeium turba
omittitur, quas mira efl: Vadiano, ubi mare ingreditur. Ante ingreflum
in duos alveos feftus, aggeribus latis, alti« munitus, Infulam Germ.
Croß - IVerder, vulgo Zulavam majorem efficit, FnfchH ajf feu Habum
intrat: tertius alvem L m w la Balthico Mari mifeetur prope Weixelmun-
de, nobis Mindam : ubi lllius levior aqua fupernatat marinas aquæ cras-
siori Sc graviori, propter admiftionem exlialstionum terreftnum. Ad
iftud oftium Spener in Tabula Geographica Germania Antique, inferta
R o tit't ejufdem Germania ftatuit Elećtrides Infulas ; Fournier in Geogra-
ph-ca. Orb. Notiiia Inlulam de Neringe vocat Elećtridem, ab elećtro.
fluvius idem, colle&is undis,latiflîmè fe extra ripas folet proferre,infu­
las novas ftatuere, demoliri antiquas, velun ludibundus, quietisq; im­
patiens. An. 1218. maxime auftus inundaverat partem Gcdani:
an. 1403.in Aprili, ruptis aggeribus eandem Urbcm attigerat: an. 146 f.
validiflimo vento commotus objećtamenta fregerat, ac juxta Cunckett
cum ingenti damno,pervenerat ad D. Barbara? Templum. Cafimi-
г і з т , Srradomiam Cracoviæ proximam, an. i486, ita impleverat, ut al­
tar ia in Sacns Ædibus lamberet. Gedanenfem Zulavam, an. 1515.
inD cccm bri, natare fecit:an. i j i 6 . & 1528. nigras aquas volvens per-
fregit
 De FlumiriibusPifcibus. *45
fregit obîcetn : an. 1525?. Motlavam auxit cum periculo gfanariorum
Gedani positorum. Ibidem an. 1 <40. ante diem S. Marthiæ Apoftoli,
in Infula minori feptemdecim pagos, fubmersis pecoribus, occupavit;
tećta domoram attingens an. r ^ j.e id e m lnfulæ fe infudiflc vifus. Hanc
ex Hennenbirgen Chromcis Prüfstл. Prodieii loco habita eft cxun-
datio, an. 155)3. in Iulio, & an. 162!. quam Èeidemtenius in R*bus Po­
lonia videtur fic dcfcripfifle. Sigismundo III. regnante,diluvies erat Cra-
coviar, cum plurimorum ardificiorum detrimento. InÆde OrdinisMino-
rum de Oblervantia, ad ulnas tres aqua excreverat, eandcm profundita-
tem in Templo D. Catharinæ tenebat. Plures villæ abforptar cum inco-
lis , die Augufti j. Inter Graudentum, & Mariarburgum, an. 1651.
inquit Cellarws in Defcript. PolonU,\iftu la inundatione horribili regio­
nem totam involvit adeo, ut infra Graudemum quingenti circiter ho*
mines, in Infula majori circa Mariæburgum, & Elbingam, aliquot mil-
lia in aquis perierint: ac duo integri pagi cum omnibus ardibus, humi-
nibus , & animalibus ablati fuerint. Ante bellum Cofaticum cum
Chmielnicki, mapalia incolis plena abforbuifle in Minori Polonia: an.
1646. invasifle Pruffiar pagos, homines multos, & animalia privâflr vi­
ta: Dantiici fiibterranea conclavia complev iflè, Theatri Earopai Tomus j .
enarrat. Penes Cracoviam, Cænobium Ordinis Minorum de Obfèrvan-
tia, an. 1652. cubito tenus inundaverat, homines merferat. Nec inlepi-
dum vifu, defluentis fæni acervo lupum fimul cum capra infediilè, mi­
ra in præfentiiïimo periculo lÿmpathiâ. Cafa quoq; lignea cum funda*
mento abrepta, ripæ adnatavit, in qua trium puerorum mater, fameli-
cæ proli parabat fubcineritios panes. Ko. howski .Annal. Polo. Cimanere
i. Pluvias menfium quatuor fpatiôj, fere dicbus fingulis decidentes,
fecutus grandis Viftuhe tumor, an. 1714. in Augufto. Hie in ZuLva
Elbingensi, perfrafta aggeratione terræ, ultra milliaria quipque libcvc
promovit curfum, ut colonis eriperet adulras mefl-s, damna iuferrct
maxima. Tunc & Praga ad Varlaviam erat operta medio tenus aqu\s>
pagi adfiti ripis fensêre ftragem. Aiveus liexter IVogat, an. 1717.
die 26. Martii, immodicè au&us excuffit pontcm ad Mariseburgum,
foblato aggere trecentarum leptuaginta trium ulnarum, ædifkiis fubru-
T } tis,
 TRACTATUS Г. SECTIO f.
tis,hominibus plusquam viginti raptis, larè fe effudit in agros. Glaciei
fraćta: jun&a aquarum vehementia, an. 1719. Martii 17. ad demolitio-
ncm ardificiorum muris Tonmenfibus vieinorum, pontis cotius, domo-
rum aliquot in Infula, vulgà К ера, fuffecerat; portam Moßowka oc-
cupaverat, fregerat fylvas atq* rapuerat. Strićtim dicendo, Гаере demis-
sioribus ripis fuperfundimr alte: rurapendo aggerationes, profundiùs e-
gçrit humum, efficit ftagna in Zulava MaruTburgenfi, Elbingenfi, 8c
Gedanensi. Cum impendio maximo, non minori laborc locus unus, in­
ter atveos binos, Głowa dićtus, alter inter Mevanj,& Dirfaviam Noga-
to adjacens munitur trabibus, ferro, lapidibus, ad quem reftaurandum,
an. 17 19. fexagenai trecentas trabium grandium ferebat fama artificem
requifivifle.
f~ XXVIII. Præter addućtos fiuvios,in montofis locis ultra Craco-
viafn, Lanckoronam, Zivecum, Ielefniam, paffimq; alibi, rapidiffimi
amnes cadunt de montibus. Hi fic augentur pluviis, nivibus liquefaftis,
ut brevi tempore impleant alveos, imo excedant : aft dum denegat çx-
lutn imbres, primo tardi procedunt, tandem difparent, relićta modica
fcawrigine, cui multitude Truttarum minorum, & majorum Podrjbki
dićbnun innatat. Ibidem Strwiaz, , Ostawa See. inter montes finuosis-
simc defluunt, quapropter dum milliare unum conficirur, triginta, a-
ut quadraginta vicibus fupecantur à yiatoribus. Sparfim labuntur
rivi pcllucidi, qui пес frigidiffimis ami temporibus concrefcunt in gla-
cicm, in magnis æftatis fervoribus gelidi manent. Adfunt, qui foli-
diffimam glaciem fcrunt, aft non ubiq;, loca ejusmodi Oparzyska vel
Oparzeliska vocata, Hydraube feu molæ aquariæ numerosiflïmæ,
Pilæ fullonica:, ОЩсіпас ferrariæ, Officinæ pyrii pulveris, Officinæ ta-
bularum feu aflerum non rarx in flumimbus, atq; riyis,:Chartanæ Of-
ficinæ in Minori, Majori Polonia, & Pruflia ftrućbe, In Scepufto ad
Teplic una, propter prseûantçm papyrum, ctiam apud incolas Hungari*
Celebris.
* £ XXIX. Poft fluvios, incolæ fluriorum pifees (upra non pofiti re-
femntur. Alburni, I^eucifci Rondeleùo, aliis Ruboculi, nobis Płocice,
Płotki. Ариаг pilciculi omnium minimi, vilifllmi, Mrz.ewkt, Ówiefek.
BdelLe
 De tlumnibuS) i y Vifcihus.

Bdella?, O/fzanki, quafi alni pifees, quia inter alnorum radices ver/ànrar,
cuticulâ fine fquamis tegunrur. Coracini, Karasie, brcviores, longiores,
latiores 6c ciafiiores. Cyprini hybrid* feu Coracini hybrid* , K arfkara­
sie b minores Cyprmis veris, fed latiores, pinguiores, candidiores. Ab
iisdem Coracinis dégénérés , videntür elfe illi, qui nobis Dubielet Ger-
ir anis Unbelt?. Cobites fluviatiles Rondelette, Muftelæ fluviaticæ mmi-
п. г Geftero, nobis Slize. Cobii vel Cobiones, Gefnero Gobii fluviales,
villgo Funduli 5 Kidbte. Erythrini feu Rubelliones, Уaitee, Jaiie. Lucii,
Gefnero Lupi fluviatiles, Sixz.ufaht parvi,mediocres,& maximi Szczu­
ki vocati. Magnimdo illorum mfrà patebit. Muftelæ fluviatiles, & lacu-
flies, Bellomo Barbotæ, Barbochæ Crometo, noftratibus Mtentufy, he­
par illarum eft in deliciis. Ophidia ( voce Plinii utor à forma ferpenns
dedućta) Germ. Peiskeïn,nobis Piskorze. Hæc dum manu premuntur, fi-
bilant, ftndent, & ægrè id fe ferre fîgnificant. Impleverunt maxime a-
qtias utriusqj Polesiæ, exficcata accenfa, loco faculæ ex fevo funt non-
nullis ruricolis, in quodam Palatinatu.Percæ fluviatiles majores,Okoni*,
Perc«e fluviatiles minores, Bellonie Cernuæ, Jazgdry, с и т lapillis can-
didis, rotundis in capite* Porcellus fluvialis, Swinka, hic Acipenièris
more, roftrô fodit terram, os fubtùs gerio Thymalli Gefnero, aliis
Afchiæ, Umbræ fluviatiles, Lipienie. Tineæ s iu fпи о, Merulæ fluviari-
les, & lacuftreś Gefnere, nobis L m j, mensis divitüm alibi inferri foli-
tæ, apud nos pauperum cibus. Vindofar Alberto M . aliis Vendofiæ, U-
kleie, ZJkleyki. Inveniri pifees in flumine quodam Litvaniæ, cum
\iridibus pinnis, TylLewski Pbyf. Curio. Part. 10. tradit, hi copiose fi
edantur, inducunt febres. Reliqui pifees expoaentur in lacubus, atqÿ
ftagnis/Iam Luciorum vaftitas probatuf exemplis. iQuidam Polo­
nus Cracoviènsis narravit Aldrozando Seriftori Hißoria de Pifabus, Ce
vidiflè anferis pulloś in ventfe Lucii,/& hujus generis pifeem aliquan-
do anciilæ pedem iń pifeina apprebłndifle apud fuos, Fulicam qr.oq;
deglutiville. Cuntigit exemplum mnile in Zarnovecensi lacu Palatina-
tûs Pomerania: : in piicina majori feu rtagno Roxolamæ, nam Lucius
devorâlîe (æpius anates tunc deprehenfiis, dum captus, fećhisq; fuerat.
lidem annosi pifees capita quah muico obdućta ferimt, ad menfutam
ftate-
 TRACTATUS V. SECTIO IL
ftaturæ viri proccri cxcrcfcunt, in fluminibus, lacubus, ftagnis. Lucius
ille otnninô grandis e(Ie debuerat, qui in Roxolania, vulpem fiti affli-
ćtam, accedentem ad aquas apprehendit tam fortiter, ut poft lućtam
non brevem, in ilia dentés relinqueret, evadendi modum prsecluderet,
atq;fic à villano accurrente,.fimul,cum præda capcretur predator; captas
ad Ioannem III. Regem glonosiffimum dcferretur, rari immens titulô.
In fuburbio Pofnanicnsi Lucius pifeinæ immiflus, aucupis officio fungc-
batur, paflères advolantes ad aquam, illâq; fè perfundentes æftate, ca­
piendo. Indicârunt capturam propè triginta roftella incluia ventriculo,
concoćtioni non fubjećta, Ultra ducentos annos yivere Lucios pos­
se tradit Hartnaccius in Admiranda Phjrßca: ad quadragefimum an­
num a Bacom édita Historia Fita, Gr Mortis, eorum extendit vitam.
Stagnum Palatinatus Volhiniæ ad pagum Taraz. fervabat Lucium exce-
dentem longitudine plauftrum rufticum> vitä attingentem-annos nona-
ginta, judicio pifeatorum, ætatem illam ex notis maxillæ impreffis col­
ligendum, Hic è profundo emergens comprchenfus fortuitö, in frufta
fećtus implevit dolium, Major longé ætas Lupo fluviatili adferi-
bitur л Gefi/ero: in ftagno ( inquit ) circa Hailbrum Sveviæ Civitatem,
an. 145)7. captus eft Lucius annulum ex ære Cyprio elaboratum circum-
ferens, Græcis literis inferiptum taliter; ego lum ille pifeis huic ftagno
omnium primus impositus Ffiderici II. manu, die j.O dobris,an. 1130.
unde annis ampliùs 167. vixifle compertus eft, Penes Gefnerum fit fides.
hiftoriæ, Aristoteles de longitudine , & brevitate vitæ confulatur. Pi-
feium ipccies aliquot congelatas in aqua, & deinde in nive per dies non
multos fcpultae, refert Conradt m Dijfertatiombus Medico - Phyßcis ds N a ­
tura, atf, JLffeff’kus stupendis Frigoris, fi aquæ frigidæ imponantur, & pau­
latim in calore temperato detineantur? revivifeunt, ac çibo admodum
aptæ evadunt. JExperientia .comprobat dićfca, nam quidam hycnie
iter faćhmis Cracoyiâ Torunium, trahis ęongejatas Tineas iiitulerat.
Ex illis una menfæ apposita, fçcunda fæno involuta, oblivioni tradita
eft, ad ipfum tempus reditûs. domum, in qua dum res coémptas de-
promit, pifeis apparet, aquæ impositus in .cubicub calido dum paratur
culinæ, motibus crebris prodidit vitam. FOSSILES feu fubterraneos
pifees
 De Lacubus, Cr Pifctbus.
pifces in nationibus cxteris dari, Nierembergius S. J . in Hist. Natw ali,
Schottus in Phjf. Curiofa memorat. Taies cùm parvi eflent, (ènfa -Agri­
cole de Animant. Subterraneis, cavemulas proximas aquis, fîmt ingreffi,
crcverunt ibi, ncq-, valcntcs egredi, paftum acceperunt ab aqua; Ica fcr-
vatos, quidam propc fluvium Vartam,in Palatinatu Pofîianienfi cfFodc-
rat ; alius in loco remotiori к lacu, Tincam vivara de terra traxerat.
Teftudines aquaricas (Z otwie) sive in aquis dulcibus, fluminibus, lacu­
bus degentes, ait y onfi onus Author Hist. Natur, de Quadruvedibus, in
Polonia multas confpicies. Numeroße in Litvania circa Pinfcum, Ne-
svifium ôcc. carnes phthificis cum hordco fumptæ maxime utiles."

S E C T I O II.
De
LACVBVS,PISC/BVS,ëf INSVLIS N A -
TANTIBVS.
I . ’W" AGUS, Jeiiore, eft locus profundus, concavus, conti-
I nens colleftionem aquarum perennium, ex meatibus occul-
tis terrar, defluentium. Quadruplex datur, primus пес accipi-
ens, пес reddens fluvium: fecundus emittens, fed non fufci-
piens: tertius accipiens, aft non reddens: quartus ut recipit tanquam
hofpitem, ira emittit vel majorem, vel minorem, vel æqualem fluvi­
um. Non raro lacus per canales fubtcrraneos communicant aliis lacu­
bus aquas; erumpunt novi, veteres exficcantur, difparent. Per lacunara
intelligitur parvus quidam lacus, aquis minus utilibus, ac impuris re-
pletus.
II. Polonia: regio lacus, & ftagna permulta poffidet, in quibus
omne pifcium genus. Mercator in Atlante Minore. In MAJORI
POLONIA propc Gnefnam,lacus quinque faluberrimis referti pilcibus.
Submeriione Jovis, Marris > Plutonis, Ccreris, Diana:, Veneris, lacus
V Swiete
 ł 54 T R A C T A T V S V . S E C T I О II.

Swïcte memorabilis. Damalew ex. in Serie Archiepif. G lefnenfnm. LE-

D N lC A Lacus duo miiliaria Polonica, SLESlNO quatuor, P O W ID Z
tria in longum conficit. BLA N DN O ampliffimus, pikibus abundans,
L U B S T O W O ad miłliaria duo protensus. Di-igoffks Hist. Pol. I. i. Cir­
ca Pfkczjew plures decades lacuum, & in circumferentia Корапіог, pi-
fcibus repletæ optimis. Lacus contiguus pago Kiekrz. pifeatu C ele­
bris, ejus profunditas äd quinquaginta ulnas demiffa bolide vix cxplo-
ratur, pifeatorum reliante experimento. Lacus Monafterii Vongro-
yecenfis pifeem non vifum obtulit, qui a Militibus Svcticis Roch Nor-
yegiae appellabatur. Sole ficcatus, appenfus, in Ædium Religioiarum
aditu, difeurrendi materiam præbet, quomodo aquæ il!æ a mari remo-
tiffimæ fuiceperant advenam piicem,vel indigenam produxerant. LU-
B1KOV1ENSIS iacus, ante Solen. Natalem Domini, vehementi frigorc
fie non conftringitur, ut fecurè pifeatio poffit mftitui: in Januario3
vcl Februario, etiam remiffiore gelu folidatur in cralïam glacitm. Ex-
halationibus cahdis abtmdare videtur, quæ dum evaporatione non mi-
nuuntur, congelationcm impediunt. Similem lacurn Sibaldns tn Prcdro«
то Naturalis H iß. Scottл ponit, in Strathermk loco. SlRAKOVI-
EN SIS, IARGSZEVlENSlSjGiZNENSIS lacus, plurcsq;alii nutriunt
Smarides Ur/wô,Leucomænidas, id eit, Mænas albas Geßiero, Germa­
nis Marenen, nobis Sielawy , Suiwice, № orarikt, in efu lapidas , dulees,
Harengo in partibus omnibus refpondentcs. VALCENS1S lacus,
Tub Capitanei jurisdićtione, Smarides, alter Cyprinos latos prægrandes
continet, inter quos unus oćtodecim libras pondéré æquans, adipem
quinque lampadibus fufficientem præbuerat. Ex Cyprinorum lato-
rum genere, Aldrovando fubmiflus ex Polonia ( ita fert ejus Hifloria
Tifcium ) totus ex cæruleo ad violaceum colorem vergebat, except!*
pinnîs, & caudâ. ZNENENSES lacus adjacentes Z nenæ, nobis
Z n i n , inter multiplices pil'cium fpecies, tenent Cyprinos latos feu Pra-
fînos, Lucio-perças molis infolitar,Cancros ptæpingue?,inguftu teneros.
III. CUJAVIA in Palatinatus duos divifa, Breftcniem, & Ino-
vladislavienfem, pifeium ferax; lacus enim habet innumeros, eosq; pi-
feofos valdè, inter quos Gopłо prsscipuus.Starovolfcms in Polen.a. GO-
 De Lackbus, Cr Pifcibus.
P Ł O ad quinque milliaria noftra in longum, ad medium milliare in
latum protenditur, & fluviô emissô Notez., psoducit varia gênera pi-
fcium, præftantiora, fapidiora illîs, quæ continentur aliis lacubus. Dlu-
gojfus Hist. Pol. I. i. Arx lateriria ad Crufviciam, lacu eodem cin-
gimr,in qua Popielus II. Princeps Poloniæ,Divina ultione urgente, cum
uxore & Iiberis,a muribus confumptus periit. In eadem Cujavia
cæteri lacus ad milliare integrum, aut medium extenduntur: BIELSKO
Smarides occupant. Prope villam Ostrow iidem pifces femiulnares
feparati à palmaribus capiuntur. His, atqi aliis infra enumerandis lacu­
bus, durante glacie firma, immittunmr figenæ fexcentarum lexaginta
«Inarum, practer nailam feu (inum retis ad nonaginta ulnas extenfum.
Trahuntur fumbus circumvolutis erećta: machinæ, operarii oćlodecim,
interdum viginti applicantur labori.
IV. In CHELMENŚI T ER R A lacus magnus ŚW IT A C H mil-
liaria duo in longum, unum in latum, quinque in gyrum conficit. BIA­
Ł A , Cromero BIAŁE, ad milliare unum in longum, medium in latum
diffufus, craflos adeo pifces Lefz.cae producit,ut ex illorum adipe,plura
vafa impleantur arvinâ. Aqua ejufdem lacus in menfibus Aprili, & Ma­
jo, Humana corpora nigredinc tingit Sc fufcat, nec per aliam aquam
liigredo dilui potc(t.DlugoJfus Hist. Fel. I. i. Cromerus Hist. Pol. I. и
Afajolus in Colloe/uiis. In BELZENSI PA LA TIN A TU lacus
KRYNICE vel Brzyntice-, ad milliare medium in longum extenfus, dif-
ficulter pifcationem concedit, propter profunditatem. Idem aliquando
infra triennium, aliquando intr'a biennium, magno edito mugitu, flućti-
bûs intumefcentibûs conculTus, in montera petrofum fibi contiguum,
per cavernas occultas Ôc fubterraneas, ingreditur* pauciflimasq; undas
in alveo fuo relinquens, multitudinem pifcium facile a pifcatoribus con-
cludcndam porrigit. Dluvojfus Hist. Pol. I. i. Fournir in Geographia,
Neuhufius in Sacr'JFatidicis. Idem annotat Cromerus ex Dlugojfo, additq;
poft dies aliquor aquam refluere. In MASOVIA non procul à Kol-
no oppido, pifcium, & (alfamentorum mercatu nobili, datur peram-
pla palus, cui Krusko eft nomen. H xc largiHImc, omnibus anni tempo-
ribus, varios ріГссБ fuppc4irat incolis, ic’d eorum præfertim byeme
V i captura
IJ« TRACTATVS Г. SECTIO Tl.
captura uberrima: tanta enim pifeium vis extrahitur, ut retia interdam
rumpantur.Święcicki in Tepegraphia Mafovia. Lacus Terræ Do-
brzinenfis GORZNO,amplitudine & fæcunditate pifeium infîgnis, MO-
K O W O magnus & c.Dlugoffus H u t. Pol. I. i.
V. In PRUSSIA multi amnes, iacus, & ftagna, in quibus pi-
feium multitudo eft tanta, ut vilefcant. Gotofredus Arch. Cofmica. La-
cuu in Pruffia, dulci aqua inftrudoru 203 7. numerantur л Cellario in De-
fcrip. Regni PolonU, к Murinio in Chronicis Magistrorum Ordinis Ten-
tonici, a Paprocki in Horto Regio. Sunt inter illos ad quatuor, vel
quinque, vel fex, & amplius milliaria Polonica protenfi aliqui.PVeife-
Ims in Chrenic. Prufsia, Maginus in Geographia, Guagninus in Defcrtpt.
Prufste Gedani ingens copia pifeium venum proponitur, fæpiffimè
triginta illorum (pecies numerantur. An. 1466. vehes minorum pifcium
groffis quinque, Salmo bicubitalis groffis feptem, fexagena Lampetra-
rum leu Murænularum duobus folidis commutabatur. Curicken in De­
fer ipt. Hutorica prafau Urbis. CHARZYKOWY lacus prope
Choiniciam feu Conecum Palatinatûs Pomeraniæ, Brda flumen recipi»
ens ac emittens, triginta fpecies pifcium tenet. Smaricles, Truttas mi­
nores , & majores, Carpiones, Anguillas, Siluros, Cyprinos latos plus-
qiram ulnares, Coracinos, Tineas, Lucio-Pereas, Pereas majores &
minores, Murenulas, Muftelas, Gobios, Cobites, Vindofas, Rubellos,
Ophidiona. Item pifces, vernaculô voeabulô Latine conformatô exprès-
sos, Cirtas, Brzanas, Mrzonas, Babas, Rapas, Klenios, Joneios, Gu-
fzczorios, Sowkas corpore exiles, capite grandes, Stintas, quae & Slo-
chovienfês aquas amant incolere, & in Cujavia lacum villæ Ortów pro-
ximiorem. SW O RNOGAC,juxta Dlugoffum & Cromerum-, feptem
milliarium fparió longus,quinque latus,pifcofus.In eo ап. 17м. hyefmis
tempore, difparuifle dicuntur pifces, laborem irritum quantumvis fe-
dulum reddidifTe pifcatorum. W D ZICE ad milliaria quinque pro-
dućlus, duobus fluviis minoribus aućtus, Lueiis, Siluris, Anguillis fe­
re tncubitalibus, Smaridibus femiulnaribus, Cyprinis latis ulnaribus
pinguibus, aliorumq; pifcium varietate & multitudine famofiffimus.
Eodcm lacu circumdatur Infuła femimilliare colitincns. extenfione, in
eujus
 De Lacubus, (sr Pifcibus.
cujus medio iridem lacus non exiguus pater. Intrant hanc In/ùlam hye.
me dorcades, vulpes, lepores, & fi glacies iùbito diflolvatur, manent
ad prædam venatoribus. W 1ERZYSKO Perças minores, nobis
'Jaz.gary-, palmo majore mctiendas nutrit, fimiles T U C H O M produ­
c t Lapides inhærentes capitibus adhibentur intrinfecùs in calculo atte-
rendo, extrinfecùs in vulneribus exficcandis. KOSC1ERZINEN-
SES lacus, Truttas excedentes ulnarem longitudinem continent: KO-
SOBUCENSES maxime font pifculenti: SUDOMIE Cyprinos latos,
Germ. Brefßn ad menfuram unius ulnat atq; dimidiæ, retibus non rarè
infert. RADUNIA Parthenonis Zukoviensis eosdem pifces nu-
merofiffimos olim habebat, nam in termino pifcationis, unus Tagen*
jaćhis impleverat dolia oftoginta. CEKCIN lacus Capitaneatûs
Tucholiensîs, patria Smaridum, quæ nonnunquam unico retium tra-
ftu tot conduduntur, quot neceflariæ ad quadraginta orcas complen-
das. Ibi pars una fagenæ, ala dićta, olim ad centum & oćloginta orgy-
ias extendebatur. Lacus vicinior pago Blandow, Siluris grandibus, An-
guillis, Muftelis five Barbochis plenus. ZARNOVECENSIS tri-
plici rivo au&us, mari vicinus, præter Lucios grandes, Truttas cubitales,
Perças majores fcmiulnam longé foperantes, Vindofas frequentiffimas,
Anguillas pafcit, ex quibus capræ, una nofte (qua tonaverat vehemcn-
tiùs cælum ) occupaverant fcmcl viginti faccos, eosq; taies, qui fepara-
tim medimnos très, vulgo coretos replere poterant. LEB A in
Capitaneatu Lemburgenfi, milliaria duo excedens longitualine, dat lo­
cum Lucio - Perds bicubitalibus, Cyprinis latis præpinguibus, Kwapis
capite magno inftrućhs, Salmonibus ex mari adnatantibus. Lampetræ
liumerosè captæ torrentur in craticulis, condiuntur acetô, & aromati-
bus, inclufe doliolis mittuntur Gedanum, indc ad nationes exteras*
Stintæ Cromero,Germanis Stincken, nobis^’z.tywbjdiftrahunmrin Urbibus»
pagisq; Pruiïiæ. Breviter proferam, quodam hyemis tempore, fagenam
femel immiflam pifcibus variis ita oppleverat, ut quatuor dierum fpatiô
depromi debuerint, ducentas & ampliùs oneraverint trahas. Fluviue
LEB A, præter Brzonas &c. Salmoncs recipit, qui inclufivè à Martio,
ad Decembrem, reli&ô marî, propc Lemburgum in dccipulis catara-
У* Äis
IJ* THACT^TUS К SECTIO IL
û is fabricatis impofitas, tanquam in voluntarium carccrcm magno fai­
lli, non parvô numéro fe fe præcipitant. Carpiones ex Pruffia, fepiùs
etiam Sveciæ funt alimentum, nam Gedanô per Mare Balthicum veeti,
Stocholmiam importantur. In multis lacubus Pruffiac, Majoris Po-
loniæ &.C. aquis ftagnantibus, invenitur pifcts aculcatus, aliis pungitius,
Germ. Stachelfifch, Stechbietel, nobis K acik, armarus duobus in dorfo
radiis aculeatis, totidem in vcntris lateribus, quibus yoracium pifcium
inteftina traditur pungere, dilacerare ad interitum. Hic inferri non fo-
lct mensis, fed circa Mariæburgum dccoqui, liquari in adipem emolli-
endis coriis aptum. Lampetra minima palultris, feu Cxcula, Ślepi­
cą , Lampetræ majori affimilis, adhærens lapidibusv extra culinas pofi-
ta eft. Circa Kofcierzinam &cc. in Calïubia, Truttarum fluviatilium,
item Cancrorum multitudo datur notabilis. Obièrvatur à pilcatoribue
PruŒæ &c. in amplis laoubus, max imam pifcium partem gaudere cæ-
t u , congregatam numéro magnô determinatas tcnere fecłes, ibiq-, со-
piosiffime involvi retibus. Spargitur quoq; dari lacum ejusmodi ad pa-
gum W ilcze, non procul h Coronovia, in quo duntaxat unica (pecies
pifcium eft: reperibilis, qua recedente per meatus fubterraneos, alia venir
sine comitatu alterius.
VI. In VARM IA lacus non pauci, prxcipui Dadajus, Zainus,
Vadangus, РіШа, Blanke, Sinfer, Lihgenaus , Lemanglus, Ellmgus,
Plaucicus, Vulpingus, Clebergus, Cofiiicus, Obelus, Marangus. Cro-
merus Vol. I. i. In Dadajo præter agmina Smaridum. T r tit toe men-
furam ulnæ artigere. In K LA W U Y ad Releliarn Stintæ exten-
sione, palmo majori fuppares. In L U 2 EN IN , Coracino similis pi-
fciculus, totus coloris miniacei captus, quem etiam clixus retinuit. I»
Cameratu Allenfteinensiad viliam Butrini, lacus feptenniô abfolutô eva-
nefcit cum pifcibus, datq; pratum , quod minimum centum quadrigas
fænô onerat, poft (èptennium redit cum pifcibus. Tylkow sh in Metes -
rologia Cur iofa. Percontatus fum fæpiùs, an etiam ætarc noftra, abitus
ille, reditusq; aqua: contingat, fed id non fieri, certô mihi innotuit.
In eodem Cameiatu Allenfteinensi, juxta Cellarium in Defcnpt. Regm
P olonu, pifcina: feptuaginta, juxta alios feptuaginta & feptern dantur.
 De Lacubus, çjr Pifciius.
VII. LITVA NIA paludes, & lscus ingentes habet, in quibos-
dam locis maris formnm referentes. Blaen in Theafro Orbis, M agims in
Geograph a. Litvania imrumerabilem соріат pifcium alit. Bucelinus
in Defcript. Рглсір. Orbis Provinciarwn. Pilces faporis optimi /ont
acq; gratmimi.Mereaior m ÀtUnte Minore. Mirum videri poteft,
trecentis quadragmta pontibus, quatuor & viginti lcucarum fpatiô, Si-
gismundi Senioris copias, ab OrfiM ad Smoleńsko, tradućtas efïè, fre-
qucntibus amnibus intercurrenribus , & in Nebrium fe exonerantibus:
adeo regio ilia Iambus, & paludibus featet. Vapovius m Fragmente H in .
Poleru. BERSTY lacus ita fæcundus pifcibus, ut nullus eo in Li­
tvania exiftat fecundior. Dlugo(fns Hist. Polo. I. i. Inter Vilnam,
& Polociam mimtrosi lacus, in illis Smarides cubitales. Capitancatus
Ufviaccnsis in Palar. Vitepfcensi,plures quàm centum ( famam bîc fe-
quor) poffidet lacus pilcosifïimos, In Pinlcensi Territorio non procul
à pago M ’iacz., ante hyemem farvam anni 1708. lacus ingentem pifa-
um turbam conclusive, fed non f-ovifle commode poterat, nam exertis
capinbüs, aquatilia ilia loci anguftifts indicabant.
VIII.Ad Kamiona pagu iex kucis Crscovia diflïtu,in montis ver-
tice cernitur aqua inftar putei, fed miræ profunditatis, in earn si inje-
ceris perpendiculariter trabem, prorinus ilia abforbetur, poft moram
bonam, cum impetu tanto rrjicitur, ut in vicinam terram exiliat. Tyl-
k tu ' bV hyf.C uri.P art. 10. Fama volitat frequens, dari in Regno
noftrononpaucos lacus extension's modicæ,aft inscrutabilis profundita-
ris, taies Krreherus in Lat.o, inter abyflos venus, quàm inter communes
lacus arbitratur numerandos. Lacus ahqut majores quoq;,dicimtur cer­
ta tenere loca, in quibus bolide nequit explorari altitude. Sxpiùs
â lacu uno ad alterum protendi meatus fubterraneos, edocet experien-
tia. In Palatinatu Califfiensi Carpio notatus ligulâ , ex lacu Danobor-
feensi transiit ad Chodziezénfem remotiorem. In Culmcnsi Paladnani
Perça major signata, reli&îs aquib Bialochoviensibus, ad Tarpnoven-
fes fe transtulit per cuniculos.fin Pruffia Palier marinas, nobis Fladra,
traditnr comparaille polt milliària duo in lacu. Et hæc eft caufa, cur
aüquando augeatur, dimmuatur, dilpareat pifcium numems, Lacus
oria
 TR ACTATUS V. SECTIO II.
©riri novos, interirc antiques, cxcmpla probant fequentia. In pago Skît
Roxolanis, novus prodiit lacus, tefte Młodzianowski S .J . in Concioni-
bus Quadragefim. poft fublata fuccelfa temporis impedimenta obje&a
fond. Idem evenilïc traditur in Pala?.Pofnanicnsi, ad Ołkczjio, ubi anno-
iorum hominum memoriâ nullx aquæ extiteranr. Narrat Bercken-
mejern in Curiofo Antiquario Germanicè imprejfo Hamburgi, an. 1712.
quod & ad Leopolim, in eo loco, in quo antiquis temporibus, Urbs
profundo hiatu abforpta eft, exiftat lacus continens aquam pellucidam,
lulphuratam , graveolentem : fed de hoc fubito defeenfu Urbis in ca-
vernam, Ruffiæ, vicinarumq; Provinciarum monimenta altum tçnent
silentium, traditiones populinon audiuntur. Præpoftcrè in Palatl-
natu eodem, lacus vicinior pago Srz.odka, & Civitati Sirakow, rclićta
antiqua fede, ingrelTus eft fluvium Varta cum magno impetu, atq; ftre-
pitu. Succiniferos lacus TraBatus fequentis Seclio i . n , 6. aperiet.
IX. INSULÆ N A T A N T ESin lacubus, funt Kirchero in Munde
Subter. ex varia leviori vifcola materia terreftres portiones aggeftæ,qua:
àvento.hinc inde agitatae, in nullo loco firmae ac fixæ. Idem Auélor in
Latio, Infularum iftarum originem deducit à quisquiliis, quæ dum de-
curfu temporis, paulatim fubtilem cuticulam in aquæ pinguis fuperficic
contrahunt, contingit, ut femina plantarum, quibûs littora confertafunt,
tum ventorum flatibus difpcrfa, fensim in germina animentur, tum
novorum femper quotannis repullulafccntium feminum augmenté, tum
foliorum, ftirpium, pulverum, aliarumq; terreftrium portionum mifcel-«
la , tandem in infulare corpus, fulphurea facultate condenfatum excre-
feant, nec non levitate bituminis, à flućtibus ventorum vi agitatis flui-
tare incipiant. Ejufdem lententi* Cab&us S .J. Mete ororum 1. 1. Oriuntur
( inquit) in paludibus Infulæ natalités, ex arundinum, herbarum aquatili-
um conjun&ionc, complicatione in fupcrficie aquæ, poft longam anno-
rum feriem. Hæc mafia bene coagraentata non folùm fupernatat aquis,
fed eciam fuftinet homines, animalia, arbores. INSULA NA­
TA N S in DRAUSEN lacu magno prope Elbingam, ad jugera quatu­
or extenfa, œediocribus alnis, densis ialicibus, virgultis obsita, an.
1714. in O&cbri, aquarum è Nogato flumine infularum impulfu, ven­
torum
 De Tnfnlis Natantihus. 161

corum violentiâ agitata, agricolis ad ripam Mariæburgenfêm habitanti*

bus accrcvcrat, & pecora in ejus pafcuis tenere folitis curam injecerat,
nè vi aquarum, motu ventorum, à continente avelleretur. Proinde la-
bore magno, funibûs, virgultîs, Infulæ alnos proximas ripae alligabant
ad palos. Tandem penes eandem Infulam, alia Infuła parva majori con-
fimilis, ad dimidium jugerum virgultîs repleta, tempeftate «brepta, ad
ripam pervenit adverfam, quam cadem die, Infula magna tota, porcos
decem, & ancillam curam eorum gcrentem fecum ferens fecuta; tantaq;
vi ripx Elbingensi injeda, ut colonus, cujus famula, atq-, porci fuêre,
fpem reducendæ Infulæ abjiciens, omncs fuccifas alnos, cum animali-
bus transportaverit domum. Anno fequente, Infula major eadem, Aqui-
lone flante,à ripa fmiftra lacûs avulfa, ftadia aliquot fuperavit,ubi dum
harret, Iniula minor, quemadmodu impetu printo, plusquä ad cenm pas­
sus ,agro injedta fuit, ita nunc quoq; in ficco relidet. Ex M . S. S. Braun
S. R. M . in Prufsia Conßliarii Aulici. Gnefna* inter feminari-
um Presbyterorum, & Officinam piftoriam, vulgo Bularma, Infulae
aliquot parvæ, herbis tećte innatant lacui,tcmpeftates futuras motupræ-
nuntiant. Infula exigua in Cracoviensi fuburbio, penes Templum
D. Sebaftiano dicatum, îæpiùs vifa eft transferre fe ex loco uno ad ali-
um. In Yolhinia,pagi Niciwiecz. ftagnum, Infulam natantem mo-
dicam tulerat, quam vulgus plicam aquaticam fuiflè exiftimabat, fe­
dern q; dæmonis, pifeantes homines aut natantes fubmergentis. Similis
Infula ad Rakovum oppidum, virgulta nutriens fuftinebatur quondam
ftagno ampliore. Carteras plurimas Infulas mobiles, Roxolaniac
quod ferant aquar, inaudieram; fed quia non funt bene mihi perlpećbc,
a lacubus cxcurro ad ftagna.
SECTIO III.
De
S T A G N I S , & P A L U D I B US.
I. ^ T AGNUM , Staw* juxta Jnnii interpretationem, eft aqua colle-
^ f t i t i a ex imbribus: Спарю in Thcfauro, eft aqua pluviarum, tor-
X rentium
 TR AC T A T U S V. S Е С Т r o m .
renrium , aut fontium , aggere cinćta, in ufum pifcinæ, vel molar. Dif-
fcrr à lacu, quöd in eo fint aquæ регрегш:, in ftagno, tempore certo,
déficientes. Recipiunt plurima ftagna, in Regno noftro, etiam flumina,
rivos, torrentes, ad locum fubmiffiorem decurrentes. Per triennium de-
tentæ aquæ, emiflariorum ope diminuuntur,ingentem multitudinem pi-
fcium fervant, retibus facile concktdendam.
II. PO L O N IA Stagna permulta numerat,in quibus omne pifci-
Um genus. Bertius in Tabulis Geograph. ContraElis Minor Polonia,
Ruffia, l’odolia, prolacubus, grandes pifcinas habet. Cromerus Pel. 1.
i. N on immitumtur pifces Stagnis, & Pile inis RulTorum, fed cum
rore cæli ( ut ajunt ) dcmittuntur, absq; hominum cura. In Diftrićtu
Leopoliensi lucii magni & laudabiles, in partes, tanquam in laminas,
divisibiles. Miechovtta in Sarmatia Еигорла, Л4aginus in Geograpbia.
RUSSIA RUBRA abundat pifemis ingentibus, quæ pifces omnis ge­
neris pinguiffimos nutriunt, fale condiendos : nam recentes omnes ob
multitudinem nequeunt comedi. Sale conipersi Leopolienses vocanmr,
hyberno tempore convehuntur ad nundinas, per Poloniam totam di-
ftrahendi. Cellarms in Defcript. Regm Polonu. Stagna Ruffiæ ara-
plitudine repræfentantia lacus,ad milliareGermanicum extenduntur. Dc
talium num éro, K O M A R N 1CENSE cum Carpionibus fere bicubita-
libus; T A R N O P O L lE N S E varietate pifcium nobile, G R O D E C E N -
SE profunditatis magnæ. lbi de cavitatibus Carpiones grandes ас vetuli
extrahuntur, ( nam ii adhibenda eft fides pifcatoribus, ex notis maxil­
lae à natura impreffis, ætatis extenfionem agnofcentibus) viginti h i,tri-
<ginta alii, imo quadraginta annorum. Quantum emolumentum ad-
ferant Stagna, Opalenski m Defenfa Polonia clarè expreffit: aqux dc-
tentæ trienmô, ficcantur per emifiaria, ingentiq; pifcium numéro pos-
selfores béant. Qui etfi pretio vili venduntur, tamen fôpc decem,quin-
decim, imo usq; ad triginta millia florenorum è pifcina reditus faciunt.
Crefcente multitudine pifcium, & fumma pecuniæ nunc auda eft, quia
ad fexaginta millia Polonica ( triginta Pruffica ) non rarö afcenderat.
Minora Stagna milliare medium Germanicum, aut quartam partem il-
lius longitudmc attingentia plura Ipeftantur, ad Janoviam, Załofcios
 De Stagnis Majorthus. іб}
&rc. Utraq; fæpiùs ruptis aggcribus, cataradis eversîs effundunt fe fe m
eampos, prata, convalles, exundationem fluvioram augendo vel facien-
do. Eadem fubmotis pifcibus, de induftria interdam exficcantur, Ce­
mentem accipiunt, melïcm datura opimam ex Kordei fećtionc.
III. VÜLHINIA poflidet Stagna frequentiffima, ubi ingens pi-
fcium copia .-Gotefredus in ylrchoritologia Cofmica, Guagnmus Tomo i.
Longiffima & latilîima ad Dubno, Kiew a h , Zastaw , Lachowce, Z u ­
ków , Poionna ôte. admittunt fluvios, rivos , & emittunt. SURAS1-
ENS1A Stagna Cyprinos latos præpingues, R 1CAVIENSIA Coracinos
ulnares, R OW NENSIA Cancros creberrimos retinent.
IV. MAJOR POLONIA implevitStagna PRZYGÓDZICEN-
SI A Carpionibus optimis, inter quos aliqui extitifle talcs traduntur»
qualcs Balbinus S. J . tn Hist. N atur ali Bohemia ita deferipferat : Car*
piones in Bohemia Regii appelhti duos ordines fquamarum habent,
quæ à capite ad caudam usq; rrahuntur, cæterùm nudi funt, jucundoq;
quodam iapore aliis prarftant, fed ob teneritudinem, diu non vivunt,
nam loricâ îllà fquameâ adverlùs injurias minime defenduntur. La­
pilli in capitibus Garpionum repem, Schr'oderi fenfu, dolores colicos,
calculofos, comitiales removenr. Stagnum quoddam Palatinatûs
Siradiensis, Carpiones ftaturam viri adæquantes longitudine, coftas
ita craflas habentes, ut Petricovix abirent in cultrorum manubria, ab
ocularis teftibus traditur tulifle. Alia Stagna numéro, varietate,
præftantiâ pifeium commendata , in eadem Provincia, non difficile repe-
nbilia. i <
V. M INOR POLONIA non deftimitur Stagnis per Palatini-
turn Cracovienfem, Sandomirienièm fparfim paratis.Ducatus Zatorien-
fis, & Ofviecimensis abundè mittit Carpiones Cracoviam. Ibidem ex
colonis nonnuilj, Stagna minora aliquot poffident, iisdem pifcibus plena,
ln Palatinatu Sandomirienfi prope Bombrofviam, Stagnum, quod antea
cum aquæ fufKcientia, ferebat copiam pifckim, dehifeentibus cryptis,
exficcatum paulatim remanferat. Paftores deinde in arundinem liccam
ignem lmmiferant, qui non folym in ipfam repferat terram, fed ctiam
exinde, perquam plurimos campos, in quorum glebis inflammabile
Xi pabulum
 TRACTAVUS V. SECTIO III.
pabulum latcbat, diffundebatur. Tandem abfumpta materia combufti-
bili,extinguebatur incendium,pluvix aqux ad ftagnum denuo funt con-
gregatx. A Bonfigli m Traft. Medico• Phyfico de Plica. Pifcinx mi­
nores, noftratibus Sadzawki, torrentibus, imbribus, collećtitia aquâ
•repletx, plane innumerx. In una talium, quidam Gedani piices pulfu
campanula’, ad ripam convocare folebat, in gratiam hofpitum accurren-
cium fxpiùs ad fpećtaculum. Fidem perfuadet Nierembergins S. J . in
H iß. N at uralt, I. 3. c. 9. inquiens: tintinnabuli Г0110 in multis ftagnis
ad cibuin vocati pifces accurrerunt.
VI. PALUS, Bagno, Bagmfkoye(t {pecies ftagnantis aqux feu тог
tuæ, fxpîusq; deficientis. Reperiuntur paludes duplices, quædam uligi-
noCx, ac quadam mixta fubftantia ex terra & aqua, confiantes ita, ut
■veftigia non ferant hominum.Alix minoribus ftagnis, vel aquarum col­
ic ćfcionibus permiftx, non tamen fine parvis telluris ficcæ portionibus.
Primo addućhe continent plermnq; terram fulphuratam, bituminofam,
pinguem, id indicante colore nigro, ac cefpitibûs ignem facile conci-
pientibus. Circa Urbem Visliciam ingentes paludes, colluvie rc-
ptilium, & omnis generis ferpentum, plenx. Froelichius in Bibliotheca
Ptregrinantium. Litvania cunćta ferè plana, fed paludibus obfita.
Scaltger in Exercitationibus de Subtditate ad Cardanum. In Polefia,
inter fluvios Pina, ai totda See. loca paluftria adeo vafta, ut maximo-
rum lacuum formam videantur prxferre. Hinc nata eft fabella, quod o-
lim Pontus Euxinus ad Pinfcum ufq; extendebatur, fed cujusdam Mo.
narchx Kioviensis faftu, furore, vel otio, montes {qui in li.ttora Sc ter-
minos cxurgebant) fofsis per medium fciffi, viam eluvioni aperuerunt,,
Pontum in paludes immenfas fecerunt degenerare. Adducuntur in com-
menti hujus confirmationem, anchorx navium aratris crutx, fed à qui-
bus, ubi,ac quando, documentîs non firmatur narratio. Nullus e cxtu.
antiquiffimorum Hiftoricorum , aut Geographorum, in Polesia Marc
Nigrum pofuerat, fed ultra ampliffimos defertos campos Ukrainx. Lu-
ftretur traćŁus ulterior ab Urbc Kiovia ducens Kudakum, & nulla ma­
ris apparebunt indicia. Late paludes fc protendunt & ad Pripeć, 17-
fzM, Stucz, fluminą. E x Tabula Geographica M . D. Lnvanu. Haud
pro-
 De Taludibus.
procul à fluvio Zdzw'iefz. &c. traftus fuerat quondam paludofus,
poftea excoli cæpit, nunc eft refertus pagîs. Ex Typo Generali Ukraine.
Plures paludes ficcari poflcnt, ac ad culturam rcvocari, fi Batavorum ad-
hiberctur induftria. Tradus inter Vilnam, & Polockum non (inc
crcbris paludibus. De Herberflem in Commentar. Rer. MoÇchoviticarum.
Civitas Trocensis, quatuor à Vilna milliaribus posita cingitur paludi-
bûs inacceffibilibûs, aquæ ctiam intenfiffimo frigorc non plané con-
ftringuntur. Std'ovolfcms in Polonia,Cellarms in Defcript. Regni PolonU.
Superanti flumina, lacus, ftagna, paludes, aperitur marc vaftiffimum.

H acY âT us
MARE BALTHICVM INGREDIENS.
VÎ
SECTI O I.
De
MARIS BALTHICI PROPRIETÄT! -
B VS, PISCIBVS, & HABO.
I. m ^ ARE,eft eongregatio aquarum generalis, Oceano fe con-
]\ / I jungens. Depreffius terrâ, nam fi altius foret, aqua na-
1 I turali impetu ferretur in declivia,eaq;inundaret.Dc littore
"^profpicientibus videtur mare attolli, fed id prqeedit ex
fallacia visûs explicata in Opti a л Galtruchio S. J . Item nullæ m mari
infulæ, nulli montes confoicerentur, fi aflurgeret. Maria quatdam ma*
gis, quasdam minus funt falfa: quod autem aqua maris, eriam in fundo
fit imbuta falfedine, Honoratus Fabri S. J . in Phyfica referr. Probatum
cft urinatorum operâ, & ego ( inquit ) à teftibus fidc dignis accepi,
qui vafa. claufa, in fundo maris aperiunt, ac demum claudunt, dum de-
X3 bent
 TR А СТА TVS VI. S E C T I О I.
bent extrahi. Quodfi dulcis aqua cxtrahitnr, fit in iis plagis, in quibus
cx Fundo maris, fontes dulcium aquarum fcaturiunt. Non pro cul
quoq; à niari aquæ putcalcs funt ditlces, quia dum percolantur, lal rc-
linquunr. De (all'cdinis origine, variæ à nature ferutatoribus adferuntur
opiniones, inter quas prima, îuari falfcdmcm, in ip(o rnundi nafcentis
exordio. vult eflè inditam, contra aquæ putredincm; fecunda, ignibus
ardentibus nitro, alumine, bitumine, Tub fundo maris, folisq; torridæ
vi attribuit: tcrtia, cam ampliffimis mincris falis fub mari latentibus &
liquefcentibus adfcribit: quarta, multitudini tcrrcftrium cxhalationum,
a&ione folis mari permiftarum: unde marina aqua, dulci eft gravior,
craffior, idcoq; fcrendis navibus one,rarus aptior: quinta refert fallugi-
nem ad folis feryorem, dulce$ ac tenues vapores aitralicntem ex aqua,
craflos, aduftos relinqucntem. Eligatur ex iftis, quæ placuerit caufa, vel
folidior alia adducaiur. Idem marc nunc purpuralcere, nunc cancfcerc,
nunc coiorem cæruleum, jam fabviridem • ferre videmus: bos colores
oriri ex diverfa lucis irradiation e Theophraßus ex.iftimat. De profundita-
tc marium multiplicia placita Authorum dantur. Nullius maris profun-
ditatem excedere fesquimilliare Blaneanvs ccnluir.Periti nautæ explorant
bolide mare, neq;ad tentandam prokitiditatcm3inquit Anrelianns in Phi-
lofopLica ac Matbematica Infktutione, dcmittere iolent funem longio-
rem ducends ulms,feu brachiali menfura bis centum replicata. Oppofi-
tum invenkur apud Olaum M . videlicet in Norvegia non polfe fuffice-
rc funem in cxplorar.do fimdo,et(i totam navim impleverit. Circa Infit -
las Maris Pacifici,nulla bolide aflèqui’fûncium potuêre Hollandi. Poteft
non inveniri fundus maris, inquit Ricciolns S. J . in Geographia, Cr
Hydrographia Reformata, eo quod funis bolidis, una cum plumbo ap-
penfo, minoris fit ponderis, quàm moles aquæ marinæ, idcoq; fluitac
funis, & inferioribus maris partibus fupertiatat. His, aliisq; ad ju-
dicii lancem bene cxpensls, Honoraius Fabri in Plyftca aufus elt dicerc,
nemo mortalium novit altitudinem maximam marium, & quid quid à
diverils Authoribus fuper ca re adftruitur, ccnfendum eft commentum.
If. B A L T H lC U M MARE vocatur Sarmaticum, Vencdicum à
Venedis popnlis, Gothanum, Svevicum, Pigrum Tacito, quod non ita
bene
 De Mari Balthico.
benC j ut estera maria, moveatur. Idem Belt, RufTîs Wereckoie More,
Polonis Bałtyckie Morz.e, Germanis Ooß zee, id eft, Mare Orientis, rc-
fpećtu Occidentals Oceani: vel quod ii, qui с Dania Orientem, & T er­
rain Sanćtam olim petebanr,hoc man ferebantur in Ruffiam. Primi o -
lnnium, Adam us, Htlmoldus, Crantzius, Ralthicum Mare Latine dixc-
runt, Pontano in Chorographica Defcriptione Dani# tefte. Probabile eft
Pretorio in Orbe Gothico, traxifle nomen ab Infuła, vel ponùs Pen in fu­
la Balthia, qua: nunc Sarnia feu Sambia dicitur, Ora Pruffiar Succinife-
ra : aut fenlu Helmoldi, quod in modum Baltbei, longo tradu tenda-
tur. Ab Hellelponto etenim Danico, & Urbe Lubcca, faftö initio, per
centum quinquaginta milliaria,inter Pomeraniam, Sveciam, Boruffiam,
Livoniam , & oppofita Daniæ, Finlandiæ littora, Wiburgum usq; or-
tum versùs, Keckermanno in Syßemate Geographieо extenditur. Per Si­
nus duosBomicum, & Finnicum,m Scandinaviae mcditnllium difFufum,
aileiticne Kirchen in M indo Subtert Oceano Germanico feuDeucalido-
nio conneditur, per Fretum Cimbricum. In Finlandia hoc memora-
bile eft Bertie Scripten Breviani Orbis Terrarum, quod tribus à Rofle-
burgo milliaribus Auftrum versus, inter cautes marinas exiftat lacus, ad
quem naves dum appulerunr, vident acum pyxidis nauticæ ftatim in
gyrum verti,ncc cellare hunc motum,priusquam uno indc milliari ab-
feeflerint. Traditionem Barthohm in Enchmdii l. 4. addudam л Fro-
mondo Meteorologie crum 1. 5. (cibcet, quod Balthicum Mare flumini-
bus au d u m , nunc contra Oceaiium prævaleat.nunc Oceanus idem effi-
ciat contra Balthicum, Honor atus F ahn PhyficA Tomo 3. p. 390. negat
elle veritati conformcm. In caiore iummo frtgidiffimum eft idem
mare, tenpeftates proclamat, propter afcenfum dc fundo exhalatio-
num conimotarum à cælo. Omni caret æftu, fed fubinde prope littora
Pruffiæ, inftar mufli bullit cum murmure, quod poft leucas etiam ter-
nas auditur. Hoc murmur confequi folet àéris tempeftates, maxime an­
te nives primas, & poft Æquinodium Yernum. Tjlkowski in Meteoro­
logia Сип. e r in Phyf. Cnr:ofa. Cauia abfentiæ æfttis devolvitur
in anguftiam littorum : tum quia fundus frigidior, atq; folidior prohi­
ber, quominus tanta copia haiituum generari poffit, quanta rcquiritur
ad
 T R A C T A T U S VI. S Е С Т I О I.
ad marina: aquæ effervefcentiam, & tumorem. Confirmantur di&a ab
Honorato Fabri in Phj/ßca. Interjeftis Infulis, inquit, in ar&iffima fréta
contrahirur Balthicum Marc, quale eft Danicum, vulgo Der Pont, igi-
tur non mirum cft, fi rot appofîti obiccs æftum impcdiunt, ab Oceano
derivandum. De aeftu maris, hoc eft, fluxu reciproco aquarum
cum tumore accedentium, & recedentium, Trattam Vhjfico - Mathe-
maticus a Moreto S. J . л de Ulloa S. J . in Philofophia Naturali cditus
eft : ut omittam cæteros numerofos Scriptores in hac materia.
III. MARE BALTHICUM Pomerelliam noftram, Samogitiam#
Curlandiam tangens , magnam copiam pifcium accolis fubminiftrat,
qui fluviatilibus funt dulciores.- Salfedine marina quippe aquatilia hæc
non afficiuntur, quia calor naturalis eorum feparat dulce à falfo: unde a-
qua tantum dulci nutrita, non fiunt falfa. Appono elenchum pifci­
um incolentium Mare, prope Gedanum, HeTam, Puckum, Zarnove-
cum &c. ex quibus multi nonnifi determinato tépore comparere, pifca-
tioni fè fe exponcre conivevcrunt. Acipenfer five Sturio major, aliquan-
do ad ulnasicx, aut feptem protenlus. Anguilla biulnaris, interdum
triulnaris ( in parte paluftri maris, exteris Putzker Wyck ) frequentiffi-
ma, hyeme à pifcatorum, agricolarum turba trajicitur fufcinîs, condi-
tur fàle. Afellus minor, Germ. РотисЫе, nobis РотисЫа, zftate mul-
tus. Afellus major non cft incola noftri maris, qui exficcatus duriticm
contrahit magnam, antequam coquatur, fuftibus verbcratur, unde fu-
ftuarius pifcis Erafmo, Germanis Stockfifch, nobis Stokfifz.. Pifcis mo-
dicus Bredling, nobis Brethnk, forma, colore, exilibus fquamis, fa-
cilèq; dcciduis, pinnarum numéro, Harengo fimilis, numerosè in Capi-
taneatu Puccnfi &c. conclùditur retibûs, cum Sardis feu Sardcllis fàpo-
re certat. Alîociatur aquatilibus aliis Brzona & Certa, quæ excurrit ad
fluvios. Halec vel Harengus à Germanico vocabulo H irin g , Chalcis
Rondeletio, Trichis major Gefnero, nobis Siedź, fæpiùs capitur, fed mi­
nor, gracilis, non diu durans in muria. Halcx infumata, Pcrcæ nomen
affumit in Pruffia. An. 1525». injanuario quinquaginta trahæ oneratæ
Halccibûs, Gedanum dućbe, menfura viertel pro quatuor dabatur foli-
dis. Æquale pretium, id eft vile invenerunt iidem pilccs, ex Peninfula.
 Be Mari Balthict.
Hela an. 1545. advcdi, in vafe achtel veniim expofiti. Et ante an. 1705).
prope Fortalitium IVeixelmunde, numcrosè Harengi comparucrunt, u-
bi à pifcatoribus capti, in fexagenas diftributi, quarum unaquarq; Ge-
dani, duobus folidis emebatur. Pifcis Germ. Hornfifch, nobis Bociany
propter longins roftrum, ejus ollà décoda colorem viridcm induanr.
Cancro affimilis, fed tefta molliorc ted us, Germ. Krabbe, nobis Krab:
alter Steinkrabbe, hoc eft, faxarilis, in maris parte dida Putzker- Hry ck,
multorum guftui fvavis. Caffiibiis Melnica, Germ. Melmc, videtur elle
de Salmonum genere , fed mare nunqnam rclinquit. Palier marinas
Rondeletio, aliis Rhombus , Germ. PlaterfrJ em , noftratibus Fladra,
Ptafz.czka, pifcis inftar folii natans. Hic recens, & arefadus implet fo­
ra pifcaria Pomcrelliæ. Perea minor nomine, mole major fluviatili, aft
minus fapida. Caffiibiis Parpur, aliis Parpori, capite Harengum, cor­
pore Cirtam referens, aflus quam clixus fvavior. Poniturin Hifl. Prus-
sica Henntnbergeri, pilcis Porpelin, fed qualis, quantusq; fit alïequi noil
potucram. Salmo > Germ. Lachs, fert fquamas coloris argentei in aquis
marinis, nigricantes in fluviatilibus. Salmo minor vocatus Beklachs ià-
pidior eft majore. Pilcis exiguus Tafz,a, vel die Lachsmutter, hoc eft,
Salmonum mater pifcatoribus in Caftubia, alpedu tcrribilis, ad men-
ias non admiilus. Pallete marino amplior, craffior, in fuperficie cutis,
quasi lapillis interftindus Steinbott, a multis appetitur. Cum magno ca-
pite, oculis prominentibus Stemkwap, inter lapides enutritus, elixus
virefcens in offibus.Prænuntius tempeftatis future in mari,Germ. Sturm-
fifth , fupernè, atqi infernè aculeatus. Tobianus, Germ. Tobiasfifch ca­
pite pusillo terete, roftro acuminato, ore parvo, dorio fubcxruleo uni
pinnà contedo. Trutta, Germ. Forelle, vel Fochre, candicans, duorum,
vel trium pedum, minus blandiens gulæ, quàm fluviatilis.
IV. GALLUS MARI N U S, Germ. Seehan nobis Kur morski,
exficcatus inter cubiculorum ornamenta fufpenditur, earn cæli partem,
à qua increbrefcit ventus, roftro converso indicat. Galii ideo nomen ob-
tinuit, quod ficut galli effigies, Templorum, ant turrium impofita fa-
ftigiis demonftrat ventos, pariter & ifte pifcis.' Appellatur к Worm.e in
Mufeo Phyla, к Kir cherо in A rte Magneńca Æolius Magnes, к Ronde-
Y letio
*7 ® TRACTATUS VI. SECTIO. I.
letio Phyla ita defcribitur. Corpus totum fufcum albicantibus confper-
fum maculis, caput fatis craflum, data fupercilia, os htius fillum, os
ranæ exprimais. In dorfb unica pinna inæqualis à ccrvicc ad extremum
fere dorfum porrećta, fufca, maculis albis notata. Alii proprietatem
eandcm Hirundiui marina: adfcribunt, Kircherus cum Schott о (ùnt ex­
pertisa quorum altera in Curiofa Phjfica caufa cxponitur. In vento ipfo
(inquit) aliquid eft,quod pifcemilium benigne1afficit: vel potius verr-
fus quicunq-, ille exiftatj ratione fuæ fubftantia?, fympathiam habet
cum pifcis fubftantia. Ingens pilcis apparuit an. 1455. prope Forta-
litium Mindenfe, Germ. Weixelmunde, aquas maris caudà flagellans
fortiffimè, retia non femel rumpeiis, qui tandem captus, fpedaculoq;
eft cxpofitus in foro pifcario. Erat pedum triginta quinquc,feuulnarum
feptemdecim & dimidiac. Poft dies très fætebat adeo, ut aliquos gravis-
simè fecerit ægrotare. Curicken in Defcript. Hißorica Gedani, Hennen-
berger in Chro. Prufsia. ^H IPPO PO T A M I five Equi aquatici, Kenie
wodne, morskie, ad РиеепГс littus, an. 1558. ex reniotiori Balthico Ma­
ri allucnte Ncrvegiam enatâfle, hinnitum edidiflè, in mari & terra no-
ftra quarsiviflè paftum obfervati, retibus alii involuti, alii plumbeis glo^,
bis proftrati, Pojfeltus Megafolitanus in Hist. Polono - Pruthenica M . S. S._j
Ex cujusdam deferiptione, Equi marini pedibus quatuor, auribus, cau-
da, cum equis conveniunt, folum quod ungulæ pedum, in modum tau-
rorum, bindæ fint, nares patulæ, labia repanda, rićtus magnus & va-
ftus, in quo utrinq; tres magni, verum obtufi prominent denies. An.
1596. antè idem Mindenfe Propugnaculum fagenä conclufiis pifcis co­
loris albi, cute fubtili te&us fine fquamis, longus quatuordecim pedes,
latus leptem, roftro oblongo aućtus, admiflam aquam ejaculans per fu-
pernum fpiraculum. Curicken in Defcnpt. Hist. Urbis Gedanenßs.'~hn.
\6 i 6. in Julioj pifees duo confpecti molis rariffimae, aquas hauftas
(d i^o modo ) propellentes in altum. Idem ibidem. An. 1630. &
i 7 t. ad Hclam captus eft pifcis grandis, Germ. Hornßfcb, idem depi-
£tus in Curia Gedanenfi. An. 1682. prope Mindam incidere in re­
tia pifees duo, Germ. Schwerdtfifche, qui ad oftium Viftulæ, ita pugna-
bant acriter, ut ftrepims audiri potuerit. Major minorem pupugit, пе­
сет q;
 De Mari Balthic». *71
cemq; intulit, fed & ipfe poft accepram in certamine vulnus, intra alx-
quot dies interiit. Primus ie extendebat ad pedes undecim, fecundus a i
о cto. Сипе ken in Defcript. Gedani. An. quoq; 1704. pifeis in for-
inam gladii roftrum, ad ulnam unam, & alceram, extenfum ferens
prehenfas in mari,Gedanum ve&us.Hic, XIPHIAS Græcis, Plinio Gla-
dius, à roftro mucronato dićtus, cetacei generis, Balænæ maximas ho-
ftis, nam eam pungendo conficit, retia præfecat, ur evadat periculum, '
Idem Alberto M . Miles, quia armatus gladio, vidlitans pifeibus, quos
interfkit roftri incurfu. Multiformes pifeium ipecies marc comple&i-
tu r,q u ia à ventis, fludibus oritur varia commixtio feminum: iidein
cxcrelcunt maxime, nam humoris copia fuppeditatur.
V. Reliqua aquatilia duo veniunt deferibenda, Phoca, & Pho-
cama. PHOCA, Vitulus marinus Plinio, Marinus bos Servio, Bocas
Feßo, Germ. Seehund, vel Seekalb, Polonis Pits morski, Ciele morskie,
mole æquat canem, aut vkulum, rariffimè bovem, in mari nobis vici*
niore, cute tegitur dura& pilofa, dentes fert ferratos grandes, pedes
quatuor affimiles pedibus anferinis, caput parvum & breve, pro cor­
poris ratione. Proîiiire confvevit de mari ad littora, ubi ftertit diarius
luper faxa,arenam, terrain, prolemq; parit. Quies & л Picinello in Man*
do Sjmbolico defcripta eft. Quidquid rurbarum ac tempeftatum conci-
tet mare, Phoca tamen fcopulo innixa fomnum capit fvaviffimum,
neq; à tot fragoribus diraovetur, aut expergifcitur. Eadem bellua per fo-
mnum mugit ( unde & Vitulus marinus difta ) infefta pifeibus præfer-
rim harengis, quos avide devorat. Carnes molles, fpongiofe, moventes
mufeam,quibus tamen vefcuntur nonnuHi; pellis geftara morbos fanare
creditur, à veteribus contra fulmina aftumebatur, rentoria quoq; Irn-
peratorum conftituebat. Aut iquit as cnim negabat fulmine tangi Vitu-
lum marinum, ætas recentior aflerit percuti, Commbricenfes rariùs tangi
«xiftimant, quia inftmćtu naturæ præfentiendo fulmen, velociter fe rc-
■cipit in profundum. Scepiùs redditur cicur à nautis, & pifcatoribus
Angliæ, tefte Charletono in Onomaftico Zoico, ad lucrum faciendum ex
j!pcäaculo. Involvitur retibus apud nos ad Helam, Puckum, Zar-
Boyecum &c, aut bombard« globis indulgens fomno proftcrnirur, ut
Y i corium
 T R A C T A T U S VI. S E C T I O 1.
corium fcrinia veftiat. Dcntibus virtus inefle fertur contra fanguinis cf-
fufiones fpontaneas: pinguedo eft in ufu. P H O C Æ N A , aliis Del­
phinus Scptentrionalium, Gern .AfeerfcLwetn,nohis Świnia morska,jux-
ta à Schonevelde Ichthyologiam, Ion um inftar bovis valide expirantis edit,
certo præfagio fecuturæ tcmpeftatis. Ex deferiptione IVillughbet in H iß.
Tifcium, figura ejus teres, caudamvérsùs anguftior in modum coni, ro-
ftrum porreftum & acutum, cute tegitur lævi, nullis fquamis munira,
dorfum obfcurè cæruleum, aut nigricat, à medio latere albefccre incipit,
oculi pro pifeis more exigui,.faltem quatenus apparent exteriùs. Nec
branchias habet, nec foramina, branchiarum loco in vertice fen medio
capite fiftula (Ipiraculum amplum dici poteft) figuræ femilunaris. Den-
tes parvi in utraq; maxilla quadraginta & o&o, lingua plana, glabra,
ubiq; paris latitudinis. Abdomen, totumq; corpus pingucdine copiofa,
quadrupedum adipi feu lardo limili, ad craffitudinem digiti, undiq; eft
©bdućtum. Pifeis hic validiffimis mufeulis roftri, ad arenas in fundo
maris fubnicndas, & pifees inibi latentes capiendos inftrućtus eft, co-
pioso lardo fub cute, porcum terreflrem refert, unde non immerito &c
ab Anglis Porpejfe, vocabulo à porco & pifee effićto nominatur. Ex
dilîècti ejußem Porci, nautis Harengivori, pinguedtne (inquit Meret
in Libro Pinax Rerum Naturahum Britannicarum ) oleum ruftici elicu-
erunt, carnem fale condierunt, ac comederunt. hujus fapor carni bovil-
lae non multum cedebat, uti & adeps. Numerofe Phocænx ad la­
tus traćlils feu arenofx viæ 'a Pucko Helam protenfæ, Overnorde nomi­
nate:, fæviente hyeme, an. 1708. interière, efui caro non abhibita, aft
pinguedo avulfa inferviebat ufibus coriariorum. Longitudo belluæ ulnas
trcs exceffifle fæpiùs vifa, in noftro mari. Apponitur grandior pi­
feis, Germ. Brunfifch à colore, ßatavis Tùimeler à falribus crebris in
aqua, vel Pmfłer ab aquarum jaculatione per fiftulam defuper apertam
ptope caput. Caro inutilis, pinguedo coriis emolliendis apta. CE-
T U S vel C etos, Wieloryb, pifeis maximus, voraciffimus, fonorè bo-
anSj non eft incola hujus maris. Sexcentorum pedum longitudinis, tre-
centorum fexaginta latitudinis, in flumen Arabia: intrâfte Cetos Plinl-
as I. $2. c. i. cradidic. Curiofæ narrationes aliæ dc Cetorum mole
propne-
 De Mari Balthico. *73
proprietatibus, omittuntur. Balarnarum pifcatio in Spitsberga & Gro-
enlandia a F ourm tr in Geographica Orbis N otitia exponitur. Pifccs
iTiarinos enumeranti, in mentem R E M O R A venir, A uthorum vetcrum
paginis, pcpulorum ore celebrata. De hac Vilnius I. 9. ait, parvus ad-
modum pifcis, aflvetus pétris, Echeneis vocatus, hoc carinis adhærente,
naves tardiùs ire creduntur. Negatur a recentioribus vis inefle tanta
modico ifti aquatili. Authorum fcripta,quæRemoræ meminerunt, atten­
te evolvantur, inquit le Grand, m H iß . N atur*, & luculenter apparebit,
illius vim non ex propria fententia, fed aliéna duntaxat fide antiquos
aflèrere. Naturam atq; cffe&us Echeneidis poftquam Jlrtßoteles H iß .
I. 1. recenfùit, fubjunxit, ut aliqui volunt: Plimns ufus creduntur ter-
mino. Profundius rem indagsns Kircherus in M agnete, fabulofum pifci-
culu m łiun c efle judicat, fi enim Rem ora in rerum natura exifteret,
certè fieri non poflet, quin fubinde eflfećtus irte in retinendis navibus
eluccfceret. Ejufdem fenfus Delrius S. J . in Dtfijuißt. M ag ien quærit:
& quid, poft annorum centurias, tam frequentes naviganones, caufæ?
u t nihil hujusmodi audiatur, certè non mortua fpccies. Vis ilia fiflen-
di confićta fuit. Præterea, unde tanta vis tantillo pifciculo, ut navi
ta d a repente fiat immobilis, & ejus currentis impetu non abripiatur?
quomodo in aqua molli, impetuiq; omni cedente,ita firmiter figi poteft,
u t navem maximam currentem detineat? Q uom odo manu urinatoris
ipfe tam facile à navi avellitur, à quo navem venti vela tendenres, vel
numerofi remiges avellere non potuerunt? Quæ de Magnete adferun-
t u r , diverfam habent rationem , fervatur enim ibi femper proportio, Sc
parvus magnes ferrum magnum non movet, fed parvum. Si confiftunt
naves in Mari Siculo, non ad pifciculum vix cubitalem, fed ad æftum
extemporaneum eft recurrendum. Item vehementiffitni flatus è maris
fundo erumpentes, nonnunquam aquam fumma vi propellunt contra
carinas. Satis detinuit Rémora lî non navim , certè me alio properan-
tera.
VI. M A R E B A L T H IC U M intenfilïîtno frigore ira conflringe-
batur an. 13 z 2. ut pedeftri itinerc per glaciem, de Lubeccnlî littore
tranhretur in oras rem otiorcs, holpitia diipolita opportune loco in g!a.
Y f cie
*74 T R A C T A T E S П . SECTIO /.
cie baberentur. Crantzins, Rango in Ѵотзгапіа Diplomatic a , Vont anus
de Rebus Damcis. Ita gela ftrinxerat marc, an. 1 3 9 9 . ut veftigio
[îcco, Lubecâ per mare in Urbem Svadenfem, inde in Daniam perve>
mrecur. Item an. 1423. frigus vîhemens erat, nam équités Gedano Lu^
becam, et à Megapoli in Daniam yiâ navigantium ibant, diverforia
habentes in glacic. Crantzjm, Olans M . in H iß. Gentium Septentriona-
Uum, Schiitz.cn Chrome. VrufsU. I. 3. Per idem mare, an. 1416. in-
ftituere iter poterat eques Gedano Lubecam. An. 14^9. item an. 1496,
item an. 1554. memoriâ noftrà an. 1678. gelu paraverat aditum Geda-
nenfibus ad Peninfulam Helam. Curicken in Defcript. Hijlorica Gedani,
Itinerantium trahas cum equis fuftinebat Dantzjker (Vyck, an. 1708.
& à Puce 11Гі Urbe ad Hclam, tenebat iolidam glaciem mare, fere ad
Fefta Pafchatis. Non qualibet hyeme, nee facile mare fuftinet
glaciem, turn propter magnum aqua rum motum, turn propter exhala-
tiones calidas copiofas : deniq; propter aqua: falfedinem, quae orta ex
aduftione, calorem quendam communicat.
VII. HELA oppidum Pruflîæ, ad apicem Sinus Putzjier Wyck.
Mari Balthico circumdatum majori ex parte, quatuor milliaribus Ger-
jn an ici.s Gedano diftans. Hoffmann in Lexico Univerfali. Inhabitârunt
Peninfulam parvam» in qua hodie fita Puceca & Hela, Gothones Sc
Svcvi. u4gricola de Natura Fofsilntm l. 4. Longiùs fe porrigebat olim,
antequam aquis operiretur. Curicken in Defcript. Gedani. Media fui
parte similis Infulæ, quia antiquitus erat aquis cinćta, & nunc ab una
parte duntaxat eft acceffibilij. Schutzen in Chronicis Prufsu. N oclu
ignis fovetur carbonibus foffilibus advećtis ex Scotia, causa dirigendi
curfus in mari navigantium. Pifcatores hic numérofi fubminiftrare fo-
lent viciniis Paflcres marinos, Harengos infumatos, Afellos minores
arefaćtos, Germanis Dorfche, Anguillas falitas &c. Traćtus arenofas ag-
geri fimilis,a pagoW islkawiei per milliaria quinque exrenfus usq;Hela,
pineto, quatuor pagis, collibus pluribus tegitur, è quorum numéro de-
eem fupra o&o non ita pridem yentis ac flućtibus funt fubmoti.
VI!Г. NERINGA Infula, Germ. Nerung, nobis M irzeia, quod
•lim aquis immerfa fuerit, plurimis Hiftoriarum monumentis evinci
poffet,
 Ь е Mari Balthico. I? }

(»of[tx.. Hartmann. in Hiß. Succini Vrufsici. Propterea Varenius in Geo^ra.

Univerfali fiimpsiflc videtur occasioncm dicendi, Boruffia , Cafmbia
ereverat, dum mare hödie littora ilia deferuit, quac olim obfervabat.
Eadem Neringa,FournieroS.J.in Geügräphia,Infula una ex Elc&ridibus
ab Elećtro pafliiii reperibili. In Gedanensi ditione protenfa eft ad milli-
aria undecim, Arce Smthoff, plaribus pagis ornata, abundans fylvis,dor-
cadibus, & leporibus. Ibidem diuturni impetus fluftuü ас ventorô glo-
merando arenam in magnos cumulos, efïccerunt colles ad maris littora.
IX. HABUSj Germ. Frifch Haff, inter duo oftia Viftulæ* inter
Elbingam & Regiomontum positus, dulci aqua confiât, longitüdine
ad qumdecim milliaria , latitudine ad duo plus minus le exporrigir,
oblongâ & anguftâ Infulâ Neringa à Mari Balthico fejungitur. CeIIanus
in Defcript. Velonu. Maris recentis nomen vulgus ei indidit, remo-
tior ab influente Viftula floret in Julio, & Augufto, Succinum inrer-
dum porrigit. Accolæ iftius lacus circa Fraunburgum per rransverfam li-
neam totam ad milliare unum patentem, positis naffis conriguis pre-
hendunt pifees primo vere, ad. Varmiæ viœim. Èlbingæ, Gedano tkc.
conclusi retibus Acipenferes, Salmones simul cum Arlguillis, Barbo-
chis, Cirtis, Lucio - Perds, Percis majoribus, & minoribus, Stintis, in-
feruntur navigiis: fed an. 4 7 0 . integro, affirmante Hennenbergero in
Chronicis Ргиріл, pifees nulli venêre ad manus pifcatoru:(n. Onera-
riæ naves mercatorum Balthico Mari venientes Pilaviani, intrant fæpi-
us Habum, trajeûoq; illo,anclioras jaciunt in ftationc/ea, ubi fluvius
Elbing (a quo nomen Urbi Elbingæ) lacui huic fe conjungit. Cùm
an. 13ii . profundum maris ad Caftrum Lochftad propter immanem
terræ motum , fabulo penitus fuiflet obftrndum , portusq; periiflet,
paulo poft mira natura: vi, milliari uno ab illo loco, ad Pilaviam aiiud
maris oftium erat apertum, ruptoq; angufto continenti, Mare in Ha­
bum ktifflmc fe effudit, portum formando novum. Hyeme Habus
concretus glacie commodiffimam viam præbet itinerantibus Gedano
Regiomontum ; seftate, favente vento ( nautis Nort) si explicantur ve­
la Regiomonti, intra diem unam & mediam , Gedanum attingitur.
Extraordinaria navigatio fucrat ilia, quam Cmcken in Defcript. Gedani,
 TRACT.AfUS VI. SECTIO II.
his expofuit verbis. An. 155s. Gregorius Rumelaw interposita fponsio-
ne pecuniæ, lebetem, Germ. Braivpfanne confcendit ad Regiomontum,
fuperato Pregela, Habo & Viftula, Gedanum poflquam venit fcliciter,
cum plausu arq; tubis, eft falutatus.
IX. Enam CUR LA N D IA Mari potitur, quod Curlandicum
feu. Sinus Curlandicus dicitur. Ex со, Afellus minor fale confperfus, or-
cis inclufus (Tub nomine D orfch) mittitur aliquando in Pruffiam^ Liba
ejusdem Ducatus Civitas, navibus advenientibus porrus feu ftatio. SA-
M O G IT 1A proxima Balthico Mari Polongam habet inter Hecligavi-
am Curlandiæ, & Memel Pruffiæ, ad Anglicas, aliasq; merces recipi-
endas, Conftitutionc Generalium Comitiorum Regni, deftinatam.

SECTIO II.
De
E LE C TR O feu SVCCINO.
I. / '" 'Ч U C C lN U M Latinis, Græcis Ele<5trum,aliquibus antiquis Glss-
sum, Arabibus Karabe, Germ. Borßein, Pol. Burfz^tyn, non eft
. ]§ terra, aut metallum, fed gemma, ob fubftantiæ nobiliratem,
perlpicuitatem , pretium, ufum. Et ex defcriptione Hartmann
in Hiftoria Succini Vrufsici, eft gemma vi attrahendi omnia levia, fra-
granti odore, fapore peculiari, coloribus omnigenis prædita, maximos
ufus in medicina præftans.De materia ejus multipliées Scriptorum vete-
rum adducuntur fententiæ. Præcipua ( ut omittam alias, fabulasq-, de
Heliadibus Phaetontis Sororibus ) perlvadebat efle lacrymas feu fuc-
cum arborum pinei generis, fed Agricola de Natura Fofsil. I. 4. inquit,
nullæ funt arbores in littoribus, intermediis itifulis, ftillantes résinas,
quæ in mare décidant: nulli Pruffiæ fluvii & rivi resinam, ex qua
Succinum fieret, in mare deferunt, igitur arbores non fuppeditant
materiam Succinis. Probabilior eft opinio Goebelu in Opufculo de Suc-
cino. Liqucfaćtum bitumen interno calore terræ in mare fluit, & ex-
tillat, vei mare lambens, (ècum ex venis terræ illud effert ac educit,
vcl
 De Eleiïrc feu Succint. '77
vel copia luccedentis fucci protniditur & egcritur.In idem recidunt Au-
thores plurimi recentiores, inter quos fVormius in Mufeo cenfer, ex bi-
tumine liquido ortüm trahere Succimira, quod è cavernis effluens fuis,
maris falfugine coalefcit, tenui portionc exclufa, induratur. Alins vulc
fuccum bituminofum à calore fubterraneo refolvi in fpiritus, fubJimari,
ac intra poros rerræ à nitrofis fpiritibus iterum figi, coagulari. Fusiùs ge-
ncrationem ejus exponit Hartmann in Succinfta Prufsici Succini Hißo-
ria. Pruffiæ folum undequaq; ( inquit ) bituminofum, infignes enim
glebx bituminis condenfati in terræ abditis deprehenfe, eefpites bitumi-
nosi in pluribus locis effoffi. In bituminofo itaq; folo, maxime littoris
Sudavici, calor fubterraneus exhalationes bituminis difperfas confociat,
in guttas cogit; quod dum agit, fimul vicitu falia pervadit, ipforumq;
effluvia fecum abducens, bituminosis immifeet guttis&c.Nec iftosSuc-
cinoru natales produxiflé in lucern, nifi crebraad littus Sudavicum pere-
grinatio , & attenta fodinarum perluftratio feciflet cernere verum. Tan­
dem ex marinis collibus, tempeftatum vi disjedis aut convulsis, Suc-
citia prodeunt, flu&ibus advolvuntur ad littora. Confirmât ultimô di-
ftum Woodwardus m Specimine Geographic Phyficx: Mare ventis &cpro-
cellis agitatum, fi collibus, rupibus le allidat, cum impetu dejicere fra-
gmina fuccini folet fatis grandia, quæ in aquam (ubjećfcam decidua, Sc
continua agitatione in particulas minimas difloluta, abluta auferuntur.
Cclcberrimus Mathematicus Dantiscanus Hcvelius , tefte Valentim H i-
fioria Stmplicium Reformata, in marino littorc, inter D antiscum & Re-
giomontum fito, Succinum liquidum & nondum penitus coagulatum
inveniens, detraćto digitis annulo figillatorio, infignibus fuis profunde
tanquam in ceram impreffis notavit: & abhinc pro argumento plus-
quâ fyllogiftico, ad convmcendos alios adhibuit.Fruftum hoc infignibus
Hevelianis impreffis confpicuum, in Angliam transmiflum fuit, ubi
inftar maxima raritatis,ad probandam genuinam Succini originem, con-
fervatur, & curiosis fubinde monftratur. Ex his colligitur, Succi­
num nihil aliud еПе, quàm fuccum bituminofum, feu refinam terrx
optimc digeftam, in mare traduüam, atq; ibidem præcipuc concretam.
II. Non pauci in errorem iiidudi Succinum crcdiderunt, cum
Z Ambram
 TR ACTА П 7S VI. S Е С Т 10 11.
Ambram in Africx, Afiæ, Americæ locis nafci accélérant. Refina qtloq;
Copal mentiri Succinum aptiffima: hoc nomine ab Officinis Pharma-
ceuticis adoptata. Certiora argumenta defiderantur, quibus, de geniti-s
Succinis ibi, firraari queat opinio. Quomodo enim îàgaciffimus Chi-
nenfium populus tantos in Pruffia faceret fumptus? si domi ilia haberer.
Europæ regiones fed non omnes, nec æquè fucciniferæ, German-ici Suc-
cini crebrior eft & cvidentior memoria, Saxonia, Mifiiia, Islcbia, Sve-
via de rerra fufeipit, in ripa Viadri' prope Cufbinum inventum eft,
Svecia ex ripa lacus Melcri ejedum legit, Dania ex fo(Ta Hafnienfi in-
fignia Succina vidit. Major Suecinorum proventus in locis Mari Balthi-
co vicinis, Pruffia tamén inter regiones fucciniferas princeps, ab Ьгс
fecunda Pomerania. Elećtrum antiquorum nullibi rećthis collocaveri-s
quàm in Pruffia, quæ à non paucis Scriptorum iftud tulit clogium.,
quod Italiæ olim erat attributum, ut fola Succinorum genitrix falutarc-
tur. Ita fæpiùs hic citandus Hartmann in H nlona Succini Pruffici.
III. Balthicum Mare célébré e(t copia Succini, quod nullum ali­
ud fere habet. Tieemanus in H iß. Orbis Geographica, O“ Civili. Su-
davia ulterioris Pruffix regio maxime Succini ferax, qnod ab incolis
illius loci, reticulis in mari capitur, & ex fundo extrahitur, Favonio,
Coro , vel Africo vehementiùs æquor, uno & altero die, commoven-
te. Pifcationem hanc Agricola in Natura Fojjilium fuse deferipfit. Ex
Sudavia transportatur Dantiscum, divenditur mercatoribus, ( inquit
Cœfius in Mmer alogta ) qui in varias figuras torno cæloq; formatum,
atq; aliud ab alio pro colorum varietatc iecremm deferunt potiffimum
Antverpianis. In Pruffia Succini fruftum feptemdecim libraruni
repertum eft , in Pomerania undecim cum dimidio nigriq; Succini
quoddam genus confpećtum in littore Pruffico, ait Goebelms, quod e-
rat liquidum, vifcidum,lentum, inftar picis nitens, odoris teterrimi.
IV. In littoribus Dantifco vicinis, Succinum delertum a flufti-
bus, colligitur in arenis. Caßus S. J . in Mineralogia. In littore Pu-
cici Sinus non longe à Cænobio Oliva Succinum cfFoditur, ubi arena-
rum cuniculi, quibns obrutum fuerat, diducuntur, vertuntur: interdum
remotiùs à littore eruitur.Et tune foflbres fatis amplas foifas aguntqua-
drangularcs
 De ElcÛro feu Succino. 179

drangulares plerumq;. non tamcn multùm profundas. Goebelius de Suc-

сто. In Pucico angulo pilcatores ingens Succini dorfum fub aquis
iplendere conipexcrant, fed ob profunditatem maris, nihil indc decer-
pi potuit. Hartmann ex Aurtfabri Hifl. de Succino. Ad Pucecam,
Succinum cinereum quoddam effolTum eftinlittore, quod poftquam
fuit attritum ferro,folia, quæ humi jacucrant,duorum pedum remota fpa-
tio, ad fc attraxit in fublime lev ata. Jonflenus in Thaumatographia Ńa*
turali, Agricola Fofsilium l. 4. Cardants l. 5. de M ixtis, Rango in A n i-
madver. ad Origines Pomeramcas. Ibidem inventa Succini cahdidi
іпаіГа, humani capitis magnitudine, arftimata in loco viginti Imperiali-
bus Prufficis, alibi pretium majus obtentura. In Neringensi fylva,
& collibus ultra Fortalitium Mindenfe disjedis, an. 16^5. magna copia
Succini eft reperta. Buthnerus. In CapitaneatuLemburgensi, penes ma­
ris littora, leguntur fragmina grandiora. Libcraliter ad Samogitiæ,
Curoniæ, & Livoniæ contermina Mari Balthico littora, fuccincæ opes
redundant, ut inter algas, arenasq; abfconditæ, à rufticis confertim de-
prehendantur. Inter arandum quoq, & inter fodiendum, in maritimis
jugeribus fe fe offerunt ultro,pretio vili ab Elećbrotoreutis ibidem quon­
dam coémptæ. Hartmann in SuccinEla H iß. Succini Prufsici. In
Curlandia Succinum à Mari Balthico ejicitur. Frufta nonnunquam fà-
tis grandia Sérenif Duci cedunt, Præfecti littorales rationem collećH
Succini reddunt. Lentilius in Memorabilibus Curlandia.
V. SUCCINUM fuilîc primo liquorem ftillantem, tenacem,1
lentum, indicant quædam intus implicata. Ideo Cardanus I. j. de Subti-
litate ait, mufeas, formicas, pifciculos, & hujusmodi alia elećtro in-
clufa, æterno transluccrc fepulchro, atq; nobiliore, quàm Artemifia
Maufolo conftruxerir. Ranulam viridem in ma/sa Succini Wigan-
dus, araneam £<y-/<?,gryllum integrum expanfum Bartholinus,pifces Ли-
ri f aber, & ova pifcium Ipedtavit. In Ducis Brunfvicensis ærario, Succi­
ni fruftum lacerta integra occupaverat. Mercator quidam Gedanensis
Succina palmæ magnitudine poisederat, tefte Hartmann in Hiß. Suc­
cini , quorum unum ranulam, alterum lacertam complećlcbatur, &
quod maximum eft, habitu nitentium, atq; fe fc extricarc conantium,
Zz uc
 TRACT.ATUS VI. SECTIO II.
ut in u no , intcftina rupta, in altero fpuma, ac os oppletum fanguinc
apparucrit. Legitur carmen Hermami Borufsi de Rana & Lacerta Suc-
cino inclula, Sc apud Jafcum Gedanenfem Confulem vifa. Plura
quàm ducenta fruftula politi Succini variis infcćtis referta, v.g. mufcis,
culicibus, fcarabæis, blattis, formicis, araneis, fimul cum fuccineis gut-
tis figura multiplici à natura donatis, in Mufeo Gottvaldii Doth. M edi­
cine Gedani afTervabantur. Et in prccatoria decade Gedanj empta,
Romæ Mufeo Kircheriano illata, quot fuccinei globuli fpedantur, tot
funt inclufa diverfa animalcula. Deniq; Mufeum cujufdam Civis Geda-
ncnsis exhibuerat mihi in Succino mufcas, culices, vcrmiculos &c. qui
dum liquida adhuc hæc gemma eilet, in earn irrepfèrant, neq; extricare
fe poterant, antequam coagularetur. Negarunt aliqui animalcula vifa in
Succinis efle vera, fed fraćtorum, aut fećtorum Succinorucn infpećtio
( tnquit Hartmann ) hos refellit, manifefta enim infećtorum fuperfunt
indicia. Nativa animalculorum fepulchra, ab arte elaboratis loculis
quomodo flint dignofcenda, edocet expcrientia.
VJ. Arbufcularum, firondium, nubiuvn, aliarumq; rerum ima­
gines in Succino variegato curiofus advertit oculus. Eft mihi peftore
tenus effifta fenilis imago, infantem reclivem monftrans, JESUS par*
vulus in Simeonis complexu hærens obverfabatur animo, quando pri­
mo hanc naturae pifturam intuebar. Hartmann in SuccinEla Hiß.Succi-
ni Prufsici. Alphabet! Hebræorum notam, Latinas literas, A B C
D See. chara<5tcres Arabicos infcripfifle naturam Succino Pruffico non
unus afïèrit, & ego incidi in ejusmodi frufta. Mortis imago cum falec
fpećłabatur Gedani,ibidem erat fpecies hominis expanfas manus ha'ben-
tis, prolapfi in genua. Idem in H iß. Ampli on Succini Prufsici.
VII. In lacubus variis à mari remotioribus Succinum reperitur,
ut in Pruffia Epifcopatus Varmienfis, fed modicum.Cromerus Роіопіл I.
i. Neugebaverus H iß. Pol. I. i. In eadem Varmia lacus,ad pagum
Lautry, edidit fragmina fuccinea coloris varii. Ex eis unum Regiomon-
ti venditum quadringentis florenis Prufficis. Lacus Charzykowy,
Sczytno, Żarnowiec Crc. in Palatinatu Pomcraniæ, aliqua fuccini fru­
fta ediderant. Lacus Grzybno ad CarthufIam,notabiliora fragmenta ob-
 De Eleftro feu Succino. iSr

tulit fæpius pifcatoribus ; unde & artifici fufficiens vcnit materia, ad ef-
figiem Chnfti Domini in Cruce pendentis efFormandam. Succini-
fer lacus &c villa: Wirz.cbucin ultra Bidgoftiam, Sbonfzinenfîs in Pala-
tinatu Pofnanienfî, præ aliis bac gemma ditior. In Kiekrzenfi lacu cru-
flum majus femel repertum: in Lubicovienfi diftante milliari uno ab
Urbe Medereco ( præter albi, & fulvi Succini particulas) mafia fucci-
nea rariffimæ magnitudinis avulfa retibus à parte reliqua, quæ à fundi
domino, cuidam Elećtori S. R .J . poftquam oblata eft, illico formam
parvæ menfe ab elećhotoreuta accepit, thefaurum aućlura.
VIII. Etiam procul à Mari Balthico eflrodiunturSuccina.Infignia
frufta ad Gutftadium Varmiæ oppidum ex terra fublata: de Hokerlan-
diæ agro maffa librarum feptem Elbingæ vendita. In Elbingenfi fundo
feptingentæ libræ Succini erutæ : ex arenofo quoq; monte fylvæ quernz
prope Elbingam,an. 1630. multùm fuccini fed mgricantis eft acceptum.
Hartmann, in H iß. j i m f li. Succini Prufsici. Poft gazam erutam, fodina
negle&a cfte hac de caufa exiflimatur, quod in illo deprelfo loco copi-
osè effluens aqua fofïores à continuatione inchoati Jaboris rejeccrit. A-
gricolæ plurima grandia Succini frufta, in arenofis collibus circa Elbin-
g am , & in regione moijtana illius Territorii, fed longo litu, imbrium
v i , crufta ipiffiore obdućta repererunt, quorum nonnulla libras feptem
æquabant pondère. Zamelius Cenful Elbtngenfs in Epißola. In fun­
do Varmienfis villæ Wangst eruitur interdum Succinum quinque, vel
fex, aut decem Imperialibus Prufficis æftimatum, Quapropter etiam
nunc Elbingenfes artifices affeverant, majores & rariores Succini mas­
sas, à montanis agricolis, & Varmicnfibus adferri fæpiùs, qu'am àma-
ritimis. In Monte Epifcopali proximo Urbi Gedaqenfi cffofîùm
cft à milite Succinum fulvum iibrarum aliquot, quod in Mufeum ia-
tulit fuum Hoorn Vir Confularis Gedanenfis, rarkatum variarum collc-
ćtor exquifitus, annorum quinquaginta decurfu. Idem terræ fuc-
cus concretus & in aliis montibus, collibus ab eadem Urbe non remo-
tis facile eft reperibilis. Ex Sck'onfeldt. horto caulibus repleto deprom-
ptus,in Zulava minori ad Gemlice araçro crutus,in pagisCiepielsko,Go(!y-
czyn, NowacerkiewyGruçzjie, Pogutïoivy zyc. extractus. Campus villx
Z3 Bankow
 T R A C T A T U S VI. SE C T IO II.
Banków cubitale elecStri fragment fülTori obtulerat, Propc Stargardiam,
Mevam, Novum Sec. invenitur. Pagus Jafz.cz. ejusdem Palatinatus
Pomcraniæ, Succinifcrura montem (fećtum via dcducente Czyrskum)
habet, de quo rubram particulam fine mora erueram, puer invenit ali-
am coloris flavi. Idem locus cum are no fis viciais collibus majora fra-
gmina dare villanis obfervatur. Alter mons inter Zukovum, &c Raduni-
am fluvium fitus, candidum Succinum non femel edidit. Plané à
ratione alienum non elfet, inquit Hartmann fæpius citatus, ferè Prus­
sia: omni fuccineum fundum, adftruere,undiq; enim afferimtur Succina,
eaq; non unius, ncq; vilis coloris. Et si foiin£ paffim in Pruffia tenta-
rentur,fpei & fumptibus abundè refponderent. Extra Pruffiam quo-
que effoflum Succinum , infigni mole, ex Viftulæ littore præalto argil-
laceo dillito viginti quinque milliaribus Germanicis à Mari Balthico.
Colłigitur & in Mafovia ad Narviam fluvium, in collibus fabulosis, &
fÿlvis. Oculatus teftis Cnaçi.is S. 'J. qui illad ad ufus varios tomavit ac
expoli vit.
IX. Succinorum colores plures quhm centum ponit Agricola de
Natura FofsUium , centum & oiStoginra Hartmann m Hiß. Sucсim. Ex
his quædam, fpeciem marmoris Porphyretici, lapidum non ignobilium
ferunt: juxta Aldrovandum, nunc Chryfolithum, nunc Carbunculum,
nunc Hyacinthum, nunc Topazium, Sc alia gemmarum genera re-
præfentant. Inter cætera funt majorisprerii Candida, lnćtea, olûs capi­
tatum, leu brafficam capitatam colore exprimentia, Germ. Kempfifarbe.
Candida ideo præferuntur aliis, quia fecundùm Dmothum in Qtunquage-
naria ?. de Gcmmis, funt singularis dulccdinis, odoris præftantioris.
Fulva & translucentia magnam invenêre æftimationem in Italia, ideoq;
talia Gcdani &c. formanmr in corollas precatorias, ftatuas varias, ar-
culas, corda, candelabra, cæteramq; fupelle&ilem pretiosiorem. Con-
tinebatur Mufèo Gottvaldiano Dantifci Succinum viride inftar Smara-
gdi : mihi Elbingæ exhibita Succina alba, cærulea, quasi ignefeentia, fu-
Ica pellucida, inftar vitri fplendentia, variegata, inlperfa maculis, nigri-
cantia &c. nec non ejusmodi, qua; inclufa annulis, adamantes? rubinos
expreflerant.
X,
 “De Elecirofeu Succirte. 185

X. Succîno flammeum quidpiam, ac (pintus habens naturam,

incflè affirmat Cœfius in Mineralogia, quod attritione fuperficiei, reclu-
sis meatibus eminum attrabir varia. Eadé attraćlio hT'ylkowski inP hyf
Curio. sic explicatur. Calore atrririonis ex parte refolvkur, partes agglu­
tinant fe y. g. paleæ, & ubi incipiunt refrigerari, ad fuum redeunt cor­
pus, ac Геспт paleam revehunr.Communiùs ab aliis vis attra<ftiva,eff]u-
viis feu halitibus emiffis с corpore elećtrino attribuitur. lnterrogan-
ti quid trahat Succinum ? refpondet Kir cherus in Mtmdo Subtcrraneo,
omnia levia, (nullo prorfus excepto ) dummodo gravitate innata non
ponant agenti obicem: imo nos(idem inquit)non duntaxat levia quævis,
fed & ponderosiffima omnis generis metalla, aurum, argentum, plum­
bum , ferrum, decem vel viginti librarum, ligneos baculos, hafhs, chi-
rothecas, Succini frufta ftatico experimento attraximus. Magnes nonni-
si determinata corpora trahit, Succinum sine diferimine omnia. Pri-
dem & Stella Script or -Antiquitatum Boruffia viderat ferrum quasi ad-
natum Succini frufto. Apponuntur aliquot experientiæ aTylkowski
inftitutæ. Attritum Succinum pulveribusq;applicatum eos disjicit priùs,
poflea trahit emiffis effluviis: particulam chartæ dum attrahit, eandem
gyrat. Aliquando idem fruftulum chartæ ita pendet à Succino, ut non
attingat illud: aliquando ab агггайа palea dependet catenatim alia pa­
lca. AfFrićhnn si immergatur aquæ desiftit ab attraftione, oleo unćtum
vim Гиат excrit.
XI. Nullum gemmarum genus, fenfu Hartmanni, contra tarn
multos morbos vires obtinuit, nullum copia tanta inter medicaments,
invenit locum. Succinum folum inftar panaceæ alicujus graviores fabmo-
vet aflećtiones. Ars Pharmaccutica in interna, & externa remedia, de
illo præparat Magifterium resinofum, nec Balfamo Copayvæ cedens:
Colophoniam, Oleum, Sal volatile, Edentiam, Balfamum, quod apud
EttmuLlerum, Cr H ofm anm m , Balfamo Peruano non male jungitur. O-
leuin Succini mirum in modum extcllit de Boot l. 1. admirandasq; vi­
res attribuit, propter quas Balfamum Europæum vocatur, ac veri bal-
fami loco haberi poteft. Inter præcipua ponitur л Valerio Codro in Dio-
[coude, quæ Deus condidu ad ulum hominum. Quapropter merito
peregrmus
i8 4 tractatus VI. SECTIO IL
peregriniis quidam magni nominis Medicus dixifle fertur, fruftra Prus-
siam imico Succino fatis beatam, alia quærere remedia. Laudatur fum-
mc & Gabelchovero M edicinA Do flore inter Annot ationes datas in L i-
brum Elp’d. ani de Gemmis Cr Laptdtbus pretiofif. Parantur, inquic, pi-
Julz ftomachicæ dc Succino, Confećfcio, O leum , qaod appcllatum fuit
olim Sacrum, propter vires ejus admirabiles, & arcanas. Superar fua
facultare omnes Aquas vitce, omne Aurum porabile, praefertim in apo-
plexia, 8c epilepsia curanda, siquidem calidiftimum eft, incidit, exte-
nuat, aperit, potenter difcutit. Ideo in affećlibus frigidis, præcipuè co-
licis, & uterinis præftat miracula.Similia in Ofvaldi Crollti Bafilica curio-
fo ledori occurrent. Plura de usibus Succini in Medicina, tradita fant
a de Boot in Hiß. Gemma. & Lapidum, À Rhunrad, à Melchiore Hart­
mann. in Dtjfcrtatione Iuaugurali, Lngdum Batavorum an. 1710 pkbli-
cata. Parari ex eodem Succino &c Vernicem cum oleo feminis,
Banloinus in H 'ft. Plantarum narrat. Idem dillolvi pofse, difsolutum со-
agulari feu in mafsam cogi ( atteftantc Bartbolmo in Achs Medicis c r
Philofophicts ) periti naturæ non dubicanr,
XII. Lucrum ex Succino rudi & elaborato, л Cluverio ita defcri-
bitur. Gothones, horumq; contermini Æltii Succinnm in Pannoniam,
&c Italiæ confinium, non rnodo Plimi, Tacitivè, fed ÔC Hs'odoti ævo,
deferre foliti; recipiebant Itali illud , Græcisq; tradebant. Sub do minio
autem Crucigerorum, Lubecenses, & Stolpenfes Succinorum commer-
ciis inclaruêre, poftea Regiomontani, & Gcdanenfes, apud quos non
ita pridem maximus quæftus erat ex Succinis. Vendebanmr & Ori-
entalibus populis, per manus Armeuorum ibant in Turciam, Persiam,
indc in Indias,Chinas,MogûlisImperium.lndccurfuSæculi XVI.insignis
clećtrotoreuta Moukiert Gedani ingens artefaćtis fuis invençrat preti­
um , nam ab aliquot millibus, ad vigmti millia nummorum argenteo-
n im , vulgo talerorum excrefcens. Viftoriæ Leopoldi I. Imperatoris de
Otthomanis ab eodem (cité exprefss valorem immediate positum ob-
tinuerant. Linquenti Balthicum Mare, ejusq; opes fuccineas, ob«
tingit portus adjacens lÿlvis, atq; nemoribus.

TRA-
 TRACTATUS VII.
J R B O R E T J INFISENS.
SECTIO I.
De
SUFIS INS IGNIS FA S T I T A -
TI S.
I. YLVA dicitur arborum multitudo, longo & contimto tra&u
^ ^ p r o t e n f a , fine cultura propagata. Si unius tantum generis con-
« я tinet arbores, ab illis denoniinatur: à quercubus quercetum,
ab alnis alnctum, à falicibus falicetum &c. aft hæc vocabula
minoribus arboreris attribuimtur. Quædam fÿlvæ varietate, proceritate
arborum, & quo fe inférant transcitntium ocali, proipedu funt gratæ,
atliæ ne perfpici qaidem poftunt, media die horrorem noćturnum incu-
tientes ingredientibus. Taies denominantar à noftracibus nigræ, hoc efl:
umbrolæ, fi vero fuerint ampliiïimæ, magna parte incæduæ, Pttfz.cze,
Pineta Bory, Nemora Gaie,
II. Hcrcynium celebratiffimum nemus, quo in tota Europa ni-
i i il eft pr.-rftantius, Sarmatiam totam percurrit, & circa Cracoviam
•faims fuos extcndit. Chronica zÆtatum Mundi Nonmbergn an. 1495.
impreffa, bÆneas Sylvius in Epit. Europa, Symphonanus Hońorum I. 30.
Sylvis pæne omnis regio Polona obducitur, qux Hercyniæ funt portio-
nes. Mercator ni Atlante Minore, Sabellicus Enead. 10. /. 4. Cornelius
de Ju.da’s in Germania, Marius Niger in Geographia. Nullo alio
in loco Hercynium nemus tam latè patet, quàm circa Vilnam, & qua
parte in Maeotim , & Bofphoranas gentcs excurrit. Fad;anus Helvetus
in Epit. Trium Т епл Partium. Sylva Hercynia non per totam modo
«Cermaniam, fed çjiam per Poloniæ Proyincias, Pjruffiam, Livoniam,
Дa Litva-
 TRACT.ATUS VII. SECTIO. I.
Litvaniam, Rufliam ,-ad Boryllhenem usq; & Tyram protenditur, Vi-
ftulam, Chronum,& Dunam pertransiens. Continuatur ialius videtur
effс &c. Prxtorius Orbis Gothicl /. i . с.
III. Lechus cùm ad oras has pcrveniflct & confediffèt ad Gnc-
snam, invenit magna cx parte fylvas, non tarnen ira, ur pkriq; exifti-
mant, quod à Saryris tantum hic locus fuerit habiratus. Ex Ptoltmxo
liquet, ibi manfiffe Got ones, Biirios, Burguntas, Arfegetas, Avarinos
&c. Sarnicki Annalium Polo. I. 4. MAJOR POLONIA ГуIva s
Slefinenfcsj Murzinovienfes, Tremcihenfes, Kurnicenfes, Opalenicenfes
&c. ad milliaria aliquot nunc protenfàs habet, ampla qucrceta nume-
rat, inter quæ Crotofinensia, Orpifzoviensia notabiliora. Lovicium,
nobis Lowick. à frequenti venatione retinet nomen, nam in eo loco
Duces Mafoviæ, olim fylvis densis circumdato, oblećtabaniur venatio-
nibus. Sylvæ vaftiflur.æ Oftrołencenfes, Łomzinenfes, Nieporen-
cenfès, Kapinovienfes, tabulas fećtiles quernas Gedano inferunt Viftu-
læ alveo, indè mittendas in AngUam &c. ad fabricam navium. Accipit
& Dublinum Hibemiæ numerofam matcriam iigneam, ad domefticum
ufum j aliarumq; regionum commoditatem. M INO R POLONIA
Niepołomicenfes fÿlvas célébrés venationibus habet, quas Sarnich A n -
гіаіінт Polo. I. 3. putat a Vtolemxo vocari Hcrcynias. Circa Mon-
tem S. Crucis, llzam, Odrowonzum &c. pineta, alibi querceta, nemo-
ra vaftiora (pećtantur.
IV. LITYANIA densiffimis referta nemoribus, mellc ad mira-
culum abundantibus. Bucelims in Defcnpt. Рглар. Provinciarum. Syl­
væ Litvanicæ aliquando deeem, interdum quindecim funt milliarium.
Mercator in Atlante Minore. Nonnunquam fÿlvæ ad viginti &
quinque milliaria protcnduntur. Miechovita in Sarmatia Europta. In­
ter Vilnam & Polociam ingentcs fÿlvæ, nam ad quinquaginta milliaria
Germanica excurrentcs. De Herberßein in Commentar. Rer. Mofchoviti-
cantm. Mfcislaviensis Palatinatus fylvis inumbratus, & aquis im-
merfùs. Starovolfcius in Pelonia. Polesiam ubiq; lylvæ, ac paludes
occupant, fed tum illæ, tum hæ utiliffimar, primæ copia mellis, fecun-
dæ pifcium. JShecolofim m Hercule Siculo. Samogitiæ fylvx fummas
 De SyIvls infinis vaßitatis. 187

ferunt mellis divitias. Mercator in itia n te Minore. Ex Litvania na-

vibus latioribusRegiomontü advehuntur ligna quadrata quercea, Klap-
holtz. vocitata, quæ in Candiam, Italiam, Angliam, Hollandiam, plu-
rcsq; regiones alias transportante, ut ex eis varia opera conficiantur.
Cellanus in Defcript. Regm Polonu. Omnis ilia roborea materia,
«juæ noftratibus Wagenjchot, & ex qua Germania: inferioris, & Belgii
maritimis regionibus univerfa ferè lignea opera architećtonica tam pu­
blica qu'am privata, domorumq; magna ex parte utensilia fabricantur,
in Litvaniæ partibus cæditur, ad nos per Balthicum, & Germanicum
Mare adve hi tur. Ort elms Antverpianus in Tbeatro Orbis Terrarum. M a -
gmus in Geographia. Prxter iegmenta feu materariomm ligna quer-
culana, Polonis Klepki: præter plancas l'eu alïamenta majoris magnitu-
dinis, Litvanis (Vanczos, Germanis Eichenebelen,Batavis Planken: Cine-
res clavellati, nobis Potafz.e, ex Polonia, Ruffia, Litvania, Pruffia,
mittuntur Gedanum. Regiomontum , Rigam, imponuutur onerariis
navibus mercatorum, jux ta V'alentini H iß. Simpli. Reformatant, ad u-
fum Infećfcoram, Saponariorum, Vitriariorum, & Chimicorum. Fagi,
alni, betulæ, tremuli &c. rediguntur in cineres, paratur lixivium, infun-
ditur lignis ardentibus, ut prodeant Cineres clavellati.
' V. PRUSSIA habet lylvas incæduâs, unde vis ingens lignorum,
ad navalem ufum atq; domefticum convehitur. Teretes arbores ad ma­
los navium accommodæ dantur,quæ indè in remotiffiims oras deferun-
tur. Stella m Antiquität bus Borujpa, Eller tn Geographica Orbis Defcri-
ptrone. Onerariæ navi imponendus malus, o&oginta & o&o aureis
Gcdani non pridem vendims eft, ibidem alter Imperialibus Prullicis
quinquaginta xftimabatur. Naves in eadem Urbe conftrućta: fepi-
ùs ad ufum Mercatorum Anglia:, Hollandiæ, interdum Galliæ, Hiipa-
niæ, Lulîtaniæ &c. varias merces non uni parti Orbis invehunt, remo-
tiffima maria luftrant. Majora proferam, Polonia Clalïes intégras
nihil opis extern« indiga facile po te it inftruere, Opaleńsb m Defenfa
Polonia teftirnonio. Dum aurem Hispana Claffis numcrofiffima>quadri-
cnnio integro parabatur, regnante Philippo II. inquit Antonins a Bur-
giindia m Уami aie c r Гегіше, miffi funt quoq; Gedanum conquilîto-
Äai res
 TRACTATUS Ѵ І І . S t C f 10 /.
tes emendis navibus. Officinæ vitriariorum ( Huty ) per vaftiores^
dcn£orcsq; fylvas Regni totius iparfe, inter quas nobiliores in Palati-
natu Pofnanienli, circa Montem S. Crucis in Sandomirienfi &c. Nora-
feilis numerus lagenarum thecæ inclufarum, Gedanô mitritur ad oras
cxteras: alia: genres ob defectum virri fcneftras parant ex chartis inun-
ćtis oleo, aut ex carbafo. Indi aliqui vitrum auro longé præferunt, <5c
înirantur eos, qui vitro abundant, aurum defiderare.
VI. N on carent fuis commodis &c opibus regiones (ylveltres,
fiullibi enim copiofior venatio, pelles animalium pretiofiores, quam in
R uffia, Lapponia, Polonia. Quis non miretur providam naturæ curamî
quæ frigidiffimum Septentrionem immensâ lignorum, & pellium inftru-
xit copia, nam fi abfq, fylvis illis foret & pellibus, redderetur inhabita-
bilis. Antiquiffima architećtura nonnifi lignea fuit, primi enim morta-
les in fylvis nabitârunt, & ex arborum contextis ramis casas fibi ftru-
xerunr. Quemadmodum hodie in univerfa pacne Norvegia, Svecia, Po­
lonia, Litvania, Ruffia : & pagani per totum fere Orbem ligneis cafis u-
tuntur. Haćtenus Hornius in H i fi. N at uralt О" Civili. In Regioni-
bus plurimis quamvis calidioribus, contra acerbos ventos, frequentes
nives, frigus bene acutum, nihil datur prarfidii, nifi duplex amitStus,
vas carbonarium parvum , carbonibus ignitis plenum. Principes, Ma­
gnates, Nobiles lolo utunmr foco, comparantur ligna grandi pecunia:
carbones foffiles, cefpites bituminofi, virgulta, ftramina, fimi ficcati
folibus, alunt confervant ignés. Frequentiffimæ apud nos fylvæ pellen-
do frigori natæ,ideoq; fuper foco ligna large repolira. Mirum atta-
men multis, quod in- protenfis longe latèq; fylvis, in condeiifis arbo­
rum rantis, anfraćtibus viarum innumerabilibus, magna fecuritas eft, ra-
riffimum nec diuturnum latrocinium. Confirmantnr difta л Вето in
Tabu lis Geograpbicis Contracts, л Fournier in Geographia, verbis fequen-
tibus: Poloniæ Regnum larrocinia pæne ignorât, & tanta fecuritas еП:,
ut hybernis menlibus eriam finguli vehiculis, & uno quidem duntaxat,
aut altcro jumento, immenfa idnerum fpatia confidant. Luftranti
fÿlvas, genera varia arborum, fruticum facile objiciuntur, in Sećtionc
inftante enumeranda, explananda.
' SECTIO
 SECTIO IL
De
A R B O R Ï B V S,& F R V T I C IB VS.-
I.T T N Regno Vegetabili arbor affurgit altiùs, truflćum craffiorem к
I radicc fimdens, ramos vcluti brachia cxplicans. Arbores quædam
I pomiferæfeu acinis plenæ, aliæ nuciferæ, glandifcræ, baccifcra?,
"■^lacrymiferæ, filiquofæ, mifcelhe. Univerfarum fylvarum ad
Śeptenrrionem fpećhntium pars, feomdùm Theophraßum in Hiß. Plan­
tarem, ligna pulchriora, fpiffipra, meliora, atq; omnino robuftiora
proferr. Abietes, pinus &c. Bacom Hißoria Naturalis Cr Experi-
mentahs de Ventis Authori, in regionibus frigidis, magis funt inflam-
mabiles ac refinofæ, quàm in calidis plagis. Frutex à ràdice caudi-
cibus multis, ramisq; conftar, ad juftam magnitudinem arboris non as-
surgit, nónnullis hcrbis affimilisy fed nón cmoriens, neq; arefcens mo­
re herbarum.
II. ABIËS, Jodła, Jedlina, arbor refînofa, alta, геЛа, enodi's
in parce inferiori, idcoq; Sapinus difta. Montibiis gaudet, virct perpe-
tnà, conos fert longiores, folia rigida atq; pungentia. Refîna liquida ex'
tubcrculis abictum novellarum colle&a, lacryma, oleum abiegnum di-
citur à nonnullis, arlda emcntitur thus figura, à formicis congeritur.
Colophonia Offańarum, Pix Græca Matthioli, eft purgara refina abic-
gna , & ftrobilina, coćtione infpifïàta3 frigore indurata. Summitates a-
bietis deccdæ Sc potæ fcorburum exterminate, ftrobili mflammatum
hepar credunttir refrigerare. ACER ALBUM ex Скарн interpreta-
tionc Grab, Grabina, aliis Ornus, arbor folidiffima, fabricaî axium cir­
ca quos vcrtuntur rotæ maxime utilis, ACER vulgi, Klon, ad fupelle-
ftilem expetimm domefticam. Aceris apud Theophraßum alii duo, alii
tria genera ftatuunt. ALNÜS, O ifza, Olfzyna, locis aquofis gau­
det, excifô ad ædificiornm fundamenta in aquis, atq; palos expetitur,
nec corrumpitur facile propter commune humidum cum humore ad-
A aj yentitio.
 TR ACT ATU S VII. SECTIO П .
Ventitio. Ideo air К ircberus in Latio, Urbs nobiliffima Venetiarum fum-
ptibus magnis acquirit alnos ad facienda palatiorum, ædificiorum fun­
damenta fub aquis. Aqua elicica ex foliis, probatiffimum Gottfcbedio
eft medicamentum in arthritidc. ALNUS NlGRA BACC1FERA
Jßauhino, Frangula Dodonto, <\aod facilè frangatur, nobis Krufzjyna, me-
dicinis admodum utilis. Multi utuntur interno çortice pro Rhabarbaro,
deco&o, adversùs dolorem dentium, atq; feabiem. Idem cortex ficcatus
in umbra, expedit forater humorcs biliofos, pituitofos, & ferofos. Co<
piosc crefcit hæc arbor in uliginofis nemorum , fylvarum tradibus ; ad
carbones reda&a pyrium componir pulverem. Arbufcula quædam juni­
or, pedalis longitudinis, foliis fex vel ieptem qucrcui vulgari fimilibus,
fed ornnino niveis, afpedui jucundiffimis ornata, in CafTubix montibus
cnata eft. H\c notandum , raro admodum plantas foliis ex toto albis,
ut in hac quercu inveniri. Ephemsrides Medico - Pbyft сл Germanicл ex
relatione Brejnii Med. DoB. Gedani. Arbufcula fubrubra fupernc
in littoribus Balthici Maris producit flores,qui intrà manuum volas con-
triti in pulverem, oient gratiffimè, fternutationem provocant fumpti.
III. BERBERIS Mattbielo, Spina acida Dodonao, Tragocantha
Urfino, Oxyacantha Trago, nobis Berberys, armatur fpinis, baccas dat ru-
bicundas,inOdobri maturefcentes. Exprelfus fuccus de illis,ad ardentes
& malignas febres, fluxiones alvi, fitim fedandam, faucium, gutturisq;
inflammationes reprimendas efficaciffimus. In Orficinis Syrupus Berbe-
rorum paratur : luteo cortice pidores utuntur. Alia: vires л Baucbtno in
Hift. Univer. Plantarum fuse deferiptæ. Provenir circa fepes pagorum,
Ryneberg, M ickaw , Sopoty <У"с Prulïïæ, in fylvis Minoris Polonia: Sic.
BETULA, B rzoza, cujtis cortici über albus fubeft tenuis, candidus, à
veteribus ad opera infcribenda adhibitus,ante charta: ufum.Fafces q'ioq;
Romanorum Magiftratuum infignia, ex virgis firbant betulæ, in eum
ufum translata: ex Gallia in Italiam. In æftimatione eft apnd Cardan- nt
Mediolanenfem, fie de ilia Subtilitatis I. 8. diflcrentem : Betulæ primus
honor сflet, fi tam nobis, quàm Getis, &c Sarmatis communis foret.
Depidas enim in radicibus imagines plantarum, volucrum, quadrupe-
dum habet, ex fructu,panis conficitur. Locis frigidis gaudet, eftq;
arnica
 De jśrbortbus'£r Fruticibus.
arnica ferpentibus, quorum copia circa radicts pcrsnepe folet inveniri.
Alia procera eft, pumila alia cum foliis fubrotundis, julis craffis & brc.
vibus. Ex prioris caudice fauciato ad inirium veris, copiofus & dulcis
effluit fuccus,nobis Oskofa, qui calculos rcnum arq; vcficæ comminuere,
maculas cutis abftcrgere, calorem internum vifccrum mitigare, papulas
oris tollere, hydropicis prodelfe, fi saepius cum aqua Sambuci bibatur*
à peritis Artis Medicæ traditur. ■ Eâdem aquâ bctularum, Germai
niar Magnates ex antique inftituto ùtuntur contra calculum, ejusq; u-
fus abHelmont in Libro de Lithiafi commendatur. Et Cerevifia ex fucco
betulæ coquitur afleraone Bartholini in Attis Medicis, guftu, & ufu
fingularis ad calculum impediendum. In Capitaneatu Mirachovienfi
Caflubiæ, idem fuccus decoćlus pro potu fumitur æftate à ruricolis. Ex
foliis color elicitur à pidoribus Schuttgelb didus, non fine creta, & a-
lumine: alius Sùtgr'ùn cum folo alumine J>ix liquida, Betulloleum Urftno,
nobis Diiegiei, ex adufto cortice præparatum, non eft in pretio propter
copiam ; ad coria emollienda, ungendos axes adhibetur. In Regionibus
aliquibus à nobis remotioribus infertur Pharmacopoliis,propinatur con>
tra paroxysmos varios, & peftilentiani. Frequentiiïimæ, eæq; proceræ,
in amplitudinem magnam diffusa: Beruhe implent campos noftros &fyl-
yas: ex radicibus folidiffimis, cri/pis undatim, fapellex varia efformatur.
IV. CED RUS, Cedr, in Libano monte provenir magna, odora-
ta, conis grandibus ( tefte Bauhine in Hiß. Plantarum) onerata. Majo-
ris Cedri genera duo Plinius ponit, quæ floret frudum ferre non folet,
frudifera floribus caret. Cedrus ex deferiptione aliorum, Jûnipero cft
non abfimilis, perpetuo virens, montes amans, alta,reda, (olida, odo-
rata in mbente medulla, énodis, baccas flavas ferens, cariem, tineam,
vetuftatem non fentiens. Ramofa, nodis referta, acutum, Ipinofum fo­
lium tenens, Oxycedrus vocatur. Præftantiffima Cedrus juxta Theophra-
ßüm in Cilicia, & Syria, juxta alios in Africa, Crcta & Cypro. Na-
fci Cedrum in Polonia & Ruffia fama eft, inquit Cnapius S.J.m The-
fauro) fub verbo Cedr. In Pokucia parte Palatinatus Ruffiæ circa pa-
gos Ptrehińsko, Słotwina, Tysmieniczjiny Crc. crefcit in moBtibus arbor
procera, crafla, edorata » abicti fimilis, femper virens, incolis Ktdr,
Kedro-
m T R A C T A T U S VU. SECTIO II.
Kedrowe drzjnvQ, forfitan Cedrowe, nam litera C. in К. vidctur elle
mutara in idiomate Ruffico. Formantiir ex tali ligno arculæ loculatæ,
icrinia continentia veftes, pellesq, varias pretiosiores , abscy, поситсцю
illato à tineis.
V. CERASUS SYLVESTRIS, Т гЫ п іа leśna , frućtu nigro
parvo in Minori Polonia, aliisq; Provinciis. CHAMÆCERASUS
Urfitio, Codro, Ccrafus humilis 'Plinio, Ceradis pumila Gorra, nobis Wi~
pieńka m ata, Trz.eśme poźiewne. Frutex cubito alcior, ramolus, frućtus
proferens auileros, Augufto menie maturefccntes, in campis Podobać,
Volhiniae, in defertis locis Janczaricha vocatis,ubi alia cerafa fi guften-
tur fupremis labris amara lu n t, fi mafticentur evadunt dulcia. C O R ­
N U S , Sipontmo Cornus mas, Duretum Urfino, nobis Dereń, arbor fo-
lida,ponderofa, aquis non lupernatans,frućtu rubeu & lapidolum ferens,
crcfcit circa fluvios Tyram, Smotriczum, atq;in lÿlva Niedobor Podoliæ
&C C . Frućtus feu baccæ dyfenteriam fiftunt, fitim, ardorem febrilem re-

ftinguunt, folia vulnera lana it. C O R N U S FÆMINA Theophratło,

Virga fanguinca Plimo, Pfèudocrania Cordo, aliis Oflca, nobis Glog
drzewo, fert baccas amaras acerbas nigricantcs. Lignum fungofum eft,
& inutile. CORYLUS SYLVESTRIS, L e ß c zjn a , dat avcllanas
feu nuces,quæ in aqua mulsæ medentur vctcri tuiïï,expreirum deiisdem
oleum, ad dolores arthriticos Sc nervorum lèdandos a M efve commeii-
datur. Juli concufli, dum Corylus floret, pulvifculum luteum edunt de-
fervientem pićtoribus, eleganti colore. Virgulam corylaceam bifur-
catam audaćter pronuntiat Schottin S. y . in Magia Natur ali, (У A r-
tificiali non habere vim naturalem converfivam ad metalla, & thelau«
ros abfeonditos, fed vel cafù converfiouem illam contingere, vel frau­
de traćtantis, vel ope dæmonis cum quo intercedit paćtum explicitum,
aut implicitum. Ejusdcm judicii Honoratus Fahri in Phyfica, CaJtHS m
Mineralogią adducens verba Agricole in Lib. i. ds Re M e ta llic a vir-
gula hxc ex impuris incantatorum fontibus defluxit, fubjećta dolo tra-
âatorum. Dcniq; Kircbents m A rte Magnettca refert, le expérimenta
faćlo, nullum in his virgulis æquilibratis inclinationis effećtum inve-
niflè. E contrario, vis ei vjrgulæ indita à natura ad învcltigandas foffiliu
vcnas
 De A rboribus, O" Frutietbus. 19 ;
venas, mordicus defenditur à nonniillis, quia exhalationc metallorum
infle&itur, ас arripitur. Plura apud Scriptores dc ufu virguhr divinato-
riæ, feu metallofcopiæ vidcanrur.
VI. FAGUS, Efculus Turnebio, nobis Buk, arbor glandifera,
quæ ante inventas fruges, Pôétarum commento, homines glandibus
nutriebat. Foliis recentibus contufis atq; impositis tumorcs calidi difcu-
tiuntur. Faginea: fylvæ, Bukowiny, Buczyn), implevère Regnum haben-
tes ingentis proceritatis & craffitudinis arbores iftius generis, quæ funt
divifït in albas, atq; rubras. Fragmenta fagi ad duritiem lapidis dućfo.
inveniuntur in locis variis. An. 1700. miles quidam præsidiarius
Fortalitii Gedancnsis adViftulam siti,è lignorum portione à Magiftratu
annuatim impertita, fruftum fagineæ arboris fecuri dum conatur finde-
re , ad primum vehementem ićfcum, in duas quafi partes diffiliit, in u-
traq; interna fuperficie, Crucem objecit oculis. Miles afpedu in admi-
rationem raptus atq; perterritus, Chiliarchæ rem enarravit, hic verô
mox sibi illud aflumpsit, & ad mortem fervavir, quæ cum poft men-
fes aliquot contigifîèt, Magiftratûs imperio in Civitatem efi: apportata,
in Bibliotheca publica aflervata. Pedem unum & amplius crux ilia Ion-
ga, in una parte elevata, in altera profunde deprefïà ad modum arche*
typi, fcilicet primæ formæ, fecundùm quam simulacra folent expediri.
Color utrinq; fufeus apparet, illic maculis quibusdam flavis diftindus,
hic magis niger, & quasi ferro candente exuftus. Nova Literaria M a ­
ns B a lt h ic t , O " Septentri. Lubecœ an. 1705. mprefla, Ephemerides M e­
dico - PfafiCA Germanica. Domcftica: arbori apponitur peregrina.
I11 Emricensi Cænobio Hieronymianorum infolens ventus fregerat fa-
gum, in qua, ad divisionem sive feûuram qnamlibet* exprefli fuerant
milites cum vexillis, tympanis, dućtoribus ordinum, in habitu Polono­
rum, atq; Pruflorum. Kuraikiewicz. S. J . in Annalibus Ecdeßaßicis,
fub an. 1592. I11 Bibliotheca Universitatis Cracoviensis lpcćtaba-
tur lignum, cum manus effigie exprelïa à natura. FRAX1NUS, Or-
nus humilior Matthiolo, Cr CelumelU, Melia Ruellio , nobis Jesion,
trunctim offert omnium pulchcrrimum j,uxta Cardanum de Subtil. I. 8.
qui si iecetur ui braćteas tenues, fiunt ex eo tabulx, nienfe pretiosio-
Bb res
 TR A C T A T V S VIL SECT 10 II.
rcs. C o lle â u m fernen, in Officinis linguæ avis, & lingua: paflcris accc-
p it nomen. N o n priùs fiorcre tradimr, quam ferpentrs tempore vcrno
e tenebris p rodeant, nec citiùs folia exuere, quàm le denuo abdant.
lidem (crpentes neq; umbcam illius audent attin gere, P linii fequacium
opinione rcjicicur caufa in halitus erumpentes ex ligno, reptilibus hi-
fec ingratos m ultùm & noxios. Expertus refero, inquit Paraus, si fron­
de fraxinea in gyrum claudatur ferpens, in ignem poriù s, quàm in fra-
xinum fugiet. Serpentes Gcimanicos non timerc fraxinos Camera-
rius adduccns expericntiam narrat, nofttos umbram non meracre T jl-
kowski in Phyf. Curio, reliquit. Quibus adhibenda eft fides, difficile eft
concludere sine novo cxperim ento, atq; optima cognidone ferpenttim
diversi generis. Plurima ex hac celebvi arbore, pro nfu medico,
natura lüggcffifle hominibus,abEttmullero inCollegio Pharmaceutico re-
fertur. Folia contufa vulneribus recentioribus im ponuntur, vel fuccus
eisdem infunditur. Aqua ex tencllis foliis dcftillata farditatem repellit,
cortex fu’b nigricans, llliusq; dccoćtum in quibusvis morbis diuturnis
eft egregium. A quibusdam Germains Lignum Gvajacum dicitur, quia
prodeft in affections Iplenis, aliisq; Chronicis morbis. Idem optim um
eft in curandis vuln en bus, applicatum naribus hæmorrhagiam feu fan-
guincm siftit, cavitatibus dentium intrufum fugat dolorem. Secun«
dum alios vafa confećta in ufum cibi, &: potus, magna fpleneticis præ-
ftant auxilia. Sunt, qui d ecodo cjusdem, vice ligni Gvajaci, tefte Ca-
falpmo utuntur. Si quem vipera, vel ierpens m ordcat, cacumina iftius
arboris, item contula folia præfens ferunt remedium. Sal ex. ligno inci-
ncrato, feliciter vulnera curat, ideoq; in Germania Hrundholtz. vulgo
vocatur. Reliquæ vires numerofæ Germanicè impreifæ extant. Cæditur
exceffior à nonnullis circa diem D. Joannis Baptiftæ, vel ipfa die ante
exortum folis,veterem ftylum refpiciendo : ab aliis tempore Solftitii Æ-
ftivalis, in meridie : h reliquis eadem h o ra, qua Sol Leonem ingredi-
tur. Frequens hæc arbor in R egno noftro,ac ira interdum vafta, ut cym-
ba ex ilia unica elaborata homines 30. capiat. Frutex flexilis, baccas
aufteras, nigras, parvas preduccns, Cerafus racemola, ab Urfin 0 vocatus,
fed non rcćtć, cùm longe diverfa sit fpccies ejus à Cerafo, Спарю frutcx
grave-
 De Jrboribus, Cr Fruticibus.
graveolens eft, vim inaq; fuppeditans. F U S ART A Gefnero, L'ar-
daria Urfino , E vonym us Junto ere. T e tra g o n ia Theophrafto , n o b is
Trzmiel, dcicripta a ВаШпо in H iß. VIantarum arbu/cula. C a u d c x e-
jus & ram i tuberculis afperi, ac veluti punćtis nocaci, frućtus feu sili-
q u æ quadrangube ru b e n te s, r o n d em diftinćtis loculis fem ina parva, Го-
lida, cuticulà croceâ incećfca continentes. HEDERA ARBOREA
feu Helix, Blufz.cz„ adhæ ret arboribus, aliisq; rebus in altum ex urgen-
tibus, virer c ontinuo, calida eft & adftringens.
VII. JU N IP E R U S , Ja łow iec, sic dićta eft, quod frućtus ju­
niores, atq; novcllos annis singulis pariat, antiquis maturelcentibus per
biennium, aut triennium. Alia major feu arborelcens,alia minor, humi-
łrs feu fruticofa, utraq; pro foliis fpinas virentes perpetuô ferens. Li­
gnum calidum, siccum,grate olens, præcipuè si cædatur in Martio. Refe-
rente M jh o in Horto Vbilofophico, Chymici aflferunt carbonem junipe-
rinum accenfum, & fuo cinere obrutum, integro anno, ignem fovere.
Baccæ, Officinis, grana Juniperi resiftunt vcneno, pefti, crailos ac glu-
tinofos humores exténuant, colicam, ftrangwriam fedant, taffibus, in-
flammationibus, rorminibus, affećtibus capitis, nervorum, à frigidita-
te fubortis auxiliantur. Ex eisdem granis fit Aqua ftillatitia, Oleum, Sal,
Extraćtum, Spiritus, Mel, Ballamum Juniperinum, & Elyxir к Schrö­
der о defcriptiim, contra calculos. Balneum ex decoćto ligni miré juvat
arthriticos. Cedro Tackius lignum idem fubftituit, nam eofdem præ-
ftat effećtus. Tantarum virium eft Ettmullero in CollegioVharmaceutico,
ut dicatur non cedere Gvajaco feu Ligno Sanćto, Ligno Iiidico, Salla-
fras Indiæ Occidentalis, & similibus. Plures Juniperi vires к Bauhino
H iß. Plant. I. y. fuse defcriptar. Juniperus major lacrymam fundit,
quæ Gummi Juniperinum Plinio, Vernix siccus Matthiolo eft. Gummi
enim hoc resinosum, oleo lini temperatum evadit liquidum apud pi-
ćtores, & leriptores : interdum mii'cetur cum lacca, copalto, fuccino.
Interne datum sine mixcura, profluvia fanguinis cohibere, fuffitu hu­
mores pituitosos difcutere, catarrhos siftere ab Olkaßo Medico Geda-
nenfi traditur. Copiosiffimc crefcit Juniperus arborcfccns, Sc fraćticofa
in Palatiuatu Cracovicnsi, Siradiensi, Ravensi, Pomerania: &c. in Li-
Bb i tvania
 TR J C T A T U S VIT. S E C T I O JI.

tvania, alibiq; eft obvia, prefertim in Roxolania, Samboriam See. ver­

sus ubi ab uiio colono patrcfamilias mcdimni fex,vulgo corcti implen-
rur sæpc granis collcûis.
VIII. L A R 1X , M cd rzrw , arbor cognata pino, atq; abicti, co-
nos cuprcdinis similes ferons, folia amictens hyeme, tempore verno
nova rccipiens. Opinabatur Vilnius, Colins Rhodiginus, Vitruvius Стс.
Laricem non fbgrarc ,nec in cinerem verci, fed contrarium perfuadet
experientia, fubftamiaq; ejus resinofa facile flammam concipiens. RE­
SINA ex arbore ad medullam usq; perforata defluens vendimr in Offi-
cinis titulo Terebinthinæ vulgaris, illius ufus præcipuus intrinfecus iu-
xta Schrbdsrum in Pharmacopeia Medico - Phyfica >in pulmonibus expur-
gandis, gonorrhæa siftenda, extrinfecè à Chirurgis ad emplaftra ferè o-
mnia adhibetur. Paratur ex eadem résina Spiritus contra tuffim , lie-
nis, uteri obftrudior.es, & contra calculum. Balfamus applicatur félici­
ter membris frigore rigidis, tumoribus (cirrhosis, gangrænæ, vulneribus
inveterads ac putridis. Oleum, Thurneufero eft; vulnerarium, incompa-
rabile, Tinftura pellit renum dolores, Sal volatile purgat. Caudex ve-
tuftiflimus, prope medullam ipfam,fert quoddam panneum albicans, ali-
quando cubiti amplitudine, corio, ex quo chirothecæ conficiuntur, per-
fimile, monticolz eo ad vulnera glutinanda, fluorés fanguinis siften-
dos utuntur. Idem caudex ad tollendam lepram magni eft æftima-
tus. AGARICUM, M odmewowa gebka., eft fungus albicans, trunco
adnafcens, divifus à vcteribus in marem & fæminam. ivias longus, li*
gnofus, durus, niger, in fragmcntis, quasi villos nervorum exhibens reji-
citur: fæmina rotunda,alba,porofa,levis, friabilis, venas & divifuras re-
ćtas intus pećtinum modo Habens, gufłata dulcis primo, mox amara
afTumitur ad medicamcnta. Nafcitur initio veris dum humor per mea­
tus quofdam expellitur extra corticem, qui concrems ita paulatim au-
getur, ut molem fuam intnt annum accipiat. Colligi debet ante hye-
m em , dum jam eft; maturum, digeftum, coftum. Si diutius adhæret ar-
bori evadit vitiofum, cariofum, & fqualidum. Maxime deprxdica-
tum eft: ab antiquis Agaricum, & à recentioribus, teftimonio Brej/nii
Gedanenfis m Diflcrtatwne Medica Inaugurait de F ungis Ojficinarum >
commen.
 De Arbonbus, & Fruticibus.

commendatur multùm in morbis capitis, præfertira ex lympha pituitofii,

paralysi,morbis catarrh alibus: in afth mate h um ido, tuflî, dolore ischia-
tico, febribus intermittentibus. In externo ufu, pulvercs fternutatorios
quandoq; ingreditur, lixiviis medicatis cephalicis, in frigidis capitis af-
fcćtibus, admifeetur: catarrho fuffocativo fubvenit, si ejus pulvis cannu­
la gulæ infletur. In Græcia non nafci Laricem, Bellonius in Obfer-
•vat. Memorabilibus afTerit: quod plurimæ, illæq; magnæ larignæ lylvæ
Agaricum optimum ferentes fint in Polonia, Hercules Saxonia in
TraBatu de Plica teftatur. In Carpatiis montibus •& Biefciadicis,
in Palatinatu Sandomirienfi ultra Montem Sacræ Crucis, Boiian, Szy­
dłowiec, Grabowiec, Łopacienko, lylvæ plenæ Laricibus,& Agarico.
In Ravenfi Palatinatu, partim arboribus aliis permifeentur Larices, par­
tim larignæ fylvæ, ad pagum Rzymiec Сrc. protenduntur. Templa
non pauca ex lignis larignis conftru&a, carie five putredine non admis-
sa, aliquot fæcula (uperâfle vifa in Regno noftro. Ex fccamentis elabo-
rata ferinia tineas non patiuntur, vermium morfîi non lacerantur ædifi-
cia. LIMBA linguâ vernaculâ ( nam non occurrit Latinum nomen
arbori huic imponendum ) fimilis pino fylveftri allurgit inter Montes
Carpatios &c.Ex ejus baccis contufis,vel fummitatibus concifis elicitur
Öleum ab accolis illorum montium, vocaturq; Limbowy Oleiek, con­
tra affe&us varios. Ciftis fabricatis ex ligno ( durr* recens eft odorato )
res inclulæ non concipiitnt tineas, neq; ab illis abfumuntur. LY-
COSTAPHYLOS Codro, id eft, uva łupina, Sambucus fylveftris M at-
thiolo, Sambucus paluftris Dodonso,Sambucus aquatica7 rago, nobis Кл-
Itna, rubeis baccis, frigoris patientibus, eft onerata.
IX. PINASTER Bellomi in Arboribus Coniferispag. 17. & fe~
quenti delcriptus, Pinus lÿlveftris moritana tertia Bauhini, putatur elle
arbor ilia conifcra & refinifera in Carpatiis jugis nafeens, quæ Germa*
nis Krummholtz., nobis Kremp:*lec, Ktfodrzjtwiua. Ex hujus arboris
refina liquida Oleum deftillatur dićtum Balfamum Carpaticum, Germ.
Krummholtz. Ochl, de quo, inquit Breynius DoÜor Median* Gedani, in
Centuria VII. Ephemertdum ab Academia C<efareo-Leopoldtna editarum%
Hungarus quidam, forte ex Traftatu M . S. S.Chriftiam ab Hortis Me-
Вb j dici
 i^8 TRACTATU $ VII. SECTIO II.
d id , ad radioes Montis Carpati degentis, fequentia notitiae tradit. O le­
um ex arbore Krummholtz. multo efficacius expertus fum, quàm ipfum
Balfamum. P rim o, fpećtando ufum externum omnia vulnera reccntia
non nimis magna aut profunda, Ipatio viginti quatuor horarum fine
ulla fuppuratione, aut notabili cicatrice fanat, majora intra tridu um ,
quatriduum &c. folummodo aliquot guttulæ pennâ inftiüentur. D ebet
autem linteum fiiperponi, quo ligetur, alias cùm fit nimis fpirituofum
evaporat. Secundo, humidam infantium in facie &c capite fcabiem in­
tra triduum exficcat & tollit, nullo relido veftigio. T ertio, ulcéra an-
tiqua ferpentia, qualia plerumq; m cruribus, fpatio duarum feptimana-
rum fanat, fi m odo illiniantur ter de die, m ane, meridie, vefperi, &
linteum ceratum fuperponatur. Quarto, frigidis fluxionibus, contufioni-
b u s , fanguinis concreti rctentionibus, tumoribus ad miraculum tollen-
dis efiicax eft : Ilchiaticam quoq; lemt ac pellit. In ufu interno, obftrućH-
onibus hepatis, hypochondriorum, & renum potenter viam aperit : fine
moleftia impurirates fanguinis, per paucos fudores с profundo elicit; a-
renas, & renum calculos pellit, hæmorrhoides m over, gonorrhæam &
catarrhos frigidos fiftit, inveteratos capitis dolores difcutit, tuffi, invc-
teratis pećtoris morbis, nominatim phthifi, & ulceri pulmonum mede-
tur. Inluper alias om nes, quibus Orientale Ballamum præditum eft, vi­
res habere muldplici experientia à Ferdinando III. Cæfare, aliisq; per-
fonis illuftribus eft comprobatum. Dosis guttulæ fcptem, vcl novem
in aliquo liquore conveniente, vefperi cubifum ituro, & mane jejuno
ventriculo exhibendæ. Reftant dicenda, quæ accepi ab accola C a r­
pati, de cadem arbore.Humilis eft, conifera, pmo affimilis, copiosè fru-
♦ticefcens, & per terrain (erpens, forfan propter vim tempeftatum depri-
mentium virgas dum manent teneræ. Summitates virgarum intra an­
num enatarum abfcilllc, in fragmenta divife, funt materia Olei. Suftitus
crebrior paratus de ligno carbonibus fuperposito præftans remedium
contra peftilentiam. Occupât terrain in Biefciarîicis montibus, in Ba­
hia -gora 0 "c. atq; Mont;\nis noftris. PIN U S SYLVESTRIS, Pinus
montana Taber ntm ovt an о , nobis Sofr.a leśna, borowa, Pinafter Dodo-
пко tn H iß . Stirpium, frigidos traćlus amans, grandmes, nives, gelu non
refor-
 De Arloribus, 0 й Fruticibus.

reformicbns, large proveniens in fylvis Poloniæ. Facile concederetur

terra arbori ifti à regionibus calidis, propter proceritatem & craflïtudi-
ncin, viriditatem foliorum confervatam регрешб, gratam afpe&ui, elc-
gantiam ligni a fabris lignariis expetiti. Ubiq; fere pinera vaftiffima oc-
currunt viaroribus, si excipiatur Podolia, in qua locum non habeiir.
TÆDA, Sofna ttußa,Łuczywo, à Pinu degener, pinguedinc nimia cor-
rupta juxra Matthiolum. Hæc in aceto dum coquitur, dolores dentium
mulcet collutione. Ruricolæ folent ex Tæda parare adulas longas ac te­
nues, quæ dum inclinatæ ad latus accenduntur, loco candelarum & fa-
cularum lumen præbent tuguriis. PINASTER fylveftris Pinu &
Tæda longé minor, diftortuS, ramolùs à caudice medio, Choina nobis.
Picis liquidæ, (Piftèlæonis Diofcoridi) ex tæda vi ignis elicitæ,item picis
fecunda codione purgatæ, concretæ, siccx, feu Palimpiffic tanta eft
copia, quanta & pinetorum, picariarum leu piceariarum per fÿlvas nu-
merosc dilperfarum. Modus parandi picem, a Schr'ôdero in Pharmaco­
peia deferiptus, qui rogos plur.es in Finlandia non citra obledationem
tft intuitus. Defertur navigiis liquida, atq; arida pix Gedanum, Regio-
înontum, Rigam, indc mari ad nationes exteras arboribus resinosis ca-
rentes. Ideo Fournier in Geograph;a ait, picis & resinæ colledæ in Po­
lonia quæftus eft non vulgaris. Fit ex arida pice fuligo ad atramenti li-
brarii confedionem necelîària, Oleum ftillatitium picis prodeft ad vul-
nera capitis, Aqua picis arthriticis dolonbus utilis dicitur. Vis, & ufus
multiplex picis, h Bai-.hino Hißori* Plantarum l. 8. exponitur. P I­
CEA Pim to, Pinus nautica Virgtlio, Pinus nigra TJrfino, aliis Picea ni-
grans, nobis Swierk, Swierczyna, multum resinola, conos oblongos
ferens, montes, & fylvas implet. PHILLYREA Matthtolo, nobis
Trz.emchayCzeremcha, Koćierpka, primo albis odoratis veftitur floribus,
fecur.do baccis nigris. Quinquc Phillyreæ fpecies affignat Clufius inHifl.
Plar.tarum, easq; deferibit. PL AT ANUS vulgi Спарю, feu Pla-
ranus fall г., ja w o r nâsb, non ferens flores ac fmdus. Platanus vera a-
pud nos nulla, in Europa гага, & ex Asia in Italiam, Siciliam, Gilli­
am, Hifpaniam allata, fpargens ramos latiffime, umbrar tantum gratia
expetita. Płatani noftratcs frequentiffimx,nonnullæ in caudicibus diftin-
ćbc
100 TRACTATVS VII. SECTIO. II.
ftæ elegantiffimè venis crifpis intortis, idcoq; à fabris arcarum , arma-
riorum, menfarum, inftrumcntorum musicorum &c. plurimùm .Tftima-
tx. POMUS feu Malus (ylveftris, ^abîoh leśna, fert frudus arbu-
ta didos. POPULUS ALBA, Topola biała, vocata ideo, quia faci­
ès una foliorum coloris candidi cft, altera viridis. POPULUS N I­
G R A , Tovola czarna, propter nigricantcm feu fufcum colorent folio-
rum. POPULUS T R E M U L A , Tremulus Nomenclatori veteri
Polonico,& Bohemico,quod longis pediculis pendentia folia, à flatu le-
viffimæ auræ tremant, Populus nigra Trago, nobis Osina, O lszyna, ar­
bor mollis Sc fragilis. Oculi hujus populi poft æquinodium vernum,
inquit Aiatthi^lus, ad unguenti populci confcdionem colliguntur, qui
contusi Sc cum butyro recenti non falito illiti, capillis nitorem concili­
ant See. PRUNUS SYLVESTRIS Matthielo, Prunus fpinifera
Palladio, Acacia Germanica Bauhino, Spinis Varrom, nobis Tarn, Tar­
nina, Tarnkowe drzewko, Tarnojliwka, paffim ad margines lylvarum,
Sc in dumetis reperibilis.Succus ex baccis infpiftatur,acaciæq;vicé quan-
doq; fnpplet adftringendo. Poft transplantationem & culturam, Prunus
fylveftris feit in hortis frudus grandiores, in autumno maturos. Pruno
fylveftri cognatus frutex, aculcis horrens, Plinio Spina, Ciceroni. Dumus,
aliis Sentis, Vepres, nobis Ciernie, tunc in Majo florere incipit, dum
cft àér præfrigidus. PYR ASTER Rueltio, Pyrus fylveftris Ban-
Lino, Grnfz.ka leśna,сft arbor obvia, plurimùm frućtu onerata. Pu-
milio arborum in locis aliquibus uliginosis nafcitur, de quo, menfe O-
dobri & Novcmbri, candidiilimus nodus decerpitur, goffipino lino as-
similis.
X. QUERCUS, Dab, arbor duriffima, glandifera, in folo ubc-
re ad altitudinem Sc vaftitatem ingentem fe effundens. Fratres Ordi-
ris Teutonici, didi Crucigeri , tranato fluvio Viftula , ait tÆneas
Sylvius in H iß. Europjta, vetuftam ac latcpatentem quercum, in Caftel-
li modum eredis propugnaculis, juxta ripam munierant, Sc ibi colloca-
to præsidio Pruthenos vexare experant. Pugnatum cft fæpc pro quer-
c u , ingcntcs oaganorum copia* deletx, fugatrt, bellum pluribus annis
produdum. Hanc quercum Hartknoch m Selećhs Difllrt. de Rebus Prus-
 De Л г Ь о г і Ь ш , Cr Fruticibus. 201

sicis, O" in Differt. de Idol olatria Feteri Prujforum, Dusburg fequcndo

ponit in eo loco, ubi vetus Torunium fteterat, videlicet milliari uno à
Torunio hodierno. In vicinia Oppidi Velavia, innuentc eodem
Hartknoch in Dijfert. de Reb. Prufsicis, fteterat Oppen pagus famofus
quercu in horto sita admirandæ craflmei, nam in ilia intus cava, in qy-
rum vertcre equum licebat equiti. Hoc Sereniffimus Albertus Pruffiæ
Dux, unà cum Filiis Alberto & Friderico, an. ij^.fecerat. Integra fta-
bat, vivente Hennenberger0 Scriptore Chronicorum Pruffu, quæ tradide-
runt viginti & feptem ulnas tenuiflc caudicem in fuo circuitu. Tandem
exaruit notata infcriptione infinita nominum, quæ cunćti eo advenien-
tes incidere in præfentiæ faæ memoriam folebant. Tertia quercus
Romovenna, feu in Urbe Romove Pruffiæ, Deorum cultui deftinata,
it Grunaii Ordi. Pradicaterum in Chronic. Prufs. M . S. S. O ' a Schu­
tzen in Hist. Rer. Prufs. delcribitur. Ejus diameter ad cubitos fex pro-
tendebatur, in fummitate crat latiffima, ac ramis inter fe nexis sic den-
fata, ut pluvia frondes & folia penetrare facile non potuerir. A Boleslao
I. Rege Poloniæ excifam simul cum Diis Prufficis, funt qui affirmant.
Non raro etiam ætate hac, in fylvis, campis, pratis, pagis, marginibus
agrorum & fluviorum, plurimæ quercus, hominum duorum, trium,
quatuor implent complexus. In pago Lubna PalatinatusSiradiensis,
quercus qumdecim ulnas caudicis peripheriâ ferè attigerat, ramos am-
pliffimos in multiplices alas divifos cxplicans. Ad ripam Zarno-
vecenfis lacus extremitate una vicini villæ Czjmanowo, annofa quercus
orgias feu utriusq; manus extenfiones quinque fuperâflè à me notata:
in pago Pruffiæ Ktofow craffior fteterat. I11 Polefia Pripetio flumi-
ni adjacente, quercus admotis ignibus emollita, fingulari arte dilacera-
ta, in formam lintris cavata, poteft feptuaginta, imô odoginta homi­
nes fcrre. Quercus abreptæ exundantis Viftulæ impetu, & ad ripas
delatæ, duritiem vix non faxeam, colorem nigrum fæpe alfumunt, a fa-
bris fupellećtilis ligneæ æftimantur. In Ukraina ex ligno quercus,
& alni paratur fpecies falis Kolmey dićta, deberet, inquit Scriptor Irt-
ïlruflionum utilium Peregrinantibus, deferibi fabrica iftius falis. U-
va quercea, Evcelio in Re Metallica eft concretum quoddam ad radices
Cc fub
 T R A C T A T V S VIL SECTIO It.
fub terra, colore foris purpureo, intus candido & quafi la&ifero. In
sedate lignea fit lila uva atq, ptric, tempore veris coÜigi debet, ficcari
umbra, pulvcrifari, nihil eit pulvere ( expertus loquitur author préfa­
ças ) prxienrius in dyfenteria, & omni fangumis fiuxu. Aqua ix
tenerrimis foliis deftiilara, S glena :dro in Conftlüs, ad faucium inflamma-
tionem , dylenteriam, cæterosq; fluorés perutilis.
XI. RIBESIUM frućfcu nigro Dodonœo, Ribes vulgaris Clußo>
Ribcs fylve. T r ago, Groflularia non fpinoia frudu nigro Banhmoy Ger­
manis Sclswartzje jobans- ireiblem, Jagody czarne S. Jana. Baccæ in
raccmis funt odoratæ, folia gravis odoris,quæ Schwenckftldio valent ad-
versus convulfiones, paralyfim, vagam arthritidem. ROSA SYL­
VESTRIS five Rofa canina, Rubus caninus, Cynosbatos, nobis Roid
■polr a. Juxta Sclroderum varia hæc rofa apparet, fed in Officinas flore
odorato infertur. Flores in uteri profluvio rubro & albo maxima: funt
æftimationis : baccæ rubræ generationem calculi in renibus împediunt:
radix contra morium rabidi canis adhibetur. RUBUS 1DÆUS
SPINOSUS, nobis Malinowy krzak, frućłu refrigerans, ideoq; para-
tur ex eo iyrupus odoris łragranris, faporis boni, ad leniendam firim,
cor roborandum. RUBUS 1DÆUS LÆVIS, Rubus lda:us non
Ipinofiis, Cham-ebatus, Rubus Hircinus, Germ. Bocks-Beer, in durne-
tis PruflLc &c. crelcic, viribus priori fimilis. RUBUS F R U C T U
N IG R O , Rubus Barus, Germ. Krai z.- Beer, nobis Jezyny. Species ejus
triplex occurrir, prima fruticefcens in altum fc atrollens, fecunda arbu-
ftis,fepibus inmtens, tertia per terram repens. Frućtus, Mora Rubi lunt
Gurr*) Mora Sentis Junio, Mora batina Galeno, profluviis omnibus,
& aphthis fubmovendis eflicacia.
XII. SALIX ALBA Theophraßo, Salix major Dodonao, Salix
perticalis С ordoy nobis iViérzJbL Sparguntur utiliter folia circa lećlos fe-
bricitantium, rccentia foporiferis, & anodynis potionibus admifcentur.
SaJicis genera quatuor к Trago conftituta,duo a Dodonto, uniim in pro*
ceritatem magnam aiîurgens, alterum femper humile eil, vimina pro-
ferr, cortex interdum rubefeit, aÜquando candicat, nonnunquam flave-
feir. Utrumq; genus fine difcriminc in ufum medicum accipi poteft.
SALIX
 De Arboribus, O'' Fruticlbiis.
SALIX ARBORESCENS Germ. Iwenholtz,, not}is I w a , Iw in a , ge­
nus Salicis grandius, ramofum, folio lato, crallo, afpero, fere cinereo,
experitum à tornatonbus. SALIX GRÆCA Varroni, Vitellina Ru-
ellio à vitdli colore, Aurifalix Offic. Złotowierzjba nobis. SALIX
VIMINALIS Columella, nobis Rokicina, paffim proveniens. SA ­
LIX pumila in locis aquofis, Siler aquaticum I что, nobis Baino
wo, Łoza, Łozina, primo vere gemmate incipiens. SAMBUCUS
frudu nigro in umbella Bauhino, Sambucus campeftris Gameran о, no­
bis Bez polny, deficcandi, conglurinandi facultatem obtinens. Baccæ
fudonfera: funt & alexipharmacæ, cortex interior educit ferofos humo-
res. Syrupus ex lucco baccarum fcnfu Olhafi contra hydropem, afthma,
fluorés alvi perutilis. SORBUS SYLVESTRIS, Sorbus aucupalis
t Trfino, Sorbus torminalis Adattbiolo, nobis ‘jarz.cbma Isina. Ejus forba
feu frudus rubri attagenibus, turdis in cibum veuiunt, iisdemq; autu-
mni tempore ab aucupibus capiuntur. SPINA APPENDIX Plinio,
Spina acuta aliis, nobis Gfog, baccas edit rubras, margines agiorum,
atq; iylvarum implet. SPINA 1N FECTORIA Manloiolo, Spina
cervina Schnekergero, Rhamnus catharticus Bauhmo, nobis Sz.âklâk. Ex
baccis immaturis paratur color luteus, ex maturis viridis. Eædem bac­
cæ ab initio Oćlobris collecte purgant bilem, pituitam , & humores
ferofos. STAPHYLODENDRON feu Piftacia fylveftris Urßno,
nobis Kłoko :ina, Ktokoczka leśna, poft florem tenet folliculos, in cis
grana oblonga, parva, dulcia, quæ indurata manent firma, abeunt ali-
quando in precatorios globulos numéro certo infertos filo. Creditur
vulgô quod fugat dæmones, aft nulla vis materialis entia pure fpiritualia
poteft ie fola afticere. Nec quod jecur pifcis, cap. (■>.fugaverit ma­
lum genium, naturale fuit, verùm Deus indixerat, ut ilium fuge-
ret fCiauim. Provenir Staphylodendron inSubmontanoTraćtu circa Cro-
fnarri, pagum Białe■brzsgh in monte D d vw a gora Crc. item in Ter­
ra Pxemifhenfi ?\c.
XIII. T A M A R 1SCUS Officinis, Myrica Plinio, Tamarix fÿlve-
. ftris Diofioridiy Tabenumontano O'c. nobis Tamaryfz.ek, frurex eft,
ex quo parantur canthari, pocula, doliola replenda vario potu, nam
Ссг tan quam
104 TRACTJTVS VII. SECTIO II.
tanquam fingulare medicamentum contra licnis obftrudiones,tumores,
л Dtofcoride innumerisq; aliis commendatur. In co folo, quod oc­
cupât Tamarix, nonncmo tradidit, Temper aliquid auri reperiri, facilis
eft Beccherus in Phyfica Subterranea ad id creclcndum, alii non fufFra-
gantur dićtae opinioni, nam paffim in lpcis udosis, eluvioni crebra:
1'ubjećtis, arenosis, declivibus provenir, non verö in monribus, collibus,
auri feracibus. Ripas fluminum amat, qua: nulla auri ramenra volvunr.

,
Deniq; fine ullis indiciis pretiosi hujus metalli nafcitur uberrimè inRo-
xolania, penes fluvios Dnießr, Byßrzyca, St ryt, San Strwigz, Crс. in
Montano T radu ultra Cracoviam, ad Sola, Dunaiec, Skawina, Skaw n-
ka, Raba, Rabka,Orawka, amnes: prope Viftulam, villamq; Matyafz,out
Crс. Palatinatus Sandomirienfis : ad radices Montium Bef^kid excclfioi
craffiorq; quàm alibi cæditnr:in Pruffia prope Torunium crefcittin Ro-
xolania paffim formatur in vafa lienofis utilia. TAV OLA , ex Po-
lonico vocabulo Tawuîa, frutex cortice rubro, ad Tuppreffionem dif-
ficultatemq; urinæ tollendam in equis fingulariter neceflàrius, id com-
probante crebra experientia, idcoq; apud milites palîîm in Polonia, U-
kraina, Ruffia, manubrium efl flagelli. Meminit îftius arbufculæ Pafto-
nus H iß. Polo. Plenioris Part. i. ab eaq; nomen Infulam, & Tavolza-
nos in Ukraina ( ubi excrefcit ) accepilîè arbitratur. Dicitur & in Po.
dolico folo Tavola locum habere. TAXUS Plimo, Smilax Seßto,
nobis Cis, abieti fimilis, Temper virens,baccas producens, quibus letha-
le venenum ineft in Hifpania, & Arcadia, ubi fi quis Tub eadem arbore
dormiat, cibumve capiat, vitâ privatur. Apud nos veneno caret, pro
cochlearibus, cæteraq; fupellećtili lignea præbet rubeam materiam, na­
fcitur in Pokucia circa Monafterium S. Onuphrii, Magnum Skitum
&c. in Podolia intrà Niedobor fylvam, in Submontana, atq; Montana
Regione &c. TLLIA, Lipa, dividitur in marem & fæmman^jmas
fterilis eft, fasmina flores profert, qui epilepfiæ, vertigini, torminibus
medentur: folia in laćle coćta funt infigne anodynum in tenefmo : fe­
rnen naribus inditum, hæmorrhagiam narium fiftit. Altiffimè atq; am-
pliffime explicant fe Tiliac in fylvis noftris,plantatæ in hortis,areis, plu-
res menfas tanquam in triclinio convivis pofitas folus umbraq; tegunt
jeftatis
 J)e Arboribus, Cr Fruticibus.
æftatis tempore, impofita fibi ferunt folaria. Cofaci olim in Ukrai­
na, exTilia vafh, excavata, tepefa&a, arte dilatata, formabant le m bum»
triginta vel quadraginta virorum capacem ( Marinii in Scopo Reipul.
Polo. Beauplan in Defcrtpt. Confimorum Regm Ѵоіопіл teßimonio ) ituri
in Pontum Euxinum ad Sinopen Urbem expugnandam, Trapezuntum
fcoliandum, Conftantinopoli terrorem incutiendum.
XIV. V IBURNUM , Lantana recentioribus, nobis Hordowina,
fraticis genus lentum atq; multum flexibile. Cortex rufus, ас quasi
pulvere farinaceo afperlùs, medulla alba copiofa, folia hirfuta. Provenir
circa fluvium Smotrjcz,, in fylva Niedobor Podoliæ, terebratur per me-
dium facile, ut inftrun.entum trahendo tabaci fumo evadat. V1R-
GA SANGUiNEA non Plinii & Veterum , fed noftras, ex Cnapii
mente, Swidwa, Świdwina, lolida, obvia. ULMUS M O N T O -
SA, Montiulmus Theophrasto, nobis Brzost, aliquibus ex genere Ro-
boris ell'c videtur. Lignum unum inflexum abit in rota: circulum apud
carpentarios Litvaniæ, Ruffiæ &:c. iter trecentorum milliarium Germa-
nicorum & amplius conficit, nullo ferro obdudum. Véhicula quoq; &
plauftra ibidem fuffiriunt diu grandibus ferendis oneribus, fine admi-
niculo ferri. ULMUS SYLVESTRIS, nobis W iqz., Ilm , arbor
folidiffima, medullæ mcdicæ. Plures fpecies Ulmi numerantur л Vltmoy
duæ к Thtophrano: differentia: Ulmi & a Bauhino in H ut. Vlant. decla-
rantur.
XV. VISCUM, Jemioła,non eft arbor, fed frutex adnafci foli-
ms quibusdam arboribus. Ex vitali arborum fucco refinofo, caloris in-
terni fotu, adjuvante cxterno, concrefcere & in plantam adolefcere Vi-
fcum exiftimat Scaliger in Exercitat. 16 8. non aliter atq; ex animalium
offibus cornua See. Alii nulla probabili ratione nixi ftatuerunt Vifcum
nafci ex avium, potiffimùm turdorum, palumborum excrementis. Vi­
rer per totam hyemem, ob lucci quo alitur tenuitatem & lentorem.
Producitur ab arboribus variis, Quercu, Tilia, Betula, Corylo, Salice,
Mało, Pyro See. Vifcum qucrcinum præ reliquis Vifci generibus pro-
barur a Dtofcor.de, Tiliaceum a Scbr'odero cenictur utile ad motus con-
vulfivos, epilepticos comprimendos. С orylmum Hetrus Obfervanonum
C cj /.i.
ю б T R A C T AT U S VII. SECTIO II.
I. i. tradidit non nafci, nifi poft centefimum annum: epilcpcicis, variis
afFttftibus capitis obnoxiis, quercino longe ucilius. Idem , Goclenio m
Jldirabilibus N a tu r a , eit pabulum ferpentis cujufdam albi fub iilo ho-
fpitanris. D e Viico qucrcus, cætenrum q; arborum, prolixe Bauhinus in
H s t . Univer. Plantarum rraćtat. Invenitur varium Vifcum in iylvis no-
ftris: malla tenax paratur avibus illigandis idonea, dićta Vifcum faditi-
um j Lep noftratibus.
XVI. F U N G I O F F IC IN A R U M aliquot adnafcuntur arboribus.
F U N G U S A G A R lC l deferiptus eft fub L ance, num. VIII. FUN­
G U S SA M B U C l membranaccus, Auricula J u d a vocatus, angina:
ophthalmia: opitulatur, hydropicorum aquam educit: in epilepsia,phthi-
si,ićbcro, fufrocatione hyfterica, ulceribus fluentibus л Blochu/ ao de«
prardicatur. Ipla Sambucus vulgaris deferipta tuperms lab num. XII. in­
tegrum pharmacopolium rufticorum conftituit, prxter ipongiam, flores,
baccas, turiones, dat gemmas, qu.c juxta Ettmullerum M ed c. Dort.
plure/q; alios, si lürlum detraćts tuerint, per os purgant, aliter, si de-
cerpantur deorfum. Item si cortex interior deradatur furfum , afcendit
hydrops, si detrahatur deorfum, defeendit. Cæteræ vires à Blochwicio
in A natom ia Samb c i, u na cum ufu exponuntur. F U N G U S JU »
N I PER I Majo menfe inftar miifci arbori adeorporatur, infervit aquæ
ophthalmicx. FU N G U S C E R V IN U S feu Boletus C ervi, T uber
C e rv in u m , Ielenia bedha, crefcit in Iylvis ubi Cervorum copia eft. Ex
defcriptione Blancardi in L xico M ed i o , eft rotu n d u s, magnitudine
ferè pilac palmariæ, cortice fubnigro obdućhis, intus materiam pulveru-
lentam nigerrimam continens. Juxta M atthiolum in Epist. ultima I.
Cervi fcalpunt anrerioribus ptdibus terrain, ubi hie fungus delitefcit, ex
odore gravi perceptibilis. Loca didućta cervinis pedibus à venatoribus
obfervantu-r, effolla fcrobe eximitur fungus defcrendus Pharmacopæis
ad ufum medicum. Fungus Cervinus a Lon cero e r Cordo traditur eti-
am ex iis erui locis, ad quæ ncc Cervi, nec Damæ unquam pervtne-
runt. F U N G U S O R B IC U L A R IS Dodonai, Fungus pulverulentus
7 abemxmontani, ad invcrerata fluentiaq; ulcera , ad liftendum fangui-
n c m utilitcr adhibctur, multum л Nuckio O '* M u m u k Chirttrgis com-
mendatur.
 De Arboribus, ( У Fruticibni. х oj
men da tur. LAC L U N Æ , Gonero in Figuris "Lap'dam eft fob*
fiantia quaedam fur.gofa, alba, leviffima, quam Fungum pctrzum vel
. Agaricum laxatile dixeris, tam fimilis enim hnjus eft faciès. In altiffi-
morum quorundam montium Hclvcticorum (peluncis reperirur, aquas
mixtun j laćtis colore inficit illam, in profluvio fanguinis datur militer.
Etiam in Carpatiis, Biclciadicis monribus adnafcitur petiis idem Lac
Lunæ, atq; Tub nomine Laćtis faxatilis, accolis Montanorum Kamienne
M leczko , divenditur.
XVII. IU N G 1 TERRESTRES efculenti, &c noxii, Tmptrato in
fliß .N a tw .(\Lint vegetabilia vicina plantis,fubftantiar laxæ,geniti ab hii-
more, qui fubftantiam lignofam radicum, frondium penetraverat. Ter-
ræ fermentum appcllat fungos Nicander Medicus, ex acido enim quo-
dam ejus (ucco lunt velociter nati. Multa de Fungis Bauhinus in łitfl.
Vnvoer. Plantarum, Rains m H iih Plant. Ltfeltus in Flora Prujfica an-
notavir. Fungorum terreftrium, arbore orum, lubterraneorum, plufquä
qumquaginta fpccies, circa unicum G cd an um Pruffæ, a Brtymi i Medtc.
Dettor. Botamcis obfcrvatæ. TUBERA CYCLAMINA, Ma­
la terne, Panes porcini Officinis. Gall. Tartufe; , Irai. 7 artufi, Germ.
Erd ■aepffel, nobis Gdnie źiemne, funt tellure tećta, propterea рогсош т
opera in inquirendis eis utuntur aliqui, porci enim alligati funiculo,im-
miffi in paicua veftigant odore4atentia, eruunt roftro. In Scepu-
fio Tubera Karpiele palato cæteris gratiora: ad radices Montium Befz-
k d , primo vere erumpunt Tubera non vile pretium habentia etiam a-
pud viciniores exteras gentes. FUNGI CAPREOLINI ТаЬегпл-
montaro, Fungi pileo lato orbiculari Baahino, Germ. Rebelinge, Reisken,
nobis Rydz«, lylvas implent potiflimùm Litvaniæ, è quibus in autu-
mno piaultris innumeris evehuntur, muriâ condiendi. FUNGI,
Germ. Schwamme, nobis Grzyby, abundantiflimc proveniunt ad edu-
lium. FUNGI PIPERlNl amaricantes Schwtnckfeldto, Fungi albi
acres Banhmo, ad cibum expetibiles.
XVIII. Port arbores Iponte provenientes, fativæ, id eft, labore,
arte plantatæ veniunt enumerandx. CERASUS, W ifh , Wiśniowe
drzewo, truciu rubro iUbacido. CERASUS, Trześnia, Czjtrtśma, cunt
frućtu
 TRACTATUS VII. SECTIO. II.
frućtu rubro,fecunda cum albo,tertia cura nigro dulci,præcoci.InMon-
tanis, tradirTylkowski Phyßcл Curioße Part. 9. Cerafa quædam induceree-
brictatcm , ii fuerint intemperantiùs fumpta. Ceraforum differentiae л
Bauhino in Hiß. Univer. Plantarum funt affignatæ. CORYLUS SA-
T IV A , Léfzczyna fadzona, quandoq; racemis nucum abundans. JU -
GLANS feu Nux juglans Trago-, aliis Nux regia, nobis Orzech Wło­
ski , id eft Nux Italica, feliciter eft propagata, ex peregrina faćta dome-
ftica. MALUS feu POM US, Jabłoń, fert frućtus varios. Mala mu-
ftea feu melimela, Jabłka słodkie, Mala vinofà, Jabłka winne, Winni-
czki, Mala Portuenfia ex Monafterio Por tuen (i allata, Deporty: Mala Ste-
tinenfia cx Pomerania dedućta, Szczecinki: Mala duracina, Jabłka ka­
mieni fłe : Mala Paradisi dićta, Rajskie Crc. Vinuni faćtitium è pomis
hortenfîbus & fylveftribus, labłecznik noftratibus. PRUNUS, Śli­
w a drzewo, quod fpeciei varia: fit, frućtus oftendunt. Prana Damafcc-
na Matthiolo, nobis Pruna Hungarica, Śliwki Wcgierskie: Pruna afini-
n a , Śliwki wielkie, Lubafiki : Pruna nana Śliwki małe : Pruna cerina,
Śliwki żółte. Pruna Damafcena rugofa, feu ignis calore durata & flcca-
ta ex viciniis Oppidorum, Sacz, Zakliczyn, Chow, cæterisq; locis Re-
gionis Submontanæ, per Donajecium, Sc Viftulam copiofifllmè infe-
runrur Gedano, inde mittenda ad oras maritimas. Succus prunorum
decoćtorum,Pew/^, ferculorum eft condimentum. PYRUS, Gru*
fz k a drzewo, pro varietate frućtuum varia datur. Pyra prarcocia, M ał­
gorzat ki \ Pyra muftea, Mufzkatełki: Pyra turbinata, Pajowki, podługe-
wate: Pyra cucurbitina, Gdule-. Pyra ferotina, Zimoftradki: Pyra ftran-
gulatoria, D aw itki, quæ vix edi poffimt absq; moleftia. RIBES
RUBRA, Ribes Officinarum, Groflularia rubra Bauhino, ejus baccar,
Uvæ S. Joannis dićta:, Germ. lohans-Beeren, nobis Porzeczki, Swicto-
ianki, RIBES ALBA baccas albicantes minus acidas edit. RO-
SÆ, Roie3 rubræ, pallidæ, alba: &c. paflim in hortis coluntur: multitu-
do illarum in Traäatwde P lantis Оff. сmarum eft indicata. SOR-
BUS SATIVA, larzebinÄ fadzona, Officinalis eft, nam illius frućtus
exficcati in àére, aiit clibano, pulverifàntur ad fluorés alvi fîftendos.
SPINA RACEMAR1A Vomay in Dtttionario Gallico, aliis Uva fpina,
M a t-
 De Arhoribtts, Cr Fmicibus. lo o

Matthiolo Grolfula, nobis A groß, Germ. Stachel ■Beeren. Succus bac*

carum hirfutarum & larvium, Omphacium Plinio eft. Agendo u-
niverfaliter de arboribus frućtuofis Cromerus Polon л I. i. hoc annota-
vit: Pornaria frequentia facile reperies ad Vi (lulam, Sc in Suburbanis
Cracovienfibus, Sandomirienfibus, Var(avienfibus, Toruncnlxbus, El-
bingenfibus, Gedanenfibus, Fraunburgenfibus, Vielilcenfibus, Bochnen-
sibus,totoq; tradu fubmontano, ac Sciriciensi, in quibus pyrorum, ma-
Jorum, prunorum, ceraforum, & nucum bonitas arq; varieras certat
cum Ungaricis, & Italicis. Ica ad Sandomirum ubiq; patent poma-
ria, inquit Sarnich in Defcript. Polonu, ut pures undiq; fylvas Ur-
bem hanc circumftare. In Podolia, & Volhinia (ÿlveftres arbores
infruduofie permifeentur Pomis, Pyris, Cerasis grandibus villanorum
manu olim plantatis. Circa Barum Civitatem, vehiculum onuftum po*
mis habebat pretium duorum grollorum Imperialium, fex Pruflicorum.
Ad cremati confeftionem potilîima parte convertuntur hi frućlus, re-
sidui diftrahuntur per Ruffiam. Pruffia quoq; abundat hortis eon*
sitis arboribus, prælertim circa Nowe Urbem &c.
XIX. Prodigiofæ arbores duæ adduntur enumeratis. Prima л Czar­
nocki S. y . in Condone imprejfa Polonicè Malum granatum tradita eft
memoriae.In fuburbii Leopoliensis horto poma nata dum fcindebintur
per medium, Crucifixi Domini effigiem repræfcntabant, Templum lub
titulo Sacræ Crucis ercdum inibi, IVargocki in Explicationt Peregnnat.
yirabicä ad Sepulchrum D. Catharine, aftirmat, quod etiam prxfenti
fasculo videnuis ftare. Secunda Malus Cameneci in Podolia Cathedralis
Ecclesiæ. cæmeterium occupabat,hæc,frudus affimiles calvariæ human«
protulir, admirationem movit in ipectatonbus. Aliquot feralia poma al-
lata Leopolim, oculos obje&o terribili, animos cogitatione mortis im-
plevêre, id referentibus mihi duobus Yiris Religiosis optima: fidei.
XX. Exoticæ arbores in noftrum translate folum crefcunt atq;
fru&ificant producendo Amygdala feu Nuces Græcas, nobis Migdały:
Mala Aflyriaca feu Persica, Medica, citrea, Cytryny: Mala Armeniaca,
Morele: Mala aurea, Aurantia, Pomarańcze: Mala cotonea feu lanata
Vigwj/t Mala Persica, Brz.oik.wim: Caftaneas nuces Kafzjany: Ficus,
Dd Figi:
n o TRACTATUS VIII. SECTIO I.
Figi : cæterosq; fruftus, dum adhibetur culrnra diligcns, & à gelu cu-
ftodia. Varfavia, Gedanum, Elbinga, Torunium &c. abundant plantis
qnæsitis ultra maria, Leopolis in Oriente, Cracovia in variis partibus
Orbis. CUPRESSUS feu Cypariflus, Cypryf, ex defcriptione Вая-
hini in H ß. VIant. arbor procera, rećta, folida, odorata, conifera, rrsi­
ni fera , perpetuo virens, cariem, vctuftatctnq; non fcntiens : juxta M at-
thiplum cognata Cedro & Junipero: juxta alios folio pini fed carnosiore,
molliore , neq-, ita pungente. Fæmina fterilis eft, ad metæ form am in
'faftigio convoluta, mas fpargit latiùs ramos, conosq; profert pineæ nu­
ci non absimilfs. MORUS, Morwa, fapientillima arbornm à Pli­
nio dićta, quod nonnisi exadto frigore germ met. Bombicum parva exa­
mina apud noś alit, datura pluribus efcam, accedente débita cura atq^
folertia. Inter (ylvas verfanti diutius, varie tatem arborum, ftuticum
contemplanti attendus >facile eft in animalia fera incidere.
с? с§э с$эс§0'^э

TRACTATUS VIII.
A N IM A L IA Q V A D R V P E D IA FERA
R EPRÆ SENTANS.
SECTI O I.
De
a n i m a l i b v s s t l v e s t r i -
BVS, C A M P E S T R IB V S , AM-
PHIBIIS.
I.-v T A tu re Regnum Animale ingreflurus, Quadrupedia luftraturus
iii fylvis, campis, & aquis, advcrat alia еіГс Solidungula, alia
Bifulca
 D e Ammalibus qvadnpedïbiïs fer is.

Bi fui с a , R u m i n a n ti a * n o n R ù m in a n tia , co r n ih u s p erp etuîs, mtr d é c i d a ­

i s , p ed e u n g u l a t o , u n g u i c u l a r o , m ultifido inftrućta, alia V iv ip a r a, Caur
и і ѵ о г а , H e r b iv o r a , & Serpentini generis. N u m e r u s c o r u m m a g n i i s , p r o ­
prietäres m n u m er a b iles .
II. Varii g eneris fpe&are eft in P o lo n iæ R e g n o anin ialia, m a -
g n a m q ; fe r a r u m ,& p e c u d u m co p ia m . Mercator in A tlante M inore.V cn-
d u n t P o lo n i i m m a u e m c o p ia m p retiofarum p elliu m diversis b elliis d c -
t- r a ć h r u m , q ua rum funt pretia n o n ex ig u a . Gotofred is in A chontolo*
g ia Cofmica. N i e p o l o m i c c n l e s fylvæ a b u n d a n t p in g u i fe r in a , ad
n i o n t e m Jaw ornik in T e r r a O f v i e c i m e n s i , C e r v o r u m , & D a m a r u m fit
co\\c\xń\xs..SarmckiyC^ Dlugoffïts. In iylva M a fo v iæ Skwa ex curren -
te ad P r u l l o s , & S a tn o g ita s varii g en er is fera:, fcilicer C e r v i, B ifoutes,
A p r i & c . S w iectcb in Topographie M a fo viл. R u f l i a univerfa q u o d -
dam v clu ti i m m e n f u m v iv a riu m vid etu r elle. Martens in Itmerario. A-
nim alia o m n i s g en er is p ro d u c it L itv a n ia . M ercator in A d a m e M n o re ,
Ortelius in Theatro Orbis , Sabdlicus Ennead. 10. /. 4 . P elles in o -
m n e m ferè E u r o p a m L itv a n i transmitcunt, H er cy n ia Sylva b o u a m P ro -
yinciæ partem o c c u p a n te . Thuanus Htfloriarum I. $6. In L itv a n ia ,
quia m a g n a n e m o r a fu nt, m a g n æ feræ а с m u ltæ v i f i m t u r , cap iu n tu r.
M iechovita in Sarmat. Ечгорла. In R u Ilia A l b a n iv ib u s ca m p i c o o -
perti diu tiùs q u a m alibi m a n e n t . I b i l u p o s , v u lp e s , l e p o r e s , aliaq; iylve-
ftria , & d o m e f tic a anim alia p affim alba v idere e f t , q u æ in locis aliis
nata alium c o i o r e m deferunt. Starovolfcius in PolonialXi iuturniori n iv i-
urn a fp e ć t u i, atq; im a g in a tio n i adjuvanti, a ICirchero in Magnetico N a -
tur^ Regno y a lb e d o ilia adfcribitur: ab aliis caufa lefertur ad i a n g u i n e m
fr ig id io r e m in a n i m a l i b u s , n a m & h o m i n e s in locis frigidis a l b i , nigri
in calidis. In Pruffia v e n a t i o c ó p i o f a , vaftæ en im iylvæ m u lta fera-
ru m g e n e r a alunt. E x Defcript. ejufdem Provincu. In vaftis P 0 J 0 -
liæ ( in telligc ulterioris Ukraina? ) folitudinibus, A lc iu m , B i f o n t u m , E-
q u o r u m (ylveftrium fr e q u e n tiflim i g reg es, c u m n o ć l u ad aquas p o ta n d i
causa c o n v c n i i t n t , v e l m a x i m o s e x e r c it u s , q u o s ibi R e x P o lo n iæ a d -
v er sù s c o n tin u a s T a r ta r o r u m T a u r ic a n o r u m prædationes a l e b a t , falfa
h o ftiliu m co p ia r u m i m a g i n e d ecipiunt.C 'rajfinitis in Polonia Henrico Re­
g i dedica* a* Ddi 111.
in T R A C T A T V S F ill. SECTIO I.
Ш . ALCE feu Alccs, Alberto M . Equicervus, Italis Granießia^
Germanis Elend, nobis Łoi. Longitudo, altitudo, craffities , mediocris
& pinguis equi,fccundùm defcriptionem Menabeni in Trattatu de M a ­
gno słnimali) in cervice magna pilorum fylva & prolixitas, color ver-
git ad cincritiam albcdincm,aft т п г а ш г pro tempore. Caput oblongum
& gracile, labra magna prominentia, cralla, os longum, dentes non
magni, aures longæ 6c latæ. Maiculus cornua ramofa producit, fed non
tarn longa ac frondofa, ut ccrvina, obefo & grandi ventre, ungulis bifi-
dis &c. Expensis bis, dicendum eft cum Stella, fruftra quidam Alces
autumant Afinos (ylvcftres efle, quum hes Asia tantùm & Africa pro-
creet,fpecie media inter cervinam, & jumenti. Vocem edit,, ut audi-
vit deferipsitq-, Franzjus in Hifi. Anmalium, adeo flebilem ac mife-
rabilem,ut si non confpiceretur, infans eile omnino putaretur. Ma­
gna gaudet velocitate, fiumina tranat, robur in pedibus poftcrioribus
tantum, ut lupum, aut canem ićtu uno profternat, imo interimar.
Thoraces elaborati ex corio tnulram ætatem fuperan.t, nec ftatim gla-
diorum idibus cedunt. Vngula vi magna pollet adversus Comitia-
lcm Morbum aflerrione Mizjaldi in Mtmorabiübus, nam ejus particula
inclufa annulo, & digito, qui proximus minimo eft ita commifla, ut
ad palmam convcrtatur, collapsos in paroxifmo excirat, recreat. Con-
firmantur dićta a Lemnio in Occultis Naturd Miraculis , Menaleno,
Baecio, Borero his verbis : unguia Alcis geftata in digito aut brachio
habetur apud Polonos pro singulari remedio, contra caducum morbum,
& (pafmum. Ut autem aliquorum contrariam fementiam convellat л
Bra in Catalogo Medicamentorum, fignatè profketur ^ræfatam vim ines­
se ungulæ. Multis experimentis habeo ( inquit)id comprobatum, licet
ratio vifa obfeurior. Btlgæ ad hoc remedium fæpc confugiunt &c. Suf-
fragatur ei Hcfmannus in С і а г і Pharm. ajens,non défunt qui in dubium
vocant vim l'pecificam antcpilcpticä ungulse Alcis, imo mvalidam in hoc
fymptemate judicant,verum si cautela: in eligenda unguia traditar obfer-
ventur bene, non dubito, quin omnium cxpeAationi sit refponfura.
Obfervatur tempus ungulis abfcindendis, poft medium Icilicet Augtifti,
ufq; ad decurfum Septcmbris, vcl inter Feltum Afliimptionis, & Nati-
vitatis
 De Animalibus qudrfidibus fir is.
vïtatïs В. MAR7Æ Virginis.R xobatur à nonnullis unguia fasminas, ad-
mittitur .onus maris adulti, illaq; pofterior pedis dextri, ab animali
adhuc vivcnte prarcifa. Hare manui vcl panno afFrićta gratum odorem
edit, & per hune à bubula difcernitur. Facilitates partium aliarum in
re medica, л M t nabenо in Traclatu de Magno Anim ait exposkæ. Trcs
partes medico ufui utiles, nimirum cornua, nervös, & ungulas, Ambro-
finus in Vara'ipomenis H iß. Animalium tenere Alccm affirmat. Pentaco-
la ex unguia, certo anni tempore, & conftcllatione, in Boruffia confi-
ciunmr, cordis figuram referenda, quæ geftata in collo, commendan-
tur a A-ttfee Wormn contra epilepsiam, convulsiones. Illati annuli Ita-
liæ &c. à Litvanis, ad depellendos formicantcs puldis, id eft, inæquales,
motui formicanim similes, ibidem ailnmuntur. Plura digna î.otitiâ, Le.
epcld Dijfcrtatio Medica de Alce Maçmo Septentrionis A m m ali, Baccii
1 rail ait's de Magna Beßia A lce, ejusq; proprietatibus epilepßx refeflenti-
bus, leûori adfcitt.Locus si inquiritur,in quo hæc fera verfetur, refpon-
det К і г с heru s in A rea N o s, Ccrvo majus Sc hirfutius hoc animal, ut
plurinuim in Litvaniar, Sc Mofchoviæ fylvarum latibulis deprehendimr.
Lappcnia parvo numéro Alces nutrie, fed aliundç accipit, præcipuè ex
Litvania, Sehtferi .n H iß. LapponU teftimonio. In Samogitiæ Ducatu
obsito lylvjs, ex oblervationc Liberi Baronis de Meyerberg in Itinere
A'ofcbovitico, frequentes pererrant Alces. In vaftioribus lylvis Minoris
Poloniæ, Pokuciæ, Polesiæ Litvamcæ Sc Polonior invenère cubilia.
Magnus numerus earundem ferarum , Pniffiat fylvis ab Alberto M .i n
Hift. A m m alum adfcribitur, / Leopold addućto fuperiùs talc formatur
judicium: nullibi Alces occurrunt frcquentiùs, quàm in Ducatu Boru£
sia?, ut bine non immerito Boruffiam patnam Alcis nominaverimus.
In Ducatu Curlandiæ plurimæ Alces fylvas pervagantur, quarum car-
nibus ibidem vefeuntur ( Lentilio in Memorabil. Lurlar.du referente )
non innmæ fortis hcmines.j
IV. APER feu Verfei (ÿlvaticus, Varroni Sus (ÿlvaticus, Germ,
tVildfchwein, nobis Wieprz. leśny, D iik , in curlu, pedibus pofteriori-
bus veftigia pedum anteriorum transgrtdi dicitur, Sc per hoc diflfcrre
à Porto domcftico. Gregatim vagatur per fylvas majores Si densiores,
D dj si
 TXACTA TU S Fill. SECTIO T.
si tarnen incedat folitarius Odyniec vocatur, venatoribus bombardas
cxplodcntibus formidandus magis quam Urfus. Fcrt molcm corporis
grandem, de'ntcs cxcrtos, recurvos, acutos, expeditos ad vuinera 111-
firenda, latus sic oblitum résina abiegnâ, piceâ, uc globos plumbeos,
atq; tela retundat. Magnis agmimbus Apri, Scrofa, & Porcelli (ylveltres
invadunt legates, vigiliæ positæ noćtu, clamores hominum, latratus ca-
n u m , explosiones fclopctorum difficile damna impediunt. ln Majori
Polonia & Minori frequens animalium horum vcnario, nec alibi omis-
sa; in Palatinatu Sandomiriensi circa Radom , Cerekwią, Błotnica c r c .
jugera plurima profcilfa dcntibus tanquam aratris confpiciuntut, u n ie
multitude ercgum collieirar. A villains Litvaniæ cædem Ries illećtc
y» /•
fagbpyro, vulgi cicere a longe fp-arfo, exftrucbs arce cavcas in (ylvis in­
trant, in iisq; fe occludunt. Fel Apri difcucit ftrumas, adeps lenit dolo­
res laterum, dens medetur pleucitidi. ARIES C A M P E S T R IS ,
Baran polny, imico cornu inftrućhis (pcćhtur in defertis locis ultra Bra-
claviam, Oczakoviam usq; protensis. Idem traćtus feris variis dives, o-
dorifcris hcrbis vcftitus corns, Bron;ovitis in Defcript. Tartari*. Claudc-
bantur quondam defcrta ilia ampliffimis Rcgni noftri limitibus.
V. B IS O N , Zubr , forma bovi non abhmilis , mole corporis
craffior. Ejus, apud Gefnerum in Hiß. Animal. QvadrHpsditm, eft talis
mcntio: quod Bifon bos fie fylveftris omncs conveniunt, qualis vcro fit,
& quo nomine hodic appellaudus, magna inter rccentiores varietas &
infcitia. Confunditur enim Bifon cum U ro, cum Bonafo, Tarando: Bi­
fo n , Polonis Zubr, u n d c jliq u i Latina inflexions Zabroncm vocant.
H une Gratianus л Burgo S. Stpulchri in Fita Commmdoni Cardmalis
defcripfit. Figura &c vis atrox huic animali,panda ac iata cervix, didufta
cornua, aurcs parvæ, grandes oculi, rubentes, torvi. Cum irafcitur flat
îpinacicer narious,a m ehta ut barba pendet juba, eadem collum o nne,
armos, crura, vcftit hirfutis villis. A coll о fuper humeros declive cergum,
pofterior pars omnis ftrigofior, cauda ut Tauri, quam per iram in cur*
fu erigit, atq; vibrât. Q и х de Bifonte prolixe tradita л Cromero Polon:л
L i. Aldrevande, Libero Barone in Herber (łem in Comment. Rer. AioÇcho-
vtticarum , U ro lunt applicanda. Magni Dacatus Litvaniæ iylvæ Biało-
* viczenfcs,
 D e Animalihus quadrupedibus fe r is.

■vnezenles, aliarq; plures, Bifonrcs gregarim incedentes alunt,eornm hin-

лиіі fa-pins in Saxoniam vc&i ad fpeciem inibi propagandam. Invcniri
in Eornfïia Biiontcs unit ornes refert Stella Anticjuitatum Бог/ f u l. i.
Barthohnus m O bfervat.N ovis deUnicorm, fed hodie nulla de illis fama.
VI. C A S T O R , Fiber P lw io , Canis Ponticus Servi о > aliis Ca-
nis fluviatilis, Germ. Biber, nebis Bobr, animal amphibium, afpećhi
horribile ob longos, acuros dentes, quibus arbores cædit. Pedes ante­
riores caninis pcchbus,pofteriores anlcrinis confïmilcs,cauda in modum
pifcium fquamofa teta, qnæ habcrur pro pifcc in cfca, imo integra ca-
ro à nonnullis fun- itur ditbus jejunii. Domicilinm arte mira fabricat fî-
bi prope aquas, illndq; in varias contignationes dividit, ut aqua ubi
accrcverit, in fuprema, vel media tutus degerc poiïit, ubi decrcycrit,
in il.fin-a mancat, quia ut caudâ aquis immerfam habeat cft necelJj^Ut
prin ùm enim harc cxsiccatur propter innamm calorem, fenfu M a rii m
Caßcrologia, alvi obftrućticnes patitur. Corticibus arborum, fru&ibüs,
pilcibus vefcimr. C A S T O R E U M , D ale in Phaimacologia Anatomii a>
funt g ’andulæ oblongæ, rotundæ, craflar, odoratæ,ovi magnitudine, na»
tæ in inguinibus, pelliculâ crafsâ veftitæ, liquore oleofo, cetofo im-
pletæ , laporis acris, amaricantis, naufeofi, odoris gravis & fragrantis.
Laudauir Caftoreum Ponticum a Dtofconde, Polonicum à Schwenck-
feldio, quo utuntur Phannacopæi in Silcfia.Venit ex LitvaniaGedanum3
inde ad nationes exteras. Pretio vili vcnditur a ruricolis, implct Phar­
macopoeia ; in re medica maximas habere vires obfervatur. Probatilîi-
mum contra aurium n o ïb o s , fonitum, tinnîtum: in arthritide, & do-
loribus podagricis, in lethargo, apoplexia, epilepfia, paralysi, vertigine,
artuum tremore, colica paflionc,excellens remedium; externe adhibi*
tum rcfolvit apoftemata. Pcllis calidc applicara utilis eft in colico dolo­
r e , in mania, in ftcmacho dcbiliore. Capiuntur Caftores ad Vi-
ftulam, aliosq; Polonia?, Volhiniac, Ruflïæ, Mafovise, Prutlise fluvios,
fed pauciorcs: numerofiores, elegantiotes, pilis nigerrimis, mollibus,
denfis confpicui, nobiles difti, in Litvaniæ amnibus, Bobryk* Laniy
lVietka> N'iemm C rc. défunt. In Polefia ejufJcm Magni Ducatus, Pi-
na y J a śio łd a , Коігхл> Prjpeć, in Polefia. Polonica Staweczjna, N o y -
tuk
аиб TRACI ATUS VIII. SECTIO. I.
nek <Tc. Caftonim patria, с qnibus unus albi coloris Nobili viro eft
oblatus, alter Owrucii venditus Imperialibus (olidis quinquaginta.
ГѴИ. CERVUS, Germ. Hirsch, nobis Jelenyteneros fetus ftudio-
sc occultât inter fentices vcl herbas, miratnr (ibilum fiftularum,eumq;
avide percipit. Serpentum eiu delećtatur, aflcrtione Bauhini in Lap/de
Bez-oar, iilosq; с cavemis, narium fpiritu elicit, ut vermes imellinormn
involucris implicitos came ingefta enecet. Devoratis ferpentibus, ejula-
tus edcre folet mifèrabiles, air Graba in Defcriptione Phjfico Medico-
Chymica Cervi, antequam veneni vis iuperetur. LACKYivlA CER-
VI poft annum cencehmum accrefcit offibus ipfis ad oculi canthum,
atq; in os protuberans concrefcit eà duritià,qua cornu fuperer.Qua par­
te promincr, rotunda eft, infigni nitore, coloris flavi, non fine veftigiis
nigrarum venularum, tanta levitate, ut parne tact um eftugiar. Adversùs
venena remedium præfentilïimum, pefle correptis cum vino datur, un­
de ingens oritur fudor. Præclara mulra de hac Lacryma, к Bauhmo in
Lapide Bez^oardico funt congefta: à plurimis pro Bczoar genuino habe­
tur. Extar A d a m : D:fpuiatio Inaugurate de Ülle cordis Cervi: in
Valentini M u f o Muftorum rafura cornu Cervi, cornu calcinatum, Sal
volatile exhibetur: alibi ex eodem Spiritus pœparatus Chymicè, Ole­
um deftillatum, & Magifterium eft dcfcriptum. In ventriculo vel mte-
ftinis lapis repertus cum lapide Bczoar viribus convenire ab Encelio Cr
Bauhmo traditur. Aliæ proprietates à Torcken in D [putat. de Cervo, e-
jufq-, partiStus m Mtdicina ufualtbus enumeratæ : addit Pomet Cervos
lmpiere mundum medicamentis. Plurimarum Provinciarum lylvz
has feras vivaciffimas, velociffimas alunt, ut abundè carnes menfis iup-
peditenr, ufui pelles. Niepolomicenfis, Radomicnfis falms, Cromcro te-
tfe , nobilis eft Cervorum vcnationibus. \ Grandia, fpecioiaq; detra-
&a cornua, lignco inferra capiti, atriorum, folariorum, tridiniorum pa-
rieribus annquitùs affigebantur, demonftrabantq; quod Cervis aliis
cornua funt decidua fingulis annis, diuturna, vel perpétua noftris, nam
ad molem tantam non pervenirent, unius anni decurfu. Gedani in aula
Juncker-H off ornata pićturis, cornibus varirs &c. Cornua unius Cervi
fpećtantur diftmćta ramis triginta fcx, illaq;/refert Сellanus m Defcnj t.
 De Amtttalibiis q uadruped bus fer is. 117

% ni Polo. à quo dam Serenifs. Duce Boruffiæ quingcntis florcnis æfti-

mabantur. Ibidem cervina cornua viginri & quinque radiis, alia viçinti
tribus notabilia. C A TU S SYLVESTRIS, Germ. Wilde katze, no­
bis Kot d iik i3 Zb:ky vitiofos humores evocat pelle, veurriculum corro­
borât , axüngiâ contra&uras domat, Sc aflfcćtus articulorum. In fylva
Mafoviæ Skwdy Fclium pellicula infigni lacvcre confpicus Mofchovid-
cas &: Lirvanicas fuperant. Swiccich in Topographia Mafovi*.
VIII. DAMA Latinisjtalis Danio^G^m. Damhirfch, nobis Da-
ri'.ely animal Dorcade majus, rufum, vcl album, auc varieutc macula-
ru confpicuu.Fert lata cornua in ramos breves ac veluti apices difperfa.
Sylvæ L itvanicz vivaria implcnt hifce feris, caro earum fapida & dc-
licata.
IX. D O RC A S Græcis, Latinis Capreolus, Germ. Rehe- Bock,
nobis S a m , animal corpore & cornibus minoribus Cervum referons,
timidum, velox,vifu pollens. Farmina ab aliquibusCaprea dicicur,a Ger-
nunis Rebe geifz.^ utriusq; caro in cibo convertit diarrhææ, Sc dyfente-
riæ, fel oculorum albugincs, nubeculas curat. In Podolia Capreoli gre-
gatim agros, campos, lylvas obambulant, pretium exile inveniunt,nain
fepius unus Imperialibus groffis quinquç, id eft, uno noftro floreno
cmitur. Idem valor in Litvania circa Vilnam &c.in Ukraina circa Vin*
nicam, Barum See. In toto Regno vaftiorcs fylvæ tenent hare animalia
oblcćtationi venatorum, ferculorum augmento nata. Opalenicenfe ar­
boretum Majoris Polonia:, trecentas Dorcades hyeme una retibus invo-
lutas in Silcfiam vicinam mittendas deder:.t, præter ilhtas culinar.j
X. EQUIFERUS Plimo, nobis Koń d iik i, non eft defcriptus
ab antiquis Authoribus. Rccentior Graiianus a Burgo S. Sepulchri, in
Vila Commendom Cardinalis, dicit cum еіГе parvum ac deformem, fcs-
sorem non patientem ob crurum infirmitatem, confpcûum hominis
rcfiigientcm. Contraria traduntur ab aliis, fcilicct clegantia, robur, ve-
locitas, feritatis depofitio illi adfcribitur. Et Stell* in Borufsi* Amiqui-
tat’bus, cquis cicuribus omnino fimilis,pnrtcrqùam quod dorfo lit mol-
lior,ideoq; nec aptus ufui. In Licvaniæ fylvis Lquis fcris affignat locum
Adiechovua Script or Sarmat i& Europ**, in Borulfia, M unßai Cofmogra-
Ee phi a,
 T R A C T A T V s VI IT. S E C T Т О T.

ph ia , CT appendix Gssgraphica , in montibus Carpatiis Simplicifsi-

m'.'j Ungaricns e r Daciants , in Campis defertis Ukraine circa ßoryithe-
nem alius, ubi ante aliquot annos, captus aftu h Cofacis Equiferus u-
nus pili brevioris, coloris caftanei.
XI. GULO Olao Magno , Rofomacns Cromcro, Germ. Viel fr aff,
nobis Rofomak, animal vcraciffimum, capite felis, corpore & cauda
vulpis, magnitudine canis. Dentes & ungues adeo alperos ac fortes*ge-
rit, ut canes, qui lupos non fornudanr, ab со abftineant. Pellis albicat,
fuico admifto colore, variasq; formas lineis quibusdam diduftis expii-
mit. Vultur qnadrupes л Scärgere in Exercvat.de Subtilitate eft appella-
tus, qnia cadavera odorc miro feftatur, inventa in tantum vorat ( ait
JMercator in Atlante Minore , Ça *dan us de Subtil tats > Nieremlegius in
jfjijl. N atu rali, Afafemus in Speculo Imaginum Vtritatis occult*) uc ex-
tendatur & infletur tanquam tympanum , repertâq; anguftiâ inter arbo­
res, fe premit maxime, ut violenter comefta, violentiùs egerat. Sic e x -
tenuatus denn о accurrit cadaveri, atq; identidem repetit expreffionem
inter arbores, donec totum abfumat morticinum. Incolit iylvasMo-
fchoviar, iisq; viciniores Litvanix; quandoq; in avilis Nobilium alitur,
propttr mirabilem voraciratem. Robore pedum ira valet, aflèrtione Ge-
f n tn in Htfl. Л nim al. Quadrupedum, ut in diias partes dividat arborem.
Narrat Olaus 1. 18. tardanus l. 10. d f Animal. Helmontius de Magneti-
ca vulnerum curatione, eos, qui ftragulis ex pelle Gulonis confećhs dor-
miunt tcćti, de epulis, voracitare, & infidioià venatione, pro animalis
viventis indolc, fomniare. Veritas dićti bis explorata eft Gcdani, fed
millus caufatus à pellibus fomnus parans mfidias, excitans gulam.Trans-
ferenda cflet inveftigatio ad pelles recenter detradas animali, quæ apud
Cardanum de Subtil. I. i o. odore, afpedu canes, & feles terrent.
XII. L A T A X , Germ. Nurtz. , nobis Nurek, fimilis & conge­
ner Lutræ, fed eâ minor, pilus brevior, dentes robufti, quibus juxta
Anflcteltm in Hiß. Animal, virgulta præcidit. Vcrlatur circa flumina,
lacus, paludesLitvaniæ, RufliæRubræ icci pellis farpe fubmittitur Lipiiæ,
&c Auguftæ Vindelicorum ad fæmmarum pileos adornandos. Idem ani­
mal iub nomine Noerza delcriphile videtur Agncola inttr Animantia
Subter*.
 De Anmalibus quad tfpedbusfats. up

St'bterravea. Noerza air eft magnirudinc Marris, piios habcns arquales,

brèves, colore ferc (im îles Lurræ pilis.
ХШ. LEPUS, Germ. Haafe, nobis ZÀiac, animal timidum,
led ingeniofum Padlino in Lagographia, fætus enim f'.ws in plurima lo-
ca diftribuit, lit iino pereuntc luperli.it reliq ii. Per flexuofas vias ince-
dit, ut venatores falLt, Ipinas & frutices omnes devitat, tic pili ejus af-
fhćti odorem canibus præbcant. Caverna: locus ut non doprehendatur,
hue, üluc difeurrens veitigia difturbat, dein magno faltii in cavum pro-
fiiir. Hyeme arcendi frigons causa delitefeit fub nive, non vifu, fed au­
ditu îiiligni pollct. Vitæ terminus, feptem,oćto, vel decem anni, in pri-
mis malculi. Garnis cfus & ufus falubris eft, ncc parit melancholiam.
Id probat fufiùs ab Heers Spadacrene Galemm adducens. Nulla ferèpars
leporis m antr, fenfu ‘J onflom in H iß. Natur. Quadruped, qux ufum
non præbeat in medicina. Cerebri vires in frigidis nervorum, cerebriq;
aftećhbus fingulariter л Patdlino commendantur. Pulmo afthmaticis, &c
contra morbum caducum prodell'e dicitur murià conditus, atq; quotidic
cum myrrha per menfem comeftus. Cor pro fpecifico remedio habetur
in epileplia, & quartana. Renes leporis capti menfc Mardo, liccati &
codi calculolis propinantur in vino. Pinguitudo maxime vetufta,& cum
pulvere Lapidis Cancrorum mixta, tanta pollct vi attrahendi, lit fpinas,
clavos, Ipicula cuti infixa eliciat. Pili naribus inferti hæmorrhagiam na-
rium traduntur fiftere. Caput alopeciæ fubvcnit, jecur fluxum alvi fedar,
languis calidus inunćtus fuper pedes podagricos plurimùm prodeft. F o ­
ta pcllis leporina cum auribus, &c unguibus, ex consilio Petri Hifpani
M edici, comburatur, pulvis dctur cum aqua calida ad fanandos lcthar-
gicos. In Polonia lepores coloris fufci fylvas & resqua implent, in
Litvania albi, citca Vilnam, Grodnam, cæterasq; Urbes venduntur fæ-
pe grollo lmperiali, idem pretium habent in Curlandia: duobus gros­
sis Imperialibus, Prullicis lex, noftris duodecim in Minori Polonia,
Ruffia, Volhiuia &c. comparantur. Mutant colorem in Livonia juxta
Ortehum > Hildebrandum, Guagninum, n^m funt hyemc albi, xftate ci-
nerci. Idem fit & in Polcfia continente Ovvrucium &cj
XIV. LU P U S , Germ. Wolff>nobis (irilk , audax, rapax, vorax
Eeг animal.
110 TRACTATV% M L SECTIO Г.
animal. Homo fi improviso videar lupum, raucefcit, non propter in­
fectum'ab illo àérem, attraćtum à fpc&arore (quia cicurcs lupos с vi-
cino intuemur fine ulla raucedine) fed propter nmorem fubitö orrum,
qui pcćtus, & inftrumenta vocis infrigidar. Scintillis è filicc emicanti-
bus ira terretur, ur eriara famelicus accedere non audeat. Cor to-
ftum ac tritum comiriali morbo, hepar vitiis hepatis, axungia articu-
laribus malis, pcllis cobcis doloribus medetur. Lupi in Polonis Pro-
vinciis funt coloris cincrei, in Litvaniæ partibus Mofchovia: viciniori-
bus pauciffimi albi, in fylvis ulrra Białam Palatinams Breftenhs nigri-
cantes aliquot, arq; nigri occisu Usitarum eft pluribus pagis prodire ad-
versus lupoSj ranquam latrones aut holles, cum telis, bombardis, tym-
pams, crcpitaculis, canibus, fic enim ad dilpofita retia impelluntur faci­
litas, vel fi caflcs evakrint, txulare ab hac iylva coguntur. Eodem mo­
do in Elbingcnfi , ac Mariæburgenfi Zulava , ubi comparet Lupus, illi­
co pcllitur, ur fecurè pecora omnia diu noćtuq; decerpanr prara. ibi­
dem Lupus occilus per villas circutnducitur, venaror à patribusfamilias
excipitur humaniter & pra’iniatur. Quod interdum Lupi dévorent ho­
mines, caufa eft vel naturalis, nam aliquando, gravior fames ad talem
impellit aufum ,vel aliquando ргпа Divina,juxta lllud Ltvntci c. 16: Si
amb-laveritis ex adverfo mihi C^c.immntam in vos beflias agri, cj'-i* con-
Jumant vos, Cr pecora veflra. An. 1311. Lupi in obvios homines
quosq; etiam tenfas baliftas portantes inliluerunt, & v’idos devorärunr.
JMiechovita fett de A i ecLcw Chrome. Polo. I. 4. Dlugojfus an. 1317. td
cvenifle lcribir. An. 1513. circa Radomiam de fylvis profilienres lethalia
vulnera infertbant viatoribus, fpatio quatuor hebdomadarum. Obodùri-
skt in Pandora Regum Polonia. An. 1518. fatalibus morfibus dilaniati
hommes in Palatinatu Siradienfi. Bielski Hiß. Polo. 1. 5. In Dobrzinen-
si Terra ad Ripinum beftia adla in rabiem hominibus dnodecim intulit
песет. Paprocki. Rabiem Lupi Paullinus in Lycograph'a ad ver­
nies refert: quod confićtus fenio, venenolos lerpentes in renibus géné­
rer, morfu animalia necet, ptpprer delitelcens venenum, Bauhinus nar-
rat. S«evitnte nimiùm frigore in Pruflia, Luporum turba percita fame,
hommes dilaccrabat in viis publias. Zöte mOeconomta Mirabili Mur.di.
Atrocuer
 V e Animallhus quadrutiedibus feris.

Atrociter homines infcftati in Litvania an. 16^7. ad cubile unius Lupi

rapicntis novenncm pucriim, reperta capita oćtodecim virorum а с fx-
minarum. Ex M . S. S. Circa Czjerczjce Lnpi homines adultos & pu-
eros devorabant frcquenriùs, ni quinquagmta incçlas una Parochia dc-
siderabat. Haur m tsf.rario Secretorum Oecouomt*. An. 1682. ultra Cra-
coviam in montibus, Lupus quadragmta hominum necc erat famofus.
An. 170S. in Breftcnsi Palarinàtu M.D.L.non procul ab oppido Roz.an'
ka, ferebat fama propè centum homines xtatis varia: ab una crucr.ta
btftia fuiile dilaceratos. An. 1710. Montem S. Crucis versus,plures pu-
eri clca fi:êre Lupis. Circa oppida Vlanow, & Krz.efzow, plurimi pre­
nante fame alimenta oftiatim quarrentes, in campis, (ylvis, fparsim a-
gentes noćtes à Lupis ablumpti. An. 1716. in viemiis oppidi Radofzjy
ce, non pauci à Lupis quinque devorati. Propinquiora loca Lciaj/skoy
in Ruffiæ Palatinatu, ingrella fera non viïa ab incolis, velociilima, cau-
tiflima, nam iemper eludens venatores ac retia, miffis pecoribus pafto-
rcs aggrediens fortittr, in pagis propè viginti pueros ad cibum rapiens.
Ex variis relationibus Hyenæ similis efîe videbatur. Non ira multis
ante annis in Capitaneatu Bcndzinensi, & prope pagum Włoftowa crc.
Palat. Cracoviensis, Lupi cadaveribus humanis pafli grallantc pefte,
deinde malo lopito, etiam homines vivos graviùs atq; diutius funt per-
fecuti inferendo vulnera, mortes. Homines in lupes verti, rurfumq;
sibi reftitui commentum cit. Non dantur Lycanthropi, id ell, in lupos
transfiguritijpatria vocc. Wilkołab,yoicft. tarnen id fieri & arte magica,
ut aliis etiam lupus, cams, felis vidcatur aliquis: hoc quomodo fiar, D el-
rius S. jf. Difcjt ißttonum Magu arum l. г. docet. Lycanthropia,ex genc-
re motborum tit rabies à lupo rabido excitata, in qua homines ulula-
tus luporum imitantur. Eadim / allefio Lupina infania, quando ex hu-
morum vino, & aria: bills excellu, affećhis quidam lupini, v. g. odium
in grcges, vel homines, desideriumq; eos iuvadendi, vorandi,occupant
mentem.
' XV. L U TR A , Lytra F a rr ont, Germ. Fifth ■Otter, nobis fVjd'-a,
tnimal amphibium canino capite, caltoris auribus, vulpinis crunbus,
çaudâ oblongâ, inter flumma, lacus, & ftagna, vi&icans pikibus, mira
Hej vtl oci u*
 ail TR А С Т А TUS П П . S Е С Т JO Г.
v e l o c i r a t c а с a f tu tiâ capcis. E x a q u a , t o t a sicca eg re d i t r a d i m r a b a liq n î-
b u s , » a l l ô p e n i t u s m a d o r is veftig io i n h æ r e n t e , led id v eritati n o n v id c -
tar c o n f o n u m с (Te. F r e q u e n s eft in P o l o n i a , f r e q u e n ti o r in R u l T n , fre-
q u e n t i f f i m a in L itv a n ia , u b iq ; c a p t u r d c cipulis ferreis. V id e ra t T jl k o w -
ski, C r in P a -te 1 0 . Phj/ficл С нуt o [л a n n o ta v e r a t L u t r a m p e r t o r a m
c a n d i d a m . A p u d N o b i l c m V iru Pafek P a l a t in a t u s C r a c o v ie n s i s sic f a d a
c i c u r , uc m o r e c a n i s , c u r m i , r e b u s , eq.iis in v ig ila re t, julIa v a rio s pifees
e ffe rre t e x a q u i s , s im u l c u m can ib u s p ro d irec ad v e n a c i o n e m , p lu m b c is
g l o b i s a n a te s t a ć ta s n a n d o p o r rig e r e r jaculatori.
X V I. L Y N X à luce Pltnio, q u o d o m n i u m a n i m a l iu m q u a d r u p e -
d u m a c u tiffim è v id e a t. H m c & L y n x fab u lo fu s d e d u c it n o m e n , q u i o -
c u l o r u m acie p e n e t r a r e te r r a i n , vid cre q u æ a g u n t u r a p u d in f e ro s dice-
b a t u r . A liis L y n x , L u p u s cervarius, q u o d in C e r v o s h o ftilite r a g a t , L u ­
p u s A r m e n i u s , G e r m . L'jfchs, n o b is R y s, O ß ro w 'd i, a r m a tu s u n g u i -
b u s a c u t i f f i m i s , in a r b o r i b u s latens, u t in p r x t c r e u n t e s c e r v u l o s , c a p r e -
a s , v u l p e s , l e p o r e s , p o rc e llo s (ylveftres d e s ilia r, ftra g e m f e ra ru m m i -
g n a m eriiciar. C a p i u n t u r L y n c e s in L itv a n ia , P o l o n i a , R u f f i a , tefte Ge-
fnero c r Jonftono in И tit. Qjiadrupedum , rari r a m e n i n s i g m b u s m a c u -
lis in d o d o c o n f p e r s i , fed d u n t a x a t in v e n t r e . D ilp e rsi f u n t Sc p e r ali-
a r u m P r o v i n c ia r u m f y l v a s , cicu res n o n p au ci visi, P ellis p r e tio s a as-
s u m i t u r ad v e f t i m e n t a , u n g u i s , q u i in p e d e d c x t r o p r o pollice eft, ar-
g e n t o i n c l u d i t u r , g e f t a t u r q ; t a n q u a m a m u l e t u m a d v e r sù s m o r b u m c o -
m itia le m . Q u a ratio n e L y n x , P a r d u s , L e o p a rd u s , P a n th e r a , P a n th e r,
i n t e r fe d i f f c r u n t , Bochartus in Bipartite Opere de A nim altbus S. Scri-
pturœ d o c c t. P a n t h e r a Lonicero in H iß. N atur, c a d e m c u m P a r d o , G e r -
m a n i s Panterthier, und Leopard. E t Gefnero in H iß . Onadrup. P a n t h e r a ,
& P ard alis fe x u t a n t u m d i f ie r u n t , c o iif v c tu d o a u te m o b t i n u i t u t L c o -
p a r d u s sim p lic ite r p r o P a n t h e r a p o n a t u r . I n C a m p is delertis J a n -
czarycha d ićlis r e p c r it u r a n i m a l ,i d i o m a t e R u f f ic o Perewiaska , m a c u lis
i n s i g n i t u m , fed l o n g i t u d i n e m c d i a m u l n a m n o n excede ns.
X V II. M A R T E S , G e r m . M a rd er , n o b is K una, с M u f t e l a r u m
g c n e r c . A lia d o m e f tic a in f e p u l c r e t is , locisq; abd itis n a ta,fylv eftrib alia,
p ilo clariore & m o llio re t e f t a , u tr a q ; ju n i o r sic c i c u r a t u r , u t s in u m
v e f tiu m
 De A nim althus quadruped bas fer is.

vêfhum fribeat, per capita ledentium (aliat, & luper menfas Iudar. Alibi
pcllis in magno habetur pretio, quod Martialis indicat ill о ver/и: Vena­
tor capta Marte fuperbus adelt Martes in Scptentrionalibus regioni-
bus, inquit Jonßonus in H iß . Quadrupedum, ut plurimùm inveniuntur,
ex Polonia deferuntur colore fulco, dilute. Occupâmnt lylvas
Submontane, & Montanst Rcgionis: Pokuciæ circa Perehinsko crc.
Polesiæ utriusq;, r.bi majores cateris,nigricante pilo Zcbellinas feu Mu-
ftelas Scythicas exprimunt, adornant veftes, & pileos.
XVIII. RUPICAPRA Plinio y Capra lylveftris Gefner о , aliis Ca­
pra Alpina, montana, Germ. Gembs, nobis Koza skalna, dźika> magni-
tudine ac figura conformis Capræ domefticæ, cornua brévia,adunca fc-
rens.Inacceilà loca novit confcendere,in fiimmitatibus verfari montium,
inter prsecipitia,huc,illuc celerrimè non fallente vefiigio currere. Sæpius
cornibus itr-plicatis faxorum rimis, aut arborum ramis fe fuftentat; si
autem venatorum deprehendat insidias, timida ex altis rupibus le pré­
cipitât. Intra gregem posita una in altiori consiftit loco, arrećtis aulcul-
tat auribus, circumlpicit, claro, acuto sibilo alias monet, in Innere
Л і р і п о I I Lait Scbcuchz.erus,№ le fiigæ comraittant vitando periculum. ]
Lapis in ventriculo circa Novembrem reperitur, qui juxta Hoffmannum
m Clavi Pharmaceutica, eft odorc grato, aromatico dum frangitur, quia
ex herbis odoratis depaftis conflatus, laudabilis in dyfentericis fluxibus,
colicis dolonbus, febtibus malignis, in aqua cordiali porrećtus. Secun-
dùm W eif chu m tn Differtat. Aied: с о - Philofopbica dt \Ægagropdis, uti-
lis eft in vanolis, morbillis, pctechiis, catarrhis, cephalalgia, vertiginc,
amenda, mania hypochondriaca, & hyfterica, lethargo, tremore, para-
lysi, pleuritide, in ventricule licnis, hepatis aftcćtibus. Н а с de caufa Me­
dia plures Lapidem leu potius Pilam Rupicapræ, aliter Ægagropilam,
Bezoar Germanienm vpeant, nam Bezoar Orientale eft ex Capra mon­
tana, partim Cervo, partim Capræ aflimili, in India Orientali. Confir-
mantur dicta к Valcntini M i f о Mifeorum > in quo Pilar iftius icon,
simulq; Rupicapræ fpcćtatur. l'iura ex В auhm o3(jr W t f b i o deproman-
tur, qui Lapidem Ægagropilum dixêre magnum alexitenum veneno- ,
ruai. Fcrunt Rupicapras Carpatii montes, Montana noftra vicina Car-
 T R A C T A T ü S V III. SEĆTTO. Л

pato, pelles ctiam concinnat* fant multum craflæ, longîflïmo ufu vix
deftruibiles, caro alba & dalcis. RUPICAPRA UNICORNIS in-
venitur in dićto Carpato, (æpiusq; adfertur Cracoviam ex venatione,
sic retulit Albertus Mofcemus Polonus, eximiæ dodrinæ juvenis, illam
fc non (emel vidiiïe allerens. Verba Gefneri in Hiß. Qnadrnpedum fib
Aionocerote. An IBEX, Germ. Steinkock, id eft, Capra petra:, pernU
ciratis miræ, onerata cornibus vaftis & ponderosis, reflexis in terçum,
detur in Carpato, fcire mihi non vacat, Simlerus in Commentants de A l -
pibus alTcric animal iftud proprium Alpibus еіГс, ubi giacies folvitur
nunquam, ex natura enim frigus requint, aliter cæcum futurum.
TpClX. SClURUS, Germ. Ei b-born, nobis iVtéwiorka, faliens
de ramo ad ramum, & ab arbore ad arborem, caudà tanquam alâ ju-
vatur, eâdem tegitur, pedum minifterio pro manibus utitur, glandibus
vefeitur, omniq; genere nucum, maxime avellanarum, quas æftatc con-
gerit, recondit pro hyemç^Singulare traditur к Schottо m Phyfica Curi*
ofa de Sciuro , quod transiturus aquam propter paftum, eorticem levis-
simum imponat cidcm, huicq; insidens, ereda caudâ velificans fubve-
hatur favente vento, З с і и г і in ea Sarmatiæ parte,quam hodie voca-
mus Poloniam inveniuntur, quibus rutilus color miltus cinereo. Agri-
cola de Animantibus Subierraneis. In Ruffia cinerei toti confpiciun-
tur, ibidem & alibi nigri, dempto ventre albente. ln Litvana Polesia
circa Jurovicios, & alibi paflim, Sciuri æltivo tempore rutili, hyberno
sic candicantesjur Mures Politicos colore tune æmulentur. InTranfyi-
vania Sciurorum ingens mulrimdo congregara ex improvifo, Poloniam
versus migravit Sarculo XVII. Rhhiits m Hiß. Univerfali,.
XX. SUHAK animal Capræ fylveftri simile, ex Scythia ad fi-
nés Podolisc adventare folitum , mira: pernicitatis, ferocitatis , arma­
tura cornibus ftriatis, albicantibus, acutis & validis. Dudorem fe præ-
bet Capreolorum gregibus, ipsisq; præit. Acerrimo vifu, simul & audi­
tu à natura donamm, quare longe latèq; circumfpiciens, obfervans o-
mnia, facile hominum perfequentium insidias e longinqno deprehen-
dit, comitibus acuto sibilo dat signum fuga:, ut in loca tutiora ie reci*
piant. <Typus pulchcrrimus Principis, & Rcdoris vigilantis. Aldrovan-
 De Ànmalibits qvadrupedibus feris.

dus in Qnadrupedibus bfnlcis. Ovem fylveftrem efle affirmat Liber

Paro in Hrrberjłein in Commentar. Re-rum Mofchoviticarum , quam Po-
loni Suhak, Mofchi Sugak appellavêre. Magnitude* Capreoli, brcviorcs
tamen pedes, cornua in altum porrećta, circulisq; quibusdam notaca.
Animal velociffimi cursus, altiflimorum faltuum, audivi cnim cam altè
faltans, lit in venatione cquos transiliat. Ad extremum Gefi erus in Hiß.
jinim al. Quadrupedxm fub Colo, ex Epist. Bonar de Balice adducit fe-
quentia. In campis Podolicis, ubi funt planitics maximæ, & in qnibus
prartcr cælum,& terram nihil confpici poteft, Sulaci gregatim agunr. Hi
à cuftodiis Sereniffimi noftri contra Tartaros fagittis conficiuntur, cor*
nuaq; (rariffimu etiam inter nos munus ) acquiruntur. Quod si aliquan-
do animal vivum capitur, omnis man(vefaćtionis eft impatiens.
XXI. URSUS, Germ. Bar, nobis Niedźwiedź, animat fævum,
& ad vim propulfandam adeo irritabile, ut dum in hoftem pcrgit, ar-
bufta obvia cum fummo impetu frangat, profternat, faxa fedibus fuis
emoveat. Antrum ex mufco, arborum frondibus ita dense apteq; ftruir,
ut à carli injuriis immunem fe facile præftet. Tantum illi vaftiori inert
robur, ut equi vel bovis pondus poult attollerej! Uila gravida rariffimc
occurrit venatoribus, nam fylvas profundiores latebrasq; petit; juxta
Sperlingum in Zoologia Phyßca, uno partu edit quatuor fætus, eosq;
caxos. Veterum plurimi credidêrc Urfas non parere catulos, fed infor-
mcm quandam & candidam carnem, quam lambendo poftea mater for­
mat in catulos. Verùm hie pariendi modus præterquam quod per fe na-
turalium ordini rerum non fatis conveniat, etiam variorum oculatorum
teftium répugnât experientiæ. Refcrt Matthiolus /. i. fe vidiflc catulos
adhuc in utero exiftentes, omnibus fuis membris conformatos atq*, di-
ftir.dos. In Mufco Senatus Bononiensis, teftc slldrovando in Qvadrup.
Digit. Viv paris, Scahgere in Exercit. 6. vitreo vasi inclufus fervatur Ur-
fulus de matris extraétus utero, omnibus partibus fuis abfolutus. Con­
firmât dićta Mvßeum tVormii, iecundum quod Urfæ fætus careus, &
absq; pilis editur, (ed quo ad membrorurn conformationem perfedus,
non vero informis ut vulgocreditur,hoc cnim ob(crvârunt,qui prägnan­
tes Urfas diflecuerimt. Arbitratur Dalecampins fabula: caufam præbuiflc
Ff oituiii
 TRACTATVS n i l . S E C T IT) I.

o r t u m c a tu lo ru m c r s f fif f m is fccu n d in is i n v o l u t o r u m , q u a s m a te r n o n -
n i s i l a m b e n d o p o t c f t r e v e l l e r c . I t e m à v e r i t a t e a l i e n u m c c n l e t Voigtius
in Cur: oftta. bis Phyjiris, U r l o s m a r c s h y b e r n i s m e n s i b u s f c p c li r i f o m n o
q u a d ra g în ta d ic b u s, к m in a s in tc g ris m e n sib u s q u a tu o r, & tu n c p in g u e -
fe e r e . E x c i t â t e s v e r o f u g e r e p r i o r e s p e d e s c u m m u r m u r e , m i n f i c o illo
p e d u m f o c c o rc fic i & n u t r i r i . U l t e r i ù s c o n c c d i t l a t e b r a s b y e m e q u x r e r e
U i f o s , & f o m n o m a x i m e i n d u l g e r c , fed a b t l i n e r e p r o v in s à c i b o , &
f u c c o p e d u m f u f t c n t a r i n e g a t . V e r i t a t i c o n f o r m e PI anna de Honeßa Fo­
h l tä te , Tylkawski S. J . Pbyf. Curiofd Part. 10. h i s v e r b i s e x p o n i t . U r -
f u s c i r c a F e b r u a r i u m p e r a l i q u o t h e b d o m a d a s fe a b f e o n d i r , u t id e x p e r -
ti f u m u s in d o m e f t i c o , & f o l ù m p e d e s p r i o r e s f u g i t , in q u i b u s i u n t ca -
nalicu li q u i d a m ,p e r q u o s ad v ic tu m h u m o r d u citu r c ra llu s.Q u a re n o n -
d u m m a t u r u s U r fu s , in q u o a i d i o r e s c a n a lic u li, & fu ccu s m o d ic u s , eas
n o n e x p e tit lateb ras. C a u la d iu tu rn i fo m n i ab e o d e m a u t h o r e , in P hjf.
Curt. Parte 5. ad c o r p u s m u c c o r e p l e t u m d e v o l v i t n r , q u o d q u i a h y e m e
c l a u s i s p o r i s n o n p c r f p i r a t , t o t u s in c a p u t e x c u r r i t h a l i t u s , ik f e n l u s li-
g at. U r s i u b iq ; m ella & apes q u æ r u n t , n o n ta n tu m u t fa g in e n t
ôc v if u i c o n f u l a n t , q u i c r e b r i ù s h e b c -
v e n tr e m , v e r ù m le n iu a li q u o r u m ,
ta tu r. л Paulo Veneto I. 3. de Rebus M o -
In L itv a n ia m a x im i U rsi
fchoziticis o b f e r v a t i , л Gefnero in Quadrvpedib ;s p o s i t i a l b i. P elles
n i g r æ in p r e t i o , v o l æ c u m d i g i t i s a p p o s i t æ m e n s i s f u n t i n d e l i c i i s . j V i -
cn n ac v i d e r a m , a i t Fadianus in Comment.in Pomponium M elam , u r s i n a m
p e lle rn alla ta m ex L it v a n ia , lo n g itu d in is c u b ito r u m q u i n q u c , latitu d i-
n i s ta n t.T , u t q u o d l i b e t v e l b o n i s v i n c e r e t t e r g u m . H æ c C a rla ri M a x i m i -
l i a n o , in B a d e n s i b u s T h e r m i s o b l a t a , a d m i r a r i o n i f u e r a r f u m m a r . I d e m
n arrat & A /drovandus I. 1 .d e Quadrvpedibus Digttatis, c i t a n s Gefnerum
fp e ć h to rc m . S i g i s n m n d u s 1. R e x n o f t e r f o l e n n e m a d Aiepotomce
in ftitu e n s v e n a t i o n e m , U r fu m m a g n itu d in is m i r a , q u e m ex L itv a n ia
Starovolfcio irt
caveæ ferreæ i n d u l u m a d d u x e r a t, e m is i t J H i c refe re n te
Rebus pr*fati Regis, Paprocki in Stemmaùbus Polonorum , t u m c a n u m
l a tr a tu , tu m h o m in u m c l a m o r c e x c i t a t u s p o f t q u a m fa:v ire c æ p i t , fu -
p ra ce n tu m m a g n i t u d i n i s i n g e n t i s c a n e s farde l a c e r a v i t , v e n a t o r e s &
no b iles v u ln erav it n o n n u llo s , R e g iu m q ; m im u m Stańczyk f t a t u r â p u s iU
lum
/
 D t jin itn a U b u s cj^adrtipedibus f e r is.

Kim unà cum equo deturbavit ad lapfiim. Qnomodo capiantur,0/я-

us M a itis L ïS. Gefuerus in H :fl. Âmmalum ciçfcripfèrunt. Apcs plc-
rumq; m Raffia inter arbores cavas mellifkant, Ursis ad rapinam mcl-
Jis ailvetis hune in modum mortiferæ parantur insidiar. Cùm debiliffi-
mam łiabeant caput, iignea clava ferreis armata cufpidibus, Taper fora­
men cvolantium aptim ex alriori ramo fufpenditur. Hxc quoniam adi-
tum interciudit feræad delicias fuas, ab indignante cu n impetu repclli-
tur, fed in iplo conatu, dum periculum hand advernt, a redcunns cia-
væ-graviore illapfu caput obteritur, helluo in iplo fclicitatis veftibulo
eliditur, & morte fua guftutn mellis exigui lngere coçitur. Idem omni-
no modica voluptate inefcatis accidit. Capitur Urfiis & apposito
melle cum cremato, nam dum prardulci efca ventrem avide replet, laten­
te potu inebriatur, ligatur opprellus iomno, catena? ferreæ traditur, aut
neci. Non raro & in cavea artificiose parata alveare positum dum (po-
liare melle conatur, deciduis foribus præcluditur belluas exitus. In Li-
tvania Ursi inclusi caveis, macerati farrTe, portionem cfcæ accipiunt,
manfvefaćti ad obeundas funftiones varias redduntur idonei. Ex rela­
tione Jlldrovandi in Quadruped. tvipans , aliquando rotis aqias è pu-
teis haurientibus, aliquando plauftris junguntur, quandoq; quod fpcćta-
tores majóri admirationc poteft afficere, iidem crećti faccos & ligna ad
locum fcrunt deftinatum. Svidrigel pod Vitoldum Litvaniæ Prin-
ceps alebat Urfam, quæ quoties dies oriebatur, relićto nemore veniens
domu pulfabat fores,cibu iumebat reditura ad lylvas.Plura de manfvefa*
ćHs Ursis habet Olaus M. in Hiß. Gmtium Septcntri. Aldrovandns in
Q^adrupedibus, ubi inter alia hsec ponuntur. Nonnulli с plebe Ruffica,
& Litvanica cicurant Urfos, adhibent dulcem fiftulartim (onum ( quo
gaudent plurimum ) ut eos ad geftus ludicros ik choreas aflvefaciant,
ac tanquam acriore signo ad erigendos pedes inducant, fimditer ut à
chore* fpcćhtoribus bipcdali inceflu mcrcedcm faltûs expofcant, quæ
si llliberalior fiicrit vila, dircćtoris nutu murmurant, ас moto capitc
nnmmum petunt augeri. Viderat in Silesia author Libri SyIlog*
Phyfic* Rcr. Erudit. adduftos Urfos ex Litvania, condocefacfcos ita ut
non modo puifarent tympanum, IcA ctiam cerds modis faltarent. Deli-
Ff i nitores
 T R A C T A T U S VIII. S ECTI O I.
nitorcs, dudoresq; belluarum iftacum gratum fpc'daculum præbent с-
tiam in Imperio, Italia , Gallia, Lusitania &c. A robuftiffimis ru-
fticis Litvanix, farpius in fylvis Urfus ad luûam provocatur gcftu &
vocc, in ccrtamine, lancea occultata immcrgitur vilceribus, pedes afcio-
lâ prxciduntur. Circumvcntus à turba hominum, interdum arripit u-
num, & bipedali incelfu uteńs, objećtu humani corporis fe tuetur con­
tra cxplosioncs bombardarum, & tela miflilia. Contigillè id in Polesia,
circa an. 1704. retulir mibi fpectator с Nobilitate Velhincnsi. Mi­
nores Ursi appellantur Mellivori feu Mellarii, nobis Bartnicy, Bartntcz.-
kowie, ut plurimùm rufi, agiles, àlvearium in arboribus posirorum
ftrenui exfpoliatores. Obïèrvavit Willughby citatus л Rato in Syno-
■pfi Methodica Animal. Qjiadntp. renum ftrućturam singulärem in Urfo,
membrana enim pecuhari veluti facculo erant inclusi, in quinquaginta
fex parvos renes à Ге invicem feparati, fuisq; singuli membranis cinćti.
Harc renulorum maila feu congeries racemum uvarum, aut potius pi-
neum conum referebat. Induóki lpedaculo simili venatores noftri a(Tc-
runt, quolibet anno renem unnm Urio accrefcere,a:tatem indicare. Nu-
meravit quidam in Roxolania renulos centum & quadraginta in uno,
alter centum fexaginta in fecundo, tercius centum feptuaginta, & pro-
pe fxcula duo artigilTe belluam arbitrabatur. Pinguedo Ursi mede-
tur doloribus arthriticis, paronidibus; ulcera crurum, & tibiarum fanat.
In Finlandia rnftici tel exsiccatum inllar Panaceæ exhibent, fudoreq;
Гирегѵепіете plurimos ægros fanitati rcftituunt.
XXII. U R U S , Bos lylvaticus, Germ. A ver-O ch s, nobis Tur
Grfnero ex vocabulo noftro Thurus, eft è numéro boum fylveftrium,
eaeterùm quis revera sit, nisi diligenrer advcrtas, ait Aldrovandus,diffi-
cillimè ab authoribus,qui de со fcripsêre diiees. Pleriq; Urum cum Bi-
fonte, vel cum Bonalo , vel Bubalo, aliisq; animalibus confundunt.
Quæ a. Cromcro Polonie L 1 de Bifonte tradita, Uro funt ex parte ap-
plicanda judicio M a f согіі infra adducendi. Sunt autem hæc. Fera c-
quum cum feflore correptnm in fublime comibus jaćfcat, evertit arbo­
res mediocris craffitudinis. Linguæ contadus vitamr, quia exeria lon-
giùs hominem attrahit ad fe , si vel extremam veftis ejus oram contin-
 г De minimalibus cjuadrupedibus feris. Ш
gar, eft cnini (cabra &c. Ejusdem U ri defcriptiones varia: à variis datat
hue addnenntur. U io s fola Mafbvia Litvanix contermina haber,
qui funt verc boves fylveftres, nee à domefticis bobus diftantes, nisi
quod omncs nigri, & duftum quendam inftar lineæ ex albo mixtum ,
dorium contineat. Mifcentur vaccis domefticis, fed non sine nota, nam
in armentum poftea perinde atq; infames à cæteris Uris non admittun-
tur. Liber Baro in Herberfe in in Comment. Rerum Afofehovit. Surins Car-
tbusianus m Comment. Rer. in Orbe Geßarum. T h u ri feu T huroncs
bobus domefticis multo majores, pilis veftiti elegantioribus, degunt in
Sylvæ Hercynix parte, à Varfavia quinque milliaribus prope Sochaczo-
■"* viam, & Rofzkam. Hycme frondes virgultorum, & arborum depafeun-
tur in (ylvis, in quibus ingentis magnitudinis quercus nonnullx dicun-
tur orgyias quinque excedere in circuitiv D atur ctiam fænum, quod x -
ftatis tempore ruftici pro eis cem paraverant.H cm inem non timet Thu*
rus, nec obviantem fugit, de via vix parum cedit. Laceflitus excandc-
feit vehem enter, quod si is, qui provocaverat, le in terram proftrave-
Iit, nihil incommodi accipit. Ver.atores m tercep to T h u ro cor exim unt,
quo diflećto per medium, cfficulum exhibens crucis formam reperiunt,
prxgnantibus, ac in partu graviter laborantibus profieuum. A udivi, Si-
gismundum Regem aliquoties Imperatori Carolo V. carnes T h u ri fali-
tas, magni muneris loco misille. Pellis poftquam purgata fuerit in cin-
gulos fcinditur, quibus prägnantes cindæ miram facilitatem pariendi
fentiunt. Gefnerus in H iß . minimal. Qu^adrup. p;b tit. De Tburo Jeu Thtt*
rone A'fafovitico. H oc no m in e, quod promoveant cinguli partum,
R egina Polonix Rona addućto fuperiùs Libero Barom in Herberßem
duos dederat d o n o , с quibus unus Serenif. R cmanorum R egiux ubi
eft datus, d em enti accepit animo. Nihil quoq; ram expetitum ve-
natoribus, teftimonio Święcicki in Topographia M a fo v ia , quàm mc-
d^a villis intorta pars trontis ( Turzy wicher ) prxkrtim (i adhuc fpi-
ranti U ro exfeindatur, geftata enim à gravidis caruncula reliftit aborti-
b u s , facilem partum procurât. Hactenus foli Malbvix adferipti
Uri л Libero Barone, O" Gefnero, quibus adftipulatur Cromerus apiid
W jskitkos eos conftituens, A Idrovand.is de Quadruped. I. x. inter O fzs-
F fj . zJx
i30 Т П А С Г А Т US FUI. S E C T I O Г.
гч '
itjz? Cr G arti'olin^om fàx Stella in Antiquität ihm eosdem Uros attribuit,
Hennenbergerus in Chronicis narcat Joannem Sigifmundmn Marchioncm
in ßoruflia, an. 1 ^9 5. quatuor globis ex fclopeto miflis occidille Urum
immanis magnitudmis.Spatium inter anteriorem pedem,& tcrgum,tres
cum dimidia, inter radices cornuum, & caudam quinque ulnas, &c qiar-
tam partem fextæ, longum extitcrat. Pondus dederat fera undeviginti
centenarios, & libras quinque Norimbergenles. Ætate hac, in Prus-
sia(quæ olim Ducalis dićta)Uri per æftatem fiiftentantur gramine ad
Lacum Cnronenfem, hyeme, magna copia fteni vehitur ad horreum,
baud procul à pago Genlancken fitum, ab omni parte {ylvâ circumda-
tu m , ad quod capiendum magno agmine, (ine ulla ferocitate veniunr,
raro occidantur juxta Mafecovium in Differtatione bina d? Uro, Regio-
monti a??. 1705. ed ta,cx. qua,vera atq; exaćti deferiprio Uri hue trans -
fertur. Drus ftaturâ magnos boves Podolicos fuperat, ingenti robore
atq; ftupendo præditus, quod apparet cx commiffione illius cum Ur(o,
in qua hic ab illo inftar pilæ elevatur in altum. Cornua ut plurimùm
non magna, nigra, feflio duorum hominum intra ea, reftius ad ingens
feræ robur refertur, quam ad infignem amplitudinem. Oculi,fi irritetur,
velut ignis radiant feritatis causa & exardefeentia?. Lingua hifpida &c a-
fperrima, barba in aliis longior, brevior in aliis, ïicuti & villofitas to-
ta major ас afperior, aut minus afpcra. Pili circa totum caput brevio-
res, in ann o, nee non fupra gibbum protensiotes, collum vero & pe-
ćtus majori villoficate gaudet,quæ ad pedes usq; protenditur. Pauci bar­
ba deftituti, eâ autem qui potiuntur, ab ipfo orcu ftatim exerefeit. Frons
pilis criipis tegitur, gratiffimam fragrantiam, five mofehum redolcnti-
bus. Pellis firma & сгаіГа ad digitos duos in mare, caro dulcis & fapi-
da. Nulli feræ, aut animali manfveto insidiatur, at vero ubi fennt ani­
mal aliquod accedere propiùs, repellit vehementer calcitrando, corni-
busq; eflfcrendo in altum. Refertur à venatoribus, rubro veftim’e nto in-
dutum hommein ferre Urum non pofle, fed infiftere ei maxima feroci­
tate. Horrida nemora, obfeuras latebras minime amat, maxima ilh vo-
luptas eft verfari in montibus, Auditur non nnigitum edere, fed aliquod
murmur, quod protenditur brevker* & fuis grunnitui aflimilatur ne
procul
 Dt An 'malibtis quad*upediktsferis.
prccul percîpitur. A crabronibus maxime infeftatur, qui pilos dévorant
ad calviriem. Modus capiendi hoc animal diverfus eft ab antiquo.In ex-
truâo horrco allicitur rarno, fublara janua delabitur facile, prohibetur
exitus, transportant in caveam. Furtive capientes, arborem à fuperiori
parte, terram verfiis fic&unt, affixo laqueo ac fub faeno recondito, dum
ergo accedit fera famelica, & per laqueum caput extendit ad fsnum ,
ta&u ІеѵіШто decurvata arbor refilit in fublime, praedam conftringit.
Eft obfervatio,varcas prac bobus arspliores efle & ferociores.Hs fi quan-
do virolum edunt, deprehenfà eft tanta ferocia, quanta in Urfo, ac Leo­
ne efle non poteft. Metus ad rabiem ftimulat belluam, ne chariffima
proies fibi eripiatur. Harc ex Ліфсоѵіо fpcćlatore Urorum ieptuaginta,
fîc tandem concludente: de Uro retulimus ex authoribus, majori par­
te accepta à venatoribus, viris curam ejus habentibus, deniq; ex pro­
pria obfervatione.
£ XXIII. VULPES, Germ. Fuchs, nobis Lis, Lifz.ka, aftutum
animal & foli tari um.’ Cum ferpentibus adeo familiariter traditur vivere,
ut in iisdem degat oivernis, parturiens ita recedit, ut raro capiatur. Ce­
rebrum Vulpis infantibus iarpe oblamm facit ut epilepfiâ non corripian-
tur, pulmo combuftus valet contra vitia pulmonum, & anguftiam pe-
ćtoris, jecur hepaticis, fpleneticis, pingueolo convulfiombus, contradu-
ris, tremoribus, fenfu Schröderi confcrti In fylvis totius Regni rufarum ■
Vulpium duo funt genera, unum quod guttur album, fecundum, quod
nigrelcens ac veluti carbonü pulvere confperfum gerit.Podolienles, Vol-i
hinenfes , Ukrainenfts prxftantes : nigrx , &c albæ quod in Litvania
reperianmr, Thuanus H iß or: arum I. 58. tradir. Ibidem, capiuntur inter,
dum Crucigerx , Krzyiaki, in quibus linea una nigra fecundùm longitu-
. dinem à capite ad caudam per dorfum trahitur, altera transverfa ejus-
dem coloris per armos ad pedes anteriores currit. Ante aliquot annos
prope Solec oppidum vicinum Bidgoftiæ, Vulpes alba una trajećta eft
plumbea glande, altera ad Janowiec arcem Viftulx proximamTl
£~XXiV. VIVARIA, Zwierzyńce, olim numerofiffima obleüa-
tioni atq; utilitati Proccrum, Nobilium inferviebant, aerate noftra, ho-
ftilitatis crebrx injuriis vaftata, diruta, longius requiruut tempus ut im-
plcamur
 TR А С Т А TU S F ill. SECTIO 17.
pleantur fcrarum gregibus. Ad Crepicios, tefte Starovolfcio in Po ',
łoma, Cervi mille fexcenti nuracrati inuno vivariojprarter animalia plu-
rima alia. Prope Białam in M. D. Litvaniæ, alita: plusquam fexcen-
tx D am æ , Germ. Dam'.irsche, nobis Daniele: Urfi cavcis, Apri, Lu-
p i, Lepores, feparatis continebantur fepimentis. Alibi varii generis fe­
ra:, unii cum fætu fingulis annis accrefcente, ctiam nunc concluduntur ad
ämgmentum opfbniorum.'i

S E C T I O II.
De
A N IM A L IB V S SVBTERRANEIS.
| 'Riplex genus agnofeir Agricola Animantium Subterraneorum.
Primum eorum , qua: n o f t u , vel interdin (ubeunt terrae caver-
nasj atq; in eis delitefcunt & dormiunr. Secundum illorum. qua:
cerro anni tempore abdunt fe in abftrufiffimas fpecus, in quibus gravi
pre(Ta fopore , aliquot infumunt menfes. Tertium talium, quæ perpe-
tuo latitant intra telluris abdita.
II. C R IC E T U S Gtfnero, Arćtomys aliis, Germ. Hammer, nobis
Skrz.ecz.ek, Chomik, ex deferiptione AgricoU in Libro de Anim ant.
Shbterra. animal iracundum & mordax adco, ut fi eques cum incautc
perfequatur, profilire foleat, os cqui impctcre, & fi prehenderit, mordi­
cus tenere. Major eft Muftclà domcfticà, pedes admodiim breves, pilis
in dorfo color eft fere leporis, in ventre niger, in lateribus rutilus, fed
utrumq; latus maculis albis diftinguitur. Pili fic inhatrent cuti, ut ex ea
difiiculter evclli poffint, ac cutis quidem faciliùs à came avellitur,quàm
pili ex cute radicitus extrahantur. Agri vaftator multa frumçnn grana
in fpecum congerit, in utroq; enim faucium latere longas crumenas
feu folliculos accommodatos transportation frumcntorum geri^Addidit
Fabricius in Eptft. ad Gefwrum, quod mas &: fæmina unum antrum
fmiul mhabitent, cdito tactu rclinquant priftinum, & novum fodiant
douuci-
 De Ammalibus Subterraneis.
domicilîum. Sonum latratui fimilem edit, ideoq; & Canis terreftris
eft appellatus. Incedit quandoq; bipes, pedibus pro manibus utitur, tota
hyeme latet in foveis. In qua parte Regni noftri verfàtur, innuir Cro-
merus Роіопіл L i: Sunt in Podolia vulgo Crzecici, Sciurorum, velCu-
niculorum magnitudine, in cavernis degentes, varias & maculofàs ha-
bentes pelles, quæ ad veftitum , farminarum pallia expetuntur. Prx-
ter Podoliam, tenet Cricetos Ukraina, Minor Polonia circa oppidum
Słupia, pagum Grz.egorz.ei-i/ice Cr с.
ГІ1І. HERINACEUS Plinio, Hericius, Herix Sipontino, Echinus
terreftris B udto, Germ. Igel, nobis J e ż , animal aculeis horridum, &
qu'am primùm latratum canum , feramm odorem, vcnatorum adven-
turn præfèntit, in orbem fe colligens, roftro, pedibus intro repofitis,
ira ut globi aculeati; nec non mortui fpeciem referat. In cavis arborum,
& cavernis occultatur, n o d u sibilare, prodire folet alimenta quxsiturus.
Vefcitur etiam pyris, 6c pomis, quæ fpinis fuis infigit reponenda in
domicilio. Calcinatus 6c pulverifatus Herinaceus hydropicis pro-
deft, arvina plebi in ufu medico, deco&um Bartholinus in A Elis Me-
dicis utiliffimum 6c probatiffimum efle affirmat in hydrope, feu aquosi
humpris ftagnatione.
IV. MELIS five Taxo, Taxus, Taflus, Blerellus, Germ Dachs,
nobis J a zw iec, Borfuk, animal afperum, mordax, pinguiffimum, ma­
gnitudine vulpis, aut canis mediocris, dentibus acutis, dorfo latiore,
pilis duris, grifeis, fupernè ad nigredinem vergentibus, inferne candi-
cantibus, cruribus brevibus. E cuniculis prodit, vagaturq; clamitans no-
Ćtu per fÿlvas 6c campos, hyeme tota occultatur. Pelle detra&a bom­
barda: teguntur in itinere, ne perfufae imbribus rubiginem contrahant,
pyrius pulvis reddatur humidior. Incineratus Taxo exhibetur feliciter
pulmoniacis, & fànguinem exfcreanribus. Adeps Officinarum eft, cu-
ratq; renum, articulorum dolores, fraduras, contraduras, artuum im-
becijlitates.
V. MUS ALPINUS Plinio, Mus montanus aliis, Gallis Marmo-
tane, Italis Marmontana, Germanis Murmel-Thier, nobis Bobak, Swifz,czt
Fele eft corpulentior, fed brevior cruribus, colore ut plurimimi rufo, o-
Gg culie
 T R A C T A T U S VIII. S E C T I O II.
culis magnis & prom incntibus, auriculis quafi dccnrtatis. Fedibus po-
fterioribus non fecus ac Urfus uti folet, ac interdum ingredi bipes. Dor-
fum præpingue habet, macras cæteras corporis partes. Si quando hi m u­
res inter fe colludunt, ut catelli clamorem excitant; quum irascuntur,
vel tempeftatis mutationem denuntiant, vocem fiftulx a c u tx , & aures
laedenti limilcm edunt. Frućtibus, radicibus, herbis velcuntur, cupide
vero laćte, b u ty ro , cafeo prioribus pedibus ori admoto. Ter hyemeni
in cavernis, quas fîbi fodiunt delitcfcunt, multùmq, dormiunt,fæno,ftra-
m i n e , farmentis cubili ftrato, ut molliùs & calidiùs cubent. Cicurati
redduntur homini familiarcs, canes oderunt, eosq; fæpe graviter mor­
dent. In planitie non admodum veloces, nam homo eos currendo afle-
qui pottit. Cruribus & digitis funt robuftiiïimi, celeriterq, fodiunt ter-
ram. Raius in Synopfi Methodica A m m alium Quadrupedim. Mures
Alpini cum prioribus dentibus longis & acutis, digitis pedum urfinis
similibus, in una caverna plerumq; feptem aut novem , aut undccim,
vel trcdecim inftar Herinaceorum convoluti delitcfcunt. Mira veto eis
folertia ad fænum,ac reliqua congerenda. Unus humi ftratus, erećtis pe­
dibus omnibus, jacet in dorlo, in quem tanquä in plauftrum quoddam,
cæteri ea, qux congregämnt conjiciunt, & fic onuftum, caudà mordi­
cus apprehensâ, in fpecum trahunt, & quasi invehunt: ex quo venit,
ut per id tempus detrito dorfo elfe videatur. Itaq; poftquam cubilia in
fpecu ftraverint, г dit um atq; os ejus farmentis & terra obftruunt, ob­
tu ran t, ut tuti a ventorum vi, im bribus, frigore efle poffint. T am au­
tem graviter dormiunt, ut eftoffi & extra&i non cxcitentur, antequam
in folc positi, vel ad ignem locati non concaluerint. Multum dormiunt,
at dum vigilant, Temper aliquid agunt, irritati acritcr mordent. Cùm
è caverna egrediuntur ad paftum, ex eis rem'anet unus ad illius aditum,
quam poteft diligentiffimè prolpiciens, voce acutæ fiftulæ simili convo-
cans alios ad cavernam , si h o m in em , armentum, vel feram viderit.
A gricola de A'um antibus Subterra. Gefnerus in Qj^adrtipcdibus. Ego
de lisdem Munbus accepi fequentia. Aliunde advenicntem tanquam
exploratorem fub diligenti tenent cuftodia, affligunt fame, ad obiequia
cogunt tanquam mancipium. Pratum enim dentibus fecare debet, 5c
 De AnlmnUlus Subtenaneh. 2 35

refupinatus ( di&o m odo ) congeftum fænum recipere. Etiam fervati

intra penates, latebras, recelïus hyemc quærunt, & in eis interdum d é ­
funt. Vcre, æftate, longiore fomno o p p rim u n tu r, expergefadti vinum ,
m u l f a m , c re m a tu m , cerevisiam avide b ib u n t, & inebrianrur. Edocen-
tur facile varia ludicra ad fpećtantium jucunditatem. Poft Alpes, iii C ar-
patiis montibus vallem S%vifz,czji vocitatam, ad fnndum Regni noftri
fpe&antem incolunt numerosi. U k ra in e n le , Podolienfe folum dat
receptacula. Pingucdo recens præftans anodynum eft in nep h ritide, do-
loribus articulorum. C ontraćti emolliunmr ac refolvuntur nervi, advoca-
tur Гош n u s , si pedum planræ eà inunttæ fuerint.
VI. M U S N O R 1C U S A g ric o U , CiteHus Schwsnckfeldio, Ger-
manis 'Liefet, Bohemis Sifel, nobis S u fe t, Criceco m inor, inftar Mulle-
lx domefticæ longus ас te n u is , auribus carens, dentes murium denti-
bus fimiles ferens. Ex relatione Gefneri in H tfi. A n im a l. Qjtadrap. nun-
quam cicuratur, illudq; infigne h a b e t, quod cùm fit bucculis breviter
p rotuberantibus, tamen eas vix credibili num éro tritici infarciat, ceu
folles quofptam; atq; ita *in cuniculos fuos com m eatum congerat, pro
hyeme fecutura. Pelles Citellorum fulcis & mollibus pilis vefhtx capi-
ti humano profunt extrahendo humores noxios, eardem olim in Silefia
ornabant pallia fzm inarum . T erra Volhiniæ, Podoliæ, dat receptacula
his anim antibus, ubi non prius m oventur ledibus, quàm abundc aqua
affufa fuerit.
VII. M U S T E L A ALBA, Turnebio Hermelinus, vulgo Armelli-
n u s , Germ. H ermelin, Ital. A rm e lin o , Gall. H ermine, nobis Gronofiay,
animal toto corpore candidum , extremitatc unica caudæ nigerrim um.
In terra L u k o v ien si Palatinatûs Lublinensis Muftelæ albæ numerofæ
cuniculos in colunt, prodeuntes ad paftnm capiuntur in agris, dum adi-
tus ad receptacula obturatur. Frequentes in utraq; Polelia, rariores in
M inori Polonia, Pruffia &c. M U S T E L A ALBA V U L G A R I S ,
Ł a ska , Ł a s ic z k i, mole Sciurum æquat, intra fepta domeftica, horrea,
ftabula maner. M U S T E L A fuperne rubelcentis moderatè coloris,
ventre candicante, verfatur inter horrea & granaria, gallinarum ab(or-
b et ova. M U S T E L A S Y L V E S T R IS , Ićtis, Sipontino Fumncnlus,
Ggi Ißdoro
i36 ГП А er A T U S VIII. SECTIO IL
Ißdoro Furo j Gefnero Viverra I . а кл, Łasica leśna , major domtfh'câ,
in fylvis, agvis, ac vepribus degit. Caro cum vino fumpta juvat epilepti-
cos, adversùs venena fcrpentum utilis. M U ST EL A alba tota, ex­
cepta cauda nigricante, & auribus cjusdem coloris, dorfo item lineâ fu-
fcâ n o tato , occurrit fepius in Litvana Polefia &c.
VIII. P U T O R 1US Gefnero, Martes domcftica Matthiolo, nobis
Tchórz., animal putore infećtum, pellcm nigram eamq; mollibus vefti-
tam pilis dans pylopæis. De cuniculis noćtu prodit ad paftum , colum-
barunijgallinarum maximus hoftis,quas ubi invenerit,fuftocat plurimas,
imo omnesj avulsisq; capitibus notabilem partem efcæ libi paratæ
infert receptaculis, (î à nevnine impediatur.
IX. T ALP A , Germ. M aul - Wurff, nobis Kret, coloris nigri, au*
ditûs acutiffimij roftri fuilli, quo fodiens agros, hortos, prata ôcc. effor-
mat grumos. Hoc peculiare præ cæteris animamibus habet, quod non-
nilî fub terra vivere ac fuperftes elfe poffit. Quidquid veteres, & non.
nulli recentiores dicanr, inquit Raius m Synopfi Anim al. Quadrup, oculi
non défunt Talpis, qui non membrana funt tećti, fed in cute habent
fua foramina, atq; cuivis fe inquirenti, facile confpiciendos præbenr,vc-
luti punćta nigra, feminis milii magnitudine, nervo affixa. Latitant inter
pilos, ut fi preffiùs eos intueri velimus, pilos difflare eft necefle. Ci-
nis Talpæ combuftæ, in rudi olla bene figillata, epilepfiam curat, idem
illitus cum albumine ovi vel melle, ftrumas, ac fiftulas tollit, fumptus
cum v ino , aut cerevifia arthritidi vagæ adfert medelam. In pago
Bankau, aliquot milliaribus diftante ab Urbe Gedano, mulier Krugers
æftate media fomno fe fupina commifit, quo opprcfta, vifa fibi eft, ali-
quid per os apertum excepiftè, cxpergefa<äa dolores fensit ventriculi,
qui in lancinationes excreverunr. Tandem cum pateretur vellicationes,
deliquia per annos quindecim, poft naufeam, fubortus eft enormis
vomitus, cum quo Talpam vivam, obefam, digitos o d o transverfos
longitudinc arquantem rejecit, qua: apprehenfa per horas aliquot fuper-
vixit, lliulier doloribus fraćta, forte nec commode tra&ata, poft viginti
quatuor horas mortem oppetiit. Ephemerides Pkyfico - Medic* Germa-
тел editл V ratislavu an. 1678.
SECTIO
 )(+)( тшт 41

SECTIO III.
Be
J N I M A L I B V S D O M E STIC IS.
І.ТЛОІопіа abundat armentis adeo, ut Saxonia, multarq; genres Ger-
manicæ Polonicis vi&itent bobus. Varii generis videre eft anima-
lia, magnamq; pecudum,ferarum copiam. Mercator in GrrmanU
Tabulis Geographicis, Benins in Tab. Geogra. Contraftis, Maginus in Geo-
graphia. Polonia: regio pulcherrima, carnibus, & aliarum rerum
neccdariis abundans. Contarenus Venetus in Itinerario in Persiam. Qua-
drupedum domefticorum fi quis eft defećtus in Silefia, liberali mana
Polonia vicina fuppedirar.Henelius in Silcfiographia. Abundat Rus­
sia equis, bobus, ovium gregibus, & pellibus pretiofiffimis, hujus
Metropolis vocatur Leopolis. Ortelius in Theatre Orbis Terrarum. Po-
dolici boves, & equi in longé diffitis regionibus divendiri, regionis fe-
licem ubertatem ceftantur. Cellarius in Defcnpt. Regni Polonu. U-
kraina laćte, & melle Aliens terra. Gudicanus in Chorographia.
II. BOVES, memorantur fepius à fcriptoribus hue adducen-
dis. Polonia bobus, Marchiæ, Silcfiæ, Saxoniz profpicit. Becmanus
in H iß. Orbis Geographica. Brcga Urbs Silefia: gaudet mercatu boa-
rio celebri, nam ingens boum numcrus с Polonia venum hue mittitur.
Decem, aut duodecim millia lftorum pecorum, Ordinarius eft ibi numc­
rus. Htnehus in Silefiographta Renovata. In Germania ingens boum
Polonicorum copia fingulis annis confumitur. Pufendorfius in Introducl.
ad h iß . Regnorum. Extra Regnum quolibet anno o&oginta millia
boum Poloni mittere foliti. Beckenmeyrn in Curiofo yintiquario. Car-
nium, & butyri in Polonia copia ingens. Fournier inGeographia. Tanta
eft in Polonia copia carnis recentis, & quidem volatilium, ac aflatz bu-
bulæ, quantam in nulla natione alia obfervabis. Sinapius Ungarns in
Opufculo Medico , Hautevtlle in Relat. Hißonca Polonia. Jarosla-
vicnscs nundinac folebant ampliùs, quam quadraginta millia boum vc*
GgJ nalium
 T R J C T A T V S VIII. SECTIO III.
nalium habere. Starovolfciits in Polonia. Moris eft in Ruffia, fèpten-
rio quovis,decimam partem à fubditis omnis jumenti,pecorisq-,exigerc.
Et compcrtum habco, quendam dccem millia boum exdecimàiïe, Ted
cùm nimis longa hæc expe&atio provcntûs videretur, ilium ita divifis-
sc boną, ut in fingulos annos plus mille acciperet. Plures autem funt,
qui fi eadcm placeret ratio, non quidem numéro tanto, fed tamen quot-
annis quingentos, fexcentos boves & ampliùs habere poflent. Opaleh-
ski in Defenfa Polonia contra Barclaium. Tributum boarium feu
cenfus à pecuariis cxigi folitus Romano more, nobis Powotowfz.cz.y~
zjia, ctiam nunc in Podolia, & Roxolania, Magnatum, Nobilium äu­
get armcnta. Cxteras Regni Provincias Podolia, ac Ukraina fupe-
rat pecorum multitudine, nam numerofos greges etiam colonis ibi da­
tum eft poffidere , in amplis, beds, pinguibus, fragrantibus pratis enu-
tritos ad insignem proccritatem, e quibus par grandium boum, patria
voce, Cz/ibanowpara, decem aut duodecim nummis Leoninis, arquiva-
lentibus lmperialibusPrufficis,commutabatur. Hi bovcs dućfci Gcdanum
&c. notabilius acquirunt pretium, quia singuli à Taleris Prufficis quin-
decim incipiendo, ad triginta & fex afcendunt, faginati optimc quadra-
ginta, vcl quinquaginta Taleros adferunt venditori. Caro optima, fuc-
culenta, faporis praeftantia nulli fecunda. Boum & Vitulorum de­
piles pelles rubeo colore tinćbe ex Ukraina, Litvania vehuntur in Sile-
siam. Multus ejusmodi pellium ufus apud opifices faccorum, pulvino-
rum, ephippiorum, frenorum, fubjugiotum, rhedarum, curruum elegan-
tiorum. Koveli in Volhinia pelles bovin« prioribus similes, item hædo-
ru m , caprarum, flavo vcl rubro mfufcatz colore diftrahuntar à mcr-
catoribus. Mohiloviæ Polonici calcei Imperialibus groffis tribus, noftris
oüodecim emebantur. Singulare eft Podolise, & Ukrainæ, quod
greges pecorum tantum per Decembrcm, & Januarium medium, din
no&uq; fub dio pofiti pabulum domi large accipiant, reliquo decurfu
hyemis, campos obambulcnt contećfcos nive, qua amota ungulis, aut
si profundior fuerit excufla à paftoribus, gramina carpunt.
III. PRUSSIA frequens habitatoribus; pafcuis, pecoribus dives.
Gemma Phryfius in Orbis Divifione. Pruffia inæftimabili copia ог.ші-
geni
 De Animalibus Donteßicis.

géni pecoris, venationibus, pifcationibus prardita. Guagninus Rerum Po<

lo. Tomo 2. Viget insigne ftudium pecuaria? rei in Zulava Gcdanensi,
Mariæburgensi, Elbingensi, Graudentina, Torunensi; la&aria opera,
copiosiffiina. Gedani an. 1563. propositus bos librarian 2271. in
præmium jacularoribus. ibidem bovis maćhti fevum triginta librarum
pondus æquavit fepties, caro vendita ducentis marcis, pcllis triginra flo-
renis Prufficis. Cuncken in Defcript. Hiftorica Gedani. Bovem 110-
vennem,quinque ulnas longum, donandum Henrico Valesio Regi Polo­
nix Dantiscani alucre ante præfepe, hic ubi fucrat carfus, libras ter mil­
le attigit pondéré. N e ander in SuccinÜa Explicat. Orbis Т епл Partium.
Siiperiore Sarculo, bos mole, pinguedine praeftans, bis mille libras fu-
perâllc vifus in æquilibrio.Sxpius (in dićhUrbe) vituli exHollandia na-
vibus većti ita laute alunrur, ut dum exerefeunt in boves grandes atq;
pinguiffimos, quingentorum florenorum inveniant pretium. Ibidem la-
niones bofpiti magno obtulerant vitulum lade lolo nutritum, Imperia-
libus quinquaginta a'ftimatum. A lii vituli in Pruffia interdum duode-
cim, im о quindecim Imperialium prerium obtinent. A coriariis elabora-
ta coria mittuntur Gedano &c. in Pomeraniam, Marchiam Brandebur-
gicam, Silesiam, Saxoniam, Germaniam.
IV. M A JO R , & MINO R POLONIA armentofa, LITVA-
NIA boves minores Podolicis nutrir, caro bubula &c vitulina emitur
ibi ærc exiguo. Bos in codem Magno Ducatu,& in Roxolania, Prus-
sicis fiorenis decé, noftris viginti fsepe vendibilis: Bos laćhria simul cum
vitulo aureum nummum venditori non lerrper adfert: vitulus in Pro-
vinciis pluribus uno fioreno Pruffico, aut uuo atq; dimidio compara-
tnr. Vaccæ ibidem plurimx lac non prxbent nisi pnrfente proie, quar
dum maftatur, aut emoritur, pellis detraćba implctur ftramine, simu-
herum fale conlperfum ad fpećtandum atq; lambendum illis proponitur.
Ordinarie Vitulæ proltm unam, raro geminam edunr, contigit tarnen
in Caflubia- villa Zakrzewo, ut terni vituli ex uno partu prodirent. BU-
BALI, Bawoły, inter armenta aluntur apud nos rariùs, propter copi-
am boum, atq; equorum. Caro quoq; illorum eft fapons exigui.
V. CAPR1, Sc C A PR Æ , Koz.ty, y Kozy, simul cum Ovibus
pafcua
140 TR A C T A T U S VIII. SECTIO III.
pafcua intrant. Grandiorcs Capri facpius equorum grcges ubi fècuti fu*
crint, ncc in ftabulis fe divcllunt ab illorum confortio ; pueros fc insi*
dcntes vchunt, infrcnati trahunt curricula. In Pruffia, parte majori si­
ne cormbuSj item in Ukraina, ex qua unus Gcdani potator cerevisia:
ad ebrietatem,vcnditus oćto Impcriaiibas. Caper Ridzina: in Palat. Pofn.
mulgebatur, alter in prædio Pradj vicino Bidgoftiæ, & in pago Pton-
kowko lac dabat ad placitum experiri volcntium. Similem raritatem qui­
dam fe vidifle teftatur in Amboino Infula Indiarum, in qua Capcr ube-
re unico alebat hædulos. Vidi Cracoviæ, an. ібго. inquit Cnapius
S. J . in Thefanroy lapidem simillimum Bezoar repertum in ventriculo
Hirci, ovo gallinz parem, fed levem & friabilcm, ac incertum qua vir-
tutc præditum. CUNlCULI,Ä>o/<i:j,lepori similes,fub terra cfFos-
sa latentes, adtr.odum fascundi. Exufti toti, cum cofto & folio illiti me-
dentur faucium inflammationi : axungia articulos, nervös induratos e-
mollit.
VI. E Q U I, Konie, quales & quant frequentes in Regno noftro
colligitur cx fequentibus. Polonorum equi mediocres funt fed agiles, Sc
Germanicis longc animosiores. Belli Dijfirtat. Polit. Tomo i. Oldenbur­
ger. in Theatro Rerumpublicarum. Laudantur equi Polonici non tarn
à forrna, quam à curfu, & conlknti roborc. Scherer S. J . in Geogra­
fbia Pohtica. Vittenbcrgius Svecorum Dućtor in Poloniam, dixit
ad fuos milites, denfatis ordinibus Polonos excipitc, nam fparfos cer-
tiflimum exitium manct, ncc ullus in fuga falutem quacrat, ob velocis-
simos equos Polonicos. De Pufendorf in Rebus л Carolo Gnßavo Rege
Svecix geßis. Eadcm celcritas к du Val in Geographia equis noftris ad-
(cribitur. Equorum pernicium greges propemodum infinitos alit
totum Poloniæ Regnum. Hi pernicitate & elegantii Hifpanicis, Thra-
cicis vix cedunt, roborc autem longe cxcedunt. Crafsinius Polonu l. i .
Partim propter pcrnicitatcm, laboris,incommodorumq-, tolerantiam,par­
tim propter molliorem incefTum,'a remotioribus ctiam populis expctun-
tur. Cromerus Роіотл I. i. In Jaroslaviensibus nundinis viginti mil-
lia equorum erant venalia. Starovolfcius in Poloma. Equorum bel-
licorum nullibi major numcrus,qu'am in Ruffia. Kochowski Annal. Pol.
Climatt.
 De Ammalibus Dome[iicif. 241

C lim att. 1. Oppidum 'J a flro w Palatinatûs Pofnanien/îs, die S. Mi­

chaeli Archangelo dedicata, fecumlùm vererem flylum, mille nntim, &
alterum pullorum equinorum numerat, ex Terrironis Majoris Poloniæ,
Zulavis Pruffix, dućtorum ad nundinas. In Samoçitia equi miniiti
quidem, fed generofiffimi. Brietius in Parallelis Geographic. E os
û c aflvefaciunt Samogitx, ut maximi fint laboris, &: ultra fidem. Goto-
fredus in A rcho n t. C ofm ica, Fournier iu Geographia. Parvi, ita ta­
rnen duri, ut ad labores & itinera ferrei plané habeantur, q iibus in la-
borum tolcrantia nulle modo funt comparandi Danorum equi, vel Fri-
siorum. Pretorias in M a r te Gothico. Uno parvulo equo fed robu*
fto Samogitarum , an. 1554. florenis duobus Vilnæ in Litvania empto,
junâoq; trahæ vedtus Гит celeri curfu ufq; Cracoviam, confeci ccntum
viginti Germanica milliaria. Lajfîcius de D n s Sam ogitarum . Defcriptus
pumilo equus , nobis Z m u d iin e k , jubâ attonsâ notabilis redditur, pe-
cuniâ parvâ ad magnos labores, etiam hac xtatc acquiritur. Podoli-
ci, & Ukrainenses equi propter robur fingulare, tolerantiam imrom-
modorum magnam, exterasq; qualitates, xftimationem meruêre & pre­
tium. Licèt equorum nulla feracior terra, tamen tanto eorum ftu-
dio gens Polona tenetur, ut è Thracia, Italia addućti, ас magno pretio
comparati multi fpećtentur. Gratianus л Burgo S. Sepulcbri m F ita Сот-
m endom CardmaUs. Singularia quxdam de equis narranda veniunt.
In Palatinatu Cracoviensi mons Kontufz.a ab eventu raro nomen aflum-
pfit. Pribislaus miles de Familia Srzcniavitarum equum cuidam Satrap«
Hungarorum vendiderat ante triennium, hic Гесит ducens mimero-
fum equorum gregem ex Hungaria noćtibus tantum, ne furtivum abi-
tum proderet dies,venit <5; pedis ungulä portam heri quondam Гиі cum
hinnitu pulfavit tamdiu, quamdiu hofpiti non aperiretur. Admilîus itaq;
cum equarum comitatu, atq; pullorum fubjugalium, locupletavit mili-
tem, fimulq; gratum efFecit Numini, nam Ecclefiam Parochialem ex
coćko latere monti impofuit prxftando dotem. Dlugojfus H iß . Polo. I. 1.
C r Paprocki. Stephanus Czarnecki Palatinus Rufiix, prodigium for-
titudnns, prope Dubnam in villa S okołow ka , invalefccnte morbo, ad
ruihcanam deportatus cafam, extrema fubiit an. i66j. llle,< extremis
Hh im mi-
 TRACTATUS Fill. SECTIO III.
imrninentibus.cqiuim fcumlatum,vcrfatilem & pernicem,quo in bellicis
confliAibus præcipuc utcbatur, juxta Гс ubi decumbebat, in atrio lo-
cari præceperat, fæpins commoniro agafonc, ut curam ejus non remitte-
rct. Res mira, irrationale jumentum qiusi domino compatiens, pabulum
omne abdicat, pedibus iolum quatit, dolenter immugit, imminente
morte herOjfe in terrain profternit ingemifeens. Kochowikt Annal. Pol.
ClimaB. z. Nieborowski miles ex Ravensi Palatinatu fenfit viditq,
vulncra ad cicatricem olim redafta aperiri in fuo corpore, Sc funul in
cquo, quo utebatur in praeliis. Nobilis cujusdam equa fine fellore, du-
ftore omni, Lublinum ferebat literas, pecuniam, l'upelledilem variam
fibi impofitam, confedisq; milliaribus tribus, redibat domum cum epi-
ftola refponforia, rebus ad cibum, ac potum comparatis, omnes in via
eludens infidias fibi paratas, propulfans vim, impatiens fræni imponendi
ab aliquo. Prope Jaroslaviam equus indomitus noverat gregem de-
ducerc ad pafeua optima, declinantem, errantem rcducerc, Sc collige-
re; dum autem lupus no&u adrepercc, ftatim pulfando ungulâ terrain,
conabatur cuftodes cxcitarc de fomno. In Capitaneatu Mofcifcenfi
pullus equinus cum figura coronæ regalis à natura fronti imprefia vilus.
Equus defultorius veterani militis in Roxolania, ad fexaginta tres annos
vitam produxit, caftra fecutus triginta Sc feptcm annis, rcliquum tern*
poris emeritus in quiete exegit, bene ab hero alitus.
VII. OVES, Owce, animalia manfveta, timida, nulli non no
ta. Ovium, Sc Caprarum ferax Polonia. Cromerus Pol. I. i. Non
cxiguo in pretio habetur lana Polonica. Pufendorfius in Introduit, ad
H tß. Regnorum. ln Majori Polonia triginta millia Ovium quidam
in fuis prædiis hyeme numerabat. Opaleński in Defenfa Pelonia contra
Barclaium. Ibidem ex Proceribus unus,fingulis annis pro lana ven­
dit», centum millia monetär noftræ inferebat ærario. Non pauci с
Nobilitatc ejufdem Provincial aliquot millia Ovium,с Colonis, Opilio-
nibus greges poffidendo, lanam per Silefiam, Marchiam Brandeburgi-
cam, Saxoniam, Pomcraniam, ad regiones remotiores: alii per Pruffi-
a m , & Mare Balthicum , in Hollandiam, Angliam, Galliam &c. mit*
tunt, ad augendos proventus. Præftannflmu lana in pagis Jarognttwice,
 De A n 'mahbus Dcmeflicis,

& Morliowo & ‘c. pretium invcnic majus, expetitur a textoribus pan-
norum, Lefnæ, Wfchovæ, Ravicii, Medercci, Smigli, Czarnkoviæ,Во-
janoviæ, Zdunis, Svarzendzi, Trzciâncæ &c. Dcponuncur hie bis per
annum vellera, menfc Majo Sc Scptembri, alibi fernel adimuntur ton-
dendo. Vcrvcces numcrofos limitancis Provinciis quilibet dat aurumnus
ad cibum. Er Pruffica lana texendis pannis fubtilioribus eft pcrido-
nca, ideo & à regionibus alienis cxpctibilis ad opus fimilc. Oviariæ
Litvaniœ, Rufïicæ, Volhincnfes, Podolicæ, Ukrainenfcs, lana longio-
r c , crafïiore teguntur, quia non folo graminc, aft etiam rubis, foliis
arborum pafcunrur. Arierum recurva cornua ad rećtam lineam Ci ducc-
rentur,ulnam excederent, fæminæ parrim cornutæ, partim cornibus
funt deftitutæ. Nonncmo an. 1674. menfe Augufto, dum ex Pruflïa
Vilnam faceret iter, ac inter cibos, men f i appofita habcrct capita agneU
lorum igné afîa ( tefteTylkcwski m jśdditam .adDifquifitionem Phyficam
Oßenti duorum puerorum in corum dentibus, ad apparentiam inc-
talli aurci lamellas reperit. Montana Rcgio Carpato monti vicinior
lanare pccus frequentiflïmum'fylvis committit, verc atq; æftatc totarex
laćte integro, non dempto flore, cafeos præbct, qui caprinæ pclli inclu-
Ci funt Bryndza incolis. Aliquæ Oves laticaudse in Ukraina, & Po-
dolia, ab amplis, pinguibus caudis vocatæ. icriptoribus Africanæ, Ori­
entales, nam ex Oriente olim adduâar,nobis Turcicæ, Moldavicæ,nativâ
lingua, Owce Tureckie, Wołoskie, Bierki, fparsim augent ovilia.
VIII. PO R C I, Wieprze, juxta Bodini Theatrum Natur*, in A-
rabia, & maxima parte Afncæ nulli, alibi pauci, apud nos plurimi, illiq;
faginati ad regiones finitimas midi ex nonnullis Provinciis. Gedani
an. 1717. porcus pinguiffimus bilanci impositus feptingentas Sc fexde-
cim libras pendebat: pro triginta Imperialibus Pruflicis datus fub aleam
in Bacchi feriis. Inter querccta quædam dum conatur lupus porccl-
lum ad efeam rapere, à porcorum gregibus circumventus, grunnitu in-
genti territus in truncum editiorem arboris fuccife insiliit, ibi noćtem
Sc diem exegic integram præftolans occasioncm eludendi ftnćhm,eamqj
conftantem obsidionem. Tandem incommoditate, tædio, fame adaćkus
terram vix attigit fe fugæ dando, protinus in obfeflbrum excubantium
rabicm, dentesqs incidit hoftis. Hhz IX,
244 TR A C T A T U S VIII. SECTIO III.
IX. C A N E S , Psi, in varias divisi funt fpecies. Venatici, id eft,
lagaccs fcrarum indagatores. Aviarii feu avium odoratores: Vcrragi
ieu canes vcnatici grandiores, agiliores: Naratores feu volucrcs globis
rrajećlas ex aquis efferentes : Canes domeftici ad cuftodiam domus:
Canes pecuarii ad incurfus luporum arcendos à gregibus: Molcffi ma-
gnicudme, viribusq; præftantes. In oppido quodam Litvaniÿf, canis
pro latratu, grunnirum porcinum edebat : vidi hunc canem Mi Tylkow-
sh Phj/f. Curi. P. io. tali modo lat rant ein. ln Gedancnsi Zulava,
Germ. Klein Werder, nunquam latrâiîe auditus Canis, ideoq; mutus
exiftimatus. Petricoviæ Canis porrcćtum sibi cultrum inferebat cu-
linac, mundabat pedibus, lavabat, reddebat hero. Ad Gedanum in
Schottlandia, intra limina domus, vel in plateis amiflos nunimos Canis
invenicbat, inventos dabat patrifamilias. In Majori Polonia Verta-
gus folus lepores allequebatur, idem anates feras occifas in lacubus, aut
ftagnis, nando ferebat, idem nare fagaci aucupiis inferviebat. Canis
fequendo currum iverat Cracoviâ Romain, ibi commoratus diutiùs,
randem ( qua de caufa ignoratnr ) relićta Urbe, (olus Cracoviam rediit,
fuperatis tantis terrarum fpatiis, fluviis,periculis, nec non obicibus. Se-
cundus Petricoviä literas tulit Opaviam, in urgentilTimo negotio feri-
ptas, retulitq; fchedam firmatam teftimonio Viri graviflimi in Judiciis
Tribunalis Regni mox exhibendam. Tertius, dum arćta obsidio-
ne cingcrcturTorunium à Syetico milite,ex Urbe per canalem frequens
fvierat lator epiftolae ad villain remotiorem, redibatq; cum refponfbriis
collo alligatis inter longiores densioresq; pilos. Alius Canis farmi-
nam morn eripuit, nam cùm ad Cracoviam fuperaret navigio Viftulam,
& de illo in aquä prolaberetur.videndopallam naufragium, fe dedit flu-
m ini, dentibus veftes arripiens, littori propinquiorem fccit, fubsidioq;
dando à fpećtatoribus. Reliqua de Canum docilitate, fagacitate, fideli-
tate &c. praetermifla, quia ipcctanda paffim occurrunt.
X. FELES feu Cati domeftici, K oci, nunquam in cibum apud
nos veniunt, fequentis hiftoriæ folius causa hue adducuntur. Cùm
Torunii puellus Joanne s Czjmermann argrotare cæpillet, felisv cum
qua ille à prima ftatim setatc magnara familiaritatera colcbat, femper
ejus
 Be jimmalibus Demißicis.
cjus lcćtulo affidebat, mortuo ctiam co, individua (beia erat cadavcris,
ufq; dum funus domo efferretur, nam tunc felis triftis angulum quon­
dam ædium intrans, ibidem mortua cft inventa. Ad infolitae rei memo-
riam,defunćH parens imagini puello donata: felem appingi curavit,quaî
adhuc hodic apud hæredes aflervamr. Confer. Mtfcell. Лсасіетіл N atu-
гл Curioforum, jim o ta t. 3. Obfer. 146. p. 267. & fequcnti, ubi Toru-
nensia excmpla aliquot de Felis fympathia , & antipathia ponuntur.
His expeditis, ut fequar methodum natura: indagatorum, poft апітаіія
quadrupedia, Serpentes, Lacertas, Vipcras, Infećta pono.

TRACTATUS IX.
A N IM A L IA VEN EN ATA, 6? EXAN-
GVIA PRODVCENS.
S E C T I O I.
De
DRAC0N1BVS,BASILISCIS, SERPEN-
TIB V S , LACERTIS, VIPERIS, BV-
F0N1BVS.
I . T ^ k Raco, cft ferpens annofus, qui multa artatc in infolitam ma-
I H gnitudinem cxcrcvit, terribilis,defertorum amans, cauda: ro-
B Я bore in primis valcns. Si alatus eft, ait Franz.ius m Hfft.*Ani~
mal. ala: illi non ex pennis, fed membranis, inftar pinnarutn
excreverunt in dorfo. De talibus Kircherus Mundi Subter. I. 8. curiofi
aliqua annotaverat. SERPENS Raio in Sjnôpfi minimal, cft animal
pulmonc rcipirans, vcntriculo unico, temperie frigida. Exuvias fuas sin-
НЪ } gulis
 TR A C T A T U S IX. SECTIO T.
gulis anni's bis exuerc traditur, vcre fcilicet & autumno; hycme fab
terra, & Tab radicibus arborum ( praecipuè bctulx, coryli)fopitus quie-
fcit. Vencnatus alius, qui dentes exertos, acutes fert in mandibula
fuperiore, morfu infligit vulnus, ac liquorem venenofum inftillat: in-
noxius alius, qui dentibus ejusmodi, atq; vcneno caret.
II. D R A C O , Germ. Dracb, nobis Sm ok, ingcns in Vavcl fco
pvilo impendente Cravoviæ delitcfccbat, efuriens de antro egrediebatur,
& fætente anhelitu, veluti peftilentia quadam, multos inficiebat: imo
per Civitatem divagans & fuburbia, quæcunq; obvia devorabat. Quo-
circa incolæ ad hoc evitandutn incommodum, tria jumenta ad antri o-
ftium , qualibet die ei offerre cogebantur. Iraq; Cracus deplorati ferè
ftatus fuoaim mifertus, peilem vituli recenter maftati, nitro, pice, Sc
fulphure mfarciri, Sc confvetâ horâ pencs eavernae orificium locari jus-
sit. Beftia autem prorepens famelica, Sc jumentum putans, vituli exuyi-
as deglutivit.Interim materia præcipuè fulphurea calore accenfa interno,
tam fervidam excitavit sitim, ur pofl hautlam aquam immodice de Vi­
ftula fluvio, dirupta alvo extincta fuerit. Ald^ovandns in H iß. Serpen-
tum, Cr Dracommt Cromerus H ß. Pol.l. i. Miecbov.ta in Chromcis,Sar-
mcki in Annahb'iS сTc. In Ukraina non procul ab oppido Jampot,
tradirur Draco mole afquâlTe equum biennalem, alis ufus Rulle, inco-
luifle antrum in rupe, Ferebat fama régnante Joanne III. Draconem
apparuifle in Rubra Ruffia,mtulillè varia damna. Sylva in qua degebat,
ex mandato Regis, eft colonorum, militum turbâ undiq; cinćh, beftia,
plumbeis glandibus trucidata. In Coinitatu Scepusiensi fpećtante ad
Hungarian!, confinia Regni noftri tangente, non procul à Clauftio
Carthusianorum datur eavêrna, antrum Draconis dićta, in qua namra
innumeris Draconibus fepulchrum pofuir. Ibi reperit olla Draconis ru-
fticus quidam , dixitq; magnam copiam corum elle, fed Laćte Lu­
nar obrutorum , quod continuo eftluit ex rimis antri. Adefl Sc materia
alba lev iffima. Album Nihil vocata. Secunda cavcrna ad milliare exten-
Ql in Comitatu Liptoviensi, vicina oppido Alar flek, in ea Draconum
fceleta integra sibi fuperjacentia, Sc adjacentia conduntur, aft materia
aibâ rcmotâ facile eruuntur. Os femoris in ven tum duarum ulnarum lon-
gitudmem
 X)s Anmahhus venertatis. 147

g im d in e m h a b e n s , denies fp ith a m a m fuperabant. Ephemerides Medico-

Phyficœ Ge- г т а т с л ab Academ ia N atura Curioferum édita L ip ß a , e r
Erancofurti an. 1(73. O ' j 676. ex Utens Pater fonii H a m Pbyfeci Epsri-
(nfis W ratislaviam datts an. 1 6 7 2 . Н І С r e c u r r u n t d u b i a in Traclatu 1. d e
Unicornu Fcfsih p o f i t a , e x q u i b u s p o t e f t f o r m a r i q u æ f t i o , v c r a n c i l l a
Tunt Draconum oilaf
III. BASIL1SCUS, Germ. Bafelisck,nohis Bâzylifz.éi , ex géné­
ré Serpentis, candidà in capite maculä,velut quodam diademate insignis,
sibilo fugar omnes Serpentes, erećtus incedit, necat frutices non conta-
ćtos modo, verum&afflatos exurit. Plinius M itt. Natur. 1. 1. Similia So -
hnus narrar, additq; plura. Aliis, malum in terris singulare, nam quid-
quid morfu ejus occiditur, id non depafeitur fera, volucris non attre-
<Üat. Vifus si perpendamr, D d n o S. J . Dtfqutfit. M a g ie . I. 1. c. 3. q. 9.
ait ; de Reguli ieu Basilifci intuitu notior narratio eft, quàm verior, vi-
olento halitu ac virulento vicinum inficit àérem, & ifte necat acceden-
tes. Ejuldem fenfus Kircherus in A r te Magnetic a traćfans dc ßasilifco&
falcino: non ab ipfa visione (inquit ) qua visione fieri alrerationes hu«
jusmodi, fed à tetro vapore, quem vitiata temperies, aut putrefeentes
in corpore humores fuggerunt, siquidem diftus vapor à calore (piritu-
ura oculorum concitatus prosilu , vicinum àérem inficit virulentus.
Qiioa fe ipfum fpeculo sibi opposito necat, affirm at Porta Magm N a ­
tur. I. 8. Majo lus , V a lla , Vives , Causinm tn Sjmbelis , negat Delrio
fupra citatus, hifee verbis: Quod additur, si Ге in aqua pura & limpida
confpiciat, ipfummet emori, dicam verbulo, non credo. Nam si fpiruus
ifti ex ejus exirent oculis, ipsi videnti forent connatiirales, qnarc nec
interimerent: si connatiirales non sint, priùs in oculis inclufi debuc-
rant nocuifl'e.Idem putandum de fpeculo,propter paritatem rationis.De-
fcribiiur igitur Basilifcus sic à recentioiibus. Eft Afpis criftata omnium
virulentiffima, homini infeftiffima, multis maculis, eminentiisq; insi-
gmta, grandioris capitis, veneno præfentiffimo referta, cujus ope exha-
lando illud, vicinumq; àérem inficiendo, lethiferam qualitatem capacibus
fubjedis imprimit. Multi falfutn ac fabulofum ortum Basilifci,ex o-
vo galli gallmacci fcnioris novennis, autumant elle, rationcs varias allc-
gantcs*
i 4$ T R A C T A T V S IX. SECTIO. I.
gantes, fed K ir cherus M undi Subter. I. 8. ait; Basilifcos cx ovo galli ve-
ruli nafci alatos, adco hodicrna die innotuir, ut tcmerarius haberi cen-
featur, qui negare iniolentiùs velit. Vivcnte Sigifmundo Augufto
R cg c, traditur natus fuilfe ßasilifcns Vilnae, hic cum homines ad cel-
Jarium defcendentes enecuiflct, aliquot manipulis rutæ reccntis in func
demiffis eft fuffocatus. Primus falciculus pallidus Sc aridus extra&us eft,
fecundus non ita, tertius minus, quartus non amifto virore, quod si­
gnum fuit cmortui. T um defcenfum eft ad cellarium., & cadaver reper-
tum. E x M . S. S. Et Muftela efu rutæ m unita, juxta Lemnium in
Aliraculis Occultis N aturл , Basilifcum intrépide aggreditur, aliud nul­
lum animal adversùs eum fubsiftit. Varfaviæ, an. 1537. accidit, ut
Machæropœi cujufdam filius cum aliis exercitatione ludicra falleret tem-
pus, latebrasq;, in quibus à colludentibus non facile inveniretur, qvtære-
ret. Fuit non procul ab eo loco, in quo ludebant pueri, cella quzdatn
delolata, in earn cum fe duo dcmitterent, in imis gradibus conciderunt
& expirârunt. Diu funt quatsiti pueri à matribus, & in gradibus cellæ
funt reperti. Dcfcendit cnim ancilla ad cadavera, fed protinus ipfamet
juxta infantes concidit. Mater ad cellam accurrit, ancillamq; cum infan­
tibus humi proftratam cernit. Extemplo fit rumor, Ciyes accurrunt, ca­
davera extrahunt, inftar tympani turgentia. AccelTk ad hoc trifte fpe-
ćtaculum Palatinus quidam, dixitq; Serpentem venenatum eà cellà con-
di, feu Basilikum. Miflus eft itaq; capitis fupplicio intrk triduum aftici-
endus Joannes Pareus., fed circumquaq; ipeculis munitus, & ut fccuri-
us rem perageret,toto corpore indutus eft corio,confpicilio oculis obli­
gato. U na manus inftrućta erat ferreo rutabulo, altera face ardente,
poftquam verö per horx fpatium, otrmes cella: rimas, omnesq; angulos
pcrquisiviftet, neq; beftiam ullam invenilfct, in altera vicina cella rude-
ribus oppleta, qujcsitum Serpentem in muri foramine exanimatum vi-
dit, clamoreq; significavit, dein in lucem extulit, ,totiq; populo fpe-
ftandum exhibuit. Huic Basilifco mediocris gallinæ caput, ad Indici
galli figuram crifta coronæ similis, partim flammeo, partim cæruleo
colore confperfa, palearia eodem modo coloryta fuêre , multis maculis
eminentibus; oculi similes bufonum oculis, fub alis totus flavus erat
&
 De Ânimalibu venenaùs.
& fub ventre. Crura oblonga, & galli cruribus similia, cauda incurva-
ta, & furfum reflexa. Chwatkowski in Singulanbus Poloni* , Sennertus
in Epitome Natur. Scientta, Piricier tÆmgmatum. I. 3. M o[ams Crc.
In pago non multum diffito ab oppido IViecbork Palat. Pomerania?,
coloni cujusdam horreum continebat foveam per modum antri, in ea
natus Basilifcus partim latitabat, partim excurrens nocentiffimum ve-
nenum fpargebat in homines, с quibus ferè viginti interierunt. Strara-
gemate vario conabantur incolæ с vivis tollere interfećtorem, fed sine
optato exitu. Tandem ignibus traditum eft horreum, minori damne
amotum maximum.
IV. SERPENS G RA N D IS, nobis Potoz., fquamâ durilTîmâ. te-
ćhfs, ad o fto , vel decem ulnas protenfus, in Campis defertis Ukraincę,.
Boa Plirïi did poteft ob amplitudinem, Serpens Ve&is propter exten-
sionem, &c craffitudinem. Ërigere fe altiùs folet profpiciendo, celeri
moru infequi homines, & animalia, & cum pedibus careat, caudâ fc
impellere fortiùs ad occupandam objećlam prardam. Oftrogii in Volhr-
nia, hæc de eo accepi authentica. Duo robufto corpore viri è Cofâco-
rum Zaporohiensium numéro, captivitatem Scythicam fngientes, cùm
per /olitudinem, lateq; patentes campos, nullo prodromo, nullo vefti-
gio, in Poloniam remeant, ecce Coluber trabalis magnitudinis, de ob-
feuris emergit latibulis, & reftà viatores verfus, nunc sinuofo flexu,
nunc falru concitato fertur, atq-, didućtis faucibus, jam jam imminet
& inhiat miferabili humanæ oftæ. Quid in tam defperato cafit territis
vins consilii ? quidinquam? signatis Cruce peftoribus, ope Dei im-
plorata, resuivpto fpiritu, gradum siftunt, beftiam adoriuntur. Primus
afeiam longo manubrio impositam novies in caput vibrât, alter acutum
pilum feu venabulum contorquet fortiter, fed etiam fèmitruncato capi-
t e , adftringuntur caudæ volumine, a quo fe explicare vix potuiflent,
nisi iteratis vicibus folviflènt ferro obfidionem, atq; amplexum mole-
ftiffimum. Perimuntur Serpentes ejusmodi, varia arte, petuntur
miffis с bombarda globis, dum aifurgunt, pars enim non modica vici*
lia gutturi fquaniis caret. Præcisis nonnullis partibus, dum coquuntur
ad eleam, alia, ac alia aqua in gramen cfFunditur ab explorante, an
Ii non
 T R A C T A T U S IX. S E C T I O T.

non reddat illud virore pulfo flavcfcens. O bbta efl: afla caro cuidam à
colono, pcnes oppidum Chmielnik nofttæ Ukrainæ, aft illc ab horren-
do abftinuerat bolo. Similis Serpens huic Ukrainensi л Pifone in
JndU utrtusep, Re N a w a li c r Medica sic eft defcriptus : Boiguacu five
liboja IndisjSerpentum omnium facile maximus,ut femur fcrc hominis
craflus, Lusiranis Cobra de Veado di&us, quod Dorcades intégras devo-
ret fiigendo potiùs, quam mafticando &c. Ex horum genere qui­
dam, o&odecim, vel viginti quatuor pedes reperiuntur longi. Cinereoe
ipadiceo, elegantiffimè variegato funt colore; tota pellis maculis nigris
decoratur. Carne eorum alba non folùm indigenæ & Nigritæ, fed &
noftrates vefeuntur. Famelicus hic anguis ex dumetis prolilit, caudæq;
fux duobus unguibus armatx nitens, horrende fe erigit, ftrenue cum
feris, hominibusq, lućtatur, fibilat irritatus, ex arbore infidiosè in via-
torem desilit, eumq; validiffimis cingit amplexibus, ita ut vel illis solis
interimat. Cxterùm hic Boiguacu adeo terribilis Cervis, & Capreis, à
formicis necatur, patulum ejus os turmatim ingreffis. Quasi nimirùrn
nihil tam poteiis sit in rerum natura, quod everti non poflït к multo
niinori.
V. SERPENS Геи Anguis, Coluber, Germ. Schlang, nobis
fub num. I.Scdionis iftius expofitus, multiplex datur. A CO NTIA S
«X defcriptione Aldrovandi in H i ft. Serpent. Cr Draconum, non folùm
in locis abditis proximis publicx via: moratur, ut tranfeuntibus insidi-
as ftruat, fed etiam afcendit arbores fe in orbem contorquens, caput
intra frondes occultans,ut viatores aggrediatur. Affimilcs ei Serpentes in
Ukraina remotiori, qui, confcenfis arboribus, insidiantur minoribus ani-
malibus carpentibits gramina, desilientes deiuper inftrunt п е с е т , ex«
fugunt fanguinem. Visi & ad Oz.bowce oppidum, flumini 'Lbruiz. im»
minens, implexi frondibus, prædam ex ovibus pracftolantes, ita crafli
ut ambabus manibus non pollent comprehcndû, CÆC1LIA
aliis Cæcus Serpens, nobis ІѴыі Перу t parvus, vencnatus, colons par-
tini fubcxrulci, partim fubflavi. C EN C H R IS, JVai nakrap’a 7,
maculis magnitudine & colore fimilibus milio, univerfum corpus re-
/perfum habeas, morlu ulcus putidum facicns, DIPS AS, fV a i ma-
ІискЛ4
 De Anlmalibus venenatis.
luczki, morfa dolores creans intolerabiles, ardores maxîmos, fîrim inex-
tinćta: ignoro an conftituat Serpentu noftroru numeru. D RY iN US in
cavis aiinofarü quercuu, à quibus nomen accepit,prope radices vićtirans,
fummc fa:tidus,& demorfos olere graviter faciens. JA C ULUS, Acon-
tias Græcis, nobis Strzelec W aż} qui fe librando inftar jaculiconjicir, Ca­
pos defertos Janczancha Crc. inhabitat. Ibidé aliorû Serpentum copia,
îÿlvarum & aquae inopia, gramen vix non adæquat ftaturä viri, continens
animalia venenata multiformia. HYDRUS,Enhydrus Solino, Enhydris
Pliitio, nobis W a i wodny, in aquis degens. Hydra Graecis, unde Poet*
Ну dram finxerunt efle multorum capitum, in Lerna palude, quorum
excifis aliquot, totidem continuo renafcebantur. ■CHELYDRUS,
W aż iiemno -wodny, id eft, Serpens terreftris & aquàticus. SEPS, Pa-
dalec, Serpenti terreftri fimilis, coloris nigri, vel rubefcentis. Ejus ićhi
membra percufl'a diflolvuntur, putrefcunt,' Circa urbem Wiślica multi-
tudo infinita infećfcorum, Serpentum &c. in'paludibus, qui alleverationc
Starovolfcii in Polonia, incolis minime nocent, transportati alio ftatim
emoriuntur. ’ In Carpatiis montibus, Serpentum, Viperarum, cæte-
rorumqjvenenofbrum animalium magna agmina repunr per rupescon-
valles, fpecus, & prarcipitia. Olim in Samogitia, agreftes idololàtraf
quosdam Serpentes cum pêclibus quatuor brevibus, nigro, obefo cor­
pore, Givoites patriâ lingua dittos, tanquam penates domi fuæ nutric-
bant, eosq; luftratis laribus, certis diebus, ad appositum cibum prorc-
pentes, cum familia tota venerabantur. Quod fi adverfi aliquid illis ac­
cident, Serpentem Deum domefticum male acceptum, nec faturatum
cflè credebant. Liber Baro de Herberßetn in Commentar. Rer. Mofcho-
viticanm . Appendix Theatri Ortelii, Magmus in Geogr. Guagnims. T. i.
Etiam modo in quibusdam locis Litvaniæ, funt ædium incolæ, non
irritati sinè morfu verfantur inter homines, focii faćti puerorum lac ab-
forbentium, idem lambunt in patinis. Haur in tÆrario Secretorum Oc-
еопстіл. In eadem Litvania, & Ruffia, Serpentes circumvoluti
vaccarum pedibus pofterioribus, lac ex uberibus fugunt, fine noxa nu-
tricum, quæ in eorum longiore abfentia tardio gravi affe&æ edunt mu-
gitus. De Serpentibus, Nova Literaria Maris Balthici, z y Septen.
I i 2. monts^
 T R A C T A T US IX. S E C T I O I.

trionis, an. 1700. Lubecл impreßa , fingulare tulcrunt. Üxor nomine

Barbara Jacobi Ziekmersy in pago Crudenz. prope Gedanum laboravc-
ratfebre , cui medicina a familiaribus'hac lege exhibita, ut grefsu ce-
leri in vicinam fylvam cxcurreret,fudoremq; concitaret, tanc fore,ut fc-
bris remitteret. Mulier attigit fylvam, aft improvisö febre corripitur,
qua debilitata, in terra decumbcre cogitur, femno corripitur fed infeli-
ci, nam Anguis dirus. in os & ventriculum ejus irrcpfit. Expergefada
шиіісг à paftoribus pecudum, fine loquela ofFcnditur, & curru in vici-
num pagum transportamr. Cumq; motum præternaturalem in ventri-
culo perfentifeeret, adftantibus retulit, certo Serpentem adeilè, cùm ali-
tim collo, inftar torquis, circumvolutum adhuc liberata à fomno de-
prehendiflet. Mulier mifera hæc, difticultatibus fummis, anxietatibus,
cruciatibus, torminibus affcćta, ad nutum Serpentis vivere coaćta fuit:
nihil edere velbibere, quod ipfi adverfum, neq; acida ut brafficam,
neq; fàiïà, neq; raphanum, piper, allium &c. aflumere potuit, fed no­
vum , licet ingratum advenam laćke, & præcipuc pifis, atq; aliis aliir.cn-
tis gratis nutrire adaćta: & fi diu jejuna manferit, arrodens ventricu-
lu m , fanguinem fuxit crudelis hofpes. Varia tentata funt medicamenta
per annos duos ad hoftem hunc climinandum,fed fruftra. Ab omnibus
abftinendum fuit, quoniam Serpentćs irritabantur his & exafperaban-
tur. Quare in fummos cruciatus incidit, nam nifi poft duos annos, in
manus Agyrtx venit, qui afflićhe Mercurium forfan crudum cum fac-
charo exhibuit, atq; ad manum habuit libram unam butyri cum cere-
vifia (upra prunas calefafti, ut hauriret quantum poflet, & mirum, hoc
cxhaufto, non tantum vo m u it, fed decem etiam catuli Serpentum per
cefophagum & oscgreffivivi, magnitudine fere ulnæ dimidia:, matre
adhuc tarnen in ventriculo remanente, qua: nunquam expelli poterat.
Itaq; per duodecim feptimanas infeliciter vivens à confbrtio reliquorum
fe lubduxit, & ut quietc dormiret, fuper faenum trifolio odorifero mix­
tum fe conjecit, calidum panem tcncns in manibus; Sc cccc rccubans
& fupina per cefophagum ad fauces lènfit afcendere Serpentem lubri-
cum , cùmq; animadverteret fe jam dentibus fufficienter collum anguis
attingere & comprimcrc polfe, adegit collum Serpentis dcntium acu-
minc,
 De Animalibus venenaùs.
mine, & manibus munitis ftrophiolo, fûmmaq*, vi Serpentem, ulnæ &
quadrantis magnitudine, cum tremorc inter lpcm & metum extraxit,
remanente, in collo & ventriculo, anguina vernatione, quæ tamen ex-
hibito vomitorio rejcćbi. Aft nondum miferiarum finis, fiquidem in
dies, ventriculi morfus, tormina, anguftias abdominis increfcentes fen-
fit. Et dum Temper ex recentibus ovis juvenculos angues pullulare crc-
didit, defperabunda vitam cum lacrymis egit. Ego tamen in folatiutn
contriftatæ, decoćtum ex radicibus fraxini, feordii, abfinthii paravi,
haufit prima vice, magnus tumultus in corpore excitatus, fed poft
aliquot boras vomitu reddidit quatuor Serpentes albos, palmi magni­
tudine, fed mortuos, & iterum cum fæcibus alvi, fpinas, frufta, capi­
ta, & partes Serpentum fruftillatim putrefaćfcas. Et fie dimicatum eft,
ferme per très annos, variis medicamentorum telis adversùs cohortem
Serpentum, л Daniele Crugero Medicinm D oil ore. Infelicior h o ­
mo in pago Grodzisko prope Lezaifcuni, quia Medico omni deftitutus.
Hie accenfus fiti in æftate, adiit aquam inter prata ftagnantem, pronus
in terram haufit, & protinus aliquid gelidi fe abforpfiife fenfit. Succeftu
temporis excrevilfe Serpentem intra vifcera, anxietates, tormina, carte-
raq; graviffima mala indicârunt, inter quæ obiit, angue per os fata
prævcniente. Judæus negotiorum fuorum causâTorunii commorans
an 1671. in Martio, tria ova gallinacca emit, fibiq; ex iisdem, admix-
tâ cerevifiâ, efcam parare voluit, fed confraćtis teftis, duo recentia, terti-
um corruptum & putidiffimum, fætore plenum reperit ovum, ex quo
Serpens ad fpithamæ menfuram longus, fubcinerei & variegati coloris,
capite plané nigro,in gyrum circumvolutus prodiit ad fpećtaculum.Zer-
neke in H iß. Torunienfis Naufragts Tabu Its. Abfciflb capite venena-
t o , rcjrćta cauda conftantc offibus, decoriata, cofta caro Serpentum
editur ab aliquibus, fine periculo mabe habitudinis corporis. Pingucdo
ftrumas emollire, dolores podagræ mitigare: jecur & fel impofitum
ićtibus eorundem, ad fc venenum allicere à multis traditur. Plura de-
fumi poffunt ex Libris de Serpcntibus ab Aldrovando, atq, Leonictno
edicis.
VI. LACERTUS feu Lacerta, Germ. Heudechs, nobis Jafz.-
1i 5 sw rk o ,
*54 T R A C T A T U S /X SE C T I O J.
cnurka> alia tcrreftris & minus venenata, alia aquarilis magis virulenta.'
Terreftris degit in cavernis terra:, ruderibus murorum, afperis locis:
colore variat, una viridis, alcera rava, utraq*, hominem diutiùs inmetur.
Viridis commendatur prx reliquis inferturq; Pharmacopoliis. Sećta, vel
cum Tale tufa atq-, impofita vulneri elicit fpicula, vitra &c. è corporibus.
STELLIO non diffimilis Lacertæ, multó tarnen minor, pcllem habens
lucentibus quibusdam guttis, ceu ftellis confpicuam.
VII. VIPER А Геи Afpis, Ceraftes, Excetra, Prefter, Germ.
N a tter, O tter, nobis Zmiia>cx deferiptione Abbatii inTratlatu de A d -
mirabili Viper d N a tu ra , eft Serpens coloris varii, plano latoq; capite,
incedens cervice rećfca, reliquo corpore repens. Venenatus non in toto
corpore, fed in quibusdam tantum partibus, ut capite, gingivis, & ve-
fîcâ felleâj, Vefeitur venenofis herbis, & animantibus. Caro ejus come-
ditur in multis locis, nec folùm nutrit, verùm protrahit vitam, elephan-
tiafin fanat,Oleum viperinum, Sal viperinum ad plurima effieax. Extant
Severim Demonßrationes %Cr Expérimenta N ova de Viper* natura, ve-
neno, medicinay Patavii imprejfa. Ab Herodoto, Plinio, *yhhanot
Crc. pro indubitato habitum eft, Viperam, diifcćlis lateribus à fætu,
parcre atq; interire; fed oppofitum fenfit Apollonius apud Philoßratum,
Dalecampius Can terus, Cerda, Senguerdius in Phys. Exercitat. Abb atins
fupra citat us, Bod,nus in Theatro N atu. Umverf*, in qua ait; Viperæ la-
genis yitreis inclufar, partum edere vifæ, utraq; parente fuperftite. Idem
reliquit le Grand in Hiftoria Nature: experiuntur illi, qui in vafis vitreis
allèrvant Viperas, aut invivariis, pharmacis fuis componendis alunt,
quod non corrodantur à pullis matrcs in partu, neq; intereant. Per ve-
nenum Viperarum, atq; Serpentum, a Budeo in Philofoph. Theoret. in-
telligitur humor, qui in vaginis dentium deprehenditur, & dum mor­
dent ob comprclfionem vaginarum effunditur. Præfêns antidotum con­
tra morfus ejusmudi, di Cobra lapis exoticus, qui dum applicatur af-
feftæ parti, vencnum artrahit, fi abundat virus, delabitur, laćti tarnen,
vel tepidæ aquæ impofitus, haufto malo levatus, iterum exerit vires, fa-
nitatem certo allaturus.
VIII, Animal grande venenatum frutices incolebat diutius, nec
à rurico-
 De Anîmalihis venenaiïs.

à ruricolis peîlebatur, tandem dum pratum defècaretur, ex advenientis

hcri mandato mevetur animal, audacioris unius falcc vulneratur letha-
liter, aft fine mora ( traditionem hic fequor) faix in fragmenta abiifle
eft vifa, perculïor è vita celîît. Secundum animal virulentum fimulq*
alatum, in Litvana Polefîa ad paguir. Alenewefz., foie bat de antro exefar
arboris erumpere, infligere armentis vulnera & tumorem, inferre пе­
с е т . Fafciculus ftramentorum ilhtus pice cavitatem illam dum obtura-
v i t , admotum concepit ignem, reæ cædium multarum beftiæ in rogum
verfus. Tertium animal a Ruffis generali termino Hadtna appella-
tum, Volhinia cum viciniis habere traditur, awatis magnitudine, roftro
/ubviridi, linguâ & pedibus nigris, alis fimilibus velpertihonum mem-
branis, caudà Serpcntis definente in acumen fagittæ. V olar, currit per
campos, fylvas, aquisq; innatat. E Nobilitate Ruflica quidam fugi-
endo Turcicam fervitutem, Campos defertos pedibus emetiendo, vidit
folis ardoribus expofitum reptile, hoc poftquam pereuffit acinace, vul-
nnsq; intulit, cnm fibilo cucurrit ad arundineta. Percuflor ferrum vagi­
r a dédit, quod poft intervallum dum conatur eximere, integro ma-
nubrio, dcfluxille advertit. Per Podobam iter agens nonnemo, ad
pdlucidum fontem vidit animal ingens atq-, horrendum humi reptans,
fibiq; ocyus fugâ conluluir. Sub nomine Lacertarum volantium,ani-
malia homimbus & armentis noxia latent, in vaftiffimis fylvis Polon*
Polefiar.
IX. EUFO feu Rana terre ftris grandis, venenata, Germ. Krœte,
robis Z aba ъістка. w eika, in ulu medico eft. Maceratus Bufo in aceto,
impofitus anthracibus, ventna extrahit, plantis pedum alligatns, capi­
tis, cordisq; morbis, phrenitidi, febribus medetur, pulvis fumptus hy-
drcpem cducit, oleum tum onbus, inveteratis ulccribus juxta Schr'ode•
rrm prodeft. Lapis Bufomtes. feu Batrachites, Chelomtes, cc-mmendatus
contra venena & pcftem, repcritur in agris, à nonnullis et'am in anno-
forum , diu inter rubos, fentes, arundineta delitefcentium Bufonum ca-
p'tibus traditur generari, arte acquiri. Prselo fubjećtus a Рачіііпо Btt«
fo Cur'.»fus plura adfcrre poterit fcire dtfideranri. In Arce Goftini-
ticnsi Palatinatus Ravensis, eiat penes porum affixa patieti Rana info-
^6 T R A C T A T V S IX. S E C T I O II.
litæ magnitudinis, qux olirn in profundo carccrc turri circumdato, ca-
ptivos vencno cnccabat. Longitudo illius includcndo caudam, duo-
rum ferme cubitorum, craffittido unius ulnæ. Os bovino fimile, denres
fuperiores atq; inferiores obtufî & curti, quafi molares. Vifa anno 1642.
ut mihi conftat ex M . S. S. Cr Haur tÆrario Secretorum Оесопотіл.
Stupendæ molis altera Rana occifa eft farculo Petricoviæ, dum in Ec-
clefia Parochiali fepulchrum ex oppofito Sacelli Sacræ Crucis expurga-
retur. ' ln monte. Babia -gora, aliquæ ranæ extenduntur ad menfu-
ram plantæ pedis humani. Ex Equeftri Ordine vir ineufare folitus
diu frigiditatem capitis, applicatæ funt medicinar,fed lïnè optato facces-
su. Poft ejus obitum dum cranium feinditur, dividitur, Bufo inventus.
Fæmina ruftica in Majori Polonia haurire folita aquam de pifeina ranis
infećfca, hxc inter tormina gravia, duas ranas, tertiam viperam erućla-
vit. Varfâviæ an. 1696. Martii j. auriga doloribus ventriculi affli-
ćtus vehementiffime, antimonium fùmpfit, ranam vivam ejcci^liberatus
à cruciatu. Servus cujusdam Civis Torunii ad pagum properans
aquam ftagnanrem avide bibit, de ventriculi moleftiis conqueri cepit,
omnem caufàm in hauftum rejiciendo. Remedia plura fruftra adhibita,
tandem poft pinguedincm Serpentis epotam, très ejedæ rana: urgente
vomitu.
SECTIO II.
De
A P I B V S , LOCVSriS, ALIISq; JfN-
SECTIS.
I.T Nfe&a, funt animantia plerumq;exanguia,cæteris imperfeftiora, va-
I riis incifuris prædita, commifluris multis infîgnita, patrio idioma-
te, Robactwo frx.ewieźifte, nacinane, leza.ee ъ lataiace. Dividuntur
partim in terreftria, partim in volucria, partim cum utroq; participan-
tia. Praeter aliosmultos, Aldrovandus volumine inregro, Moufetus The-
atro Minimorum Animülium> Swammerdamus Htßoria Generali, Infećta
funt complcxi. Ik
 De Amma'.ibus Infeflis.
II. APES, Germ. Bienen, nobis Pfz.cz.oty, inter infećta omni»
ebtinent principatum, Plinti fenftCMllac habenr rempublicam, reges, du.
ces, mores, ordinem. Atticæ regionis Hymettus mons ( qui & Cecro-
pius ) item Hybla Siciliæ, numerofa examina apum fover, non pau*
ciora & noftrum Regnum, quæ judicio Beccheri in Phyßc/i Subterranea,
funt fortiora, ac magis digeltæ qualitatis, quàm in Germania, aut alibi.
In Podolia apes non cantum in alvearibus, cavatis arboribus mellificanr,
fed in ripis etiam, ac in terra fponte mclla reponunt.Et contingit farpe-
numero ut turbas apum fupervenientes, ac priores exterminantes tru­
cident ruricolæ, aut in aquis mergant, ut quar præfuerunt hacreditaric
meIlificarent&:manerent.Eædem apes propter paicuorû ubertatem,odo-
reni fvavem, fiorem abundantem, maximas ficcarum terrarum foveas
melle in Podolia replent, ita ut immanes Urfi in foveas talcs cadentes
ob nimium mel devoratum fufFocentur. О lus M . in H iß. Septentri. j 4l-
drovandus in Amnial. Infettis, Munßtrus in append. Geograph. Jonßo-
m s m Htfl. Natur de Jnfeths, de Brueques in Mundo Impertorum. In
Ruffiæ terris, tanta eft copia apum (ponte provenientium, non in al­
vearibus tantum, fed & in terra paffim mellificantium, ut incolæ prac
multitudme certa agmina earum obruant. Miechovita Chronic. Polo. I.
I. Afaginus in Geographia. In Podolia, Ruffia, atq; vicinis locis,
ob infinitam apum multitudinem, domeftica alvearia non fufficiunt :
facile terrarum incolæ finunt, ut ad arbores cavas, arte ad eum ufum
aptatas, vel à natura fie rclićtas evolcnt ftirpem mulriplicaturac. Olaus
M. in H iß. Septentrionali. Sepitur in Ruffia alvearibus collocandis
locus, mulra ponuntur vacua, ut nova recipiant examina. Dum vero
tempus legendi mellis venerit, quidquid eft in alveo excutitur, paucis
propagationi ac fæturæ relićtis. Opaleńskt in Defenfa Polonia. Propc
Camenecum Urbem Podolicam, non ita pridem alvearia duodecim,
intra unius decurfum anni, decem fupra centum examina apum edidc-
runt ; quadraginta (ërvata pro hyeme, reliqua (unt fuftbeata, ne multi«
tudo obcflèt mellis proventui. Dc Podolia dićta, Ukrain* funt adfcri-
benda, in qua'non raio colonus unus poffidet ccntena aliquot alveario-
rum ab apibus occupatorum. Adduco opus apum miubilc. In pa.
Kk go
 TR AC T AT U S IX. SECTIO II.
g o R R . P a t r u m O r d i n i s P ræ d i c a t o r u m p r o x i m o V a r l a v i æ , an. T 7 0 S .
an im alcu la hæc la b o iio f a e x a n g u c h o m i n i s c ap u t feu cal v ar iam f o r m a -
ve re de cera, an t e peftis f e v i t i a m , im pi e vere f t u p o r e , m o r t i s m c m o r i â ipe-
ćlato re s.
III. L O C U S T Æ , Germ. Heuschrecken, nobis Sz.arancz.ii, fun
infcćta confumentia fegetes &c. adurcntia terram taćtu, atq; (alivä. Sex
pedes habent, quatuor alas maculis nigricantibus multis infignitas, quas
rude vulgus literas elle exiftimat! 'Lingua inttrućbe dura 5c valida» den.
tibus duobus latis,quos apprimendo ilridorem edunt.Inteftinum gerunt
non (implex, fed flexuofum & replicatum,cum ventre fuico. Vaga funt
nimis & inftabilia agcnina, foie orto, incalefcente die, alio fe transfe-
rentia. Recens natæ in Mceotide, vel alibi, funt admodum parvæ, nigri-
cantes, fine cruribus, alisq; reptantes. Stupenda autem earum eft multi-
t u d o , quando agmine faćto in regionem convolant aliquam, inftar nu-
b is ,v e l nebul.e operiunt radios folis. Volatus per horas aliquot 11011-
nunquam durât See. R um puntur ova ne generentur aliæ,necantur vari-
is m odis, vend quoq; ingentem copiam, in ftagna, flumina, maria,
precipitant, frigefcens cælum extinguit vivas.Hebenßreit fparfim in T ra­
il at и de Locußts. In U kraina, æftare gcnitae ex relićia fætura ante
hyem em , primö mufcis erant affimiles, latebant inter gramina vix fc
m oventes, dein mutatâ formâ afcenderunt gramina, herbas, & arbores,
foli fe exponendo. SuecelTu temporis apparu.erant rubeæ notæ in earum
capitibus, &c fupra alas, quarum extabant parva initia. Erupere pedites
in agros fègetes confumpturæ, acquifitis majoribus viribus depofituræ
lentiffimè rubram cuticulam ; tandem faćtac alatæ evolaverunt. Ad
Ruffia: terras, an. 1 0 8 6 . grandi multitudinc advenerunr locufbe, omnia
gramina confumentes. Dlugojfus in H iß . Polom*. Tanta vis locu-
flarum graflàta eft in Polonia, an. 1534. ut volantes mortalium oculis
folem eriperent, ftratæ humi fuperarent equorum ungulas, quæ depa-
ftæ omnia, atrocem famcm induxerunt. Вrtenus S. y . tn A nn a l. M undi.
Ingens multitudo locuftarum, Poloniam, Bohemian?, Auftriam, an.
13 vaftavit. Bircken, Herburt in H iß . Polona. In Terra Lenci-
ciçnfi, Siradienfi, & Mafoviæ, an. i47j.lo cu ftæ ad longitudinem uni-
 De Anmalibus Iл fettIs.
ns Digiti hitmani, capita inftar ve/pertilionum habentes, apparuerunr.
Extenfio congregationis earum erat milliarium trium , latitudo unius
cùm dimidio, denfitatem vix fol penetrate potuerat. Fruges,& arbores,
in quas cadebant, devoraverant; nihil præter terrain, & fimum ГогЛ-
dum relinquentes. Adiechovita Chrome. Polo. I. 4. Neugebaver in Iconi-
bus, Cr Vitis Regum Polonu. Vehementior ventns, ex Turcia in
Poloniam, tulit maxima âgmina locuftarum, an. 1527. colore fuerunt
auteo & cano 3 quaternis inftrućtac alis. Item an. 4 3 6 . ventus à Ponto
Euxino turbas tantas locuftarum in Podoliam 'pepulit, ut per viginti
milliaria circumcirca omnia devoraverint, pafeua infecerint, unde fecu-
•ta fuit ingens pecorum peftis. Hycmc obierunt hæc infecta prar frigore.
Fwcelius citatus à Franz.10 in H ijl. Anim alium . Addit Moufetus in The­
atre Infettorum: infvetæ magnitudinis locuftæ, relićta Podoliâ errârunc
per Germaniavn,ad Mediolanenfèm ufq; agrum iter cæperunt, eoq; dc-
pafto , in Poloniam , & Silefîam reverttbantur. Tandem Novembri
nienfe, vi fri^cris tabefaftæ fetorem maximum excitârunt. In
tanta multitudine locuftæ erant in Valachia, an. 1541. ut duo milliaria
in lo ngum , & latum, cubito tenus occuparent, folis quoq; fplendorem,
à toto 1II0 fpatio terræ, fua denfitate excluderent. Hæ cunćta in circui-
t u , Leopolim ufq; milliaribus circiter fexaginta, devorârunt. Surins C'ar-
■tkufiavus in Ccmmentar. B n v i Rerum in Orbe Geflarum, ex eo A ld^o-
vandus de InJeBis, Kwiatkiewicz. S. J . m A nnal. Eccleßaßicis. Sub
æftatis fïnem, an. 1542. ex Litvania per Poloniam, Silcfiam, & Mi-
fniam , irngnæ admodum locuftæ, incredibili multitudine, in Germani-
am advolàrunt, frumenta, gtamina confumpferunt. Volitabant autem
in àére ad ere&æ haftæ altitudinem condenfatæ, ut quandoq; veluti
nubes, folis fplendorem hominibus eriperent; & in agris ubi confedc-
tanr, amplitudine pedis &r ampliùs accumulatæ & conglobatæ jacerent.
■Dinothus tn Prod'g is, ex Beutheri l. 5. Fuccms in Chronologia. Sæ-
cnlo XVI. Locuftæ ex Litvania Poloniam transvolantes,primo Sikftam,
& Mifniam, dein ltaliam aftlixert.Rhotius in H ifl.Um verfali. L o cu ­
ftæ inftar dcnlarum nubium ,in Montano Traćhi,ac circa pagum M edi-
k a } an. 1Ó4S. cum grandi damno apparucrunt|£*-. M . S. S. Stge-
, - K kz - tes
ібб TRACTATVS IX. SECTIO II.
tes fere omncs depaftac an. 165 г. famem causärunt, quam pedis eft fe-
cuta. Kwiathewicz. in Annal. Ecclefiaßicis. In Podoliam, Volhini-
a m , Roxolaniam, Minorem Poloniam, an. 1690. locuftarum turb*
irruperanr. Volabant tam numerosè ( me ipećtante Leopoli ) ut lucem
eriperent, ftrepitu magno horrorem -incuterent, radicims non folùm
adultas fruges, fed etiam gramina,arborum folia devorarent, in Septem-
bri. Ubi populatricum caftra fubftiterant, quietis captandæ causa, ad Ipi-
thamam fecere cumulum dcnfatum. Ferebat fama, rurbam iftam alatam
in Beftarabiat feu Budziacensibus Tartarorum campis, trium annorum
fpatio vaftafte meftes, tandem in noftras abiifle terras, quafi mutando
auram,aut Hoftiles incurfiones prævolando. Advenerunt & an. 1708.
locuftarum catervæ, à Valachix partibus, per Podoliam, in Rufliam
R ubram , & quia meffis pacnè collećfca fuerat in acervos, levius da­
mnum illatum agricolis. In Pokucia, circa villas Kmafzjew, Sarnki 0 "c.
cx relićto femme, eoq; durante intra terram per hyemem, diebus ver­
nis, locuftat parvæ & nigricantes prodierunr, (patium milliaris unius &
dimidii occupaverunt, expeditæ ad depafcendum quidquid occurrerit.
Progredicbantur mutando locum, coloni omnem adhibebant induftri-
am , nè ulteriùs ferperet edax malum. Itaq; præter ignem fubjećtum
(parfis ftraminibus, occas numerofiffimas adjunćtas eqnis ad proteren-
dum , foveas, fcopas, ad interitum infećtorum expediebant. Sacpius tur-
b x illar pedeftres vifae fuperâflè natatu pifcinas, fame prefix perrupifle
obices omnes, tandem alatx faćhe vagari latiffime, & milliari uno, ab
Urbe Leopolienfi fubftitifle, ferendo iecum fegetum, herbarum, grami-
num ftragem. Eadem multitudo noxia, publica motionc pagorum pluri-
u m , explofionibus crebris bombardarum , clamore horrido, variorum
ferramentorum tinnitu, pellebatur ultra agtorum limites. In Podo-
lia , in Roxolania circa Leopolim, Jaroslaviam , in Litvania circa Bre-
ftam , Słuckum, Nefvifium &c. turmatim volando, omnia lie arrofe-
rant, an. 1711, ut demefla, attonfaq; vidcrentur. Perdebant enim hbi
obvia morfu, urebant terram contaćtu, atq; falivâ biliosâ tk. acri, quam
mul tam ex ore rodentes fundunt. Camenecum in Podolia, an. 1712.
die Auguftj 7. ipeftavit phalanges natas fruges confumere prxteivulan-
tcs,
 De Anintalibus Infeftts.
tes, relinquentes tam multas fæces, ut Urbs rota purgari debuerit. Ez-
dcm inftar dcnfarum nubium transgreflæ Lcopolim, & Jaroslaviam,
Jiorarum quatuor fpatio. In Terra Chełmenfi iîngularc fpedacu-
lum objeftum eft nonnullis iter agentibus, fcilicet locuftarum maxi­
mum agmen, in quo maturiores teneram prolem infidentem fibi vo-
lando ferebant. Incola: pagi Lutc^a in 5ubmontanis obfervârunt
horum infedorum turbas ad medium milliare extenfas volâflè, viginti
quatuor horis , ( non fine aliquot interftitiis ) direxillc iter ad Pa-
latinatum Cracovienfem. Inveniebantur circa Pofhaniam, ex iifdem ca-
ftris, quafi emiflàrii, led in numéro exiguo, procul à damno. Nidi
pleni fæturâ, an. 1713. in Roxolaniæ campis reperiebantur, de qua no­
va: locufta: funt prognatæ. Fætura dićta in autumno repofita fi mitiorem
invenerit hyemem confervatur, intenfo ac diuturno frigorc conftrida
périt. * ŚORICES, feu mures campeftres, M yfzy polne, quam vis
non intrcnt infećtorum elenchum, locuftis tam en lunt apponendi, pro­
pter damna illata meffibus. Fames exorta eft in Polonia, an. 1470.
ob copiam murium ( ficcirate premente terram ) produćtorum, fege-
tes corrodentium. BtAski Chronic. IJol. I. 3. Nakielski in Miechovta.
Numerofi mures campeltres in Valachia comparuerunt,iidem transmis-
so fiuvio Tyra, an. 1622. Podolicos campos intrârunt, ad cladem fege-
tum. Ex M . S. S. Circa Çracoviam, an. 1695. multitudo ftupenda
ejusmodi murium adultas fpicas fuccidebat ad efeam, inferebat terra:,
pro hyeme. ’"Mures parvi in Ukraina, magna feccrunt in agris da­
mna ; grandiores fuperato fluvio Tyra ad Ufzycam, Czortkovum verfus
îverunt, an. 1708. łegetes devorando. Mus nunquam manfvefcic
juxta l'imium* Lublmi mus domefticus junior ita eft manfvefadus, ut
in vola manûs fumeret cibum, vocatus ассип-егегЛ]
IV. A RA N EU S, Germ. Spinn, nobis faiak, maxime infeftus
bufoni.] Febriles motus arcere,pulhbus metacarpii, temporibusvè impo­
s a is, putamini avellana: inclufus colloq; fuipenfus quartanлп pellere
febrim 4 Scbröd ro in lJharmarep. traditur. Infolitus, horrendus ara-
neus, nam caput humarum moie æquans, in Arce Cracovienfi, ad ini-
tiuin prætcriti ігсиіі cxticillc, vetulasq; duas ventno lcthaliter infeciflc
Ккi narra*
 T R A C T A T U S IX. SECTIO II.
n a rra tu r . I d e m à te r tia a n u , d u m с l a t c b r i s p r o d i t , f c o p i s , q u a s v er ren k
d o t e n e b a t , eft p r o f t r a t u s .
V. B O M B Y X , V e r m i s l a n i f ic u s A lberto Л / . G e r m . Seiden - гѵигт,
n o b i s J e d w a b n ie i ro baczek, m i r a m m c t a m o r p h o f i m o b l e r v a t u r f u b ir e .
E x o v is p u lillis , calore f o l i s , v e r n o te m p o r e p ro d u c itu r a n im a lc u lu m ,
m o r o r u m f o l i i s v e f c i t u r , d o n e e ad m a t u r i t a t e m p e r v e n i a t , turn i n d i t â
t h e c æ c h a r t a c e æ t e x t u r â , fe c i n g i t f o l l i c u l o ( c r i c e o , e x filo fc r i c e o c o n -
t i n u a t o , fæ p e r e p h e a t o , e x o r e e m i l T o , c o l o r e n u n c p a l l e f c e n t e , n u n c
f l a v e f e e n t e , m a g n i t u d i n e & fig u r a o v i c o l u m b i n i , c o q ; fè i p f u m r e c o n *
d i t , u s q ; d u m in C h r y f a l i d e m f e u A u r e l i a m transm u tatur, & m ortu a
eflfc v id e tu r . D e h a c e r u m p e n s P ap ilion is f e r m a q u a d rip en n is p ro d it,
p o f t t r i d u u m m a f c u l u s m o r i t u r , f æ m i n a o v a p a rit p l u r i m a , a c d e fic it .
, I t a D a le in P iarm aco lcgia . I g n o t u s h i c in E u r o p a v e r m i s ? J u f t i n i -
a n i t e m p o r i b u s e x P e r s i d e p r i m ù m a lla tu s e l l e fc rib itu r . I m p l e v i t r e g i o -
n e s c a l i d i o r e s , a p u d n o s n o n t a m t e x t u r æ , q u a m raritatis g r a t ia a l i q u a n -
. d o f c r v a t u r m o r i f o l i i s partus.
V I. C A N T H A R 1D E S l e u S c a r a b æ i p a r v i , M u f c æ H ifp a n ic a r ,
G e r m . Spanifche m ucken , n c b i s K ai.tarydy , v i i i d e s , a u ri c o l o r e l u p c r l u -
c e n t e s , c a lid æ & i i c c æ v a l d e , i d e o q ; v e l i c a t o r i æ , d i u r e t i c s . P r o d u c i d i-
c u n t u r к Sckrodero e x v e r m i c u l o r u m g en c r c crucis f im iliu m , q u i na-
f e u n t u r e x h u m o r e m h æ r e n t e f o l i i s f r a x i n i , p o p u l i , lig u f tr i & c . Rc-
m l i t m a x i m a fid e Rapp M ed'cus Seren/f . E l étions A 4 оgu m im >fe e x C a n -
th arid u m alis fic c a tis , p u l v e r i f a t i s , ac p l u m b o in c a p e l l a li q u e fa Д о
. i m b i b i t i s , m a g n i i n t e r d u m p i l i q u a n t i t a t e p u r u m a u r u m a c c e p i l l e . Rec~
cherus in Phyfica Subterranea. A d m e n tem N atu ræ C u rio fo ru m , л
G eyer о Tratiatus'.Thyfico M e d eus de Canthar dtbus e d i t u s l e g i t u r .
Г V II. C I C A D Æ , Koniktrobaczjziy Skoczki, i n l c ć t a v a l d e ftrid u la ,
ro re v i v e n t i ^ a p u d n o s v u l g a r i s n o t i t i æ , a l ib i i n c o g n i t a . S o l æ f e r è C i c a -
d æ , j u x t a C a rd a m m de A artet a t e, e x o m n i a n i m a l i u m g e n c r e o r e c a r e n t ,
f e d p r o с о , q u o d d a m a c u l c a t u m h a b e n t in p e ć t o r e , q u o r o r e m l a m b u n t .
I n a r d o r e i o i is v o c a l i o r e s , id e n i m e x p e t i t n a tu r a c a r u m , n t ib i ft r id e a n t
a c r i ù s 3 u b i v e h e m e n t i ù s æ l l u a n t . A d h i b e n t u r ficcæ ad d o l o r e s c o l i c c s
cu m p a rib u s n u m é r o p ip cr is ą r a n is : cin is in fig n itcr c a lc u iu m c o n t e n t ;
V III.
 De Anmalibus Infefits.

ѴІІІ. C l O N D E L Æ , L a m p y r i d e s a l a t x slldrovando , N o ć t i l u -
cx Sipontino , G e r m . Johanns -w ürm lein, n o b i s Ro 'a z k i S . J a n a , Z ło ­
tnicy robaczki, Świece, in t e n e b r i s i n f t a r v i v i c a r b o n i s l u c e n t e s , i n al-
v i e n i m e x t r e m i t a t e , g u t t u l x d u x p c l l u c i d x ( p l e n d e n t . L u x eft e x ficci-
Kir-
tate (u btiliuin ip iritu u m , & p a rtiu m m u l t u m p o lita ru m . J a m v e to
chero in A rte M agna Lacis C r Umbrœ, q u i a C i c i n d e l a : e x a n g u e s i u n t
& f r i g i d i f f i m x , i g n e x p a r t e s , five c a l o r c i r c a d i g e f t i o n i s l o c u m à n a t u r a
c o n c e n tra tu s v im lucendi acquirit.
IX. C O C H L E Æ T E R R E S T R E S , t e f t a c e x , G e r m . Schnecken,
nobis Ślimaki ziemne, c o n f i r a a r b o r i b u s l o c a p o t i f f i m ù m a m a n t , v i v u n t
r o r e , & h e r b i s . N e g l i g u n t u r a p u d n o s p a f f i m , i n r e g i o n i b u s aliis c o l -
l e ć t x , n u t r i t x , v e h u n t u r a d c i b u m p r x alii s l o n g é g r a t i o r c m . U f u s i n '
m edicina ab H ar der о , in Examine A n atomic o Cohleœ terreßris, eft e x p l a -
natus. C O C H L E Æ F L U V I A T 1L E S , Rondelttio S t r o m b i f l u v i -
a t i l e s , Ślimaki rzeczne , e a f d e m v i r e s o b t i n e n t , fed r a r i o r i s f u n t u f u s
i n O f t i c i n i s . C O C H L E Æ N U D Æ Junio, L i m a c e s , Slimakt bez skoru-
fy . I n fylvis P a l a t i n a t û s P o m c r a n i x , p r o p c p a g u m Ciepielsko , C o c h l e æ
f i n e teftis n i g e r r i m x , c o r n u a q u a t u o r p r o t e n d e n t e s & r e t r a h e n t e s , di-
€ lx Smarze a b i n c o l i s . L i m a c e s , q u i m v e n i u n t u r in a r b o r i b u s , a n t e o - •
m n i a , e m p l a f t r a t i v a l e n t ad i n a t u r a n d a m ik r u m p e n d a m f q u i n a n t i -
a m ieu an g iu a m , judicio cu ju sd am M edici.
X. F O R M L C Æ , Germ . Am eijjen, n o b i s M r c w k i, d i & x à fc-
r e n d i s m i c i s , id e f t g r a n i s , q ü æ Plinio m i e x . D c l c r i p t x (vint fie л Schrii-
dero: a l i x m i n o r e s r u b e n t e s , v e l n i g r i c a n t e s : m a j o r e s e q u i n x a l i x , p r o -
v i d e n t i â m i r â d o n a t x , q u â p e n u m a n n u m f u ff iciens x f t iv i s p l e n i l u n i i s
( n o v i l u m i s q u i e f e u n t ) f c d u l ô c o l l i g u n t , c o l l e ć h i m fi o p u s l i t , f i c c a n t ,
ficcata f e m in a ne r e g e r m i n e n t , a r r o d u n t , d u r a tio n i adapeata r e c o n d u n t .
S e n i u m a l a r a s f a c i t , fed b r e v i i u p e r ft i t e s . I n v e n i u n t u r in a c e r v i s f r u l t a ,
o d o r e t h u r i s , p a r t i c u l x f u n t r e f i n x ex p i c e a , & a b i e r e . '
С XI S C A R .A B Æ I C O R N U T I Plinio, S c a r a b e l a p h i C ad a no y
C e r v i v o l a n t e s Leomceno, n o b i s Jelonkowie, f r e q u e n t e s i n V o l h i n i a ,
& P o d o b a , alibi r a r i o r c s . E o r u m c o r n u a , C c r v i c o r n i b u s f i m i l i a , c c e r -
vicibus m fù u tu m a p p e n d u n tu r rcm cdii graua. S C O R P 11 f o r m a
—* с Micros
 T R A C T A T V S /X. S E C T I O II.

cancros armulantes, iis tarnen m inores, in Polonia non nafeuntur, m-

quit Hercules Saxonia traHans de P lica, fed dàntur vermes hirfuti cru*
ex fimiles, verùm majores & craffiores, vulgo à villis & hirsutia, vo-
cati Urfuli, N iedźw iadki. Vermis loricarus vocari poteft illc in U -
kraina, qui totus viridis caput fert quafi caffide rcćtum, corpus vcluti
loricâ fquamatâ, non excedens digin longitudinem, pedibus innixus
pluribus. Vermis corallii colorem gerens, fpcćkatur in lÿlvis Litvanae
Polefiæ.
_._XII. In S am o g im , an. 128). infôlitum vermium genus, cancris,
aut (corpiis fimile, n.agnam in populo ftragem fecit, quicunq; eniin
id u m ab ilhs acceperat, non vixit ultra triduutn, neq-, medicamentu.n
ullum prælèntiffimar morti obviare potuerat.ldem malum perPruffiam,
& Curlandiam eft grallatum. K o’atowicz. S. y . H iß . L'tvanл P a't. 1.
DU«goffris Н Ш . Pol. I. 7. M iechovna Chrome. I. 3. Stryikow ki Л ппаі.
I. 10. Murinius in Chrome. Prufsia. D um VladisUus Jagiełło Rex
oppugnaret in Pruflîa Mariæburgum à Crucigeris occupatum, ftupen-
da rnulcicudo mu fear um, exercitum noftrum afflixerat, Bielski Chronic.
Folo. I. $. E x humiditate nimia, pluvio cælo, enata vermium mul«
titu d o , an 163S. in confeminatis Podoliæ agris, omnem herbam cre-
(centis frumenti, c n n granis atq; radicibus exederat. Agminatim hæc
pdtis ibat, quafi à ducibus ordinata, & ordo ordinem fequebatur. Ge­
nus infcćti erat, quale ex foins inter fruteta Sc caules nafci folet, inftar
lumbricoru oblongum, viride^Cæterum quæ bonitas Numinis fuit, ea,
quæ intaćta reliquerunt, tam copiofam fecerunt meflem, ut plané plus
ex modica agri parte collegerint agricolæ, qu'am ex univerfo alias colle*
giflent : & agri per oćto annos ad miraculum (teriles, poftea extiterunt
fæcundi. E x A l. S. S. Camenecenil Civitati in Podolia, an. 1670.
denfa infećtorum turnia loeuftis 11011 abfimilitim, fupernè rubefcentium,
infernè flaventium, incubuit. Brewer in Hißoricis Notabiliori w . Pa*
pilio fimillimus cancro, capite, corpore, & caudâ, prope Sokal com ­
parait in falicibus aquaticis humilioribus. Ep'tsmsrdes M .dico Phy~
fic* Germanica. Ignora quædam infcćta aiata vifa, an. 1679. quae
ftimulis iuis homines triginta qumque k tiuiitei vulneràrunt; boum ve-
 De Ammallbus h f ftij.

Г О & eq u o n im mitnerus magnus ab iisdcm eft interfe&us. O m nią

q u atu o r aiis inftrufta fueranr.pcdibus Гсх, Tub ventre aculeo longo, va­
gina bifida, f.q; aperiente, munita. E td em Ephemendes. In M.ijori
Гоіопіа confiai Marchiar, genus quoddam mufcarum five inlećtoruin
alaru m , volucre, confpeftum fuit, quod non tantum animalia bruta,fed
& hom ines incantos pungendo fie læfit,ut non pauci inrra viginri q u a­
tu or horarum fpatiü,vitä cum m orte com m utare co ad i fuerint. C u cu r-
bitulæ ventofie médicinales in parte affećta pofitar dabant remediü.Stra-
ćtura d e t t ć b eft, opera microfcopii. Erat corpus loricatum, duritic hor-
rida pollens, caput m agnum & nonnihil h irfutum , in fronte cornicu-
la live anrennæ binæ longiffimæ apparebant, alæ couflatæ ex pelliculis,
pedes fcx numéro. Ел dem Ephemerides Norymberga imprefa, anno 16 8 6.
In utraq; Pole fia, infinitus numerus T a b a n o ru m feu mufcarum caballi-
narum ,culicum grandium , mufcarum minutiffimarum.qua: dum in pe-
c orum nares turm atim in v o lan t, fpiritum intercludendo, п е с е т adfe-
ru n t. Ibidem , dum eft iter agendum æftate, equi tela crafïïore ab ali-
quibus o b v o lvu ntur, lit infećtorum évitent morfus. Circa pagutn
1Voz.mki &c. Palatinatûs Polhanicnfis, an. 1 7:9. vermes infoliti, capi­
ta rubra ferentes, leminationem hybtrnam ira corroferant in radicibus,
u t menfe N ovem bri iterari debuerit lèminatio.
XIII. Exanguia anim antia, quæ occupaverant, & reliquerant
h o m in u m inteftina, hic recenlentur. Miles Polonus pluribus annis capti-
vus tenebatur,tandem conclufa расе viftricibus armis Vladislai IV.redi-
tus cùm conceflus eilet in patriam, propinatum ab hofte poculum hau-
fît fiimil cum foens. Excruciati illi, doloribus atrociffimis ventris, obie-
ru n t , primus port: enormes v om itus, lacertarum varia ejecit genera.
Becker us D am iscam s in Curat'one fingulari Cultrivori Pruffici, Vil-
n x paupcrcula mulicr ibat per fluvium glacie junćŁum, decepta pedibus,
ira atrocitcr c o rru it, u t caput faceret ruinam grandem, ftatimq; è vul-
nere, gryllorum examen eru p it, falrus rot fecit, quot gelu atrox permi-
fit. Tylkow ski m D fcript. Phjftca Ojłenti d iorum рчегогит V ііпл. C ra-
covije Vir C onfularis, nihil proficientibus diu medicamentis, doloribus
nuris схсгисіаЪашг, poil obitum ftćtu s, vermem cx ru leum , qnartam
L1 раасщ
 T R A C T A T U S IX. SECTIO IL
pattem ulnàr arquantem, rodentem vifeera, exhibait. Civis Valcen-
l i s , avulfo latere coćto de cam ino, lie caput dcprellum rctulit, ut Chi-
rurgi arte cranium attolleretur.Curationem hanc dolores atroces capitis
funt fecuti, medicina nulla proficiente. D um ergo arger fternutat forti­
us, vermis toto corpore albus-, dempto capite, multiplicatis inftrućtus
pedibus, per hiatum narium eft evolutus. Ex viro quodam prodiit
vermis ad plures decades ulnarum protenfus: de quinquenni puero, o-
&o cubitorum gracilis lumbricus eft egreflus. Pofnaniæ Medicus
vermina curans pharm aco, eft vifus pepulifl'e lumbricum teretem quin-
quaginta & aliquot ulnarum. Caufa vermium h o r u m , eft hum or cru-
dus delapfus in inteftina, in quibus detentus praster folitum, computre-
feit. ln pueris nafeuntur fsepius, quia phlegmate multo abundant, quod
pariter ubi com putruit, in vermem vertitur. In Schottlandia adja­
cente G edano, an. 1715. in O ćto b ri, diuturnis doloribus ftomachi af-
fliftum quendam nulla remedia folabantur, ut tarnen malum minuerc-
tu r , vel fopiretur, ab amico perfvafus fumpfit medicamentum. Sudore
coloris fanguinei maduit una die, fequenti, vermis monftrofus, biceps,
per oris oftium prodiit, quem focii undecim vermes tanquam dućto-
rem fuum fecuti, fanitati priftinæ hominem reddiderunt. Polonus
plethoricus, carnoius, graviffimc laborans fcorbuto, medicamentorum
nephriticoium ufu ejecit arenulas cum vivis infećtis nigricantibus, for­
m a fcorpionis,. fed magnimdine minima. Erant infećta in lotio, femel
num éro feprem , vice altera 0ĆŁ0, tertiâ decem, vixerantq; per triduurm
Barthohmts H iß ornt Anatom ie<e Centurii 4. Vermes vivi albi, in
capitibus colons rubicundi, cum lotio à quodam editi fæpe Cracoviæ.
D e urina verminofa, Bartholmus in Centuria 1. Hißoria 89. feribit, A -
cademia N atur л Curiofrrum in M ifcellaneis, feu Ephemer :d:bus Germa-
mets, Lochnerus in Centuria V I I I . Evhemeridum A cadém ie Cafareo-Leo­
poldina N atura Curioforum . Poft animalia quadrupedia, præci-
puæ fere creatarum rerum volucres funt, ideoq; de lllis eft diderendmn
in Traćlatu fequente. Enumerabuntur plurimæ, aft non om n es, nam.
propter multitudinem , varietatem, locorum diftantiam , tfFugere noti-
tiam facile poterant: donabuntur alia: antiquis nom inibus, alia; novis,
n c c e ffita s cnim verba novarc conccdit. TR A-
 TRACTATUS X
AVES FERAS, & FA M ILIA R ES, adE-
LE N C H V M DEDVCENS.
S E C T I O I.
De
AVIB V S P R Æ D A T R IC IB V S, STLVE-
STRIBVS,. CAM PESTRIBVS, A Q V A -
TIC1S.
1. Ł VES, funt animalia fanguinca, roftrata, 5c pennata.Dividim-
/ \ tur in Terreftres, & Aquaticas. Terrcftrcs fubdividuntur in
/ \ Carnivoras, Inlećtivoras,Baccivoras, Granivoras, fub quibus
ponuntur Pulveratrices, Sylveftres, & Domefticæ. Aquatic*
aliac Palmipedes, Fiffipedcs aliæ. Nomina avium tam funt incerta, ut
ferè media pars ignoretur, aut“Tît controverfa. Dićtis adftruunt fidem
Bellonius, Gefnerus, & Jlldrovandus, in quorum voluminibus vix ali-
quam avem invenies, cui de nomine a Scriptorum aliquo controverfia
non moveatur.
II. Aucnpium Polonæ genti largum, pifeatio locuples. Fournier
in Geograpljia. Ad montem Skrzecz.no'm Terra Ofviecimenfi omni­
um gtnerum convolant alites. Dlugojfus H iß. Pol. I. i. ^ Perdices,
Coturnices, Grues, Anferes, leviffimo pretio diftrahuntur in Polonia.
Craflîmus'Polomл /. i. In Curlandia myriades Gallinaginum, Per-
dicum, Attagenum , Urogallorum &c. funt viliffimi prctii, fic ut afle-
V сrare queam, eorum me naufeâ frequentiffime captum fuifïè, quod
rcenfis quotidie inferrentur.Lentilius in Curlandia MemorabUibus. Mon-
L 1z tana:,
 TRACTATUS X. SECTIO /.
tanaf, & Submontanæ rcgioncs habent alites non vifas in Provinciis
aliis Regni noftri. Quædam volucres ante bram z initium gregatim
avolanr alio, veris initio remeant : cæteræ frigoris patientes incolunt
fylvas, vel circa pagos verfantur & horrea, quærentes paftum.
III. A C C lP l T E R , Germ. Habicht, nobis JańrzM b, avis ani
mola, iracunda, folitaria, vi&oria: cupida4 in Syria, Perfia, Græcia, Cre-
ta , 8c Africa rara : in Livonia, Pruffia, Ruffia, carterisq; Septentriona-
libus locis frequens, & qaia'largus fuppeditatur vićtus,ianguinolentior,
copiofiore fpintu prædita, quàm alibi major, audacior, rapacior. A ldro-
vandns OrmtkologA l. j^.Gefnerus in H i ił. A vium . A C C IP IT E R
FRIN GILLARIU S (eu Accipiter minor, Nifas rccentiorum, Krogulec,
in volatu maxime velox, hyberno tempore in lylvis degens, in noftris
terris frequentior. A C C IPITE R LEPORARIUS feu Accipiter
cyanopus, Rarog, corpore grandi, notis quibusdam ftellas referentibus
rcfperius, pedes magni, crafli, cærulei. In (ÿlva Podoli* Niedobor
ad Czarce, & in Volhinia reperitur, cicuratus infervit aucupibus. A C ­
C IP IT E R STELLARIS Ornithologis, Aliénas Alberto M agna, aliis
Aftur, nobis JÄflrzjib w ielki, corpore magno, & oblongiore.
IV. A C A N T H IS , Acanthylis, Spinus & Ligurinus Gaz.*,
A ldro. Germ.Zeifel, nobis Czyi,, avis parva, canora, nidum occultans
/blertiffime, facile cicurabilis, in toto obvia Regno. AESALON
vel Acfalo Plimo, Merillus Alberto M . Smerillus Gefnero, Falconellus,
lfmerius, Germ. Smirlein, nobis Drzjemlik, inter aves rapaces minimus,
Falconi fîmilis, Alaudas avide perfequens.
V. A L A U D A N O N C R IS T A T A Aldrovando, Cr Gefner
Germ Lerch , nobis Skowronek, cælipeta dićta, quia in fublime retro-
gradu volatu Ce attollere fblitaj Cantillat nonnifi fereno cælo, ubi vero
pluviac, aliæq; intemperies àéris ingruunt, altum tenet filcntium : undc
oritur lem m a, carlo canora fereno. Eadem avis dum in terra moratur,
nihil (Vavioris vocis edit, juxta obfervationem Bercorit in Réduit. M o ­
ral. ubi vero in altum cvolaverit, m ox in amacniffimos cantus erumpit:
im o quanto fublimiorc volatu fcrtur in aéra, tanto cantilcnas fvaviorcs
efformat. Ingens copia datur Alaudarum absq; criftis in agris no-
 De Avibus feris.
ftris, quar Dendrofalcis cicuratis præfentibus, teguntur rcriculis. A-
L a U D A C R JS T A T A Ornithologis, Caffita Flinte, Galerita Gaz.*,
Galcricus Гаггопі, Germ. Hejdelerch, nobis Dzierlatka, priori fimilis
magnitudine & colore, mulrarnm avium voces inepte referens, raro e-
Volans,in viis obvia, ideo & Alauda viarum, lllius cor femorialligarum,
aur comeftum arcere colicum dolorem,languis recens ex aceto acri, vcl
vino calido hauftus calculofis fubvenire efficaciffimè, л Schrödero tradi-
tur. ALAUDA ARBOREA feu fylvàtica, Alauda criftata minor,
Calandra, cantum nullum edit peculiarem.
VI. A LU C O Gefnero, Gazjt, Gelenio, nobis Lelek, minor Oto,
gallo ferè par, linè auribus, plumas in collo longas habet, Ululae fimilis,
voce horribili, integras dévorât aves. Incolit rimas arcium, turrium an-
tiquarum , cavemas quereuum, in quibus nidificat. Nofturna magis eft
avis, qu'am diurna, diftinćta à Bubone, & Afione, de quibus infrà di-
cetur.
VII. ANAS FERA, Germ. Endte, nobis Kaczka d z ik i, amat
flumina, lacus, pifeinas, paludes. Quantus fit apud nos Anatum nume-
rus, Gefnerus in H iß. A vium innuit: Polonia plurimis aquaricarum a .
vium , & Anatum ferarum generibus abundat, propter fluviorum, Sc
lacuum frequentiam. Extraordinaria multitudo in fluvio Styr Vol-
hiniar, etenim ibi duæ, aut très fexagense alleda: fagopyro, vulgo cicc-
re , involvuntur fimul panthere ab aucupe. Litvana Polefia alit in-
numeras, inter quas alix nigricantes, Ruffis Uhle: aliae roftro longo
inftrućbe, alia; in cavis arborum natæ, molem Sturni non excedentes.
Lacus Palatinatûs Pomerania; viciniores Balthico Mari fovent Anatcs
cum plumis in dorfo grileis, in ventre albis, cum roftro, atq; pedibus
vergentibus ad nigredinem, cum alis difeoloribus. Marinæ Anates
quædam nigricantes, fi ventrem albentem demas, roftrum produćtum,
rubidum ferunt; aliæ criftata;, niveæ, in tergo iubnigrar, in alis verfi-
colores.
ѴПІ. ANSER FERUS, Germ. Wrdde-ganß, robis eft
<îe numéro illarum avium, quæ gregatim volanj,, clamore magno por-
tendunt pluviam,quicdi cciiipore euftodes adhibent,cautx fu m m è arres
L 1f dudunc
xy o T R A C T A T U S X. S E C T ТО Т.
cludunt aucupum. Stella mons à Turcis Coffonofi vocatur, hoc eft,
anferum ca m pus, quod id genus v o lu c ru m , ftatis anni tem poribus,
convolet c o , inquit Sarnich A n n a l. Pol. I. 7. ut agminibus totis in
Europam commigret. In Majori Polonia circa Notes fluvium , in
Provinciis aliis ad paludes, m oratur grandis num erus Anferum : in
Litvana Polefia &c. hyemem aliqui a g u n t , tempore verno ibidem
fæuficant. J, Linguæ alïæ 1(larum volucrum in cibo fiimuntur utiliter
a calculofis: fanguis in aflfećtibus melancholicis propinatur.
IX. A Q Ü I L A , Germ. A d l e r , nobis 0 ; x ? / , regina av iu m , non
propter corporis m o l e m , fed volatils fublim itatem, celeritatem, dura-
tio n e m , corporis r o b n r , animi audaciam , visus ac u m e n , dotesq; e s t e ­
ras. J u x ta A n tto te le m in H iß . A n im a it um fex funt genera Aquilarum.
Prim i generis Pygargus ab albicante cauda dićtus: fecundi generis Plan-
ga feu Clauga anataria: tertii generis Aquila colore nigricans, unde
n o m e n acccpit, u t pulla vocetur, magnitudine m in im a, fed viribus
præftantiiïîma, leporaria quoq; cognom inata: quarti generis Percnopte-
rus ab alarum notis appellants, capite albicante, corpore majore quàm
cæteræ, fed brevioribus alis, cauda longiore : quinti generis Haliætus
infrà deferibendus; fexti generis Aquila maxima o m n iu m , major Os-
sifragâ, colore rufa, confpećtu rara. Aquila pauciffimis obnoxia
m o r b i s , A ldro van di opinione, folis fulgorem oculis non conniventibus
videre potens.’C u m Cervis quoties pugnat, tories, ait Plinius, infidens
eorum corni£us pulverem m ultum collećtum excutit in oculos, ora
vetberat crebrius pennis, atq; (ic feram in rupes præcipitat. M ortem
oppedt non tarn fenio, vel ægritudine, quam fame, incurvato enim ni-
m iùm roftro, ad cibum capiendum inhabilis redditur. Lechus gen-
tis noftræ a u th o r, Hiltoricorum teftimonio, ab inventis nidis Aquila-
r u m , U rb e m ( quam inibi condidit) Gniez.no appellavit, aulpicatoq; o-
mine bellicofam Lechiam fore prxdixit. Eximiæ magnitudmis,fum-
m æ rapacitatis ac ferociæ Aquilas Aldrovandus Ornithologie l. i.,mve-
niri tradit in Polonia, R u ilia , Boruffia, Litvania, L ivonia, aliisq, re-
gionibus Septentrionalibus. Aquila? gnehi generis feu majores, R e ­
gales aves A p u le io , Jovis alites V irgilio, mdificant iii Podoliæ pétris
fluvio
 De u4vibus feris. ■lyi
fluvio Tyræ vicinioribns: minores Orlicz.e dićbc in S u b m o n tan is; m a ­
jores atq; minores in Dilłrićtu Pinfcenlî &cc. non infrequentes. Ju ­
ventus Academica Zamoftienfis, in campo proxim o U rb i, A quilam сc-
pit vivi fcrpentis implexam fpiris. Hæc aies enim anguibus vefcitur, it-
]osq; propter antipathiam , vel propter eam , quam ex frigido ac hum i-
do cibo capit vo lu p tatem , appétit maxime, opprefTos hniar. A nte
Sveticum bellum , qu om odo Aquilæ magna: dnæ non procul à Gedano
inftauraverant p n g n a m , innuit Fleifnerus in H ifi.C arolt Gttßavt : deferi-
betu r fufiùs in 7 raft. 19. Secl. г. Simili m o d o , an. 1666. die 6.J&-
nuarii, poft femitria milliaria à Gedano, Aquilæ ingentes geminæ fupra \
mare decertârunt in here, per duas h o ra s , tandem una roftro & ungui-
bus alteram preffit, ac in mare præcipitavit. Accurrcrunt pifeatores in
feaphis præftolantes diutius duclli e x itu m , cum autem propiùs acceffis-
sent, adverterunt quod ѵ ій гіх , mari vi&am im niergeret, atq; tamdiu
detineret in aquis, donec iufFocaretur. N ec dimifit ex ftin ü a m , aft un-
guibus fortiter ftringens h oftem , fimul ceffit in prædam. Cuncken in
Defcrtpt. H iß orica Gedani. In Neringa Infula Gedanenfi, an. іб 8 г .
minores Aquilæ cùm Ге unguibus im plicuilïènt, funt lapfe in terrain,
captæ à rufticis, allatæ ad Civitatem. Idem ibidem. Prope urbem Inovla-
dislaviam, acre extitit prælium inter A quilas, & Ciconias numerofas.
E x M . S. S.
X. A R D E A , Germ. Reiger, nobis Cz.aplâ, multiplex eft Orni-
thologis, nim irùm nig ra, candida, cinerea, fubcærulea, ru b ra, ftellaris,
varia. D elećtatur captura pilcium , quos ftans in ripis allicit nidore pc-
dum . D ’ffidet cum A quila, capitur 'a Falcone, aquas fîbi familiares vo-
ciferabunda fî deferit, in agris fubfiftit, pluvias śc tempeftates præfagi-
re ccnfetur. Ardeæ cmereæ in i)lvis nustris nidos p o n u n t, ad flu-
vios, & pifeinas v iftum quæ runt; albæ in Litvania verfantur, quæ ( fi
non fallor ) Plateæ P lin io, Plataleæ Dalecampio, Cochleariæ v i l berto
M . à rostri lata extremitate,
XI. A S IO à voce aiininæ fimili, Dalecampio, ab auribus fïmilt-
fcus afîninis, Gefnero, O tu s vildt ovando,z\\\s Nyćhcorax, Corvus noćtur-
nus, G erm .N a c h t-rabe, nobis K ruk nocny, avis mter N oćtuas, & B ubo-
<. j nés
 T R A C T A T u S X. SECTI O. 1.
nés media. Apud Scriptores plurimos dubium , controversnmq;
jcsc, quæ volucris dcbeat dici Nydicorax. Qui, Pfalmi 101. verfum 7.
Faftus р л т ficut N ytl corax in domicil 0, interpretati iunt, Noftuam m-
ttllexcrunt, fed Arifioteles unà cum aliis, diverfom Noćtuam elle exi-
stimat à Ny&icorace. Alïoni, juxta Aldrovandi delcriptioncm, ca-
pur rotundum, aunbas veluti cormbas plumeis inlignitum, oculi ampli,
pupilla nigra, rostrum aduncum, corpus rorum è colore cinerco ad
fertugincum dilutum vergens, ubiq; maculis conlperium fufeis. Nidi­
fieat in arborum cavernis ac foraminibus, noćfcu emittit vocem horrifi-
cam, fimilcm ci, quâ homo frigore afflickus ac rigcrns exclamare folet,
hu , hu. Idem Corvus no&urnus, in lingua nostra, Stepowron di-
ćlus, id est, vifu destituais, fed contra prœfati Ornithologi alïèrtionem,
quar ei oculos cum pupilla nigra, ex Anatomica infpećbone attribuit,
qua ut verâ pofitâ, confićta est narratio de avicula duce Afionis.
' XII. ATTAGEN, Gallina rustica Bellomo, Gallina corylorum,
Perdix montana, Perdix fylvestris Gefnero, German. Hafelbun^nohh J a -
rz^ibek, avis inter cibos celebrata, tunc illaqueatur maxime, dum Sorbus
est baccarum ferax. Deficiente fvavi isto iilicio,imitantur aucupcs fistu­
la lllius vocem, advocatum arte pro Icopo statuunt plumbeis globis.
In Polonia: utriusq; vastioribus lylvis crcbri Attagenes, in Litvania*
Ruffia Alba circa Polociam &c. stupenda eorundem multitude, preti­
um vile, quia paffim femigrolfo Impenali venduntur duo. Deplumati,
calidâ aqua perfufi, butyro liquefaćto immerli conicrvantur, mittuntur
Rigam See, In Communitate quadam numerofa Polociæ, perfonæ uni-
cuiq; datur in prandio Attagen elixus unus, aiTatus fccundus, cxna ad-
ferret alterum par, fi fatietas nauseam non moveret. Hs> fimilibusq;
auditis, aut fpcćtatis Calepwus in Dictionario , Tub verbo Attagen po-
luit, Polom nihil hac ave frcquentius habent.
XIII. BUBO, Germ. Eyle> nobis Puhicz., S o w a L in i* avis
roćturna, grandis, rapax, incolens cavernas rupium, arborum cava&rc.
ad lolarc lumen cæcutiens, noćtu, mane, & vefperi perfpicacius videiis.
Nullum est animal, inquit Aldrovandus in Ormthologa , quod tantum
præd* congerat noćtu, quantum hxc alts, potiffimum dum pullos c-
ducafc
 De Âvihus fer». ł 7*
ducat, adeo ut non fibi, fuisq, folùm, fed vcnatoribus ctiam , qui iii-
dum nôrunt làtis adferat cmolumcnti. Hi enim dum Bubo avolat ad
quærendam aliam prædam, quam depofuerat, clam fufFurantur, relin-
quentes tantum, quantum ad nutriendos pullos credunt fufficere. Non
tam proprio merito, quàrn Poétarum fcriptis Bubo infamis eft, in an-
fpiciis præcipuc publicis infauftus apud antiquos, in urbibus, aut in lu­
ce vifus, dirum oftentum. Tartari non pro ferali, fed aufpicata ave Bu-
bonem habcnt, atq; honorant; Chriftiana Philofophia auguria van*
eiïe exiftimat.
! XIV. BOTAURUS'a fono bovis Ornithologis, aliis Butio, q u o i
roftro longo in aquas immillo bubit, Ardea ftellaris à maculis Gcfhero,
Ardea paluftris vel arundinum, Germ. Rohr - dommel, Sak nobis. Cre-
fcentibus diebus vernis, calore fe intendente, vox tauri mugitum imi-
tans editur crcbrior atq; validior in lacubus, ftagnis, paludibus, qux
ad quadrantem milliaris Germanici interdum exauditur, pluviæq; pro-
gnofticum elTe putatùr.
XV. CAPELLA feu Capra, Germ. Himmel - z.iege, nobis ifa-
Łiełek, Baranek, Caprac tremulam vocem imitatur volando noćtu. C A ­
PRI MULGUS, Germ. GSifzmelcker, nobis Koz.od.oy, avis noćtur-
na, Cuculo minor, fed ci fimilis, in cibo utilis. Tale nomen indc obti-
nuit apud antiquos, quod Caprarum lac noćtu cxfugerc credebatur.
Rejicitur ifta opinio à recentioribus : Schwenckfeld ait, quamvis greges
Caprarum in Sudetis frequenriffimi fint, nullibi tamcn a paftoribus ob-
fervatum fuit, Caprimulgum, aut alias aves advolâfle, fuxifle ubera.
Strix qvioq-, noćtu volans, infantes infcftans, eadem avis dicebatur, fed
hæc sildrovando Сrc. funt fabulofa.
XVI. CARDUELIS Germ. Stieglitz., nobis Sczygiet, cardui
(èminibus avide vcfcitur, fvavitatc vocis nias commendatur, fxminx
cantus exilior, nec diuturnus. Utitur roftro & pcdibus fxpe pro mani-
bus, cavex cnim inclulus, eśćam & aquam filo appenfam in valculo
ab imo attrahit. Ætatcm ad viginti annos produxille vilus, fed tali ro-
■ftrum fingulis annis præciditur, ut paftum capere poflit. Reflelii in Vac-
mia, polt annos plurcs cxa&os in cavca, apparuit nigricans, retinuitq;
Mm colorem
274 7 R A C T A T Ü S X. SECTIO. I.
colorem, cantiüândo gratiffimè. CÆ RULEUS feu Comîx cæruleà,
'KraskÂ, à colore accepit vocabulum, avis pulcherrima, fed male olens,
formicis vefeens, ncc procul ab cis nidulans. Tempore meffis, dum
ïnanipuli comportantur in acervos, conlpicitnr?
... XVII» C 1C O N IA , Crotaliftrja, Avis hofpita, peregrina, Ріб-
tatis cultrix,Exul hyemis, Titulus tepidi temporis Petronio,Germ. Storch>
nobis Bocian, nutrit parentes confećtos fenio; tempeftate imminente
trirtior fedet, ablcondit roftritm.Nullas'Ciconias in Italia elle traditu^/-
drovandus, in Anglia rariffimas, nec nifi vento, aliove cafu delatas
Wtllughbey teftatur: apud nos frequentiffimæ albæ, cum alarum cxtremi-
tatibus atris,nidificantes in fylvis, Templorum, ædium, turrium, horre-
o ru m , arborum aridarum faftigiis. Rariores Ciconiæ nigricantes,
exceptis albidis in ventre plumis.Hæ roftra,ac tibias lutei coloris ferunt,
juniores dum cibum petunt, ftrepitum cdunt, Ardcarum voci non diffi-
milem , loca fÿlveftria, paluftria, humilia amant. Rariffimæ nigræ
Ciconiæ, roftris & pedibus rubris inftructæ, in fylvis vaftis texentes ni-
■dos. Viße in Palatinatu Cracovicnsi, Pomeraniæ, in Litvana Polefia
&c. Inteftina Ciconiarum in cibo oblata commendat Faruentinus
contrà dolores colicos, & nephriticos : axungia podagricis, &c tremulis
articulis utiliter illinitur ; cor coćfcum in aqua ut comedat epilepticus,
aquam illam in potum aflumat, Petrus Hifpanus in Thefauro Pcwpemm
fvadet: ufas carnis Aldrovando efficax in paralyfi, & apoplexia. Secun­
dum Kiranidem, a(Ta caro Ci lemel edatur in anno, præïervat à podagra,
chiragra & c: fei ad tollenda vitia oculorum afTumitur : ventriculus ex-
ficcatus atq; pulverifatus, pro maximo fecreto habetur in venenis. Ci­
coniæ undè veniant ad nos, aut quö fe à nobis recipiant, certo non
conftat. Migraturæ, a n te ,v e l port diem 24. A ugufti, convolant ad
campos aliquos, redeunt in Pomerelliam circa 17. Mardi,aut zo. Quae
äeftatc in Europa, magna hyemis parte in Ægypto, & Æthiopia degunr.
■Cùm circa Abidum eflem, ingentem Ciconiarum vim confpexi, inquit
Belloniut in Exercitation*bus Exoticis, quæ ad tria, vel quatuor miilia
accedere videbantur. Volabant illsc à Ruffia, & Tartaria, Hcllcfpontum
iransverfum denfato agminc fuperantes, & cùm fupra Tcnedum Infu-
 De Av'ibus ferii.

k m eflent, longo per anfraftus tradu Ce convertebant, donec m circu-

lam ornnes colligerentur, in curmas ftipra viginti diftribuerentur, invi-
ccm fe meridiem verfus fequendo. Hollandi novas terras cùm inquire-
rent, in Infuła quadam Maris Indici, Ciconias plurimas, menfe Janua-
r i o , confpexerunt. In Nilo navigans Radivilius D ux, Hierofolynti-
tana Peregrinationis author, magnum numerum Ciconiarum ad ripas vi­
derai, quæ ex parnbus noftris convolârunt eo, fub hoc ipfum tempus
anni, nempe menie Augufto, quo exundat Nilus, & recedens ferpen-
titm copiam maximam ad earum vićtum relinquit in campis. Hic
advertunt aliqui, Ciconias non mutare folum ob frigoris impatientiam,
( quia captivæ, exq; annofe rigidum àérem hyeme ferunt ) fed propter
dćfe&um alimentorum, id eft ferpentum, ranarum, vermium, hyber*
no tempore non reperibilium, in regionibus noftris. Caetera curiola ad-
fcrre poteft Swalbaci Dijfirtatio de Cicomis, Grmbus, Htrundimbus, ea-
rumq-, hybernaculis : mihi ipecialia exempla aliquot veniunt memoranda.
Znenæ nidum pofuerant Ciconiæ fupra te&um Templi Parochialis, il-
læq; dum ædes ligneæ Civium ignem conceperant, in Ædem Sacrant
cundem Iparferant, lacui proximo aliquoties fè immergebant totas, re-
deuntes excuticbant aquas, defenlîoni nidi allaborando. Inveftigabam
præfèns Znenæ veritatem iftius hiftoriæ, & Civis primarii teftimonio
comprobatam accepi, ante fex annos. Simile fa& um, Scbottus S. y . in
JPhjßca Curi. narrat: vifæ in patria mea Ciconiæ, quæ in Urbis incen*
dio, aquam è vicina ГоіГа hauftam identidem ore infpergebant nido, uc
avortèrent Hammam. In Majori Polonia, incola pagi Lofz.akowi~
ce, confcenlo nido, Ciconiis incubantibus ovum furripuit, celando fur­
tum, anfèris ovum fnppofuit. Monftrofam partum mas ut advertit,prac-
propcrc avolavit, diebus aliquot abfuit, fed cum numerofiffimo cætu
Ciconiarum ad nidum rediit, quæ poft aliquam moram quaft confilio
datam, irruerunt vi tota in illius prolis exiftimatam matrem,itérantes
pereuffiones, roftris vulnera, песет, inferentes. Similis pæna îllata Cico­
niæ adulreræ, :n ILlußr:bus M iraculis, & H iß. Memorabilibm a Cdfa-
rio Ürd’Htf Ctflerctenfts editis, legitur. Et Gmlielmui Parifienfu retulit,
Giconiam adultcram à tota multitudine fuilfe judicatam, deplumatam,
Mm г ас
 TRACTATUS X. SECTIO J.
ас laceratam. ^ In Pruflia rem miram in Ciconiis incolx obfèrvârunt,
ut ab iis accepimus. Singulis quadricnniis, priusqu'am hyemem fugianr,
fe in quoddam vallum pratum, ingcnti multitudme colligunt, 8c prio­
res aliarum adventum præftolantur, donee nullæ ampliùs videantur ac-
cedere. Turn colledtæ fe in ordinem dividunc, aliquot vero ranquam
Principes feparatim confiftunt. Ex numéro toto fîngillatim à quinis, vel
(ènis apparitoribus educuntur rei, Principibus oftenduntur, ac tanquam
fîgno accepto, intra ordincs reducYi, eorundsm lićtorum trucidantur ro-
fłris, aut laqueo appenduntur. Durât hæc judiciorum imago dies ali­
quot , tum veluti comitiis transaćtis, alio Гс recipiunt. Tylkowski S. J .
in Pbyßca Curiofa.
XVIII. C OLU M BA AGRESTIS Геи SAXATILIS Г а г г о п і ,
Vmago Gaz<e à colore uvæ maturæ vini, Germ. Wilde Taube, nobis
Gołąb dzjkt, siny. COLUMBA LIVI A feu Palumbus minor, Palum-
bulusApul. nobis T 'ukawkd. C O R N IX NIGRA, Germ .Krähe, nobis
Gawron, frugibus maxime inhiat, пес terræ vermes afpernatur. De ea
Aldrovandus tn Ormthologia narrat, quod nafcatur cæca, fidem mutu-
am ferver, nam cum fcmel focietatcm cum alia init, 8c alterutra mo-
riatur,quæ ci (upereft usq; ad diem ultimum permanet vidua.Pullos fu-
os omni fedulitate pafcit, idem officium in fenećtute receptura ab iis.
Cerebrum Cornicis coćtum &c comeftuni dolores capitis mitigat. Can­
dida Cornix adagii loco accipitur, dc re admodum rara atq; infolita, vi-
fa tamen efl: a Sipontino, Perotto, ôc Cnapio S. jf. Cracoviæ, ut ledere eft
in ejus Thefauro, Tub Gawron verbo. C O R N IX C INEREA vel
V AR IA , Germ. N ebel-K rähe, nobis І Ѵ г о п л , vere ac æftatc in lylvas
avolat, byemem totam propc urbes, oppida,& pagos agit.
XIX. C O R V U S Геи Corax, Germ. Rabe, nobis K ruk, clamo
sus, in parentes impius,nam confcdi fcnio non aluntur ab illo.Tcmpe-
ftatem praefagit, Ii cum fingultu quodam, diu multumq; vefpertino prse-
fertim crepufculo latrat, ferenitatem, fi contra folcm hians, manè per
arborum ramos alas extendit. N on nafei eum in Afia л Theophrafto pro-
ditum :apud nos multus nigerrimus : albus in Dania, Norvcgia, Islan-
flia* aliisq-, locis frigidioribus Polom Arćticum rcfpicientibus. Enutri-
tus
 De Avibus feris.
tus domi humanas voces imitatur, gallum cantantcra, gallinam gloci-
rantem, canem latrantem &c. cxpreffifle auditus. In fæcundis re-
gionibus Corvi gregatim voûtant, in fterilibus bini, fide conjugali nexi;.
oculos, dum animalia petunt,fodicare ante omnia foliti. Extraordi-
narium agmen Corvorum, quia aliquot millia continens fpećtatum eft
cum ftupore,an. 1705. ad Rodatyczje pagum in Ruffiæ Palatinatu. Ce­
rebrum Corvi ad epilepfiam, ova ad dyfenteriam, pulli incinerati
ad т о г Ь ц т comitialem commendantur.
XX. C O T U R N IX , Perdix nana Theophraßo, Germ. Wachtel,
nobis Przepiórka., Perdici non diffimilis,terreftris potiùs,quàvn fublimis:
reticulis implicatur, fiftuiâ ex ofle&corio faû â dum allicitur.Crebra in
aucupio, potiffimurn circa Jaroslaviam, Premisliam , Viftulam &c. in
campis tritico confitis. • Aliquæ Coturnices in Ruffia, & Podolia
ftint hirtis & virentibus pedibus, quae referente Cromer0 Polonix I. j.
afferunt Ipafmum eas edentibus. C O T U R N IX M A JO R aucupi-
bus, nobis Chros'ael, verfatur in pratis & fegetibus,currit velociter, re-
pentinoq; fubterftigio fæpe aucupes fallit, in cibo laudabilisj
XXI C UC U LU S five Coccyx, Germ. Guckguck, nobis Kukuł­
ka, Kukawkâ ,-Gz.egz.ołka, à Гоno vocis, id eft, cuculatione nomen
accepit, ubiq; gentium reperibilis, fi Novum Orbem , & Æthiopiam
cxceperis, Alvarez.ii aflertionc. Volatus brevis, interrupts, humilis, ideo
Milvorum fcapulis putatur fufcipi, ne deficiat. Incunte vere apparct, in
ortu caniçplæ, & hyeme occultatur, intràq; rupium, arborum cava,
pennas mutat. In aliarum avium, præcipué Currucx, Palumbi, Luteo-
læ &c. nido, fua collocarc ova traditur ab Ormthologis, præfcrtim A l -
drovando, fuse induftriam hanc enarrantc. Frigida corporis conftitutio,
bÆliano in caufa eft, quae nee incubarc, nec pullos valet excludere. Sunt
( inter quos Oppiams, Avicenna, Albertus M . ) qui dicunt Cuculum
ova avis illius, in cuius mdum importât fua, abfumere, fuppofitis pro-
priis avolare , fed hoc negatur ab aliis. Pullus dum educatur ab aliéna
jnatre, faporis grati eft Artftoteli, opinione Plinii, nulla avis fvavitatc
carnis comparari poteft cum illo jam volare potente. Datur utili-
ter Cuculus fcbricitantibus, paroxifmi tempore, medetur cpilepticis,
Mm 3 ultus
*78
T R A C I A T U S X. SECTIO /.
uftus commcndatur calculofis. C U R R U C A , Alberto Andithfa^
Hypolais, Pafler fepiarius, Germ. Grafz.»mck, nobis Piégz.0, , Lufciniae
iimilis, fed eâ minor. Cuculus ( ur fupra dićtum ) in ejus nido ova fua
reponit, quÆ ipia fovet ac cxcladir.^.
XXII. C Y G N U S live Olor, Germ. Schw an, nobis Labet, aqui
maxime delećtatur. Semel tantum in anno fæmina ova ponit m agn a,
oblonga, tefta folida obdućta. Caro in cibis laudata apud vetercs, recen-
tiores nigram & duram (forte quia annofa adfertur) accufant Pulli Cy-
guorum , juxta Schrödentm, coćti in oleo, addità medulla C erv i, poda-
gricis profunt: adeps cum vino tollit lentigines: pellis obfita plumis tc-
nerrimis colicos juvat, S< ftomachi vitio laborantes. Cancre Cygnos
negat Luctanus, A thennus, Plinius &cc. affirmat Plato, Aristoteles, Py­
thagoras, Paufania*, Socrates, Cicero, Sensca, unk cum Pôétis Græcis
atq; Latinis antiquioribus. Ex recentioribus, cantùs olorini teftes lunt
Jldeliffits & Schedms, qui in Tamefi circa Londinum cantantem Cy-
gnum audiverunt. Eandem modulationem Pentaftxs in lacu Mantuano,
Roßorph’Ms in T raćtu Nidrofcano ad littus maris, fummo mane excepic
auribus. Norvegus Studiofus juramento confirmavit Wormio, fe ad m a­
ris littus, infolitum & fvavidimum m u rm u r, fibilis ac fonis jucundiffi-
mis perm iftu m , à congregatis Olotibus proveniens, accepifle auditione.
lta fe rem omninö habere, teltis ego inquit Barthoiims in Differtatione
de Cygni A natom ia, ü - Cantu, qui ôc meis auribus, canentem audivi,
obfervaviq; diligenter, ferè non cancre, nifi tempore v e rn o , quo fepe
in littore maris noftri Hagefhedani & Holbccani, trecentos fimul con-
cinentes, vel potiùs inconditum ftrepentes drenfantesq; percepi, rcliquo
curiu anm ferè mutos, per fluvios, &c maria noftra fern adverti. Ean­
dem Cygnum funebre carmen fîbi occinere plurimi credunt atithorcs.
Glores canerc (oliti funt, præcipuè jam m orituri, ait A rißoie’es H iß .
A n im a iu m l. 9. c. 12. & cùm quidam in Mari Africo navigarent, mul­
tos canentes voce flcbili, & mori nonnullos confpexere. Caula affigna-
tu r , quia habent optimum fanguinem, qui urgente morte, ad cor de-
fendendum fè recipit à quo vita procedit. Falso narratur hic cantus fle-
büis,fenlu P lm iï tn H iß o n a N atnralï. minus verilîir.üis vidccur IV:Hugh-
 De А ѵ і Ь ш ferif. 179
bejo in Örntthologia: à Scaligero, aliisq; explodkur ifta narratio: figmen-
tum eft L&vino, Cerda, Sperlinge in Zoologia, nam triftia ас tacimrna
ante obitum funt animalia. ;.,In Pruffia, inter Helam &: Puckum ,
Balthico Mari Cygni non pauci innatant, vere atq; autumno: vifitant
quosdam lacus viciniores eidem mari, manfvefafti detmentur in ftagnis
feu pifcinis majoribus,,
XXIII. CYPSELUS five A pus, Turner0 Hirundo Templorum,
Germanis Kirchen-schwalbe, nobis J e r z y k , capite lato, coUo bre-
viffimo, rićhi amplo, alis longis, cruribus hirfutis, brevibus, adrepen-
dum potiùs, quàm infiftendum natis. Volans infeĆla capit 8c edit, ocu-
lorum acie valet. Nulla quies illi nifi in nido, quem ponit in cavernis,
atq; muroram foraminibus. Fætus alitis hujns in æftimatione apud nos
nulla, propter frequentiam, Bononiæ, inquit ‘J onßonus in H S l. A viu m ,
caro emitur. Cyplelos Cromerus Polom л I. 1. adjungit Hirundinibus im-
mergentibus fc le in lacus, & pifcinas, ante hyemis initium.
XXIV. E R 1T H A C U S , Phamicurus Flinto, Rubrica Gefnero,
Rubecula & Ruticilla Gaz.a, Silvia aliis,Germ. Roth - kelchen, nobis
G il, form am & colorem mutans cum nomine. Æftate loca deferta pe­
tit, ad autumni finem rubedmcm pećtori indii&am tenet, oppidis, pa-
gis approximat. Enthacus juxta M a ß m u m m Speculo V erit at is occulta,
Jttundt in Novo Fhyficл Lum m e, Charlet. in Onomafhco TLoico, confor-
tem in eodcm fecum faltu vix fuftinct.Undè proverbium natum, unum
arbuftum non alir duos Erithacos. Alii non elle fie iolitariam hanc ali­
tem tradunt, nec ex natura plurimùm contentiofam, adducuntq; txpc-
ricntiam.
XXV. FALCO à falcato unguium hamo didus, Gracis Capys,
Germ. Falck, nobis Sokol, avis ex Accipitrum genere, cum Aquila non
tam V i , quàm agil'tatc certat, Ardeas aggreditur, Anates fortiter per-
fequitur. Quotics praedam habere dcfiderat, tones in fublime celeri vo-
latu fertur, dein compofitis ad pećtus unguibus, non recta, fed obliquâ
delcendens lineâ, adeo gravem içlum infiigit, ut avis in terram décidât.
Varii Falcones liint, albi, nigri, rubri, т о ь и п і, arborarii, gibbofi, hy­
brid«:; л Bellonio in trcs dalles pamti. lu Podolia, Roxolania, Mi­
nore
 TR ACTATVS X. SECTIO I.
йоге Polonia сігся Leloviam &c. Falcones nidos habent rapibus impo-
fitos. FA LC O SA C E R , qui & Britannicus, Ælyus, Aeriphilus
Аѵісеппл, juxta Jonßonunt in H iß. Naturali de Avibus, reperitur apud
Tartaros, Mofchovitas, & in Polonia, in qua Maximilianus Cæfar per
fuos exploratores comperit imponentes nidos arboribus non proceris.
FA LC O A R B O R A R 1US Alberto, Dendrofalcus Gefnero, Germanis
Jłanm-falck, nobis Kobus, nidificat in arboribus; jucundum fpećfcaculum
exhiber in conflićtu cum Moncdulis.
XXVI. FiC E D U L A , Germ. ÏV'ùftling, nobis Figoiadka.Ticc
la 'a ficubus, quibus vefcitur dićta, quanquam & uvis &c. pafcitur; со.
lorem poft autumnum & nomen mutat, Melancoryphos appellatur.
Litvania abundat avibus, inquit Miechovita in Sarmatia Europaa, Fice-
dular, quamvis illinc non adfint vineæ, advolant,impinguantur, eduntur
cum fvavitate.J ‘ FRINGILLA five Frigilla, Germ. Buch-finck, no­
bis Zieba, à frigorc vocabulum dcrivavit, vel quod frigus prænüntiat,
Yel in frigore gregatim advolat,cantat, æftate Tub umbra arborum vivir.
Ajunt nonnulli volucrcm iftam tanto fieri lvaviorem in canendo, quan­
to minus videt, ideoq; extæcatur fxpe in caveis. Aucupes quuq; earn
in obfeuro loco conlervant, propter alias aves ad retia alhciendas. Va­
rias Fringillarum fiint fpecies, fed excedit alias magnitudine Fringilla
montatia feu Aurivitis, Germ. W ald-finck, fine cantu. FU LlC A
five Fulix, Phalaris Гаггопі, Mergus niger Alberto M . Germ. Taucher-
lein, nobis Łyska, à colore fuligineo dićta,ex Anatum genere avis aqua­
tics, macula albâ in fronte infignita. Cor ejus utile in epilepfia.
' XXVII. GALBULUS vel Galgulus A ldrovando, Galbula Ge­
fnero, aliis Chlorio, Vireo, Luteolus, Oriolus, Picus nidum fuipendens,
Germ. Gelbling, nobis Wywtelgó,, W ilga, m toto corpore coloris flavi,
exceptis alis, dum ell adultus, junior vircicentis^Galbulus Aldrovando
idem cum Ićtero, qui ićtertim, feu regium morbum fanarc traditur À
Plinio, fi fpećtetur. Artificiosè fufpendit nidum in arboribus, quem
• Aldrovandus apud lé habitum delineavit, atq; delcripfit in Ornitologia
verbis lequentibus. Imitabamr nidus ifte fciitellam, rotundus & conca-
vus, ex cannabinis filamentis confećtus, totus fuperiùs ramo nucis an-
nexus
 De A vibus fe r is.

nexus. Infpicienti, artificium ejus non apparet, aft exam inanti, nihil in-
geniofius ab ave racionis experte confici videtur polle. E j u s m o d i e n im
n id u m , liem p c rotundum fabricare v o l e n t i , r a m u s erat per militas a rb o ­
res quæ rend us, ad inferendam figuram hemifphæricam i d o n e u s , fcili-
cet bifurcatus. N e q ; hinc totum depcndet artificium, c ù m lo n g é maj us
fit in applicatione cannabis ad ramos , etc n im tarn ingeniöse ipfis cir-
cum volvitur, ut non ab ave, fed h o m in e faćtum exiftimes. Sed n c c h o c
etiam mirum v id e b itu r , (i q u o d jam dićturus fum audieris, & perfcru-
tatus fneris, q u o m o d o nim iru m ifta nidi cavitas dependens deorfum in
à e r e , quatuor pullos, eosqj latis m a g n o s fuftinere queat? quando tota,
ut d i x i , ex præparata cannabe atq; fatis flaccida confiât. Q u o d itaq-, in-
co n v e n ie n s ne accideret, avis h o c paćto pro fpex it, filis quibusdam cras-
sioribus nidum extra m u n iv it tam egregic, ut graviori ponderi par elle
queat. P o f t r e m o in nidum acute а с induftrie fcftucas i n g e f f it , gnara
n e m p c cannaben pullorum un gu ib u s curvis co n tin u o adhæfuram. Ar-
tifex hæc ingeniofa nidi, incolit etiam noftras vaftiores lylvas, datura
fpećfcaculum curiofis naturae indagatoribus.
X X V I II . G A L L 1N U L A A Q U A T I C A Ornithologis, T r o c h ilu s
*Jumoy à pedum e d e n t a t e , qua v a l e t , aliis G lareola, G e r m .W a ß er-
hun , nobis Kokofzka wodna,, roftro rećto, m odicc flexo, cruribus o b l o n -
g i s , canda brevi. Circa fiuvios & torrcntes verfatur, ventriculus ejus
co m m en d a tu r inafthmate,cineres vlcera vetera fanant,& fiftulas. G A L -
L 1N U L A N O V A L I S M I N O R , G erm. Brach - vogel , nobis Siewni -
c z J l a , Siewka, >Sieyka , avicula in agris circa f c m e n tem apparens. Galli-

nularum dantur plurima genera, m agnitudine præcipuè & coloribus di-

fcreta.
XX IX . G R U S , Germ. Kranich , n ob is Zoraгv , avis migratoria
c x una regione in aliam: efca illi fruges, & herbæ. Singularia de
Gruibus slnfioteles H iß . Anim alium I. S. c r 9. tradidit: Grues m ulta
prudenter faciunt, loca enim lo n g in q u a petunt c o m m o d i gra tia , & v o ­
lant alte, ut procul p rofpiciant.D ncem etiam habent, & e o s q u i clament
difpofitos in e x tr e m o agm ine. D o r m i u n t altcrnis pedibus infiftentcs, &
capite fubter alam c o n d i t o , dux detećto capite profpicit, ut q u o d fen-
Nn ferit
 TRACTATU S X. S E C T I O L
ferit voce prodat. Alii narrant cum Plinio, quod excubias more prorsùs
caftrenfi ncćte dividant, in aéra fe Гс fublevent pulchro,eoq; militari or-
dine. Celebris eft narratio,eafdem migrantes è Cilicia, & Taurum mon-
tcm Aquilis plenum volentes transmitrere, lapillis in os fumptis cohi-
bere vocem, noćtu fuperare periculofum locum, falle re Aquilas, fed hæc,
jiriflotelis fenfa in Hiftoria præfata, funt aliéna à veritate. Quæ
de pugna Gruum cum Pygmæis, ab A rißotele, Flim o, Philoßrato , cæ-
terisq-, prodita, incetta elle Strabone cognofcuntur. Miratur IVoffius in
N i l i , С?" aliorum fluminum origine, tam ferio An&otelem affirmare
pugnam Pygmæorum cum Gruibus. Si q u is,in q u it, totam pervadat
Africa, nullas vel Grues, vel Pygmæos inveniet. Attamen, ut folent com ­
menta non de nihilo fingi, certum eft ultra Nili fontes, multos reperiri
N a n o s , qui non cum Gruibus,(edElephantibus perpetuum gérant bel­
lum . Præcipuum quippe eboris commercium, in Regno Magni Maco-
c i, per iftos tranfigitur homunciones, qui proprio vocabulo appellanrur
Jldimosy aut etiam Backebacke. In fylvis habitant, & mira dexteritate
Elephantes fagittis conficiunt, carnibus vefcuntur, dentes verojagis
vendunt, illi autem Congenfibus & Lufitanis. Pufillo funt corpore, ca­
put tarnen his, ut cæteris Nanis, eft prægrande. Complures cjusmodi,
&c Lu fi tani affirmant fe vidiffe, inter ftipatores Regis Lovangi. Addućtus
A Jdrovandus a Sfer Iingo in TLoologia Phyfica ait, cùm pygmæos dari
negem us, Grues etiam cum illis gererc bellum negamus, & tam perti-
naciter negabimus, ut ne jurantibus credamus. Multitudo Gruum
in Majori Polonia datur circa Goplo lacum, Notes fluvium, Kcynia op­
pidum, Ъогагѵіса pagum &c. in Volhinia circa Oftrogium &c.in Podo-
lia fparfim: in Varmia propc Vartenburgum, Reflelium &c. in Palati-
natu Pomeraniæ circa villain Niezjirawia> ubi nonnullæ hyemem agunt
inter paludes frigore non adftrićtas. Litvana Polefia impletur numero-
fïffimis gregibus alitum earundenjj, quæ è conftrudis inter paludes ni-
dis educunt prolem: ne autem depafcantur in agris fagopyrum, rurico-
læ fedulo excubant in tuguriolis. Cicures fadæ, ad fibilum, vel fonum
fiftulæ, fubfilire, fubvolare, circularem chorum quendam ducere, na­
n os, & p u c r o s acrius perfequi nôrunt, reli&is aliis grandioris ftaturæ.
A volant
 De Avibus ferii.

A volant catervatîm a n o b îs in a u tu m n o , o p in io n e aliq uoru m , ftationem

habituræ iti Æ g y p t o , L ib y a , Æ thiopia: verno rempore remeant, quia
arftuofa n im iù m loca fugiunr. A d ufum m e d ic u m caput Gruis atq, v c n -
tricuLus c u m c o n t e n d s o m n ib u s exficcatur, pararur pulvis, qui infpcr-
fus n o n m o d o c a n c r u m , fed & alia ulcéra dira curât. P in g u ed o auribiis
inftillata furditati m e d c tu r , fel prodeft oculis.
XXX. H A L I Æ T U S feu Haliæctus, A qu ila m arin a , Aquila pi-
fcium , C o r v u s pifcator, Germ. F i f ch -'Adler, Illy riis n o b is O -
rzjet morski , Oforia , major M ilvo^ fert roltrum paulo minus aquilino,
vcrticcm a l b u m , o c u lo s in m e d io n ig r o s , in ambitu aureos, cerviçcm
m a g na m & c r a flà m , ałas fu (cas, caudam latam. Ex Aquilinis pullis ali-
q u is à pâtre degenerat ( inq иit Dinothus de Ammalibns ) ex eo fit Haliæ-
tus, ex h o c n o n Haliæti gignuntur lcd P h æ n æ , e x Phænis Milvi & c.
Haliætus n o n folùm propc mare moratur in P o m e r e llia , fed & ad fla-
тигд Prypec,Ptna crc.PokfiXyubi e x alto fe librans,in aquas præcipitans,
pifces prægrandes rapit. ;
XXXL H 1R U N D 0 , G erm a n. Schwalbe , nobis J a sk ó łk i , m u l­
tiplex eft. H I R U N D O D O M E S T I C A cum ventre a l b o , macula
rubra in g u t t u r e , c u l i c e s , mufcas, volando capit, nec apibus parcit: di-
c m prænuntiat, dormientes excitât, nidum in ædibus elaborat figura le-
micirculari. H I R U N D O A G R E S T I S five ruftica, m inor priore, nihil
rubedinis habens. H I R U N D O R I P A R I A , Ripariola, H irundo
m i n i m a , nobis Grz^ebielucha, ripas flu m in u m in h a b ita t, undc & aqua-
tica dićta. H I R U N D O M U R A R I A f e u S a x a t i l i s , Apus, non q u o i
«leftituatur pedibus, fed q u o d n o n m u ltù m utitur iis: nidum mûris af-
figir,vel rupibus. Alia, de hac H ir u n d in e,q u æ eadem eft cum Cypfe-
Ip , dićta fub n um . XXIII. T o r u n ii, an. 1709. ex matre confveti
■colons, natæ funt in uno nido très Hirundines albæ .D e (îm ilib u s Con­
form s in H iß . A n im a lS ç riplïile m ihi videtur. Calillîi H ir u n d o c ù m
palïerem initio veris præoccupantcm nidum non valeret ejicere , ftrido-
rc (ocias mulras c o n y p c a v i t , quæ advolantes, Into, qu od ore gcrebant
fingulæ, nidi foram en o b l l r u x e r u n t , palier inclufus & fuffocatus. Spe-
â â r u n t h un e agendi m o d u m contra aggrcfloren^duo Viri e x R e lig io n c
*h N n 2. Soc.
*s+ TRACTATUS X. SECTIO T.
Soc. J E S U in C o ll e g io , ftatim q; aliorum m u lto ru m notitia: porrexe-
rnn t. Simile f a d um , referente Jonßöno, Schotte , A d afen; о in Speculo / •
maginitm V zritatis occult* , Coloniæ olu n eft vifam. A d v e n tu m
H in m d in u m Æ q a m o â i u m V ernum , A iuum nale rccdTiim defignat n o ­
bis, habec enim quodlibet tem pos anni alitem fu a m , a qua indicatur.
Ideo autem , inquit Bodinus in Theatro U niv.rpe N a i u r ^ fub Æ q u in o -
d i u m A utu m n alc ab e im t, ne fpirantibus C o r is , qui fole S corpionem
ftibeuntc flare in c ip iu n t, ab im bribus frigidis pereant. A d mariti*
m as oras ferun tur illæ g re g a tim , ac totos fex menfes, fub altis rnpibus,
p ro m o n to riis mari im minentibus,delitefcunt, m utuis complexibus cohæ-
rentes. D ep re b e n d c ru n t Maris Balthici accolae, &c pifcatores, H irundi-
n u m c u m u lo s , d a m Succinum fub rnpibus legerunt. M aritim a enim
loca Temper te p efcim t, atqj interdum tem peftatibus incalefdm r, n am
ferè Temper mare vends ag itatu r, agitatum intumefcit ac fervet. N o n
om n cs tam en ad maris rnpes, faxaq; avolant, fed nonnullae alia q u # t
ru n t receptacula. N o ta res in P o lo n ia , & pifcatoribus tr it a , qui
dnm hyb erno tem p ore, glacie f e d a , retia ad pifcandum fundo co m m it-
t u n t , поіг infrequenter umà cum pifcibus convolutas in g lo b u m Hirim-,
dines e d u c u n t, mira q u ad am induftria, ita innexas u n g u ib u s , u t vix
adinvicem feparari q u e a n t , quas fopitas, & veluti fem im ortuas u b i hy-
pocauftis in tu lerin t, e x paulatim , ficut ex alto q u o d am fopore vigiles,
fe m overe, paulo poft quo q ; vo latum attentare feruntur. O m n e s tam en,
ante tem p us conftitutiim lis à natura, e x tr a d æ vitam n o n continuant.
Kircherus M u n d i Subterranei I. 8. f ą .Schottus Phyf. Curio. Parte i .
Cromerus Роіопіл I. i. Vulgaris eft ap u d P o lo n o s opinio de H iru n -
dinibus in cu m u lu m hyem e conglo b atis, e g o , ait Cnapius S . J . in T h e-
fa n r o , quia hujus narrationis oculatum teftem habere non potu eram ,
leq u o r A n ß o te le m , q u i in H iß . A n im a l, tra d it; H irundines vicinas
calidis locis, hyem e ad ea m i g r a t e , rem oras vero condere fe in cavis,
6c anguftiis convallium . O p p o h tu m experientia magiftra docer,
K ir c h e n , C r Cromeri d i d a confirmans. Primus pilcator co g n o m cn to
M r o z . G raudenti in P ruffia, H irundines concatenatas centum & lexa-
g in t a , с Viftulæ proluvie g la d e t c d a , retibus craxit : Iccundus pifcator
de
 De Avibus ferit. **S
de Cé'htinenfi lacit Capiraneatûs Tncholienfis: tertius de lacu Valcenfi
Palatinatûs Pofnanienfis: quarcus de lacu Czjirne Capiraneatûs CHîecen-
fis, quintus de ftagno feu pifcina majore Bcłziccnfi Palatinatûs Lubli-
nenlîs: fextus de lacu Capiraneatûs Borzechovienhs: feptimus de laca
Charzykowy Palat. Pomeraniæ : uôlavus de lacu prope pagum Graz.a-
wy 111 Terra Dobrzinenfi : nonus de lacu parvo villæ Shape Palat. Cul-
menfis: dccimus de ftagno ad Skrz.efz.ewo : undecimus ex lacu ad vil­
lain Godźifz.ewo Palat. Pomeraniæ; duodecimus ex ftagno Jvanovicen-
fi Palat. Califfienfis: decimus tertius ex lacu Eberteuch Varmienfi: de-
cimus quartus de ftagno Breh Palat. Sandomirienfis, an. 1720. Martio
menfe, eduxir Hirundines, alis ad alas, pedibus ad pedes, roftris ad ro-
ftra, implicatas. Et ex puteo pagi Tur diftantis duobus milliaribus ab
oppido Ratno, in Litvana Poleiia, Hirundo hyeme eft extrada hydriâ,
illara vaporario. Hæc, partim ab auritis, partim ab oculatis reltibus
aliquot, accepta refero. Non omnino aves praedićbe emoriuntur, aft ob-
rigefcunt frigore tantum , quo (pluto in hypocaufto, vira: produnt indi­
cia. Quod vero non fentiant, nec moveantur, ex pertinaci ac diuturno
provenir fomno. Nutriuntur etiam tune concreto 8c indigefto humore,
qui jam anrea ex avidiùs ( provida inftiganre narura ) fumpro cibo or-
tum habebat, quem humorem, ob caloris parvitatem,tardiùs folent ab-
fumerc. Domefticæ Hirundinis pulli in cibo fumpti epilepticis pro-
funt, & colico dolore laboranribus. Nidus extrinfecùs impofitus, auxi-
lio anginæ eft, iftui viperino, & rubedini oculorum. Cinis Hirundinis
agreftis feu rufticae ex aqua calida potus fuccurrit uvulæ inflammatae:
cor morbo comitiali, languis lub ala dextra extra&us oculis confert.
XXXII. L A N 1US M A JO R Gtfnero, Germ. F тсken-Hab/chtt
robis Srokos. Diierz.ba, à crudelitate in aves, quas devorar, volucrum
interfećtor eft dićtus. Hic dum efurit, affigit lè alicui arbori, & quad
opem implorans clamitat querulus, tum convocatas aves minores, aftu
cjusmodi, ad песет rapit. Varium genus Laniorum, ab Aldrovande
Ornithologie l. 5. exponitur. LA RUS FLUV1ATILIS feu Gavia, Ge-
fnero Pilcator, Germ. Fisch - weih er, nobis Ryba w , avis ex genere
{»lice vivcnüum, clamofa, parum quiefeens à volaru. Gênera quaruot
N11 j Larorum
 TR А СТА TU S X S E C T I О 7,

L arorum recenfet AuElor Polonus anonymus de Avibus>mz)\\$>iri\tA\ocrtl

m i n u s , m i n i m u m , c x viridi rubens. L A R U S M A R I N U S , Rybitw
morski^ albus to tu s , fi excipias p lum as Tub alis pullas. A pud accolas M a ­
ris Balthici & H a b i , vocabulurn M e w e i n v e n i t , forlan c u m H ir u n d in e
marina, e ll avis c a d e m . In ufii h a b et Оg r e Оç a tim v o l a r e , n u n c maris flu-
_

«ftibus le c o m m i t t e r e , n u n c ad litto r a , p r a ta , &c agros defeendere, qu ie-

tis captandæ causa. L A R U S M I N O R , n o b is K u lik , æftate v e r m i-
c u lo s e x aquis e r ip it, in a u t u m n o in agris m o r a t u r , frequentiffim us ad
V iftulæ ripas protenfas à N e o - C o r c i n o ad Baranoviam & c.
X X X I I I -. L I N A R I A GefnerO)aliis Linaria f l a v a ,G e r m . H an fflm gy
n o b i s Dzjwoniec , Konopka , fonorè o c c in it. L O X I A Gefnero , T r o -
g o n Dalecampio , G erm . Crut z, - vogel , n o b is Krzywonos y id eft, C u r v i -
roftra à roftro, contra o m n i u m a v iu m m o r e m , ab utraq; p a r te ,r e c u r v o ,
a c u t o , r o b u f t o , nuncupata. E a d e n v a liq u ib ü s C rucifera, C r u c ia t a , quia
rpftri e x trem æ partes iii C rucis m o d u m funt decullatæ. C o l o r e m q u o t -
annis liс m utarc traditur, ut n unc in v i r i d e m , n u n c f l a v u m , n u n c ru­
b r u m , aut c in e r e u m , vergat. S e m i n e cannabis, nuclcisq; a b ie tu m vora-
ciffim è pafcitur. H y c m e d u m cæteræ aves o b m u t e f c u n t , c a n i t , æftate
canen tibu s aliis file t, &c h o c Aldrovando videtur in lo lc n s in hac alite,
i n Italia, A n g l i a , H e lv e t ia , rarior eft, frequens in R e g n o n o f t r o , m i-
riiiq*, c o lo r e h y e m c rubens. C a r o lllius c a lc u lo f is , 8c a r th eticis.co m -:
ynendatur. Q u o d aqua in vafculis p o ta to riis, cui roftrum fæpius i m m e r ­
f i t , m o r b i caduci infultus c o é r c e a t , Schwenckfeld M edicus Hirfchber -
genfis p r o b a t e x p e r im e n to .
* XX X IV . L U S C I N I A feu P h i l o m e l a , A e d o n , A credula, G e r m .1
N a ch t гg a l , n o b is S ło w ik , te m p o r e v e r n o ,d ie b u s q u in d ec im , to tidem q ;
hoćfcibus, d u m f e m i n a in c u b ât o v i s , perpetuô caiitare traditur. Svavi-
tatem v o c is Phnius H i ft. N atur alts L 10. ita deïcripfit. T a n t a v o x ta m
parvo in c o r p u fc u lo ,ta m pertinax fpirirus. D c i n d e in una perfećfca? mu-
ficæ fcientia, m o d u la tu s ediiur ( o n u s , & nunc c o n t in u e fpintu trahitur
in Ion g u m , m in e variatur i n f l e x o , nu nc diftinguitur c o n c i l b , copuLtutf
i n t o r t o , promirtitur r ev o ca to , infnfcatur ex intfpłnato-: interdiinr 6t\
ipfe fe c u m m u r m u r â t; plenus g r a v is ,! a c u t u s , c r e b c t ,- e x t e n f u s , л Ы
vilum
 D e A vibus fer is.

vifiim eft,vibrans, fummus, médius, imus. Pullis, fîmul atq; nafcimtur,

viam canendi aperit, eosq; diligentia maxima inttruit mater & 'magi-
ftra. In paluftribus locis, relaxante inftrumcnta vocis humiditarc
nimia, minus eft vocalis: in Hifpaniola, & Infula S. Joannis,nunquam
à cantu cellar : in Regno noftro circa diem i f.Junji filere incipit. Im-
plentur ferè ubiq; fylvæ, nemora, pomaria, frequentiâ Lufciniarum, ex-
traordinarius ramcn exiftit earum numerus, inter Torunium & Gcda-
n u m , ad ripas Viftulæ opplctas arboretis.
XXXV. MERGUS’ FarroniyGcrm. Taucher, nobis Nurek, Anati
fimilisj longo collo & cruribus, ut plurimùm narans,læpius fe mergens,
prædæ quærendæ causa; Eadem avis, aut congener ei,appellatur Colym-
bus Геи Colymbas ab Ornithologis, Urinatrix a Gaz^a, quia ferè Temper
natat, parum volat, pedes caudam verfus fîtos habet. \ Merąi ordi-
nariè coloris cinerei in Polonis Provinciis, in Litvana Polefia &c. albi,
& nigri: ibidem aves, ex Mergorum genere cincrc« & criftatæ, Kozjy,
aliæ verficolores, Szlacharze, denominatæ.
XXXVI. M EROPS AriftoteU, MeMophago Junie, Apiafter
Ga2i£y Apiaftra Servio, Florus Gefnero, Germ. Bienen- w olff, nobis
Z otnJi, cpjoris flavefcentis, vefeitur avide apibus, longiore lingua traćtiy
de alveari: pullos ne capiantur, de loco ad locum fæpius transfert. Hi, ut
primùm adoleverunt, non fibi tantum, verùm & parentibus alendis in­
tend ( ait Anftoteles l. 9. ) repaid mit gratiam. Fel Meropis, cum melle
& fucco rutæ, fuffufioncm oculorum fanarc dicituç. ' MERULA,
Germ. A m fel, nobis Kos, juxta Aldrovandnm triplicis fpeciei, mon-
tana, torquata, & faxatilis. Nigra plerumq; verno tempore can it, poft:
Solftitium æftivum tacet, iylveftria loca & umbrofa amat, humanos fl-
bilos, & cantilenas imitatur edoćta. Caro ejus comefta torminofis pro-
delîè fcribitur.
XXXVII. MILVUS feu Milvius, Germ. Huner- dieb, nobis
Kania,, ex genere Accipitrum, rapax, maxime infidians pullis galliiu-
ceis, & anferinis. Major idemq; niger robuftus eft, rufus rcgalis dićtus,
minor coloris rubei. Milvus incineratus podagricos, & epilepticos,fan-
guis cum umca mixtus atq> impofitus item podagricos, pinguedo do-
loribus
J§3 rH JC TArvSX.SV.C TIO . T.
loribas articulorum afflićtos Гоіашг. M O N E D U L A , Germ. Dohle,
nobis Kawka., Кагѵл, ex Graculorum genere, clamofa, coloris nigri,
permifti cinereo, loca plana am at, in mæniis, turribus nidifîcat. Neo-
Corcini duæ candidæ natæ dum extrahuntur unco de nido,diver(àm ex-
pertæ (ortem, una vulnçrata ferro non vixit, altera fpccfcaculo crac Cra>
covkr, an. 1705. Applicata externe eadem avis dilTblvit fcrofulas & tu-
mores. M O T A C IL L A , Codatremula à mota caudæ, GinclusGræ-
cis, Germ. Bach - ßeltz.e, nobis PliÇzJk.0, , Trz.eśiogonek, circa decurfus
aquarum cinerea degit^. hinc & Palier aquaticus denominata: flava mi­
nor campos &: agros amat. Avis iftius pulvis potus laudatur multum
л Faventmo, Cr M a fa , contra veficæ calculum.
XXXVIII. NIVALIS AVIS Olaa M .Z r G e fn e r o , PalTcr hy-
bernus aliis, Germ. Schnee -vogel, nobis Smegułó,, Smei.mcz.kd, fuper-
nè coloris ravi, infernè albi. De ilia Heirat in Theatro Рглсір. Urbmm
air: mirum eft, quod in folo ferè Lovicienfi Territorio, aviculam раіГе-
re non mulro majorem, quam à nive Sniegulam Poloni appellant, efu
perivavem reperiri ajunt, quæ cum nive fimul advenir, 8c dilparet cum
hyeme. Antiqua hæc eft narratio, defumpta ex Cromert, e r Staro-
volfcii Polonia, in qua uni Lovicio Aves nivales attribuuntur. Paueio-
res in Varmia, plures in Pomerellia circa Puck, Sw arzew o Cr с. quo
dum advolant in Novem bri, coloni fumunt præfàgium hyemis tempe-
ftivx, fimulq; rigidæ. N O C T U A M A J O R , Cecuma Ifidoro, Ci-
cunia Feßo, aliis Cecua, Germ. N a c h t-E u le, nobis Sowo., tempore
noćtis vociferatur, volat, venatur. In -Crcta nafci earn Plinius negat, in
Helvetia: Alpinis regionibus non inveniri Stuffius tradit: apud nos cre-
bra. N O C T U A M I N O R , Noćtua aucuparia, Scops Plin ii, ex
Noćtuarum genere minim a, nobis Sowka,, qua aucupes venari folent
alites varias convolantes.
XXXIX. O N O C R O T A L U S Plinio, Pelicanus Bellanio, Л 1*
drovandoy T ru o Feßo, Germ. Schnee-g a m ,nobis B ak, Ruffis Baba3 ex
defcriptione Zahn in Oeconomia Mirabili M undi, collo, cruribus, pedi-
bus, fimilis C ygno, roftrum habens longunv, rubeutn, acutum, in ex -
tr e m i ta tc in fta r h a m i r e c u r v u m . S u b ro ftro te n e t faccu m p r o tu b e r a n -
te r a
 De Avibus ferh.
tern feu îngluvicm. Magnitudo, 6c laritudo eft fiipra Cygnum , linguâ
caret, obvium quemq; pifcem cciam librarum quinque ablorbet,vtccm
edit terrificam, inftar ruditûs afini, aquæ, vel limo infixo roftro, quod
dormiendo ad caelum erigit. Receptaculum Tub mandibula tant;e
capacitatis elle tradit y onßonus in 7 haumatographia Natur a li, ut ingen-
tis ftaturæ homo ocreatus, pedcm ad genu in fauces immiferit, exeme-
ritq; inoffenfum. _ Singulare in hac ave obfcrvavit -Aldrovand’U
citatus à Willughby in Ornithologia, quod olla pelkicida, folida, caren-
tia omni medulla habeat,afperæ arteriæ bifurcatio îtiediu ferc ventriculu
fuperemineat. Incolæ Aftracani Onocrotalos cicurare, pifcatum e-
ducere, magna cum voluptate, folent. Pifces enim , quorum jam inca­
pax ventricuius eft, in conditorio illo collari repofitos,futuræ fami con-
fèrvant, eosq; inde domini, fæpe adhuc anhelos &c. palpitantes, levi con-
cuffu, exprimunt. E x Rébus Mofchoviticis ad Seremfs. Magnum Hetru-
гіл Ducem Cofmum I I I . Onocrotalum volucrem peregrinam vocat
Kircherus in A rea N o e, Europæis haud notam, audio tarnen ( inqiiic
idem ) in fÿlvis Poloniæ, & Litvaniæ fubinde reperiri, fàcculo magna:
capacitatis, pifces, aliaq; animalia capta, in ufum vi&ûs recondentem.
Subfcribunt plures Kir сherо , & quod in Volhinia, ultra Potonne wielkie
Crc. ad ftagna ampla verfètur hæc avis, fub nomine Baba, oculata ad-
ferunt teftimonia. Advolaverant Onocrotali aliquot & ad Ravenfem
Palatinatum, ubi prope pagum Rylsko, unus eft radius plumbea glande.
XL. OSS1FRAGUS Gefnero, quod о (la ceraforum frangat, <ЗГ
eis pafcatur, Caryocatećtes, Nucifraga aliis, Germ. N u ß ■hacker, nobis
K lesk, Grabotusk, Ruffis К oß оhrу z.. O TIS Græcis, Tarda Ißdoro,
Biftarda Albirto, Germ. Trapp, nobis Drop, corporis mole grandis] in
volando tarn fegnis, ut nonnisi poft faltus, altera tertiaq; vice repeti-
tos, с terra fe liiblevet, unde non raro evenit, team priùs, quàm con-
tingat aéra, obrui à cane venatico. Avis frugilega, non carnivora eft,
in terra nichlîcat, tricenis diebus incubatum abfolvit, & cum feges jam
eft matura parit. Arboribus nunquam infîdere allèritur, nec aquas, ni­
si cas, quæ relinquuntur in campis poft pluvias, bibere. Non apparet
in Italia, niii forte adveâa turbine: Hifpaniæ peculiaris elle credebatur
Оо non
 TR J С TATUS X. SECTIO T.
non rc&è л P linio, riâm in Gracia, Britannia, Belgio, jux ta J‘ omstопит
in H iß. A vium , numerofa» " Latè patentes campos apud nos amat,
inceditq; turmatim in locis plurimis, potiffimùm in Palatinatibus, San-
domirienfi, Volhinenfi, Podolienfi, in quo, teftimonio Cnapii in The-
fauro, cum myftacibus invenirur.j
XLI. PALUMBUS Plmio, Palumbus major, Palumbus tor-
quatus Gefnero, €7“Aldrovando, Germ. Holt z. - Taube, nobis Grzywacz. ,
avis ex colambis fylvcftribus; arbonbus, ас editioribus locis delećtatur,
ubiq; frequens.’ Ejus exuftæ plumæ fubveniunt ićfcericis, Sc eatculofis.
PA PA 'V ER IN A , Germ. Adah-vogel, nobis M a ko la g w a jin papavc-
re fætificans,papaver pro efca in primis appetens,cantu fvavis. PA­
RU S Plinio, Parix Ornithologis, Germ. Metfe , nobis Sikorâ, ales irre-
quieta eft, modo hanc, modo illam confcendit arborera, prolem nu-
merofàm educit, (evo delećtatur, præièrtim major. Variæ enumerantur
Parorum ipecies, magnitudine, & figura diverfe. Sunt atri cinerei, fu-
fei, cærulei, criftati, caudati, montani, fylveftres, paluftres &c. Parus
inonticola feu Parus iylveftris, Bargiel nobis, accedit aliis. Criftatus
in cibo datus,efHcax prxdicatur adversùs doloreś colicos, & renum cal-
culos.
XLI I. PASSER T R O G L O D Y T E S Ornithologis, PafTer fcprnm
Turnero, nobis Strzyżyk, Pokrzywka, in fepibus verfatur, <5f cavernisr
6c quia parvulus eft, Reguloq; fimilis, Regulus, ait Gefnerus, à nonnul-
lis populis denominatun Idem volat folus, nunquam gregatim,non plus
carnis obtinet, qu'am lit extremum digiti : hyeme non fpećtatur. Maxi-
nioperè commendatur л Schrôdero,zd calculum attcrendum &expellen-
dum , five integer evulfis pennis fale conditus crude devoretur, five in-
cineratus aflumatur. Alius fumendi modus ab Aldrovando eft prsefcri-
ptus. Deplumatur avicula, extrahuntur inteftina 5c incenduntur, cor reji-
citur, & roftrum, unà cum unguibus, reliquum fubtiliffimèxonciditur
cum pulte hordcacea coda accipiendum in cochleari. * PASSER
A R U N D IN A R IU S five Aquaticus, Wrobel trz.ctnny, inter arundines
duas artificioie nidum fufpendit, fvaviter canit. PASSER GRAMI-
NEUS, Palier fufcus, Germ. Mmchlein, uobis Popek, coloris fupemè fer~
ruginei,
 De Av'wus fens.
rngineî, infcrnc rubelcentis, fub gutturc nigricantis, albicantis in fum-
mitatc capitis. PASSER SYLVESTRIS, minor domcRico, eiq;
diffimilis, nobis М агмгек, hic, &c montanus vocari poteR. PAS*
SER C A M P E S T R 1S vix dignoicibilis à PaRere domeRico, nobis /г , fa­
cile implicat fe laqueo in autumno. PASSER FLAVESCENS,
nobis Trznadel, copiolum aucupiam hyemc facit: circa domos, vias, hor-
rea verfatur. PASSER SOL1T A R IU S , nigcr, minor Merula vul-
gari, in fàxis & tećtis folus occupans locum, undè & faxatilis dićtus.
PASSER D O M E ST IC U S cuiq; notiiïimus. In Media, Diodoru:
Siculm l. 4. tantam Paiferum copiam fui (Te feribit, ut incolæ, quia fe-
mina concredita terne abfumebant, alio migrare cogerentur. Et in no-
ftris Provinciis, nielles adultas a:ftate invadunt magnis agminibus, hye-
me horrea, granaria vifitant,fed in copia frngum,leve putatur damnum.
Reperiuntur tamen quidam oeconomi fedulâ cura turbam voracem di-
minuentes, Ratuentes fubditis,pro parte tributi annui, fexagenam unam
•&C alteram paiferum occiforum, aut ovorum extraftorum de nidis. Æ-
tas brevilîima conceditur illis л Plinio, anni unius mari, fæminæ lon-
gior a li q u a n d o Sctihger nullum excederc bimatum crédit: slldrovan-
d-is extendit vitam ad quadriennium. Experientia aliud edocet, nam Po-
fnaniæ ad cubiculum Viri Religiofi, palier advolans per feneRram,capic-
b at efeam, annorum novem decurfu, decimo di(parait. Palîcres al-
b i, in Majori Polonia, Litvania, Pruffia, ftpius vifi.
[ X L III. PERD IX , Germ. Rebhun, nobis ICuropÂtwâj dum caput
abfeondit, fccuram fe ab mfidiis aucupis opinatur. variæ illius Ipecies,
major, minor, rufa, cincrea. Cerebrum propinatum ićtericos juvat, je-
cur ficcatum ad ignem Sc pulverifatum reçio morbo refiftit, februn
pellit cum aqua millefolii fumptum. In terris noRris numerus quan-
lus Perdicum fit, Magnatum, Nobilium, Civium, exhibent menfe.
A quodam Ordinis Senatorii Viro nuptiæ inRitutæ, quatuor millia vo-
iucrum harum convivis appofuérunt:aliæ nuptiæ celebratæ G rodnæ,tem­
pore Comitiorum Regni Generalium, tria millia & quingentas Pcrdi-
ces numeravere: convivia, prandia, caenæ, abfumunt plurimas. Maxima
pars capitur hyerae nivibus abundante, tunc enim dc Rit u tæ paRu, hor-
Ü oi rea
 Г R A C T A T U S X. SECTIO. T.
rca ubi ingrefïàe fiterint, concluduntur fcite à villanis. In Litvanîa, Po-
dolia, Volhinia, Roxolania Sec. Perdicum par emebatur fepe grollo
Impcriali : in Minori Polonia circa Lukoviam exiguo pretio compara-
tur. Accipitres,canesq; multi ad aucupium tale inftrućh egregiè, paffim
alunrur. PE R D IX R U S T IC A M A JO R , Afcolopax, Scolopax,
Ga'llinago Germ. Groß - Scbnepffe, nobis P a d w a , Rufticula major
recentiorum , ex defcriptione Cnapn in Thefauro, alia Gallinæ par, alia
Gallinâ m inor, Attagenis, Sc Perdicis colore, pulchra, ftolida, currit
celerrimè, ingluvie caret. Perdix Ruftica, Perdicc campeftri feu vulgari
major eft Scbwenkfeldio in Avibus Sileß*e> colore per dorfum vario, dé­
clinante ad cinereum, cum quodam rubore Sc flavedine. Alarum pen-
rar majores fufcæ, maculis lateritiis tinctæ, cauda brevis, crura rubent,
curfus veloxjfolis vermibus vefcitur. Caro ejus optima eft, minus albet,
quam Perdicis. Eadem Cromcro Р о і о т л I. i . avis eft fylveftris, Gallinâ
non multo m inor, in campis R ufficis,& Podolicis.
XLIV. PICA VARIA vel caudata, Germ. E lß er, nobis Sroki,
dum ampiiùs iolito ftridet, pluviam indicat, humanæ vocis, intra pri-
m um vuæ biennium, difeendæ capax. Imitatur enutrita in villis balatum
ovium, mugirum vituli, latratum canis,clamores gallinarum, tuffim vc-
tularum , vagitum puerorum .In nido conftruendo, imgulari utitur arti-
ficio, quod Aldrovandus perpendens ait : inter tot nidos, quos hacte-
nus mihi videre contigit, revera alium nunquam majori induftria fa-
ćtum obfervavi. Cornelia, vel incinerata, oculis indita, aut appofita,
commendatur maxime ad oculorum obfeuritatem, ru b o rem , & dolo­
rem.
XLV. P IC A G L A N D A R IA , Molliceps Gaz.&, Germ. Höcher,
nobis SojJca, vefcitur glandibus quernis, baccis forbi &c. N e brumali
tempore pereat inedià, eadem glandes ( non aliter ас formica fruges)
in terra, ac arborum cavis reponit. D^ffert à Pica varia, mole & colo*
re, habet enim ad alarum latera, transverfales notas cæruleas, qualcs in
nullo fermé alio volucrum genere confpiciuntur. In Batavia гага, aiTcr-
tione y onß о т , frequens in Regno noftro; in cibo datur calculofis.
X LV I. P 1L U S A R B O R A R iU S 1'h n io , Picus Martius Feßo,
„ G enn.
 De Avibus fais.
Germ. Specht, nobis Diiećiof, inftrućfcus roftro duro, oblongo, refto, ad
arbores percutiendas accommodo, per quas fcandit & геГиріпив. Ideo
autem arbores tu n d it, quia vermiculos latentes fub corticibus ex lono
conjicit. Nidus artificio ranto extruitur, ut admoto circulo rotundius fo­
ramen nequeat reddi.Eadem avis apud Pierium eft hieroglyphicum in-
grati mariti, nam ne conjugem per hyemem nutriat, tempore autumna-
li illam amovet à fe , recipit vere imminente. De cuneo exfiliente ad-
m otâ herbâ, qua? feripta funt ab tÆ lia n o , Opptano & aliis, incerta Ge-
fnero, Aldrovando fabulofa, Multiphces Pici apud nos dantur, nigri, vi-
rides, lutei, cinerei, omnes Cieśle, hoc eft fabri tignarii appcllati ab ar-
borum verberatione.
X LV 1I. Q U E R Q U E D U L A Varroni, Bofcas minor Comntelino'y
Bofchis Columellœ, Germ. K rich -E n d te, nobis Суглпкл, mediae magni-
tudinis inter Anatrs. Extant & majores, ac minores Querquedulae, o-
mnes ex Anatum ferarum genere, tam in aqua, quàm in terra agentes
vitam. Viva hæc aies, fi deplumato ventre apponatur abdomini feu ex-
tima? totius ventris parti , inquit Schwenkfeld doćtus experientiâ, m a­
lum trahit ad fe, in colica paffione.Tntegri greges Querquedularum, &
Anatum m ajorum , minorumq; circa oppida Polcfiæ Litvanæ, D a w i-
grodek, Koiangrodek, Stolmek, Łackw a Crc. expanfis artificiose reti-
bus ( Perewify) inter arbores proceras duas, teguntur à ruricolis, du-
bia luce: veneunt paria tria, groffis fex noftris, Prufficis tribus. Idem
pretium habtnt a:ftate,& in viemiis Pinfcenfis urbis &c.
XLVIII. R E G U L U S , Regaliolus, Trochilus,O rchillus, Germ.
K'ônigltin, feu Ъаип K o n g , nobis Krolik, avium omnium quotquot
hactenus obfervavi minimąj ait A ldrovandxs, exiguitare corporis con-
temptibihs,tamen Aquilæ magnitudinem, ferociamq;' non pertimefeens,
Senator ôc Rex alitum. Non eft tamen is hoftis» cujus vires Aquila
m etuat, aft lolertiâ & ingenio præditus, fruticetis & cavis fe abdit, ut
à potentiore capi facile nequeat. Deplumams, fed non exenteratus, virgæ
corylaceæ recenter excifæ, loco veru, infixus, fulcris duobus.libracè
impotims fupra carbones.movente nemine, prin oltntè,m ox celeriùsjam
deliccatuj» y c m , ub Alberto A L de A nim a l. 2.}. Selm 1о m Cur. lJhjf.
О оj Uàditur.
 T R A C T J T V S X. SECTIO Г.
Traditiir. Caiifam c ircum action is Kircheriis in Adagnete, n o n R e g u l o at-
tribuir, fed virgæ corylacear. A m o t â aviculâ ( in q u it ) ftipitcm f o liu n
ig n i a d m o v i , & c cc c uti prius c ir c u m v o lu tio n e fatis fuperq; d cm onftra-
v it rr.eam conjećfcuram. Sed o b je ć tu m e f t , nullam aliam a v i c u la m , c o -
rylaceæ virgæ fu ffix a m , prater R c g u l u m , h u n c cfFećtum præftare, re-
fp o n d i, h o c n o n efle ex virtutc qu ap iam R e g u l o infira, fed ex levitate
a v i c u læ , & e x ig u i corpufculi fub ftantiâ,q uæ c u m coryli circum aćb e m o -
tui v e h e m c n tio r i refiftere n o n p o f f i t , circum agi c u m ipfa c o g itu r ;
q u o d ut lu c u lcn tiù s c o g n o f c e r e n t , prxfcripfi u t cujuscunq-, carnis par-
tjculam , R e g u l i corpufculo pondéré æ q ua lem , e id em virgæ a pp licarent,
fu tu ru m u t e u n d e m effećtum c o m p e r ir e n t, q u o d ira ut d ixeram , Г е
co m p eriflc teftàti funt. H a b e t enim corylus fibras, e x q u ib u s in lo n -
g u m c o m p o n itu r , ita c o n ftitu ta s, u t m o x ac v e h e m e n tiù s in c a lu er it,
m a x im e Г е c o n to r q u e a t, q u a m c o n to r f io n e m nccelTario to tiu s ftipitis
Jevioris fubftantia fequitur.
X LIX . R E M I Z ( a v e m fic appellam us patrio i d i o m a t e , quia.
L a tin u m n o m e n delideratur ) paflere m i n o r , coloris fufei. D e illa B o-
v a n n i S. j . in M u feo K ircheriano refer с fequentia. In L itvania fun t ni­
di e x m o lli la n a , prodigiofa arte c o m p a ć h , in form am rotundi facculi
l e u p o tiù s crumensE, effo rm ati a Rcmts avicula. H æ c corp ore m in im a ,
i n g e n io tarnen m a x im a , c ù m infidias ferpentum fuis tim ea t pullis, tali
arte iu d u m c o m p o n i t , ut fem per ab e xtrem itatc alienjus ramufeuli, fu-
pra decurrcntes aquas d ep e n d ea t, ne ferpentes infidiantes fuftentare va-
Jcat; atq; ut ipfa pullis ab o v o exclufis c ib u m fuppeditare p o f f i t , fora­
m e n relinqu it apertum in ejusdem m d i latere,cui tarnen veluti t e ć t u m ,
inftar fu g g r u n d æ , i m m i n e t , ne aqua de cælo in nid u m décidât. In Pro-
.vincia V o lh in iæ eju sm od i nidos in colæ v e n a n tu r , u tp o tè qu i catarrho
e q u o r u m r em e d iu m præbcnt o p p o r tu n u m , fi lub eoru m n a n b u s c o m -
burantur: itn o & h o m i n u m , fi cu m laćte d eco ćli applicentur cervici.
T a l e s nidos receperam ex L itvan ia & c . D ić tis addit Balhm us S .
y . in H t f t . N a tn ra li B ohem ia, fub M a u d icek v e rb o , q u o d avis e jusd em
n id u s fit m ira b ilis, e x materia la n u g in o fa , a lb a , rexto o p e r e , tam an-
g u f t o fuperné i n t r o it u , ut fola ipfa intrare p o f f i t , major a utem quæ-
cunQj
 De Avibus ßris.
Ctlflq; alia excludatur. Ex Ianugine florum, jùxta T y lh w sU in Ployf.
Curi. nidus conficitur,cujus fuffumigio fe levant homines, dam catarrho
in faucibus opprimuntur. Curatur & malignitas ulcerum concluia capr-
te , fi fumus fepius aure excipiarur. In Palatinatu BreftenflLitva-
Лiæ, ad fluvios Ł sn k , Pin л , Prypec & c . in Volhinia ad Styr, Horj/ti>
W ilia Crc. paffim hxc avis nidulatur; in Palatinatu Sandomirien/i pe­
nes flumen Kamienna, pagos Cz.ekarz.ow:ce, & Zemborzyn, interdum,
fætificat, quia à ruricolis nidi avidc rapiuntur.
L. R U S T IC U L A , Gallinago Gaz.<e, Scolopax minor aliis, Germ.
Scbhepffe, Gallis Becajfe, nobis Bekas, avis inftrućta roftro prælongd»
tenui, r e d o , cnmbus altis 6t gracilibus: gaudet humidis, & palultri-
bus locis, cnrritvelocitcr, alitur vermibus folis, nunqvam grana attirt-
git. Dum aflatur, non evifceratur, nam ipfa inteftina partibus aliis di-
cirntur elle fàpidiora.Triplicis °va.dus Ornithologis in quantitate, fuprc-
ini, medii, infimi. Major, Germ. Waffer Schnepfe, minor, W aldt Schne-
pjfe, noftratibus Ksik.
LI. S ALUS G'aXœ, Ægirhns Plinio, Germ. TLitfcherlein, nobis
Cz.ecz.otkd, avis exigua, ad initium hyemis ad nos gregatim venir, vere
difparer. ' S C A N D U L a C A A R B O R U M , Certhia ylldrovando,
Genn. Baumklätterlein , ales parva, perpetuo ferè nunc in hanc,nunc
in aliam arborem volitans/ S T U R N U S , Germ. Staar, nobis Szpak,
inter loca aquosa, arundineta, & agros verfatur : ter intra annum parc-
re traditur. Proprium Sturnis furamo mane obftrepere, noćtu filere, ca-
tervatim volare ( id eft ) multitudine quandoq; tanta, & impetu, uc
nubem facere, tempeftafis modo fonare videantur. In numéro tanto, &
■regionibus ie inferunt noftris: inclufi caveis, ac edofti imitantur fermo-
nem hominum. Unus prope Crofnam optimè expreffific auditus Tui>
turis voces.
LII. T E T R A X Nemejiano, Erythrotaon Pltnio, Grygallus
drovanao, & Gefnero, aliis Urogallus minor, Tetrao minor, Germanis
Bromban, nobib Cietrz.ewl fimilis Urogallo, fed cinereus maculisq; va-
riis refpeifus. InVenittlr &’ liiger non fine eisdem notis.Incolit iylvas va.-
ftiores mnumeras, pnd em m Minoris Polonia: circa lTublmum, R ado.
imam
 TRACTATUS jr. SECTIO T.
miam See, Mafbviæ circa Ravam Sec. Pruffiae ad Tucholäm , OfîekumJ
Sec. Litvaniæ, Ruffiæ &c/.Jn Volhinia, pofitis fimulacris Tctraces ille-
tti, partim petuntur plumbeis globis ab aucupibus, partim expands rc-
tibus concluduntur, plauftra onerant, гге confiant exiguo. A Podolias
incolis parantur fovcæ profundiores, has dum vifo illicio Terraces in*
trant, пес ad evolandum alas valent extendere, facile capiuntur. T IN -
N U N C U L U S Plinio, Cenchris Dalecnmpio, Germ. ѴѴлппепѵлЬеГу
nobis Pußotki, avis ex Accipitrum genere, amica columbis, has enim
cxcubiis fuis tu e tu r,. infidiantibus ahis avibus terrorem incutit, nidifi-
cat in ædificiis, Sc cavis arborum,
LII1. T U R D U S M A JO R , & viscivorus Gefnero, Tardas bac-
civorus aliis, nobis yém iohchtQ Germ. Krambs - vogel, hoc eft avis ju-
niperi, enjus baccis vefeitur, & propterea juniperinam virtutem guftu
ac-edoratu perccptibilem ventriculo fuo affricat, meritö falubris habe­
tur. Tdem Turdus Germ. Seiden -fclru/antz. , noftratibus Jedwabniczkä,
recentioribus Bombicilla, varierate colorum elegans. Pennae alarum ni-
gricantes, apicibus extremis partim flavis, partim albentibus, partim
minutis fanguincis adornatar,caudæ tota extremitas lutea eft. Implct hoc
genus volucrum fylvas & campos juniperis abundantes , potiffimùm
montana ultra Cracoviam. T U R D U S M IN O R Gefnero,Ilias,Ty-
las Gaz.<e, llliacus Turdus Hermolao, Germ, Drojfel, nobis DrozÀ, bac­
cis, racemis viditat, in fylvis de^it, laqueos intrat in Septembri Sc O -
ftobri, inftante hyeme alio avolat.'Turdi deplumati, bittyro perfufi, iii-
clufi cupellis, ultra maria mittuntur ab Elbingenfibus; copiosè menfis
inferuntur,in locis pluribus aliis. T U R D U S PILARIS Gaz.&, T u r­
dus mediæ magnitudinis Gefnero, Turdela Iß d o o , Quifcula Gelemo,
Germ. W em -D rojfel, nobis Kwicz,ot, forçat acutè, pallim ditat aucu-
pia.
* LIV. VAN ELLUS u 4 ’berto M . Pavo agreftis Gefnero, Cr Bello-
nio, Germ. K ißtz., nobis С хлу клІavis clamofiffima, objiciens ie tran-
feuntibus homiiubus,eosq;ad longiim ipatium viæ dcductnis. VERTI-
C lL L A feu T u rb o , avis illa denominari poteft, quæ in Litvania, fron­
de arrepta flexibili,diutiffimè fe in gyrum agit, Rudis K r u tih o h w a , no­
bis K r t t oОr f o t ö ' LV.
 De jivibus f rit.
LV. U L U L A, Germ. Nacht - eitle , nabis Pnfz.cz.yk , Sówka,
t x gënere Noćtiururn, capite magno & craftb, noćtu vagatur, pafci-
tar; de die raro apparet, vclperi, mæfto ululât fono. Olim augures, (ï
lamentabatur, triftia, fi tacebat, profpera promittebant fcire futura va-
lentibus.Quamobrem damans, etiam nunc fimplici plebi cft aies inau-
Ipicara: ii alicujus ardes, maxime intirmi infederit, mortem porcenderc
exitomatur.
LVL U PU PA à voce Гиг рч, fie d ić h , Epops Græcis, Germ.
iVtdehopjf^ nobis Dudek, cum crifta, q ia; lurrigitur , ac contrahitur.
Rariùs arborions infidere, fepius terras, plarimo tempore anni in an^
guftiis montium, arborum cavis, latitare eam tradit jonßonus in H iß.
A v iu m : ideoq; diebus veris confpici deplumis folet. Caro infvavis,hxc
tarnen in cibis fumpta paffionem colieam mitigat: cor in doloribus la-
teris utile: pennæ impofkæ afFećtus capitis demiilcere dicuntur.
L V 1I. U R O G A L LU S feu Gallus montanus, Gallus fylveftris
Aldrovando, O" Gefnero, Tetrao Plinio, Gallus Alpinus aliis, Germ.
A uer - ha n , vel Urban, nobis Gfnfz.éc2 id eft, furdafter, quod inter vo­
ces, quas ludibundus edit, inrerdum ita à fe abllrahicur, at ad infidias
aucupum, vita: periculum attendat minime, occidatur incautus. Tetra»
cem fibi afïïmilem excedit multùm corporis mole, inter vaftiora pine-
ta uoftra, ftationem ponens perpetuair, contentus ftrobilis &c. Urogal-
Kna, minor eft mare, nidum in terra fub fruticibus ponere folita, ibiq;
ova cxcludere.
LVIII. V U L T U R , Germ. Geyer, nobis Stp, Avis magna Plau•
to , non parva &C Aldrovando referenti. Omnium alitum rapacium,
quotquot ad noftram haćtenus artatem, vel ab authoribus proditar,
vel aliorum experimento, in rerum natura exiftere compertæ funt, ma-
ximus Vultur.Odoratu à longé cadavera percipit,argrè fe humo attollit,
tardoq-, motu fertur per aéra. Ex notis pluribus, maxime propria & e.
jus charaderiftica elfe videtur Willughbey in Ornitbologia, collum im­
plume. Cadavera vorat, nec tamen animal ullum occidit, fecundùm vc-
tçrcs, &: ob id, facer creditus elle. Ex recentioribus Bellomus, Gefnerus,
vivas voludres infećtari, agnos, hædos, lepores, hinnulos, raperc affir-
Pp mant
 TR Л С Т А TUS X. S ÉCTIO t
triant. Rupicaprar in Alpibus, tefte Schtuchzjtro in Itinere A lpin о I I I .
prolem defendunt à Vulturum infultibus, unguibus rapientibus, v d alis
percutienubus. De ifta volucri, cÆmiliani H iß. Naturalis continet plu-
rima, ideoq; cvolvi poteft. Ætas, quod centefîmum attingat annum,
extant teftimonia D . A m brefii, Cr Ißdori] partium ufus in Medicina
fufiùs л j hnßono in H iß. A viu m enumeratur. Peliis feu plumofum tc-
gmen, quod mira vi pollcat in corroborando ventriculo, atq; excitanda
cibi aviditate, Lemmus in Occultis Aiiraculis N aturл tradit. Caro fub-
venire judicatur, apud Schröder»/», epiltpfiæ, & hemicraniæ ; pingue-
do nervis; cerebrum illitum, vel naribus inditum, capitis imbecillita-
tibus: fei cum vino fumptum, morbo comitiali. In Majori Polonia
ad Califfium urbem,captus eftVultur cum collo,parte magna,implumi,
alis longiffimis.Oblećtabatur maxime carnibus putidis,& aniraaliü inte-
ftinis. Alter in Volhiniae fylvis protenfis ultraOftrogium repertus, priorc
ln in o r, ingentis voracitatisJPlures fpećbti alibi cadaveribus inhiantes.
, LIX. Piæter aves enumeratas, reperiuntur non taræ volucres,
quibus nec Latinum vocabulum, nec ad idioma idem inflexum, impo-
fitumq; ab Ornithologie invenire potueram, ideo patria voce hic expri-
muntur. ^ C Z U ß A T K A , hoc eft, criftata ales, major Alaudâ cri.
ftatâ, in alis verficolor; arftate uvis vini vefeitur in Ungaria, ingruente
frigore venit ad fylvas proximas Monti Sacra: Crucis, ibiq; folia pini ni­
gra: feu nautic* pro efea habet, arridet guftui. D ER K A C Z à voce der
der fæpius édita dicitur, inter prata non remota ab aquis verfatur, ro-
ftrum , & tibias fert prselongas, par eft Perdici. H AY STRA avis
grandior, coloris infufci, roftri craili, protenfi, nidificat in arboribus,
pifeatur Ardeæ methodo, in Polefiæ fluminibus. KRZYCZKA ova
variegata ponit, in juncis paluftribus. S1W E ales minor Sturno in
Pomerellia, fingularem curam, diligentiam, circumfpeftionem, adhibet
circa ova, ôc prolem teneram, nam quoties avolat alternatim ad con-
quirendam efeam, toties aditum nidi opplet, obturât luto. SŁ U K
avis cinerea, Columba agtefti major, curfitans faepius, qukm volitans»
in Polefia &c. îllaqueatur. SŁOM KA in Palatinatu Cracovienfi,
cxiiUmo, quod fit eadem cum aliqua alite fuprà dcfcripta. * Mino-
 De Avibus ferii.

гшп avîum quanta copia adfit, inde licet colligere, quod in Leopolienfï
urbe populoià, fexagena illarum, groflo Imperiali unico, fiepe vcneąt;
LX. Aves extranear, vento, vel aliqao alio modo abreprat, non
raro in terris noftris comparuere.J Agmine magno adTorunium ad-
volârunt fie cicnres, ut minibus capercntur, an. 15-59. Zerneke in H iß.
Ttrttn. Naufr.Tabidis. *~AQUILA ALBA, grandis, nigredinis (prê­
ter extrcmam fuperficiem pennarum, in alis ad trcs ulnas extenfis) nihil
■omnino habens, ' capta in Polonia, diuq; à S. Rege Joanne Cafimiro
fuftentata Vacfaviae, Verificavit ( quod antca ftrenuc eft negatum ) Po­
lonia etil Aquilas albas inhabitare. Cn&felius in M i feel. Medico - Ptyf. A -
'cademU Natur л Curioforum. Peregrinam ego fuiltc arbitror, nam con-
colores plures non fpe&antur. Albx, cygneæ dićtae ob candorem nive-
u m , in rupibus circa Rhenum nidificant, Charlet. in Onomaß. Ъоіс9
tefte. Cameneco in Podolia numeroiæ nivear volucres incubuerunt.
Brewer in Hißoricis Notabiltonbus. HIER.OFALCO Paulo Jovio,
Gyrofalco Alberto, Mofchovitis Kicz.ot, nobis Biatoz.or, ita de/cribitur
л Cardano I. t o . de Subtilitate: avis in Jurrh.a Scythia:, fub ventre Can­
dida, cum quodam quafi (plendore, Aquilâ major, quam caeteræ rolu*
cres ita formidant, ut eâ visâ etiam Aquila exanimetur. Aggreditur A*
quilas ( intuit Jonßonus ) Accipitres, Falcones, Nifi, Hierofalcone ad-
volante, prædam ulteriùs hon perfequuntur, fed fubfiftunt pavidi. Gri-
falcus Gefnero in H iß. A vium , corpore valido & pulchro, ftrenuus, fc-
rox, animosè Aquilam capiens, utilis ad aucupium omnc; nafcitur in re-
gionibue fngidis,ut in Dania, Norvegia, & Pruffiæ parte, qua: ad Ruffi-
am vergit Captus in Roxolania ad Zollcieviam, munerisq; loco
Joamii III. Regi eft oblatus. In ftagno Javorovienfi apparuerant
volucres nigra:, aduncis roftris armata:, intuleruntq; cladem pifcibus
grandem. Non vifie apud nos alibi aves, roftra lata, ad Ipithamam
produćh, globulo terminata, ferentes, interdum tempore verno inna-
tant ftagno Komarnicenfi. Ad fluvium Notes, peregrin* alites
multicolores objecerunt Ге oculis ruricolarum. Cum ftupendo capi-
te, pedibus firmatis ungula. quadam, cutc hirfuta, quafi fetis conteda,
©ccifa avis in campis Wifnicz. oppido proximis. Alites dua; fimiles
Pp г • Gruibuą
300 TRACTATUS X. SECTIO 11.
Gruibus, corporis mole æquales Anferibus, myftacibus atq; barbis phi­
mosis, albis, femiulnaribus, fpcdabiles; prope Gliniany in Roxolania,
globis plumbeis taćlaj.

S E C T I O II.
De
A V I B V S D O M E S T I C IS.
I. À Litibvis immanfvetis annumcrantur volucres cicurcs, volatu ce*
leri efferentibus fc in fublime, humiliores ; proprer ufum pedum
frequentiorem » quàm alarum. Primae natæ aucupiis, induftriâ,
labore, parantur, aut veniunt forte, fecundar,id eft domefticæ, fempct
paratæ implerc menfas, ire in alimenta. Caro quæ fit falubrior, facilior
ad concoquendum, difficile eft univerfaliter determinarc, circumftanti*
variae perpendi debent.
II. A N A S , K aczka, С ad fïnem hyemis pcćtore rubet, frigida,
.tempora producentur, fi Candida fuerit, caloris inftat principium, ex
aliquorum obfervatione. Scribit Urzjendoviu.s Medicin£ DoElorCra?
соѵіл, a Tylkowskt Phyf. Curi. Part. 10. citatus, fe à dignis fide ocula­
ris teftibus acccpifte, quod cùm Anas cafu fuiflet fa&a cæca, pulli ejus
attulerint radicem Ghelidoniæ, ejusq; liicco unxcrint marris oculos,
quæ cito vifum recepit. Addit praefatus Medicus, fe id ipfum in excae-
cata Gallina expertum. Anatis fanguis ficcatus contra omne venc*
num ex vino bibitur, adeps folvit omnes duritics, labia fifla congluti-
n at, caro apoftemati applicatur.
111. A N SE R , Ges, volatum raro exercet, aft pedibus vale
aftate lexaginta annos juxta Albertum M . attingit. Et fVillughbey in.Or-
vithologia adducit, quendam habuide anferem o&oginta annorum, nec
prz fene&ute languidiorem redditum. Aquilonares populi ante
Hyemale Solftitium, ex oftè peftoris anfèrini, quàm læva durabilisqj
fu futura bruma, traxere auguria. Si clarum peüus confumptis carnibus
apparc-
 De Avibus domeßicis. 301

apparebat, rigida timebatur, fi fpiflum atq; opacum, plurima nix, rc -

pidus àér, referente Olao M . in H iß. Septen. inferebatur. Eciam in Pro*
vinciis noftris faginacus Anier, facra luce Martino Antiftiti Turonen-
fi, caefus, augur eft rigidae, vel mitis bycmis, fed non omnino certus,
quapropter ab aliis macer fvadetur proponendus tali angurio. Inftabilc
eft indicium & Bartholwo in H iß. Anatomic. Cent.5.quia variant fter-
na Anferum. Pinguedo Anleris facicm læfam fanat,ignem facrum,
permifta bntyro extinguit, & cum fucco ceparum, auri fi inftillarur, a-
quam educit, dolorem mitigat. Magnus numerus eil: ubiq; Anfe­
rum , rnaximus in Pruffia circa Gedanum, Peplinum, Conecum five
Choiniciam &c.ln pago uno Raykcwy Capitaneatus Mevenfis feu Gne-
venfis, aluntur aliquot millia, tempore commodo diftrahenda. Prus-
sici Anfcrcs mole corporis Polonicos fuperant: ex arte faginati libras
triginta pendent: plum s ad nationes exteras mittuntur Gedano navi-
bus. Pretium Anferis, tres aut duo grofli Imperiales, in multisPa-
latinatibus.
IV. C O L U M B A , G ofab, ex obfervatione Aldrovandi in Pre-
legom. Ornith. fi ad domicilium funm feriùs quàm foleat, fe recipiar,
vel à pâftu folitum redeundi tempus prarveniat, pluvias metuit, atq;
ideo quærit tantum cibi, ut pro craftina die quoq; fufficiat. E nu­
méro Columbarum Gutturofæ dicta: dum voces edunt, guttur & fau­
ces in ingentem tumorem diducunt: Galeatac pedes hirfutos, aut nudos.
habentes: Gyratrices in orbem fe vertentes: Columbi Percuflores cum
craffis roftris, Dignefy nobis. Sine criftis£olumbæ minores, colorem
varium , roftrum brevius ferentes, columbaria, menfasq; implenr.
V. GALLUS IN D ICU S vulgo, Meleagris Græcis, Gallopavu«
Cefnero, Pavogallus Aldrovando, aliis Avis Libyca, Avis Numidica,
nobis Indyk y Kur Indyy ski. Aliti huic Diodorus ultimam Syriac partem,
Strabo Arabiam tribuit parriam, Sperlingus in Toologia Phyfica narrar,
ex Nova India delatam elle in Europam.Confirmatur allcrtum a Szent-
yvany in Curiofis Mifcellaneis: invento Novo Orbe, multæ ad nos per-
venerunt plantæ, opera, animalia, priùs Europæis plane incognita, in­
ter quæ lunt etiam Galii, quos a loco, Indicos appejlamus» Avis
advena
 T R J C T J T U S X S E C T 1 0 ff.
advena faćta indigena multiplicatur adeo in Regno noftro, lit greges
plurimos in pagisj prardiis, confticuat. Ex Pavonibus, & Gallis In­
dia's, interdum naici pullos pulcherrimos, nitidiffimis pennis fulgcntes,
Porta M agi л N a tu r. I. i. aflirmat.
VI. G ALLUS G A L L 1N A C E U S , aies lacis M a rtia li, A
prænuntia lucis Ovidzo, nobis Kur, Kogut. Si primis horis noctis, info-
lit* xc rauca voce cucuriat, alas quatiat, im brium , procellarumq; ha­
betur teftis slldrovande, nam exhalatio illa humida, atq; auftrina àcris
conftitutio, voci deftinata membra replet, multà infarcit pituitâ, pari-
£ns raucedinem, à cujus moleftia cum liberare fe fc ftudeat, ad vocis,
ac motus opera, (ölet confugerc. Media noćte canit ideo, judicio
Democr/ti apud Tullium, quia eft (olutus quiete de mirificc recreatus, in
omne corpus cibo difttibuto. Aliis Gallus, eft avis folaris, in quam pc-
culiariter fol infiuit, cùm poft medium noćtis,ad orientem 110it rum in-
çipit vergere. Ptima opinio ad veritatem accedere videtur Commbricert-
fibus in M et coris, neutra omninó fatisfacit. N on explicat enim opinio
Democriti, cur cætcr£ cantacrices aves, codera tempore non excitentu'r:
iecunda libéré confugit ad influxum cæleftem, &c fepeante mcdiam
noćtem , farpç miilto poft, Galli editur cantus. Igitur illi ex vi nativi
tempcramenti [quod prxcalidum eft, ac facile digcrens cibos ] compe-
tit,u t ordinariè circa mediam noćtem iolvantur fenfus, à proprio phan-
taCiz inftinćtu, cantus & alarum plaufus imperctur. Ribulofiim
eft apud Hornium in Hi f f . Naturali, quod Leo Galli cantum ferrc non
poffit, contrarium enim dqget experientia. Et dæmones timere cantus
Gallorum , negat Delno Disquifit. Magicarum I. 6. c. i. odiflc tarnen
propter myftcrium aliquod, v. g. ReGirrećtionis Chnfti Domini, poft
noćlis m edium , vel pænitentiæ Petri Apoltoli, ad ejusmodi cantum în-
choatæ, coneedit, GALLUS SPADO feu C apo, Kaplun, nutri-
mentum optimum pracbet, bonum generat fanguiuem, maxime circa
lex, feptem, vel oćto menfes ætatis. Alećtorius lapis in Capone quia-
quennj repertus, magnitudine fabam adæquat, Tub lingua dctentus ft-
tim fèdat, comprobante experimento. Caponum copia magna, pretium
parvum eft: non nobilmm, dkiorum menfis Ц duntaxat jnferuntur, aft &
 De Avihus dtmeßictf.
plebciofum. Praflantes Vielifccnes propc Cracoviam, duodecim diebns,
olbe artificiosè indufi, pingucfadi turundis. G A L L IN A , K ck o fz,
K u ra , Radomiæ paricbat ova, quæ affimile aiiquid grandini conrintf-
banr. Quidam dum ova pro efca frangeret, in uno praeter vircllairr,
repcrit ovum parvum, corticcm habens & reliqna. Vidcram ovum ab'.q;
omni vitcllo. Aves ovum, non prolem ponunt, Ted an. 1679. contigir in
Ruffia circa Samboriä, ut Gallina Gallu produxcrir, qui quatridtio vixit.
Jjilktw ski Phyf. Curt. Part. 9. Cr 10. De ovo in ovo, feu gemello, ha-
bent & Ephemtrides Germanieл : de Gallina pullum pariente, ibidem
Lanaenius narrar. Pulli Gallinacei, tertio vel quarto die, poft exclu-
lîoncm de ovis, in pracdiis aliquot cantâiïê auditi. Q uàm frequens
adfit gallinacea proies, vel indc licet inferre, quod in Litvania, Gal­
lina pro groilo uno Imperiali, par pullorum pro altcro, datur emptori.
Idem pretium, vel duphcatum,in aliis multis Provinciis. , Quondam
barres Bonorum Tucz.no, cum attinentiis, in Palatinatu Pofnanienfi, fin-
gulis annis, tributi partialis loco, percipicbat à fubditis fex millia Gai»
linarum atqj Gaponum, quatuor Anferum.
VII. PASSER C A N A R lU S vcl Canarinus ab Infulis Canariis
denominatus, indeq; allatus, eil Avis facchari Aldrovando, & Gtfnero,
nobis Kanarek, cantûs fvaviffimi & acuti, qui uno fpirnu nunc in lon-
g u m , nunc in altum, varia vocis inflcxionc extenditur. Præfertur, cui
inoles corporis minor, esuda longior. Paflcrum horum aviaria conftru-
untur in domibus, in quibus numerose interdum nidulantur»
VIII. PA V O feu Pavus, Avis Medica Varroni,Junonia avis O-
v id w , nobis P a w , propter exquifitum dccus pennarum arftimabilis,
iriginta annis vivere potens. Cùm plus folito clamitat, immincrc plu-
yiam intimât. Ad ejusdem voces, ferpentes fc in latibula recipiunt, in-
quit Kircherus in Magnete, quia tune lædirur, & male afficitur organum
anditûs in ferpentibus.Ufus in mcdicina Pavonis ab Aldrovando deferi-
bitur, a Schröäero tradirur jus prodede pleuriticis: adeps cum fucco
ruta: 6c melle, colicos afbćtus fauare: ovum fepius fumptum arthriti-
dem vagam curare. Ohm Babylonia multos Pavones aluit, Athc-
nis in Græua fuerc in pretio, Romæ remporibus A th e m t plurcs appa-
ru tiun t
3*4 TRAÇTATUS X. S Е С Т î О ТТ.
ruerunt quàm Coturnices. Domibns pluribus apud nos funt or-
hamento, neq; ic transférant aliô, nam gravitate corporis, longitudine
caudarum, prcfli, parnm prxftant volatu. Pavo ut candides pullos pro­
ducat, lintcis obvolvi deb^t, duni ovis incubât. Gedaui Pavones vili,
colojre Cygnum rcpræfentantes.
IX. PH AS1ANUS Capitohno, Phafidis ales Statio, nobis Faz.y
an^ba.zjmt-> gallinacci generis, faporis optimi, ideoq; m cibo laudabi-
lis. Viginti ferè ovis, illisq; rubris pariendi ordo concluditur, farcus in
anno {èmcljKoducitU£iiA Phaiidc Colchorum fluvio denominatus, *tq;
inde in Græciam primo, poftea ad Régna alia putatur eiïe deportatus.
Èx Hungaria, & Bohemia, ad nos Phafiani allati Białowiezenfem fyU
vam in Litvania æftate to ta incolebant: ante hyemem, præter alias ar-
tes, Accipitrum unguibus diminutis atq-, attricis comprehend redde*
bantur fuis receptaculis. Et fylva Ъіеіопа p u f x.czj, Phafianos habere di-
citur h faturatis eorum carnibus.
‘ X. T U R T U R , Sinogkrlicit,ex Columbarum {ylveftrium genere.
Illius caflitas ab Aldrovavdo in Prolegom. Ormthol. ita laudatur. Quas
oblècro femina tam impudica eft? quæ vifa Turmris caftitate, vitam
nefariam non deteftetur. Avis ea noiiüifî uni jimgitur marito, conju-
gium nunquam defèrit, im о ne morte quidem à (è dirempti mariti,
quoad vivit,quem folitaria gernitu teftatur, torum violât. In Æthio-
pia, in Regno Peru, in Indiis Orientalibus, in Italia &c. Turtures nu-
merofiffimi, quadruplices in Hilpaniola. Apud nos aliunde allati fervan-
tur dom i, quafi grati hofpitii cducunt prolem. Concludo Tra-
ćtatus X. verbis Dlugojfi ifi Hißoria Роіопіл pofitis. Regio Polonica
fæcunda frugibus, amæna frućtibus, deheiofa pifeibus, fapida ladliciniis,
clamofa venationibus, copiofa armentis & gregibus, commoda equis,
referta alitibus,dives ferro,cerâ, herbifera. SiGræcoru vocibus utar,ex-
hibita eft Ory&ographia, Mineralogia, Lithographia, Boranologia, Oro-
graphia, Hydrographia, Potamographia, Ichtyologia, Thalalïographia,
Dendrologia, Tetrapodologia, Entomologia, Ornithologia; reftat edenda
Anthropologia, T eratographia, Limologia,Meteorologia, Promanteuma-
logia, Philologie . T U A -
TRACTATUS XI.
MEMORABILIA H O M IN V M M A ­
N I FESTANS.
S E C T I O I.
De
LONGÆVIS, & FÆCVNDIS.
Ongævitas, annofitas eft five fcnećtus prove£fca. Initio fnundt

L homines longævi extitcrant, propter àérem puriffimum ас

tenuiffimum, propter complexionis primævæ bonitatem, nu-
trimenti praeftantiam, temperantiam in cibo, ac potu, abfti-
nentiam à carnibus & vino, excellentem notitiam herbarum medicina-
lium ; maxime autem propter humÿii generis propagationem.Et fene-
fcente codem mundo, longior eft nonnullorum vita, in cerris locis, ra-
tione clementiæ cæli, fubtilitatis àéris, foli bonitatis. Vidu fimplici gau-
dere, voluptates ignorare, curis non macerari ; eft viridi ac diutuma
potiri fenećta. Cibi potusq; nimictas, variorum morborum caufa, tempc-
rantia vidtûs fanitati conducit, ætatem prolongat; quia confumunrar hu-
mores calorem nativum opprimentes.Verbo co mpłećtar,m о derata diæta,
eft nutricula optima fenećlutis.
II. In oppido Miechovia Palatinatus Cracovienfis, gratus, cor­
pora mq; valetudini perqiiam opportunus àér, ideoq; multi ad fene&am
decrepitam, raro, vel nullo valetudinis incommodo accepto, perveni-
unt; im о pleriq; ГоЬгіага vitam agentes cxcedunt annum ætatis centefi-
muin.Nakielski in Mucbovia. In Samogitia vivunt homines paffim
centum annos, funt enim frugales, & cxercitiis modicis dediti. Senecio
quidam ibidem dixit, dum arbores, quæ colebantur pro Diis,juflu Ula-
Q^q dislai
?o6 TRACTATUS X/. SE C T IO . Г.
dislai Jagiellonis,exfcindebantur, multi noftrûm centefimum annum fîi-
perârunt, tarnen hæc minime recondancur. L a ficrn d ; D u s Sam jgitarunr,
d ‘ L iid a in D ? fc ïip t. Orbis. Annum agens centefinum vigefimum
Piafius M onarcha Роіот л, deceffit è vita. H erb u /t. Pol. H a t . I. x.S a rn icki
A n n a l Pol. I. 5. Guagninus m V it Is Regum Poloniœ. Gloriohtïimus
U ladi:la 4s 'Jagiełło R ex paulo minus qu'am centum annos memoratur
vixifle. H e ß us S. R. E. Cardi. de Cerimoniis. E familia R adzjivilio-
ru m D u cu m , N icolaus I. iolo aqux potu contentus, ætatis Гиге anno cer*-
tefimo obiit. Filius ejus N icolaus П . itidem frigidâ temperans fitim, ad
nonagefimum nonum annum vivcndo pervei:ń t. Starovolfcius m Sarmct-
t u Bellatorihus.
III. Exceffit Jacobus de Skotniki Archiepiscopus Gnefnenßs anno-
rum centuriam. A diechovita Chrome. P ci. I. 4. D am alevicius m Serie
u irc h ie < G ntfnenfium . Prorogavit vitam ad annos nonaiginta ofto
P a w îo w .k i A b b a s Trocenfts D . B ent d ic h , Геnil bus & judicii gravitate
valens. Scz,ygielski in Serie A b b a tu m Trocenßum . De R ad-w an Ar*
mis J a ß k e w s k i Prœpofitus Prevorfcenßs centcfimum atti^it annum. Co-
ronoviæ Schm d Sacri O rd. C/ßercienßs, traditur vitâ Sæculum fuperafle.
In Volhinia, Sacerdos R itus вглщ intra annum centcfimum & vigefi­
mum, diem extremum invenit. Ex Sacratarum Deo Virginum cæ-
tu, A n n a Toppel centum triginta annorum emenfa fpatium : A n n a
.K octhen poft centcfimum annum, finem vitæ invenerat. T y lko w ski in
S u m m a D oflrinarum к Parochis prom ulgandarum . Celfit fatis Ca-
th a iin a V irgo de O droivaz., poft centum & viginti annos cetatis, fepulta
t Prevorfcii, Severinus O rd. Prtcdic. in V ita S. H ja c in th i.
IV. In oppido Srensko, vir infignis F e lix к Srensko P alaùnus
■О " Prœfetlus Plocenßs, fepulchrum conftruxerat avo fuo paterno, quem
inferiptio teftabatur, centum quadraginta vixifle zn m s.U o ß k s S. R . E .
C a rd n a lts de C enm on is, S w k c ic k i in Topograp. M a fu v ia , M todi,ianow ~
ski S. J . in Concionibus. Vocat eum Paprocki in Stem m a t. Polon. Sren-
ski G rad de A r m is Dołęga,, P alatm um M a fo v iœ , mortuumq; an. 143«?.
annotar. In villa Dobrowo ad Vartam fluvium fita, F a u ftu s buski
plusquam centum <k triginta aanis fupcrfiiit ; aitci in codcm loco B ri-
i. _ am
 f7-* *
Ѣе Ltägdvif. 3°7
etïtts F aßslt tot'clem annos exceffit. Damalewicz. in ï r!ta S. %ogumili
uirchiepi. Gnefienfis. Annos viginti iupra centum .Andreas de Dębi­
n y D i ifński numeravit; extinftus pcfte.Okolski Ordi. Pradic. Orbis Po­
lom Tomo i. In Palatinatu Ravcnfi Stanislaus Kaski- vixit annis cen­
tum triginta, ejusdcm nominis filius, centum ac fexdecim, uxor Petry-
kowska, nonaginta quinque. Idem Orbis Pol. T . 3. Avus M att h/л
Sarbievii S. J . ad annos centum novem prorogavit ætäte m. Łubieński
Epi-copHS Plocenfis Epiß. Decade 3. In Ducatu Osviecimenfi, W i-
fniowski dicebatur exegille centum quadraginta annos, in hac ætate,
pedeftri itinere ufus fuiilè, ad remotiùs pofitum Templum. N obi-
lis Volhinenfis Piwo, centum viginti quatuor annorum pondère fuerat
gravis, frater illias centum & qundecim. Centuriæ annorum, vi­
ginti addidiile memoratur Kamiński in Dzsviniacz, pago hæreditario.
Incola Palatinatüs Sandomirienfis Kurnicki, centefimo quinto anno,fru-
ebatur bona valetudine, quo è vivis exceffit, non eft mihi perfpeftum.
Superato centefimo decimo anno Parufz.ewski, vitæ claufulam pofuit.
P olt centum feptem annorum curriculum, M ańkow ski in pago W itu-
th o w , vitæ terminum attigit. Ætatis anno centefimo decimo quin­
to, Ofowski in villa J‘ abłonna Palat. Lublinenfis, avellanas dentibus fran-
gere folitus, equum confcendere ad equitandum.
V. Centum annorum fpatio vixtt Stephanus Hartknocb vibavus
Chrißophori Hartknocb Hißorici,cum Cathanua confurte-.poh annos vitæ
centum triginta obiir. Zerneke in H iß . Thor unten. N auf r agis Tabulis.
Faber ærarius Muckcnfmalk Boru (lus, poft annum decimum, fupra cen-
tefimum , mortuus Torunii. Idem ibidem. Paulus artifex loricarum.
Lublini vivendo attigit annum centefmmm, conjunx centefimum fe*
cundum. Incola pagi W'onneberg Gedano proximi, centum quin-
quaginta très annos inter vivos egit. SJdltrbold in Defer. P rü f ex Plum ­
hof. Gedani in platea M atabudy, quidam curfurn vitæ promovit
annis centum viginti: alter in Schordandia annis centum triginta. la
Bonis Brocovieniibus Epifcopatùs Plocenfis, ex agricolis unus centum
feptem annos, fecundus centum quindeçim computaverat. Łubieński
Epiß. Decade 3. Sczebrzefzini Paydak■alibi Latosz.k;ewic: Ridzinæ
Q_c] г mullet
 T R A C T A T U S XI. SECTIO I.
rrulier vîtam per duodecim decades annorum produxcrat. Pagus
D r иchow a Palat. Volhiniæ cołonum habuit, poft centum quindccim
annos, vegctum , agilem > cum ftupore fpećtantium, proceras arbores
conkendtntem in fylvis. Ferebat fam a, Theodorum eultorem agri
in villa R atjczow Palar. Beîzenfis, femiduo fecula valetudine firma im-
plevifle. Erat ruricola centum quinquaginta annorum, quem Mis-
sionarii è Soc. J E S U , ad Sandecum repereranr, Dominicain Oratio-
nem & Signum S.Crucis formare feientem, caetera myfteria fidei igno­
rantem. E x M . SS. an. 1612. Tcmpcribus Joanms Casimiri Regis,
ab inhabitatore pagi Zapałów Palat. Rufiiæ protraćta fenećta ferè ad
centum & cćtoginta annos. Filius minimus centum viginti ( majores
л а т annofiffimi de vita excefierant rclićta prole) nepos nonaginta an-
nis plenus convixit avo, generationes fex numeratæ. Satis longa actas,
fi non conjećtura, fed accurato calculo eft fupputata. Colonus vi-
cinus Zolkievia?, à Joanne III. Rege evocabatur ixpe ad aulam, anti-
quitamm enarrandarum causa. Hic exaâis propè centum ас quinqua-
ginta annis, mortalitatis perfolvit debitum, In diverforio Ciernia
Olivam verfus, mulier centum quinque annos, filius centum tres, ne­
pos ex filio, nonaginta impleverar. I11 Samogitia, etiam præfenti Cx-
cu lo , mulieres plurimae rufticanæ prolixum fenium, vegetum, agile, a-
g u n t , in corpore gracili ac exiucco.
VI. Regnante Boleslao Pudico, an. Г270. die 20. Januarii, i
pago N akło Palat. Cracovienfis, Margarita uxor Virboslai Comitis, u-
110 edidit partu triginta fex pueros vivos. Çromerus H iß . Pol. I. 9. DIh-
çoffus in H iß . Pol. Guagninus Тот. г. Stryjkowski A nnal. I. 8. Bielski,
Paprocki, H erburt, Rubetquennus in Chrom'c. Prodigiorum & О fient 0-
ru m , Jonß onus in Tha:imatographia : Aîiechvv ta Chronic. I. 3. Se-
xagima pueros Cz.echna fimul peperit. Miechovita Chronic. I. 3. c. 57.
U x o r Slawnici Gołanczj:vn Caßellani Naclenfis duodecim filios fimul
cnixa, ex quibus ftatim mortuis, folus Matthias fuperftes, Epifcopus
Vratislavienfis eft creatus. Cromerus H iß . Pol. I. 11. Damalewicz. in Vi-
tis Epifcop. У ladislavienfium. Gedani, unico partu in lucern edućti
q u a t u o r m a f e u ü , qumque fæmel] x.Cuncken m Defcript.Urbisprafat*.
la
 De Fdtcunàis* 3°9
In G e d a n e n f i f u b u r b i o d i d o N o v i H o r t i , m u l i e r C ele bris novein filio-
ru m partu . E x Betheri M . SS. In P odlachia, N iew u cka e x r i t i t t e m ­
p o r e u n o fep tem n a to ru m m ater. M a t r o n a n o b i l i s , in t r a ć t u v u l g o
P ałuki, n o v e m f i l i o r u m p a r e n s , e x b i s f e p t e m e x i l e s f a c r o f o n t e a b l u -
t i , m o x v iv e re d e f ie r u n t, o ć ta v u s c ap ite e r a t d e f t i t u tu s , n o n u s cæ te ris
£ r a n d io r ,d iu tiù s in te r vivos v e r fita s . In P a latin atu S a n d o m irie n lî
filii t e r n i , in P alat. R u f f i æ , & C u l m e n f i , filiæ t e r n æ p r o d i e r u n t : i n V o l -
h i n i a p ar u n u m p u e r o r u m , c u m a ltc r o p u e lla r u m p r o g e n i t u m : in d -
■vitate Caariorysko , m a r e s d u o s f æ m e l l a i ecu t a : i n L i t v a n i a , & P r u f f i a ,
p u e l l æ g e m i n æ n o n fine f r a t r e . O p p i d u m Kofcierzyna. C a(lu b iæ ,d icttu r
hab u ilïè m u liercm , q u æ intra d u o d e d m a n n o ru m curium , totidern p a ­
r i a g e m e l l o r u m p e p e r e r a t . I b i d e m a b a l t e r a feni l i b e r i e d i t i , p a r t u g é m i -
n o . L e o p o l i , a n . 1 7 0 J . p u e r u n u s c u m t r i b u s f o r o r i b u s : i n v illa Gonez,
prope î.opienno , a n . 1 7 1 7 . q u a t e r n a p r o ie s a u x it fam ilia m : ib id e m
filii t e r n i e d i t i a d l a b o r e s ; i n P o m e r a n i a ? P a l a t i n a t u , a n n o f u p e r i ù s p o -
fito , fæ tu m q u a r t u m p a r tu r ie n d o u x o r co lo n i p r iv a ta eft v i t â . O m i t t i m -
t u r m u l i e r e s cæ te ræ ,< i Р а г л о dicStsc m u l t i p a r æ .
V il. D u o d e c i m f u e r e filii Olgierdo Aingno Duct Litvania, e x u -
n a R u t h e n a m a t r e , D u c i s T v e r e n f i s filia. Miechovita Chronic. Pol. /. 4 .
A T e m p l i K a rn k o v ie n lis p ariete p e n d e b a t im a g o cu ju sd a m nobilis v iri,
c u m d e p i c t i s d u o d e c i m f i l i i s , t o t i d e m f ilia bu s. D e C a p ita n e o leu
P r æ f e f t o q u o d â S v i e c e n l i i n P r u f f i a , f e r t f a m a f ufee p ifle e u m e x c o n f o r ­
t e u n a filias t r è s , filios p l u s q u a m v i g i n t i c o n v i v e n t e s fibi. N o b ilis
in V o lh in ia era t n a t o r u m vig in ti f e p t e m , n a ta r u m feptem decim p a ter.
I n M a j o r i P o l o n i a m o l i t o r n o n a g e n a r i u s f i l i o r u m v i g i n t i q u a t u o r , filia*
r u m fexdecim g en ito r. P rope C ra c o v ia m , Siwek filiis q u a t u o r f u -
pra v ig in ti, TrÂnowice p a g u m i m p l e v e r a t . A dfcriptus g leb æ in te r
G edanum & E lb in g a m d e c e m m a lc u la s p r o ie s , v iginti fæ m in eas e n u -
t r i v i t , vidirq-, f u p e r f t i t e s .
V III. S e n c f t u s a l i q u o r u m f æ c u n d a e x titit. V ladislao Ja g ie l-
loni R égi prOpe n o n a g e n a r i o , V ladislaus & C a f im ir u s nati. ÏÆneas
Sylvius in Europa. I n c o l a M a j o r i s P o l o n i a : f e p m a g e n 'a r i u s e x u x o r e
i c x a g e i u r i a lu ic e p e ra t p r o l c m , in pucritia capite can o c o n lp ic u a n « , in
Qj} j aüoic*
3ï° TR A C T A T U S XI. S E C T I O T.

adolelcenua, maturitatc exquihta raorum venerandam. Vîr ex E-

queftri Ordine Martern diu (ecutus acceflic ad nuptias, oćtogefimo vi-
tæ anno; faâusq; parens trinæ virilis prolis. Vicinia urbis San-
domirienfis nonagenarium colonum viderat, non line prole in ætate ub
lima. In Regione Submoutana, fasmina feptiiagcnaria maritum fo-
Jata progenie. bxempla mulierum in (enećhite parientium, virorum
generantium , к Donato in H i ft ona Adedica IV. adducuntur. Sæpi-
us contigit fpećtare pueros, cum canitie -accelerata. Caufa devolvituc
vel in parentes vetulos, vel nutricem aunofam, vel quia prægnans ima-
ginatione forti laborabat, intuendo quidpiam canum. Oritur eadem 8c
ex fanguinis live melancholici, live phlcgmatici vitio, nam & in fenećfca
proprer humoris frigidi abundantiam albefcunt crines.
IX. Infantes vagiemes in matrum utero hxc locum tencant. Gau
las naturales vagitus proponit Bartholinus H iß. Anatomic. Rar. Cent. r.
H ifl. i. fimulq; timorem, quem vulgus augurio vano folet conciperc
difcutit, his verbis concludendo. Fruftra funt fuperftitiofi nonnulli, qui
ex vagitu hoc naturali, Reipublipe male ominantur. Matrem bona;
Ipei efle plenam jubet vagitus: vivit farms, Sc ad promovendum par­
tum fie fatis eft validas. Vagitus uterinus вс к Camerario Memorab.
Cent. z. neq; prodigiofus, neq; matri, aut fætui femper elfe funcftus
« em p lis probatur. Novcram optimum virum, eumq; Religiofum
eruditum, qui necdum materni uteri fblurus vinculis, flere auditus Ra-
coviæ. Næniam hanc edidifle teftatus ip(e compofito carmine, cum a-
cumine fingulari. Torunii, an. 1671. puer tempus nativiratis fuæ>
ter, 6c quidem diverfis diebus, vagitu præv-ertit inlblico. Zew;ke in Hift.
Thorunienfis Naufrag. Tabulis. Soni inftrumenta jam funt per fećta,
præfertim in vicinis partu i, àér vero vel per venas fubminiftrari, vel
iranspiratione dec. induci poteft. Extra Regnum noftrum vagien-
tes, a Sennerto Medicine Pratt. Parte 1. I. 4. enumerati. Editus in
lucem Saeculo XVI. cujusdam -Caftellani Cracovienfis filius , manutn
fanguine plenam oftentans: resea traćfca eft à matre iiij omen infau-
ftum, aft alius eventus fuit, nam multùm fuderat fanguinis Tartarici,
Turcici, præliis vi&or, Infans conclufus utero, fie fe movebat ac
exten de-A
 De Tœcundir.

extendebat fortiter,ut parcnti noccrct graviùs.ïd eveniflê accept authcrr-

ticcj puerum mire vivaccm in Palatinatu Siradienfi fum concem-
platus.
X. In mulieribus gravidis, rei objećbe, aut mente conceptæ de-
fîderium, contemplatio, terror, crepidatio, improvif» occurfatio, for­
mant &c figuram fætui imprimix^Naymanni de lmagmatione, aliorumq;
fententiâ, concurrencibus nimirùrn magno impetu ipiritibus, ac humo-
ribuSj qui poflea fimulacrum illud fanguini infixum formant & élabo­
rant: idcirco infantium macula:, lentigines, lituræ, oriuntur. Qiiod verà
ad iliam partem imaginatio matris nævum dirigit in prole, quam par­
tem mater tune attingit, aflïgnatur ratio к Tylków ski tn Phjf. Curiofa>
cæterisq-, nature mirabilium obfervatoribus. Exempta virium ima«
ginativæ in fignatura fætuum, hæc ponenda oceurrunt. Torunii, nec-
dum nato infanti, imaginatio matris ad dextera tempora fîgnum hirfu*.
tum pcllis murinæ impreflerat, quia gravida, cùrn forte calü mufculus
obvius faćtus effet, ex terrore manum dextram impofucrat dextristem-
poribus. Ephemerides Aiedico - Phyfica ab Jtcad. N atura Curi. edit4»
Matrona nobilis genere in Roxolania, vifo irato urfo exhorruit, ma-
numq; admovic maxillæ. Hæc ubi enixa filium, macula eft confpe-
cfo, (ucceflu temporis, pellem urfinam exprimons. Aliquot fæminæ
perterritæ orto incendio, cui corporis parti applicaverant dexteram, fan-
guinolcnti coloris notam proies receperat. Civiiîa Leopoli calcave-
rat frućtum pruni, hac de caula territa impreflerat form am prominen­
tem illius, pedi filiolæ manentis in utero. Diftrahendi animi inten-
tione, fæminæ nobilitate &r dignitate claræ, lembum confccndere pla-
cuit, in Swarzendzenfi lacu Palatinatûs Pofnanienfîs, quo dum anni-
titur aquas trajiccre y improviso confurgit violentia venti, concutitur
flućlibus, atq-, grandi timoré mulier, vix falva attingit ripam, inter fu-
fas preces continuo rećtori navigii jam admittentis cx parte naufragi-
um. Tantum pafla penculum, fronti puellæ, quam tunc ferebat utero*
impreffit fimulacrum lintrani, naviculæ remi. Obfervatæ (unt fæpius Sc
aliæ maculæ plures fætui inditæ : vifæ ideæ illarum rerum, quas præ-
gnantes appetiverc avidiùs. Luceoriæ in Volhima mulier gravida,
V-i T K J C T y l T V S XT. S E C T TO IT.
cx forti contemplatione Chrifti Domini de Cruce pcndeatis, filium pc-
perir, cum pedibus fibi annexis, ftigmatibus in mambus, vultu compo-
n r o ad modcftiam.

S I
T)e
R O B V S T I S ,&> A G I L I B V S .
I.T"^ Obur hie ponitur per translationem, pro animi fortitudine, 8c
j j L corporis firmitate fmgulari. Maxhmrum virium fubftantiam ner­
v ö s f a c e r e c e r t u m ef t Solino in Polybißore, q u a n t o q ; f u e r i n t illi
d en fio res, ta n to m agis augeri firm itudinem . E t te m p e ra m e n tu m p rx -
ftans h n m o r u m , fp iritu u m v italiu m a b u n d a n tia ,h u c refe rtu r & c. A-
g i l i t a s , eft d e x t e r i t a s , c e l e r i r a s c o r p o r i s , illiq; d i c u n t u r a g i l e s , q u i le v i
êc e x p e d i t o c o r p o r e g a u d e n r ,
II. I n n u m e r i P o l o n i p o r t e n t o f i s v i r i b u s c l a r u e r e : i d e o Bofquie
in Pbiltppica 7 . f o r m a v i t h a s i n t e r r o g a t i o n e s . Q u i d H u n g a r o a u d a c i u s î
q u id G e r m a n o v aftiu s? q u id G allo p ro c eriu s? q u id P o lo n o ro b u ftiu s?
. P o l o n i a 8c Crantzj.0 lrandahœ l. i . e . y f c c u n d a p a r e n s m u l t o r u m n a -
r o r u m , q u o s pro cerita te co rp o ris ,v iriu m ro b o re , alpećtus venuftare, n a tu ­
ra donavic. C a u f a r o b o r i s m a g n i , a f f i g n a t u r к Gallo T n d en tm o in
Fafce de T efle, f r i g i d u s à é r P o l o n i æ . F r i g o r e e x t e r i o r e ( i n q u i t ) c o r p o ­
ris f p ir a m e n ta d e n f io ra fiunt , q u o r u m d e n f k a te c a lo r in n a tu s in tu s
c o n t e ć t u s , c o r p o r i s r o b u r a u g e t , e j u s q ; f p i r i t u s v a l i d i o r e s efticir.
III. A r g u m e n t a r o b o r i s S ig ifm m d i I. Regis, f r a ć b e n o n f e m
( æ tate flo re n tio r e ) ferreæ e q u o r u m f o le æ , r u p ti fu n e s c a n n a b in i cras-
s i o r e s , i n t e n f æ m a n u b a l i f t x , d i f e e r p t i l u f o r i a r u m c h a r t a r u m f a (c ic u li,
à m a j o r i b u s , q u i hare fieri a b e o v i d e r a n t , p r æ d i c a n t u r . Cromer us in O r nt.
F unebri, Starovo'fciHs Rerum g cfla m m ab eo l. 4. £?•* in Sarm a ы B ella-
toribus,Neugebaverus H iß . Pol. I. 7 . A g e n d o iter è S a x o n ia ad loli-
u m Serenißlmns A u g u stu s 11. i n f t r u x i t S i a w k o v i æ L e g a t i s P o l o n o r u m
convi-
 T>e Robußlf. Л 5
«onvivinin, în со ingens robur cxhibuir, nam poculum argcnteuin
craflurn, tanquam è cera foret elaboratum,arćle dexterâ preÜit. Edita
êc alibi ab eodem Rege gloriofiffimo infignia virium documenta. E x
Diario M . S. S. Legationis,
IV. T an ti roboris fuerat Conß antinus D ux in Oßrcg, ut h г flis
tribus hoftes perfèqueretur. Ja c zjń sk i S. J . in M . S .S Legimus
apud Scriptores exteros, ad Demetnum Ducem Wifniovieccium ex unco
pendentem biduo Conftantinopoli, Imperatorem Turcarum admiratio-
ne tantarum virium motum vçniffè, & num aliquid roboris ipfi reli-
quu m eflet quæfîvifle.Nefcio, inquiebat,neq; præ iaffitudine polîurn di-
gnofcere: detnr mihi arcus, ut experiar. Porrećtus eft illi arcus ad pro­
bandas vires, quæ fufticiebant ad Tyrannum interficiendum, nam pa-
rùm abfuerat, quin inteificeretur, Siemek in Cive Bono, Cracovrœ, anno
1632. împrcffo. Firmitas corporis, & fortitudo admiranda erat in
Dotieslao de Olefnica, qua fretus, Uladulao I I . Rege & Proceribiis in-
(pećlantibus j 111 leonem lævutn frementemq; irruens, faucibus ejus in-
jecit dexteram,diftrahere illum petens, fi quid leo in adverium niri ren-
taflet. Dlugcffits in Vita Ad. S .S . Sbignet de Olefnica S. R. E Cardmalis.
Maxim arum virium Procopius de Granow Sitmawski Marefchalcus Re-
g m , lecticam à fex equis rraćtam de loco aliquo eminentiore, arreptis
duabus rotis pofterioribus,ftare cogebat.K w ia tlie w u z. S. y . in A n n a l.
Eccleßajhas. Idem unico gladii i&u equum , vel bovem divide bat
per medium , idq; præftabat interdum prad'ente Rege. Susliga S. y . in
V ita E lifibetbл Siematvska AfarefchalU Regni imprejfa Сгасоѵіл, anno
1629. Vir excelfi & generofi anim i, totus Martern fpirans, ЕиЯа-
fhius 7jfz .k e%vuz. Palatinides Brcflenfis,fxpc certamen inibat cum urfi's,
<quibus incjtaris & in pedes erećbis capita ferro demetebat. J a t tjń sk i
S. J . tu M . S~ S. In pueritia, Stanislaus Ciołek Palatini JMafovt*
ß lm s , duos fibi æquales geiiabat in manibus. Idem m aturior, in hsere-
ditario pago Oßrz.elec, trabem , quam viginti ruftiri ferre non poterant,
folus arrepto cralïiorc termino ligni, intulit in hydraulam Cracovienfem;
item in turrim,ad Ædes В. Virgi.campanam,quadraginta viros defatigan-
Jtcm. Frangebat duas equorum lolcas fibi junćlas, rurcptbat fppes; P o-
Rr ionicoj
 Т К А С Г А Т и Ъ XL SECTIO II.
lonicos cnfês duodecim, mucronibtis apprchenfis, urta manu Ievabat
fursùm* dc rcccnti ligno conftrićto humorem aqucum elicicbat. Bielski
Chronic. Pol. I. 5. Stabat firmiffimè unico pede innixus ter rar, Sta­
nislaus Radzimiński de A rm is Brodzie Caßellanus Zakrocimenßs, Ca­
p i aneus Livenßs y & à nullo quamvis robufto, è veftigio educebamr.
Idem cquum indpmitum , quem viri lex funibus non detinuerant, fubc-
git unicus apprehendendo aures. Paprocki in N ido Virtutis p. 169. Spc-
ftante Rege Poloniæ, Biberßeino inermi occurrit bubalus ferox, hunc
ille correptnm ad cornu manibus, ita preflerat fortiter, ut cornu avel-
lerer. Okolskt Ord. Prcdic. Orbis Polom Tom. 2. ln expeditione bel­
lica contra Moravos, Godziemha miles déficiente gladio, radicitùs evuL.
fa tenera pinu fugavit hoftes. Idem Orbis Pol. Tom. и Ætatis anno
decimo quinto, Sventoslavis Zbyhtowski oncra portabat grandia, vincu­
la ferrea, equorum foleas frangebat facile.Idem Orbis Pol. Tom. 3. Fra­
tres germani Sokola, in venation? cum Rege Cafimiro I. pugnantes bc-
ftias lècum , valide invaferant. Unus injećfcis manibus utriqv auri, tenuit
aprum, alter urfum ftarc fccic immotum ; ambo gladiis amputarunr ca­
pita fcrocium animalium. Idem ibidem. Duodecim firnes traćiorios
ex cannabo bene compa&os, uno traćtu rumpebat Sebaßianus K arfm -
cki Vexilhfer Lencicienßs, le&icam fexigis incitatè traftam hftebat ma»
nibus; quem filius Stanislaus Canomcus Gnefneußs, e r Loviciexßs ali-
qnando eft imitatus. Idem Urbis Pel. Tom. 1. Miles Ducis Siradix
in aprum inffliens,mandibulam inferiorem ei ademerat. Paprocki in N i­
do Virti.ti'. Ex Polonorum numéro unus, in praelio cum Pruffis, ac
Pomeranis, caput fimul cum brachiis adenut gladio hofti; BoleslacvCri-
voufto Regi obtulit ad fpećtaculum. idem ibidem. In conlpechi Bo-
leslai præfati, miles D iiatofza cervo currenti, manu decerplk corna;
eadem die à vulture alam diviik elava. lA m ibidem. Viri fex cata-
phraćfci, vulgo H ulkri ab sldalbert» Br dLin kt tollcbanttir in altum: c-
quus conftndus pedibus elevabatur,li januæpartemfupremam, aut quid
lim ile manibus tangerer. Jdtm f b Stemmacr P ra w d ^ c , Btelskt Chro*
m c.Pol. I. 4. T an ' cxcelkntes vires ir.erant A artir.o Brzozowski
ex D iß rtth Goßiainenß> ug cum dolio cercvUii pleno caorcas agcrec,
tripa-
 De Ы ф г. зч
tlîpudiaret. Idem f b Sttmmate Bahna. Latnînæ fcrrî crafïïores di-
fierpendæ m partes, Joanm de Go'ay Gorajski ofFerebantur. Okolski Or-
bis Fol. lom . i. Miles de A rm s Odyn ec In Ruffia, foins aggredi-
cbamr urfos, aliaccji validas belluas; redibat viftor. Origines Stemmatunt
J-vlonU. Erat in aula Marthiæ Corvini Regis Ungariæ, Polonus m i­
les, qui fæpe Ungaros ad lu&am evocabat, & pugnam, multosq; vicc-
rat. Stabat in ferratis dauftris immanis k o , quis elt? inqiiit Volonus, qui
famelico leoni aufit camem auferre, q tam ore comprehenderar. C ù n
nemo præfumeret, cernctis ait, quod dico. Illi fame, per diem, leonem
cxcruciant, poftero die, ovem projiciivnt qnadrifoiam ditlcćtam. Ar-
rugiit Ieo apprehenfae incubans carni, Polonus mgreditur, & leonem
jam jam vorantem pugno ferit in os, exdamans, offim dnnitte canis.
Voeem intrepidam exhorruir leo, exeuntemq; vifu folo fecurus. Rej r-
hnvk M agm 7 beatri Tom. 4 . Crantv u s Savomæ I. 5. с. 14. Ho d'rfß-
us in Theatro H iß. Vontanus m A ttic s Rellarits, Faber in A elano Con-
cionum. Contra Turcas in bello, Scib г и Scibortcws apud Nicopo-
lim Legionis Præfeâus, cùm omnes jam Chrifliani profligati client, &
Sigifmundus Rex ipfc navi confcenfa trans Danubium fugeret, ille ut
fèmper ad latus Principis erat, quod navim non poflet ingredi, infe-
quentibus T u rd s , ita ut erat armatus in Danubium fe projecit, enara-
vrt in ripa adverfà, charus poftea Sigismundo. Starovolfcms in Sarma-
tt/t Bellatonbus, Strjïko-wski in Annaltbus. Scriptores alii addunt
ad demoîiftrandam -virirum magnitudinem, quod Danubius ad Nicopo-
lim , latitudine ter fuperet Vrftulam diffufum ad Varfaviam. Fcrc-
bat mailcum Lofchus nobilis M afovius, quern nemo à terra levabat,
eoq; feptuaginta Crucigeros in acie occidit ad Gruncvalduin. I ’a^fevicius
Tarallelorum I. 2. Procerus multum & robuftiflimus Mihgedo no-
bilis Vrujfyts davam oćto ulnarum, id eft, quindecim & ultra pedes lon-
gam , plumbo impletam, contra hoftes paganos Prulîos in campo ge-
ftavit, putatusq; eft prxftitiflè cætcris vigmti viris, arte & manu bellica.
H oc malleo, ex quinquaginta viris л (Vango in mfidiis pofitis, & ma­
gno impetu irruentibus, ad viginri folus occidit, fe fcq; in Caftrum
fŚartcnftemcnfe ilbdus rcccpit. Pretorias in Marte Gothic« t Hartknoch
R rz in
 TR A CT A T U S XI. S E С Т Ю IL
in Vruffla, ex D ißurgi H iß . Vrufpca. Crucigcrorum Prufficorum
navim adverio N em eno tcndcntem in Litvaniam, N odam L tv a n u s fal-
tu in aquas repente delatus apprchendit, & focios incłamando, obfir*
mato veftigio contra vim remorum om n iu m , tamdiu detinuit, donee
Litvani milites ab infidiis concurrerent, & potiti navi, univerfos confi-
cerent. Koiatvwicz. S. j?. H iß . Liivanл Vart. i. /. 6. Taurus ingen-
tis magnitudmis dum ageremr Roma: per vias, more confoeto, Słufzjta
cafu objećtus, ne.c declinare impetum potens, fumma vi arreptis corni-
bus, ita ejus curfum fuftinuit, ut ultra non poflet progredi. Zebrzydow­
ski in lllußnbns Volonorum Virtuùbus. T error Cofacorum rebelli-
um Thomas O h d zjti Caßel. Zakrocimenfis, frameâ quinque Imperiales
folidos in cumulo pofitos dilT'ecabat. Tannerus in Legatione Volono - Li~
tvana in Mofchoviam. Robuftiffimus eques Jarocius, lućtator ma-
gnarum vi’rium Radziminfcixs, duellantium &c litigantium in aula arbi­
ter. Varfevicius dc Optimo Statu L'bertatis. Nobilis Curlandus tana
magnas obtinuerat corporis vires, ut foleas equorum ferreas, Imperia­
les iolidos rumperet manibus. Lentilius Dec. i. A nnot. to. T orm en-
ta muralia fexaginta Turcis fubtraxit in prælio J v o n ia . primo ‘J oannis
Fir ley Valat. Lublin enfis aulicus, demum P alatmus V alachu feu В а а л :
unum autem folus, cui vix duodecim equi trahendo erant ( tantæ h o ­
minis vires fuere) movit ex acie. Neugebaverus H iß . Rer. Vol. I. 9. Go-
rectus in Defcript. Belli ^ѵопіл. Rupit Podkowa generofus Polonus
equorum foleas etiam recentes manibus, inftar Iragilis rei. Henninges in
Genealogia Turcicorum Tmperatorum L ’onlcavius in Supplem. A nnal. Tur-
ci. Ionßonus in N a tu r л conßantia-, Bielski Chronic.1. 6. Sohkovms in Com*
ment. Rer. Volonicarum. Soleas equi, Sc ferrum, quo vinciuntur ro-
tæ, Andreas in Ojfowa Sien OJfowsk' Capitaneus Wfchovenßs fregifle vi-
fus. Solidos æneos Regni noftri ingeftos digitis quatuor, Z egocki
Capitaneus Koninenfis divifiifc narratur. A viro de A rm is ŁodzJa
mola vento verfatilis, in curfu rapide, eft detenta. ln Terra Chel-
menfi Siugocki junćtos Гех equos currui, ac in curfum concitatos fece-
rat ftare, arreptâ rotä. Ejusdem manibus infidentes duo viri, pro levi
pondère habebantur. Miles Koßro tot avellaiui exliccatas, quoc
m anus
 De Robußis. j iy
łnanus in piignum contracta concludere poterat, quoties compreffit,
toties fuccum elicuir. Fcrcbatur de Denifz.éwicz. Folhinenfi, quod,
mortaria duo, fciitellas de ftanno duodecim , totidemq; quadras fuper-
pofîtas ligneae fellæ, una manu с terra in fublime levaverit. Adc-
rant vires fufficientes Michaeli Żółkiewski ad р о т а difcindenda duobus
digicis, ad ferendos juvencs duos prorenfis manibus, praeter terrium
pendentem à dcntibus. Diftentus funis de cannabo, À Fexillifero
\ yalnt. Pofnanienfis, uno dexteræ ićtu difcindebatur. Pucrum digito
uno fupra caput verfabat in orbem Duct or cohortis loricate: idem tre-
centos florenos monetæ гпеас noftra?, fellæ impositos, extremitate pedjs
unius ex quatuor apprehenfa, attollebat. Traxii Horbowski aulicus.
tormentum bellicum, cui viri duodecim fuerc impares,ut vel loco т о -
verent.
V. Ex Perfonis Spiritualibus Drufz.kowski Varochus Bochotni-
cenfts, quoties ante Ordines Sacros fufceptos,roboris monftrandi causa,
prelfit manum alterius, toties digitorum omnium extremitates proflu-
ente fanguine rubuerunt.De eodem implevit Regnum noftrum traditio,
quod militum equos olera depafcentes in horto Parochia?, fblus extra
fepes jatfcu pofuerit: laminibus craffioribus ferrimultorum colla circuro-
dederit, extremitatibus contortis fortiter ad claufuram. Idem annis fe-
ptuaginta gravis, indice, atq-, medio digito fcidiflc poma, cochlearia
duodccim de argento elaborata convolvifle manibus, cum ftupore ipe-
ćhtus. Infolito roborc à natura donatus Stanislaus Korabiewski S.
1. folus fcamnornm partem in Scholis transtulit: carpentum fecit im-
motum ftare Califfii, fruftra quadrigis contranitentibus, proficiente ni­
hil aurigæ conatu, in propellendis illis fiagello & voce. Maflàin
plumbi advfdam ab equis quatuor, folus RAigiofus Ord. Pradie, ex
curru dtpoiuit: alter Ordmis ejnfdem, ferrum vix ab odo viris portan-
dum, inter gravia onera non computavit. Dum literis operam da*
ret Leopoli Gołębiowski i'rapofitus Comarnicenfitam valido fpiritu di*
ftendere potuerat collum,ut duo juvenes injedo mantili non comprimè­
rent gulam Cingulum de corio bovis elaboratum, ad digitos quin-
que transverfbs extenfum in latum, una diçluûione laterum ruperat
quidam,paratus alios fmuks cinćtus vi eadem divideic» VI.
 TR si C T A T U S $T. S E C T IO ТГ.
V I. E x Ruflla I w a f c ’k, ab Iralis v o c a tu s Taz,z.oy trtrem em T u r -
ç x a m foins ducebat a litto re, propcliebat ad marc. Tw ardow ski in І л -
g a i one Tircica D >vis in Zharaz l. C iv is S a n J o m i n e a i i s , dc craflL*-
i c b a ca lo i m p o l i t e h u m e r o aliquot p e n l e i t e > ru th c o s, u n c o a i o t u , i t a
e x c u t i e b a t , ut avulli in terrain pro! aberent ir. Jaroslaviæ tu b ic e n
inflando b u c c a s , f i c i m p L b a t fpiritu lagen as vitreas, ut d iiiiliren u ib i­
d e m lajobus bajvtl’is u n a centeuariü p o n d u s piu n o i tcrebac d-xt-*ra,ilce-
rû Gniftrâ, fe in gyrü vertendo. In uiu crebro erat o lin i C r a c o v ie n lib a s
d u o b u s b a ju lis, cerevifiae d olio fupcrm iponere rauficum c u m tibia utri-
c u la r i,& per fo ru m , atq; plateas uvbis geitare fabltliendo. In e a d c m
c i v i t a t e , Gafpar fa^lor cerevifia duo millia monera? noftræ e x acre cufic
tuijt in fp o r ta , per gradus afceadens.. L ig n u m , q u o d portitores dc-
c e m o n eraverat п і т ш т , ab u n o latum in V o lh in u e o p p id o . О îe -
ratu m currum tribus to m iis co n tin e n tib u s Buclinenfern falem , Refz^ka
e x - p a g o Rudnik attollere una m an u fic ilc p j t e r a t , i m o evcrtcre.
V lf. O ltia firma capite c a lv o Adalberts C 'jod^rk: confraćta far-
p iu s : bini cataphra&i viri ejusdem m an ib u s graviter lunc colliii. Papro­
cki in N ido lrirtHtis. N o v i t n u s illos, q i i fro n tem illid e n d o , tabulas
q u a sv is fo lid a s, i m ó portas rum pebant. be à trltib u s oculat.s d ig n isq ;
fide acce p im u s, de q u o d a m Equité L itv a n o , qui c ù m armis f p o lia t u s ,&
alligatus e q u o , duceretur à S v e c o m ilite captivas, rauta vi in ejus g a le -
a m , q u a tećtus f u it , caput lllifit, ut S v e c o o c u li c u n ia n g u in e 3c cere-
b r o p r o filie r m t, fubitoq; m o r tu u s e x e q u o d e f lu x e n t. Tylkowski Vhjf.
С нгі. P a*t. 4 . S. i i . Incideram & e g o in miltrem e x P o l e l i a , dc
q u o ejus c o m m i l i t o retulit m i h i , q u o d fores ex p m u , v e l q u ercu fabri-
c a t a s , teftas quadratas f o r n a c is , aliaq; corpora dura, alluu froncis cfFic-
g c r a t , c o n c u d e r .it , fine v u l n e r e , fine fanitatis jaćtura. V e rtic en i
capitis calvum I udaus in U k r a in a objiciebar crebris pcrcuffionibus fo r -
titer inferendis à q u o p ia m lam ina ferri ru d is, quæ dabatur ei ш p r x m i -
u m tolerantise.
•VIII. Et in fæ m in e o i e x u , ftupendi roboris (unt in v e n ta e x e m ­
pta. M u lier religiofiffim a Qymbwga Adafovi* Ducis fil?a> m o r Er-
ncfti Auftrjuc D u c i s , M a ter F e r d m a a J i 111. I m p e r a w r is , læ pc d ig ito a-
veU
 /
D e Ägilihus,

vellanam, atq; jnglandem fregit, clavum citra uflam noxam impegit

paricti. Cufpiniantts y Bejerhnck Magni T heatn T о т . 6. Tacbn Oecono-
mid M vndi Alhab. T cm. 3. K w atkitw cz. in Annal. Ecelefiaflicis. In
ejusdtm landes fie Bergemas cxcurrit; Cjmburgis Zemoviti Ducis Ma-
fovia ß lia , magnitudinc animi ac fortitudinc corporis fùpra omnes fx -
minas excelluir^immas rcs geffit, æternis literarum monumentis eele-
brandas. Naturae prodigium, Ehfabetha Boguslai Stetinenfium Ducis
filia , Cafimiri Poloniæ Regis neptis ex Sorore, uxor Caroli IV. Impe-
ratoris, & Bohemia: Regis, corneum quoddam manuum robur habe*
bat, equorum ungulas difeerpebat per iudum, fccuriuni acies, cultros
culmarios, & novaculas, inftar chartar, convolvebat, folis digitorum &
articuîorum viribus, idq^ à Гс vifum ( narrat Beneflius) an. 1 571. die
Pafchæ: in multorum Principum confpećtu perfeftum. Balbinus S. I.
JEpit. H iß or. Rer. Bohemie. I. }. c. 11. Penzjnger in Novijfîmo Hifl.Q^ a-
tuor Mv.ndi Monarch. Compendiau. In Palatinam Pofnanienfi Grab-
kowska : in Califlicnfi virgo quardam, digitis in pugnum compofitis,
dum avellanas preflerat, oleolus luccus erumpebat. Alibi fænnna
nobi'is currum onuftum famo, ab equis quatuottraftum , dexterat foli*
us impulfu vifa cft evertiflè, іпспПлГе timorem duriori marito. Ro-
xolania tenuit talem viragtnem, quæ avellanas duas digitorum compres-
sione planas redd^bat. Procera, robufla, annofà mulier Styrik, tem­
pore obfidionis Poloctar, fréquent! excürûone m hoftes, câq; fortunata
Celebris haćlcnus in Alba Ruiîia.
IX. Agilrcatis miræ Adalbertus Łochócki Хчпсегга Dob'Z.tnenßst
nam cataphnnSh's leu lonca graviore indutos fuperabat fàltibus equos.
Tafrocki in bi do УirtutisyOkolski О bis Ра/. Тот. Miles Stepfea-
ni Regis N icola s Vttniaiek, in altitudmem notabiliffimam, pedibus
junćU1, fe elevabat. Okolski Orbii PoL T cm. i. Dum Alexander:
Rex Salis fodinas Ѵк-lilanfes »mietet, loa .nes Jordan aflumpto cata-
phradörum militum apparatuyprö ialute fpedantis Print rpis.latilTnmimt
ad cryptas ad mm tramiilnt; аг vim aff.ćŁas, Pra'cfta» Saltiuram eft Je-
claratus. Paprocki n N ato Finutis. Ssnc.rigeli 110 æracis an 10 , Czjer-* ■
wm>ki VmUawr Ѵ аіот л ш а т < р pcd«m cfcvabat ftiaoi ud appofic гга*
JIO TRACTATVS XL S E C T 7 0 TIL
fellam, Je (cilla ad mcnfatn , vivaciffi.no corpore præditus. Dum
Leopoli ageremr triumphalis pompa, port: certamen longum, duo fupe-
raverunt (alpu foflam decem cubitis kram , tolerant рггтіа à Civitate.
Bałazy m Narratione Epißohca. Aliqui peritiffimi artis equitandi,
in iplo rapido curfu, transferebant fe de uno equo in alteram : aut non
infidentes equis,fed infiftentes, agonem ludicmm cel#brabant. Mon-
ticolæ ( nobis Gorale ) corpore admodnm agiles, nam cum generofiffi-
mis equis certant curfu nonulli, ftatuta meta & ргзетіо. lidem conten-
ti pane <5с cerevifia de avena parata, ad fuperandos montes, conficien-
da itinera expedition egeftate læti, (altatorios orbes mira vivacirate, in*
flexione corporis, elevatione fui in altum Ггре inftituunt. Certa pr.rte-.
rea eft illis manus, nam quidquid ponunt pro fcopo, tangunt feliciter
ja&â afciolâ: elevates crines propendulos, intacto vertice capitis, inftru-
XTiento eodem feite praecidunt. Erat & Modufzjewsb de Armis
Starz â , qui terte Okolski in Orbe Volono, obolum fuperimpolitum lum*
mitati capitis pueri, frame* acie cxcuticbat, >lla;fa cute.

1 S E C T I O III.
De
G IG AN TIBV S, PVMILIONIBVS ,VI-
RIS M V I T I CIBJ, ac POTVS,
I./*”''! IGAS, communiter vocatur ille, qui ert: ftaturæ ас molis (upra
С Tconfvetam aliorum hominum magnitudinem protenfar. Extitirtc
Gigantes, docct Sacra Scnptura in Gevefi, Devtoronomio, ubi
multa Interprétés de iis afferunt, lcd meliùs fentientium decifio ert:, Gi­
gantes, veros fuiiîe homines proceraî 8c v.ifta?, non tamen fabulofefta-
turæ. Lcćtus Og Regis В afan gigantis non fuy: nifi novem cubirorum :
adeo formidabilis Goliath Getb&usy tantum fcx cubitos & palmum altus
crat. Quôd Nnmsrornm i з-dixcre quidam, fe gigantum rclpectu, locu-
ftas
 D e Gigantibus.

itas vifôs, hyperbolîcè Iocuti funt, fenfu Corneüi a Lapide, ad deterren­

c es Judxos à terra promiffionis. Mulro minus iîdei babent, quar ab c-
thnicis Scriptoribus de •Gigantum magnitudine funt <iivulgata,vel enim
funt fabulofa, inqtiit Cnapins S. y . in Thefaw o, ut apud Phniunt, с г-
daver quadraginta lex cubitos longum, apud Sohm m , triginta très Sic.
v.cl corrupts numerorum notæ in eorum libris, vcl menfuris diverfis
metiebantur, vd animalium quadrupedum, aut pifeium ofla , humanst
cjlîè putabant: vel deniq; exaggerantes, ex rumore, & vulgi opinionc,
ut in aliis materiis, feripfere. Dubitat meritô & Kircherus, an ali-
■quando natura tam vaftam carnem produxerit, quâ prædita fcribuntur
cadavera, quadraginta, vel fexagmta cubrtorum; ctrtumq; omnibus a-
ninialibus magnitudinis terminum ftatuit , quem , dum aćtiones fuas ri­
te obire debent, egredi nequeunt, Prodiit к Sennerto 7 railatm de
Gigantibus confcriptus.
1L In Pruifia ( ex antiqua appellatione ) Du cali, T ra&us Reftn
circa R fenburgumy Gigantes aluit, quinque ulnas Jongos. Hennenberger
in ( hromc. Frujf*, citatus à Cellano in Defer ipt. Polom г. Pruffi hic-
rc corporis magmtudine decorL Fa&us chnftianus Meligedo, Cruciferis
contra conterraneos fuos militabat in Arce Bartenfteinenfi, terroriq;
fuit omnibus obfclloribus Caftri prædifti. Hartknoch in Seleftis Dis­
sert. Prufficis. C ùm Culmam Pruffi oppugnarent, congreffi cum
iisCruciferi vulnerârunt inter alios ex Pruffis unum virum longiffimum,
qui plufquam ab humcro & iurfum omnes alios excedebat. De Duf-
hurg in Chronic. Prujfa. Samogitarum longitudo denis & ultra dc-
fjnitur palmis, Sclavovms in 7 rad. de Partu Gabfche/menß monsirofo.
Admirandum occurrit in Samogitia, quod cum ejus regionis homines,
procerâ ut plurimùm iînt ftaturâ, filios tamen alios corporis magnitudi-
ne excellentes, alios publics, ac plane nanos, veluti viciffitudine qua-
d.im, procreare folcnt. Liber Baro de He>berße.n in Comment. Rer. M o-
f i - o. H'T.ius inTabuli,6 ogaph.ContrattiSy' ardanusdeRerVarieJ.i.ScA-
hger Exercit. 16$. Vir tximiæ virturis, & eloquentiar, Rejcius Le~
gm *.г Ppîoniæ Regis in Jsleapohtano Regno, narravit aliquando nobis
Iseapoli cummoranubus, uivtntum m Polonia fepukhtum antiquiffi-
S s m u ra ,
fit Г К A C T A T U S XI. S E C T I O IÎK
mum , in quo cadaver tantæ proceritatis jacüerat, ut in indicc* manuS
repercus annutus, armillarum in madum, brachium ex noftratibus cir-
ciurdare facile potuerit.Villapandus citatus л quodam n M . S. S. Ma-
ximilhno Cæfari.vir magnkudinis in gigantibusreperibilis, ex Polonia
oriundus, oblatus fuit, an, i j r i . qui proportionate ad ftaturam,(m-
gulis prandiis, vitulum Sc ovem abfumcbat. Surins in Comm~ntar. R-r.
G eft. in 0 ,be, Ktrchrus Aiundi Suiter. I. 8. Schott us in Phyf. Curiofa,
Jovßonus in Tha'imatograpbia. Infoütæ proceritatis homo vifus eft
Lutetise, an. 1571. ad quern fpećtandum innumcra plebis multitude
confluxit. Intromiffi fedentem in hemicyclo gigantem magno cum ftu-
pore intuebantur, nngisq-, ftupebant cum furgcntem ccmercnt, turn
cnim ere&us, aulx laqucar vertice attingebat. Polonum, aut Tranlylva-
num eum cfle multi dićfcitabant. ( ajjanto d? Girantibis. Ad hcrois
nobilifliimij proceritate infignis, robuftiq;Samuelts D^c s irr Korz.ec afpc-
łftum, attoniti harfere Turcæ Bizantii. De illiits animo Sc corporis robo-
re , numeris patriis compofiti extabant verfus. Kocbowski sinnaL Polo.
Cl matt. X. Sub tempas Turcici belli ad Chotimum, Georgius Dux
Zaslavienfis, leg'onem fuam ex viris ftupendx proceritatis collcćtam, ad
caftra regia duxerat. starovolÇcius Inßitutorum Rei Miliiaris I. 3. Ce-
lebrem contra Tartaros milirem Iacobum Niezabitowskaporrcntofa: ma-
gnitudinis fuifle Paprocki [ u ’> Memmate Lubicz. , Bielski Chronic. I. 6.
allerit, fed Thuanus cum JenJfono, Scythæ obtruneato a Niezjibitowski,
fronrem vrginti quatuor digitos latam adfcribunt, reliquum corpus tan­
ta: vaftitatis, ut jacens humi cadaver umbilicum viri ftantis attingercc*
Fides penes authores efto. In Bibliotheca Gymnafii Torunenlis,
caput humanum rcpofitum, in Tcmplo D. Joannis inventum, cujus
diameter ulnam Lipfienfem longam terc excedit, Zvrneke m nifiorU
7 orun. Naufragis Tabulis. Templum Parochiale Opalenicenfe, in
Palatinatu Pofnanienfi, continebat diu (epulchrum abditum, quod dum
cafu repcrtum eft ac referatum, caput arqualc ininori patinar objecit fpc-
ôaculo. In villa Lisko Teme Leopolienfis, offium humanorum
compago arida, ad quatuor ulnas protenia, non femcl eft efFolfa. Ob-
jećtus vie oculis mcis Lcopoh, Гири aliquot millia hommum , humerie
сшйкп^
 De Tumitionihuf.
eminens: pedifTcqutis Dptctfa in Z astaw , fine fcalis, fuggedu, pari et es
conclavium exornans periftromatibus, fpcćhtus ab aliis. Ex Caflu-
bia nobilis vir, adeo corporc celfus Gcdani fàrpius hofpitabatur, ut vix
non adæquaret c a m , qui de nation с exterorum , in Urbem fuerat du-
# u s , fpećtaculi causa in nundinis. Adcrant & alu plures, fingularibus
naturæ incrementis evedi ad ftaturam extraordinuriam. Extiterc cor-
pulentiffimi viri, qui fe ipfos vix ferre poterant, duorum, vel trium cor-
porum gracilium molem carnofitate inlolica fuperantes.
III. PU M ILIO five nanus, eft homo, infra communem aliorum
jnagnitudinem, ftaturæ brevis. Inveniri fubinde Pygmæos in variit
partibus O rbis, manifefta cvincit experientia, aft an integra: regiones
Pygmæorum d entu r, Scnptores antiqui atq; novi maxime variant. Pro
jiffirmativa (entcntia ftat Anßoteler m H iß. A nim al. lJi mus in H iß. N a -
fur. tÆ hanus de A nim al. 1.1 Pompomus M êla de Situ Orbis. Hic l. 3 «
ait, fuere Pygmæi minumm genus,quod pro fids frugibus, contra gru­
es dimicando defecit. Repenri in A ruchetto,cr Caphi InluJa, Pigaf tta
4j ud Majolum teftatur; apud Indos Peruanos integram gentera Torren-
f is ftatuit: elle, aut faltem aliquando fuille, Banholinus arbitratur fretus
au&oritatibus: & Woffius citatus fuprà pag. 288. adducens teftes Lufita-
pos. Pro fèntentia negativa ftat Strabo in Geograph a, cui hiftoria de Py-
gmæis, fabula eft, proprer hanc unicam rationem , nemo fide dignas
id ex vifu narrat. Et faiie ita eft, inquit Szjtnt yvany inCu iofis M ifcel-
Janeis, ipli enim antiqui præfan authores, non aliis rermims utuntur,
quàm fama eft, dicuntur, narrantur, fie traditur, fi: proditur, ita au­
dio, ita retulerunt eximiæ fidei teftes. Sequitur Strabonsm ;lld'-ovand:łsy
Jl'jer la in Сojmographia. Cardanus V artet. I. 8. rationibus multis pro-
bare conatur 1=01 eilc homines veros. Nanos minimos concedit nafci
Dt lno S . J . w Cum m m ar. in Oedipam, gentem vero totam conftare
cx talibus, dinq; propagari, neqat. lam vero Cornelius a Lap’de S. jf.
explanando Ez.*cb:elis Prophetл с. 27. primum Pygmseorû authoré dicit
cfl'e H om rum Poétam fabuloium, ex eo Anßotelem feciffe Hiftoriain
de pugna cum gruibus: Рітіит tradidifte dodrantes ternos five fpithi-
.«nas non ехссіШГе in India liomunciones. Hifpani, & Lufitani, qui In-
S si dus
;£4 TKACTATXTS XL S E C T f O Ilh

<jia$ omnes explorârunt, nulloS vuferunt Pygmæosr ex Gcographis o-

mnibus, qui euriosc & fttrdiose otbcm totum luftrirunt, nemo eft,
qui fcribac & aflerat Ге mciditfe in illos; non tarnen fanr ita parvi, ut
evadant invifibiles. Ejusdan cura Cornelia* л Lapid? opinronis Spigelius
in Humant Corporis Fabrica ait, tempore noftro, quo nulla mundi pars
eft, quam nautarum induftria non perluftrat, non vilr tarnen, пес au*
eTiti Pygmæi, Quin A d v a n r in hinerario narrar, ad illos Nili fontes*
nbi Arißeteles e r PImins Pygmaeos tradunt eflê r po'pnlum medtocris
ftaturar, colore fufco, habitarc. Ultra parergas псот pro trail endo, aliquid
•de noftiis adfero Nanis, Vladislaus Rex Lotfcicus, id eftr cubitahs
a fubditis dićtus, propter breviorem ftaturam, nan quod ad longitudi-
nem unius: ulnae contraćlus fnerit, sinn ahum- teftimonio. Nationc
Polonus Crafichiifs honefte natus, propter raram parvitarem abdućtus
m Galliam, dono Reginae datus, dkt inter oblećfcamenta Regum erat.
Gratianus a Burgo S. Sepulehrt m Vita Commendoni Cardinalis.. Plu-
rimi nani ( id elt ) ab ordinaria menfura déficientes multum , in aulis
Principum y Senatorum, adnmationis, oblcClarionisq; præbent niateri-
am. Ex illis quidam cum eleganti membrorum conftitutione fpećtan-
t u r , deformes alii, capice grandi onufti, pedibus brevibus inliftentes,
verè naturae ludcntis prodigia. Er cubitales; Nanos; in Polonia viderat
Сnapius S. у . C rin Thef{F4ro,[ub vtrrbo Łokietek, annotaverat.Junćta fue-
re matrimonio aliquot paria Pumi]:onum y fed progenies defuit efftdu-
• ra familiam -, quaft puderet patentem naturam poflè Temper decrefcere,
Ha:c brevitet dićta de brevibus,
IV. Pridem Polonia noftra ad temperanriar leges eft dofta vive
re', Copiofioris equidem indiga cibi, aft unà cum populis Septentriona-
libus calorem intenfiorem expeditamq; digc ftionem habentibus. Q ux
de comeftacionibus Scriprores antiquiores tradiderunt, ad praxim non
dcducunrur fxculo noftro: civilitate, hberalitate relićta erga hofpites. Af­
fine tarnen, ur virtuti omni vitium eft, ita frugalitati voracitas proxima,
quæ juxta le Grand, in H iß. Natur*, ex duabus caufis procedit. Primo,
quod tanta fit acidi fucci in ventricule copia, ut licet alimentum inge-
ratur, adhuc tarnen adco acer pungensq; remanet, ut ab eo ftomachus
corrodatur,
 De V'ifii multi ciii.

corrodatut, véllicarroiicm patiatur vehementem, Scctmdo, póteft mdcr

feflà ilia cibi cupido oriri à vermibusy qui in ventre featent, & ni fi
continua pabulo alantur, ventriculum variis i&ibus pungunt. Eda-
citas prarter confvemdineffî, Phagedćtna, Bulimia, Bulimus eft Mcdi.
cis, ad que naufea non accedit. Ganina appetentia five cynodes, orexis,
fames præteï modom aućta, cum vomitu, vel diarrhæa conjunćh,
oritur ex fern.emo ventricitli nimiü aućto, aut acido.Juxta Riverium im
Praxi Medi a, ab humoribus melancholicis, vel pituitońs, ventriculi
tunicis impaćtis Si imbibitis, easq; aciditate fua vellicantibus, ac di-
vellentibns , unde perpetuus qua ft fuccionis fenfiis inferri confvevit.
Dantur etiam qui cibum copiofms qu'am par eft» non folùm appetunr,
fed Sc concoquunt, digérant, nihilq, indè mali patinntur \ in talibus ci­
to txhalat cibus per poros, & tempeties ftomachi diverfa eft à noftra.
Nunquam peregrè pioficifcebatur Svidrigelus Dux Litvamn, quin di-
Ipenfarorem pereunćhretur, an librum, quem de arte coquinaria com-
poni curaverat, fecum fcrret.C»iasin fex floras ad minimum protrahe*
bat, fcrculis non minus centum triginta ufus, tALneas Sylvius Commeit.
in . anormiiamm 1. 1. Fontams in Auicts Bellanis. fn aula Bafilii
Ducis in (Jßrog Palatini Kiovienfis, Bohdanuf( quem Czudnovienfî*
bus bonis prarfecerat) in jentaculo confumcbar partem vervecis affi,an«
ferem, duos pullos gallmaceos, aflaturam bubulam, cafeum, tres pa.
nes: exhauricbat duas menfuras mu!fi,ln prandio, decem portiones bo*
bular carilis, n ultæ vitulmæ, & vervecinae, capo, anfer, porceîfits,. très
aflaturar, bubula, vervecina, fuilla, Sc ea omnia fercula, quar aliis erant
appufita, efui tradebancur. Mulfi, Sc vini quatuor congii,nobis ollae,
prartcr crematum Sc cerevifiam, ab codem epotx.cama nunquam omis-
sa. fa czjń sk t S. y . in M . S. S. Vir ex Equeftri Ordine, in Pala-
finatu Cracovienii, ordmariè fumebat jentaculum paratum ex capone
affo, Iudico gallo, anfere, affatura, non fine congio medio mulfi, Sc
vmi Hungarici: flmilc erat jentaculo prandium,prandio carna, ad annum
vitae feptuagefitnum. Equiti cuidam Palatinatus Vilnenfis, matuti-
na n.enfa dabat capones fex, cum carne affa: meridiana comeftio bu-
bulae aliquot partes, cittcraq; fercula numerofa : vcfpemna refećtio car-
Ss 3 ncs,
 T R A C T A T E S XT. S Е С Т JO ПТ.

ncs, &'pi(ces, in abundantîa. H irres pagi Popowe, in Majori P o­

lonia, duodecim frufta bubulae, taponem, gatlufn Indicum, aflaturarn
( corifveto more ) feponebat pro prandio; vel fi ha?c non aderant fer-
cula, acquivalentibüs cibis implcbat ftomachiim. Marirus cum uxorc
in Cujavia , comeftioni prarguftativae uni, avem Indicam, aut anferem,
caponcm, quartam partem vituli, {iepius apponebat. Aulicus Con«
ftantini Ducis in JVifniowiec Palatini Bełzeniis, allidcns menfe pro ho-
ipmbus decem lautè inftrućbe à Noratio Regni, patinas majores ali­
quot oneratas volatilibus feris atq; domefticis, fui juris 6c ventris fecit*
{emper cibi appetentiffimus. Alter aulicus in Litvania, praeter alia
fercula plura, duodecim frufta carnis cum jufculo coniumebat. Inco­
la Volhiniae, fumptis epulis pro hoipiribns viginti opiparè præparatis»
premium tulit fponfione oblatum. Pofmnioe Jurisperitus non raro
porcellos quinque apponebat fibi in prandio, Idem poft medicinä fum>
ptam , appetitu fe dełitutum conqueftus eft, qiia norrmft f ullos galliv
naceos duos, aftkuram ex vitulo unara, ex bove fecundam, poruerat
gulac donâflè ad menfam. Uni præcer fercula numecofi, medietas
vituli tolti atFercbatur: alteri vervecis dimidiu.n cedebat in efean poft
viginti frufta bubular, cæteraq; efculenta, ingefta ftomacho. Oćlo?
decim lucii ferè cubitales coiiditi raphano, duodecim molliti igné filt­
re prandium cuidam juveni. Apud eundem,poft lautam menfim, invCr
neranr locum duodecim alfati pulli gallinacei. Cracoviæ poft (exa-
genas quinque ovorum elixorum confumptas à quodam medic£ artis
perito, Hunganci vitvi aliquot congii haufti, propter concoifciooem me-
liorem. In eadem urbe, fercula quatuor, fegmcnca triginta pifcium,
fexdecim ova, buccelke (ex panis, erant uni cibus ad menfam. Vi-
fus in Palatinatu Mariæburgeniî.q'ii fiuito convivio,kxaginta ova ad du­
li tie in c o d a, decorticata, deglutivit, quinque perdices prioribus adje*
cit ferculis. Delatus Romani ex Viris Ecclefiafticis quidam, pro­
têt Bénéficia Curata duo in Polonia habita, in itinere per Imperium, &
Italiam, inftru&a prandia pro advenis decem, itno quand оq; pluribus,
imicus abfumebat-, ubiq; fingulare fpe&aculum faćfcus, invitants fæpius
ad convivia, doiutus dilpcnfatione, patrocàuntc ei edendi magna ap-
petitione.
 De V ins multi сіЫ.

petitiane.Fama de hae perfona, eriam nunc eft vocalis multùm per Re*
gnum noftrum univerfum, Sccundus priori affimilis, ex Roxolania
proficifcendo Romam ( lire pendenre cum hærede bonorum Łańcut )
fercula pro alimento viginti hofpicum in diverlorio ordinata cum man-
ducâflet, canpo non aliud requirebat pretium, quam ut referretur à pi-
йоге in tabulam advenis exponendatn, causa lucri percipiendi ex ob-
jefto fpc&aculo. Adhibentes fidem traditioni antiquae aflerunt ex-
fmilc in Pruffia virnm magna? notât, qui boves quatuor, intra unara
htbdomadam, folus aflumebat ad cibum. Colonus Minoris Po-
loniæ, maxima edendi aviditate tenebatur, ctii ut fatisfaceret, pignus
dando in nundinis, carnes mediocris bovis partim lebeti, partim vem-
bus tr..ditas, prandio uni,cænxq; dedir. Fidem perfvadet Flavius Vopi-
feus in Aurelwno, referais Phagonem т т ч т , uno die, aprum inte­
grum , centum panes, vervecem , & porcellum comedifle , bibifle au­
tem infundibulo appofito plus orca. Et Bernardus л Schulenburg nobilis
JMarchicus adduxerat Lufatum quendam in aulam Boguslai Pomeraniat
Ducis, tefte Zt lero in Jkanuali,c^m die unicajbovem, vel magnam co-
piam pifeium , tradere fami potuerat. In Cujavia unus faginatum
porcum depaftus eft, tridui fpatio. Iuvenis de plebe venationi dc-
ditus, coram frequenti corona holpitum ,in pago Trampczyn Palati-
natus Califfienfis, viginti quatuor frufta bubulæ pinguioris, piforum
vafculum,. fimul cum aliquot fragn entis lardi, panes majores duos,
coćti reccnter ladis cylindros aliquot, cum devoralIet,appetitiim eden­
di totaliter non explevcrat. Villa Iabtowo Palatinams Pomeraniae
colonum tenmt, qui dimidium medinmum farina:, in offulas breves
reda<ftæ,prandens ventri immiferat. Triginta buceellæ panis filiginei,
cum ferculis ab qiot, à quodam fimul confumptar. Cuftos armen-
torum in Callubia, quartam niodii partem, Germ. Viertel, piforutn
co£toriim,lk'pius menlæ apponebar.- Fratres gemini inLkvania ver-
vece integro lc implere confveverant. Cracoviæ quidam phagedac-
r â vexatus, magnum vas asneum pulmentari cibo repletum afferri fibi
curabat, aliquandiu alimentum dilarum, precibus, minis, horrenda vo­
ce, extorque bat, nuilas a fame valens impetrarc mducias. Nobili
(- genece
 TRJCTATUS XI. SECTIO 117.
gcnere natus affligebatur interdum eod<em morbo , quapropter fun£
snenfa onerata dapibus fufficientibus triginta, aur qaadraginta con-
vivis, abibar uni in cibatum. Hsec infolita confumptionvs ciborum
exempta, liquidem traditiombus iniutuntur, quanntas vićtualium inttr-
dum augeri poterat , aut diminui.
V. Vcxatis appetentia nimiä cibi jungantur crudivori. No
vimus quendam in lenio, .qui dum junior eflet, chalybis limaturar cru*
dar, non præparatæ, per plures dies continuos, fumebat cochlear, 6c
feliciccr digerebat. Idem aliquando una die cucumeres trccentos abfum-
pfit ex infolentia; & hic ( dum ifta fcribo ) annum feptuagefimum o-
âavum ætatis agir. Tylbw skt Phjrf Curi. Pan. io. Videram de voran •
tem cum fua tota familia ferpentes crudos, velut cupedias. Idem Phyf.
Curi. Pan. 8 . Seft, 6. Vir propter firmitatem capitis excutientis
fores, dićhis Murowany, id eft, latcritio opere ftrućtus, ita edacem fc
exhibuerat m Lublinenfi Palatinatu, ut quidquid numcrofis hofpitibus
paramm elTct pro prandio,id totum folus concluderet ftomacho.Eidctn
interdum fuerant efca juglandes cum putaminibus, aves, pulli gallina-
cei vivi nec deplumati, pilces extraüi de vivarip, CJtteraq; crudiffima,
Nanus, in aula Illuflnfs. Daniiowxz.-, miffis triginta minoribus pifcibus
vivis in receptaculum cibi, hauferat menfuram vmi, facete di&itans,
nunquam hi jfvavius natârunt pifces, Omophagus, in vico Rozjfzcijr,
(olebat queruli ventris. placare jejunia, gallmarum, columbarum, cætç-
carumq; volucrum carmbus igni non appofitis, Tubicen Tr.buni
& Notaru Caftrenfis Luceoncnfis videbatur clafficum canerc ad infercn-
dam ftragem triginta de pilçium gencre rubeoculis yivisjfexaginta can*
delis ex fevo, fimul cum ellychnijs; nec malignitate efcæ, çonçodip dé­
bita eft fubmeta, tcftante hero. Cancri deprompti ex flumme,neqj
ignem experti, Ravar edulium fuerant cuidam coco. Alibi efkdaa-
us perças minores ( nobjs Iaz.garki) degluncndo vivas, aculeos non yc-
rebatur, nec vexabatur ftomachi crudirate. Incola ruris 7 r&fzxz*
in Pajat. Pomeraniac, fexaginta ova forbillans confumpfirt alter triginta
non exuta tcftis, nec mafticata, per oefoj hagum mi fit ad ftomachum,
£rat prope Lcnciciam, qui joci gratia, poft vi&uaUum crudorum efume
fafciculo
 De Viris multi ctbL

fïafciculo de urtîcîs confcćto purgabat vafti hiatum gutturis. О то-

phagix deditos defcribit Cr N itr embergius H iß. Natur, l. j.<c. y . ex
•quibus unus in aula Philippi.Regis, Madrid, pannos , coria, fcles, m u ­
res v iv o s, alter vitrum, fænum, lutum, lapides, ligna, carbones, mer-
.cede propofita, devorabat: omni prorius guftu, voluptateq; edendi, i n ­
tegra vitâ deftirurus. Propter fragmenta vitrorum fine nocumento im-
т іЯ а ventriculo, quifpiam Laz^arus^ ait Magnenus in Philofoph: De­
mo cr : vitrivorax didus. Plura excmpla voracitatis miræ, à Schenckio
Obfervat. Afedic . Ran or. L 3. funt addućta. Corollarii loco, pono
fèquentia. Eorum fen fum propiùs ad veritatem accedere recentiores
multi arbitrantur, qui appetitûs alimentarii caufam, ab humore ha'ren-
te in ventriculo, & acrimoniâ falinâ prædito, deducunr. Nam ipfc odor,
ex aperro ventriculo vacuo proveniens, oflendit fuccum falinum ibi­
dem refidere. Vel, appetitûs five defiderium cibi & poçus, cft ftimulus
alimenta petendi ab exiftente acido in venrriculo. Vulgo exiftima-
tur ventrkulum elle inftar culinæ corporis, cujus calore coquitur cibus
& liquatur ., aft id remotum à veritare compertum eft, non en im
tantus in ventriculo refidet caler, qui cibos p o fft confùmcre; alioquiti
membranæ ejus amburerentur : deberet cnim calor ille cfïc multo ma­
jo r , quàm qui invenitur in le bete, dum caro elixatur. Præterea, fi c ir
borurn coćtio a lolo calore fieret, malè natura provideret nonnullis a-
nimalibus, quibus dedit venrriculüex fubftantia frigida compaćlu,ut ap-
partt 111 pifcibus. Additur, li folus calor cibum in chylum reducit, fcqui-
tur, quod ea effènt facilms in chylum rcducibilia, quæ magis calore
client txcoćta: ftd id tft contra experientiatn, quia crufta panis diffi­
c i l e s digeritur, quàm medulla. Igitur ad cibum , in chylum leu fuccum
album, convertendum, præter calorem, conduçit ferrnentum feu liquor
vifeidus, alimentis diilolvendis idoneus ( fecundùm Dubcrnai М ^ Л і с і п л
Dottorem) 111 interiore ventriculi tunica, innumeris foraminulis pertusa,
latitans. Liquorem cundem dillolutivum ciborum,alii vocant acidum &
mordacem, nam ejusn odi fapores ad corpora d)Æolvenda manent aptis-
simi? quapropter ut caro eyadat tencrior, coci aromata, acetum , cac-
teruq> fimilia adhibent*
Tt WŁ
 TRACTATES XII. SECTIO I.
VI. Ebrictati non tantus in Regno noftro habetur honos, quan-
ïüs appingitur ealamo aliquornm. Non ira ftudiofa calicum Lechic*
gens ( maxime evoluto feculo, & currente ) ut haufifFe plurimum po-
tiis, habeat pro virtute, fine numéro, modo, certâlïe cyathis, pro car-
ctinali lege. Dantur pocula necefficatis, fanitatis, hilaritatis: cætera jur-
giorum, contumeliarum, infaniar, calente cerebro, exdufa procul à
politioribus, abiere ad plebem, & famulitia. Non dcfuerunt olim ßac-
cho am tea рейога, bibaces fpongiæ, mirabilia magni exempla gutturis
hue addueenda, Palatinus Inovladislavienfis, de Armis Rofa, ha-
bebat pocutum argenteum femitres congios, vulgo ollas capiens, Impc-
rialibus folidis adornatum ; hoc inter hilaria cum proponeret donandum
ci, qui fine interfpiratione vinum infufum ebiberet, obmlit fc labori
aulicus, & primo forbendo, poft hauriendo, evacuavit poculum. Pa­
terfamilias præmium ut rcdimerct, multam pecuniam dare debuerac.
Jaczyński S. y . in M . S. Sé Prope Sanocum , fublatum humero
cereviiîæ dolitnn, folus ruricola porator ftrenmis, diei unius fpario, cbi-
billè narratur. Praecentor in Ecclefia D. Adalberti ad Pofnaniam,
alter ejusdem vocalis artis fequax in oppido Вик, tertius in villa moli-
to r , quoties conveniebant in Urbe Pofnanienfi, toties dolium сегеѵь»
f i x , intra breviflimum tempus exhauriebant tali modo. Epiftomio pro-
cul abaćto, anus os applicabat foramini, trahebatq; tantum, quantum
Tolcbat, recedens digito obturabat foramen, invitabat focium ad opus-
fimile j hie tertio, eâdem inftrućtus induftriâ cedebat locum ; fervaba-
turqi ordo in prodigiofa ilia bibacitate, usq-,ad fxces fubfidentes in fun­
do. E x relatione fatla rmhi л Civibus prœfatœ Urbis. De plebis nui.
mero famulus Surrogati Iudieis Wfchovenfis, très congios live ftoffos
fex Gedanenfes* uno dućtu & ipirittŁ infudit faucibus. Vir militiâ,
Celebris, amico abfenti propinavit per fuum atrlicum totam theGam va-
forum vitreotum, Hungarico vino impletorum. Intra aliquot horas, la-
genae illar ftoffos duodeeim continentes exficcatæ, totidem offidosè mis-
sie. Certo conftat nobis, una accubatione epulari, à duobus exhatr-
fias fuifle ollas viginti & aliquot ( vulgo A ntat ) vini gencrofi allati ex
Hungaria, absq; vioknta rauonis interceptione. Ccrtarunt & alii plures»
extra
 De Qjtalitatibus homlmm.
extra crapulam pofîti, poculorum infolita magnitudme, bibendoq; fu-
pcrare convivas allaborârunt. Ad extremum inventi aliqui ( hoc
enim rarum eft, Schenchi in Obfervat. M edicts fenfu) qui immoto £4ic-
turc, feu fine transglutitionis motu bibebant. Non hic extremum
memorabilium humanorum, longiùs, latiùsq; protendent fe ilia in qua-
litatibus.

TRACTATUS XII.
Q V A L I T A T ES R A R I O RE S
H O M IN V M ADFERENS.
S E C T I O L Ы
De
LABO RANTIBVS A N TIP ATH IA ,КО­
СТ.AMBVLIS, FASCINATORIBVS.
L y ' 'V Uemadmodum îmmdus Divina manu cbboratus, varietatc
к В mira eft confpicuus, proprietatibus donatus innumeris, ica
r &c microcosmus leu parvus mundus, Icnfu veterum Philo-
fophorum, homo, propter compofitioiiem corporis ex
elementis quatuor, abundat collcdione perfećtionum, diverfitate ftu-
penda qualitatum,
II. Nunquam ri si (le vifus Luxas Feiffelrnt Epijcopus Varmienfis,
vir exemplaris vitæ & dodus. 7 rettrus w F itis E p if t^armienfium. Idem
dictas de Al lie n , natus Torunii, obiit an. 1511. Series Epif. Farm ien-
fiun?. Intermittentem pulfum Brofovius Ordinis Cruciferorum quoad
^ixit,geftabat. J o n ß o m s m Thaumatographm N a t Walt. Aulico Со-
Xtz mitis
 T T A C T A T U S x n : S E C T го г.
miris à: Górka, omnis generis inæqualitates in pulfü', per naturatn fiiei
шпг. Idem ibidem. Patiebatur magnos dolores; capitis Boguslaus Ra~
diień.ki aulicus RigisPoienix, & quod obfervatu dignum, fi àérem ore
Hauriret., & os ас nares comprimeret, tam fortirer. àér per. aurem fini-
ftram emmpebat , ut candelam ctiam poflèt cxtinguerc. BoHetus in Aie-
dicina Septentrionalt Collatitia; Dum in dexcro brachio vena inci-
ditur Rtligiofo cuidamOrdi, Pradic. f,anguinis locoy ad:inftar laćfcis al­
bicans effluxit materia, cum ftupore omnium) circumftantium.. Advoca-
tur Schmidt Ployficus Gedanenfis Ordinarius ъ monftratur illi ex vena ca-
lens adhuc liquor, tribus exceptus receptaculis : vidit lac efle quafi ve-
riffirnum, non lacleum humorem aliquem ; imo jurâflès recens emul-
ćtum fuilfe lac, adéo colore, confiftentia,, externa fpecie, lac referebat.
Circa vefperam, nulla, liquoris faćta erat: coagulatio,,nulla feri concre-
tio: ad craftinum fervatus, at nec tunc concreverat, fed in qualibet pa­
tina , in fundo, uncia: circiter mediæ pondus fanguinis puri, non con-
creti , apparebat;. A prandio cum coagulo hædino,, liquor hic laćtc-
us examinari dcbuit, fed effufus eft, non fine, magno dolore Medici..
Patiens interim variis- divexatus lymptomatibus, periculbsè fatis1dècnm-
bebat.. Quinta ab apertionc venae die, curiofitatis:magis, qukm neces­
sitatis gratia ,, cum vires fatis conftarent, iterum parca manu incila ve­
na, fed effluxit fanguis concrelcens>, pituitofus, albicans in (uperficie..
Profiliifle in fequiori fexu ex aperta vena lac ,, aliquot comprobant hi--
ftoriæ.’ idem tarnen in viris accidille, rariùs eft;comperrum. Ephemeri-
des A jed’co» Phyficœ Germ ab Academia ' Nature С и п о forum édita Li—
f f i x , ,an:. 1673.. Præfatus Schmidt Phyficus Gedanenfis vidit in juven­
ile mammas-.proruberantes, compreftas lac reddentes copiofiimy aquo--
lum tarnen; fæpius eriam* fpontaneo fluxu indufia madefaciens. Idem!
tanquam rariffimum qpiddànv. obfervavir Gedani. Filiola nobiliffimi;
viri S. K . duarum leptunanarunr, per oćto &.ampliùs dies, album præ-
bebat liquorem a?mulum laćtis. Ephemerfdes Medico ■ Phyf. Germ, m -
preffk T ra tisla vu ,an. 1678' Eriam in Majori: Polonia, nobilisvvir
lac e mamillis fepius fuderat , admirarione (pećlatores impleverat, De
laćtis generatione in; mafculis feripfere. plures, Bartholmus с quo dam
viroy
 De Laborantibus àntipâthia.. im
viro1, tantum Iadis cmulćii фейаѵіг, ut indè cafeus confećtus fucrit:.’
Santorellus Calabrum noverat, qui uxore mortua, cùm non poflct nu-
tricem conducere, fuo laćtc alcbat prolcnr./f? Grandin Curiofo Rerum
abditarum; N atur arcan опт Perfçrutatore, Syrarn quendam idem fe-
ciilc navra: : Сameranus oculatus tcflis adducit trimeftircm pucnim tur-
gidum lade : ida n evenifle viris quibusdam Schenckius in Obfet vat. t ra­
du : connngere id carnofis, mammofis,& frigidioribus, Hartnaccius ar-
bitratur. Diftinguunt alii, inter lac verum,. & fuccum laûeum feu hiv*
morem, qui interdum in virili fexu, facminisq; non gravidis, généra?-
mr. Clarus natalibus quidam in Litvania, ad placitum Ге dabat lc-
ć to , per dies aliquot, atq; noćtes, altiffimo indulgensTomnp: iterum
fi mens erat vigilandi, æquali tempore prorrahcbat vigilias.. Plantx'
cujusdam heri,a pueris excubantibus n o d u frical itur continuo,ut fo-
mnus advocaretur primo, deindè confervaretur, nam labente fervo in
quietem, repente dominus expergifcebatur.. Quoties perfona quae-
dam tegebatur lodice, tories fudore perfundebatur, qui nunquam ob-
veniebat pofito fub inftrato plumeo.. Cimices, quietis noćturnae ho-
ftes, vix guflirunrfanguinem mordendo corpora duorum religio/æ vi­
tae cultorum, extinguebantur. Imo quoties iidem viri conclave aliquod
incolueranr, liberum manfirà dićlis infećtis fætidis.. Quidam con-
fümptis fcrculis aliquot, pro defiderio,placito experiri volentium, pri-
mum j,vel medium, aut aliquod aliud edulium per os reddidifïè. diceba--
t u r ,,œtinens intègre alia ingefta ftomacho.
III.. A N T I P A T H I A , hoc loco,eft abhorrentia & fafliditnn ali-
enjus' rei, fine manifefta caufa.. Sic à pomis abhorruirVladislaus
\Jagello R e x , ut ne odorem quidem eortim ferrer. Cromerus Hiß.. Pol.
І.. 20. Urbis Elbingar incola, porcelli alïati caput fpeûare non pote-
rat.. Ephemerides Medico - Phyf. Germanie*. ■ Palatinus Poinamenfis
quidam modiciffimo pane utebatur, fine quo nobis nulla pbcet efea.
Alius in Litvania, pane filigineo non vefcebatur, triticeuin admittebat.
Yituli elixi caput menfe з р р о ііш т , non u n i, praeter horrorem, vix
non caufaverat virium defećiionem.. Minutai feu ferculum ex jeci-
noribus, pulmoinbus, fruftatim concifîs, line naufea grandi videri non
Tt3 poterac
334 TR Л CTAT VS XII. S I CT10 I.
poterat à nonnullis. Unus ex Clero funimè averfobatur cancros со-
d o s , fugâq; fe retrahebat à menfa, quafi dfec ferpentam afpcdu per-
citus. Pluribus cafeus fic in faftidio, ut etiam quadra, in qua jacu-
crat, videatur immunda, & nifi purgetur bene , ad ufum non aiïùmen-
da. Cæteri ïi veî böiam alicujus efculenti fumpferint, confeftim
prevocantur ad naufeandum , ad deliquium animi. Caufa difplicen-
tiæ triplex affignatur à Phylîcis. Prima, marram prægnandum ab illis
cibis averfio; fecunda vehememius defiderium alicujus opfonii, quo de-
fraudantur gravidæ: tertia ccrtum ventriculi temperamentum, cui edu-
liura contrariatur. Adfunc, qui & animalium , aliorumq; objedo-
rura afpedum non patientes, vehementiùs perturbantur. Ontur antipa-
thia, ex inimica affedione, coordinatione, & habitudine, unius rei ad
alteram. Prætereo ulcéra, vulnera, fanguinem &c. Felis præfentia mul-
tis eft gravis, imo lipothymiæ caufa, quæ non bene refertur ad exha-
lationum effluvia per poros abundè emüla; nam & de procul vifum hoc
animal movet faftidium. Ex intuitu cultri' furfum acie pofiti, opti-
mc mihi vir notus in Palatinatu Caiiffienfi, inquietudine notabili amei-
ebatur, latensq;, in eodem fitu, ac conclavi, ferrum fentiebat. Filius pa­
nter idem objećtum averfabatur, me fpedante, curiosc aliis exploran-
tibus. Simile •cxernplum л Bartbolino in H iß. Anatom kamm Centuria
4. adducitur.
IV. L U N A T IC I radiis lunaribus tra d i, nunc altas turres, xdi-
ficiorum teda alcendere fine fcalis, nunc in pnrceps Ce dare fine ulla
læfione tradnntur à plebe imperita, commends dedita. Concedi tamcn
debet, ejusmodi homines reperiri, qui notabilibus aflftdionibus lunas:
fiint fubjedi, vulgo didi Lunatici, id eft, à luna affedi Et Лрніеіо
illi Łunatici fu n t, qui curfura lunæ patiuntur, feu in quos luna agit:
hsec enim dominatur humidis, pituitam augendo & melancholiam,mi-
(jcendo humidum, turbandc cerebrum, impellendo in maniam, aut de­
lirium. Somnambflli, Somnambulones aliis, Nodambuli Dc Irto in
Difqwfit. Adagicis, qui dormiendo furgunt, vigilantium opera peragunt,
interdum ea moliuntur, quæ expergefadi non auderent. Caufa ftupen-
dorum operum in fomniandbus,aflignatur àPhyficis varia. Prima caufa,
fpirituum
 De Noftambulis.
fpintuum ammalium purior fubtiliorq; nacura; hi enim, humorcs op-
plendo, cerebrum penetrant, ad membra exteriora profiliunt, nervos Sc
mufculos ad motum excitant. Secundâ caufa, vis imaginandi tenacior,
maxime in temperie melaneholica : feu quod idem eft, ab imaginationis
fpecie quadam per fomnum oblata, fpiritus & humores partibus pro-
greffivo motni deftinatis transmittuntur. Antecedens caufa noćtifurgii,
H orß io in Tratt.de Somnambulis, с ft pituita craffior & multa, in cerebro
abundans, item fpirkus, & languis totius corporis fervens ac æftuans.
Immediata caufa ejusdem fymptomatis, intemperies inarqualis cerebri
humidioris, cordis, & hepatis ferventioris. Et juxta Lemnium in Occu/tis
Natura M iraculis, languis turgidus ac fpumans, fervidus, seftuofus fpi-
ritus partes inftrumentarias ad aćtiones impellir, agitat, ad morns hu-
jusmodi concitat. Adfunt, qui non omnes fenfus tune ligatos eiTe
tradunt, cenfentq, с ledło {urgentes imperfe&è dormirc, quia utuntur
taćlu, januam quærunt, veftes & alia eodem taćhi percipiunt. Quo-
modo liic morbus curari debcat,Centuria V . Ephemerid. ab sicadc. Сл-
farco - Leopoldina N atu-гл Curieforum confcripta declarat. Ex N o-
ćhmbulis frequentioribus, aliqui veniunt proponendi. Prim us, in fo-
m n o , æftu impecuq; phantalia: abreptus furrexit, egrelïus è cubiculo
confcendit falicem. Secundus, relićto lećto, conclavi, atrio, in aream
profiliit, ad ludicros geftus exercendos, & quosdam faltus. T e rtiu s, le-
ćtifternia deferens, virgas de lcopis in angulo remotiore pofitas traxit,
eonfregit, ad obturandum peflulum, aggrtflorum imaginariorum fiften-
dum impetum. Et baculus grandior defenfionis causa eft acceptus, in
promptu pofitus*, poft ordinata bene præfidia, reditus ad ftratum faćtus.
Idem timendo ne pecunia Tub le&o pofita efFerretur à fure,depronie-
bat fepius facculum, fupponebatq; cervicali, Quartus, indumentis om ni­
bus, quæ vefperi depoluerar, ex uno loco mnslatis ad alium, ccntinu-
abat fomnum. Q uintus,cædem fibi intentari fomniabar, idecjq; fargens
arma ex cubiculo altero aflumcbat, ad vitæ defenfonem. Prope Sande-
cum in Cracovienft Palatinatu, forores gemellae nobiles ( quad figno
dato ) deferueraut toros, junftisq; manibus choreas duxeranc. Cæteris,
olane in confvctucfinem abut deambulatio noćtu per dormitoria, a qua
 rT R A С Т А T V S XII. SEC T'IO 1.
mon defiftunt, nifi admoniti à contubernalibus expergefaélis.’Data &
■refponfa interrqgantibus, eaq-, dircdtifsima.: enarratx Jiiftorix longieres:
.compofita carmina, fine quantitatis fraćte ccnfura.
V. FA S C IN U S , mukorum opiuione, eft afpećtus vcnenoïus,'
noxius maxime pueris, cæterisq;, qui corpus mollius polfident. Reperi-
untur, ait Plmius /. 7 . qui folo viiu fafcinant., q 10s diu oculis fixis iu-
tuentur. Fafcinus triplex à Delrio S. J . D fq-aßt. M a g ’сar. I. 3.
cxponitur. Primus vulgaris, quem vulgus credit inferri homini pulchro
vel tenero, aut ctiam brutis, ut eqais &c.oculorum conjectu, fernwnc
alicujus malevoli, invidi, imo епалі ;cari & beuevoli. Fafcinus hie eft
fićtus, fabulofus, (uperftitiofus, cum fais revnedus. Secundus magi eus,
ope dæmonis produćfcus, quo plurimùm utuutur venefici nocere volon­
tés; dicique debet maleficium. Tertius Phyficus, duna quis alterum , Л-,
fpcćtu, aiioquio, taftuvc, fafcinat, fui corporis vitiofi corruptum hu­
morem aliquem infundendo. Hune verè fieri, & fæpe abfque culpa , v.c-
rùm non fafcinationcm propric, fed contagioncm &: infedioncm cen-
fet vocandum, requirens loci propinq:utatem. Et Kircherus in A rte
M agnetica, Bodinus in M agicis Achiombus> negant vetulas afpeftu læ-
dere, fed peftilenre halitu prodeunte, is autem non oculi,fed oris, fed
totius corporis defluvium eft, maligns; & putidc particeps qualitatis.
Halitui, fædiique vaporibus, accedit torvus earundem alpećhis * -quo
rerrentur infantes, ac moris fpiricibus & humoribus, ægrotare incipi*
lint. Idem legitur in Naywanm Medici- Oration >de Imagination? , in
Tandlen Differtat. de Fafcno. Solidantur h r aućtoritates ratione data Д
Schotto M agi л Natnrœ e r A rtis Part. 4. /.5 . Vmo (inquit) cum fit
aćtio immanens, &c fiat per introfufceptioneni,non vero per emiffionem
radiorum, non poteft explicari, qaomodo naturaJitcr fiat, per folam Sc
nudam vifionem, fafcinatio feu mfećlio. Sed fi quando aipcćlum lub-
fequitur fafcinus, noxii Ipiritus ac vapores ex oculis, multo magis ex
ore, naribus afpicientis egredientes, inficiunt. In Magno Ducatu
Litvaniæ, vir profapia nobili editus, tam vehement! vi falcmationis in-
fcćtus erat, ut agnellos, pullos gallinaceos, anferinos, ahaquc anima-
llia micriora obvia fibi perimeret ; infantes impelleret ad languores.
I g itu r
 De Fflfcirmtorihis. 517
Tgitur damnis multiplicibus morus in ufu h a b u it, u t qnoties agend®
iter appropinqtiaret oppidis, & pagis, toties fervos p r e m itte re t, cum
pr*cautione,denuntiatione mali imminentis. S ubm ovebantur confeftim
pueri d e p la te is , de campis vicinis gregcs, à folicita plebe , abitum q;
avide præftolante. Ilia contagio, agnom enq; fafcinatoris, etiam hodic
fèrmonibus populi crcbris redditur poftcrorum notitiæ, in D ucatu præ-
fato. Fuerat alter Uborans vitio litnili, nam ad equos juniores ene-
candos, aut m orbo afficiendos, fufticiente, tunc temporis m axim e,dum
cum complacentia, lau d e, in tuebatur illos, in dift.-nia determinata.
Vifi à muliere oćtodecim pulli Indici galli, majore parte periere, reli-
qui ( ex unius confilio ) injefti frigidæ funt fervati. Prætermittuntur
fafcinantes plurimi alii, propter efFećtus eosdem præftitos, vel modicum
à Ге differentes. Depellitur fafcinatio variis modis à medica arte præ-
fcriptis, fuperftitionem nullam olentibus. D e iis, qui le ipfos fafcinâflc
fc rib u n tu r, com m entum elle exiftimandum.

S E C T I O II.
De
CORPORIS H V M A N I P A R T I B V S , &
SEN SIB V S E X T E R N I S .
J.T ^ R æ f ta n t ia m corporis h u m a n i, non ex eo lolùm colligimus, quod
fît anima: fpiritualis, rationalis, im mortalis, dom icilium, atStio-
num n o b iliu m , earumq; numcrofarum in ftrum entum , fed etiam
cx m em bro ru m o m nium excellenti (ymmetria, ftupenda lllius fabrica,
quam Anatomicorum nuiltorum labor defcripht eximic, æ n fecit inci-
di artificiosè. Anatomia cten im , eft corporis humani & c.ccncinna dis-
s e t ti o , qua partes fingillatim ad ufum Phyficum, atq; Medicum, dc-
monftrantur.
II. CAPUT, eft totum id, quod collo fuperimpofitum prima
Uu vertebra
 TRACTATU S XII. S E C T 1 0 II .
I
vertebra terminatur. Exceffivs magnitudinis caput non femel obje-
Ćtum eft oculis, quod longioris viræ fignum , opinionc sliquorum , fed
copioforum humorom receptaculum. Capkum firmitas jam expo­
rta fupra pag. 318. num. 7: mon ft co fa capita ad Traft, äecimi tertu Se-
t Ьопст 1. пит. i. referuntur. Nobilis è ditione Dobrzinenfi armo-
rum nonaginta fex , ante mortem dum in le&o per plures dies fupinuS'
decumberet, ita Temper elevatum caput in àére habuit usq; ad agonem,-
ut, re fe rente Tjlkowski in Playf. Curi. pulvillum non contingeret. Vi-
rum annofum {pectaveram, nunquam tegentem pileo caput, etiam iti­
ter rigores maximos hyemis. Erant qui cephalalgiam live capitis do­
lorem non pâtiebantur per totam vitam,eamq; diuturnam. Unicus
Ratislans L?Jci Pslor.orum Regis filins, fed regno paterno infidians, be­
ne pocus, a quatuor krvatis, inrempeftiva nofte, ad lapicidinam fob ter­
ras porrećhm delatus, ibi vino & fomno folutus, tora noćte à fubor-
dinatis horrendis fpećtris varié eft vexatus 5 dam vix fpirans ab iis dcm1
ievećtus, duorum & viginti annorum adolefcens fenem oftogenarium
cum promiffa eaq; eana barba, oc capillitio repræfentavit para lllacry-
manti. Pexenfelder S. J . tn Concionatore Htfionco, Engelgrave S. J . in
Rantheo. Præmatura in fe habuit omnia Ludozicus Rex Bohem/a
C r Hmigarut, filius Vkdislai Regis Bohemias, & Hungariæ, qui patrem
habuit Cafimirum Regem Polonix, ex familia Jagiellonum. Ante tem-
pus legitimum natus & fine pelle,, ante tempus fari carpit, ante tempus
barbatus, ante annos viginti canuit, ante tempus conflixit, ante tem­
pus periit ad Mochacium. Balbinus S. y . Epit. Rer. Bohemiearum l. j.
ü. Germani fratres in Roxolania, o d timorem diuturnum incus-
sum fibi 'a pædagogo feveriffimo, anno ætatis decimo fèptimo, incanue-
runt. Samboriæ, viri cujusdam caput tećtum canitie, apoftema pe-
ftiferum occupaverat,. capilli ardorc morbi defluxerant, fed redeunte ß -
nirate, alii nigri coloris eruperunt, fecerunt fenem rejuvenefeere. Plu-
rrini, in regionibus noftris, canas comas non ferunt, eriam poft fexagin-
ta, feptuaginta, oćkoginta viræ annos exaftos. Capilhtium pueri
fubtile, albicans, crifpum, lanæ affimile, raritatibus in Pruffia annume-
ratum. Crines noftros æque tegi eorticc, atq; ramos arborum , ex
permultis
 De Corporis humant partibusl

permülris ac perexiguis componi çriniculis, in meditulîio habere line-

am fufeam, per microicopium obfervavit л Łoeuwenhoek fagaciflimus
.arcanorum naturæ ferutator,
III. AURIS , eft organum au di tu s , extrinfecùs convexum, in-
•trinfècùs antri in modum cavum, ad fonum mehùs recipiendum. Pars
cjus fuperior pinna feu ala, inferior lobus, ambitus exterior helix , inte­
rior antheJix appellatur. In parte interna tympanum , concha, foramen
ovale, & labyrinthus, datur. Apud aliquot viros, extraordinaric
magnas aures advcrti, quæ judicio aliquorum, funt indices bonæ me­
morial 9 atq; longævitatis. Ordinaric funt immobiles, viderat tarnen præ-
ter alios Tylków skiу in P hyf CttrL annotaverat eriam mobiles auri­
culas, quia mufculus occiput vcrfus tendens in talibus, usa*, ad radiccm
iliarum extendebatur.
IV. FRONS dicta eft a ferendo ( ut quibusdam placet ) quod
indicia animi præferat. lllius cutis fola voluntario motu prædita eft,
ideo cranio non adhæret. Propter oculos autem frons movcri debet, fie
enim palpebræ corn-mod iùs furfiim trahuntur, oculi magis apenuntur,
& clauduntuc. Frontem M atthi* S/irbitvii S. J . Poefi Lyrica to to
orbe li-terario clariflimi,perfuderat gutta fanguinea, dum concionem ex
tempore diceaadam pararet intense cogitabundus. Aliquot fudo-
res fanguineos mcmorat Donatus in H iß . M edica : rariflimi attamen
funt, quia caufæ vehementes requiruntur, ut ingens anxictas, fangui-
nis rarefaćtio, laxitas cutis.
V. O C U L U S , eft organum externum visus. Componitur ex
mufculis fex, tunicis feptem, fcilicet adnata, cornea, uveâ, cryftallinâ,
vitreâ, retiformi, innominatâ: humoribus tribus, cryftallino, vitreo, a-
queo : nervo optico, pupilla, & iride. Pupilla communiter rotunda
eft, erat tamen vir nobilitatc clarus in Palatmatu Pomeraniæ, cujus pu­
pilla fignram rhombi expreflferat. Æthiopum nunquam funt cæfii
eculi, Роіолош т fæpius, & Germânorum. Propter oculorum ru-
bedinem quæ diftinguebat ab homiiiibus aliis, Dohrogoßus Epif. Pofna-
menßs vocabulum W ydr zy оko accepit, juxta Dlugojfum in V'ttis Eptf. Po-
fnam enßtm . Malier in Stoltzjsnberg ad Gedanum, tempore noćtis
U lu obfcuœ,
 T R A C T A T U S XII. S E C T I O IL

o b f c u r x , absqj lumini s ullius a n x i l i o , exercer varia o pe ra . Lacry-

n a? feu h m m d k a t c s , in oculi a m r o olTeo c o llig u n tur & d e t i n e n t u r , ad
ejus î n u k ü l o s h u m e â a n d o s , qu i p r o p t e r m o t u m c o n t i n u u m > n o n fo-
lùm in c a l c k e rc n t n i m i ù m , fed etiam p oifen t exficcari. O b fe rv a t i
font p lu r e s , vel n u n q u a m , vel rariffimè lacrymas effu d ü ïe , criam in ter
p a r e n t u m , f r a t r u m , c o n fa n g u i n e o ru m & c . t u n e r a , dolores gra ve s , v e r .
b e r a , & e m e i a tu s . R i d e a d o alicjui l a c r y m a n t u r , qu ia v e h e m e n t e r
in ü l o r u m ocu li s mufculi c o m p r i m u n t u r , fit m a g n u s pr ocu rfus fpiritu-
n m , q u i ferofam b u m i d i t a t e m v e n a ru m expellit. E rant,qui dum vo-
le b a n t , d a b a n t fe f t e ti b u s , atq; ab illis (c ab ftra b eb a n r. T orünii,
с dc Xtri s o c u lo r u m eanthi s infantis vagientis , g n tt u læ lan gu in eæ eru pe-
r e , per dies a li q u o t. Bonctus m M e â tc iïia Sej:terrtri. t x Segero.
V I . N A S U S , eft me dia faciei p r o m i n e n t i a , o d o ra tû s m f tr u m e n -
t u m j conftans cu ti c u là , cute , m u f c u li s, d ü b u s * ca rt il aginibu s, & t u ­
n ic a inte rna. P r o diverfà c o n f o r m a t i o n e , varia accepir n o m m a , dicitur
f î m u s , a q u il in u s , acutus , p a r v u s , m a g n u s & c . Sic vio lentia m o r b i de-
p e n d e r e cuj sdam nafum ultra os fecit, u t quories c i b u m , vel p o t u m
ïu m c r e t , toties e u m in a lt u m t o l l e r e t , a u t ad p a rte m finiftram flefterer.
V I I . O S , eft c o n c a v u m îllud, q u o p a la tu m ,lin g u a , & dentes c u m
fuis g in g iv is & c . co n c lu d u n tu r . S u b linguai lapilli d u o feu calculi
p r o g n a t i , à C h ir u r g o T o r u n e n f i feliciter iu n t c x c ifi. N o n f o lu m
lin g u a v o c u m articulatarum five lo q u e læ eft in ftru m en tu m , aft in ali-
q u ib u s a d ju m cn tu m m irabile a d e xp r im e n d a s o p t im è tubas, fiftulas iy m -
p h o n ia c a s &cc. H i im ita ti funt a n im a liu m q u a d r u p c d u m ,illi a viu m v o ­
c e s , cæteri fo n itu s ty m p a n o r u m . S i n g u l a r i t y ab u n o puero latratus ca-
n u m m i n o r u m , ab altero cantus g allo r u m g allin a ceo ru m eftingebatur.
V I I I . D E N T E S , fu n t ofta o m n i u m d u n f f i m a , intus c a v a , fola
aciei ferri refiftcntia, ig n e n o n facile con fu m cn d a. Viris plerum q; t n g i n -
t a , fæ m inis v ig in ti o ć t o t r ib u u n tu r : c o n t in u é cre fcu n t, fecus e x frc-
q u c n t i detritu c o m m in u e r e n t u r . L ic e t aliquando videantur d o l e r e , auc
ftu p ore aftici, t a m e n j u x t a M edicos Z T A n a to m ic o s, ad dentes hæc
propriè n o n refe ru n tu r, fed ad m e m b r a n a s , quae cingunr illorum alve-
o l o s , five utriusq; m a x i l l x c a v ita te s, q u ib u s d e n te s m fcruntur. In
Terr*
 D e Corporis humani part ihm.

Terra Cracovienfï, an. 1273.infans denratus natus, eodem die diftin-

й с & articulate loeutus, poft baptifma* &c dentés* & fermonis ufam
amifit. Dlugeffus U iil\ Pol, /. 7. Cromerus l. 9. In matre nonage-
naria Stanislai Rynkowski sïrchtepifcopi Gnefnenfis,dentes renati.Prafe-
ch Epif. Premtsltenßs in Chrexic. Geßorum in Europa Singularш т , Ole-
/£0 Mcdicin* Doftory Rwiatkiewicz, tn Annal. £• cleßaßicis. Regis
noftri cujusdam films, dentes fuperiores atq; inferiores ordine duplici
cnatos tulerat. Vilnæ,an. 167 3. in pucro trienni circiter, dens mo­
laris ab aunfabriSj aliisq*, peritis viris,pro aureo habitus.Spe&avi & iple,
fed ferè poft annum, in offis naturam rediit. Tylkowski Phyf. Curt.
Tarte 8. Idem author eruditiflimus, in Difqtiifitione Phyfica Oßenti duo-
rum Puerorum, addidit: fcbri advenicnte, quâ puer corripiebatur, dens
apparuit о ficus, colore auri depofiio. Iraq; non aureus, led folùm auro
tinćfcus afpećtui objioebatur. Creditum quoq; olim, & memoriae pro-
ditum eft, demem aureum Г и с с г е ѵ і і Г с feptenni puero Silefio, vertun
faćtitius llle* non naturalis dens fuerat, Heneho in Silefiographta Reno-
г а і а tefSc. Modum fi quisfcire defiderat> Sennertus Medic. Pract. Part.
I . / . 2 . с. 1 5 . videatur. Dcntem in palato cnatum mcmorat Plirims
/. y.cr Eußach/us L:bro de Dentibus ; noftra ætas videt in fuperftite ju-
vene religioiæ vine cultorc, qui artatis anno decimo feptimo, cæpit pro-
dire. Ingens robtir adfenbendum eft dentibus iis, qui arreptos vi-
ros circumfcrunt, dolia vacua devant, atq*, poft tergum jaciunt. Ma­
ris feptuagenarii* & fæminæ adulue dentibus, Perficorum malorum nu­
clei funt confraćti,
IX. FACIES, eft pars anterior capitis humanr, continens fron­
tem, oculos, nafum, os, labia, genas, tnentum &c. Dicitur & Vultus
à voluntatis mdicio, quia pro illius varietate mu tatar. Quanta diverfi-
tas fit facierum , quotidiana docet rcprælcntatio. Inventi tarnen in M a ­
jori Polonia, uno partu ediri pueri, ira fibi affimiles, ut à parentibus,
pædagogisjfamiliaribus, difficile dignolccrentur. Facies, vox, ftatura, am-
bobus iere eadem, in ætatc tora floridiore. Quapropter diverfi coloris
veftibus debuerant indui ad diftinćtionem, ad meliorcm ordinem effi-
cicndum in moribus, atq, ftudiis. in eactem Proviacia» erant parcnti fi-
liæ duæ vix digaolcibilcs, fine notis appofitis. X*
341 Г г A C T A TVS XIL SECTIO II.
X. M E N T U M , eft faciei inferior pars, fab la bio infcriori. In­
terclam barbas multum promillas alit, interdum criam in ætate prove-
łSta pilis non tegitur. Tales viri, Anßotefos opinione, fant facminei
temperamenti, caloreq; debito deftituti. Multis ratio data non fatisfacit,
qnia diutilïîmè vivunt, vigore præftant. Sexus debilioris perfonæ
duæ, propter excelTum caloris, cum virili mento fpećtabamur. Prima
Cracoviæ à myftacibus nigris, Virginis nigræ accepit nomen : fecunda
in CaiTubia minuebat novaculà excrefcentem barbam, poft hebdoma-
darum duarum decurfum. Additur his tertia virgo > qua: Leopoli, gra­
vi & ima voce, vulgo balfi, canebat inter muficos.
XI. C O R , eft fubftantia carnofa & fibrofa, ex variis mufeulis,
•Se tendinibus confiaca. Habet duas auriculas, totidemq; ventriculos, ex
Anatomicorum obfervatione. Dextræ auriculæ vena cava, finiftræ vena
pulmonaris adhæret : dextro ventriculo arteria pulmonaris, finiftro arte­
ria magna connećtitur. Inveftitur facćulo membranaceo pericardium di-
f t o , quo, mediaftino, & diaphragmati conjungitur, collocatur in me­
dio thoracis, inter pulmonis lobos. Subftantia ejus firma„ non enim fi
Jaxior elîèt, perennem illam agitationem ferre pollet. Figura conica, fed
irregularis, inftar nucis pineæ, hxc enim figura apta eft, nativo cordis
motui, id eft, dilatationi ac contraclioni, ventriculorumq; commiffioni.
Vulnus cor pertranfiens non ftatim icthale eft, nam gladio transfoflum,
& in quartum diem vivens defcribitur к F игfi M ed co T r ev. renfi in E-
fhemerid Phyf. Germanicis. Ibidem Garmann Medic. Docl. Provincialis
in Saxonia narrat: hiftoriæ, quibus poft acceptum vulnus cordis, etiam
ad decimum quartum diem, adhuc inter vivos cxtitiffe vulnerati notan-
tu r , apud Obfcrvationum Medicarum Scriptores paffim proftant, ex
Anatomica experientia fumptæ. Et cerebri vulnera non repente fatalia
efle oftendit Moeren PraBicus m Ringavia, cujus teftimonium infer-
tum eft citatis Ephtmeridibus, de adolefcente ultra viginti dies (uperfti-
te, tra&antibus. In aula Bathorei Regis Polonia:, Baro H erwath ob-
fequiis deditus obiit phthifi, an. 1611. Mortuo Medici fe&ionc aperu-
crunr p ed u s, & in meditullio cordis admodum arefafti, invenerunt
ofliculum foriTiä amygdali, ac quod ftupendum, genumam, expreffis-
simam
 De Corporis humani partifaf*

simam in eo demortui cffigicm>ac fi fculptor aliquis ftudîü fiimmo ef-

formatter, una cum barba, quam gerebat. Incredibilis ferè hæc hiftoria
viderctur efle, fed documcnra plura authentica in Ephemertdibus M ed i­
co-P ly f. Gcrmanicis addufta fidem perfvadent. Scćlus port obitmn
à Chirurgis Palatims Lubltnenfis de A rm is Starza, cor facculo vacuo-
finale exhibuit, contincns lapidem parcim coloris rubei, partim cærulei,
a^qualem avellanar, In corde Juvenis ftudiofi,farpilïimc deliquia ani-
jtri patientis, repertus lapillus Lublini à Medicis. Cor undequaquc
pilofiim cujusdam Poloni nobilis audaciffimi,an. 1650. Februario men­
ie , in Thcatro Anaromico Patavino diiFećti, eft inventum. Scultetus de
\Trichiafi A dm ir. Garmann. in JMiraculis Mortuorum• In Ruffia,
Litvania, Ukraina , agreftes non pauci, corporis parte magna apparent
hirfuti. Transfpiratio impedita calorem internum auget, qui materiam
aduftam, vcl aliam generation] pilorum aptam, undiq; ad cutim pro-
pellit. Cutis vero externo frigore, inclemenriis àéris denfata, materi­
am hanc facile retinet, quæ fie retenta, in pilos formatur, aut veriùs
lanuginis radicibus in nutrimentum cedit, ut prætcr folitum augearur in
pilos.
XII. M A N U S largitus eft author naturae homini, quas animan*
tibus denegavit. Inftrumenta funt ad omnes artes neceflària, paci non
minus, quàm bello idonca, Manus latiùs fûmitur, pro parte à lummo
humero ad digitorum extremitates, ftri&iùs dividirur in brachiale vcl
carpum, m poftbrachiale, &c digitos. Ambidextri plurimi fpeftan-
tur, propter ca loris abundantiam, qui bene tam parti fîniftræ, quàm :
dextræ pote ft (ufficere, Mulieres, quia calore fîmili deftituuntur, juxta
Hippocratem non mvenamtur ambidextre. Vifæ apud aliquos ma­
nus pertingentes usq; ad genua: pnsvalidæ, in elencho virorum robu-
ftorum, funt deferiptse. Singularis feribendi artifex erat Pacboiowie-
cki Notariés CancellarU, Stephani Regis temporibus, narrat enim de
lllo Paprocki in Stemmatibus Polonorum, quod triginta charaćterum ge­
nera cailuerit. Inftituti religiofi Sećfcator, in literis minutiiïimis exa-
randis perm iras, nam tanto chartx fpatio, quantum lolidus seneus no-
fter parte occupât una,.Evangelium S. Joannis, m fine Miflæ dici f o li- ’
tu m
 TR ACTATU S X/T. S Е С Т I О II.
tum infcribebat egregic & legibilirer, ad partem alteram vix vcrfus ali­
quot protendendo. Juvcnis amiorum viginti trium, apud Gedanen-
fcm lorarium degens, ex utraq; manu ad brachium u fq ;, ftatis tempo-
iibus, fulphureum expirabat odorem ram maniteftum, ut hypocauftum.
totum , maxime lećtum, quafi fulphure accenlo inficeret. Obftrućtis, à
cauiis externis, partium laboranrium poris, halitus per evaporauoncm
exire coniveti retinebarmir, mora autem longiore magis adufti, fæto-
rem hunc contraxerunt. Schmidt Phyficus Gedan. Ordmar. m Ejthemt-
rid.Germanicis,
XIII. PEDES, ambulationis funt inftrumcnta in nom ine, qui
folus animalium reftus eft, & (tare poteft, quia illi foli fecundùm re-
Äitudinem crurum, etiam fpina lineà recta extenditur, Pes late funntur
pro femore,tibia, & pede îpfo, qui ftnćte fumptus dividitur in tarfum,
metatarium, & quinque digitos. A gracilitate tibiarum,Uladislaus
Princeps Polonia dićtils eft Lafconogus, Annaiibus noftris atteftantibus.
Firmilfima ftatio pedum, inter viros robuftos tceleritas inter agiles eft
expohta. N on aliter Volhinenfis nobilis capere fomnuro confveve-
rat, nifi habendo pedes non tećtos, intcgris noftibus. Ex digito
maximo pedis unguis erumpens, formam cornu ferebat, ad palmum
rcćtum protendebatur, in plebeiæ fords venatore.
XIV. Quandoquidem plures corporis humani partes lunt obno-
xiæ calculis, etiam illi locum hie obtincant. Materia calcuhs crean-
dis, juxta zALginetam Optrum Medico. I. 3. eft craflas terrtusq; humor.
EfFeftrix eorundem caufa, ignea renum, aut vefieæ cahdicas. Opi-
mone Senguerdii in Collegio Pbyßeo, generantur ex ficco lapidefcente,
terrcftri, (alfo, tartareo, qui inerat animalis nutrimento, & rembus,ve-
ficæ, aliisq; partibus adhæret,calore in unam maiłam combinatur. Præ-
miflo dilcurfù, qua ratione corpora cohæreant, infert Gladbachiu< in
Praxis M ed’сл Idaa N oviffim a, quomodo calculi procedat generatio.
Faćla obltrućtione in tubulis renahbus, à particulis falinis, acido-vifci-
dis, & irregularibus, aliæ iemper accédant, quæ molem illarum aagenr,
unde primp arenulæ generantur, qux progreffu temporis, dum ex tu­
bulis renalibus protrudumur in pelvim, urcteres, & vclicam, augmeit-
tum
 De Senfilas exterms. 345
t u m fu m im t, & calculum non raro ftupendæ nugnitudims efficient.
Gedani, an. 1557. Goakel in vefica juvenis invenit calculos quadraginta
très, fupra quingenfos, inter quos aliqui erant exigui, attamen tantï
ut numerari potuerinr. Curicken in Defer>pt. JJrbis præfatœ. Ex fini-
ftro rene R adzjvilü Princifis, an. 1651. Bononiæ in Italia eremptus
calculus, qui formam & magnitudinem pafïerculi repræfentabat. Z ahn
in Oeconomia Aduridi M irabili , ex Epbemeridïbus. Sub lingua Ru-
dtgen Dantifci, fcliciter л Stadtlender Chirurg0 excifus calculus. Alter
fub lingua mulieris, T o ru n ii, ab eodem eradicatus. U t eniin in om ni­
bus ferè corporis partibus, tta ctiam fub lingua lapillos gcnerari pos­
s e , fide digni authorcs tradidcrunt. In tr a d u Poloniæ, с viri nonagena-
rii ventriculo, calculus magnitudinis micis aVellanaî extradus. Bonetus
in M ediana Septentrionali. In vefica cujusdam Capitanci feu Prae-
fedi Kovalienfis, inventus comutus calculus, anferis ovum attingens
m ole, pondéré très partes libra:, juflu Reineker M edici land lmpohtus
in Pharmacopolio Cracovienfi. Puer decennis, lapides duos aliquan-
tùm concretos, juglandibus ferè æquales, continebat vefica. Dc
folliculo fcllis, lapilli extradi, in Majori Polonia. Filius mercatoris
annorum ododecim, Gedani obiit an. 1717. in Junio. Ex vefica ilhus
depromptus à Chirurgis calculus unciarum fcptem,fine quadrante.
XV. VISUS in qua oculi parte eliciatur, quomodo fiat, déter­
minent Optici. Quid fit lux, & lumen? ad vifionem qualiter requira-
tur ? corundem lit labor. Inveniuntur plures acutiffimo initrućti vifu ,
qui in diftantia magna, objeda pofita dignofeunt facile: alii exiguo ad-
liibiro lumine, librorum decurrunt paginas: cæteri odoginta annos e-
greffi, extra omnem ufum confpiciliorum finit conftituti. llluftri
viiui opponitur acies hebcs oculorum, & carcitas, de qua ba:c memo-
rantur. Mendicus orbatus lumine, acui fila dexterrimè imponebat.
Doliarius vidnus oppido Modliborzyce, port ereptum yifum morbi fæ.
vitiâ, in ætate maturrore, pro cujusq; placito, doliola, cantharellos, cæ-
teraq; lignea vafa, regulariflïnvè elaborabar. Paczanoviæ, ‘Jofephus
D ruiyński orbatus luminibus in a&tate juvenili, pollct eä induftria, ut
organa mulica majora atq; minora, horologia menfalia, & pedoralia
Xx fubuüffimè
 T R А С Т А T Ü S X II . S E C T TO IT.

fubtili filme fabricara in partes dividat, divifa inftauret, inftaurata com-

ponat; opificia alia continuo exerceat, taćtu omnia cxplorando, fratrenv
gcrmanum inftruendo iisdem artibus.
XVI. AUDITUS qu'am fit nobilis, ex eo deducitur, quod na­
tura ilium tantum pcrfcćtis animalibus dedit. Nulli tam eft proficuus,
quàm homini, cui ad animam excolendam infervit; maximam cnim'
do&rinæ, Divinorum, humanorumq; præceptorum partem, auribus ca-
pimus. Organum auditûs, miro artificio naturæ, conftrudum eft. Au-
ditionem fieri non in ncrvo procedente ex cerebro, fed in labyrintho,
cxiftimant multi Anatomici, & ex ftru&ura ipfa labyrinthi conantur c-
vincere. Excellens fcnfus audiendi plurimis inerat ex noftratibus :
aliqui propter organum læfum auditûs, voce acutiorc, clamore, ftrepi»
tu, campanule fono-, graviter vexabantur.
XVIL GUSTUS, eft fenfos, quo ex motu nervi guftatorii,lin-
guæ & palato inferti,fapor percipitur. Præter nervos intra linguam con-
tentos, Vefal l. 4. etiam eutim exteriorem, organum guftûs conftitue-
re, anatomico probat argumento. Reperiuntur homines cum fingu-
lari complacentia, in certo cibo. De talium numéro erat Cracoviæ fæ-
ittina, quæ grandes lucios, hac de caufa, emebat frequentiùs, ut extra*'
ftus ventriculus cum jecinore guftui arrideret. Sic immoderata gula de-
coxit opes domumq', lateritiam, quam polïïdebat. Pica feu Citta5
eft appetitus depravatus, quo ea appetuntlir, quæ ab efu humano pror-
fus funt aliéna. Exempla appetitus depravati fæpius dantur in puellis,
quæ calce arena: mifta, excodfcà argillâ ас fornaci detradâ, cretâ, terrâ,
dele&antur, п е с ab iftis avocantur cupediis, parentum precibus, minis,
verberibus.. De pl'ebe mulier in Ravenfi Palatinatu, diebus fingulis,
tantum terræ ingeffèrat ftomacho, quantum concludere poterat pugno.
Vitiofus bumor impa&us ventriculi tunicis, vel in eodem genitus, ex
prava vi&us ratione, affignatur pro caufa: fècuïidùm alios, mater gefta-
tionis tempore, picà laborans, depravatum ventriculi fuccum habens:
fie enim in prolem, cum lade vitium eft tradućtum. Exiftimat Romaz.-
z jn i in Opcribus Medic. О" Phjßc:s, virginibus, 6c mulieribus picâ, feu!
malaciâ laborantibns» inteedum iudulgendum> ut calcem, & carbonés
modicè
 D e Senßbus exterms. H7
т о З і с е comećbnt, ne deliquiis capiantur. Pcfiiania?, tubicen vidc-
Łatur guft us, & ocioratûs fenfarionc omni deftirai, nam putidas edcbit
carncs. fine indicio ulltus naufeæ. Si ad aliquorum
**
І і і щ и а ш natura non
perduxit guftatorium nervum, fed reflexit alio, ni guftu omni deftitu-
uiitur, prout in quodam Anatomicus exploravir.
XVIII. TACTUS,eft fenfus rci ta&æ, mediante citte, per ner­
vös (euforio communi oblatæ, ibiq; perceptst. Per totum corpus arqua-
bilirer diffunditur; organum ejus principaliter nervis conftituitur, ldq;
propterea,quia nervi funt vehiculum fpirituum requifitorum ad fentien-
dum. Virgo nobilibus parentibiis orta, in Terra Premislienfi, vi-
luq; deftituta, veftium colores aliquot dignofeebat atta&u. Privatus
luce oculorum Xmiewskt, aves manibus iemel exploratas agnovilfe fa­
cile, nomina ac quaiitates earum expreffiffe narratur. A nativitatc
cæcus Kołdyńsh, iîngulari mclinatione in colunvbas ferebatur, easq;
fibi dono oblatas poftquam apprehendit, qua colorum varietate prædi-
îæ ellent examinavit, ut poll prolixius fpatium temporis, à quo fimt
datæ, quibus ornatæ coloribus, ejiarraret. Idem in ætate teneriorc, res
omnes fibi ad ufiim datas3 fimili modo, agnofeebat. leidem oculis
captus Л і е і і е г Civis Brmfbergenfis>poft attre&atam ferne! holpitis ma­
num, etiam elapfo anno, и lt eam tetigit, nomen, cognomen, protulit
-circumftantibus. Ab eodem, operi folius taćtus, moneta vera к falfa
feccrncbatur/ In Civitate eadem, caupo, pe.cora varia qualem colo-
rein ferrent, enarrabat poft ta&us. Rcfcrt Bartholinusex OlaoB'or-
nchio, quöd TrajeSlenfis eteus taćtu diftinguebat colores ^ odoratu
metalla. Indiani mercatores fola mimmorum ad nares admotione, de
£>ræftantia eorum ftütim pronuntiant, nunquain fallente judicio. De
Tertus in Cvnofitatibus Phyficis. Et Kecke^mannus in Phyfica feribit,
jManfveldinm Comhem с ^ с и т ь folo taćtu, album à nigro potuiJle di-
fcernexe. Singularis naturæ eft piovickntia, quod defećtum uni-
us fenfus., compenfat folerria alterius. Cæci fenfibus aliis folcnt efle
perf-ećte inftrućti, hac ratione, quia anima in oculorum defećtu minus
diftraćta, tanto promptius fe fe cæteris fenfibus applicar,& fpiritus, quos
ad oculos dirigejx dcjbuitjcopiosms ad aliorum fenfuü organa cransmit-
tk. Xxi XIX,
 Г К A C T A t l J S XII. S E C T I O П.
XIX. O D O R A T U S fen Olfaćlus quicî fie, authores variant..
Quidam aflcrunr tfle fenfum, quo ex m om Sc irritatione nervorum,
nad membranis infertorum,, effluvia odorifèra fenforio commuai offe-
runtur: alii organum odoratus in capite conftituunt, atq; in eo loco,
ubi funt procelïus cerebri mamilL'ares appelktL Pro objećto ponitur o-
d o r, qui с ft qualitas impreffa, .orta in Kumido àério, ex prxdominio ca-
loris fupra frigus.. Noveramus virurn proburn, qui il homïnem ol-
fecit, rem etiam agnovic olfaćtu, à quonam fui lie t taćta. Imo in gran­
de dormitorium veniens , ubi plurimorum fueranr leéïi , defignavit
quemvis ex olfaćtu folo, cujus ciïèt..Tylkowski in Phyficœ Curiofa?Lon-
giorem vitam, quam (pondebat corpus, vegetum Laurentio Epifcopo Fra-
tislavienfiy abftulit odor nimius rofarum, an.. 1x32. Cromerus H iß . Pol..
I. S. Cureus in A rm ai. Stieß*., Famapoflhuma. Epif. Fratislavienfijtm.
XX. Ex Potentiis anima:, pono Memoriam fumptam pro vi re-
cognofcitiva, obje&orum, conièrvativa fpccicrum.. Ex Religione Soc..
J E S U , ira nonnemo erat felicis memoriæ, ut libri in folio facies inté­
gras requifitus cnuntiarct. Ex eodem Ordine alter adhuc p u e r , fèmel.
audita ab atmulo penfa fcholaftica reddebat fideliffimè.. In Scholis.
Collegii Pofnanienfis, Jaw orski Clencus, femet lećŁa, aut audita trc-
ccnta, carmina, dicebatur, confeftim prompfifïè de memoria. Dans.
operam literis, in Collegio Gedanenfi IVenda. Prut.benus, intra qua-
drantem hora: didicerat Præfationem ad Lećtorem, in Lib. 1. Emmanue-
lis A lv a n pofitam.. Alii plures Scholaftica exercitia, direćto, Sc
retrogrado ordine, fine errorc tanquam è charta, memoriter référé*
bant. Nobilis Roxolanus, Sarbievii S. y . Lyrica tcnaci mandavit:
m em oriæ: alter Lucam Pharfal/am fic cidem tradiderat, ut totam rc-
citarc potuerit. Hora: Canonicæ fine Breviarii ope, à quodam fæpius
reddebantur, magnam enim illarum partem memorià comprehenderar;
Erat puer Leopoli,qui S. Evangelium ante concionem femel auditum re-
petebat.. Humana corpora fiquidem non Iblùm comparent venü-
Jłate confpicua, fed etiam dc for nu tare liorrida.* idcirco, Monftra, in
I r a cl. fequent. Sett. 1. exponuntur..

TRA-
 иy

TRACTATUS XIII.
0 STENTA ENVMERANS.
S E C T I O I.
De
M O N S T R I S H V M A N IS,
O N S T R U M , eft effećtus naturalis, à recta & ordinariä’
fecundùm fpeciem d ilp o ik io n e , notäbiliter denećteiis. Idea
ilicitur effećtus naturalis, quia in artificiofis effećlibus,mon,
■ftra locum propriè non habenr,nifi per fimilitudinem.Mon-
ft rum Licet о I. i de A fonßris, eft fubcælcfte vivens, m em b ro ru m enor-
m i eonftitutione, videntibus horrorem cum admiratione incudens, raro
nafcens, ex fecundario naturæ inftirato genitum , propter aliquod im-
p e d im e n tu m , in principiis fuæ conformationis. Caufæ Monftrorum as-
signantur multiplices. Prima caufà, virtutis formatricis imbecillitas, præ-
fertim fi imaginatione ford à fuo opere avocetur; fecunda, matenæ de-
fe d u s vel cxcell'us: tercia, interoperies prim am m qualitarunr, quartar
malitia. darmonis, qui D eo p e rm ittente, poteft virtutis formatricis ar-
tificium invertere. R evocantur M onftra ad quinque genera.. P rim um
genus fecundùm q u a n tita te m , u t funt pygmæi, qui non aftèquuntur
debitam fuæ fpeciei ftaturam , &. gigantes qui ultra illam excrefcunr..
Secundum genus q u o ad n u m c r u m , ut dum quis nafcitur biceps, vel
unipes. T ertiu m quo ad fitum , ut fi quis nafcatur brachio coxæ jun-
û o . Q u a rtu m quo ad fig u ra m , u t fi nafcatur hom o cum capite beilui-
no. Q uintu m quo ad tempus , ut fi infans nafcatur b arb atu s, vel fta-
tim cutn dentibus* Spećtantur muldplicia m o n ftra, id e ft, acephala,
dicephala, polycephala; a m i capite alienæ fpeciei, vel fedæ confticu-
tiunis; line bcachiis, cum brachiis m utilans, aut tra n sp o h d s, mulnpli-
catisj
Зу® T R À C T A T U S XIII. S E C T I O Г.
<catis j cum mani bus vitiatis, truncatis, aut fuperfluis digitis; <cum pra^
Va vcntris conftiturione; fine crnribus, vel pcdibus. Tripedia, quadru-
pedia, cum maligna pedum conftitutione, cum varie affećta cute. Dan-
tur fuperne bicorpora, iufemc fîmplicia , с ro n trà; corpore co.alita,
ex humano Sc beliuino fætu compofita &c.
II. Prope Cracovÿim, in villa cui nomen nigra, mulier puellum
edidit, an. 149-ś. collo , Sc auribus leporinis, didućto rićlu (pirantem,
uno grandiore inteftino ventrem totum occupante, csteris membris
humanam figuram habentibus. Licet us de Aionfirts, Lycoßhenes de Pro-
Àigiis, Aldrovandns in Afonßris, Cromerus H iß. Volо. / . j o . Adiecbovi-
1a in Chronic. Polonu. Eodem anno, Cracovienfîs fæmina infantem
exanimem pcperit, cujus dorfo ferpens vivus inhærebat, arrodens ca­
daver. Cromtrus H iß. Polo. I. 30. Miechovua I. 4. Ujfenbachius in The-
fauro Chirurgtco ex Lyco/}hene,7,eilerus in N ova Defcr’p t. Polomл. Na-
lus infans Cracoviæ cum promufcide,nafi loco,oculis rotundis, auribus
afininis, alias duobus oculis fupra umbilicum, caudâ muris fed bifida,
adeo longâ, ut caput fuperexcederet, manus, pedesq, quaternis digi­
tis, ad imguem, accipitris digitis fimillimis, fed rres, membrana, velut
•anferini colligabantur. Sub alis, intra cubitos, Sc fupra genua, fingula
capita canum prominebant, ut eiïènt о mu in о numéro fex, Supervixis-
se tribus horis fcrtur tam horrendum m onftnim . Cardam.t de bnbtil:ta-
te I. i t . p . Sj7. Brancoviæ prope Radomiam, an. 1527. editus par­
tus cum konino capite, villofo pećtore, qui ftatim horreiidum in mo-
dum flridebat dentibus. Stryikowski Annal. I. 24. Bielski m Chronic.
Pol. Paprocki. Cracoviæ, an. 1544. ex nobilibus parentibus nata
proles admodum afpećku horribilis, flammeis & radiantibus oculis, ore,
naribusq; bovims, cornu figura exertis Sc prominentibus, dorfo pilis
can inis hifpido, fimiarum faciebus in pcćtore extantibus, oculis felium
ilibtus umbilicum hypogaftrio affixis, tetris ac minacibus canum capi-
■tibus, ad utrumq; cubitum , & pedis utriusq; patellam antrorfum fpc-
iäantibus, figura pedum cygni, caudâ furfum reflexâ Sc recurva, lon-
gitudine ulna: dimidiz. Quatuor horas vixidc, & tandem his emiffis
y.ocibus, vigilate, Dominus Deus vefter adventat , cxlpirafle dicitur,
Stengeltus
 De Monßris humants.
Stengelius S. J . Jttdiciorum Divinorum Tom. i . c. 54. Wolfius, Pence-
rus tn 7 eratofcop. M m ß tru s in Cofmograph. ‘J o/ißonus in 7 baumatogra-
pb ia, Zahn Оесопотіл M undi Tom. 3. r. 4. Torunii, an. 1578..
prodiit in lucem in fans cum inteftinis defuper pofitis, cum имо Imi-
ftro brachio, nam locum dextri occupaverat jecur, cum naribus inrer
oculos fixis. Ъегпеке in H 'ß . 7 hörun. N auf r agis 7 abults. Cracoviæ
Judæa, an. 1575); unico partu cdidit puerum digiti magnitudinc, glirem
nudum cum cauda longiore, Sc quin que avium pullos. Fætu tali relido,
po ft hebdomadas duas de vita abiit. Guagninus in H iß. Polo. Cr Pa­
proch. Califfii, intra Octavam Natalis D omini, partus comparait
duobus caninis càpitibus & pedibus perhorridus. Annales Роіопіл. Ibi­
dem cnixa Judaei uxor infantem cum anferino capite. E x M . S. S. In
villa Zagorzyce Monafterii Miechovienfis, an. 16 i$ . Idibus Septemb.
nati gemini conjunćli , averlîs inter fe vultibus, ac manibus, in eodem
Corpore duo ventres videbantur confufi, fed circa partes inferiores fie
connexi, ut non ampliùs, quam in duos pedes definercnt, с quorum
fingulis, quatuor tantùm digituli promiuebanr. Exiguo tempore often-
tum vixerar. Nakielski Canomcus S. Sepulchri,- in Mieehovia. Cra-
coviæ, fæmellam fuifle, an. 1643. multi narrant tam enormi capite, &
Collo tenui, ut caput corporis molem fuperaret, collum incuterct mc-
tum nè abrumperetur, h ex illo fineretur pendere: quocirca temper à
duobus necelle habuit portari , quorum unus utrumq; brachium capi-
ri, alter corpori fubjicerer. Tylkowski Pbyf. Curi. Part. 8. ubi de
Homine. Gedani monftrum,an. 1656.die 15.Septemb. natum.Frons
pilofa, capitis, & colli partes molli lanugine veftitæ erant. Utriq; fcapu-
læ laxum aliquod corpus inftar marlupn, aliquantùm rumens, tomrnqv
pilofum incubuir. Oculorum alter abfuit, alter vix confpe&us, utramqy
autem orbitani palpebræ claufcrunt. Nar es fiiere more iimiarum com-
p re iïi, & os rep'erc'um hians. Lingua nullatenus fuit confpicua, in ma-
xillis nonnullas præeminentiæ inftar dentium pullulabant : manus ab ex-
rremitate ulna?,ieorfum tibiar dependebanr.Confimili ratione tibiæ ofla,
femora verfus erant reflexa, Eichfîadius Medicus e r Pbyf.Gedanenßt de
M onßns. Puclla, oecipitio bydrocephalo, Gedani nata, an i6 j8 .
Î5* T R Л C T A T U S Х/7/. S E C T I O T.

Æ e 23. Aprilis. Ingens tu m o r àquofus occipitium to tu m , Sc aliqnam fi­

rniß xJt faciei p artem a tto lle n s, to tu m eriam finiftrum o c u lu m involve-
arac. Idem ibidem. In p ago Hoppenbruch ad M ariæ b u rgum , an. 1661.
genitus in f a n s , unius Sc dimidiæ fpitham æ lo n g itu d in e , c a p u t jufta di-
m idietate m ajus; cum crinium p ro tu b e ra n tia , aures carebant lobis, ocu-
li nulli apparebant,fed loco oculorum d u o rubiennda tubercula,nafi fe­
re nullum v eftig iu m , cutis per to t u m corpus & c a p u t, aifato porcello
fimilis, coloris lu te i, & dura ira ut pullata fonum e d e re t; fifTuras habe-
Ъаг q u in d e c im , p e r quas caro cruda transparebat. M an us unius & di-
midii digiti lo n gitudinem æ q u a b a t, concreti d ig i ti, q u o ru m pollex ae-
que longus ac reliq u i, fimilitudmem pedis talpæ præfentabat. Epheme-
rides M edico - Phyficx Germanica. In vicima U rb is Gedanenfis, pro­
les hirfuta parentes te r r a i t, anno prarfato. B rew er in H i si one is Rer.
N otabiliorum . N arra b a t Balileæ N aborow ski nobilts Polonus, vi-
difle fe in patria piiciculos duos fine fquamis à muliere e d ito s, qui fi*
m u l ас ex utero p ro d ie ru n t, in aq u is, aliorum pifeium m o r e , nata-
bant. Bartholm us H iß . A n a tc m u a ru m Cent. 1. In Pruffia, fæmina
m i n u t u m , perfećtum tarnen peperit leporem, qui in conclavi hinc indc
pererrans cùm locum n o n rep eriret, q u o fe o c cu le ret, ôc forte fene-
ftram ad ventilandum æftum aliejuatenus apertam c e rn eret, infiliit in
fc a b e l lu m , ex hoc in feam num , d e m u m in feneftram , Sc fie in hor«
tu m c o n tig u u m , n u n q u a m poftea vifus. Paullinus in Lagographia, ex
Л 1. S. S. JJra: Its Schm idii. V iln æ , an. 1671. dum naiceretur puer,
nihil m on ftro fi p ræ tu lit, m oles enim Sc figura corporis fuit e a , quse
infantibus. Poft anni fpatium v e r o , in m o lem g iganteam caput dilten-
di cæpit, Sc exacto a n n o , dehit illnd increm entum . Туікогі/ski in D if.
qui. fit. Phyf. O fienti duorum Puer or um . Erat q u i loco ventriculi, in'
ventre folum foram en h a b u it, de q u o o d o r gravis eg rediebatur, fine
fanitatis & Vilium dim inution«. Id em Phyf. Curi. Parte 10. L eopo-
li édita m o itu a proles, a tq ;ta m arra, qu àm carbo eft. D a m ir ki in T h a u -
m a tu r go Sarmatico B . 'Joanne de D ukla. Buła? in L itv an ia, aflcrva-
b a tu r cadaver infantis bicipitis, ad fpećŁaculum. Inftitui h ic poteft quæ-
ftiO jfitn e biceps, unus h o m o , an geminus.' R eip o n d etu r,fi cor duplex,
m o nftrum
 De Monßris humanis.
monftrum illucł habet, necefle eft duos homines elle: cor enïm eft
principium & fons cujusq; animalis, ex quo reliquæ omnes partes pro-
cedunt. Duplex qucq; caput juxta plerosq; arguit duplex anim al, ægrè
enim credi pcteft, tu h duplex fit caput, unum tantum cor adfit, pro­
pter rationes à Phyficis allegatas. Quod fi tarnen contingat aliquod
monftrum, cum capite gemino, uno corde nalci, cenlendum eft,ali­
ud caput fore omnino iners. Oftrogii, an. 1654. с Ruthena fæmi-
na, poft prolem natam vivam, prodiit monftrum fine capite, manibus,
dentés exhibens duos, Oftentum iftud multis horis vivebat, toraq; Ci-
vitas confluebat fpećbmdi causa. Ex M . S. S. Circa annum præfa-
tu m , dućtus Leopolim à matre puer cum tenuiffimo atq; oblongo
collo, exiguo capite, nam magnitudinem pomi aliquantùm excedente.
Vilnæ, puer ferebat caput ingentis magnitudinis , venrrem ampliffi-
mura, infiftens pedibus valde tenuibus. Vidavæ, prxgrande caput
onerabat quendam ex famulitio. In Palatinatu Cracovienfi, atq-,
prope Graudentum, paria duo liberorum fibi junćta in latere prodic-
runt. Pofnaniæ, an. 1699. Hebræi uxor natæ ex fe proli, carellutn
coloris partim nigri, pardm albi adjecit poft horam : alibi nobiliffima
fæmina pifees progenuit. Imaginatio matris humanum fernen ad eam
formam reducit, multorum judicio, hæc enim fortior ac diuturnior tur*
bat potentiam formativam fætus, ne formetur juxta direćtionem natu­
ralem , fed potiùs juxta ideam ab ipfa propofitam ; hinc fit, ut pro ma­
nu humana, pes beftiæ, pro capite hominis, caput alicujus feræ effor-
metur, vel certè addatur pars fruftra excrefcens. R u d z , non procul
ab Urbe Graudento, an. 1705. monftrum apparuit cum duobus capi-
tibus, ex quibus unum tegebatur capillis fubnigris, ad longitudinem
digiti, alterum brevibus ex albo colore ad fufeum vergentibus. Manus
tulerat quatuor, fcapulas totidem, papillas duas, pedes très, с quorum
numéro unus aliis minor digitos fèx continebat cum unguibus. Erant
& corda duo feparatis pulmonibus tećta, ventriculi totidem penes fe he-
pate uno involuti; in reliquo inteftina unius hominis, renes duorum.
Mater dum pariebat à tribus robuftis viris tenebatur, à tribus fætus ex-
trahebatur. Uxor Sub - Centurionis Polonica caftra fequentis, à fc-
Y y ptem
 T R J C T A T V S XIII. S E C T Г О T.
ptem mcnfibus gravida, partum mafculum cdidit vivum, mcmbris o-
mnibus perfećtum, fed corde, cum utraq; auricula, extra thoracem il-
lic, ubi cavtilago enliformis fterno jimgitur, pcndulo. H-ic infans, in
prarfenria Gottvaldi Medici & Phvfici Gedanenfes, pod fextam à partu
horam cxfpiravit. Fafla autem eft mater le primis àconceptione diebus,
cx lapfu in glacie, epilcpfiam paflam elle, deinde è curru delapiam. Fx-
tum in utero materno, non morbis tantum, fed & vulneribus ab extra
corpori infligendis obnoxium elfe, præter alia multa, hoc inprimis e-
xemplum,quod inter rariora debct numcrari, nos docct. Ex Novis Li-
terants Ліагн Balthici, Septentrionis, anno 150?. editis. Srzemi,
deftituta capite proles , cumulum quad plumamm, caninas autes , ina-
num utramqv retro inflexam, unicum pedem, objecit fpedaculo. Du-
najoviar, an. 1706. patientent matrem biceps infans exterruir. Fæ-
mina clara natalibus in PalatiHatu Cracovienfi, maxime delećlabatur
lepufculo, & herinaceo obiato libi à tnarito. Eadcm, inter dolores ma-
ximos, produxit fætum prodigiofum, nam ex medio leporc, & herina-
ceo coalitum. In pago W ule Palat. Pomeraniæ, puella nata cum
inflexis elevatisq; pedibus usq; ad caput, port annos vita: oćtodecim-
mortua. Jaroslaviar, ancilla oculum exilem tertium fronti infixum
tulerat. Diftrićtus Pitanenfis viderat fasminam habentem oculum u-
num in loco à natura præfixo, in fronte alterum. Infulæ Mariæbur-
genfis villa Nettycb alebat virum, in q uo, locum veftigii carnofi feu
plantæ, materia quafi cornea, ungulæ equi affimilis, occupaverat. RuS’
BarchouMo Palar. Pomeraniæ, puerum cum nafo in fronte, cum fora*
roine parvo in primo alimenti introitu, an. 1719. addidit numéro often*
torum. Ubalrovia* in Volhinia, prodigiofus partus lucem afpexit,
an. 1710. in eo humana facies tergum rcipiciebat, pro manibns, alæ car-
neæ duæ pendebant dc brachiis, reliquum corpus in caninos pedes de-
finebat.
III. Monftris apponi poteft puer inter urfos repertus inLitvania,.
quem objećlum afpećhii habuit Tjlkowski S. J . in Phjftca Cur10fit
Parte S. ita defcripfit. Sivc calu aliquo à parendbus defertus, five alio
modo in nidum urforum dclatus puer, ас circa atiu 1Ó57. captis urfis,
&
 D e M onU ris humants.i

& îpjfc captus, fed qui indolem ferinam, mores, &c appetîtum penitus
induetat. Dclatus Varfaviam, in baptifmate impofitum nomen Jo fet)hi
.accepit. Ambulate multo labore edoćtus eft erećtus, vcrùm magis ja-
cEtirat Ге urfi more., quàm progreditur. Complexio ficca, roboris iatis,
vox nulla, nifi murnuu* urfinum, occupatio tota convolvi, & more ur-
jfi in erare angulum, in eoq; Ге immurmurando agitare. Signum S. Cru-
•cis ur former Г п о ingcnio, inftrui non poteft, porrexit mihi tarnen ma-
iium, ut formaté in ejus pećtore. Facies nihil habet belluinum neq;de-
formis ellct, nifi crebtis & grandibus cicatricibus maneret vitiata, qui-
bus & pcćtus plenum, quas il le five urfis in nido colludendo, five de-
inceps à canibus conrraxit. Appetitus mover ad gramen, ad ea, qua? ab
.oieribus abjiciuntur, ad carnes crudas, & forte fi licerct ad ly.lvas. Ca-
pillus in capite alb us, denhffimus, qualis folet efle in Moichovia, &c
in nonnullis pambus Litvaniæ, urfis. Digiti manuum oblongi, frons
mediocris, vox mere urfina, ad veftem adaćtus verberibus. Annum vi-
detur nunc agere duodeciimim, dum hæc Varfaviæ feribimus. Me-
minit hujus pueri K ir с herns in China Illußrata , Gobat S. y . in Expert-
entiis Theologico - SacramentalibuS) Chwafkowsfa in Smgularibus Poloni£y
in quibus addit: inventiim eile in Grodnenfibus fylvis Iimul cum altero,
qui cum in feras fieret infultus, fugiendo ad loca paludofa, evafit ma*
nus venatorum, hic veto novennis circiter inlequentibus ceffit in præ-
dam , Ioanni Cafimiro Regi oblatus Varfaviæ. Eundem femiferum ho-
rninem dcfcribens Reäwi^ alcaico carmine, narrat ab Ofkierka milite
Sapiehano captum, ab urlis odore cognitum, apurn favis delcftatum,
inlervientem .culinæ, ferentem ligna & aquam, nutibus vi&um requi-
rentem. Iterato Litvaniæ fylvæ vaftitatis ingentis, teftimonio ///«-
ßnfs . Siufz.ka Caßdlam Vilncnfis, obtulcre venatoribus duos pilofos vi-
ros. Uiius fuga præcipiri întuht fe viæ impeditæ arbuftis; alter dum (b-
licirè eitcumvenitur, unà rum feris,, plumbco globo taćlus occubu.it.
Sylveftres homines Solinus ponit in India, admittit Pai<fanias> in Infu­
ła Buthan Pigafetta teftatur dcgerc. Ego vero,inquit Kirchtrus Chin*
ILlußrata Parte 4. ex variis hiftoriis doćłior, certis Simiarum fpeciebus
illos adnumero. Si quis vero pertinacius fylveftres homines dajri velit, is
Y ух кщ
SjS T R A C T A T V S XIII. S В C T I О IL
fciat, cafit fubinde accidere, ur pueri fÿlvis expofiti ibidemq-, dereli&i,
nonnifi Divinæ providentia: commiffi, vcl à feris, vcl alio quovis mo­
do fuftententur, qui ferino more pilofi vitam tolerant, Sc fi quandoq;
à viatoribus capiuntur, pro fylveftribus reputantur hominibns. An.
tiqviitas fuperftiticla Faunos feu Satyros pro Diis, vel Scmideis habuit,
cisq; hicos dedicavit, Ted fieta hacc fuifle Numina, rećta ratio fvadet.
Qui Satyri, Centauri,elfc putabantur,dæmones erant,, monftrorum rali*
um corpora induentcs,ad augmentam fuperftitionis apud gentiles. Item,
qui loqiientes tanquam homines a Scriptoribus antiquis inducuntur,
Pererio S. J . L 8. w Gtnefim, fpećtra funt, aut monftrofa animalia oc-
cupata a mak> genio.
IV.. Concludat partus monftrofos hominum, puer prodigiofùs.
Permirum fane illud eft, quod in Annalibus Conventûs Zverinecenfis
a«f Cracoviam legitur, fcihcet ex viro natum infantem. Illudebat ille vir
uxori infolentius, cum ex dolore partus altiùs gemeret, quo mifera ad
eælum clamare compulfâ, orareq; ut vir fuus illos degultaret dolores.
Neq; furdum experta cælum» cæpit illi ventex intumefcere, proles mo­
tus prodere, in latere agitari, ideoqj pellis judicio Medicorum fciifa vi-
vum edidit puerum, cftn in Tcmplo ejusdem Conventus eft baptifatus.
Difputent Theologi, an tingi aqua facri debuerir. Certe in hoc feli-
ciflimus infans, quod сado natus, poft baptifmum expiravit. Tylkcwikt
in Difquißt. Phjf. duarum- Puer&rnm> O" in Pbyßcjt Сигі. Parte 8. Secł.
6. de Homme Puerum natum ex femore viri defcribit & Bertran-
dus Lot Ord. Prudic. in 7 rafł. r j , CoÇuum Belgicorum citatus k Schotto>
S. in Phyfica Curiofa,ßve- Mirabilibus Natura Cr Artis.

S E C T I O IL
De
M O N STR IS B E L LU IN IS , V 0 L A T IL 1BUS ,
A Q U A TILIB U S , FEGETABILIBUS .
I.A TOnltrorum enumeratoruiu, & fcquentium gencratio non in-
| y / | tendebatur per fc à natura, unde mirum non eft, quod fimili-
tudinem
 De Aionftris belluinis.
tndlnem Гиг caufæ non aiïccuta, quia in quolibet monftro caufà du­
plex occurrit, una eft, quæ per fe intendit effećlum fibi fimilcm perfe-
û um q; producere, & harc dicitur impedita, altéra, quæ intervertit, for.
mationis ordinem turbat,& hæc nominator impediens. Prior per fe non
intendit monftrum, ttndè non eft per Ге canfa illius,, fed tantum ilia fé­
conda ; qui» vero cadem caula impediens nonnifi per accidens jirngitur
caufæ impeditæ, ideirco monftrum, eft eflfe&us per accidens. Præterea,
belluina monftra non raro fiunt ex commiftione animalium, fpecie non
obfervata.
II. Caliiïii, an. 1269. natus eft vituiiîscum duobus caninis ся-
pitibus, & dentibus, cum feptem pcdibus vitulinis. Capitam autem
majus in fuo loco, minus ad candam fitum erat: ab ejus cadavere ca­
n es, atq; volucrts abhorruerunt, Cromerus H iß. Pol. I. 9. Herburt I.
7. Vlldrotandus in H iß. JMonßrorum, Л /iechovita in Chronic. Pol.Stryt-
kc-wski A nnal. I. S. In Polonia, vitulus fepticeps vifus, qui duabus
horis vixit, & ex capitibus fingulis, hngulas linguas exeruit. Schottin
in Phyf. Curi. Aldrovandus ibidem. In Gedanenfi fuburbio, an. 145 3.
comparuit vitulus cum duobus capitibus , quatuor auribus, totidem
oculiSjfex pcdibus ru bris. Hennen berg er in Chronic Prujfta, Alibi, an.
1499. prodiit vitulæ frtus capite duplici horridas. In vico Nahbo-
ki Litvanix, cinćto lylvis ferisq; variis,pullus equinus, capite, colore, con-
fîmilis alci,auxit gregem coloni. M om w td in H/ppica. Prope Lem-
burgum , an. 1662. vitulus editus cum gemino capite, quatuor pedibus
antcnoribus, duobus pofterior.bus. E x M . S. S. In pago Samovia,
a n . ić S j. vitulus biceps oftentis annumeratus. Tylkowsb Phyficœ Curi.
P. 10. ln villa Korzenica vicina Jaroslavix, pamis vitulæ duode-
ciin pedibus fuftinebatur. Cahffii, an. 1695. porcelkis, ornamen-
tum fæminarum , à Gallis font ange, à nobis fontai, dićtum , capitc fer­
re vidcbatur. In Boncovicnfi pago proximo Vongroveco, an. 1699.
agnellus pcdibus fex innixus ftcttrat, collo uno capita duo luftentabat.
Monftrabatur equus in oppido Janów Litvaniæ, cum capite cornuto,
bovinis ungulis m pedibus antcnoribus,labori maximo idoneus. Poft
an. 1700. Capitanei (eu Prxtedti Scepulîenùs ftabuluin liabebat equum
Y y3 gencro-
 TZACTJTU S X I I I . S E C T I O II.

jgcncrofiflîmum а с velociffimum cum planta‘hominis., cälcc а с digitis,m

îuno pede. Rus Lipnicenle non multum diffitum a Torunenli Ur-
•be, an. 1705. fpcôtavit agnum fic conformatum, ut in pećtore habe-
*ret octtlos, ibidem caput caninum,cum oculis aliis igtiefcentibus,,os, &
caudam,ejusdem belluæ. Villa Lubomiry circa an. 1709.0ѴСГП cum
tapitc altero proximo caudæ, cum oćto pedibus, clencho monllrorum
intulit. In Palatinatu Pofnanienfi pagus Biała, vituli unius caput
humano affimile, Trzcianka geminum alterius, expofuerat vifui pluri-
morum. Poihaniæ an. i7i2.porcellus comparuit cum oćto pedibus,
& maflfa carnca in capite explicata. Campi viciniores Sandomiriae
obtulerunt venatori leporem, oculis tribus, pedibus fenis, monftrofum.
Gedani in platea,Germ. Heil: Geiß--ga!fe,fc\zs quinquc ad unam quafi
Kiaflam redafti prodierunt ex matre, triduoq*, vixerunt. Exhibitus eft
fimilis felinus partus к Carpnovio in Catologia Lipfiæ imprefla. In
prædio KozJiczJti proximo Urbi Mariæburgenfi, erat an. 1718. pullus
eeuinus cum cxiguis auribus,cauda brevi & nuda, caudæ gliris confimi-
li. Lublini, canis quatuor tiares, duplicem ordinem dentium Г и р е -
ri us infenùsq; poiîtorum fercbat.
III. In Polonia, an. 1668. cantavit pullus gallinaceus vix de o-
vo exclufus. Brewer in Hittoricis Rer. Notabilioribus. In vicinia
Urbis Lcopolienfis, an. 1694. alter pullus eadem die qua prodiit ex o-
vo, cecinit vicibus aliquot, lequenti luce cantum repetiit. Ex M . S.S.
Graudcnti, an. 1698. anas cum duplici collo & capite nata; alibi vifus
anfer cum iifdem membris (uperfluis. Gedani, gallina ( inftar gaili)can­
tu inftantem dicm indicabat fæpiffimè, macilenta femper, magnum &
ponderofum hepar ferebat, quia ultra quatuordeeim lotones civiles, Ex
Novis Liter. Maris Balthicib Septen. an. 1704. Torunii, anno
J718. gallus quaternis pedibus innitebatur. In pago Tafz^ewo Palat.
Pomeranią?, an. 1719.fpećłatus anfer biceps,cornutus, quadrip.es. Eo-
dem anno, ex Zulava adveäus Gedanum vitulus cum fenis pedibus«
IV. Vir marinus captus, an. 1531. & dono datus Sigifmundo I.
Regi Polonia?, qui Epifcopum ornatum infuła, corporis habitu penitus
£*primebat. Majolus de Pifabus> BellomuS) Aldrovandns in Hiß. Mon-
(łrorum
 De Monßris aqUâtilibuû
ßrönim. Captum hoc monftrum ad Mare Polonicum, fccundum Pruflï-
am, narrat Gefnerus, Bertms > Cornelius ylmfierodamus in Epißola. A ci-
dit RondoletiHs de Pifcibus Marinis L 16 . Regi Polonia: quibusdam fi-
gnis vidcbatur denotare, quod vehementer euperec ad mare rêvera, ad
quod dedućtus, ftatim le in illud cönjecit, In Viftula prope Varia--
viam, an. 1625. die 8. Septemb. captus eft ejusmodi pifcis monftrofus.-
Longitudo erat triginta lèx pcdum, craffities feu latitude trium ulna-
rum & femis. Haie tam vafto pifei caput inftar hominis carneum, quia*
& carrera crant inftar canlis humariæ, ac mollia, fed fquamis ira diiris
atq; afperis amićta, ut cornu cfTe putarentur. A capite, per collum, usq;
ad caudam, cruces tanquam ftellæ quædam difperfæ cernebantur. In ter-
go tormentum curuîe fuis roris nixunv ftabat, & antrorfum quidern os
porrigebat ad edendum ignem, retrorsùm autem iyrma a dorfo projc-
âum trahebat, more draconis. In pinnis rotundis hærebant globi, infrà
fupr'aq; transfixi. Ad latera utrinq; veiut hafbe longæ fufpcndebantur;-
armamentarium quoddam die credidilIes.-Nec cleerant bipennes in mo-
dum crucis decuiïatæ, vcxillum iniignientes. Atq; ne naturam exifti-
mes illiteratam, uni vexillo literæ A D I H , alteri F R F infcriptæ
legebantur, inrérpretatione fpećlaroribus relićta. Præter hæc, gladius, Sc
fiftula ænea jaculatoribus apta, itemq; mortui hominis caput, cute &
carnibus denudatum, ut in cranio mortis effigies effet, nec 11011 undiq;.
tubera, vulnera , cicatrices, exprimebanmr. Gauda fanguinci coloris
erat, fi(îa in eum modum, ut prærubra quædam parva fpicuia in ununv
fafeem viderentur colligata.Habebat hic pifeis etiam duos pedes admo-
dum diverfos, alter aquilino, alter lecnino fimilis fuir. Referebatur hoc
monftrum non in novis tantum pubiieis, fed etiam tÿpis, ac penicillo-
effigiatum vidcbatur. Quid'myfterii indicaret, multa ingénia divinave-
runt;- clariffime detexerunt bella atrocia inde continuata. StengeliusS.-
y . A4 undi Theoretici Parte г . е х eo Schott-us Phyf.Curi. Part. 1. /.
berus ih Jlrte difcurrendi, Lotichius Rerum Germanie. P. 1. /. 1. c. 2. In
fundo pagi Goślina Murowana Palat. Pofiianienfiś, extradons retibus car-^
pio, capite Ipeciem humain fincipitis ferens. Exhibetur pifcis inci-
fus tabeilæ æneæ, longus, cnfta notatus in capite, jacula tria ex fe in­
fer nc
Збо T R A C T A T VS XI IT. S E C T I O II.
feme protrudens, viri ciextrâ attollentis fra in cam, infidentis dorfo, ge-
rens cmgiem, non fine literis R Г' W R expreffis in uno laiere. Seri-
bituf(de veritate ambigo)captus efle, an. 1700. die 10. Aprilis, in fta-
gno }Varfz.awfcwrum. Cancer iliatu s eft menfæ, cum crufta rota
maculis albis ita infperfa,ut affidentiBus, tanquam animal venenofum,
naufeam exciraret. Cyprinus, vulgo Carpio fquamis rubrls te dus,
conclufus eft retibus in Ducatu Zatonenfi, cLuusq; dono llluftrifs. Lu­
bomirski Palatino Cracovienfi. Reftant Serpentes duo hie appo-
nendi. Prardium Hrolka milliari dimidio diftans Cracovia* in campis ha-
buit ferpentem bicipitcm ; Terra Premislienfis tricipitcm, ad ulnas no-
vem ptotenfum. Amphisbæna vocatur terpens, quod nunc in anterio­
rem , nunc in pofteriorem partem repat, non quod duo capita ferat; fi
ergo biceps aliquando eft vifas, inter monftra non minus referri debet,
quarn cum homines, vcl vituli bicipites nafcuntur, Charletoni in Exer-
d t at. opinione.
V. Flos ro/àrum,Pragæ ad Varfaviam,in horto R .R .P .P . Bernat-
dinorum, prodigiofus eft repertus, Regiq; prarfentams, an. 10^47. In cu­
jus locum fex aliæ gemmæ prodeunte^totidem flores pollicitæ. An­
tiquum humanum cranium penes Templuin Zakrocimenfè repertum,
non folum mufco cruftaceo in diverfis locis veftitum erat, fed quod
mirabilius, rariusq; fuit, ex ipfa futura mendofà offis temporalis, crc-
verat ruta muraria, inventaq; an. 1651. Res tam erat jucunda, ut o-
mnes, qui earn viderant, mirarentur. In fylva Ruffiæ Rubræ, Leo-
polim verfus, mufcus terreftris repens, exade talpam reprarfentabat,
an. 1661. In polydodii radice craffiore, non procul à Civitate Var-
favia, apud R. R. P. P. Camaldulenfes, figura Aquilæ Imperialis, ocu-
lis Martini a Bernitz. fe fe objecit, pulchrè & accurate à natura com-
pofita. Hanc ille, an. 16)7. multis exhibuit, delineatam amicis trans-
mifit. Annus 1672. rofam triplicatam exhibuit in horto Procon-
fulis Urbis Mariæburgenfis.Et typham duplicatam ager Kozlicenfis fpc-
ćtandam propofuit. Buglollum fylveftre vix majori altitudine excrefcens
ætas viderat noftra. In radice paftinaeæ tenuifoliæ fativæ, gamma-
rus feu cancer vegetabilis, fluviatili omnibus membris, fcilicet capite,
corpore,
 D e Adonßris vegetabilthus.

(Corpore, cauda, & reliquis partibas ira lîmilis apparaît in P omnickanѵя

ut ne fculptor quidem efligiem ejus melius poiîet exprimere. Sin-
gulari naturæ artificio, in mufeo pulmonario quercui accrefcente, figa.
г а compofita larvatam faciem repræfentabat.Plantæ præfatæ monftro/г^
ex Ephemendibus Medico ■ Phyf. German, ab Academia N a t игл Curio-
forum editts , fuat defumptæ. An. 1718. menfe J ulio, in horto ad
Torunium, très roiæ apparuerunt, dupliciter, & tripliciter cfflorefceu-
tcs. Item an. 1719. in Augufto, una rofa dupliciter, altera tripliciter
cffloruerat. Viventium tarn proportionatorum , quàm monftrofo-
rum numéro extraordinaria mortuorum apponuntur, hac rationc, in
TraBatu fequenti , quia vita ,& mors uno tenentur confinio.

TRACTATUS XIV.
E X T R A O R D IN A R IA M O R T V O R V M
ADD VCENS.
S E C H O I.
Be
JNCORRVPTIBILIT A T E , FLEXIBI-
L I T A T E , M O T V CAD AFERVM .
I.-^k ~T" Aturæ mira phenomena in eadaveribus quoq; confpiciun-
I tar. Hæc aliquando miraoulose confervantur à D E O , in præ-
mium atq; indicium probitatisj ir.tcrdum naturæ bcnigni-
rate. Ut enim diu corpora non putrefcant, non diflolvan-
tur, naturaliter fieri pored, beneficio loci, corporum conftitutione, gé­
néré mortis, unguentorura addition с . D e ungueiius ix s ,no.ta eft ex.
Zz Ægypîjo-
 T RAC TAT XS S Ш . SECTI O Г.
Ægyptiorum Condirura d^fcripta ab Herodnto Cr Diodoro : loco non
dtbet negari vis naturalis conkrVatrix, ratione terræ falfæ, vel aiumi-
nofæ, vel nitrofo, r.itrum eniir, & lai pradervant à putrcdinc. Idem te-
rfendum de conftimriünc foli nimiùm ficca & frigida. Particulares ho-
jninum conffitutiones multum hic valent » temperamentu™ enim cali-
dum &c flccmn, in eaufarum confcrvativarum fcric, prtmum locum te-
nere meruit, nam cahda, & licca difficulter putrefcunt. Pariter dicen--
düm de temperamento frigido, & ficco, quod corruptioni flimmc re*
fîftit. Deniq; fepulchrorum certa pofitio non parum præftat cadavcrum
confervationi.
II. Numerofa cadavera, inftar Mumiaram indurata, in Podoliae
cryptis (pedabanmr. Indè prodire nolentcs homines, & Ге fe ftrenue ar-
mis defendentes, fumo de ftraminibus & lignis evocato à Tartaris ir-
rumpentibus funt fuffocati. Extiterant cadavera, quæ diutius for­
mic decorem non amiferànt, faciem pallor, labia livor non deturpave-
rat, vivum dixillès hominem ôc qaiefeentem. Talc corpus ( præter аіія
müîta ) in Oùiezurze pago jacuerat, quod menfe verno uno & altero,
tumulo non erat illatum,, propter colorem vividum, vitam præfeferen-
tcm. Quæ obriguerant in morte corpora, aliqua ira de rigore poft
tempus breve remiferant, ut in omnem partem facile flećterentur.
III. Cadavera multo graviora exiftunt, quàm dam vita inerat
cis, quia fenfu Kircheri, vivens corpus fpiritibus plenum quadantenus
alleviatur, mortuum vero depulfis îpiritibus omnibus, canalibusq;. re-
clüfrs, compaćtius redditur. Submerfa cadavera, poft aliquot tem­
pus , fupernatant. Caufa palîlm adfcribitur rupturæ fellei facculi. Ab
authoribus recentioribus opinio hæc refutatur. U'nde ( inqüiunt ) a bi­
le cadaveri gravitasnec Oedipus quidem divinabit. In vivente anima-
li antea compaćtus àér, poft mortem, fpatium amplius tenens facit ut
cadaver intumefeat, membranis inteftinorum in primis tanquam utri-
culo inflatis, evadat levius. Quomodo autem aér expanfus levior reddi­
tur , ex Kircheri. Hydrotechn a nova probatur. Sententiâ le Grand
in H i }1. N a tu r л , emergunt fubmerfi, quod aqua in eorum corpora in­
troduit» laxiores poros ingrcdiacur, membranas extendat, quarum ex-
panfione,
 De Trtcorruftïbilitate, flextbilitfite, motu cadaver uni.

pânfione, multæ quoq-, aliæ cavitates laxantur, hauftoq; àére ad majiis

îpatium pcrriguntur: ideo corpora extenfione comparata majori , &
folito lcviora efFećhi, iurfuin propelluntur.
IV. Capilioriam5arq;itingiiium incrementum non raro datur poft
•obittim. Vifnidi, cadaver baliamatione conditum exhibuit mentum
Jongioribus obiitum pilis. Pofnaniæ accreverat prolixa barba cada-
vcri, intra aliquot dierum fpatium, U t pili, 6c ungues augmentinu fu­
mant, naturaliter poteft cfHcere complexio moricntium, qiiando in cor­
pus manavit aliqua vegctantis animæ ad formam imperfećtam diipofi-
t i o , quod fepe accidit in fufpendiofis, inquit Delrio S. J . D/fquißt.
M agic L x* 6j. 27. quibus iubito fpiritus intercluduntur. Contingit
poft fataxaput in grandem molem auger i , ас in tantum attolli faciem,
ut oculi cum nafo difpereant* omnis abeat nitor, venuftas, vultus. E
contrario, grande caput in vita ferebat quidam, poft .obimm decreve-
xat notabililfimè xum ftupore magtio intuentium illud Pofnaniæ.
V. In Pruffia, cadaver mulieris iolvi in lacrymas exiftimabat
•vulgus, re ipfa veto ftillabat humiditas ex oculorum angulis. Similem
humiditatem obfervare alibi licuit Medico, in fenc defimćto apoplexia,
aliis, in fublatis vario morborum genere. Moribundi nonnulli ridere
videbantur, caufa fi deiîderatur? convulfi motus mufculorum atq; ner­
vorum id effecenmt. Palpebræ fuperiores .quamvis .demiflæ fuerint
immediate poft agoniam* tamen fucceffu temporis, ita fubdućbe appa-
rucrant, ut oculos non tegcrent, propter mufculorum extenfionem,
nee non in altum fublationem*
VI. Corpus Jiumanum feparatum ab anima, interdum edit mo­
tus indicia. Annales noftri teftantur, quod Petrus Z otadi miles for-
tiffimus unico ićfcu decollatus à Turca in prælio, non ftatim de equo
currente decidit^ led gladium., eti.am poft fata plenus irarum ter movit
fortiter, veluti vulnera, neccm illaturus occifori. Gedani, an. 1690.
Julii 14. filiaxujusdam vi.tria.rii, propter соттііГ и т crimen infantici-
dii, cond.emnata ad gladium, in medio foro ftans erećta, lie dextrè ей:
à carnifice decollata, at capitc ad terrain delaplo, ipfum jam acepha-
Jum corpus ad иЬаді line.â reftâ fubfilierit, mirantibiis mnumeris fpc-
Zг i &3XQÙ-
3<?4 T R A C T A T V S X IV . S E C T I O TL

Ôatoribns. Spiritus, qui danr motum, remanent in. homilie aliquandiu,

ctiam poft fublatum ferro capur..

S E С T I О ІГ.
D e

CR V E N T A П О NI В VS СADA-
VE R V M..
I . / ^ Adaver hominis violenter occifi ,.ad: præfentiam occiToris, eti-
V j am in Provinciis noftris non ferne! fanguinem profudill'e narra-
tur. De caufa fluoris, maxima lis eft. inter authores. Antipa-
thia facit id ex vehementi odio occifi in occiforem, ait Delrio Difqui-
ß t. Magic. I. i. quæ qualitatem latenrem Sc arcanam impreffit corpori
cum cadavere permanentem. Ejusdem fenfus Kirchertts in A rte Magrtc-
tica, Variola cum aliis pluribus. Præfuppofitis aliquibus, Schottus S. J .
JMag!£ N aturx, О" Artis Parte 4 . /. 5. c. 4. fcribit: dum duo cum af-
fećtibus nimiis ira;, odii, malevolentiæ, cupiditatis, vindidæ fe mutuo
aggjrediuntur, effiat uterq; per os, oculos, tales exhalationes & fpiritus
ancipathice inter fe diilidentes, qui recepti in fpiritibus Sc humonbus
illorum, maxime vero in. fanguine, non ftatim evanefcunt, unde dum
occifor in confpećtum venir occifi, fpiritus occiforis in fanguinem oc­
cifi recepti, Sc cum iis fpiritibus contrariis commixti, concitant fangui-
nem, & V i rarefaftiva expelkmt per aperta vulnera. Hoc autem contin-
git maxime, non multo poft occifionem fadam; quod Я longo tem­
pore poft, quando refrixit cadaver, Sc fpiritus evanuerunt,idem con-
tingit , dicerem, à DEO concitari fanguinem ad prodendum occiforem,
vel DEO permittente, à daemone aliquando occifores produite: quod
patet in iis, qui cadavere occifi inverlo, fugere nequeunt, nam rctra-
huntur à malo genio , ex pado explicito, vel implicito. Idem Schottus
Phyf. Cun. P. z. I. 12. addit : memuu quoq; me legiffe, etiam in præ-
fentia
 Tie' Cfuemätionibus cadnverum* y ^6$

fcntia inno'ceiltfo ftvam occifor poflea eft repertus & convi&us ) vulne-
ra fanguinem cmifille.- Quod fanguis interfe&i, in præfèntia occifo-
ris erumpat è corpore, non eft. naturale Fie no de Viribus Im agination s
traćtanti, ideoq; non fit vi im agin atio n s, fed caufe fupernaturali eft
adfcribendum, vcl D E O , vel Angeh’s , iniquitàtcm in te r fé r o n s dcte-
gentibus & ulcifcentibus, vel diabolis innocentes falso accufare, aut
nocenres ad defperationcm perducerc conantibus.Quare judices illi mc-
rito funt laudandi, qui in hoe cafu, cautè circumfpecte fententiani
pronuntiant, nec quæltiombus fi atim fubjiciunt, ni fi alia firmiora Sc
certiora concurrant indicia. N egat & Honorants F abri S . J . Phyß-
c& feu Scientist Rer. Carper ear um 7 от. р- 442. fanguinem ex согро^-
re interfećti, eo ipfo eftiuere, quod interftćtor affiftat, hoc cnim fepi-
us in publico interfećlore probatum tft: & fi quando acciderit iangui-
nem effluxifiè, non potius facit interfećtoris præfcntia, quam aliorum,
certum enim eft aliquando accidere, ut fanguis, frigoris ambientis vi,
intra venas contineatur, quare li cadaver delrratur in conclave, muł-
torum anhelitu incalefcat,tcmperato frigore,eftluat,Idemfe û in le G r a n d
jHiiloria N atu ra leçitur.
С'
li. Port feparationem animæ a corpore, non ftatim dæmonis pote-
ftas omnis ceffat in corpora. Poteft interdum mali gnus fpiritus, mortu-
orum cadavera induerc, apparcre in iis, mira cxercerc, præfervare diu«
tins à ptitrcdine, fie exhibere, quafi eflent anima inftrućta. Contingit
in Polonia, Ruffia, Litvania,ut tdtantur exempla authentica pluiima, 8c
ego , inquit G'engell S. in Everftone Л tbeifm i, multoties ab ocularis,
fide dignis teftibus audivi, qnod cadaver humanum repcrtnm fit, non
tantum diuturno tempore incorruptum, fiexibile, rubicundum , fed in-
fuper caput, o s , linguam &: oculos interdum m overe, linteamina, qni-
bus fuit involutu, deglutire,imo & vorare partes fui corporis. Quatidoq;
etiam notatum e ft, quod cadaver ejusmodi с turnico exurgat, com -
pita, domos obam bulet, his & lllis le conlpicicndum præbeat, ас quos-
dam etiä invadat,& luffocare nitatur. Si viri fit cadaver, vocatur Uprerji
m ulicbre, Upie:z,yca, quafi diceres plume factum , hoc e lt, plumis ieu
pennis inftmćtum corpus, le v e , agile, ad mocum. Porro lllius agilita-
Zz3 tis
Ą Q .1
 Г К A C T A T U S X IV . S Е С Т TO TL

itis ас motunm in cadavere, fufficiens alia cau/a affignari non poteft,

-.quam quod dæmon illad cadavcr in finem maleficii poiîcdit, ex paćtо
anrecedenter inko cum malefica* permittente D e o , & tandiu nocituro
dæmone, cjuousq^ maleficium illud non diflolvatur. Dillolvi vero ordi-
naric in Regno noftro cenfetur per abfeiffionem farcularem illius capi­
tis cadaverici: quod an tali ratione liceat, defendant aliqui, alii neganL
Singulare exemplum cruentationis addnco ex M . S.S* prætermilîis û-
înilibiis plurimis.. Clepardiæ ad Cracoviam, an. 1624. in Februario, mu-
liercm mortuam ac tumulatam, brevi alia in eadem domo eft: fecuta^-
lrftil cum puero. Miffi à Magiftratu Medici ac Chirurgią qui an aliqua
figna non adeflent peftis obfervarent, fed nulla dcprehenderunt. Mori-
cur rursus femina in alio loco, etiam line ullo indicio peftilentiæ. Cou*
clufum eft igitur,per maleficam fieri hanc ftragem hominum.Ergocon-
filio inito, mortuæ primo cadaver effoditur, quod ad terrain conver-
ftim, à capite ad umbilicum, totani rubeum ac mandens linteamina
invenitur.Igitur palâ prarmunita acuto ferro ieparatur caput à cadaverc,
ante trcs ieptimanas lcpulto, unde médius ferè congiiis fanguinis recen-
tis cffluxerat. Ita hominibus jam jam periclitantibus eft reftituta fecu-
ritas.
III. Promptiflimos, expeditiffimcs aliquos e(Te accepi ad prarci-
denda capita palâ, ex unica hacratione, quod cadaver colorem vivi-
dum ferat, rubeat, aut fanguinem fundat. Summe mirantur ignari Phy-
ficzy inconfulti proclamant maleficia, timidi comburunt corpora. Audi-
ant Medicorum, Anatomicorum judicia, perpendantq; exaite antequam
ad ićtus veniant. Non eft împolïibile, corpus humanum humiditate, &
ficcitate temperatum, juvenile, violenter affećlum lethali vulnere, per
feptimanas aliquot, in habitu & colore, vivcnti refpondere, confervari,
Ліііаге fanguinem: hoc tarnen folet raro ccntingere. Ita Horjfius Phi­
lof. Cr M edic. Deft or de C<jnfirvdtione> Ó" Crнетat i0ne Cadaverum. I-
dem adducit relationem de juvene nobili occifo bombardæ glo b o , in
•oppido Blixdmarck , an. 1604. bæmorrhagiamq; vulneris durâile per
multos dies, poft feptimanas aliquot rediille fanguinis fluxum fine fæ-
to iç > aut iiigrato odore cada-veris.Dehtus hic £aius ad Academiam Vi*
a m e n fe m ,
 D e Cruentaiiońibus. cadaverum*

cnnenfcm , rcfponfumq;, cadaveris hanc integritatem naturalitcr acci*

dilïe, propter varias circumftantias. In pefte C hem nicenfiv v ir g e
pofl: mortem tantum fanguinis profudit è naribus, ut vertes ferales pol-
lueret, fluxusq-, ille usq; ad fepulchrum nuilo conatu poterat inhiberi.
In (ufłocatis aqua, fi extrahantur, ßillicidium fiiriile fe vidilTe Bafilcæ
Cr afft narrat: quod fcorbutici pofl: mortem maxime cruentant Steg-
mann obfervavit: quod fanguis diu è vulneribus mortuorum profluat,
Libavius annotavit. Fieri poteft, inquit Lemnius in Occultis N a tu re ЛИ-
raculîs, ut fanguis, qui in venis delim it, agitato motoq; corpore erum-
pat. Venæ enim referantur, turn fanguis, qui nondum naturam exuit,
de corpore profliiit; in- his autem, qui jam p ri dem funt exanimati, non
fanguis rubicundus, fed cruenta quædam fanies deftillat ex vulnere. In
muitis cadaveribus , maxime iis, quæ in Medicorum fcholis fecantur,
fæpe per dies plurimos fanguis non congelatus confpicitur, prcefcr.tim
arterialis, qui Śc congelari minime eft sptus, & à loco fuo naturali, ni-
mirum ab arteria diutins poteft confirrvari.Horßius de C en fervat.cr Cru-
entdt, Cadaver um y F ernehu s Phjß'olog. с, 7. Highmorus. Нас de caii-
fa jRio land monuit, inter diflecandum non te deterreat, & ab inchoato
opere revocet ftillicidium fanguinis с naribus, ore, quod frpius con-
tigille vidi, p rim o, vel altero, tertio, & quarto fećlionis die. Cadaver
interfcćti cujusd'am, port: feptimanas quatuor extradhim de aqua, ftilJa*
vit fanguinem. M a n Iim in Рглсерго 5. Summatim proferam, fæpe
cadavera in g e n is , carnofioribus locis, vifa funt rubere, ex ferofo fan-
guine putrefcente dc diftluente, ex cadaveris cornmotione, revolutio-
nc &c. fine om ni maleficio.
IV. Interdum & panes fuccum coloris fanguinei ftillare vifi.Pro-
pe Toruninm , circa an. 1609. panis fciftus ab oppidano, ccpiofo rubore
perfufus apparuit. In pngo Kobylanki Diftrićlus Biecenfis, an. 165 z.
panis ex furiio depromptus fimili colore tinćtus. Diutius fervabatur
panis filigineus in villa B u d iiJ ^ e w Majoris Poloniæ, qui dum efiet re­
cen s, idem dedit fpećtaculum. In cadem Provincia, buccella divi-
fa dum quafi fanguinem fudit, convivas territos compulit ad recefium.
Refercur à quodam caufa quafi fanguineæ lftius infećtionis, ad grana
іц
л°&
/
 'TRACTÂTVS XV. SECT 10 1.
lin :àgris Æa'IibttS -provenientia , in.quibus herba excrelcit cum femme d b
(cxilitatcm vix auferibili, hoc in farina ,colorem iuum adhuc occultât,
ifed ad fermentationem cum farina perdućtum , excitatum calorc furni,
iptodit. Panes fucco rubeo pleni, opinione vulgi cr.ue-nti ( quia
.commodiorem locum obtinere non poterant ) adjunfti funt cruentatio-
xii cadaverum , ,quæ pradulnle videntur funenbus inclementiâ famis ac-
xumulatis.

TRACTATUS XV.
C A L A M IT A T E S OCCVRRENTES
DESCRIBENS.
S E C T I O I.
De
F A M I S DO M I N I O .
I . " ! ^AMES ex annonæ penuria, inrer calamitates varias, ;quæ gra-
L J virer nos affligunt, facile primo loco ponenda, quam Poétaî
I rabidam, malefvadam, infanam appellaverunt. Fames ordma-
ria in hune modum excitari traditur. Quodlibet membrum ( in-
ftar radicis arboris ) ad fe trahit alimentum, quod ubi defecit, mem­
bre vicino eripit, & hoc alteri, donec ad fedem nutrimenti ventricu-
lum deveniatur. Tan dé imprimitur orificio ventriculi impulius quidam,
banc moleftiam averfatur appetitus , & ut remedium requirit cibum.
jLongior fames nociva eft, quia ventriculus attrahit humores rejećbane-
cOS, illisq; adimplet venas, tune autem humidum necelTànum vitæ ra-
jtefcit. Necfine cibo vivttur, propter calorem naturalem femper agen­
tem & concoquentîm , .ficcanrcm humidum à vivente omnino requifi-
<auod alimente nonmfi reparatur. II.
 D e Famis dominia.

II . Fames horribilis in R egno Polonia: graftàbatnr, propter te-

nuitatem fru g u m , an. 5)87. Cureusin A n n a l. Silefix. P o lo n ia n i,&
adjacentes regibnes mirum in m o d u m fames vexaverat, an. 1124. L y-
coßhenes in Chrome. Prodigi. ac Oßentorum. Afflixit fames Poloni-
am , an.u 153. nam frumentum tempore hoftilitatis partim erat n o n de-
m elïù m , partim confumptum à militibus, aut corruptum. Cromer us Rer.
Pol. I. 6. Denfi ac continui imbres per æftatem, circa an. и г о .
fegetes hybernas vaftaverunt, vernam fementem fieri non funt paffi,
înundationem fecata fames triennio lævicns toto. Idem l. 7 . Sub,
Boleslao P udicoR cge, homines multâ confeâiinediâ. Idem l. 8. Sub
Lefcone N ig r o , adeo eft laboratum fa m e, duobus annis, u t de plebc
plurimi cum uxoribus & Iiberis præfens malum evitaturi, in U ngariam ,
atq; Ruffiam commigrarent. Idem l. 10. Fames ex imbribus & in u n -
datione orta afflixit P o lo n iam , circa an. 15 10. Id em l. 11. Omni
bello atrocior fames invafit regiones Poloniæ, & Bohemiæ, an. 13 12.
Parentes filios, &c filii parentes, pro excludenda rabie venrris occide-
r a n t , à nonnullis cadavera aćtorum in patibula rapta. Triennalem hanc
calamitatem dira pcltis fccuta. Aî/ecbovita Chronic. Pol. I. 4. с. 8. Dino-
thus de Reh. Fachs Aiemorabilihus. Poloniam o m n e m , an. 131 y.
tarn acerba afflixit edendi rabies, u t nullo quamvis fædo edulii genere,
ac ne cadaveribus quidem hum anis vulgo abftmeretur. Lromerus Rer.
Pal. 1. i r. Strjikowski A n n a l. 1. 7. Cureus in A n n a l. Silefiœ. Parentes in
liberos, & hi viciffim in progenitores tune fæviebant.Dlugojfus in H ifl.
Polona. F a m e , annus 1362. notabilis apud Polonos, vicinos p o ­
pulos. Veris tempore lætx arrifere fegetes, Ju n io menfe, tem peftates 8c
A quilones coorti cum pluviis, fegetum florem deeuilerunt, enafeentia
grana corrumpentes. Malum hoc, Cafimiri Magni beneficcntiä & fo-
lertiä, non fine magno Reipublicæ fruftu, eft mitigatum. Cromerus Rer.
Pol. I. 12. Adeo fruges male provenerant, an. 1439. ut hom ini-
b us, foliis tenerioribus, frondibus a rb o ru m , herbarum radicibus ve-
fei necedc fuerit. Idem l. 2i„ In Litvania, an. 1440. poft hyemis
ingentia, & folito diuturniora frigora, lues primùm vulgata in pecora,
m ox incrcdibilis fames extreme miferam afflixit plebem. Alii ex ficca-
A aa tis
 TR A CI'A TU S Ж SECTIO 1.
tis ас contufis arbornm foliis panem fibi conficiebanr, alii nec ab hn-
manis temperabant cadaveribus : multi in prpfundis fylvis ad ferarum
larebras penctrabant, ut fe, fuosq;, à quibus ргге fame vix ipfi abftinc-
bant, beftiis lacerandos objicerent. Subfecuta eft deinde tanra in cani-
bus feritas, per Ruffiam Albam, nt obvios quosq; invaderent, dilacc-
rarent. Kotałcwicz, S. J . Hiß. Lttva. Parte r. Propter mulritudi-
nem oppreiïomm inediâ, an. 1551. Cracoviæ rnodius filiginis florenis
tribus vendebatur, quod pretium antea in Polonia nunquarn auditum
fuerat. Neu gehaverus in H iß. Pol. Bielski Chronic. I. f. Pruffia ca-
lamitate eadem vexata eft, an. 1557. Chronica feu Liber Manualis Rer.
Notabiliorum. Litvaniæ à bellis ІіЬсгг, annus 1570. fame infolita
erat gravifiimus. Koiałowicz. S. J . in F aß is Radivilianis. Vilnar,
viginti quinque millia hominum fame confećta: tunc quoq; nobilis cu-
ju’sdam frumentum in ferpentcs mntatum fcrrur. Cellarms in Dtfcr/pt.
Regm Pol. adducens Schmidt Chronica Zviccavienfa. In Livonia, cir­
ca an. 15i>8. paffim unus alterum in cibnm maftabat; filii parentibus,
nec hi filiis (idem dicendum de conjugibus) parceb.mt. Ex LiterisAn­
nuls S. J . Pluviofa æftas, an. i6 iy . fruges in agris corruperat, ad
ingentem annonz diflicultatem: annus fcquens glandibtis viverc cocgit
plcbem Ex. M . S. S. Major Polonia, an. 1629. multum erat fame-
lica. Ex M . S. S. In Podolia, an 1638. una metreta filiginis( inau-
dito illi regioni pretio)viginti quatuor florenis vendita. Agrcftes milc-
ri, dcftituti cibis & pecoribus, fe, uxores, liberos, fervitiis mancipabant
pro alimcntis folis: herbis fylveftribus, coriis,arborum foliis igne duratis,
in farinam molâ confra&is, admifto modico cicere, aut milio,trahe-
bant vitam, inter morbos, febres , tormina, tumores corporum. E x
JM. S. S. Nec annus 1665. liber ab annonæ fummâ inopiâ.
Heltiicus in Theatro Hißorico. ln Volhinia, an. 16^9. oû.ms filigi­
nis florenis quadraginta quinque, modius tritici florenis quinqmgmta,
hordei & ciceris viginti fex: avenr oćiodecim emebatur, quaproptcr
multi urticis, herbis viliffimis,calamitofam vitam fuftentare coaćb. Ex
corruptione vifcetum orti contagiofi morbi, homines alii emacerati &c
cxfucci, alii hydrope tumidi, ac flavefcentcs, monftrorum fmmlacra quat-
dam
 De Fnmis dominie]

dam înduîflfe vîJebantur. Major glebæ fterilitas, an. 1700. non enirn
grana tricici > & filiginis ante hyemem jaćta fuccrcvcrc. Scprcm annos
in parfimonia maxima terræ ( fertiliffima olim ) explevjt Volhinia. la
Litvania circa Vilnam, & alibi, an. 1710. fame dominante, tonna fili­
ginis venutn expofita fexaginta florenis; in Volhiniam expediti currus
pro frumento coroparando. Rultici omnibus rebus exuti à milite,pala-
bundi, anguftiati, cam uxoribas & liberis Vilnam conflucbant pro fti-
pe emendicanda, quibus alendis vix Provincia tota fufficeret. Dum e-
quiis extinâus efFertur, turmatim accurrunt, contentiose feindunt ca­
daver , ас dévorant. Cati, canes habentur in déliais, ficubi arripi pos-
sunt. Excurrunt ad pagos aliqui, acccndunt itabula, ubi pccora allcr-
vantur,& ullulata depafcuntur.Jam à Julio ad (abbatum Dominic« Pas-
sionis inc 111five, fcpultorutn, 12861. numerantur* Sunt ultra Vilnam ru-
ftici, qui maûârunt dominos, & fupellećtilem diviferunt fibi pro efea.
Septem milliaribus à prefata Urbe, maritus cum uxore occidit filium
primo minimum, «deinde majorem natu annorum prope feptem, coxir,
ievoravit. Et cadavera hominum mortuorum afîiimpta in eleam à non-
nul lis* Hæc non folum circa Vilnam aguntur, fed eriam Duneburgo,
Novogrodeco, & aliunde iîmilia hue deferuntur. In pagis, viis, fylvis,
plurima reperta corpora fame cncćtorum, qua: jacent infepulta ad lupo-
rrnn prædam. Deniq; inventi caupones, qui hofpitcs divcrtentes ad ft
trucidârunr , carnes fale confpcrfas alfervamnt in tennis. Zatmki Epif.
Varmi. EpijioL Hißorico - Familiarturn Tom. 3. Latiffimam cxuii-
dationetn Viftu]#, & Dimajeci, an 1713» ad finem Julii, accepimus
colonis mcflcm eripuifle, famelicâ tutbâ implevifle Cracoviam, ubi ef-
fradis fepibus irrumpebat ilia in hortos, crudis oleribus, vilibus her-
bis implebat ftomachum.
III. Qnarritur hic, quoc diobus vivçrç naturaliter poteft hom o,
fine omni cibo potu ? Ad fcptimum diem hominem pofle fervare
/Vitain Galems aiTerir ; longius tempus concedit Phnius ; aliquos ultra
diem undccmuim durasse teftantur hiftoriar. Inter rudera, à pulve­
re pyrio in fublime ejećti Templi, in Urbe Smolenfcenfi expugnata à
Sigismtmdo Ш- milites gregariifæpe inquircbant latentem prædam,cù;n
fubiró exaudiuutgemitum, ftatimque rudera, lapides, & terrain amovent,
A aa i & cccc

4-вЧ ~ ^
 T R Â C T A T U S XV. SECTIO IT.
Sc ecce attoniti reperiunt marem Sc fæminam vivcntcs. Farmina hau-
fto puriore àére conftftim cxanimis concidit, vir ad caftra perdućtus
cùm vinum ailuftum, & balneum poposciflct, haulto vino non fuper-
vixit. Sexdecim diebus homines illi cooperti ruderibus, cibi potusq;
expertes protraxerant vitam cum admiratione. К obierгускі Caßellanus
Gcdanenfi H iß. I. 6. ix Commentants Stanislai Z u lh evn Ducis Lxirct-
tuum, Kra ewskr in Chronologia Belli Mofchovitici. Natione Polo­
nus Georgius Grocibackt, in legionepedeftri fupremilocii renentis л T h m b
ftipendia merens, anno 1677. fugitivus faćtus, fed à perfequentibus
militibus eft comprehenfus. Hoc tam fubitum infortunium tantoperc
animum ejus confternavir , ut poft cdicum primo infliltu ingentem
clamorem , prorfus obftupuerit. Officialibus exhibitus Glogoviæ, fub-
jedusque examini, ne verbum quidem edidir, carceri inclufus nec ci-
b u m ,n e c p o t u m fumpfit, fomno, aut quieti nunquam fe dédit, fed
fenfuum omnium expcrs,immobilis perftitit, tandem viginti quinque
diebus exadis obiir. Epi emerides Medtco- Plojf. Germ, ab A сadem. N a ­
tura Curioforum édita Norm berga, an. 1693. Caufa dniturnæ in-
ediæ videtur ede humidi ad calorem ea proportio, ut illud ab hoc,
nonnisi tempore lon g o , abfumi poffit. Mulieres quædam, longiiïimo
tempore, absque efea vitam protraxerant, quia, inquit Grevinus de Fe-
venis ,plenæ erant humore pituitofo & craflo, calorem naturalem pro­
portionate huic humori refpondcntem valdc imbecillum habebant.

S E C T I O II.
De
PESTIS SÆVITIA.
i. X T Alitus peftifer, Kirchero in Scrutinio Phyfiço Medico Conta-
I I giofa Luis, ditlct Peßts, nihil aliud eft, quàm evaporatio hu-
moris putridi, ex innumerabilibus & inlenfibilibus corpufcu-
lis compofita, qua: dum auram liberiorem invenit, mox felc dilatando,
omnia
 De Peßis ftv itia . 57?
omnia curcumfita, virulcnta contpgii virtutc inficit &c. Effluvium, eft
animata fætura vermium ram exiguorum, tam fubtilium, utomnemfen-
fûs captû éludant,atomos dkeres tanta identidem rcpullulantcs multitu-
dine, ut fub computum non cadant# Vcncnum in corporc human©
nafcitur cx humorum corruptela &c. Quod multi pefte non corripian-
tur in medio peftiferorum conftituti, temperamenti naturalis conftitutio
facit, propter naturalem quandam veneni cumeaaut litem, autamiciti-
am. Peftis erigo prima, & Hofmann о in Differtationibus Phyjîco-Mé­
dias Cunofis > eft gutredo corporis humani vehementiffima, ejusdem-
qiie contagio. Immanis terror, qui percellir animos, non modo fovet,
alit, & promovet contagium, led & fine infcćhone plures necare po-
teftjh iccn im conftriftis acuto fpafmo exterioribus, fanguinem dum
fummaviurget ad interiora, vehementiffima mala, maxime inflamma-
tiones præcordiorum, ас ventriculi, excitât. Eadem peftis per putredi-
nem mobiliffimam,fubuliflimam ferpit, & fe fe difFundit, juvantc àérc,
quo velut curru vehitur, ab uno corpore transfertur ad aliud, Aér
• quo tranquillior, eo eft aptior ad colligendas pravas cxhalariones, va-
pores feu miafmatavirulenra. Item loci condufi,ac latcbrofi infc&ioni
valde obnoxii. Maxime lues minaturiis,qui habitu corporis funt laxiore,
poros patulos habent, pinguescunt, manentque obefi. Corpora mor-
tuorum non inficiunc facile pefte, quia non exfpirant, neque venc-
num ejaculantur. Vehementia contagionis hyeme dimmuirur, nam ut
calor præfertim folaris mirificc omnem putredinem auger, ita è contra­
rio gelucandem avertit. Et regioncs frigidiffimæàpeftilcntia funt immu­
nes , calidiffimæ ad contrahendam luem valde idonea:, Seminarium
peftiferum quid fit, in quibus parnbus corporis lateat, quandiu durer,
fuse deferipht Olhafius MedicusCr Phyficus Dantifcanus in Seminart о Pe~
ßilenti. In acre non elt corruptio univerfalis, nam frequentiffimè
graflatur peftis fub conlhtutione aéris temperata atque benigna. Infici-
tur camen fæpe vaporibus noxiis procedentibus ex lepulcretis, cadaveri-
bus infepultis, inundation;bus, ftagnatiombus aquarum diuturnis. Sc-
quitur Chronologia peftium.
11 . Sxviit in Regno peftis, 1205. & duobus annis fequentibus.
Aaa 5 Crome-
 T R J C T A T U S XT, S I C T I O IL

C rtm erns Rer. Pol. I. 7. Peftilentia conjunâa fami, triennîo гого^

maximam vim hominum, & jumentorum abfumpferat, finito anno 1111.
Id e m I. 7, Poft coronationem Venccslai Regis, mortalitas Polo-
niara cæperat infcftare. Id e m I. 11. In Borudia, Litvania, Livonia,
an. 13 12. multa millia hominum in civitatibus iuftulit, plurain pagis,
ut fere deeffent agricoLr. Schutz. >n H i ft . Rer. Prußlcarum. Pruffiam
per quinquennium graviter peftis vexaverat, ab an. 1345. incipiendo, &
tune plurimipagi habitatoribus viduati horroré inculferant. I d i m ibidem.
Pettis orta,an. П49. non priùs finem dehacchandi fecit, quam morta-
łes converfi ad pœnitentiam, iram Dei placarent. Dlugoffus in H ifl .P o -
Iomega. Contagio Pruffiam totam implevit, an. 1551: Т0Г1ІПІІ461Г.
Elbingae 709г. Gedani 17665. mortem fubierunt, non definito fervo-
rum,& rufticorum numéro. Schutz, in H iß . Rer. P rußlcarum . Pefti-
Icntia, an. 1558. fex menfibus autunmalibus , & hybernis afflixit ita
Poloniam, ut in oppidis & pagis, dimidiam ferè kominum partem ab-
fumpferit. Cracoviæ 10000. mortuoriunnumerata funt, magis autem in
robiles {к locupletes, quam in vulgus graffata. Cromerus l . i t . Ean-
dem hominii cladem, an. 1j6o.Provinciæ funt paiïæ. D /u g o /fs w H iß .P o l.
Poft fata Ludovici Regis, an. 138t. Polonia, multæque alix regiones
funeribus opplcbantur. Cromerus I. 14, Major Polonia, poft an.
1411. gravi peftilentia conflićtabatur. Id em I. 20. О т п е т Poloni­
am, & Litvaniam pervagata eft lues pcftifera, an. 1424. Vladislaus l a -
giello cum Regina, & Vitoldo, in fylvis Litvaniat degere cogebatur.
H erb u rt Chronic. Pol. I. 14. N a kielski in M iech o via . Intra hebdomadas
aliquot, in Pruffia tota,an. 1417. fubtati pefte Canonici &c Sacerdotes
560: Cives & ruftici $8000: famuli & famulæ 25000: pueri & infan­
tes 18ooo. Curicken in D .fc n p t. Gedani. Acerba lues propter in­
ten Gun hyemem, an. 1440. & an. 1450. propter aliam caufam ortamor-
talibus plunbus vitam cripuit. D lugojfts m H iß . Polonica. Contagio
ex Hungaria, in finitimam proreplk Poloniam, an.1456. C rom erus /.23.
•Gedani, an, 1464. abiumpiit mors violenta 20ooo.hominum per æ fta -
tem. Curicken in D tfcrip t. Gedani. Alio tempore, intra maenia di-
ifitae U rb is, 14000, oecubucrunt, B öh m tn A r a g r a t i a m m T o r u m o d e ­
dicate
 D e Pefłis ß c v itia ,

d'cata. T otam fercPoloniâm , R u flîa m ,& MafovJafń,an. I ą S j , conttù

gium fevu m pcrvaferat. Cromerus /. 17. Ex Hungaria ferpens m a ­
l u m , C racoviam5&: om nem Minorem Poloniam invaferat, an. 1483*
Sequenti a n n o , Majorem Polonium , M afoviam , Pruffiam pervagan-
d o , morti tradidit pltirimos. Idem I. 19, herum ex Hungaria, &
Siltfia peftis venit in Minorem P o lo n ia m , an, 1496. quæ cùm hyemer
afperrima conquit viflèr,«eftate imminente iccruduit, longe, latèq; g r a t
Гага, terra: plurimos reddidir. Idem 1. 30. Podolia peftilentia labo-
ravit, an. i f 10. Vup ovius in Fragment0 PoL Hiïloriét. Pofnanist,
an. 15 14. ultra 5000. hom inum lublata è vivornm numéro : fequenti
anno maxime lues vagabatur; an. 1510. multa millia incolarum inte«
rierunt. 7 reterus in JrJiSi* Corporis С hr iß i* Pruffia graviffimè eft im -
pugnata, an. 1548. Contim atio Chronic, ab Epif. Paderbon. fenptorum*
Eodem anno extinćta 4 0 0 0 0 . Gedam, Mariæburgi 6000. numerat Бohm
in Л г а g rati ammi'. fed Cuncken annum i54^ *p on en s, lo o o o .m o r -
talium ami (la in Gedanenfi u rb c , pofterorum tradit memoriæ. T ri-
cnnali fp atio, contagio virulenta lerptbat, orta an. 1j 6 i . E x M . S. S*
Gedani, an- Г564. de vita ad mortem translata 3388^. Cuncken in e-
fcript. ej-mdtm Urbis* Ibidem , an. 1575. fuftulit peftis 1000c. h o­
minum. В огт in v l r a g ra ti am m i.- DifHcillimè Civitas reperiri p o-
terat in Polonia, qua? anno. 1592. non aftlaretur mortifera calamitate.
Wargocki de Sacra Cruce. Gedanenfium Civium 18000. morti data,
an. 1602 : T om n en fes num eroseabfunpti. E x M , S. S* Itemm Ge-
danenfnim centuriæ aliquot, htbdon adis fii gulis, tumulo inferebantur:'
an. 1620. Ex Л 4 * S .S . P olon ia, & Ruffia, an. 1622. lue eft vexa-
ta. E x M . S .S . In memorata farpius U rbe Gedanenfi, receflfcrimt
à vita 2 121. anno 1625. itcraco an, 1616. conceilere faro 4863. prætcr
milites. A nno 1656. erepta vivorum catui 8962. alii duplicant num c-
rum. Annus 1655?. cum duobus fcquerttibus, infcćtione non carebat.
B o ' m in A i a g ra tt am m i, Craeovia?, агь 1652. pefte abiumpta $ 6 o o o :
incolarum, præter cos, qui in campis* inter latebras, ac cellaria funt op-
preffi, -Fortunas tunc plurimorum diripiebant vefpillones, publico fti-
pcndio ad humanda cadavera mdufti* & hi hum ano ccrebro oftiorum
polies
 rR A CTATU S Х Г . S E C T I O IL
poftcs ас pefllilos illincbant, ut virulcntia etiam fanos inficeret. Eodcm
anno, omnem quà latè patct Poloniam pervagata lues, ctiamUkrainam
corripuetat. Videre erat, ubique repentino fato fterni mortales, alios
defertis penatibas, in fylvas, lolimdmes digredi,&: dum homines aviis
nemorum , aut camporum fuccedunt, feræ veluti permutatione faćta,
in oppida, ac vicos, humanis corponbus façinandx commigrabant. Ko-
chowski A n n a l. Pol. Climaclere i. Provincial Regni, an. 1661. af-
fligebantur peftilcntiâ. Idem A n na l. Pol. Climafł. 3. Pofnania , an.
1663. habebat tiirbas Civium infe&orum. E x M agnaltbus Imaginis
'Ldzjechovisn^.s. Leopoli, an. 1704. & fequenti, plus quam deeem
millia funerum numerata. Iaroslavia, Sambona, Tamovia, Opatovia
frequentiffimis impletafatis. Civitates a.liæ,â oppida, viilæ, anno 17об.
morticinis horridæ. Cracoviæ, an. 1707. multa millia habitatorum de*
fïderata. Sandomiriæ, Varfaviæ, Petricoviæ, Califfii,Torunii, an. 1708.
alii interierunt, alii campos & fylvas incoluerunt. Pofianiæ, an. 1709.
circircr 5000. erepta vivorum catalogo. In curfu ejusdem anni, To-
runii 4000. morte violenta proftrata. Maxime tune Gedani fieviit lues,
ubi mortuorum elenchus extendebatur ad 2.6000. intra mænia, in fub-
urbiis totidem numeraveris. In Varmia , 11000. extinftorum revoca-
ta ad calculum. Vilnæ, an. 1710. ad Chriftianorum propè zoooo. I11-
dæorum 4000. tollenda fuffecit virus. In Magno Ducatu Litvaniæ toto,
qualis fuerat hominum ftrages, Conftitutio in Comitiis Extraordinariis
Varfaviæ, an. 1711. lata declarat his verbis. Majorem longe terræ par­
tem peftilcntiâ fecit habitatoribus, agrorum cultoribus deftitutam, fpe-
ćlaculum trifte cxhibcndo.In contagionc hac obfervarum, teftimonia
Z a łu ski Ep’f . V armicn. Epi fi. ^/wj/.egcntesinfećtos maxime & confum-
pcos faille, prægnantesraro enixas fclicitcr, laćtcnccs fæpe ad ubera mor-
tuarum matrum illæfos permanMe: raras aves comparuilïè in àére,fic-
citatis tempore, ferè quavis noćte corufcationes vifas abfque tonitru &
pluvia. Nec per Litvaniam (olùm, fedper Majorem, Minoremquc Po-
ioniam, Mafoviam, Roxolaniam ( inta&â Volhiniâ, & Podoliâ ) la-
îiffimè propagabatur lues, accumulabat fanera, an. 1710. Sc fequenti.
Nulla contagio amiquis temporibus tandiu Reguum cft pervagata,
quxlibet
 De Peßis fievïtîa. 577

quælibct enim, anno primo, fecundo,vel tertio finite, /ïftébatur>hxc

ab an. 1704. trahens initium iii Ukraina ad Niemiroviam, invafit Ro-
aolaniam, indć promovit vires in Minorem Poloniam, cæterasque ^enu-
meraras Provincias, Ыс deficiendo, alibi robur reaflumendo , nonnul-
los Palatinatus, Diftrićtus, Urbes, pagos, aliquotîes infeftando; dura-
vitque ( unà cum beUis civilibus, excrcituum irruptiombus, innume-
ris calamitatibtis) pænè decennio, quia ab anno 1713. quo in Majori
Polonia, tandem plenè eftiopit*. Ex vicina Moldavia, vulgo Va-
lachia, peftis allata an. 1719. in Podoliam ,invafit partem Volhiniæ,&
Roxoloniæ, Leopoli etiam an. i7 io .in c o b s pepulit fe promovendoad
oppida, Pilzjio, RacsLanoiV) Dz.ikow->Crc. Palatinatus Sandomiricnfis. Ca-
talogum Medicamentorum -fimplicium, & facile parabilium, peftilentiæ
veneno adverfantium, confcripfit Sneerbergerus 7 igunnus> гсcognovit &
aux it Henr icиs к Bra Fr ifins Mech eus Zntphanienfis.
III. PL IC A , noftro idiomate K ołtun, quia è morborum con-
tagiofomm gencrc сЛ, apponitur peftilennis. Vocabulum trahit à ver-
bo plicare, pili cnim quafi plicantur afłećtione ifta correptis. Polonica
zlicitur paffim ab authoribus, fed feiendum eft, rcperiri iliam etiam in
Minori Tarraria, Hungaris aliquibus innotefcere ; ex Obfervatiombus
.Schenckii addnttis a Semiert Tomo 3. & Brisgois, Alfatis, Belgis, non-
nullisque Rheni traćtibus eile frequentem. Defcribitur Plica a Bonfigli
in Irattatu Medtca-Phyjico de eadem. Eft capillorum irregularis com-
plicatio, unanij v.cl plures tricas extendens, propter fanguinis particu-
lavem dylcrafiam, in capillorum alimentum apportatam д caufa com-
muni praćłica. Ulteriùs, idem Author Cracoviæ Medicam Praxim glo­
riose exerçais , vitium plicæ conftituit in abmidantibus particulis ful-
piiureis., cum fahbus volatilibus non rite digeftis, nec fubtilifatis, fed
in afperam & rancidä vifciditatem ad. inftar olei amurcæ concrctis. Ab
hujusmodi ergo humorum dyferafia, iixam & continuam fovente mi-
neram, hetcrogeneum illud quoties ad fcrmentationis gradus exaltatur,
totics fub capitis cutem ut plurimum deponitur, &c in capillorum ra­
dices penetrando, fucccflivè foras amandatur. Ex his patet falfum elle
allcrtuiu illius Phco - M afticbis, qui pHcam voluntarium morbum e(Tc
Bbb pronuii-
 TRACTATVS ХГ. S Ê C T I O //.

prômtmuvit, ex negkćhi pećtinis ortum. Niillo enrni modóconcipi ро­

ге Л , quomodo crincs cx negligentia pećtendi, in eirros convoluti ho-
minem tarn fævis mavftare doloribns 5 horrendis convulftonibus torque­
re , membra in funćhonibus impedire queanr, Hæc fparfim Bonßgli,
jam vero Tylkowski Phyf Сити Parte 5. plicam vocat humorem vene-
natum, ardentem , continuo cvaporantem > ortum cx cacochymia, g!u-
tinofurn ,• cujus vapor habet vim pilos produccndi, & produćtos con-
filtrandi. Alii Medicæ Artis Doćtores fequemia tradidcre dc ifto mer-
bo. Venenata fanguinis infeftio plica , fumis cerebrum opplet, fubindc
perturbât5 appetitus varios movct; fi erumpat per poros capitis, hæret
in pilis, ad inftar feorpii contriti, aut viperæ, venenum adle trahit yhinc
argro levamen, remoto vero hoc extradtivo, virus rclinquit in corpo­
r e, ас cmdelia fymptomata concitat. Apud ho-s truijor, minor apud ii-
lo s , propter plus aut minus veneni. Incapite ordinariè nidificat, quod
ita horribili (pećtaculo interdum involvit, ut non tarn capilli, qu'amvil-
lofus aliquis pileus congenitus homini videatur» Barbas quoquc benè
mttritas invadit &c. Amputatur non raro fine danmo fanitatis, dtim
jam totum è corpore exfuxit venenum , nonnunquam fifeparetur, fym­
ptomata innovantur, propter raticncm oppofitam » fcilicet , quia eâ a-
blatâ venenum hserct in corpore, fuosque pcffimos effećtus producit.
Légitima plica Temper vifeido quodam humorc madida eft,præcipue in
ftipite, de quo abfcillo purulentum fanguinem exlHllalTe contigit, quia,
©pinione Honorat i F abri in Traftatu de Planus. fibræ cum pi lis pro-
pagantur,& mirabili plexu implicantur. Morbo eodem infe&i ,nonnul-
lorum ciborum, potuumquc appetentiâ, aliorum horrorc corripiuntur,
nuiltum fudant, fomno privantur, oculos afftćtos fcrunt, torquentur in
pcdibus* Addit л, Gehema, laxantur artus, rctorquentur membra, con-
volvuntur nervi, conglobantur concatenate vertebræ, totusquc homo
à tam fuperba ftrućtura in roonftrum transmutatur gibbcrofum. H o s ,
aliosque efFećtus innumcros alii non plicæ adfcribunt, quæ eft propr-ic
complicatio capillorum , fed morbo alteri Gozdzieć diûo,qui non mo­
do circa capillos, fed & in venis, nervis, mufculis, carne, ofTibus har­
dens potenter cruciau Origo plicæ capillos in cirros inexplicabiles
contor-
 De Plica morbe,

contorquentîs, refertur à Ruffis ad Tartaros olim irritmpentes, infećhs

aquas reddentcs, immiffis humanis cordibus vслепо imbutis. Negat
Tbeopbraßus Vertdicu^Zsr' Scotui Medic.. Do flor in PUco- A4 a>i.'T area ros
fciviile, aut potuilTe ita inficere aquas lacuum immenforum veneno ali-
quo : deinde dato non conceflfo,, quod poterant ifti lacus fenfibiliterin-
fici, virus illud non efler durabile, quia aqua pluvialis> & terra ip(a
abforpfifiet totam malignam quantitatem. Pro fecunda caufa allegatur
hauftus aqua-rum è montibus Carpatiis defluentium ,£offilium Haluibus
imbutarum, è quibus flumina coalefcunt, fed nee hacc origo placct,
proprer rationcs facile dandas. Nec rigor àéris eft incusandus, nam
major fentitur in Mofchovia, Svecia, fine capillorum conglomeratione»
Tandem venenum hoc attribuitiir л T y lk ó w s k im P b y f Cur г. multo cibo,
& potui crebro cremari crudi, hauftui fuliginis & vaporum in habita-
culis fumo implctis, quæ Ruffi incolunt. Et folâ Ru (lia olim con-
tinebatur plica, in Pokucia ad Biefciaoicos montes mata, juxta S i x t i L e •
opohenßs A4 (die. Docl. afiertionem in T herm is Sklo ,fed dum Puloni bel-
la ditmus gérant cum rebcllibiii Cofacis, morbum Ruffis famiÜarcrn
ferunt in распят. Erwidern locum Starnigelm s R etlor A c a d e m ia Z a m o -
feienßs in Epißota ad M edicos P atavinos affignat pÜcsc primae, his ver­
bis. Inter Hungariam, & Poküciam Provinciam Regni Polonia? evenie-
bat, ut plerisq; hominibus unus & alter cirrus excreicerer, nunc ferpe-
xe cæpit is morbus, & late divagatur per Regnum. Longitudinem
plicæ ii expendas, teftatur Oligerua J a co b a u s , qnod fex pedum & tri-
um pollicum extenhone, plica ex Polonia allervabamr Hafnia: in Mu-
fæo Chriftiani V. Datriæ R.egis.Tencnr ( inter rariora) & alii plicas nota-
bilis extenfionis, ac vaftitatis. Noverat virü &c л Gehenm, qui plica duo-
rum ferme cubitorum in longum reportavit ex morbo. A Medico Ge-
danenii, an. 1718. vifa plica in Litvania, 'Jo an m Brtynio M e d ic . D o-
,Bori deferipta in lireris, ad ulnas fex protendebatur. Judæi Ruffiam, atq;
Litvaniam inhabitantes dum torpent otio,putredmcm contrahunt, ma­
li nutrimcRti cibo fe fuftentant &c., plicis ad zonam pendulis oneran-
,tur, quæ latas tabulas, aut oblongos funes exprimunt forma. Si enin>
-caput plica mvadit, capillis cæteris funt longiorcs illi, quibus hoc ma-
Вb b z km
 T R A C T A T U S XVI. S E C T l O I.

lune infidet. DifFemnt & colore ab aliis, ac quafi mortui mane nr, nam
ex venenatis, ardentibus, putridis vaporibus funt prognati. Imprcs-
si Traft atm de Plica ab Agricola, Bimingero. Gechterс, Hercule Saxo•
nia, Gehema, Grafenbergo, Rodenco à Fonfeca, Taube, Agucixa, Böhm,
Bonfiglio praefcribunt antidota varia, fed communiffimè urfîbrancæ de-
coćto abluuntur ægrorum capita,ut emolliatur cutis, pori aperiantur va-
pori plicofo. Et herba plicana, feu mufcus terreftris, qui itïftar funis in-
dućti foliis per terram ferpit, Julio menfe gignit fpicas coloris fulphu*
rei, juxta Meàicum Familiarem evocat plicam præparatus hoc modo.
.Accipitur, fcinditur pergendo furfum verfus cultro, tum imponitur dc-
coćto urfibrancæ bene calcfaćto, & fcmeł, aut iterutn bis cbvillit, turn
additur aliquid fermenti accepti à piftorc, quod ad panem filigineum
adhibetur, & reponitur ad locum calidum ut fermentetur, hoc deinde
bibitur. Poflunt addi ova, unguntur partes dolen tescap u t bis in fcpti-
mana abluitur, erumpunt plicæ. Bruta quoq-,, ut equi, canes infi-
ciuntur plicis in partibns corporis pilofioribus. Bovi maćtato in Mafo-
via dum detrahirur pellis, & plica exanguis adimimr, meris conftans pi-
lis conglutinatis, nata inter eurem, & latus dextrum, ex oppofito jeco-
ris, quam Tylkowski S. J . viderat &c palpaverat. Poft atrocia rem-
pora famis, & pdtilentiæ, in hoc Tratlatu recenfita, cæteri anni fingu-
laria quædam continentes dividuntur in partes..
Щ, С^э C$0 C^Ó C§3 c^5 С^Э 9§Э ->^эс§э

TRACTÀTÜS XVI.
ANNI QUATUOR PARTES COMPLECTENS.
SECTI O I.
De
r/ERE, ÆSTATE, ÆTUMNO.
I. A N N U S alius Solaris, Lunaris alius. Solaris, eft fpatium tempo-
ZA ris, quo Soi ab aliquo exil cardihc feu punćto Zodiaci profe-
X X dus
 De Fere infolit ог

Ä u s ad icłem revertitirr, conftatq; quatuor punćHs, ffcmpe Æ q u î n o û i o

V c r n o , Solftitio Æ f t i v o , Æ q u i n o â i o A u t u m n a l i , & Solflitio Hycm ali*
à quibus V e r , Æ ftas, A u tu m n u s, & H y c ms fum unt initia. L u n a-
ris a n n u s , eft illud fpatium t e m p e r i s , q u o Sol & L u n a duodecies cou*
junguntur. Menfîs Solaris, eft fpatium temporis ilîtid, q u o à Sole
decurritur Signum unum Zodiaci. Mcnfis L u n a r is, eft fpatium t e m p o ­
ris illud, q u o Luna totum perenrrit Z o d i a c u m . D ie s alia cfl N a t u -
ralis, ab ortu fobs ad ortum, vel ab occafu ad o c c a f u m , & hæc femper
arqualis, viginti quatuor horarü. Artihcialis alia, eftqvduratio temporis ab
exoriente i o l e , usq; ad ipfius occafum , feu quandiu fol lucet in noftro
liem isphæ rio, cui opponitur n o x artificialis. H æ c m ora folis çùm v a ­
ria fit in variis partibus anni, multiplex etiam eft dierum quantitas. M i-
n im a m in æftate h ab e m u s n o ć t e m , longiorcs d ie s , id eft diuturniorem
folis m oram fupra hor iz on tem , d u m Sol arcus carli percurrit majores
refpe£tivc ad neftrum hemifphærium. In c o m p e n d io proferam , to ca
caufa inarqualitatis dicrum , obliqultas Eclipticæ feu viæ Solis. In
finibus Polonia?, ubi jungitur Hungarian, mediantibus m o n t ib u s C a r p a -
t iis , dies horarum 16: in M alovia horar. 16. min. 2 4 : in Podolia, Sol-
ftitii Æftivi tem pore, horar. 16 : in Litvania Vilnæ hor. 17. min. 2: in
S a m ogitia hor. 17. nun. 2 0 : in Ciirlandia hor. 17. m in 5 6. In finibus
Pruffiæ, ubi jungitur S a m o g itiæ , & in finibus Pomeraniæ ad M a r cB a l-
thicum hor. 17. min. 8: Gedani totidem diei horar, ubi 24.. J unii, o r i­
tur Sol horâ mediâ quartâ, occidit media nonâ > lux l e g e n t i , aut fcri-
benti favet ad horam undecim am n c é t is , & ampliùs. Concurfus feu o c -
curfus crepufculcrum O c c i d c n t a l i u m , O rientaliuni, im o & Septentrio-
nalium, juxta deUlloa Philofoph.NaturAux eft ilia noćfcurna. C u r
autem crepufcula Borealia funt lon giiiim a æftivo tempore,, ibidem ratio
alngnatur.
II. V E R , eft pars anni temperatiffima, dićta à virore. D iv id itu r
in portiones ternas, (cilicet ver n o v u m five p r im n m , a d u lt u m , 6c præ-
ceps. V erno tempore, quia menfibus Martio, Aprili, M ajo, anni 1121.
a ftu s m ax im u s terrain c x u l l i t , in cłrfećfcu fr u g u m , caulavit famem. E x
jśnnal. Polonu. E x n im io fcrvore fo lis, an.- 1 3 5 0 . fegetes ad d e­
ft b b 3, bitant.
 T R A C T A T U S XVI. S E C T I O 1.

ibitam maturicatem ante Junii diem 24. pervenernnt. M iech o vita Chre-
nie. Pol. I. i. Menfes, Marti us, Aptilis, 8c Majas ultra me tli eta­
tem, ап. 1355. verno ас pænè æftivo calore ad ariftas fegetes perduxe-
runt. H erburt H iß . Pel. I. to. Pruffica meflls multum tempeftiva,
• Я П . 1379. nam circa fcftum D. Joannis Baprifbe compléta. Cerafa, ante
dies Pentecoftes, vin.i, luce lacra Jacobo Apoftolo, erant matura. Ex
Supplant. Chrome, appoßto de Dusburg Chromas. Vix credibilis hyems,
an. 1654, ipfis Pentecoftes diebus, fegetes omnes dccoxit in Minori
Polonia, & Ruffia. Krafuski S. y . in Regina Роіотл M A R I A . Po-
ïnaniæ, an. i6<?j. Martii ’ 4. hoc eft, veris initio, vinum in calice eft
congelatum. Pruffiam,an. 171 . frigieti venti diu perflaverant, ide-
oq; pomaria non floruerant, nifi ultimis Maji diebus.
III. ÆSTAS,eft tempus trimeftre ab ingreira Solis inCancrum,
usq; ad Æquinochum Auturanale, quod fit foie ingrediente Libram.
Tantus ardor interdum a:ftatc, Pcloniam & Mofchoviam adurit, ut gre-
ges, armenta, fruges contabefcant. Badinas in Theatre U niv. N a tu ra ,
Majores funt Gedani calores, qaàm Tolofie, quia tum ex mari vidno,
mm fluminibus, ftagnis, paiudibus, vaporcs denfi calore folis extrafti,
copiofîùs arftate furfum veliuntur, in quibtis radii folis validiùs com-
preffi 5c feflcxi fortiùs urant. Bodinus M ethodicл H iß . с. y. In
Curlandia æftas brevis led fervidiffima, calor tamen illc vix ultra Iuli-
um mciifem protenditur. Lentilius in Curlandia M em orabilib is. Sic-
citas æftatis maxima, an. r 120. afflixit Poloniam. Dlugoffus in H iß . Po­
lonica. Æftas nimiùm calida erat, an. 1310. ex nimioq; fervorc folis,ul­
tra folitum curfum fegetes in debitam maturitatem, ante feftum loan-
;nis Baptiftæ perduüæ erant.: undis deficcatis flumina (uos alveos defe-
raerunr. M iech ovita Chrome. Pol. L 4. Æftu usq; adeo vexata eft
Polonia, an. 1473. ut alvei fluminum plerorumq; arefeerent, Viftula.
ad Torunium elïèt vadabilis, fylvæ, faltusq-, radicitùs arderent, fegetes
fqualerent, jumenta limo cum h erb a vorato inteftinis oblitis intentent.
JSleugebaverus in Icombus V it is Regum Polon a., Paprocki. Ad
Graudentum cques tranfire poterat Viftulam non natando, an. 1539.
JHennenberger in Chronic•, Prujjl л, Viftula üotabiliffimè imminutus
 D e ts£ ß a te perfervida.

fn Profila, an. Ï5S4. minores fluvii ficcitate exhaùfti: Gcdani a Pale ha­
re ad diem S. D o m in ic i, nonnifi ter tellurem, pluvia exhilaraverar. E x
Chronic. Prujfiœ. Memini,æftate fervente, terram inter Cracovj.am*
& Vielifciam arfilTc diebu3 plurimis. Brofcius ad Le flor cm Salivarum
Cracovi. fVilhchiî. A nno 16 ^ . menle Iulio, quando R ex L eopoli
in campum Glimavy m o v it, tam infandus fuerat calor, ut in C ohorte
P m o r i a n a , plus quàm centuria m ilitum , quorum maxima pars nudis
incedebat pedibus, in arena imbecillitate procideret, & ultra duodecim
funt mortui 3 abfq; uilius alterius mali imcrventu. Ephemerides Erudit,
anni 1667. ex F ehery Ej.ifiola, Becker иs citatus к В oner о гп M edicin a Se-
fte n tn o ï.a li. ln L itvania, an. 1657. cm nes fegetes vernæ abfum-
ptæ calcribus : ?quæ partim im m inutæ , partim lublatx . E x A 4. S . S *
A n n o 1666. ardentiffimis folis calonbus perufta tellus. Kockowski A n *
nal. Polo. ClimaSlere 3. A nno 1706. & fcquenti, fluvii, ftagna>pi-
fcinæ,& fontes aüqui arucrant: Viltula ad Sandomiriam non exceflcrat
tilnam profunditate. Labore grandi educebantur de terra aquæ potandis
pecorum gregibus non fi-flîcientes. ln R oxolania, ad pagos Twierdz^a^
B oru tyn, Biełka> Sokolniki^ terra tempore longo arfidc & fubfedilïe vifar
fegetes vernæ excepto fagopyro exuftæ onmes. Æftas, atq; autu-
mnus anni 1708. vix aliquoties edidit pluviam , & h a e d e caufa, агаш$
fcmdi folum non poterat, in locis plurimis, confequenter admittere fc-
minationem hybernam. A nn o 171 S. in lu n io , circa laroslaviam
& alibi, excrekens hordeum , & avena in agris, olus in hortis eft exu-
ftum. Æftivus fervor an. 1715). imminutis ubiq; aquis,paludes am*
plas Polefiæ circa Owrucium &c. exficcaverat, ibidem vix ter permife-
rat cadere pluviam. Vißula in locis innuineris vado tranfiri poterat, in
quo pofl: vernam navigaticnem , nulla alia com m ode eft inftituta. Cæ-
tcri fluvii dccrefcentes q u o tid ie , alveos fuos vix 11011 reliquerant.In pa-
gis nonnullis Prufliar, folis ai-doribus affi:ćta pecora emoriebantur: ali­
bi propter arefaćtas pifcinas torquebantur fiti diuturna. Sylva N iepolo-
nuceniis incenfa à viatoribtis/patio trium hebdomadarum alebat ignem
fcrpentcm per terram a r id a m a tq > radices, cum ftrage maxima arbo*
rum. Aduihe fegetes causârunt aimonæ grandem caritatem in Maj ort
P o lo n »
 T R A C T A T U S Х П . S E C T 1 0 I.
Polonia, quar, nna cum yicina Silefia, eft fuftentata à Miiiori Polonia
fæpiùs pcrfufa imbrc, in Ptovinciis aliis ferè per mcnfes quatuor defi-
derato.
IV. A U T U M N U S iutet æ ftatem , & hyem em m e d iu s , frućhis
arborum , &c vina coUie.it. H yenti -diurarnæ & a c n , an. 9 7 4 . ipfis
Calendis N o v c m b ris , initiam dederat. D lu go fu s H iß . Pol. l. г. Fri-
g u s im menfutn & fine e x em p le, Cracovicnfem T e r r a m , an. 12.76. in
fine Septcmbris prelTiti* jam vero O ćłobris 6 . tanta nivium congeries
ińfudit le Alpibus S arm aticis, quas T a tri appellamus, u t hyem em in«
duerent. Id em H iß . P d . I. 7. R égnante Vladislao filio Iagiellonis,
hyem s afpera с um magna nivium copia, ante N o v c m b rcm venerat. Cro-
merus Rer. Pel. L u . T u rc a rü m fcptuagmta raillia, per V alachiam , iij
R uffiam fe effuderunt, an. 1499. fub finem N o v e m b ris, o m n em q ; o-
ram ad N e f tr u m , H a l i c i a m Z i d a c o v i a m , D ro h o b ic ia m , 8c Sambori-
am vaftârunt i g n e , 8c ferro. N ec progrediendi ac vaftandi m odum ul-
lum feciflènt b arb ari, ni fi cælitus repreffi atq; oppreffi elle 111. D erepen.
tc enim intenfiim gelu exti-tit, nix tanta decidit, ut circumfepti imdiq;
T u rc æ n e e p r o g r e d i , nec regredi poflènt. Ita jumentis frigorc, famç
co n lu m p tis, hoftium quoq; fupra quadraginta millia alfille & obriguis-
se m em o ran tu r: mujtiq; reperd p o ftea , qui interfeiSfcis c q u is , in u te -
ros eorum exenteratos & calcntes fe fe iüatébravcrant, led nullo o-
регаг pretio. Reliqui cum in Moldaviam evafillent, à Stephano Palati­
n o habitu m Polonorum m enuente contrucidati, ita ut vix decem mii-
iia, Iftro transm ilîo, falva evaferint. H erburt Hi f f . Pol. I. 18. Genebrar-
dus in A lexan dra V I . Sarnich A n n a l. Pol. I, 7 .fu b anno 1498. Ge-
d an i, an. 1568. Oćltobris 21. ro lx in hortis apparuerant. Curicken trt
Dcfcript. diîlæ Urbis. V e m a b a n t arbores, flores rofarum eruperant,
an. 1588. in D ccem bri K w iatkicw icz. S. j . in Ann-al. Ecclefiaßicis;
Propter temperiem àéris, an. 1659. 111 fine N o v e m b ris, apes ex alvea-
ribus evolabant m campos. E x Л4. S. S. Poil recuperatum à Turcis
C am enecu m Podolienfe, in cæmeterio Ecclefiæ Cathedralis expurgatar,
4k re c o n ç iiia tæ m a lu s eftloruit, au. 165)5). die 24. Septcmbris. Sequen-
t i die, rpjfa rubra ailata ex hoico proximo. E x M . S. S. Sjnopß У it a
S tu fd m
 De Autumn о prdfrigîelo, & valente. 3%
S h fz .k a С aß d l am Vilnenfis. Extraordinarius calor in Litvania, an.
1708. menfc Septembri, rofarum floribus hortos impleverat. Z atuski
E p/f. V arm i. Ep.’ß. H iß . F am iliarium T o m . 3. In Majori Polonia,
anni 1710. aummnus, fupra modum & memoriam hominam annofo-
rum, fcrcnus, calidus, ad Decembrem medium conceffit tcmpus femi-
nationi. Pott æftatem pluviofam anni 17 15. autumnus in Pruffia
placidus, amænus, calcns, idoneus ad fraga profercnda, ad ■exhilaran-
dos oculos rofis, menfc 0 <äobri,in hortis Gedanenfibus. Rofae non flo«
rent nifi calore multo adjutx, dum ergo in autunxno erumpunt, terra
calet intus præternatnrali calore imprelTo vi cxlorum, qua: vaporce
•commovct, dum fol eft dcbilior, gclu 11011 adert: digerens.

SE С T I О II. *
De
HTEME М І П , & ASPERA.
I . T T Y E M S , eft: pars anni frigidiffima, inter autumnum, atq-, ver,
I I media. N011 nego, ait Opâlehski in D c f enf a Polonia contra
B arcla tu m , acriorem nobis hyemem cfle, fed ut fevitia ejus fit
apud nos maxima, id nego, &c Germania: plcrumq; non minorem dico,
aliisq; populis porrećtis ad Septcntrionem. Supcrat vcro frigore Svecia,
& Mofchovia, multo magis pars Borealis. In Groelandia lnfula,
conftantia hyemis per novem mcnfium fpatium eft extenfa, ncc a l i b i
brevior.
II. Calidiffima hyems,&: absq-, exemplo, ab omni rigore pruina:
aliéna adeo, ut an. 1414. Litvana frigida regio, circa Purifications B.
M A R I Æ V 1R G I N I S feftum, olera, & flores producens, in miracu-
lum pm e vulgo abierit. Dlugojfus H iß . Pal. I. 11. Bielski Chronic. Pol.
I. 3. K oialoivuz. H iß . L u v a . Part. 1. Strytkow ski A n n a l. I. 15. id acci-
dili'e an. 1415. narrat. In Prullia, an, 1417. die 6, Decembris, ar­
bores flonbus verms conteftx, fed benignitatem hyemib, fævitia pe-
Ccc ftis

J o /I
 T K À C T A T U S Х П . S E C T I O II.

ftis confccuw. Cmicken in Defcript. Gedanr. Cæli dementia aninrs

Г49І. ita calebat adulta hyeme, nt arbores paffim pubcfccrent, prata
& flores vernarent, aves congererent nidos, genusq-, propagarenr, fed'
rigidior Martins, intenfo quindeeim dicrum gelu, ac pruinä exuffit
omnia. Koiato-tvicz. Hiß. Litv. P . 1. I. 6. Bielski l. 4. Miechovita /. 4»
fub anno 1493. Per hyemem in Litvania, an. 1j 5 1. adeo tepidæ
pluviæ increbuerant, ut non aliter, quam ultimo verc folet fieri, omne
frumenti genus in fpicas exereverit, quod deinde universum plane in-’
tcrcidit intenfo gelu. Koiatowicz. Hiß. Litva. JPart. г. Nulla hy-
cńlis in Pruffia circa Gedanum, an. 155 z. calor infolitus 16. Januarii
promovit vomeres ad excolendos agros. Cüricken in Defcript. Gcdani.
Ncc Viitula, nee, Radunia fluvii palïi funt glaciem hyemc tota, anno
1507. Idem ibidem Et an. 1607. in Pruffia hyems erat leniffima.
Idem ib dem. In Roxolania, an. 1678. fie intepuerat àér, ut terra
violas, aliosq; flores, in principio Martii ederet. Ii> Palatinatu Cra-
covienli, an. 1696. tempeftas perhigida unico tantum duravit menfe;
in Februario, pifum, Sc avena tradita agris, arbores floribus vix non vc-
ftitæ In Palatinatu Pofnanienfi, an. 1702. Februarii diebus primis,
Verni flores erupere de terra, pluvia crcbrior rigabat campos, vix ali-;
qüando pruina fparfa.
111. Tanta vis frigoris interdnm eft in regionibus noftris, ut ra-
dicitùs arefeant arbores, aqua ex editiore loco effufi priùs quàm terram
contigerir, concrefcat in glaciem. Lacus, paludes, flumina, duobus,
tribusve hybemis menfibus, nonnunquam autem ad quintum Sc lex-.'
tüm usq; concrera glacie, non modo peditibus, verum etiam equitibus,
curnbus, ac plaultris quamvis oneratis, multis fimul, longo fpatio per-
via Sc fecura pr.ebent itinera. Imo ultima Martii, Vithilam in Mafovia,
adhuc per firm am glaciem, cum curru Sc quadrigis tranfivi. Cromerus
Polonix l. i. Hyberno tempore, in Polonia trabes ita congelantur,
ut nifi cautè Sc paulatim laxentur, fragiles fiant, Sc ædificiis inutiles.
Quocirca frequenter etiam aedificia lignea, nimia vi didućta frigoris,
crepare folent. IM Hamei de Corporis affettionibus l. 1. Zann in Sen ti-
то j. siflron'tnico. Sævicnte gebj Sc clavi profiliunt de alVeribus, quia
congé-
 De Н у erne afpera.

çongelata kuraiditate ftringit le after, cum impetu fle&itur, & fie cla-
vum ab illo avellit, cui affixus fuerat, deinde laxc hazrentem ejicir. Mul­
ti viarores partes comports frigore ad ü(las perd unt, conti ngit énim fre-
^ucnrnis, ut nafi, nares, aur.es* manuum, pedumq; digiti afficiantur
torpedine, qui il tempeftivè friccntur n-ivibus, reducun.tur ad antiquam
tempenem, û fero, medkina fruftra paratut. Nivcs partibus læiîs ideo
profiint, quia fen fi m apertis meatibus, fanguis & fpirkus denuo illa-
b.untur : feu calor aflfrićtu rcvocatus ad interiora., ac concentratus mul­
tum augetur. Superficies tecræ conftringitur folidc centrum verfus*
uunc ad ulnam uuarn, nunc ad cubitos duos, & ultra, pro frigoris in-
tenhone: fuccus congelatus inftar glaciei albcfcit, terra labore multp,
hebetatis ligonibus foditur. Antra Ä cclLria eo tempore calent,
quia pori terræ clauduntur defuper, ne fpiricus terrei calidi egredi pos-
sint, ideoq; intenfiores faćli ..calefaciunt loca fubterranea. Dam hy-
cme rigida xufticanæ calent cameras in Litvania, foramen faćŁum pro
fcneftra obtegitur ab intus tabula, ab extra ver.o fortiter in idem fora­
men nix intruditur., deinde amotâ tabula finitur liqucfcerc, fed duin
• ab intra iolvitur, ab extra gravi gclu ftringitur, feneftra glacialis for-
matur, in unum diem duratura. Tylkowski Phyf. Curi. Pan. 10. [In
feneftrarum orbitis vitreis, vapor inftar fruticum, plantarum, flprum, i i -
pc concrcfcit.
IV. HYEMS ASP.ERA, & nive multa onufta, an, 974. maria,
ftagna, lacus, paludes conglaciaverat, à Calendis Novembris, ad Ae-
cjuinoćfcium Vernum. Dlugoffus Hiß« PoL l.x. Cromerus I. Abtlulit
flevum gelu pecora multa & homines,an. 1 ii$.Dlugo(f'is /.4. Afpe­
ra erat brum a, an. 12.20. Herburt Hiß. Pol I. 6 . In Litvania, Li-
jfconia* Rrufîia, præ intenfiffimo frigore -fy1ѵ.зс aruerant. S.tryikow:ki in
jfnnalibus* Circa an. 1336. rigida atq, nivofa hyems, feris, volucri-
bus, tulit mteritum. Cromsrus I. 11. Solito inrenfior brama, &r fine
.çxemplo uives alliduas fandens an. 1 j.64. non domeftica tantum ani-
tnalia,ifed & (ylveftria, item volucres fuftulit, fructiferas arbores plu-
rimas perpetua nccavit ariditaue, Dlugoffus Hiß. Pol. /. 9. Stryjkowski
shmaL /. 12. Duratus frigore Viltula fteterat à die 4. Dcccmbris*
C ccz ad
 T R A C T A T U S W l , SECTIO IL
ad 11. Mardi, an. 14гг. Ex Supplem. Chronic. Prujjlx. Acerrimum
gela, magna ltrage in quadrupedjbus édita> an. 1440,. delevit pomaria.
Dl'tgoff-ts L u . Strytkowski Annal. L 1G. Tanta, fn’gora, an. 1455.
in Dccembri, Pmllia fenfn, quanta rarô memorantur in Annalibus:pcr-
fcverârunt ilia ad diem Marni 16. Cuncken in Defcnpt. G.dani. A-
fperrima hyberna tcmpota conquiefcere pcftem fecerunt, an. 1496. in
Minori Polonia. Cromcrus Rer. Pol. I. 30. Rigida hycms erat in
Pruffia, an. 1554. Curicken in D fc n p t. Gedani. T anta firvitia au­
ra;, an. 1577. a dicbus Oftobris ad. Condućtum Pafchæ fine intermis-
sicne duravit, ut aqua effufa in aérem priùs congelaretur, quàm terram
contiogcret. Nakiel k r m Miechovia. Memorabilis annus 1638. ob
tnagnitudincm & diuturnitatem frigoris, à Calendis Decembris, usq;
ad Majum perfèvcrantis. Id m ib d.m . In Polonia gelu extitit fie-
vum , an. 1655. & cum exercitus Polono - Litvanus ad Boryfthenem,
propc pagum Iskau. hybernaret, cadra tam acri frigore infeftabantur,
ut omnes potus , atq; vinura Hilpanicum , una пойе penitus ad fun-
dum usq; conftri&um fuerit, quod deinde etiam haud aliter in ufum
venire potuir, quàm vafis difFraćtis, ubi liquor congelatus lebetibus ad
igncm im poni, & colliquari debuit. Et aqua: vivæ venditoris, qui exer-
citum fequebatur, ori admotum lagen« orificium, ira ibi agglutinatum
& affixum h acht, ut fine fanguinis profufione abftrahi non potuerit. E-
pbemerides EruoUtorum impreffæ Lipfut an. 1667. Vinum generofum
in Polonia, gelu adftringitur, & feeuri frangitur. Du ham ei de Corporis
affetttombtis L 1. Infvetus brumæ rigor vexabat Poloniam,an. 16(14.
Kochowski A nnal. Pel. Climaćl. 3. T am immitis hycms grafïàu
eft, an 1670. ut nemora adufta frigore è vegetabilium regno proferi-
pferit. Xawadz.ki Ат сan £ Hiß'. I. 6. Rigidiiîimus Ianuarius & Fe-
bruarius, an. 170«. homines plures vitalibus conclufis venis fecit con-
gelatos,, pccora fuftulit, aves minores libcrtatis oblitas per fcneftras &
januas hyberna cubicula petere, pifces in ftagnis, & pifcinis usq; ad
fundum opplctis glacie, exipirarc adegit. Pomaria 3c fÿlvæ paflim aru-
crc, quercus gelatione ruptac cum grandi fonitu, bombardarum mino-
цгш explofioni perfuuili. Erant, qui Hungaricum. vinum, & crcmatum
 Tfe Hyeme afpera.

àéri expofaerant, Sc intra boràm, recepcrant adftri&um gclu. In calice

vinum glaciem bis admittebat fub tempus Sacrificii МіЯаг, icilicet ante
confecrationem, łk fumptiontm. Terra, ad longitudinem ulnarum dua-
rum & mediæ, durata algoribus comparait coram fofforibus, & duclo-
ribus aquarum. De hycmis prafaræ rigore nimio Załuski Epif. Varmi.
in EpriL h i f î . Familiar, idem reliquit. Non folùm arbores in horriś,
campis, Ted etiam avcs in àére, anitnalia in ftabulis, Sc iylvis copiosè
emorrua funt in Litvania. Similis ftragcs vifa in Pruffia, & À Zerntke
in Hiß. Toruniev. Kaufragis Tabulis dcfcripta. Conftitutio algidis-
sima hyemalis, an. 1716. die i.Ianuarii &c. gradus nonnifi ternos re-
quirebat Gedam, ad acqualitatem cum fngoribus anni 1705?. Alia: hye-
mes acres in Pruffia, enumerantur in I r attains 6. Sett. 1. num. 6. ubi
Balthicum Mare congelatum exponitur.
V* Impreffit Conradt THedicmœ Dottor Gedani an. 1670. Differ-
tationem Medico - Phjßcam de Natura atq\ Effettibus Frigons, quæ ad
compendium hic eft redaćta. Obfervatum in Pruffica noftra regio-
n c , quod frigus plerumq; intendi fblcar fpiranre Borea, magis adhuc
Cæcia, & Euro flanre. Sérum deftillatum fànguinis bovini funditus eft
congelarum. Spiritus panis deftillatus, & femcl rećtificams, per iteratam
deftillationem congelatus remanfir. Vmum Gallicum faccharo édulcora-
mm à frigore fuit coagulatum, fcrvatis,fapore5 odore vini, minus ta­
rnen fpifsc, quàm aliud vinum Gallicum, quod abfq; faccharo, àéri li­
béra expofueram. Vinum Rhenenfe minus faccharatum vidi funditus
congelatum , fcrvato tamen odore intégra. Vinum Hifpa'nicum Sett, di-
ftum fans firmiter ac funditus congelabatur, non tamen plané. Ccrevi-
f i a noftras nigra melioris notæ non admodum firma gińcie fuit coagu-
lata.Lac vaccinum plane congelauim, parte caleofa in iiiperficie conden-
fata ftorlïm exiftente. Aqua, faccharo tantillo adjcćto, frigori expofita.
minus firmiter condeniâta. Solutio mediocris copiât aluminis crudi inje-
û i cum aqua fonds faćta,ad fundum usqjextitit congelata.Idem accidit
fblutioni calcis murariæ vivæ, Sc extin&æ; atq; fblutioni Vitrioli Go-
slicenfis depurati. Solutio Cryftallorum, ôc Nitri fortiiïimè eft conge-
lata. Solutio copioli Alcalici Salis liquida manfit in frigore. Sûluuo Sa-
C ссf lis.
 T R A C T A T lT S Х П . S E C T IO 11.

З І 5 ' А т т о п і і с і > ik V &c pklegma iilitis deftillatienc prolećhim, fmrmcr

o'mnino conftriiSta glacie. Oleum Tartari per deliquium paratum, cqui*
«km in frigore perm&nfit liquidum,fed aliquä præcipitationc eft pallunr.
Solutio Salis Cardai benedićfci, mediécri copia immifti congelata. Salis
gerafnx drachma una, in unciiś d.iabus aqae foluta non munivit aqua
a congélations. aft ejusdé Salis drachme г. ni tmeia una & femis aquar,
liquatæ effecerunt,ut ne quidem ope mifturæ frigorifie# çongelari po-
Чіісгіс. Aqua ex nive liquata, citiùs frigorc çongelata fuie, ac (implex
alia aqua. Aqua marina ad quatuor circiter milliaria Pruffica à liccoce
noftro haufta, in frigido acre collocata congclabatur usq*, ad fuudum,
glaciem, mirum & mgratutn (aporem, nec multum falfum præbuit.
Aqua Salvia: dcftillata, licet aliquid ufti aluminis contineret, congelata
à frigo re, odorem falvum retiuuit. Aquæ deftillatæ varia;, nonnihil e>
tiam fpirituofe, ob vinum in dcftillatione additum, nikilo minus con-
‘gelatæ. Spiritus Salis rećfcificatus, ab intenta frigorc, fupra cxpećfcatia-
г і с щ , profunde fuit condeufàtus. Aqua fortis poft folutionem plumbi
xîebilirara, fatis firmiter eft .congclata. Spiritus Salis aquà dilatas* item
^Spiritus Nitri dilutus, & Aqua fortis dilata in fuperficie, glaciem con-
(picicndam præbuerunt, reliquo liquore i mm uni à gelu. Saccharum Sa-
turni aqua fimplici folutum, & aliad in aceco vini foluuum, contra
quàm ahqui affirmant, non potuit arcere congelatiouem. ClyfTus Anti-
monialis fubacidus plane fuerat eongelatus. Tmâfcura Succini cam Spi-
rita Vini egregio rećfcificaro parata, levem praecipitationem aliquarum
partium palla à frigore, clarior evaCit & perfpicacior. Axungia ceti pi-
icis iblummodo condeiafata. Oleum Jutiiperi deftillatum, aqua: fupeiv
fufum, non prohibait ejus congclationem, uni nec oleum feminum li­
lii exprefluæ, aquæ fupcrfufum, .eaadcra ą glacie çuftodivit, licet ole­
um ipfum nihil à frigore .palium fueric. Oleum amygdalaruiw dulciuni
cxprelîum, &Oleu ohvaceum à frigore eÜ: indutatum. Olcum aniii de-
' Л і І І а ш т fuie coagulatu.ni. Seqiumtur е д , quae.à frigore illæfa ad cou-
ipećtum faltem externum manie runt. Spiritus Salis cum Spiritu Vini
rećtificato ex arte junćtus, intenfiffimo frigore nihil mu talus apparuir.
Aq ua fortis rcĄificata îiihi] quoq; à frigore pafla. Spiritus Nicri reâifî-
V catus,
 D e Ну erne afpertf.

ćatus, Spiritus Vitrioli re&ificatus, Spiritus V i n i alcalisatus, a-geîïï

manfit immunis. Spiritus Vini rećbficauffimus nonnihil exhalavit, nihil
aliud darrmi accipiens. Oleum feminum lini е х р г е і Г и т , in frigore liqui-
dius & limpidius mihi apparuit. Argentum vivum fubfidere parurn, &Г
ćontrahi yidebatur. Spiritus Nitri rcftificatus , Spiritui Vini rećhficato
débité unituś , ä rigidifîîmo frigore, & ümfturis frigonficis transparenti-
er, limpidiorq; redditus, prarcipitata in fundum parva quantitate alicu-
jus terreftris matériau
VI. G L A C IE S , eft ?qua concreta frigore, propter terræ admi-
ftionem, five exhalationes liccas, partes aquæ agglutinantes. Prima?, &;
mediæ hyemis, fortis & tenax glacies a d to , ut fpiffitudine feu denfïta-
re digitorum duornm , ait 7ry lkow ski in Meteorologia Cur;ofa> fufferat
hominem ambulantem: trium vero digitorum, equeftrem arm atum ;
unius palmæ de dimidiæ,turmas: trium vcl quatuor palmorum, integram
k g i o n e m , vcl myriad«11 populorum. Aquar ftagnantes gelanrur
profundiùs, quàm profluentes attingendo craflïtie mediam ulnam, ід-
terdum integram, & ampli ùs. Viftula, an.-1709. aquam gelu con-
cretam prope ad cubiti extenfionem tulifle dicitur, exercitibus integris
fu£inendïs iufticientepn. In fluviis, lacubus, ftagnis, gbeies rumpi-
wir, lî intenium fuerit gelu , aquarum, aut vaportim ibidem і п с Ы о ш т
efficaciâ ^tantumq^folet edere ionitum, quantum explolum tormentum
fcellicum. Pifces fub craffiore glacie fæpius fofFocantuc, quia, halitus
terrei funt illis noxii, hi verö dum aqua tota cocperitur , lïirfum non
c v o lan t, fed inficientes fluidum eltm cnrum , ferunr interitum. Exani-
mationis eau fa rejicitur & in aquam, quæ fèparata diutius ab aére,
naturam exuit. Gedani, alibiq; in Prufîîa,: celerirate magna ferun-
tur homines per glaciem nud'am, mfutenda inftrumenris ferratiSjhGerm»,
b çhntt - Scbuen, à nobis Lyz,c, vocatis.
VII. Contra vehemens fiigus multa præfidia funt- nobis fubmi-
niflrata à natura, non pauca ab induftna. Dantur lylvæ vallifliiræ,pel­
les ferarum variæ, hyberna cubicula adeo ех-aćtc claufa, ut au ram rigi-
dam non admittant. In iis fuceenduntur fornaces, foci crcbnùs lurent,
vigiles tota n o d e in aulis nobüium profpiciunc» 11e igms exiing.uatuf»
-r * aut
 T R A C T A T ü S XVII. S E C T I O Л

a u t incendii excitetur peticulû. A b his remediis femoti plures repenun-

t u r inter eg en tio rcs, fervitio deditos, milites gregarios, ruricolas, fri-
goruni fie patientes, u t una attrita v e fte , neq; fubdućta pcllibas te&i
ferant diu nodfcuq; tnaximas àéris alpcrirates: in pagis pucri male vefti-
t i , nudip e d es, fjepius duuiusq; currant per niv es, lubricent, fine ullo
c atarrhi,tu(Iis5aut alterius m orbi periculo. Ruftici in L itv a m a ,R u s ­
sia , U k ra in a , aperto pe<5tore inccdunt, balnea feu vaporaria ex ignitis
lapidibus aquà petfufis faciunt, in cisqj, ad fudorem ehciendum Ге fla­
gellant fcopis с bctnlæ ramis folio retenco confećtis. Perafta fricatione,
fè totos frigidà p ro lu u n t, vel in profluetuem, ft.igna, pifeinas minores,
glaciem tem icm jam admittentes infiliunt, fine dilpendio valetudinis ul­
l o , diutius nataturi. Iidcm, telle Hercule de Saxonia in Traci, de Plica,
aquae atden tis, hoc e f t , cremati integra vitra haurire (oient, ut autho-
ri præfato mirum fit, q u o m o d o to tu m corpus non ardeat. H ave­
nus frigora, & nives auturnnalcs,pra:ludia q u x d a m fuere aliorum q u o q ;
M eteororu m .

TRACTATUSXVIL
M ETEORA ILLVSTRANS.
S E C T I O I.
De
M E T E O R I S I G N E IS.
I .'m J ^ E T E O R A ex Græco dicuntur Sublimia, n o n quôd omnia^

M qua: hoc nom ine v e n iu n t, fupra nos fiant, lèd quia eorurr»
materia halitus eft,qui ob levitatem fertur in fublime.Defi*
'nirivc M eteo ra , funt corpora m ix ta , im p e rfe d a , ex ele-
m e n to m m fubrdionbus parciculis infignicer akeraris, atq-, unitis orta.
Divi-
 De Meteoris îgriek.
Dividontur in Ignca, Aquea, Aéria, Terreftria.Generantur Tgnea ex ca-
lida & ficca exhalatione, qua: fi copiofa fit, in longum, latuinq-, ex-
tenfa accenditur, Trabem , Draconem, aliaq; repræfentando. Prarrerca,
Meteora alia vocantur folita* qua: fiunt juxta naturx curium, prodigio-
fa alia, qua: minitante Deo eftormantur.
II. IGNIS FATUUS fit ex pmgui & vifeofa exhalatione, quae
accenfa, hue atq*, illuc irregulariter propellitur, fugicntcs fequitur, пащ
cura aliquis fugit, àérem fecum trahit, & ignem ilium : fequentes fugit,
•quia cùm accedit quilpiam, propellit àérem , cum àére ignem. Frequen-
tior eft in regionibus calidis, quàm frigidis: apud nos apparet fepius
«ftatis tempore, quando folis calor eft efficacior ad educendas è terra
exhalationes. Vulgus videns accenfiones iftas noćtu in agris faćhs, per-
ivafum eft ibi defoflum latere thefeurum, halitus -edcre.
III. IGNIS LAMBENS, eft flamma accenfa ex fubtili vifcofaq;
exhalatione, adhæreicente quandoq, crinibus hominum, vel brutorum.
O ritur enim ex fiidoribus, öc fpiritibus anitnalium calidi temperamen-
ti, dum agitatione incalefcunt, pinguem Sc vifcofiim humorem profç-
runt ex fe, fed vi urendi deftituitur propter materiae tcnaitatem. Ira, e-
brietate,aut magno labore zftuantia capita ifto igne facilecircumfulgent
fine pilotum noxa. Novi quendam, inquit Tylkoivski in Meteorо '
logia Curio, qui in juniore actate cùm excuteret tibialia in tenebris, to-
tam cameram illuftrabat. De fæmina nobili refert Bartholinus in
Cent. 3. Obfervat. quod ex illius capillis flammx quafi ftellz cadentes
profilirent. Alia quotics lenitcr fe linteo tetigit, toties fcintillæ copiosc
cruperant.
IV. FAX, eft exhalatio in longum Zc latum æqualiter extenla,
& fubitô inflammata tanto fplendore nonnunquam, ut nox videatur se-
quare diem. An. 1269. die 6.Decembr. crepuiculo ipfo, infignis (plcn-
dor in figuram crucis efformatus, non folùm Cracoviam, fed circura-
circa regionem о т п е т illuftravit. Cromerus Rer. Pol, I. 9. Anno
1177. Januarii 1. circa mediam ńo&em, carlum luce ingenti relplendu-
it,& non duntaxat Urbem,verum Sc regionem Ctacovienfem illuftravit.
Dlugoflus H iß. Pol. I. 7. An. 1179- cxlum clara 6c non injucunda
D dd luce
3?4 TRACTATVS ХГ І Г. S E C T I O I.

luce ad breve temptts refplenduit noćtir, circa Cracoviam. M ieclovita

in Chronic. Pol. H er burt H iß . P oL L 7. An. 1452. die 6. Decemb.
mediis noćtis horis, crux lucida fupra Cracoviam apparuit.. Bielski m
Chronic* Polonia. An. 162.1. ante Chotimenfe bellum ab Üsma-
г о Turcarum Imperatore m o tu m , prodigia homines terruerunt. Cæ-
łum obfcuris noćtibus plurima luce refulfit,. corufeantes concurrentcsq;
columnæ per incempeftam noćtem, aliaq; flagrantis cæli fimulacra com-
paruerunt. Petrieins in H iß . Belli Chotimenfis. An. 1702. in Litva-
n ia , vifa columim ignea ante vefperair» prdceffiflc, An.- 1708. Au-
gufti 4. Grimaloviæ in Podolia,poft foiis occafum lux orra perftringens
©culos duravir fpatio media? horæ. An. 1711- noćłe fequente diem
1. Februarii, objecit fe Jarosiaviæ multorum afpećtui crux fplendida,
pofita quafi poft Junam plenam , Halonibus duobus imperfećtis claufa*
A n. 1716. menfe Febr. horâ décima noćtis, fupra Arcem Leopolien-
fem in monte fitam, vilæ à plurimis oćtodecim colum ns igneæ fccum
quaü confligentes,duobus horæ quadrantibus. An. 17 1.7. Augufti
10. horâ nonâ vefpertmâ, exhalatio major accenfa,in Pruffia, Mafovia,
M i no ri Polonia &c. fe videndam objecit.. CH ASM A -, eft meteo­
ru m terribile , figuram cæii fe aperientis , ac dehifeentis exhibent.
T u n e generatur, quando exhalation! accenfe opponit le in à ère nubes
in medio den(îor,in ambitu rarior, inter afpećtum noftrum interccdens.
©bfervatu eft Chafma non. fern el in variis Regni noftri Pcovinciis,cum
fiupore. Hiatus hie fi eft m inor, Dolium, ft major, Vorago apelktur.
V. STELLA С ADENS feu difcurrens,. volans, facpe noćtibus
fèrenis confpicitur. Exhalatio pinguis, attritione, vel per antiperiftafim
accenfa, furfum nitens, à nube deorfum repulfa fie decurrit, ut ć (upe-
riore loco emiffi jaculi fpeciem referat, aut ftellam prolabentem afpe­
ćtui hominum reprælentet. Si aliqnando usq; ad terrain cadat, in ma-
teriam vifcofam , lubricam y (permati ranarum fimilem reiolvitur. CA­
PRA SALT ANS-y eft exhalatio accenfa, protenfa inæqualiter* inquié­
ta 111 motu. CORONA feu HALO , eft circulus- quidam
albus apparens circa fblem, lunam, & fiderar in re autem eft refraćtio
ІШ11ШІ& m deniiori àérc,- quæ ctiam Ipećtatur ad lucemas- Confpe-
ćtus
 De Äfetécris igmh. 39/
ftn s H alo C raco v î.r, an. 15 y S. ante m eridiem, cælo feren o , aére pa-
catiiïimo, folem magno includebat circulo , variis diftin£to coloribus,
duravit quatuor horis continuis, atq, rnediâ. Piotreovius sjftrol. Cracovï.
in Cometa.
VI. G L O B U S IG N E U S , eft accenfa exhalatio figura: orbicu-
latx. Ante Arcem Cracovienfem vifus eft noćtu cecidiiTc igneus
g lo b u s , an. 1506. sinnales Рвіопіл. Supra G e d an u m , de Brunsber-
gam arfit globus in àére, caudam inodicam vibrans deorfum,an. 1681.
.Mirabilior confpećtus in Pruflia ad littus Sinus Venedici. luna fuit ple­
n a , 8c lumine fèreno radians, fubito quafi altera plena luna, globus dc
corpore lunæ delabi ca"pit, u t ipfa lu n a , fed cum luce majore defcende-
te v id erctu rad terrain, quod prodigium fumtno terrore ipećtatores im -
plevit. Tylkoivski Phyf. Curt. P. 9. Ferebatur m o tu leni, Sc humili
via globus ru b eu s, ardens fupra Varfaviam, an. 1<sS 1. die 13. M ardi
Id em ibidem. Gedanenfi U rb i impendens globus, per feneftras ma-
gn am (parferat lucem in conclavia, an. 1696. die 17. Februarii. E x M .
S. S. V ohrabat globus per àérem fupra M ariæ burgum , an. 1697.
E x M . S. S.. In Litvania, an. 1705. globus inftar pyroboh accenft
diffiliens, nubes rubere fecit. In Volhinia, an. 1704. noćtu exorta.
lu x , ex nube una rlum fe demittit in alteram , in globum abiit, lemi-
trium horarmn decurfu, ad fpećfcaculum man fit. T u le ra t fama, an.
■1711. Januarii 8. illuxiflc igneum globum fimul cum foie exoriente,
totâq; durâflè horâ.
VII. D R A C O V O L A N S , eft exhalatio pinguis, copiofa, ac­
cenfa, protenfa in lo n g u m , circa medium aliquantùm altior, circa ex-
trem itatem in torta, ut proinde draconis figuram imitetur. Secundum
S ch ottu m , eft in medio latior, ante &c rerro ftrićfcior, alis hinc inde ex-
panfis. In igne z th c re o bun с D raconem uatum perfvafit fibi, veruir.q;
elle animal,feu aveni igneam credidit Paracelf ts refutams ab authoribus
plurimis. Litvanica, Ruflicaq; plcbs ignara caufarum naturalium vocat
D raconem Lataw iec, id eft, volantein dæmonem, incubum , fuccubum,
hom inibus libidinofis infeftum ; fed h ^ c daemonia diverfa funt ab hoc
m eteoro.
D ddi V 1IL
 TRACTATES Ш S E C T TO Г.
ѴІІГ.. A U R O R A BOREA y praeterito feculo' denominate puta-
tnr primo a Gajfendo in Operibus Pkylicis, Ineft illi folgor mirabilis, qui
aliquando noćte intempefta Septentrionalem craćtum ita occupât, ut
auroram etarim mentiatur. Caufà. hujus phænomeni rejicimr in copio-
fas particular lgnitaS' terra:, feu exhalationes. fulphureas ас unćtuofas
afcendentes in aerem. Cogitationes de Borealibus Corufcationibus л
Wolfio funt eduæ,. Diiputatio' a Langbaufen inftituta: a, H^agncro, Kir-
ch ioaddućla varia. An., 15,60. arcum in acre lucidum-, ipargentem
radios Hennenbergerm confpexerat. An, 1681. Oćtobns 28. vefpc-
re Aurora Borea Gedani apparuit, Noto - .Zephyrum verfus, denfiffi-
m o s , longiffimosq; radios furfrnn rećta projiciens, quafi caudæ ellent
trium, vcl quatuor diverforum eximiorum Cometarum. Heveltus in A n ­
no Cltmaâenco„ An. 17 16,'Martii ij~ à primis horis vefpertinis,ad
matutinam quartam , idem meteorum cum grandi incendio fpećtatum
eft Gedani, Elbingar, Regiomenti &c. quod extenfionc fua, juxta A rn d
in Sehediafmate de Auroris Borealibus Torunit imprejfo ,. forte quadran-
tem horizontis expleverat, cum latitudinc nunc expanfiore, raox con-
tra&iore. Flammæ partim rutilantes, partim albefcentes eruperant,mur­
m ura, ftrepitus auditi in aère. Vifi iidem ignes^ in Curlandia, A ttis
Erudit orum referemibu* etiam Lipfiæ, Halæ Saxonum, Brunsvigæ, Hre-
Hamburgi, Lugduni, Amftelodami, Londini, Francofurti ad Ode-
ram in Holfàtia, 8c Veftphalia. An. 1717., V. Idus Aprilis, à dé­
cima hora noćlis,. ad fecundam Torunii eft obfervata. An.. 171 S. V .
Nonas M a r tti, circa horam nonam veiperæ, miré lucens. incurrit in
oculos. A rn d in Schediafm. de Auroris Borealibus..
IX. FU LM EN ,. ad. mentem Philofophi , eft exhalatio ignita, с
nubc impetu magno ехсиіГа : five ignis in .exhalationc accenfus, &c dc
nube veluti globus ex tormento bellico explofus.ln media àéris regionc
nafcitur, dum cnim eo pénétrât, nubes denfior & folidior fùperiùs,
«jpàm inferius, in qua includitur exhalatio calida, ficca r inflammabilis,
lpiritibus aliis mixta, fit ut mom & antiperiftafi. concrefcat, Sc incalc-
fcat, nubes frigore ambientis àéris magis denletur & ftringatur, lie ex-
haiatio in locum plus arquo anguftiorcm redaćta difcurrat hue Sc illuc,
per
 'De Äfeteoris igneïs.. ?5>7
p e r cavitates nubis cônenir'egredi, interim impingendo in denfiora la-
tera nubis atteratur m axim e, quam attritionem fequitur inflam m atio,
donec partem debiliorem nubis alicubi disrumpens, magno cum foni-
tu ad ima décidât. Hic explieatur in primis to n itru , quod eft fo n u s ,
quern edit fpiritus illc agitatus intra vifeera nubis: fragor autem, eft fo-
nus excitants à confraûione nubis, & Ipiritûs collifione: fulgur, eft lu­
m en exhalationis accenfæ* quod fi fiat fine fragore,- dicitur corufcatio.
Idem fulmen non eft corpus aliquod d u ru m , fi enim folidum eifer,
non haberet tantam vim penetrativam , & facile qnovis vento m o bi­
lem. EtC eraunia leu Lapis fulmineus didus, non eft fulm en,fed ipfum
concomitans, nam inquit Reinz.er S. ‘J . in Meteorologia, fi ad ignem,
ex fulphure, nitro , ôc Luto,, fieri poteft lapis duriffimus, cur non idem
præftare potuerunt cxhalationcs inter nubes receptaef P ro du dio tarnen
Cerauniæ contingit rariùs, quia halitus five vapores terrei per àérem
funt difperfi, à fe invicem feparari. Si nafcitur, conicæ eft plerumq; fi­
g u r a , Candida, pellucida, quia vehementiore igné à fordibus depu-
rata; levis, quia Ьепе excoda„ Hæc in univerfali d id a de fulmine,
feu exlialatione ficca & pingui, quæ ex terra, fulphure, bitumine, plan­
u s , animalibus, aliisq; mixtis e x tra d a , in copia magna intra nubem'
claufa, ex atrritione accenditur, & repulfa denfitate nubis fuperioris,,
concipit imperum violentum deorfum. C om m entu m eft laurum à
fulminis idibus efl'e immunem. Laurus de cælo t a d a à reccntioribus eft
obfervata: com m tm oratur a Sennerto in Epit. N atural. Scient, probatur
percuti л Erodœo M ifcellan. I. 3. Vidimus ante paucos annos laurunx
percuflam fulm inerait Ficomercatm in Comment. ad /. 3. c. 10. Л г и
ßotelis..
X. Prodigiofi effedus fulminum enumerantur, Г11 SacelIo>
Regio Ecclefiæ Cathedrali Pofnanienfi a d jn n d o , an.-1371. die 15. A-
prilis, fulmen quod turrim percufferar, cæteris intadis rebus, folasPre-
mislai Regis, & Rixæ uxoris- ejus confregit imagines. Cromerus Rer..
Foi. /.. 1-3.. DLugojfus in H ifl. Polonica. Uladislaus Jag.ello dum Po-
fnaniâ Srcdam ageret iter, (plendente die, с fubitancis nubibus, terri-
bile fulmen erupit, milites duos, equos regios qu atu o r,, aulicorum de-
D dd у сеиѵ
35>S T R A C T A T U S XVII. S E C T I O I.

ccm iЛи uno proftravit, relićto R e g e Гсгс exanimi, пес non aliquan-
clia (urdaftro. Ліиптн5 in Chronic. Crucigerorum, Neugebaverm in H iß.
Fol. Bielski Chronic. Pol. I. j. Gedani, an. i4 86 .die г. Julii, tem­
peras ingens quinquc horis duravit; inter tonitrua atq; fulgura, fcin-
tillae prolapfæ ita funt in Civitatein, tu de candente ferro percullo mal-
i'cis in incude. Curicken in Defcnpt. Urbis ejusdem. Fulmen, an. 1496.
equitem quendam cam e-quis duodecim interemit. Sarnich Annal.
P o l.l. 7. Vilnæ, an. 16$ 1. ignis fulmmeus virum nobilcm cum
uxore occiditj acinacé Kquefecit vagina non læsâ. Cur gladius deftruitur,
& non vagina, argentum conflatur, non crumena Sec. ratio datur,quia
Jiæc, & fimilia, funt porofa corpora, ideoq-, viam facile præbeut fubtili
& valido fpiritui fulminis, cui vis ineft agendi contra dura & rehften-
tia. Vel ( quod idem eft ) rariora pervolat, & pcrmeat cito, dura £c
denfa plùs refiftunt fulminis trajećtui, ideoq; circa ilia diutius immo-
ratur, eisq; vim fuam imprimit. Gedani Tçmplum S. S. S. Trini-
tati dicatum tetigit fulmen, an. 1669. per feneftram, incurvato, fubla-
to , non tamcn liquefado p lu m b o , quo difei vitrei ccnjunguntur, &
per foramen anguftum, ferinio inftrumpnta mufica aflervanti fe mlînu-
avir. Ex inftrumentis lolae panduræ funt experts: vim ićfcus. Una, manu-
brio excepto, quod illæfum manfit, penitus eft confraćfca, ex reiiquis
particule latitudinis exiguæ, multo autem longiores, quafi fcalpello ad-
moto exfeôhe сопфісіеЬапшг,fed chordarum ovillarum ne una quidem
pcriit. Infra panduras, tubæ ductiles ex onchalco, litui, & tibiæ ex li-
gno nihil detrimenti acceperunt. Ex Novis Literanis Maris Balthici O*
Septentrionis. Haczoviæ, an. 1678. conflićtu nubium ardor expres-
sus inaures confregerat, capitis fæminei tegumentum exuflerat, capillis
illæfis. In Sandomiricnfibu» nundinis tam violentus cæleftis ignis
afflavit ruricolam , ut confeftim difpareret , (pećbmte &c admirante
multitudine hominum. Etiam Sennertus in Epitome Scientist Natu-
ralis refert quendam poft iftum fulminis fubitô ereptum ex oculis,
nunquam poftea apparuiiïe. Arbitratur M eurerus in Meteorologia, car­
nes, & оіГа in cineres, ас ventos tunc abiifïe. Polociæ fulmen dum
in Templum quoddam. decidiiTet, in momento tabellas votivas argen-
 De Meteoris igneîs*

teas in favillam irrpalpabilem cxvtt\T.TjlkotvskiPhyf.C urLP. 9. Jaro-

slaviæ, corpore falvo, integra vefte, fila, quibus veftis confura fuerar,
exufta omnia. Dcbilior fpirittis inccndere ficca ас molliora p o tu it, du-
riorcm pannum reliquit, & corpus humore, fanguine plenum. In
eadem Jaroslavkniî u rb e , Studiofi cujusdam calcei, quai! cultri acie in
partes lunr eoncifi, intaćtis pedibus. Et tune flamma fulminis valde fuit
fubtilis, diJperla, ideoq; exiguæ a&ivitatis. In Volhinia, globuli
ex argento elaborati in madam font cenflati, fine damno in indumen-
to complicato. In Litvania aulici duo exanimati , argentum vagi-
nis framearum , aliæq; lupcllcćtili appofitum colliquefadtum , vinum
confervatum, confumptis dolus. Pellicula tenui concrefcente ex vifeo-
fa exhalatione indiitus efle debuerat ille liquor, idcoq; non diffufusraut
ex vino ip(o lubito membrana percoćta, ccu uter quidam contentum
illad involverat, & retinebat. Salvo vale, fi liquor confumitur, per ve-
nas ligni, inquit Fromondus ,n Meteorologicis, facili & lubrico tranfitu
fulmen illabitur, & ardore immodico, v.g. vinum in tenuiffimos va-
pores diflolvit, qui per poros vafis, traje&u illo flammæ luxatos, ex*
îpirant in auras. In Roxolania, excuiïus с nubibus ignis Dubanie-
vicenfe ftagnum tetigerat, pifcibus п е с е т attulerat. Idem сvenir
ad Margoninum oppidum Majoris Poloniæ, ubi infe&i præfocatiq; pi-
fees enarârunt. In lacu pagi Jeziora^ pifees alii manfere incolumes,
cyprini lati poft ićtum extinûi. H abus, Germ. Frifch ultra
Elbingam, pifees multos amiferat, poft immiüam fulminis infcâio-
ncm.- ln Tem plo Olivenfi prope Gedanum, fpecialem efhćtum
fulminis fum contemplatus. Ad latus uiurni ftat Epitaphium cum inferi-
ptione, Monumcntum llluftriffiiriornm Fundatorum hujus Monafterii r
ad latus altcrtim, Epitaphium fecundum pofitum eft cum inferiptione*
}Honumentum Sereniffimorum, &: Illuftriflimorum Benekćtorum hu­
jus Monafterii. Delapfus eft vehemens ignis de nubibus, & rclictis in-
taminatè literis deauraris trabalibus piunmis, bas nonmfi denigravit,,
quæ Iparfim pofitæ compomint has voces, О SJON U R l T . Cum ex-
clamationis nota inculcarc videtur hie i&us, quod Sionis, id eft, Cas^
lcliis Arcis impeno erumpant fulmina,, uraiu, profternant* cogniti<x-
П С Х Ц і
 TZACTA TVS XVIJ. SE С П О I.
n e m , timorem DEI h um ano generi incutiant. In oppido Vlo^ava
Litvaniæ, fcrinium dum fulmine ресішг , an, 3702. illæsâ vaginâ, enfi*
falcatus eft abfumpcus-; alter gladius appoluus la ter i Civis Conecenfis
in Pruffia, eidem eft fibjedus cffedui. jarocini, an. 1711. ciftis
•jnclufa ftannea vafa partim funt fulminis telo perforata, partim confla-
t a , fupellex teliqua integra rnanfit. Concuffit fulmen Ædes Sacras
Parochiales in oppido Gorka Pakt. Pofnanicnfis, an. 1713.' unura
in organis lignum ad minutiffima dcduxit fegmina, fiftularum ftanne-
arum majore parte adult a, minore liquefada, multa Ipedaculo, atq;
difcudu phyfico edidit digna. Infufcatis altaribus aliquot, telidis no-
tis exprimentibus flores affabre fados in pavimento Templi Czenfto-
chovienGs Claro Monti impofiti, difparuit ignis fulmineusan. 1715.E0-
dcm anno, die 14. Iunii, per feneftram irrumpens terruit Religiofos
cdentes facros cantus, ftellularum figna reliquit in manibus. Pokorski
Ordinis S. Pauli Primi Ertmitл in Frorttifpicio. Dicebatur, anno
1717. vis cæleftis flammæ matrem exanimâlïè in Pruffia, proie illæfii
finu excepta, nam iilo temporis p u n d o , debucrat genitrix venenofam
cxhalationem attrahere cum àére, infans vero emittendo refpirium, in-
fedionem illam amovere. Vel quia tune exhalatio non tam latè fe ex-
tendebat, ut prolem involveret ? vcl id Divinæ providentia: attribuen-
dum. Si verö infans in utero conftitutus enecatur, falva parente, fætus
tener facilitas fubtili, fed languida exhalatione aflficitur, aut vehemens
geftantis metus eft nocumento. Kofcicrzinæ, an 1718. confrada
organa fulmine, vifiq; miri cjus effedus. In Varmia, excitata funt
creba incendia face fulminea.
XI. Fulmina terebrantia, & difcutientia, tempore verno , atq;
seftivo, interdum feviunt, interdum vix audiuntur. Una Provincia mx-
gis eft illis obnoxia, <juam alia, propter materiæ pinguis atq; fulphu-
re.r copiam. Cracoviae, an. 1702. men(e Augufto, tonitrua, fulgura,
’fulmina, à node media, fere ad ortum folis protraxerunt horrorem.
In Lublinum protrufit cælum eadem meteora ignea numerofiffima, in
Palatinatum Califfienfcm non pauciora, an. 1713. qua tempeftate,mul-
се cxuftat domus, proftrati homines. Æltas anni 1720. crebra edi-
 De A4 etécris igrieîs.

'âit fulmina ad ftragcm h o m in n m p lu rim o ru m in M inoris Polonia: P a-

larinatibus. H y e m e , rariflïma apud nos fu lm in a , & d u m contin*
g u n t , prodigii loco h ab en tu r à plebe. Modica cnim tune exhalatio, ca-
lor cx ig u u s , atq; vi frigoris fubitô extinguibilis, U b i hyemes re p e n t,
terra fulphurea e f t , cælum to n arc ac fulminarc p o te f t, nam halitus
fuflicientes e lev a n tu r, nec n o n perficiunrur. C raco v iæ , an. 1^45".
M a r d i 29. horribilc to n i tr a audirum eft- ЪаЬп in M i r a h li M u n â i Oe-
conomia. Supra candcm U rb e m ., an. 1571. lanuarii 29. to n ab at,
& fulgurabat. Bielski Chronic.I. j . G e d a n i, an. 1575. in Aprili, per-
cuiïa pars propugnaculi fu lm in e , dejeétaq; in fofïam. Laftcius. Fre-
quentiffimæ flammæ inrer nubes co ru fc a b a n t, an. 1 579. in Ianuario.
Paprocki. Califfii, & Pofnaniar, an. 1638 D ecem br. 20. auditi foni-
tus orri in n u b ib u s ex accenfione exhalarionis calidioris. E x M . S. S.
T u rris in M o n te C laro CzenPtochovienfi fulmine ićfca conflagravit, an.
1654. die 10. Febmarii. Kordecki Ordi. S. Рачіі Eremitx in N o v a Gi~
gantom achia. A udita tonitrua, corufcationes vi& , an. 1690. lanua-
rii 14. Eodem a n n o , 1. A prilis, T e in p lu m V irginum O rdinis D. Be­
n e d i c t eft incenfum. CalilTii, die 14. F cb ru arii, tu rrim Curiæ te-
tigit fulmen. Pofîianiæ, an. 1 7 0 1, Fcbruarii 13. с denfa n ube e ru m -
pens vis ignea turrim pereufferat T e m p lo D. Magdalcnæ contiguam .
C onceperat moles Hammam prælucentem U rb is exitio, aft ab audacio-
re Studiolo T h e o lo g ix eft fo p itu m incendium . Feriunt tu rre s,m o n -
tesq; fulm ina, quia linea perpendiculari rariffimè, transversâ paffim de-
la b u n tu r, ideo in cu rru n t in moles excelfiores. ln Lublincnfi Pala-
ti n a tu , an. 1701. Aprilis 4. m u ltù m frigenti à é ri, cadenti n ivi, perm i-
fti fuerant cxleftes ignés. A tra nubes noćbem pame deferens, a nno
1717. M artii 23. laroslaviam crebris fulm inibus,fragore ingenti terruit:
adeo calidum im b rem derailît, u t m an u ægrè fuftmeri potuerit. G e­
d a n i, an. 1718. M artii 16. cum nivibus, ventoq; valido, ig n eum telum
ceciderat, difrupta nube. Ibidem 2. A prilis, audita h o rren da tonitrua,
corufcationes frequentes fpećtatar. R egiones nonnullar exteræ ferc
n u n q u a m vim fulm inum ex p eriu n tu r, vel p ropter ve h em e n tiam frigo­
ris , quod poros terra; claudir, u t halitus copiosè n o n poffint afeendere:
Eсe vcl
 TR A C T A T U S Х П Т . SECTIO ТТ..
vel propter calorem magnum, eurnq; p crpctuum , qui exnalationcs ele-
vatas attenuate d i f l i p a t u t in nubes denfas abirc nequeant.

S E C T I O IL
De
M E T E O RIS: A Q V E I S .
J.Tk y T E T E O R A A Q U E A dcbent aquæ or igin em , refolvunturq; in
I у I idem elementum. Confiant enim vaporibus conftrićtis, & quafi
confolidatis à frigore. Producuntur vel in fecunda regione àéris,
& func N u b es, Pluviæ, Nives,Grandines : vel in infima regione,& funt
Pruinæ, Nebulae, Rorcs. N U B E S , eft halims feu vapor vi fuæ lc-
vitatis in mediam àéris regionem elevarus ibiq; denfiitus, ob nativum
fuum frigus recuperatum. P R U 1N A , clt materia ad nubcm fbr-
mandam idonea,concreta in infima regione,priùs quàm potuent in nu-
bem deniâri, vel in aquam folvi, vel calore diffipari. N EB U LA
differt à N u b e , ratione loci', nam Nubes eft in media regione, N ebu­
la in infima V diciturq; caligo f i eft d'enfa atq; opaca» R O S, eft va­
por fubtilis,parü a terra elcvatus proptér exiguum caloré folis,frigiditate
teinperatœ noćtis in aquam refolutus.Juvant etia ad rorcm efîùiendum
aftca noéturna, præcipuè luna vapores noćtu de terra educens, qui de-
inde terra incubantes, fiib initium erepufeuli, (olvuntur in aquas.
II. PL U V IA ,eft nubes in guttas aquæ refoluta,ex alto in terrain
decidens. Caufa materialis illius, nubes faćta ex vaporibus ad mediain
àéris regionem fublatis: formalis eauia, nubes eadem dilloluta. Plu-
viæ cæptæ tempore veris, an. і т і З . nec in æftate rem ittebant, unde
ingens eft orra exundario. Dhgoffus H iß . Pol.l. 4. Cromerus l. 5. Im-
bres per totam æftatem continui, an. 1210. aquarum multitudine ve­
hementer Poloniam afllixerunt, non fine fegetum hybernarum jaftura^
pagorum everfione. H erkurt H iff. Pol. I. 6. A fefto Palchæ ad au-
cuninum, an. 1i z ; . affiduus. imbrium defeenfus. inundatiuncm caufavit,
vernarum
 D e Metcoris aqueïx. 403

T crnarum f c g e t n m fe m in a tio n c m im p e d ie n s. M iechovita Chronic . /. 5*

Dlugoffus l. 6 . H a n c frequcntiam i m b r i u m , aut fim ilem N akislski in
A 4 iechovia> ad an. i 2 2 3.refert, f u b j u n g e n d o : pabulis d e f ic ie n tib u s ,m o r s
â n im a liu m o b t i g i t , h o m i n e s p kirim i p r x c ip u è agreftes abfum pti , v ali­
da fam es per triennium continu ata. I n g e n s aquarum c o p i a , а п п э
1J.53. fere in P o lo n ia tota ex perpetuis p l u v i is , ab A p r i l i, usq; ad 2 5 .
Ju lii d elap fis, c a m p i , agri, fylvæ n avigabiles f a â æ . Idem ibidem An.
1 2 7 0 à m en fis Iunii die 20. ad S e p t e m b r e m m e d iu m , n im b u s c o n t in u -
atus diu n o f t u q ; e-rat c au la in g e n tis eluviei. Stryikowski Л rival. I. S.
M irand a fucrat in tem p éries carli, an. 145 1. q u ia c on tin u is diebus q u in -
d e c i m , to tid e m q ; n o ć t ib u s , fine in term iffion e pluvia in g e n s decidcbat*
Dlugofpis l. 1 5-. In V a r m ia ,a n . 1 4 9 1 . circa diem S. L a u r e n c ii, tan-
tu s defluxit n i m b u s , qualis n u n q u a m eft o b f e r v a t u s , cataraćtis с n im
cæli, nu b ib u sq ; apertis d ilu vium redire videbatur. D e la b e b a n t u r de n u -
b ib u s a v e s , quales n e c antea in dićta t e r r a > feu etiam rc g tiis, & terris
v i e i l l i s , n ec poftea i p e â a t æ fuere. D u ra v it tem peftas iila vix per d im i-
d iu m q u ad ran tem h o r æ , quæ fi integra horà perfèverâfîet, terrain, h o ­
m i n e s , animalia cunćta abforbuilfet. Plaftw ig in F'itis Eptf. V'armienfi-
юп. Æ ftas anni 1 5 0 4 . ab Aprili ad S e p t e m b r e m in c lu fiv c, v ix n o n
•quotidie p luvioia. Adiechovita m Chronic . Polonia,'. E x u n d a tio n e s
m a x im æ in P o l o n i a , an. 1.534. cæteris terris per E u rop am totam arc-
feentibus. Fntfchius in Catalogo Prodigiorum , Funcciui m Chronologia,
Zycofłhenes і к Chronic* Prodig. а с Oftentorum. P luebat dicbus fiti-
gulis A u g u fti m e n f i s , an. 1 628. fecuta h an c ealam itatem f a m e s , & p c -
fiis. 7w ardow ski in TJla-dislao I I I n Polefiam , V o ih in ia à mcridic*
L itv a n ia à S e p t e n tr io n e , m a x im a s eifudit a q u a s , an. i 6 f i . dicbus v e r ­
nis. N a v i g i is t u n c du n taxat iter ad B o r y f th e n e m , per o ć t o g i n t a fere
milliaria G erm anica e r a ç arboru vertices, ( i n h o c fimulacro maris ) p o r -
t u m fecerant n a v ig a n tib u s. Ex M* S. S. M ajorem P o l o n i a m , an.
1 6 5 5 . Fcbruario m e n f e , n o ta b ililîim æ e lu v io n e s o c c u p avcran t. Krafu-
ski in Regina Polonia. Im in d a tio m a x i m a , an. 1 6 8 8 . m c n ic A p r. invafit *
M a j o r e m , M in o r e m P o l o n i a m , cæterasq; P rovin cias. D m tu r n æ
pluviæ , an. 1 7 1 ь in A u g u f t o , m e j l a r u m labores in ip e d iv e r a n t , niania
£ eс i p u lo s
 T R A C T A T U S ХѴП. S E C T I O I L

pulos fccerant computrefcere, in Majori Polonia.. Currenre anno

17 13. Majus, Iunius, Iulius, Auguftus multum erat nimbofus in T er­
ra Cracovienfi, & circa Crofnam &'c.. Proprer pluviarum frequen*
tiatn , fegetes vcmæ in Pruffia ad Septembris finem colligebantur, an ­
no 1716.
III. PLUV IÆ P R O D IG IO SÆ , monftrofe, vocantur illæ, qux
non ex loto iunt vapore humide in aquam reloluto, fed vel ex aqua
alicujus coloris, v. g. iànguinei, vel limul cum aqua décidant aliqua cor­
pora. PLUVIA SA N G U IN E A , ell aqua rubra inrerduin deci-
dens. Contingir natural)ter, quando vapores tninio, rubrica See. aut
ctiam (anguine tinćŁi elcvantur, in nubem concrelcunt, tandem relol-
vuntur. Et calor nimius poteft vaporem aqueum ita percoquere, ut a-
qua ex eo nata colore tingatur rubeo, vel quail fanguineo. Quod fi
languis verus ( id eft, tabs liquor rubicundus, qualis venis, arteriis, ali-
isq; partibus animalis continetur. ) décidât aliquando, prodigium eft,
лес naturalirer, verùm miraeulose produćtus,, ob fines Numini notos.
Pluvia ipeciem fanguinis referens- decidit in Polonia, an. 1010. Tylkow-
ski in Meteorol. Curiofa. Idem contigille in Boruffia, Thuanus H iß .
L 2.7. fcribit.. In Silefia,.an. 12/70. apud Michalovum pagum , & in­
ter Oderam ac Niflam fluvios, triduo- pluille languine dicebatur. Cro-
mcrus Rer. Pol. I. 5. Miechovita Chronic. I. 3. Bielski in Chrome. Polo-
mcij. Mortem Boleslai Pudici Regis proximo ргагсеіГегапг pluvia:
fanguinea: in diverfis locis copiosè defluentes. Scuygielski Ord. S. Be»
ned:fti in Tinecia. Ejusdem ccloris aqu.t cadenres dc nubibus vi-
fx , an. 1620.. in Polonia- Brachelius in H iß. f и tempons. Ante bel­
lum Chocimenfe cum Ofmano Turcarum Imperatore, an. 162.1. taćlat
cxlefti: tin ftu ra, fanguineoqj rubore arbores notabantur. Petricius in
H ijl Belli Chotimenfis. Prope Camenecum, in pago Podczjipalce,
an. 16 35?. terra profudit ( juxra vulgi opinioncm ) fanguinem, multosq;
terruit fpeftatores. Ex M . S. b. Cracoviar, an. 1680. imber colons
fangvinolenti fufus de nubibus. Berckenmeyern in Curtrfo Antiquar 10.
Eodem anno, menfc Majo,,vicina Urbi præfatæ loca, horti, prata, ar-
jîorum folia, indufia agricolarum, quafi cruoris guttis funt confpcrfa.
Haur
 De Meteoris aqueis*.
H aitr ïn iÆrario> Secretorum Оесопотіл. In prardio cxrra fluvium
ban pofito ad Iaroslaviam , an. ić8 z. Aprilis 9. fanguis decidifie ex àé-
n? putabatur.. Laćtc plait, quando nimii calorcs folis ex uberibus
pecuckjm extraûum lac euro nubiuin partibus permifcuerunt : aut va-
porcs eduftos ex terra alba fie pereoxerunt, ut laćlis eolorem indaant.
Fcrri pluvia fit, opinione Сabet, Schottin Sennerti, cùm vapores meral-
lici, vel. fiilphurei indurantur in àére. Lapides cadunt, dum copiofæ ter-
reftres, vifiofæ, elevaræ & jun&æ exhalationes calore magno adden-
fantur. A caufis naturalibus piuviæ diftæ, fimilesq; eis proveniunt; inter-
dum tarnen, ait Frcmondus Meteor ologicorum l. y. providentia DEI dis-
ponente, pro mmtiisj atq; minis calamitatum futurarum ponuntur. In
Infuła Mariarbnrgenfi y prope pagum Lichnowy w ielkie, dicebatur ceci-
difi'e pluvia coloris fiilphurei, an. 1718/ agris reliquifiè materiam fia»
vam , qua? pro genuin© fulphure, cum vaporibus â iole attra&o vulgo
habebamr. Aft dcpurari colando dtbuir, ad explorandam inflammabili-
tatem , percipiendum odorem fulphuris.
IV. PLUVJÆ A N IM A L IU M hæ objeftæ finit oculis. Te­
iles habeo viros fide digniflimos, imo & meos oculos, refert. Tylkow-
ski in Meteorol. Cur/ofa, quod (uprą pileum, galerum vocant, plurimae
minuræ ranæ federunt', cæio depluente æftatis tempore. Vidimus & vi-
peras decidentts, an. 1661. in Podlachia Polonia: Regni Provincia.Non
admittebant gcnerationem ranarum in nubihus, Cabeus, Falcpius ,Sca-
liger, propter hanc quoq; rationem, quia nunquam aut in te ü is , aut
in tabulatis, aut in aquis dcpluemes raia- apparent, fed tantùm in puł-
veribus inlperfis pluvia aqua, in fnrnnns caloribus. En tellis fiflituc
Vir Rcligiolus, fidei probatz.quod & fiipra terrain filtrant vifæ. In*
greffi quidam iter Kioviâ in Poloniam , an. 1690. retulerunt, quod nu*
bes imbrifera, fatis denfa, atra , loluta 111 aquas, lerpentes, ac viperas
in terram profudit. Z ahn in Dtfquißt. 3. Aóeteorofcoptta. A magnae
aućtoritatis viro fpećlatore faûa eit mihi relatio, quôd prope oppidum
Kopanica Palannatûs Pofnamienfis, copia magna pilciculorum nunquam
ibi repeiibilium fit delapla cumimbrc in agrum.Colligebantur illi à ru-
ricohs concurm mbus, coquebamur,,fimiebaniur cum guftu. Tradit
Ec c j
ąoS T'R A C T A T U S Х П І . S E C T I O II.

& JonTtonu^ large pifcibus pluifïe non procul R c g io in o n to in PrnflTä

ita ,u tv iæ quoq; &: prata impleta pilcibus fuerint, feq; ipfùm ex p ild -
bus illis com ed ifleu n à cam fais parentibus. O rigo ranarum, pifci-
u m , ferpentum decidcntium fi examinarur, oenfet SchottusS . in aè­
r e , & in nubibus с (Te halvrus rerum, feminaq; m ix to r u m , confequenrer
■polie in illis haiitibus, & fem inibus, -Ti conjungantur corn convenient!
materia, animalia conftitui, cum habcant in le virturcm formatricera
illorum. Ex aflertione K ir chert in Mundo Subter. Reinsert in Meteoro­
log. tunc poteft pkiere ranis, & pifcibus, quando vifcola exhalatio, 8c
fpermaticadićtorum animalium согриГсиІа fi mul cum v a p o r e a q u e o e x
ftagnis & paludibus elcvata, accedcnte calorefolis, varie commifcentur*
atq; ad illud perveniunt tcm peramcntura, ut ad formam viventis p ro­
ximo difponantur. B u m s & co n tu m a x adversùs tot Authores e f l e m ,
ait Fromondus in Meteorologicis, fi negarcm , in nubibus quandoq; ra-
nas generari. A fententiæ oppofitæ feóbtoribus adhibcrur m inim e fi-
des narrationibus; argumenta probantia polie nafei in humido calidoq;
àerc animalcula aliqua, refutantur. N o n p l u i m t ( inquiunt ) ranæ, fed
ira cito generanmr in ipfb pulvere terræ,ut pluifle videantur. Venti quo-
q; per juga m ontium fævientes, ranas, pifciculos, lapides fublevatos
per àérem déférant, unaq*. cum imbribus in terrain dejiciiint.
V. P L U V 1Æ, R E R U M V A R 1A R U M adjunguntur fupra enu-
meratis Prope Zamofciuru, an. 16S7. Aprilis 4. ex aére femen.
cauliu,atq; mino ris raphani cçôà\i.Tylkowski Phyf.Cirio.P.w. Arcis
Pofnamenüs teftum & area, dduper lparfa milii grana acceperat. O -
ftrogium viderat quondam femina braflïcæ capitatæ a b alto jać b . In
vicinia Monafterii Tinecenfis Ord. S. Bencdićti, an. 1701. grana milii
łapfa, collećta, coćla propter experientiam, inclufa epiftolis ad fpećta-
culum mi fia. N egatur, frumentum verum polie nafci in nubibus, itaq;
creditur alicubi abreptum turbine oecidilïe cum pluvia. N o n omnia, &с
Cabeo 5. J / i n M ete on s , quæ ex alto venere in terrain , genita funt in
nubibus, fed à vento impetuofiliimo afportata ad locaremotiora.
VI. G R A N D O , eft pluvia in àére conglaciata. Generatur in
m ed ia, &c іп й ц и àéns r e g io n e , cum h o c . diferimme ,q u à d in media
* produca
 De Mete оfis aqueisr 4°7
proclucatur ab ejus frigore, in intima ab ejns calore per anriperiftafim,
«juæ eft intcnfio unius contrarii, ad præfentiâ alterius.Magnitudinis non
poftrema caufa сit R e m g r o i n M eteoroleg. pugna ventorum rigidiorum,
quæ materiam grandinis, dum adhuc mollior eft, inter ie collidit va­
rié, ас in grandiorem molem compingit. Ad altiffimas nubes, grandi-
nes maximas refert le G rand in H iß . N a tu r a h , è quibtis defcendendo*
incrementum accipiunt. Fieri enim poteft, ut plurimum humoris occur-
rat in via, qui ipfis inhærendo, frigore præfenti correptus congelatur.
Opinionc aliorum, à terra remotiùs generata grando, elt minor ac ro­
tunda, quia cadens ex alto multum atteritur eontaćtu àéris: prope ter­
rain produfta major elt & angularis, propter rationem oppofitam. In
Polonia, an. 1481. decidit grando æquans magnitudinem cvi colum-
binij ex ejus percuflione paffim inventa cadavera leporum, & oninis
generis volucrum. N a k ie l.k i in JWiechovia. Circa Gedanum , gran­
do juglandi par attulit песет multis- feris anlêribus, an. 1 5 z i . E x H iß .
Prujfiœ. Grando ovis columbarû major, cum fragoribus vehementibus,.
horrendis fulminibus deJapfa perfregerat lignea tecta, an. tjoy. M ie -
tb o v ita Chronic. Pol. 1. 4. ln traft u toto, infra Czenltochoviam,
& Leloviam, an. 1545. fegetes, quæ falcem jam exfpeftabant, grandi-
ne columbini ovi molem attingente verberatæ interierunt. N a h e ls k i in
M ie c k o v ia . Decurrente an. 15 7 z. in circumferentia Urbis Toru-
neniîs grando librarum decem ( præter alia illata damna ) etiam homi*
nes plures privavit vitâ. Z erneke in H i ß . Т огип. N a иf r agis T a b u l ts. Pon-
derofæ grandines proftrârunt alites numerofas, an. 1574. Paprocki. In
Roxobnia, an. 1621. lulii 9. grandine æquali ovo gallmæ funt concus-
sæ fegetes, aves, & pecudes. E x M . S. S. Ingens procella emifit
grandinem inufitatæ magnitudinis, an. 2645. E x M . S. S. Circa-
Varfaviam , tanta grando, quantum tft ovum gallinaceum apparueraty
an. 1.668. Brt-wer in H iß o n c is N otabtlioribus. In Diftrićtu OpoczU
nenfi, «Sc Radomienfi, an 1669. lubi 22. concuflæ in /pica fruges, ar-
borum frondes, dc fcandulæ: maftata quadrupedia ас volatilia, fauciati;
homines grandine molis infoliræ. H a u r in zÆ ra n o Secret. Оесопот л.
Æftas. а п ш . 1 6 7 1, tcmpcftaubus & nmibis atrox, fatalis multis pecori-
bus»
4o8 T R A C T A T U S Х Г Т І . SECT! О Т7.
b us, Sc hominibus in grandine; пес vim mireris,, portentofam ejus ma-
gnitudinem très latos pedes ехсеіТііГе, fuere qui viderant atq; tradide-
ranr. Z a w a d zk i A rcane H iß . I. 6. Eodem a n n o , die 14. Augufti,
grando candidiifima, ovo gallinæ major, tećta concnlTcrat Sandomirix
E x M . S. S. In villa oppido J-nrofin vicina , an. 1677. grando x -
qualis ovis gallinamm colonis eripuit femmationem hybernam , & ver-
nam maturefceiuem expretTiq; eft penicillo rudi in pariere Templi Pa*
rochialis. In Bcłzenfi Palatinatu, an. ićSz. circa lulii fincm deci-
dit grando par anferino o v o , figura perfećtc referens tcftudinem exer-
to capire, pedibus, caudà in latus projećta. Tylkowski Phyf.Curi. P. 10.
Q uod imagines mira: animalium, aliarumq; rcrum appareant in grati-
dine, partim ad vim Divinam admonentem Authores referunt, partim
imaginationi infpicientium adfcribunt. In Terra Premisliensi, grando
intulit п есет aniimlibus, an. 1685. Iulii 30: in Terra Lcopolienii pro-
pc Grodek, grando quædam humani capitis quantitate dicebatur arquâs-
se. In Volhiniæ pagis M fłyfzyn Sc O z d o w , attigerat molem duo-
rum pugnorum : in Ceperow villa, hominibus vulnera, peconbus п есет
attulcrar. T erra Sanocenfis diebus aliquot cooperta grandine ma­
jore manfit. Pofiianiæ, an. 1705. Augufti 31. die, eaq; calidiffima,
globi conftri&æ frigore pluvise, ova columbæ fuperabant. Ad rus
M ila tjn Roxolaniæ, aliquot centena anatum fylveftrium funt intercm-
p ta , proftratæ oves im campis. Circa Premisliam , an. 170S. Apri­
lis 25. grando juglandis mole devoluta de nubibus: circa Cremenecuin
in Volhinia, Iunii 5. amplitudine ovi ankrini nudavit multis frondibus
arbores. Vehemens ventus, an. 17 10. lulii 13. attulit agris Bozen-
cinenfibus in Palatinatu Sandoniirienfi gradinem manui in pugnum
compreilie parem, Copriunicæ botro mediocri v ini, pago Skrz.yparz.o-
wice extenio pollici, Graboveco, W o læ , Ofova:, fragmenta longa Sc
сгдіГа glaciei. Tempeftate fedata, obtigit ferina opima rufticis, in lepo-
rib u s, anatibus, c.rterisq; alitibus interfećtis. Grando formam lunre
nafcentis exhibuille ferebatur, an. 1711. menfe Majo, in Podolia: in
Majori Polonia, fequenri anno, glaciei frufta prolapfa non procul à Co-
fteno &c. In campis pagi Raykowy Capitaneatus Mevenlis Геи Gne-
venfis,
 D e M cteoris щиеіг*

v e n fis , fèxagenæ $6. anferum , grandinosâ procellâ cdncufïar. T er­

ra L c o p o lie n fîs , an. 1716. J a n ii 1 palïa eft ‘g ra n d m e m profternetrtem
fegetes, atq; volucres. In oppido lV/fnia> с fcandulis tećła elaborate fu n t
conçulïa. E o d c m a n n o , mcnfc J u i i o , in circum fcrcntia U rb is L e o p o li-
c n fis, diebus tribus d u ra v e ra t, eratq; p lu rim a par o v o anferis. Op­
p id u m S łu żew o verfus, in C u ja v ia , ail, 17 17. noćfce Icq u ente T r a n s fi-
gurationis D o m in i diem , c o o p é r a it cam pos grando (oliio major. Iuxta
From undi Meteorologica> raro noćfcurno te m p o re cadit, nee nifi p oll ca-
lores m agnos progenita. N o n m in o r juglande apparuit p ropc C z e n -
f t o c h o v i a , a n . i 7 i 8 . J u n i i 2 j : p o m a vaftitate x q u a b a t trans Lco p o lim ,d ic
30. Julii. A n. 1 7 2 0 . menfe Aprili, horâ décima vcfpertinâ,non p r o ­
cul à villa Skape Palat. S andom . grandinabat. Poft diem 8. J u n i i , circa
m ed iam noćfcem, Joiephoviæ ad V if tu l a m , idem m e te o ru m m olem o-
v o ru m anferis, & gallinæ ferendo tegulas fregerat. D ie J u n ii 9. Baltoviæ,
g ra n d o ejufdem m agnitudinis volucres trucidavit: in villa Ł a w y Palat.
C racovi. digitos transverfos q u a tu o r, in vicinia oppidi B rnoz.6w R o x o -
laniæ æquavit p y ra .C ze rm in i in Palat. Sandomirienfï cum fo rm a agnel-
l i , b o t r i , capitis b o v is , ас afîni &c. dećidilTe eft vifa: ultra U lanów in
villis, &c in Uchanie o p p id o , m ole p u g n o ru m d u o ru m confraftæ fean-
d u læ ; junćtus currui e q u u s perem ptus in vicinia : prope Z a m o fc iu m ,
h o m in u m par i n t e r e m p t u m , a rb o ru m frondes refeôtæ: verveces exani-
m a ti in campis Prufliæ: in locis plurimis proftratæ fegetes. Ferebat r u ­
m o r cecidillè 6c fragm ina glaciei, grandinofas mafias h u m a n a capita a-
dæquantes.
VII. N I X , eft nubis ftillicidium congelatum in àére, & in floc-
Cos fo rm a tu m . V e l, eft concretio vaporis refoluti in aqiiam m inutiflï-
m a m , q u i vapor an teq u a m fo rm e tu r in guttas, dum adhuc h a b e t m u l ­
tu m admifti a é ris, & ali quid exhalationis ficcæ, fuperveniente frigore
c o a g u la tu r, ac copulatis invicem particulis p lu r i b u s , in floccos abit. lu
fecunda àéris regione ( quæ frigidifïïma e ft, fedesq; n u b iu m ) gcncra-
t u r , figuram fexangularem ex obfcrvationcF rom ondi 6c aliorum caden-
d o deferens. Stellata Kirchero in u4 rte A la g n a Lucis U m b ra, à fpi-
ritu calido intra floccos c o n c e n tr a to , q u i d u m undiq*, frigidis c o rp u -
F ff feulis
 T R A C T A T V S XFII. S E C T I O II.

fculis circum datur,mens corpus nitetr terebrando,in radiosä efformat fi-

gurarn. Nivis hequentia hyberno tempore prodtft, quia tegendo ter-
ram à Irigore défendit nimio, & ne halitus calidiores evolent furfum
facif, deniq; propter fal nitrofum , hrcunditatem promovet fegetum. Æ-
ftate quamvis gencretur, vim caJoris in lapin non fuftinet uti grando,
qux folidins eft com'pafta, Poft coortum frigus intenfum, anno
1353. in vigilia Pentecoftes, nix ad duos cubitos alta terrain operuit,ad
diem fextum duravit, cum magna frugum uberrate. M iech o vita Chro­
nic. Vol. I. 6 . Dlugojfus /. 9. H er burt l . 10.B ielski in Chranicis. Cir­
ca an. 1440. ante Decembris medium, delapfa nix manfit ad 15. Apri­
lis. N a k ie lsk i in M iechovia. ln Pruffia an. 1443. Maji 1. pondéra
nivium tefta vix ferre poterant, nonnulla fubfrdebant, gravatæ arbores
frangebantur. Curicken in Defcript Gedani. Hycmis, atq; nivium
aufteritatc nimia pabulationes animalibus fylveftribus funt fublatar, ple-
riq; viel apud Podoliæ oram dcpreßi onere, an. 1453. Dlugojfus H iß .
T o i. I. 13. Copiofa nix venit, an, 1569. in Majo, jaeuit triduo, nivem
fecuta fterilitas, fterilitatem fames, famem peftilentia. E x M . S. S.
Decidentem nivem, an. 1570. Maji 17. comitatum eft frigus, trium
dierum fpatio. Hennenberger in C hrom as Prujjiœ. Gedanenfes cam-
pos altiffima nix contexit, ah. 1577. die 3. Maji. C u ric ke n m D efcript.
ej 'fdem Urbis. Nuradinus Sultanus quadraginta millia Scytharuni
ducens venit ad Leopolim, an. 1675. Tune vila nova in arftate prodi-
gia, quibus barbaros primus oppugnavit æther, cùm camporum vafta
menfe Sextili nivibus operiret. Nec arva tantum intempeftiva hyemc
canuere, fed grandine quoq; conculïa, qua: infefti hoftibus caeli argu­
mentum fuit, aère tum alibi, tum Leopoli fereno.Z a łu sk i E ptß. H iß o -
rico - F am il. Tom o 1. In Litvania Breft.x, an. 1691. Maji 6 . & 7.
in Minori Polonia circa Cracoviam, 8. ejusdem menfis, nives apparuc-
runt. Cracovienfes campi iisdem te£ti, an. 1-692. Maji 8. & duobus di-
ebus fuccedentibus. Eodem anno Junii 5. ab hora décima matutina, ad
quartam poineridianam vifa hyemis facies circa Gedanum. Leopo-
li, an. 1693. Maji S. nives talos attigeranr. Coneci an. 1 6 9 4 . Junii
1 0 * metum mcullerant, ne horti & fegetes inficcrentur. Trope B ia -
ła m
 D e Jlîetevris nquels.

ła m in L itvania, an. 1696. Iunii 2. in M in o ri Polonia ad N o v o t a r g u m ,

an. 1705. M aji 27. nivalis tem p ed as àérem infrigidaverat. Podolia hy-
b e rn o te m p o re p rofunditatcm nivium fere tricubitali perrica m e n /à eft.
L e o p o li, an. 170S. Maji 18. terra eft operta nive, quæ d ne m o ra reiolu-
ta i n aquas. G c d a n i, an. 1715. prim is diebus I u n ii , n in g e b a t ali-
q u o t i e s , rigente à ère. M o n te s C arp atio s rexerant nives c o p io ü *
an. 1718. Iulio menfe. Pxædii S w iecim cam pi confperd n iv e , an.
17 19. Maji 8. in Palat. Pomeraniæ. In O & o b r i , inter S o k alu m & Cra*
fnoftaviam , nix talis altior, in Palatinatu C ra co v ie n d & San d o m irien d ,
die S.ejusdem m e n d s , perm ifta pluviæ. H æ fu n t nives infolitæ,nam
fex m e n d b u s integris, M ajo , I a n io, Iu lio , A u g u f to , S e p tc m b ri, Sc O -
A -obri, re m o tæ à nobis p ro p te r calo.res, aut æftum. In partibus tarnen
C a r p a to m o n ti p ro x im io r ib u s , etiam S e p te m b e r m e d iu s , O ć lo b e r to­
tus fæcundus eft nivium . In C urlandia nives c re b e rrim æ , judas
ftaturæ viri altitudinem n o n raro ex cedentes, Sc n o n n id m o râ longifll-
xna liq u e fc en tes, regione to ta o b eluviones tunc per dies a liq u o t in via.
LentiLius in Curlandiœ Aiem orabilibasAn aliis Provinciis nives ordinariè
a flu rg u n t ad fpith am am , vel dim idiam u ln a m , extraordinariè ad u ln a m
i n t e g r a m , im o ulnas d u a s, & amplius. C ongeftæ ventis circum vallant
ædificia, e x h ib e n t colles v ia to rib u s, eosq; n o n fuperandos, n e q ;cito fol-
v e n d o s calcribus. In Ruffia A lb a , Ôc U k r a i n a , agreftes fufFulti
o b lo n g o b a c u lo , ioleis ligneis ( Ły%e dićŁis ) d u o s , aut tres cubitos
longis, utriq; pedi fubiigatis fe ru n m r celerrimè per nives congelatas, fe ­
ras in iylvis in f e q u u n m r , c a p iu n t, lanceis, plum beis globis trajiciunr.
N u llu s p roventus nobis ex co p io d s nivibiis:in regionibus cxteris q u a n -
tus e ft, dcfcripdt Schottus S. jf . in A n a to m ia Phyfico- H ydrojłatica. I11
.Sicilia, n o n aliis nives colligere, confervàre* ac vendere pcrm ittitur.,
q u à m U r b iu m M a g irtra tib u s.V c n d u n tu r ad aquas refrigerandas in æfta-
t e . dngulæ libræ u n o , au t altero crucigero, aut c a riù s,p ro u t eft caruna
copia, vel inopia, diftannaq; loci ab u r b i b u s , quibus im p o rta n tu r. H y e-
niali tem po re d m ons quifpiam thefauro nivium d i ta tu r , cotifeftim d u -
c e n ti , trecentive ruftici c o n d u c u n tu t à d o m in o m o n tis , ad faciendos
g l o b e s , & in cavernara devolvendos. In M elita In fu ła , q uia n u n q u a m
F ffz nives
 T R A C T A T U S X V I I . S E C T I O II.

nives è cælо lapfæ comparent,æftatis qualibet die advenit navis ex lirtorc

Sicilitano nivibus onerata > vela deponit circa ortunv felis, libras duas
nivis, Regalis Hifpanici y an с Inin Romani pretio diftrahir. De ufa m e ­
dico ni-vis- к BarthoiinoT ra ć b tu s edims leeicur.
о
Ѵ 1ІІ-. MEL,, ell luccns roris cæleftis Galenoy aliis norum fudor,
& quaft gumnrti, quod apes colligunu Succus in nonnullis floribus per-
colacus ac præ param s, Honorato Fabri in TraBatu de Plantis, qui с um
Gxundety ab api-bus- eollećkus infertur cellulis* Nec ftatim initio mci
perfcćłum eft, quia dein de fîS alveari coquitur calore, & quafi halitu
tepido, qùapropter mutatio coloris,, faporis, & oderis.. Ulteriùs idem
Celebris Author nés..u mcl elle humorem rolcidum è cælo dccidentem,
herbis & flofeulis adhærentem, matutinæ auræ denfatum frigore, nam
omnes flores indifferenter mel iilud concretum exhibèrent ac continc-
re n t, & lie nullus dclećfcus. floru habendus eilet ab apibus, quod répu­
gnât experiential non enim eft flos melleus omnis» Apibus к Gas-
sehdo w M eteorit, к le Grand in H ijł. Natur*, vis attribuitur, ea, q u *
fuxerunt ex floribus in mel vertendi, mutata qualitate,, faporem novum
impertiendi. Videmus ( inquit polterior ) in animalium uberibus, quod
ex alimento lupereft,:in lac mutari. Quid ni etiam quod in ftomachum
apes transmittunr, parte una nutrimenro deftinata, reliquum debitis or-
ganis in mel convertant,, ac deponant? Apud fentientes oppofitum, eft
obfervatum y apes ore mella со Ui ge re* fed 1101т in ventrem demittere,
crura & coxas onerare,. n o a vifeera. O ptim um cenfetur flavum ,
edore & fapore jueündo, purum , fincerum, pellucens tam fibi inhae-
rens,. ut contmuitarem , quafi lineà longiflima* non. intercifim fervet, Ct
attollatur. Et album mel fi notis fuprai enumeratis non deftituitur, fla-
vo non eft deterius. PrctftantilTimum Schr'èdero> Medico mcl virgineum
dićtum-, quod novellæ apes, conßemnt,. colore ex flavo albicans. Q uan­
ta fit apud nos copia mellis» Scriptorum probant aućloritates. Po­
lonia abundat m elle, & cera infini ta.. Boterus in Politia Regia. Mel-
lis, & ceræ non alibi copia major, quàm in Polonia,Fournier in Geogra­
phica Orbis N otitia. Melle abundat & lacie Polonia. A nglus de
Frofirietat. Rerum.. Mirum cur totus Polonix traćhis adeo abun-
 De Л /ctécris aqueis.
dar apibus, ut mcllis & ceræ nufquam fie copia major. Cornelius л J u -
dœis in Germania. Podolia rota ica mellc redolens, ut non iaris illi lo*
eus fit, ubi déferai mella. сÆneas Sylvius in Epit. Europ л , A ldrovan-
dus in InftSlis. Apud Podoiios permagna apum , 6c mellis oprimi
copia ex dićbunno, & aliis bene olentibus herbis ac floribus colledi.
Cromerus Polonia l. f. Ruffia Alba feu Ruthenia mel Sc ceram af-
fatim gignit. Gemma Frißus in Cofmographia. Excellentiffimum.
nici in Ruffia nafeitur, nam ibi æftivi dies funt longiores, & folares ra­
dii licet obliqui, nihilo minus ad percoquendum valent: fk aliquam lau-
dem tribuere debemus qualitati herbarum , illarum regionum. Trim ar-
chins in Météo-sis* Scio quendam amplas in Ruffia ditienes poflr-
dentem à fubditis decimæ annuæ acecpiiïe mellis cados mille, cadus au­
tem venit lape decem aureis nummis.. Opaleński m Dtfenfa Polonia.
Cera ex Ruffia & Mofchovia in univerfam ferçEuropam defertur.jte«-
ßonus m H iß. Infetïorum. Narrat 'Jovius hiftoriam lepidam de
quodam Ruflo, qui mel de cavata arbore exempturus, illapfus eft ei-
dem, tandem ab urfo extraflus.. Sxpius in R uffia, &c Litvania re-
periuntur vetuftæ favorum malTæ arboribus conditæ, defertæ ab apibus,
quæ nonnifi tunc inveniuntur, dum arbor luftratur de/induftria, vel fuc-
ciditur, aut annofà prolabitur. In Volhinia, mellis & ceræ minis
eft provenais. Gotofreàus in jirchontologa Cofmica: Litvania, r a d ­
ie usq; ad miraculum abnndat. Bucelmus m Orbis Dtfcriptione’.- Syl-
veftres apes multum mellis ас ceræ in Litvaniæ fylvis confidant* M e r ­
cator m A tla n te Лііпоге ^ R jthaj mtrus m OrbisTerrar.Situ,. N us-
quam gentium plus mellis eruitur, quàm in Samogitia. Candidum eft,
fk faporis exquifitiffimi. Brietius S. ‘ÿ r in Parallelir Geographic, Cluve-
rius m Geograph.. Aicr сat or in yltlante Minore. Mcl nullibi m i­
nus ceræ habere dieitur, quàm in Samogitia, nusquam melius nobili-
usve. Liber Baro ab Herberßein in Commentar. Rer. JMoÇchoviticarum.
ln arborum cavitatibus paffim mcl reperitnr in Samogitia, ejus cando-
ris, puritatis, faporis, ut omni melli, quod in his regionibus invenitur,
merito jure præferatur.Micoloßus in Hercule Siculo. Laudatiffimum
habetur mcl in Samogitia, feu quod flores fint meliores, perflato à Se-
Fffj ptentrionali
 T R s lC T J T U S Я Г И . SECTI O II.
«tentrionali vcnto a c re , feu quo d ibi apes robuftiores v iv an t, Sc mel
.cTiligenriiis élaborent. J‘ onßonus in H iß o r a N a tnra li de In feci is, М о н -
fet'.ts inTkeatro InfeSorum . In C u rla n d ia inlîgnis copia îhellis, q u o d
aliquando iu arboribus cavis reperitur. Lsntdius in Curlandiл M em ora-
bilibus. Pruffiæ quoq; mcllis & ccræ copiam adlcribit M ercator in
Л t!ante M in o re, Cornelius a J iid x is in Opare fupra citato. Ex Pro-
vinciis m uhis Polonia:, ni aille cereæ navibus in Galliam , Belgium, H i-
fpaniam deportautur. 'Lafficius Mel atq; cera q u a n tu m vedtigal
Pôloniæ inférât, videre Licet in K lockù l. г. ds tÆ rario. D-fcripti-
oni Mulfi P olonici, quia non obventurus eft locus c o m m o d io r , melli
earn adjungo. M U L S U M lfidoro e r Varroni, A Q U A M U L S A
F lin to , H Y D R O M E L I aliis, nobis M io d p - t j , e û p o tu s præftans, m a ­
xim e idoneus hom inibus has regiones inco len tib u s, iu q u ibus mcllis
optim i copia fum m a. Et quid quæfo aliud mulfum eft? qu'am vinum ar­
te confećtum ; quid n e ć b r potus D co ru m à Poétis cclebratusî q u à m
mulfa ex àéria materia ducens originem. Nobiliffimus potus in frigidis
& humidis m o rb o ru m vitiis, nec n o n in pećtoris in tem p eraturis, fimi-
liter in m orbis nervorum frigidis, apoplexia, paralyfi, epileplîa, fpafino,
ira tarnen u t m edicam entorum leg«, jejim o ftom acho modice degufte-
t u r , nec ad fatietatem bibatur. Placotomus M edic. D otier de N a tu ra
Cercvifia-'um, A-ïu/fa. M edo ad tullim hum idam c o n f c r t, pe-
ftu s muudificat à fanie & hum ore grolfo, non perm ittit lapidera genc-
rari, lavat & abttergit vifcera, m undar ventrem à fæcibus, bibitur ( a-
q-uosè & tenuiter coätus ) loco vini, in ægritudinibus nervorum , ôc do-
loribus jimćturarum . Verùm adolescentibus, cholericis, fervido h u m o ­
re laborantibus, ftrićfcas venas habentibus addit dolorem & fitim, ideo
illis non exhibeatur. M .efve M edic. Doctor citatus a M iechovna tn Con~
fervatione Valetudim s. C ù m Provincial Septentrionales, Polonia,
L itvania,R ulîia,M ofchovia,à natura vino donatæ non (mt,ejus loco col-
l i ta illis mellis quantitas incredibilis, ex q io hi populi conficiunt po-
tiuiiem delicatam & fanam. Belli Politic.D iffen a t.T o m .i. M axim as
com m oditates percipiunt Ruffi ex melle copiofo, mulfumq; conficiunt,
q u o d n o b i h w e ді.іиі cedit ^eucrolillimis vmis. H ormus in H iß . N a tu r.
 De M et сeris aąueif.

О* Cïvili. Mci apud nos m Germania multum fubftantiar mediae

habet, parum (pirimofe, hinc debiles potus ex melle fiu n t, cum contra
Hydromeli Polonicum , præfertim Litvanicum in forritudine nulli vino
cedar. Beccherus in Phjfica Subterranean Mulfi feu Wedonis perfe-
ćta ccćtio mirabiliter exploratur, fî ferrum candens profunde ei immi-
feris ôc dctinucris aliquantùm , ncq; extinüum extraxeris, quod non
fatis с с й о extinguitnr. 7ylkow ski in Fhyf. Curio. de Meteoris. Solcc
condiri mulfum Varfaviæ iiicco с cerahs, rubive malis exprefTo, aut a-
rom atibus, & pro ratione condimentorum, KerHrangi> A 4 ahn ici 6 t
T rom ici nomen acccpit. Crom:rm Polonia, l. i. Optimus Medo para-
tur in Lrtvania , eftq; duplex, fpiilus & tennis: Danicus & Lubecenfis
palm am illi libenter deftrt. M etbemius deCerevifiis>Cr Pot bus. Excellen-
tiflimu mulsirin Liivania.potiflimö Caunæ coquitur.Froehchius in Bibli-
ctheca Peregrinanttum. j 4drianns Rcmanus in Parvo 7 heatro ѴгЬіитп.
Laudatiffiir us Medo Caunenfis per toram fere Europam dcvchitur.j^Tr-
ßonus in h i ß . N a w a l i de lnjeitis* Popfing in Orbe II lu f f rat д. In
Curlandia mulfum ccquitur dupliciter, alterum pelluciditatc grariffima
Hifpanico vino nihil cedens, in ebriamen efficax & dulce, alterum co­
lore ccrcvifiam amulans. Lentihus in Curl an di<* ЛіетпогиЫіЖш. О*
ptimum mullum Podolicum, Rtiflicum , Sc Volbinenic, præcipuc in
oppido Łokacze, coloris viridis. Interdura tam nobile, ram dcfæcatum
datur, ut à peritiffimis dignolcatur difticilc ab Нипцагісо vino, illud
colore, o d o re , (apore rekrens. Paratur à nonnuliis ex codera mulfo
potus, vino Petri Simonis, nobis Pet erсуme nt vocato proximus. C on-
fe&us potus ex melle, aqua, öc luptilo, idemq; an matibus conditus,
in domibus prarfertim Satraparum ad centum & plures annos aflervatus
vinum Malvaticum fuperare videtixr.Blaeu in słtlante N ovo.■ Litva-
міа Vitoldi Prwcipis tcmporibus eomlitum muKum afllrvabat. Opalen-
ski in Defenfa Polonia. Aqua mulfa, inquit PIini a s, lonça vetufla-
te trar.lk in vinum. Vcrum id elle didici m Licvania, ubi hydromeli
ante centum annos conditum fortiffimum evaferat, & ufui ineptum..
Cnapius S. J . W Thefauro fub verbo M ic d pity. In aula Celftfs. Du>
cum RadiviUorum> muliura ultra centum annos (crvabatuc. D e Linda
ut
 T R A C T A T u S Х П І . S E C T I O IlT.

in Defcript. Orbis, ex Tbefauri Politici l. 5. In Romana pago lllu ß rif.

Demus Sapie!ari£> idem potas duratle fkculo inregro tradebatur, qui
civ:lis belli ardonbus eft exliccatus. In alioruin Pm cer u rn , & Nobili-
um cellariis, 11011 unam decadem annorum lupcrat m ulfum, fed talc
nonnifi medicamcnti loсо propinatur affećfcis morbo, quantumq; cupæ
vafhlïimæ demicur, tantum aflfundimr rccentis mullî. Reperiri dici-
tur in Podolia ad Tyram fluvium, confiniaq; Moldaviæ, vulgo Vala-
chiæ, mel infamans, quod Hydromeli dum conftituit, hauftum largi-
ùs de ftatione mentis dejicit homines, ad tempus longius. Taie, vel
iimile Plinms H iß .N a tu rn lisl.i i.inlanum vocat,ab infania,quam gignit,
arbitraturq-, vitium contrahi flore rhododendri э quo featent fvlvæ. A-
pud eundem a u th o re m , m e l in monte Carina Cretæ natum à mufeis
nufquam attingitur: in Palatinatu noftro Ravend, e x certo melle confe*
jjfcum mulfum delibantibus mulcis .eft letale.

S E C T I O III.
T>e
_ M E T E O R IS A E R E IS.
1 ."% # " E T E O R A AERE A funt, quorum materia à é r, vcl àéri fimilts.
( у ! E x eorum numéro V E N T U S , eft meteorum difficillimum co-
g n itu , de quo D . jiugujłirtus aie: quia ventus f a t , fen t is, qua
с aus л ß e t , vel de quo thefauro erutus, nefa s. Pervulgata antiquorum
quorundä opinio e r a t , ventum elfe folum 'aéris motum , fed alii vento-
rum effe&us, alii aeris enumerantur. Exhalatio calida & ficca eft ma­
teria ventorum slnßoteli Sc Peripateticis: exhalatio perniifta vaporibus,
Commbncenfibus: non fola exhalatio, nec folus kér, nee vapor folus
Schotte , fed omnia tria, aliquando folitariè fumpta, aliquando inter Гс
jviifta. Nec obftat, quod aliquando venti fint frigidi, quia etiam hali-
tus h om inum , quamvis ex calore pulmonum procedat, tarnen dum
conftnćto ore cxtenuatur, aiiquid frigoris fecum defert. Primaria
caula
 D e MeteorU aéreis. 4*7
caitfa ventorum nonirallis recentioribus, eft compreflîo, atq; expanfio
àéris &Г exitide refultans ejus inæqualis graviras atq;prefïïo, Materiam &c
fornirem fubminiftrant exhalationes, direćlioncm efficiunt fortuiti con-
curfus n u b iu m , montium, anguftiarum occurfus, folis &c lunæ pofitio.
Idem (entire videmr de Ulloa S. J . i n Philofoph. Naturally dani v e n ram
q u a n d o q ;m a x im e non ferocem reducit ad àérem feu atmolphæram,ex
ali quo vicino latcre oblique agitaram, propter magis (urgentem exha-
lationum, atq; vaporum copiam, in vicina aliqua regione. Ad e x ­
tre m u m , probabile cft Rein^er S. J . in Meteorolog. ventum in fola aé-
ris commotione fepe confiftere, nam in quibusdam locis datur ventus
continuus, fine continua cxhalatioimm copia; flabellum auram impel-
lens efficit ventum , in camino, pofito igne, fentimr ventus ad januam.
P R O C E L L A , eft repentinus quidam flatus deorfum de nubibus reftà
exeuflus, qui fubito oritur , & cit.o definit, T Y P H O N feu T u rb o ,
eft Proccllæ aftinis flatus, fed multo vehem entior, ruens m otu circu-
lari feu fpirali, arbores, malos navium frangeas, Solct illms fimilitudo
confpici in ordinario v e n to , qui in angûftiis. locorum dum impingic 111
latera, atq; hinc & inde repellicur, concipit morum circularem, qui pul-
veres, palpas, arenas agit in gyrum.
IL V E N T I IN S O L E N T E S in Provînciis noftris, eorumq; ef-
fećtus mirabjlęs exponuntur. Fortiflïma & inquiéta ventorum vis,
an. u 20. ædificia lignea multa evertit & difrupir. Dlugoffks H ijï, Pol.
/. 4. Venti horribiles univerfum ferc R e g n u m , an vexa-
verant, concuflerant, profternendo dom os, evellendo arbores. Miecho-
vita Chrome. Pol. L 4. Dlugoffus L 9. Ingens commotio àéris, an.
1480. in. Polonia. Nakielski in M iechovia. Urbs Gedanenfis terri-
bilem tempeftatem experta, an, 1497. Violentia venti, in quodam Prus­
s ia loco,turrim ligneam grandem, campanas quinque ferentem,unamq;
inter Ulas centenaria pondéra fexdecim continentem rapuerat, non fra-
■ćfcam ad viginti quinque paflus promoverat, quæ tandem in ftationc
n o v a , in frufta cil comminuta. Curicken in Defcrtft. Gedani. Id conti-
gifle 111 Zulava Gedanenfi dićla Klein Werder narrat Schutz, in H iß .
Rer. Prujficarum. Ad annum 1494» Chronica Pruffornm imprclla Gcrma-
Ggg mcc
4.18 T R J C T A T V S X n r . S E C T I O HL
nice hoc idem rcferunt. T yphon irruifledebuerar, qui inter Sinas Л
Japoniam aliquando tantus ett, ut grandes naves in altum elatas con-
fringat, с terra evulfas arbores, faxa mota ingentia aliorfuvn dtvehat.
Sub Sigismunde 1. Leopoli, menfe J u lio , orca temped as tanta, cum
fulgure, tonitrUyingenti cæli fragore, ut cælum &: terra ruere vidcretur;
pars Urbis maxima disjcćtis & eonfraćtis tećlis lit deform ata. Fapovius
w Fragmenta Pol. Hittori*. Gedani, an. 1509. miro turbine tri-
ginta ieptem curres lunt everfe. Bueehnus in Calendar;0 Hißorico. M a­
x im a vis ventorum exorta, an. 1550. Novembr. 10. in tota Polonia,
Litvania, Prullła* Livonia, vaftiffimas quercus & pinus, non paueas
turres-proflraverar.. Pojfelius w H is}. Polono - Prujfica M . S. S. Ven­
ais ira defam it^aru 1559. in Zulava Gedanenfi, ut currus oneratos c*
verteret fimul cum equis, deturbaretq; in præcipitia. E x H i t t . Prujfa.
Lvertiffe arbores validas, disjecifle tecta impetus, venti, an. 1580. nota-
tu r к PoJftUo firpra citato. In PrulKa, an. 1589. menfc Majo, ven­
ais fæminam ra p ta m , longius per àérem latam, incolumem depofuerat.
Hennenhrgcr m Ckronic.Pruffi<e In Mafovia,an. 1630. turbo rećhitn
grande ex do т о quad am abftulit, & tandem p o d milliaria Polonica
quatuor jacere fecit. 7 ylkowski Pbyf. Curio. P. 3. de M e t e o r i s Co*
rus fubiro coorrus an. 1672. Nonis Iulii, de faftigio Turris Prætorii
Leopolicnfis, pro apluftri impofitum lconem rotabilcm, frafto pinna-
c ulo, unà cum infignibus Civicatis per eum geftatis deturbaverat, non
fine portento. Oblella enim a Turcis Urbs codem anno, in Septembre
Z im o ro w icz.in Lropoh obfeffa к Turas. In oppido Wielopol T ra-
ćtûs Subir.ontani, validus ventus campanile ligncum æramcntis ionoris
quatuor oneratum ad locum remotiorem transtulit fine damno. In
Litvania, an. 1675-. Augnfti 13. tantus prodiit turbo, ut pagum unum
integrum contrivcrit, legeres evullerit, hominem falcem ad defecanda
prata fcrentem in alrum extuleiit,& nonnifi poft quatuor millianaGer-
manica incolumem tandem depofiicr.it. H æc accepimus ab his , qui o-
mnia flint contemplaci , neq, ipti procul à loco abfuimus. 7ylkow ski
PhyfrCu -. P. 3. de A'leteoris. Ad pagum üßecz.no Palatinaiûs Po-
£namenfis, an. 1702. potenriffimus flatus pineä lylvam mvalit cum ftra-
ge
 D e M e tto n s a èreh.

ge ter mîllc arborum partim everfarum, partim confraĆtarum. Eodem

anno, in fundo Epifcopatiis Pofnanienfis, arbores fubrutæ miJIiaris dimi-
dii fpatium occupaverant. Circa S czep a n o w , с undo Bochniaro,
idem racteorum arbores innumcras, proceras, crafias contorferat, fire-
g erat, eradicaverat, extendens іш р е ш т in pineto,fere ad miiliaria duo
Germanica. Prope C rofn am , carpentum cum fex e q u is , viribus
venti eft arrcptum. Cum vehem enti impetu irruit ventus in U rbem
C racovicnfem , an. 1705. Decem br. 9. horâ fccundâ poft noćtem m c-
diam,plancq; incolas omnes fom no excullo fecit attonitos atq; tremen-
.tes. Sum mitas turris in Arce pofitæ prolapfa eft cum horologio in Ca-
thedralis Tem pli fornicem, eumq; magna parte concuffit. Ædes D . Pe­
tro Apoftolo dcdicatæ laminis æneis tegebantur, ex his nonnullæ funt
convolutæ, aliæ dilaceratæ.Faftigium turris ftru<5fcæ ad T em plum Sanćto-
rum O m n ium , ruinam paffum cum horologio. Curiæ turris inclinata a-
quilam coronatam d em iû t, fortiter folo allidendam. T ecta lapideis dc-
traćta plurima, excu/Iæ feneftrar, labefaftatæ pergulæ. N o n minorem
violentiam fenferat circumferentia ejufdem Urbis complećtens Caiimi-
x ia m , Stradomiam, Clepardiam , in qua turricula una S. JFloriani ceci-
derat, deflexa altera. In Terra Cracovienfi tota, domicilia, horrea, ino*
lendina, (tabula funt vaftata. Leopoli-s, motis pulveribus & arenis de ad-
jacentibus montibus, eft infcćła: Luceoria tećtis 11011 paucis Ipoliaua:
Oiicæ .commotum'ftagnum aggerem fupe ravit:circa Styr fluvium a r b o ­
res cyulfæ radicitus ad ftadiorum aliquot fpatium. Iteratö Cracovi-
a n i , an. 1707. Iulii 24. tutbulentiffimus invafit ventus, currus oneratos
mercibus evertens in plateis, hom ines àllidens folo. In pago Ru*
d a w a Capituii С raco vie 11fis, horreum fabricatum de ligtiis vi magna,
per pifetnam eft la tu m , neq; confraćtum alibi collocatum. Similis eiic-
ćtus vi fu5 iii Crofnenfi fuburbio , in quo itidem horreum migrate
ventus co.ćgit per àérern, ad locum medio jugero d:iilîtum,^ualIàto 11011-
iiihil tećło. In villa Brzj.ichowwa mała propc L eop olim , infblcntia
venti depofuit aliquot decades grandium arborum cum radicibus evul-
larum in lylva viciniore.. In Majori Polonia, an. 1711. venti infe-
fti iy lv is; aiio anno in Palatin a tu Pomcraniæ, ad pagum W d a , pro-
Gggz pc
 TR A C T A T U S Х П І . S E C T IO IIГ.
p e centu m fexagenæ p in u u m atq;. fa g o tu m funt cvcrfæ. In Palati­
n a tu Pofnan. &c Califs, an; 1714. n o n m o dicam vim c x e rn c r r v e n d fter-
n e n d o a rb o re s: Califfii p artem fu p rc m am r u m s i n C u r ia fu b m o v en d o
d e n i u r o , praectpitando in- lateritiam d o m u m ,, quæ f o b p ondéré fubfi-
dens m o r te m h o m in ib u s aliquot attuiit.. Pruffia cum vicinis P ro -
vinciis, an. 1718. F ebruarium Ôc M a rtiu m m enfem experta eft inquietis-
sim u m . lncreb refceb an t h o rrend è v en tt die o£tava,, n o n a ,, decim a Fe-
b r u a r ii, d ecim a qninta., & decim a fexta: M a r t i i , fed fupra m o d u m ,
atq . m e m o ria m s t a t e g r a v i u m , vigefim a fexta F e b rua rii, q u a G eda-
Bum accepit dam na n o n tr.odica : prardta, p a g i , dehifcentibus ftabulis
& avihbtis, pecora amifcrunr, .Zarnovecum verfus Balthicum M are fla-
tib u s im m o d icis co n citatn m dillspavit colies arenofos in litto re , ad ef-
fu n d e n d o s libéré longèq; flućlus parando v ia m . In C ap ita n ea tu Lem*
b u re e n fi » præ ter p r a t a , aliquot tu guriola maris arena funt o b ru ta.
U L P A R F L I A , fu n t plures foies in carlo a p pa re n te s, vel quia
n u b e s d e n f e , d ia p b a n æ , hum idæ , quiefcentes,, id eft fpeculares im agi-
n e m folis multoties. repræfentanr „ vel quia tunc tem p o ris eft notabilis
refraćH o.Sicut enim v itru m angulos m ultos habens objećta multiplicat,
fic poffunt foies plures videri, ex eo præ cise, q u o d inter o culu m &: fo-
lem m ediet vap o r æquivalens v itro po lygono. T r è s foies d m ill vifi per-
duas h o r a s , an. 1169. Dfagoffus H i ß . Pol. L. A n te m o r te m C a -
fimiri III. R e g is , an. 1462. tcrni loles fuere fpećtaculo. Idem contigic
an. 1492. Cromerus I. 29. Sex fimul foies confpećti funt à R e g e
P o l o n i æ , a n . iл 25. V tcomercatus, Fromondits in AleteoroLogicis, G em m a
l. i . Des - Cartes in M eteoris y Surius y Alylichm s. A d d it Cardanns, loles
apparentes fuilTe adeo claros, u t non pollent diftingui à foie v e ro .Q u in -
que foies, e o dem anno, refere Vaj. ovins in Fragm ento H t ß . Polona. ob*
fervatos elle, p e r très horas.. Bim circa veru m iblem refp len d u eru n r,in ­
te r O r t u m & M eridiem , alii duo lo n g o intervallo, inter S e p te n trio n e m
& occafum. L eopoli tres loles com paruere in O ccidcnte, an., 1565.
Scrobtjfovius in F in s A rcb iep if. Leopol enftum. Q u in q u e foies in P o ­
lonia v i n , an. 1643. T ylko uiskt in Phyf. Curiofa. A n n o 1Ć50 A p ri­
lis 10. lex foies Vajerovia: in РгиШа num erati. E x M . S . S. Poft
ab fees-
 De Meteoris Àéreis*
abscelTum Svecorum cum Millcro à Claro M o nte Czenftochovicnß,
fol trinus in Meridie fpećtandum fe objecerat fimul cum C o ro n a folari
duplici. Kordecki Ord. S. Pauli Erem t x in N o v a Gigantomachia. Sol
triplex Gedani obfervatus, an. 1660. Aprilis G.Hevclius tn Sole, e r РЬл-
nomems bereis. Septem folcs in oculos ejusdem H evelii vlßronom i
eeleberrimr incurrerunt in cadem U r b e , an. 1661. Febmarii die i o . i m o
odlavi & n o n i evanefeentis ultima veftigia* D uravit autem infigne Sc
jucundiffinnim heece phenom enon- ferè ab hora décima, ad undecim ä,
v eiùm non eadem faciey toto dûrationis tempore. Eodem anno,
Scptcmbris 6. vifas Amelius feu P fe u d o -S o l vero foli oppofitus, fingu-
lare phæ nom cnon an alternm huctisqy fit deprehenfum , vix m em ini
m e lcgifiè, vel à quopiam percepifle, totus enim circumcirca coloribus
lridis pingebatur. Idem tn Rar iß. mis Parafelenis , ac Parelits Gedani ob­
servait s.. Q u in q u e ioles, an. 1699. Mnrtii 11. inPruffia refulgences,
ab h o ra décima m a m n n a ad p rim am , Gedani vifi. E x N o v is Ltterar.
M a n s Balth. Sepentnom s. Sa:culo XVII. novem /oles confpećti
in ßoruflia. Rhotiui in H ifi. Umverfa. In Cracovienfi horizonte, an.
1 7 1.IVIanuarii l- fo l duplex refplenduit cum columna ignefcente, iride
infolita, quia cornibus tendente iu r fu m , nec ex oppofito folis in n ub c
rcrida p otita, fed in loco ferc n o r ftido, fupra fole-s. T e n u it hæc iris o-
culos Ipcćlatorum tribus horæ quadrantibus, fol & colu m n a, integra
horâ. Kr.ftcu/ski in Partliis.. Gedani fol triplex eft obfervatus, an*
1716. Martii Z3. & 13.-Septembrisv Rariùs Parelia confpiGimrftirr,.
quia & nubes debitam difpofmonem x debitum ad iolem fiturn haben-
tes occurrm .t tardiùs, fertnam faciem ferente caelo. Narurafiîtr prænun-
tiant pluvias, arq-, vaporum abundanciam nubibus con prehenfam.
IV. P A R A S E L E N E , eil image? lunar in nubc plana & rorida
juxta ipfâm apparens, p repter refraâioyiem radiorum, ашс reflcxionem.
E xtra plenilunium vix fpe&atur, nam cunc fie non abundat lumine no-
ć turnum lîdus, ur eftormet alterum. Ante an. 1169. très lunæ ap-
paruerunt. Dlugoffks H iß.. Pol. I. 5.. A n n o 1 3 1^ . fptćtaculum fupe*
riori fimile eft exhibitum. M ieckovita Chronic. Pol. I. 4. Q u ihq u e
Paralclenæ in L itvania, an. 1621. Febr. menfe, oculis funt obverfatar.
Gg g } Tylków-
 TR A CT A T U S X ril. SEC T 1 0 HT.
T jlkow ski Phyf. Curi. P. 3. de Meteons. Ibidem an. 1619. Tanuariï
■jo. in medio Itacionem hina vera tenebat, ad lacera pfeudo-lunæ duae
pofiræ fuerant. Idem d f M eteons, Z ahn in Oeconomia M undi. Cir-
«umdabarar luna gemmo circulo albicantc, an. \(>Go. Martii $0. ad la-
tera binæ parafelenæ diverfi colons ab Hevelio Gcdani llmt obiervatar.
Irerùm quatuor lume duplici Halonc cinćbe.,eodem a n no ,die 17. De-
cembris, obfervationi objeftæ H ev elii, fimul cum cruce ampliffima al»
bicante, feu argentea luminofa ( quod erat rariffimum ) per ipfam ge-
jiuinam lunam incedenre. Quatuor lunæ, & très cruces deeuflatse,
an. 1661. impendebant Dantifco. Brewer in Hißoricis Rei. Notabiliori-
bus. Sæpius à foie formantur imagines in nubibus,quam à luna, ob
Jebilitatcm lunaris luminis, ad penetrandam & colorandam nitbcm.
V, IRIS L U N A R I S , F г ото .do Meteorelogicorum L. 6 ., eft ar­
cus plerumq; unicolor, ortus in rolcido vapore, oppofito lunar, ex refra-
ćłione radiorum , & deindc reflexione ad oculum (pećtatoris. H x c o-
înnia in Iridem Solarem cadunt, fi pro miicolore, tricolorem reponas.
Inter admiranda Americas Irefpucms Iridem Luna: candentem , in ipfb
iioćtis m edio, à fe vifàm ponit. C um voluptate magna Snelhus fpećfca-
v i t , Hagam agendo iter. A pparet, ut volunt aliqui, nonnifi in plenilu-
n io , ied adverfatur Albertus M . affirm an s, fibi & aliis multis viiâm es­
se Iridem L unarem , non plena raanente luna. Rariffimè formatut,quia
luna vix projicit tam efficaces radios, ut nubem implerc ac pingere pos-
sint. Plura a Fernandez* Mefeororum I. 3. adferuntur. Teftatur Kec-
kermanmts by[temat is Phyfici I. 6. quöd fpc&aYcrit Gedani Iridem Luna­
rem evidentiffimè expretlam in nubibus, an. 1607. O&obris 5. horâ
10. vefpertina. Obfervata eft,in eadem Pruffia,& à colonis facien-
tibus iter noćtu Gedanum, E x M , S. S. U n o , eoq; candido colo­
re tin&a Iris Lunaris patuit milii Sandomiriæ, an. 1710. die S. O d o b r.
bora vefpertina, crelceute luna.
VI. IRiS S O L A R IS , eft arcus multicolor apparens in nu
concava, rorid a, diapbana, ob radiorum iolis reflexionem. Triplex da­
tu r potiffimùm Iridis color, puniceus, viridis & purpureus. Flavus quan-
doq; apparet, ex conimixrione viridis & punicei. Terrain non attmgit,
quamvis
 De Metsoris aJrcis*

q uamvis videtur ta n ge re, quia id & nubes faciunt. Ante diluvium uni-
verfale arcus ifte extiterat,, non enim tune defuerunt cau/îc naturales,
q u o m in u s generari, Sc apparere potuerit. Erat cttn im lo i , fucrunt plii-
v iæ , nubes rofcidæ Sec. D ivinum d i â u m poft diluvium , A r c um те­
м п f on am in nub,bus, non probat, quod anrea Iris non fuerit, led quo d
te m po re eo incaeperit elle fæderis fig nu m ,ex D E I inftitutione. Plura de
bride accurate tradidere Viri è Soc l E S U , nominatim Honoratus Fabri\
G rim ai d u s, Cabeus in fuis O peribus. Samogita: cingulum Fortunae
In d e m dixerunt cgregic, quia dum fplendet, perit. Aliquando eo-
elem te m p o re , & in eadtm p b g a , bides dnæ fimul apparent, rariffimè
très. Ex duabus ima tantum nativa, id eft, ex radiis foils immediate or-
ta elle a lie ri t u r , altera eft im ago efrormata ex refplendefcenria Iridis
primae.
VII. F l L A M E N T A feu Fila di&a Divæ Virginis, in a u tum n o
rrax im è v olitantia, non funt effluvia S id e ru m , quia ob im m enfum fpa-
tium inter aftra, &c g lo b am te rra q u e u m , q u o m o d o pervenircnt? nec
retia aranearum v-ento ab ru p ta , hæc enim tan t* longitudmis, & craffi-
tiei non fu n t, led funt fila meteorica, Fromonch, aliorumq? аіГегпопе,
ex vapore p e r c c & o , & terreftribus ac vifcidis exhalationibus contem-
perato , in fublimi n a r a , fine ullo valente flatu volantia. M eteora
chćta portentof», eaq; vila in àére, Tracism s jtquem is SeB'io i. ducetacŁ
fyllabum.

S E C T I O IV,
T )c
M E T E O R I S T E R R E IS.
L " \ y T E T E O R A T E R R E A , Merallica, & Subterranea dcnominattv
J \ / | ^ t u r , ab A n ß o te le M eteor. I. 4. d e k ribuntur, à m e in Traclatu'
i . d e Faß libus enumerata. T E K R Æ M O T U S reftat hi'c
expendendus, qui fententiâ A r iß otd is M eteor /-. z. с. 7. ejusq; fequaci-
ш т ѵ eft c o m m o tio terns ab hairtibus (с u ipm cibus cop ion s lïccis & ca-
lidis,
4H T R A C T A T U S XVII. S Е С Т Т О ГГ.
W is , ejusdem terræ vifc сrib a s inclufis, atqj, cam fummo impetu c n m -
pere contendentibus. Ii enim dum ѵіаш, q u i prodeant non inveniunt,
retrof-eruntur, iA fe revolvuntur, tumultuantur. Ptaeter exhalationes, fi­
ve fpiritus nitri, fulphuris, bituminis, inclufàs cavernis, ventus aliquan-
do non partun confcrre dicitur ad terra: m o tu m , cavitatibus le infuii-
d e n d o , ac fie îllapüm latera quatiendo. Opinionc aliorum fubterranei
ignés feu fornaces fubterraneæ plus iolito accenfæ, majoris pabuli irru-
ptione, funt caufa motuum terræ, maxime fi non adfint crebra fpiracu-
la, per quæ erumpat fubterraneus ille æftus. Primo, obnoxiæ magis mo-
tibus his terræ fpongiofæ, & cavernoCt., quia halitus facillimè intra fe
recipiunt: fecundo montofæ, quia plerumq; exiftunt cavæ: tertio tnari-
timæ, quia mare quafi fiftulis quibusdam terrain fubingrediens,eam ex*
cavat, in qua deinde plurimi halitus generantur. Agitationibus violen-
tis fubjećta minus loca meridionalia & calida, propter folem calore fuo
( poris terræ referatis ) exhalationes facile diiïipantem. Septentrionales
& frigidæ regiones, quia (okdiorera naćhc ex frigore terrain, ideoq; mi­
nus fungofam Ôi porofam, paueiores admittunt fpiritus. In arenofis tra-
ftibus, id elt, firmiter non compaćtis, exhalationes fine vi fènfim efflari
polfunt. Lim o quoq; pori terræ obftrućti halitus paucos recipiunt.
Univerià terra nequaquam concuti potcfl, inclufi enim cavernis fpiritus
ad movendam machmam tantam proportionatis viribus defhtuuntur.
Duratio fuccufsûs varia eft} ratione foli potentiùs, vel debiliùs refiften-
tis, facilem aut diflicilem exitum flatrbus permittentis, vel deniq; fpiri-
tuum nunc copioforum, nunc paudorum. Signa terræ motus ftituri hæc
affigtiantur,fi nulla præcedente caufa,aqua puteorum turbemr,odores ré­
tros exfpiret : fi eadem putealis aqua ebulliat & afeendat, fi mate fine
flatu repente intumefeat: fi intempeftiva fit tranquillitas àéris: fi audi­
atur telluris fonus & mugitus : fi fubterranea animalia relinquant fua la-
tibula &CC.
II. T E R R Æ M O T U S , quos regiones aliæ frequenter usq; ad
ruinam internecionem Civitatum, vicorum, fcifTuram Alpium pati-
untur, nifi perraro & quafi tempore prodigiofo funt in Polonia. Dlugos-
sus H iß . Pol. 1. i. Polonia an. ю оо. multis prodigiis, dc in primis
terræ
 T>t Meteoris ttrreh.
•terras m o ta perternta. Idem lib. i . . Portenri loco ЪаЬіга tf ä ІЫі c o n -
•euffio, ап. i o -i 4. Neugebaver I. 3. Sub ortiun Cafimiri I. terræ tr e m o r
accidcrar. Cromerus Rer. Pol. І. 4. P o lo n i a ,H u n g a r i a , '& Bohemia,
an. 1044. eft concuila. Lycoßhenes in Chronic. Prodigiorum. W ares
tu r re s , munitiones, dom os attriv c ra t,a n . 110a. die 5. Maji & fèquen-
tibas. H x c res raro in Polonia contingens velnt prodigiofa, & apud ple-
rosq; in religionem .verfa videbatur.Dlugojfus H iß o riл Polonica lib. G.
Adurinius in "Chronic, Crucigerorum. Vehemcns terræ m o tu s , anno
1158. propter raritatem rci non m e ta t a n t u m , fed etiam religione im-
plevit populum : cxtitit m agn o ru m mäloriitn ( qnac mox confecuta )
indicium. H erbert H iß . Pol. I. 7. Cromerus.1. 9. Stryikowski jś n n a l. I.
8. Neugebaver I. 3. I n Pmffia to r a , an. 1303, Sexto Idus Augufti,
vicibus tribus quatiebatur folum cam ædificiis, & vix aliq u isà cafu po-
terat fe continere, De Dufburg m Chronicis Pruflia. Antea n u nq u am
moveri terra obfervata eft, in hac Provincia. H artknoch in Sinim advers.
in Dujburgum. Spiritus motores telluris Poloniam & Hungarian!,
an. 1441. pervaferunt. Frytfchius in Catalogo Prodigiorum. Vaiidus
exortus trem or in Poloniæ, Hungariæ, Bohemia: Regnis , an. 144 f. [u-
nii ). turres, & ædificia lateritio opere ftrućta inclinavic ad cafum. Dlu-
gojfus l. i i . Cromerus*, Funccius m Chronol. Keckermetnnus in Content-
fl a t, de Terra Alotu. R o x o la n ia , & Podolia fenfit confliftationem
fpirituum intra concavitates fubterraneas, an. 1j 17. die 15.. Septembris.
E x M . S. S. In Boruffia, an. 1б о и circa 6. Januarii, plurima ædi-
ficia publica & privata funt quaftata. Idem eft obfervatum in Polonia,
S v ec ia, Dania. Keeker mannas in Contempt, de Terra M a tu y "Lahn in
Scrutinio Geocofmico I l r. Idem meteorum in V olhinia, an. i 6 oj .
menie J a n u a r io , lie invalucrar, ut vala -è meirfis deciderent., homines
oppreffi ib m no de lećbis prolaberentur. E x M . S. S. A n n o 162.0
L eo p o li, Cameneci Luceoriæ, Halicii, mot us lenior., in Valachia erat
h o rrid io r, ubi etiam tellus decullatim dim ota fu it, indeq; fcaturigines
fluxille naemorabantur. Petrwms in H iß . Rer.inPolo. geßarum . Ruffia,
V o lh in ia, an. 1637.. Calend. Fcbr. concuila eft fpatio t a n t o , q u a n to ,
O ra tio Dom inica ter rccitatur. K w ia tkiew icz. S. j . in jd nn a l. Ecclefia-
H hh ßicts.
4 it TRACTA TVS Х У Н Т . SE CT Г О L
ßicis. Nonnullæ cłitiones Hungaricæ, an. 1605. in Augi^fto, mo*
tibus fubtcrraneis labefaftatsr, Cracovia noftu nonnihil tremiiit, ctiam
me fentiente. Ifo, Podolia, an. 1701.. menfe Ju n io , Ards Ufiatincn*.
fis morus ex parrc everfus eft : Cameneci fticcuflus brevis atq^ exiguus
ienriebatur. Eadem Urbs, an. 1711.. poft terra? quaÜàtionem impetita
ventis vehementiffimis per bebdomadam. Jam exponuntur Mereo-
ra. portentofà, cjaas admirationemjrimorem læpius incuilère fpećlantibus..

TRACTATUS' XVIII.
T H A S M A T A A E R IA , P H E N O M E ­
N A C R IN IT A , DEFECTVS L V M I-
N A R 1 V M EXPLAN AN S.
S E C T I O I.
Be-
SIMVLACRIS INSOLITIS I N AERE.
I. IMULAC.RAin àére vocanrur aliter Tin<äurx,Colorcs3Spc&ra
^ ^ à é i i a , , O f t c n t a . Pro cauia natusali aflignatur ab aliquibus nubi^
» j um difpoficio ad luminis rcfraćfcionem. Sonitus caufari dicirur
a Mazj>tta in Triphci Philofopbta, vel ex motu,, vel ex colli ho-
ne nubium,.vel cxhalatioinbus & Ipiritibus tenuibus-intra nubccuJas il-
las contends, quæ luo motu murmur tympanorum reprasicntant. Pro-
babile eft &c Rewzjsro S s J . in Mttea^ol.. aliq.ua fpećtra in àére natura-
liter eflici pofle;. modus adducitnr ex Kircheri A rte Magna Lacis
Umbrœ. Exercitus inter fe veluti confligcntes, Cabso,, c r Fromondo
in Meteor вlogicis y Cornel10 a Lap:de} Schotte y Hint vaporcs, exhalatio-
nes,
 D e Sim'ilacrl. s irijolitls in aerb.

nés, àéris atfdcrtfàti partes effigiatæ in* form am hom inum, cquorum,
fîmiliumq; (pcftrortim , non cafu, aut naturâ, fed Intelligcntiarnm feu
Geniorum bonorum opera. Propoiiunmr г D. Deo mortalibus, ut præ*
fagia imminentium >periculorum , afflićtionum > cladium-See. Incutitur
timor, pænitentia intimamr ad irx averfionem.
If. ACIES 1GNEÆ in cælo exhibiræ per retam no&em, anno
-976. V. Catend. Novembris.Dlugofllts 'Hiß. Pol 1. 1. Cafimiro I. 'Re­
ge contra PrulTos, ôc Maslaum Mafbviæ Principem pugnante, anno
*1043. confpcćtus in àére vir niveo amićtu veftitus, albo equo infidens,
vexillum quoq; candidum geftans. Idr-m I. 3. Acies armacorum,
an. 126-8. inter fe in acre concurrere fercbantur. Cromerus I. 9. Bielski
Chronic. /. Ante bellum Grunevaldenfe, an. 1410. notSfcu fpcćka-
•tum abaliqttibtis excubitoribus atrox certamen inter Regem Uladislaum
Jagiellonem., & МопасЬштц Monachus .tamen à Rege vićfcus, & ex
-•corpore lunæ præcipitams.Nonnullorum infuper militum ex Crucifcro-
.»rum exerertu eonftans habebat relatio, fub cempus o m n e , quo præli-
-um gerebatur, vifum à û fupra exercitum Poloniæ hominem reveren-
<dum Pontificali amićtum veftitu, qui benedićtionem, & affiduam о р е т
Polonis di mica nt i bus largiebatiir. Dlugoffus H iß , Pel. I. 11. Cromerus I.
vG. Sarnicki A nnal. Pal. I. 7. Stryikowski in ylnm libus. I11 Mino-
ri Polonia., an. 1462. die quadam cùm fol vergeret ad occaüim,imago
crucifixi cum gladio,ab Occidente ad Meridiem, in acre vifa eft tende-
.•re. Secuta mala’ quam phirima, craentum prælium &c. Lycoßkenes m
Chronic. Prodigiorum\ Rubetcjuennus. Plus quam duabus h-oris fpc-
ćtaculum illud durâflè Cromerus L г y.. tradit. In Prtiffiafupra Gc-
danum refuMere in nubibus ignei gladii, an. 14S6. Curicken in Defcript.
Urbis prœfatœ. Numerofi exerciras decertantes fecum in àére^ tan-
~quam in MartiS'Campo apparnerunt an* 1492. fonusq; eft auditus. Z e-
Aiianouf.'ki in Cornera anni 11618. Anno 1545. in fine Aprilis, ma­
ne circa horam oćtavam„ primo horrendtim tonirrti auditum eft, quo
incolæ dati in ftuporem, poftea rube-e tres cruces Orientem verfus ap-
paruere, A u x juxta le pofitæ, tertia fubtus., in medio vir acmacus cum
giadio ignito, contra quem cxercitiis inftrućtus peditatu, equitatuq;
Hhh1 progres-
4*8 T R A C T A T lT J y Х Г І Г Г . S E C T f O Г.

p r o g r e ( Ï Ï i s > c u m е©= a d m e r i d i e m usq-r d r m i c a v i r . , E o v i n c c n r c ,, o m n e s

d i i p a r u e r e c o p ia ? , f o l u s q ', a r m a t u s i n t e r c r u c e s f u b f t i t i c , t a n q u a m v i & ô r
6c t r i u r o p h a t o r . , К te rg o im m a n is d raco a d o r t u s eft v i& o re m , q u e m
c u m a r m is ab fu m p fit,(m u \lq > ; c ru c e s c v a n u e r u u r .I n d è to t i i m c æ lu m d u -
a b u s a m p l i ù s h o r i s i g n i t u m v i l u m r d t m u m tencbcae d en fiffim ae u s q ; a d
f e q u e n t i s d iei n o u a m an tcm erid ian am in c u b u c ru n t. H is p era& is , Sc
c a d o f e r e n o f a ć t o , t r è s i r i d e s a m æ n i f f i m æ Г и р г а £e p o l î r æ o b j e ć h s f p e ć t a -
t o r i b u S j C u m în f id e n tc A n g e li fp e c ie ,. u ltra h o r a m „ Ad> e x t r e m u m o -
m n ia d ifceiferu n t. Bagatta У ero?;enfis in A d m ira n d ir, Neugebaveriis H iß .
У о і . L .J . A ld ro va n du s in E fjff. Adonftrorum*, Z a h n i n A i u n d i Oecono-
mia~ O b f e r v a m m à m u l t i s i n P r u f f i a , i n r r a t e r t i a m <?c q u a r t a m p o -
m c r i d i a n a m h o r a m , t e m p o r e o b i t u s А п п л Stephani Regis uxoris , i n à é -
r c a p p a r u iiîd p e r f o n a m v e x illu m fin iftra m a n u t e n e n t e m , . c r u c e a lb i с о -
lo ris d e c u fłk m m , d e x tr â .v e r o c a m p a n a m in g e n te m O r ie n te m v erfu s in -
Pafftlins in H i il. Polono - Pruthena A 4.. S. S..
flc ć le n te m .. A n . 16 0 j .
V. y oar, ms Caroli Chodkiewicz,
C a le n d ; O u t o b i i s f l i b te m p u s p u g n æ
Caprtanei SamsgtUA y.cun* Carclo Sudermano a d K i r c h a l m u m , i n n u b e
a d v e r f a : a c i e s c o n c u c t e r e v if æ i m p a r c n u m é r o . N u m e r o f a . t u r b a n i g r i -
c a n t i u m c e f f ic t u n c e x i g u i s t u r m i s , . a t q ; c o n c e f f i t p a l m a m . A l i b i c o n i p e -
E x Carolomachia ab
é l u s i n a c r e e n f i s f a n g u i n e r u b e n s , f a ra iis , h o f l i b u s .
A l m a V'Inenft A cadem ia edna , Ignei e x e rc im s d e cerran tcs fc c u m
i n f u b l i m i , a n . 1G io .in 7 racl. fequentis Sett. 1. n. 2:. m e m o r a n t u r . ex Z a ­
łuski Łj. ifL H i si one 0 ~Fam :ianhus. A n t e b ellu m . C h o tim e n f e c u m
O i m a n o , . a tr o c iff im a o b l e r v a b a n t u r p r o d ig ia ,, te rræ m o t u s p e n d iv erfas
M o l d a v i æ P o d o l i æ , R a f f i æ p a r t e s , , 111 à e r e c a n f l i g e n t e s i n t e n f c c o l u -
Sobieski CafleL Cracovienfis in Commentar. B elh Chotim n-
n m æ ig n eæ ..
ß s , Kobuerzÿcki H iß .. Uladjsiai I V . t., 9.. Q u o t e m p o r e Gußavus
^âdolphns c u m e x e r c i t u p r i m u m i t e r i n B o r u f f i a m m e d i t a b a t u r s a d v e r s u s
P o l o n o s b e l l a t u r u s , vifa eft D a n tif c i v a tq j in B à lth ico : M a r i v e l u t clas-
sis, b c llic a : in te r , n u b e s à S c p t c n t r i o n e p r o v e n i e n s , : iterq-, f a c i c n s M e r i d i ­
em . v e rfu s , fre q u e n te r e x e n e r a n s m a c h in a s bellicas, & g l o b o s ig n e o s
e m i t t e n s i n n u m e r o s.
Schefferus in Memorabihbus Gentts Svetic a , Rothi-
us. m H -ß . U/uver. Siarovolfcius in Inßitutis Rei Aiilitarts. T artaris
Rufliam
 ffe Simulacris infolitis in àe%i-

Rufliam invadentibus usq; ad Prcmisliam duce Cantimiro, fpecies bar­

barorum cum pharetris, iagittis, equis, vulgus circa horam noćtis pri-
mam Cracoviæ in cælo confpcxir. Starovolfcius in Inflitutis Rei M ilita -
ris. In ccnflidtu ipfo Stamslai Koniecpolski Duels Exercituum, cum
Cantimiro y jinteßgnano lartarcrum. an. 1624. afpeûui objtćta crux
iplendid.fluna in àére, ad enjus intuitum viâoriæ fpes noftris afFulfcrar,
fcoflibus animi cecidere. Bis vulncratus Gantimirus in illo praelio, Tar-
tari graviter. cafi, pauci fugati. E x JH..S. S. Ceelum vcluri fumo Sc
nebula obduélum fpeetabamr Oftrogii, fol quafi ardcrc vidcbatur cum
magno ftupore hominum ac tcrrore, an.-1631. integra die JLJulii. E x-
Jld. S. S.- .Zviahli in Volhinia, luna naicens quafi plena apparuir,.
an. 1657. Kwiatktewicz, S. jf. 1n j&nnal. Eccleßaßtcis.. Paulo ante
mortem Uladislai IV. Regis, Deus prænuntiavit mala portentis variis..
Acies noćlu vidcbsnmr in acre, haftaz ardenteî*£igitræ volantes. Erat Sc
farcopbagus, ex quo prodibat gladius rotans fe in partes orbis varias,,
unà cum manu de eo exerta. Iączyński S .-J . in A l~ S. S.. Ad initi--
um Cofatici belli, an. 1^48. non dc fu с ru nt in ca?lo Polono fpećtra. T yl-
kowskvin M tteorok Luno fa.. Supra Lublinum v-ifa crux in àére,ma--
nus loricata cum fcopis, quarum una ad Orientem, altera ad Occiden-
tem vertebatur.. Rußei.. Ordu Praduato. in Favore- Caleßi.. Niefviefiii
in Litvania, die r. Novcmbr. anni præfati, armatum brachium оЫеі>
vatum in nube. Kanon S .J .in Parenialibu.i XJladulao IV.inßttutis.. Lu—
blini,. an.. 1648. Novcmbr. 9. fub ipfum tempus calamitofiffimsi meurt-
fionis Cofacorum rebellium, poft noćtem mediam,, vila: eib ab excu^-
bitoribus lux ingens in àérc, deinde linea, ex qua paulkrim gladius fbr-
mabatur, culpide ad Zamofcium ver^ens , ubi fixerat caftra Chmielni­
cki^ de giadio ignea. fagicra cfFormara, velociffimc currens: mm fiageli.
lum/plendens Ipećtatorum detinuit oculos, quod verfilm eil in palliv
um. 1 eftati. funt id coram Notano publico ćonfules Lublinenfes tres>,
Scabini duo.. Ruffel (Jrdi. Frœdic. m Favore Cdleßi.. Supra Z am oi
feium dum obfidebatur à Cofacis, draco igneus apparuir, cujus caudai
tota rubens & quafi (anguine plena Сhmtelnickf call ris impendebat, cat-
put: verö parité*. cruentum ad Meridiem tenderc. viium..Pofb. dimidiunv
H h h 3; horx,,
 T R A C T A T U S XVm . S E C T I O T.
îione, vipera fup.ernè сокГресЬ., quæ in fagittæ longitudinem protenfa
•locum fuum і ш т о г н т aliquandiu tenait, Paßoritts M iff. Pol. Pleniom
4 . 5. Bytomski in Obßdione Zamofci-a?a. T o ta Сгасоѵіа cinćta ob-
ifijione fpectaverat an. 1649. Oćtobr. 10. torm enm m bellicum igne
rubeum , contra в ѵ е с о ш т caftra dire&um , noćturno apparens in àé-
дс. K r afuski S. y.. in Regina Polonia Л'1 A R l A . Futuram cl ade tu
•noftrorum à Cofacis rebeliibus,& Tartaris illatam præfagia oftenclerunt,
an. 1651. T ribus ante conflićhtm ad Batovum diebus, illuftri fideribus
;pcr noćlem cælo, ignitæ feopæ in àérc apparebant, in ićtum ( velut ali-
qua manus exploraret ) nićtantes, quæ demum in gladium ancipitcm
coibant, cujus manubrium ad Orientera, mucro in caftra vertebatur.
Altera nox arm at as in cælo exhibuit acics, cura habitus ас furoris con-
.gredientium partium deiîgnatione, imminentis ptignæ prototypo gra*
phico. Kocbotvski A n n a l, Pol. Climatl. 1. /. 5. An. 1654. Julii 9.
medium orbem (élis ad occafam vergentis cor gladio transverberatum
-diro occupavit ofbmto. In ejusdem folis horrido fpećłaculo, pomura
fatali quaternione feiflum in virgam eft commutatum. Kordecki in N o ­
v a Gigantomachia, Krafuski in Regina Polonia. Fcralis urna cruce
•figoata funeftavit aérera. Idem Krafuski ibidem. Transylvanos , ëc
'Huflos cælura .cerruit prodigio ad Crcfnara , nam in ipfo oppugnationis
fcjrVore, proteiifà eft per àérem hafta rubra, Polonicorura armorum ge­
nus. Id im ibid ?a. Célébré illud fpcâraculum, multorumq; Prullo-
-rum firmatum teftimonio ( poft Pilavecervfëm Polonici exercirus didà»
pationem à Cofacis)in q u o ,n o d e fubluftri notati funt in acie decertare
P cloni, cum omni genere hoftium, hoc e ft,T a rta r o ru m , Cofacorum,
Svccorum, Mofchorum, Transylvanorum, Temper vi&ores; ultimo tan­
dem congrelfu à Turcis, illorumq; immenfa multimdine ita erant ,op-
pretli, ut îauUa ex parte viderentur, tocaliter obruti putarentur, fed poÆ
parvum temp as 5 lente ас felidter emerfêrunt, vidâtes hoftes armis rc-
fumptis obtuerunt. Rutka S, J . in Gladio contra Turcas. Ante pu-
gnara ad Berefîecz^ko cum Cosacis, ab excubiis confpedæ funt noćlu
in àérc imagines ciïormatæ, quafi triumphantis Ioanms Cafimiri Regis.
S u fe a m Piurnce tertio Rsdivivo, Autc ід ир сю п ет іц Poloniam
C a r o li
 De Simulacris infolitis in 'aire*
Caroli Guftavi Svcciæ R eg is, nox exhibuit Civibus Valccnfibus fpe-
ô r a aéria. P rim o comparuerunt équités induti Gcrmanico h a b it u , fe-
cundo P o lo n ic o : utraq; tnrma d um colliditur, primi usq; ad terram
m e re yidebantur, fecundi ftare viftores. Alibi eodem anno, die u l­
tim a Iu n ii, phalanges àérem occu paveran t, exploficncs eum arm o ru m
fremitu tota nc ćle auditæ. T jlk o w sk i rn Meteorol. Curiofa. In t e r
G e d a n u m , & C œ n o b iu m O liv æ , gemini globi ignei videndos Ce obje-
c ere, an. 1661. in horum medio gladius ercétus ftabat. B rewer in H i-
ß o n cis Rer. Notabiliortitn. In decurfu anni 1667. villa olim Gcrat
nunc C a lv a n a viderat n o ü u crucem cum tota figura cordis, horis dua-
bus perm anentem . Frankiewicz. in Mierofolyma N ev a : An. 1668.
pridie Calend. Sextil. fupra ocoalum folis, vilum in nube fuliginofnm'
ß d u s , q uod brevi fpatio temporis, in Ipeciem folis, corporisq; cruci af-
fixi eualuit, m o x vilefcente priore fpecie m anferunt duæ tantum in f o ­
le macula-, qua r um u n a , primo caput horrend tun urfi, dein de utraq;
n o ta beftiam truculentam preduxit. T an d em evanefeenre fo rm a , fpeci-
t i n immanfveti-agni mitefeere fecir, agni fpecies in farcophagum abiir,
tu m paulanm figuram recepit novilunio fimilem , quam atra nubes in-
Volvit. Z a ru a ä zk i Caßel. Си Imen fis Jlrccn* h i ß . I. 6. Colonis- a-
gentibus iter. G edanum , & in campis pernoćtannbus apparuir iris an­
te duodecim am h o r a m , cujus medium tenuit fedes v in graviffimi,infra
genibus nixa decora f a m in a , in extremitatibus jridis duæ perfonæ in-
iulatæ ftetere, quarum una paftorali baculo, altera cruce fulciebatur. E x
JM. S. S . Ante C hotim enfem fecundam viftoriam obtentam de
T u r c is , militarium e rd m u m conflisäus, aflultus, telorum jaehis in aè­
r e , fere duabus boris detinuerat attonitos Gives Iaroslavicnfes', anno
Г67 5. O ć to b n s 18, K w iaikiew iez.. S. J . in A n n a l. Ecclefiaßwis Sol
in columna longiffima, an. 1674. M a r tü iS. fpećtatus a plurimis. E x
A 4. S. S.- P h ä n o m e n e n aérium m en ftrum h u m a n o - vitulinum
exprimens, an. 16 82. ab H tv e h o Gedani eft cbfervatum. E x A Bis Eru-
d torum Lrpfiœ imprejpr Soles quatuor effićki vero aftrorum princi-
pi adftitere, an. 16519. Martii r i . E duobus irides fanguinei coloris proi
cedcbant, inliar Polonæ frameac, fupra foies Mitra: Ducales cmicabant
ad
 TnJCTJTvS w ill Ster JOÎ.
ad (pe&aculum aliquorum Civium 'Mariæburgenfium, -Elbingenfmws*
Gcdancnfium. In Mąjori Polonia, an. 170:1. quo invalefccbat Sv.c-
ticum bellum., comparait phenomenon lucidum, coloris fulvi, literare
majufculam S. exprimens, duransq; femiduabus horis. Jn Livouia
ad Selburgutn, Exercitus Magui Ducatus Litvaniat audivit ante vefpe-
ïam explofiones bombardarum majoriun, & minorum. Stetit .& fagitta
ignea fupra caftra, unius horæ decurfu, cenfebaturq-, elle pœnuntia cia*
dis illatæ ab hofte ad Creutzburgum. Ante prælium, quod Poloiv,
!Saxoncs,'Mofchi cum Svccis iniverant prepe Caiiffium,an. 1709.often-
tum aérium exprimc.bat farcophagum, atq; enfem pago Kościelna wieś
dićto imminentem. An. 1710. die Martii 4.ab hora media quinta, ad
quintam mamtinam, ex monte Hagelfbcrg, à duobus militibus vigilias
;agentibus viia atra nubes Urbi Gcdanenfi toti impendens, in nubc Co-
rnetes arfit, fcoparum figuram referons, ptrticasq-, lucidas fibi adjun-
ćlas habens. Poftquam vero phenomenon dićturn difparuiflet., primé
illuxit crux, fecundo ingens globus, tertio.m^nus cataphraćta apparuit.
E x Liter is ßedano dat is anno eodent.
III. In Polonia Iudæi, an. 1/95. impatientifllmis defideriis fere-
bantnr in Meffiam brevi venturum , juxta promiflà Rabbinorum , fed
poft iterata jejunia, orâtioncs,, eleemoiynas, ingrefli fynagogas ‘conlpe-
xerunt cruces intelis lincis., quibus tegebantur, & quas foruicibus ha-
bebant conclufas.Gftcntum hoc Hebræi aliqui cælo attribuentcs.faluta-
ribus abluti funt aquis .Kwiatkiewicz. S .J .in Annal .Ec defiaflicts. Ma-
ximiliani I. Impcratoris remporibus, in Germania, Gallia., Polonia &ç.
Crux, corona fpinea, columna, flagella, clavi, hafta, aliaq; inftrumeti-
ta paffionis Chrifti, non tantùm in vcftibus, fed & in corpofibus ho-
minum fuete exprefla. Wfargocki de Crape O ' Cruc/fixo citans Tritemti
Chronica, Cr Continuationem Palmer it fub an,. iy o i. Ex Kircheri
Diatnba de Pradigiofis Crucibus, hxc funt notanda. Apparitio с rue Ci fie­
ri poteft vel fola Dei voluntate, omni potcftate naturx femota, vel An-
gelicis exprimi penicillis, aut ex caufis naturalibus. Poft Vefuvii incen-
dium, cruces apparucrunt circa Neapolim, in lincis indumentis, mappis
& C . Cauia matcrialis hujus phænomcm çrat vapor ,cx mincralium fuc-
corum
 B e Simulacrïs cateris.

с о L'iî mifcella natus,qua mous protruferat,eranrq; refoluti vaporis gurtæ

minutiffimæ, propc infenfibiles, in quarum centro nitrofus (piritus na­
tura fuâ inquietus, exitum quærens, in appropriate) fubjeûo guttas de-
cullando, crucem fluorc fuo juxta ftaminum in linteis fi turn format.
Cur autem in laneis veftimentis, lignis, faxis, nulla dićŁariim crucum
imprefîïo fiat » reipondet idem Author, quia veftimenta lanca cùm vil-
lis pilisq; exafperata fint, fhbtiliffimus humor illis illapfus, ftatim vcl à
lana attfaćtus, vel inter villos dilîipatus confunditurita, ut feabritie im«*
peditus fe diftunderc ncqueat. In carbafina autem fupellechli, ut pluri-
mùm confiante texturâ politâ & bevi, florum quoq;dućłus per tegmen,
iubtcgmcnq; nunquam per obliquum, fed rećtum angulum decuflàtim
Ге fecent, hinc fit, ut nitrofus (piritus fudore hominum, vcl a!io cx-
trinfèco calore agitatus, guttulam, {Juidâ materia una (ecum abdućta,
quadrifariam difflet, quam crucis forma confequitur. Non femper ergo
genefis crucum miraculofa efh
IV. In Litvania viiæ lincæ rubræ per ædificiorum, Templo-
rum parictes dufta:, quia àér dum fecum exhalationcm coloratam in
minutiffima redućbam devehebat, æqualiflïmc fluebat pcncs domos, de
ita fe arquaiiter, feribit Tylkow ki in MetcoroL CurL parieti materia ag-
glutinabat. In cadem Litvania, inftar charaÆerum Arabicorum &c.
figna erant impreflTa parietibus. Concrcïcunt ( fenfu prxfati authoris )
halitus rccepti ab àére in filamenta fimilia telx aranearum, hæc in mi­
nuta, àéris motus dilcerpit, ac varie conrurbat, his accedit aliqua colo-
rata exhalatio, quæ ilia tingit, turn fc affigunt domibus, ac rébus aliis,
cas exprimendo figuras; & fubindc ita materia tenaei confiant, ut faci­
le non pollint ablui, fed cum tempore exhalant tandem per fc ipfa. Si­
gna rubea, & qualî variorum charaćfcerum imagines, etiam an. 1*717.
apparentes tinxerunt ædium parietes, hominum veftimenta &c. circa
Biatacerkuw , & ex altera parce Boryfthenis in Ukraina-. Chvaftoviæ
numerus 16. eft expreiïus, epiftolis indc midis teftantibus. H æ , atq;
fimiles tinfturæ parietum &c. communiter magicis artibus adlcribuntur
à plebe regionum dićtarum, verùm expenfis rationibus fuprà allegatis,
circumftantiis loci, & temporis, ad caufàs phyficas refera debent.
lii SECTIO
4Î4 T FA CT A T U S Х Г І І І . SECT/O II.

S E C T I O И.
De
С О M E T I S , (ÿ S T E L L IS C L A R A
V I E VIS1S.
L / ^ O M E T Æ Meteoris igncis fuprcmæ regionis permifti fimt ab
K j S i n ß o t e l e , alii illoś Superlunares elk volunt, ideoq; inter M e­
teora Sublunaria non ponendos. Opinione Aftronomorum rc-
centiorum, omnes ven & legitimi Cometæ funt in carlo æthereo, &fu-
pra Lunainv Meteora quædam Cometis fimilia, &c Cometæ minus pro-
pric dićh».nati ex pinguibus exhalationibus, craffis, copiofis, apparere
pofllmt in fuprema àéris regione. Dividuntur Cometse in Crinitos lea
C om atos, & Barbatos five Caudatos, quorum multifariæ funt fpecies
ас multiformes. Alii Difciformes* alii Clypeiformes, Lampadiformes,
laculiforrpts, Enfiformes, Haftiformes, Fyramidati, Quadrati, Mon-
ftriferi: nullusq; Cometarum alter alteri ab omni parte plané eft fimi-
lis. Quomodo fiant Cometa:; quot capita, tot & fenfus. De materią
loco, Sc caufà efficiente illorum, л Ъссюіо S. J . in Jllmageflo JNevo
proponuntur fusé opiniones. Veterum quidam cenfebant Cometas ciîe
cætum ftellarum plurium fe in unam ftcllam conglomerantium:alii afl'e-
rebant, quotquot apparebunt ad judicii diem, еіГе fimul à Deo creatos
cum aftris caeteris, fed in altiffimo coelorum loco pofitos, & nifi infe-
rius ordinatione Divina defcendant, invihbiles. Materiam Cometarum
omnium С ahl m s ponit terreftres halitus, Licet us partem fluidi a:theris
nondum addenfatam. Hodie fententia frequentiffima eft , multùmq;
probabilis, Cometarum materiam ex Sole, & aliis Sideribus vi cadefhs
caloris extrahi, potiffiiv.um autem ex maculis folaribus, ad qucd con-
firmandum adduciturCometa anni i6iS.qui quandiu fulfitjtandiu in fo-
lari difco macula nulla obfervari potuerau Præterea, eft incredibilc mul-
tis, in tail) fublime,ac in tanta copia afccudere poiïè exhalauoiies terre-
nas:
 D e Cometh.

m s : effluvia ergo e(Tc dcbent S o lis , & Planetarum c o lle d a per întct-
valla tem p oris, illuftrata à S o le , vel aliquo aflro viciniore. Materia di-
€ Ь vifcofa & -całida^eu vapor efflaens condenfatus, alteratus, ubi per
anriperiftafim accenditttr, tanqnam ftella caudata confpicitur, lucidior
in capite, propter majorem copiam materiæ conglobatæ , in cauda m i­
n us lucidus, propter materiæ rarrtatem. In frequentes comctæ funt, quia
c x diverfis Planetis materia prôfluens non facile abit in mafïam un am:
rem oti « im m n ijv e l parvi funt іпсѳпГрісиі nobis. Si quæftio inftitua-
tur an Com etæ præfagiant aliquid ? refpondet Fromondus in Meteoroid-
-gicis , nihil vulgo magis ell perfvafum, quàm malorum pramtmtios efle,
icilicct belli,famis,peftis,&: mortis Principum, Ait & L'pftus in Epißolis,
'C om eta quid portendat quæris? Chaldæus non f u m , nec cœli ligna
c o g n o v i, hoc tamen vetus rrovi," nullus C om etc s , qui malum nullum
ferat. N o n eft tamen Stella crinita caufa phyfica calamitatum Fromondo
'Cr Fieno , q u om od o enim exhalatio ilia tantum efficere valcat? Secun­
dum a lio s , p m iu h tia r c Sc cau(are potcft peftcs a n im aliu m , fterilita-
tem terræ, cæteraq; hujusmodi.: hscc enim exhalatio randiu accenfi
ardet, quandiu materia fuppetit, quæ ubi confumpta fuerit, mancntc
materia craffiore atq; terreftri extinguitur, in àérem decidit, terrain op-
p l e t , unde impuro àére reddito, morbi ; terra ficcis exhalationibus op-
pletâ ftcrilitates oriuntur. Interdum C om eta fignum eile potcft calami-
xatis alicujus, ex Divina in ftitu tio n e, quod om nium temporum affir­
m ant Hiftoriæ. D ix i interdum , nam ut obfervat Scaliger in Exercit.
7 9 . multi à nobis C om etæ vifi, quos in Europa to ta , nulla fubfecuta
eft mortalium pernicics. Multi clariffimi viri faro fuo funćti, everfiprin-
c ip a tu s, pefTundatas familiæ illuftriffimæ fine C om etæ indicio. H is
præfuppofitis, ad enumerationem Com etarum d eicend o, ex quibus ali-
qui-com roinatio D ivin i flagclli R egno noftro extitere^indificrcntcs cætç-
ri ad fignificanda profpera, vel adverfa.
IL C O M E T E S caput extulerat, an« 1058. m ortem Cafimiri I.
portendendo. Herburt H i if. Pol. I. 3. Effulfit C o m eta o & o d c d m
n o d ib u s , an. n n . in Majo5Tartarorum primum adventum ad P o ło -
w cos nuntians,qui fimul cum R u thenis funt [ к о & і ^ ш . М - і е с Ь о ѵ і і а Cbro-
1i i z n$ç%
4у б TR A C T A T U S Х Г Ш . SECTIO IT.
nie.Polo.I. 3. Cromerus l. 7. H er burt H iß . Pol. 1. 6. Neugebaver H iß. Pol.
I. 3. Lycoßhenes in Chronic. Prodig. ac Oflentorum. Poft apparirio-
nem Cometæ, peftis acerba graflTata cd in pecora, an, 1264. Herburt
l. 7. Supra Poloniam vifus C om eta, an. 1301.. poft quem vifto-
ria maxima reportata ett de Ruffis.Tytkowski in Meteorol.Citrtofa. Poft
Cometas duos fpectatos, an. 1314.. fides Chriftiana propagata eft in
Pruffia. Idem ibidem. Cometes il'luxrt an. i302.absq; conforrio ca-
lamitatum. Idem ibid;m. Régnante Uladislao Jagiellone, in fine
Martii, & Aprilis principio, Cometa inter Orientem & Septentrionem
velperi apparebat cum cauda flammea. Dlugoßus in H tß. Polova. Non
cbicurus Cometes, an. 1433. plus quàm menfe uno pernox face ver-
fa ad Occidentem apparait, regiæ mortis ut vulgo tune creditum eft
pratnuntius. Cromerus l. 20. Neugebaver l. Cometes an. 1439.
eft vifus. Lycoßhenes in Chronic. Prodigiorum. Apparitione menftrua
Cometæ pernoćlis annus 1456. notabilis. Cromerus I. 23. Come­
tes parvus quidem in Ге, verùm longam & illuftrem caudam poft Гс
trahens,ac vago curfu nunc ad Septentrionem, nunc ad Meridiem, nunc
ad Occidentem obvertens e am , totos duos menfes duravit, an. 1472.
magnorum malorum, quæ cunćtam ferè Europam, proximis tnbus
annis pervaferunt, & maxime peftilentiæ prodigium. Idem l. 27. An­
te obitum Cafimiri Jagiellonidæ Regis, poft occafum {olis, flamma ex-
primens comas illuxit, an. 1492. Herburt l. 17, Bielski l. 4. SpcÄan-
«lum fe præbebat C om eta, an. 1498. Ipatio oćtodecim noćhum. Z<?-
dz.ianowski in Cometa anni 1618. Ante Tartarorum irruptionem
in Ruffiam , & Podoliam, an. 1jo o . Cometa oćto fupra decem diebus
eft conipećtus. Cromerus l. 30, Mortem Alexandri Regis Cometa
præceffit an. 1506. Zediianowski in Cometa an. 1618. Cometam
anni 15 11, magna clades Molchorum eft comitata , nam quadraginta
jnillia propc Boryfthenem tune delcta à Polonis. Reinz.er S. y . in M e ­
teorologia. Stella crinita an. 1530 Augufti 1. fpeftata: altera anno
1533. cum cauda oblonga comparait. Vapoviu,r in Fragmente H iß. Po-
Іопл. In Cracovienfi horizonte Cometa; duo incurrerunt in oculos,
an. i $ $6. E x Judicio Cometa ejufdem. Cometes acccnfus eft an,
i;;8 .
 De Cometis» 437
1558. & л Piotreovicio A flro'iogo Cracovienß delcriptus. Cometa
rotundas, Hellas fulgorc lupcrans cxtitit, an. 1572. Bielski Chronic.
Bolonia l. 6. Cometes an. 1575. nullius calamitatis publica: erat prae-
liuntius, Port; Cometam an. 1577. debellati funt hoftes. Tylkowski in
J\4cteoroLCunofa. Apparuit Cometes, an. 1607. in Septembri, dis-
paruit in GctobrL Keckermannus Syfl-:m. Phyf. I. 6. Ortum Cometam
an. 1610. graviffima peftis fecuta, quæ afflixit Cracoviam. Reinaer in
Meteorologia. Accenlus eft ingcns Cometes, an. 1618. extremo
Novembre, in Oriente, mulrisq; duravit diebus. Ejus fn us, motus, for­
ma a Cyfato S. y . accurate eit deicripta, In Pruffia Mariarburgi,
an. 1647. eft obfcrvatus Cometa caudatas'', breviffima: durationis. H e-
velius in. CometographiaJ Ante' bellum C ofeicum cfFulfir Cometes
cum cauda ign-ca, qui inte gro femeftri, per varias- locorum differentias
errans, tandem kntifîimc defiit. Kochcwskt A nnal. Pol. ClimaEl. 1.C o ­
meta an. 1652.. in Decembn & Ianuario vifus, omni tempore lunä al,
tior erat. H eveius in Cometogr-aph/a. Durante bello cum Carola
Cuflavo SveciA Rege, & Rakocio Principe Tranfylvani*, in Meridional!
parte, an. 1657. Aprilis г г . grandis Cometes arfit,eratq; inftar dentium
rrium lupinorum, qui Stcmma Stephani Bathori Regis Polontarum con-
ftituebanr. Iaczyhskt S. J . tn M . S . S. Cometa fpećfcatus Gedani,
an. 1661.in Febr. & MartiojCaudam vibrans & recipröcans ad fex plus
minus gradus. Stellula in fytmate apparebat cKftinâx.Hevelius in Come-
tographia. Pallidus Cometes incuffit pallorem Polomæ an. 1664. in
Dectm bri exorrus. Krafuski S. J . tn Regina Рвіопіл, Kochowski A n ­
nal. Pol. Climatt. 3. Facies diverfas capitis, & caudar, item curfum præ-
fatus Hevetms defcriplk atqj dclineavit. Alius Ccrmetes, leu ut mul­
ti volunt idem cum priore , fed alker obvertens radios, ominofus Po-
loniæ, in ipfo exordio anni 1665. eft oftenfus. Krafuski in Regina Po­
lonu. Cometes brevis, an. 1666. funeftum D EO moriente diem
funeftiorem fuo ortu effecerat.. Idem ibidem Septentrionem verfus
Cometes exporreftus,, an. 1671. initio Martii, & vcluti fcoparum lon-
giorum, & fcipionis compofitionem complećlens pqpulo fe videndum
exhibuit. E x A l. S. S. Curfus Cometae, an. 167 г. menfe Martio,
Jiii &
43 $ TR A CT A T U S X r ill. S Е С Т ï О HT.
Sc April!, xù incifus cft ab Hevelio, ć r Machin* Cœleftis Parti Poße-
riori exhibanti Rerum Ur/imcarum Obfervationes mferrus. Obfcrva-
tus Comeca in Scorpionc &c A'uftraJi Jatitudinc fatis vclox, cum cau-
'da mirât longimdinis, nam ad feptuaginta gradus excurrente, tota nofte
lucens, an. 1680. Sc fequenti. Htvehus in Anno Climaclerico , in Pro-
dromo Cometico, Mantijfa. Notarus Gedani Cometa, an. 1682.
caudam fatis prolixam exporrigens, aft femper decrefcentem. Tora 110-
ćte confpicuus, moru vcloci pollens,apparicionis tempore integro. Dic-
17. Septembris ultimo vifus. Idem in Anno Climacterico. Sidus cri-
pitum, an. 1683. Julii 30. Gcdani objećtum cft vifui, cum capitc facis
amplo, caudâ non adeo longi, tribus ftipàtum ftcllulis, poft dicm quar-
tam difparuir. Idem ibidem Plurimi fine dubio, in primis ii, quibus
Hiftoria Cometarum non adeo plané cognita eft, hand parum mira-
buntur, quöd m tribus annis, très Comet* notabiles in cœlo cfFulfe-
rinr, imo fi accurate loquendum, Ipatio unius anni, re vera extiterint.
Idem ibidem Hos Cometas & alios obfervavit fummo ftudio He-
zieltus Aßronomus celeberrimus, Conpd in Viteri Civitate Gedanenfi évin­
çais non elle Sublunares, fed Cœleftes.
III. STELLÆ abfq; portento poffunt clara die videri, quia cœ­
lo funt afïixæ de die, & quo funt Soli proximiores, co luce pleniorcs.
Caufa cur non fpećłcnmr, hæc affignatur, quia lux minor in praefen-
tia majoris appatcrc non poteft. Aftrum tam en Veneris à dcmiiïîs im
profundum puteum, aut antrum, conipici poteft, maxime dum eft lu-
mine plcno, quo Sc um bram tunc efticit. Yel fi denfæ nubes alias o-
mnes partes cœli coutegant, & folam relinquant veluti feneftram pa-
tulam. Cracoviæ an. 1589. circa meridiem Stella fulgida apparuits
quam folares radii non poterant tegere. Sole lumen ftum diffurb*
dente, anno præfaro, Stella: binæ fplendidiffimæ apparuiife Cracoviæ,
ab H eidtn flein io Rer, Pol. I. 5. traduntur. Venus die claro, anno
1625. fe fpcctandam exliibuit. K ruger w Centuria A firon om ica. Lu­
men Solis dilu-i poteft, fi oculis 111 umbrofo loco ftatuatur, quallter
idem aftrum fpe&avimus Brunsbcrgæ in Pruffia, an. 16 6 5 . Septembris
13. horis a meridic, Spcôtàrunt & aiii Vilnæ, epsdem anm & menfis
 D e Eclipßhus Salis* 433
die 5. Tylkfrtvsh Phyf. Curi. Parte 8. Stella inter Meridiem &Oc-
cafum fparferat laccm in Julio, ab horis pomeridianis ad Solis occafum.
Idem fidus diebtis plurimis ctfmparcbat in loco eodem, anno fuprà ci­
tato. F Gwal ski in Svlendore Ÿ III, Tnbunalis Regnu

S E C T I О III.
De
EC LIPSIBVS SOLIS.
J .Ç * O L quod fit flamma, præter alios Scheimr S. y . in Rôfa Vrßna
probat multi s aućtoritaubus & argumentis. Pro pabulo feu mate­
ria, quâ confervatur, copia vnporum afeendentium к Bot.rdin as-
signatur atq; probatur. Idem Sol authori præfato eblongus eft, qui
fpećlateribus apparet rotundus, quia fola bafis illius pyramidis, quani
Sol facit videtur, ilia autem bafis qua parte nos rcfpicit eft rotunda&c*
Sphærica figura Soli affignamr к Ricewlo S .J .in jllmageßo iVaw; quod
appareat planus, facit ingens diftantia. Et a Kirchero in jirte Lucis C7*
Vmbrœ vocatur Sol ignea fpha:ra,ex fluoré arthereo concreta. Terra ma­
jor fccundùm P to le tn a v m ccnties fexagies fexies: fećund ùm C o y e r m c u m
ccntics fexagies & bisr fecnndùm Tyehanem centies tricies novies,&pau-
10 plus. ECL1PSIS SOLIS feu deliquium, eft ablatio lucis à Sole
refpcćtu visûs noflri, dum enim Sol obfeuratur, in fe lucidus manet, fed
à nobis non videmr. Caufatur per interpofitioné Lunæ inter oculos ncr-
Arcs, & Solcm, quæ cmn fit corpus opacum eflicit quominùs Solem
videre pо йігп us in toto, vel in parte, preut eundem nobis obumbrave-
rit. ECLIPS1S LUNÆ accidic rantùm in plenilunio, & caufatur per
interpofirionem terra? inter Solem & Lunam, ita ut Solis radii Lunam
propter opacitatem terræ non pofïint attingere; radiis autem folaribus
Lunam non üluftrantibus, fcquitur Lunam deliquium pari >>feu non la­
céré lumine к Sole mutuato,fed tantum proprio, coq,- exiguo. Difcri-
men inter Eclipfîm Solis, & Lunæ, ctiam hoc eft ex Clavio ô’.j^.quad
Eclipüi
44® T R A C T A T U S ХГІП . S E C T I O ПТ.

Eclipfîs L unæ eft univerfalis per toram tc r r a m , Eclipfis Solis n o n ira

imiverfalis,natn poteft apparere Sol deficiens in u n o climate,n o n au te m
in a lio , quia dep en d c t ab afpećtu noftro, qui diverfus e f t , pro diver lis
climatibus. Eclipfis L u n æ dependct ta n tu m ex u m b r a te r r æ , quæ Tem­
per eft eadem p ro o m n i climate. Plura digna n o titiâ de Eclipfibus S o ­
lis , atq; L u n æ m Rtccioli S. J . A lm a gejlo N o v o inveniuntur. Po-
ftrem o , fi hic q u æ ra tu r ,q u o s efïî<£fcus"cclipfes caufare valent? refpondet
Centuria A g ro n o m ien in A lm a A ca d em ia V ü n e n ß S. J . édita, P ridem
jam dies confiim m ati fuiflent, fi ad ecliples fingulas ea mala m u n d o c-
v en ifle n t, quæ à Minutiariis vu lg o dictis prædicuntur. M o r b o s varios,
p e f t e m , fterilitatem te r ræ , f a m e m , b ella, m u ltitu d in em m u riu m , locu-
f t a r u m , v erb o u n o , o m n ia mala congerunt, quæ eclipfes ta n q u a m pro-
d ro m o s fequi dicunt Sc feribunt. In te ftim o n iu m ad du cu n t anteceden-
tia te m p o ra , q u ibu s polt hujufinodi eclipfes evenerant bella, m o r b i, p e -
f t e s , cafus m a g n o r u m Principum Sec. quæ Divinis infcrutabiübus con*
filiis funt ad fcribenda, n o n lu m in a r.11:11 eclipfi. V erù m cur n o n a d d u ­
c u n t pejora t e m p o r a l quæ nulla notabilis eclipfis proxim o antecelîit,
q u a m caufam h o ru m da b u n t ? darent eclipfirn fi anteceffillet. D icitu r
vis aćtiva Solis im pediri per in terpofitionem L u n æ inter S o le m , q u o -
m in ù s in hæc inferiora agere p o f l it ^ R e l p o n d e tu r , fi Solis aftivitas ad
longius te m p u s to lle rc tu r,o m u ia fenfim c o rr u m p e re n tu r, fed unde pro*
b a t u r , per pofitionem L u n æ inter S olem tolli Si im pediri adtivitatem
Solis? Si ex opacitate corporis lu naris, aft cur etiam fatis denfa opaci-
tas terræ n o n to!lic, nec im pedit eandem adtivitatem ? q u o d n o n tollar,
M ineralia in p ro fu n d o terræ generata teftantur. Si vero alle re tu r, Sc o-
pacitatem terræ impedire Solis adtivitatem, cu r poft fingulas noćfces, n o ­
v a , Sc n o v a mala ven tu ra n o n præ nun tiantu r?
II. T a m notabile Solis deliquium contigerat an. 1415. u t alite
fubita caligine deterritæ in terram decidcrent, Sc lidera n o n fecus q u à m
n o ć tu colluccrent. Adiechouita Chronic. Pol. I. 4. P ro p te r Solis ecli­
pfi m , an. 1482. Maji 12. adeo extiterant o m n ia o b fe u ra ta , u t die défi­
ciente candelæ a cc en d erentur, gallinæ Sc aliæ domefticæ aves ad lolita
quietis n o f t u r n z loca fc recipcrent. N a kielski m M iecb o via. lnfolens
Solis
 De Eclipfihus Solis. 44*
Solis eclipfis'pleno die -non fine ad mi ration с conïpiciebatur. Netrgr-ba-
verus H iït. Pol. I. 7. D efeâus folis an. i 6ą^. obfervatus efl: Ge-
dani ab Hevelio, ab codem in Selenographia exaftè deferiptus. Ad-
miranda extitit obfcuratio folis, an. 1,654. Atigufti 11. circa meridiem.
Erat fané tune temporis Triftüliina atq; horribilis coeli facies, propter
lenebras unüs alterum de facie cognofcere in conclavi non potuerat,
idcirco plebs obftupefcens .bæi'ebat, agitabat quid rei contingere': gallt-
n X quafi ipfa nox ingrueret de areis ad habincula confugerant, cubi-
tumq; fe contuierant. Hevelms w appendice .ad Selenographiam. T an -
tam folis defećtioncm annus 1699. attulit, ut die in noćłem verfb, ho­
mines multi in Majori Polonia turbatas naturae leges inclamarent. Et
an. 1706. Maji п . grandis folis defećhis cxhibitus ab Kora media dé­
cima, ad duodecimam. Lucem teuebræ tunc eripuerant, ideoq; objece-
rant ftellas afpećtui. Simile, imo latius velum opacitas lunx in fo-
lem jecerat an. 17 15. Maji 3. ab hora décima inclufivc, ad mediam
duodecimam exhibendo ftellas fpeclatori attoniro in Majori., Minoriq;
Polonia. Aliæ Eclipfes Solls ab Нгѵеііо Dantifci funt obfervatar,
deferiptæ, МасЬіпл C&leflis Parti Peßeriori infertar. Prognoftica ex
Eclipfibus Solis vane formari folita ( ut fupra oftenfum rfl: ) prælàgia
certiora fequantur.

TRACTATUS XIX.
P R Æ S A G I A R EFER ENS.
S E C T I O I.
De
P R Æ D f C T I O N I B V S.
On ego hie propono artes divinationis ab antiquitate ethnica
■N folitas ufurpari. Augures ex volatu, paltu, cantu avium-* H a m ­
it к к ipices
44* TR А С Т А T V S XIX. SE C T Т О T.
fpiccs ex hoftiarum extis futura prædicebant. O racuła inftmćtu divino
afflatuq; fundi dicebantur. Præiagium hoc loco n o n aliter accipitur,
qu am in fenfu Beyerhnck A u th o n s M a g m T h e a tn V it/e И іш -апл, pro pru-
dentia quadam & lolertia aninii futura praefentientis five prænofcentis.
P ræ d iâ io u e s fu tu roru m leu vaucinia fine ulla fuperftitioms noca expo-
n c n t u r , firm abuntur Scriptorum auârontate,
И. Inftante m o r te , an. 1025-. Boleslaus Chrobri R ex Р оІо пілу
m u lta coram o m n ib u s de futuro fta tu , m o tib us Reipublicæ, poftero-
r u m fuo ru m fucceffibus, quafi divinitus prardixilfe fe rtu r, quæ re ru m
eventus poftea. comprobavir. Cr omer us Rer. Pol. /. 3. In rebus pluri-
mis augur fuerat verus Sbigneus Oleśnica Lardinalis C r Ej-ifcopus
Cracovienfts. M ater quoq; ejus folita erat de rebus variis proterre vati-
cinia. Dlugojfus in ejus V ita M . S. S.. M irabilis, & formidabilis s-
rat annus и SS. de q u o 'Joannes Regiomontanus M athem aticus ceLbris
( qui. 1.475. ш vivis elle defiit ) prognolticum ejusmodi edidit.,
Poß m ille exp let os л partu V irginis annos,
f E t poß autngentos rurfus ab axe datos ,
Oftogefimus ollavus mirabilis annus
ln g r u e t, C r fecum tr iiiia fa ta trabet.
Idem & alii Aftrologi form arunt vaticinium. In om nibus anno prædt-
éto R cgnis & Im periis, im© in to to O r b e , maximas rerum m utatio-
nes conipeximus. A n n o n intolcns inauditum q; erat? q uô d u m eu m
Poloniæ R e g n u m inteftinis bellis miré a f f l i â u m , quatuor R eges h o c
ann o habuerat. Sigism undum Svecum , M axim ihanum A u ftn a er.m ,
H en ric u m Valcfium pofi: excefium titulo Régis Polonia: ad m o rte uten>
t e m , & Step h an um Batoreum tune tem poris in h u m atum . J a » fa n tus
tn M ercurio Gailobelgico fab аппѳ 1588. Valachiæ fines verlus ca-
ftra prom ovens Stanislaus Ż ó łkiew ski CanćellariMs e r S'-p^emus E xer-
cituum D u x in hæc erupit verba in epiftola ad Sigismundum III: con-
cludo hanc epiftolam,.tibiq-r Seremfîime R ex valedico.K o b icrzyckiH iß .
Vlad-slai I V . L. 3. In præfata expeditione, in qua idem Ż ó łkiew ski g lo ­
riose occubuit ad C ecoram , an. 162.0. vifi funt in сгсіо ignei excrcitus
fccum præliantes, cùm au tem D u x a lo m n o fuillet excitatus, phamo-
m enonq;
 De Pr&il:&ionîb‘ii+ 445
anenonq; ei often fu m , ait , hoc capiti imminet i n c o : nam u t aliàs p!u-
rimis retulit, quod adhuc in tcneris tranfiens pagum Swmcz^a nomine
■fub R zefzow a, ab anu quadam præfagiu omnis felicit-atis,& mortis ac-
cepcrit. Załuski Ep?Jc. Varnnenßis in Epiß. И iß orко - Familiar thus-, ex
A 4. S. S\ Serem[s. Joannis I I I . Regis. Poft annos (exdecim regimi-
nis Utodislai /К . bclliun Cofaticum o r tu m , mirabilisq, mutatio rerum
aperta, quam in partibus noftris puer fupra curium naturæ citiùs prar-
-dixit hoc v-erfu: Quadrageßmus otlavus mirabilis annus, intellige [poft
•millefimum fexcemefimum. K w ia tk ;ewic%, S. J . in M a ri G rati arum B.
V . cJ aroslavienfi. Alii alibi hanc prædiotionem malorum imminentium
■faille faćbm affirmant. C um Chrifto rcfurgente revixit iibertas
"Polonisc,nec fine aliquo fnturæ redituræq; felicitatis præfagio, liquidem
i s , qui ordinem Divini Officii recitandi pro an. 1656. Clero Cracovi-
cnlis Diæcefis præfcripferat, cùm ad Fefta Pafcfaatis adnotanda venilïct,
«ultra confvetutn morem adjecit, Dominica Refurrećtionis & Vidtoriar,
■Kobiemycki in Obßdione Clari M ontis CzLenßocbovienßs. Sub rem­
plis Svetici belli iliati à Carol о G u fta v o , Z orawski M-athmaticiis ta­
lem prognefim ediderat,recuperaturû quidc Regnü Poloniæ Joannc-Ca-
iîm iru m , aft alibi vitam ci claudèndam. Kocbow ki A nnal. Pol. Ch-
vnaB;. Ex Aftrographorum fchola aliquis formavit prognonm
ephem erkam in annum 1666. Dum annus ter fe x nutnerabit, M arcm
jalleluja cant abit >‘J oannes in Corpore ß a b it, Polonia va ingemmabit. Nee
ipræfagitio vana, Ordines Regtu per collilioncm , cxercitus per cladem,
Provincial per rapinas & vaftitatem , dolendum væ ingeminabant. Idem
jbidem. Eimt-i ad Vtcnnam contra Turcas Serenifs. Joanni I I I . C h i­
t o n fuus Dąbrowski in Umverßtste Cracovienfi Profeffor prædixerat: R e ­
gem viöhirum hoftem , fc autem triumph um Regium 11011 vifurum.
im p leta prædi-6tio, nam cad^m die, hoc eft 12. Septem bris * qua vi£fco-
-ria contigit, exceflit :è vita. PVarysb in Ephemer/de M iß orи 0 ■P0litte a.
III. Expofitæ font Aftrologorum quædam prædiciiones.; ex hac
«occafione, m quæûione elle peteft, utrum aftra agant non tantum in
c o r p o r a , ;fed edam in animos, & humajias aćtiones ? Datur rcfponfum,
11011 agunt in animos cür.cûè,fcd aliquando mdircćlc.Prima pars dcfinita
Kkkz cft
444 T K A C T A T ü S Л 7 Х SECTIO IL
cft л Сonсil/а Braeharenfi contra Pri/cilianiftas.Er rati© eft, quia principia
aćtionum. h um ana rum inrellcćtus & voluntas, funt potentiæ Ipirituales,
jgitur dircćtc non fubjacent corporum cœleftium influxibirs,Rurfus cor­
pora cœleftiafunr caufæ necclFariæyergO'fi vo!unraten> movercnt direćte,
moverent necellario,tollerentqjejus libertaté.Movent tamen cam indire­
kte, quatenus pofllint humores corporis alterart>& fie voluntaté in hanc
potiùs, quam in il Jam partem inclmare. Secundo* inveftigatur notitia,
quid ex aftmrum obfcrvationc Aftrologi poilünt verè prardicere î Dc-
claratur v e r i t a s Aftrologos .poffc verè prædicere ortus & occafus fide-
rum , alpcćtus & conjunsäkmes, cclipfes, oppofitiones &c: & hæc fo-
lù m infallibiliter prædici pollunt, quia ftellarum motus in fua inæqua-
licatc font confiantes,, igitur quæ pendent ex earum motibus pollunt
certo prædicL Probabilitcsr tamen ex afpećtu fiderum poteft Aftrologus
pronuntiare morbos- epidemicos, tempeftates, fterilitates, pluvias, ficci-
.rates , terræ motus &c.: quia longo ftudio, de poft rnultas experientias
pollunt ex cffećlibus,piurimomm fiderum colligi vires, & fie probabi-
liter pronuntiari eflftćłus, qui ex corum conjunćtionibus oriri pollunt.
D iâ u m eft probabiliter, quia in tanta fiderum mulritudine, eft natura-
liter impoffibile, ut fingulorum virtutes omnes cognofcantur infallibi-
lïter:. tum quia ad iftorum efFeûuum certam prardićtionem, non fatis
cft fiderum virtutes habere perfpećtas, fed infuper cognofci deberet
Mundi Sublunaris conftitutio , & diverfa regionum indoles 5 efFećtus
cnim non pendet totaliter ab a g e n t e fed fequitur etiam difpofitionem
palli. Prxvidcri quoq; dcbercnt fingulæ caufe, quae pollunt aliquando
vel impedire,vel promoverc cæleftes influxus.Sed hare omnia clarc per.
videre excedit capacitarem inrellcćtus humani, conlequenter non po­
teft fieri certo lfta prxdiftio. Нас de caufa ortum habent tot errores A-
ftrologorum.. Bella prævideri ex aftris non poffunt, liberum enim eft
cuilibet acceptam injuriam vindicare, aut eandem inferenti donare, fi-
cut & in voluntate cujuslibet eft, injuriam alteri inferre, vel non in-
ferre. Et quamvis nonnullos trahit cupiditas aliéna régna occupandi, in
hominis poteftate atramcn eft eidem non fuccumbere. Quod fi aliquan­
do przdićUones Aftrologicas,. belia, incendia, mortes Pnncipum funt
fccutar,
 De Ominibus faujîisr 44J
fecutar, cafu id evenifle exiftimandum. Vel u t Tererius S. y . in D iv in a -
tione A firologica air: non pauci d ivin a n t, n o n tam pcritiâ A ftron o m i-
cæ artis, qu àm fingulari quadam fagacis ingenii folertia, & multiplier
reru m p c ritiâ , exquifita. m o r u m f t u d j o r u m , & in geniorum оЫсгѵд--
tio n e atq; notitia.

S E C T I O IL
De
OMINIBVS FAVSTIS; & FVNESTIS'.
M E N , eft furnrar rer enuntiatio', juxta an tiq u o ru m interpreta-
n o n e m , apud qxios fuerat d u p le x , b o n u m complens fpc b o n a
a liq u e m ,m a lu m priori о р р о Г іш т . D ic eb a ra r Sc au g u rim n ,d u n ï
ex avibus accipitbatur non fine m u lta fuperfti rione.- C hriflm na militia
c u m hofie prarlia initura unnpferat interdum cx objcćtis variis o m ina,
fed o m n i /ре v id o riæ pofita in D o m in o E x e rc iiu u m , ejusq; gratia Sc
auxilio.
II. Supra C afim itum K eg e m volirarc aquila vifa, miles N iez.o-
bta fagitrâ petiitvolucris anteriores p lu m a s, e x ela m avitq;, vinces R ex*
n o n tam en onincs preflernes hoftes : cventus rem com prebavit. D ln -
gojfus in H iß . Polonica, St ar ovo Ifetus tn InßitU ih Rei M d ita ris. R e-
gnante Sigisimindo I. o m e n viftoriæ erant corvi Sc vultures fequenres
hoftilem exercitum. E x jin n a t. Роіопіл. G ùm Stanulaus Z o lk t w -
ski Cancellarius R e g n i, C r buÿremus D u x Exercituum adhuc infans fu-
g r n s libera nutricis fuse in prardio T u jzy n a diftante milliari Z oiLwia, in
h o r t o fnpcr g ram en à nurrice ie elonganre folis æftibus expofitus eilet,
advolans avis inpcr cum alas ex pänd it, ac à fobs radiis o b u m b r a v it,u t
redux nutrix cum alns ocularis telbbus v id it, Sc remlir. T e n pore au­
tem celcbris viûoria? Klufzinenfîs, vifa eft avis parva Sc alba equi tergo
inlidere. Z ałuski in Eptß. U ifto rico - F am il. ex Л4 . S. S. ‘J oannis I i f .
Regis. Ad- C udn o v iam aquila grandior ex caftris M ofchorum Cc
p io n p ie n s , p rim o -ad caftra P o lo n o ru m d ivertens, demdc obliquo vo-
K к кj latu
 T R Л C T A T U S XIX. SECTIO П .
l a r a S c y t h a r t i m g l o b o i m p c n d e n s a b iis c a p t a , t y p u s c a p i e n d i Sz.eremethi
D 'ic is , v i d o r i æ q ; f a i r . IÇochowsh A n n a l, Pol. C !i-n. г. Q u o d ie
M ic h a si. I. .eft R e x p r o c l a m a n t s , » a q a i l a a l b a i n g e t u i b u s illis e l i g e n t i -
u m t u r m i s e x a l t o i m m i n c r e c o n f p e ć t a . A n t e h a n c q u o q ; c o l u m b a ip fi
e o n f i l i o r u m p u b l i c o r u m l o c o f u p e r v o l i t a v i t : e x a m e n a p u m i n t e r fu ff ra -
g a t o r e s c o n f e d i t ..•Paßorius гп D i edentate Gloria M ichaelis I. P ro p e-
rando ad V ie n n a m 'Joannes I I I . p e m o f t a v i t B r u n a : i n M o r a v i a ,
■q u 'am p r i m u m R e x d e l o c o n o ć h m i a e q a i c t i s m o v i t , c o m p a r u i t n quila
g r a n d i s ac ( p e c i o f a , q u ae p r æ v o l a n d o P r i n c i p i v i a m o f t e n d e r e t . S e q u e u *
t i di.ę r e f u l i l : T u p e r P o l o n i e x e r c i m s c a p i t a i r i s i n f t a r lu n i e n o v æ in fu li­
t a , i d e o q ; m i r a n d a . Z ałuski in E piß. H iflo n co - Familiaribus, A cldit Ko-
chow ski m Comm entąriis Belli ad V iennam : e x i m i i c a n d o r i s a q a i l a v ê ­
tu s R e g n i iu fig n e fu p c r P o l o n u m e x e r c itu m in d e fe flo v o la tu b id u o fe-
r e b a t u r . M u l t i c o n f p e x e r e , m e m o r a b a n t q ; e x h i f t o r i i s f i m i l e b o n ae ali-
t i s o m e n A le x a n d re M acedoni e x P e r ß s p o r t e n d i l l e v i ć t o r i a . S i n g u l ä r e m
c i r c u m f t a n t i a m p o n i t Dalerac in Relatione Geftorum У оan m s I I I : a q u i -
l a i t a a t t e m p e r a b a t v o l a t u m f u u m i n M o r a v i a , u t T e m p e r v i d e r e t u r fu-
p r a R e g i s c a p u t v o l i t â f ïe . V i d e r a t M a rcus de A v ia n o С арче in us c o l u m -
b a m a 'i b a m t o t o t e m p o r e p r æ l i i V i e n n e n i l s f u p c r e x e r c i t u m p e n n i s ic
effe ren tem . A f f l i x e r a t n o s n o i j n i h i l d ie s J o v i s ftra ta g e m a te h o ftiîi
i n f e f t u s , f o la tu m eft S a b b a t u m I m m a c u ia tæ V irg in i f a c r u m , q u o a q u i-
lam f u p e r v o l a n t e m , ac in h o fte m T u r c a m in tre p id è d u c e n te m , & co-
lu m b am aib am e x e r c i t u i p r a e v o l a n t c m , f ic u ti p e n e s V i e n n a m , o b f e r -
v a v i m u s a d S t t i g o n i u t n . E x Literis Joarm is I I I , datis in C aß n s vie m is
Danubio a d M a rc u m de A v ia n o С арнапнт , »
III. B e lla , c l a d e s & e v e n t u s i n f a u f t i f e q u e n t i b u s f i g n is p n r n u n »
tia ti fu n t P olonia:. N ig r i S u ccin i g e n u s q u o d d a m tu n c te m p o ris a i
l i t t o r a B a lt h i c i M a r i s a p p c U e b a t u r , c u m n o v a h æ r e f i s i n P r u f f i a e x o r -
tô e d i t . E r a t id l i q u i d u m , v i f e i d u m , & l e n t u m i n f t a r p i c i s , n i t e n s , o -
d o r i s t e t c r i i i n i . Gœbehus de S ic c in o , Clagius S. J . in L in d a M a n a n a .
Cùm Sigifm undus I I I , d i l c e d e r e t S m o l e n f c o p e r p o r t a m v u l g o D u c a -
lem d ićtam ad M e tro p o lim M o f c h o v i æ , c a f u c a n c e l li p e n f i l e s ru p tis
d e iu p e r rccm acuÜ s de ad ere,, a d itu m q ; ita jp r^ftru x e re г u t n e c lo c o д н о -
 De öminihus funefłis* .447
v e r i , ncc in fublitnc expedite iterum attolli poffent; itaq; R e x coaćtus
ad vicinam deflećtere ffortam , per quam exirer. Infauftum prefećto au-
gurium ab occlufa ad imperium Mofchoviticum porta , calamitofirs
docuir comprobavitq; exitus. Pïomovit figna, fed* poftquam deditam
Metropolim audiit, hyeme in'gruentc redut in Poloniam. Kobier^ycki
JHift. Vladt.lai IV. L 7. Ante Sveticam irruptionem, fulmina paffim
per urbes & oppida, ingenti ftrage, turrium, ae domorum faftigia dejr-
ciebant an^ 1634. & mar rial ia puerorum exercitia paflim inftimta pr#-
ludebant Svetico bello, Mofchovitico, Tranfylvanico, Cefatico. K or­
decki Ord, S. Fauli Erem. in ISlova Gigw.tomachia. In Breviarium
-Andreæ Z a w a d zk i S.- orantis lub dio jaroslaviæ, decidit gutta fan-
gr.inea , relperiitq; ilia verba Pfalmi 17. utifcend t fvmus in ira ejus, Cr
ignis a. facie e')us exarßt C^c. Præfagiebat hoftilitatem à Carolo Gufta-
vo Sveciæ Rege illatam Poloniæ eodem anno 1655ч Ex H iß . M . S .S .
Collegn J‘ aroslavienßs ad S. 'Joannem. Crebre/centc in dies belli
Svetici rumore accidit cafus mirabilis, an. 1655s. Aprilis 2. Gedano ha'-
ud longe funt pagi Z.yc&ow & Z agorza, inter quos prodigiofa à dua-
bus aquilis pugna committebatur. Prior à mari advolavit, Caroli 6V-
ß a v i SzeciA Regis typus, ab Oriente altera, 'Joanncm Cafimirum rcferens
{lipervenir, clangentes invicem, &; infefto vclatu non amicum congrcs-
sum monftrantes, diu pennis per aéra circumduftæ mutuo alarum im-
pulfu collidebantur, unguibus vellebant plumas, roftro artus lacerabanr,
ac tandem inter ic implicate in terram lunt provolutar. Neqj minus in
terra, aéris* incolæ egerunr, pertmaci odio altera alrcri exitium infenta-
bat, ѵійгіх ftrićtiffimc unguibus (uccumbentem premebat, dum agrc-
fits à ipećtaculo in auxilium vtifi non aliter viétam liberavcre, nil!
contentiofam pugnam dirimendo , alitem alteram fufte contudilîènt.
Colore plurimùm erant cincreo,. albicantibus alis, roftro &: unguibus
craffioribus, eo loci vix alias cognitæ aves. Quæ viftam fc confefTa vi­
va capta, iuperior in certamine occifa, Gcdanum deportata fpc&acu-
lum præbuit , imo præfagium. Kochtwskp ji'nnaL Pol. CfomaB. г. Curt-
cken in Defcript. Gedanr. Ex relatione incolarum Inouladislaviar* a-
enter pugnatum eit inter aquiias & eiconias. H oe ccrumcn avium
codcm
 T R A C T A T V S XX. SE C T IO /.
Æoéiem anno fubfocurum eft bellum civile inter [Joannеж Caftmtrum
Alarefchalcum Regrii ad paludes dićtas М а - я t/у inCu-javia. Ex
Л 1. S. S. Ante .pugnam exercitus ‘J o a n m s Cufimiri Regis cum Con-
flrderatis ad Czenftochoviam, crocirantes corvi Sc graculi, ac propc
in ipfa ligna impin.gentcs militum regiorum, non dextrum tulcrunt au-
gnrium. K o c k o w ik t л nnal. Pol. ClimaSl. 3. Excullum fulmen de
nubibus, inligne Regni Poloniæ Aquilam ex fummirate turris Curia:
Cracovienfis deturbaycrat, folo alliferat, confregerat, abdicationem J o -
annis C afim iri prxnunnando. Ex Ai. S. S. Terruit incolas Came*
neci, an. 1670. in æftate, aquflarum turtna vcniens ab Oriente , aéra
clamore replens ( .inter quas alba infra cæteras fe maxime demifit) poft
in montera vicinum avolans, Sc quatuor de numéro remittens, quarum
una turri caftelli incubuit,rcliquae verô tres li.hrirunt fe alis prope hanc
in àére, reverfæ ad agmen, avolarunt in Septenraoncm. Di<5tæ Urbi in-
cubuere mox mulrx aliæ peregrinæ &: niveæ aves. Camenecum obfedir,
cepitq; Imperator Tutcarum, an. 1 6 7 t. B rew er in H itto ric is Rerum
N o tabiltorum . Reftat, ut FJißorta N a tu r alts Cur 10f a Regm Роіопіл
etiam Naturalem Magiam complettamr.
ǧ4 -&

TRACTATUS XX.
M I R A N A T V R Æ , & ARTIS AT-
T/NGENS.
S E С T I О I.
De
MAGIA NATVRALI.
AGIÆ nomen honorificum antiquitus erat, nam fapicntiæ per*
M fcćtionem futnmam denotabat. A Magia Magi, id eft Sapienres
appcllati,
 Be Afaçr/i
О
natwali. 449
appellati, qui Græcis funt Philofophi. SuccclTu temporis, inquit Beyer-
linckThcatri trit& Н и т а п л Т о т .y. improborum hominum cupidita-
tibus, Magiæ vocabulum plane odiofum efiè cæpit, qui non contend
abftraćtarum intelligentiarum notiriâ, voiuptatum infuper fuartim mi-
niltram efïe voluerunt, pro Aia^elis bonis, doftores dxmones eligen-
do. Generaliter accepta Magia dividitur in Lioitam,<5r Vetitam, feu orci
invocatione , nefandisq; incantationibus conllantem. Licita fubdivi-
ditur in Naturalem, & Artificialem. MAGIA NATURALIS Pererio
S. y. M agia 1. i. fumitur pro quadam facilitate efficiente res inufiüa-
tas & admirandas, ratione multis incognita: Schotto, Delrio Difquißt.
JHagie.l. I. aliisq; innumeris, eft recondita quædam arcanorum na­
tu ræ notitia, quâ rerum fingularum naturis, proprietatibus,occultis viri­
bus, (ympathiis, antipathiis cognitis-, res rebus, five aćHva paffivis,
fuo tempore, loco, & modo applicantur, & mirifica quædam hoc pa-
й о perficiuntur, quæ caufarum ignaris præftigiofa, miraculofa viden-
tur. Illuftrat dićta præfatus Pererim: multa funt naturæ miracula incom-
pertæ adhuc rationis, penitusq;abdita.Hæc fi quis hominu,illis rebus na-
turalibus occulte utens faccret, magus vulgo diceretur, & nonnifi au-
xilio dæmonum talia facere crederetur, cùm tarnen opera ilia eflent na-
turalia , &c naturalircr à caufis naturalibus profećta. Miræ tamcn aćtio-
nes illæ funt dicendæ,non miracula, quia Miraculum fimpliciter, pro-
prie, dicitur opus mirandom^ merito, -omnis enim naturæ creatæ, 8c
creabilis vim feu potcftate'm excedinejusq; cffećtus manifcftus eft, cau-
fa vero occulta omnibus, & nonnifi patens foli DEO. Fit modo tripli-
ci juxta Theologos, & Canoiiiftas. Primo,«dum aliquid evenit, quod
nullo modo à natura fieri poteft, v. g. dum Sol ftetit tempore Jofue>
duo corpora fe pénétrant See. Secundo, dum aliquid fit, quod quidem
natura facere potclt, led non in illo fubjećto, in quo fit, ut morttros
ad vitani revocare, cæco vifum remittiere &c. Tertio, dum aliquid fit,
quod quidem natura facere poteft, etiam in hoc lubje&o, in quo fit,
non tamcn co modo, ordinc, ut dum quis fubito liberatur à febre,
nul'lis adhibitis mcdicamentis* àér in pluvias denfatur absq; caufis na­
turalibus,
H I II.
4J* T R A CT A T U S XX. SECTIO £
II. M agni no m in is apud Cracovienfcs M cdicus adeo eleganter
parabat cinerem ex o m n ib u s plantæ rolacese partibus, ut o m n es earum
partes rite confervaret- A d m o ta deinde candela v a fe u lo , in q u o rofas
cinis c o n rervab am r, & cinere ipfo inealefeente, aperte rofæ emicabat
fpecies, quam fenlim crcfcere, vegetarir^d formam caulis, & fo lio r u m ,
dcrnuni roiæ florid e um bram exprimerez ad extrem u m explicatiffimam
rofam с cincribus calefkćtis prodeuntem intueri licebat,quæ candela re­
m ora in cinerem & pulverem vertebatur.JVcber in A r t e difctirrendi in
qi: ahbet m a t en a , Rofen t ergi ns Rhcdologi£ Parte i . J‘ onßonus in T ha'i-
m at ograj hi a N a tu r ah. Celebris ilia, quæ per o m n iu m ora ci rc um fer tu г
R o la Polonica objęcia eft oculis Q ^ erceta m , a Tachenio M e d co Polo-
no callente egregic artem extrahendi i ale s, alTcrvandi Ipiritus ex planris
e x p r e flo s, in ampullis yitreis diligcntiffimc oblignatis. Bonanm S . y .
in Aditfœi K irch, n a n i Claffe 12.. T riginta phialas vitreas refert m m o -
ratus Quercctanus in Defenßone M ed .c tn a H erm ettca y in quibus cineres
variarum plantarum aflTervabantur > v. g. rofæ, lilii, violæ & c-
III. L itvantis quidam à M e d ic is, C h y m icis & c in Europa tota
& A h a , q u am o b ie r a t, pi un ma colLcgcrat. Inter alia gallum g J lin a cc-
um utracą m anu tenens obtulit mini,- juffitq; m e oculum acutiflimo
fcalpeüo p u n ć t u m , interq; duos digitos preifum orbita: cranii reponc-
r e ; affudit illi guttas liquoris du a s, obligatoq; ca pite, ciftæ in ęliiilt, è
qua p o ll horas o f t o cdiixit utroty ocu lo ita iibi fïm ili, ut nec e g o qui
fecueram ,пес ad fb n tiu m ullus fcctum oculum à fano p e lle t diilingue-
re. Succus illi e r a t, ut m ih i fateb atur, qui in velicis ulm orum Majo
m enfe in v e n itu r , quiq*, wifi tunc colligatur r in granula quædam rubra,
verm iform ia mutatur. H a n c e g o artcm ludicram , nulliq; unquam pro-
futuram dicensy cum k ire non poflem us , an cum oculi externa pul-
cbritudine vifiis fervaretur: cum tamen aliquot annis ïuccum hunc cu-
raflem c o llig i, eft eńim vulneribus lanandis c o m m o d u s j cafu duabus
foronb us à prandio colkidenribus, junior adultioris lintcum fiientis bra­
ch iu m vi elevan s, acum in media pupillam alte adegit. E xtem plo à Pâ­
tre Principis Confiliario accims obfetvo h u m orem aqucum , & parte v i ­
trei tfflu x iife, applico tu m enti oculo veficarum ulm i fiiccum lub quar-
ta m
 De Adagia naturali. Ч л

ta m pomerîdianam , jubco fub mediam no.ćtem linteum adm otum n o ­

v o liquorc im b iii, quem -orhoiinam certiùs, quam tot ignotarum hcr-
barum fnccos nominarent Botanici. M anè, teftor D E U M & fidem, fa-
nam ofFcndi, nifilusq;, etiam nune vigefim o ferè poft anno, cxcsecatum
oculum à -videurs ctiamfi curfośc inctaget diferiminare poteft, i m o m u l -
tis annis cum marito infeio ejus orbitatis vixir. H enri:us ab H eers O b-
fe r v a t. 4 ./. i • ci tut us a Burnet The f a u n M e d it in a Pr attic a / . 1 3 . fe tt. 12.
IV. Religiofæ vita? ctii-гЛ in P o lo n ia , plurima Mcdicæ Artis ar­
cana noverat ad prodigiofas fcrc curatioties. Cönfcccrat idem laborc
C h y m ic o m äflam , caraq; vafculo vitreo orificfum tenue ferenti im pö-
fucrat.Materia illaquotiesinferebaturhyberno eubicuio,atFundcbatur aii-
quid fubtiliffimis fpiritibus conftans,toties cxcreviilc eft viia inftar arbo-
ris inftrućtac frondïbus atq; fo iiis, cum voiuptate magna fpeftatorum.
V. Cëleberrimus heros, ftrenims de fen for Patriæ, Stepharnts
C zarniecki Palatvnns Ruffiœ dum affiigerctiir m o r b o , pro rem cdio rili
à medicis mnfica eft præfcripta. S o n i harmonie! ut habcnt vim natu­
ralem ad concitandos & fanandos animi m orbos, ait Schottus S : J . M a -
gidt N a tu r *, c r A r t i s F ane z. / . 5. ira &-ad fanandos corporis m orbos,
quatcnus videlicet fa fto fan о harmonico , nunc inten fo , nunc -renviffo,
nunc ccleriter, nunc tarde, nunc aliis tn o d is, iisdem tn o d is, ac ratro-
nibus movetur ac .c.oncitatur act* corpus ægrotantis circumftans, & cura
àéie fu b tiliß im o , ас fpim ibus in codem cocpr.re* nervis, mufculis, vc-
n is , humoribusq; rdidcntibus continUatus, qua intcrni àéris, & Ipiri-
tu u m concitatione faćta, attcnuantur, varie attempcrantur/diffipanrurq;
iidcm fpiuitus, & <um illis -humores noxii morborum caufe. M ufica
tam cn om n es n on fm a t m orbos , fed tantum îltos qui à (pi ri t u um , &
h u m orum attenuatione, didipatione dependent. Idem ICir сher us aflerit;
&c Tarantulæ morfu impetiti m Apulia fanantur mivficä, atq*, faltu.
VI. Adolelcens ruftica-ims in Bomffia vicina R e g io tn o n to , diu
ftom achi languorc laborabat, atq; ideo vomirionibus aflvetus, cum ali-
qiiando pro more f u o , arrepto cultello manubrium ejus in fauces im -
•m ittetet guLr ad vom im m fti mula n d u m , cultellus forte è manibus ela-
pfus ’profundiàs guttur ingreditur, ac dem u m ctfi « g r e in ftom aebum
Ll h ipfum

3 3 ^
 T R A С Т А T U S XX. S Е С Т Г О IL

ipfum defcendir. Certc non erat officina h æ c , quæ ferrum concoque-

rctj neq; natura viam id o n ç a m , qua fe n o v a s holpcs cjiceret, рпера-
ravcrat. Igitur ancipiti malo conlilm m Viedicorum R egiom on tan u m
adhibctur ejiismodi. Ægro firm is allcribas fortiffimè alligato conftri-
<5toq; nc vcrfando fe curam M a g ifta ciubarec ( cum jam ante ad clici-
endam ferri aciem m edicam entum m agneticum aflfećhs partibus per
dies aliquot applicuiflct ) Chirurgus paulo infra coftas finiftri latcris
aptâ ad id novacula apcrire corpus a^ ipfum usc[j ventriculum cæpit,
tum pertcntato eo apertoq;:, è vulncre levi cultellum extrahit. Ægcr
dein adhibitis fom entis , & débita curarione, brevi plane convaluit, cul­
tcllum tellem prodigii R e x P o lo n ia per idem forfan tempus R egio-
m on tu m inrrans ad ie recepit, m illo M edico fuo Gafparo Craßio , qui
in fir m u m , dc qualitatem vulneris diligenter infpiceret, atq; ad fe refer-
rct. Weber in A rte converfandi. Ex aliis Scriptoribus conftat fuifle hune
ægrotum Andream Grtmherde Grunvaldfc in c o la m , feptem à R egio-
m o n to miHiaribus. t f t hißoria ruftici in Polonia a filio Erici Pu-
team vifa.. Agreftis h o m o tentavcrat (ibi anginam in gutturc aperirc
brevi cu lcro, quem incautus. dcglutivit, eundcmq; tandem dextro ab­
dom inis latere cum m ulto p u re, poft mutiplices anxietates reddidit, ÔC
incolum is fuptrvixit- Schottus M a g U Natura, ^ A rtis Parte 4. /. 7.

S E C T I O II.
De
M A G I A A R T I F I C I A L T.
AGI A A R T I F I C I A L I S , c(l ars mira quardam pcrficicndi per
hum anam induftriam, adhibendo ad id varia inftrumcnta. Н ас
arte Archytæ Pythagoricicolum ba lignca volavit,d c qua à Gel-
lio m Ncclibussltticis fcribitur.. N orim bergæ mufca ferrea с m anu af-
tificis evolarc, convivas circum volare, tandem vcluti dcfefla ad ma-
n u m cjusdć artihas redire vifa.Romæ apud Kirchemm ftatua ex uno l o ­
co
 De M agia artißciali. 4/3
с о ibat ad alium. Alibi fimulatæ aves cancbant fvaviffimc,homines ænei
buccinabant in àére. Hæc & fimilia opera vulgu's exiftimat fieri dæmo-
num o p e, quia funt inufitata* admiranda, ratione occulta elaborata.
Opricæ quoq-, bencficio finguntur mira: apparitioncs.
II. A Joanne Regiomontano ( ad univerfæ Prnffiæ gloriam ) fa-
û a aquila ænea Carola /Л С afan Norimbergam advencanri volavit ob-
v ia m , & usqj ad Urbis portam comitata cft hofpitcm, tefte sldrianê
Romano in Matheß Р о і е т г е а , citato к Schotto Magia Natur. О * jir t.fiart.
i. О" Part. 3. ubi in inclufum aérem , &: partium librainentum rcjici-
tur artificium.. Alius modus prodigiofi volatus к Laurentio Laura prac-
fcribitur.
III. Sub Duce Exćrcituum ZamoifciofZd Plefcoviam Joannes
0#r<?7wr/^rei tormentariæattcndens,m area fcrrcaduodccim tubos fclo-
petarios, quo cirius rumpcrentur ex induftria tenuatos, ordinc difpo-
fuerat, eosq*, fubnLffimo pulvere, ас arcam ipfam impIcYcrat, in me­
dio earn Icloptti partem, quas rota, atq; incumbente filice ignem ad
pulvcrem incendendum elicit, tenfam paratamq; conftituerat : area eâ
in ligneam ciftam impofitâ, fibulam qux attracla rotam laxare,ignen q;
excitarc folet, duabus ebordis, unà ad inferiorem ligneas ciftæ fun dum,
altera ad ipfum ferreæ ciftæ operculum alligarat, ea ratione 3 ut five
fcrream arcam ex lignca quis cximcrct, feu ipfius ferreæ tećtum moli-
retur, neceflario utraqv re pulvis inflammarttur,tubisq; atq; area ferre a
fraćta adftantcs pcrccllcremur. Delata hæc eft machina ad SujÇcium
Dvttorem Mofchcn.m per captivum bene habitum > libertateq; dona-
turn, tanquam ptetiofiffimis, magniq; momenti rebus plena cum litc-
ris. Eo tempore Suyfcius, cum aliis rebus oecuparerur , cæteros, qui ad
confilium bellicum tunc forte convenerant aperirc ił at im ciftam jubct:
concurrunt complures rci novitate atq; innata hominibus curiofitatc
dućti. Fcrociflïmus omnium Choroflinus pede in ciftam ligneam impo-
fico, fcrream manu fua exrraherc niritur. Interim fibula convulsa,pulvc-
req; inflammato, area ferreâ, ас tubis disjećtis, non modo adftantes
omnes diffipantur, vcrum rcćti etiam pars vi ignis, ac fradorum ferra*
mcntorum conYcliitur, præ cætcris maxime infignis, dc quo dictum
L llj Chor#-

4 >сГ 1
 T R A C T A T U S XX. SECT 10 IL
■Cher оf i n иs &c Kofevins periere. Heidenfteinius Comment ar. de Bello M o*
fchovitico /. f.
IV . In U r b c T o m n e n f i flar ciirris c x arte in d in a ta ad la ttis, &
quafi ruinam m in ita n s. In q u irim r ratio car n o n cadat in c a m partem ,
in q u a m inclinât? c u m tarnen m uri alii е г е й і ѵ с гt i cali t e-r, ii vel m o d i ­
c u m p r o p e n d e a n t i a u n à m m a g i s , q u a m in aliam p a r t e m , diu fine p e -
•riculo cadcndi ft arc n e q u e a n t. A ffign at caufam Bald'ts in Mechanicis ,
Ricciolus A lm a g e fi N o v i L г . Cafa t us in Mechanica> qu ia c e n tr u m gra-
v ita tis illius ttirris eft in tali l o c o , u t linea ab ipfo ad c e n tr u m terræ d u -
£ ta cadat intra fp atiu m terrx q u o d o c c u p â t p e s, l e u f u n d a m e n tu m ipG-
u s turris.
V. Supra C u ria m U r b i s G cd an en fis attoîlitur turris elegan ter
«xtrućfca, corufcans auro. In h ac p r x ter c a m p a n a m g r a n d e m c y m b a lu m
dicta, n u m e r u m horaru fonans,dantur cam p anæ m in o r e s q u a t u o r d e c im
in m u iic o s fo n o s difpofita?. H i s , artificio i n f i g n i , a n te q u a m hora au­
d ia t u r , decantatur to n u s cantilenæ alicuius pro te m p o r e (olennitatis. In
ingreflia R e g u m , v e l P rincipu m divulgatit eardem nolæ t r iu m p h o s : in
M a g n a t u m f u n e r ib u s , aut i ll o r u m , q u i funt de M agiftratu næ nias o c -
c in u n t. In a rm am en tario fu p ellećliii bellica o m n i in ftr u ć tiffim o prædi-
f t æ C iv ita tis, ftatua u n iu s m ilit is ,in a d v e n tu h o fp itu m , fc lo p e tu m pyrio
p u lvere o n e r a tu m exp!odit,alteriu s ićtu m m inatiir glad io e v a g in a to ,te rtii
ty m p a n a ptîlfat; quarti viri hon orati fedencis fim ulacrum ( ad teftifi-
c a tio n e m reveren tiæ e x h ib e n d is fp e Ä a to r ib u s a c c e d e n tib u s ) aifurgit,
p o l t m o ra m a liq u a m (e paulatim d e m ittit priftinum firum r e tin e n d o ,
V I. A p u d p eritu m q u e n d a m F a ô tiv x M a t h e m a t i c x , m a c h in a
p rim a artificiofa dabat g e n u in a s efiigies facierum h u r u m a r u m : fecu n -
da m a c h in a inftar ciftæ c o n f e ć l a , n u m e r o fillïm is in ftrum en tis repleta
ftatuas ligneas -varias fa c ile ,celeritcr, aftabrè efform ab at. I n g e n iö s e
parata tabula ab uno O r dints M in orum S. Franci fe i Reformat orum fpc-
ćtatur Califfii. C o n ft a t e x fe g m e n tis pice.2 n ig r a n tis ,fe u pini n ig r æ ( n o ­
b is Ś w ierk ) in transverfum ic illis , varicq ; difpofitis, e x in d i c e , rotulisq;
adjeótis £ :c. ad indicandas е х а Л с m u ta tio n e s futuras à é r is } c x cajido,
f r i g i d o , h u m i d o , & ficco ortas.
VII,
 VIL FunambuÜ mira cdunr Ipećbcula, arte, exercit'atione, agi-
litare, aquilibrio adjuti. Poft v iûoriam Bereftecenfem , 'Joannes
Cafim:rus Rex iplcndidè Gedani cft exceptus. Inter fpedacula alia &
in terludia, conipcćhis cft h o ir о peregrinus de turri Curiæ ft Cc in ter-
ram corporc iHæfo demittere. Fun-i, qui fuperiori tnrris parti illigatus
hum um usq; pestingebar, prono ventre ineubans, brachiis quafi ad vo-
Iandum extenfis dcorfuni r a c h a t, eo maxime m irabilis, quod ita, ne*
fcio quo агпйсіо Tcorpus moderare noverat, ut à fune non exerraret,
U b i funis afhxus terræ hærebat, appofita erant pulvinaria, in quæ ilia -
pfurn volantis caput m anebat incolume. F aß on us in H iß . Pol. Pie» юге.
ѴІП. C H Y M IA vel C H E M IA refertur hodie ad A rtem Mcdi-
c a m , id eft, m o dum medicamenra gratiora, falubriora, & tutiora con~
cinnantem. Partes ejus funt d u æ , Solutio, ic C oagulatio, quapropter
Chym icus, cfî artis difiolvendi>& coagulandi peritus. A L C H Y M I A feu.
Spargiria, Herm etica A rs, Ars Magifterii perfećti, Ars Segregatoria,
S tparato ria, & Deftillatoria revocatur ad Chryfcpceiam. PJurcs in
R egn o noftro callentes Alchymiam , aut libros de Chryfopoeia editos
evolventes, diu m ultùm q ; defudârnnt in auri cftcćtionc, circa q uam
difeurrendo, trifariam funt divifi A uthores. Primi ordinis negant аЫо-
lute per Alchymiam aurum verum pofte fieri. Ait D .Thomas: Alchymi-
faciunt aliquid ii mile a u ro , quantum ad accidentia exteriora, led
tarnen non facinnt verum aurum. Ejusdem fenfus tÆ gidius in Quodli­
bet о $. J oß a tu s, Pineda, Honor at us F abri, Scaliger O c . Sccundi ordi­
nis dicunt, polie qui dem phyfice lequendo verum aurum effici ab Al-
chymiftis, fed negant illud eflè poffibile moraliter, confequenter negant
illud unquam haćtenus elle fadium, ita Valent ta , Commbricenfes, Pere-
rius S. y . M agi a c. 12. hæc apponens: Ars Chymica licèt utilis in de-
ßillatiombus-, ahisq* rébus, ramen in eo, quod fpeftat ad effeftionem
auri vcri,quam ilia profitetur atq; pollicetur,vana eft,noxia ac perniciof»
Rcipublicæ. Primo, quia aut nunquam , aut rariffimè præftat, quod pro-
m ittit, ex quo n o n femel faćtum eft, ut multi ad extremam pauperta-
tem redaćti fuerint : unde r e â é quidam infert, Alchymiftas non effice-
rc a u u is n , fed abfumere, non implere crumenas, fed deplere & exhau-
 T R A C T A T VS XX. S E C T I O IL
lir e. S e c u n d o , q u ia faciunt fallum a n r u m , falfamq; m o n e ta m & c. ex
q u o R e fp u b lic a , h o m in u m q ; focietas accipit m a g n u m dctrim entum ,
T e r tii ordinis A u th o r e s alTerunt, cffcćtion em veri anri per A lc h y m ia m
elle difficile ni & p erraram , ira tarnen ut aliquando per illam verum
& p rabatum aurum fit efFećhim. Sic -cenfct Delno S. J . Panormita -
n u s , Forneltms C rr. probatur veritas teftim oniis. Inter alios Vlrnoidus
Villanovanns virgulas aureas per artem effecit, effe&asq-, o m n iu m exa-
m in i R om ce fubjecit,idem præftitit liernardns Trevifanus in Gallia^Ray-
m undnsJjdlm in Anglia^ Antonim P harmac opola Tarvißnus VenetiisAn rc
metallica verfatiffimus Agricola teftatur Г е vidi (Te Salisburgi faćtum à
q u o d a m -ex ftanno autu 111 : in Italia duas plu m b i libras, per u n u m gra-
n u m rubri p u lv e r is , in aurum o p tim u m -com imita tas à quodam V iro
R e lig io f o . ln thefauro M agni Ducis HeXrwU afïcrvatur clavus per d im i-
dium aureus atq; ferreus, a Thurnenfero olim tinfturæ im m erlus. Et e g o
nom in arc p o flem ( ait Delrio ) q u o s n o v i viras g r a v e s , in dignitatc
poliras, tim entes D E U M , q u i de le jpfis idem p roètentur. A p p o n o m o
n itù m A ntonii M irandulani: n on eft danda opera illi atti , n o n quia
n o n fit v e r a , led quia ta n t« eft: difficultatis, .ut fit utiliùs illam o m itte-
r c , q u à m exercere; & multi d itilîîm i ad m agn am inopiam funt redaćti,
quia m a x im is im penlîs veî n u n q u a m aflecuti funt, q u o d ars polliceba-
tur, vel raro, & parum, ita ut fum ptus'fit lo n g e major lucro.
H actenus naturæ nolcendarum detegendarumq; o p u m defiderio vi-
ćtus la b o r a v e r a m , n o n tarnen raritates o m n e s de recondito thefauro
e j u s , in lo lo patrio produxifle valebam . Igitur c o n c lu d o Sene-
ex verbis: v e n ie t t e m p u s , q u o îfta-quæ nunc la te n t, in
lu c e m dies extrahat, & lo n g io n s ævi diligentia.

Sit laus maxima Authori Naturæ Deo.

 I N D E X
R E R U M N O T A B I L I O R U M .
Prior numerm dénotât pa gm am , fecundm Rcclefta-
ßicum numerum, a d quern non rar о pagmæ plures
' referuntur.
A Bics. 189. 2. Alabaftrites. 37. 4-
Acanthis. ібЗ. 4 - Alauda non criftata. 168. 5*
Accipiter. 2б8. 3- Aiauda criftata. 269. y-
Accipitcr fringillarius. 2Ć>S. h Alauda arborea. 269. 5-
Accipiter leporarius. 2бЗ. 3- Alce. 2 I !.. 3*
Accipiter ftellaris. 268. 3- Alćhymia. 4 И - 8.
Acer album. 18 pi 2. Alnus. 189. 2.
A cer vulgi. 180. 2. Ainus nigra. 190. 2.
Achates. 4 - Aluco. 169. 6.
Acidulæ. 111. 3- Alanten. 40. 2.
Acics in here. 427. 2. Amethyftus. 19. ;•
Acipenfer. 139. 18. Antmites. 19. >•
Acontias. 250. î* Amphisbæna. 360. 4*
Adamas. »7* 2. Anas fera. 269. 7 -
Ægagropila. 22}. iS. Anas marina. 2 69. 7 *
Ærngo æris. 48. 4* Anas domeftica. 300. 2.
Æ's len Cuprum. 48. 4* Animalia quadrupedia. 210. î.
Æfalon. 2б8. 4 - Animalia fubterranea. 232. î.
Æftas. 3S2. 3' Animalia domeftica. 4 7 * t.
Æftas perfervida. ■ 3$i. ?• Animalia venenata. 254. 8.
Æftus folis. 381. 3- Annus (olaris. 380. î.
Ætites. iS. 3* Annus iymaris. 3S1. t .
Agaricum. I <)6. s. Anfer férus. 269. 8.
Agiles viri. 3.19. 9 * Anier domefticus. 300. 3-
M m ni Antacæus.
 IN D E X RERUM N O T A В IL !0 RUM.

Antaca?iis„ 131. 3. A rgentum capillare. 46. 3“

A ntim onium» 5 1* 8. ArgeHtum vivum . 5 2< 9-
A ntipathia. 3 3 3- 3* Aries campeflris. 214. 4-
Aper. 2 .1 }, 4- A rm am entarium Gedan. 4 5 4 * ;•
Apes. ł 57. 2. A rm enius lapis. 19. 6.
A ppetitus alrmcntarias. 329. î. Arx Lcopolienlîs. i o i 5.
9-
A qnæ aie en fus. I IO , r. Afio. 271. 11.

A quæ biram inol«. 115.- 3* A droites. 20. 6.

A quæ lapidelcentes. I I 6. 4* Aftrologi. 444- 3*
A quæ petrificaiues» 1 1 7 .
5- A ftrorum influxus. 443. 3-
A quæ medic a t? . 119. I. A ttagen. 2 7 2 . I 2.
A quæ noxiæ. 123. 4- Aves feræ. 167. I.
A quæ venenata?. 124. Avcs domefticæ. I.

0
0
5-
A quæ falfe origo. 1 26. i. Aves extraneæ» 299. 60.
A quæ faJiæ in Regno* 12 6. 2. Aucupium. 267. 2.

A quæ fànguineæ. 125. 6 . Audiras. 3 4 6 . I 6.

A quæ cr.udæ. 12S. 3» Auris. 3 3 9 . 3-

A quæ colores. 128. 3* Aurora Borea. 3 9 6 . 8.
A quæ odor. 3 7 9 . 3* Aurum . 44. 2.

A quila, 270. 9- A u rum Alchymiæ. 456. 8.

Aqyila. alba» 299. 6 0 . Auturnnus præfrigrdus. 3S4. 4-

Aquila amea. 45 3- 2. A utum nus calcns. 4-
A q u ik ru m volatils. 44 5- 2.
Aquilarum pugna.
В
447- ?•
Araneus. 161. 4r Babia- gora» 10 3 .
3*
Arbores (ylveftres* 189. r. Oarbo. 143. 24.
A rbores fativæ. 2 0 7 . 18. Bafilifcus. 247. 5-
A rbores prodigiofæ. 2 0 9 - 19. Bafilifcus Varfaviar. 24S.. З.
A rbo res exoticæ. 209» 20. Belemnites. 20. 7 -
Ardea» 271. 10. Berberis. I90. 3-
Area, ferrea» 4 ) 3' 3' Betula. I 90. 3-
Arenæ. Ч - 12. Biefdadi monteSr IO 3 . Î.
Argentum» 4 5 - 3-* Bifon, 214. 5-
Bitumen
 INDEX RERUM NOTJBILIORUM?
Bimmen. 42. 6.
Canities cx t im ore. 33 S. 2.
Bo hits. 134- Cantliarias.
5* 21. 8.
Boletus cervi. 206. 16.
Cantharides. 2 61. 6.
Bolus Armenia* 1 1. 10.
Capella. г 73- 4 -
Bombyx. 161. Capilli.
5- 165. 4
Roty It he ties. 132. Capra faltans.
3- 35>4- 5-
Botaurus. .273. Capri.
i 4- 23р. 5*
Bov es. * 37- 2.
Caprimulgus. *73- J5-
Brda fluvius. 134. Caput hominis.
4- 3 37- 2.
Bubo. 272. Capimm firmitas.
*3* 318. 7*
Вгі fo. Carbones folliles.
5>- 2. 3-
Bngus. 1 35- Cardites.
Ś. 34- 2.
Bulimia. 54- Carduelis.
4- 273. 16.
Carpatus. 99- 2.
С Carpiones. 142. 23.
Cadavera non corrupts. 561. i. Caftor. 215. <j.
Cadavera fubmerfa. 2. 3- Caftoreum. 215. 6.
Cadavera incantata. 365. 2- Catus (ylveftris. 217. 7*
Cadavenim hngularia. 363. 4* Cedrus. 191. 4*
Cadaverum motus. 363. 6. Cenchris. 250. 5-
Cadavenim cruentatio. 3 6 4 - I . Cerafus fylveftris. 192. 5-
Cæcilia ferpens. 250. 5- Cerafus lauva. 207. 18.
Cæcorum induftria. 345- H- Ceraunia. 20. 8.
Cæcorum tadus. 347- 18. Cerebrum. 3 4 i- i г.
Cærtileivm. 53- 10. Cerevina. 7 5 - 18.
Ca'ruleus. 274. 16. Cervus. 2 1LJ. 7*
Calculi. 544- 4 Cefpites foffiles. 3- 4-
Cancri. 334- 3- Cetus. 172. 5*
Cancri ki Polefia. 135). ]7 - Chalcedonius. 2 1. 8.
Cancri iu Varta. »43- 24. Chalybs. 5 *• 7-
Canes. 244. 9- Chamæcerafus. 15)2. 5-
Canina appetetuia. 3 4 - 4 - Chafma. 3 9 4 4-
Canities accelerata. 310. 8. Chełm nions. Ï06, S.
M m 1 12 Chelydrus.
 INDEX RERUM NOTA В IЫ О RUM'*
Chelydrus. iji. 5 * Cornus fæmina. 192, 5»
Chryfocolla. 53 * 1 1 . Corpus humanum. 337- I.
Chryfolithus. 21. 9* Corvus. 2 7 6 . 19-
Chryfopœia. 455* 8 . Corylus. I C J 2.
5-
Chymia. 455* S. Cotes. 38.
5*
Cicadæ. 162. 7* Coturnix. 277* 20.

Cicindelar. 263. 8. Coturnix major. г77' 20.

Ciconia. *74- 17. Crematum. 7 7* 19.

Cimices. 3 33- 2 . Creta. 12. 11.
Cinnabar is. 5 2 * 9* Cricetus. 232. 2.

Circa. 143. 24. Crines. З38. 2.

Claffis in aère. 4 2 8 , 2. Cruces in telis Iineis. 43 2. 3.
Coccus feu С hermefïmim. oc. 2. . Crudivori. 3 28 . 5.
Cochleæ terreftres. i6 j;. 9* Cryptæ Podoliæ. J 5 * 14.
Cochleæ fluviatiles. 263. 9* Cryptæ Kiovienfes. 16. H*
Cochlcæ nudar. 2Ö J. 9- Cryftallus. * 3- 1 1.
Columba agreftis. 2 .7 6 . 18. Çuculus. 2 7 7* 21.

Columba livia. 27 6 . 18. Cukrivorus. 45 >• 6.

Columba domeftica. 3O I. 4* Cuniculi. 240. 5.
Columba lignea. 4 ? iv I. Curruca. 27 8. 21.
Cometarum materia. 4 3 4 * I. Cygnus. 27 8 . 22.
Cometæ quid portendant' ? 4 3 5 * I . Cypfelus.. 27 p .
* 3-
Cometæ vifi in Regno. 4 3 5 * 2.
Conchæ falis. D
59* 5*
Conchites. 22. 1 0 . Dama. 217. 8.
Cor. 3 4 1 * 11. Darcza. *35* 7*
Cor aim: ofliculo. 341 * 1 к Dendrites. 24. 12.
Cor pilofum. 3 43 * 11. Dentes. 340. 8.
Corailites. 22. 9* Dentes renati. 3 41 . 8.
Cornix cinerea. 2 7 6 . 18. Dens in palate. 3 4 1 . 8.
Cornix nigra. 2 7 6 . ; 18. Dies naturalis. 381. i .
Cornu falis. 59'■ 5* Dits artifîaalis. 3S1.. i .
Cornus mas. i?2. 5- Dipfas. 250.
5*
Divcrlo-
 INDEX RERUM NOTÂBILIORUM,

СО
Diverforia, 7 * Falco facer.

Mt

Q
74' ! * ;•

00
VD
Dłubnia. Fames ordinaria.

H
141. 21. i.

Donajecius. 136. 9* Famesex defe&uaunôrïæ. 369. 2.

Dorcas. 2 1 7 , 9- Farina foffilis. 3- 5.

Draco. 41- 1, Fafcinus. f 36 . *•
Draco Cracoviar- 24 6 . 2. Fafcinatores. Î 37 - 5-
Draco volans. }95 - 7- Fax, Î 93 -
Drevancia. 135. 7- Feles, 244. I Or

Dryinus. iji. 5- Ferarum multitudo. 2 1 1, 2.

Dun a. 136. 8 , Ferrum, to. 7*

Fertiliras terræ in Podolia, 65. 5*
Fertiliras rcrrae in Ukraina,66. 6,
Ębur foffile. I. 2. Fertilitas terræin Volhinia. 67, 7-
Echinites. 24, 12. Fertiliras terræ in Ruffia.- 68, 8.
Echo. 108, 14. Fertilitas terræinMajonPol.6 8. 9-
Eclipfis Solis. 439- i. Fçrtiliras terræ in Mino. Pol,6o, 10»
Eclipfis Lunæ. 43 9 ' i. Fertilitas terræ in Litvania . 7 0 , ir.
Eflipfcs notabiles. 44° ' 2. Fertilitas terræ in Pruflia. 71. 12.
Eclipfium effedus, 4 4 0 i. Fertilitas terræin Livonia , 72. 13.
Elećtrum. 17 6. i. Ficedula, 280. 26.
Eneoftis. 24. 12. Filamenta. 44- 1*
Entrochos. M- 12. Flos æris. 4 8 . 4-
Equi. 240. 6, Flores fulphuris. 4 1' 4*
Equiferus. '1 1 7 - 10, Fluorés, я- 2.
Equorum fingularia, 241. 6. Fluorés fexanguli. 107. ij.
Eridanus. 146. * 7- Fluvius, i$i. r.
Erirhacus. x 7 9 * 24. Fluviorum origo. 109. r.
Fluvii notabiliorcs. iji. 2.
F. Fluvii rapidi. 150. 28.
Facies. 341, 9- Foecundi. 308, 6,
Fag us, 193. 6. Fons, 109, I.
Falco. 2 7 9 . 2 5' Fontes mirabiles. iii. 2»

Falco arborarius. 280. 2 5- Fontes inflammabiles. 113. J«

 INDEX RERUM NOT A Ѣ ILIÓWM.
Fontes ebullientes. 118. 6. Gallinula novalis. 281. 28.
Fontium origo. 109. i. Gemme. 37. 1.
Formica?. 263. 1.0. Gigas. 320. i.
Fdffilia. i. i. Gigantes, 321. 2.
Fraxinus. 193. 6. Glacies. 391. 6.
Fraxini vires. 194- 6. GTobns igneus. 395-
Frigus intenfiim. 386. 3- Glollbpet-ra. 14. 14.
Frigoris eff.ćtus. 3S9. Ч- Głda fluvius. 13g. 1;.
Frigoris patientes. ЗУ z. 7- Granatus. 25. 1;.
Fringilla. 280. 16. Grando. 406. 6.
Frons. 33 9- 4- Grandines mfolitse. 407. 6.
Frumenti copia. 64. 4- Grus. 281. 29.
Fmmenti pretium vilc. 73- 14. Gxilo. i i S. п ..
Frutices. 1^9. I,. Guftus. 346. 17.
Fulica. 280. 16. Gypfum. 38. j.
Fulmen. 396. 9*
Fulmina crebra. 400. 11.
H.
Fulmina hyeme. 401. 11. Habus feu Frifch Haff. *7 S- 9’
Fulminum miri efFećłus. 597’ 10. Hæmatites. 2 y. I6.
Funambulus. 455- 7 - Haleces. 16S. 3«
Fungi Officinarum. 206. 16. Haliætns. 283. 30.
Fungi terreftres. 207. 17- Halo. 394- 5-
Fufaria. 19;. 6. Heia peninfula. ■174- 7*
Hercynia fylva. 18 y. 2,
vj 0
Ci
Hetinaceus. *3 3- 3-
Gagates. 24. Ч - Herrn clinus. 235- 1»
Galbulus. 280. г7- Hicrafus. 136. I O .
Gallus marinus. 169. 4* Hierofalco. .299. 60.
Gallus Indicus, 301. 5- Hippopotami. 170. 4.
Gallus gallinaceus. 302. 6 . Hirundo demeftica. Д.85. 31.
Gallus (pado. 302. 6• Hirundo agreftis. z8^. 31,.
Gallina domeftica. 302. 6. Hirundo riparia. 2S5. 3 r.
Gallina aquatica. 281. 2 8. Hirundo muraria. 28 3. 31.
Hirundo
 INDEX RERUM NOTA В ILIORUM
Hiruncto alba. 2S3. 3b Lacryma Cervi. 216. 7-
Hi rund ines in aquis. 284. i 1- Lacrymæ. 340. 5'
Hirundmum indufbia» 2З3. 3 *- Lacie us humor. 332. 2.
Homines fylveftres. 355* 3- Lacus, 15 3- t .
Horinia. *3£ IO . Lacus Majoris Poloniar. *53- 2.
Horologium Gedanenfe. 454* 5- Lacus Pruffiæ. 156. S-
Hydromeli. 414. S.. Lacus Varmiæ. 158. 6.
Hydrophylacia natura?. in* i. Lacus Litvania?. *59- ?•
Hydrus. M i- 5' Lacue fucciniferi» 180. 7'
Hyems. 38). к Lacus profundi. 159- 8.
Hyetnes mites.- 385. 2, Lacus novi. 160. 8.
Hyemes alperæ. 387.. 4- Lacus Białe. M 5- 4 -
Lacus Krynice, I J 5* 4 *
I. Lacuum diverfîtas.. J53-
Jacuîiis» »5 r. $* Lampetra. 134- 4 *
Jafpis. 25- 1 7 . Lanius major. 285. 3*-
lbex. 224. 18. Lapides à natura infignki. 3 5. 2.
Ignes fubterranei. 130. 4 - Lapides calcarii. 38. 5-
Ignis fatuus» 3 93- 2. Lapides cruciferi. 33* 2,
Jonis lambens» 393- 3- Lapides globofi. 106. 10.
Jmaginatio. 311.. 10. Lapides grandes. 39- 5'
Inedia diuturna. З71- 3* Lapides molares. 38. 5'
Infećta 256. !.. Lapides vulgares» 37- J*
Infills natantes. 160. 9 - Lapis calaminaris. 48. 4*
Iris lunaris. 422. 5* Lapis caudæ cancrû 34* 2-
Iris folaris. 4 Z2. 6. Lapis di Cobra. 254. 7 *
Judaicus lapis» 2 6. iS. Lapis, cafeiformis. 34- 2.
Jnglans.. Z08. i 3. Lapis dcnticulatus» 28. 2 2»
Juniperus. ip j . 7» Lapis faviformis. 34' 2»
Lapis fulmineus. 397' 9-
L. Lapis fungttes. 34' 2»
-Lac Lunae» 297. l6. Lapis ovitormis. 34- 2V
Laccrta. LJ 3- 6, Lapis reticularis» 28. 22.
Laux
 INDEX RERUM NOT А Б ILIORVM
L arix. 1 9 6 . 8. Magia. 448. i.
Larus fluviatilis. 1 8 5.
32 - Magia naruralis. 4 4 9 - i.
L aras marinus. 286. 3»• Magia artifîcialis. 452. i .
L arus minor, 2 S6 . 3 2 - Magnes. 26. 19.
Latax. г iS. I 2. Manna. Ç)6. 3*
Latom iæ . 2- 7 - 5* M anna Polonicum. 9 7 - 3*
Laurus. 397- 9- Manus. 143. 12.
Lazulus lapis. 5b 10. Mare. 16 f. I.
Lepus. 1 1 9 . Ч- Mare ßalthicum . 166. 2.
Ligna foffilia. 3- 6. Mare congelatum. 173. 6.
L im b a arbor. 1 97- 8. Maris falledo. 166. I.
Linaria. 2 8 6 . 33 - Margarita?. 30. 29.
Lineæ rubrar. 43 3- 4- M arm or. 36. 3*
L irhargyram . JO . 6. Martes. i n . 17.
Lithoxyla. 5* 6, Mel præftans. 412. s .
Locultæ. 25 S. 3- Mel infatuans. 4 16. 8.
Longcevitas. 3 0 5 . i. Meliis abundantia. 413. 8.
Longævi. 3° f - 2. Mehs. * 33- 4 -
L o x ia . 2 S6 . 33- M em oria excellens. 34S. 20.
Lucii grandes. I J I . 29. Menfis folaris. 381. I.
Lucii annofi. 15 2 . 2 5 ? . Menfis lunaris. 381. i.
Lucio - регсг. 145. 24. M entum . 142. 10.
Lunatici. 3 34* 4- Mergus. 287. ЗГ-
L upus. 219. 14. Mcrops. 2S7. 36.
Luicinia. 2 8 6 . 34- Merula. 287. 36.
L utfa. 2Z I. Ч -
Metaila perfecta. 4 3 - 1.
Lycanthropia. 211. 14. Meteora. 39г. I.
Lycanthropi. 221. 14. M eteora ignea. 393- 2.
Lycoftaphylos. 197. 8 . M eteora aqnea. 402. I .
Lynx. 222. 16. Meteora àéria. 416. I.
M eteora terrea. 423. I.
M. Mi! vus. 287. 37-
M achina artificioia. 4 Г4- 6 . Minera. 44* i.
M inera
 INDEX RERUM NOTABILIORUM
.. J
Minera argentea. 107. Ч- N.
Miraculum. i.
HO
449-
Molæ aquaria?. 150. 28. Naphtha. 43- 6.
Molendinum Gcdanenfe. 140. 19. Narva. 137 - 12.

Molochites. *7- 20. Nafus. ' 340. 6.

'Monedula. 288. 57- Navigatio fingularis. * 75- 9-
Mons. 98. i. Nebula. 4 0 2 . 1.

'Mons admirabilis. 113. 3- Neringa infula. 174 - 8.

Mons calvus. 105. 7- Nida, 47- Ч-

Mons diffipatus. 10 6. 12. Niemen. 137- 14.

'Mods fonorus. 106. 11. Nitrmn. 4 0 . 3-

'Montes;meta[liferi. 107. 4 - Nivalis avis. 288. 38.

Montes Venedici. 107. 12. 'Nives infolitæ. 4 10 . 7-

Montes infigniores. IOJ. i. Nives in Sicilia. 411. 7«
Montium altitudo. 98. I. Nix. 4 0 9 . 7-
Monftrum. 349- i. Noćtambuli. 335- 4-
'Monftra humana. jfçu 2. Noćtifurgii caufe^ ЗИ- 4-
'Monftra belluina. . П 7- 2. Noćhia major. 288,
38.
'Monftra volatilia. 3;S. 3- Noćhia miuor. 288. 38.

Monftra aquatilia. •358. 4- Noerza. 2 I 8. 12.

Monftra vegetabilia. 360. S' Noteffius. 138.

‘J-
'Morus.' '2 10. 20. Nubes. 4 0 2 . I.

Motacilia. 288. 37- O .

Motlava. 47- I r.
‘Mulfum. 44- ;8. Obra fluvius. 138. 16.

Mulfum vetuftifllmum. 415. 8. Ochra. 11. I r.

Mus Alpinus. .233. 5- Oculus 335>- /•

Mus Noricus. *35- 6. О сul us maris. 102. 2.

Mufca ferrea. 4j 2. i. Oculi cancri. 139. 4 -

Mufica. 451. 5- Odoratus. 348. 19.

Muftela alba. 235* 7- Odor rofarum. 348. 19.

Muftela alba vulgaris. г 15- 7- Oflicinæ ferrariar. Я * 7-

Muftela fylveftris. 45- 7- Officinæ variæ. IC O . 28.

N 111 Officinæ
 INDEX RERUM NOTAB ILIORUM.
Officinæ vitrianorum. iSS. 5- PafTer Canarins. 3 0 3 . 7 .

Ollæ folïiles. s- ■
/7• Pafler Troglodytes. 2 9 0 . 4 2 .

Ombria. 17. 21. PalTér arundinarius. lç )0 . 4 2 .

Omen* v 445- i. Pafler gramineus. IC jO . 4 2 .

O mina fan tła. 44#- 2. Padèr lylveftris. •29I. 4 2 .

Omina Fun eft a». 44 6. 3- Pafler eampeftris. 1 Ç) I . 4 2 .

Onocrotalus. 2 S8. 3Si­ Palier flavefcens.. 291. 4 2 .

Опух. 27. l l . Pafler folitarius. 2 9 b 4 2-

Opalus. 27. 21. Paflèr domefticus» 2 9 1 . 4 2 .

Oriclialcum.- 48. 4* Pavo. 3 0 3 . 3.

Os. 34°. 7- Pecnaria res„ 2 3 9 . 3.

ОіГа foffilia.. 6. S. Pedes. 344- Ч -

Offifragus. 2S9. 4°. Perdix. 2 9 1 . 4 3 .

Ofteocolia. * 11. 10. Perdix. ruftica major. 2 92 . 4 3 .

Oftreites. 27* 21. Peftis origo. 3 7 2 . I.

Otis. 28p. 40. Pertes in Regno. 3 7 3 . 2.

Oves. 24г. 7- Petroleum. i i 5. 3.

Oves laticauda».. 245. 7 - Phafianus. 3 0 4 . Ç).

Ovidii fepvilchrum». 142. 23. Phafmata in àérc« 4 2 7 . 2.

’Ovum in ovo. 303. 6. Phillyrea. 1 99. <?.

Phoca. 171- S ’
P. Phocæna. 1 72 . 5.

Paludes. Г64. Pica varia. 2 9 2 . 4 4 .

Palumbus. 2C10. 4 1* Pica glandaria^ 2 9 2 . 45.

Panes dæmonuin». 34- 2. Pica morbus. 34 |5. 17.

Panes grandes. 70. 11.. Picea. 19 9 . 9.

Panes Eubefcentes,. 367. 4- Picus arborarius. 2 9 2 . 46.

Papaverina. 2 90.. 41. Pilsko mons., 1 0 3 . 4.

Parafelene. 421. 4» Pina fluvius. 138. 17.

Parelia.. 420. 3- Pinafter Bellonii. 1 9 7 . 9.

Parais prodigiofus.. 356. 4- Pinafter lylveftriSi 19 9 . 9.

Parus. 290. 41.. Pinus lylveftris. 198. 9.

Pasierbice mons». X04. i* Pifces. fiuviatiles. I JO .s 29.

Pifces
 INDEX RERUM NOTA В ILIORVМ .
Fifces mari’ni. i б S. 3. Pomus. 208. iS t
Pifccs monftrofi. 359. 4. Poprutus. 139. 18.
Pi fees іюхіі. 151. 29. Populus alba. 200. %
Pifccs congelati. IJ2 . 29. Populus nigra. 2DO. 9-
Pifccs foffilcs. 152. 29. Populus tremula. 200. 9•
Pifcis Xiphias. 171. 4. Porci. 243. 8.
Plantarum origo. 78. i. Porohy. 4 3 - 3'
Plantæ Pruffiæ. 79. 2. Prædi&iones Aftrologicæ.444. З.
Plantæ Pcdoliæ. 84. 3. Prædi&icmes variæ. 442.
Plantæ VolhinitC. 85. 4. Præiagium. 4 4 г< i.
Plantæ R affix. 8j-. Præfidia contra frigus. •391. 7.
Plantæ Iitvaniæ. 85. 6. Prata fingularia. 91. 11.
Pianræ Majoris Poloniæ. 86. 7. Pripetius. 4 9 - 18.
Pianræ Minoris Poloniæ,. 87. 8. Probito. 1 35- 5.
Plantæ in Babia-góra. 87. -8. Procella. 417. i.
Plantæ Carpati. 87. 9. Pruina. 402. i.
Pianræ Mafoviæ. •88. 10. Pruna. 208. 18.'
Pianræ inirabiles. 50. ii. Prunus fylveltris. '200. 9.
Plantæ obviæ. t)2. ід. Prunus fativa. 208. iS.
Plantæ fativæ. 93. 13. Puer fÿlveftris. 3H - 3-
Plantæ exoticæ. 57. 4. Pulsûs iiTæqualitas. 3 3 2- 2.
Plantæ ct’Jinariæ. 94. 14. Pumilioiics. 3 23- 3.
Pktamis 'vulgi. 199. 9. Putei. 129. 4*
Plica. 377. 3. Putorins. ■256. S.
Plumbum. 49. 6. Pyrus. 208. 18.
Plu via. 402. 2. Pyra. 208. 18.
Pluviæ diuturnä?. 402. 2. Pyrafter. 200. 9-
Pluviæ prodigiafe. 404. 3. Pyrites. Я - 11.
Plirviæ fanguineæ. 4° 4- 3- ГЛ
Pluviæ animalium. 405. 4. ^
Pluviæ rerum ѵагіашго. 406. y. Qualitates hominum. 331- 2.
Polygonum cocctferum. 9 j . 2. Quercus. 200. IO.
Po u. aria. 209. 18. Quercus vaftæ. 200. 10.
N nn 2 Quer-
 INDEX RERUM NOTA Б ILIORUM.
Querquedula. Z i ? 3. 47* Sal omphacitcs. 59-
-Salamandra. 104.
R. Sales minerales. 39:
Radunia. 140. Salices.. . 202. 12
Ranæ grandes. 2 j6 . 9- Salis fodînæ Velifci. 55 -
Regulus. 293.
48.
Salis fodinae Bochniæ. 58.
Remis avis. 294.
43*. Salmones. 134.
Remora. 17З- 5* Salus. 29 i- 51
Ribes alba. 2 o 8. 18. Sambucus. 203. 12
Ribes rubra» 20S. 18. Sanguis in cadaveribus. 3 6 6 .
Ribefi-um. 202. 11. Sanus fluvius. 141. 20
Robur. З Г 2. i. Sapphirus. 28. 23
Robufti Rege?. J M . 3. Sardius. 28. 24
Robufti Senatores. 313. 4 - Saxa arenaria. 38.
Robufti Nobiles. 3 1 4 ' 4 . Scandulaca arborum.. 25K. 51
Robufti Spirituales. 5 1 7 . ;• Scarabæi cornuti. Z63. 11
Robufti ignobiles. 3 18 . 6. Schiftus. 35).
Robuftar fæminæ. 3 18. 8. Sciurus. 224/ i<?
Ros. 4 0 2 . г.- Scribæ Angulares. 343- 12
Rofa. Polonica. 450. z. Senećtus faecunda. 3° 9-
Rofæ fativæ. 208. 18. Serpens. И« -
Rofæ fylveftres. 202. 11. Serpens Votoz... 249.
Rubinus« 2 7 . ' 22. Serpens Bmguaca. 250.
Rubusldarus. 202. i r. Serpentes Givoites. 251.
Rubus frućtu nigro. 2 0 2 . 11. Serpentes varii. .250.
Rupicapra. 223. iS. Serpentes in ventriettlis. 2 ; 2 .
Rupicapra unicor iis. 224. 18. Silices. 38.
Ruiticula.. 195- Jó* Silurus. 45-
Silurus grandis. 148. 27
> Silurorum copia. 141-. 22
Sal nativus-. 54- r. Simulacra in àérc. 426.
Sal gem mar. 57- 3* Smarides. 154.
Sal nitrum. 40.
3* Srtiotrycz fluvius. 141. 20
Sol
 INDEX RERUM NOTABILIORVM
Sol. 43 9- i. Succinum procul a mari. 181. S
Sorbus aucnpalis. ю з . 12. Succini colores. 182. 9
Sorices. i6 1. 3- Succini vis attrattiva. 1S3. 10
Spccularis lapis. 29. M *
Succini vires. 183. 11
Spina appendix. 203. I 2. Succini pretium. î 84. 12
Spina infcttoria. 203. 12. Sudor fanguineus. 3 39- 4
Spina racemaria. 208. l8 . Suhak. 224. 20
Srzeniawa fluvius. 14 1 . 2 I . Sulphur. 41. 4
Stagnum. 161. I . Sylva. i8 j . î
Stagna Ruffiæ. 162. 2. Sylvæ Poloniæ. 186. 3
Stagna Volhiniæ. 163. î- Sylvæ Litvnniæ. і8б. 4
Stagna Majoris Poloniæ. 163.. 4 - Sylvæ Pruffiæ. 187. 5
Stagna Minons Poloniæ. 163. 5-
Stalaćhtes. 29. 2 6. T.
Stannum. 49- 5- Tabula artificiola. 4 ) 4- 6.
Staphylodendron. 203. 12. T aćtus. 347- 18.

Statua ambulans. 452. r. Tæda. ?•

Stella cadens. 59 4 - s- T alcum. 29. 27.
Stellæ clara die vifæ.. 438. Talpa. 236. S>-
Stellio. 2j 4* 6. T amarifeus.- 203. Ч-
Stiriæ falis. 59- 5* T avola. 204. М.
Strumæ. 12 3 • 4- T axus- 2:04. Ч*
Stryjus fluvius. 141. 22. T erra. 6 о. i.
Sciu'io minor. 136. 10. Terræ bonitas. 6 1. 2.

Sturio major. 139. 18. Terra calcaria. li­ 12.

Sturnus. 195. S 1- Terra crocea. ii. 11.

Styrus flu\ ius.. 141. 22. T erra lutea. 12. r..

I
Succinum. 176. 1.- Terra figularis. Г 2. 2.
1

Succmu m MariBalthico.. 178, Terra medicata. I O. 10.

3-
Succmum in littoribus. 178. 4-- Terra pi&oria. I I . 11.'
Succinû cum animalculis .175?. S' Terra figillata. I O. 10.
Succinum cum figuris. 180. 6. Terra congelata. 387. 5*
Succmum in lacubus. 180.. 7- Terræ motus origo.. 4 ł 5- 1.
Nn Terræ
 INDEX RERUM NOTAB ILIOW M .
Terras morus in Regno. 4 2 4 - 2. Vernies infoliti. 164. ÎT.
Teftudines. I 55*
29. Vermes noxii. 264. 12.
Terra X . 2 95- 5 z ‘ Vermes in inteftinis. 16). 4 '
T exrores pannorum. 2 4 3 . 7 - Verticiîia. 2 96. 5 4 -
Tilia. 2 0 4 .
« 3* Viburnum. 205. 14.
T mnunculus. <2 9 6 . 52. Vinda. 144. 16,
T ophus. 38. 5 - Vipera. 154. 7 *
T ruttæ. I4T . 2 2. Vir marinus. 3 58 .
4-
T ubera cyclaminą. 2 0 7 *7- Virga (anguinea. 2 0 5 . 14.
T urdus major. 2 Ç )6. 53 , Virgula corylaeea. 1 9 2 .
5*
Tiirdos minor. 2 Ç)6. 5 3 - Viri multi cibi. 3 4 - 4-
T urdus pilaris. I96. 5 3- Viri multi pocûs. 330. 6.
Tiirris inclmata. 454- 4 * Vilcum. iOf. l 5‘
T urtur. 3° 4 > 10. Viftula. I4J. 2 7 .
T yphon, 4 1 7 . i. Viftulæ exundatio. 148. 2 7 -
Ty ras. J+ i. 2 3« Vifus. 3 45 - * 5-
Vkrio'lum. 41. 5 -
V. Vivaria. *3 !- 2 4 .
Vagitus in utero. 3 10. Si- Ulmus montofà. 20 5 . M.
Vanellus. 2<J(j . 5 4 - Ulmus fyiveftris. 2° ) . Ч -
Varra. І4 3 . 24. U lm i fuccus. 45°- 3*
Vartae exundacio. I4 4 . 2 4* Ulula. Л97- 5 5 «
Vavei. IO 4 . 6. Unicorrm foffile. 8. 9 -
Venae merallicæ. IO 7.
* 3-
Upupa. І 'Л - 56-
Venrus. 416. i. Urnæ fepulchrales, *3- * 3 -
Venti infolenres. 4 1 7 . 2. Urogallus. 2 9 7 . 57-
Ventorum eftećłu 4 *7 - 2. Urfus. 2 2 5 . ü ..
Ver. 5 Sr. 2 . Urus. 2 2 8 . 22.
TTer infolitum. 3 81 . 2. V nlpes. 2 3 1 .

/eriiïa. 1 4 4 - 2 5- Vultur. ■z 97 5 * -
Errata aligna, cjuæ diligentiam effitgerunt, LsFlor benevolus facile corri-
get. In prrtodo poftta pag. 3 8 9 . ver. 2 . ly vm um , jn xta Orthodoxe Eccle-
fiœ fenfunt, pri.vto <po ad fiwßantta m , fecm do quo ad accidemia fola efi
Accipiend’iin. S YLL A-
 S Y L L A B U S M A T E R I- Ä H U M
H I S I О R I xÆ N A T U R A L I C U R l O S i/E
infcrcarum.
T R A C T A T U S I. Terræ abdita pandens.
SeBio I. De Foffilibus variis.
Se&io IJ. De Gemmis, Lapidibus infignioribus, Sc rarioribus.
SeBio III. De Lapidibus à natura infignitis, & ignobilionbus^
'SeBio IV. De Salibus Mineralibus.
SeBio V. De Metallis perfe&is, ac impeifećfcis.
SeBio VI. De Salis fodinis Vielifcenfibus, & Bochnenfibus*.
TR A C TA T U S II. Terræ fcrtilitatem continens.
SeBio I. Dc Ubertate foli in Podolia, Ukraina, Volhinia, Rulîîa &C.
! SeBio II. De Plantis Medieo ufui infervientibus.
SeBio III. De Cocco feu Chermefino, & Manna Polonico.
TR A C TA T U S III. Montes exhibens.
SeBio I. De Montibus Garpatiis.-
SeBio. II. De Montibus Biefciadicis, Sc aliis fiiblimioribus.
TR A C TA T U S IV. Singuîam aquarumexponens.
SeBio . 1. DeFomibusmirabilibus,Aquis bituminolIs,lapidefc€nribusÄrc.
SeBio II. De Aqyiis mcdicatis, noxiis, mortiferisy rubieundis*
SeBio III. De Aquis falfis, Sc reliquis proprietatum variarum.
T R A C TA T U S V. NctabiliaProflucntiü,& Aquatiliu ooncludens.
SeBio I. De Fluminibus, Sc Pifcibus.
'SeBio II. De Lacubus,& Infulis natantibus-
SeBio III. De Stagnis, & paludibus,
TR A C TA T U S VI. Mare Balthicum ingredieils..
SeBio It Dc Mari Balthico, Pifcibus, Sc Habo..
SeBio II. De Elećtro feu Succino.
T R A C TA T U S' V lk Arboreta invifens.
SeBio I. De Sylvis infignis vaftitatis.
SeBio H.- Dc Atboribus, Si Fruticibus.-
TR A C TA T U S VIII. Animalia quadrupedia fera repræfentans*
SeBio, I. De Animaiibus Sylveftribu$>.Campeftnbus, Amphibiis.-
SeBio
SeBio II. De Animalibus Subrerraneis.
SeBio III. De Animalibus Domefticis.
T R A C T A T U S IX. Animalia venenata, & exanguia producens.
Seft 10 I. De Draconibus, Bafihfcis, Serpentibus, Viperis &c.
SeBio II. Dc Apibus, Locuftis, aliisq; Infećtis.
T R A C T . X. Aves feras, & familiares ad elenchum dedncens.
SeBio I. De Avibus Pra?datricibus,Sylvefmbus,Campeftribus,Aquaticis.
SeBio II. De Avibus .domefticis.
T R A C T A T U S XI. Memorabilia hominum manifeftans.
SeBio I. De Longævis, Sc Foecundis. StBio II. De Robuftis, Agilibus.
SeBio III. De Gigantibus, Pumilionibus, Viris multi cibi, ac potus.
T R A C T A T U S XII. Qualitates rariores hominum adferens.
SeBio I. De Laborantibus antipathiâ, Noćtambulis, Fafcinatoribus.
SeBio II. De Corporis humain partibus, & Scnfibus extcrnis.
T R A C T A T U S XIII. Oftenta varia enumerans.
SeBio I. De Monftris humxriis. SeBio II. De Monftris belluinis. Scc.
T R A C T A T U S XIV. Extraordinaria Mortuorum adducens.
SeBio I. De incorruptibilitate, .flexibilitate, motu cadaverum.
SeBio II. De cruentationibus cadaverum.
T R A C T A T U S XV. Calamitates occurrentes defcribens.
SeBio I. De Famis dominio. SeBio II. De .Peftis fævitia.
T R A C T A T U S XVI. Anni quatuor partes complećtens.
SeBio I. De Vere,Æf!:ate,Autumnq. SeBio Ü.DeH yem e miti,& afpera.
T R A C T A T U S XVII. Meteora illuftrans.
SeBio I. De Meteoris igneis. SeBio II. De Meteoris aqucis.
SeBio III. De Meteoris àériis. SeBio IV. De Meteoris terreis.
T R A C T . XVIII. Phafmata aéria.,Phænomenacrinita &c explanans.
SeBio I. De Sim; lacris infolitis in acre.
SeBio II. Dc Cumetis. SeBio III. De Eclipfibus Solis.
T R A C T A T U S XIX Prælagia rcferens.
SeBio I. De Pra?dićtionibus. SeBio II. De Ominibus fauftis, de fimeftis.
T R A C T A T U S XX. Mira Natura?, & Artis attingens.
SeBio I. De Magia naturali. SeBio II. De Magia arcificiali.
A i. D. G. B. Ad. У. Honorent.