Beruflich Dokumente
Kultur Dokumente
i|yd jQ
úuiqu yd msúiqu
ISBN : 978-955-98843-9-2
m%ldYkh
mdG,S pïmsl rKjl
fkd' 121" úfcardu udj;
fld<U 07'
fm<.eiau
fmrjok
úuiqu - 1
cd;sl ixj¾Ok wNsfhda.(
bkak ysf;k rglg ;j ÿro@
úuiqu - 2
2020 ka Tíng(
iqyqre hq.fha kdhl;aj wNsfhda.h
msúiqu - 1
úoHdkql+, wdKavqlrKh(
yeu remsh,gu Wmßu w.hla
msúiqu - 2
rdcHh" wdrlaIdj iy cd;sl;ajh(
kj f.da,Sh m%jK;d
msúiqu - 3
úfoia fjf<|du iy úfoia in|;d(
f,dj Èkk u.
mßYsIagh- 1
wdY%s; ixLHdf,aLk
mßYsIagh- 2
fN!;sl ixj¾Ok ie,iqï
miqjok
fmrjok
ta 2018 jif¾ fkdjeïn¾ udihhs' Ök cd;sl wef.a ukig we;=¿ jQ ìh" i;=re m%ydr yuqfõ
m¾fhaIlhl= jk y cshekal=hs ^He Jiankui& m%ldY wehf.a is; p,kh jQ whqre wdÈh mß.Klh u.ska
lf<a ;uka ±ßúhka fofokl= cdk ixialrKfhka ksÍlaIKh lrk ,§' fojeksjr wehg iqúfYaIS
^Genetic Editing& W;amdokh l< njhs' Tjqkg ysia m<|kdjla ^Transcranial Helmet& ,ndfok
ish Ôú;fhaoS taâia frda. ffjrih fkdjef<f|k ,§' fmr mßÈu w;d;aúl i;=re m%ydrhlg wehj
nj Tyq Woaodufhka m%ldY lf<a h' úúO frda. fhduqlrk ,§' túg weh pls;hlska f;drj" ìh
i|yd cdk m%;sldr fhdod .;a;o orejl= ìysùug iel ÿr,d igka lrkq wehf.a fud<h mÍlaId l<
fmr cdk ixialrKfhka kj orejl= ìysjQ m<uq mß.Klhg fmkS .sfha h'
j;dj th úh' thg ,enqKq Okd;aul m%;spdrh
jQfha bÈßfha§ foudmshka Wmf;a§ ;u orejkaf.a tkï wehf.a ysia m<|kdj úiska fud,fha úoHq;a
yevrej yd fi!LH ;;a;ajh ms<sn| lror úh ls%hdldÍ;ajh md,kh lr weh ks¾Nh fin<shl
hq;= ke;s njh' tfy;a 2019 cqks uioS ;j;a njg m;a lr ;sìKs'
m¾fhaIlhska msßila lSfõ cshekal=hsf.a cdk
ixialrKfhka Wm; ,enQ ±ßúhka Ökfha idudkH w;S;fha igkaj,§ fin¿kag fukau fikam;shkago
wdhq wfmaCIdj jk jir 76 g fmr ñhhEug 21] ìhckl hqoìulg hEug wêIaGdkhla wjYH
l iïNdú;djhla we;s njh' bkamiqj jd¾;djQfha úh' tlaflda th foúhka úh' ke;akï ud;DN+ñh"
Ök n,OdÍka cshekal=hsg tfrysj kS;sh ls%hd;aul cd;sh" ¥orejka fyda ñ;%;ajh úh' ±ka th
lrñka isák njh' bf,lafg%davj,g udre ù ;sfí' flfia fj;;a"
we*a.ka hqoaOfha§ ^2001& tlai;a ckmo foaYmd,k
cdk ixialrK u.ska Ydl yd i;aj úfYaI m%Odkshl= m%ldY lr ;snqfKa Tjqkaf.a foúhkag
fjkialsÍu .ek nrm;, újdohla mj;S' wd.ñl ^w,a,dyag& jvd wmf.a foúhka ^fhfydjd& n,j;a
f,i tfrys jkafkda foúhkaf.a ueùu udkjhd ksid Tjqka ch.%yKh lrk njhæ
úiska ixialrKh fkdl< hq;= nj lsh;s' yskaÿ
yd fn!oaO wd.ïj, tk l¾uhg fuh tfrys wkd.; hqoaOh YÍr Yla;sh" fõokdj ord isàu"
hehs ;¾l lrkafkdao fj;s' tfukau jir ñ,shk ks¾Nh;ajh" WmdhYS,S;ajh jeks udkùh idOl
.Kkla mqrd iajNdúlj fjkia jQ cdk ieliqu u; fkdj bf,lafg%dav" úoHQ;a pqïNl j¾Kdj,sh
lD;%suj isÿ lsÍfï m%;súmdl Nhdkl njo yd iajhxl%Sh frdfnda ls%hdldÍ;ajh jeks idOl u;
úoHd;aul ;¾llrefjda mji;s' isÿùug bv we;'
tfy;a f,dfõ jeä bvlv we;af;a cshekal=hsf.a Y%S ,xld wdrCIl yuqod fï mßj¾;khg" tkï
ud¾.fha bÈßhg f.dia jvd mßmQ¾K jeä wdhq iqyqre yuqodjla njg m;aùug iQodkï o@
ld,hla iys; udkjhl= ìyslr,Su i|yd h'
2019 udkjhd i| .ukg jir 50 la iïmQ¾K lf<a
ksõ ihkaáiaÜ ^New Scientist& udOHfõÈkshl jQ h' fïjk úg tlai;a ckmoh" reishdj yd Ökh
ie,S wd§ tlai;a ckmofha Tydfhda .=jka l|jqf¾ i|u;g f.dvnei we;s w;r" fï jif¾§ bkaÈhdj
jQ ;dlaIKsl fin, mqyqKqjla i|yd 2016 § .shd i| u;g ish pkaøhdka 2 wNHjldY hdkh
h' wehg m<uqj iajhxl%Sh wúhlska ;dlaIKsl f.dvneiaiùug kshñ;h' fï rgj,a y;r yereKq
f,i ujk ,o urdf.k uefrk ;%ia;jd§ka 20 fldg cmdkh yd BY%dh,ho i| jgd llaI.; ù
fofkl= iu`. igkl kshef<kakg isÿúh' tys§ tys f;dr;=re ,ndf.k we;' 1958 isg 2019 olajd
1987-89 hq.fha we;s jQ cúfm ikakoaO wr.,fha § irKd.;hska nj fmkS .sfha rgg iduh Wodùfuka
ke.=kq igka mdGhla jqfha uõìu ke;akï urKh miq mjd Tjqka Y%S ,xldjg fkdmeñKSsfuks'
hkakh' fuh lshqndkq úma,jfhka Wmqgd.;a
igka mdGhls' foaYfm%aufhka werô ;%ia;jd§ fld<U kd.ßlfhka msg; jeäu kd.ßl isxy,
iajrEmhlg l%ufhka m;a jQ tu ikakoaO l%shdoduh ck.ykh ´iafÜ%,shdfõ fu,an¾ka k.rfha;a"
wjika jqfha tlS le/,af,a kdhlhska" wkq.dñlhka hdmkfhka msg; jeäu kd.ßl fou< ck.ykh
yd thg iïnkaO fkdjq úYd, msßila o urKhg
lekvdfõ fgdfrdkafgda k.rfha;a Ôj;ajk njg
m;alr,ñks' ;j;a w;súYd, msßila foaYmd,k
jq jd¾;djka lshdmdkafka fï h:d¾:hhs' we;eï
irKd.;hska f,i hqfrdamh m%uqL úfoaY rgj,g
úpdrlhska Wmydid;aulj m%ldY lr we;af;a
ixl%uKh jQy' fujeksu ;;a;ajhla 1976-2009
fou< B<dï rdcHhla i`oyd jQ ikakoaO .egqfï§o uõìu ke;akï urKh fyda fou< B,u ke;akï
isÿúh' úYd, msßila urKhg m;afjoa§ ;j;a urKh hehs y`v k`.d m%ldY lrk whg ngysr
w;súYd, msßila úfoaY.; jQy' igka mdGhla rgj,g l,skau ùid myiqlu ÿkakd kï we;eïúg
f,i foaYfm%aó foaYmd,k irKd.;hska f,i fï ikakoaO .egqï f,a je.sÍulska f;drj wjika
fmkS isáho" Tjqkaf.ka id;sYh nyq;rh wd¾Ól lr.; yelsj ;snq njh'
ldKavh ixLHdj
úoaj;a jD;a;Shfõ§ka 51,122
uOHu uÜgu 96,034
,smslre yd wdY%s; 139,215
mqyqKq Y%ñlhska 708,863
w¾O mqyqKq 40,823
kqmqyqKq 650,092
.Dyfiaúld 897,513
tl;=j 2,583,662
ó<`.g wOHdmkh ms<sn|j fmdÿfõ fhdod.kq ,nk o¾Yl lsysmhla ms<sn| úuid n,uq'
idlaIr;djh
rg idlaIr;djh ^2017&
isx.mamQrej 98.0
uef,aishdj 96.3
YS% ,xldj 92.4
nx.a,dfoaYh 72.9
bkaÈhdj 74.0
mdlsia;dkh 62.3
ol=Kq wdishdj 67.58
wOHdmkh ms<sn| jQ by; o¾Ylhkaf.ka fmkShkafkao wm f,dj uq,a fmf<a rgj,g iu.dó njh; l,dmSh
jYfhka fmruqfKa isák njh'
rgl ;srir ixj¾Okh uekSu i|yd fhdod .efkk ;j;a jeo.;a fCI;%hla jkafka mßirhhs' tal mqoa.,
ldnka úfudapkh yd jk .yKh tys,d jeo.;a ;ekla .kS' Y%S ,xldfõ tal mqoa., ldnka úfudapkh fuÜ%la
fgdka 0'89 la jk w;r jk .yKh N+ñ m%udKfhka 29'7] ls'
fkamd,h nx.a,dfoaYh mlsia;dkh Y%S ,xldj bkaÈhdj w't'c' Ökh cmdkh t' rdc'
oßø;djh
rg cd;sl oßø;d f¾Ldjg my< m%;sY;h
Ökh 3.1
YS% ,xldj 4.1
weußld tlai;a ckmoh 12.3
tlai;a rdcOdksh 14.2
cmdkh 15.7
bkaÈhdj 21.9
nx.a,dfoaYh 24.3
mdlsia;dkh 24.3
fkamd,h 25.2
wd¾Ól ;;a;ajh" wOHdmkh" fi!LHh iy we;eï mdßißl lreKq hk ish,a, tlaj .;a l, ,xldj by<
udkj ixj¾Ok w.hla ,ndf.k we;'
o< foaYSh ksIamdÈ;h
2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018
tal mqoa., o'foa'ks' ^kdñl
w.h& fvd,¾ 2,799.6 3,200.8 3,350.5 3,610.3 3,819.3 3,843.8 3,886.3 4,104.6 4,102.5
talmqoa., o'foa'ks' ^idfmalaI
ñ,§.ekSfï yelshdj& fvd,¾ 8328.9 9155.6 10171.4 10618.2 11250.3 11830.6 12359.3 12,878.5 13,449.9
o'foa'ks' ^kdñl w.h& fvd' ì' 56.73 65.29 68.44 74.29 79.36 80.55 81.79 87.17 88.91
o'foa'ks' ^idfmalaI ñ,§ .ekSfï
yelshdj& fvd' ì' 172.28 186.76 203.84 210.76 221.21 232.29 t242.72 251.02 259.07
uQ,dY%h - f,dal nexl=j
fjf<| fYaIh ^wdkhk wmkhk mr;rh& j¾;k .sKqfï fYaIh ^ish¨ úfoaY fjf<odï yd
.kqfokqj, fYaIh&
cmdkh 2018 (o< w.h) cmdkh 2018 ( Provisional)
;reK ú/lshd wkqmd;h
we'fvd' ñ,shk re' ñ,shk
we'fvd' ñ,shk re' ñ,shk -2,814 -454,308
j¾;k .sKqfï
fjf<| fYaIh -10,343 -1,673,111 fYaIh
neÆ ne,aug rdcH Kh o' foa' ks' m%;sY;hla f,i 1990-2003 ld,iSudjg idfmalaIj wvq njla fmkqko
Kh ixhq;sfha fjkialï rg wjodkï ;;ajhlg m;alr we;' 2007-2014 jljdkqfõ§ Y%S ,xldj m,uq jrg
iaffjÍ ne÷ïlr ksl=;al, w;r rdcH wdfhdack i|yd Y%S ,xld ixj¾Ok ne|ïlr;a jir 5-10 ;a w;r
ld,iSudjlska f.úh hq;= jQ iaffjÍ ne÷ïlr;a ùYd, jYfhka fhdod .ekqks' tfy;a fuu wdfhdack wd¾Ól
m%;s,dN ,efnk jHdmD;sj,g M,odhS f,i fhdod.ekqfkao hkak ms<sn| nrm;, .eg¨jla mj;S'
úfoaYSh jdKsc Kh ^wêl fmd,S wkqmd;& yd iuia; úfoaYSh Kh w;r wkqmd;h 2005 - 2018
úfoaYSh Kh m%udKfha iykodhS fkdjk jdKsc Kh ixrplh m%udKh nrm;, f,i by< f.dia we;'
ta wkqj Y%S ,xldj uqyqKmd we;s fuu nrm;, Kh Y%S ,xldfõ Kh w¾nqoh ms<sn|j l;d lrk
w¾nqohg uQ,sl fya;=j jkafka Y%S ,xldfõ rdcH Kh úg Ök Kh ms<sn| l;djo fndfyda úg i|yka
.ekSï l%ñlj jdksc Kh njg m;aù;a fláld,Sk fõ' Ökfha Kh m%udKh Y%S ,xldfõ iïmQ¾K
jdksc Kh È.=ld,Sk jHdmD;sj, wdfhdackh lsÍu m%Yakfhka fldgila mu‚' tajd we;eï úg rdcH
fyda m%;s,dN fkd,efnk jHdmD;sj, wdfhdackh ;dka;%slj úiod .ekSug jqj yelshdj we;' kuq;a
lsÍu;ah' tfyhska wêl fmd,shg" flá ld,Sk cd;Hka;r jd‚c fj<|fmdf<ka ,nd .;a Kh
úfoaY Kh .ekSfï úIu pl%hlg 2009 jif¾ Y%S ,xldfõ m%Odku wd¾Ól m%Yakh jk w;r" th
bÈß j¾I lSmh ;=< Y%S ,xldj wd¾Ól yd uQ,Huh
isg ,xldj yiq ù we;' WodyrKhla jYfhka
w;ska nxfldf,d;a ;;a;ajhgu m;a lsÍfï wk;=rg
2019 j¾Ifha § úfoaYkag f.úh hq;= Kh jdßl
msh uek we;'
úYaf,aIkh l< úg fmkS hkafka jdßlfhka 75 % lg
jvd wod, jkQfha 2006 - 2014 w;r § ,nd.;a flá Kh nßka .e,ùug" úfYaIfhka flÈkl fyda
ld,Sk Kh f.ùu i|yd njhs' 1950 - 2005 olajd Kh f.ùug fkdyels ù nxfldf,d;aùug fmr
uq¨ ld,iSudj ;=< ,nkd.;a Kh i|yd wod, ^.S%ish" wh¾,ka;h" whsia,ka;h" wd¾ckaákdj
jdßl m%udkh 2019 uq¨ jdßlfhka 12% ;rï iq¨ wd§& iqúfYaIs wd¾Ól m%;sixialrKhla rgg
w;HdjYHh' wd¾Ólfha jvd mq¿,a m%;sks¾udKhla
m%udkhls' fï ksid flá ld,Sk jd‚c Kh mshùug
i`oyd m%Yakh úêu;aj y`ÿkd.ekSula wjYHh'
;j;a Kh .ekSug;a" rg nxfldf,d;aùu j<lajd
.ekSu i|yd jl% nÿ ck;dj u; megùug;a ,xldj ;ju;a ueÈ wdodhï rgls'
rchg isÿj we;'
cd;Hka;r uq,H wdh;kj, w¾: ±laùug wkqj
Y%S ,xldj uOH wdodhï rgla jQ miq thg m%odkhka ,xldj ;ju;a ueÈ wdodhï rgls' f,dal nexl=j
yd iyk Kh ,eîï iSudiys; úh' kuq;a cd;Hka;r u.ska ta ta rgj, tal mqoa., o< cd;sl wdodhu
uQ,H wdh;k fukau oaù md¾Yaúl Kh uÕska újD; mokï lr.ksñka f,dalfha rgj,a ldKav y;rlg
fj<|fmdf<a Khj,g jvd iykodhS ;;a;ajhla fnod we;' tkï wvq wdodhï rgj,a my< ueo
we;s lr .ekSug yelshdj ;sì‚' tu ;;a;ajh wdodhï rgj,a" by< ueÈ wdodhï rgj,a yd by<
wfmka .s,syS f.dia we;' wdodhï rgj,a hkqfjks'
iudc jHikh
foaYmd,k w¾nqoh
wd¾Ól w¾nqoh
foaYSh Kh
úfoaY jdksc fjf<|m< fjf<|m< Wmdhud¾.sl
;=< nxfldf,d;a ùu wd¾Ólhg rdcH wdh;k ì|jeàu
nrla ùu
kej; kej;;a
È.=ld,Sk jvjvd;a
mqkrdj¾;k m%;s,dN fkdue;s kdia;sldr
m%;s:, iys; flá ld,Sk
úhoï wdfhdack
wdfhdack Kh ,nd .ekSug
isÿùu
úfoaY Kh foaYsh Kh
rdcH Kh
1998 jif¾ isg my< ueÈ wdodhï rgla f,i fm<kd wd¾Ól .eg¨ iu`. ;j;a oYl ;=klska
mej;s ,xldj 2019 cq,s udifha § isÿlrk ,o by< wdodhï rgla ùu flfiafj;;a ueÈ wdodhï
kj;u ldKav.;lrKh wkqj by< ueÈ wdodhï l,dmfha /`§ isàuo wNsfhda.hls' Y%S ,xldjg ish
l,dmfha wju iSudjg hdka;ñka <Õdù isáho fï úfoaY jdKsc Kh mshjd .; fkdyels jqjfyd;a
i|yd jeh l< jir .Kk yd iei£fï § ,xldj we;eï úg kej; wvq wdodhï rgla njg m;aùfï
ueÈ wdodhï W.=, kñka ye¢kafjk ukao.dó wk;=ro we;'
wd¾Ól j¾Ok ;;a;ajfhka ksoyiaj fkdue;s nj
fmkS hhs' ,xldj by< wdodhï rgla ùug fï flfia fj;;a wm wjg l,dmfha rgj,a miq.sh
hk ;d,hg .shfyd;a ;j;a oYl ;=kla muK oYl y;rl ld,h ;=< id¾:lj ueÈ wdodhï
.;jkq we;af;ah' ^2050& f,dalfha we;eï rgj,a ;;a;ajfha isg by< wdodhï ;;a;ajh olajd
ÈhqKq rgj,a f,i mej;s ueÈ wdodhï rgj,a njg mßKduh ù we;s fyda mßKduh fjñka we;'
m;ajQ wjia:do we;' tjka ;;a;ajhla ;=< ,xldj
tfiakï wehs wm ;ju;a ueÈ wdodhï rgla fyda ÿmam;a rgla ù we;af;a@ wOHdmkh" fi!LHh" mßirh wd§
fCIa;%j, wm ,nd we;s ch.%yKh wd¾Ól fCIa;%fha ch.%yKhla fkdù we;af;a wehs@
Y%S ,xldfõ iqúfYaI;ajh jqfha th f,dalfha fjk;a jvd iqlaIu jQ ,kafoaiska n,fldgq moaO;shlao"
rgj, ke;s ;ukg wdfõKsl c,l<ukdlrKhla we, ud¾. Tiafia jq m%jdyk moaO;shlao" l=re`ÿ
^iïnkaê; jeõ& fkdfyd;a jdmS l¾udka;hla yd iy ÿïfld, wd§ f,i jq jdKsc jeú,s fCIA;%hlao"
thg neÿKq lDIs wd¾Ólhla fudaiï jeis iu`. k.r ks¾udKhkao l<y ^,xldfõ m%uqL jdia;=
f.dvk`.d .ekSuh' tfukau uq,a hq.fha§u wd§ úoHd{hska fndfyduhla ,kafoais" n¾.¾ Wreuh
jeishka úiska c,;,h w;sl%uKh lsÍu ksid iys; wh fj;s&' tfukau" kQ;k kS;s moaO;sh yd
fmros. bkaÈhd iud.u fyda ì%;dkHh jdKsc 1950 § ,xldj bkak ysf;k rgla úh'
jeú,s m%p,s; lsßfï§;a" uydud¾." ÿïßh" f,dß"
nia r: wd§ m%jdyk udOH yÿkajd§fï§;a" úÿ,sh" m%Yakh we;af;a ì%;dkHhka f.dvke.= kùldrl
f;,a' .Eia" wd§ n,Yla;s m%fNao y`ÿkajd §fï§;a mokï u; foaYSh md,lhskag fydxfldx" isx.
jrdh" .=jkaf;dg" k.r ks¾udK jeks fN!;sl mamqrej yd ;dhsjdkh l<d fia wd¾Ól w;ska n,j;a
ie,iqïj,§;a" fiiq mßmd,kuh ldrKdj,§;a kùldrl rgla njg YS% ,xldj m;a l< fkdyels
meyeÈ,s f,i ,dNh bmehSu u; l%shd;aul úh' jQfha wehso hkakh'
ta wkqj ì%;dkHh ,xldfõ isÿl< f,a jel=Kq
m%;sixialrKh l%sia;%shdks wd.ñl jqjukdjka iajhxfmdaIs; wd¾Ólhla -
fjkqfjka ïf,aÉPhska YsIAG iïmkak lsÍula fyda
m<uq ksoyia hq.h
ldreKsl iudc iqnidOkhla fyda fkdùh' zzwd.uZZ
Tjqka isÿl< idmrdë l%shdjka idOdrKSslrKh lr
,xldfõ b;d ckm%sh igka mdGhla jqfha rg ish¨u
mqoa.,sl yDo idlaIsh uev.ekSu i`oyd fhdod.;a
NdKav yd fiajdj,ska iajhxfmdaIs; úh hq;= njh'
fuj,ula muKla úh'
fuhg wêrdcH hq.fha § n,mEfõ ì%;dkHhka
,xldfõ ì%;dkH isÿl< wdfhdackh" Tjqka úiska úiska ys;du;du Y%s ,xldfõ wd¾Ólh fn,ySk
,dNdxY fyda nÿ wdodhï f,i ,kavkhg f.k .sh lr mrdëk lrùu i`oyd foaYSh f.dú;ek yd
uqo," Tjqkf.a wêrdcHh /l.ekSu i`oyd ,dxlsl l¾udka; jkik ,o njh' wfkla me;af;ka m<uq
Y%uh hqoaOj,§ fyda j.djkays§ fhdod .;a wdldrh f,dal ix.%dufhka miq ìysjQ fidaúhÜ ix.uh yd
.ek mq¾K ú.%yhla ud kï fuf;la lshjd ke;' fmdÿfõ iudcjd§ woyia ksid rch mokï lr.;a
kuq;a bkaÈhdj iïnkaOfhka jQ tjeks ksnkaOk l¾udka; ms<sn`o jQ m%jK;djhlao úh' fuh
folla lshjd we;af;ñ' ^YIs ;re¾ - bkaf.da,ßhia fl,skau udlaiajdoh je<`o.;a foaYmd,lhskag
tïmh¾" WÜid meÜksla - ì%;dkHh bkaÈhdj wu;rj uOHia: ,snr,a u;OdÍkago ^bkaÈhdfõ
iqrdlEu& fï wkqj l%s'j' 1800 - 1945 jljdkqfõ fkare" ,xldfõ nKavdrkdhl& n,mE u;jdohla
ì%;dkH úiska bkaÈhdfjka f.k hk ,o Okh úh'
Y%S ,xldfõ wd¾Ól j¾Ok fõ.fha WÉpdjpkh ^ta ta md,k hq. ;=<&
m%cd;ka;%jd§ iudchl§ iajhx ú,x.=jla we;s kS;s" ia:djr foaYmd,k jgmsgdj wdÈh u; isÿjk
fõ' tkï wdfhdack we;s ù" wdodhï jeäjk j¾.fha wdfhdack ±ka isÿjkafka ke;'
úg mßfNdackh jeä fõ' tkhskau ,dN Y%uh
w;=reoyka fõ' wmkhk wdodhu mrhd wdkhk 1994 § n,hg m;ajQ pkaøsld l=udr;=x. ue;sksh
úhou by< k.Ss' fï ksid ksIamdok idOl u; újD; wd¾Ólhg udkqISsh uqyqKqjrla fok nj
wdfhdack n,dfmdfrd;a;= jk úg m<uq jir 05 m%ldY l<dh' we;a;gu weh isÿ lf<a chj¾Ok
;=< § olakg ,efnk j¾Okh tl;ek m,a ù uy;dg mqoa.,SlrKh l< fkdyels jQ we;eï
bkamiq j¾Okh weK ysàu isÿfõ' fCIa;% ^jrdh" úÿ,sn, ckkh" fg,sfldï' .=jka
fiajh" isfuka;s wd§& mqoa.,SlrKh lsÍuh'
tjeks rgj,a B<`.g l< hq;= jkafka úÿ,sn, fCIa;%h weh hgf;a ìojegqKq kuq;a
ld¾hlaIu;djh by< kxjñka" m%d.aOk iqlaIu fiiq mqoa.,slrK fCIA;% j¾Okh úh' jir 2000
l%u Wmdhhka fj; .uka lsÍuh' th isÿ lr,Sug iksgqyka jqfha újD; wd¾Ólfha WÉP;u wjia:dj
chj¾Ok ckdêm;s;=ud wiu;a úh' fm%auodi f,ih' tkï cd;Hka;r fjf<`odu o'cd'ks' by<u
ckdêm;s;=ud ixfla;j;a lf<a we.¿ï lïy,a m%;sY;hla ±refõ ta wjia:dfõ§h' fmdÿ fmruqKq
.ug f.khEu" Wod.ï jeks jevms<sfj<ska ,dN wdKavqj fï ch.%yK ,nd.;af;a m%n, ;%ia;jd§
Y%uh fidhd ksoyia fjf<`o l,dmj,ska .ug hEu;a" m%ydr ueo yd W;=re kef.kysr m<d;a Y%s ,xld
újD; wd¾Ólh hgf;a we;s jk wdodhï mr;rh wd¾Ólfhka msguxj ;snq ;;a;ajh ;=<h'
2001 jif¾ § ksh`.h" úÿ,s lmamdÿj yd hqo m%ydr ksid we;s jQ wd¾Ól w¾nqoh fl,jr jqfha wdKavq
fmr<shlsks' jir 2018 jk úg cd;Hka;r fjf<|du o'foa'ksIamdos;hg ±rE wkqmd;h ixjD; wd¾Ólhlaj
mej;s ^1970 - 75& hq.hg iudk úh' fuhska fmkS hkafka cd;Hka;r fjf<|du kexùug Wmdhud¾.sl
fjkila wjYH njh'
Ökh tla rgla f,i tlafiai;a lf<a ud´ fia;=ka Ökfha —f,dalh fj;g˜ l%shdj,shg Y%S ,xldj
jqjo th wd¾Ól w;ska n,j;a lsÍug" ÿ.Slu we§ hEu ksid bÈlsÍï lafIa;%fha msïula we;s
iyuq,ska ÿrelsÍug" Okj;a rgla lsÍug ud´ úh' uq¿ rgu jev ìula njg jQ Wodk .S .dhkd
wfmdfydi;a úh' th isÿ lf<a fvka Ishd ´ fmka.a flß‚' Ök Wmdh ud¾.h ish mjqf,a ymka lula
úisks' Ökh 1978 isg fydxfldx" isx.mamqrej yd f,i;a" ;uka úYaul¾uhka nj;a" rdcmlaIjre
,xldfõ wdo¾Y wkqj wmkhk wNsuqL wd¾Ólhla m%ldY lf<da h' Tjqka úiska bjla njla ke;sj
njg m;aúh' ,xldfõ lgqkdhl wdo¾Yh wkqj isÿ l< bÈlsÍï úma,jh È.g u mj;ajd .ekSug
hñka ìysl< .=jkaIq yd fIkafika jeks wdfhdack úfoaY fjf<|fmd<ska jd‚c Kh ,nd .eksKs'
l,dm mshjr lSmhla u; id¾:l úh' tkï úfoaY tajd wdodhï kQmojk mdrj,a ;ekSï jrdh" .=jka
wdfhdack" úfoaY ;dlaIKh$ foaYsSh wdfhdack" f;dgqm," .=jka fiajd" l%Svdmsá wd§ jHdmD;sj,
úfoaY ;dlaIKh $foaYSh wdfhdack" foaYSh uyd mßudKfhka wdfhdackh flß‚' Y%S ,xldj
;dlaIKh f,ih' fï Wmdh ud¾.h ksid jir 2000 ;=< we;sjQ fï bÈlsÍï fmK nqnq< ksid o< foaYSh
jk úg Ökh bxðfkareuh f,i n,j;a ±kqula ksIamdÈ;fha j¾Okhla we;s úh' ta yd iuÕu
yd hdka;%Khla iys; jq rdcH iud.ï .Kkdjla r:jdyk iy fjk;a .Dy WmlrK f,i úfoaY
iys; rgla úh' tfukau rdcH md,kh foaYmd,k NdKav mßyrKh by< .sfha h'
hymd,kfha cd;sl uq,H m%;sm;a;s f.k.sh msßia merKs Kh f.ùug w¨;a Kh .ekSu wjYH jQ w;r
úúO úfYa{hskaf.a iydh wd¾Ólfha fjdaydßl foaYmd,lhska l,a,shla isÿ l< neÿïlr jxpdj
ú.Kkhla i`oyd ,nd.;a kuqÿ lsisÿ ms<shula ksid uq,H fjf<`ofmd< úYajdiho ìojeáKs'
id¾:lj l%shd;aul jqfha ke;' 2014 j¾Ifha cd;Hka;r uq,H wruqof,a iydh .ekSfuka miq
ue;sjrKh b,lal lrf.k f.k.sh m%d.aOk rcfha úhoï iSudlsÍu" whjeh mr;rh mshùu"
úhoï i`oyd fldka;%d;alrejkg ys;=u;fha wdodhï jeälr .ekSu wdÈh w;HjYH úh' uq,H
m%odkh lr ;snq fldka;%d;a m%iïmdokhg tfrys wruqo, ke;akï cd;Hka;r uq,H fjf<`ofmdf<ka
hehs mjid fkdf.jd isák ,§' tu.ska uOHu Kh .ekSfï§ ;jÿrg;a fmd,S wkqmd; by< hEug o
m%udKfha fndfyda bÈlsÍï wdh;k ì`ojeáKs' bv ;sìKs' wêfõ.S ud¾. ksid rdcH m%d.aOk úhou
iSudlsÍug n, flreKq w;r Kh ,nd.eksuo iSud
2015 ka miq wdKavqj tlajru Ök iud.ï flf¾ oeä úh' fï ksid w;HjYHfhkau l< hq;=j ;snq f;,a
m%;sm;a;shla f.k .sfha h' jrdh k.r jHdmD;sh yd .Eia ksIamdok" f;,a msßmyÿ mqkre;a;dmkh"
k;r flß‚' uOHu yd ol=Kq wêfõ.S jHdmD;s k;r kj øj jdhq úÿ,s n,d.dr" kef.kysr jrdh
úh' tlajru bÈlsÍï nqnq< msmsÍ hkakg úh' kj m¾hka;h" .=jka f;dgqm, u.S m¾hka;h yd kj
wdKavqj n,dfmdfrd;a;= jQ fõ.fhka Ökh fkdjk .=jka m:h wd§ w;HjYH ixj¾Okhka wekysáKs'
úfoaY rgj,a ,xldjg wdfhdackh i|yd meñ‚fha
ke;' úúO uyd mßudK jHdmD;s ^iajNdúl jdhq wka;sfï § fulS fN!;sl isrùï ksid wd¾Ólh
n,d.dr" f;,a msßmyÿ l¾udka; wx.k" ol=Kq ukao.dó jq úg ish¨ m%iïmdok uq,O¾u lvlsÍugo
jrdh wd§& .ek l;d l< o tajd uy fmdf<dj u; l%shdlrkd ,§' fï w;f¾ we;sjq f.da,Sh fjf<`o
l%shd;aul jQfha ke;' fï ksid rg ;=< o" ndysrj hqoaOh;a" Ökh úiska È.=ld,Sk wdfhdackj,g iSud
o uQ,H w¾nqohla yg .;af;a h' cd;Hka;r uQ,H mekùu;a wdÈh ksid wdfhdack iSud úh' ta w;f¾
wruqof,a iydh ,nd.ekSuo" kej; bjlanjla 2018 jif¾ isÿjQ m<d;a md,k ue;sjrK m%;sM,
ke;sj Ök wdfhdack fj; yefrkakgo wdKavqjg yd jHjia:duh foaYmd,k l=uka;%Kh úiska f.k
isÿ úh' tfukau lsisÿ ixj¾Okhla isÿfkdjk njg wd foaYmd,k wia:djrNdjh uq,H fjf<`ofmd<
jq f>daIdj ksid yïnkaf;dg wêfõ.S ud¾.h" kqjr yd mßfNda.sl fjf<`ofmd< iSud lf<ah' ta w;rg
wêfõ.S ud¾.h wdÈ úYd, jHdmD;sj,g fhduq úh' ksh`.h yd .xj;=ro meñKSu ksid wd¾Ólh
tfukau nÿ l%ufha wmeyeÈ,s;djh 2015-16 jir ;jÿrg;a ú,x.=j,g neÈKs' wjidkfha§ mdial=
foflau wd¾Ól j¾Okhg n,mEfõh' miqj rdcH ;%ia;jd§ m%ydr úiska rg uQ,H jYfhka w.dOfha
wdodhu jeälr .ekSu i`oyd jeÜ nÿ yd fjk;a forgqjgu ;,a¨ lf<ah'
fï ish,a, w;f¾ wdKavqj foaYmd,k yd wd¾Ól ;jÿrg;a ÿ¾j, ùu;a isÿúh' wfkla w;ska Ökh
ch.%yK lSmhla <`.d lr .;af;ah' tlla kï rdcH úiska w;S; uqyqÿ fiao udj; iy f.dvìï fiao
wdodhu jeälr .ekSuh' fojekak rdcH;dka;%sl udj; Tiafia Èh;a l< tla ;Srhla tla udj;la
l%shd u`.ska ngysr fjf<`ofmd< kej; újD;lr ^One belt One Road - OBOR& yd tlai;a ckmoh
.ekSuh' tfukau W;=f¾ foaYmd,kfha m%Odk uq,a jQ meismsla ikaOdkh ^TPP& wdÈfha wdfhdack
m%jK;djhka jvd iqyo f,i wdKavqj iu`. jdish ,xldjg we;súh ^tlai;a ckmoh ckdêm;s
lghq;= lsÍu;a úfoaY.; fou< fn`ÿïjdÈ m%jdyh g%ïma hgf;a meismsla ikaOdkfhka 2017 § bj;aúh&'
tla ;Srhla tla udj;la wd¾Ól l,dmh ;=< Y%S ,xldfõ msysàu
;=kajkqj ÿIKh iïnkaOfhka Yla;su;aj l%shd wdKavqj wo fmf<k foaYmd,k w¾nqoh fï uq,H
lf<a ke;' w;S; ÿIKhg ovqjï fkdÿkakd muKla l<ukdlrKfha m%;sM,hls'
Okh iudch
W;amdokh n,d;aul úu
W.;a
4 jk wdishdkq úYsIag
ksfrda.S ±kqu yd kfjda;amdokh kdúl" fjf<|" .=jka"
ld¾ñl ld,dmfha N+f.da,Sh
Y%u mokï lr.;a wd¾Ólh n,Yla;s flakaøh
úma,jh ke.su msysàu
n,ldh
lDIs" jrdh"
wOHdmk" ëjr .=jka"
kj ;dCIKsl
fi!LH" jeú,s" n,Yla;s
W;amdokh ks¾ñ;
iudc fiajd wdÈ m%jdyk
i|yd mßir
m%;sixia- wd¾Ól há;,
wdfhdackh ks¾udKh
lrK m%;sixia- myiqlï
lrK j¾Okh
ú ú
k o
h Hd
l= m%d kq
i fhda yd l+
, .s w ,
;d l j wd
jd jd x Ka
o o l vq
h h ;a l
r
j K
h h
2020 ka Tíng(
iqyqre hq.fha kdhl;aj wNsfhda.h
Y%s ,xldj wd¾Ól f,i bÈßhg f.khEug kï nx.,sfoaYh i;=j ;sfí' ikaksfõok WmlrK
wm jgyd.; hq;af;a ;r.ldÍ fjf<`o wr.,hla ks¾udKh i`oyd c¾uksh wd§ hqfrdamd rgj,g
mj;sk f,dalhl wmf.a yelshdjka ljf¾o hkakh' l,lg fmr ;snq idfmalaI jdish ±ka fldßhdj yd
Okh W;amdokh i`oyd cd;Hka;r fjf<`odu t;ekska Ökh olajd ú;eka ù ;sfí' wka;¾cd,h"
<ore wjêhl meje;s hq.hl§ ^18 jeks ishji& pkaøsld ;dlaIKh" kdjql n,h wdÈh ksid tlai;a
foaYmd,k wd¾Ól úoaj;l= jq fâúâ ßldfvda úiska ckmohg ;snq idfmalaI jdishg Ökh ksid ;r.hla
u;= l< woyila kï rgla ;ukaf.a ksrfmalaI we;sù ;sfí' yqjdfjhs" ZTE, wd§ isÿùïj,skao"
jdish yd idfmalaI jdish yÿkdf.k ;r.ldÍ meismsla id.rfha lD;S%u ÿm;aj,skao lr,shg
fj<`ofmd<g msúish hq;= njh' meñK we;af;a fjf<`o hqoaO i|yd weußld tlai;a
ckmoh ish jdisodhl ;;a;ajhka fhdod .ekSuh'
ksrfmalaI jdish f,i yeÈkajqfha wka fndfyda
rgj,g ke;s ;u rgg muKla we;s iïm;a yd
;dlaIKhka fukau fiajd iemhSuh' WodyrKhla
wfma yelshdjka y`ÿkd.ksuq'
f,i hqfrdamhg .Eia iemhSug reishdjg we;s
jir 2010 § w.kd lD;shla fudaiu ^MONSOON&
yelshdj" wuqøjHj,ska uhsfl%da Ñma ;ekSug hEfï§
kñka m< l< tlai;a ckmofha Ñka;lhl= jk
;dlaIKsl f,i cmdkhg yd fko¾,ka;hg
frdn¾Ü lma,dka m%ldY lf<a 19 jeks ishjfia
muKla we;s yelshdj" cd;Hka;r uq,H lghq;=j,§
id.rh w;a,dka;sla jqjd fia" 20 jeks ishjfia
fvd,rh uq,sl ùu ksid tlai;a ckmohg we;s
jdish wd§ foah' id.rh meismsla jqjd fia" 21 jeks ishjfia id.rh
bkaÈhdkq id.rh jk njh'
,xldj .;a l, ñksrka yd we;eï Lksc fukau
l=re`ÿ yd l=¿nvq j¾.j,ska fiiq rgj,g ke;s kef.kysr wm%sldj" ueo fmrÈ." uOH wdishdj"
iqúfYaIs jdishla thg we;af;ah' ol=Kq wdishdj" kef.kysr wdishdj yd ´iafÜ%,shdj
olajd úysÿKq fï l,dmfha tla w;lska f,dfõ
idfmalaI jdish jvd;a mq¿,a yd jeo.;a lreKla ck.ykfhka 1$3 la muK jdih lrhs' th jefvk
fjhs' tkï rgj,a tllg fyda lSmhlg tlu oE fj<`ofmd<ls' f,dfõ wd¾Ól .=re;aj flakaøhg
ksmoùug yels jqj;a rfÜ msysàu" Y%u n,ldfha wdikaku m%foaYh jk th jeäu kdjql yd .=jka
iajrEmh" m%jdyk myiqlï" kd.ßl myiqlï fiajd .uka lrkd l,dmhhs' tfiau f;,a" .Eia"
wdÈh úiska tla rgla wka rgj,a wNsnjd hEuh' w,aw.=re wd§ iïm;ao hqfrdamh" Ökh yd wm%sldfõ
uq,H" jdKsc" ;dlaIK yd iïm;a n,ho fnodyßkd
1978-2000 jljdkqfõ we.¿ï l¾udka;h i`oyd l,dmh jk th wdrlaIl Wmdh ud¾.sl f,io
idfmalaI jdishla ,xldjg mej;sho" wo tu jdish w;HjYH jeo.;a l,dmhla yd n, flakaøhls'
ta bkaÈhdkq id.rfha yß ueo ,xldj msysgd ;sfí' wmf.a N+f.da,Sh mqkS; flakaøh ^Geographic sweetspot)
ksjerÈj fhdod .;fyd;a ,xldj Èjhskl isg uyoaùmhlg mßj¾;kh l< yelsj we;' Y%S ,xldj f,dalfha
jdKsc fCIa;%hkag wjYH f,i kdjql" .=jka yd jdKsc flakaøhla f,i ixj¾Okh úh hq;=h'
Y%S ,xldfõ isg meh lsysmhl .=jka .uklska <`.dúh yels f.da,Sh wd¾Ól l,dm
Bangladesh
NEW DELHI 163 Million
KARACHI DHAKA
KOLKATA
MUMBAI
YONGON
BENGALURU CHENNAI
India
4 3 2 1
1.3 Billion
HRS HRS HRS HR
SRI LANKA KUALA LUMPUR
Pakistan
SINGAPORE 193 Million
Sri Lanka
2 Million
;%su,h jrdh yd ys`.=rlaf.dv .=jka f;dg mq¿,a ,xldj m%fõYï fkdjqkfyd;a" w§k fkdjqkfyd;a
lsÍu yd kùlrKh ;jÿrg;a w;HjYH fõ' kej;;a wehf.a úYsIag N+f.da,Sh msysàu
wehg Wreuhlg jvd lreuhla ùug bv we;'
.d,a, jrdh yd fld.a., .=jkaf;dg ixj¾Okh;a" th Wreuhla lr.ekSug ukd rdcH ;dka;%sl
yïnkaf;dg jrdh yd u;a;, .=jka f;dgqm, fufyhqula wjYHh'
Ndú;d jk ;;a;ajhg m;alsÍu;a w;HjYH fõ'
;r.ldÍ f,dalhl m<uqjekakd miqlr,Sug
fld<U wka;¾cd;sl uq,H yd jdKsc uOHia:dkhla fojekakd W;aidy lrkd úg we;sjk ;=isvhsâ
f,i kùlrKh l< hq;=j we;' tys§ W.=, ^Thucydide Trap& f,i ye|skafjk fuu N+
iaúiag¾,ka;h" isá T*a ,kavka" wh¾,ka;h" foaYmd,k yd wd¾Ól .egqu ms<sn| újrKhla
vqndhs" fydxfldx" isx.mamqrej wd§ w;súYd, f;jk msúiqu ;=< wka;¾.; fldg we;'
.Kkla jQ uq,H mdrd§ihka iu`. ;r. l< yels
ia:dkhla njg fld<U mßj¾;kh l< hq;= fjhs' 4 jeks ld¾ñl úma,jh yd W.;a
udf.a ;j;a fhdackdjla jkafka fld<U yd
ukakdru w;r l,dmh;a" uq,;sõ - ;%su,h Y%u n,ldh
l,dmh;a n,Yla;s l,dmhla f,i ixj¾Okh
lsÍuhs' úfYaIfhka uqyqfoa we;s .Eia ksê" f;,a ksê w;S;fha úúO ld¾ñl ;;a;ajhka yd ;dlaIK
Wlyd .ekSu;a" .Eia yd f;,a .nvd ixlS¾K yd yelshdjka úúO YsIagdpdrj,g meje;sho f,dju
msßmyÿ msysgqùu;a" wêfõ.S ud¾.j,g iudka;rj fj,d.;a n,.;= iy.; fjkialïj,ska hq;=
.Eia yd f;,a m%jdyk k, moaO;s t,Su;a isÿ l< ld¾ñl úma,jhka werUqfKa 18 jeks ishjfia isgh'
hq;=h' tfukau Y%S ,xldj f;,a yd .Eia iïnkaO thg fndfyda ÿrg wdishdfjka" wrdì yd hqfrdamSh
cd;Hka;r yqjudre uOHia:dkhla njg mßj¾;kh fjf<`o yd hqo wdl%uKj,ska Wlyd.;a yd fidrd.;a
l< hq;=h' ±kquo" Okho kj fjf<`o ixialD;sh yd ksoyia
iudc l%uho ^rdcdKavqjg tfrys& n,mEfõh'
wmf.a b,lal.; l,dm úh hq;af;a kef.kysr
wm%sldj" ueofmrÈ." uOH wdishdj" bkaÈhdj" udf.a ye`.Sfï yeáhg j¾I 1760-1860 w;r
bkaÿ Ökh" kef.kysr wdishdj iy úfYaIfhka ld,h m<uq ld¾ñl úma,jhhs' tys§ Y%u n,h
bkaÿkSishdj yd ´iafÜ%,shdjh' hdka;%sl n,fhka úia:dmkh úKs' uq,§ yqÿ ld¾ñl
l%shdj,shla jQ th miqj bkaOk yd úÿ,sh iys;
Y%S ,xldfõ kq;k cd;sl fN!;sl ie,iqu ^2019& kj n,Yla;s l%shdj,shla njg mßj¾;kh úh'
fï i`oyd jQ b,lal imqrd .ekSug ks¾udKh fuys kshuq rg jQfha tx.,ka;h jqj;a c¾uksh"
jqjls' tfukau niakdysr uyk.r ie,iqu ;%su,h m%xYh" b;d,sh" kef.kysr hqfrdamSh rgj,aj,
uydk.r ie,iqu" yïnkaf;dg uydk.r ie,iqu odhl;ajho by< w.hla .;af;ah'
fukau l=reKE.," oUq,a," .d,a," ud;r wd§ Wmdh
ud¾.sl k.r ie,iqïj, wruqK;a ,xldfõ Wmdh 1860-1960 hq.h ud olskafka fmdis, bkaOk" tkï
ud¾.sl msysàu wd¾Ól j¾Okhg fhdod .ekSuh' n,Yla;sh f,i f;,a" .,aw`.=re yd .Eia Ndú;d
fuys§ wm m%fõYï úh hq;af;a ±kgu;a f,dj lrñka isÿl< úma,ùh mßj¾;kh ms<sn`ojh'
weú,S f.dia we;s tlai;a ckmo - Ök fjf<`o fï ksid udkj Y%ufha hdka;%sl yelshdj ish
wka;¾cd,fha
ñks;;
a j
= la'''
jir 2019 jkúg
rdcH wdodhï
rdcH úhoï l<ukdlrKh
jeä ÈhqKq lr,Su
Wmdhud¾.sl rdcH
rdcH wdodhï wdh;k wdh;k mdvq fkd,nd
;dlaIKlrKh yd mj;ajd .ekSug
kj wdodhï ud¾. jD;a;Sh l<ukdldÍ;ajhla
ÈhqKq lr,Su iy cd,.; ixúOkhla
we;slsÍu
wmkhk úúOdx.SlrKh
wdkhk wmkhk
yd ;r`.ldÍ lsÍu"
fCIa;%j, ;lafiarelrK
kj fjf<|fmd<j,a
jxpd md,kh
fidhd hEu
iaÒr úfoaY.;ùu"
kfjda;amdok yd Wiia úfoaY ixpdr ksid
;dCIKh mokï lr.;a úfoaYhkag .,d hk
fiajd wmkhkh Okh l<ukdlrKh
úoHdkql+, wdKavqlrKh (
yeu remsh,gu Wmßu w.hla
udkjhd NdIdj ,sÅ; l%shdj,shla njg m;alr fojkqj ixLHd; mrdih yd iudccd,d kshdukh
.ekSu;a iuÕ Tyqf.a iudc mßKdukfha fukau l< hq;=h' tys§ cd;Hka;r iïuq;s wkqj l%shd lsÍu
Ôj mßKdufhao bÈß msïula iksgqyka úh' uqøK fukau úêu;a uyd o;a; fõÈldjla ^Big Data
Ys,amh" leurd Ys,amh" .=jka úÿ,sh" rEmjdysksh" Flatform& u; hdka;%sl md,khg wjYH ;dlaI‚l
o;a; .nvd lsÍu mß.Klh" o;a; ikaksfõokh yelshdj rch ,nd.; hq;=h' iudc cd,d wjysr
pkaøsld uÕska ùu" wka;¾cd,h ìysùu" iqyqre lsÍu we;eï úg wjYH jqj;a th rdcHh m%;sm;a;sh
ÿrl:kh" uqyqKqfmd; yd fjk;a iudc cd,d ìysùu úh hq;= ke;' isÿúh hq;af;a fndreldrhska"
yd ìysfjñka ;sîu úYauh ckl f,i bÈßhg hhs' ffjrh m;=rjkakka" ;%ia;jd§ka y÷kd .ekSu yd
l%ufhka wka;¾cd,h yd mdr-h:d¾;h ^Hyper- ksIal%ShlrKhhs'
reality& tÈfkod Ôjk lghq;= tkï" uQ,H .kqfokq"
fjf<| .kqfokq" m%jdykh" wOHdmk yd fi!LH
fiajd wd§ ish,a, w;sl%uKh lrñka we;'
mdial= m%ydr ie,lsh hq;af;a fuhska fojeks .kfha tfyhska" fï kj ;%ia;jdoh wdrlaIl wxYj,g
m%ydrhla f,ih' muKla md,kh l< fkdyel' th fjf<|fmd<"
kS;sh" wOHdmkh" iudcl%shd" wdydr yd mej;=ï
Y%S ,xldfõ bia,dóh wka;jdohla ìysjQfha isxy, iys; úúO l%shdldrlïj,ska iukaú;h' fï ksid
fn!oaO wka;jd§kaf.a m%pKav l%shd ^fírej," uOHia: uqia,sï ckhd tkï ish,a,kag fma%u l<
uykqjr& ksid yd fou< fnÿïjd§kaf.a m%pKav hq;= nj weoyQ iQmsjre n,d;aul l< hq;=h' iudc
>d;k yd m<jdyeÍï ^ld;a;kal=ä >d;kh" fnÿïjdohl isákd uqia,sïjre ks¾wrdìlrKhlg
hdmkfha uqia,sï ckhd úm%jdih& ksidh' ,la lr Y%S ,dxlsl l< hq;=h' tlu foúhka w,a,d
muKhs" tlu f;dard.;a ck;dj uqia,sïjre
uqia,sï iudchg tfrysj wka;jd§ m%pKav l%shdjka
muKhs" hk wdia:dkfha msysgd isáñka fiiq
isÿ jQ nj yd isÿfjñka mj;sk nj i;Hhls'
foújre yd fiiq weoys,s úkdY l< hq;= nj woyk
tfy;a" mdial= bßod m%ydrh ,dxlsl iudcfha
/äl,a u;jdo ks¾-/äl,a l< hq;=h' m%pKav
m%N+ uqia,sï me,eka;shl ðydâ wka;jdohla yd
cd;Hka;r ;%ia;jdohl m<s.ekSula ñi" th ðydâlrejka úkdY lsÍu yd ksYal%ShlrKh l<
Y%S ,xldj ;=<ska ìys jQjlaa fkdfõ' fkdtfia hq;=h'
kï Tjqka ls;=Kq iudchg myr fokafka ke;'
frdayska.hd m%Yakh we;s ñhkaudrh ñi" Y%S ,xldj kj bia,dóh ;%ia;jdoh Y%S ,xldj ;=< mrdch l<
m%ydr i|yd fhdod .kafkao ke;' yelafla tf,i wm iuÕ Ôj;a jk uqia,sï m%cdfõ
úúO ia:r ^m%pKav ðydâjd§ka" m%pKav;ajhg
thg uqyqK Èh hq;af;a kùk" nqoaêu;a" rdcH wd.u yd rdcHfha úldYhg fyd`ou WodyrKh
wdrlaIl m%;sm;a;shla yd m%;sikaOdkh l< ,efnkafka frdau wêrdcHfhka yd hqfrdamfhks'
B<`.g ta jk úg wdishdj" weußldj yd ;rula ÿrg ta wkqj wdKavql%u jHjia:dfõ 9 jeks j.ka;sh yqÿ
W;=re wm%sldj fld,a,lEfuka Okj;a jq hqfrdamhg jHjia:d ieris,a,la muKla njg m;aù m%dfhda.sl
ksoyia fjf<|fmd<la yd ksoyia mqrjeishl= Ndú;h ;=< Y%S ,xldj wkd.ñl rdcHhla njg
wjYHj ;sìKs' ;sia wjqreÿ hqoaOfhka miq we;s jq m;aj we;'
fjiaÜmd,shd iïuq;sfhka kQ;k cd;sl rdcHhla
ìysùu we;súh' ta wkqj ;ks l%sia;shdks wêrdcHhla f:rjd§ O¾uh wdl%uK bÈßfha wdrlaId lr
fjkqjg l%sia;shdksh woyk fjf<| rdcHhka .ekSu yd jHdma; lsÍu .ek Y%S ,xldjg iqúfYaIS
/ila ìysúh' flfia fj;;a idka; welajhskdia ia:dkhla ysñj we;' nqoaO foaYkdj ^;%smsglh& yd
úiska we;slrk ,o l%sia;shdks rdcHh ^Christendom& o¾Ykh f,aLk.; lr úêu;aj f,dalhg ,nd
yd hqla;s hqoaOh ^Just war& B<`. ishjia lSmh ÿkafka isxy, NslaIqka jykafia úisks' wfkla wd.ï
;=< hqfrdamSh cd;Skaf.a f,dal wdl%uKfha f;audj fuka ish wd.ñl jHdma;sh i|yd wkH rgj,a
úh' Y=oaO ;%s;ajh ^uejqïlre" fhaiqia jykafia" wdl%uKh fyda n,y;aldrfhka wd.ólrKh isÿ
Y=oaO wd;auh& iu. Y=oaO zCZ ;%s;ajh tkï fkdl< tlu O¾uho nqoaO O¾uhhs' tys yrh
YsIag;ajh" jdKscHh yd l%sia;shdksh ^Civilization, rdcHfhka muKla fkdj f,!lsl Ôú;fhkao"
Commerce, Christianity& tlg .uka lf<a h' ;uka uu keue;s ixl,amfhkao ksIal%uKhhs' kuq;a"
ljr wdldrfhka wkd.ñl rdcHhla nj lSj;a Y%S ,dxlSl Ydiksl iïm%odh jq l,s O¾uh /lSu
^m%xYh" c¾uksh& ish¨u hqfrdamSh rdcHhka ish yd jHdma; lsÍu i|yd rdcH wkq.%yh ,nd .ekSuh
wkkH;djh l%sia;shdks ixialD;sh iu`. uqyqka lr ^,kafoaiSka mjd isÿ lr we;&' tys§ rcqka m;a lsÍu"
we;' úfYaIfhka kj ckldka;jdoh;a" kj ;reK bj;a lsÍu wd§ lghq;=j,g NslaIqka jykafiaf.a
jHdmdr ^Generation Identity& wdÈh iqÿ j¾.h yd Rcq inÈhdjla mej;S we;' rcq" NslaIqka yd
l%sia;shdks oyu tlg .eg.id we;' ck;dj w;r iïuq;shla f,i merKs Y%S ,xld
rdcHh f.dvke.S ;sìKs'
wdishdfõ fndfyda fn!oaO rgj,a ish rgj,a
wkd.ñl lr we;' ^cmdkh" Ökh" ;dhs,ka;h" ì%;dkH hq.fha rdcH wd.u njg weka.s,sldkq
fldßhdj& bkaÈhdjo jHjia:dfjka wkd.ñl ù ls%ia;shdksh m;aúh' fi!LH" wOHdmkh" kS;sh
we;' flfia fj;;a fldñhqksiaÜ mlaI hgf;a yd iduh /lSu wd§ ish¨ lafIa;%j, l%sia;shdks
md,kh jk rgj, mjd wd.ñl Ñka;khka rdcHhg mqclhkaf.a kdhl;ajh meje;sKs' ksoyiska miq
n,mEï lrñka we; ^hqfrdamfha ;rï fkdfõ&' l%ufhka fï ;;a;ajhka fjkia úh' we;eïúg
Y%S ,xldfõ w;súYsIag N+f.da,Sh msysàu .ek f,i fyda jdKscuh f,i md,kh lsÍfï yelshdj
ish,a,ka w;r tl`.;djla we;' tfukau tys tlai;a ckmohg ,eìKs' tlai;a ckmoh fojeks
ckhdf.a W.;aluo" tys mj;sk ksoyia iudcho" f,dal ix.%dufha§ ì%;dkHhg Wmldr lf<a Tjqka
tys we;s jákd mßir moaO;sho ms<sn|j fndfyda merKs kEhka ksid ^weka.af,da ielaika& fyda meisiaÜ
fofkl=f.a meye§ula we;' tfy;a Y%S ,xldj - kdiS wlaIh me/oùu ish udkùh j.lSu f,i
ihqf¾ msysáfï yd ;u fN!;sl yd udkj iïm;aj, ie,l+ ksid fyda fkdj hqoaOfhka miq ì%;dkH kdjql
Wmßu m%fhdackh f.k ke;s nj;a" we;eï l|jqre md,kh lsÍfï fmdfrdkaÿj u;h' ta wkqj
wxYj,ska rfÜ m%;srEmh fndfydaÿrg le,,a ù Y%S ,xldfõ fld<U yd ;%sl=Kdu,h yereKq úg
we;s nj;a meyeÈ,sh' wm wjg we;s ud,Èjhsk fï fndfyda N+f.da,Sh kdjql l|jqre tlai;a ckmoh
lsisÿ iïm;lska f;drj" ish tal mqoa., wdodhu i;=úh'
Y%S ,xldj fuka fo.=Khla lr .ekSu .ek ^fvd,¾
9"000 muK - 2019& wm keje; úuish hq;=h' fojk f,dal ix.%dufhka miq ì%;dkHfha ysre
fkdnisk wêrdcHh ì| jeáKs' Bðma;=fõ isg ol=Kq
jir 2010 ckdêm;sjrKfha§ uyskao rdcmlaI wm%sldj olajd;a" bkaÈhdfõ isg nqreuh olajd;a kj
ckdêm;s;=udf.a m%;sm;a;s m%ldYhg zwdishdfõ ksoyia rdcHhka we;súh' f,dalfha md,kh ish;g
mxpn, flakaøhZ njg Y%S ,xldj m;aúh hq;=hehs jq .ekSug kï f,dalfha uq,H fjf<|fmd< md,kh
woyi uúiska bÈßm;a lrk ,oaols' tys§ fjf<|" l< hq;= njg jQ woyi túg bÈßm;a úh' ta i|yd
kdjql" .=jka" ±kqu" n,Yla;sh" wdÈh ms<sn|j hqfrdamSh wdo¾Yhlao meje;sK' ta iaúiag¾,ka;hhs'
woyia ±laúKs' l=vd iaúiag¾,ka;h yd iaúia nexl= f,dal uq,H
yd jdKsc n,hla jQfha m<uq f,dal ^hqfrdamd&
tx.,ka;h fojk f,dal hqoaOhg fmr f,dalfha ix.%dufhka miq ì%;dkH" m%xY" c¾udkq" b;d,s"
n,j;a kdjql n,h úh' weh ;ukg jvd wd¾Ól ;=¾ls" reishdkq Ok l=fõrhska uqyqKÿka whnÿ yd
w;ska ^c¾uksh& ck.ykh w;ska ^bkaÈhdj" rdcH yUdhEï ksidh ^fldñhqksiaÜ&' Tjqkaf.a uqo,a
wm%sldj& N+f.da,Sh w;ska ^m%xYh" iamd[a[h& nÿj,ska f;drj ;ekam;a lrkd uOHia:dkh njg
úYd, rdcHhka miqneiaijQfha" hg;a lr.kq iqßÉ m;aúh' tx.,ka;h" ,kavkh ;=< fjku
,enqfõ fï iqúfYaIS yelshdj ksidh' fojk f,dal kS;s iys; mqr ,kavkhla ^City of London& we;s
uyd ix.%dufhka miqj f,dfõ kdjql wdêm;Hh yd lf<ah' tu`.ska ish merKs hg;a úð;j, Ok
fjf<| ;Srhka" jrdhka Rcqj fyda jl%j" hqouh l=fõrhskao" f;,a yd .Eia l=fõrhskao" ish¨u
foaYSh Kh úfoaYSh Kh
2018
1990 2000 2005 2010 2015 2016 2017
^wjia:dkqrEmj&
96.58 96.94 90.61 71.59 77.70 78.30 76.90 82.90
2018
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
^wjia:dkql+,j&
iykodhl 93% 83% 85% 72% 63% 57% 49% 50% 48% 49% 47% 45% 45%
Kh
iykodhl 3% 3% 4% 4% 7% 10% 16% 16% 15% 14% 13% 12% 5%
fkdjk Kh
jdKsc Kh 4% 14% 11% 23% 30% 33% 34% 34% 37% 37% 40% 43% 50%
úfoaYSh Kh ixhq;sh ^oaúmd¾Yaúl" cd;Hka;r uQ,H wdh;k" jdKsc Kh& 2005 - 2018
2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018
nyqmd¾Yùh 38% 33% 31% 31% 31% 29% 28% 27% 25% 24%
oaúmd¾Yùh 39% 37% 36% 37% 28% 25% 25% 23% 21% 20%
uQ,H fjf<`ofmd< 23% 30% 33% 32% 42% 46% 47% 50% 54% 56%
uQ,dY%h - Y%S ,xld uy nexlj
f,dalnexl=j | f,dal
1960 1970 1980 1990 2000 2010 2018
ixj¾Ok o¾Yl
YS% ,xldj 142.8 183.9 267.7 463.6 869.7 2,799.6 4,102.5
;dhs,ka;h 100.8 192.1 682.9 1,508.9 2,007.7 5,076.3 7,273.6
isx.mamQrej 428.1 925.8 4,928.1 11,861.8 23,852.3 47,237.0 64,581.9
uef,aishdj 234.9 357.7 1,774.7 2,441.7 4,043.7 9,040.6 11,239.0
fydxfldx 429.4 960.0 5,700.4 13,485.5 25,756.7 32,550.0 48,717.3
bkaÈhdj 82.2 112.4 266.6 367.6 443.3 1,357.6 2,015.6
fldßhdj 158.2 279.1 1,704.5 6,516.3 11,947.6 22,087.0 31,362.8
;dhsjdkh 150.0 396.0 2368.0 8178.0 14877.0 19,278.0 25,026.0
ld,
1951-1955 1956-1960 1961-1976 1977-1987 1977-1994 1995-2005 2006-2009 2010-2014 2015-2018
jljdkqj
j¾Ok
4.3 2.7 3.8 5.1 4.9 4.6 6 6.8 4.0
fõ.h
1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988
o'foa'ks j¾Okh 5.100 5.654 6.404 5.846 5.700 4.141 4.814 5.099 4.999 4.356 1.726 2.473
j¾Ih o' foa' ks' j¾Okhg bÈlsÍï lafIa;%fha o' foa' ks' j¾Okh
odhl;ajh ^m%;sY; tall .Kk&
2011 1.38 8.40
2012 1.29 9.14
2013 0.51 3.39
2014 0.74 4.96
2015 (0.18) 5.00
2016 0.57 4.48
2017 0.31 3.42
2018 (0.15) 3.20
fjk;a
uQ,dY%h( f,dal nexl=j uQ,dY%h( f,dal nqoaêuh foam, ixúOdkh 2019 jd¾;d
kd.ßl wd¾Ól
l,dm y;rla
m%Odk Wmdhud¾.sl
k.r kjhla
kd.ßl uOHia:dk
ishhla
c,dOdr iy jk N+ñ
ixrlaIK l,dm
3T
Traditional Knowledge
Technologies, Basic
6. Mineral Resources
Software Industry
and Knowledge
10 X 10 Textile Industry
Environment
Sciences and
10 Emerging
Matrix
Services
Shelter
Energy
Health
Water
3.
4.
5.
7.
8.
9.
1.
Interventions
Policy Studies
Pure and Applied Research
Innovations
Information and Communication
Technologies
Nanotechnology
Biotechnology
Indigenous knowledge and
Intellectual Property Rights
Testing, Standardization
& Accreditation
Capacity Building*
Popularization