www.jagran.

com SXF¿MÑXe¹FX ÀFaÀIYSX¯F

8 VF¼IiYUFSY 30YA¦FÀ°FY2019

¸FF¹FF ÀFZ ¸F¼d¢°F WXe ¸FûÃF IYF õFSX £Fû»F°Fe WX`

¨Fe³F IYF d¨Fad°F°F IYS³FZ ½FF»FF S½F`¹FF ·FFSe ½¹FF´FFS Ad²FVFZ¿F IYF BÀ°FZ¸FF»F IYS ¨Fe³F
¶FišFXF ¨FZ»FF³Fe A´F³Fe ÀF`³¹F ÃF¸F°FFEa ¶FPÞF SWF W`Ü UWX EIY ¦Fû»Fe
¹FdQ ·FFS°F ¨Fe³F IYe CIYÀFF³FZ ½FF»Fe QF¦FZ d¶F³FF We A´F³FZ AFIiYF¸FIY dW°F ÀFF²F SWF
W`Ü ·FFS°F EIY °FSW ÀFZ J„Q A´F³FZ d³F¹FaÂF¯F IZY

´FFdIYÀ°FF³F IYF ´Fi»FF´F

¦Fd°Fd½Fd²F¹FûÔ IYe A³FQZJe IYS°FF SXWXF ÀFF²F³F ¸F„W`¹FF IYSF SWF W`Ü ·FFS°F IZY QìSÀFa¨FFS ÃFZÂF
°Fû CXÀFIZY ÀFF±F ½FF°FFÊ ¸FZÔ ·FFS°Fe¹F ´FÃF ¸FZÔ ¨Fe³F IYF ´FW»FZ We ½F¨FÊÀ½F IYF¹F¸F Wû ¨F„IYF W`
£F¼Q IYû IY¸FþûS WXe ¸FWÀFìÀF IYSZ¦FF AüS W„AF½FZ ´FS ·FFS°F ¸FZÔ 5þe ´FSeÃF¯F IZY d»FE
IYV¸FeS IYû »FZIYS ´FFdIYÀ°FF³F IZY Sû³FZ-²Fû³FZ AüS ÀFF±F We CÀFIZY ²F¸FIYF³FZ ´Fid°F¶Fa²F »F¦FF³FZ IZY ¶FþF¹F ·FFS°F IYûBÊ ¶Fe¨F IYF

¸Fû
E½Fa CIYÀFF³FZ ½FF»FZ S½F`¹FZ ´FS ·FFS°F ³FZ ¹FW IYWIYS EIY °FSW ÀFZ CÀFIYe
Qe ÀFSIYFS õFSF þ¸¸Fì-IYV¸FeS IYF
A³FQZJe We IYe dIY ½FW ¦F`S dþ¸¸FZQFSe IYF ´FdS¨F¹F QZIYS ¸FFWü»F JSF¶F ´Fì¯FÊ SFª¹F IYF QþFÊ AüS CÀFZ d¸F»FZ
IYS³FZ IYF IYF¸F IYS SWF W`Ü þ¸¸Fì-IYV¸FeS IZY ¸FF¸F»FZ ¸FZÔ ·FFS°F ÀFSIYFS IZY ÀFa½F`²FFd³FIY d½FVFZ¿FFd²FIYFS ÀF¸FF´°F
EZd°FWFdÀFIY R`YÀF»FZ IZY ¶FFQ ´FFdIYÀ°FF³F dþÀF °FSW A´F³Fe ¶FüJ»FFWXM IYF IYS³FF ·FFS°F IZY d»FE EZd°FWFdÀFIY ´FOÞXF½F W`Ü
A·FQi ´FiQVFʳF IYS SWF W` CÀFÀFZ CÀFIYe þ¦FWaÀFFBÊ We Wû SWe W`Ü W`SF³Fe ¹FW ¸FûQe ÀFSIYFS ³FZ ¹FW IYQ¸F IZY½F»F §FSZ»Fì IYFSIYûÔ
W` dIY ½FW BÀF ÀF¨¨FFBÊ IYû À½FeIYFS IYS³FZ IZY d»FE °F`¹FFS ³FWeÔ dIY ¨Fe³F IYû QZJIYS We ³FWeÔ, ¶Fd»IY Aa°FSSF¿MXÑe¹F
IYû LûXOÞIYS A³¹F IYûBÊ ´Fi¸F„J QZVF CÀFIYF ÷YQ³F ÀF„³F³FZ IYû °F`¹FFS ³FWeÔÜ ´FW»F„Aûa IYû ²¹FF³F ¸FZÔ SJIYS ·Fe CNF¹FFÜ B³F¸FZÔ
IY¸F ÀFZ IY¸F A¶F °Fû ´FFdIYÀ°FF³F IYû ¹FW AF·FFÀF Wû We þF³FF ¨FFdWE dIY A¸FZdSIYe SF¿MXÑ´Fd°F OXû³FF»OX MXÑa´F õFSF IYV¸FeS ¸FZÔ
½FW BÀF L»FF½FZ ¸FZÔ þe SWF ±FF dIY IYV¸FeS CÀFIYF W` AüS EIY dQ³F CÀFZ ¸F²¹FÀ±F°FF IZY dVF¦FìRZY ÀFZ »FZIYS ´FFdIYÀ°FF³F IYe
WFdÀF»F IYSIZY SWZ¦FFÜ BÀF L»FF½FZ IZY ¨F»F°FZ We CÀF³FZ A´F³Fe ÀFZ³FF IYû VFW ½FF»FZ ARY¦FF³F °FFd»F¶FF³F ÀFZ A¸FZdSIYF IYe
A´F³FZ ´FS WF½Fe Wû³FZ dQ¹FFÜ ¨FìadIY ´FFdIYÀ°FF³F ³FZ BÀF ÀF¨F IYF ÀFF¸F³FF IYS³FZ ÀFüQZ¶FFþe þ`ÀFZ ´FW»Fì ·Fe VFFd¸F»F SWZÜ A³F„¨LZQ
370 J°¸F WXû³FZ IZY ¶FFQ ¨Fe³F ³FZ þ¸¸Fì-IYV¸FeS
ÀFZ þF³F¶FìÓFIYS B³IYFS dIY¹FF dIY IYV¸FeS ´FS CÀFIYF Ad²FIYFS ³FWeÔ ¶F³F°FF ¸F„ïZ IZY Aa°FSSF¿MXÑe¹FIYS¯F IYe ´FW»F IYeÜ BÀFIZY
AüS ½FW CÀFZ L»F-¶F»F ÀFZ WFdÀF»F ³FWeÔ IYS ÀFIY°FF BÀFed»FE A¶F CÀFZ d»FE CÀF³FZ ÀFa¹F„¢°F SF¿MXÑ ÀF„SÃFF ´FdS¿FQ IYe EIY
ÀF¸FÓF ³FWeÔ AF SWF W` dIY ½FW IYSZ °Fû ¢¹FF IYSZ? BÀFe ¶FüJ»FFWXM ¸FZÔ ½FW d½FVFZ¿F, »FZdIY³F A³Fü´F¨FFdSIY ¶F`NIY ¶F„»FFBÊÜ
IY·Fe ·FFS°F IYû ÀF¶FIY dÀFJF³FZ IYe ²F¸FIYe QZ SWF W` °Fû IY·Fe Q„d³F¹FF IYû CÀF³FZ ¶FW„°F d³F»Fʪþ Pa¦F ÀFZ BÀF d½F½FFQ ¸FZÔ
IYûÀF SWF W`Ü ¶FZW°FS Wû dIY AF¸F ´FFdIYÀ°FF³Fe A´F³Fe ÀFSIYFS AüS ÀFF±F A´F³Fe ·Fìd¸FIYF ´FS ´FQFÊ OXF»F dQ¹FF, þ¶FdIY ½FW
We A´F³Fe ÀFZ³FF ÀFZ ¹FW ÀFF²FFS¯F ÀFF ÀF½FF»F ´FìLZÔ dIY ¢¹FF þ¸¸Fì-IYV¸FeS þ¸¸Fì-IYV¸FeS IZY 20 ´Fid°FVF°F ·Fì·FF¦F ´FS A½F`²F
ÀFa¶Fa²Fe A³F„¨LZQ 370 C³FÀFZ ´FìLIYS ¹FF dRYS C³FIYe ÀF»FFW ÀFZ ¶F³FF¹FF øY´F ÀFZ IY¶þF dIYE ¶F`NF W`Ü CÀF³FZ BÀF ¸FÀF»FZ
¦F¹FF ±FF? BÀFZ °Fû ·FFS°F ³FZ d½FVFZ¿F ´FdSdÀ±Fd°F¹Fûa ¸FZÔ A´F³FZ À°FS ´FS ¶F³FF¹FF ±FF IYû IZY½F»F ·FFS°F-´FFdIYÀ°FF³F IZY ¸F„ïZ IZY øY´F ¸FZÔ
AüS þ¶F ¹FW QZJF dIY CÀFÀFZ ³F„IYÀFF³F ª¹FFQF AüS RYF¹FQF IY¸F W` °Fû WXMF ´FZVF dIY¹FFÜ ¹FW ¸FF³F³FF ´FìSe °FSW ¦F»F°F Wû¦FF dIY
d»F¹FFÜ AFdJS BÀF ´FS ´FFdIYÀ°FF³F A±F½FF A³¹F dIYÀFe QZVF IYû WF¹F-°Fü¶FF ÀF„SÃFF ´FdS¿FQ ¸FZÔ ¨Fe³F IYe BÀF IY½FF¹FQ ÀFZ I„YL
¢¹Fûa ¸F¨FF³FF ¨FFdWE? WFdÀF»F ³FWeÔ W„AFÜ BÀF QF½F´FZÔ¨F ÀFZ ´FFdIYÀ°FF³F
AüS CÀFIZY d´FMXÐN„Aûa IYF WüÀF»FF ¶FPÞZ¦FFÜ ¨Fe³F
þ¸¸Fì-IYV¸FeS ÀFZ A³F„¨LZQ 370 WXMF³FZ IZY ¶FFQ ´FFdIYÀ°FF³F dþÀF IYe VFSFS°F ÀFZ þ¸¸Fì-IYV¸FeS ¸FZÔ A»F¦FF½F½FFdQ¹FûÔ
°FSW AFÀF¸FF³F dÀFS ´FS CNFE W„E W` CÀFÀFZ °Fû ¹FWe ÀFFd¶F°F Wû°FF W` dIY ¹FW IYû ·Fe ¸FQQ d¸F»FeÜ
A³F„¨LZQ þF³FZ-A³FþF³FZ CÀFIZY dW°Fûa IYe We ´Fìd°FÊ Ad²FIY IYS SWF ±FFÜ ¹FW ·F»FZ We ÀF„SÃFF ´FdS¿FQ IYe ¶F`NIY IYF IYûBÊ
ÀFWe W` dIY ´FFdIYÀ°FF³Fe ´Fi²FF³F¸FaÂFe B¸FSF³F JF³F A´F³Fe ÀFZ³FF IYe IYN´F„°F»Fe NûÀF ³F°FeþF ³F d³FIY»FF Wû, »FZdIY³F BÀF ¶F`NIY ³FZ
Ad²FIY W``Ô, »FZdIY³F C³F¸FZÔ B°F³Fe ÀF¸FÓF °Fû Wû³Fe We ¨FFdWE dIY ½FW ·FFS°F ·FFS°F IYe þ¸¸Fì-IYV¸FeS ³Fed°F IYû Aa°FSSF¿MXÑe¹F
IYû ²F¸FIYFIYS I„YL WFdÀF»F ³FWeÔ IYS ÀFIY°FZÜ ·FFS°F IYû ÓF„IYF³FZ-OXSF³FZZ
IYF £¹FF»Fe ´F„»FF½F ´FIYF³FZ IZY ´FW»FZ C³WZÔ ´FFdIYÀ°FF³F IYe Ld½F AüS ÀFF±F
¨F¨FFÊX ¸FZÔ »FF dQ¹FFÜ ¶FaQ IY¸FSZ ¸FZÔ W„BÊ ¶F`NIY ¸FZÔ
BÀF °F±¹F IYe A³FQZJe ³FWeÔ IYe þF ÀFIY°Fe dIY
1971 ¸FZÔ ´FFdIYÀ°FF³F IZY ÀFF±F W„E ¹F„ð IZY ¶FFQ
´FW»Fe ¶FFS ÀF„SÃFF ´FdS¿FQ ¸FZÔ IYV¸FeS ´FS ¨F¨FFÊ
W„BÊÜ ¨Fe³Fe ¿FOXйFaÂF ·FFS°F IYû ¹FWe À¸FS¯F IYSF°FF
W` dIY þ¸¸Fì-IYV¸FeS IZY ¸FF¸F»FûÔ ¸FZÔ CÀFIYF QJ»F
AüS ¶FPÞZ¦FFÜ ¨Fe³F IYe S¯F³Fed°F We ¹FW W` dIY ½FW
·FFS°F IYe Q„J°Fe S¦F LZOÞXIYS ¦Fd°FSû²F IYû ¨FS¸F
´FS »FZ þFEÜ ¶Fedþa¦F þ¸¸Fì-IYV¸FeS IYû ·FFS°F
IYe ¶FOÞXe IY¸FþûSe IZY øY´F ¸FZÔ QZJ°FF W`Ü BÀFIZY
C»FMX þ¸¸Fì-IYV¸FeS ¸FZÔ ÀFa½F`²FFd³FIY ¶FQ»FF½F
ÀFZ ·FFS°F IYû þ¸¸Fì, IYV¸FeS EX½Fa »FïFJ ¸FZÔ
¨Fe³F-´FFdIYÀ°FF³F IYe ÀFFN¦FFaN ÀFZ d³F´FMX³FZ ¸FZÔ
¸FQQ d¸F»FZ¦FeÜ þ¸¸Fì-IYV¸FeS AüS »FïFJ IYû
Qû IZÔYýiVFFdÀF°F ´FiQZVFûÔ ¸FZÔ d½F·FFdþ°F IYS ·FFS°F ³FZ
þ¸¸Fì-IYV¸FeS ÀFZ þ„OÞXZ A´F³FZ ÀFe¸FF d½F½FFQ IYû
·Fe ´FFdIYÀ°FF³F E½Fa ¨Fe³F IZY ÀFF±F A»F¦F-A»F¦F
dWÀÀFûÔ ¸FZÔ ¶FFaMX dQ¹FFÜ
A³F„¨LZQ 370 IZY ¨F»F°FZ ´FFdIYÀ°FF³F IYF
S½F`¹FF ¹FWe SWF dIY ·FFS°F þ¸¸Fì-IYV¸FeS IYû
d½F½FFdQ°F ÃFZÂF ¸FF³F°FF W`Ü ¨FìadIY IZY½F»F À±FFBÊ
³FF¦FdSIYûÔ IYû We SFª¹F ¸FZÔ þ¸Fe³F JSeQ³FZ IYe
BþFþ°F ±Fe BÀFd»FE IYV¸FeS §FFMXe ¸FZÔ BÀ»FF¸Fe
IYX˜S´Fa±Fe WF½Fe Wû ¦FEÜ ½FWFa ÀFZ IYV¸FeSe ´FadOX°FûÔ
IYû þ¶FS³F ·F¦FF dQ¹FF ¦F¹FFÜ A´F³Fe d½Fd½F²F°FF
·FSe ³FÀ»Fe¹F E½Fa ²FFd¸FÊIY ´FW¨FF³F IZY ÀFF±F
þ¸¸Fì-IYV¸FeS ¶FW„»F°FF½FFQe ·FFS°F IYF EIY
C¸QF ´Fi°FeIY ±FF, ¸F¦FS CÀFIYe ÀF¸F³½F¹FIYFSe
ÀFaÀIÈYd°F AüS ´FSa´FSFAûa ´FS dªFWFQe AF§FF°F
ÀFZ ´FìSF ´FdSQÈV¹F ¶FQ»F ¦F¹FFÜ 1989 IZY ¶FFQ
³FBÊ dQ»»Fe ¸FZÔ ÀFØFFøYPXÞ ÀFSIYFSZÔ BÀF ÷YÓFF³F IYû
SûIY³FZ ¸FZÔ AÀFWF¹F SWeÔÜ ´FdS¯FF¸FÀ½FøY´F IYV¸FeS
IYe d½Fd½F²F°FF ·FSe ´FSa´FSFAûa ´FS ½FWF¶Fe AüS
ÀF»FFRYe Sed°F-dS½FFþ WF½Fe Wû°FZ ¦FEÜ A³F„¨LZQ
370 IYe ÀF¸FFd´°F ÀFZ ·F»FZ We IYV¸FeS §FFMXe ¸FZÔ
BÀ»FF¸F IYF AS¶FeIYS¯F ³F ÷YIZY, »FZdIY³F BÀFÀFZ
·FFS°Fe¹F ÀFa§F ¸FZÔ þ¸¸Fì-IYV¸FeS IZY ½FFÀ°Fd½FIY
øY´F ÀFZ EIYeIYS¯F IYe ÀF¸FÀ¹FF þøYS ÀF„»FÓFZ¦FeÜ
½FFÀ°F½F ¸FZÔ BÀF ´FdS½F°FʳF ÀFZ þ¸¸Fì-IYV¸FeS ¸FZÔ
ÀF„SÃFF ÀFa¶Fa²Fe R`YÀF»FûÔ ´FS IZÔYýi ÀFSIYFS AüS
¸Fþ¶Fì°Fe IZY ÀFF±F d³F¯FʹF IYS ÀFIZY¦FeÜ
þ¸¸Fì-IYV¸FeS ¸FZÔ CNFE ¦FE IYQ¸FûÔ IZY
AF»FûIY ¸FZÔ ·FFS°F ³FZ Aa°FSSF¿MXÑe¹F ¸Fû¨FZÊ ´FS
dÀ±Fd°F IYû ¶FW„°F A¨LZ ÀFZ ÀFa·FF»FF, ¸F¦FS A¶F
CÀFZ AFa°FdSIY ÀF„SÃFF AüS ÃFZÂFe¹F ¨F„³Füd°F¹FûÔ ´FS
²¹FF³F QZ³FF Wû¦FFÜ ÀFSIYFS õFSF AF½FFþFWe AüS
ÀFa¨FFS IZY À°FS ´FS þû ´Fid°F¶Fa²F »F¦FFE ¦FE W`Ô
CÀFÀFZ ÀFad½F²FF³F´FiQØF ¸Fì»F Ad²FIYFS ´Fi·FFd½F°F Wû
SWZ W`ÔÜ ÀF„SÃFF IZY ¸Fû¨FZÊ ´FS þûdJ¸F IYû QZJ°FZ W„E
¹FZ ´Fid°F¶Fa²F ¨FS¯F¶Fð Pa¦F ÀFZ WMXFE þF ÀFIY°FZ W`ÔÜ
þWFa WFa¦FIYFa¦F IYe þ³F°FF »FûIY°FaÂF IZY d»FE
VFFad°F´Fì½FÊIY ´FiQVFʳF IYS SWe W`, ½FWeÔ IYV¸FeS IZY
A½F²FZVF SXFªF´F…°F
Wd±F¹FFS¶FaQ dþWFdQ¹FûÔ IYF »FûIY°FaÂF ¸FZÔ IYûBÊ
d½FV½FFÀF ³FWeÔ AüS ½FZ J»FeRYF IYF VFFÀF³F
À±FFd´F°F IYS³FF ¨FFW°FZ W`ÔÜ EZÀFZ ¸FZÔ ´FiVFFÀF³F IYû
§FFMXe IZY AdÀ±FS dþ»FûÔ ¸FZÔ EIY d½FIZÔYdýi°F AüS
ÀF„d³F¹Fûdþ°F S¯F³Fed°F IZY °FW°F BÀF °FSW ´Fid°F¶Fa²F
»F¦FF³FZ ¨FFdWE dþÀFÀFZ À±FF³Fe¹F À°FS ´FS VFFad°F
À±FFd´F°F WûÜ BÀFIZY d»FE ´F„SÀIÈY°F AüS ÀFF±F We
QadOX°F IYS³FZ ½FF»FF S½F`¹FF A´F³FF¹FF þF³FF ¨FFdWEÜ
¨Fe³F-´FFdIYÀ°FF³F IYe ¦FWSe Wû°Fe ÀFFN¦FFaN
·FFS°F IYe ÀF¶FÀFZ ¶FOÞXe ¨F„³Fü°Fe W`Ü ¨Fe³F IZY
ÀFaSÃF¯F ¸FZÔ ´FFdIYÀ°FF³F ·FFS°F IZY dJ»FFRY
»F¦FF°FFS dþWFQe AF°FaIY IYF BÀ°FZ¸FF»F IYS°FF
SWZ¦FFÜ ·FFS°F IYû ´FFdIYÀ°FF³F IZY d´FMXÐNì AF°FadIY¹FûÔ
´FS IYFSʽFFBÊ IZY ¶FþF¹F C³FIZY AÀF»Fe AFIYF
¹FF³Fe RYüþe W„¢¸FSF³FûÔ ´FS dVFIaYþF IYÀF³FF Wû¦FFÜ
2016 ¸FZÔ COÞXe W¸F»FZ IZY ¶FFQ ÀFdþÊIY»F ÀMXÑFBIY
Wû ¹FF RYS½FSe ¸FZÔ ¶FF»FFIYûMX W¸F»FF, ¹FZ Qû³FûÔ
IYFSʽFFB¹FFa AF°FaIYe dNIYF³FûÔ ´FS W„BËÜ B³FÀFZ C³F
RYüþe W„¢¸FSF³FûÔ IYF I„YL ³FWeÔ d¶F¦FOÞXF þû ·FFS°F
IYû WþFS §FF½F QZ³FZ IYe S¯F³Fed°F IYû ²FFS QZ³FZ ¸FZÔ
þ„MXZ W`ÔÜ ´FFdIYÀ°FF³F IZY ´FeLZ AÀF»F °FFIY°F ¨Fe³F
W`, dþÀFIZY dJ»FFRY ·FFS°F AF½FFþ ¶F„»FaQ IYS³FZ
¸FZÔ ·Fe dW¨FIY°FF W`Ü ½FFÀ°F½F ¸FZÔ ·FFS°F IZY dJ»FFRY
SFÀ°FF °F»FFVF SWF W`Ü
A´Fi`»F 2018 ¸FZÔ ½F„WF³F IYe J„¸FFSe Wµ°FZ ·FS
°FIY ³FWeÔ dMXIY ´FFBÊÜ dRYS ·Fe ¨Fe³F IZY WFd»F¹FF
CIYÀFF½FZ IZY ¶FF½FþìQ ½F„WF³F þ`ÀFe ½FF°FFÊ IZY
d»FE ¨Fe³Fe SF¿MXÑ´Fd°F A¢MXì¶FS ¸FZÔ ·FFS°F AFEa¦FZ
þû VFF¹FQ ½FFSF¯FÀFe ¸FZÔ Wû¦FeÜ BÀFÀFZ ´FW»FZ ¨Fe³F
·FFS°F IYû ÀFe¸FF d½F½FFQ ÀFZ þ„OÞXe ½FF°FFÊAûa ¸FZÔ
C»FÓFF³FZ IYe ¸FaVFF dQJF SWF W`Ü AFd±FÊIY ¸Fû¨FZÊ
´FS ·FFS°F IY¸F ÀFZ IY¸F B°F³FF °Fû IYS ÀFIY°FF
W` dIY ½FW ´Fi¸F„J ÃFZÂFûÔ ¸FZÔ ¨Fe³F IYe SFW SûIZYÜ
A¦FS ·FFS°F »F¦FF°FFS ¨Fe³F IYe CIYÀFF³FZ ½FF»Fe
¦Fd°Fd½Fd²F¹FûÔ IYe A³FQZJe IYS°FF SWZ¦FF °Fû A¦F»FZ
¸FWe³FZ þ¶F ¸FûQe ¨Fe³Fe SF¿MXÑ´Fd°F IZY ÀFF±F ½FF°FFÊ
IZY d»FE ¶F`NZÔ¦FZ °Fû ·FFS°Fe¹F ´FÃF IY¸FþûS ¸FWÀFìÀF
IYSZ¦FFÜ ¹FWe ¶FF°F Aþe°F OXû·FF»F ´FS ·Fe »FF¦Fì
Wû¦Fe þ¶F ½FW ÀFe¸FF ½FF°FFÊ IZY d»FE ¨Fe³Fe SF¿MXÑe¹F
ÀF„SÃFF ÀF»FFWIYFS ÀFZ d¸F»FZÔ¦FZÜ
þ¸¸Fì-IYV¸FeS ·FFS°F IZY d»FE EIY ÀFZ¢¹F„»FS
´FW¨FF³F AüS SF¿MXÑe¹F ÀF„SÃFF ÀFZ þ„OÞXF ¸Fì»F·Fì°F
¸F„ïF W`Ü I„YL ÀF¸F¹F IZY d»FE IYV¸FeS §FFMXe
¸FZÔ WF»FF°F JSF¶F Wû°FZ dQJ ÀFIY°FZ W`Ô dþÀFÀFZ
·FFS°F ´FS QZÀFe-d½FQZVFe AF»Fû¨FIYûÔ IZY ÀFF±F We
¸FF³F½FFd²FIYFS½FFdQ¹FûÔ IYF Q¶FF½F ¶FPÞ ÀFIY°FF W`Ü
WF»FFadIY Qe§FÊ A½Fd²F ¸FZÔ ·FFS°F IZY ÀFF±F ½¹FF´FIY
þ„OÞXF½F AüS d½FIYFÀF IYe ¦Fd°Fd½Fd²F¹FFa IYV¸FeS
§FFMXe ¸FZÔ WF»FF°F ÀFF¸FF³¹F ¶F³FF³FZ ¸FZÔ ¹Fû¦FQF³F QZÔ¦FeÜ
·FFS°F IYû ¶FOÞXF RYF¹FQF WFdÀF»F IYS³FZ IZY d»FE
BÀF ÃFd¯FIY Q„J IYû ÓFZ»F³FF We Wû¦FFÜ
(»FZJIY ÀFF¸FdSIY ¸FF¸F»FûÔ IZY d½FV»FZ¿FIY W`Ô)
response@jagran.com

þeEÀFXMe IYFZ ÀFFIYFS IYS³FZ ½FF»FZ A÷Y¯F þZXM»Fe

We Q¹F³Fe¹F AFd±FÊIY QVFF ´FS ·Fe ¦FüS IYS³FF ¨FFdWEÜ ¨FìadIY A´F³FZ ÀF`³¹F
ARYÀFSûa IZY ¸F„IYF¶F»FZ B¸FSF³F JF³F ·FFS°F ÀFZ IYWeÔ ·F»Fe °FSW ´FdSd¨F°F W``Ô
BÀFd»FE ½FW BÀF WIYeIY°F ÀFZ ·Fe Qû-¨FFS Wûa¦FZ dIY AFþ IYF ·FFS°F WS
¸FF¸F»FZ ¸FZÔ ´FFdIYÀ°FF³F ÀFZ ¶FeÀF W`Ü ½FW AüS C³FIZY RYüþe þ³FS»F ¹FW ÀF¸FÓFZÔ
°Fû ¶FZW°FS dIY ´FFdIYÀ°FF³F IYF dW°F ·FFS°F ÀFZ ÀFa¶Fa²F ÀF„²FFS³FZ AüS CÀFÀFZ
d¸F»FIYS ¨F»F³FZ ¸FZÔ W`Ü
AF²F„d³FIY ·FFSX°F IZY ÀFÔ·F½F°F: ÀF¶FÀFZ ¶FOÞZ IY³ÀFZÔÀFÀF d¶F»OSX
¹FF³Fe AF¸F ÀFW¸Fd°F IYF d³F¸FFʯF IYS³FZ ½FF»FZ ´Fì½FÊ d½FØF ¸FaÂFe
¸F„IYQ¸FFZÔ IYF ¶FFZÓF
A÷Y¯F þZMX»Fe ³FZ ·FFSX°Fe¹F A±Fʽ¹F½FÀ±FF IZY ÀFÔQ·FÊ ¸FZÔ ½FW
IYF¸F dIY¹FF þû ÀFSXQFSX ´FMXZ»F ³FZ ·FFSX°F IZY SXFþ³Fed°FIY
EIYeIYSX¯F IZY d»FE dIY¹FF ±FFÜ ¹FW IYW³FF Ad°FVF¹Fûd¢°F
³FWeÔ Wû¦FF dIY ¹FdQ A÷Y¯F þZMX»Fe ³F Wû°FZ °Fû VFF¹FQ ·FFSX°F
BÀF ÀF¸F¹F ´FM³FF WXFBÊIYFZMÊ ¸FZÔ IZY½F»F AF´FSFd²FIY ¸FF¸F»FFZÔ IYe ÀFa£¹FF EIY ¸FZÔ þeEÀFMXe »FF¦Fì IYSX³FF IYdN³F Wû°FFÜ ·FFSX°F ÀFSeJZ ÀFÔ§Fe¹F
»FF£F ÀFZ Ad²FIY WX`Ü ÀFFN WXþFS IZY IYSXe¶F dÀFd½F»F ½FFQ WX`ÔÜ þFdWXS WX` dIY ¦F¯FSFª¹F ¸FZÔ þeEÀFMXe »FF¦Fì dIY¹FF þF³FF Q„d³F¹FF IZY dIYÀFe
WXFBÊIYFZMÊ °FIY ¸FF¸F»FF dþ»FF ³¹FF¹FF»F¹FFZÔ ÀFZ ¦F„þS IYS AF°FF WX`Ü BÀFÀFZ BÀF ·Fe A³¹F QZVF ÀFZ IYdN³F IYF¸F ±FFÜ BÀFIYF ¸F„ÓFZ ´Fi°¹FÃF
¶FF°F IYF AFIY»F³F WXFZ ÀFIY°FF WX` dIY dþ»FF IYFZMÊ ¸FZÔ ·Fe »Fad¶F°F ¸FF¸F»FFZÔ IYe A³F„·F½F °F¶F W„AF þ¶F SFª¹Fûa IZY d½FØF ¸FÔdÂF¹FûÔ IYe ´FiFd²FIÈY°F
ÀFì¨Fe dIY°F³Fe »Fa¶Fe WXFZ¦Fe? dþ»FF À°FS ´FS WXFBÊIYFZMÊ IYF ¹FWX d³FQZÊVF SWX°FF WX` ÀFd¸Fd°F IYF ³FZ°FÈ°½F IYSX°FZ W„E W¸F »Fû¦FûÔ ³FZ ¹FìSXû´F, IY³FFOF
E½FÔ AFGÀMÑZd»F¹FF ¸FZÔX þeEÀFMXe IZY A¸F»F IYe ½¹F½FÀ±FF
dIY ¸F²¹FÀ±F°FF IZÔYýi ¸FZÔ ½F`ÀFZ ¸FF¸F»FZ ·FZþZ þFEa þFZ ÀF„»FWX ¹FFZ¦¹F WX`Ô, »FZdIY³F QZJeÜ IY³FFOF IYû LûOÞIYSX ÀF·Fe QZVFûÔ ¸FZÔ IZÔYQi ÀFSXIYFSX
BÀFIYe ¦Fd°F ²Fe¸Fe WX`Ü IYFCadÀFd»Fa¦F ÀFZÔMS ¸FZÔ ·Fe 12 ÀFQÀ¹FFZÔ IYe ÀFd¸Fd°F þeEÀFMXe ÀFÔ¦FiW IYSX°Fe W` AüSX CÀFZ IZÔYQi AüSX SFª¹F IZY ¶Fe¨F
WX` þFZ QFZ³FFZÔ ´FÃFFZÔ IYFZ ÀF¸FÓFF³FZ IYF ´Fi¹FFÀF IYS°Fe WX`Ü BÀF IYOÞe ¸FZÔ d½Fd²FIY d½F°FdSX°F IYSX°Fe W`, ´FSXa°F„ ·FFSX°F IYe ÀFÔ½F`²FFd³FIY ½¹F½FÀ±FF IZY
ÀFZ½FF ´FiFd²FIYFS IYe ·Fìd¸FIYF ´FWX¨FF³FIYS BÀFIYF ¦FN³F dIY¹FF ¦F¹FF WX`Ü BÀFIZY Aa°F¦FÊ°F IZÔYýi AüSX SFª¹FûÔ, Qû³FûÔ IYû þeEÀFMXe ÀFÔ¦FiW IYSX³FZ
°FWX°F IYFCadÀFd»Fa¦F ÀFZÔMS, ¸F²¹FÀ±F°FF IZÔYýi, d³FSa°FS »FFZIY AQF»F°F AF`S IYF Ad²FIYFSX dQ¹FF ¦F¹FFÜ BÀF IYFSX¯F ¹FWFa QFZWSF þeEÀFMXe
À±FF¹Fe »FFZIY AQF»F°F IZY ¦FN³F IYF ´FiF½F²FF³F WX`Ü dþ³F dþ»FFZÔ ¸FZÔ B³FIYe »FF¦Fì IYSX³FF AüSX IYdN³F IYF¸F ±FFÜ ·FFSX°F þ`ÀFZ d½Fd½F²F°FF
ÀFdIiY¹F°FF WX`, ½FWXFa »Fad¶F°F ¸FF¸F»FZ IY¸F W`ÔÜ À±FF¹Fe »FFZIY AQF»F°F AFQZVF ½FF»FZ QZVF ¸FZÔ þeEÀFMXe »FF¦Fì IYSX³FZ IZY d»FE QìSXQÈd¿XM, A±FIY
°FIY ´FFdS°F IYS ÀFIY°Fe WX`Ü d³FSa°FS »FFZIY AQF»F°F ·Fe ÀF¸FÓFF`°FF IYSFIYS ´FdSXßF¸F, d½F¿F¹F½FÀ°F„ ´FSX ¦FWSXe ´FIYOÞ AF`S ÀF·Fe ´FÃFûÔ IYû
¸FF¸F»FZ IYFZ d³F¿´FFdQ°F IYS ÀFIY°Fe WX`Ü »F¦F·F¦F ´FìSZ QZVF ¸FZÔ EZÀFe ½¹F½FÀ±FF EIY ÀFF±F »FZIYSX ¨F»F³FZ IYe ÃF¸F°FF AF½FV¹FIY ±FeÜ ÀFa¹Fû¦F
WX`Ü ³¹FFd¹FIY ½¹F½FÀ±FF ÀFZ þ„OÞZ »FFZ¦FFZÔ IYFZ BÀF ´FS AF`S ¶F»F QZ³FF ¨FFdWXEÜ ÀFZ ¹FZ ÀF·Fe ¦F„¯F A÷Y¯F þe ¸FZÔ ·FSXZ ´FOÞZ ±FZÜ
¹FWX À½FF¦F°F ¹FFZ¦¹F WX` dIY ´FM³FF WXFBÊIYFZMÊ IZY ¸F„£¹F ³¹FF¹FF²FeVF E´Fe VFFWXe ³FZ A÷Y¯F þZXM»Fe IZY d½FØF ¸FÔÂFe ¶F³F³FZ ÀFZ ´FW»FZ þeEÀFMXe IYe
¨F¨FFÊ »F¦F·F¦F EIY QVFIY ÀFZ ¨F»F SXWe ±Fe, ´FSXÔ°F„ BÀF¸FZÔ IYûBÊ
À½F¹Fa ´FWX»F IYS ¶FWX„°F ´F„SF³FZ ¸F„IYQ¸FFZÔ IZY d³F´FMFSZ IYe d¨Fa°FF IYe WX`Ü A·Fe d½FVFZ¿F ´Fi¦Fd°F BÀFd»FE ³FWeÔ dQJ SXWe ±Fe, ¢X¹FûÔdIY SFª¹FûÔ IYû
Q`d³FIY þF¦FS¯F ¸FZÔ EIY EZÀFZ WXe ´F„SF³FZ ¸FF¸F»FZ IYF dþIiY L´FF WX`Ü ´FM³FF IZÔYQi ÀFSXIYFSX ´FSX ·FSXûÀFF We ³FWeÔ Wû ´FF SXWF ±FFÜ IZÔYQie¹F d¶FIiYe
WFBÊIYûMXÊ IZY 12½FZÔ ¸F„£¹F ³¹FF¹FF²FeVF ¶Fe. SXF¸FFÀ½FF¸Fe IZY IYF¹FÊIYF»F ¸FZÔ QþÊ IYSX IYe QSX §FMXFE þF³FZ IZY IYFSX¯F SFª¹FûÔ IYû W„E ³F„IYÀFF³F
WX„E ·FFZþ´F„S IZY ·Fìd¸F d½F½FFQ IYe ÀF„³F½FFBÊ 42½FZÔ ¸F„£¹F ³¹FF¹FF²FeVF E´Fe VFFWe IYe ·FSX´FFBÊ IZY d»FE IZÔYQie¹F ¶FþMX ¸FZÔ §Fû¿F¯FF ·Fe IYe ¦FBÊ,
A·Fe IYS SWXZ WX`ÔÜ ¸FWþ ´FFa¨F EIYOÞ ·Fìd¸F IZY ¸FFd»FIYF³FF WIY IYû »FZIYSX ´FSXÔ°F„ IZÔYýi IZY AFV½FFÀF³F IZY ¶FF½FþìQ ÃFd°F´Fìd°FÊ dIYÀFe IYû
1964 ÀFZ AQF»F°F ¸FZÔ »Fad¶F°F BÀF ¸FF¸F»FZ IZY d³F´FMFSZ IYe ´FWX»F À½F¹Fa ¸F„£¹F ³FWeÔ d¸F»FeÜ IZÔYýi IZY BÀF SX½F`¹FZ ÀFZ ÀF·Fe SFª¹F ÀFVFÔdIY°F ±FZ
³¹FF¹FF²FeVF ³FZ IYe WX`Ü SFZ¨FIY WX` dIY A´Fe»FF±FeÊ IZY ½FIYe»F A³FeVF¨FaQi dIY þeEÀFMXe A¸F»F ÀFZ Wû³FZ ½FF»Fe ÃFd°F IYe ·FSX´FFBÊ Wû¦Fe
dÀF³WF ÀFZ ´FWX»FZ C³FIZY d´F°FF dQ½Fa¦F°F þZÀFe dÀF³WF BÀF ¸FF¸F»FZ ¸FZÔ ´F`S½Fe IYS ·Fe ¹FF ³FWeÔ? d½FØF ¸FÔÂFe IYF ´Fi·FFSX »FZ³FZ IZY ¶FFQ A÷Y¯F
SWXZ ±FZÜ 1976 ¸FZÔ C³FIYe ¸FÈ°¹F„ IZY ¶FFQ BÀF ÀF¸F¹F A³FeVF¨Faýi BÀF ¸FF¸F»FZ þZXM»Fe ³FZ ÀF½FÊ´Fi±F¸F ´Fì½FÊ ÀFSXIYFSX õFSXF dQE ¦FE AFV½FFÀF³F
IYFZ QZ£F SWXZ WX`ÔÜ IZY½F»F ³¹FF¹FF»F¹F IZY ·FSFZÀFZ ¹FWX ¶FFZÓF IY¸F ³FWXeÔ WXFZ¦FFÜ IYû ´FìSXF dIY¹FF E½FÔ SFª¹FûÔ IYû BÀF ¸FF¸F»FZ ¸FZÔ ÃFd°F´Fìd°FÊ ´FiQF³F
IYeÜ BÀF EIY IYQ¸F ÀFZ SFª¹FûÔ IYF ·FSXûÀFF ¶FPÞFÜ BÀFÀFZ
¦FFa½F, ¦FFa½F IYe ´Fa¨FF¹F°F, ¦FiF¸F IY¨FWXSXe ÀF¶FIYFZ A´F³Fe ·Fìd¸FIYF ¸FZÔ AF³FF þeEÀFMXe ´FSX ¨F¨FFÊ IYF dÀF»FdÀF»FF AF¦FZ ¶FPÞF³FF AFÀFF³F
WXFZ¦FFÜ AF¸F AFQ¸Fe IYFZ ÀF¸FÓF³FF WXFZ¦FF dIY ¶FWX„°F þøYSXe ³F WXFZ °FFZ AQF»F°F W„AFÜ A÷Y¯F þe ³FZ ÀFÔd½F²FF³F ÀFÔVFû²F³F IYF þû ´FiFøY´F
IYF ÀF¸F¹F ³F ¶F¶FFÊQ dIY¹FF þFEÜ ¹FWX ·Fe þøYSXe WX` dIY IYFZMÊ ¸FZÔ þþFZÔ IYe SXJF CÀF¸FZÔ SFª¹FûÔ IYû þeEÀFMXe IZY IYFSX¯F W„BÊ ÃFd°F IYû
ÀFa£¹FF ¶FPXÞFBÊ þFEÜ þFZ ´FQ £FF»Fe WX`Ô, C³FIYFZ ·FSF þFEÜ ¶FPXÞ°Fe AF¶FFQe ´FFÔ¨F ½F¿FûË °FIY 14 ´Fid°FVF°F IYe d³FdV¨F°F ½FÈdð ÀFZ ´FìSF dIYE
IZY ÀFF´FZÃF þþFZÔ IYe ÀFa£¹FF ¸FZÔ A´FZdÃF°F d½FÀ°FFS ·Fe AF½FV¹FIY WX`Ü þF³FZ IYF ´FiÀ°FF½F VFFd¸F»F dIY¹FFÜ BÀF d³F¯FʹF ³FZ þeEÀFMXe IZY
´Fid°F SFª¹FûÔ IYe ´Fi¸F„J d¨FÔ°FF IYF d³F½FFSX¯F IYSX dQ¹FFÜ BÀFIYF
½FW þZMX»Fe We ±FZ
dþ³WûÔ³FZ þeEÀFMXe
IZY d½F¨FFS IYû
½FFÀ°Fd½FIY°FF ¸FZÔ
¶FQ»FF E½FÔ CÀFZ
ÀF„VFe»F I„Y¸FFSX ¸FûQe þ¸Fe³F ´FSX C°FFSXF
´FdS¯FF¸F ¹FW W„AF dIY SFª¹F þeEÀFMXe ´FSX ÀFF±FÊIY ¨F¨FFÊ IYS³FZ
¸FZÔ dQ»F¨FÀ´Fe »FZ³FZ »F¦FZÜ
IZÔYQi AüSX SFª¹FûÔ IZY ¶Fe¨F I„YL AW¸F ¸F„ïûÔ ´FSX AÀFW¸Fd°F
IZY IYFSX¯F 2014 °FIY IYûBÊ d½FVFZ¿F ´Fi¦Fd°F ³FWeÔ Wû ´FFBÊ ±FeÜ
SFª¹FûÔ IYe d¨FÔ°FF ÀFZ ÀFe²FZ þ„OÞZ W„E ¸F„ïZ þ`ÀFZ-´Fi½FZVF IYS AüS
´FZMÑû C°´FFQûÔ IYû þeEÀFMXe ¸FZÔ ÀF¸FFdW°F IYSX³FZ IYû »FZIYS
A÷Y¯F þe ³FZ dQÀFÔ¶FSX 2014 ¸FZÔ SFª¹FûÔ IZY d½FØF ¸FÔdÂF¹FûÔ
IZY EIY ÀF¸FìW ÀFZ A»F¦F ÀFZ ¶F`NIY IYSX°FZ W„E B³F ¸F„ïûÔ IYû
ÀF„»FÓFF¹FF AüS ³FE ÀFÔd½F²FF³F ÀFÔVFû²F³F d½F²FZ¹FIY IYF JFIYF
°F`¹FFSX dIY¹FFÜ BÀF ³FE ´FiFøY´F ´FSX ÀF·Fe IYe AF¸F ÀFW¸Fd°F
WFdÀF»F IYSX³FZ IZY d»FE C³WûÔ³FZ SFª¹FûÔ IZY d½FØF ¸FÔdÂF¹FûÔ IYe
´FiFd²FIÈY°F ÀFd¸Fd°F IYe ¶F`NIY ¸FZÔ ·FF¦F d»F¹FF AüS »Fa¶FZ
d½F¨FFSX-d½F¸FVFÊ IZY ¶FFQ CÀF ´FSX AF¸F ÀFW¸Fd°F ¶F³FF³FZ ¸FZÔ
ÀFRY»F W„EÜ BÀFe IYFSX¯F ³F¹FF ÀFÔd½F²FF³F ÀFÔVFû²F³F d½F²FZ¹FIY
ÀFÔÀFQ ¸FZÔ ÀFUÊÀF¸¸Fd°F ÀFZ ´FFdSX°F W„AF E½FÔ SFª¹FûÔ ³FZ ·Fe BÀFIYF
ÀF¸F±FʳF dIY¹FFÜ þeEÀFMXe »FF¦Fì IYSX³FZ IZY d»FE ¹FW ´FW»FF
AF½FV¹FIY, d³F¯FFʹFIY E½FÔ ¸FW°½F´Fì¯FÊ IYQ¸F ±FF, dþÀFIZY
RY»FÀ½FøY´F þeEÀFMXe ´FdSX¿FQ IYF ¦FN³F Wû ÀFIYFÜ
´FdSX¿FQ IYe VF„÷YAF°Fe ¶F`NIYûÔ ¸FZÔ ½¹F½FÀFFd¹F¹FûÔ ´FSX IZÔYQi
E½FÔ SFª¹FûÔ IZY QFZWSZ d³F¹FaÂF¯F AüSX þeEÀFMXe IZY A²Fe³F IYSX
QSXûÔ IZY ¶FFSXZ ¸FZÔ ½¹FF´FIY ¨F¨FFÊ IZY ¶FFQ We EZÀFe ½¹F½FÀ±FF IYF
d³F¸FFʯF A÷Y¯F þe IZY ³FZ°FÈ°½F ¸FZÔ ÀFÔ·F½F Wû ÀFIYF þû ÀF¶FIYû
À½FeIYF¹FÊ WûÜ B³F ¨F¨FFÊAûÔ ¸FZÔ C³WûÔ³FZ ¶FOÞZ-ÀFZ-¶FOÞZ E½FÔ LûMXZ-
ÀFZ-LûMXZ SFª¹F IYe WSX ¶FF°F IYû ²¹FF³F ÀFZ ÀF„³FF, ÀF·Fe ÀFZ SXF¹F
»Fe AüS þeEÀFXMe ´FdSX¿FQ õFSXF d³F¯FʹF d»FE þF³FZ IYe ´FidIiY¹FF
IYû AÔþF¸F dQ¹FFÜ ´FdSX¿FQ IYe ¶F`NIY IZY ´Fì½FÊ IZÔYQi E½FÔ ÀF·Fe
SFª¹FûÔ IZY Ad²FIYFdSX¹FûÔ IYe ¶F`NIY IYe ½¹F½FÀ±FF ·Fe C³FIZY
õFSXF ¶F³FFBÊ ¦FBÊÜ B³F ¶F`NIYûÔ ÀFZ L³F IYSX d½F¨FFSX ´FdSX¿FQ ¸FZÔ
AF°FZ ±FZ, dþÀFÀFZ ´FdSX¿FQ õFSXF d³F¯FʹF d»FE þF³FZ ¸FZÔ IYFRYe
AFÀFF³Fe Wû°Fe ±FeÜ BÀFe IZY ÀFF±F ª¹FFQF-ÀFZ-ª¹FFQF ¸F„ïûÔ ´FSX
¨F¨FFÊ AüS d³F¯FʹF ·Fe ÀFÔ·F½F Wû ´FF°FF ±FFÜ
I„YL d½F½FFdQ°F ¸FF¸F»FûÔ ¸FZÔ AF¸F°FüSX ´FSX A÷Y¯F þe ¸FÔÂFe
ÀF¸FìW ¶F³FF QZ°FZ ±FZ, dþÀF¸FZÔ WSX d½F¨FFSX²FFSXF IZY ¸FÔÂFe VFFd¸F»F
Wû°FZ ±FZÜ BÀF ´FiIYFSX IZY EIY QþʳF ÀFZ Ad²FIY ÀF¸FìW ¶F³FZ
±FZ AüS C³FIYe ¶F`NIYûÔ ¸FZÔ d½F½FFQ ImY ÀF·Fe ´FW»F„AûÔ ´FSX
ÀFFÔ¦Fû´FFÔ¦F d½F¨FFSX-d½F¸FVFÊ Wû°FF ±FFÜ BÀFÀFZ EIY ¸FF³¹F d³F¿IY¿FÊ
·Fe d³FIY»F AF°FF ±FF dþÀFZ ´FdSX¿FQ õFSXF ¶FW„²FF À½FeIYFSX
IYSX d»F¹FF þF°FF ±FFÜ BÀFIZY A»FF½FF A÷Y¯F þe IYBÊ ¶FFSX
d½F½FFdQ°F ¸FF¸F»FûÔ IYû A¦F»Fe ¶F`NIY °FIY IZY d»FE À±Fd¦F°F
IYSX½FF QZ°FZ ±FZ AüS SFª¹FûÔ IYû ³FE dÀFSXZ ÀFZ C³F ¸FF¸F»FûÔ ´FSX
d½F¨FFSX IYS³FZ IYF AF¦FiW dIY¹FF IYSX°FZ ±FZÜ »FFGMXSXe ´FSX QûWSXe
IYSX QSX IYe ½¹F½FÀ±FF, ÀFSXIYFSX IYû ´FiQF³F IYe ¦FBÊ ÀFZ½FFAûÔ,
SXZÀMXFZSXZÔMX, ¶FiFÔOZO JFô ´FQF±FûË ´FSX XM`¢ÀF IYe QSûaX IZY ÀFF±F
MXeÀFeEÀF/MXeOeEÀF, BÊ-½FZ d¶F»F þ`ÀFZ þdXM»F ¸F„ïFZÔ IYû A÷Y¯F
þe ³FZ AFÀFF³Fe ÀFZ ÀF„»FÓFF dQ¹FF, þ¶FdIY BÀFIYe C¸¸FeQ
IY¸F We dQJ°Fe ±FeÜ B³F ÀF·Fe ¸FF¸F»Fûa ¸FZÔ C³FIYe ÀFìÓF-¶FìÓF,
¸FF¸F»FZ IYe ÀF¸F¦Fi ÀF¸FÓF, C³FIZY d½Fd²F IZY ÄFF³F, ÀF¶FIYû
ÀFF±F »FZIYSX ¨F»F³FZ IYe C³FIYe ´Fi½FÈdØF AüS QÈPÞ B¨LFVFd¢°F
IYFSX¦FSX dÀFð W„BÊÜ
¸F`Ô d¶F³FF dIYÀFe dW¨FdIY¨FFWMX ÀFZ ¹FW IYW ÀFIY°FF Wìa dIY
½FW A÷Y¯F þZMX»Fe We ±FZ dþ³WûÔ³FZ þeEÀFMXe IZY d½F¨FFS IYû
½FFÀ°Fd½FIY°FF ¸FZÔ ¶FQ»FF E½FÔ CÀFZ þ¸Fe³F ´FSX C°FFSXFÜ ¹FW IYF¹FÊ
CÀF QüSX ¸FZÔ AüSX ·Fe IYdN³F ±FF þ¶F þeEÀFMXe ´FdSX¿FQ ¸FZÔ
·FFþ´FF VFFdÀF°F SFª¹FûÔ IYe ÀFÔ£¹FF A´FZÃFFIÈY°F IY¸F ±FeÜ IZÔYQi
ÀFSXIYFSX, 29 SFª¹FûÔ AüS ÀFF°F IZÔYQiVFFdÀF°F ´FiQZVFûÔ IZY d¸F»FZ-
þ„»FZ À½FøY´F ¸FZÔ ¦FdN°F þeEÀFMXe ´FdSX¿FQ ¸FZÔ dIYÀFe ¸F„ïZ ´FSX
¸F°F d½F·FFþ³F ³FWeÔ W„AF °Fû ¹FW IZY½F»F AüSX IZY½F»F A÷Y¯F
þe IYe ÀF¶FIYû ÀFF±F »FZIYSX ¨F»F³FZ IYe ´Fi½FÈdØF IZY IYFSX¯F
ÀFÔ·F½F Wû ´FF¹FFÜ A÷Y¯F þe ³FZ IYFa¦FiZÀF, ¸FFIY´FF ÀFZ »FZIYSX
°FȯF¸Fì»F °FIY IZY d½FØF ¸FÔdÂF¹FûÔ IYF d½FV½FFÀF WFdÀF»F dIY¹FFÜ
BÀFe IYF ´FdSX¯FF¸F ±FF dIY AÀFa·F½F ÀFF dQJ³FZ ½FF»FZ þeEÀFXMe
IYû C³Wûa³FZ dIiY¹FFd³½F°F IYSX dQJF¹FFÜ
(»FZJIY d¶FWFS IZY C´F¸F„£¹F¸FÔÂFe W``Ô)
response@jagran.com
DYªFFÊ
´FiÀF³³F°FF
´FiÀF³³F°FF ¸F³F„¿¹F IZY þe½F³F IYe ÀF¶FÀFZ A¸F컹F d³Fd²F W`Ü
¹FWX À³FZW, ·FFBʨFFSXZ, ´FiZ¸F-ÀFQзFF½F AüSX °¹FF¦F IYe ´Fi½FÈdØF
ÀFZ d¸F»F°Fe W`Ü W¸FFSXZ dþ°F³FZ AFSXF²¹F QZ½F ¸FWF´F„÷Y¿F W„E
ÀF¶F³FZ ¹FWe CQFWSX¯F ´FiÀ°F„°F dIY¹FFÜ ·F¦F½FF³F ßFeSXF¸F ³FZ °Fû
SXFþ´FFMX °¹FF¦F þÔ¦F»F þF³FF ´FÀFÔQ dIY¹FFÜ ¹FWe IYFSX¯F W`
dIY ·F¦F½FF³F ßFeSXF¸F IZY 14 ½F¿FÊ IZY ½F³F½FFÀF ´FSX ¦Fia±F d»FJZ
¦FEÜ ½F³F½FFÀF IZY ¶FFSXZ ¸FZÔ ÀF¶F þF³F°FZ W``Ô, þ¶FdIY C³FIZY
SXFþIYFþ IZY ¶FFSZ ¸FZa ¶FW„²FF IY¸F »Fû¦F þF³F°FZ W``ÔÜ ¹Fû¦FZV½FSX
ßFe IÈY¿¯F IZY IaYÀF-½F²F AüSX ¸FWF·FFSX°F IYe IY±FF ÀFZ ÀF¶F
´FdSXd¨F°F W``Ô AüSX BÀFIYF £Fì¶F ¦F¼¯F¦FF³F ·Fe WXû°FF WX`Ü ½FWeÔ
dVF½Fþe IYF ´FSX¸F ·F¢°F SXF½F¯F ±FF, »FZdIY³F CÀFZ WZ¹F QÈd¿XM
ÀFZ QZJF þF°FF W`, ¢X¹FûÔdIY ½FW QìÀFSXûÔ IZY ÀF„J, ÀFa´FdØF,
¹FVF-½F`·F½F IYF A´FWSX¯F IYSX°FF ±FFÜ BÀFd»FE þû QìÀFSXûÔ
IYû IY¿XM, ¹FF°F³FF A´F³FZ ÀF„Jû´F·Fû¦F IZY d»FE QZ°FF W`, ½FW
AÔ°F°F: IY¿XM ´FF°FF W`Ü
BÀFe °FSXW IYF CQFWSX¯F IYd»F¹F„¦F IZY ÀFF±F ·Fe W`Ü CÀFZ
A´F³FZ SFª¹F ¸FZÔ §F„ÀF°FZ QZJ ´FSXedÃF°F ³FZ SXûIYF AüSX IYWF dIY
°F„¸F VF¢X»F-ÀFìSX°F ÀFZ A°¹FÔ°F I„YøY´F Wû, AFdJSX °F„¸F IYü³F
Wû? IYd»F¹F„¦F ³FZ ´FdSX¨F¹F dQ¹FF AüSX IYWF dIY W¸FZÔ ª¹FFQF
³FWeÔ I„YL We À±FF³F QZ QedþEÜ CÀFIZY A³F„³F¹F d½F³F¹F
´FSX ´FSXedÃF°F ³FZ À½F¯FÊ, þ„AF (ô„°F IiYeOÞF), L»F AüSX
ÓFìN ¸FZÔ À±FF³F IYe A³F„¸Fd°F QZ QeÜ ¸FüIYF ´FFIYSX IYd»F¹F„¦F
´FSXedÃF°F IZY À½F¯FÊ ¸F„IY„MX ¸FZÔ ´Fi½FZVF IYSX ¦F¹FFÜ BÀF ´FiIYFSX
þ¶F ¸FdÀ°F¿IY ¸FZÔ d½FIYFSX §F„ÀF þF°FZ W`Ô °Fû ´FiÀF³³F°FF ¦FF¹F¶F
Wû þF°Fe W`Ü A°F: ¸FdÀ°F¿IY ¸FZÔ ßFZ¿N ¸FWF´F„÷Y¿FûÔ IZY d¨FÔ°F³F-
¸F³F³F IYû À±FF³F QZ³FF ¨FFdWE °FFdIY þe½F³F ¸FZÔ ´FiÀF³³F°FF
¶F³Fe SXWZÜ BÀFIZY d»FE A¨LZ-A¨LZ ¦Fia±FûÔ IYF A²¹F¹F³F
IYSX³FF ¨FFdWE AüSX CÀFZ þe½F³F ¸FZÔ A´F³FF³FF ·Fe ¨FFdWE,
¢X¹FûÔdIY ¸FWF´F„÷Y¿FûÔ ³FZ IYWF ·Fe W` dIY ¸F³F ·FSX ÄFF³F ÀFZ °Fû»FF
·FSX AF¨FSX¯F ßFZ¿N Wû°FF W`Ü
BÀFIZY CX»FMX ½F°FʸFF³F QüSX ¸FZÔ ´FiF¹F: »Fû¦F ·Füd°FIY ½F`·F½F
IYû ´FiÀF³³F°FF IYF IYFSX¯F ¸FF³F°FZ W``ÔÜ BÀFIZY ¨F»F°FZ ÀFFSXZ
AFQVFÊ AüSX dÀFðFÔ°F IYû d°F»FFÔþd»F QZ QZ°FZ W``ÔÜ °F³FF½F ÀFZ
AdþÊ°F ·Füd°FIY ÀFF²F³F AÔ°F°F: °F³FF½F We QZ¦FFÜ BÀFd»FE
BÀF ´FSX ·Fe ²¹FF³F QZ³FZ IYe þøYSX°F W`Ü
ÀFd»F»F ´FFÔOZ¹F

JZ»F ÀFaÀIÈYd°F IYF A·FF½F ¸FZ»F¶FF¢ÀF

A¸FÈ°F I„Y¸FFS
A¸FZdSXIYF ¸FZÔ ÀF·Fe LXFÂFûÔ IZY d»FE JZ»F Ad³F½FF¹FÊ
W`Ü WSX ÀFF»F ½FWFÔ WþFSFZÔ ¸FZ²FF½Fe dJ»FFOÞe
¨F„³FZ þF°FZ W`Ô AüSX C³WZÔ A»F¦F-A»F¦F IZÔYýiFZÔ
¸FZÔ d³FJFSXF þF°FF W`Ü ¨Fe³F ¸FZÔ JZ»F ÀIìY»Fe
´FFNйFIiY¸F IYF dWÀÀFF W`ÔÜ ½FWXFa ´FFa¨F »FFJ ÀFZ
Ad²FIY JZ»F d½FôF»F¹F W``Ô þWFÔ ¦FFÔ½FFZÔ, IYÀ¶FFZÔ
ÀFZ »FFIYSX ¸FZ²FF½Fe dJ»FFdOÞ¹FûÔ IYû AÔ°FSXSXF¿XMÑe¹F
´Fid°F¹Fûd¦F°FFAûÔ IZY d»FE °F`¹FFSX dIY¹FF þF°FF W`Ü
þ¶FdIY ·FFSX°F ¸FZÔ JZ»F d½FôF»F¹FFZÔ IYF A·FF½F
°Fû W` We, ÀIìY»FûÔ ¸FZÔ JZ»F ·Fe Ad³F½FF¹FÊ ³FWeÔ W`Ü
BÀFÀFZ dJ»FFdOÞ¹FûÔ IYe ´Fid°F·FF IYF XÏXFÀF WFZ SWF W`Ü
d³FdV¨F°F We ·FFSX°F ªF`ÀFZ ¹F„½FF QZVF IZY d»FE
¹FWX d¨FÔ°FF IYF d½F¿F¹F W`Ü QZJF ªFFE °FFZ BÀFIZY
IYBÊ IYFSX¯F W`ÔÜ QSAÀF»FYWXF»F IZY dQ³FFZÔ ¸FZÔ À¸FFMXÊ
RYû³F ªF`ÀFZ B»FZ¢XMÑFGd³FIY C´FIYSX¯FFZÔ IZY C´F¹Fû¦F ¸FZÔ
°FZþ ½FÈdð AFBÊ W`Ü LûMXe C¸Fi ¸FZÔ ¶F¨¨FûÔ ImY WF±FûÔ
¸FZÔ ¸Fû¶FFB»F AF³FZ ImY ¶FFQ ½FZ A´F³FF ÀFFSXF ÀF¸F¹F
BÀF¸FZÔ We ¦FÔ½FF QZ SWZ W`ÔÜ QìÀFSXF IYFSX¯F ¸F`QF³FûÔ
IYe d³FSXÔ°FSX IY¸Fe Wû³FF W`Ü ¦FFÔ½FFZÔ ¸FZÔ °Fû AFþ ·Fe
J„»Fe þ¦FW ¶F¨¨FûÔ IYû JZ»F³FZ IZY d»FE AF¸FÔÂF¯F
QZ°Fe W`, »FZdIY³F VFWSX IYe §F„MX³F ·FSXe dþÔQ¦Fe ¸FZÔ
d³FIYMX½F°FeÊ IYûBÊ ¸F`QF³F ¶F¨¨FûÔ IZY JZ»F³FZ IZY d»FE
ÀFaÀ±FF´FIY-À½F. ´F…¯FʨF³Qi ¦F„´°F. ´F…½FÊ ´Fi²FF³F ÀFa´FFQIY-À½F.³FSm³Qi ¸FûWX³F. ÀFa´FFQIYe¹F d³FQZVFIY-¸FWZX³Qi ¸FûWX³F ¦F„´°F. ´Fi²FF³F ÀFa´FFQIY-ÀFaªF¹F ¦F„´°F, ªFF¦FSX¯F ´FiIYFVF³F d»F. IZY d»FE: ³Fe°FZ³Qi ßFe½FFÀ°F½F õXFSXF 501, AFBÊX.E³F.EÀF. d¶Fd»OaX¦F,SXRYe ¸FF¦FÊ, ³FBÊX dQ»»Fe ÀFZ ´FiIYFdVF°F AüSX CX³WXeÔ IZY õXFSXF OXe-210, 211, ÀFZ¢MXSX-63 ³FûEOXF ÀFZ ¸F„dQi°F, ÀFa´FFQIY (SXF¿MÑXe¹F ÀFaÀIYSX¯F) -d½F¿¯F„ ´FiIYFVF dÂF´FFNXe*
Q…SX·FF¿F : ³FBÊX dQ»»Fe IYF¹FFÊ»F¹F : 011-43166300, ³FûEOXF IYF¹FFÊ»F¹F : 0120-4615800, E-mail: delhi@nda.jagran.com, R.N.I. No. DELHIN/2017/74721 * BXÀF AaIY ¸FZÔ ´FiIYFdVF°F ÀF¸FÀ°F ÀF¸FF¨FFSXûÔ IZY ¨F¹F³F E½Fa ÀFa´FFQ³F WZX°F„ ´Fe.AFSX.¶Fe. E¢MX IZY Aa°F¦FÊ°F CXØFSXQF¹FeÜ ÀF¸FÀ°F d½F½FFQ dQ»»Fe ³¹FF¹FF»F¹F IZY A²Fe³F WXe WXûÔ¦FZÜ WX½FFBÊX VF„»IY Ad°FdSX¢°FÜ
dIYÀFe QZVF IYe EIY°FF IZY d»FE
ªFøYSXe ´FiZ¸F AüSX ¸F`ÂFe IYe ·FF½F³FF
·Fe JZ»FûÔ ÀFZ d½FIYdÀF°F IYe þF
ÀFIY°Fe W`
ÀF„SXdÃF°F ³FWeÔ SXWF W`Ü dþÀFIZY IYFSX¯F ¶F¨¨FZ JF»Fe
ÀF¸F¹F ¸FZÔ A³FF¹FFÀF We ¸Fû¶FFB»F AüSX IaY´¹FìMXSX IZY
JZ»FûÔ ImY dVFIYFSX Wû þF°FZ W`ÔÜ °FeÀFSXF IYFSX¯F W`
JZ»FFZÔ IYFZ »FZIYS W¸FFSZ ÀF¸FFªF IYe ³FIYFSF°¸FIY
ÀFFZ¨F, dþÀFIZY °FW°F IYWF þF°FF W` dIY JZ»Fû¦FZ
IYìQû¦FZ °Fû ¶F³Fû¦FZ JSXF¶F AüSX ´FPÞû¦FZ d»FJû¦FZ
°Fû ¶F³Fû¦FZ ³F½FF¶FÜ ¨Fü±FF IYFSX¯F W` Ad·F·FF½FIYFZÔ
IZY ´FFÀF ÀF¸F¹F IYF A·FF½F Wû³FFÜ SXûþ¸FSXFÊ IYe
dþÔQ¦Fe ¸FZÔ ²F³FFþʳF IYSX³FZ IYe ´Fi½FÈdØF ³FZ WSX dIYÀFe
IYû ½¹FÀ°F IYSX dQ¹FF W`Ü EZÀFZ ¸FZÔ AFþ IZY ¸FFÀFì¸FûÔ
IYû IYü³F dO¶¶FF À´FFBÀF, ÀF°Fûd»F¹FF, »F„IYF dL´Fe,
»F¦FÔOÞe, IY¶Fçe, Jû-Jû B°¹FFdQ ¶F¨F´F³F IZY B³F
JZ»FFZÔ IZY ¶FFSXZ ¸FZÔ ¶F°FFE¦FF? dþÀFÀFZ ¸FFÀFì¸F ¸F³F
¸FZÔ B³F JZ»FûÔ ImY ´Fid°F JZ»F³FZ IYe dþÄFFÀFF C°´F³³F
Wû ÀFImYÜ
þFdWS W` AFþ W¸FZÔ EZÀFe ³Fed°F¹FûÔ IYF d³F¸FFʯF
IYSX³FZ IYe þøYSX°F W`, dþÀFÀFZ QZVF ¸FZÔ JZ»FûÔ IYû
ÀF¸¸FFd³F°F ¸F„IYF¸F WFdÀF»F Wû ÀFImYÜ JZ»F ImY½F»F
¸F³FûSXÔþ³F °FIY We ÀFed¸F°F ³F Wûa, ¶Fd»IY ¹FW EIY
IYdSX¹FSX IZY °FüSX ´FSX ·Fe A´F³FF¹FF þFEÜ BÀFIZY
d»FE W¸FZÔ JZ»FûÔ IYû ÀIìY»Fe ´FFNйFIiY¸F ¸FZÔ VFFd¸F»F
IYSX³FF Wû¦FFÜ AüSX CÀFIZY d½FIYFÀF IZY d»FE
»F¦FF°FFSX ´Fi¹FFÀF IYSX³FZ WûÔ¦FZÜ BÀFIZY d»FE ÀFSXIYFSX
IYû d³Fþe, ¦F`SX ÀFSXIYFSXe, ÀFF¸F„QFd¹FIY ÀFÔ¦FN³FûÔ IZY
ÀFF±F d¸F»FIYSX IYF¸F IYSX³FZ IYe þøYSX°F W`Ü d³Fþe
ÀFÔÀ±FFAûÔ õFSXF VFû²F AüSX VF`ÃFd¯FIY ¦Fd°Fd½Fd²F¹FûÔ
ImY d»FE LFÂF½FÈdØF E½FÔ d½FØFe¹F ÀFWF¹F°FF ´FiQF³F
IYe þF°Fe W`, NeIY CÀFe ´FiIYFSX ¢X¹FF W¸F ·Fe
dJ»FFdOÞ¹FûÔ IYû AFd±FÊIY ¸FQQ AüSX ´Fiû°ÀFFW³F
C´F»F¶²F ³FWeÔ IYSXF ÀFIY°FZ?
AFþ þøYSX°F W` dIY JZ»FûÔ IZY ´Fid°F ¹F„½FF ´FePÞe
IYF ²¹FF³F AFIYd¿FÊ°F dIY¹FF þFEÜ C³WZÔ ¶F°FF¹FF
þFE dIY ¸Fû¶FFB»F AüSX IaY´¹FìMXSX ´FSX dIiYImYMX
JZ»F³FZ ÀFZ IYWeÔ Ad²FIY ¸FþF ¸F`QF³F ¸FZÔ þFIYSX
dIiYImYMX JZ»F³FZ ¸FZÔ W`Ü AFþ ¶F¨¨FûÔ ¸FZÔ JZ»FûÔ IZY
´Fid°F ÷Yd¨F ´F`QF IYS³FZ IYe þøYSX°F W`Ü ¢X¹FûÔdIY
QZVF IYe EIY°FF IYû ¶FSXIYSXFSX SXJ³FZ ImY d»FE
·FFBʨFFSXZ, ´FiZ¸F AüSX ¸F`ÂFe IYe ·FF½F³FF B³WeÔ JZ»FûÔ
ÀFZ d½FIYdÀF°F IYe þF ÀFIY°Fe W`Ü BÀFd»FE QZVF ¸FZÔ
JZ»F ÀFÔÀIÈYd°F IYû þed½F°F IYSX³FZ IYe þøYSX°F W`Ü
(»FZJIY À½F°FaÂF dXM´´F¯FeIYFS W``Ô)
À½FÀ±F SW³FZ IYF ¸FF²¹F¸F W``Ô JZ»F
JZ»F ÀFÔÀIÈYd°F d½FIYdÀF°F IYSX³FZ IYF ¸FÔÂF VFe¿FÊIY ÀFZ d»FJZ A´F³FZ
»FZJ ¸FZÔ °F÷Y¯F ¦F„´°F ³FZ QZVF ¸FZÔ JZ»F ÀFÔÀIÈYd°F IYû ¶FPÞF½FF dQE
þF³FZ ´FSX ¶F»F dQ¹FF W`Ü SXF¿XMÑe¹F JZ»F dQ½FÀF W¸FFSXZ d»FE
AFIY»F³F AüS ÀFÔIY»´F IYF dQ½FÀF Wû³FF ¨FFdWE °FFdIY W¸F
AFIY»F³F IYSX d½FV»FZ¿F¯F IYSXZÔ dIY JZ»F IZY À°FSX ´FSX W¸F IYWFa
JOÞZ W`Ô AüS d³F¿IY¿FÊ À½FøY´F W¸FZÔ IYWFa JOÞF Wû³FF ¨FFdWEÜ
Aû»Fad´FIY JZ»FFZÔ ¸FZÔ ·FFSX°F IYF Q¹F³Fe¹F ´FiQVFʳF W¸FZÔ AFBʳFF
dQJF°FF W`Ü AFþ ·FFSX°F ¹F„½FF VFd¢°F IZY øY´F ¸FZÔ C·FSX SXWF W`Ü
JZ»FûÔ ¸FZÔ ·Fe ¹FdQ W¸F ¸FWFVFd¢°F ¶F³F³FZ IYF ÀFÔIY»´F »FZÔ °Fû CÀF
ÀFÔIY»´F IYû ´FìSXF IYSX³FF IYûBÊ AÀFa·F½F ¶FF°F ³FWeÔ W`, »FZdIY³F
CÀFIZY d»FE ÀF½FÊ´Fi±F¸F ÀFSXIYFSX IYû ¦FiF¸F ÀFZ »FZIYSX ¶»FFGIY À°FSX,
¶»FFGIY À°FSX ÀFZ þ³F´FQ À°FSX, þ³F´FQ ÀFZ ¸FÔO»F AüS ¸FÔO»F ÀFZ
´FiQZVF À°FSX °FIY JZ»FûÔ ÀFZ ÀFÔ¶FÔd²F°F ÀFÔÀFF²F³FûÔ IYû þ„MXF³FF Wû¦FF,
JZ»F IZY ¸F`QF³F d½FIYdÀF°F IYSX³FZ WûÔ¦FZ, ¢X¹FûÔdIY ¶FPÞ°Fe AF¶FFQe
ÀFZ JZ»F IZY ¸F`QF³F ÀF¸FF´°F Wû SXWZ W`ÔÜ XBÀFIZY ÀFF±F We QZVF ¸FZÔ
IYFZ¨FFZÔ IYe IY¸Fe ·Fe EIY ¶FXOÞe ÀF¸FÀ¹FF W`Ü ÀFSIYFS IYFZ QZVF
¸FZÔ À°FSe¹F IYFZ¨F °F`¹FFS IYS³FZ ´FS ¶F»F QZ³FF WFZ¦FF, °FFdIY °FZþe
ÀFZ AF SWea JZ»F ´Fid°F·FFAFZÔ IYFZ ÀFa·FF»FF þF ÀFIZYÜ þFdWS W`
W¸FZÔ JZ»F ÀFÔÀIÈYd°F d½FIYdÀF°F IYSX³FZ IZY ÀFF±F-ÀFF±F ÀFÔÀFF²F³F
·Fe þ„MXF³FZ WûÔ¦FZÜ
ÀF½FÊþe°F AF¹FFÊ, IY³³Füþ
ÀF„²FSZÔ¦Fe À½FFÀ±¹F ÀFZ½FFEa
ÀFSXIYFSX ³FZ QZVF ¸FZÔ 75 ¸FZdOIY»F IYFG»FZþ Jû»F³FZ IYe §Fû¿F¯FF
IYe W`Ü BÀF R`YÀF»FZ ÀFZ AF³FZ ½FF»FZ dQ³FûÔ ¸FZÔ E¸F¶Fe¶FeEÀF IYe
15,700 ÀFeMXZÔ ¶FPÞZa¦FeÜ BÀF °FSXW QZVF ¸FZÔ OFG¢XMXSX IYe ÀFÔ£¹FF
¶FPÞZ¦Fe AF`SX QZVF ¸FZÔ À½FFÀ±¹F ÀFÔ¶FÔ²Fe ÀFZ½FFAûÔ ¸FZÔ ÀF„²FFSX Wû¦FFÜ
75 ¸FZdOIY»F IYFG»FZþ ImY d»FE 24 WþFSX 375 IYSXûOÞ ÷Y´F¹FZ
IYF ¶FþMX þFSXe IYSX dQ¹FF ¦F¹FF W`Ü »FZdIY³F dÀFRYÊ BÀFÀFZ ¶FF°F
³FWeÔ ¶F³F ÀFIY°Fe W`Ü EIY A³F„¸FF³F ImY A³F„ÀFFSX QZVF ¸FZÔ EIY
»FFJ ¸FZdOIY»F ÀFeMXûÔ IYe þøYSX°F W`Ü dRYMX BÔdO¹FF Ad·F¹FF³F
IYû ¶FPÞF³FZ °F±FF AF¹F„¿¸FF³F ¹Fûþ³FF IYû AF¦FZ ¶FPÞF³FZ ¸FZÔ B³F
¸FZdOIY»F IYFG»FZþûÔ IYe ·Fìd¸FIYF IYFRYe AW¸F Wû ÀFIY°Fe W`Ü
d½Fþ¹F dIYVFûSX d°F½FFSXe, ³FBÊ dQ»»Fe
I„Y»WOÞ ½FF»Fe ¨FF¹F
¨FF¹F IYe J„VF¶Fì AüSX þF¹FIYF PìÔP°FZ »Fû¦FûÔ ImY d»FE IY„»WOÞ
½FF»Fe ¸FWIY EIY A»F¦F AWÀFFÀF QZ°Fe W`Ü d½F»F„~ Wû°FZ BÀF
¶FZd¸FÀFF»F d½FSXFÀF°F IYe JFd°FSX »FF»Fì ¹FFQ½F ImY °F°IYF»Fe³F
SXZ»F ¸FÔÂFF»F¹F ³FZ ¨FF¹F ImY ¶FWF³FZ IY„»WOÞ IYû ½FF´FÀF »FF³FZ IYF
´Fi¹FFÀF dIY¹FF ±FFÜ ¸F¦FSX ¸FSX¯FFÀFÖF IY„»WOÞ Côû¦F ¸FZÔ þF³F
RYìIY³FZ IYe ¹FW IYûdVFVF ³FFIYFRYe ÀFFd¶F°F W„BÊ W`Ü WF»F We ¸FZÔ
ImYÔQie¹F ¸FÔÂFe d³Fd°F³F ¦FOIYSXe ³FZ SXZ»F ¸FÔÂFF»F¹F IYû ´FÂF d»FJ
IYSX SXZ»F, E¹FSX´FûMXÊ, ¶FÀF AçZ AüSX ¸FFG»F þ`ÀFZ ÀFF½FÊþd³FIY
þ¦FWûÔ ´FSX IY„»WOÞ ½FF»Fe ¨FF¹F Ad³F½FF¹FÊ IYSX³FZ IYe SXF¹F Qe W`Ü
´F¹FFʽFSX¯F AüSX À½FFÀ±¹F IYû »FùF ¸FF³F IYSX d»FJe ¦FBÊ d¨F™e,
d¸F˜e Côû¦F ÀFdW°F ´FSXÔ´FSXF¦F°F IY„»WOÞ ¨FF¹F IYe ´FdSX´FFMXe IYû
´Fiû°ÀFFdW°F IYSX³FZ ¸FZÔ A½FV¹F ÀFWF¹FIY Wû¦FeÜ VFF¹FQ IY„»WOÞ
dRYSX ÀFZ ¨FFIY ÀFZ ¨Fü´FF»F °FIY ³FþSX AFEÜ d¸F˜e ÀFZ ¶F³Fe
IY„»WOÞ W¸FFSXZ ÀFF¸FFdþIY þe½F³F IYe ²FSXûWSX W`Ü
mkmishra75@yahoo.in
B¸FSXF³F IZY W±FIYÔOZ RZY»F
A³F„¨LZQ 370 WMX³FZ IYF ÀFe²FF A±FÊ IYV¸FeSX ¸FZÔ ´FFdIYÀ°FF³Fe
QJ»FÔQFþe ¶FÔQ WFZ³FF W`XÜ BÀFe ½FþWX ÀFZ ´FFIY LXMX´FMXF SWXF WX`Ü
´FFIY ImY ´FeE¸F B¸FSXF³F JF³F SXûþ ³FE-³FE W±FIYÔOZ ´Fi¹Fû¦F IYSX
SXWZ W`a, »FZdIY³F »F¦F°FF W` dIY CX³FIYe dIYÀ¸F°F C»MXe ¨F»F SXWe
W` AüSX B³FImY ÀF·Fe QFÔ½F RmY»F Wû°FZ þF SXWZ WX`ÔÜ dÀ±Fd°F ¹FWX Wû
¦FBÊ W` dIY ´FFdIYÀ°FF³F, þ¸¸Fì IYV¸FeSX IYû ·Fì»F A´F³FZ IY¶þZ
½FF»FZ ¦F„»FF¸F IYV¸FeSX IYû ¶F¨FF³FZ ¸FZÔ »F¦F ¦F¹FF W`Ü
³FeSXþ IY„¸FFSX ´FFNIY, ³FûEOF
ÀFÀ°Fe WXFZ d¨FdIY°ÀFF dVFÃFF
Q`d³FIY þF¦FS¯F IZY 28 A¦FÀ°F ImY CX´Fi ÀFaÀIYS¯F ¸FZÔ ÀFa´FFQIYe¹F
OFG¢XMXSXûÔ IYF AÀFÔ°Fû¿F ´FPÞFÜ ÀFSXIYFSX OFG¢XMXSXûÔ ÀFZ 70 ÀFF»F
IYe C¸Fi °FIY IYF¸F °Fû IYSXF³FF ¨FFW°Fe W` ´FSX ÀF¸FeÃFF IYSX
¹FWX ³FWea QZJ³FF ¨FFW°Fe dIY C³WZÔ d¸F»F SXWe ÀF„J ÀF„d½F²FFEÔ
½F ´FFdSXßFd¸FIY ´F¹FFÊ~ W`a ¹FF ³FWeaÜ EZÀFe dÀ±Fd°F ¸FZÔ ÀFSXIYFSX
IY¶F °FIY þ¶FSX³F OFG¢XMXSXûÔ IYû ÀFSXIYFSXe AÀ´F°FF»FFZÔ ¸FZÔ SXûIY
IYSX SXJ ÀFIY°Fe W`? ÀFSXIYFSX IYû ¨FFdWE dIY ½Fû C³FIYe
ÀF„J ÀF„d½F²FFAûÔ IYû IYF¸F ImY A³F„ÀFFSX ¶FPÞFE, ÀFF±F We ÀFF±F
d¨FdIY°ÀFF IYe dVFÃFF IYû d³Fþe WF±FûÔ ¸FZÔ IY¸F ÀFZ IY¸F ÀFüÔ´FZÜ
ÀFSXIYFSXe À°FSX ´FSX We d¨FdIY°ÀFF dVFÃFF IYe ÀFÀ°Fe ½¹F½FÀ±FF WûÜ
ÀF°FeVF °¹FF¦Fe IYFIYOÞF, BÔdQSXF´F„SX¸F
BXÀF À°Fa·F ¸FZÔ dIYÀFe ·Fe d½F¿F¹F ´FSX SXF¹F ½¹FöY IYSX³FZ A±F½FF
Q`d³FIY ªFF¦FSX¯F IZY SXFáXÑe¹F ÀFaÀIYSX¯F ´FSX ´Fid°FdIiY¹FF ½¹FöY
IYSX³FZ IZY d»FE ´FFNXIY¦F¯F ÀFFQSX AF¸FadÂF°F W`ÔXÜ AF´F WX¸FZÔ ´FÂF
·ûªF³FZ IZY ÀFF±F BÊX-¸FZ»F ·Fe IYSX ÀFIY°FZ W`ÔXÜ
A´F³FZ ´FÂF BXÀF ´F°FZ ´FSX ·ûªFZÔ :
Q`d³FIY ªFF¦FSX¯F, SXFáÑXe¹F ÀFaÀIYSX¯F,
OXe-210-211, ÀFZ¢MXSX-63, ³FûEOXF
BÊX-¸FZ»F: mailbox@jagran.com