MALAGASY PREMIERE

Introduction générale
Amélioration qualitative de l'enseignement, changements fondamentaux d'orientation politiques et
économiques de la nation, ouverture sur les innovations en matière de pédagogie... autant de raisons
majeures qui ont dicté la recontextualisation des programmes scolaires. Le Ministère de l'Enseignement
Secondaire et de l'Education de Base, par le biais de l'Unité d'Etude et de Recherche Pédagogiques, s'est
donné comme tâche le réexamen, voire la refonte de ces derniers.
Pour ce faire, la procédure habituelle en la matière a été respectée : réflexion sur les textes actuellement
en vigueur, enquêtes et entretiens auprès des professeurs de collèges et lycées de différentes localités
répartis sur'l'en semble du territoire national, consultation auprès des enseignants et chercheurs
d'universités, d'Ecoles Normales Supérieures et des Instituts Spécialisés, des cadres de la Direction de
l'Enseignement Secondaire et de Projets à caractère pédagogique.
Les présents programmes sont donc le résultat d'un processus qui a débuté en 1993. Ils ne constituent
qu'une étape dans l'élaboration de la version définitive des curricula des lycées et des collèges.
Certaines approches pourraient paraître inhabituelles aux yeux de beaucoup.
Ainsi, l'enseignement de la Géographie, matière considérée dorénavant comme science au même titre que
la Biologie ou la Chimie, sera désormais dissocié de celui de l'Histoire; l'Education Civique re de venue
discipline à part entière, dispose d'un volume horaire plus conséquent; eniïn et surtout, la formulation
des différents thèmes a été pensée dans le triple souci d'harmoniser l'enseignement dans toutes les
écoles, de faciliter l'acquisition par l'apprenant des compétences minimales correspondant à chaque
niveau, et de rechercher une plus grande rigueur pédagogique. Le professeur trouvera outre les finalités
et les objectifs généraux de l'éducation, les objectifs, de la matière pour chaque classe ainsi que la liste
des contenus à enseigner.
Par ailleurs, pour la plupart des matières, l'ordre des thèmes n'est ni impératif ni contraignant: le
professeur a tout loisir de le modifier en fonction des réalités de sa classe, l'essentiel étant qu'il réussisse
à atteindre les objectifs-

Finalités générales de l'enseignement

L'enseignement dispensé dans les collèges et lycées malgaches doit avant tout viser la formation d'un
type d'individu autonome et responsable, imbu des valeurs culturelles et spirituelles de son pays,
notamment le "Fihavanana garant de l'unité nationale" (Préambule de la Constitution), autant que des
valeurs démocratiques. L'identification de soi, autre axe de l'éducation, doit déboucher sur
l'épanouissement physique, intellectuel et morale. Formé à la liberté de choix, le futur citoyen sera
amené à participer à la vie culturelle de la communauté, au progrès scientifique et aux bienfaits qui en
résultent, promouvoir et protéger le patrimoine culturel national, accéder à la production artistique et
littéraire et être apte à contribuer au développement économique et social de Madagascar.
Objectifs généraux de l'enseignement
• Développer chez l'élève un esprit de rigueur et d'objectivité de manière à le rendre apte à s'ouvrir et à
agir sur le inonde concret, complexe et diversifié.
•Assurer l'acquisition des connaissances sur lesquelles s'appuiera en permanence le développement
progressif des aptitudes et des capacités intellectuelles.
• Permettre à l'élève d'appréhender le caractère universel des connaissances scientifiques et littéraires en
partant des réalités malgaches.
• Favoriser la créativité et l'esprit d'initiative de l'élève afin de lui permettre de s'épanouir et de participer
au développement du pays.
• Développer chez l'élève l'esprit d'analyse et l'esprit critique afin de le rendre apte à raisonner, refusant
l'esprit de système et le dogmatisme, à avoir le souci de la nuance et le sens du cas particulier.
• Développer la personnalité et la capacité d'expression et de communication.
• Donner à l'élève les moyens intellectuels et moraux d'agir sur son environnement afin de promouvoir et
de protéger celui-ci.
Comment lire ces programmes?
Un bon enseignant doit avoir lu et la Constitution et la Loi n°94-033 du 13 mars 1995 portant Orientation
Générale du Système d'Education et de Formation à Madagascar. Il doit s'informer sur les finalités générales
de l'éducation telles qu'elles apparaissent à travers ces textes fondamentaux. Car il s'agit, avant tout acte
d'enseignement, de savoir pourquoi et comment le Malgache compte éduquer et former ses enfants.
Le professeur doit ensuite s'imprégner:
- des objectifs généraux de l'enseignement;
- des objectifs de la matière qu'il enseigne;
- des objectifs de la matière pour la classe qui le concerne.
Ces objectifs ont été formulés dans le but de baliser son parcours- Car la préparation d'une leçon
ressemble à la préparation d'un voyage : on ne peut choisir ce que l'on va mettre dans la valise que si on
connaît d'avance la destination et ses réalités. Ces objectifs serviront par la suite lors des évaluations
mensuelles, trimestrielles et annuelles, l'évaluation se faisant toujours en fonction des objectifs.
A chaque objectif correspond des intitulés résumant la somme de connaissances à transmettre. Le
professeur doit veiller à ce que les savoirs, savoir-être et savoir-faire qu'il enseigne correspondent aux
objectifs visés. Il doit en tout temps observer la cohérence entre Objectifs, Processus d'Apprentissage et
Evaluation. Des indications pédagogiques, des notes de références ou des recommandations figurent dans la
colonne Observations. Ces indications s'avèrent souvent utiles pour éclaircir certains points.
Ceci étant, l'enseignant peut dès lors procéder à la préparation de ses leçons compte-tenu des réalités de
sa classe et de la région où il sert.
 Profil de sortie du Lycée
A la sortie du lycée, l'élève doit être capable d(e):
• expliquer et d'interpréter scientifiquement les phénomènes naturels et physico-chimiques ;
• mener une réflexion poussée;
• expliquer les mécanismes des grands phénomènes sociaux et politiques ainsi que les rouages
fondamentaux de l'économie;
• comprendre et d'apprécier la culture malgache et celle des autres nations;
• émettre et de défendre ses opinions oralement comme à l'écrit, en malgache, en français et en anglais;
• respecter les principes fondamentaux de la démocratie et les droits universellement reconnus de la
personne;
• s'affirmer comme responsable au sein de la communauté, ayant acquis une maturité sur le plan du
raisonnement;
• agir avec autonomie;
• faire preuve de créativité et d'utiliser d'une manière rationnelle les connaissances acquises selon le
milieu dans lequel il évolue;
• situer la place de Madagascar dans le concert des nations sur les plans économique, politique,
culturel...;
• participer effectivement et efficacement à la résolution des problèmes quotidiens de la communauté et
de son environnement pour un développement durable;
• créer et de gérer des unités de production de taille modeste;
• diriger des associations locales et des oeuvres sociales.

Endriky ny mpianatra nahavita ny ambaratonga fahatelo

Ny mpianatra nahavita ny ambaratonga fahatelo dia tokony ho afaka:
• manazava sy milaza amin'ny fomba siantifika ny tranga voajanahary, ary ny toe-javatra fizika sy
simika;
• mandalin-kevitra;
• manazava ny fandehan'ny zava-mitranga misongadina eo amin'ny lafiny fiarahamonina sy politika ary
ny firafîtra fototry ny toe-karena;
• mahatakatra sy manaja ny kolontsaina malagasy sy ny an'ny hafa;
• maneho sy manohana ny heviny an-tsoratra sy am-bava, amin'ny teny malagasy, frantsay ary anglisy;
• manaja ny lalàna fototra mifehy ny demokrasia sy ny zon'ny tsirairay ekena eran-tany;
• maneho fitondran-tenan'ny olona tompon'andraikitra amin'ny fiainany eo anivon'ny fiarahamonina;
• mahaleo tena;
• maneho fihetsika tia karokaroka sy mamoron-javatra, ary mampiasa amim-pisainana ny fahalalana
azony avy amin'ny tontolo iainany;
• mamaritra ny toeran'i Madagasikara eo anivon'izao tontolo izao, eo amin'ny lafiny toe-karena, politika,
kolontsaina...;
 • mandray anjara tanteraka ary amin'ny fomba mahomby amin'ny famahana ny olana mischo isan'andro
eo anivon'ny ïïarahamonina sy ny tontolo iainana mba hisian'ny fandrosoana maharitra;
• manangana sy mitantana sampam-pamoltarana madinidinika;
• mitarika fikambanana misy eo an-toerana ary asa sosialy.

Tableau des horaires

2nde Premières Terminales

Disciplines A C D A C D

P C T P C T P C T P C T P C T P C T P C TD
L D L D L D L D L D L D L
Malagasy 4 4 - 4 4 - 4 4 - 4 4 - 4 4 - 4 4 - 4 4 -

Français 6 4 1 6 4 1 5 3 1 5 3 1 5 3 1 5 3 1 5 3 1

Anglais 3 3 - 4 4 - 2 2 - 2 2 - 4 4 - 2 2 - 2 2 -

Histoire 2 2 - 2 2 - 2 2 - 2 2 - 2 2 - 2 2 - 2 2 -

Géographie 2 2 - 2 2 - 2 2 - 2 2 - 2 2 - 2 2 - 2 2 -

Mathématiques 5 5 - 2 2 - 6 6 - 5 5 - 2 2 - 8 8 • 6 6 -

Sciences 5 5 - 2 2 1 6 4 1 6 4 1 2 2 - 6 5 1 6 5 1
Physiques

Sciences 4 4 - 2 2 - 3 3 - 5 5 - 2 2 - 3 3 - 5 5 -
Naturelles

Philosophie 6 6 - 4 4 - 4 4 -

E.P.S. 2 2 - 2 2 - 2 2 - 2 2 - 2 2 - 2 2 - 2 2 -

LV.2. 4 4 - 4 4 4 4

Total 3 3 0 3 2 0 3 2 0 3 2 0 3 3 1 3 3 0 3 3 02
7 5 1 0 8 2 2 8 2 3 9 2 5 3 8 5 2 8 5

P = Professeur CL = Classe (Cours) TD = Travaux Dirigés TD Sciences Physiques: 1ère

A = 1 heure/quinzaine/groupe
Table des matières
Contenus Pages

Arrêté 3

Introduction 5-6

Profil 7

Tableau des horaires 8

Malagasy 11-36

Français 37-54

Anglais 55-93

Éducation Civique 95 - 103

Histoire 105 -115

Géographie 101 - 113

Mathématiques 117-170

Sciences Physiques 171 - 210

Sciences Naturelles 211-252

Education Physique et Sportive 253 - 282

Malagasy
Sokajy A
Tanjon'ny taranja
Toy ny teny rehetra fampiasan'ny fîrenen-tsamihafa eran-tany, ny teny malagasy dia fitaovana mahomby
ahafahana mifehy sy mamolaka ny fahalalana, ny fahaiza-manao ary ny tekinika ka anabeazana feno ny
maha-olona (vatana, saina, fanahy) sy ahazoa-mivelatra eo amin'ny lafim-piainana rehetra .
Noho izany, ny fampianarana,azy dia tokony ho sehatra iray itaizana ny mpianatra:
•hahalala ny kolon-tsaina sy ny rafi-pisainana malagasy manaraka ny fivoaran'ny tantara;
• ho afaka mitia sy mikolo ary mandalina ny haren-tsaina malagasy sady afaka misokatra amin'ny haren-
tsain'ny hafa;
• ho matotra amin'ny fifandraisana eo amin'ny lafiny hevitra isan-karazany:
sady mahay mihaino no afaka maneho mazava sy manohana ny heviny;
• hanana saina liana amin'ny fivoarana sy tia ny fandrosoana ho amin'ny tsaratsara kokoa hatrany.
Tanjon'ny fampianarana ny taranja malagasy ao amin'ny
ambaratonga fahatelo
Ny mpianatra mahavita ny ambaratonga fahatelo dia afaka:
• mitia sy mikolo ary miaro ny haren-tsaina malagasy;
• manana saina matotra sy mahay mandanjalanja ary tia karokaroka;
• manaporofo ny fananany saina mahay mamakafaka ary maneho sy manohana ny heviny;
• mikirakira sy mampiasa ny teny malagasy amin'ny maha-fitaovam-pan eh oan-ke vitra sy fifandraisana
azy;
• manakatra ny lanjan'ny haren-tsain'ny firenen-kafa ary misokatra amin'ny fahalalana iombonan'ny
zanah'olombelona.
Tanjon'ny fampianarana ny taranja malagasy ao amin'ny kilasy
voalohany
Ny mpianatra mahavita ny kilasy voalohany dia afaka:
• manavaka ny rafi-pisainana amam-pinoana malagasy raketin'ny tomba amam-panaony miohatra
amin'ny an'ny hafa;
• mandrindra ny fahalalana norantoviny amin'ny soatoavin'ny fireneny manoloana ny maha-olom-
pirenena azy;
• manaporofo ny fananany fahalalana ampy mikasika ny literatiora sy ny fifehezany ny tekinika samihafa
ilaina amin'ny fanjohian-kevitra ao amin'izany;
• manasûngadina ny lafiny kanto ao amin'ny lahatsoratra na lahabolana amin'ny maha-taratry ny zava-
misy sy fitaovam-panehoan-kevitra azy;
• mampiasa ny teny malagasy hita amin'ny fanehoan-kevitra am-bava na an-tsoratra amin'ny fomba tsotra
sy manara-pitsipika;
• mihaino sy manakatra ny hevitry ny hafa ary mandahatra sy manohana ny heviny.

Ny literatiora
Faharetany: ora 34

Tanjona ankapobeny:
Mpianatra afaka;
• mitia sy mikolo ny haren-tsaina malagasy;
• manatsara kokoa ny famaritana ny antsoina hoe "literatiora" sy ny "kanto";
• mamolaka ny fahaiza-mikirakira sy manatsoaka hevitra avy amin'ny literatiora nodinihiny;
• manazatra tena sy mankamamy vaky boky mba hanabe voho ny vakomanitra ananany indrindra eo
amin'ny. sehatry ny literatiora malagasy;
• mampiasa ny fahalalana norantoviny ho fitaovana hamohazana ny talentany, na hamolahana ny
haiforona eo amin'ny sehatry ny literatiora.

Tanjona manokana Vontoatiny Fanamarihana

Mpianatra afaka; T Ny literatiora aœin' ny ankapobeny • Lesona ankapobeny momba ny lit
eratiora no atao eto am-piaingana
mba ho fampidirana ny lesona sy ho
fanitarana ny vakomanitra ananan'
ny mpianatra mikasika izany.
Araka izany, dia heverina fa tsy
misy maharatsy ny itondrana ny
hevitr' ireo mpanoratra vahiny ny
amin'ny antsoiny hoe literatiora.
• manavaka ireo • Famaritana • Asa azo tanterahina:
karazam-pamaritana ny literatiora - fanadihadiana tahirin-kevitra (asa

avy amin'ny sokajin'olona samihafa; soratra, fikarohana...) ataon'ny mpianatra na

sokajy maromaro miompana amin'ny
fiheveran'ny
poeta/mpanoratra, mpiventy/mpika-
roka mikasika ny antsoina hoe "lite
ratiora" amin'ny ankapobeny;
- fanadihadiana lahatsoratra arahina
fanitarana ampiana fanangonan'ny
mpianatra akoran-kevitra hafa.
• mampitombo ny T Ny tantara foronina • Asa azo tanterahina:
fahafantarany famerenana sy/na

tiora; fampahatsiahivana ny amin'ny

sombin-tantara;
•mampitaha ny • Famaritana • Fampitahana ny sombin-fcantara sy
tantara foronina ny tantara foronina eo amin'ny lafi-
amin'ireo iray ny: vontoatiny, fotoana ivelarany,
karazana aminy; ny halavany.

• manatsoaka ny fivoaran' ny tan tara
amin'ny ankapobeny;
• niamaritra ny mpandray anjara ao
amin'ny tan tara foronina;
' manakatra ny hevitra fonosiny;
• Ny hevitra rake-
tiny
• mijery ny lafiny kanto ao amin'ny
tantara foronina.
>
mamantatra sy/na manazava ny
literatiora avy amin'ny tanta-ran'ny
tontolo namokatra azy;
Ny tantaran' ny literatiora
Ny firafîtry ny tantara
• Ny mpandray anjara
• Fanavahana sy famaritana ny
mpanampy...:
• Ny hakantony
13
• famelabelaran-kevitra atao na
sokajy iray na roa.
• Asan-tsokajy omban-tondro zotra
na asa iaraha-manao tarihin'ny
mpampianatra izay anatsoahana ny
"toe-javatra iaingana".
mpandray anjara fototra,
fanokotokoana azy ireo araka ny
anjara asany tarafina amin'ny toe-
tra amam-pihetsiny, ny anarany...
• Asa azo tanterahina:
famelabelaran-kevitra ataona
sokajy arahina fitsikerana sy
adihevitra izay tarihin'ny sokajy
ihany koa.
• Fandinihana ny fan eh oan-ke vitra
sy nyfilazan-javatra, ny
fifamatorany amin'ny hevitra tian-
kampitaina;

• manoritsoritra ny endrika sy ny von-
toatin'ny asa sora-tra novoka-rina
tamin'ny vanim-potoana 1930 • 1945;
' manoritsoritra ny endrika sy ny von-
toatin'ny asa sora-tranovokarina
tamin'ny vanim-potoana 1960 -1972,
• manitatra ny fahalalany mikasika ny
literatiora mala-gasy;
•manadihady ny mikasika ny
mpanoratra ma-nokana;
• mandinika ireo lafin-javatra
mampiavaka azy ao amin'ny asa
sorany:
• ny fotoana nivoahany;
• Ny literatiora "mitady ny very,"
ny zava-misy sy ny fironana nanentana
izany
ny literatiora novokariny
• Ny literatiora "fahafahana"
• Ny zava-misy sy
ny fironana niko-trika azy
• Ny endriky ny literatiora
T Ny mpanoratra ey ny asa sorany
ny tantaram-piainany
ny asa sorany
• fitarafana ny hevitra fonosin'ny
anaran' ny mpandray anjara, ny
tanàna.., ny teny sy fihetsika ary ny
zavatra ampiasaina na ravaka;
• ny firafîtry ny tantara amin'ny
ankapobeny.
• Tohizana ary anterina ny fomba
fîasa sy ny tekinika izay efa hita
tany amin'ny kilasy faharoa ary
miompana amin'ny fandrafetana
fa-fana handraketana:
• ny fikarohana ny zava-misy
tamin'ny vanim-potoana ianarana;
• ny endriky ny literatiora no-
vokarin'izany.
• Asa azo tanterahina:
• fanadihadiana tahirin-kevitra
ataon'ny sokajy sy famelabelaran-
kevitra;
• asa iaraha-manao tarihin'ny
nipampianatra, miainga amina
lahatsoratra roa raha kely.
• Trandrahina eto ny zava-misy teo
ainin'ny lafiny: pôlitika, toe-
karena, fiaraha-monina, kolon-
tsaina...
• Fampifandraisana ny zava-misy
sy ny vontoatiny ary ny endriky
ny literatiora vokatr'izany.
• Asa azo tanterahina:
• fanadihadiana tahirin-kevitra
ataon'ny sokajy sy famelabelaran-
kevitra;
• asa iaraha-manao tarihin'ny
mpampianatra, miainga
aroina lahatsoratra roa raha
kely.
• Trandrahina eto ny zava-misy teo
amin'ny lafiny: pôlitika, toe-
karena, fiaraha-monina, kolon-
tsaina,..
• farnpifandraisana ny zava-misy sy
ny vontoatiny ary ny endriky ny
literatiora vokatr'izany.
•Asa azo tanterahina:
• fizarana tahirin-kevitra noh&-
maroina arahina fanazavana fohi-
fohy ataon'ny mpampianatra;
• fanadihadiana tanirin-hevitra
ampanaovina ny mpianatra
tsirairay na ny sokajy ka arahina
famelabelaran-kevitra sy fandra-
vonana.
•Asa azo tanterahina:
tatitra vaky boky; famintinana na
fibangoana ny tantara;

- ny firafiny;
- ny foto-kevitra fo-nosiny.
• mijery ny lafiny kanto ao amin'ny asa
sorany;
>
manazava ny asa sorany miainga
amin'ny tanta-ram-piainany
ny hakanton'ny asa sorany - fandinihana asa soratra voafantina
tsara na eo amin'ny lafiny hevitra
sy ny endriny ivelany, (alakaraka
ny karazan'ny asa soratra ianarana
- andram-panazavana sy novokarin'ny mpanoratra izay
tsara raha mifanaraka amin'ny riba
ianarana ao amin'ny kilasy. Saingy
tsy atao sakana amin'ny fifantena-
na izay lahatsoratra notsongaina
izany).
- Fampifandraisana ny hevitra
raketin'ny asa soratra sy ny endriny
ivelany ary ny zava-misy teo
amin'ny fiaraha-monina sy ny
tantaram-piainan'ny mpanoratra.
- Pitrandrahana ny hevitra raketin'ny
asa soratra mifofcotra amin'ny
fampifandraisana izany amin'ny
tantaram-piainan'ny mpanoratra.
- fandrafetana ny drafitra isan-tsoka-
jiny ilaina amin'ny andram-panaza-
vana;
- fandrafetana feno ny teny fampidi-
rana, ny vontoatiny ary ny teny
famaranana

Torolalana ankapobeny
• Ny fampianarana ny tekinikan'ny fandrafetana feno sy ny fandrafetana ny drafitra dia anokanana
seho iray;
• Ny tekinikan'ny fitrandrahana lahatsoratra dia efa natolotra ao amin'ny fandaharam-pianarana
kilasy faharoa ny andinindininy. Haroafisina ary hatsaraina hatrany ny fahafolahan'ny mpianatra
azy ireo; toy izany ihany koa ny amin'ny tekinikan'ny fibangoana asa literera .
• Ato amin'ny kilasy voalohany ihany koa no anamafisana ny fahaizan'ny mpianatra mifehy ny
fahaiza-mifandray na miserasera, toy ny mihaino sy manaja ny hevitry ny hafa, maneho sy manohana
ny heviny, mitarika fivoriana sy /na mandrindra adihevitra.
Ny mpanoratra sy ny asa soratra ianarana
• E. D. ANDRIAMALALA , Ny fanagasiana. Ny Avana RAMANANTOANINA, (tononkalo nofantenina
8 raha kely indrindra);
marihina anefa fa azo atao tsara ny mampanao tatitra vaky boky na mandinika asa soratra hafa na ny
ampahany izay ahitana ireo riba dinihina:
RANDRIAMIADANARIVO, Sikajin'i dadabe;
RABETSIMANDRANTO (F. J.), ItrimofoloaUna.

• Ferana ny fotoana anaovana famelabelaran-kevitra na tatitra:

mikasika ny lesona momba ny filazan-javatra (hakanto) kosa indray, dia efa atomboka ny fianarana ny
sarin-teny fanovana endri-javatra sy fanovana anarana- Tsy hadinoina ihany koa ireo filazan-javatra
mifototra indrindra amin'ny fanehoan-javatra sy ny hevitra ara-drafitra na fitodika ary ny rafi-
pehezanteny izay mampiavaka ny teny malagasy.
Tombana
*tatitra am-bava na an-tsoratra;
'famenoana ny banga ao amin'ny fafana na lambanana itrandrahana asa soratra na lahabolana iray;
* famantarana omban-tohan-kevitra ny vanim-potoana nivoahan'ny
lahatsoratra iray;
* fanontaniana misy valiny na fanambarana valina amin'ny hoe "marina"/"diso";
* rnandrafîtra fafana mamintina amin'ny ankapobeny ny endrika sy ny vontoatin'ny literatiora isaka ny
vanim-potoana nianarana;
 * fifaninanana mamorona tantara foronina sy/na tononkalo andraisan'ny tsirairay na ny sokajy anjara (ao
amin'ny kilasy na ny sekoly) ary misy fepetra na tsia.

Ny rafi-pisainana malagasy tarafina amin'ny tomba fiainany

Faharetany: ora 30

Tanjona ankapobeny
Mpianatra afaka:
• Manakatra ny rafi-pisainana malagasy tarafina amin'ny teny sy ny fihetsika ary ny tomba amam-
panaony;
• Mandrindra ny fihetsiny sy ny fahalalana azony amin'ny soatoavin'ny fiaraha-monina misy azy sy ny
fîfandraisany amin'ny mpiara-belona aminy;
• Mampiasa ny fahalalana azony mikasika ny haiteny ho fîtaovam-pitrandra-hana sy fanehoan-kevitra eo
amin'ny sehatra samihafa.

Tanjona manokana Vontoaliny Fanamarihana

Mpianatra afaka: T Ny marina, ny rariny, ny hitsiny

• mamantatra ny fiheverana fototra ny • Famaritana • Famaritana ara-piforonan-teny;

amin'ny marina, ny rariny, ny • Famaritana araka ny hevitry ny
hitsiny; mpanoratra, mpandinika...

manoritsoritra ny toetrany • Ny endrika isehoany -Asa azo tanterahina:

tarafina eo amin'ny fiainan* ny
fiara-hamonina azy;
• Ny lanjany
• manombana ny
lanjan'ireo fihe-verana ireo eo
ainin'ny fiainam-piarahamonina;
manombana izay toetra takina Ny
amin'ny tsirairay amin'ny fampandro-soana
fampiha-rana io fiheve-rana io
eo amin' ny fampivelarana ny
- famelabelaran-kevitra
arahina adi-hevitra ataon'ny
sokajy (raisina tsirairay, ireo
lohahevitra ireo);
- fanadihadiana lahatsoratra
/lahabo-lana iaraha-manao
tarihin'ny mpampianatra;
- fanavahana sy
fampifandraisana ny
"olo-marina" sy ny "marina".
- Amin'ny maha-tombana ny
tanjona, dia heverina fa tsara
raha toa ka famelabelaran-
kevitra ataona sokajy arahina
adihevitra, aorian'ny fanadi-
hadiana mivanfcana
nampana-ovina mialûha ny
rehetra no atao.
- marihina fa azo atao ihany
koa ny mitrandraka ny lesona
amina olana
iray nivohitra tamin'ny
fanadihadiana
lahatsoratra/lahabolana.
 - asongadina amin'ny lesona
ny sanda raketin'ny
"marina/rariny/ hitsiny" eo
amin'ny lafîny finoana
amam-pivavahana, fiaraha-
monina, toe-karena, ny
fiheverana ny amin'ny olona:
"manana aina".
- Asa azo tanterahina:
- famaritana ny antsoina hoe
oio-marina, miainga
amin'izay efa hita tetsy
ambony;
- adihevitra tarihina sokajy iray
izay efa nanao fanomanana
mialoha (mpampianatra
mandrindra sy manaramaso
arahina fandravonana
Adi-hevitra na valandresaka
anasana olona avy any ivelany
ary andraisan’ny mpianatra
anjara mavitrika arahina
fandravonana any amin’ny kilasy

Fanadihadiana lahatsoratra

Mpianatra afaka: Ny fahalalana, ny fahendrena - Asa azo tanterahina;

• manakatra ny fiheverana ny amin'ny
fahata-lana sy ny fahendrena;
* mamantatra ny heverin'ny Malagasy
fa olon-kendry;
manombanany lanja omen'ny fiaraha-
monina nyfahalalana/ fahendrena eo
amin'ny fiainana ankapobeny;
' mamariparitra ny toetra takina
amin'ny manam-pahaizana mano-loana
ny adidy andrasan'ny fire-nena aminy.
• Ny olon-kendry/ ny manam-paha-
lalana
Ny anjara toera-nyeo amin'ny Fiaraha-
monina
• Ny manam-pahai-zana sy ny
fampandrosoana ny firenena
- famaritana eo amin'ny lafiny
fiforo-nan-teny;
- fandinihana sy fampitahana ny
hevitry ny olon-tsotra na olo-
malaza na mpikaroka ny amin'ireo
fiheverana ireo, fampitahana ary
tsoa-kevitra izany.
-Asa 33.0 tanterahina:
- famaritana ara-piforonan-teny ara-
hina fandalinana sy adihevitra ary
fampitahana
- fanangonana sy fandinihana ireo
akoran-kevitra nasaina nokaro-
hin'ny mpianatra arahina fandra-
vonana;
- fanadihadiana lahabolana na laha-
tsoratra iaraha-manao
- famelabelaran-kevitra ataona
sokajy.
-Asa azo tanterahina;
- fanadihadiana lahatsoratra na
tahabolana;
- famelabelaran-kevitra ataona
sokajy (aorian'ny firobohana an-
tsehatra nataony) arahina adihevi-
tra.
- Asa azo tanterahina:
- fanasana olona hanao valan-dresa-
ka omban'adine vitra andraisan'ny
mpianatra anjara mavitrika (
mpampianatra manao fandra-
vonana izay natrehina rehefa mby
any an-tsekoly);
- adihevitra iaraha-manao ao an-
 tsekoly aorian'ny olana iray
navohitra teo amin'ny
fanadihadiana lahatsoratra na
lahabolana.

Torolalana ankapobeny
• Ny lalan-tsaina mampifandray ny "toe-javatra/antony/vokany" no ampibarina amin'ny fitrandrahana ny lanja sy ny sanda
raketin'ny fiheverana hita ato amin'ny toko;
• Atomboka ato amin'ny kilasy voalohany ihany koa ny fianarana ny tekinikan'ny famakafakana hevitr'olona na ohabolana.
Azo ampiharina amin'ny alalan'ny famelabelaran-ke vitra ataon'ny sokajy izany;
• Tohizana hatrany ny fifehezana ny vakiteny ary ny fampianarana fitsipika an-tselika.

Tombana
Azo atao tsara ny mampiasa ireo karazan-tombana efa natolotra teo aloha na tany amin'ny kilasy faharoa ankoatra ireto
manaraka ireto:
• Fanaovana tatitra ny fanadÏhadiana mivanfcana mikasika toe-javatra iray nitranga izay mifandraika amin'ny lesona;
•Fandinihana sy fanombanana fcantaram-piainan'olo-malaza iray (voasoratra) na mpandray anjara ao amin'ny tantara foronina
iray (asan-tsokajy iaraha-miady hevitra sy Tnitsara);
• Fanombanana ny fomba fiasan'ny biraon'ny mpianatra na ny solon-tenan'ny mpianatra ao amin'ny kilasy na ao amin'ny
sekoly.

Ny hasin'ny tanindrazana sy ny fahefana amam-

pitondrana

Faharetany; ora 40
Tanjona ankapobeny
Mpianatra afaka:
• manakatra ny rafï-pisainan'ny Malagasy tarafma amin'ny lamina sy ny fitantanan-draharahany;
• mandrindra ny fahaizana norantoviny amin'ny soatoavina sy ny filan'ny fiaraha-monina nipoirany;
• mamadika izany ho hery mampivoatra ny tenany sy ny firenena;
• mampiasa ny fahaizany eo amin'ny Safiny haiteny ho fitaovam-pitrandra-hana syfanehoan-kevitra;
• mifehy ny endri-pifandraisana sy fifaneraserana ara-kevitra: rnihaino ny hevitry ny hafa ary mahay maneho sy inanohana ny
heviny na an-tsoratra na am-bava.

Tanjona manokana Vonloatiny Fanamarihana

Mpianatra afaka: T Ankapobeny

• mamaritra ny • Famaritana ny • Famaritana eo amin'ny lafiny fifbro-

antsoina hoe hasina nan-teny.
'nocin Q '
- famaritan'ny mpanoratra sy mpan-
dinika;
- fandrafetana ny andram-pamari-
tana.
• manoritsoritra ny • Ny hasin'ny • Asa azo tanterahina:
amin'ny hasina eo amin'ny isam- tsirairay - fanadihadiana lahatsoratra;

batan' olona; - famelabelaran-ke vitra ataona

sokajy... anasongadinana ny
toetrany, ny loharanony ary ny en-
drika isehoany.
•mamantatra ny • Ny toerana sy ny • Asa azo tanterahina:
fîheverana mala-gasy ny amin'ny zavatra manan-kasina - famelabelaran-kevitra ataona
hasina misy eo sokajy;
 amin'ny tonto-
lony;
•mamaritra ny
antsoina hoe
tanindrazana;
• manasongadina
ny niavian'ny
fiheverana fototra
ny amin'ny hasin'
ny tanindrazana;
endrika sarnihafa mety hisehoany;
• manombana ny hevitra fototra
ilafihan'ny fmoa-na ny hasin'ny
tanindrazana eo amin' ny fiainam-
piaraha-monina
mamantatra ny fîheverana ny
amin'ny antsoina hoe:
- fahefana
- fitondrana.
• mamantatra ny loharano
ipoiran' ny fahefana ara-ka ny
vanim-poto-ana niorenany;
' manoritsoritra ny endrika
- fandinihana ampanaovinanympia-
natra arahina tatitra sy fandra-
vonana... itrandrahana ny:
-loharanony
- toetrany
- endika isehoany
- anjara asany sy ny lanjany.
TNy hasin'ny •Asa azo tanterahina:
tanindrazana
* Famaritana - famaritana ara-pnoronan-teny;
,
- fanangonana izay hevitry ny
mpanoratra na mpandinika arahina
sokajiana
fana- sy fandravonana ary tsoa-
kevitra.
• Ny loharanony • Fandinihana lahatsoratra na lahabo-
lana Cohatra, angano) ahitana tara-
tra ny rafi-piaraha-miaina eo
anivon'ny tontolo sy nyhabaka,
araka ny flnoana malagasy.
• Ny endrika isehoany
Tsoa-kevitra: "ny tanindrazana maneho
ny fiheveran'ny Malagasy ny amin'ny
fïfandraisan'ny tany sy ny olona, ny
oïona samy olona, ary ny razana sy ny
•Ny sandany taranaka."
• Asa azo tanterahina:
• fanadibadiana lahatsoratra na la-
Ny fahefana amam-piton-drana habolana; ho fitaovana iaingana
• Famaritana amina adihevitra ohatra;
• famelabelaran-kevitra ataona
sokajy... Ny teny, ny fomba
aTnain-panaony, ny finoana
amam-pivava-hany, ny fitantanan-
*Ny loharanony draharahany... no anompanana ny
lesona.
• Fanadihadiana lahatsoratra na
lahabolana miompana amin'ny
fandinihana ny hevitry ny teny sy
ny fihetsika ary ny zavatra ampi-
asaina. Ny lalan-tsaina mampi-
fandray ny toe-javatra/antony /
vokany no anasongadinana ny
sandany eo amin'ny lafiny:
finoana, fiaraha-monina, teti-
pitondrana...
•Ny endrika isehoany • famelabelaran-kevitra ataona
sokajy arahina adihevitra...
•Asa azo tanterahina:
famaritana ara-piforonan-teny;
fanavahana sy fampifandraisana ny
fahefana sy fitondrana;
fanadihadiana lahatsoratra na
lahabolana arahina fandravonana.
'Tarafina amin'ny endri-pitondrana
tamin'ny vanim-potoana nitondran' ny:
 isehoan' nyfahefana, miai-nga
amin'ny nahi-tana azy teo amin'ny
vanim-potoana samihafa
nifandimby;
• mamaritra ny
anjara toeran'ny manam-pahefana
sy/na ny mpito-ndra eo amin'ny
fiainam-piaraha-monina;
•misintona lesona avy amin'ny
vontoatim-pahala-lana azony.
• Andram-pamari-tana ny
"mpitondra"
• Ny tanora sy ny avara-pianarana
ary ny fahefana amam-pitondrana
- zoky ray aman-dreny
- andriana.
- fanjanahan-tany;
- Repoblika 1° ka hatramin'izao.
• Asa azo tanterahina:
fandihadiana lahatsoratra na ! ah
aboi an a;
fampitahana eo amin'ireo lafiny ireo
(loharano, endrika isehoany);
ny "manam-pahefana," tsoa-kevitra
aorian'ny fanadihadiana sy ny fan-
dravonana ny hita tetsy ambony ary
anasongadinana ny fifamatorana misy
eo amin'ny hasina sy ny fiton-dram-
panjakana.

•Asa azo tanterahina:

• valandresaka arahina adihevitra
anasana tompon'andraikitra avy
any ivelany ary andraisan'ny mpia-
natra anjara mavitrika. Tokony
hisongadina amin'izany fa manana
adidy sy andraikitra lehibe
amin'ny fitantanana ny raharaham-
pirenena ny tanora sy ny avara-
pianarana ka tokony ho efa vonona
amin'izany sa-hady na eo amin'ny
lafiny toe-panahy na eo amin'ny
lafiny fahai-zana;
famelabelaran-kevitra ataona sokajy
iray arahina adihevitra sy fandravonana
iaraha-manao.
•Asongadina amin'ny lesona:
• ny foto-kevitra mampijoro sy
mam-pateza ny fitondrana;
• ny sanda raketiny eo amin'ny
larim-piainana (na lafatra)
samihafa.

Torolalana ankapobeny
•Amin'ny fitrandrahanany tesona mikasika ny riba dia tokony hasongadina:
- ny fisian'ny lafatra samihafa eo amin'ny fiainam-piaraha-monina

- ny fifandrohizany sy ny fifampiankinan'ireny lafatra ireny ka mahatonga azy ho antoky ny lamina sy ny firindran'ny

fiainaiTi-piaraha-monina amin'ny ankapobeny.
• Mba hahafolahan'ny mpianatra ny fahaiza-mifandray na miserasera, dia tsara raha atao matetika ny famelabelaran-kevitra
(arahina adihevitra, fitsikerana), ny adihevitra tarihina mpianatra na sokajy. Tombanana anun'izany ny vontoatin'ny asa
notanterahiny sy ny tomba fanehoan-keviny: lalan-tsaina narahina, fandrafetana febezanteny, fisafidianana voambolana
mifan'itsy amin'ny tian-kambara...)
• Tokony hoanterina tsara ny fahafehezan'ny mpianatra ny vakïteny (manao vakiteny milamina ary mahazo izany), ny
fahafolahana ny tsipelin-teny izay tombanana any aniin'ny asan'ny tsirairay ary anaovana fampianarana fitsipika an-tselika.

Tombana
• Fampifandraisana amin'ny alalan'ny tsilo, ny singa tokony hifanitsy ao amin'ny vondrona roa rnifanatrika, ohatra:
- vondrona "a"= anarana mpandray anjara ao amin'ny tantara foronina na olo-malaza;
- vondrona "b"= ireo toetra mampiavaka ny olona (fahaizana, fahendrena...).
• Famenoana ny banga ao amin'ny fafana fanadinadiana lahatsoratra na lahabolana iray, na famakafakana hevitr'olona.
• Soso-kevitra ihany ireo naroso ireo. Azon'ny mpampianatra atao tsara ny marapiasa izay efa natolotra tany aloha na
mamolavola tombana hafa.
Malagasy
Sokajy C sy D Tanjon'nytaranja
Toy ny teny rehetra fampiasan'ny firenentsamihafa erantany, ny teny malagasy dia fitaovana mahomby ahafahana mifehy sy
mamolaka ny fahalalana, ny fahaiza-manao ary ny tekinika ka anabeazana feno ny maha-olona (vatana, saina, fanahy) sy ahazoa-
mivelatra eo amin'ny lafim-piainana rehetra.
Noho izany, ny fampianarana azy dia tokony ho sehatra iray hitaizana ny mpianatra:
•hahalala ny kolon-tsaina sy ny rafi-pisainana malagasy manaraka ny fivoaran'ny tantara;
• ho afaka mitia sy mikolo ary mandalina ny harentsaina malagasy sady afaka misokatra amin'ny haren-tsain'ny hafa;
• ho matotra amin'ny fifandraisana eo amin'ny lafiny hevitra isan-karazany:
sady mahay mihaino no afaka maneho mazava sy manohana ny heviny;
• hanana saina liana amin'ny fivoarana sy tia ry fandrosoana ho amin'ny tsaratsara kokoa hatrany.
Tanjon'ny fampianarana ny taranja Malagasy ao amin'ny ambaratonga
fahatelo
Ny mpianatra mahavita ny ambaratonga fahatelo dia afaka:
• mitia sy mikolo ary miaro ny haren-tsaina malagasy;
• manana saina matotra sy mahay mandanjaîanja ary tia karokaroka;
• manaporofo ny fananany saina mahay mamakafaka sy maneho ary manohana ny heviny;
• mikirakira sy mampiasa ny teny malagasy amin'ny maha-fitaovam-pan eh oan-ke vitra sy fifandraisana azy;
•manakatra ny lanjan'ny harentsain'ny firenenkafa ary misokatra amin'ny fahalalana iombonan'ny zanak'oiombelona,

Tanjon'ny fampianarana ny taranja Malagasy ao amin'ny kilasy voalohany

Ny mpianatra mahavita ny kitasy voalohany dia afaka:
• manavaka ny rafi-pisainana amam-pinoana malagasy raketin'ny tomba amarn-panaony miohatra amin'ny hafa;
• mandrindra ny fahalalana norantoviny amin'ny soatoavin'ny fîreneny manoloana ny malia-olom-pirenena azy;
• manaporofo ny fananany fahalalana ampy mikasika ny literatiora sy ny fifehezany ny tekinika samihafa ilaina amin'ny fanj
oh ian-ke vitra ao amin'izany;
• manasongadina ny lafiny kanto ao amin'ny lahatsoratra na lahabolana amin'ny mahataratry ny zava-misy sy fitaovam-
panehoan-kevitra azy;
• mampiasa ny teny malagasy hita amin'ny fanehoan-kevitra ambava na an-tsoratra amin'ny tomba tsotra sy manara-pitsipika;
•mihaino sy manakatra nyhevitry ny hafa ary mandahatra sy manohana ny heviny.

Ny literatiora
Faharetany: ora 30
Tanjona ankapobeny:
Mpianatra afaka:
• mitia sy mikolo ny haren-tsaina malagasy;
• manatsara kokoa ny famaritana ny antsoina hoe "literatiora" sy ny "kanto";
• mamolaka ny Fahaiza-mikirakira sy manatsoaka hevitra avy amin'ny literatiora nodinihiny;
• manazatena sy mankamamy vaky boky mba hanabe vobo ny vakomanitra ananany indrindra eo amin'ny sebatry ny literatiora
malagasy;
•mampiasa ny fahalalana norantoviny ho iitaovana hamohazana ny talentany, na hamolahana ny haiforona eo amin'ny sehatry
ny literatiora.

Mpianatra afaka; Ny literatiora amin' ny anka-pobeny • Lesona ankapobeny niomba ny

• manavaka ireo karazam-pamari-tana ny literatiora no atao eto am-piaingana
literatiora avy arnin'ny aokajin'olona sa- mba ho fairipidirana ny lesona sy ho
mihafa; fanitarana ny vakomanitTa ananan' ny
mpianatra mikasika izany. Araka izany,
• Famaritana dia heverina fa tsy misy maharatsy ny
• mainpitoinbo ny fahafantarany itondrana ny hevitr'ireo mpanoratra
karazan'asa l itérera; vahiny ny amin'ny antsoinyhoe
Ny tantara foronina literatiora.
• rnampitaba ny tantara foronina
amin'ireo iray sokajy arniny; • Asa azo tanterahina:
- fanadihadiana tahirinkevitra (asa
• Famaritana soratra, tikarohana...) ataon'ny mpi-

manatsoaka ny fïvoaran'ny tantara
amin'ny ankapobeny;
•mamaritra ny mpandray anjara ao
amin'ny tantara foronina;
t
manakatra ny hevitra fonosiny;
•mijery ny lafiny kanto ao amin'ny
tantara foronina;
' mamantatra sy/na manazava ny
literatiora avy amin'ny tantaran' ny
tontolo namokatra azy;
• manoritsoritra ny endrika sy ny von-
toatin'ny asa sora-tra novokarina
tamin'ny vanim-potoana 1930-1945;
manoritsoritra ny endrika sy ny vontoatin'ny nyzava-misy sy ny fironana nanentana
asa soratra novoka-rina tamin'ny vanim-
potoana 1960-1972.
anatra na sokajy maromaro, miom-pana
amin'ny nheveran'ny poeta na
mpiventy, na mpanoratra, mpikaro-ka...
mikasikany antsoina hoe "literatiora"
amin'ny ankapobeny;
- fanadihadiana lahatsoratra arahina
fanitarana, ampiana fanangonan'ny
mpianatra akoran-kevitra hafa.
• Asa azo tanterahina:
famerenana sy/na fampahatsiahi-
vana ny aTnin'ny sombin-tantara;
- fampitahana ny sombin-tantara sy ny
tantara foronina eo amin'ny laf iny:
voritoatiny, fotoana ivelarany, ny
halavany;
Ny tirafïtry ny tantara famelabelarankevitra ataona sokajy
iray na roa.
-Asan-tsokajy omban-tondro zotra
' Ny mpandray anjara na asa iaraha-manao tarihin'ny
mpampianatra izay anatsoahana ny
"toe-javatra iaingana":
- fanavahana sy famaritana ny
mpandray anjara fototra,
mpanampy...;
- fanokotokoana azy ireo araka ny
• Ny hevitra raketiny anjara asany tarafina amin'ny
toetra amam-pihetsiny, ny
anarany...
-Asa azo tanterahina:
- famel abelaran-ke vitra ataona
•Nyhakantony sokajy arahina fitsikerana sy adi-
hevitra îzay tarihin'ny sokajy ihany
Ny tantaran'ny Literatiora koa;
- fandinihana nyfanehoan-kevitra sy
ny fîlazan-javatra, ny fifamatorany
amin'ny hevitra tian-kampitaina;
» Ny literatiora "mitady ny very - fitarafana ny hevitra fonosin'ny
anaran' ny mpandray anjara, ny
tanàna... ny teny sy fihetsika ary
ny zavatra ampiasaina na ravaka;
- ny nrafitry ny tantara amin'ny
ankapobeny;
-Tohizana ary anterina ny tomba
fiasa sy ny tekinika izay efa hita
tany amin'ny kilasy faharoa ary
miompana amin'ny fandrafetana
fafana handraketana:
ny fîkarohana ny zava-misy tamin'ny
vanim-potoana ianarana;
ny endriky ny literatiora novokarin'
izany.
-Asa azo tanterahina:
fanadihadiana tahirin-kevitra
ataon'ny sokajy sy famelabelaran-
kevitra.
Asa iaraha-manao tarihin'ny
izany mpampianatra... (trandrahina eto ny

ny literatiora novokariny
• Ny literatiora "fahafahana"
ny zava-nnsy sy ny fironana niko-trika
fanadihadiana tahirin-kevitra ataon'ny
azy
ny endriky ny literatiora
zava-misy teo amin'ny lafiny:
pôlitika, toe-karena, fiaraha-rnoni-na,
kolon-tsaina...).
• Fampifandraisana ny zava-misy sy ny
vontoatiny ary ny endriky ny
literatiora vokatr'izany.
• Asa azo tanterahina:
sokajy sy famelabelaran-kevitra.
• Asa iaraha-manao tarihin'ny nipam-
planatra,., (trandrahina eto ny zava-
misy teo amin'ny lafiny: politika, toe-
karena, fiaraha-monina, kolon-
tsaina...).
• Fampifandraisana ny zava-misy sy ny
vontoatiny ary ny endriky ny li-
teratiora vokatr'izany.
•Asa azo tanterahina:
• fanadihadiana tahirin-kevitra ataon'ny
sokajy sy famelabelaran-ke vitra;
• asa iaraha-manao tarihin'ny mpam-
pianatra... (trandrahina eto ny zava-
misy teo amin'ny lafiny: pôlitika, toe-
karena, fiaraha-monina, kolon-tsaina-
,.);
• fampifandraisana ny zava-misy sy ny
vontoatiny ary ny endriky ny
literatiora vokatr'izany.

Torolalana ankapobeny
• Ny fampianarana ny tekinikan'ny fandrafetana feno sy ny fandrafetana ny drafitra dia anokanana seho iray.
• Ny tekinikan'ny fitrandrahana lahatsoratra dia efa natolotra ao amin'ny fandaharam-pianarana kiiasy faharoa ny
andinindininy momba izany. Hamafisina ary hatsaraina hatrany ny fahafolahan'ny mpianatra azy ireo;
toy izany ihany koa ny amin'ny tekinikan'ny Ubangoana asa literera; ato amin'ny kiiasy voalohany ihany koa no anamafisana
ny fahaizan'ny mpianatra mifehy ny fifandraisana na ny serasera, toy ny mihaino sy manakatra ny hevitry ny hafa, maneho sy
manohana ny heviny, mitarika fivoriana sy/na mandrindra adihevitra.

• Mikasika ny lesona mornba ny fîlazan-javatra (hakanto) indray kosa, dia efa atomboka ny fianarana ny sarin-teny fanovana
endri-javatra sy fanovana anarana. Tsy hadinoina ihany koa ny mon-iba ny filazan-javatra mifototra indrindra amin'ny
fanehoan-javatra, ny filaza, ny hevitra ara-drafitra sy ny fitodika ary ny rafî-pehezanteny izay mampiavaka ny teny malagasy.

Tombana
•Tatitra am-bavana an-tsoratra;
• Famenoana ny banga ao amina fafana na lambanana itrandrahana asa soratra na lahabolana iray;
• Famantarana omban-toh an-ke vitra ny vanim-potoana nivoahan'ny lahatsoratra iray;
• Fanontaniana misy valiny na fanambarana valina amin'ny hoe "marina7"diso"
• Mandrafitra fafana ho famintinana ny endrika sy ny vontoatin'ny literatiora isaka ny vanim-potoana nianarana;
•Fifaninanana mamorona tantara foronina na tononkalo andraisan'ny tsirairay na ny sokajy (ao amin'ny kilasy na ny sekoly)
anjara ary misy fepetra na tsia.

Ny rafi-pisainana malagasy tarafina amin'ny fomba fiainany

Faharetany: ora 30
Tanjona ankapobeny:
Mpianatra afaka:
• manakatra ny rafî-pisainana malagasy tarafina amin'ny teny sy ny fihetsika ary ny fomba amam-panaony;
• mandrindra ny fihetsiny sy ny fahalalana azony amin'ny soatoavin'ny fiaraha-momna misy azy sy ny fifandraisany amin'ny
mpiara-beiona aminy;
• manipiasa ny fahalalana azony mikasika ny haiteny ho fïtaovam-pitrandrahana sy fanehoan-kevitra eo amin'ny sehatra
samihafa.
Tanjona manokana
Mpianatra afaka:
• manakatra ny fiheverana fototra ny
amin'ny marina, ny rariny synyhitsiny;
manoritsoritra ny toetry ny marina, ny
rariny , ny hitsiny, tarafina amin'ny
fiainan' ny fiaraha-n'ioni-na azy;
• manombana ny lanjan'ireofihe verana
ireo eo amin'ny fiainam-piaraha-
monina;
• manombana izay toetra takina
amin'ny tsirairay amin' ny fampiha-
rana io fihever-ana io eo amin'ny
fampivelarana ny olona sy ny tanin-
drazana.
' manakatra ny
fïheverana ny aroin'nyfahalalana sy ny
fahendrena,
• mamantatra ny heverin'ny mala-gasy
fa olon-ken-dry;
Vontoatiny Fanamarihana
Ny marina, ny rariny, ny hitsiny • Famaritana ara-piforonan-teny
Famaritana fanangonana sy fandinihana ny
karazam-pamaritana avy amina
mpanoratra, mpikaroka...
• Asa azo tanterahina:
asan-lsokajy (famelabeïaran-kevitra
Ny endrika iseho-any arahina adihevitra); raisina tsirairay
ireo lohahevitra ireo;
fanadihadianalahatsoratra/lahabo-
lana iaraha-manao tarihin'ny
nipampianatra;
fanavahana sy fampifandraisana ny
"marina".
• Amin'ny maba-tombana ny tanjona, dia
heverina fa tsara raha toa ka
famelabelaran -kÉvitra ataona sokajy
arahina adihevitra, aorian'ny
fanadihadiana mivantana nampanaovina
•Ny lanjany mialoha ny rehetra no atao:
marihina fa azo atao ihany koa ny
mitrandraka ny lesona amina olana
Ny "olo-marina" sy ny fampandro- iray nivohitra tamin'ny fanadibadi-
soana ana lahatsoratra/lahabolana;
asongadina amin'ny lesona ny sanda
raketin'ny "marina".
' Asa azo tanterahina:
famaritana ny antsoina hoe olo-
marina, miainga amin'izay efa hita
tetsy ambony;
adihevitra tarihina sokajy iray izay
efa nanao fanomanana mialcha
(mpainpianatra mandrindra sy
manara-maso) arahina fandra-
vonana;
adihevitra na valan-dresaka ana-sana
olona avy any ivelany ary
andraisan'nympianatra anjara
mavitrika (arahina fandravonana
any amin'ny kilasy;
fanadihadiana lahatsoratra.
Asa azo tanterahina:
T Ny fahalalana ny fahendrena
• Famaritana - famaritana eo amin'ny lafiny fiforo-
nan-teny;
- fandinihana sy fampitahana ny
hevitry ny olon-tsotra na malaza na
mpikaroka ny amin'ireo fiheverana
ireo, fampitahana izany ary tsoa-ke
vitra.
-Asa azo tanterahina:

• manombana ny lanja omen'ny fiaraha-
monina nyfahalaiana/ fahendrena eo
amin'ny fiainana ankapobeny;
• mamariparitra ny toetra takina
amin'ny manam-pahaizana ma-
noioana ny adidy andrasan'ny firenena
aminy;
• Ny olon-kendry, ny manam-
pahalalana
•Ny anjara toera-ny eo amin'ny naraha-
monina
* Ny manam-pahai-zana sy ny
fampandrosoana ny firenena
- famaritana ara-piforonan-teny
arahina fandalinana sy adihevitra
ary fampitahana;
- fanangonana sy fandinihana ireo
akoran-kevitra nasaina nokarohin'
ny mpianatra arahina fandra-
vonana;
- fanadihadiana lahabolana na laha-
tsoratra iaraha-manao;
- famelabelaran-kevitra ataona
sokajy.
-Asa azo tanterahina:
- fanadihadiana lahatsaratra na
Ïahabolana;
- famelabelaran-kevitra ataona
sokajy (aorian'ny fîrobohana an-
tsehatra nataony) arahina adi-
hevitra.
-Asa azo tanterahina:
- fanasana olona hanao valan-
dresaka omban'adihevitra andrai-
san'ny mpianatra anjara mavitrika (
mpampianatra manao fandra-
vonana izay natrehina rehefa mby
any an-tsekoiy);
- adihevitra iaraha-manao ao an-
tsekoiy aorian'ny olana iray navohi-
tra teo amin'ny fanadihadiana laha-
tsoratra na iahabolana.

Torolalana ankapobeny
• Ny lalan-tsaina mampifandray ny toe-iavatra / antony / vokany no atnpiharina amin'ny fitrandrahana ny lanja sy ny
sanda raketin'ny
fiheverana hita ato amin'ny toko.
• Atomboka ato amin'ny kilasy voalohany ihany koa ny fianarana ny
tekinikan'ny famakafakana hevitr'olona na ohabolana. Azo ampiharina amin'ny alalan'ny famelabelaran-kevitra ataon'ny
sokajy izany.
•Tohizanahatrany ny fifehezanany vakiteny ary ny fampianarana fitsipika

an-tselika.

Tombana
Azo atao tsara ny mampiasa ireo karazan-tombana efa natolotra teû aloha na
tany amin'ny kilasy Faharoa ankoatra ireto manaraka ireto:
• fanaovana tatitra ny fanadihadiana mivantana mikasika toe-javatra iray
nitranga izay mifandraika amin'ny lesona;
• fandinihana sy fanombanana tantaram-piainan'olo-malaza iray (voasoratra)na mpandray anjara ao amin'ny tantara
foronina iray
(asan-tsokajy iaraha-miady hevitra sy mitsara);
• fanombanana ny fomba fiasan'ny biraon'ny mpianatra na ny solon-tenan'ny
mpianatra ao amin'ny kilasy na ao arnin'ny sekoly.

Ny hasin'ny tanindrazana sy ny fahefana amam-pitondrana

Faharetany: ora 40

Tanjona ankapobeny
Mpianatra afaka:
• manakatra ny rafi-pisainan'ny Malagasy tarafina amin'ny lamina sy ny fitan tanan-draharahany;
• mandrindra ny fahaizana norantoviny amin'ny soatoavina sy ny filan'ny fiaraha-monina nipoirany;
• mamadika izany ho bery manipiyoatra ny tenany sy nyfireneny;
• mampiasa ny fahaizany eo amin'ny lafîny haiteny ho fitaovam-pitrandrahana sy fanehoan-ke vitra,
• mifehy ny endri-pifandraisana sy fifaneraserana ara-kevitra: mihaino ny hevitry ny hafa ary mahay maneho sy manohana ny
heviny na an-tsoratra na am-bava.
Mpianatra afaka:
• mamaritra ny antsûina hoe "hasina";
• manoritsoritra ny amin'ny hasina eu
amin'ny isam-batan'oloria:
•mamantatra ny fiheverana mala-gasy
ny amin'ny hasina misy eo amin'ny
tonto-lony
'mamaritra ny antsoina hoe
tanindrazana;
•manasûngadina ny niavian'ny
fiheverana fototra ny amin'ny hasin' ny
tanindrazana;
• mahoritsoritra ny . endrika, samihafa
mety hisehoany
1
mamantatra ny fiheverana mala-
gasy ny amin'ny hasina misy eo
amin'ny tûnto-lony;
• manombana ny hevitra fototra
ilafihan'ny fino-ana ny hasin'ny
tanindrazana eo amin' ny fiainam-
piaraha-monina
mamantatra ny fiheverana ny
amin'ny antsoma hoe:
fahefana
fitondrana
T-Ankapobeny - Famaritana eo amin'ny lafÏny
fiforo-nan-teny:
•Famaritana - farnaritan'ny mpanoratra sy ny
mpandinika;
- fandrafetana andram-pamaritana.
- Asa azo tanterahina:
- fanadihadiana lahatsoratra;
•Ny hasin'ny tsirairay
- famelabelaran-kevitra ataona soka-
jy...anasong-adinana ny toetrany,
ny loharanony ary endrika
isehoany.
Ny toerana sy ny zavatra manan- -Asa azo tanterahina:
kasina
- famelabelaran-kevitra ataona
Ny hasin'ny tanindrazana
• Famaritana
sokajy
- fanadihadiana ampanaovina ny
mpianatra arahina tatitra sy fandra-
vonana... itrandrahana ny:
• •Ny loharanony *loharanony
* toetrany
* endrika isehoany
* anjara asany sy ny lanjany.
-Asa azo tanterahina;
- famaritana ara-pi foronan-teny;
- fanangonana izay hevitry ny
mpano-ratra na mpandinika
arahina fana-solîajiana sy
fandravonana ary tsoa-ke vitra;
- fandinihana lahalsoratra na lahabo-
lana (ohatra, angano) ahitana tara-
tra ny rafi-piaraha-miaina eo
anivon'ny tontolo sy ny habaka,
araka ny finoana malagasy;
tsoa-kevitra: "ny tanindrazana maneho ny
Ny endrika isehoany fiheveran'ny malagasy ny amin'ny
fifandraisan'ny tany sy ny olona, ny
Ny sandany olona samy olona, ary ny razana sy ny
taranaka."
>
Asa azo tanterahina:
fanadihadiana lahatsoratra na lahabolana;
ho fitaovana iaingana amina adihevitra,
ohatra.
farnelabelaran-kevitra ataona sokaJy...
Ny teny, ny Tomba amam-panaony, ny
finoana amam-pivava-hany, ny
fîtantanan-draharahany... no
Ny fahefana amam-pitondrana anompanana ny lesona.
fanadihadiana lahatsoratra na
lahabolana miompana amin'ny
fandinihana ny hevitry ny teny sy
ny fîbetsika ary ny zavatra ampi-
asaina. Ny lalan-tsaina mampi-
fandray ny toe-Javatra/antony /

• maroantatra ny loharano ipoiran'
ny fahefana ara-ka ny vanim-po-
toana niorenany;
manoritsoritra ny endrika isehoan' ny
fahefana, miainga amin'ny nahitana azy
teo amin'ny vanim-potoana saniihafa
nifandimby
•mamaritrany an j ara toeran'ny
manam-pahefana sy/na ny mpiton-dra
eo amin'ny fiainam-piaraha-monina;
•misintona lesona avy amin'ny von-
toatim-pahala-lana azony.
Torolalana ankapobeny
•Amin'ny fitrandrahana ny lesona mikasika ny riba dia tokony hasongadina:
- ny fisian'ny lafatra samihafa eo amin'ny fiainam-piaraha-monina;
• Famaritana
•Nyloharanony
• Ny endrika isehoany
• Andram-pamaritana ny "mpitondra"
• Ny tanora sy ny avara-pianarana ary
ny fahefana amam-pitondrana
s
vokany no anasongadinana ny
sandany eo amin'ny lafiny.
finoana, fiaraha-monina, teti-
pitondrana...
• famelabelaran-kevitra ataona
sokajy arahina adihevitra...
• Asa azo tanterahina:
- famaritana ara-piforonan-teny;
- fanavahana sy fampifandraisana ny
fahefana sy fitondrana.
• Fanadihadiana lahatsoratra na
lahabolana arahina fandravonana
Tarafina amin'ny endri-pitondrana
tamin'ny vanim-potoana nitondran' ny:
- zoky ray aman-dreny; /^pt 1- * •
-andriana;
- fanjanahan-tany;
- Repoblika 1° ka hatramin'izao
• Asa azo tanterahina;
• fanadihadiana lahatsoratra na
lahabolana;
• fampitahana eo amin'ireo lafmy ireo
(loharano, endrika isehoany) ary
anasongadinana ny famatorana misy
eo amin'ny hasina sy ny fîton-dram-
panjakana.
• Ny "manam-pahefana," Tsoa-kevitra
aorian'ny fanadihadiana sy ny
fandravonana ny hita tetsy ambony .
' Asa azo tanterahina:
valan-dresaka arahina adihevitra
anasana tompon'andraikitra avy
any ivelany ary andraisan'ny mpia-
natra anjara mavitrika. Tokony
hisongadina amin'izanyfamanana
adidy sy andraikitra lehibe amin'ny
fitantanana ny raharaham-pirenena
ny tanora sy ny avara-pianarana k
a tokony ho efa vonona amin'izany
sahady na eo amin'ny lafmy toe-
panahy na eo amin'ny lafiny fahai-
zana;
famelabelaran-kevitra ataona sokajy
iray arahina adihevitra sy
fandravonana iaraha-manao.
Asongadina amin'ny lesona:
ny fotù-kevitra mampijoro sy
mampateza ny fîtondrana;
ny sanda raketiny eo amin'ny lafîm-
piainana (lafatra) samihafa.
 - ny fifandrohizany sy ny fïfampiankinan'ireny lafatra ireny ka mabatonga azy ho antoky ny lamina sy ny firindran'ny
fiainam-piaraha-monina amin'ny ankapobeny.
•Mbahahafolahan'ny mpianatra ny fahaiza-mifandray na miserasera, dia tsara raha atao matetika ny famelabelaran-kevitra
(arahina adihevitra, fitsikerana), ny adihevitra tarihina mpianatra na sokajy. Tombanana amin'izany ny vontoatin'ny asa
notanterahiny sy ny tomba fanehoan-keviny: lalan-tsaina narahina, fandrafetana fehezanteny, fisafidianana voambolana
mifanitsy amin'ny tian-kambara,,.).
•Tokony hoanterina tsara ny fahafehezan'ny mpianatra ny vakiteny (manao vakiteny milamina ary mahazo izany), ny
fahafolahana ny tsipelin-teny izay tombanana any amin'ny asan'ny tsirairay ary anaovana fampianarana fitsipika an-tsehka.

Tombana
• Fampifandraisana amin'ny aîalan'ny tsilo, ny singa tokony hifanitsy ao amin'ny vondrona roa mifanatrika; ohatra:
- vondrona "a"= anarana mpandray anjara ao amin'ny tantara foronina na olo-malaza;
- vondrona "b"= ireo toetra mampiavaka ny olona (fahaizana, fahendrena...).
• Famenoana ny banga ao amin'ny fafana fanadihadiana lahatsoratra na lahabolana iray, na famakafakana hevitr'olona.
• Soso-kevitra ihany ireo naroso ireo. Azon'ny mpampianatra atao tsara ny mampiasa izay efa natolotra tany aloha na
mamolavola tombana hafa.