Beruflich Dokumente
Kultur Dokumente
Nc ingenium volitet,
Paupertas deprimitípfum.
Prologo del Auftor al pío
Ledtor,
Prologo
*fe aquellas prouincias,no todos pro»
losmifmos términos cíe vna
iittncian
manera (como cftá notado enel arte)
Y de aqui es que en elpronunciar,mu
chas vezes vnos pronuncian vnas le-
'
tras en los termínos,y otros en los mif
itios pronuncian otras, Principalmen
te en las que en alguna manera fymbo
lii >i
lizaii, y ion femejates enlapronucia-
cio,Como poné,V\por,o/M,por.n,Y
por,e, B^por.p^por, c, y otras veze*
por,x,La,h, vnas vtzes la dexa,como
(Yema) por hiema, Orno por, homo,
Oma,por homa, Amaota, por hamao -
ta. &c,y afsi otros femejantes «Eftc ad
Uertido el lc£lor,q enefte vocabulario
(pues no puedo feguir en el eferiuir to
das las diueríidadcs dichas) figa la
mas común,
^f ítem ay en eñe nueítro vocabulario
falta de muchos términos, de arboles,
defemillas,defruílas,deaues,de pc-
xcs,dc animales,deofiicios,deinftru-
mentos dellos , de géneros de armas,
diueríídad de vefh dos , de manjares,
délas colas de nueílra fan fb fe, catho
lica^dc prnamqitos de ygleíía^de ata
Al leftor.
uios-de cafas, De diuerfidad dcvaííjas,
Y breuementc , carecen los Indios de
cometidos,y me ayude
con fus oraciones;
Vale.
Errores del vocabulario^qucfc
han de emendar. ', -
#
fOÍ^o^pa^Jí^p.dondc^uaynat^ucupuni^íga^
guáynatucupuni, ^
fof*62.pa4i,Ili§<t?Onde,qi]imrani,DÍga,quÍrnÍam #
foI^^.pa^Júio^DOfldepChayani^íga^chani,
foL72,pa,2.íí,29,tíond'e5tina,dÍ0a/ciana,
fo!.7 5<pa*2Jí 4 23^onde,SonVíímo í?íga, tacofea,
;
-
;
foI«7 7»pavi.U«i(S.t>0!lde;Cani t)tga>canini;
;
fo!«87.pa.2.lM 7 ^onde^ víenircañsdctencr.
;
fol.9 6*pa t i Jí.ii^onde^apacfci^capac»
m
> La confcísion general*
10 m» y gvwpécczdoz jm c JcófteíTd; yfi i
Y 00 todos mis pechados a ^ío^y á fan
cm XDaría^Y a fanao domingo Y a 0á
}
>
pa ; manaáilida rimafpaicacimáBtariviiáfpapas.yálli'
ípa *nicivfpa>yallífpa vpiáfpapas»manaalli¿ta furaípa#
: acciípa^ccipayafparyangapQfiípajyangapMcli^
,
aüicácla rura ngaypac queclíacúípa ChayrayCo> cay
U apa hochaíli cuícayrííáta llaqu ipüni ^ua'naííaenii
ñüpa*M anañatac hochallicuífocdiu f S enonfan&íi
c M ariatafcquidioípa mamama Jlaj>a<|ipfpa vanarte*
guamac mochará, pay appodiosrura quenc*chic~rj|
.; : : . . ; Cliícaymáurajquiípich
Ameri,
Vocabulario de¿
La lengua general délos In-
dios del Perujlamada
Quichua.
—
22-.« ; omai
A Ba Sitíenlo t>d acufatmo
adnerbío para llamar xáy , o xe
a del q alia a otro en maleficio —a*
(O athac
3 a a ínter/ectíonabante.®.
que ríe-—
t>el fe .ha,ha,iia»
marcanlgui.
abarcar como tierra — mícllani.gui.
abarraganado varón con íbltera-fi pas yóc,
(oííp.asyacóc
a barraganadaftembia con foltero— guay^a
yóc ; o guaynallicoc»
abarraganada be cafado guachoc
abarrar como ala pared— -
abarrancarle el ganado — chocanlguí.
tóíconi.gui.o
(tóxconi.gui.
abarrancado elganadp*— tóxcofea*
2 bailar * _¡ cama payan <s
i
Sbatfr ;ab^ar Riendo abatía— chicalla*
Sbergogar^o tener verguea _pmcacum,guí^
SBbergonf ar a otro pineal tikuch'iní <guí¿
Sbat¿roerriban4o--*«.-^tónichini.gu! tiiW
(ckini.gui*
53
Sba^ar^pctt óefeender.- úraycunLguí
#
SbaA'ain? en to befccíidímíento^~-~yraycóna
>
— —— —
vrunaíypa guácir**
, .-«_ .atatanga..
Sbe/anicO^ue-—.—- *~,__haca acílo*
23bertura í>eSo cerrado *i¿¿á *— quichafeú-
—
Sbermraoef aboca- .«— -J¡mi quichafáyáu
Sbertnrabelo que remiende—.checláfca, o
)racráfca*
Sbrír^O fyender afíi^cliefíani.gui.racrari^gui*
abertura be fellado
2fbeilru5 ?aue
30be5ar ; eníeñar___
~—— —^qiuchafca,
.
(úm o xúr i #
.yacLachini,giiV';
Sbe^arvponer coíímnbze- -.yachachini>gui #
Sbesarfcjacoffmnbzarfe- - y áchani . gui «yá*-
chacúni.gui,
Sbe5ad0 aíTi ^— -yacháfeav O yochachifea*
——
SfbíertO^
Sbíle cofa -
ahílenteme
— —
.~quicháfca, o quVcharayafca*•;
,_.— yachaíca^ o amacca*:
.
¡Slbíictar^erabüe-, ^wy&tasJrt^gui*
SbíUar ; cafi s batir—- ^.píucachini ,guú
&'aifte»&v< " *
r / o tauarro
Bbífoon 3
í>eíla fpecíe„ guaucuy*
(ro, vruncuy* ;
* a
abitO,veftidura .V
—
Pffi
~_j>acariica«,
.
3W£0,coftumb*emala
Sbimadot>edla
—
^|wtt»4o;acoftttmb wdo bdJa-all i yachaic*,.
._,
- manálli yachaíca,
, ., .,
Sbím^í^—^-—-----—- yachacunugm.
abítuaf a otro.-,**.
Sbiandario ouro^-—
— yachachmi,guu
Jlampsc6ini*guu q
(UámpochaBugui*
atóndadura affi ^^~——tt^p^* villapucunu gui*
Zlbogar——vaiapunnguu o
^^.—villapuc,
Sboga'dd—~_
abogacía enefta manera ~— vtllapucuna*
——
(chiica*
SbolUdura ~ ~-_~^pícro.
abOÍOXtO- - machacona, o j>oiquiconV
abonitnar„— *— -.chéscninUgüi.
afeonimar4náíde5ír^ .ñácañngui*
—
,i
J
Sbotf ai%mal par (r^otter^^xulíuoi'gúí. c?
¿. (^úllunKguv
SJbottado eneíla manera. ^ xullutca, $
Sbotfon (eüUiiíca.
Sboztadttra^mal parto ^uJJuCca^ ,
%biíffar coñicuni.guu
, ... .
S^PP ^^
-apoíqm.
11
abuela _paya¿
Sbuelofegundo- .-~a<mílla.?
ZJbueto pende arriba .appofqum. .
#*ante. £
.
Cada barrio
i^ada cafa-*—— guací? guaeimpi, o
^ :
^ •
-^
(guacintin.
39 '¿Sal c&UtÓft^-Ctíchu aíchupl, d CttcHünti»4
eflOnpii^} (ni.guí¿
MchtdcicnMí > *M üZJvísíafa^
c
: McHrarfcd&sm i .w, — chuyani,gui*
%lcQ&%rfc,cftrímt-~
~
_*-—— tacquianuguL
3&cÓdZiÍQ^ ' --'-
-*-- taquiaíca #
SScogcrfc #
"
'
*«oáS
r
r
Sglcpfligf er pauapunugnu o pauanugy ?
r
—
,-
[
acometer Mizmdo^ «¿ . páuanigui*
Hc*Olí|pan:iar-,---cárini < gui f o caticachanLgüi*
Mtotñp^mdoz^^^^^^ eatíccaticachacQc^
¿ ^coíif^f--^-;fímicuiiivguú o cónacueiygui*
^cgmftf^r„_ fmacay t ¿
_
"
.'''?'
háyeanúguü qíray&y
^fócéái*jfírar cojea
.'"""•/"-'
— 1
.".
7\ (caehani^i*
Scóí 4aHfe—-"jruyacuni gu ; o yüy ar¡ nugííi* <
/ ; fni.güLricchaGhiai,gui.
•
Mcozüsrxén Ótró--- -^ „ ydyamcunLgwi*
ffictarer
-'
y .¿x -? .-
•yan.ípanúgfei.
1
^M<&&&^¿¿¿~lJ--~^^^~-^ ^_Jyanapafca.
3¿0Íla^=- - -
_^-^w. húmbi^bLgÜi,
JEUmfcdoz —
acufar eu }*&&-
ScttfarfalfamciUe —
o chatacoc.
chatac,
tumbam.gui,
tumbaymií.
adlfadonaffi---* V
—
•
,
.
.
,tumbac> o tumbacoc*
acufado* aiii
-yacop,a P ac,
Scacan, aguadero—-
Stóda^flCadon— —— — — -_cuxpana,
hm
g|adon 2>c pala— - - ?B *
>
acepilladuras—
JÉtceptar ÍO prometí dO
~—
-™——r
1-
llúncuni.guu
H
a cI lafca 4
. .
nunini.guu
.
-—rarca.
acequia-—-
Scequta principal
-<
-^
xiipalla>o
— harataíca rarca,
fíf palla, o cays
acerca adiwarbiO. >
"
(ljampi.
acerca eniainoz
acercaríe-l.anchomunugui. o Gfpamunu gui*
w- —chécaniuguL, o chayan i.-givu
——
'•-
l&ctrtW
Sceriar encuna cofa - chayanwgi««
acertar en alguna manera- chayam,gui.
. acetre ^.^—^ ..machina. ,
-h a
^ce^OjOboftc^ó—-.. ,y? uY-
<
il&xícñhr. ;.-.! - —
llonconwgun o llipichi^
:.i
.
(ni.^uu
MeíciUdO- —_^~..
perros—,——
-llonccfia*
canichini«guu
agomar
guarnan*
— —
Ipirtác*
acosado-^
JHgoaarfe" ««fe.
;.
JBgote.: — —^
-*--.
-- _
¿
.chácla, o macana*
_macani.gui t o guatanlgui*
- .
.
,
pinam.guu
'" '
k'xífí
S*;fn&»¿¡£f ^|j£»
%etedo- -¿aadíca^
.ptiyto^
h aman cay.
?-iv
?
.
f
.itaeilana^
r
(chinlgui»
^eudado---^-^-^^^^^^. — __máno¿
2Wemnar-___hamdrpanLgin. o muciani. gu
Bdíníníílraro^fído^- .tocriqom, gui.£
SdsTííwíflradpz be offícío tócricoc.
Z¡dÓbar veflidO0_r- ^pacMnta aliichani.gui.
Sdobar manjares*^ -^micuy^,riírahi.gúi.
Bdobada cofe _ J ,_ allicháfca.
^d^c^ebarro^d^ttom ^ o L :. oca.
r
3ÉF &iitík&¡
<-«
Btíóties \}%5tr—
S4olefccr ; eiifcr¡nar_- -
i— .— tycanLgui.
_qutxiáni.gui. ©
(huncunLgui.
Má oíefcerfe Jo entríftectrfe t>e otro ~ lUquí*
'{pun¡,gut.
M&ónéeipiesutotando-^mzyvü o-máymc?
Mt>QHÚC quiera—^m'aypipas* O mayrnápas, O
- , Xmayninpipas.
Sdopíar f^i|0— —^— chxiri yacfcmi.giii. o churi '-'
/ randinmchim.gui.
Zídoptado churiyachifea, o churi tandin nasL
' -
-
•
(chifca,
-
- -.
1
« Sfeaf—II—I —
Sfeyte t>£ muger
— •
,
mana all i ncchach n i>pii
, ,,,..«
j
paísic una»
T
'Sf¿Y tarlabarua*o cabeUo—^niptuni, g^i*
; 3feyta4'Ó2 endis manera— rupmy camayoc,
'
(o ñacarichini^güi»
Sfío^affá cofa apzetada*_„cachiruu güu o r
4
'
_ \ - (picrJchmugiíi»
¡Sfíotacia cofa — picrichifea, o cachanfea*
*
Mflomt* emperezando
Sfrecbd3/a!ua4oa-~--^^^
^ quillavunúguii,,
—
j-;
:
-_vtcachinÍ4gui f
í Sguí? **r 3 otro
ZSgm'íciiearconcl
aginia >¿me «*0uofcída-i^-*— ancca, o *n|a #
SguKod?0;pOÍÍO Í>C agUtl^quillaguarapítco
:
2j00ia_
S3¿<»*p©cal¡>fc -
!S.$0Ja"beaquíapOCO
eonan, o conalla, ó cañan.
——*-— conallarae>m ñácaija..
afllaguanracmi*
a^omrfe/ccarre— 1 chaqumugui*
j:ucudiitiL£UU:o
(vTsiani,gujU
Sgfa Cefg - ." ^r a^ r —-— ~~ -pUXCO.,
—
:
-
.
.
Sgro SOJmsrfe-, —
:
-
— .
puxcoyanw -
|tíi¿
* S^ro^oztnadürar^-^--—^manapo cuíca*
c Sgradar apiros fógomá chayachinuguuo
;^ v (cuíi£hvnugüí«,
<-£9gracte&i* po: patelna-— yupaychanivgtrü
—
-
,
-,.. : ._
s á%%U&dffiO- - . , - appac*.
Sgtár vitó--—^-___ ~2--¿jtaebnT.'güt¿
73t$it$itti ¿ofa< yaquoguan chacrofcay
Mgmdúcfyó _„
—
: .ñ-i lloclla^
"
—._—
-
:
-¿¿JLLbbti&ffij*
-, homocu.
r
-guatanap camayoc;
abitado encíe!lr0m30O__-.pccápéconl/gui» ;
2} Jetarte ti eíío¡na£0-— hapam\guiv
.
abocinarte el río-
jfyfyocímd&civío-.
—
—__
.
HodknLgui*
$acca*
(ponúgui,
chaypú
llocljafau
(nouochic#
—
•
-—-.ancha piñác
tyttdomudfi^é~¡~-¿
Bf^sIemento_-«. :*- ^ guayra*v — £
.— guayrac.apa,,
StMa--
ayudar
—¿— _—
r;
—-—~—
Sfto(a.jCQÜt>C flp c-
•
" •
- '-
•
--- *a¿i¿¡;
,
yanapani.guú
yap^Ai
I
-
Sfuno
"•
»„..„;', ^ ni in aniñe.
—— —~—
'-J±. ,
Deuodon-— —
af!iTÍ3r,no COinct—- - mincninúgui. |
;^;:v- ^ caparihi^üt^-
:
Blarídogbar/'"
—
"
*
r
—
•
SlartdO-—-¿-_— - , -H c^pariíca^^
SlartdO belos q pelea — a'ticaconap eaparifea. -
ZUbOtOtada oOía
2fíb0*0tad0*a cofa
—
(carini.guí, o yurayacriLguí
muzpac, o tocoriccfuíca*
muzpaycachac, o tocos
(richic*
ZHbOJOtar-^muzpacachan^gui otocorichini\-ui
Blbnr pece „
SlcadúceDeáánadnc^o,—
—
¿¿ * - - cátma*
.—.pincha* .
,
Skál?netear-— guarmelÍuliani,gui*ocachapos
^ vv
Skapuete
¿
; oatcabnetC3do:-«*--~-cachaporic
(rinlguu
^ >''<
^ko^olar^llimpicuni.gui. o pafticógani.eui*
(cacacuni\gui t
23 Ideario
Slegreeníí mefmo— — cufsicuc, o eochococ*
—
Skgrarfc—l —
—
Slegremente aíTí
:-Slc0ria affi *—
*
ai&icufpau
—_„cufsiau
cufsicum.gui*
,2Kegrar aotro - .cufsichini+gui*
Slegrarfe con oíro—^—cursicunacuni.guí^
j&lenm y tomar atiento- -camanngun
aiefnaparacofcrgapatos ^huchuna*
.ZUeti»;ala pequeña
—
—————
vchulla riera
¡
quiuicoc*
Síeijofo
:Slfere$— . -enancha appac*
,3l§o_ ———
» ymapas, O y malla*
chantafca.tycsu
..aifrombia-— .r—.—
puevu*
_palK
Xllíar en amjftad publica-— guaquinacum>
—
guu o napaycunugui*
Sitado enefla manera— güaquinaccc, o
(napaycoc*
Mlímpmr^- ,_—_,—^pichanugíin
Slaiipíadura.-, -._l_pichafca«
X^ííhdarl?credade5-«^-^-^-^rayuani.guí*
2Hifmr oatauíar—
, ——
r ~:~ a^ chaní *
XUífar ,í?a$er ií:b_tupatu. gul; ¿ Huxcanugou
^
SkKO
S^aiU&X*
mnio
Slímarfe hancafyanigúí. ó hancaiyaciii
~- —
cólica.
churana. — — .
-
—choro,
gptorejr'
—-•- -••-;•
^ ¡ . mutca>
S!í?iíré5 ;la
J&ímíron _—
-——
^rinpl^ada^-:^--: •
mano bel .vana— la. Y?
•
_,
-
*0.cál,
hapu
^lrnhrtha.
^mofear _ pichanhgui.
Mhnohe da -----; -7-- —— -
—^catn cona*
Blmónedear—^^~- __ -,-. ••'Varnrup i ,güi ,
Slmozrana ~
¿ Hacia ca$#ayoc #
Wmmm
&fonoí5arfre mañana-— —^mhquillícanlgul^
3lmucr50 fre mañana- —.— mixquillicuña
Slobteguecer- ^- —pachacipiani*gui*
53lmttd ; medida topo* ,
—
-„-, _
jiuizpaiiLguis
-appotucüc,
:•
%HtO.
Slturáfre monte-
.
Slumbzareon candela —
hana*
.vichaynín*
cancharinlgui*
—
u ..
_—
.
—„ .
_.; :»
;
(napayac*
Si ante* H£ to
amargo, amargofo —
hayafca,o hayicc^a,
amargura
——
,7— haXf*—
amarUlo— -quilfe/) qucl o,
-.afflaquiílo.
amarillo vnpoco
amarílle^coioi amarillo o carua.
quiJIo,
amaíTar- — - —
__cápini<gui #
amaflado* ; o amafiados i>e pan__-capic«
(n'uguu
—
ámbOS a t>O0;,nofotrOS ^yícayninchic, o
(yfcaynijco^
ambOS a t>03 ;V0f0tr0ff— yTcayníqui, o );n»
(cayniquichic.
ambÓ6 a t>O3 ;
aqucllO0 — ¿yfcaynínco páyeos
amele5ínsr
amcna5ar-—~
¡. — (nayfcaynmc,
hambini,gui\
manchachtQitgui^o camaycuí
(ni«guu
^mv®m$W in'^M^ r raaichachífpa*
4
'!3men$uár¿ —- pin cachi n L güi. lo clnii ní; <*$f¿
(o gauquinacunugui*
Amí<jab!e,conio amozofo -coyapayac
——
—
Smíííad-_—
— ——
!, ,,.,,:
.- '
,
- coyay^
Amo que críaníño^ =. _ vyuacoc.
Sino qnelcenfeña . - «--,- . , yachachic*
Ám o t>e fiemo p cfdauo— —• ¡ ~_ y ay anc»
Smo/'oiiar tkrrás.—— fayuanugui .o íayuas
cunigut
Amolentar.'
^moíar í?fciTO_^ -^fiquinirgúi* topantgui.
Anioneflar*—-^.eonani guú o conacunúguiy +
^porongo.
-A mpóüa f?ínc\?a$on fice. t>e ftie^o-chulpiíéa
— : ;
„
: :
Siiipoliaríc^indpando fe atTt^-^ehutpictus
|ÍT""
ampollar a otro^^crle ampol!a*.-_~.fupu*
llucchini.gui.
ampolla aílí
._a.ante«lHk-
—— — ^. (fupulluni.gui.
-fupuiíuíca,
ancípoua pe^edco
And.dacoíá— porifcsu-
andar& — — -__.ponni.gui,
Andado*
JBndar ociante t>eotro
1 .
——
pamunugui.
_anchapoíic.
ñaupani,gui. o muf
Andar en rededo: moyoni.gui.o moyos
(rinúguu
JEndaralpcríco^^quclIaman-^hinouinúgu!.
(ohaacallini.guú
Andar pozbínerfao tierras. .maymam pos
(rini.guú
Slídar perdido t>C camino pantayeachas
ni.guu
Andar vacando - mu^paycachani.gui.
andar $>£ Sü&en SOS— yfcaynincporini guu
Andar trotando--
Mnúmnío$oz?!jondewdm„
- chanchanúgui.
~
.i. -
ponna.
— — .
,
* — * cincam.guu
-i-,--, cincaíca
Mtizgaí' otra cofa - — . — cineachinúgui*
Sngaríílae -pitean
———__.
.
Bftóttü{a$;pefcadO--.
Mn$ofto>coUeftred}z-
gíí0ortiíra,ocílr€ct>ttra— _- quiíqume.;
—,_ .quincdichallua*
quifquinc,
Sn0olíar^oellrecl?ar_^ -^_quiícjuichini.gui. 1
,__ caucan
3nttnal_~-can>aquenc* o foiigo, o camáymn.
Snímar^ar animo- -_ cinchechinúgui; b
^ fcati^achini.guu
gmmoio^e^ramleanfmo— ^~-~cinchú
witoefytcer:.. .;, , .. „ totayariugui» o cípiai
^no^cíendO^----_.
^ntanóid afio tantea — L&üJü totayalpa.
¿ guaymaguata, o
Mnte pjepoffí í©a^-_«, v. ñaupa,
JBhtíep telante áauquimpi, o xutillapi
antes que^onfuncion—-— manaracmi
Mntce nO— manarac* ——
TOnuceftoi
Mnttccdcr
— -------
.
_^—- ñaupaquenc,
._yallani.guno ñaupani.gui*
—
antenado ,a antenada -^hiiru o guagua*:
anteponer
antepuerta — — -^—
_.-
.
yalUchinugui,
pungop barcaria,
gui 4 o ñaparmi,giiu
Sntícípar yallini,
anticiparte #* primero
antier-,
# ^^aupacunúguw
cáiumba,
——
.. .
:
__ -
, ,
antuuto yallij* „
anfia ;o congoja—, Jlaquimac*
an$ueIO;Como par^ tomar peses— pinta, o
(coicana*
á3Sadir_^_- ^— . . —.^—yapanLguL -^yapafca.
añadidura^., „ _
anadíríobte lo añadido- yapamutiugui*
yapnfra.
aftadídur^al íuílo peto— »
%®}%TfizTl&VWnmÚOÍQ
_ — -caucha^anúgui.
So/ada cofa —
« — . caucha^afca.
33oíada& ^-^-— _^ -_hichahx.
Apacentar ganado - ——
— núchialgui.
Spacígua^pOHcrpa^-^amachacuni.gui. o
.
(napaychini.gui.
Apagar fuc0O-^—.ninada guaauchini.gui. o
(taxáoni.gui.
2¡parar ; o aparejar —
-.^__ailichaní.gui.
Aparato ; eparefo con eílado
2lparad02 DC vaííOS -~-_ vpianap ch tirana.
Aparejado ., - — allichafea ;
Spartar
Apartado*
-
-
apartar loííinpío——,
— _«. -rac|uiiii.gui.
, «raquic.
.acílani.gui.
,
Spcdrearcoíi0raní5p-^_—~ rundoragui.
Apegarfe
Z¡ pegado _ — — _
_pupani.gui. o cazcani.guí.
-_. pupafca. o cazcaíea. i
-
Speílídobe guerra
Spelfídaraííí. ,
— -
(pupachini guj,
,...„
raparinigni.
^^\c^ x
Speüído oe líuase -
_ :..._•, :;^H U ; 4
XAtftSftK 13
apenas—-- —
A pcr celnr amoneda*—— —
-
- . con an í gui. ,
;
——
2percebír para guerra -*%aychuni.¿ui..;
Apefgar—
'JSptfgamíeufo,— ——
Apetecer como quiera——
— >
-Itófer,
-~— mompayani.güu
Jlufariugui.- :
..
2podar taíTar
;
Apzc&fadot^^^ .^^-^chaniocchacw
—
+
Mg&jtíi^r-^ ¿ *-^umthmigui # * :
b v
J
39+<an& !$**.;&«
Spzemíádtíra
aptefurarfeafiL _vtcacunugii
-
Spzefarar a otro
Sp::efüradO__
— - ¿ —— —— vtcachinugm*
vtcafca.
SpZCtar .
matinúgui. o quifquichini t g^U;
Mpicmmo COti OírO—.tinquiu^guu o quifá
(quichinacuni.gui*
apneíra^^- -vtca.O vtcalla,o tuüla.
ápzopiíáP^^erpiOpiíO quiquimpae char
^
—
- : ...._ ;..:..; ^ (quini<giiu
Sp*epiíár ; &fe!nefar — *~¿——
"'"
.rkchani.guu
-himini.íniL
^pmiñT V
wpzónécéii^
a^oúá¿toft -huñichifca.
SpZÓacc^ar^-,—
"MpilcWz
—
— „allicachiin.giii
_-«-m¡ííaynimpac,:
— —*# —
(
apucíla tofa
apañcar_—
Sptmearfe-
— ——
— ——
-^
-
~
_^acmani,gui.
sacmaaacuni.gui*
^tiitia^;
S^antc.^*
I
-
——
,
SrbíírO;íttC5^rliífraríO .taripaypcamayQc,
arbitrio ; ftluedrío i>efte —taripaynin.
Srbítranel i u*gar t>efte _ _taripayani*giu*
arbitraría cofa
arbolpozla planta-,
Zl-rbol^edjar fcofa—— .
„,
,..".
, L
:
,. ,,,
tanpayafca*
.
,
,.
chicehíni.guñ
¿—-jacha.
Srbofeda— -^^ : .... - sacha cacha*
Srbolcccr ; crcccr darbol_~vinanngui 4 o
(yuracni 4 gui t
Srca como quiera
3rcabu5 ._-—
_ —*_ —i^U
.. .
. ;-, „ : .
'
>
putí*
yllappa«
—
Sfcadi^ con q**efac&n agua - „-vicchi.
2lrco be edificio —^ choco pungo*,
arcobecíelo .cuychijO turomaya*
——
Srco para tirar-
2lrc??ero;0 fresero
arder_-_^_~
_guacchi/camayocV
raurani.gui*
piáa;;
Sr did be guerra
¿Brd&t/éalo* eííraño -riipaynin, o raura.
Srena o arenal
?
arenofa cofa
—--,,,—
;
— __tyo capa*
^~
,
Srgaenas--*-- —— - r* -
-uU"cocam?
Argolla &ci?ierro
"Mrgüf i bifpnundo taripayanacunú gm\
A rgumeittad oz, -__tar ipayanacaci
Srmádo ;
|?dmfe2ede0uerra_-^guaílparifca^
:
«• (o yachachifca;
Armar con armaa -.. -
pullaypac yachachicu*
í
'
• - . .^ .. .,. (núgun
Srmas para 00 defender rc
Arra^áfar^ajer r a Y5C3-—
Srraf^an^nata conofdda
$ apiyanúgt& .
—
Arrancar t>e ra^— *^^capiiíünta,,tirañngüt*
Brrancar Ip fincado--—i— ^furcunúgui.
Arras cncl cafatmento
Srraíar el vaío^o medida fce^ano^ cama*
(ni.guutaaacharji.guiv
Arralar ? cofalíqnídaen medida - tacía*
Srrébaííar—hoñoni^gui^o hofiorini<gui.o
(qüijóni^guíi
A rreb añadura
SI rre ha *ar_
I
^ guayean i,g uí
' ' •
,
-
"';•'
— —quicoTca.
;
Arreciar, difyeí^^*^^-— acerinhgui,
Brredrar— -_ . anchóehini.gui.
S* £*!!*%£ fl
Mrremetcr- r pauam.gut*
Srribaipscpotfcton,-—.
¿Srribar como ñaue
— ._ ,
¿¿
(yani.gut*
Ihariácpi.
cháyani.gul.
arribar porailegar — . -^chayani.gui*
Arrimarlo ^¿xt quiráycuchini.gui.,
Srrímar vna cofa a otra parafoita?e5a-~tac¿
{yachini.guu
Arrím&rfc— ¡¿ — .guU -quiía'vcuni
arrodillar — cormani.gui.o congoriyani.gui #
(o congo rpi íayanigul.
Arrofar— __ —chocani.guvq Y'ichunúgui.
'
2trro?arfe~ •« l
---;- -_.chocacuni.gui.
Arropar- — :
v¥ pachailícanl. guii
Srrona t>e medida-
Arrouadoique mide
< __ topo*
•- topp
cam^yocl
tronada cofa—
tú.-...,
—
1
—
—topo coica.
Arrugado plegadura á .«-^.cypuícai
ginijgar -..-_.. - «_ —— ,
cypuni^giu;
Arrugadacofa cypufcav
arrugar cofa ; o quemar al foí— qumedi.
'
¿¿ - i :
'.; '.«'«: (ni.guu .
""
marco *
angara*
Brtda,para amd(Tar~-— -
Sartfltero^madtea&dla^
—--——-— — -
yllapa camaypc,
hamaota*
y lia P a '
aruciUU^umlne --
.3Laiite_.@»
-- pallar^ —^—
#
Sfaoto^que^aafco-^^
*
afcua ;
btafa — rupafca, o raurafca*
arirfe a otra<:ofo>*_
Sftdo encllamanera— i-—-_*chanfca*
——
Mftrpoz pzender^o toniar_-^^— hapini.güi.
channi, má,
?
afladero pata aflar
aflar_^-¿^--¿--—
—
Éfperar ftzyzv afpero— ^,
^
^___ _cangana*
— ¿«i— canganifgui,
rangnfra
airada tof&^s-
— -^_
ff
aflar en bzafas--.^
Bírar ; enterrandotoeaelrefcaldO:
cqsam«gm>
guatia^
-
— (ni<gui.
afladurabel anima! — . ^^—.^fongo,
afaeteado—
aflecl?ar_
—— -———.--—
afla? aduerbío--—
,
^guatecamunugw.
achica,
guachifa,
aflechado*— ,-^„~—-.guatecamuc.
afielando tomar—__ guatecafpa hapi^
(nügui„
afícd?ar como affecb$ioe cozredozes- cha
(payanúgul*
afrentar otra cofa—- ¿**>
afríento beedríkto^—
aillíento ^ajerio pefado
airíaxütórWo- -íina>o hyná
aííí como?con£unctíon~ -chayíina
Mfíí$mr.o íenalar^— -^¿^onanchani.gui.
^v.^M llll
-
LI
;tocricoc <
"
i
- .
(yachini.gui #
Sflbladura enefía manera. cpitachifcVo
(purumllacia.
Afrhjuqr :
— ,„,, ricurinugui»
Sñbmbzar—^_— _~manchachiní.g.uU
A0*ombzado - -— rnancharbíica.
—-
a^ado-
—
•
'Siíttlcar lo rarcacharii.gui.
-
*
.
AHíljjeYerua^tsIlo
Bftíüa fcemadera- -: -ii .K- CUíJlU
Afwda
3tabaf ; Ó pandero
:'-
—
3 antevi
.:'"-;•
&.
rímya; o guanear.
.-<
;
. ?ffl parmm.
A tala Ya
S.attte.2:* ir
Atamado- _£uailparicufpa*
A remojar -. manchacbini; gui.
Stencíon
A tenerfe en voto -humnacunúgui.
Stender
S tentó eftar
5
Atentar totando-
efperar,
— . luyan i.gui.
_ —llamean
eui
f>yaní- gnt-
f
i.
— catiyani.guú
-
~- e^üncayafca.
.ltaquichiní.guú
Atosmentadot-^- . . — -II aquí chic*
Zfór 0&
P$t akgos—J lullafpa jnixamiim «guv
aiii ximiguan uxxü —
%ral?er potra^on^s-.
,^
^.
StraJ^titar
^trmctyM puerta
; -
— ..
_vixeani,guú ©.visca*
ayljoni giii.
(raunugui^
.
¡9t&Uiefad&C0&
v
^guimrafca^o ehacataica*
Mtrmc^rcoti^trcjrincndo^mm^cunlg\xl
— (chacatanúgiií.
Streáuadoioxa
-----...:-•:•.
—~——^— _-,_ vnc*
Streuerfe
33 trocado contraen©
Stronar enefla manera—^, -yllapani^uív
Suíiqucconfuiicíton^—.^. pana,
B vna o a otra parte -_>-^ ^uccitcníñcman*
;
Sufentarfe-«B^cliurani^guL o ^ticunúgírii^
>¿ /". - -- <^ -(ayc}ümi,guX -
^UfefttecOfe.,, -„
jmitQU
WUtQlísar «~
*
, ,
«. „
-^curacachani aui,
— ..
,
^ayqud^a,o<chá}fe
raraquec,; o ..yacka¿¡ Jg
^úaríento^cícaíb- ,-,
3y w :
t^
Slue que pone freirás :_r-:^^^|?fco
¡Huellaar.^.
^ntui^__._
—
mana aU i tucunúg ñu
......
,
. _. ....^
&xMeM.t&*£* 1 1
Sttcttáddi--^— ~
—— — —*^M*
Siíencdi50^- ^— * mitimac, o iiiitliiiia*
yallmi.gui,
Sttentefarfe'—.
Suentafado—=_—*- -*
Sucmr,owmíite-*~ ._huñmacuai.guj f
SticnírdriO-* JlócUanúeuu —
Buenída míl»^^^^^^^^^^^
Éuentsr l>a5ervieiito^^.-^guayranuguii
?
guayrachiíií gu%
mtitnut pan^— .*-—
Sucrisuar^^--^--— —*taripani,o Ut
-
:
-2a$aya~ ^guachi
^a^auacl^j piedra negra
^ — ——-
l
^edfei t*c eílomago puxeo longo*
Ejedo, cofa ajeda ? - •
- ^^úxc&r
cii
S.ante.X,i:3Báwte.H.
federa teftta
Abogue
~- ¿-
— tg chálco chtílcá;
Sánela. Jlacllána»
Msulcoloi- — angax*
B. ante. A,
BScínparalauar los píes ¡_^n§|í|
&acílt jCÓmo fcmíúoi ,V, J, ácana o yz?
.,
^
3Ba£o,parte t>ela afíadura
(mana.
dyan.
Ba^o.cofa vn poco ne$ra_ _aíljayana*
Badajo De campana—— _,__ guadaña.
38adea 3 cfpecíe t>e melón
©adíl í>c ftogar
Bascar >ec\?ar bafroz t>e ñ
__ sapallo
guaycuchin¿.
_ ~guabq¿
puyu.
___
JBapo* , talír aííi-
33aYlar ; o t>an5ar — puy nni>o ui.
taquini.guu o cuxcoí
m
l?ayle ; fcan5a
-
—taquim.gui
.
o toxoni.gul.
fíii.gui^
(cachnani.gui.
£>a tJado ;o bá ylado^a^o franjado*.. ta$ág,
(atoxócjo cachmc.
B aro be vientre^. _ .. .
Vray v ic^
Baíadron ,0 parlero—
baladrearlo partear- — .fími $apa rjmanñguj.
(o cachayrimani &i%
__ fími y¡$%.
-- ^yángl.
15.üiteM. *9
BaIdto;cofacomun- —- guaylla»
baldonar caminí, gui. o camícuni gui*
g3aldres pcitefa-—
,
—
,__ « :
cara*
madera —
g>a£idODe one/a guacáfca*
38alfa De guambo
Baluarte De fo*tale5a_, _— pucará»
Kírote
———— guachina,o guachi.
.'
L_ *
B áüeHa.-~ ^- píela* —
l£>üí\eñtfQ ;
guachi camayóc. .
guachini.gui. o pí&ani.gui»
SBalíeílear ,
®ambanear¿^~¿--_~-- L- _jláuini,gui,
3&ambanear otra cofa— llauicham.guuo a=
—— 11
(uichinigui.
B arreó — - ••---
--
- . tiana,
26a8ar én baítO__- - a rmacuni. gui»
IBañar a otro en baños. ármachmÍ4guj.
©año be afna caliente— _ _hondoma.
J0añadO¿ Dé baño _^~- —armachic» .
(o aíiíapac.
J0aratO fer ajgupa COÍa _manachanioc
Baratar_— ——_„—
barbara cofa peregrina— _jpumn runa»
^randini^guu
B amigar algo -
©ai^ii^—-—i— *—~-
——
- ^_llunchini.guu
— _^_ llunchí.
l&árni5adacofa-
Barr agentaron mancebo
Barragana ¿nnger manceba ——Jipas.
^.
> —
_ilunchifca.
gúáyna.
Barranco
J&arfena-i-— i-— ,— - hutheema* .
••-— -,,.:....,
,,. ,; ......
^chaa-uguii
¡Barredurasyío qtiefe barre i-, pichaba;
- ; ;
„-;
Bafro benrrefo -
Sarro {eolias*^----*-
E9rrónt$ro,qttcimkeenl$ cara ,o en otro
—
w,^..
-*¿ü
pocaíañó*
- teño*
— rim*
—' —
SBarro be otra manera como berruga
(picota*
.
£ guatucatíí.gui 4
Sai-na^bbmíe nafcepelo ,
^ —3$ caque»
iBamasdmefmo pelo —- ^^ápr3, o cúngá*
Baruaáo lo q tíenebaruas.^-u^cáprayoci
SBáftiado re barna rofa_^~ o£& paco cúaga;
B aruarjcomcní ara *anwj¿Á¿i-*¿^iingayá*
(nLgui*
IBárbero^ -¿~ ^J^iMeu^ camayoc.
Barbería- —
Barúo ¡jefeado—
^
- ;: -'--" — ' .'"--
IB&fllíícd Jerpíen te
B aft#dd fto lesííímo ,y9u,ja sapfsi diüricv
3BaíleccrfpttaIe53 cocaóefeañi.guí,
Báftífípií© m víatK&$~^-¿ yp:\ ; ',.' coaui¿
©anr^Bv*S& «W
É&fto cofá nofcd&ada « _i5co. o $&?**
5
Bailón
»at(tíb—
.„in.
Bat4l(ar__r^---^—
-^^4_—
-
arri
.
/^ __^ -
.
„ ,. toriani*
fceabá
JBafem í>o»demaelen aIS0;!á piedra
— ^-~
B atel ¿cmnc— guambó
—
Batiente puerta
30atea u; -*~—
3©atírf?oía^-^^^~-^^a^g y
_
".
..;'.....
l-.-v,.
.
.g^mboro*
u
f
f?
38atírlasmíeffes_^--^^--y2coni.gur?
B attr,cd?ar tnd?3jc.o.t>crrocandp— r-tonichis
v (nLguúo vrníadiinLguív
r
íBatír.bíríendo—
fiauafceía boca **
——
^*
— mácánt.gui #
PuS QC Qft
v
Bañadero fceloe niños
pu$oconngui.
-> —— —
,
Baneanedfrar bauá$ -
JBaua?&.- -
P" c °y.*
B aplicar ^^xutiachinnguu o macilanugui.
B a*a ¿oía ,._,.. i. - ír**r- - —— - vra *
$$Zíllépi&A fornicio
üfejto pagpa&tiQIk. ui. , Vffjpft j ijii'.
1
.
';.
-i;
Pender J_
JBcneficíar^a^crbíen.^^ ,allichanUgui*
c ííii
t>Mit*%*
Startígno* Harapo iongoyoG^
3Beodo — .^^machafca^
Ber£a _yuyo*
Wcni piedra - .quilpe;
gterme/a cofa-
— ——
WtYmc<$£€ZXte~--
— —-———- —
pucayani.gui.
B crmeiion u ,.'?>,'..'": -p ll ca aupo.
Bernia veftídura ,1"
-^.pullu pacha;
©erraco puerco--— -—-.^.-—.vrco coche*
©erro Yema, .- »^_ vílco yuyo. :
^-—
B erraba qualquíera moro, o ticíi, o rimí
k '
. ..__._ (picota
SSerfugar
BerrugOíb - — - .__moro $a'pa ; o rimpic6t3¿
SBefar—••---i. -— *— -, ,„ ... mochan j.gufe
Beftiafiera , ^,^.pmun, o cacea;
©eílíalcofa ',„.
Xfeftta.&t cargit
'Bctíin parapetar 2£ «tocónv
——
-,,--.,
JBeuer- ...,— , ,
l (***&•*> vpíanúgui*
Wcucrmíicípo
©eoer coa otro como I09 23lemaue8_ancoC
(ianácunúguí*
3c¡icd0i. ,_— r . ^^—vpiac^apjt:
Skáída, ,,.„,. .vpky&
JSBcuída con otroa— — vpianacuy^
Wcjtíga del vlentrc- -yfpay puro
2&e?ar, poner coftmnbie , ¿L. ya chach ai *gni+ i
*, —,,-w^pacari I
Wíúáo para aucntar mm ^uayrachma^
Ffótt,Tídtíili^e_
JBíen ,aducrb 10 *****
_^
— - ,
M >.^--;
.
.- -_*=* — _,
aflu
aii i.
&tenauenttir-ad$
——
^
38teq&ear 5 f£r W^
Bia^qiiear^^^er blanco -.yuracyachini, gui #
Blanquear -,&andoittífre~__l _!o mifjno*
B iifttpea$£i§3-&e p ared~--~ ^yur acya^hiíca. ¿
c V
JKtéftdoiitemido retocar —J^po^nuq*
B íánditf a— — —Jlaropiu
Blandear—.-*—.
Bledo^^trua---.—-i—
3B,ante>í0« -
———— Uauím^ui.
hataeoí
3BO¿é5ar^_ — ^hanyalliciinLgui*
Bogo í>ela bama— —- ——^ —^únga^
Bopt .eoía nueua en fennrio M+m muflón
..>.-,.'' -^ :t
30oda£ . ;
:
"k'frd fffl^ , i
- ar iiflgii»rt.iT n t
flrfl-yiflritr-l
fflfrfafT- .
-. — cutíni«guúo cutirin t»gul
^tcranúguK
B.olfflcrlb^.e-üjgníro-afit-gm^:,-'
]pdÍUerÍ0 p2€ll:a40~-^-CUíklupTO^gui;- o ma*
..\ ^ (nafcafta cutichirniini , gui.
Solaer ^ejviaudo ce f¿$_ w-tacon i; o ¿i + d .
,....-. {chacroni.gui.
Bolner t>t ab^oarrdba ^-~^:údroni,guiV
Boliser Fa^efp&ídas*^^^^^
Éoluer como .quiera.^ ..., «,:— *% craaitg 4i¿
t%mte>@± 1%
£-olucr- e! pegamiento
SSolüer efiredeGO*^~mayoríni.gui + o mos
—— - yuyarini.guu
(yonLguw
WHfpTe ifififr V- !
i
-7—^tacor^
'"
iT
— ——
•
1
1.- 1 ^->-
.-
^ cuyonr^»
-tacorini.guu
~^>*-
—
:
3&ottmt>danaae- *— carpa,
3§&oiietc cobertura i>c cabega.^cliuco>o tarca
Boñiga debiie^jO vaca^
Boquear ;8b2tHaboca—
— yzm*¿
,,— acá, o
quimranLguu
B ozdar^o b*cí¿ar_~.-
——
~_~^compani. gui*
$$oidadoi —
©otdar con<olotc$
--
—,- .,
- compac.
«
(choyanñguU
IBoiYCSÓilpííQ t>e OUCja. —— — r
úña,o malta*
3Boílar^-._
Bofíadacofa—
__
, *3 —
_v&an Lgtái
¿ v&afot.
B ofl'ado*. --—— -™— - vtay camayoe*
— ——_s
jbofte^ar- hamyalicuiu.gui. o harnyanugim,
B oíque De arboie0 — 3!Cha aP a ?
B ofque para ganados — S
¿ guaylte
£oifer,gomlt*ri*_--
Botar^ecfcar fuera
— ^^quipuantgui-
locfsichini.guL o cars
>
r
30otarfeeicoloz_~
.;
j&efcr ta pelota -,
:
—
— —— « -^cutipuni.gui.
-^.pauach íoúgu i*
(qimi.gui;
J&OtíUcr :
^chmacoc.
Sbotím >tténd& Devencter algó^^uguaciu,
fcoto^cofa no aguda
B^ueda—- —
^puytóc* o vmaehayguaeití.
ÜOUO,
—
*iB05/6nido
_ -—
...,...,.:.
r-r^^^M :
. •
,-r-ópa^: caéca*
capariíca,
Bo^pequma Desamanera •::'-.- " ;
jfBo?con gemido ^— - _.guáeaynín.
J¿O?e0 D^r , — -J-aw** caparint.gui.
11^ - -. __ ^,. ^-^ capar fea,
_ _ . . .
i
ISago De Ipombze- —~ —
¿u$fc<?ri^pifi
B B*agada ; medída.-
B^go Dequalquier cofa
$tf
¡$
'.-„: ,„.7 •;
^ncra.
maqui.
Bsacero ¿el que muefc o tira 1 rs íl :• I S
_^ gnara;
Ikáguero
^amarj08bucY^/>-va^¿¿W-g«ácam>gnu
iffcatm'do-enefta manera - - guacayuin*
p;amar tomo quiera -^¡>^^yia^
— —
;
]B* &tfte: &«.' í3
pinac»
»*.
- —
piñachinLgui*.
,_tacfíalla.
tom\
feetiedad
Brotarlos arbolee. __ w chichiní.guí*
Brotar
Broquel— guallcanga, o pulí cana*
ffisoqtteladO \-^ ~_ „_gualka'fca
3B«ita.obmtal — ¿ ,— — ^&eca.
t
38uena cofa __ j_ aj j ¡4
_~ — ú cut ca.
. pup,t>ni,<?ui #
l&uj^aue coaoíada^ —toco piícoi
* •
*> ante. É¿ t0 #& 3ET*
Sftrttír la frente
3©urdet ^^ampayrüna guacitv
-^™——^W^fe»
»íírSr^e patetaa.*— ^íaúani <gui»
©arlando-—. -
l&tóPlona COfa faucaco láucapayac ; Q .acw, :
,, ; . - %
.... <
(p ayaco
manos—-maqmgusn puclUui, gut,
-&ttrlftf te
»tirtddo¿-^ —- =^—
«8«??*
Curiar engañando— &*fií a4^fe»mf#fe
;
C.sntcÁ^
CSSballo que cabe a cada vno—(camafcíri
paSa, o
Cabaia—-~-^<--~^^
Cabeca,f¿ mas alto t>eUa-— ^—— mocóco*
Cabega t>e qualqutera cofa— —
Cábecu dofcombze— -~^ ^~-~ - homacapai
Cabecera 6t cantó - _^ahcma*i
Cabecera >o almoftada- Jomíímo¿
Cabcgaabájc o üJ^2¿Ií vray cu.müfcaj'
Cabe£ca?do
Cabcjon oe camt¿fc~~ ^ -cmn^icay .
:
"
,—
Cabecear mouer la cabega Jlauijcachanugui
;
_ -:
-mana humni.gui.
*--- --' •:
•'
^¿-Jvnfe*
Cabello t>ela cabega -chaccha, o yaccha.
;
— — —
)
(tampí*
Cada Uíieiic años^— yzcon guatan guatampi*
.
^aÜ3 í?0é5^?.--r
~
n
--" —
- -Li^#«9l
.^vfcaymn pun'duopi.
5'£sdS'tr-C0 t^í-aa ^^qúimca;pündiaó ,o puncháo
jCzfaWfp' ."''
«quillántio, o quillánqui.llans
->•••. "
"-"
.
'^>
""
z£&.fá:tre*n}?fc&:\ - quitóla quillan qui*
- v
- '
-
(ilampí;
?0ÚUmmf$t$>$ —capa manta -$ucvggp
,'Ca.dfc.WO 0O0-— _^^^-__Vícay yncanca.
Cada tftJGtres
."
• — ~i.qíitm^a yh carica;
(guanea*
C&da VUO cínc0—^. -—pifcayncanca, o pik
,1
*
(cqnynca.
Cada vito ftfry chunga yacanca: o chufe*
--
J
• -'.'
... / Vt-
(ganca* '"
:•
Cada bueno. — -
-^.^P^
mayiram
C^d^ntT^- . ,
Ip ana f I I í
^daíaWo- ,.,.
_•„, . , „
-'
; maycáiriyachac.
Cada
'jC*nft,S.
Cada necio
Cadaafno
—- — .
-
,.
„ maycan cacea.
W n
Cadena t>e OTO con guaIlca,o molió guallca.
—
Cadena para encadenar quillay guafca^ o
Cadera o quadrlU»—-^—.——chaca.
(quiílayguatana.
—
;
Caer*nfermo__ -huncunugui.
¿agar - _- yzmani. gui . acam. guu
Cagada-
Cagarruta
Cayada—
_——-—— •
^^-.yzmay^o acay*
~~
» ama P vchanc -
taona -
Cal piedras — Y* co -
í>e
C^abaja yema — — ^— ^pallo.
W
-
a |°-
Calabaca ? el fruto t>ella
C^labaga ífluertre—- ^_^.pur
un $ apai to.
Calabaza para tener agua—
v u *°.
¿Calabazo para comer los-mdiios—-—.mate.
Calar lo cerrado —
--,— - - quichari.guu
C3lanib*e, enfermedad tomar —^uncani
(guuo C uc,uncayanúguu
Calauerna te eabeja^— aya{)homa^ • ^-—
4
f^\f^n$r
'••' --
_„_ chaquiptáyeoni*
' -
¿ate^da^canúno empedrado._rumitarpuíca
£.miteM% %
£*\&d& faifa benutüo. .* .
Salcntadozpara cama»
——
Caíentnra poz cato ^ —_rúpay«
Salenmrá^ebte _~ rúpay huncuy*
C^lentnra cónfh'o - - i&s chucchu.
Sateñfura >qtiaitana
£aíentnrófO;,el qnelas tiene .1^ chucchnftaV .
¿aíero-—— —— —
—
:
.ViCacamayoCé
Saliente cbfa_ - * ~ ___ coñifea*
:
chatan¿,guí¿
.
-
:
—
-
—
tumfcac , o chatac,
——
"'-.•
pacra homa¿ ; ...
Callar .• - - • •
opallánt.^ui*
Saííada cola "
" v --^--—.
•
l : bpaflacv
Salle arigofta-— - qtíí&jiri n pür ina¿
tillo beh mano —
;.,
t<ycva<o gacohé
Salietenef enía ménó 'dilS^c|^Ígij^^
,,,
:
.
.
"'"•••''
^corean Kjtuu
gallofo, COñ con C$IOS*-_.: .___. toeva^pa*
Sanm;íe¿J^^^
Sania t>c madera L-_L..ailIú cabftoj
£arnájra fcede frnrttihnQg .^ {mñona ¿uaein¿
r¿
<K$gfcMi
Camarcroae gran feñoi^gH3C'p«»tnayocr
<-~,—.
£amino como v^rcaa,
•— ., . ,,
_~^_
COn no eftrecbo— -- qniíquincn*,.
£ =
"Ju-i
Camino an¡*o.^-r
— — atún nan»
Camino a^cro -—--— -_ c3ca ñan
.quéGCo nan,
---
C3tmno,qiie fc* Inieltas
_ñin.
lamino gener^men^—--,
£amífa t>c varón - —— .huttcUiócufnia*
. anaco >oaxfo«
-»^«
— n»
£a¡íaJado-~ — c8bega-,^cohoma.
tíana cof3,co canas.enla
tfano ¿nú¿ baruas—--— ~r#*8$F*f
¿anas Joe.mcfmos cabeUóO/ -- ^?»
|3 |r9nde~--- -—amnyíanga.
3
—_,^_„:^t^íM
¡¿anáílícórho qttíera
Canción
¿áricioíiero:-—; .
Candeíá^uml^^— lL -;
!: v
:°
^tri^vv
Católa oe feuo_. '
vii^m^uancQ¿^
|Csii0í^tt ; Tál1o6ehálTO^^líanQ viccM:
gangrejo p<^ádo--^--^_l:l: a páncor¿
ICahqa ;nauet)Cvftm*cJcr:a^— ,<*wanibo,
n
Canfarfe alguno-«_l^_^íaytíini.gú^
Calífera otro^^^ ^^_^ayc¿cKini^uk ;
Cántaro grande- —
Cancro mu? grande como íítiafá^-^vfpo^
hum igualo, vrpo,o pico*
:
• -
+¿ -.
..' •<-
-' s(raqui macas-
V^ntericóffias peqíitnó "~;T humigua,'%
¿*nto_____
- M ¿U^ferw^
Canro? ," --. . -—-^^i^¿{ camayoe;
. .
'
Cantar dgaUo^crganma^^^guácani^iu:
£antar>o graznar el aníar ^WuacaniJiC
Carttajrtódae las áfce^lnírrteléa ÜfZ^I
%mKrf\tmmtnléJl^ MiqücraqumtSuu
ganrerf ¡yníiro oe piedras
Cantero que Ta&?apícdraé^^miaimavo¿
«^j^m*
Cantón groffim* ^ — ^^
£v*hfcv t>7
¿áftafacyeruíi- -P$*¿
Cañamón fimtenteoelíá
¿añí50 para íjozmir-
Canílla oetuafo -
¿Canaueral frccairar' .J^ifttd^apa^
v ",\
'
'
(#ui;oricrat
Canutó para poner vtdübzepátá:;t¿*er_rn|
ir '"-' -" '
(ni^ó~pat||á.
'-^chac.
itapítulo lugar be concejo «_yutoronacuní
!** ''''-- ~
" " (ga guacia,
tapott ; atf c eaftrado-^--— . ^^corafca.
C^áquemadr
t^Ianaftrral^roííro--.
yupaíca eya«
oya.q ríceha*
;:
—^ ,:
J
;: :>i
«M'cjr'í ^ r- ;;;"";;• j 1
,
(quenco pata#
:
"
¿afá-tiüte—^^'
;
c¿ytfttajO hayáchucú*
, '
>—
^fat^ado ^^^^^M^VV/'-''". !!,^. gayñaíá rea.
Car bon.
&H*p&tmsr
—^—- A ¿
;>tv
!l;n
guayaca
^
C*4trte.!3;
_¿-3cípayay
Careo lita t>t imterfes-¿_~ . ^ar^áiO vecen
Carcoma pe madera——-.- _torta.
—
• ¿
.^rda4oii^-^>— ^^'
;
;:
tkflVcoc»
r^rdidum^^-r — - —
---I'-
-tícíTafca*
¿^]CílíílO ; i¿OlÓZ verdea ----- angax limpi*
¿^deíK»_----—- --r-r— angax,o caguata.
iCardcnslpIja^cí* 0Ol{te~-icoyQyachani.giir.o
(Goyóyachint gui.
Cardenal fre g0fpc_— >_coyoyafca ? o coyoya
Cardo gcneiralmcatc----—._ -_caxa.
Cardo que fe come „-_^. -¡-yuyo caxa*
Carecer ;no tener fcefieado— mochoai
——
fo
(guuó pifílpayanúgui*
Carcha be pierios— ±&á?j2±£ chamoc*
Carga ócbeflía —- -
Carga ;qualqwer pefo
Cardada cofa
s— vinay,o quipe*
-•• —^vinay.
——
- vínafca»p
—— <juípechafca, o viz
(nayóc*
,y;
Cardar aSgtírtacofa^-—-~
Car#arfe a ñ mtfmo --^aparmüguuo apaf Un
— aparich¡ni,guu
"~
' -—-., (n'ugui.
Caridad jamo* l^oneílo _^^=^« .coyapay áy
i-1
:
¡
: -
'
-
(nugúi
£ártfotmo ;míferícozdíofo- _coyapayac,
Carmenarláriá^-L^Tffi^
Carmenado:— r -^¿- ¿ifiacotixac*
£armemdnH^~^-~ _^ r:-—.-, ,.; . tífafe*,
Carnaí^coía Recame ' ¿
Camele mímtijmu??^^ .
g fg T*&rffr
,
,';
CzhttJ&f
íarneáttímal. — T".1 -a
y M.- j
ff
_
;
-vnap aycba.
Carne M eozdero
W>
:
Carnei>eouc/a_ - llama P
vrcopaycha.
Carne fce carnero— - ,..;
Carne fin -fyicíio
Carnero coíudo-
.:
-y
—
..aychátúllunac,
rco corota^c*
.
^«acllanugui
Z
Carpintear
Carrera corrida
.T"
—-— 7 ^Pe 1 1
'
^
Carrera fronde cozren
Carrillo t>e cara- —-
caiiparía.
cac!la o oya.
_oyacapa>ocaclla$apa.
— ;
Carrilludo- ,
v£afareaL_.
capapguacui.
Caísinudar —*— „
^ ,
. \ afbm.guu
_púfttñifacfa¿o
Cafar ; fronde eíluuo cafa-
(racay.racay*
CafarÍTe el varou~guavnieyacunúgui<o guar*
; (mecunuguw
Cafotfe la roU&er ,_—-~ ^_ cocayacuni *gui.
Cafar el padre ala \}ifa.
co$ayachinLguL
& af^r #IJ^£~—^~~^guanpeyachim.guu
t> Üíí
Cafado mmm ?>^. ^^^^JBSSVffÑBá
p
?»« ínúi r\ •,;;. ::^,; ?
.v ... .._.
-. (cuíca..
£aík«*eftlcro:¿ ——
Cafspéiear»eittreucw^ ^Smi^ri^J^z^
. —gúathmocr
¿Cafea/ar lugar—.
''
fTflfrflf -, •; ^^_^paqn.íni\guiV:.
— - íilíác^pa*
"
_— ^
.
—
;
'£afcauel_~- .xacapa.o^acapa. ¿
£ afeara corno J^.btt^UP --?^ --cara l o.n^aiica«
—~- r
fl 1
^ *
;
^ .
guacipag ^
líafero^que mo?a en cafg^-—^acj cattiayoc* ^
CaHÍ,aduííri><ou -aflíapac^o ñacal¡% j|
KC^roi^confcfcíiittcKto-
Cafaá &e c>he:a ¿^-carapato co^uíhppfc>3fc
£aípoío ; Ueftobccaff*a «i_^í3paft4apa»o.cosí :
.__ ?
|i .^tiih§n¡iajgápa^ >.
Cafquctefrc cuero- ^^o^ac^uco^Q •
caraje: ft
tnochpchic
¿aftígadOZ
flCaflítto
Clftrgir
cercado-— «^-—-
rhacanLfniLo coranLguú
— * -pucas
y
I
¿CallradOl - - ch acaco c,o cora co c #
iCaftrádgif fl - «*«* szLl w,; ¿oráfcaV. 'Í'-
'
'- r ;.í
^
léíptiuar a Otro hayllini.guwo atmi ,gui.
¿aptiuar ,íer^tuio^-~ ^^^8&*¿aiB#Si
tCbtOijcJlUtít&O .chunga ta^uayoco chun^
« -. ~ 5 J(ga "chúfccoyóc.
iCatidaí cofa ^
Caudfffo —_
Califa generalmente---.
--
——
raycóy
:
.catnachicóc
Cáúfar^arcanfa----.-^--~~----^yconi.guL
Canfadot
---—. ...
- - raycocoe*
z4~¿'4
——
(Cautela ..
/
—^-^^-^^.—
-^- ——-
- puti*
-púa*
-Caffitffre&rc&
-^ Cantar jt>arvO5C0„
Claroo^grande vos^^^^-^m-
— capanm«gui
j
-Clamo:ofo,lO que&a VO5C0 capanc, —
Clara t>e^uos£¿_ _^í«mpto^yuncmn*
r
__^——^^4^feu
——
* • yHanica*
Clanítca^affl^—---—-*—-y^in i.giy.
——~^u~—
Clarecerfe ; ertar fínico; « .chuyanngun
Clara cofa fin l?e5— chuyaíca.
Claramente aíTí
Clarólo qnefe vee ~^_—-- ricuri^o xutiHa.
Cbró lo queirasltt5e^^~^^yilan »0 ricurj.
CfotH'* : _. , , ,
v, , ; t acanivgui.
Cfanadnra
Claua^ou bedanos „
Cíauc í>e fierro. __
ticca>o gpacangüa.
Clancllmaiioz
Cícmenie^- — ——«*~-~—
,_..,_,. .,,.
.
--- .^ ^coyapayfrc
guarantígsii
Cloquear la gallina
C!oca gallina*. .ocllanayac*
©«arde manchaccapa*
*J**¡
í
^^ j (Cobcrtoi
,
tyecaim— — -_
^~
camama*
Cobertura— -- .catana*
catanuguj-
¿
Cocear 7afc>llar -*-*»'
C ormino !ecl?on ;
—- ümmu
Codai^cofa codo ^.^.^—cuchuhx*
t>e
Codera /ama i>e codo •• .-caracha» -
„.,.., .
foc cuchuhx,
-.yuto
~**« vincha*
Cofrr -...-, , ^ — ; ,•: - •
^
puti»
Coger— .
^pallan i «gui*
JGc&ertonetei&jgtt^
Co^cr lafemcntera con h pajib cotnoUsw
~
J * „
caUchani.g^
—
...
-^ J^Jmocd» —
—
,,. ,
(yurachini t gui¿oguaciirayiínÍ4g«%
¿olgadoeftar .^^.^-^guayar^mca^
íColgado etfar t>e Otra cofa-— P gu*rc*&&
Colmo i>¿fnedída-
£oímÜio-* iM^#^p#
t*mm &
Coiorquéíquícra -
ColítltlpíO- ,---^^--^J-~^aylluri¿i$:c)*
Columna
... n
t>c piedra
~~~-
_— — ™
——
^aytoTum^ó fayuarii
/
s ,,,._ - ';- •
-,; frnj;
,
CoiUrftfcyeílúlfr— ~ . éutpbif¿y¿
goUár^qttefeec^aglcudlp .. gualkaj
C<!»rtadre roadre*Qtt otra
?
Comadrefe..- ^- - «^^--^.L-.chúdm,
gomar a
ComareartO-^,-. _^_r
--—-"-
marca voc^
^ ^n^rgá.
aiicanácünugui
•
'•
Combate ———
Combatiendo tomar __ancanacufpa atíin.gui *
Combinar
—.— — —__
Combatible' i&fífíi
«*i- eorpachañi «gúúo; cor^aíchacuís
s
- .-,
aiicaii a CUyi
, ?itíjpac^
"— ,; ; ; * ;
CQffibídadór -.
Combvdíido^-— ^_ -;-,• - ¿orpíchafca;
Combíte
Comedir
Comedido
ComedQZ
ComcdOí t>c ??Ó(mb?es
—
i^í: -aquilea V í cea fi ffc ?c<*¿ "£apá;
¿1* rump miece* :
_£
Comedera e0Í*-^=-^roicuypac¿ ó tnicüiígapác;
Comer ;•, .
, ,. , ^--^^¿¿j ~_±^ ^frifcüiíí^'ái;
Comer^m^íono^-^^cor^
Coi¡tm^nicnuciO
Comen^a^ «« - - - -,
^
achica cuti rnicurii.gui.
— J^Lí'taiafini.qUl
¿omcttf ericXiml ~— -hóchdfeuní^
Cometer peccaucb— _L.hochailicum,guu
Cometer como quiera
Comecon_ :
: —
--—-< -r* 1 10"- •—
———
.
cuchuc mací-^—
—
Companero en pla5eres
Compañero ,que acompaña a otro _poi 15
':}*. -::;;, .,.-.. :(macU:
medírpo^compa0—¿oponugu*
CompalTar ;
oíro_— coyapay*
Coparon í>ela paflion
Copeter pertenecerk a alguno
i> z
—¿me pac*.
;
£<M)PKpÓ1kÍ0iW
£onp*tínftrnmmto
——.__- ,-~guteOyo¿>omoc
guan.o m
Concebir !a l^cmb w-^*íchuni,g.iii.o.chichu??
_(yani,gui ochícKuyaGuai,gui t
4
,.
(ptmGUnacuni,gm t
£0ticózác COfe affi ^. :
3machacufca< >
(co cruan*
£onofCer_-~._^.~^__^*^ riccinLgui.
Conofdblexoía^-^— -—....,,.„ ricijpac.
— "
Ccmqmíter tierras—^mini.gui.o Ilaíiani.guu
-—
-C o?t f>lV " ma^ca ™ n .? a á * '
'
^ -^ r:
chayam.gui,
c^y ai>
iConfeAtir con otro
^humnacum.giH.
Confcnnr a otro -, „ __huñmj guw
Cosifenrinabasandofa cabeca ^.humni.guu
£0J!;féri'B
-' v — - -m^ 11 ^ .mizqtu.
Coníoiarpoipalabias cuuckmuguu o
.".-- (fongpn tatla'ycudiinúgm.
;Ccnfonancía&evo5e8 $
Coafonar vna cofaco otra paaachani.guu — m
Confiante cofa
Conftítur*
—
___^-fucfíniiyoc.
*~ -^—— chur?I11 S UI *
Confuegro -catáypa yayanG*
cataypa maman£.
qiiippn tamayoc
Contador ... :
.íeatciuo:,*^, ,.
jContcn?
¿mu*&2x ii
üwcayantuu
?í
Contra ; p*epofiteíou
C6ntra ; adtrérbío
£oixtrátlc5tP--^—-
Contradecid**^
— •
.
*** cutipaBugnu
^•-^•: -•• ^cutipac, ;
;
. .
£ontraljtó5er-i.^— _yachapani;gm.
Contrahacer a otro ¿^—.^-.yachaptcuni^ui.
Cóntratesccfcra^^
Contraponer
Contraría trbfa y
Contratar. — »
^.__-__^nmacufca
;
mnacuni.guu
-
Contrato-
Contrecho ;
if^' :
u-¿¿¿. --— r
rata*
Cotagon be animal
Cota^on Mamadera
- —
Copobe IlUOtO be lana *^-~r? puxeangapae;
longo,
ibngo,
:
— ^ ,
, .,
Cotaje ^
—-— —
¿Cotral ,-ú—~ - cancM.
CotaU— ranfla,
— vincha*
Cotonarafií .—— vjogháni^gúj,
COtonífte-— - ,-
Co:pot alcofa be cuerpo
—
,,..,".
_^$acariftap yiilac
. ¿
:
;
'
f. ^lfp^
Cotrcdo* be mercaduría ^--^. cam .eanray^:
—-——
,\> q ,-..-.--.-- .-,.-: ;..-•
'
-} i
.(tii;güi*
°|Cótmrotrave5 ~ñataetaKliüni.gui#
^¡to^erLT; y <ráchuchiró.gt&»
^
píxh i ongoyoc
pifíllav
———grana-
'
tarca»
£o:ua í>ela pierna -*-
Cotila coía-^--.-— conreó vicco.
jCóxcOjcz>m&&* l*§ nacerla tocri,
:~ «P^*
Coffecfra
^tOlTecl^ fcé^n^^-^--.^-*— itípifcv —
fCofel*
-• firanLguLo chódani;gui.o oda
ctoci'a-^— «~, ^. ' (núguí* '-
Conilrcnir_
Coftumíne-—— _ :_pacárifál
•
Coftura-— "
, ; ,
, .ciraica.
íofturcra. -ciray camayo^
Coto t>e pie a natura -— »_vicrachaquj„
—
Cojco &e píe-
¿pjtedad t>efia manera
Cojcearaflt ,
» -^
.hamcani giii
— .
..
..
_,_
_hamca,o rat^
ratayí
t
n
£ -OjjpquUlas tener collani.gui^p chicum.gui;
(o chiquichanL,gu>
1
2
-
.
(chinugui* ,
C05er— — i
yanucuniguuo guaycu^
— —
(nugui
Cojedura— 1 :
•
,, , yanufU. : l
"
£03tda cofa- "L ¿ _yanuíc*
lC05Íü*M$* r- .concha guacido yanucu?
, (na guací*
Co^ína caldo líquido
,
w^JB
fcmic.%1* 3í 3f
^eftC^^^
^*
^ cabellos -— cháfelo ca¿¿
" •
- .
(pahoma.
greda séan g _ 4 guacr¿
.camanugui.o ya*
(chachinuguú
Ítmd6lí)éftá tlíanera-
¿ríar niño ^L- 4:
¡Criado* affii--^
^-— -^oyuanLgiy.
- —— -cama^oyachachieu
— oy^t,
¿ría cío qnefime... ; ~
— '-T—y^
¿timen ; gf aripectado -i~r - atu!i>ócha¿
i.v-
——
¿rtVnado'clcabettoljrndído^chücdia^quif
(ca*
Gf^adfadecafa —
—^checcfcagilftcm.
£ijadrar ; poner en cuadra —-checo*
"
Cuadradacofe—
Cuadrado Wlnctr^o-~--ZI*~-^-~chccofca.
„ ; M _checofca+ ..
¿*tiarefita^-^^
—• *hu¿co chung^
¿Üareilta mil—-rthüzco chunga guaranga^o
-'•-•---
"
-- C (chuzeohun^
iCuareníamí! ea<fa vno_chuzcomm> yncáca,
£íiarentai7C5e0 ^^¿---~ ehuzco chunga mitta»
ÍCtl¿trÓ-taniO--v
——
:
--¿¿ — rvi-r tagua chican
chuzco,io tagua.
¿Cuaíro^numero - *-
1£iíbi$íHa^
¿afeapequeña -*~-
Cubero#ue!asl?a5e~
—_^MH$I#
— vicchi caniayoe
¿tt^Uda- ,-
^^^cuchufca,
*
Cuefrara grande_ r .,j . r -
.-.r-yS*
Cnc^arada, comida epucua
iCueilo .miembro í>« animal ^.^.r~
conga t
CuentaL
«BMÍcttelojo.
y u P aCc?
-^-^— —>-»
W5*»
«^1»^
Cuerda para aiar^-^---^g}l ^9^j
a*
g^
Cuento cornos bínero^/,
iCuento para foftener paredU^— ^W
.-.:>.;
llc
?.*
p^^Mo^^r^mP^^
Cuento poner
Cuento^coino fábula ----=
-juicaiia* —
Cuerdo^^,ptudente-_-^^-r^^yHy ac ^n ?*
Cuerno t>e antmak^--r^-p-^-r^
cara
Cuero t>e peUefa De animal
^^^^,
* -
—
—
c
.Cuero— r :.:: gmri ^*
Cuerpo generalmente hucu,o Kucunchic
Cuerpo muerto.
Cuefta arriba n ^-
~a a
Y >? f° V
.vichay, —— —
Cuefta abajco-^-T-r—*-- :ffiS>
Cueua<rpelun¿a _. ...^machay»
Cugujada .. .. ..... :
Ctte^co^efruta-r,^— — *l
Án¿
Cuyo^ofobequfcn
Cuidado J! ~pitvU
.Cttvd¿dorten€r=^«^"p"viiúVguuo..'yuyarU
Cuydadoíb
,CUYtaw^«™^--^_-r—
~~r > —— pitvico yuyac.
-r-r- !^ 111
^
1
Culebta^^.
«
v, / ~^
: '
^ , .
-
:
^achacuay
eií^i»© cxcjue»
'Culfl i'<n.i-;; ,>n .. i
... i
£*áteM*&mcMi;
íúfpaJK^ctyar la culpa -™ .ráyeos
Cnmb ze de monte - -~homa¿
Cambze^ecaía™--
l£umpie,lo ntefmo
—-^.^guacip
que
^
conuíene
pingo;
Curíofo^ ..,_^, . , L
- amaóta¿
Curtir cueros «, - cacuní vgui*
fapato ,
_,-, -
,rv •
—^oxota ^
fapatero— -oxota camayo 6J$
••-'•••y "'>
^aquí£ainí-. 7 tastl
t.úfewt&mti&k ^ **
———
¿i
-*
Cedago para
£edtQ&rbol
j
cerner
^^ a< ^^ — ~ ; cazquifopa,
^fuyínna
yürúmá.
Cegar a otro-—— — . ñaü^achani vgttu
naá^acunuguu
Cegar /er ciegos-—.- i.
___ quexibra*
. cazpallí.
Celada -.engaño t>e 0iicrra_~-chapaccona.
Celada ; afTecl?anga0 poner _~chapanl2ui v o
asíj - ;— -.;. (chapacuni<gui.
Cefoda ;armadura pe cabega . paífaría, o
* —
— —- —
-•'-- -:-;=,.-„ ._._. (chueo
Cdar eueüb*ír---~-
;
pacanlgui.
Celar^auer celos
Celebzo^ineoUo $ela cabega— — £* mkh*
h¿; i i>
'
í^-,^ :,- ._
'•-.;•..•;; .-;-> , .(có»,
Celeífr'álcofa — —hananepachacaí*
Celemín-*-^,
Ceioío^o celofa „ .w_tumbacoc*
.
— s topu,otópo*
*r m§
CcnÍ5a-_--
Ceniciento -
geníoijuei - -; —-—
-taripay^
— — —-%*%$&$&
- »-
s
„ -
i»
...
—
.
—
CepíllO—---
Cepütedurae-
^-_-..~— ^\hdtim
Cera qué latean las auefos >
ilaclldca
-^ n^%
:—
Cera freía ó*ef a— róelo,,
íifpalía,o cifpalla #
.
Cérea ,pzep©iicíon.
Cercano enfangre ^guauquin,© ayll^
Cercano ala muerte efibar _guammayani<gut
Cercsr 0^ muro- jquinchatrUgun o moycp — (cía pircan i«gufc
; ,- -
_ ,. __ . :
t acama»
•
- ;.
¿crnídnra.-*— ¿ fuyfufca*
-canayuyé
£erraía,te rua -
£errar_ .vixcanLgui»
lCercart>efepto
gérrarfclafrerída
— "__
^quinchanLguu
chotacunLgut
„vrco ,o caca*
jCerro éntrelas cfpaldas ~—
y
guafiatu!luc,
pfeMt » mi « g u }*
^Certificar ,
ayfiu
Ceniátilto^tfo fceeíeruo
¿eradlo Detrás .._«_——m&choc,
t>el cuello
iCeruí§«d 0;t>e
lCefped ¿erron -'coñ-ray-jes-
De frajer algo— — — —
grueffe cerní? —mocho $apa,
^^^mmg^u
s
curp*
feffcir
£efta- *^¿¿- « — yfong**
f^^WW? g
p^<:a*
Cinco míten mime ro pj pixea guaranga* —
¿ínco ve5es ? adüerbío— _ — ^
pixea cutí,
Cinco niíl vejes-——. -pixea guaranga cutí
Cinco tanto—- -_-^~ ¡^ ~* pixea cay chica. —
<Cínco ínas , aduerbío.
C/ncoínefe:s
Cinco meiíno/ófa
—— - ^ (chao*.
T
pixea quilla.
"
¿tnco palmos— -
Cinco medidas—-
— — --,
"'
—pixea capa
{llayoc*
Cínqucnta ; numero-
Cíncf?a í>clí!la ; o
—..
alnarda
.
.. -:, pixea topo^
pixea chunca.
^ chumbi, t
Cincho como ceñidura mífmo —Jo
Cinchar filia-*. chumbiHichini.<>U!*
Cinchada cofa fcefta manera- -chumbí )K* — j
—
j
(chifea; |
Cinta 3o cinto— chumln ;
Cintura—- 1 _* chacanchic:
Círculo ^liriea redonda ™ nyp$[
Circulóle $ent$.
(Ciruelo ¿árbol— - 1II2X
— -
-
^moyc>ntiri*;-
vffum,
Cirqelajfruta fceftearbol- --r-^JomiíhíO v
Cirugíano ; medicb_.^-. . hambi cam^ypc 3
Cifro há^ñ^r-^ '—. nii.« cozñu
&iintié&A®4tb $f
. _ch atañí guk
Jla&a,o marca.
jCwdbdmot>ceil$iinz ciudad lla&ayoc#
fumofarar--^—- -^chauaní.gm,
ferrado*
consuno—
fumofa ; coía
quitar cueros— ¿-s r_
t>c cueros — —— .
.
L yaccyoe
cacuni gui
— - cacoc*
cftffótt;.- — ~:^: :
—guayaca
lC*anteJIv
fí^rfttfTcan- ^cazpáni.guí,
Ctyptwfquma-. -cafcpay,
£f>apá bemetai- -chipana..
Cfra^ado t>* c^apaé^ „_<hiparia chifca^
CNpar^cubztr t>e chapas
-
'
— ~chípanachin¿
(gúT.o diumbílfíchíiH ,gui*
£^apodar;ition4srarboíe0-_^chapran! gut f
Er - '-
(]h -
á# ef ua~—
JO?! COt í
£f?íüaTjCfrechinar ¿2£2
£l?tlUdd __
•
_—_
. _~ chi raccro yuyo,
güacani,guU
guacaynnu
<U?impcdrt$ici^„—, ,-.,- quixc^
£fcí«a ; para eostar : __„_lo ntiímo»
gfoitfté^O C^fmcra_-^-_- _fimi apafca*
tl?iímerO ; qu^la fct^e—^íimi apaco guaílai i
£$0^:^^^^^^:^^ ^.paecka. .¡
C^xmtjC^rhfCOfyiíqnid^ -^ _paccha<
jCbttparXá^ndofrumCJ ^^ctónganñgu'fc
Cfroga^—^ -*- ^^^chutlla,
¿llueca ,t>Oíide/uegan los fyueífo* _mo$ft»
jCfrucca^ondefuesa clauca „ „ chac^ , .,
D.antcÁ.
^anarfe carne
Wznofo
—
B^añarfe alguna cofa
bañado—*-
¿¿
,
.'_. •
guaelli n I *$g¡9
;
guaciiií"cai
»uaclíi&
i^arpnñada^^ ./
É>ar puñada enla cabera— — tacam^m
^ni-guU
Bfcr puñada enlas efpaldas - —1.—
";
:
- cacKaá
(ni.g^l
;•;
, ,
.
_~ coñani«gui
.
• _— —
xamíini guíf y
¿L*.
-
;.:
muífoc,
-—c'afcayqui mama
,
^c^Ó cio¡meft?6—1—;
j^^lcle^rpi^
i
yanga. —
©,ante.£*:
fongo manta
Pecoso fabcr-
^ecotar^enla meinom —~ f
yacha,
(munlguu
Receto í>e5ir
Wc frentro^aduerbío —— .
L«--Ycurnanta,
&edo pulgar —
E>edo generalmente
r
—
——
rucana.
»* u P a rucana.
catee rucana.
———
©et>oude*t>e que lugar— i-*I rnaymanta^
— —
^e fronde quiera
Bcicndcr
_maynin manta»
pdllcapLaui.
^efendedoz allí
E^efendcr^amparando—
,
— nquirini^ui.o
(amachacunúguú
pulleac.
—— —-7—
llatfap gtiaylla*
^>ct?efa concejil—
Wclp t>ella pzepoílcíon - /
meUntCtfZepoñcion ~ — ^faupaxjtiawqui*
— fucparan*
P?-
Bclcáh^ppncr enfatuar
——
(dmi.guU
belcgado _—-_-— - «oda*&#$•
Deleytar a otro
_— _ —-— —
-
cufichinugui,
——————
cuíjcuy.
Wc\c\tc
-cuficunugui
PeíeYtarfeeu fí mifmo-^--
mama*
Be te08 ?
^clcjrtarfc— —
aciuerbIo- 'caro
lluxcani.gijt
— ——
-
, ^¿líCadO:rT-rr.-— — : _JL_liuliíu
^yumpay.
Dcí todOvadacrbío-
, demandar =rr=^ .máñani gui t o manacu
(núguu
©cmandad¿— — - _n>añaco^
—— —
demandar aLcauala>o6érec!?os
^emandadota cofa^ mañac^apa
mcán_Lgiii.
•
'»emaWÍflrp02¿Í0¿
®ciiiaudaxioijLÍTi^_.
J}em^do,+-_^-~--T--^—
..l^medwr'c^ —
xhaupichani.guu
-
:. ..
-
— -^uí^P#;
P^*
©emcdíado, _^r^_.^.^_~<:Hau,pi ehaka,
,
Pe mientras que>conjunctíon
^DemoitíoihueuOjO malo^-
^Bmm^M^ .,,,.,. ..- —
.
vvrCTffi*
^P ay^ a*
ricüchiniguit
©emudarelcoloz
|£e uonde ; p:e<juntando >
.
-.».? '
,'
maynantaf
íDetiQÍlar - -pincáchim.gui,ocam*úii*gui
®ttiueftó ,-.„».. , . ~— pincay.
dentado >cOfa con tientes _-
-quero yoc
dentera t>e t>\ente&——
Dgnterafcgn<»r
— ^quippi
quippiyani*gui ; o quipá
(piíTunguí,
lentecer ¿nacerlo* fczentce quero cecanc
dentro en lugar ; aducrbiO úcupi,o ruripi
dentro &eíl>p*epoftcíon~_._-. ucuynin*
—
$&emincnr con tiempo l-~.villacuni.guu
—
Denunciada cofa
®e nueuo
i&epOílítar algo—
_ _—
—
muíToc manta,—_ _
YÜlacuica
gúacaychachini.gui*
^epzender í>e nueuo yachacuni.guw
Wepztndzv &e cozo —fongo manta yachanj.gui
&evec\)& cafa rj,»,^
E>e raw
,-
£>efacompañar ^.^jnacmta^quiní.gm*
^efacOmpaftadO t>d0S ÍUYOS yananccmaá —
©dkcó* dar ,olutd#r—
g>efactterdo>!uídO-
—
.-*-
(manta ^aquilea*
cóncanLguu
concaica*
^efafuJíar&éS
^dagradecer
^agradecido
BcMfdtfaY
^efalmado • ~
. —
~
__
.-
-
--:
... guaycaniguu
&> n g° nac '° atunfons
¿
E>efa!abado
E>elaíabar- — piricachinuguú
guacJlichmi.gut,
Bcülímr
%>efahifodd_, guacllichiícá
————----
.
©efcar^arfe^- -churaricunivgut;
©<anteJ5. 45
BcfcoICKido
»cfcotwar_ —
—_„_guaclnfca.
dhm
-
cutmi,gui.
^cfconcertar f^ g ua
Defconderto — .
1
^eicontar . :*¿
manariccifca
Reconocido
^cfconfiar .....
._mananccmi; gui
^efconocer a Otro
mfcoitee— ~ —mana allinmac
&efc<nci?ar ¿a fcefcoztesar _„_tipcam.guu
^efcoite^ar arbolea
^efcoztc5adura
— ^- —
¡-i— lo mi mo*
n P.cafc ?
^efeoza^narfe
^efcoza^nadO
^eícofer
— guauunayam gui
ñaca guanuíca.
paicannguu
t
Befembzauecerlo fiero—Jlampoyachini.gui^
^efempacfyar
l^dempafagar
^eiaiiparefar ___ ~
^efempcñar-^^r ,- m ,,Tmañafcanfla cutíchi ,
(núgui #
&efemptre$M — ~- '...
aysaricunlguu,
^eipO!«OZar——._-__
©cfencafar lO0f?uefiO0~-tullunta pafantgfi
— cháprini.gui,
i\gui«
^— ™
.
,
®eñnñtmdQ tumbafca,
l&efengaitar ^w— checantavillanúguú
^efenfradarfc
^efenfradado
— «
,„
cüíícunLguú
,..,. .cuficufca,
DefcttfcSarlO cnftfiadO— — yachafcanra cbn*
(cachíni.gui,
&efenterrzr , .*
,, -., a*píni,güi. — ¡
0eí^PcddacOfa _^^pifsiyafca.
Deifauoztccr
&cffmotcccdéz
E>eífmoteado
^efrigurgr to Jfsurado. — ^guacllichini.gul
44
^efgSncrnar algún mtéb:o tüllünta raquis
(lAgut
Dcfl^er- guacllíchini,gui f opafcanLgui.
guaclliíct #
^>efl?ccl?o-
^eff?mcar to fincado cui cunuguu
Bcü}thr aguja bd \}ÜO chutquircan;<gui
£>efi?üarloteudO— - pafcani«giu
^effetUdura:
— — ^pfcaíca
caranta^urcunuguu
®ef\}Olkj ar .
—
.
í^eílíndada COfa ,
.^cequefca.ofayuaíca*
Def lindado* favuac,o cequec
—— •—
á^eílí^arfc^cacr poz lo Itfo
Dd^adero
lluhfcani«guu
—^Huhícay
——
®cñí$zda cofa
Def loar _-
©eflomado—
_.
lluhscafca*
_camini.gui.
guata guaeltifea
&cftu$ir I pian i. gnu
——
ii
. — cótaní.guú
!o mitnio
.-
.
— - —
purun yapofca
curucmga*
— carcunLgui.
®efnmirado t>ek tierra — carcuica #
^tínamr ocio tucbo .ximiata -aitiHnñ'gui;
2£ef«udaraotro- _llatanu¡ :uo ffuítí
(ni<giu.
©dnudarfe a ffmifmo- llatacimuguúojlus
(fticunuguu
EDcfimdOjlo que no fc fhcle vertir-™-- llátana
(cufca.
IDefitudo ¡
-i ' '
—-— -pachanac.
Si^efobedecer —^, „ijianahunini,guu
S^eíbbedíetite— m
ana huñic*
l^efl?© Jtrrar- pincacKíiii. guu
2£cf fronrrado —— plncachifca.
tulluntacur
3&eftyoíT%r ) qníí$rloslí}iieftoe
{cunú guú
^efpaf ar el tH&o limpiarlo pichanúgui.
t8zfp¿VÍÍYttl%ÚO*m*-m. áiichorlchinúgui.o ama
(chacunúguu
Wgfp&niáOl btl Vivado _
_
— amachacuc.
^cfpáiular •'..>,; - pichanúgui,
3&ef¡>míl&dum -- *— - .—'. . pichada»
g>.ante*£* 4f
(chanugui*
Perpetuarlo peYuado en otro—-tampeyac:
(chim.guu
J^efpeYUarfea
^eípé^nada cofa
<I
Defpeñadoaílt — — —yxquichifca.
vrmani.giu.o yx¿
^eípeñarfe a íí mííino
desperdiciar
^efp rdídado
—
-___-—-
(quiñi «gui*
.guaclHni.gui
.
guaclliíca.
—
richafca
^-_ocanúgm«
Jláquíchiwi.-gui
^efapajtble cofa - _liáquich¡pac.
^efplumar _- tirani.guú
— .;._
—
'
^efpiumado»- .
tiráíca*
f V
J
iMMÜb
Defpobter— — purumachinvguñopurun»
(yachinúguú
DefpObladO -r
^efpobiada cofa
— _-_purura.
purumachifca*
Deípofar ——
Í2>e*pofar ai f?ífo
. ¿— . •
guarmcyachini.guu
Ua&achinñguu
Defpofar f a frifa
_. cocavachini.gui
g>eípuea ; p2epo}2ctoiu chaymanta
——
©efpues ; aduerbío chaymanta ña, .
—
—
i
cárcuní gui.
carcufea
Defteta'r— — anucanLgui.
g>eílro£ar gente guerra collochini.gui
t>e
Peftruys patrimonio _-guacllichini<g\n. —
Bféf fylink > .-- pafcani.gui*
_
-: ,
aduanar
Pefusriado—
—
Defaaynadaarma*
,
, .
Jiuííehiica*
vtic tueunúgui.
vtictucuíca*
^eíuergongado- «— mana pin cacoc*
mtmmmm mana pincacünúguw
&,ante*&*?3¿ 4*
cochini.guúo cochí cunuguí;
Defuelaríe
&tfnelQ.d* cofa —^ *- cochinifca
ÍDcíWarfe—
&cfaízr* Otro- — — ^anchonuguu
anchochiru,gui
hucchuniugui.o paqui*
gtefuirgar
(ni,guú
detener -^.^-.^^-^--^Karcanúgui
determinar _
letras .aduerbío^ —
^—guaí&o qmpa.
to imlmo*
t)etr»e->p2cppactott— ,
I2>etraues yaduerbíó
fé>cuda í>e Dinero — — —^^. ,
pmaftfo
Deuda <omo quiera —
-,.
lo mí»JM?
pmafnt —
^u4o;í>e dinero ,o fce otra cofa
(o manuy,o mano
^tcípIínarpO enfeñar — yachachmi,gui.
i^efcípIínadOpOenfeftado yachachifct
^euanar
Deuanaderas
S>ejcar.aotracofa-*cacharinuguuo^aquíní.ui
^>ej:ar poz cefTar ^ >_ —— samani.guw
Ete^eno enozden —^— chunga*
^e5ena,vnot>et>ie3f .—- -chungamantaíuc*
fae^ír- „_« .„. riiní.gui.o viliani.gui.
^e5ir verdad ,
chcccañim.pu\ r
Wv>\r amenudo ~ - villapayanug iifu
^ejidot^quemuefro^e - fímic.apa.
g\ante*3L
—
©íd?ofo
&ícl?o
fíenles generalmente
& .—
_. ,
,- . ——— ~—
.
;
.,
«£*- euychu
-ñifcalia
quero.
fíente colmillo- . cuchu quero*
Dientes í>elantero¿- -pungo quero*
WknmjnueUQ^^ «. maian quero
"
1S>. ante* 5*
Bkctajoznada — P ™*
——chunga
©íiej numero-
E>¿CY Y fttf ? numero chunga$o£fcaguati
&íc$ &n$$ . .. ,
chunga guata
&íe5mefc0 — chunga quilla.
£)íe5 Oías
ÍDÍe^ varones *~~*
— -
.
—
:
chunga punchao
,
chunga cari
mífoimr ,
tumbant.guu
22ífenrvn0í>eOtrO fue hamo rimanLguu
diferentemente ,
~ — _fuc hamo.
&íferfr ? o dilatar
&íñcil-cote trífkultofa
&íífoime,cofa fea
—W
onachinúgui.
_^manaalíiriccha*
pac.
^¿gertr la vianda-
dilatar ^engrandecer
^ílatar ? alargar tiempo
—
machithmanlgun
viñachinLgui.
onayadiini,gui.
diligente
-
^ -colli runa*
f&ílllilíO - —— - -*- l!ocl!ay,o Uocllafca*
g>íos víuo y verdadero- .dios caucac che es
(ca cae.
&ífcozde — -4- >_
_
. $uc íbngoyoc.
^ifpoiter.poner en parres raquirini,gut.
^ffponer^eliberar yúyarinúgui*
&tfputar— _ taripayani.gnu
diputado; taripayac.
&>íf puerto . . capehí.
&tffímular ~epallacani,gui
WíW\miü&doz — -opalíacac
&>t!Timulandd - opal la cafpa.
%>íílipar bienes guacliichinúgui.
SHííipadoz—- — guacllichic,
&ífToiuto
^íítmsutr ; apar$ar vnos i>e otros
„
—
*-
vtic.
raqui*
(nigui,
^íftílíar — fútunLguu
&íftíUñdÍl futuíca.
&tuerr3"C0&-— —
^íumar lo venidero—--.-,
. _
—
c,uc mnolüc hamo.
.muciani ,güi¿
.Mte*i0*
t^íuínadot— — —
--•
«^mucíaa
Jiamurpayanugtii*
Quinar pottnftíntó-
&íuínadotatfi.
doblada cofa -
.— — __hamurpayac*
-patarafca.
yoc*
Doblada .cofa cautelofa-—yfcay fon^o
_-^pataran>.gut
^Oblsrj
—
©Oblcffar—-
:
Uauínugui.o llauícunhgiiu
doblegable—
Dogal p andel
Bolertc t>e otro-
— ___llauimac
„_-_guaica,
llaquipum.guu
j&Qlicntc- ,
.
,
_.huncmc*
huncuíca
Doliente &eia cabe?a~hotóa manta
— ——.—-
bolencia— —>— —
folíente t>c cámaras .^—- quechac
Domado: —
cauallos
t>e
S;
cauallop coilcochic*
collcochmi.gm,o yacha
i*
1 " 1 ™**
— — ^__—
E»omínS0 í>ía^~- domingo punehao*
domingo— ío imfmo.
^omooz Dadíua -— t^'.
c c
?: %
^onar 3i>ar gracíofo—-yanga cunt«gut.q ca*
—i—-r-r—ñ
(amanta cuni,gui«
"" cococ
©onadoz—
B>OttOfo¿rul?aiÍL- yaao,o llama llama, ova
Btowpt W%
— mayme?
®onde^aduerbío_
E>onde ctt lugar yaduerbío — -maypu
ta»
^OJX5ella Virgo—_.— pürun guarmeo
(qui.
— .may mmpi.
hozada cofa
©OzadOt—
©Ozar COA 0*0-
———
g>otide quíera.aduerbío
- r—
*-—
.—corinchaíca
«rmchapue*
corinchapun t.gui.o corin*
(chani f gui t o coriyachini.gui.
&.fthte.@« *4f
©00 mefee 1
yfcay quilla
,
*
^ yachachíe*
.—.yachachifea
©OCtríltar _ .. yachachini.gui.
©05c numero - ^chunga yfcay guan»
©05c mil numero — chunga^feay guaraná
(gaguan.
©0>e cada vno— chunga yfcay incanca,o chua
(ga yfcanca.
©Oje mil cada vno—u-chunga yfcay guaran
(gaguanca #
"
^O5eye5C0 ;aditerbío chunga yfcay
, ,--.
(guancuti*
|B0 JC mil vejee^ chunga yfe3y guaranga gu an
^cuci
p .Snte.<9. % &
ÍDo^e tanto.
f
(ranga.
^agofcrpiente -amaro,
__c,upay
9raf$o Decafa-
DgJcI?o ;
cofa acoftumbrada yachafca, —
^udar mucianuguúo manachecca ya*
(chani gui.
_rnizque ;o ñuñu*
Jomifmo*
Wul$ot,o oufgura—
^ulce frabladoz —— mixqui iimiycc.
_ _
E.ante.A.& C,
maya,*
ES ;
para befpertar avno
(yauyau ;o xe.
£a ; para fcefpertar a muchos— lo míf*
ga pues — —— —(mo«
vtea.
.£.ante;£«
Écfrar fccba;co—~--^-~-.vrapi.cirmugui.
Echarte boca arriba— ___hancarcam,gui. a
ptraaiii,gui«o p Ulata,
(ni.gui 4 o picUani.guu
£ c!?arfe t>e lado— chirocunuguu
fechar p0lfuer£a—callpacama ; carcuni.gui
£«ante.g,
1 cl^ñjt &e cafa— - *guaamanta,cammLgui
£cl?adO í>dfe naturaleza—Jla&a manta carcuf
(ca,
fcdííktO-
—
E diffcado* afl"t
—~— . .— —
—
~- pir$acamayoc*
pircafau ~
E dito tf ftte'5 ; ptíttcípe~appop camochica fea
&aitte«&«
^artículo es télmaifetilfitd notne ¿JL--'f^yi
E ^artículo eet>el neutro nofoc_ pay
felada ¿Q< fclo— chollungoy.o ca$a, o raco.
^farfr „,
E Jada agua——. - —
fc!aríe!o# panes
——
rarani ari^n rá^oní.guí «
•
ttooHungoy
caíTan^guuQ ca^ani gui v
—
ÉUecto para fttgftidgd---.—~-
£le$irparaefto —
alejante >o galana cofa.
. adlaní.guu—
adláTca»
'$umáy ;6 cap'chi. .
,
embarazado
— —— .^himuchifca
Embarrar^—-— — — r~
U»tachim.guj,.
Embarrar alguna cofar—
«?« n i-^
Embarrarte — —
Embarradura——-~— —
,
llunchieuni.gui,
-Jiunchifca.
Embarcar^— guamboman,yaucuni.gui.ogua
(boyam.gui,
Embarcar.
Émbarnteadura—
Embaucar-—^——
-—^ .™
~ HuncHini gui.
r
Jlullamguu
lící
¡*
£mbeuef fe ....
quintinugui
¿mbeueeerfe , ;
-./ -. <
Émbídía — .chiquicay
chiquteoí?
Émbídíofo
fcmbidía tener — chiqmcuiu guu© calcha
(m.gun
gmWaqueeer otra cOfa^— —-yu"cyachU
£*antem
Émbtgque cer aflií . .yuracyacuní.guí.
¿mbÍSt|iiccerfcaÍ0imacofa^-yuraeyani 4 gui
Émboluer maytonúgui.o pintonúguú
ÉmboltozíOjCOtno be letras —quilica may
(tofca.
Émboluer vna cofa con otraycomo trigo co
(otra femílla—
Émbofcarfe
— > chacroni.gui #
E mluauecerfe-
Émbzauecer otra «cofa
•
—
pmacuni.guu
pmachmi.gui*
;
. — (gacunúgui.
(O guaynat.,iicupuni.gui.
¿nmudecerfe opallayani. gui; o opatuem
(ni, gui.
Empadronado - _ yupafca.
Empadronar _ yupani ; gui.
Empalagar— •
*«-_-§acani,gui>
2» **
Empachar
Empachado
fe ante.
>¡ — tacorichínúguí.
_tacorichifca
paaachmi.gui*
í mparefar cofa t>eff 0ual
o padanLgui, o paftachayanú gut t o cuxca*
(diinLgui.ocuzcachayannguu
Emparejadura- padachafca^cuzcachafca*
£ mpeear- callanni.giu,o cailanpu*
(ni«guw
fempedernído-
E mpedernecerfe-
— ruml y afc.a
rumiyani«giu,o rum**
(tucunugui
Empedrar—— rumida, tarpunúgui
Empedrada cofa^- rumi tarpuica
Empegar—-mapachinugui.ocaxcachini.gun
E mpesado cazcachifca*
cancha,o caracha.
fempCYne r
ellos caracha capa.
fempcYnofo, lleno t>e
E mpeilefar ^_ear anchan ugui
caranchaíca
empellendo
empellarlo empujar tancanugui
Empeñar — • — mano ; guacaychani«gui #
fempefíO. — ,
-
— manoyninc
Empeñada cofa mano*
fempeozar £>e mal en peo*- — anchaycunñgui
Empeozar en bolencia — ._ lo mtfmo*
Emperador nueuamentc _muflbccapac, o
(muflo cappo.
Emperador capacoappo
Emperatriz .nwger í>efte- -—coya*
E mperegar quellacuni.guu o quella*
J — —— - iayachifca
_fayanúgui.ofaya*
__. „favafca
—
tmpínadoaflí-
mp!áílar~.
Emplastro—-
;.
Jiambini«<jui,
„hambij.
Emplear
ffittgluiffar „~—patpaeunigui, o patpaya
(núgüi*
E mplttinar a otra cofa -^- patpayachini gm\
Emplumado : ; ——— patpacuíca*
E tnpzoncccr a otro «^guacchachin¡,giti 4
ÉmpíOUCCCr clmífinO <guacchacuni«gui #
EtnpOU50ñadO —fal—— l
(o guaccha_,tucun¡ j*uí
¡U*-. hambiíca»
fetnpoluozar con
E mpoluozado afíí ;~^.^ -•— cachenchaíbi
Émpollarfc el f^ueuO-—~~ pichiuyanúguí. o
— cachenchanúguí
(píícoyaru.guú
E mpOÍladO ell?UeUO pichiuyafca>o pilcos
(yafca.
gmpzeítar...
E
———
—
«.
Émpicñaríe —
£ mpzeñara
Émpseílar
—
tyembia
chichuyacuni<gui+
,¿-.-— »¿...»-
ckichuyachini.gui
lo que fe buelue. «, maáani.gui*
.
E mpzeílar lo q no fe budue
Émpteilada <-«fa m^o*,
Empujar con la rodilla—^^^-.com^ani.gui,
Émpujcar a Ie^OS- tancani«gui 4 o comc arú.gui« i
&antelfl.
£ nagOiaf "
¿ fucmari/ahi.gui
,
•
Btant¿«£# &
£n algún tiempo
E algim Ittflíár-
Ti
— — maypachapi*
maymmpu
-
—^__
fen alguna manera
Spafyoc
É nainozado
guaynayoc.
Enamorada- !
tliano ,
. .omoto>o tingru
_-_cingachanLgui
Éncsbeftrar
Encadenar —— quiltaguaneuataiu.jgui
Encalar C0 cal~yzconchánigui.ollunchinuui
Encaladura yzconchafca,o yMqgujto
(ilunchilcá
.
hareani.gui
h arcafca*
Encarecer .ánchayani^gui*
Encarecerte
E nca^arfe a ñ mífmo—~~- yaúcuni.gun
_yaácuchínl*gui
E nceuagar —
£nca;car a otro
—
torocunúgui
*
« raurachihi.gun
fíncender*
E neenderfe —. ,
; -
..
rauracunúgui
encender en yza
¿ncenfarlo para encenfar— mecca
£ncenfar ; t>ar olo* en faertá ció- nmtcjuí ehi*
—piñacutiLgui*
(nlgu^oquondachini, gui
Encerar con cera- —
inapayachani.guúo má
Qpachihuguu
Encerrar pmfi vino-
E aceptar lo entero—
— ,.«_colÍcachíinúgui
callarmi.guh
s m
£«ame*m»
&tcepterrov4,i?zmmdola ~arini,guU
,x ,
(aricuni.gui*
Encima ¿zepoñcíon ,
caguapi.
jErxcíma ; aduerbíO_ _j mífmo
Encía fcelaboca -^_ _J!uccha #
Éfnhgui*
KnCQQcyíc aÍ0O
ncogido
— —„_
Encolar
í>e ncrtnos
.
r
quinclini«guM> qtjixquicíi
quindiTca,
cazcachini,gui.o pupachi*
». . '
(núguu
Encoladura
Encomendar í>e palab:a ^-- conacuni<gui
E ncomendar como quiera-,. conanúgui
Encomendada cofa- conáka,
E ncomr alguna Haga
Enconado eneíla manera
E ncontrar con otro paleando
- —
nanayachinlgm,
nanayafca.
tinconacuí
é:
(ni.gui #
encontrar a cafo con otro_tanni,gui\o ta
*
(rinacunúgun
E ncontrar #z al encuentro — taripayani,gui
encojar
Enco*dío_
_ carayarii,gui
chopo-
Éucozuarfe-— comoyani.guLo comoya
(cuni*gui #
Encozuar otra cofa comoyachin í.gui. o
(comochinLfgui.
£nco:po:ar,í?a5er cuerpo
ZncrcfpM ?¡}^cr crefpo —
-ca*payani.<>uí.
Éncreípar cabellos co fue£o_:cazpayachini.ut
ÉíicreitadO;Con gran creíía —
gon crayoc,
E ñ Clíblir
£ncubzírfe
¿^ ^ pacanúgui.
. pacacuni.gui*
E Cubierta co%_-^. — ,. pacaCca^
É. ante* IB/ 55
Énatlnírfe algo
Encubado: fceftas cofas.
— -
,,.
lotmTmo;
pacacuc
E ncueníro t>e batalla. -tincoy
Éncumbzar ; poaer en cumbic —-.vichayacKiis
(ni.gui«o vichacuni.gui.
E ncumb:ar Kegar ala cumb:c—^vichaman j
;
(cayani.gui
Enderezar ,leuantando alguna cofa-^íaya
.;; (chanco fayathini.guiv
Enderezar lo tuerto— checcachani,gui,o cikjj
(cachini.gúf
feu rededOZ moyontiri
Endemoniado- —
.
-
:
caeca*
;
___—
£ndul£ar— ^mizquiyachinúgui.ornizqui
(yáchanivgü?,
Endurecerte- . rumiyarii. giu.o haiicos
(yani.guiv
Euca^rua « «. _~- matarl
Enemigo publico -_.-_¡¿ -checntc.
E nemíftad publica con alguno- — checnina?
(cuni.gui;
Énemíítar^ajer a otros enemigos chada
(nL»gui<o ñocñanúgui.
E nemíítadofc aífí ü- cha&ac.o o ñocñac>
fenf-efTar^como encalando-, yuracyachani —
, (gui.ó yuracyachini guí.
Enfermar lmnriiní,gní o quixiani,gui
Enfermo —
Enfermedad-—
.
—
'••"•''
!huncuc ; oquixiac«
;
huncuy, oquixiay.
t
"i *
É*me*lB.
£ngaf*ador— *~~ -— Jíuclíac
Encaño —
virayanuguuo pocont.gtu
-llullay
Éngozdarfe
E ngosdar a otra cofa. —
virayachinLgiu
£ngo*rar>o tardarle-— ^onayanugiu
fengrandecerfe— víñanuguuo atüyani<giu #
E ngrmdeccr a otra cofa ^viñachini+gui.o
(atunyachinhgui
Engrudo .
Éngrudofacofa--
Engrudar——
. _
cazcachinLgui.opupa*
-tocoro,o pupa.
tocom^i
(chini,gúu
I
E ngendrar « —^ yumacunt.gui,
-
.
Engendrados __ y umacuc.
E ngendrado centro — .yumayacufca*
engendrado ocla tierra pachamama, vw .
(ñatea
E Itgendrado í>d CÍtlO —
hanan c pachamama
(viñafca.o hanápachamantá pacarimunct
fcngcníofo „- *¿± ama©ta«
Én^artíar,cnf?adar-^millani,gui.oaminguw
(ni gui
: :
guarcucuka.
Enlajar con lasos
Enlajado
Éníoquecerfe— —
—^.—
- — tocllani.gui
rocliafc*
vtictucunugui
enlodar ,„, _*- Jlutanlgui»
£,atitetTB* 14
enloquecer a otro — _- vuc^tucuchmugui.
yurac
£ Hluyir ¡O Ofríctiro Huachiai,gui.o
(chani«guñ
Enlutado conversa
fennegreceríe yánayani*gui,oyanancha:í
(ni t gui>
felí níntjtm lugar maynimpipas mana*
fan Mn$\m tiempo -.maynimpachapi pas ma
Ennudecer la Yerua—^
ÉttO/aríc COU yin
—— chaquiíiLguu
pmani*gui.o piñacu
(na,
(ni.guit
— «^^^piñay,
£no/ado —
Énofoflindibím -
£no;ara-otro.
— — —
^ piñachini«gui#
piñac»
Énr¿"ofsr._^ _pucayachini«gui
Énfa y arle para ía guerra— — yacHacunugui*
ÉnUncfyw* t — • viñachiiiúgui.ó
•
atún ya*
(chinLgui
g ante. IB.
Enfangrentárfe- _yaguaryacuni.guu
£nfangrentado- yaguar yoc.
.piñacunúgui
Enfañarfe-
Énfartar COll cuenta? — cinnm«gui. o citin?
(cunuguí*
E nfenar.o poner end feno ocllanni.gui.
Énfenado odlariíca.
Entalladura-
Entallecer la? feruas —— „
.llacllafca*
caruam<gun o
(ci^ani.gui.
£nternecerfe,ablandarfe
Enterrar muerto
— (tíchini.gui*
^yacoyani.guí.
pampani.gui
enterramiento — pampafca
t nterrar otra cofa — —
-_.áyaaa,pámpani,gui.
ayap pampae
¿nterradoz t>e muerto?
¿ntiuíarfc— — —^chiriyaaLgui*
£ ntonce^aduerbío *- :&' mu cfcaypajchapi 4
m
¿«arftejt. 1f
ftnmmeCcr-¿—± «* ^ucuncayanLgut
Entontar fcevn OfO chulla ñauiyachinugui.
Entontar otra cofa vic$oyachinLgui.o víe
(Sochinúgui.
Entrañas - fongon» —
Entrañas Tacar J"ongonta 7 c^urcunLgui
E ntraitibos^nofotros-aa^yfcayninchico yf¿
(caynij co.
fcntrambOSjVOÍOtros yfcaynijqui fi yícay
(nijquichic.
Entrambos a t>OS ;aquel!os yfcayninc;,
Entrar —— — yaucunhgui #
E ntrada
fcntrarl?ondO —— —
vcuman ; yaucuni.gui.
yaucima*
Entregada cofa
Entre oía.aduerbto
—
Entregar algoa otro—
--
.
chazquichíni^ui
chazquichifca
__punchaopi 4
fentrefacar .- acllani<guLo ocrani.gut»
E ntreuentr entre t>os amachacunúgui*
Entretejer aguáni, guí #
Entretejcednra aguaica.
Énthftecerfe llaquícunúguú
Entrifteceraotro- ,_< llaquichini.guí
Éntumísr __ cayuini.gui.
énvno^aduerbio- pa&all%
Én vano» cacimanta,,
Énuaradofce neruíos — qumaifca¿
ÉnuaiTar vínolo cofa líquida v¡ís¡ni\gui
(o vifsímuni.gui*
E nuegecerTe el fpombze—
.
—
..
maciioyanúguú
j&nuegeeerfeiamuger—-. f»ayayani,§uí¿
^Mflh
É^antcTB-í £•
¡nUonado ^—ESi
— cháGronLgui*
£n?erir oe arbol
fenxeno—
engerido*-
&S& OtTMOft
£tt£ttsarfe-
-
_ «
_
Ch*quichini, ui.
macaomuguuo chaquis
?
(ma^achinuguu
ichacroiou
chacrotf
(m.gui*
mmmmmm . mmim
vira
£njrand(a-
.-.liuccha
fcn 5 ias t>elaboca-
femante.»»
£ra ¿onde trillan ios panes——
pampa.
t
a,o jácara
fayauacunuguu
P
íredero ;o credera^.—
f nd
?
——¿
^ll
,
atarmugui.oía^a*
Erguírtelo* Icttantar
aterichini.gui
Er^uíf a Otró-^atarichinlgulo
??
¿manóte padre ? madre —
(ofayachint.guu
^.ochamacia
(güau^uié -
odiamacinpa*
firmona í>e padre Ytnadfé—
, V (na,oochamacinpaiu
£rmanoi>e pártesela madre ^lócífimaciwi
£m*n* i>e fcarte t>da ma^-^lo «fWi
£ anfe4&«&
9 5«
—'-'-"-
Ermano tomo quíera- ¡
guauquín».
£rmana como quiera - »pana»opanu.
—.
Jermandadl^er
Érmano &elec!?e,
£rmaiia t>e let!?e
—
— ,.
~guauquichacuni<gut
- —
.ñoño macíti
lomifmo*
Érmano í>em padre - yayanev
caca, o
Érmana t>ew madre . —
'¿UL hypa,o mama*
fermano tu madre- - "',,
caca
Jcnnano
t>e
í>e tu abuelo
—— —— . ;
,
yayatic*
_mama.
Érmano t>c tn abuela
——
fermano fcetu bífabuelo— -yayanc
fcrmaria i>e tu bifafcuelo mama.
ferrada, o erro*- pantaíca,
Errado ,o perdido . —lo mífmo
Erradique anda afíi- pantay cachae
Errar ; andar perdido- ..pantaycachaní.guu
(opantani gui
ferrar t>c caminólo lugar. _~— lo mífmo
Éfuafal^ugar i>e terua— guaylla,ó quigusí
(Sapa*
femante*©*
fefcabullt rfé— _~~ quí fpíni . gui.
„chacana P o llucana
fefcala^o efcalera
fefcalera &e barroco
fe-fcalon be efcalera
t>c piedra-—
~___pata pata
— para para
fefealeu tarfe -
- — . —— cono cun « gu
— coñochini guí.o e©<
:
(ñichini.gui •
fcfcaramufar-
— ——
E fqucrque,o trebefo
— _____
(ni.gui,
"S***
pudláni.guu
~—
E fcarauajo pelotero-
Éfcardarlos pance — acatanga*
corani.gut.ohallmaá
(ni.gun
_corác,o hallmac
£fcardado:í>e panes—
—
efcaffiecer—
ÉfcarneccdOZ—
———
Éícardülo paraefcardar__-—
_—
-corana
.—acipayanuguu
actpayac
—
¿fcaruar__— afcpinúgui.o chapchani«gut
:
fcfesruadura— -——— —
—azpífca
£fcaruado* con que efeanran-___ alpina,
Efcarua túentes _ __-_caciqumv
ÉfcafojáuaneníoZ------^
Efcafo/ofa en pcfo ; o medida—-— pitsim*
Éfcaruar arbolea- _coraíit.gui,oá¿pi¿
(nLguw
Éfctafeceríe— —
—— _——•-.-'
_>yllar n i i< guí «
Bfdarecídacofa
Éfciareccrd Día- — .
x/Hr>rifrii
pacfcayilarinc,ó pa-
Efdano —— --
-—
'
pichana*
(chapacarinc*
pinas .;...'
Éfcon*
mam
g. antc^S*
Éfconderfe —
fefcondidamcme
¿üoididacoh
Jtfcondídas &c alguno - pacafpalla ; o gnaflá?
_publico -
—u tucayniru
" liana
llacllaiii.gur
—pocuv
-güalicaiiga.
Éfcalpidacoía
— — — ——
Éfculp^cauar en twro
~— — ———
-
—quiilcam.giu
1 qüiHcafca
£fcura cofa-
fcícuridad
¿fctireccr
— — -
- :-—
:tatayatii,gui,oracraya¿
*?
fotayáféa,ó rota*
*y™
(nuguu
——- ——1— —
Éfiécutar
fcíTtntO chccca picac
p: fílCTCO — - callpa ,q taqui a,
_^
guante. 0*
gfgrémidot r-nv-.^-
¿ímalte ; oiín$d
,
— .. .: Í . mayifo»
—~—^.-—tirpo
.
"— —
.
fefpqQ-_*
feípefiíelos
?
antoro$
fefperaral$unbíen _.
• >-«
—
(uyam.gui,
— _-quiípi
.
^
feíperejfarfc-,^—-.ay^aricurii.gui f o chucancu*
ÉfperCfQ
experimentado—-
,
—-— ,.-,.
-^
~.,,-~-yachachifca»
chucaricunin.
(nwgüi.
-.qucccpe
É4>igasr&nada ~_. -—-'• —— -,
chocllo»
fefpí£ar,eO0er efpígag,,.. padlacuni gui» »
(vxcacimi.güi»
fifoiiift-.- M ..„ caxi o cjufxca»
..-
?
fefpínat w;íjt ,.»,„ u^^w caxa ^apa,o quixca $apa«
'
jífpinar,^ ... ,
'
,
„„ ,
i ,4tfkcani,¿ái %
~~. —
—_~
¿tfpt'ttOfacofa _¿—*• : -quixca^apa*
¿fpíno ; arbol conocido taco*
—- -*,
.-
.,
1
gípíníUa t>cf apierna
Éíptrar^ecfcar ¿Ifyuclgo
¿fp'ira dcro ——~.
— c^manúguñ
$am an anch ic
chaqui*
tipifca*
—— m—
I ,
-
-
¿íquílmadacofa— tipifci»
¿fquína ísc caía - — ^ > ,„.cuchuv
¿¿quinada cofa ,— , i* cuchuc,apa*
—_ococa
.
¿fquínencía— w-^..^..- ,
\ x (napac*
——_-
;
~— -
fayanúguu
,
fayaynín*
¿ílancarfeelagua
¿llanque- í>e agua *
* — .*.
chaquinlguu
— cocha*
¿ilandaríe
¿ilano>roetal
¿ítafo lfo ;
^—
,
-~^—
-
¿i
—-*w—
—
— _«_onanchav
í. tith
cani f gui #
£,attt&&
gflarcefca- -cífpapicac;
£i*art>dwo
£flar encuna
feilaf lo que
¿
fuele
—
andar
3 -
— .¿*_vcuptjcae*
haguapicac»
fay an i « gui. o fa&
(yam.gut,
"
fcftaren píe „
fayani.gur.
feftar freiste í>el grande— apo&afayapani.gui
Éftar eneí campo — pampapUayannguu
en rededo:—
Éftfjr moyoaa/ayani.guu
Éftaíuae l^ajer— —_
ornada yachini, gui
ÉftatuartO^que las ka$c.--c ayñaaayachachic;
felle ?cita, fto_~ .__
i
•) —
mafíani.guu
cay;
éltender aigo al fot
Éítaider el bzag o- — _chutani;gui
-—
Éftendímíento-—-— __^~ - chutafca
fcftera— fallado cafca ; o quiíTana^o
(pírua;
£ftcr colar el campo. _guanoyachini.gui.
fcíleril que no pare -.-- •
acorneo comí*
Éfteuadobé piernas vecrochaqui^o quill
(vichaqiu,
Éftíercol— —;—-— £uanu o yzma»
fcfcílo t>et>C5Ír — .. ñinga ynin. "
-tiapocoe
fctiraño ,o eiírangcro-
feftraiu ciaQ^=^= — mañanéale*.
arañar _-~" * nianariccm.i gut
— co » an
queroeqm
?
quemequinugui
Éftríuar en contrarío tancani.guñ
fcfiropear
Europeo
£fto*nud*r —^
—— miccani.gui.
mitcana.
acchinúguKo acchi*
£ ante.£* r
-
:
algo—
— hochanc,
^ ifsiyanúguiy ^-—
pallcochini gui.
(o llulíachini.püi.
-_-_Iluliac,o pailcoc
'
.— *.= ñíngai la
familia
F arante &e lenguas
$áfffárVel anima-
—
—— ——— .—
—- _^_-_áylio.
íimíyachac
llacjuin^
Fatígar- • . llannim.gm
f£¡tídio¿mert>e&l$o -_. miilani.giiiv
'-,
T9ft(5^rff V llaquicimi gui. ,
'
í^é¿^acabarfel&?táa^
Fenecer ¿acabar oMa
— -^^^v^skiii^gúi.ó puchtt •
*
- - :- (cani 4 gui.
^eriajlugar t>e mercado _^éatti> o cacucón a^
F'-criar V^a COÍa COU OtrO«-^*and Vnúgui\o M:
• - — -•
/. (tucum gui7 f
ar ¿confiando t>e otro — -raañontgui
Ff fiar ^cifrando a otro
,
—- —
calentura rt >ay
f íebzc ; Ti
Jluljay*
ií
tfktíon fingimiento -.-~—
fiel í>e ía balanza——-
tmeoqume*
— ,
— —-— —
^ícíyCOfo t>Z qttté ¿oñmqé checca fongoru
^íeraeoía— ~ --::-• .
, ,— -**!'!*
.modr-^—guañum.guu
- —
filiar fallecer
fímdo affi - ———— — .
~ guañufea
— —— —
finamiento aquefts
.-
guañuy
^rúia cofa -
_*, ; _ancha allí»
«firme cofa. *>*+ _taquia>o cinche
^anteft*
^lacaycofa magra— w ayacara*
-Haca
«fíaca^cofa soliente
^laca^coíaquebzadera— _I]año,oñaño*
«f¡aca,cofa ñn fueras caüpanac. —
jflaco.para no poder pelear -lo mífmo
$laco,qu€ no fe puede tener—- —Haca*
ffeuta_--^_-^^-
flauteado*——-
pingollo
-pingollo camayocv
. —
^tocadura pequera 'LZ chupa euro*
tocadura grande ^acc^ofaefla;
y loz t>e arboledo terna- —
- cí S a y?? £ ua Y ta *
yloi enla COlO* ~ -—poto poto, o alüri chafca*
\ yA** cacha*
^0$bfa - ;.;,
5*0¿ce|^r
(cai!paman;ayucuni«guu
ífosf adoz freaqueftas -1
^.
- oíkshíc
mayuicachariuguw r,
—
^QOT^rc.dtt.CÍr^ - —
yaihadimi;gukoúa;c
(cac/uranúguu
^o:ma be materfo
yoiimlmcntc afil —
^ojmado en dos maneras-
. —
—
— _ chay íroafac,
yfray hamo ric*
(chaíca
^o*necer, !?a5er fuerte a (i mífmo cmchi
(yani,guúo cinchivacuni.guí.
^QZUlex* be varo»— ... callpa ,o taquia
^OMlccer a!$Uüd.cofa * — cinchcyachim.giri
(otaquiachinúguu
^oitolccerieattmítmo — raquiani.guLo
,
_(cinchiyaui«gui,otaquiacuiu«guj.
j¿ : . -„, f*antc,¿v ,
frttcctfóifrío — — chin,
yría cofa .chirifca
•yrümcníe
^rio acalentura- j. chucchll
yrío auer aííi- ..chucchunugui.
-f.amcM
fucile para foplar — —-_ ¿- pucana*
fuente manantial; que fale be ba;eo pueyo
•yacntc afíi que tale oc alto. paccha,
fuente decanos que falen -huucoipw
juera 3 lugar jaduerbío haguama?n
^ruera en lugar ¿aduermo _haguapt
puerca l?ecl?a a otro
Hf uer¿ a/e^tura
fiizrtecofa-—— .
.__
~—„
¿lipa.
calipa.
cinchú
yundar poner fundamento-
; ticísuhiz
(nhguú
•fundador -tkfsichic*
fundir metales - -huiioyach¡ni,guLo chullu
(chim.guv
fnrí*,o'fyróu — -- — piííay*
- •••
' •
i' -- -•
- piáac.
.
Cante. A.
CSfapo — —
conejo
_ t>e — — - vizcachas tumclla
rata maqiú;
£afo—
fiaría— ——— *.- pingollo
Éa^terO— — ^— .pingollo cámayoc;
¿Salan „. „.
galgo/pede t>c can,
gallina _
— .
_
— .-..
atapallipa
.
.- .capchi
—..—aleo
michic
ganapán ._._--— —-yanapacoc
Éanar — - -
nuíTaiu^ni.
—
,
ganar en fuego
ganar conquíftando— —— —
_minahi\gui.o atinugui;
-atini.gut»
Éana aucr t)C comer——miconayani-gui.o mis
(conayauane
éanaauer^cbcucr— vpianayanlgui.ovpia
(nayauanc
ganfOjanfarjO pato - ,__juiñuma* —
¿Sañír elperro^o rapofo guacanúgui
Garañón esmaltó -_ _^
^hurco cauatlo
garauato^parafacar carne —
garfablauca——
—
— __—
_ayqana
.guacatv
garcetas, cuernos— - ——
——_^_aycana veca,
garño - #
gargajear —
,„tucáni.gui,.-'
gargajo
garganta t>e animal —— .tu cay
- 1 conga,o ma^o.
garganta porí>o respiramos—~ -tongorí,
;
' i¿ J
' •
HUÍ
¿ante; SI* * & ©> %XU €%
¿^nate pot bode tragamos millpona
¿a5uafe poz bondc refollamos
—~ —
.
— -tongorí*
^-cóil ancha*
¿arlíro para peces- „
Mampata __aaá*
¿arrobo ,arbol ——•
<
guaranga
¿arroba >fruta befte árbol -— -lo míñrio
¿alio como quiera
¿ato pau
——
—-— —=__^-tacama*
—
í — „cufal cv
ofcollq
¿atocerual
¿auíóta,3tte
jBauílait—
«mofada
t>,mtcM.
—— —aucacunLguu
—anga. 1
¿uerral^er
¿uerrear pücllacuni«gui f o aucacuni.gu¡+
¿uerreadoz
J5üíar
ftimáot
— —_—— — .
> -~
7 —7-—.
• aucac^
-—ñanta p ricuchini<gui
ñanta ricochic
¿uíñar bel ofo
guirnalda-
ÉHrifar mtnfWe*-
—_-_ — l •qüímranHguu
~micuita ; rurani.guí,
vincha*
&.meJL.
¿ípzíarfc— anchaycuni.gui,o appofcachanugui
¿lo:oífo— appofcachac*
éfqton— ——
.
vicc^quilca —
—
.
¿lotonear-— -^ .^^vicc^quilcayacuni.gui •
É&ípe
_— —
. ;,::r:"-' .: .tacaíca
Í5&itiajiídcn Í)C árbol— _$a'chap vicque*
¿omofo ¿lem vegotnz - v icque^apa.
Ébíníiit-' y y qui pnani *gu i.o acroni. guí.
' ' "
virayafc*
i
'
— '
'
—
f?OzdO eftar v\ rayani.gxu.o püconugu i
Gozda cofa , como madero
f>oz0dfo, que comee! trigo
£ozgear lasaue^_^ guarpicuni.gui,o guaca
raco t
torta*
~—_.
—
(ni;gur.
É>ozr ion ¡smt conofd da- —— ™ —
_ ci> ay m.
Gotear _ — _~ . —- — fiminuguu
í?Ota ; qnañdocáe ——
futufca/>fsillo.oxillo
Gota guando eSla queda —2B lomíímo, :
^-^i¿——
JSouernadon- tócrinin*
G ouernadoz- -toericoc.
G 03arfe £>e aígo -— -~ ! „cuiiciini.giii;
Éo^ofo eneíla manera-—-- —— euíicüící
G z^cíoío— —
Ézacíoío en pablar
6,ante.S*
:
———
:
raizquiíum ycc.
- cuchucoc»
G tac la en pablar 1
G zaeíofb ; poz dc beldad-
J — ; mizquiíimí.
^.ma,o cspchi
— ~—
fil&C\¿'& í>ar mocharri.gui»
_
.
G zangar——— _
ízan^O !
1
- _runto«
Ézano
Gz^tííí'car
—___
:
-
_
-
_runtom,gui 4
— paylianúguu
_moho #
~~ —
vic$aqirillca
G ufano q come trigo verde enla fra^a .,¿hu*
vicca hondafca
(tofeore*
& r
PUrano t>e madera
. - - '.
vicuyro.,0 matengoy.
G ufano COI! cuernos— curo guacrayoc
£>llfá n 06 tener — curuyani.<*in.
G ufattíenta cofa curo ^apa,o curuyaTca.
¿ufano' : . curo.
frlfhr , mallint.gui
6utÍ0- maJÜHin
&, ante £
Cernir con í>oloz ~ — — guacaní^ui.
Gemido: xl que muc(?o gime —guacac capa*
¿eueracion
£>eneracíon,como inage -
, ayüo.o vi ka
¿enero oe qualquier cofa hamo.
^CfiSCnm— .__ .runacona.
J
farnteJU.
..Atntftlpmlne. .capchLo^uma
.__- _riccka>ó pya,
palo con vífage ya&oy #
& eüoéipajér— -— -.yacloni.gui
&í$mtcl}$o &ela
i
H>ante*A A
H
Hablar—
Mhht mucI?Ó;Comd é}^tS^gmr^í
ffrabladot afií
(curii.gui,o guarpini,gu£,
—— _^--—
___guarpicoc
rimaai*güuci villani«guL»o napay cil ¡
1— r
1fc>ab!a. i i m i
i ^_^_ w«v~~i luía y uiuj v v iiiuy*
.rÍmaynin,oviiiay.
foablar COU OtfO—;"——í imanácuni.gui,o villa
,U (nacuni.gu'uonapaycunigui
lbáblaf a otro— rimacuhi,gui«o. viilacuni<guí.
ffcteblsr elcgantcment— ancha ailirimanKgjai
ffrabl&do*— : — -— -,. .
.
— : íími c,apa
Atablado* t>e rtouelas __, llullaccapá*
ánrkarim^nigiii
fcablarmucbo
B?a5e fce cofae menudas — maytofcaotoros
(chatáu
—
8?a5er j?a5C0 --torochani,giii 4 © maytoiii.^ui
Iba^ína^Yuntahitchto t>e frajes —vinayaíca*
fitina &e leña- -—-,-, _ llanta taucafta
*
{^alagando .
.,- . cal&cjinpa
í^lar generalmente. „,„,,. , .j ta^nipjbo
(taricunitgui^
tb.mt&4
f^lfaáacofa"—-- i^wxarifcifc
fc>aUa4o* ; que fraila —taricoc
ibakon generalmente — ;gü3mari«
ÍDalcpncro^quctOcm-— guarnan camayoc*
fealdad í>c veftídura——~- íuyro pacha ;
— yarecay.
IDambítento
.. ;;>-
. — —«.
yarccafca.
———
Iframluear ; auer framtue- .yarecanugui
hamaca De Judíos- guantcu
haragán — quilla, o qucliac
íí?araganear- — „ ,
quéllácuni.gui.
——
. ,
H?3rriero ; quelo0agtt^a~
hartara otro _ __ ^.chacnaric
$ac$achín;LguU
ifrartO—.-
l&artuf*-
r
toartarfe aííí
— . .
—
—— .
^^^ac^aai»gui 4 o^aG^acuni.gui*
^accaíca*.
c^ay*
^carna, o camal!
¡ji^íp ;;
-rTV'ú ^caycamá,o caycac
(malla,
tt?alía quandóf. ^aycampi^o aycacas
(me/
K>4fta afrf>DO tu <ft&0__.tiafcayquicama,o caf
*<'<%-'<'•* a (cayquicama*
iPaíía alh DO eíta^Igimo -^- paytiafcamcama,o
ftw „ V (paycafcamcama
B?3íla aquí DO eílO f 0_ tiaTc^cama^c cafcayi
r* *
,
'
J
~^ —** • '-•
•
- ..-'¿
-(cama^
líXanteJSV
—— ¡— rupayani.guí
.
——
^vísiani gui
— .
Ha^ermeue- .» -mtní.gui
__-_rurv:uni,guu
Iba^cr granito
ito*5crloelf?ómbze aotro — -guauc^nuguu
Ifraser í>e barro .— - íañó mañra^ruranj.guV
(ó faaoyachani.g ui.
Ha?Í3,pzepóTtcíon
I?a5ia benito ¿üüerbíG ^TT-'r^ Ycuroan
B^a^ía afuera ; aduerbío —haguaraan*
Ifra^iaabajCO;ádnerbío vramaa*
Ifc^íaarnbajaduerbío hanancman*
Ifra^ía !a mano t>erecf?a - — pañaman,
toaría (a
fc>a$ía t>0¿ —
Apatía tras ; adverbio *—
—
mano Yjquíerda—-.
~=
llucquc
maymani*
qüipa man,o guaífo
man
(man*
Ifra^ía algún lugar. . maymampas
fc>a5íenda ; o ríque5a yma*aycanchicv
Ifc^íno^o
ffreína
mezquino —
—
micha,
: .cayto.
ffccaduerbto .caymc
Jfc>e aquí ; aduerbío ,— —
Ifrelo aflígela allí o chaymc
chaypi,
Ifrdo aqiíí;f?cfa quí . caypLo caymi,
aliadas allí
fílelos
léelos aquí ? f?elas aquí
¡bcctyí ^ero
— cJiacaypi,o chacavmc
. caymi.o cáypi
homo*
Ifc>ecij>í5era lomtfmo,
como quiera homocum\gui #
Ifrccfríjar
fl?ec^í53r ;matando!?omb:ce — §uatuni«gui
(oyzcallorii,gui,
B?ecf?í5ero ; o \}ec\}í¿era fcefta manera
(bzujra-
lfc>ecf^Í5a cofa
— — como
yzcallo
rurafca^o yachafca
lt ecl?o,nombzefubllanttuó
t
—~ . rüraíca ; oya*
(chachifea*
be barro-
ll>ccf?0 fañomantarurafca
toecbura^arta el cabo puchucafca*
Boeder . . aznani.gui,
Ifredíonda *_ ____ aznafca.
flxdíondacofa. aznacc,apá«,
fl?edo:. -— .
-aznay*
fa*nte,£«
*— —
Ifrermofura .
/
Ifcermofear
foerír—
herida —
—
-_-— —
-— -
-cumachim.gui.
chocnm.gw.
chocrifea.
fcerrarbefHas—
¿errado: be beftías— cauallop oxota camayoc
Aterrero— camayoc*
taca Y
ffXruír_
mar
— *
timponúgui.
lomifmo.
Cernirla :
-timpoynia
foeruoz como quiera
B;*5>o boiras -.— _ concho.
t>Ahte.g,.*% 66
Ktejes quitar ~—^concho£h,gurcuni,gui*
liante. J.
fOíáíonáO —— ¿ „ „.azn ác,
ffcnel^aíríentofcela melancolía hsyáo„
IDíerro, metal- ^quillay
(chunñgun
IfrígadO — « '—~-m cucubi,oñacin
Ifr tjo generalmente—chunco guagua, o vfsiric*
Afincar la rodilla . s-congoriyanuguúo cons
(gorguan,íayani<gui,
Ifcíhr- puxcani,gui 4 o puhfcanLgui*
Ifciio-
IWncanmacofaaóttti — siúnugiiuonc&cu,
(ni gui 4 o tacarpuni.guí
cayto*.
.hilpuni,gu£
.- hondani.guí*
g^|
^amani-gui*
«Polcar
icolgañ^a
— — — -
*- __,
_, ciaron
c^may
uguú
Brollar
—
legumtuc —
IfroUadttra-
__, --
^aroy,o^ar¿fca
cara
Ikolíef o t>e
cara
IkoUejO&equalqtuicr cola __,
cozñi
——
-_„--
IfrolUn oel fuego
-
guaraca
fondero-—
lironda, para tirar
güarayoc
—— ———
-
___vcu.
Mondara guam ani.
.,
Ifromtno
W
cari*
Ifromtne varón-
Ifrombie , o muger —
j J,
—«»mam
..
w runa*
KNnmíga pequeña
P?»"; P allco :
_hucchum.gut
-r-r.
.
c,c1 ^
»,.
f í
_._anall° o coUui
li^mígVgrande.
ciasapa,oanallo<;apa,
fcotmísuero
«mtayarmna.
¿OWOOecOjWpaB-
- manapmafnijocheccicac
llScnrO
fcofar »e muertos
—
Ibofco.bombíebaco en coloi-guanaco
-_-
runa,
ay aP guacm.
S It>. ante.il.
Ifctjesojelefcmcnto
pot aliento — PVI>¡:
1 ,omanc3ya
,u a »
?
H?ue«o J empolíarfe_pichiuyam,g«
n?UCtlO)CmpOÍÍaáO pichiuyafca,o pife.»
(y afea.
fbtieuobt 3tie£ —runto^o ruro ,
^
... — ,
yaucuchini^gui
tocfiinlgui,
.totfsina*.
.K>uron ; para ca^ar conejos - fiqui.
ft>artar ; arrebatando ,guaycanúgui,o hillo i
(cuni.gui.
¡purtar generalmente — fuanúgui
¡bufo para l?tlar — puhfcans.
ft>ufada>o magozea- puhfcafca
I,ante.A.
T £onfnnetíon .
-pas.
X |a>aduerbto __ña,oñam t
3>acínto,pícdra psedofa , quifpe.
-i
.$.muM.t&**®*
.pifcopqmxan
Jaula para aue$—
.
jardín. ——
Jarro quaiquíera —
— __ yuyochacara
vpiana.
Jugado*
pituco
n
r-
r--
juntamente - tantalla
3}urkt+— í .
! fiacani.gui.
Junfdíctíon chapay—
Juila cofa- - camafca^o chccca
.güilamente checca manta
Juílíriero -—,—*- .
qhecca taripac.
5uftícíar .. « .— mochonngui.
Sfa^gar taripayani.gui,o pa&achanugui
3u50ado - taripayafca*
^usgadO^OfUCJ. .— tanpayac*
^da i¿ —rifca.
^dolo— — _-.—güac*
^ante.É.
fegua- .guarme cauallo
Y^5uan'50 q he guarda
:
cauallop camayoc
TfelO,0 elada cac^o ra$o,o colionco.
Tfema btlpneno — rümcopqúillo,orumtop
(fongom
^ema t>c vid ;o t>c qualquier arbol ^achap
(ñaui,o chichine»
^cma ed?ar el arb$l chicckinúguu
Yermólo Defícrro - purum,o puna,o purúbi»
•fermo ¿pueblo fcefpoblado. — -. — racay
—— catay*
,
"fcruo^mmdo oc tufyifa
y cruz qualquíera- - q ui S ua *
^cfca fcefuego— — ninahapina*
f¿
imaginar algo ~~ —
guatocuní,guh
•^magen fucar oe otro~richa£la,rurachuiLgui
(o o n ancha.
í l't0
5 ante. W.
ITmpozfuttO^-—« T-^coJlIrima;
3toípoiTible»qt*e no puede fer manar uray
paco c^a.
3fmpotente ; cora no poderofa—-mana atipac
3Lante/íR
fnl?abü ; eofa no f?abíi opa^o vtíc*
— _-
_¿
nconííaníecofa manacheccafongo.
amatar- _ nipayaehini.gui,
—-_—
.,
Jmuerno
?o — -
TMnte*3$*
-chii imita
«. _ñoca.
-ríni.gui*
?* _naupant«gui.
^2 t>e!ante_
fz atrás —- ,
^_ .quiparinugui*
—
fnnaman rinúgui*
«¡fz arriba
abaxo ¿ __ vraman rinugui*
T?j
fiado fiípítamcnie: -P iñá ? W.a
ftá tener — piñani;gu uo pinacum.gm.
Yfla í>da mor —
~- » - tara
>«
f¿wte.£
f tem^confunctíon
pericia enfermedad -¿
— chaymanta*
— choan
Jterídarfe affi chocmyanugiu
aunque t>e fierro
Tfyqníerdo Uucquc maqui.
^quierdatnano- .
líücque.o fluequi
L.antc.A,
ladrón afíí
lagarto
—
ladronear faiteando
&
guayeani gui
caravgua
guayeac*
ZLauarropa-
_pacacu„, g
tor lofí>íe5.-maYllacu
_
.;.
n i.gui.o mayllanuut
«lcrpo_armanugu^arm«
;
^
^yachicvmugui
T
,
taciTani.gu
gg
u,
Jlwar todo el
Jtauarlos&ímtesyboca— mochilicuni.gui
™
J2.auadero4ugar &e lauar
^uáde^o i3uandcra & ep a
r
no^a £ c(r
o rfi
. toclla*
3Lebie! ~- _. .
;
_ atún aleo*
barro— earafio.o caraffiu
%cbz\Mo grande í>c
— °. miI
7Led}t como quiera—
JUcfr* mamar ,- — »? no \
^cmucunuguf
K,ccl?e t>ar ,
fr*W»* —ncmochHU.gui,
#cd?o o cama
fecfrm
;
-
quiHcaaa>ricuni guu
' ^^W
Jkglñnbic-^-—
%e$m
TLtevdo que lee mud?o
- —_moho,o^ quíllcats
moni.
ma y-
yachac
TUon animal.
— .— cullu ;
o curco.
>... . , ..„ poma
ZUoncíllo -poma guagua
peonado cofoz— •mapatayña,o chumpi
^tepta generalmente — caracha
&etra carta mcnfagera
leudar el pan* — ——
, -poconi*gui 4 o chayas
quiílca.
£e*os_
fayacunúgui.o
^^
a icua ; peio t>e í>05£ on5as~ -* guarco
#íberaí>lar£o ;franco -mana micha
XibzarDepdtgro
Xíb^alompd^
#!b*e,!?ecl?o s>e fíeruo — _checca picacho ca*
#rtueaí>eveílír
Jíbwcomo quiera
£ibzoí>cquentas
_ —quilka.
qufllcaquíppo.
gwpefcado--. <-_ ida
¿-taiar .
aucanacunúgui
liendre oe cabellos.^ -
chia*
&íenfo paño— -.
%.*nte<% 7*
3LÍ0cracof3 — ^ciTííi
guayra cachac*
guayracacham.gui
m'!
Míseramente yt
Hwm para limar fierro
»ímar>íerro— .tu P
— -tupana
am.eui
—tupaica.-
JUmaduras i>e fierro
JUmofi» pedir --. _vfcacunugiiu
Wmofncro que pide límofna
;
-—
vfcacoc.
.^—^ichaíca
3Umpiacofa
limpiar pichani.gui.o cachuni,gui,
pichaypac.
&impíadero poz t>o fe limpia
;
chcdafcaiO ceque.
muy delicado
'/lino
_
_*^Jlaño paita.
,_amancay ; Q ci$a.
¿írío blanco ; aju^ena
2Lír6nrí!lo/pecíe&e ratón #
-.
m
gun
ítíftar ; Ot>añar„
pifiado eneíla manera
ílífongear . ~—
— -.
mixquefimi canugm
quinchan!
-quínchate
Jlífongero *~ mixquifimiyoc
JLífo.poa coíalUna -"£*«
Miuíana cofa—
Dcafíadura —
^manaliafaíca.
-$urca,o na
Sámanoslo bofes
(tm /
»150 para otdír ,0 tejtcr— - -comaíca
Xongiira _ ,. ^ uny
#o que es tttyo «— .jymayqui*
Jloqucesmib-
#0 nueflro :— ñocanchicpa.oñocaycop,
ymay«
_, . (oymatichic,
JS"* * 1
-^^-— iuílbe quilla
&5?í ^ 1
* P ucr ' 3 ——
Pun^op chTca!
^a^do^íracr U;to el varón— guacdiayacutf
(gui t o pa^oyacuni^gut
VL.mteM. * %lmtc %<%£.% ®. ii
TLil^XT — yllarini,guu
#U5Ír ; l?a5er Itijír yllarichÍMÍ gui
: ?
TLn^ír con piedras piccíoías— ^— Bípiani,gm
(o yllarini.guú
7Llmte.M.
LJLaga con materia — querec $apa*
quereco que«.
-
2Uagofo
%U\mt~
?Uama4o
2Usma Deniego
-.
cayani<gui,o guacyani«guú
— <- cayafca
rautay*
ZUaiua I?a5er_ raurani.gui t
Xtenten _chira,o coro yuyo.
%lanacofa- pampa,
llanto — . guacaynin*
ZLJeuar
j
—
VÁemr acuellas
— apani 4 «jui.o
(o camafca*
puxani.guu
apannúguúo aparáis
%\cmr be fcieflro — - —
;
chamchani,gui #
(ni.gui.
/
ZUeuai-entnajoa*— marca™, guu
JU.ante. 0.
— guacanu
Xlozar
3tlo:ofameníc
%ÍOZ$r COU VOJCS—
:
—— :
"
- -
—• gui*
guacalpa*
capanípa^uacas
(pigui.
JUPÜf cl.ni&O guacani.gui»
±z+
XD.mttJBl.
%loncr ¿.--;: paranugui«o tamyanugut
TLloni^mr — ypucni 4 gui 4
TlUum* —
yiloiiísmr con fol
*hmiofo-
chirapayanúgui,
.
- ,
tamyayniri
tamya ^apa.
M.ante.A
PJüfáo
XDa^ar
—
MZl5amo:ra,,o poleadas
;.-;
Jfrajer ma5Í$0
-fongoyoc
íbngon
¡ hapU
(chayanúgui.
ZPafopara majar
XPa£0?icar
— tacana
.tacani 4 gui*
XDa(ozc%bcfyiio —^.pufcafca
ZPajrojca í)emaY5 — __ .._ choello*
ZDa£ozc& t>c ntaY5 feco morirlo caxpa
XDacfroen jcadaípecíe vrco 7 ocari.
'¿Dacfyotwi
2Pad?acar„-v
ZPacfrucadera
—— .
.
.cotanf,güwo chancani«guw
.come
. cotafca
ZDadcra coreo ; o curco p quero
XDadero U¿ — cafpe,
t ladero pequeño-. lo mífmo»
> $ ZPaderar con madera - -ciircunchani,¡>ui.o .«
(cufconyachini.gui
2Dader¿míe"£o—~ — curcunchafca,
XDsdrafta^muger <xel padre,— ... mama
ZPadrc que paríO guachaqueco mama
(guachaquec
TO&drtpo concibe la muger— guagua tiana
£Dadnig;r__- ^pacarinúgui.
— pacán
,
ÍDadmsada— . . j ,
XDadm*
XD. ante.B. 71
fl?adrugadura ..pacarinia
ZDadura cofa pocofca*
ZPadurar otra cofa -pocochinLgui*
XDadurarfe poconi,gui.
— yachachic/>camayoc
XDaeftro t>e algfi arte
ZDaeftrefaia
zpagníñeo enlos gallos
_— caraqueña
appocac
EDagra cofa ayacra,o tullu $apa*
.
(yachinhgui*
Magulladura t>e carne copayachifca
ZPa^ozpCOfa mas grande __atun*
ZD&YOI vn poco afila atún,
7X)ayoz i>e todos tucuyra yallic
X!.)aYOtdomo t>e Otro ro críelo fayapayac*
XDa^O* l?#o —viñaquenco curaca
ZDa/ar con maf o ;o maca _cotanugui,
ZDajaúoz enefta manera — . cotacoc,
ZDafar con majadero _cotani.gui #
2r>íifadero ; parama;ar colíóta.
ZDa^trígo fcelos judíos s c,ara*
ZDaY5í.oííado ¡
caracha.
3TDaY5 cocido muti
Zttala cofa u manaallu
XDal ellar ^ , manaaJlicanúguú
2t>alde$írfeaflí - _ñacacuiii.gui,
2£>alde5íra otro
XPaIdí5tente alíí
TDM¿$ír algo
—
—
ñacani,gui.
ñacacoc»
ñacani?gui*
XDAifyitoi . L . ñacac.
b
xo.mcM.
Matd(cl?acofaaffí -Sacafca*
VD&icnconico _ llaquicoc
Malquerer— .checnini,gui
M — chccnilca*
Ualfin —
al quiflO'
— ,
.
iimiapac*
_rupuyuyo #
M aluar ¿agarbe maluas-— -*—-rupumama
ZDalna-
capa,
M ama^inadre be niños
XDainar
ZDzmmton jtmmon
- — —__nonoc
ñoñom.gui,
c,apa
XDancebb pequeño
— — guamra p gtíamara, o
_(ipas*
(guarma*
'¿Danceba pequeña
Manceba De cafado
M
—— .
mifmo
*o ntifnto,
_-Gpas.
anceba e>e foltero
Xbanccbo l^ajerfc
'Mancebotosnarfeotrave^
—
guaynayaiii,guñ
.guayna^tucu ~
lo
'
(nugui
XDaneo be mano - .vicro maqui,
*—^
i L~ hapina
ZPaniñefto —-
M anifcftar—
—
—
-***—^ i i_
.
XPanfar mimy
M ^^--
anana oel
XPeriana
i>-a
XDano t>íeflra^
M ano fínícílra ~_^ llucque msquu
XPano/o.o manada - mayrofca
XPattfa cofa —calicó, ó oyuafca,o yácháchifca*
2X>anfd í>etnaitó-
M anta fce cama
* —
-*-__ ío ntífmo. ^
«_ cacacuna*
ZPantecat>e vacas— ^ , vira»
Manteca berretídz - - Io.mtTmo*
—
M antdes *$->« *_- —
—
«**.-^ —
fufona
Mantener— - * - -
oyuani.gui
M anilla aiier- _coyapayani,guu
M ar generalmente—- ^ — .¿.cocha.
I
'ZParcfrtto
M arefrítarfe
Marido be mu^ef cafada — _ coc,a.
Z&arídar ,o cafar ía muger. -co^ayacum.gui
(ocogayani.gui*
ÍDartnero— , . guambo camayoc*
XDanpofa «.^ ^ ._ • ,
- pilpinto*
ZD*ru*0¡0c piedra.
M
-quifpi rumi.
&,«nte.8»?«£»
Martillar — Ü tacannguu
tacaycona ; o tacana*
ZDarttllO
aflua
£Das ¿lorntaecomparatmo-—
XDmyííáncrbio —afila*
chaymantarac*
2CDa$;para COntitlUZr
•¿Das valer —
-— -—- yaHínú guU.
ancha/:oyani.guu
ZEas querer
XDafcar aftoni<gui*o camuni.gui,omocu::
(ni.gui
2Pafcada COfa ac"fofca o camuica.
;
ZPafcararfe $ayáátacum.gui
XPafcara^o carátula -*. — e;ayñáta,o ayachuco*.
—
XPafcarado con carátula.
ZDaifo t>e fariña
ganado—
.
$ayñatafca #
„$anco*
—atún aleo
ZDaftín t>e
2r>ata 3 otueña — -tocric.
XDatar
2Patado?
—— «*
guañuchmuguu
guafiuchic*
XDatarfe a ff imfmo._.—guañuchicunugui
Donde facamos-— topo
5CDateríat>e
ZDatería,pOdre ——
•¿Datrona^muger tyonrrada—
o _quere ; quea*
palia
ZDa5mo*ra;puiíon vimbilla
mmte<&.
*
P ZDear- —yfpanúguu
XDeada í>e meados '_
ZDecer —
XDezdosjíw otínaa-
,
XDecedo*,psra mecer
— yfpay ;o yfpana»
cayuinú gui*
cayuína*
ZDcdíano ; entre graude,o ctyeo cbau*
(picac
ZDcdiánero en trefros amachacuc
ZPedíCO filia) —
EDedíanero fer afíí
;
amachacunlgui.
Jiambi camayoc
ZP<anteJ5«. .
ji
medicina hambi,~;
XDedida , __ topo
7X>cdír vna cofa con otra,para emparejarlas
(pa&achanúguúo pac~i:achini«gui.
Wedída eneila manera— padachafca ;o pada
(chifca
ZDedído* ; po* ella medida paftachic.
ZDedído*í>erec??0 , -checca paftechi'c
XPedídO* tuerto yO malo lluliac pa&achic*
XPejozíá en cada cofa
Wdonfmn —
2PcíIado ; cofa con mella ,eomotnente
rclhna.
sapallo
_cas
* (xa quero*
ZDelladOjfce muchos tiente* _ bamllo
3fl)emtoarfe yuyanúgui.
XDcmOtía .
-yuyayíiin.
2Demb*udo ; í>e grandes míébzos-c, uní runa
ZDendígareipobze — coxcani.guúo vx
(cacuni 4 guú
^.
Zucngnante i>c luna—
XDenearfe algo — vno quilla,
cuyuni.gui.
ZDenearalgo
/Denear lo q efta enía tinaja
¿Menguante t>ela mar
—
__ curipunCgui
cuyuchini.gui
cayuini<o U i ,
hw s
2£enofptecmf
*
Z£enofcabo,o merma
_ (o guarnía*
manayyupani.zui
piümm
ZUcttfagero . cachaco ñansníncha.
XDcnfy$e „ .__cachay,
hííí
M cntír a fábíendas — - — __nullam\guL
rOcntxv
Mcitfírofo
mi\0o
^ —
anchal luí aiu.guu
HulUcwa.
vchuychaclia.
XDemida CQfo-
U coilo t>e fnm feca fongon.
M eolios freia cabefa r— nuthco.*
JfDercar
Mercader
'~l-~*t
—.—
.—
randini.?ui<o catocum.gur.
- catucamayoc. —
Mercadería
M ercado jugar c *9' —
ZDercada.cofa para vender~^_.rand!íca
M eren dar — -.mizquclicuni j>m.
pmin.
ZDerma ene! pefo >o medida
Mc8;fr05ena parte Del año
M efa>onde comemos
M eíinO
— -
;
~m¡cona*
qu*Ha
-— quiquiíu
ZDeílurar - .^_taconi«gui,o chacronu
(guh
M efar ,-m carotanj.güU
M éter— _yaucuchini.guuo caycuchinuguw
Merüla t>ela cara
XDc^cUr -
M
_ ?
aclIa *
taconi.gun o chacroni.£ui«
-
>
esdada cofa
Mezcladuras
M esquino
— —— ——
....,,.
«--.
¿~- **
*o raifmo.
*-—^haccofea
mícha «
,
XOkdo - — manchay*
M ledo aticr. .*—
M íel,olna freías auefas
— manchar/i,
,.; L
gui,
„ , u
*
. .,.
mizque*
M ¿el^ascr las aue/as mizqueyaní.gui.
(mizqueyachanugui*
—
Mientras ; o mientras que
M íerda- y* ma ? ° aca «
M tefe i — tarpufea.
ZD«9tttet?«<0"
Mífertai>ep20be5a-
M íferable í>í0no mífería
;
— guaccha*
t>e
Mocoíc^lleno&e mocoa^coña^apa*
M 0£0 Í)C edad pequeña - guarma,
(o guamara*
M opa pequcita fceedad — lo mitino*
M ogo o mof a aun mas pequeño — guagua*
;
;
M OCO fceferuícío :
.yananc
M 0( a femíCÍO
Í>C yana guarme*
M ogo q comienza a baruar guayna,
Mod?üa>comO talega —-guayaca cotama* .o
M oc!;me!o auc conofeída— —chufsi cp tuco. i
M odojro bono ;
;
.<&
Mofer^efcarneriendo
2Pofadoz,eíc&rneccdoz
yDof?ofOjpan ; VÍUO;
—.
caminí, gu'w
caínic*
coquifea.
Mo!?OfO -
Mofyecerfc algo
M OÍ¿* ríe -
—— *
- —
tiani«gui.oyachaeuni.guw
tiana,o yachacuna*
-— tiac jO yachacoc*
M ozar cn zlgirn lugar—- guaciyacuni.guu
. - • -
(toe,
XDot tal ; cofa que muere. guaftuy pac.
M ottero - n __mutca #
ZPozmotto-
ZDojtca volatíle^cottocída
ZPo^cadero ; para morcar
—
—— guayrachina,o
-- aYa *
chuxpi ; ochufpe
/
XDo^queadot
M Ojcquíío —-
—— (chufpip carcuna.
- chufpicarcoc*
chufpu
¿"Colfrar coueí í>cdo—-^ricuchini.guLo caua
(richíni.gui,
ZDoitrar letrado ooctrína— vachachinñguú
h v
j
ZD«*itf€*0«i¡€;
M Otcfaf
XDotefadOi'
-«i «— — -.caminacuní.guj^
caminacoc
XOoucr. ... ^ coyuchinúgui.
Woncr frellugar
—
XDouerlamuger ~fül!uni.gui.oxu]}uni,guU
XDouídz mugeraffi fullufou
XDOUÍblc COfa — cuyuypac
ZD«ame.@L
ZDuc\}a$ VC5C5 achica cutido achica mita*
XDiidfosen numero— achicado nanac*
XDucfro en cantidad ío intimo. —
XDucl?o ; aduerbío
XDudar alguna cofa
— ——
~~ ancha;
aftani gu?. — .
ZDtldablecofa
XDiidecet—i J¡
2Dudo .cofa muda-
— .—— aftaypae*
-
opatucuni.gui
opa,o amo.
XDnela ocla boca— —guaco quero*
JCPtielacozdíjl- guaco*
ZDuda para moler . - cotana.© maray
ZDuda para amolar— ~topana,o fíquina,o
(quifcana.
M udlc^cófa blanda- -..— miqui miqui #
XDueítra.
M ueríe
— . -, topo
._ -guñuy,
Muerto bel todo— — guañuíca
V ^XDuertO í>e Cambie— micuyinama guañuc*
M ueríO t>e (cd~ —
-.-«^«...vpiaymanta guañuc.
—
2Duger,cafta í?onrrada— allí gnarme ; o aíli
(fongoyoc guarme
M «ger caftda,Yparída~cogayccguaguayoc
2T.%ger varonil .cailpayoc guarme.
XDugev macfcotra ^come guarme,
, —
(ocomi*
M acerque pareóos —L~— . yfcay chaco*
ÍD.ante.a.-í.lB,antc.3, 78
ZEtoffiá cofa
XDnslo t>c
_————— — «£
pierna:
(yoCjOtaquicamoe.
- ¡
maau *
N.ante.A.'.
N2!cart>eperla . , . /
iHaccr- — vnanl. $ui* oyurtnuguu
Wacer lo fembrado y^ua \°.P.tetl! *
(comerianio checchinnuguu
TRa¿cr!?obte— yurinLguuo pacarimunL«giU
IBactdoparticipio-
Uncido en cafa g^cipi —
_vmafca,o yurifca*
g?**?Jí*
IBacídoen verano-^-— —.rupapiyunfca^
chinpi yuniew
Wacído en ümíerno
Iftafcídooiiafcídafrepíes — ^chocpa*
yunena .
1fJafcúníento í>c bombze -
íflaíenníento t>e río: — :_ , ; ,_ pueycu
j-.
armanuguuo maleo
-manaymapas*
(m,guu
IRadar con Otro
TfladandO íalír _—_ r- armanacuiii«gut
guaytafpallticfsini.guu
1Unte«S.*&
tBadadot que nada-
Ifladte poz ninguno .
-
.
— _-guaytac*
manapipas.
IBa ypes faego chunga*
IBarpes fus ar —
xhunganúgui*
_—
TBalga. ---ocoti ; o ciquipata,
Man* i>cl frombze
¡Mangudo—
_,
___cmga ?|*
_
dnga*
.
(go^ocampa^oquella*
yma ayca rurac^o llancac*
4 ™r^ro bc guinea-"
1
*
— Yana runa *
yana guarmc*
1 >
¡J^
negreguear—- yanayanú guu
Wegro ba5erotra cofa. vanayachint^ui.
Wegro ^ajerfe a ñ yanayaétíni, gu¡*
Tgegroz^. yana, o^mangayafca*
.
-—manapipas.
WiWoniotrO
mana hanapiurapipas.
1HÍ arriba ni aba*0
mana maymmpis-
1BÍ a vna parte ,ní a Otra
(pas*.
-pucyunc, o pucutanc,
TBíebla,0 neblina-
Tflieruo
a" c
^
TBictO—
iBieta—
TBieue
— —
\
haguaynin cari.
haguayninguarme
riti «
^manaymapas.
Wtnguna COfa -
manapipat*
IHíngun \>ombzc,o muger
IBiño ',0 nina que aun no l?abla — -guarníalo
(guaní ara*
-— W*¥*
iBíñafcelofo-
Ifiíuel enel edificio —— -
to P°*
TB,ante.<@*
Wo aduerbto para negar— — —— mana, o ama*
am».
conofddo
Tfioble po* fama
IBocfte generalmente
TRocfre pzíma •
— —
-tota, o chiisin*
chifsnn
IBocbe medía &*W tota *
WonO;0 noueno*
IBo poder — —
•—
—— yzcoin
- n* an a atipanhgui»
(lia*
Tfidüuefer manáhuñini ;o mana monanKguí*
IBo faber
IBo fabío
—
^._
;
manayachaniguú
manayachac*
-
TRotíficar.
IBouccíentos numero
IRouenta numero
—
-oyarichinúgiiU
'izcompachacr*
yzx:on chunga,
Tf£ofotrO0 *—ñocanchicoñocayco*
Tftouclero contado: t>enouefas ximiapae*
Wottí cío nueuo en cada arte—^cal iaric o ;
(muflo c#
THom'Ojrecicn cafado—— tiaponacoc carí #
fliouía recién cafa da tiaponacoc guarme,
Wucnc numero
TBueue mil ?:umero
— — ^ «*. yzcon,
yzcon guaranga,
TBucua cofa
Iftueuas trafrer —— ^ mufloc*
xímínta apamuni,guu
IHuera muge** t>C tU IpiíO Uunchuy ; o cachonin*
!Bue3 Dclcudío_
IHfica en nín$& tíépo
—
—
- tongorí. —
Iftuue nublado—
*tflmie t>C Of
manamaypadiapípas,,
,
pueyunc.
ñauip ruro/> cuyro ñaui,
„
Vtuitc ¡?¿5ak cnel Ojo -rurovanuguí,
Hudo como quiera — Lcmíppo,
^
W IBudo 6e caña_—
\ v
Wudofa cofa ¿ ,
q uipp capa*
.«todo
WubladO
feajer — —«„
^ ,
llnK>Go,
quipponnguú
.
pueyufea»
O.ajite.B.
o tp>ara 6efeaf
ébedefeedo:—
obediencias.—.
2^ .athac«o«'0«
— :
:":
_huñíc,
hunij*
4&«ante.£,tX.t.& 79
©Migar '
. . .. . ;
If&bzw rurani.guno Uancaniigiu,
l®inero vriac, o tlancac*
©,ante.iC>
ti&cczñonfi acoque .--—rayco.
ocupar
ocupado—
acídente
—
camacuni.guiiohondani.gui,
^hondafca*
indipyaucuna*
0CÍOÍO
———
—
-
~
•*
quillacue 3Q camac.
~c,amaynin.
^dofídad .
—
^d?enta numcro
— — puc^cchunga,
~— —
;
t®cho ¡numero P ll S ac*
desorientes-
Í0C¡?O mil cada
—vnO— •
puc^eguarangancan*
P u<s ac packac.
(ca,o mcanca,
0dío,enemíf!ad -^ t' —~ checnii*
checnim.
BdíO tmer
j© 4 ante.f. :
;
hochall icunugui.
'
ofender :
<0tfíriO ~ camayoc.
É>fflcíal >ofñcío publico—— lomífmq*
t&tfrecer arpani.guí.o afpacañí,guu
(&$*ñ0fiduerbÍ0 — cenan guata,
í0:ante.f*
l&y aduerbío — —— — conan*
í©ydo/entído parafentír
É>ydo: el que oye- —
í0,ante.5*
riñen,
©y ac «
102deñzv —
capinugui.o chaguanLgui #
^hdirtela allvini. guúo auliini.guv
0ldiembte.be tela . allvina.o auifina.
¿hdidatela allvifca
^hear ; poneral at*e
0zej& potencia para o?:
— maíTanLguu
ríngru
t&zeja ? lo alto fceüa ~ cotcolli.
^tejra ; lo baj:o fcella Jluto.
f@*efa ; d agujero poz t>o oírnos
&tejndo ,fce luengas ose/ as
——
roclo*
ringri capa»
;
tBtúndzd —
;*-
. .. -guaccíia
i&zganojqualquíera ínfirnmfto píngoilo*—
&iiente ¡parte bode nafce el foi_inaip ílucfu
(na^o indi ccccamunc»
^ht'Ha freía mar— cochapata,
¿©¿illa be vefttdura-
^2üla t>e paíio„—
0zm¿ — ¿x.
—
,—^cumbifca,o cumbi
: fo itiífino
yípa,
l0zíhaL
f&tín be bíerro —~~-
^ho<tnetal conofrido-
~ yzmaynin,
_cori,o caya.
1020 fundido . ticcacori.
(@:o en poluo — .
chicchijcoru
#2talí5a generalmente—
tBttehno be ottaíí^a — —
yuyo,
yuyo camas
(yoc\
©fadía- ,
-*~_ _ .-.manaraauchay f
_
©/vergüenza ¿ntcrjectíon — ——
(guaca >o guanaco ; o vicuña.
, -
—cururafca.
.
athac.
anillo t>e filado
iguala _-,—¿— . -^arhac
©jcear aues ;o fiera* -^ ..manchachini.giii.ó,
(carcu!u,gui,<
P.ante.Á
v
— ——
PSlcer el ¿an ado ~ - mictmi«guu
Pacentar el ganado iriichinL'guu
paciencia: - ..—_manapíñay
Paciente ,- manapi ñac* .
l^adecer ~^_
>—
—
'pacificar Ja tierra po* arma$— atínlgiú,
ñacarini,gui,
-yayanc.
l^adraílo
lf&idre_.—»„ —*— ío mifino*
I^.ante* & 8&
—— —
Palpará cama
Pala t>e remo —
l£>alab:a
_
—
_ cayuína*
íim^oxímú
T
Palabrero íimi capa.o haplla íimi,o guarpfc
(coc*
Inalado real. _capacguaciit
P aladar bela boca -_.— $ancny,
1^aíma,arboI_^~ chonta.,© chuma*
Palma Déla mano— maquiptanta>o maquippanis*
(pá.
I^almo tendido 1 _capa.
Palmar ; cofa aepalmo
— — __
capayoc*
Palo- - __ ¿LLci r quero,
l^aío grande : ^urco.
1^afo pequeño- _ -.. -,,.-.- _caTpí;
PaíÍ5adasi>efenfíon oe patos
P aíóma 5aue conofeída._vrpay ;o vrpU
P alomo jinac^o fcefta fpecíe
—
——
-cancha*
—
U^aloniino pOI!d_
vrco vrpa,
P alomar ~.^—-_^__ ¿^¿vrpayp guacín«
_vrpay maleo* ~
5
í^ana! ¿e míeL.
l^aufa t>e vientre
— ——
l\ -^
.
Hachíguana
vicea*
l£>s?li£UdO —~r—- ..viccac^apa
pandero >para tañer tímya ; o guanear,
l£audO;Cofatefa — ^choclafca.
Imánales ;para criar niño -, acá guara.
1f&ám<5uelo t>emefa_ : -fuíbna.
íjtantozritla fcelapíerna „choppa,o chuppa,
papagayo ; atte
conofeída
l^apO arriba echarte—- ancallani.guúolian
— -oríto.o chiqúi
(o "a cío'
(tarcani.guí.
1#apO> O papera _cotto conga,o chopo conga»
_
l^apo
l^apel
tener
T^ápa0,para niños
¿ ,-,, .
.
——
^— _
cotoyanLgui
- fópfi
quíllca,
IfMpírotea í>ar . _tincani,gui.
í^ar,t>e 000 cofa© ^guales yansnrin ,0 pa
(Oapura*
que anda
Ifcararfe lo , fayani.gui.
V
liarte pequeña fce carne
liarte ; alTí tomaría
llardo co!o*
— .
.
__. _?chura,
achuracunugui,
ocque*
— poma,
,
:.. llipi\
#aredoeíadníío ~ _pircari(x.a.
í^aredoe piedra racay #
—
yguaí —pafía^o cuzca.o p5pa #
1£>are?a> cofa
l^are/ura.cfta yguaídad lo mifmo. .
<]£. ame,3*
liaren tefeo /angre _ ^ — ayllk
1¡>4res,t>e nrager que pare- __guarmeptamm
T^arída t>e l?í)0 o fríja __- „ guachafca.
;
parida Dcí>osmelí$os — ¡
,
*.
yfcaychacoc*
parida toe tres mellos— ..quimba chacoc
l^argamino- ca r ca coica,»-,--,"
,
l£>3nr h gemina —
guachani,gui.
^arír DOS t><£ VU vientre—yfcaychaconígui,o
(chacpacliaconugüú
^ariar ;o pablar — rimani.gui<o viliani.gui.o
(mni>gin¿
garlero — -
.
— —_
yícayman cheáafca
— raquifea*
raqumi 4 gui
1J2> .miren £>os partes,
Icario t>e fyiíop l?0a—-^
„ .
— §» che&anugui.
guachaynin,
l^afTage t>e na.ue«o varea —-^-chimbaynin
ñafiada ¿endidz r%
'
tadquína.
í^aífar caminando porini.gui.
paliar a otro >con tiro, o herida— ceccachiai
(gui.oquifpichini.gui.
l^atTearfe- poricuni.gui.o porini,güi
Í£>afío Delquefepafifea-
l^aílo—
T¡^aíl02__
— ,
michic,
tarquín
_ . guayla,
Pece>pefcado generalmente
P ícína fi eftanque i>e peces —
— (oyacapa.
- challua*
chaliuap cocha*
l£>ecí!g0 ,'12¿ — tipcij
Pectlgar ^—.
P e£ón t>e teta
,,
—— —
. .— ¿- cipdcuni.gui
ñaño orna*
l^ecfrero
Pechuga
¿i&
pecl?o t>e míe
?
1£>ectyugnera potencia .
— _—__ ._ atún nma;
_cazco,o riera*
carca:
P ecl?u0ttera»tener— huhunnt guua caf
(cafan gui*
'
Pecfyo eazco'io coca*
1$edñ$ot>c ladrilloso &e tierra—
— ——
curpa;
.;
—
j
—
Pedernal-
3^edi0«eftO
Pedir generalmente
.-
S
K
—-
oyaca,oquifca.
!
mañacoq,
mañanLgúi.
.
—
,
—
;
(ca,
Pedrera 3 o cantera — —- mmi chácara.
Pedrero^que las costa - ~¿w rumi chccoc*
í^egar fcos cofas., - cazcachmi,guí.o tín co
(chini.guu
1#>.9WtC.£. 84
Ifeegar/oMando
PcglduVacncfta manera
—
».*»**«• *?*£«£
-chnpieh.fca
- cazcach mi.gui o pupachini.
P e|ar con liga
—
tirafca ; o miUuanac.
tirani.guu
Pelea — ——
Pd9d0;lampiñ0
—— — P a P a au<luu
moyofca*
?
como quiera
*gt>emr
Penan efter penado ——
ciqui millua ;o ciquicunga.
.
ñacaricimuguú
ñacaricunLgni.
Pendejo
P endola ; o peñóla-,.
pendón ¿
——
—^—
M _patpa quillcana
•• onancba,
VenítencU
T^enfar ¿w — yuyanlgut,
PeufaimentO r-'W,^
U^enfar muchas veses — .yuyáyiíin.
_achieamitta,yu
r
(yani gui*
l^enfatíuo eftar puacunugui<oputi*
(ni.gun
P enfatíuo*—. — ¡
yuyac $apa ;o putí coc*
1 üi)
¿&eñbrbtftfas
M —— —
~— —
- caranigui.
-*t&em,§rm piedra .
— caca*
,#<eñaenrnf<cada- 'lo'mifmo.
WteGti,hombze
Ifreotijozmkro—
l£eoj menoa bueno
——__;
a pie
_.
chaqui poiíc
atimruna,
7 affmanaJlín
pepino ,_ ^
^era! ; arboI coiiofddo ——- — :
;
..cachón,
pakay
Tfcerderfc
fgferdídz
—^
QPerskfiriitSl fceftearbol-.
;
1
.
'-
_
palcaypayu'ranc
.chinganúguú
chin^aynin.
Tíbcrdcr alguna cofa* ., dbfa^a<ai»ü»¿¿
.
perdigón
1f£erd¡£iiero
———
l^rdi'5¿mc conofdda
¿3gí¿yuto¡
_vutophapi c#
_yutcu
^cre^a™—,^-
K^crC50fa.COfe^.__:
r _ _quiHay,
quella,oquil]a,
fresar
perdonar —:~ q'udlacuni.oiiu
~--pampachani«|ui,
perfumar- —
perdurable cofa—,-—-
quondani.gui, o cozñíchí*
.
^ vmaypac
,„* -
, ^ (m.^ui.
perrito ; can pequeño
l^erro.o perra —^
L ifr&fcénir enemigos r-*—*ii<afa catinúpuil-
tincri aicb*
a lr .
^do,conqíep^aa!go guarro.
T^cfar po'¿ aiT-cpesitírfe
1£cfar¿io p!ajer_
*$>zUr en baUnga___
— ;
J 1
Jlaquicuru>ui.
mífino*
-._£iurcuiii.cni v
1£cfado (^erfe ^llafayanilfuii
Tfaimoite moneda—. —^ ^ guarcocoq,
V efcado generalmente
Ifrefcadoconefcamas
— . chalina oarayoc.,0
(caracha challua.
P efcado fin CÍcamas «.challua caranaco victa
(chalina»
—————conga.
iPefcudar^o pzeguntar -tapunúguu
P efcuda ; pOz pic$mto tapuypac.
l£>efcucco,o cerui5
P cío poz halauca
;
—— —
¡
guaico.
l^fqmfar algún tmltñáo taripayan i .gut.
(o tapuni.guu
Peílaña ; pelo &cl O^'O.— quexibra.o queísibra
T^tar el pollo ,0 alcon guacanúgui.
Toante,?.
P íadofO - ; í
-coyapayac.
P ícar el aUC ¡
.
chapehan i ,gui ,
l^tcar^pell^cándo tipcini.gun
Vjf , :
chaequi
Igueetuerfos _; vic^o chaccjuúo tacpu
Piedra— jumi.
,..
Píntar-
1£ •anteas»
*$>ímíenta ;fpecíe-
—
I^ÍUÍOI gen eralmente
P íntOZ con fuego
*B&ntada COfa aífi—
_—
—quillcánúguv
quiiica camayoc*
ninaguan ?quiilcani.gui.
ninaguan quijkafca
—
.
.,„
4pm*-l
,.~pacefr%
VChO*
~h'ña„_— achupalja»
Píofo freía cabera
l^íoíento^opíojiofo
Pifada i>epíe
—
~—
.víTa^o moti»o oc^a*
-yupi.o carofea*
vffac.apa*
——
; euruta*
coilquin*
(chanugu^o corinchanngui.
—
leíate!, plato pequeño - < ,» , macea*
P lato grande ^caraxo ; o caratío.
l£i^r ; o frefeytc
Placentera cofa,
—
1&Iato ; para agua manca
- sL,
-lo inifmo*
-, cufsi.cuy.
cu&icoc ; o cuchucoe.
.
1#.attte*2t**^* %6
a
foco mas
1|ocomews-_--—---~-— -—
_ afpifs i,n
&&&£
oelta manera _ s¿
podado*
Podadera m Pa™ cito
podenco ,fpecíe&e«n
£J2j£&-
^P-?"^
~*££
teSrle^irril^^LguU
quéreé.oquee.oquia.
#©dre_ guu
1&Odre,b35erpOíí)ebajCO _queecham_
)
p !íil3-_— — gg-
1ÍA
_!_
liante,©*
l£oUo antes que tenga p!uma_^_feallaea
*Pollo elmcimo con pluma
-pollero que los cura
__
naccha.
guállpa camayoc
#
c,agii3pi churani.jnif
--_vrapichuranLrau
IPOíier t>ela?Ue ñaupapi churani <mí,
W>oner en contrarío xuripi churani eui. ,
•poquíro-
el
—
fol— _ 'Ú
raachanijui!
vad¡ yaucunug üi.
pontón puente oe madera 1_ __ chacea.
flu
iw eaufa,
Igoz auenmra — ——
1g»02,ptepoíícíon ; para
_. hkhahs, oh'ichax,
1^0: cierto_fullu] ; o xuIiu]! ; o checcamanta.
rayco!
Tgozpoco—- afllapacoaíllamanta,
^effo——____! chaypac,
IPcu í>onde^pzeguuíando
-Po* donde quiera —
.„_
J^02que;>p*egutando _vmapac?o ymarayco*
mayta*
maytapasv
torcer-—.11—- &*mm*&
PoiTecdoz
P offibte cofa que puede fer
rr-^^^^SS?
imapac.
;
— ~— ?W:
__hapini,gimoiisrcam.giii.
l
ffiKttder
I^íeñada—
Pjeñe?
-j^eía-
— ————
^~~~ —
— 1
chithuíca o chich tic.
___„.__—
;i
chich ?Y-
barca! ca,
.-_-ñauqui7o xotic*
flhefente cofa— .
J
^efetitar-l
rimar como quiera
— ^apachícimí.gií?
mañáni.gui.o chzzqui*
limonero
gtíoada^recrm:—.
a
——y™! „ v ira
cháquíp guatanal
___ h-vreafea
mCt ~
^, frT
Jfooato ¡?ómbze,& tnager
co^cp^.L.
_co{!¡ v°m¿
gwp^coftfcp^
1^:0piI3C0f3__^
$úmr
__, _IJ_!_ñofa
__r,uJauin
p;
comida __J~. JS33
caman2,pai #
.*wuaWe,cp& quefe p«jc«a -^malüjpac.
fmmmm
lpUntcJ&.*&« «
<¡£:ouccr —— „ camachieunhgui*
Iftucfas ^¿+
1^ud?eroDebsrro
-
—
——
.^chamilico*
»?P'--
líaaa *
pueblo bemenudos
fuente generalmente _-_- — chaca,
.
—
fuente De maderos —quero chaca,
puerco o puerca fintun o coche, ?
-to mifmo,
puerco montes ,0 fanalí
1^uerta ; po; do entramos en cafa
,
-
—
—
punga
v 1 c ! na *
l^ncrtas^ambas a z>oe •
* í .
pungollaclap,
Iffaem be ciudad—-
puerto De mar
1&ueíra 0pfea>0P ec*3Co
;
..—
— -.^
yalliiagui.
r
e ctaiCa
.
l£u;ar/obzepu?ando
4&ttí§sr
1JMllg*_
jj*u!$ofO.I!eno De
—pulgas——
— — - curaca rucaría.
ic u ?'°
i P icl ui *
pique c,apa 4
T^ulgarada^medida
Ifanlmomé puníanos*
^>u!pa 5 came ftní?ueSÍO
—— aychatrilunnac*
jongon,
———
^ulpo pefeado conoícído
•fettlíOL-:
T^Utlf dr
'jj&wcadura—
—-—
circa,o
--—
— hanco-o anco,
tocfsini.gui,
tocfciica.
—
•Bhwfou; <_-
Punta oe cofa aguda
^
Usurado cofa con punta
.
.
—
.huccliu na¿
__ ñauivocv
ñaui.
Q^antcV.
^htando^- _ay campi?
íBmc cofa^ u s
* y mal
igue^duerbío ^^._ymanam*
^uebiar^o queb:autar^ paquinLgui.o co*
I»
rauetoadura „paquifea*
g|ucb:antado* De confederaron .químepe*
jghiemantarfe quiuícuní.euñ
f&nebimtd. -tnieíós, aue—
r©.ireb2?¿ rfeía pierna
;
_ cóndor
paquicuniouu
tf^uefaada t>e montc o fierra— - guayco,
0Mehzñr vna cofa a otra~__paquini gui. 4
.cacicüni.oüiV
igLuedo eftar~
<Üluedar.alo que fruye — manannuguií.
hatanug^i.
j&licdarfe
—
mañanica,
f&uedada
¿aaemarfe — -
0A\cftion pzegunta
iStnífa>poz aucntura— — _ tapüna, o KicHaxare,
hichaxarco hicháá
($#
(ELüítn quiera ^ pípas ; b maycamp'as*
J&núitO en o:den : -pixea catcquenc.
f&uíníen tos .numero ..pisca pacKnc..
:
.
(ni.gulí ;
..
í£3Luí;eada — _——-__-
Cuitar la l;onrra—
—-
tumbañi'gui
. caquen*;.
R. ante, A.
^Kabo-freammal— .
,-ci»u^pa^
2Sabopoz el culo ^,—.^^-ci^ui,
m
Ruante. S*
Raer- .qiúconi.guí.otupanugiií^
Raedura — _quiebfca«
K4edera,pararácr^_—tupana 3 oquí^ona.
Raej/ofa
Raspara feftalar—
t>e l?a5Cr
—- manaba.
ccqueco onancha,
cequecni,gui,o cequia
3KdY,ar^d5er rafa
(ni.^uu
Bayo frelfol ———indip
—~
ylfarij.
——
mllca.
-— i
checlani,gui.
i——api;
Ramada/omtoafce ramas—..,..-'• - llanto.
Ramera >pUta fyoneña pampay ruua ; o guac
(choc,
Ramo,para plantar — malquiso malquina
checila^o hampato
Rána ; ahíirial terreftre
—-— ——
Ranaeuafo vlqui^o hulqui*
Rijpar- .quiconLguñ
Rafpar — • -
r rupani,guú
Rapofa ; ammal conofctdo
RaíTcro Remedida
Rgfcar .
— .
allpicuni«gui.oal]pini,gui,o azpi*
.
~——aroc;
ta&ana»
(ni,gui,
— ———
RaiTo «eampo llano pampa.
7
- -*—- y u p¡»
Raílro t>e animal.
Ráfa ; o raíon animal ~¿. — ——
— vcucha
Raíonera ; para tomarlos— vcuchap llullana,
.
- (o chipa*
,.-
jRealmente,cofa
—— M*"
fccfa—^—
«catar , atar otra vej.
JReatada cofa-
f«H«J «j?**
natac.guatani gu.
- § u ?ta( ^
t
JRebeidc-
—
RebClltar ,fOnattdÓ
.—-.mana hume*
pactiani.guuo tocya^
(jll.gUls
3SebentarninieHfe---T
---vllwacuni.guñ
arbol—
»eb e»itar ;ecbar el
chKchim.gm,
Kffar— _—_—
-ta onni; gu>»
JEtettClarfcatfcñot— S
-qu.pnam.guu
~™
Kcuíuír
H ñatae cau^arini.gui.0 camaya*
(ni.gul.
1__, pauarini'igui
2* ei,o>ar ;.
^ȣjg
—~—•————
ISofca^-—- c lll
£vcbokadero f!»
i
--ucranugui.
Rcboluer-
Rebflhicdero
- CürOé
iReboítoii^ifand—--^ . _.
'• ->•• -
gui«
poccíiini
JSefaóíIár lo llenó .
guacanúgui*
2*cbu3tmr el afno
_$atini.gui¿
Rccatear-
Recalcado áfflU— - , -pánica, —
Recaudado: odias
»eca»do poner
——
Recaudar renta ¿tributo
__
cacani.guu
c caC
i¡rr~ ?
_ahcham,guii
Hccoscr -—
--
" rttam S ui ° wp*!* <
(gnu
£econofcer--<-»
ricc nl
£ ui
m !
q
r Recordar be fileno
Kecotdar aofcro afíi
^ecozdarfe^o aco*darfe
ft,añte;£.
— — --—
°-
•
^richacüríí.guí^
richachim.guí.
-yuyani .gui.
yuyaríchini.guü
3ScC0ldar a Otro -..
Recrear. cuflcunúguu
Recuz - - " '•
'
,. apparítin ríe.
Recneño oe monte -Cara.óquiroráy.
2$cfccbír- _~chazquinU£iii
RcctUrSofyedpmdQ _ -muzpayani.,gui*
KecIjHttar- —guaran i. g-u i
¿Sedeara tomar anee
¿tediara pefeado _. — . Jlíca,
ccllancha»
Red barredera. __;
Red tendida para tomar aígo~
Red }en que nafoe el níño.
10 ílíífíílO,
rffrcafdi;
guamarap^ma^ :
—
(manfin;
^edafío- llica*
.__— ____cacunilgüi*
Kcfrefcar } con frefeára _1 chiríyani.gui
Bcgacár— collorinugui
—
;
Hegaeadnra : colJoriica,
Rééal ar ; oerr c tiendo vneyari ,g í m . o ya»
(ceyam.gufc
j&ant^É* 9i
Regalar ,alagando^^^calcopayanúguu
—
Regar lo barrido- macchim.guúo chaccha*
(ni.gui»
(ni.guu
—————
-' C* u camayqc*
Regatón
'
catucum.gui.
Regatonear
Regañar
Regífrro_
Reglado
• -
'
recular
: —— » caruch.anuguu
quippo*
cecquinugui.o cecqueo:
(ni.gui»
Rendírfc ,
«
attifcacanúguu
~*«
Rendirá otro^-, _attini,guu
Regoldar hapani .guLo caquiani.guw
Regüeldo 1- hapayafca^o caqui atea
Regir .
— camachi cun ugüj
—
Rcgtdoz— ^— —— ^ ~ camachi coc*
Releer —_ ¿atac,rurani.gui,oállichann
-
— —r-capac»
— coya»
,
(ni.gui. ***„
Relatar — -*,— ——
- villanugui.
Relación ^_
'
<JA
R;ante^é.
Relleno honMca.
R emmfo río
Remanefcer
Remado*
—~
t>C
—— '
moyoquínc.
,'
...
-
•-»:
. *-
.f icurinúgui.
cáyuicoc,
?5fmar
——~¿— —
!'.,.' vnotacplní # gui.
Remedar- _*. p_yachapayani,g.u! #
Remedar al padre Hcchani«guU
R ememlnarfe yuyani.guuoyuyarini.guw
Remembrara Otro ^— _
yuyarichinLgun
Remendar vefttdura¿o gapato ^raptayani.
(gui,oratapani«gui«
Remendón . _ratapac.
Remojara remar——- -^-«Syain^
R emo^'arfe al0O«-~nononúguúohucuni,gui.
]Semo|ar otra rtfa--.nonochim.guHo hucuchi
', randini,gui.
RempUjCar— tancaní.guj«oracmani ; gin*
Rendjyfe el vencido atifcacanl,guu
.
Renouarto cardo— — —
Rellenar-, muflbcyachiniguLo alliyachinuuu
r- lomífmo*
—— —
T^mnaio oearhol , chichirífca»
Renffiíoío i, . ^ z~¿ - piñac capa*
R cñír rifando. : piñacuni.gui.b ányanúguí.
ó anyacuni«giri« <
a a n«,gu.,o
Rep:S4r%ntril?a/cr_yach
K.ep.cici>v«i j v
p
.-
(yachapayani.guw
iicupani.guU
jffiS.amoneferodo
Rea erir t»c «no** _guachoe,nm*«.gw.
Kcfina t« arbol —
RefldiMwer refidenc a ^ttap?y
vtcque^chap.
an..guw
put
aupacum.gm.0
Rcflftir—-hayñkuni.guuo
fcacuni.gui.o cuuncum.gut.
Rcfplsndectcnte—
Kdplandoi
'^S
ylUnma.
__nipayanu
rejoneando
Rcipondcr
Sdponder
,
»efqueb:aiarre
—- haynitii.
g
_racrani.|uu
\S- ;•
ui.
Kefqueb:a/adura
^cfquelnafado
•— — ;-Ta c**
%?
1° n"«S"J*
lo imfiiio,
Rellanar ,o retiñir —
Rcfqiiictojo!?cndedttra
caiTam.gm.o ca^am-gui
JSefollar—— —«— $amani«gui /> camacii*
m íííjí
9
T&&nte&+xJ.
¡R^ítttYí- -.^__._ cutichiní.gui.
Mcfufamr 3 Otro — cauc^richfni.giu.
Máüícnvrfc & ü mífmo^_caü$arimuñi.eu¡ #
Mmícítaéo t>c muerto ___ cauc,arifttr
nemiUrfe . — _<macuni.inii,
——
:
yaucupuni.gui*
Retronar. yachapayanugui —
jg2!£ÍK ^
£ a
r
dm
4t^ —
yquiuini^uí
appoOrachani^ui
A^UCfcíJCfa «?45er___ congoryani t gui\o moí
j -
. (chani.^uí.
•*«._,
£q>erderC cr_-^ _yura y anL?ui.
ge^a para arar _—
M?ttCisr > poígoittítar;
_
™anj,|ü£
wfpíS,
..—.cinche, o tacjiria,
— cinchóyaní guí,
-iomífiíjo*
&fcd-^_ •
- li^
cayl,a
~_
#.antej/zíf^ 91
— —— **«
IKS
Rincón
^^ J_ __ __^_—-mayo,
„ hucqui
—
»Í0 pequeño
Rioarribe
RioAa*0— ,
vchuilamayo.
-vichaymayo.
vmymayo.
acl
Kifa
RifucRo
—— -
ac,|
r-
~
^
caca *
>;
a-
Bifco fcepcna—
.guaycan-Lguu
—— —
Robar ¿alteando
1 guay cae*
Robado* enefta manera J!
:, taquiac*
KobifcM°fo rc¿ía~
Roca ,péña enla mar - — _J _ ___caca.
chacmaconi.gui.
'Rogar.
chacmafca*
Roca .
Rocador
Rocío — -— __ *l'L
7—totapypoc*
£j
chacmaccc»
Rociada cofa
Rociar el tiempo — ypufca.omacchilca.
ypum.guu
Rociar a otra cofa ; para vañar„_ypuchinu
(<nii ; o macchini gui.
Rodar ;tracr en rededo:- moyorinugui
-Rodar tycaiefta — __cormacuni.gui.
cormanni«guw
Rodarte aüi--
Rodeo
Rodeo fre camino :
_ '——"- toma
_romay.
-
-_ poriccaehae,
-* —^mochanugüL
Rosarpozotro — .mochapunugüi.
Rogar como quiera. -villapuni.gui.
Roydo ^er con bíentea cachachani,gu!.
JSoydo í>e murmuradozee cipcicacuni,gui #
RoydO alTí -_ chacoay
Romadtjo — .chulli.
Komadt'5arfe — chullinúgui.o chulliyan'Kgui*
Romper batalla atínuguL
Romper poz medio— Uiquiní^uí.
Romper,quítandoal£0- lo miimo.
—
Voltear
JROUCO—
-« _ .
-•
corconi.guí,
chacaconga»
Ronquedad—
Ronquecerfe .
;
,.,..„,. _— .
.---chacayalca*
«chacayani4 gui.
Roncfca- — ., ..« — culpo
Rofta,o farna '— — caracha,
Roñoso Heno oe roña —caracha c;apa.
Ropa
Ropa larga -
;
;
-aríin.gui.o hárícu*
_ pacha*
.$uyru.
(ni.gui*
Rofa/íoz- — guayta >o cica*
—_
,
RO£0 . 1^ __ *—.paco*
Ruhí ;
píedra pzedofa _ -rumi quiípi*
Ruda cofa t>e ingenio -opa,ocaeeca.
Rueca,paraf?ííar.- —calla*
Ruga &e cofa arrugada
——
-~. apa*
Rugofo ,cofa arrufada—— _cipu c,apa
Rugar ,l?a5er arrugas- «^ dpuni.guw
Rugirías tripas cullulluni>uw .
~~" '
mana allí.
v »
r
jSuuía cofa
S.ante.A.
oSUcrco.noquier9 _yach^iW
# Saberclmanísr ;teneríabot
-n^
^bío 3 tf^ggs^K
o abido:
Sacar,comoasuat>ep050
-
— - ay^nj.guu
pichanmunigm.
Sacar vafiura
tocyanugiu.o toe*
polios las aues.—-
Sacar r
(yachmuguu
Saco,0 coftal—— cotama ;o longo,©
rongo,o \_-
(guayaca» ;«£*
éñCrífícíO
Sacrificio befyomhtc
——,— fearpay.o cocoy*
. ,
Sacrificar--— harpacunwgui,pcocu«
(ni.gui.
muerto —hárpapi.güU
—
'
Sacrificar el vino al
chaprim guu
Sacttdír__^._~ -
—
:
Sacudimiento - -
toPr*
r Sacerdote ^c ydolo$
,_
£?acta. —
^aetera,o tronera
„
»al?ojfiado oe fado:
&mte.'B.
.
—— . .-.hoinp,
runa diospa co*
aguachinado euachi.
_~
—Ihurhco
.
tvocafca
(coc.
^Otmr typcani^ui:
¿?&Qiim%r co2iiichiciini,.gui,ociayacuni
s»3i?ifiar.poi
envidara otra cofa viraya
SaIar0eiiera!mcntc_cachenchaai.gu¡.oCTd^
«,!<-.
©acho
SS***
; para tener fai
f C°SC fill
—
(chani,gui,o cachcyachini.eui.
cache churana.
cachechacara.
g f
«rseneralinenie llucTrini.gui
£&mimchbOjC$ L___rucav
M »atoaera/wio*.t>e!o Talado -—.—cachea
»a
faltar
£3r _
^
pauanúeuL
áfca'
Saürafe^omtee __ „_guifpmLguu
nm% .purun
:
Sáínarfe
Sanar a otro _ :
hámt
^
cuerpo— yaguarú yari..
U
f^j?
íl?
f
Sangre, fuera
Sangriento—
i>cl
~—
——Circam.guw
yaguar capa.
Sangrar-
gañiría — - circa y mn *
cha
Sagrar la ouefa para comer la-fansr^
;
SangradcraJauccta ———
-— ——— -
(cahugui*
cn-cana
Sañi—- -— ? im '
Sañudo— ——_hampato,q ampato. pinac.opinaccapa*
Sapo;o efeuerco -
Sardína ; pece coucíddo chuqui m\\m.
Sarna—— ~-
r—r^ pQ *
-^_-~_-~—
.
:
:
pucunugui.
yacolla.
Sainar-
Secar otra cofa
SecarfcalgO - —
-—
—
—— chaquint.guí.
chaquidiuw.gun
Secreto—
cofa leca——
—
— - chaquiica*
opallamauta,o pacafpalla.
S*eretacofaaíTt ,^—iómifmo*
geca tierrazo *>e regadío^— co*ca,o ayffa*
—
$5ccnra_— —- *^— chaqui $apa*
£>ed ; aner sana í>e bcuer_- _chaquinj\gui\o
r
^Ssiwtógg
»^
—-^
Señalad© en bíen,o mal
Señoia afli ;
—
Seño* oe fiemos ___
;
™am V
___appoycacha.rt.gu..
Mitotear
Scñot foberano
„ca—
a
P ac,o PP
o.
Sepulcro jOfepultura
a 3-
— Y
Sepultura ¿OH epitafio— aya
Sepiltar_-_- — onanchaguan.
P»°P».',8W
_ quynm.
Sequedad
Serpiente generaüncnte — amaro.
_____ apppKachac.
Seuero ¿oía graue
Scuo oerretído
Scuofoaicno
—— —
oefeno—
——vira.
vira capa,
S.ante.?.
ho,oare,o y.
Si,aduerbio,para afirmar
%í alguno — pipas.o maycanipas,
viñay viñay ,o cayantin.
Síemp:e,aducrbiO—
Sien parte beia cabes»- ——— .
-guacray
amaro*
Síerpe,o ferpiente—
S.mte<%T0.
gferra0 Jmonte0 altos— xalca ; o falcado vm
"°«
¿i (¿
StcruO— . . ¿ yananc*
SidToDel cufo^, ocote»
&iette j&icl ItlcdiO Día rupay,o chaopuns
(chao*
Siete en num ero — can di i z, o canchez*
Siete mil en numero
Siete mil v£5e0_
—.
canchíz guaranga*
canchíz guaranga .cus
(ti >o mita*
Siete año0 ; tíempo canchíz guata.
,.
©iluarxonal^unmílruinento—-vichichini
" • \ íg*?ÍP guaucouLgui. '
Sob*ar fobzcpuiando
5
— * yalluu.gui,
—^puchuymiu
Sotoar lo quc queda-—
Sobada cOfa
Sobze^fícíma—
_ puchufca,o puchucalca,
<;aguapi,ohaguapi
*. ——~—
yanapayniru
~guacaica.o guaz
Sosa,cuerda t>e efpsrto
(ca.
Sol planeta
^._„índy*
So! 'ponerte- chifsiyanugui a mdiyaucunc
:
;
yllarinúguuo ropa
Sol reblandecer.
Sola cofa
Solamente — _
— .
f- Vg$*>
¿ lo mífmo*
©ombza. - _ llanto.
Soiar„._
—
Sonarbíen ¿ ~_
~
.
._ —
+,
«.cicñtnLgui.
alHoyarini.gui*
_muzconi guí #
Soñoliento
Soplar _ .
— ,_«~— mmmm puñuc^apa*
pucantgui.
„,
. r«idtcac,ocateqwenc.
SBitcceflbi t>cotro
humbini.guú
Sudar- ,
¡Subdito fl futyeto
Suegrcpadreoelamuger ^— —-««•
Suegra madre seta nrager—__
acque,
oeltnando— ~qui
Suegro padr^omadrc
jswí»iv,y»_» J
(guachi.© «juiguabx,
--— oxota '
Suela ©efapato-.
lucido ganar ,^-pacw.
.
^^
-
Suelo,como quiera 1
ludto/ofandatada P***
--——
SueIto ; corat,ie»ra
Sncño qnefcmen* — '^^
»««*
^-
1" :
mjnichani.gui.ocnas
Surcír.ocofer
í -_hananc«
Sufo.pjepoficton.,
ío mtfmo.
Snfo Iducrbío t»c lugar
Sajía cofa "WP*
mrflaypK
Suíícdad •
mapa c,apa.
Susío ,po: no ertar lanado
Sujíedad ©e niños
a «>° y»114»
«I
T.ante.A.
-cuchum^U
guaya,o
,
cotama*
—
v
Calouenel animal .chaquip quipa t
Eaíuína fcequalqmer cofa -.——^concho, .
..
-chkchifca* —
.
.chicchinúgui,
Calinda cofa **-$ - chicchiíca,
Camaño , — .
Canto ; aduerbío ; para comparar
_ cay chica.
chkca*
Cam bien ,aduerbío_*-. íínaracm i*
Capar algún poztüfo—.^__harcaoLguC
Capar alguna acequia—! harcani,gui,o]]u5
(tani.gui.
Capar cofa be vaft/as I¿¡¡ quirpani^gui^
Capar fyendedura- —« caíTanúgui^
Cainpoco^aduerbío
Can fojamente
-— ,
¿manatac
--
Canto- — -«- — *-
Sapallanta,
chica»
Camoden numero. -cay chica*
Caner - - pingollocunñgui.
Cañer trompeta '-—-. quippanigui*
Cardarfe. .onan .guúoonacunúgu!^
Cardar a otro - — -onachini.gui,
Cardanca
Cardado* freotro
.
-
——
~__
, ¡ onay.
onachic*
%arúz Peí &ín ;uombze .
- .—.. «» chífsin^
t:&ntc;&<*&. 99
MI
tarca t>e alguna ctfa—
tartamudo: _~aciloy,o caerá.
•
—-.—-—-%o.
aclloy>c a chani,gui ,o aclloyas
JCarmmudcar—
_—
,
tafíar^taiíadoi .
taííaío— :— r*^" 1
tauano —— — .tancayllo*
*-
tLt
:
_„
catanúgnu
cátay,
— _íaño rurana.
tejarlo ^entejas—
tela>para tercer
tela ai que nafcc el niño ¿i
—— — ,j¿
guaguap vtapu
aguacóna.
telai>eUoza£0?t_ U* .pucuchu.
——
telaraña ; tela í>e arana .
~—
temblar^
tembló:
temblar para caer *
.
—— cuyum.gui
CUY U Y?
.chucucum.giu
;
%£tn$r~ - -
__manchanLguu
^rnanchac^apa ;o manchacoc*
temerofo
temo:
templóle indios generalmente
J manchay* — guaca*
temperólo fa>on
tempeíted - — guayracapa,
—vtcfcila*
tempzano ; ante* tiempo
yg t|
g ^ft
tena5udas par&cef as —
—
í>e
——
.-.—averna o hapma. .,
tirana.
(o mafíhchini*guú
SCercder ÍO encogido -—cho&ani.guúo mantas»
(rínúgui*
'Ztner en mucfyo •"-
yupaychani.gu¿.
Cener en poco .— _ mana yupaychani 4 gui,
TCenímtt bcfozUlejñ — —pucará camayos
Xcntar . — _— .—Jlancanugui,
—
.
,
Xeñídoi
Ccrcíaíia,calcjitura-
u — , lo mí fino
^tullpue.
rupayhuncoy*
terciopelo - Jiipic^opullu.
T ermínopoi ñu ^ >—_— ticfsíru
S£crmí?jo¿poz !íttdc &el pueblo -toma,o fayva
termino tf f?eredad,q í>íuíde«fayua ; o cheft*
Cernéatelo ; ííerno vnpoco ¿j Jlulfo.
Cerrón ^pedago í>e tierra - curpa.
Cerríble ¿a ..
.piñacc^ipa/
Cefo . cho&aíca*
Cefozoefcoíidído
Sebiera. *_^
Eer|i0o ; que feüa >o ff roía
^_
— churacoc,
xamic,
£effr'$uar.— ^„ „ — T
- xamicanLgui,
<fl Ctftmonfo- ^ .^^xaniicay.
:
A Ceta-^ — 3 ñuñu,oñoño
fCetudape grandes tetas-. -ñoño c,apa,
Ceter -auanúguúo aguanugui,
Cetedura. „„.
..
M , aguaica,
%C$edQZ — . ^^_ auay camayoc.
2Te»rída cofa aff? ~i—._
Ce£ícndO;,adt*erln'0 _ ^auafca*
,_auafpav
%.Mtt>% toé
madre *j^t&¿
Cía ¿erniana be padre ,o
Ctbia cofr--^——-„.
^^^^
pacha,
SenT^icle venden
Cíenda be tetciot^ -^g??»» S uaci n' .
funtufcaallpiu
Cíerraamontonada-
Cigre/
Cierna fructa
Cierno niño
— ]
otoroneo,
tullpufia,o cauchi
Ciña it tmtOT
:
el varon^_ya
yanay#
Cft ano
Círar,echando-
— auca tucuc*
íitaní.gui^ovicchu*
(ni,guu
?
n ííi}
£.ante« $«*.<&<
Tíro^aqnello que fe i?ecfra- — *vicchufca,o fi
<e~ i
(tafea*
Jirar algo De lugar^.-
jiferaí>e edificio en aía
Cl'5fie,0 \?m®^
— furcunUui.
fauana,
Sj#nar_ — .
^ *•:
quechimcha.
„_ yanachini^guLo hauini„gui
2.í5«oíi_- *__ curitaria,oQÍnaculiu,
_
Eoear
C* ante**©*
con manojo mílrinnento-^-Jkncani.
1*. (^ui.otancani,oiu\
Cocar con rrompcta0^cometíemto_qSíp 3.
<sr* (pacuni,«rm\
Eodo en c^ntída4 í>iTcreta-_^_ílapan,otw
„_
^^ : L_rata*
.
f
;
ploma r
Coma —„._uA.
,, „
-
—
'.-..
:
rf
JUMcer en rededo; cachuni^ui.o cauchu*
r
(ní>gui>
ítotóda cofa—^....-. r
— cauchüfca.
Cozdo^aucconofcída «. cuyuchi.
101
_cutichini.gui*
£ozn*r a otro ; gman4ole-—
Coznear.con tozno — ;llacllartúgui.
Jlacliac*
jCoincrcclquetotnca
Co:ondoit oda cabcga —~~
—
CwteroMfruío
fS cof
— —** iruv0 *
Eragon -,
____m,üpuc ? apa,
Krafpfe;en!aíud?a
Krarpoiier píalas —
—
malquim,guí >0 cauini,uú
UjSSJ
¿raflegar vinco cofa líquida
Knñotmr
—
vifsini.gui.
Xraflozítada cofa
Cractar >contractar
—— m ¿L
-ticranijuu
tiente*.
ninacuni 4 gui #
^ractariíiercadurta^_-^— «.catocuni.gui.
ítratiar _ __ charinúgui.
itrauar petea. }
aucanacuni.guí* o tíñeos
(nacunhguí*
^
jramefíO --*— quiccajoquiqua,
Crrbqo be ajeedre* _L_ taptana.
Turtrntajiumcro quimea chunca.
Crcrio^tretica—
trepar cu cuerdas árbol — Lvincha,
guaylluncufca
Kg ™i~
**res
VC5C0-^
:
q?»^ guaranga
^quimga cutido quimba mit¿
Krcs tanto
»W* aROS_
_ qu i mca caychica'.
Lquimc/guata,
lo%
SC,anteJ5#
Cree
«^5
es — —^rilZlutmigui.
atrípa» Delgadas róamatoque.
írocaíCL - -^ "^'-1
cha« P iy apa, fc
*«»« Y 1 a
£rueiio,con raye
SO* onco &e arboi ;--~~ :~< ül ";
,?
chancha chanchapormt,gui,
g; rotar
«roye t>c pan — —-^ c ° ü a'
ra nciin
f
trueco ,o trueque £; .
Juanear, aquefte —
. .
faucani.guú
Cuerto.cofano t>erecf?a
ZncrtO bCWOÍQ-
—vkc^o —__
chulla nauu
como.
Cuerto^ba^rfcvnoío-ckuihnanuucuni^uu
mancharinuguw
JCuiW ,
Eurbadaniente— ^~mmchml?m<u
£urquefe piedra ^auatarumi.o cauatarumi
^ante, £+?£.*&.? XO.
Curmafce tierra — — papa;
£urma i>e am'maí- -curuta.
í£tirntot>eofo$ --.. -coyciñanú
SCuetano&efcuefíb — chillina,
V.ante.E,
Bcrfmojcon pob*e$a—
gerta para o*tal¡5a___ yuy
l .ñuñu ; o 1102
— (ño.
guaccha.
yuyoo chácara,
chácara.
gerpcd.dquereeíbecnfuíafa curpac,
^eíped ; e!queearefcebíclot)eotro curpa
.__„ —^
geJácara enterrar-- -
-ü^val-
&e animal
¡feíío tufe
|^€í>e gentes —^aucacona*
<acmaQbe$ndí**jl t>e bebá^— _acflb, ©
_ «Unte.m
gmanamente
«amecíecerfe-
^ pmfer
Imen a coía —
generalmente _
__Jampo fbngo.
hucuyam,guúo miquini.
^-hucuíca^o rrncJfal
«ámiüsrfe a! ma^o*,-
^antelB.
mochanLguU
^nave?. _ fue cutí.
BtoatfOtr* ve 5 _„rucfucmitta.
Vnguciito_ hamR
engir ; Viítar-^_hambiní.gui,o natanigui.
© ante;ffU #*£*#
4
19?
¿¿ iuc*o cuc
_j,miiticro
ti ( fuc£3palla*
Vnofolo.— hambic.o natac.
i¿
untado*
Bña dc Dedo i—
_,_. íillojo cilio*
Vrína ~^.j
^fo,eoftumbJe
— —
¿
l yfpay*
pacarifea.
-_chimbana ?
V ado De ríO;C De agua ^dumbanugui
fiadcar ctrio^.
áasamnnd©— --
V aler ptecio
Baltente
V alo* De pteciO.
—^
— -
——
quillpa ;
o<;am P a
ch ani ® c-
*«fi*?r
_chamoc.
.
,cecque ; o fayua.
— —
Valladar De tierra—
-guayan
V alle^ntre Dos montes-
ballena oda mar --— vra guaca,
V ana cofa ;que no alcanea el fin _caaman -
^anaglotía— — —
vta -
- -appo&achac
V _-^~_- ——
andera
enancha.
Uzvozá punte**
tierra $ o De cofa
Y ?n íaie Déla
Vspo* faíírafí¡—
^ a f3 ,_
— —¿Wm (cipyac*
taona^o calpn
S ui
—.— —
(lia,
~ carino hurco.
fiáronlo l?cmbza
ían0 *
^alTo De barro generalmente
Vaílb parabeuer
tgfo^iar ^
—__,
.— humiuani.gun
vpiana*
V alcofa \
^.^^humiuaíca,
V eda r amaiinachu»
leer *-
V cga
- -
campo llano
-
..^^^—.—
.
—
-:-—
— ricuni<gui.
.^^pampalla»
3
3. ante* ¿«
ge?nte,nttmero
®eYnteaitos,tkinpo
Bv£ntemü,en numero.
— __yfca V cWa,
yfcaycfiun*a guata,
. yf¿ay huno.
gela Se MUC guambo carpa.
ifeia^para fraserfomtua carpa,
©encandela .
guarí coila
Sieíado* ¿quédela .pacaric*
^elar toda la nocfye - .pacarimuni,gaij
^dar^partc t>da nocfce- cuchic.Hni«guí 4 o
«J ,, ,
(cuchini.eui #
geltonno >o vdfefi- mfliua.
ge iofo.freftos pelos _ miji ua capa.
@eI!udo»te mucfro vello. piIlucapa o pus
;
gena generalmente
Siena t>e fmsrc
— anco,© han co.
¿|rca¿
¡gencer
Vencimiento
,
™—
.
^.^ — atínnguh
¡¡ftfa
Stencedoa ,
„ .
at ¡ c*
Cencido ±-¿ _--. .
at ¡fca
^endedo: De mercadurías catu camayoc*
** j, m (orandic.
^endedo* t>e vttQucnioo hambi cama
geniado:
<gen:r „_
— aynic.oaynicapuc
m xamuni.gui.
gemr ala memora-. yuyariniJuL
aentanapfiníefrra
gepno^pzíamente — . ij, toco
rupaymitca*
fullullchccca^o xullull^o checca man
©efdad
(ta.
comimnc.
^erdc$uear_-
Écrdura para comer
©erduffo>faton
— w. -—-yuyo.
w_ copa cayo*
Serdulagarfcrtia — chulco chuleo*.
vchuynan.
áereda
23*rgafot>eto:o — vllu. #
pmcay.
©cr0UCflia
Scrgon^ofacoft pincaycapa
—pmcacuni.gui.
—
Sergtien?aauer <
—- — —
(ruca.
- > fupullufca.,
©cjcíga íeuent^da
^ejrt0as ; I?a5*rrealií~-„ fupuliunc
(me.
8ergeL¡ yuyochacara.
Sfedidura generalmente
©efttrfe generalmente — Wfhau
pachalUciw
(ni guu
©efttrfecgmtfa himcullicunlgüf.
Seftíjfe la pzímera ve* arini«gu¡,o ai icus
^
(ni.gui.
f
ffc j ,
- .
cuti,omi¿ta #
Wlc^índüd .— racantiu guacín*
£Je5íno en términos- guacin mac¡n«
8Lantc.3L
©ía_~ -1_ — _^nan*
Bíanda/omída* *mirca,o cocauj*
Biandante-, ~_ ...—yanga poric*
V itiO^-*— ^-_.*^—--
V ídOÍCU — —
—— -*.-!io&4,
hochayoc f apa,
— -——
:
©íctozía;»vendmíenío_ atijnín,
V íctozíoíb—, i
~ ^ttic^
^tdatniradon&elvíuír • cau^ayninchic.
V tcfriO quifpe.
9íqO;!?oinb2e t>t mucfca celad —macho*
©I leja ? mi)0er Í>C td&d~^~ chacuas,o paya* —
V íq'acofa
BíentO rejíO
mauca,
atún guayra. -• ——— - guayra*
KcntO *
©íentocona^ua _ guayra tamy aguan.
V tentó ptopzí o- guayra*
.
—
——
Éíno generalmente >~— __ agua,
Hirco tinto
V ira /pede be (aeu— ~.
— —i- .!
.
colli a$ua
..-..guachi.
8? írey jey pos otro—— capaepa randincac
V írgeu ;
&Oií$eUa . purun guarmeo tazs
(qui,
Süífage-—*
V ífttar ; Y2 a ver
——
ricumuni.gw*
: —
cayñáta*
fJífOÍO -
. ...... , . ,...
—
(coychani,gui.
quiu$o*
Qítfa
- A..I
3Unte,*2*ante*B.
noluntad
©OluntarioftmcittC-
~— — (cauu
tnonaynin
monalpaH*
©otar,f?a5cr voto
Quertra cofa .
.
—-mm.guu
amconap.
X.antc.A,
XrSbon
A3Éaquímat>e beftia —^ ..„ yurac 1 lan ca.
,
.cmgapanca/) cin
(garpufca*
Jeringa —
BEermgarcoujcennga- ^vilcanúguu
BEeme.medída — - yoco*
rocochallua.
BEíbía peleado
BÉuSOfa cofa — «..^^^huco^apa.
Z 5
ante. A,
gargo pelos ojo^angaxfiaui
ZSrco^o
Xcbzatana
ío*ra ;o rapóla-
— puccona*
cfínt>dapri
mera parte tKl ©ocabtrfarío.
N e ttgeruum voKwe;
Paup&'tasdeprimitipiiuxif
toa
Comienza la íeJ
ganda parte del Vocabula-
rió,dcla lengua general
délos Indios délos rey-
nos del pcrujlama-
da Quichua.
(
A A ;
oathác —
.3,a,belquetomaaotf0
(en algún maleficio*
Aca'cllo
Sea
áca,pywria^
guara
—
mierda*
pito verde>aue*
pañales t>e niños.
.
—
cagar.
achica _ alíalo frarto ; aduerbío.
Bchica.o nanac — —
—- mttcfroe en numero.
mu*
Zlchica cuti,o achica mitta_ftinentidO;
(d}z& vejes*
achica manta pipas qualquíera tf muchos*
acchini«gui«o acchicunugu'u cftoznudar
Scchicuynirt ——
eftOZíradO.
Scoy , o acuy '¿: — cuerpo muerto*
acatanga efearauafo pelotero ¿o mef on.
ácua j víno.bcuííU t»e indios
Z^uacolli .
vino tinto*
ac.ua radíceo a$ua camayoc tauernero*
SEkua guacin ,o ac3 guacin bodega.
Scuyfia Z - vellaco.
Vocabulario*
Acchóccha,© acchócfla
21 chupalla
„,
colombio. „
—
—
•
-~-
.
pím. ¿—
Achúracuni;gu
Schúra
Aciani«gui,
tomar pie^a ^e carne*
1 — P ie £ 9 ^
carne*
peder alguna cofa.
^aaíca ;oaciac_ fredíonda, cofa que
\ (Wede
* . -
Acini,giu,o acicuni.guv; ^
.
revzfc
-
. .
__
Scichini.gui # _, J^^cr rcyi a otro ^
AciJ
5 apa__ .
rtfllc ñ 0# ¿
? .V-~r
c
Acij nam —t^-, ojos rífueños*
Acípayam,guj _reY:fe fceotro^erbur*
— .
rifa,
: : .(fafrcl*.
¿h i
^Gipayac
.
;
o acipayacoc_efcarnecedoz o bur
;
Acipayafca
^apayay—-
dado*.
cofa efearnecida
__
— carcajadas t>c rifa*
AcIlan-i,gui 4 oaclIacuni«gui,o acranhgui__ ele
~ ,. . .(S"%oeícogeraIso.
.
¿3c!iani.gui,o acrani,gui___
.
apartar Jolún*
Acllafca,o acrafca_
Aclloycachani,guí.o aclloni,gui
— to cofa efcogida!
íartami^
a oy »
ídear*
Ac ;
ií
o acllu.o caerá _ tartamudo,
|kIIoycapa ___ Iomifmo,
Seque _, fuegra^tnadre oc tu nmgcr»
AcíTo^oanaco venido ínteríoz Oelasum
(íjeres indias.
acíTo ír ^ papaspiuan/ar oems
Aa
¡Q."
3
^ctoc^
— el
dl00 *
garrapata*
que mateado Ja quemafca*
<*tdaletfe»S.<' 107
Aguado aguayeamayoc
——
'£=^—
—cofa und*.
tejedor*
ZfguAJL-i
AÍuafpa : .
-telendo.
a K uangapac ,
-COfa P*™ *****
^telar,parate*er.
Aiuacína
flauánapcuacin —
caía para te%cr;
A?a,oácoy__
ava
Aya
:
-
*-
:
—
-cuerpo muerto
mouuozío*
-fepultura i>e muertos*
Ayáaa,pampaní.gui* enterrar muer*
Ayáaa,$urcuni.gu¡_ fcefenterrarnuter
o íii
Sy?aricuni.gui,o chucaricuni^uLXíLb^rpá
ych 3
4 u tu
Sycha ^r^--~r— c ^»e para comer!
^a a,o tuUúyoccame
Ki
;
i
co hueffo*
P
Aycha tuüun pac _
carncfin ._ ¿^g
|iycha camayoc___ carnicero
«ycha catu__ carnicería frondeq vende.
te
-~— fe vende.
É^lTF
¿tyeba churana
Z
— --^carnuda
fcefpenfa, fronde fe $mr*
Ay^ayani,gui,oayacracun^
5»«^. L- • .
(fe>P enflaquecerte,
^yacrachini,gm.^cfifiaqucccr,oenni30rc
Ay acra,otull^apa_ coíafiacSma^S
|yo,ov,IIcaíma0e^cRcracio ;o familia
¿Wom P i íQ ay]Iontiq__ a cada Ima0e
; o.í>e
^ymoran!.g Ul —acarreado
/untarla míes
.
«a • • . . Calavera*
^ynmi.gm,oaynicapun¡,gm\ véffarfe.
3
Íüní -coftieAd*.
^ymc oT~^
aymeapue
; el que fe venga*
Ayaphoma . __calauera fre muerto,
•fiyap P 3 mpac -enterrado* ¡>c muertos
Ayap p3mpa___c!meuterío fre muertos*
^yapguacm ^flar^fronde fe entícrran
«,
gyap pmtona
.
(fcelaníñafrelosofos*
gHfti" . . r perro 3o perra generalmente
Sllichac adobado* ,o . emendados
gilichani,gui,oalUchacuni<guu aderezar
(o aparef ar alguna cora.
AlUi c,upay _angclbucno»
AHij manta -poco apoco*
AUia .bten^nombie»
SUiyachinñguu adobarlo aliñar alguna
(cofa»
Alliyanúgui.0 alUyacunugui. __eflar bueno
aili rurac,o coyapayac biel?ccl?0t.
Allpa . _tierra generalmente
Allvini,guuo aullinúgui Ozdír tela,
- trama betela,
Sllvii
All vifea 1
ailvina^ aullína—
__-—
— tela otdída
ozdiembze be tela*
Ama.o mana no ,aduerbío negatmo.
,
Amancay.o cica
Smaota
^
f lOt^O afttceita.
l?omb*e curíofo^ngemofcKO fa*
—
(bio oaituto.
;
Amaotátin íul» amua ;o tngemofamete,
&mirac,o amáraca-, .efpera,o enerad.
Amaro _
J wagon,ofer píente*
amachacuni*eui_ bcfeíider % wo be otro
(enfosque riñen*
AmachacunUui. .—concertar ,o entrcuentr
r (entre ínfcotdes*
o mi
Vocabulario ,
3machacuc> oraquíc^
«,
— entreiienídot.o tyei
(partido* freloa que riñen.
. . ..
Smmi.gui. ^auerfaíttdíot>e alguna
cofa,
Anca,o anga _-_ajjml MUC
conofeída*
**HC2Uam<gui;o Haacarcani,gui,__
eefarfe bo
——-^^^^
(ca arriba*
An/,; Ak
¿Wohanco ;
m'eruos.
-anco ^pa cofa tieruíofa,o rejía i>e níer*
—
(ot>efuíarvnoí>eotro*
„t>efuíar , o apartar
(vua cofa Oe otra,
-a _ . .
*tnchomuni.gm.ocifpamuni.gui —acercar
;-«L (fe ;o allegarte vno a otro*
Anchayant.gm;
iSncha vmác — encareícer
__,__ cofa que crefee mucf?o.
Anchaycuni.guí ._ empeorar $ mal en peot*
^nchaycuni.gui,oappofcachanani.guí.__ vana
(£lo*ísrfe>oenfoberueceríe*
,
Sñallco collvi _
Añas
—
(barroco pecas*
tyozmíga gzande*
.
Anta chácara.
Soquilla____ abuelo 7 o vífabuelo*
ílppa-. - colchón.
Appó __
appocac _—
Bppócla/ayanugui*
;
gran feñoz.
lomrfmo
en píe freíante
eítar
(begraufeñoz.
3ppó ayllon_~ — __ Itnage t>c hidalgos*
Appo fuyochac _
Appóp camachicufca_
,
—
___ _ capitán^
editólo mandato í>c
(/ue^obegranfeñoz*
Appóttjcuni,gui\_- . fer gran feñoz^o fra*
(5erfesranteñoz
Zlppotcuun i«gui — enrríqucccrfc
ol^er
Appótiscuchini,gui* enmquefeer
(granfeñozaotro*
Appófquínc __ abuelo ,a vil abuelo
3 ppófcachac -— pzefumptuofo,
Appófcachanc- .vana gloiía*
o v
Sfocabufcm'o
Mpíncór* -^Uri¿
Apaycupuni,gm ——
L cmsrqopefcadó;
^í>opt«r ^,^ra cafe
Spaycupufca _ toptc qucSSíSC
Apachicuni.gui,
^pamuni.gui,
._ m w al¿é
p zc (
„_traer alguna cofa.
Apani.gui.o pinnugui
_Uenar alejo*
,
^parichinugui
Aparim.piu. » —
**paricum 4 gm,oapanm\ gui.
_^ carera otro.
llenarlo.
_^_fleuara!go
. r . . frcndtwfi cargarfelo.
—_
.
Apofcachanugui._reueIarfecontradmayor
^porcachac __d que fe retida aflY.
Aejuo m vamos.
SranyacjO guarapo chafca -libero fcelama
(ñaua*
A raráy - ^ ¿
~"~~
ayzefrío* .
Arifca.
——.__
„__
d
__
(fe aenueuo alguna ropa
que affí fe vííle í»e ¡metió*
cofa vellida la pztmera ve5*
Srij pac_ _ cofa para veífrrfe afíu
Arpani*gui t o afpacani.gui» .,. ofrefeer algo
(end templo*
*eb1c£ra>3» né
aipifo __ ^_—
ArMcIZZ—- el que offrefce en d templo.
Afila* pUfiin
-<*>** offrefdda.
pOCO,nomb*Ct
Afilapaco aiilamanta _ ma^oz
— pOcO.
vn poco;
po:
Afila atún
3g(jj a __ poco,opoquiíO aduer*
(bío*
SÍIIaguan rae
Afilapaco afílarac
—-—
.^- t>e aquí aun poco,
poco freipue*.
=
Silla v —
urac_— cofa vn poco blanca»
-
(pocopjccío.
Afila yana—
SímanaalUti
—
cofa nc$ra>vu poco baga»
, .,, ,
'
.
POCO antee,
,
- - peo*.
Afinanara*-^
^ma0 5nomb:c comparatmo,
jgflua
Afpifsia
Sfpiní,gui,o
—
a,
afpicuni .gui
poco menos.
efearuar, —
'* -''
Afpie « el queefearua,
,
;
aAani,ffui.o
5 aftacuni,gu¡, — cofaefcaruada#
mudar algo i>e
(vn lugar a otro.
j*r-
Aftaypac_*=- -cofamoutble,
gft/c clquemuda»
Añafea ~ - cofa mudada.
&tallini,euLo
&
charini,gu¡, _, tomar alga
(cu la mano*
Athac — - }
vcrsncn^
Vocabulario
Athaco guá_
Stapáliba_
— — - gua y ínterfcrtíoft.
At¿n^
*»tcrichuii,gui,orayichini,gu¡.__|
aiafttar
f a otro»
_At_rí*
&%£ „ .'
» — — d *«
,
lenanta.
»«S3E
^tenica __, — — d ** íe *«»«».
Atmi,gui
-9tini>gui,o
;
_ ;
aticuni.gui.^^pa^;^^,.
cofa levantada,
combatir lo* enemigos.
'
c5qm s
*•„• • • . (liando,
Atim,gui,o aticuni.gm, vencer,© ganar
Etk
7v-r
Atiica _______
^ —
cofa vencida fubíectada ot>ef*
;
(tierras
—vencedor*
(baratada en batalla*
Hú^; ___
,<Supani,gui,
•
Atitapiac runa
-Stoc
——
Atún ___,
infernado mal frombte,
—_^ rapofa#
cofa grande,
*ltunnan__
Atún yachint,gui, _^ camino anc!?o,
c r vna cofa gran*
Stunyani, g u¡,
Atún hochan
—— , t>a$erfe grande.
gran peccado.
Stunfongon,o ranea negligente,© t>e#
(ícwydado.
t>elaletra*23* m
Atún nma_-l?omb*e trabajado*; o foznas
(lero*
Atún al¿ü - Ieb:eImafh'n 5 o alano*
Atún guayra- gran viento.
Atún paccha ^ canal inaeílra*
Aucani,gui, pelear ; o batallar.
r
Aucanacuni,gui,o pucllanacuni,gui, —^baia^
(llar ; o pelear con otro.
Aucaaacatin¡,gui, perfeguír loeeuemú
(005.
^
Aucanacuy
Aucacóna _,
,.
.**—
Auca cónap caparifca
. —combátelo batalla*
gente í>e guerra*
alarido i>e los que
(pelean*
Aucanacufpa attini>gui*. tomar > o vencer
(a«alguno*
Aucác
Aucacuc
Aucac
- -i—
o ladrón ; o toldado.
coflarío 7
—
peleadoz ; o enemigo.
tirano.
(en la guerra.
Auquílía . agüelo >o vífagttclo.
Amani. gui„__cd?ar &e fiólo: ;of?eder*
A*nay_ . ... 1 . pedoz*
Aznanco azianc(imi_ I?cd0l Deboca»
Aznafca capa, o aznac —
cofa frediOttdat
Aznafca,o aziac . cofa I?edíonda q f^íedc.
A:
Azpini, gui, o azpicuni, gui, o chapchani, gui»
Azpini»gui,rocroni,gui, —
(efcaruar,
cabar^ofocabar
(generalmente*
Azpic . el que cana } o efcarua
.
Racac
tfacac -— _^_ — ^ontrí ^o.
e ¡t q tJC contribuye,
<~acani,gui,ocacacum,gui,_ alcauala^ tti
„ —
fllc3uafa,o tributo,
^acay_ :ebue!oi>emímuger f
^aca y
-contribución*
Cacajora^ochuljungoy^.^ydo.oelada*
CaciJa, 0í oya_carrtUo,o
mejilla oda cara.
Caamanta -embalso fin p*ouecl?o,
$ acijmama ruranlgui,__j?a5er algo fin pro*
(uecl?o*
*
t>zhlett&,£. ni
£acoríní,gui.. . eflrueudo con píes l>a$er.
Cacuni»guu__. curar cueros,
£acuni,gui._ -curtfr ; ofobar ; o adobar
(cueros.
Cacoc—. s í pirrado* be cueros:
jCacoe $apa , _ .» lo mífmo:
Cacofca cuero fobado,o curtido»
£ac$ani,gui> _^ __- empalagarte.
Cjac$ani,gut,o ^ac^acuni:gui, fcartarfe aflí»
^ac^ac ___• ______ empalagado,
^-fr_ cofa paro afli,
cac^ay fyartura» .
(pot>ea?uno.
canco
«oc»____.
coco cabra
'
-r
mafa *
--— *—__
-—
- cano en la barua*
canas.*
cocohoma
coconac
_ _
--'-
L_ canas en la cabega.
frotnbzeíín canas»
$acha árbol planta generalmente»
Vocabulario,
facha qapa__^. boíqne be arboles.
^ach acacha
_—
—
^acha picac___
f achap runto -
: __. —
f lozefta;arboIed3„
cofa t>e monte.
fhicta t>e árbol general
".
. (menté*
facha picac__. montofa cofa be monte
fachadaíayachini.gui
cachap ñaui,o chicchinc
— _ ;
enrramar.
__ yema be vid, o
(frequalquííer árbol.
jachapvicque___ 0Oina,fudoz be árbol
Cacham,£uu
Cachafca
Cachac,onangnincha
_—_ embajradot, —
embíar como quiera,.
Cachay
Cachafca _
— —inenfagero*
.___menfase*
,, _„
apollólo embíado. .
^ .
Cachanni.guu
.
-
alcahueta.
_ &ar licencia*
Cacharini 4 gui,o9acjuin¡.gui.
— bejtaralgu^
é
(na cofa.
Cacharini\gui,o picrichini.gui t ___af lorar lo
(apretado.
Cach3chanÍ,gui,o pacchani.gui, — _ centellan
(cebar.
Cachenchanúgui,
Cachcnchafca
Cachón
_ — ,. ..
._
... .
falar alguna cofa.
_-
. cofalalada.
L pepino
C achon c -í-ühí cunada*
Cachuani.gui, t>angar ? o baylar.
.
—
continuamente.
__, llamada.
^
Uamatv
— —
Cayam.gui, .
Gavcuníígui, j— encerrar.
Caycuni,gui,^ * guarnecer fre gente,
cofa encerrada
——
Caycufca
Caychuni>gui l_ - retorcer» -
,,^ mecedo*,paraniecef
(alguna cofa*
$aynata>yachachini,guw. _. I?a5cr ymagt*
(nes be bulto*
f ayñata yachachjc fwagínero^que las l?a*
.;
(ptedí cadoz.
*
j£amadiicona,o caraachicuy — ra50Uamienft>
mandon,que mticfro
iCamachicoccapa_^_
(manda,
¿amachicuni gui.ocamachini.gui*,!^ madar.
(o p:oucer alguna cofa iitSdado*
£amachicuka>o conafca 02acÍ0U ; rabona
/• (miento*
¿Camachicufca' _
cofa pzoueyda>o ordenada
'
£amacuni*gui t ohondani,gui ocuparlo
l?cncl?ír algún lugar*
Vocabulario/
Cmguan ~ contfgd
lCamani.guijOhondani.guu
Camanugui.o yachachinugui». críalo f?a
(^eralgo&enueuo,
—
gamanl,guuo tañachanlgui, ralíar —
Camani«gui*opa&ani,gui.„_ cabef en lugar
(alguna cofa.
Camani,gui,_ ptouar alguna cofa,vertía
(dofé la ; o midiéndola*
£amani.guuo puchucani.gui cumplir»
¿amapayaíca aballo ; o aballanf a.
iCamcha
_'
_ — mayjtollado.
£amdiani>gui.ocamcfcacuni«gui._ -toílar
(ma?5>o trigo,
gamapayanc 2 — aballar»
Camaquctíc,o camaynimo íbngo. — anima
(manera
£amaíca_ - '
——
colmo be medida»
|Camíni»gui,o camlcuni,gim ._ menofptccíar
(obcfdeñaraotro»
Camicunigm*--^ motejarlo mofar t>eal*
to
(guuo,
Camkoc— motejado* o mofadpt
———-—
$amay .
—- t>efcanío»
^atnaynín
camay pundtfqH — Ocdofídád.
'
-
ñeñü t>e guardar.
^amani.eui.__Defcanfar,o cefar t>e obia»
fmiafat— __cofat>efcanfada»
^amanugui^. cfpírar ,ecl?ar elfruelgo»
címini.euuo guapcicunngui falír va?j>0
- (t>c alguna cofa.
t>eIaktfa>S. Jif
campa.oquella ^
ftoxo pefcaydado.
^tmi : —
~ coló: motado obtcuro*
$amiricchafca ___ . _
cofa t>e COlOZ motada.
Cancharinwgui ; o cancharimuni,guu alum^ —
(btar con candela
£ancharifca,o cancharimufca cofa alumbtas
(daaífí.
Canciiii: ... ííctcen numero*
Cancha guatan guatampi _ t>C (tete en fíete
(años.
tfanchiz incanca,o canchiz inca a cada vno
(ñete.
Gancha,o caracha
jCancha
- — cmpeYne* '
_ ..
^z
motder*
motdcdura^o bocado*
alomar perro ,para que
•"
(muerda a alguno.
Canirumi ^-» piedra i>e efquín a.
„ .
r^nmriM : '
a Dentelladas
tCangani,güi__ alfar carnea otra cofa*
Cangaíca_l___~~_I_- - cofa filada*——
lCatigana_ affédero-pariaífar
ÍC antóii gui,_qucinar montejpara fenjbtar ,
(o fcefmohtar.
£añac. _ eJ quequema mote para íembaar,
iCañafca 1_...
~~
^
.
'
monte quemado.
(Canintba . -anteayer*
pía
r
Vocabulario
Cánlmba — -tmtcbc anteferí t>eteníendof$
(trincho ente pzímcr &,
c^ncoyanLgui^^...^ fpajcr algo eípejfo* —
jarico ^apa .
.^ 1 cola efpeía 1
^ancpyachini.gúi, _efpeíar alguna cof4 co
(1110 mafia*
Yanc^y— —*,_— paladar pela boca* .
tCaparicacliac. . V05Íngler0*
; Caparifea- ; **_¿ ~ V05 ,o eternos
Itaparitiucrui. —-^ ;
frarve^CS*
Caparic— que $a vo^es
J —
^ el
iCaparifca t>e guerra appelíído
*
£aparifpa ; guacanÍ4gui,
ttápiftivguiv-
£apini,gui, ¿^
—
Hozar con yo^es*
~ eílm/ar conlosbedos*
— -amaííar*
¿Capihí.gui.o ch9guam.gu.i._^ __ otdeñar.
Capifca-
ttapíc— — .
-
. .- .
amalíado^oámafiadota*
—
coilk amafiada.
Capchi
Capchicapa _ _ toqano,o gallardo*
r
gentil frOittb:e,f?srmo o,
(bien Wfpuefto
_
fcelalctra.tf* ii €
^ir^lT^^ calabaf^lateruaj
melon.ocaU^aWl
SPbZ ¡¿
capini.gui*
arratgar ,l?a5cr ra?*
- •
^r "Tdia^iT
^aptrittn-
__
aitancar
.-Oeray**
bervn*
S^^barua^ondcnarcenlo^
£aque
¡Caquiani*gtiú
_regüeldo*
regoldar,
£aquiay_
2ir^ío5^át^arbol.
"r"' coftra,comocottC5a
«0»
¿ara— pdlcfe,© l?oUefO t>cqualqmer
£ ar a ^efcama&epefta4o,oI7oHefojectt
. m'<M»¿H1iaV5.
efcámofo.Ucno^ccíca^
j£ar*cha ^apa_
(tnas«
>
£arca
ca
'
r
_ . pccf?u0ucra
r '¿u¿,
froknm*
.
tener >
aucrí |
£arcimi.gui— ^octwwmw v* *
"éc*r
¿arcuai\ Wi
nm ,guu —
^—bcfpcdiralqttcflirtte.
** ^
t>ertierro*
SIo-taBúI ario
Carcuhi,gui.
Carcufca
— como quiera
fccííerrar
como quiera.
-fcertcrrado
Carcufca .
~ befnatnrzdo ocla tíer*
Carpa —
Car3pati jo coquihoma
;
Carpa guacín
eafpa freía ca béga"*
audítoiio^ugarpam oxi+
. ^—^^atarapm*..
Carpa
Caraqucnc. — tienda t>e campo.
maeíire f*Ia ; o el que finic l a
(comida.
^ /r ' /r
Caraflo 4 ocjraíTa
'
•
__bacm
; o barreña $r§
*>
c ar —
•
! •
.'
Cancanpi ; o canntín
v '
—— frombte varón,
(de.-
CanpaíTo.o yema
Caro ______
—
a cad^ varón*
._^. ¿^.. varón hítido.
;_____ ¡ex09.
Caromanta^ ____. ___--- belezos.
__
Caroman-jvjehunugut-
Carqucmpa __ — ^- cellar lejtOa.
cuña ; para pender algn*
^
carua — x ^ muüí^o (riaeoía.
amarilla*
t>ela letras 117
-— cobertura be cama.
¿ataña
lCatanieui.o catacuni.gui. — co»
cobijarte
(ropa*
¿atafca cubiertos cubijado aííi.
e¡atacuna_ _cobertura ; para cobi*
Qarfe*
¿ata ___. , ,. .
9aquMmí,oen
(trefílelo*
£atay - — .cuñado*
.COnfuegrO
íCatáypayayanc_-
lCatdypamaraanc^
£atay___^_---—
__—
--Y^ij^
confuegra*
Catequcnc
n _— cofa que ligue a otra jato
(con
fe
ella*
alburpece:
tfatm3_i_
p v
Vocabulario
iCat!ima,o vitta challua _
£athcoyani.güi.__fer afpero alíacto'o^uto
fCmnugauó caticachanlgui, acompañar
Te^uír a alguno,
&
Cattc Uj
que acompaña el
íatíni gui^___i__ continuar
t atgunacofó
Catichini,giif.ocatipayani,gui __ acédrarplas
t
{Caomíuat}i,gui,oguatkamuni«gut. efpiar, ,
-
(oalTec'f?ai%
Mte!etra,£f n8
CauilioP ,o TO«
«fauiHóaa.0 muUa»
— t?err
caram.gui
a dttroeca »auo0
peuiar y
toiimhw* v
¿auallop coUcochic—
^^
Cau,t,,oc 9§
«ata,pvmin.ruml_elmerdd.
Xa^ayMn -——CClaaviaapcw^,^
,
--~
Caucarini.gui,-».-
¿aucariiea —
•—— - -r.;,..-.. cfafciUldQ
« s» «ida
,
Cau^adimi.g"»
|T»uchi— — .
olla grande.
(comobnefo*
<Caxa.oqu5.ca__ cóft dtfnoto Wjgg;
Caxa,oqüifca _-— ~_iomífmO.
e ,iach¡rc..op»p.*if»"— «*"^í;
Ca2p.mi r gui,o ctzpacuni.
gui.„ -to1t&raig¡o
C.azpayafca
——~ encrefpado.
f*I fuego*
—
.
£azpaíea „
jCazco.ocQca coramzdtaihieso,
Cazconac.or¡cranac_
MM^doSÍ
/- n ,*. *. ;
— —
•
CuEc.ch.n.guuocuzcachanúgui.optóachaS:
— Ce.ccc\lc\
(gU1-
rúriruir
*iucachafca,o
«"Wefw alguna cofa.
pampachafca__ coíacmparS
~
CfiS
*ha2~
3 " ca 60nde
" P ()nto,, >
laníos J?«e<Ibs.-
P"f "C;Ocon P u erta.
l
S35y"gz^r a g aHae>"^g«^
ehacayani,gui,ochacacunganQui,.
ctt?on
Chacayp¡,ochacayme_
—TbeW'alíí
Chacam.gu.,0 coram.giu. , C9 ftrar gcnes
*-t- -r r (raímente,
gaca^a^ corafca ___, c0 f9 csíi rada< ,
^Sy
£hacatapichurafca
íhacatáfca ,_;_ -
¿haftac^nÓcñac
£haaaru;guu _
—
£haaac4i,^ut, oñoaianí.gui* _ __Í0 inílinó
^_encm.ftadO*aflt.
>
aecufar a otro*
Schaaa',0 macana
ela¿OtcconqueafO
•
. (tan»
Chacroni.eui
Chacrofea
.
— _~^
— W* * cierto
engerido*
1
?>e
(otra*
árbol.
arboles
arboles.
^hacroc— t>c
——
(fas-
£u??~--- confe&iímíano
Chayam,g Ul ,. __
alcanfórica lío.
Chayani,gm_ accmr tirgd0 C(5 al0gg
^ayguacpi__ _
.
¿^
freefa otra parte.
~
Jhayducarac:
£hayiia_ —— — _
Otro tanto,
ay cercho allí cerca.
^haymanrarac -.malpara continuar.
Cfaaymantana__
£haymanta_
iChay rayco.
frefpuesaducrbíO,
Pdfacs.
Chayna— _.^_ soirion^nc conoícíd^ r—
poz mioi freeíb^o poz taufa
(frecfb,
|Oiayafca_ ^ cofa madurado con fajon.
Chayafca. — cofa llegada,
Chayta
chaypt—... — -poza?*
aBijlugar fronde eíta algo,
^ VP|~
—— adonde
a
:.. - tu cílaa,
ehaypi.o chacay^ aílt
4 fronde eílaalgüs
Chaypi.o chacayp¡_
—
Chaypi.otiafcayquipL
afreto aflígela Mí.
alla^frondetu
Challuarandico challuacamayoc —
pefcadox
(que vende peleado»
CKaMuaaahapic
lChalluacarayoc.
_
peleado* quepefca.
o caracha ehallua —
peleado
(con efcamas»
Challuacaranac.o vitta challua peleado fitt
(efcama*.
Challuap caracha,© cara— efcama t>e peica*
o:hamchapormi,gui,
lChamcham^ui,__—
andar trotando*
Ueuar De friellro,
lChanralcatiica guirnalda para varon,
iChantafca vincha _ guirnalda para «j
£hambi__^— potra para arara*
Chamilico—,
¿haupicocha^_^
-^l^Vf^^-
— Í9*pcrcaaa.
Hg£
£hapa.o chacara_j_
—
:
mblj
£hapac_ _*_ ^PWd.tmg^
ChapayanLgui: T¥ P°5fli
^aloyayanc— POiTeedot^ jcrf
¿hapay _ __^^— juríftiíetíoit.
8oc9btibi¿ío»
ChapacunUgui.o fayguacuai, gul__
heredar
. (fe*
£hapityani.gui,ochapayacuni;giii. afied?ar
(como aflccfctt los cozred ozes
ÉChapayaco chapacaca chapacoc__ aflechado?
^hapi —
Chapacona
__
£hapcham.gui
^
celada
_____
fre guerra ; o efpía.
Ittjruríor* cofa
_ p lC2r d auc#
£hapinwgui ___.
^hapifca^o chapichifea — pe$ar roldando.
-_i___c©fa pecada
. . . (affí.
£hapram,guu__cl?apodar ;mondarsrbo^
(ICff.
IChapnni^gui, _ —lacudír^oqmíar cí pol^
(*">•
JChaquini.giu,- eftancarfeelagua.
Chaquini.guuo cháquícuni guúfecarfejOago*
(tarféalgo*
Chaqmni.sui. __ ennudecería rerua.
£haquichíni.gui,o magachim\gui enjugar
(otra cofa,
Chaquíchini.gui; _¿_ _J?a5er fecar alguna
ghaqu¡fca_ — —
¿^__J
ghaqujfca ___/-.- •
__cofafeca.
(cofa,
enjuto t>e!?umot*
|Chaquimanta,quin¿tini,guí ¿ frefpearfe el q
(camina/
|Ch aqiiíponc^u__ _peon, fromtne t>e píe.
Chaqui L- ^_ — —
píc ; o pierna.
Cliflquiptayconu calcañar t>el píe.
>;
:
Chaquiptamra pataco planta fcel píe*
•-.
—
— media
íChaupitotajOchaotota^ „, nocf?c»
éChazquichini.gui ,
£ha*quini.guu
£hazqmc
—
entregar a otro algo*
^^. tomar alguna cofa.
toma alguna cofa,
el que
^hazquicc^pa.—--^^.,
<Chazquipacuni,gui«~
.,,
u ^lOiinfmO*
—
pseílar alguna cofa*
— —
£hazquifca _ * —- cofa tomada,
¿Chazquipufcanta/utichiw.gui* pagarlo .
líhazqní chifeama
C eccachinlguú o quífpichinLguu
— *_ entregada cofa*
paliar a
(pjeflado*
>
(tro con tirólo elíocada:
Ceque aca ; p ceque a^ua __ agua píe* VÍUO
gequenuguuo fayuanúgui, í>ef lindar \)t
(redada t>íuidírla con lindero*
Cccqucnugui,ocecquccuni,gui* _raY$r ; —
(feñalar algún fcebujeo*
q
Vocabulario
C cqttcfc a- ^. — ~ccfafé5alada ; oraá
(Yada*
|T C quefca,o tayuaíca- fcef lindada ; o partía
;
(dai&redad,
g^eccachan^guijocheccachinjjguú ende
Checcachafca
— ^ —_
(regar lo tuerto*
cofa t>erecl?3 #
lCh«cca--
ghecca fongon __.
£hecca picac
—
frombie verdadero.
« —
lo mífiíiO.
lormTmo»
—
,.
, piedra labiada*
cantero, q bina piedras
Chedani«gu»_ partír^ender^o rajar a!$it
(na cofa,
ghccfac nr^rr , ..^el que ra/a alguna cofa.
Che^aíc* _L_^r_cola nfada^o frendídírv
Chía lícndr^/pecíe&e pío/a
£hia $apa_ feodrofo'jllcno belíerc
(dree*
.
.
Chica — ^-__ _^ tmtíd&d&rmdtw.
Chicui>i,gui,o collanlgui, tener cojg
(quillas.
iChicrichini^gui.o atini,gui, fcefbaratar
(batalla
jpiichuni.gui^o chíchucuoi^gui, __ empse^
(mrte te l?ernb*a*
Chichiint«gui.o chichuyanlgui, o chichuyacuá
(ni,gui. concebirla nmger*
Ithichuyacuni.gui. ^__!o mífmo.
£hichuchini.gui 4 ^_ empreñar ala f?emb*a.
Chichuyachinúgui. ^__ empreñar el varón
£feichufca__
Chillimango __
=¿ — (ala f?emb*a,
mugir pzeñada.
grillo /pede De cigarra.
iChingacapa gramofo^lleno í>e grama*
Chingado chinea _ grama ;Y£ rtt&-
—
Chingaco chincac_^_ el que pierde algo
Chinganüguú _ __ f?uY* ; para faluarfe,
,
lChiquicay—
g£hira>ocoroyuyo
—
IthiqnicocjO chiquic^apa ^J íttttídíofo,
Jlantem
lChiracroyuyo
£hirapayarii«gui
— —-cfrkosiajterua.
„llOiri$ttarconfo!.
¡EhiriyánLguuo chirinlgui—- r auer ^i0#
£hiriyani,gui t —^«WHarfcateO.
- ^_frefcOytK)tfríO.
lChiril—
lChirimita _^jl ^ ,r „ — »..- -- fmtferno.
£hiripiyurifc3U .macuto eti inttf ertio,
gjChirichini.gui. ^etifrmrotra cofa.
¿h iri nga pac___— enfriadero lugar
fría cofa.
Chirifca.
__—
.
¿ipucafca -'-
cofa arrugada.
:
Cifpaplcác. cofaqaeeílaccfta*
_iqui,ociquc_ L cnto>
¿iqui mÜlua,o ciqui^unga^ ^pen* ,
(dejo
.
Cu-cana
,
£ircani,gui,_
_ lanceta í>e fangradoz,
^fafar/angrar general*
£iray camayoc_
£irca,o hanecó anco
—
^_ coftUrera ^o failre*
(mente,
vena ; 0-pn!fo.
CiVcafca __—
- fafadura, ofangradura»
Círani,gui.o cho&ani<gu¡«ooclani,gui _cofer
(generalmente.
Cirafca ;ooclafca,o ehófíafca coftda co
>.
c
'.. . ...
iCinnnugui.Gcinricuni.gui.
.
'
. ,
u—enfaf tatuco
(»•
(moqueíitas*
|Círini,gui # ocir¡cum.guL ed?arfe>como
———_
(encama.
fiinfea ¿4 _ cefrado eftar.
ICocáochani,gui 4 baltecer t>c comída ; fo*
Cocha — (generalmente,
mar¿o eílaque í>e agua general*
(mente.
Cochappa&a — _ coila í>ela mar.
—
jCochappocchequenc agaasvíua^eníamar
Co^arii.guU _
aííar en b*afas generalméte
íCococ —
aonado^o bzdoi generalmente.
íCo$a —_ mando t>emuger generalmente,
íCo^ayacun^gui^ocosayani.gui^ __marídsr
(ocafarfefamuger*
fo^yachinlgui, — beípbfar^o cafar ala mu
(Ser.
í>elaletra.£* 124
Cocavoc
" guaguayoc mngef cafada Y P* 5
£ocafca_—
coco
— ~—
canas í>el frombze generalmente.
(rida.
cofa alfada cu bzafas.
(mat5 generalmente*
Chocmi_^ -—- P»"5*
ghodu———
;
-terícta,enfermcdad*
ghocñi lagañas £>e!os oyete.
ChocfíL enfermedad t>e.Of os general
(mente,
ChocñiyanLgui.. tener enfermedad &e
(ofos.
ChOcai c^pá ___ .
. tegañofo.
Chocñiñaui -.__..
ojofc enfermos.
£hocñiyani.guu _^„_
__. tcrícfárfealTú
— J ~ lagañas tener*
jChocrmugnu-^——
Chocñini.gui,
__, tycñr*
Chocnfca ~ - — herida*
¿Chocpa __-_nafddo ,0 nafcidd fre p:es,
Choftani.gui»o cho&acuni, ^un efdrar ^p
(atefar alguna cofa
qüt*
Vocabulario
gCMWca-- — —„
lChoHungoy^- cac^o raco
¿ cofaefh'radavOtíefa;
elada 3o ?elo ge*
^l -ií
Choiiungoy
tfhonta^o chunta
—_ \
agua dada generalmente.
*
palmaba rbolconofc
(neralmente.
¿ (ciclo»
fthoppa^o chuppa/> acflb pantorilla oeía
';
tí
(pierna*
&hopa ; o callampa,opado,o concha _frongo.
,
^ •
(oxm.
£hcpp>o _
Chopollo
£horo _
.
— — :
„
_
,
encozdío*
vífníeu.
—— caracol.
,
iChoro. , j almefa^pcfado.
£hotacun¡,gui, cerrartelafrerída.
£hotarin¡«gu¡+-. arrugas quitar,
Cochini»gui«o cocJiicuni,gui,
tfqchtocunúgui.j — i
_— ,
_í>efuelarfe*
-fcplgarfe*
__
Ccchucmaci.
£ochinifca — ._
.
_£
<Coya_reyna ; o emperatr&^nuger fceempe
fcefuelada cofa*
ftfllígo,
£oyay —._^^
iCoyaqi.gui.o coyacuni.gui,.
«
(radoisoberey*
_ amíftad»
amar genes
(raímente,
iCoyac el que ama.
Coyafca _ amada cofa generalmente.
lCoyapayaní,gui_ean'dad míTeríco2díaauer }
£oyapayac_ -_
demente ;miTeríco2dtorcK
Coyapayac amtgab!e ; como amozofo.
Coyapay
£oyapayac
— compaíFíon>t>ela paflío fceotro.
. : — __míferi<wdíofo
jCoyoyachani 4 gui.ocoyoyachini,gui, car*
(denaM^er golpe*
mmm
t>chlttra<£. u*
lCoyoyofca _ po*rada ; l?erída *>e poitá-jo $
(otra cofa.
£oyoyafca,o coyoya_ cardenal De golpe
£oyoni,guu— mouer alguna coía*
£oyofca i. ^ cofa inotudí
íCoyocunúgui, , moner fe alguno.
íCoyochini.gui — mouerfe otra cofa;
£oyoni,guí,o guatan^guL — _ení?üar a$uf&
£ollanan_ Ucoümk&plíttCÍpsAenqwl*
(quíer genero
£ollanan _
lj me(0*iacn cada cofa*.
£uUachini.guwochicuchini«guú o chiquíchani.
(guí. r. , cosquillas I^a^cr*
:
(Io-pot>la4o* ,
l£ollonnugui;OchinibaHimgui.— arrega^ar
(o arremangar*
|CollcochmuguLoyachactiini,gui, t>omar al —
($un animal gencralmcte*
tfollcochic—^ Domados De animal tea*
. (uo.
qv
©ocabuíarío
Collcochííca
-cofa bomada
CoIlquUquilía^^j plmjnctkl.
«o quinchani.giu,_p!atcar^ labtar plata
Co qui qmllcaíca
<~oilqmp y*ma,o conp
yzma^cfcobíüa^mia
_ p\ m marcada.
^.« .
(duras t>eplm,ot>e 0:0.
Cóqmp chácara
,
„_
¡ _„ arrezagar.
majadero ,para ma/ar.
toma
Comaiagui, —__ lanzadera t>e texedoz.
!angar,cd?ar la lanzadera
^ r
Comarca — ,,
(eltexedoi.
lepara o*dír ;0 tejer*
fcome guaimco comi mager ma* „
^. . , (d>Oira.
Come.ocomi
Como.a vic^o
—_
_ fcetntoa efteríl>que no pare
£omiitt/>taptana alquerque.
coztn cofa^o tuerta*
IComOsO comoyoc CO*cobado ¡,
lfomoni,gui,ocomocuhúgüi* CUCOZUar
(fe ;o bajarla cabera*
; ;
Comoyam.guuoc0moyacuni.guU encoz*
(uarfe*
r* . . .
ComoyachinL gui,o comochini.gui.
( en*
(copiar otra *ofa*
Comerianigui.o checchirinuguw _ nafcer ÍO
(fembsado ^erua^ planta*
£ompani.gui/>combani.guu bOtdar^O
(b:ofter.
Compa ^^
Corripac
Compafca
—
.
,
.botdebe vefltdara.
_ boadadoi.
cofebo:d¿da*
t>etaletra,£» «**
goncafca — —¡cofa
empufarconla
Oluf dada»
rodilla.
iCon^ani.gui
Cóndor quebranta !?ueíoe>att¿»
|£onga - pcfcuefO; o cerní?.
gCongacama
¡¡Congacama ._ ^ l?a«to el cuello
lConga.o ma$u * garganta t>e animal»
|kOngorj._
lCongori —,
~~
tfongoriyani,guL
:
__
cr
rodillas»
v
o congorguan fayani.gui»
.
7
(frincarfe&eroditlae*
Conacoc ..
_acon!efadO*.
tfonani.gui.o conacunúgui* amoncKar
& (acontando.
£onac 4 o conacoc L„ __ amonedado**
Conacum.gui encomendar te palabaa*
iConac _„_contefcro generalmente*
£ónal!a___^__— l«cgo ;
aduerbio.
Conacufca— manda octdtarticnto.
agora, adnerbiO*
lConan.o cónalla,o canan
frcaqui adelante*
—
£onanmanta
£onchaeuacin.oyanucunaguacin_- cmm*
(para gmfar&e comer*
Concho —
£oncho&a curcuni.gui,
— «?0^f
— 9Í íenl
^- qtwarpeses*
T
* f
—^^_
r- r (mente*
Corafca
caítradura*
Corafca,o chafca . cofe caílrada «enera!*
r^ •
Coran»,gui,o azpi
- ...
m __
"*•• (mente,
.g U1) efcaruar arbo*
_ — —
—
efeardadoz í>e panes*
*o ,metal conocí do;
/panes*
v.pnguallc3,omoIloguallca cadena be
~ .. . (OZOt
Corinncn. ¿ ,_^
vonncham.gui, —— ,
-
m
chini,guú _
Connchapuc__
jo mífmo* —— frotado*,
Connchafca bozadacofa» —
Conpchacara __ minero t>t OJO.
,
ÍCorpachaauguu rcíccbírl?ucf!?cdc«cr|
(cafa.
£orpachac- ^¿ combídadoi»
£¿rpachacimi,gui, COflJCT CU mOltttOUO*
Corpachac— -— -d que recíbelo t>oipedaj*
(otro en fu cafo*
£or Pachafca_. ftofpedado^orecebído^e
<Cotontin,ocotocoto_
¿oto ,o tamafca
—
a-** loaltoí>elao*efa*
amontone».
montón s>e alguna cora
Coxcani«guU vxcanugul, mendigar el
fe * o
£ozmni,gui condanlgui !?umearl?a*
3 _~
($erl?umo ; o poíno.
frollinfrei fuego.
¡Corfú -__J -
dfcooc feogar*
£^ñí,, . -
Vocabulario
Chucancunm ^ efper
Chuccha,oyaccha cabello Macaba*.
Chucchac-apa cabelludo, t>clum$o$ %*
- '
Chucchu
.
—^
ducchufca_ calenturado, que tiene czlcn
fno
(cabeca.
COfí caklIttt fa
_ ——
^, .": (tura cd frío,
Chucchu^apa . calentara con frío,
Chuain ..
comadrea, oraron,
r
Chudqmrcuni.guu - Desfilar agnfatid
—— (eftartfnfre;*
Chuy afea
¿huella—.
Chulla
¿
. ...
-~ — — ——
dara.cofa fin l?e?.
c^opi.
nones, contrario be parea»
.
*.
~
&elaletfaX taJT
Chulpifca-^^mpollajfrmcfrason *e faegro*
Chumba -__—copa grande,
£humbi — ~~~ ceñídero*
ChumbLo guachuco
tfhumbillicuni.gui, —
^fajta para ceñírfe*
fajearfe,o ceñirfe.aflt
(mtfino?
Chambíllifca -_ ceñidlo cinchada cofa*
£humbillicui j . ccñidcro*
£humbillichini,guiv fajcar>o ceñir algus
(naeofa,
Chunga -=^.«i *— fríes ^numero.
Chunga yfcayguan ^ ooje .,mimero*
Chungacuti,o chunga mitta - ——
t>ie^ ve^es*
¿hungafca 1__
<Chungani.gui:_
íkungapucllana-
—— —
cofa jugada.
- fugar aFos naypes.
fuego bemypes,
Chuppa__> cola t>e animal*
£hupantamayiuní_cokar mouer coía qtíaU
^ .
^ (qtiíer animal*
Chuppanaco chuppacuchufca fceíJTabado*
iChuppayoc.ochuppagapa cofa con cola,
IChiippanta $urcuni>gui* . ,
freírrabar*
Chupacuro- _
flocadura pequeña*
£huqumi.gui,__ lancear con langa,
Chuqui__ __ langa, o afta í>e langa.
Chuquifca —
langada,!?erída &e langa,
iChuquic t>ado*í>e laucada*
Churamrgui 4 ochuracuni,guj, ecfraralgil
(tt«racunaguacin
.
',
—
(na rofa ; o ponería en algún lugar.
_ fcefpenfa paraguas
(traigo.
Cnuracui camayoc -- - -'
fcefpenfero*.
,
Churana.
£huracoc
ghuraricuni.gui,.
_
lugar fronde algo fe guarda.
:___ botiller*
fcefeargarfe t>e carga,
|Churiyaní,giu,o chuiiyacuni,gui, u tener
(bífo.
£hunnyoc -_el qué tiene f?ífo*
——__
.,
moefrudo ¿o Iccpu^a me
¿ . . (conofeída»
Chufiuyam,gui,._. _ añublarte loe panee»
Chuíruyafca l_ añubladacofa a ft>
— -—
<Chutant.gui,
_
_ eflendcr d bzaqo.
£hutafca
Chuxcha- —para Fundida po* 000 partea.
Chuzco.otagua quatro,mjtticro»
eftendída cofa,
(vno.
£huzco chunga mitta^o cuti qttaréta ve*
($es.
£huzco chunga quarenta.
£huzco chunga guaranga>o chuzco huno __qtia
(renta mí!,
£huzcohunoyncanca — quarenta tilica cas
(da vito
£uchona,otome __^ cuchillo*
£uchona __ f?oce ; podadera*
£uchuc_ cfquína,o hncon t>e cafa,
Cuchuccapa— _ _^_ . EOtnífuiO.
Cuchuní,gui ,
t>ar cuchilladas*
<Cuchunugu¡ 4 cercenarlo costar genes
Cuchufpa-
íCuchuíca
—
— .
(raímente*
/Guchucoc ^ — (neraímente*
alégrelo gradólo*
r
Socftbutirfo
'
£uyurini.gui*_
—
~~ — menear (Me,
líiouerfealgo*.
3l$0.
£uyuchini,gui\
éCuychi ,0 turomaya
Cuychu .
-L,
; .
..
*—
.;
arco í>e deles
ÍHCÍ?Ofo«.
,mro~ ,
catarata 5 o mine t>e Of'os ,
£u llo+ o curco - Jeito ,o madero general*
(mtirtc.
£ullu vsota __ - {uceóle madera »
Oumpciotu
£urpa___^ —h pedagot>e
.__
.
.
ladrillo ; o adobé*
¿urpa, _.___ ccíped De fierra.
Curo- ¡ gufano.-
wT — -— ,_ _
.
$Im uyaniígui, ~,
Curoguacrayoc
£urocapa,o curuyafca _.
— — gufatioa/tener.
gufano>con cuemogrí*
.
guíaníenta, cofa»
£urucinga«o euchucLuga fteíftarígadQ*
Curcunchani.guúo curcunyachini.guú i tng
(derar, con madera.
Curunchafca
Curco— —— —
maderamíenfo*
, madero grande*
^P ecl ncña*
Cufsi cufsi - - ¿: r- ara
CufsicunLgui.o cufsinigiú. ...-_--. go$atf£>0
(alegfarfe generalmente»
£ufsichini, gui* o íbngomanchayachiui, gui,
(alegrar ; o contentara otro*
Gufsicufca., . go^oío en ella manera»
líufsicucjo cóchococ alegre anilmíí*
(mo:
Cuísicuípa-
Cufsicui ,
^—
sa^
. alegremente aüü.
— Seleyte,
Cufsíllo mona; animal conofeído»
íCufillo gato paui^genero í>e mona»
.
Cutipac U* í contradecidor
Cutiri€hini.gui incitar , mouer a otro**
:
|Cutichipuni,gui*o mañafcacta cuttchimum,gui #
(boluerlopzellado*
Cutipuni,guí s cmbotarfeelcoloz.
Cuxpaní.guLo yapuni,gui* __Iabzar la tierra»
Cuxpac.oyapoc ^ _labzadoz afll*
C ufpay camayoe;o a*pi camayoc— —— canas
(doz>o labzadoz»
£uxpafca>oyapofca_— fteredad labzada*
iCwxpaynin
Cuxpana.o yapona — ——
-
u.üu
laboz&e pereda d»
a jada ; o parado
- otró,vno t>e t>o$*
$uco fue .
tener
cu^uncay
<p$uncayafca
— (calambre.
calambze^enfermedad.
adozmecído>o calambza*
(do*
^u^uncayani^gui. adozmecerfe algtm
(tmembzo.
curca,o ñatin__líbíano$ ; o bofes , dc arta*
(dura*
^uagayani,guí. barbar, comentar a
(barbar.
^un^an - barba í>e! bombze.
$unganac :
DefbarbadO,
^img^ynr tyombzc con barban.
cumachini,gu¡, , - fcermOfear atutía
; * (cofa*
_
t>e!aletra,6. tjt
^umaynin —
culluni,guúo fulluni,gui,
(b:e.
t>ertnofura 3 o beldad,
abortar >o mal
(parir.
^ullufca,oíuliufca _ abo:tado,mal
larga
parido*
cofa luen*
$uni.o$uyro,o puyro ,
—
•
(nerálinente*
G uácacqapa lloz&doz generalmente*
G uacapungo*o ca^aqueio^ — Oeídentado
(que lefalta algún t>knte
G utoani„gui*__ cornear hiriendo con .
G uacrac -1._
G uacra^apa>o guacrayoc
'
——
(cuernos*
coznezáot.
>
cofa cornuda.
*__
G uacra ¿^, — ,
.,:/•..
(con cuernos.
cuerno 3ocreíla ; o copete t>e
,,- (aue»
G uacafca
¡
(futo el varón*
G uachanayani.gu}.^ _8Hergauaí>epa*
(rír*
~
H
fiuach wiin —— & toda letra»
partt *>e J?emtea.
£uachachicoc_— partera 3 que a puta a pa*
i&
guací, caniayoc
guací camayoc
— (rída*
^^alnañír í>e cafa.
.cafcro ; quemoaa eti
(cala
guaciman ; püxani<gui,__^atfoger^refcetrir
(a alguno en cafa*
guacimanta ; carcuni.gui,. ^oeíferrar^ecftar
(a alguno oe cafa,
guacin - - cafa>po* la mozada.
guacin guacímpí . oe cafa en cafe*
_—*—.- ^ lomífmc
,
luacinln
jSuacchimbani, gui*_ paííar freía otra parte
guachi— ————— —
guachi camayoc
(oda mar¿o oel no.
,
- vállete,
vsHeflero qucla*
(!?35e*.
guachifea ___^___afacteado*
guachícum,gui,o piftayanLgui. _ t¿rar con
(vallcfta^oarco*
g ñachí nuguí .o ptóanCguiL. m
-~ lo tfmo
guachicuc ,o piflayac- ,— vaucftcro que ,
7 (tira*
r íí$
Vocabulario
G uacchlmba —„__ & ela otra parte 6c! r o,
S^
tfuachína.o jñda 11.'
C
§ua clC"
c
1,SUÍ
£»!íf
— — .._
ft uachucum #gw
a*toide,o Déla otra parte,
adulterar con cafado^
G
r^ uagua
•!«*•>.
guagua yuto
— __mno
-
^___ ;
-
o nín* feralmente
(° cafada*
guagua aleo
per<%01n
ca%o*r?tO
G uagua ; qnalqm'er anímalo aüepe*
»i¿ü¿:
fcela letra, £ i$*
Guaycuchina ___
G uaylla^ o cjuhia$apa — badil befrogar*
erua£al t>e limera
(yerna*
Éuaylla — baldioso beftefa común*
G uayll3,o guayla _ parto ,o piado para yer
6uaylluncufconi f gui, —
columpiarte en co
(lumpío*
(ua.
©uaylluncufco _ columpio.
G uayma guata,o cayna guata. antaño ; cl
(año antes,
Guayna_ tno$o ; o mancebo*
_
.
— amigo De mugen
É>uayna
#uaynayaní.gui«o <»uaynatucupuni ,gui, re
(mocarfc ; to*narte mof o.
—
G uaynayacuni»gui, ^amancebarfe la mu*
(0*1$
G uaynayoc - muger amancebada*
Émaynayoco guaynallicoc -~~ abarraganas
(da,l?emb*a có foltero
Guayra ayrejelemcnto;
^uayra ^apa
G uayra cachae
_— .
G uaytam„gu¡. .^nadar*
Éuayta flo: generalmente
Guayco _quebzadafcemoníe,o fierra*
G uayroni^gui. jugar fuego fcefoituna,
G uayroc<;apa__.- fugado* t>tñe fuego*
G uáytani>gui.o arraacuni«gui, nadar ges —
r v
Wloczbiü arto
G uayurayafca^guayürachífca^cofa colg^cfci
éuayuchini.gui^oguayurachini.gui.ogqacura
,
(ycmi.gui.^. _______ colgar alguna cofa*
#ua lea ,___ cueeas^orofario
generalmente*
huaica .—_____ L _- poco,
JpuaJlcangani4gui + oguallcangacunt.gui.
am
(pararte co panes ,rodcb .oTtaoqueC
&
n
puallcanga.o pullcana —
paueeí,rodela O b*0 s
«r > » fquei;
jpual!carca___ amparado ,0 abroquelado aífr;
ÉHiaílcangacoc, o guallcangacufca lo míU
- '„. . . (wb*
puaciiiauguu^^ííer^cr^o t>eí baratar al
*
. (gogcueralmeiitc.
Uuaclimi4gui,oguacllicuni.gui t borrarais
(mtmmí'ü
^ n
puaciiic
.
— í>ef baratador,
G uaciíifca^— cofa oef baretada^o borrada.
aííí, o borrador
mmm
Guaílpa camayoc»
__ _.__ gallo. —
^ _ galonero,
puaJIparicuni. gui* -^atauíarjOadomarfe el
Éualiparícufca
G
— (frombre^muger,
ípohtcp nwger atauiada>
í>uall guaco
J&uambo
„ „.
uailparifca __J?5bre aunado ga guerra*
l^-¿4 . f^baco*
__ canoa, ñaue t>.e vn madero*
J5uamf>o uauío ; o balfa t>e madera.
G uambo camayoc.^- «J - marinero.
G uambo manta, liucfsmLgui i>efeittbarcai\
J&uambo manyaucuni.gui» o guamboyani.gui*
{embarca ríe/
|3uamboro ___ ; __ ^_^~ batea»
.
- príroeríja nrnger en
.
(parro.
«UU
*>e la letra, 0, *54
j5uaman__ ¿
"
g uaman-
— —-—
.
-
í3uañutucunLgui ,
-._ t>eím2¥aríe»
G uañunayachinúgm.-— — asft02£i£?uar*
ÉJnañücpa conacuc albacea S>tt£$$¡fáit0
6uaimchicuni,gui.
:
. _ motarte 3 íí mifmo*
:
*
gtOf^
—
,
É"Uancani,gui..oguarani,g ai,
G uañuch im >gai f
otro* — j matar
¿6uanu 2„_ ^cftíercoLpara cftereblar
¿uañuymn -_
nwcrtc ; o finamiento*
ÍPuaáuy paco guanunga pac-~cofa mortal qué
(mnere*
2™^^- conten»^ tmuertc.
j6uanto t
(muerte.
° —licuaren bamaca
Guanee
Guantevoc
éuapc;/
^— -—-
^ omb
f
tener bubas.
f °« ^*-
UÍnC
-<*»moe, en nScro
Süa?a
euarcurayani,gu.,_
abotcadoeftar.
^«arcucun.. gU i abojcarfcaíi mífmo,
arcun,
;S u '-- ¡~ _abo:car.
r"ua. cuchini.gm
^
tfuarcufea
fcajer aboícar 9 otro,
_ ^bojeado.
&eUIetra«6«
€ uarcucufca - — elqueTe £>a a!?o:cado s fi
(intimo*
ÉJuarcufca cofa coleada
Éuaricolla antozd^o^acfra.
J3uarmeya€uni.gui 4 q guarmecuni,gui._ cai&r
(fe el varón*
G uarmcllullani.gui,o cachaporini.gui,__ aka
(frtietear*
Éuarcuní.gui. pcfar con pefo.
j3uarcuni*gui,o guarcuyachini,gui* colear
(generalmente*
£uarmeyachini.gt#> cafarlo Defpofar el
m
Q?iío.
G narmcnta^aquini.guú^ _ befcafarfe
6uarm€nta,quichunÍ4gui. Defcaíaraotro*
Éuarmeyacufca — —
.- cafado varón*
..
^u^,rmiaai,gui,ocipi] C 3RLgui,
vannm*
«uatani.gm., _ ___ ad
¡:
¿ (nírcn caf&m-íento;
^uathniGc._
"
{y uarhquit)i,guuo vrmaní.gui
.
:
__ —-^cáümtmero.
gflercil
*_ . . . ' ^ Oierra, -
J6uatiani,gui __ aflrar,enterra!idQ!o
e?i refcol
Sí '.-.' \ (do.
o uatocuni.gui,__ fmasiijar,o barruntar
¿ (al<ro
Guamncayac ------ -_^__ „ infarndoi.
Cr uatuncayaíca^o pincachifca
ínfuríado^
'*
¿
J?uacucuni.gui,o
. . (afrentado*
guatucanuguu ___ barriítas?
n uatunugm.o yzcaI1oni«gui,__kecfrftar,ma
O n .(fofpecfraíidó*. . .
(tandofrombtcs,
'
'
O uatuncayani.gui o pincachiní.gui _ ínfunar t
(o afrentar
O uamncayani.gui.o tocorichiríi.gui.o alguno. .
(m.guj«
quimachi
— iñoléftár a alguno*
aelalettaJtX 13*
(o im$$%
Guauquinacoc- uic aliados cu amellad»
(am.
peleado;:*
G uaxmco challua camayoc
H. ante, A.
ÍAbrani,2uLohabrayanugui\~ — cegaf
(t>e!osójos,
toabrañaui ___. —
- cegafofo Dcofoe.
Habia_cíe0oquenovee, y *^ne r*ro*
(O?O0*
fí^chona ¿
Haguaynincari
™ — — W*
caequillo" £>efaeía>
f^iaSuera»
U aguaman
*ehiew.
-Haluamanta. .«aL¿
feg°uapi- -fcieracnlagar
MKSíSSc-——
atua P Í,hichani.gui>_ frf rramar t>e fuera.
_^arfaera.
nraneca
; fcayachúco.o pyñáca-L-<9ratttla,0
feayachucunugui
¿¿ggg^
ipaymica.o atilca
captíuar/er captuio
fcay,„ m .g U , ohaynicuni^ui.
_J
refponder
Haytan .gu..ohaytaycachan¡.
1
guí acocear
fcaytscococaroc
{£aytafca 3 o macafca
SSSSS*
_ cofa herida con el
»aytac,omacac píe
coceado:,qne tira coces!
H allaca __ pollo t>e anc generalmente^*
(tea que tcn$aptuma.
BPallmani.gui. . t>ef peruano limpiarles
Mmn..gu 1
—
.ohal!pic U „i.g U
¡._
H allmoqucro __ oefdcntado,
"
vtero fin
^S
u.
H ambra _-__ mnocente,cora(í>íentcs
. ,
S
u, m ,.,mn
R>ambi
.
_
-- «ira&ecnfenno.
emplazo medicina general*
H ambíni.gui.ohambicuni.gui.
(raímente.
o 9 ¿ $$£
-_ ,.,. (fia generalmente.
ttambifca ._ emponcoñado.
fcambí, . __* poncoña.
M?amIIo
_
t>eh letf a J&* »37
H amllo.-- J— me!lado fa!to Metites
.
n amo^o riccha
H amo — .
—— ¿_
___ manera ,o fozma*
0cncro erpccícDc qciaíqm'er ;
; t>e
...
.
IDamurparmguuo mueiam«guu
.
adíuínar
(*#*
H amurpayac ___ admi'nado* aiTu
B?amurpayani.gui t oyuyani.gui, coníidcí
0*ar*
H amurpayani.gui,—— caereu alguna cofa*
lk>ancam,gui 4 .
CO£ear.
lkanca,o rara ___ COXO be píe*
Hancayachmlguú
H anca,tucuni,gui t
—
__
fra^ermanco De pies*
fcerrcngarfco to:nar
(fe cojo,
fl?ancatucuíca_ bcrr encado*
lbancafyani.güi*o hancaíyacunl.gui, ti i. :glf5
(uíarfeme;o2sndo/
8^ancarcani,güí,oancallani.gui t éc^arfebo ^
(ca arriba.
Hanchi___ — __ aflecftos /alnados*
H ancoro anco irierno^Ovcnafce
w ,. .
(ariímaU
IDamyalicuni.gui.o hamyani.gui,__ bofte^ar.
IDamyaiicufca^ bOlte^O*
H ananc _^ _____
Jfranancpi _ — —_ alto,
.-arriba.
Jf?anancman..
Jfrananc
_ - ^
fra^'a arriba
pachamama viñafca,o hananc pac-iaman*
ta pacaí imunc __*__en^encírado t>cl cíefo
Ifranancpachapicac mosadoz Del cíelo*
Ifranancpachac _,— mundo,p*op*íameute el
(cíelo
t?ananc manta,vichuni ¿gui, -
ccfcar í>e ar*
(riba
r
\
©ocabufarío
H ápani.gui'.o $a^ponLau¡,_a^(tarfee i $
t
(mago.
fDapaíca..
toapina ._
kpi.nngui,o hapimunúgui,
— mango o cabo
ahito.
^ ctKfcíü£
alcanzar lo
*> * . . , . i
(<!«£ fruye*
B?apini.gui.o harcani.gui, afir, o to*
(maralgó,
Ifrapíc _ el que toma algo,
toapi,o api- papas para míios.
Hapi.o api pucfras/» poleadas*
£ap¡.o api^. ^
H apifca _
aímídOB*
cofa p:efa,o tomada.
IDarcani, gui«o harcacuni,gui. ata/ar lo que
. . .
(paye generalmente
varcauu^ui. :««*. encarcelarlo Detener alga
(na cofa generalmente.
mrcic — -., aquedado^o&etenedo*,
H arcac $apa
fParcafca__
fl?arani.gui,o hallmani.gui,
— l
'
ap02car»arrí?
1U
*
(mar tierra.
IPara! ca.o hallmaíca _
QpOzcada cofa.
foaracafca
fl^ataco
fcíaucaycúfquL__
rarca_
biCdo^yerus!»
t
octoño,.parte í>elaño.
.~ —
-acequia principal»
—
l)?auicuni,gui.o fuyucuni,guí t i afe^tarfe cotí
(qualquíercoio: generalmente.
H auicufca,o fuyucufea fyobie ¿o muger
l
IDichana
IDichani.gui,_i>erramer alguna coü gene
A — (afectado*
derramadero*
",
r
tt>ichaíca_ — (raímente
; mmMfm „-goft derramada*
-
t>e!aletraj?» «t
H?íncuni.gui^ — afe^tarfe los ofós>o aleó*
(I?o!arfe.
co5Ína ; caldo freía olla,
ladrón ,que fcurta,
HilloaLguií. « frurtaraff»
fl>illpuni.gui._ — fcerramar vno en otro
t>e &
iíí
arrebol;
ibixmsnúguif -
Ho,o,0 fí^aduerbío»
Jiochayoc.ohochallkoc,— peccado**
lDodhallicuni,guúo hochallinLguu _ pecar
(o fraser mal generalmente.
Hochanc - — peccado.
fó>óchaps¡uacin.o aragua X carceLpara
(maü;>ecl?o*es.
H ochap patachac fue^q f U5ga fceüctos*
fcochanta pampachani.gui* abfoluer ,0 ——
( perdonar peccados*
H ochanta taripayanu gui.o taripani t gui,_íu5*
(gar culpas generalmente*
fcondan-í <güi*camani,gui> l?eucl?ír a!gu*
(na cofa*
11
Vocabulario
H ondafca o camafca-
t Ueno ? cofa!?c*
.
_,
coitfentir a otro*
fcuñiaigui.____— aceptar lo prometido*
ifruninwgui,
B?uñichinúgui,
B?uñichinu _ cabecear ,ototgando*
conllreñír,ofotcaraal¿
(guno,
Ifcumc . obedefcedoi.
Ifruñij .obediencia.
H uñinacufca__ conueneíon ; o concierto.
B?uno,o chunga guaranga t>íej mil exinu*
(mero*
flpuno £0&a guaranga guau —
l t>íe5 Y ^Y? m ^
(en numero.
\
Qocabftttrfo
H uno cahchix guaranga guan-^ 6íe5f fíete
^
Duno pu^ac guaranga guan
(mil numero.
0ÍC5 y ocfyo
,. (mil, numero*
H
;T . .
unoyachinugui,vnoyachini,gui, _________ fon
„
¿ cauaiio____..
mtm
H urpay*ohurpt__—
—_ (dirmeiües.
garafion'cauaUo*
paloma foríta,
JDurpo.o vrpo grande. cántaro
H uthco,o vthco_¿_ flTffOtfon.,
E?uthconaL^^^^J^ _„ barrena,
H utheuni. gu¡, o hucchuni, gui. o aspini; gui*
j¿ _
'.
,
;_ /l^or agujero.
fDuthcuni*gui,o chccrmi,gui 4 _.. befcaíalnar.
H ___ ¿ befcalabzado,
utheufea
—
Ibuth cuítalo hucchufea r&* ^- flgtife
H utofeoro guTsjno^quc come trigo ver
(de enfada*
Y^iité. A»
Xrp are — __L-fLadueríuo afftrmatíuo.
J Y ana-^^la^voca^mano be almirez
'
^aca _ — .___,
Y achafca —
(quíer cofa generalmente*
abestio afíí»
*
^
Yachaíca
Yachachifca
— ——
t>ud?o,cofa acotfumbzada*
Y achachi.¡i.gui,oñatacrurani,gui
.
experimentado;
refot^
Cachapa — —^_
•^achac^apa
.
(maiM'cdu^ítv
fyombze fabío.
lomíímo»
Y achafpa — ,
T£achafcanta.concach fai«gui.
—-^ — adrede*
beíenfeñar,
•^achamuc «
Y achamuni gui.
5
— (lo entenado.
«¿ssL el que becoza*
í>c<o*er en la memo*
(ría»
Y achapayanlgui,. arrendar, o remedar,
,
(o comrafrajer*
^achapaco yachipacuc_^ comrgfya%edor>
Y acbapacuni.giií*-_ , contrahacer^ otro.
Y aco »° vno *£Ma generalmente»
Y acó ca$afca,o chuliuncuy— agua congelada»
*$ acoappac l_ aguadero
Y acó guanchacrofea
,
^acoyaíla._agu4da»cofame$dada co aguí.
^ aguada cofa.
(fcelagua.
Y acólla—-manta con que fe cubren los y*
(dios como capa»
jaguar
Y aguaryoc
— a*¿ _
„.
— íangre,
cofa con fangre
f ííü
Vocabulario
Y aguarnae _____ co
Yaguar ? apa
Y aguanoso mapacoc
;
_ _ Ucm ^ cofa
fa fa ffá&g
coÜiimbzz Útnu*
f
*
e>
faguaryani.gui.o yaguaryacuni.gui_
tenería
_íeñoz generalmente.
Yayaac ___ _ &ucño,pozreñoz,
Y anacani.gm,«_ab:ag4rrc vnamuger co
.
(otra Dcfnudas*
1
*&u
t>elaletra^* «4«
T¡fangacuni«guuo cacimantacuni.gut, t>aral* _
(guna cofa oebaide gracíofaméte*
Yanucuni*gui>o guaycuni.gui. co^cf olgil*
(na cofa generalmente,
^anuycamayoc
ifanuíca
_ cocinero,
cocida cofa»
Yanufca^apa ÍOmÜhiO*
Yapani.gui 4 o yapacuni,gun —
añadir algo á
(otra cofa generalmente*
Tfapamuni.gui*__9ñadtrfob:e!o añadido*
T? a P a fo* -, añadidura^ añadida cofa.
paparía , \¿ _— a^uda*
^apuni.giú.o yapucuní.gui, arar ; o cauar ^
(como quiera»
Tfapococ ; oyapoc_ —
arado*¿el gañan que
(ara o caita. v
—
—
auer fym\\nt*
frambte»
,— frambzíento
.
if arecac^apa —._
*£.
_ „
(ncralmente*
T£aucumunúgui t entrar acá:
•\fauyani.gui. embeuerfe algo en valija
(nueua.
Yaunacuni,guU— t>efuaríar generalmente.
^aucuíea cofa que entra a algún lugar*
Tfchas,oychax___a cafólo poz ventura*
Y chax are . —
_ qní£a íí •
1fchiríni,guí. _ __ efcarmenarlana*
Ychu :¿ yermjO freno, para las bcflía£»
^chiina^-w^ _. ,_l?05)para íegarla*
ív
©acabularío
ffi°*
Y cma,o paco- bwdojobwdto
_ r___ ——
mifm0m
Y cmacuní gui,_ traer luto^obtepomugcr»
•-
|
Tal imgui
!l
y a hm,gui _
.
_ _
Yr agíante,
exceder a otro generalméte*
r
X allini gui.o nauparini.gui, anticiparte,
^
V «.ich ín i,gu!,
< .
'
. .
vanteponerfeaotro.
ai anteponer vna cofa otra,
Y allircuni,guñ__ oar lu£ar o veta;a aa otro,
.__..
;
tlwnuguu
YUapani.gui. — e
eflaraufente
? tronar.
tliapa
y napa
tllapacamayoc
— —— artillería
c
>
„, trueno,
o tiro seneralmeníe,
que la tira*
Y ilapacamayoc_
VHarim.gui._;
— —
_ artillero
artillero maellro belfa.
alumbzar con claridad.
X Mari) n _._ claridad aíTí.
rilanfca ~¿ cofa efdaredda con claridad*
Y Uari.oncuri claro lo que fe trasluce.
IfmaL — __— qne cofa;prcguntando*
v^—
^ma ayea.
———
copia poi abundancia»
Ymaayca ff qualquíercofa.
Ifmaaycacac i —
Y raaaycacoc
^mayoc cae .
— copíoío, fOi cofa übundüte.
oadíuoío ¡?omb*e que
__ .__ _— abttridofb,"
t>a,
Ymanangui^ beífettíuo»
Y maní? — que ^verbo í?ago bcifectíuo,
Tf marcani* que fcíje^verbo beífectwo,
Y mapado ymarayco$-_._po:que/p2egtm
(tando.
Tfmapacfsina? — . poique aflí?
Y mapas,o ymalta- alguna COÍa.
1fndi — - foí ; p!aneta.
^ndiguañuni.gui, eclípfaríe el CoL
Y ndipguañnnc, eclipíe Del fol>
^fndiyaucuna ;—-— Occidente.
Y ndiyaucuni»gui,o indipacani,guU poner
(fe el fol,
ucfsina^o yndipceccamunc_r OZÍeníe
^ndip 1
"Y
1
—
ndillucísimüco yndicecamúc
T^ntuni-gui»
—
amontonar alguna cofa»
fah'r el fol*
( madre»
Tfpocom,guL amollentar enbíadecer al*
($um cofa.
^fcay _. * fros ; namero,
Y fcay caychica . bos Santo,
Tffcaycari_ i. — .„ 00$ varones,
Yfcaycuti ^ ,__ bO0 vejes ¿aduerbío»
T£fcaych4CQni<gU¡*o chacpachaconhgui, pa* —
(rir 0.00 be vrc vientre,
^
Vocabulario
Yfcaychacoc„__
p 4rída t>e6os mélicos.
Y ícay guaranga cutí-, t> O mil ve^ad*
Yfcay guata—
Y ícay guatan guatarnpi años,
Y lcay hamo ncchaíca __ figurado en os
ma*
—
_____
cada t>O0
J^ñoel
fc
VA
Y fcayninc manta .
v
vr
r
Yícaynin punchaopí „
.
Y icaynmco paycona yfcay ninc
Yícaypachacincanca
.
(nofotros.
.
(vofotros. "
cada t>OS frías.
Y fcaymjqui.o yfcayni jquichic _ ambos a fro*
.'
ambos a
Oos aquellos*
froricntos a cada
vr
y icay pachaccuti
,
Y fcaypachac guarangacuti
•
— ,
frocientasveses*
frocíentas mil
(W0 *
(ve^es.
Y fcay quillan quiilampi cada frOS meíes»
Y fcayfongoyoc— frob la do J?ob*e cautelofo.
Y fcay tota __,.. ,_ fros noeftes»
Yfcantin _____ frefros,ent>os*
Y Ü*——
.
•1
tuyam.gui.
.
Y uyaycuni,gui
.
„
O'copenfar.
lomíTmo*
poner en ía voluntad,
'
(o oetermínarfe*
Y uyachini.gui, traer alguna cofa a otro
7 uyanacunwgui,__
Y uyarini.gui,
.
—
.
— (aiamemozía*
acordar con otro»
boíuer^o rebolucr el peí
r (fam íento*
Y uyafca
conííderado^Jo q fe coníldera,
—
Y uyac runa- cuerdo, p:udente frombze*
Y uyaynin
Y uyocaxa
Yuyo—
— cura, poz elcuydado.
cardo, que fe come»
l>o*tatÍ5a generalmente.
Y uyo camayoc
Y umacuni,gui t
— f?o*to&no,í>e f?o:talí$a.
engendrar el varón ge*
(feralmente.
Y umacuc_ engendradoz generalmente*
Yumaynin efperma, Ternilla De genero
*P
©ocabuíarío
Y ümaquenc _ ,
^ enhenan doiAtic en*
\s (pendra,
Vumpay -=^- fceltodOjaduerbío.
Yupaychac___ Li agradefeído,
Y upaychana acatamiento bed?o a otro»
T?upaychani,gui,.__ac3tar bonrrar a otro*
-_ .
Xupaychani.gui,_
.
— (generalmente*
psecíar ; tencr en mu*
^upaychanl,gui\ agradecer a otro poi
(palatea alguna cofa*
1? u Pani «g u ** =- empadronar; o contar ge*
.
(neralmente*
Yupaíca.__ _ ~ empadronado*
1?upi»o ^arofea patadas frueila ,0 pífúúk
—
'
(fcepíe.
Y ura _~ _blanca cofa generalmente,
furac .i_ — blanco comoquiera,
Y urk
^urayani,gui_ blanquearfe ; alguna cofa fer
— . árbol t>c fruta-.
(blanca.
Y uracyani,gui f blanquecer fe alguno,
Chirac capa-_^^
Y uracyachinKgui, — ¿
—— 1=_
(fer blanco.
cofa blanca*
I?a5er blan*
',,
- ,
«jfxma
txquini.guí,
— (yndías con cierto colon
el coló: con que te afeytan ,
frefpeíurfe*
Yxquifca _
recalo
1 zcallo
.
^ —_ b:u^
pechero
_ t> e
o t>cd?ísera que
.,
;
ípeñado.
o bznjro*
.
Yzcallocuni.gui,-.. — (mata con fréceos*
euf?ed?í$ar a otro pa«
I zco _
Yzcocamayoc
—_ — (ra matarle.
cal ; o argamasa*
_ __ Calero.
Y zcon r nuenc.
Tfzcon incanca,o yzcon inca . a cada vno
v (nueue.
Y zcon guatan guatampí cada ntieue ano*.
^zconi,gui,o mocchoni.gui. Defgranar la
(míes generalmente.
—_——___.
•
fzmay^ r mierda.
Yzmana — __ .p:íuada,o bacín ;
I zmanayani,gui,o acanayani,gui. guer <*a
T
(m fce cagar*
I zmaynin ozín bel fierro ^o t>e qn ais
(qwíer otro metal*
I zmani,gui,o acanirgui—
Vzmuc^apa
—
cagar.
cofa podrida»
Yzmuya^oizmuna
I zmuni 4 gui, — _-—
- poleo yema.»
bañarfe* o podrirle algus
(na cofa
^zmufca _ podrida cofa generalmente*
Y $u, o Tflpfirwi» bartardOjUO k$ítí
(roo.
Vocabulario.
Ll.ante.A,
LLaca
Llacachuqui
_ flaca, cofa ¿oliente,
_ínfignía8 De vencí
T , . . . (miento,
l-Iacayani,guuoayacram^guu o tul] uyani.au i
#
. (enflaquccerfe pot Dolencia.
L "higuana pana | Dem(di
A-laciIani,gui,oIlaclIacunx,gui,
carpin
- . . (t&r generalmente.
L
.
, t!
ac llain.giii. —, efcoplear, o acepillar.
Uadlacoquerocamayoc
L lacll ana
L acllaica __
__ —
efcoplo ,0 aptda & cepillo*-
carpintero*
madera lateada.
L Jaa3,o marca ___ cíudad o pueblo general ;
... .
(mente.
Llacta lugar generalmente Don dees
TIA f
(cadavno.
l. lacta camayoc almotacen^o guarda Del
(pueblo*
L lafla chapac __ abogado Del pueblo.
Llaclacum,gui oílaclachani.gu'. i
^. _poblar
(benueuo.
»
L ladayoc
i i
— > * .
ciudadano De alguna ciudad
,.
- . ft
L la&a manta carcufea r
— (naturaleza.
eefrado De fu mtiU
ti
L
n guaylla
L adap ii
aciunugui
. . — Del?efía Del
pueblo.
_____ t amer con j 3 \ cn m%
(rafe?**
L lamtayatiKgui.
— Ü leña';
Icñadoi^que va pos ella
,_ ; — - f?a$er leña»
Wamtataucafca _r Infria t>e leña*
Lkmpo ; omic]ui _^ _ blando al tacto*
íllampochani,gui. ablandarlo duro*
LIampochini>gui._ _ lo ímímo.
Ztlampoyani.gui, — lo ínííhio*
Llampoyachini.gui f fcefemtoauecer lo
(fíero,
Llampoyani.gui.o llampoyacunuguú fres
(femteauecerfe, amafarfe alguno,
L lampo fongoyoc benigno ,o Rumano ,
Xlampontín
L lampe fea
^lancacunuomomicunwgui,
blandamente*
—_
ablandadora .aííu
.
afe^tarfe el
(varón con cierto afecte;
#laño ; oñaño_^ flacajcofaquebzed^a^tjd
ígada.
Llañochafcá __ t>efbaí!¿ida>ccfat>e¡gad8»
íHañochatri^gui^ollañochinúgui,— adelgazar
(ínío^o otra cofa»
Llano } achini,¿ui,oñañochani.gui+ _ lo mífc
(rao.
t
w
&OcáhuhHo
Llanqu^ovxota.
—£Spm,0ilp 5m
ii
L!anquiil,cuni.gui #
T ,
.
.„
1T *
abarca;
. .
__^^^ ^
(o alporgatep
(í^o&barca.
p
^l^quillicoc_^__<eiqueeí!a calcado
T1 „ , u (Inaaoíracofa^
. .
l.lantoyam.guuollantocuni.guí^
e j| ar
— _^—
^uicollaqmcoc. ^.apaíIonado.íHfkr.
L aqmchic ütozmcntaúoz: -
L aqutcoc „4 tndmcoUco o
i-iaquichini.gui.___^aío:mefit3r ofaíÍ5
} trine.
T ,
i- iaquicum,gui
... — ?
(garaomn
tomarlo f . pefar %xrc¿
T1 .
r (pentÉrfe,
i- aquicufca—^ anguíh'ado en ella manera*
L Jaquini.guí.o ilaquleimi.giiu__ fztí&irfe,
.
(o entñftetcrfc alguno.
i-Jaquin f¿t!£addam'ma>o tríllela.
L
L
aquijchipac_
aquijpac —— _ fccíapa^tbíe.
cofá trincho que í>a pena*
Uaquipunúgui. condolerte pentrí
r .
LJaiiam^uu
^ .
;--¿
(fltccrfebeotro.
.,
pefar.
(fcr pefada alguna cofa.
Llaílacunúguí,^
LlaíTayani,gui_
Llaíiafca __
r-
., — —— lomíímo,
_:pefado b%$crfe.
i, coíapefgda»
™
beUlttraXl. 14 s
L latanacuíca — — —~-__ befnudo*
~
Liaranúgui.o üufHcuni.gui. fceínudaríc*
Llatachini.gui.oiiuikchini.gui* DefnudaiV
(3 otro,
L aurani.gulo rmranlgui. encender*
(fuego.
Llauijcacbani.guú cabecear moucr
(lacabega*
Llauichani.guuo llauichini.guu bauJba*
. .
cofa refpUndecicnceafli»
Llipiaccapa
L liquiní.sui
^ &
...
—
oefpcda^r ropa,o otra
L liquifca.o cuchufca^.
L iocllay o liocllafca __!_ -
— (cofa*
befpedagado.
«IttiHOj
^Íocllan! 2uúoiloclIayani.gLi¡
4
auenirel
(río creciendo
Llocllay.ollocllarca —
suenída bel tío,
Llonconi,?ui t ollipichiui,gui acicalan
con anemda»
t íi
Bocafml&rfo
aloconugui, cagar conejos con rede*
L loncofca _^ acicalado
% ucanugm.
L luccha
ílluccha quero
—
_^
— encías ocla boca,
f
í>efdentado,aqníen no le
fnbír generalmente*
ti r- • • n /• . .
(a otro-/
.Lludsim.guuo Ilucfsicunuguu íáltr fuera
L udsifca
Lludsimacm — ¿ofa que l?a faüdo.
Merman o^t>e parte ocla ma
.....
'
T . (drc.
Liucfsichim 4 gui,„ t>ciuaYnarcfpada ootra
T1
ti? —
-~ T-7T-; °* c 9
Liuiiac^apa __ pabladoz í>e
' ;
l0
?ionelas,o
(arma.
b *w ¡>eüá*
men
(tírofo.
•wi n ti
¿üuilacopallco
.
__ artero ¿engañofo*
Lludlay. engaño generalmente*
Llullac padachic__
L Miaña —_ — medidouueno^maío.
cenadero para cagar*.
-
t>e!aletraXl. 147
Llullani.gui _ cebar auesga engañar*
3LljLÚÍani.gui,. burlar engañan do ; omms
(tiendo generalmente*
L lullafpa,o llullantin . cautelofa,0 men
«Llullafpapuxamunligui. — _
(tírofamentc,
atraer potfrala*
(gos^o mentiras.
Xlunchi ... — barniz
L lunchinugui,o yuraccham,gm,_~ barnizar
(o enlucir algo,
Llunchifca barnizada cofa ; o enlucida.
Llunchuy.ocachonin nuera muger £>e
(tU f?ifO,
Lluncuni,guí, fo!ar,o alguna cofa*
Llancufca—
L luquí
Llutani.guí>
—
cofafoladaaílh
-t>aga armafecreta.
i- embarrar algo.
IVt.ante.A.
Maca __ nabos para comer*
M acallinacunúgui, absacarfe vm
perío*
(na con otra»
tííí
©ocsbularío
Macallinacufca _
ZDacalimi.guuo n>acallicuni,gui v
«bwfadoalft.
J_
.
fí ^.^
Macaüifca^^, a^S®
OTacanacunugm.
M acanacum.gui, _ berirfe
vno 4 otro,
fcrtf, vm cofa c¿n
aforarle*
M 4g ut.^_ í?enr 3 otro generalmete,
acá ii
r
.., (cfrarfea ñmífmo.
.Machafca_ ,
beodo,obozracbo
ZDachafca gapa „w
fcado a vino ¿intuías*.
M achapuco paquíc ola »o onda De agua,
¡Opacin .
_
compañero*
Maciyacuni.gui,ornaciyani,gui, ._
acornpa
_. . (iíarfe con otro,
ZDacinacunúgui,__ lomífmo,
M acintacaqumi>gui, í>efacompa?iarfc t>c
compañía.
/í>aehi_
M acchina„
—._ — i
(la
muflo t>c pierna,
^^ acetre^ cubo*
-
'*eb!etra¿D« 14*
M aciilthmani.gui. Digerirla vianda*
jn?acho_ . ancíano/n edad fiero
.._...
M o apofquia
L. — tínafa grande»
acho, vífagudo*
M aya.o ;
—
JCDaycaiT)pas,o pipas cada qual*
M ayean
yPaycan
M ayean
— —«
allicac
caecca
qmlqnícf&*
cada bueno
cada
m
.,..; n'ecío.
XDaycanyachac .~^., .
-
..J. cada fabíO
Mavcanmai\aallicac_ cada ruin.
¿Oaychica? que tamaño/ pzcgnntmdo*
Mayltacqñpa _¿__ el que lana.
. —
2Dayilacuni,guiiO mayllanúgui,— lauar ges
M ayllafca-
H>aynim pacha
^_
__cofa lanada.
mana —_eu níngí! tíepo
pipas
(neraímente*
M aytapas — po-zbonázfpzz$imtmdo>
_
M aytow.# gui. o maytunúpgui. bonúc quiera, ¿ t
_embotoer
M ayeofea, — mano;o o $»$¿
n . i
¿í
'. cofas meimdas» . .
,{t>e
Maytum,gui.o pmtoni, gui, o panguini,<nu,
"'
¿_ . (morta/ar el muerto .
Maytuíca t opintofca cohcmbutXUfi
famd2ta;ac&.
M ...
r . ayumugui
4 o mayuicuni,gui,
'
.
menearlo
Mayuífca
M a»ico
•
—
(buüír alguna eoía.
cofa meneada, o bullida»
pollo -generalmente í>e anee*
M aiiifca cofa guilada _
M alhjpac — piouablc cofa que .
Mallirihgui.-—
M allunín
benída,
guífar alguna cofa.
,.____ mñ0
_
M ailqunp mallquina^— p!anía para plátar* ;
.
eí!aca ; para
*, ,, . . . . .
(plantan
Maiíqumngui.o^auínugun plantaran
... . ,
(gunacofa*
Malí;acaucli¡____ r o!Ia ¡mzdímn,
1
í>da IctraJOX 149
Mama_^_ madre generalmente pteñoia*
M ama guachaquene madre que te parió*
M ama mádrailramu£ert>el padre:
Mamaacua vinagre*
M ama.o yuaqueco ñoñochic &f a,o ama q
(cr¿a ;oí)alecl?eaumo.
ZDama germana &c tu abuelo ,0 abue&¿
Mama germana De tuvífagudo*
M amac cañamuYgruefia oclas ^dús.
M an_
M amox coca
XPancayanugui,
—
Mjpicpoíícío
yevm y q vían 100 ?nd *$$
t>el acmíatuio*
empollarfe el bueno*
M ancayafca fyüCUO güero*
M anchay -— . miedo.
M anchani,gui»o máchacuni.guí, aiicrtníc
(do generalmente*
M anchachím.gui, efpantar a otro»
Manchachini.gui t o camaycuni.gui, ama*
(gar.aamcna^ar* otro»
Manchachmi,guuo carcuni.gui.__ O^ear^O
(efpantar aue^o anímalea
M anchachina.o manchachüpac efpantafo»
M aachachifca aíTombsadoo efpantado
M andoracuni,guí. afeftarfe có colocado,
\
2fDanapiáafni.o checcacac
wu ii-
¿Danaalhnmac
.
t>efco:te0,m al pablado*
0?o?nb*e*
—-— _____
. „
__.
paciencia.
paciente»
;.___- no ; poder
ZDana atti pac — impotente ,ne poderofo*
ZPanaymayoe^^ fin cofa alguna*
/
t>efolctr&ZD> TfO
ZDanayupaychani,gui* befdeñár aotro>0>
(meiioípzeezarie*
Xüaaamaypachapipas —tiiinc®, en ntugtm
(tiempo»
2}?aaaca-__*_criib' t>c plateros p^ra tundir.
ZDañanugui pedir generalmente*
^ariac c,apa fcemsnda doia cofa»
ZDaáaai,gu¡>o maaacuni>gui. Oeiliandaf
(qualqmercofg.
ZPañacoc pedígttcño^quemucfropíde,
.
EDacya
áfipan^s
—- „
__ríb¿ra;berío omar*
—
_ &í*,c que no*
-
?
.
XDaáont.g.uL ;
—
ZDaaoai\giii,omaaocuni,gui,__Cíeuer t>cud&
tíar"; pzeftando a otro»
(amanjíliado»
Vocabulario
M apayaclianlgui.o mapachinlgui, encc*
eon cera.
M apatucuclnni
«>*
mapayachirií.gui _ C
. .
,gui,
*(rar ;
fi¿
M V
M apayachwugui^ó
__i« • (tó'araotro.
• .
vizuicíiim mm -gui, ¿
(4>ar oman5í!Iar.
m apachini.guuo caxcachini,gui
«m^,,-
>iapacayña.ochumpi"
•
_ empegar
•
komdo ¿OlOl.
3
(fyemhtz generalmente,
Mapacuin f gnl,_ cQÍiübzc ten tria f?eb:a,
generalmente.
M apacuy._ — ^ __ purgación t>cnmger.
Mapacuni.guí purgar alíüamuger.
M aquí mano,o Mago
...
acquaíquíerá cofa.
M aqinp _____ pUÍpcfo^d Ittaf 0«
rrníqui
Maquiprullim _
M aquipe anta.o mnquippampacanillapalma
t>db:a<;o.
la í>e
(mano*
>hi . / r
Maquinqinnchalca
M
.
_
.
manco De mano?. —
aquiguanp«cllani,gui._bttríar Denianoa
Mara_ ___. ___ _Eño.
Marca .._._ —
M arca.ofucguamanc_.—guíñete
__
_ comarcado pueblo»
2Darcayoc
Maray_ — __ batanea* piedra Dondefemuc
— } o comarca
comarcano»
(tealgo.
M aran __ ., __ { tníímó»
ZDaranqucro ; _ Sientes, tes muelas'.
2Darcani,gui 4 . licuar enbzacos, o abar*
(car alguna cofa.
M arcaica cofa abarcada*
XDarco — __ artem tíTa »fcrna>
____ „_
a?aflani.gui,
/
— (garaúna cofa,
o:ear poner alguna cofa a
(lecara?ay2e,odícl*
M
——
aíhcani,gui, fcerír con vara.
"XDatara _ enea,o eípadaña/ferna.
M ate calabaco para comerlos Yttdio?»
3Q?atti ocatqu¡d JL frente¿parte.¿>eij§ czbc$i
M ;
acini»gui,oquiíquichini,gui. apzeíaSY
2Q?auca,o onayeac ñncfo fie mud^O anos. -3
*
Vocabulario
2^uha_i„ :_.me$quín& o mírerzhlc*
ZPichacunugui, —
¡n^chmi.gun
.3u>«chic_
— i~lá$er*r,fer maquino.
. apacentar ganado*
—— ..
paito*
g?.ilani.guí,
52!,r
c
rojlJaypac
~
#
,
— l .afeo
^querofo que J?a afeo,
___ cofa que afeo*
aucr ¿caigo.
m
/Pillani,gui.o amini.guL- aucffyaftío t>C
(égnm cofa?
v^.n
——
ZDiiíac ,_
, „, „
paítioíb cofa que t>a balito*
,
.
WMJfy-
Z»iclJani.gui
,_ _. ^aíto,
f^car alguna cofa fuera
_
(como vafura,o tierra.
ZDicliarca
XPillpona- — _ cofafccadaafíu
¿RsargueroJa garganta poz
.
—
(so comemos*
XDuilpiic^apa .__ _ tra^oiu
ZDHlpunugui __ tragar alguna cofa*
ZDílluayanúgui,
ZJ&ffivLi
EDülua
—
™
_, _.
Un&
naccHana,ovd?6.
: G¡€nev%!mcntc*
peíojccmo quiera:-
3teifluananc^ pelado ¿lí pífío/in pclo,mIaft&
__ 7 ¡anudóle luenga lana..
Xl!íil!ua^apa_
XDinchmi gui ominchimun.i.g:uÍ___|^35ci»'
<
XDinini.gui,
XOlm >o patpa.
— —^ _-T~_-
;
urdírtela.
canuto para poner rrdíé*
(fceíofo.
(íneparatet*er.
SDiniTca. _ „ ... _. __. tefarrdída.
XDincniní.guí. at^nar^uo comer cofaalgtfo
L— __
—„
ZPíijcnij „ _ ayutro»
XPíncnifca .._,_ ayuua^coía.
._
•!
ZUirac^apa
I (fcalgp.
cofa que multiplica nwcfyo.
XDirani,gui. __ multiplicar como te femíIU
w . . . .
Zl?iram,gui, o mirachini,gui. oyapachini.^uú
(fembíada,
(nmltíplícar.o acrecentar*
.
EDirafca __ ,« —
_
(engendrando*
cofa multiplicada affií.
Züircaqapa
XDjrcaoya — __,
-393iíTanacuni,gui. ._
pecofo.
peca Déla cara*
apocar con alguno,
XDiíTaytucuni.gun— perder fugando*
JCDafíaynimpac—-
—
XDiílani.gui:oattmi.gui M
2Ditcana _,_-__ —
. .__. apzieíi£«
.
ganar en fuego»
eílropíe^o.
2Ditcani.gui.~ __ trepeear.
ZDitcacunuguu
Z£kacuni,gui, — .
I?a5er
.
lo mititio,
alguna cofa alterna
(dameñto,
JQMtanacufca —
cofa fyecfra aíTí.
—
.
23^iticachifca.oayquechirca__ a^u^cntada^
(cofal?u;dá f
ZDiticüni, gui. o miticani.gui. ayqueni, gui #
0?nyr generalmente»
IDIticoco quita fyuYdi$o,fto fpuye. qm
XDithma«o mithíma
^
— fo¿afterO;Oeftrange¿
(ro que eíla t>e atiento.
XDitro-^-, barro generalmente
Hocabuláno,
ZDixqüefimicahi. gui, o mizquifirMcam/guí,
«m •
r - . (lífoujear*
Mixqucíimioc.omizquefímioc__íífonaero,
ZDixquc,oñuñu_ cofa tmlce generádmete*
M izqu c „_____ míe¡
; ob*a De Umucjss*
ZI^i2qucyani.gui,o mixqueyachanúgui_
i2] ¿ e I
-. .. (frajerlaeauci'as.
M izqueyachini
.
gui, ;
.
p^
cr alguna cofa
^.. :... .
. . (í>uke.
roizquxyachani,gui^ endurar alguna cofa,
XDiíquocapa-^ cofa Duke, ___
M ízquillicuna _ aímuercoDcmanana, o
~v -11 •
ZPiajuillicuni,giu,
...
— •
almotcar Demañana,
•
(o ba5er collación.
.
(cofiacion*
(aterecer?éDefrio.
M ocoyanúguí,
jSPocoy —
M ocoyac_ ; _
tener gota enfermedad,
_-_gota
_ _'
; enfermedad,
gOÍO O
XDochani,gui^__í)argrací9e a! mayo* ge
(neraímentc
/
freía letra,»?. *f*
ZJ?ochani,guú adoraro reuerencíar al
(mayo* generalmente,
M ochani.gui, -befar generalmente*
ZDochafpahuñichinúgui t alcanzar ro*
izando»
M ochilücum,gui,_ Iauar ; o fregar ios
2DochilHnm_ 5 —— ,
(t>íente$ ? oboca*
friega dientes.
Mocho^ ,- =_
colodrillo.
ZDochoc cernía ; lo &e tras oel cuello*
XDochoccapa — cenúguúo fre gruefa ceruz^r.
Mochochic — CaíllgadOZ*
ZDochoy caftígo*
X1?ochoni,gui, pagar alguna atipado pe*
(cado ; concalfr'go.
Müchoni,gui oguanani,gui,
; ; tener necef
(ftdad^o auer menefter algo,
2l?ochoni,gui*opirsipayani gui,, ) —
carecer,
(no tener lo neceflarío.
a2ochochinUgui,_cafl:ígar a otro general*
(mente.
M ochoch íni^ui.: condenar a alguno*
£Doho,o moni, , legumbre» íemüla para
(fembtar,
XDoya coto vedado,
M oyofca fayani,gui 4 __elíar en píe ¿cercado*
XDoyo - .. __-_círculO;,líne3 redonda,
2Doyollaricuni,gui,ocauacachani,gui 4 mí*
(raralfcerredoz*
XDoyoni,gui.o mayorini.gui, andar en ,— (fcerredo**
Moyontin _— en rededo*
ZDoyofca
XDollo. ,— cofa redonda,
^, corado perlas»
v
Vocabulario
M olla__ bí$eU muger alíbb:íno o fobtim
Monaynm. —
M onam.gui, - — querenoeflTear alguna
t>eífeo,oappetííot>ea!_ío*
;
M onapayani,gun C&cfiaai^ofceferaí*
.
'
.
M onapayam,gui,_ _, antojarte
M onapayay
.
antojo
—
(gu»a cofa.
algo.
manera* i>eíla
>i cnapay aynin_
M orer.o ca*pa-— ^ macotca &e mayj feco,
...
fccfleó.
Moro —
1M oro $apa,o rínpicota
__1 berruga^opeca í>eía cara.
Moroyanúgin,^ _____ nacer berrugae.
.
berrugofo*
_ .
'
. .
(rar^o fofpeefrari
Muciani,gui,_. ominarlo venidero.
M uciani,gtii,o manachecceayachani,gui,__ t>f
(dar noeflar cierto*
M ?
M
— —
manacheceayachaíca- frudof» cofa
iiciafca,o
M uffoc —
uílocyanugui,.
.
___ nueua cofa*
fer nueuo en algffa cofa
M uílbe capacho muíToc appo„ Cinpcrado?
(nimiamente.
M uíToc manta________ fce nueuó»
.___ —_ Inmntteu^
¿i ,
Mufloc quillas
M uíloc_ bogaí cofani?euaenferisícto,
M uflbcñoño — ;
calo2lro lec!?enucua.
_.,
_ maY5co3Ído.
M uzpaycachac.o tocorichic alborotadora
—
oledoza^cofa queftude.
,
{cofa,
Muzpachmi.gui # otocorichmx«gui. =^_ albos
(rotar*
M uxpafca.o tocorichiíca QlbClOUdñ cofa*
M u2Lpaycachani,gu¡, ._ andar valuado co
(mo sefytínzáo.
M ufcpani.gui mirzpayachani>gui. emb'3
>o
(c^rfe/mbaragandofe*
M u!zpaycachafca embalado ¿embarazado
M uzpaycachac—atordído^quafi atronado,
N.ante,A.
N —
acac.o piftac deflolladot*
N acani,gui,opiftani,gui, s Deffbllar,
N acaíca__ . fceffcllada cofa#
Nanác__ re5to ; ad«crbío;
N anayanuguu JUL tener doIoz.
N ana- — — fcOlOZ,
ña,oñatru i SkiLsYa ; adti€rbÍ0
ñaca,o chayllaracmi _; -poco tiempo a.
ñaca guañuíca __. t>efcoza3nado ; o arnoste^
(ddo* :
...
;
(aiíligido,
nacancoc.onacarichic_ e! quefatíg& o
'
.
(atormenta a otro*
ñacaricufca . cofaaffligtda ;o atormentada
ñacarini,gui,o ñacaricuni,gui, trabajarlo
(fatigazfemucbo.
fiacarichím,gu¡
ñacaricuní,gui
—
aquejar a otro*
penar ? eihr penado.
ñacarini,gui t padecer generalmente*
ñaccha pollo ; con pluma.
ñaccha __
___ pe^nc generalmente,
ñacchani«gui,o ñacchacunugui* peynar la
¿ \r
nachalca
ñam
. — ,
(cabega,
pe?nado ; o peinada.
ña— lomifmo. —
_^a ; adu erbio,
ñan
ñaño _.
,
ñañochico llanochic_
.camino generalmente
todgaúa cofa.
adelga53d02,
—
iiaáochini.guijO Ü añoyachini.gui. 'j&dclofoz
(5sr algunacofa,
ñañochifea^o llañochifca cofa addga5ada*
ñama ricuchic el q enfeña el camino,
.
ñantaricuchínngui,—
ñatín.o cucubi
ñataco^uecuti
——^ enfeñar el camino.
l?ígado ; parte od afadura
otra ve5>aduerbiO,
ñau^a _
ñauc^acimLguL —^ ciego be. todo punto,
cegar ,fer ciego.
_
ñauc^tchanúgui.
ñauL — .
.. cegar a otro*
0/00 con querernos.
te Id letra /81« i^
fiauip ruro^o
ñaui _ puta,o
cuyroñaui_
filo De
_ imbe belofo»
qualquíer cofa aguda
ñaaíyoc cofa aguda aíH
ñauintapaquini.gui\ Defpuntar^la punta
(De alguna cofa,
ñauipaquifea DefpuntadO*
ñaupa rucana — Dedo pulgar,
.
ñaupa— pzímero.
ñaupaquenc ptímero De mucfyos.
ñaupa Delante generalmente.
ñaupani,gui,oñaupamuni«gui. andar De* ,
(lanteDeotro.
ñaupaquenc ——-
ñaupacuni.gui. _
—
_ anteceíToi*
. antícíparfe ; t*pzímero«
— .
~- ?efca Defuego
N inap paccba.o ninapcachacha — centella» De
(fuego»
N ina cona
—
frogar Jugar De fuego.
N ina&a caucan chinugui. encender fuego
N ina&a guañuchmi,gui,o tazñoni.gui. apa*
(gar fuego»
Ninacuni.gui. contratarlo pablar coíi
(otro generalmente»
N ínapaccha foguera ¿lama Defuego#
-Ji ingaila^ fema ; nueua>o confeja.
v íii
Vocabulario
eflilb ¿o manera be t>e$ír*
níícálja
t>ícf?o>
—
cuento ¿omoübnte.
—
muacufca — contrato, o concierto
mm.gm,o viilanlgiú^
mica
nipi
—
__
_
t>C5Ír ; pablar»
cofa oblada*
-^ parpado t>el ojo*
mpapayam. guu _mcitar>mouer a otro*
Nitini,giu\. apzetar,
Nononugui _ remo/arfe.
.Nonocunúgui, _ lo.mífmo
ISTonofca- F cofa remojada*
Konochini,gui, remo/ar otra cofa*
ñoca
£ocaguan_, —— _____ — YO>
: contigo,
iiocaguanyayanc __,'. . compadra comido*
fa>candiic.oñocayco ..
_ _._ liofotroe»
fiocanchicguan,o ñocaycoguan co nofotros»
ñocap_. —
míojcofamta.pionombze^
._.
—
—
ñocáchiepa^o nocaycop,o ymáchic Jo mífmo
ñocña^
ñocao—-_
.
domine ínconílante»
—
—
ñoño ; o ñuñu
ñoño,oñunu
a!o;ea>beuída cofa Dulce*
lecl?e ; como
teta ; parte t>el cuerpo,
quiera*
noñoquenc.o ñoñoclúc
_ .
delaletra.O.
^ o ñ&dncrbío para beflear»
O ,o ho ñ } aduerbío aífirmatíuo*
Oc$a ; ooíTa_ {>ío/o>
O c^anuguí, t>dpíofar*
— —j píopío,
,
.
-*
^
— . pardo/olo*
pafa para cama*
nalga
Oya o ric€ha cara ; la natural^ roftro.
;
O yáca.o quifea _ -
,, —
pedernal
Stoeabularío,
O yac ^¿a
agrandes carn'Kos,
n„ n:
^yani,gm
a j
f — f
oyr $ener*¡mcme
} eñtir
Oyani,gui.ooyanni,gm\
mtedet?ow
r>„**«: - Generalmente*
Uyaynin^yuyaynm enícncfúnienío.
.Oyarichim^u., notificar, o manífeílar
$ mítines mdU
vs (to;es*
<Jyuam,gui 4 _ _ criar iííño ; o otra qmU
~ y uac
o ___ ,
— (quíereoía,
criado*, o criado** aíTi.
Uyuam.gui,oyuachini.gui. oyachachini. ^ui.
(criar auee ; o animales
amantándolos
U Yuachm^gu^o virayachini.gui, _ ceuar
¿
vJyuaquenc,o vmachequenc_a!na que cria
(paraen0O2cian
^
Oyuaíca —
r ,
(niño»
fcuenda^cofa manfa general-
e.
~ r . .r (mente,
Oyuarca>ovirachifca
O ma ; o homa
Omayoe ¿i~
— — cenon>cofa cenada*
cabera generalmente*
cofa con cabef a,
O m3(japa_ f?omb*ede gran cabega*
O mponi,guí,o ompocuní.gui,o moeoyanúgui.
(aíerecerfe&efrio.
Ompofca^apa aterido refrío.
Ompofca^o mocoyafpa,o quinclifca -aterí
(do&efrio*
O moto.o tingriu_ ¡_ fcomjne enano.
t>ela letra © U7
Onay^ — imtcfyotíempo.
O nayña Mast>a ; aduerbíO*
Onayani,gui
Onachini,gui, —engosrar^O tardar fe»
alargar tiempo
Onachiní.^ui, — bífferíno tratar»
Onayani,gui,o maucavani«gui, ancfarfe
.
(a&go*
Oñayachíni^gui, —
«^ Dilatar ^alargar tíepo»
Onaypac.
O nancha
: —
Durable cofa*
blanco , o frito Don de tiran
Gnancha
O nancha
Onancha
—
eltandarte ;o vandera , gene*
armaste ínfígnías.
feñal generalmente*
(raímente*
^nanchayoc_ „ cofa con feñal»
O nancha appac . ,->. —
___aifere5
|0nanchafca » u. cofa feñaiada, .
p callar (cerfe
Opa,o amo _^mudo,cofa muda.
O pa c,apa mudo , que no !?ab la,
Opallac, — cailada cofa,
á
_
Opallac^apa ¿_
Opallaniíguijoopallacuni.gur,
,
— .
Iomitmo*
caílar ge*
(neraímente*
O pallacac __ - Dilftmaíadoz»
Opallacani.gui, DlíTtffifelár,
Opallacafpa h _ tuííimulando»
O pallachini gui,
f eftowar al que í?abla#
V V
Socabularfr,-
Opatucimí.gui
Opa,ocaecca____ ^^^Wj^ecéfc
_
U Pa,o vtic —. mfrabíl.cofa no babíU
_J>Oao,
Opatuawi.gui
O patufca _____
Opatucuchini,gm,
—_ embellecerte.
embellecido,
enfaldar > o mudecer
rs - • . . . .
(a otro,
Opacuni«gui,oopani,gm lauarfe Jácara,
Onro, o chiqui _ papaga^aue coriofdda*
üísiani.gui,oocciani.gai, _ abo»3r,ab0ít3
¿¿¿-.
Oísiane ooccianc
5
.
nírr (sermuser,
u r ,
iiachic
Ofsiafca
O fcollo
——
—
:
-
. fo*£ adot
abonaba &e tiempo,
de mujeres
0a to ctrml.
.
Oxota
Ozuo,ooílío —
__ fandaíía ; caIcado t>e indios,
alrar ; o ara parafacrííicar
P*ante.A.
PA — — f.t>e artículo fcegeitítíuo
;
Pacocunga . , baruadobebamaro/a»
T^achac , _~
—*_ - ciento ; n muero,
Pachaccuti__ .cienve5e0,
^achacincanca ;opachac inca & cada vno
(ciento.
P achamantavlñafca ^engendrado t>e!a tierra*
^achaponanchac- aílrolOgO fcelos'inouf
(miento*»
P achapaquitmarcanwgui, amanecer t>c
(mañana»
^achayllarincopachapacarinc cfdarecer
(el t>ía.
Pachacacñi,oyurayacni,guu_ --aíuoscar, —
^achapacari .gui. ,_ .
lO mífnto*
elquefcvífteropa.
— .;i
^achallicoc
^acha cipiani,gui* aíobzegueccr* —
_
P achallicuní ,gui. arroparfe^eflíríe ropa.
T^acha abito, vefltdtira,,
^achanac
jjpachayac:
___ ———
__« ,
,
•
. .t>efnudo„
vellido*
Vocabulario
Paecfca ¿lente í>e9S«3,qtt<:rale&e
alio.
»
Pacha Ihcufca
" vcllí £ c0 „ ^
ES 3 canal* tefedto.
-paccha.0 vithco —
(m olmo*
canal freagua como t>e
t. , . . .
Paccham.gui, dpireat,coirercoü
líquida
-ipacilacua^gm.o vxcacuni.guí. efpÍTar
Pacllacufca
*¡j£acilac^apa
__ - — coger efpí^ae,
(
cofa cocida imiíada,
el que co0c algo jiintmdot
(lo.
Pacrahoma ; - calua t>c cabefa, h
l£acrayani«gu¡ #
Pacrayahi.gui, — encalueccr*
pelechar el aue, o mudar
_—
\¿ (la pluma,
IPocrac^apa > cofa pelechada»
Pacrayafca lomífino.
Ip-crac^pa , _fo ñtíítno.
Pacrachani,guí'- cncalueccr a otra cofa.
Ij^aaa.o camafca- —
cabadlo que cabe a ca
(da vno*
Pa¿ta,o cu^ca,opamp3 _
pare/a, cofa Ygual
^afraila
Pa6hchic__ — inedídoz,o emparejado:.
'JJ&aftechani.gui.o paftací»ini,gui,
finitamente*
medir
(vna cofa con otra para emparedarla
Pattadiafca,ocuzchacafca - empareja dacofa*
1j£>a&ach3n¡,gui.o cuxcachariúguU ~empa*
; , (rqarcofaí>efigual.
Pa&ichiní,gui:o paiten l,gui, _lo mífmo
l&a&achiriijgui,© cuzcachinúguí ?gua'
( lar en ella manera*
t>e!atetra*l£. 15$
P ay a rticulo >o p:on omtoe mafcaUf io.
T^ay artículo, o pzottombzcümenmo+
Pay articulólo p2onomb:e neutro,
T^aya . muger vieja,
P aya , _ 4. abuela.
Tp>ayayani,gu¡,_ enue/ecerfe la tmigcr,
Payllanúgui pagar oeuda generaímete
Payilafcal paga ; opaga t>et>euda,
^allca^pallco— fyoic&.fo ¿¿ /untura t>c
(árbol*
P al! co íbngoyoc tyombte t>e t>OB ha$e$.
T^allcochini,gui,ollullachini,gu¡ 4 fúíiftT,
(contrahacer.
P íy ;laypaccani,gui, _ poder pag ir.
'If&ailaniígui,
Pallar L .
— - — coger»
i^aua ; lc0Uinb2Ct
>
1{£>a]larpachacara — l?auar.
Paltay peraLarboi conoícido.
T^alraypayurác pera /fruta freíle árbol.
P alla,o ygñaca Dañinee cafi feñosa.
paltay 1 — . iíadíüa.
Pampa hera Dondetnllan,
Trampa pla^a ; lugar fronde no ay eafas»
Pampa ';„_. campo raío^cemo vega.
T^ampaxo cu^ca : coía llana gcncralméte,
Pampayruna_ —
tycmhte t>«^0 a miiQertep
(mugerfcadaalpombzee, Vj|
*J$>ampayruna,o mita guarme ramera»
Pampavrunaguacm
L~_
— —
putería*
— _~
czmíllQ llano.
\ ¡\ f\
l£>ampánarr r
P ampani,gui.o cuzcachini,gui, l allanar*
lf^ampani,gui, -^enterrar muerto.
pampafca _ enterrada cofa.
3£»ana aunque ¿conjtincriom
v
Vocabulario
P ana.o pani_. germana como qttíera.
lg>am>o pana puma J?t|a t>c frermano^o
¿ /': / (I?ermanat>e padree.
Panamaqm
— X>cvcc\?z mano.
iPanaman
P antaycachac__
. ;
lpantaycichani,gui^o pantani,guú
_ f^fo ¡
errado que
a mano Cr ec^a
j)
anda aíTú
errar,
(andar perdido,
*** ntafca
Ipapa _
— ;
errada cofa 5 o erro*.
P apa —
I^apaauqui
turma t>e tierra
cierto mancar t>e indios.
_. pelota*
Paquic.o paquic^apa e! que quiebra algu
(na cofa.
1paqiucuni.gui.__ quebzarfe alguno
«"''.-:
. .
^ ! s°<
Paquini.gui.o cotanugui quebzar algo,
(o quebzantarlo.
l£>aquiíca .__ cofa quebtada*
P arani.gulo tamyani.gui. ilouer general
(mente.
1|£as__
PaíTa,o pa^a — j
%confunctíon>
- lino, cáñamo o eftopa i>eUo
— _
^afcafca.., «
^^M
^afsicufca
1&aflo,o paco _
— — _ bmdo
fc , afqrtada cofa.
obínda»
r ;
')^3Í]bcuni,gui ,o pa^ocuni. gui,oycmayacuni #
(gui, — <
I^acla
^ata,otíana
——
1^a<ítellaricuni,guú
_^_
mirar fnnt sin en te.
_ imra ; aducrbío.
poyo para alTentarfe,
*
l^atpacufca^^.
^atpacjuillcana
— „
(mar nacer plumas
pcndola,0 peñóla*
—
empernado*
Ij^atai ani,gui, —
~t>oblar alguna cofa gene-
(raímente,
^atarafca , fcObfadacofa*
,
(Ófáííñj
fl^iifeigui*.^^. arremeter^ botar»
. v ff
5^auani,gui,opauarini,gui. _ bolarccmo i
(quiera. \ I fl
Ifbauachiní.gui, botarla pelotazo arro*
(farte,
^32pani.guí,_ l?enderíeroí!ro,omanos
(t>e frío, 1;
T^aypaPra cofa pendida be frío aíít .
pichana ckoba parra barrer^
©ocabularte
P ichaypac
I^ichac
—.lím píadero ; po i i>o fe limpia.
barredoz.o barrendera el que
——
fiautero ; o 0a?tero.
T^>ingollocuni,gui* _ tañcrflauta 3 o ga yta
Pin? ,
quien^pzeguntando^
P inta,o coycan3
l£intani.guU_
P intac $apa »
— an5uelo ; para pecce.
pefcar peces co anzuelo»
pcfcadoj con anjuelo»
IJMnto
P into ^apa ——_„ _cañaueral
-
__ ._. caña»
fce cañas*
*]$intoni.gui.o maytoni.gui, amOitafar.
(muerto ;o emboluer algíta cofa»
P intona.o roaytona „ mOStafa.
^iñachinlgui, embzauecer otra cofa,
— —_— —
P iñacuni,gui. emb*auecerfe,eno/arfe*
T^iñac ._ __.
. enojado.
.
^iñatucun^gui^
P iñac^apa
—
(a^arfe generalmente»
enojarte generalméte.
aysado 3 que fe a yza mnc\?o%
P iñas —
T^iñac^apa,o puzcocc^apa
:_.
IfMiWhi _.
colérica cofa#
__,.efclauo»
fceudabinero.
P ipafni,o manuy,o mano . fteudoz t>e
qualquiercofa,
l^>mafnkani,guu_— , fer t>eudo* a otro,
l£>ipas,o maycanc alguno»
Pip . cuYO>cofabe quien,
l^ipoyachini.gui*
/H^ipo _.
1f2>ique,o piqui
_.__ —— —
apzetar tejriendo*
—
tela tupida*
pulga» _
P iquc^apa pul0OÍO fileno t>C pul030.
1^iqueyani,gui, -_
tener pulgas,
P ircanúgwi,o pircacuni.gui* ___ edificar
IJMrca camayoc __, : i edifu $&QZ*
acabalaría
, — r ~ .,
.--
_^. edificio
t^;— —^ pared oc ladrillo;
.
^iratanvgm* o
Ví
o pic)lani 4 gun
pillatani«giii,
L2 (ecfrarfebocaabaro.
p-3?.?
- ™ —
P*#ro generalmente*
k ;
^iisiyanugui,
Plfsiyafca __
—
—
—^fallecer, faltar*
faltar CU aÍ0O.
*pitca-
^ ^—* — ~~—> _ __ fceffaUecida cofa,
angarillas.
1
%— andas fceimiertos*
*pitvini,giú,oyuyarini,gui,_cUYdado tener
Pitvico yuyac
^--^—
_,«_, cu^dadoío. ; —
T^irvi
Pixca__„ —«_«__
„__ cuy dado.
— —
^ cinco numero*
ixcacapa____„_____
._ cítKOpalmoé.
i
^»oconi.guí,
Pocu__. ___
___
.1 —
— ^,, ynuermK
_ efcudüla,
_ »occhij
Pocchc^apa.
—_;_
..__. endofo/teno fceondas.
«, __,
crdacutc&emar,
Pocm_^ B —
l£ocrocani,gur__
era para fcmílhp verdura,
era J^er*
.
*¡^¡?ric macm _
Í^órina___ —— (dar generalmente.
compañero en camino*
i^orína __ :— paíTeadcrO;parapafTear«
f'o^nada^ camino í>e vn t>ía,
— _.
*}^orini,gui,^
——_ — andarlo camitiat*.
-
•JpUjacguatanguaienipi
1 4
W
Bocabularíd
$>u$acguaranganca , o incanca &.ocfyo mí!
(cada vito
^ucac incanca,d J>ü$ác incá_ cada vno Ocl?0,
Pu^ócoy
T#>u$oco —_^._
P u$oco£apá __
,
-^- crpum^obaua.
cdfaefpumofa^o babofa*
baba fcc la boca,
^u^ocom.gui,_--. i^_bauegrccí>arbaua8»
Puchu„__ — — Demaífeyofobia.
_. ._.
_ acabar ob:a;
1^uchücatii.gul,o vífani,guí.„
PuchucánúguUotucuchini.guí, _. fra^er l?3
(Itaelcabo,
T^uchucafca cofa aeabada ftafta el cabo
Pucyo fuente manantial^ po$o*
1^ucyopucyu_fontaiíal;I«5arí)e fuentes*
Pucyu algíbCyO duerna t>cagua>
1^ucyo_ manadero, o maftátíal gñratméte
Puyufca_ __— nublado.
fucila
P — — L- .— pelea,
^ucllatilgui,.— „.
ucllac ^ , batalla.
-batallar.
Pucllacuni,gui,o aucaami.gui, guerrear
T£>uclkni,guú — -__efcaraiiut£ar,o jugar,
Pucllacuni.gui.o miílacuni.gui, jugar co
(Otro.
^ucruyam.gut. . aboflarfealgo
Pucruyafca cofaaboUadá*
l£ucruíca>o pucruchifea abollonado con
'
(bollones.
Pucrufca boUonada ; cofai>c bocones.
•^ucro : abolladura»
P ucruchíni,gui;_ abollarlo abollonar.
^uyeo .
u áfotea.
Puytocomachay guacin - - bouc^a.
^uyu — vapo*j,q lalc De cofa bum¿da»
Puyuni^gui,. , - *. vapo*/alir afiu
puyuni,gul fcañarfe madera ton car*
^v .- (coma,
l^umo ,
cantero,
P ullcana ^
1pullcani,gui/ —
P ullcani,gui*o guaucangacunhgui.
adargado
.
aclaraba.
pauefarfe.
embt*
^ 11 ', ..
1pullaypacyachaciucum,gui>
. .
(preipww,
áttnarfe co
« (armas,
11
_
— ———
Pullu fnfadacofa,
l^uliu pacha _: ropa peluda.
I^ullu aladar t>e cabellos en las ñeñes
Pullo pacha __ bernia veftídura.
I^ullupacha
Pullurqui__^_.
^__ ,
colcha ¿ecama.
,____ fr^ada,
T^unchao generalmente*
——
i>ía
-
l£unchaoyani,gui, .- - fef^eoía*
^unchao c.amangapac -_..
P un chao uriangapac
—
- ; í>ía í>e
— t>ía&e|rabajo*
frolgar,
_^
(mos en cafa,
Pungon pungonpi,opungontm a cada
(puerta*
'Pungecamayoc _po*fero q guarda puerta.
T^ungop draca — lusirtnalfce la puerta,
l$>ungoquero__
fuñona
T^uñonap^agua
— —— ~Me\\xm delanteros,
cama ;lecfrot>ondeí>urmímos,
_. cíelo i>s c^ma,
Ü>uííonayafca — —____adOxineddo,
_ ..
^>uñucunirgui>opuñuní.gui, __ __t>ozmír.
% ííí
Vocabulario
^uñuchín¡.gui,o puñunachiní >gui 4 , fldfog
(mecer/
*J^up3 ¿£ — -^_
-^
i liga para tomar aues*
:__
cagar áuee con liga.
tragadero garganta*
i>eípoblado.
^urum_ á
^upunc: ^ ¡r
_pmblí0O.
^urumguarracotazqui— t>OH5e!la ; VÍr0cn,
-
—
campefíitO; cofa t>el campo.
.
3^»uxco —
Puxcoyanlgui, B ftwurfeagro*
co!era,l?umo: í>el cuerpo
Delalecra.R.
RAbra _ fyofa t>e arboi.
Kabranta $urcuni,gut.
JSabra $apa
R abrayani,giii,
— — ^ t>efi?o;ar arb ol
Ilerto t>e pofa$
Raca _—
3&acanLgui ___cdtficar pared be piedra»
ecfrar frofas el árbol,
— coñobemuser
3Racay_ „ pueblo befpoblado*
JSacanc. _
_*auallüío entre era,o íulco.
2$aco,o ^acra cofa 0rueiTa,como madero
Sacrafca—-. , __ cofa pendida.
RacranUgiu.oracracunLgui f __ fcéderí'e ; ra
(farfealgo.
Rayco ___¿
3Kaycoy_ —
__,_
occafiíon^o achaque.
i,
fancadílla c» lucida*
2$aycococ_*
Rayconi.gui. —
caufado^que í>a caufa*
aarcaufa^o fer caufa
tt°*
'
t>e al
. .
Rayconngui._t>3r£ancadülaeitla lucba.
Racama.o atún Congo fioto/úicítydado*
JKambra_._- ___ __ álamo 3 arbol*
Rampayam>gü¡«o rampayacuní f gui. ic andar
(en znázs*
2$ampa y,\
R a'mpani.guñ ._
; r'^ —— ~
, £_anda$ para bíuo*
;
_ licuar andas,
RanconLgu'u^ ,-caerfropegando
3Sancaynin. __ ,,-,.., .,. i ^t>cfaíydo.
Randic,oranac_ ¿ el que compza o vende*
Randicac_ fuccíflbTjque.fuccedeaotro^
2Sandicuni.gui t _cop?ar } o trocar sigua cofa
Vocabulario
Randinlgni,o ramnlgui, ^.comprar ,o v¿*
~ ,. . . (deralgo,
^andivanugui^ auer gana De comp^r*
Randilca _—— __.
comprada cofa*
A3prayani,gui.o checchini,güi, .;
bzotar, O tye
L (d?ar ítalos arbolea
2ppi
.
_-
„_
——
Raquimacas-
^
^aqm raqui_.
cantarín© pequeño
frofa DearboL
Raqmc __
frelecl^yerua*
;
_
apartado**
¿\aquini>gin,o raquicuni.guú .apartar*
Raquirini,gui, apartaren partee*
Raquicuni,gu[4
_
—~ .
— contrecho.
.
—
codera, o manquera.
JKatayanLgui,. m ^_ __ _ _ cocear.
*^ata^apa_-_
2\atant'.gui.
Ratacc^apa
_
•
¿
— , eoxo* o maneo*
ihemendar,coftendo.
remendó &ue remíen da*
Ratafca cofa remendada*
.
* bzafada.
R i era. _ala ^ la carne Del aue y
R icra. ala bclaue, la pluma*
R icra_ Ijombzo Del laminé*
R icra^apa
JKingri —
R incrinac
__ alado ? cofa con alas*
ozefa potencia p¿ra o y**
ftombzc ün ozejas*
JRincricla azpini.guí, mondar las ozejas
.
¿^ *-
. ——~-~— comiérfácíort;
Rimifca,oningaIla
R
__ —
— confesoberras
I?3bla,
patraña
impicota
R i'ni,eui* ~__
RifGal__,
,
; — barroco
Y^aalgimlnsar*
cofa ?da,
R io c,o guayanay ,
golondrina
Rirpo ___
efpcjOf
Kiti^.
Ritinúgui. .~
:
.
>-
~~~Z.
,-
— nieue.
nenar
Roclocutii,gui
JSo&o.
- — ¿ enfotdefcer,.
. .
^OYdo^poz oonde oírnos
™.T -^. —
gocco.ochoro_f? pílm oalmc;a percado
rera ^ela ozcm,
í
k ucana _— _ ^¿
yaiedaú.
~. A.
Buraiaa
-
tarpum.gui,
-- .
— — — —-~ generalmente*
picara»
empedrar,
Rumíelo calca .__
Aumi ?a pa _
.gumichacara
—_ _ asm/eño ,Ueno t>e agin'fas.
-pedregal."
R uroyanigui — ,
__ t>e liweuo
,_r?a5erfe mwe enel o;
fcelaletra«Sv
jKupaVncuv .- calcntiirs,fi*te¿
RupanupuU rupacuni^m quemarle ai£0 ...
Delaletrá.S.
"_. el que afihi alguna cofa.
SAcac cofrafilada.
gíacafca
pacana - — :
:
ÍS
Saya n,.gu
ín
r^do^itora oevn üwmbift-
I .oray a cun I ,gu¡._p OI
,crfec l ipíe:
iayciuh.m.gu.
^__ can ,-
ftSS ^SáE?.
Sjff^
©ayapayac
tener coydado oe otro
__.cnrado*Ocal<nii.o
gayapaya^wc caraa0í £c ,SSot
Sayarcun,. gu ,
empinarte atamo!
gayuacocequcc _ L-tealíndado*
Sayua,o t,cno _mo OsO lindero
f te beredad
gayuan,.gu,,____ alindar heredades
^ayuam.gui,o cecqueni.gui 4
_oeni«dar be*
Sal!a,oquifana _ __ (rt
ggg
galjma.oxaliina
»ano ^— alcriatíco piedra cofre*
barrote olías.
§!"°
gano -T?
7T
vicchi _._
ganoyachani.gui
—_ loca.vaiTo oe barro.
cangüon,vaiTb te barro
bajer vaiTos te barro
ígaucaco acipayacoc -__.' burlona
cola.
»aucani.gui _____ bortar oc pa!ab*a.
gaucapayam.guí
lomííioo,
gaijcapayac
borlado*
— aiTÍ.
£>aucapayafc3
©aueafpa'
©icfsi'L
— —— -
cofa borlada.
comejon.
boríaodo.
gicísiy_mi.gui, _
giasiyacuni,giiu
g| ia¿iachurani.gui.
__ .
come 50«.
tc n e r
M _Io.mífmo.
.
enmiar canaladura*
g; "fia curcuni_^pcdrar ; quitair piedras
»iiUruiiu__^ ^cafca/o* ,
&elaIetfa,S. itf
Siflo. __i vñabcbedo.
£> illoyan guí .
i , nafcer las vñas.
©illo.oxifio gota de cofa líquida*
Simi.o ximi boca bequatquicr cofa*
Simi.oximi
£?ir i$apa_
1 —— _palsb2*.
—1- baladrono psrlero
£>imi <~apa rimani.gui,o cachayrimanLgui_ b4
(ladrcar^parlar*
@imi quicharaya
gimintacuni.gui*
—— -* boca abierta»
d?ifme,0 ctyfmcria.
ctytfmero*
©imiyachac _. fabt'dOJ belenguas*
©imiyachani.gui, fabcraíguná lengua»
S5imiyachac_ __
interpzete ¡>e lenguas.
SHnacadiu . __ - t>e;E3 lo 3 ÍTÍ*
__
.
attíí.
- acontefccr —
$5ina cani.gui* * .
£nnacafca_ _— acaefdmi'cnto*
S3inapac __. —
poíTible^ofaq puede kr:
todos funtos*
Sinantin.otucuy. ü
——
:
SBinantin enteramente*
Sinturi
¿Bipas
@ipas
«---.-
¿l
fc
—
/aualí, puerco
1 _
montes*
mugern>0£a
amiga nevaron*
£ ípafvoco ftpafníoc amancebado,
Sipafyacuni.guL— amacebarfeelvarott
Sipa$Íiicuni t gui t _ ,
—
-—JOlfUímO*
.
m
©Scabufano
Jspim anu|ui, — — b&$ertrcn<;a0 t
— alfar ÍO cav
¥ >
^uccanni,guh — .
„
vleuantaraotra cofa*
(rf0 -
@ucarifca_
£>ucmancufca
— -~-— .
(enderezando círa cofa.
1 cofa leuantada»
— fcadoaotro*
Sucparandic^
Sucparandini.gui,
— _<„ teniente oeotro.
eftar en ln$ ar be otro.
©ucmancuni^gui,
^ucmantiachini.guí.,
©uguan yachacoc
—_
enagenar algxma cofa*
agenarafgíina cofa
-„
mozado* con ©í^o;
r
^iiyaniig^i^ofuyacunlgui^ eíperar
güyac^oiuyacoc,^^^ ,, «a»., el queeípera* h
£3uyafca_ .____. ^ cofacfperada.
63uyucuni.gni. fcajer partes^ínídíendo*
guyo_____-__-^,^_ parte afít t>íuífa*
Süyunacuni,guí f ^¿fo;tcar^a5í^do partea
mmm
Socabufarío
©uyfum\guí,_
Smyfona ——__
cedaco,o caranda*
— crímTjO temer.
Sumtuni ; gui f
©umruica
—
juntar^ allegar.
cofa allegada, o junta.
Supul!uni.gui_ampol!arfcal0unacofa co
^
^upulluchini.gm, — ampollar a otro,
i, . . .
(fregó
fra^er
Suppullafca L—. —
Surcuní.gui.o^urcuni,guí* —
(leampollae.
ampolla afíí*
- arrancar f
(fincado,
Suri—.. 1: abeftru5 > aue*
—
bufona .
©ütuni.gui,~_
©utonijgni
—
mateles.O pangúelo t>c mefa.
r oeftílar,caer gotas,
—
r , manar aguado oíra cofa
©utufea __—
©utimtiíi,ofíllonnn
«
gota a gota ; ad «erbio
t>íftíi!ada cofa
Ta
freía tetrao if£
Delalctta.Q^
f&uea ^^.-^--__ matería,podre.
r^uecchac
í^uecchani,gui, — De c miaras»
t)o!kíiíc
pu£o De vientre^ tener
(camarss*
iSLueco queree— — materia De llaga*
..
— —
Querco chopo_™_, apotema.
Quexibra_ , _cefa/obze Jos oioe,
Q^ucxibra,oquefsibra__ peftaña^pdo&e
(OJO*
Quieachanúgui, frascr&año.omalge*
(ncralmente*
-
.
Qm$achim,gui,-
.
_
Qui^achaco tocorichk — agrauiar a otro.
moleftadoz enefta
_ i. i r (manera
Qji^achaica. fatigado ,o maltratado,
Quichani.gui,oquicharini,gui, abzír la J&
^ . ,
Quicham.gui,
. .
(puerta*
oefatapar^abzír general
. r (mente.
Qmchafca ^ fcefatapada cofa»
Quichafca abierto.
Quichaíca —_ _— abertura belo cerrado*
Qincfaarayafca ______ abierto»
Qujchariii.gui
CVuj90ni,gu¡ # ll
Qjui^ofca
— abarlo cerrado
arrebañar alguna cofa
arrebañadacofa*
,
(dena.
t>ehlemM> 170
Quillay guafca.o quillay guatana —
cadef:s p&
(ra encadenar.
Qjiillachuco mL. casquete De fierro*
Qmllca vic^a.o micoc $apa COtncdoz
Quillca . letra ; o carta menfagera.,
Qjiiilca libios papel generalmente*
Q^uilkana— , ___ —efcriuania.
Qjuillcai} i 4 gu i ,o qu illcacun i\gu n_—
pintar p
(eícreuír generalmente*
Qjuillcani,gui^ __ latoar alguna obza con
(colotes generalmente»
(Vuillca carnayoc pinto* generalmente,
Ctuilica camayoc_ efcríwano ; o Debzi;rados*
Quillcafca __ Debutada cofa*
Qjtillcafca efcu!pída cofa»
Quilleamaytofca emboltozíojcomo Dele
(tn&+
Quillcaquíppo * ííbzo De quentas*
Qjiillcá^.aricuni.gui. leer letrado cartas»
U&uillcafia yachac — leydo 3 q.leemucl?o.
Quinu—^s
Qjnmíni ig un
. — «. pompara fofteiier
poner poíte para foíle*
•a .
CLuimich!Di
. . . .
— 5
.
gui,
Qu'mika w^ cu&opara foílener pared»
^— (nerpared.
íotm'fmo*
Qj^mYay r r^^
CLuinchani,gui,
_—
ladera t>ecuefta.
cercar fcefepto^o vsrda.
Q.uincbani.gui t--.cercar comoquiera.
Qjncchchallua anguilla , pefeado*
Q3bcdini,gui,_ arrugarlo quemar al !
. .,._
(fol alguna cofa.
Qmdiíca cola arrugada ai?*
Qubtini.gui,o quixqnicuni,gui, . encós
(ferfealgo.
Quintifca __: -encogido Sentemos,
Qjiimray^apa _ anc^o.
Quimlhni.gui. mi m ,¿ gUtftar t>tl OfO+
~~
Qjuipacac _ poftrerOpOpoílnmero*
Qjnpaman,o guafíaman « , l^ía %tm$,
á&uipa mantá_ :. _.__. i>e airas,
Q^uiparinúgui*
t
.,....,.»-: — yz atrae.
Qjaiparini,gu¡.o qiripachuranLgun_„ pofts
(poner*
Qjiippa . »,, añsfiI,o trompeta.
heUletnM* r7i
Ct^ippi
QuipnanLgun
—
Qiiippini,gui.o quippiílutigui,_ fenert>eiera
oentera dc tfiemce*
_^
bofar^voimtar»
Qjiipnac$apa,oacroccapa
Quippo
Qjiippo$apa
—
el que vomita*
ñudo como quiera.
ñudofacofa»
Qi li
Qüíppoy
PP ona<= — ,-i
ñudos*
cuenta^numero
Quipponlgui,
Quippom«guú
— ___
— ñudo fra^er.
abzocfrar vellido,
Qjuipponi.gui,oyupanugui, _ contar po* — (nudos*
Quíppo camayoc - ~ ;
- contados»
:]
———
r
w
Vocabulario
CL.uilpi$apa.. cofatranfparenee»
Q¿iifgirumi_.___ piedra trárp¡ran¿
Qaifpinuguj.o matochinUgíri* _ efeaparfe
^. (fceaigun peligro.
--Quil&n*_**¿ „___
Ctuifpifca :- u — guarida.
cgfe que fe l?a tunado*
Qjiíípicuní gui, ______ mífmo*
«^— ftbndo*
jo
QW|$ichtc t>e peligro
Q^uifquini f gui #o quifquicuni.gui, eJlre*
^ .
r
Qji ifqiunc
.
<;apa i,
.
(cl>arfe.
cofa ef£red?a
,
-/r
(gumeofa.
Quiíray.oquixay _nído be aue generalmete.
QjiiíTa.oquixa^ nidal fiíicuo&cl ni do*
Qjiirsiachacuni,gui,oocllachini t giii._anídar í
.
.
(0a'5er nidio «-
Qjj micoc _-__-. quebrantado: fcefe
Quiiücum.gui*__,
QüJxani.gui. — ni
quebzaníarfe*
doleré! aue,
^ypixcá
Ruixca —___ —— _ __
cl?ína ; pedrería,
eípina,
Qiirxca capa
Riuixánúguu^ — .
Q\iixiani,gui,o hüncuni.giii*
1
__„_
_._
—
efpínofa cofa*
.¿
:
efpínar,
,_. enfermar*
Qjaix!ae^ápa.oquixiafca _____ enfermo.
auIxqiHai,gui,¡_ _. . eíírecfcarfe*
QuixqiiIciiní*gui.-__-, eucogerfe» .
Qjiozníchini^guUoquondachini.gui. __ l?3?er
(??utnear*
QU02nichífca ; o quodacluTca afumado*
«^uo-niyani^gui^ quondanúgui. apuntar,
(ed?art>efíl?umo.
fcelaletra.C* i7¿
Dclaletra,T.
T a —artículo^ p:cpoí!cf on t>cl accufatíuo
T acac platero^que labza plátano ozo.
T aeaycona martillo,
T acay camayoc —perrero, O platero,
T acama , _ £ atccta ñuc de lagunas,
T acama— -. 0auíota aue conofcída ;
T acyac fípas j
1 W --'
T aconi.guí,o tacuni.gui
-
(da,o bofetada.
eípíno,arbol,
incjdar vna co*
(íaconotra#
T aconí>gui,o chacronugui, ^,.— -iiiejclar»
Taconi ; gui«o chacroni>gui._ — boluer mej*
.
(dando cofas*
Tacoric— bolliciólo.
T acoricuni.gui,o mu2pam,gui> alterarfe,
T acormi.guu reboluer con bollicio,
TacorichinLgui.o mu2pachini^ui,___ altes
(rar a otro perturbarle:
Taconchinugui,ochiquickini>gui. ímpe
(dír ; oeílozuar
T acorkhíni.gui, inquietar mofeftando,
T acorichlfca: __ empachado o cUcraado, ;
T acíTavanúgui atocinarte*
T acííachani.gui. atoeuiar.,0 coztar algo*
T aeflafea - cofa atoeuíada* -
w
Vocabulario
Taflaycamayoc__,
Taflana — — IauadO* ; Olauandera.
:
iatiadcrOjtugar oelauar,
l
T,aiiatu.gui.o taflacuni guú_ lauarropa.
SCaffafca _."_ .
r0 pa lanada.
^actachaniíguijO pacmülani.gui. _____ arrafar
(cofaliqutda.cn medida
T ataña—- _„ pífon para pifarlo tapiar*
ai;aaani,gui.__. _. pifar con pifom
Xadquina,o tatquL.paflb,o paliada 551 q and*
—
JCagua _, :
quatro^uumero,
Cagua incanca L_« cada VUO quatro.
_Caguan.ca _ . ,_ lo inífmo.
SLaguachica __ quatro tantp.
5£agua guatan guatampi ___ cada quatro años
Caguacutí __ __. quatro veses,
_£aguapachac___, quatrocíentO0,mimero
Cagua guaranga, ... quatro mil*
£ahona,o taona_ ______:,.__ bozdon*
JLailmLgui.o randini«gni> ccl^ar^an^ar
SCaniyaní.,guú_
3£amya mit.a__,
___,_ —
(vua cofa en otra.
Ilouer*
- tiempo Uuuí o ío*
;amya^apa
JCampa^o quexte
,
_,
Uiwtoío,
t>efmeíenado.
^ampayachicuni.guí. fccfpe£narfe a ít mifmo
— ,
SLampayachinúguu ^
Deípe^nar a otro *
Campayachifca ._, SOlpeY^da c0 ^*
i 5£aricani>gui.ocomqanúgui. — ——^empujtar
Eancanúgui.otancacuni,gui 4 refirmar >!?&
friendo fuerza»
SCancoyani.gui. embotar a otra cofa,
3£ancoyacuní«guú _., >_. embotarfe.
(qüerque*
ajquerque^ trebejo.
ajcedre5 ; ta'btáé >oaU
; .
Xaptam,gui.ocommi,gui,_ jugar ailatquers
(que*
JCaptanLgu'wo comíni. fufara! axedre^,
SCaquia,o cinché
ítaquia,o morocho
., » firme cofa»
.-. ,
'
cofa Dura»
.
— (o tablas*
(affiffiífmo*
ffaquianl,guii0alliyani 4 gui _ arre5Íart>eoo
(tencía.
Eaquiani.gui „ reftríbar^ó acodar cual*
(gunaeoía.
JCaqiuachini.gui f ocinchtyachini,gui 4 . effozs
(car a otro,
Sfccabutarft
TacyachmLgui, & arrimar vna cofa a ofri
Capíwii,güu^^
T aqui~~
^. — —..¿^
—
(parafoztale^*
facudir,
Taquina_, — ^ canción.
cancionero,
Taquicamayoc
T
T
aquieto tacjuicoc —
aquini.gm,o taquicunúgui,:
— cantoz*
ba^lado^o bagado*
cantar ^^
T aquini*gui,o taquicuni,gui f *~baYÍar,0
T ara
Tarca^_
^^ _, ^Ha freía mar*
cozuabeia pierna,
—
Tari,o chopoJlo-
T arinacuni.gui.
: vifnicto*
encontrar con otro.
Taric
Tarim,gui,__
Tarini.gui,
—— tnueníozbe alguna cofa*
frailar
.___ inuentaralgo»
algo como quiera*
T aricíuu,gui— lo mífmo,
T ar!ni,güi^ —_ -¿
— -^~__ encontrar*
Tarifca r ^_ cofa fallada»
Taripayae_^_ cenfot^ues* __.
Taripayani,gui,o paftachanÍ4gui. jujear»
T anpacguacin ¿-—Jugar bonde f tingan
Tarijpayafca . -_; cofa fungada.
Taripayafca ._- -^ arbitraria cofa»
Taripan¡.gui«,„ -aueríguar , o tomar cnttx
Taripamuni,gui, lo mífmo
/ —
TaripayanLgui..
T arí jpayam.gui,
Tarpunngui* —
— _, tomar cuenta^
encofrar yz a! cncuétro
-^^. fembzar» __
T arpufea .
.
__.^: - ——
fcmbzado.
TTaucanugui,o cotoni,gui, . pitarlo Díu tío»
T aur i ^^—
Taucaíca,o funttifca,o cotofea ^allegada cofa
^ atrampes
'M!aktr&C« 174
Tía '¿¿s£¡¿¡¿¿>
Tiac ;oyachacoc
— bzaflero^ebzaíra*
k mozadox.
T iautian, o quixqui____— -—cigarra*
Tyana- .
fílla>0 aííícnto»
Tyan^o yachacona— _ - «^ ,—_líi<nada.
.
Tyacum.gui.otyaycunugui«-_— aífentarfe*
T iani,gui>o tiacuni,gui 4 _,_ ., lo mífmo.
T y an wgui>o yachacuni ,gui.__ morar j?a*
OJer mozada»
T L—,. I?a5er afléntar a otro;
T
yachmúgui,
Tyapococ —
- eftraño > o eftrangero»
yaponacoc guarme,^- nouía vc$ie cafada»
Tica __ „Jadríllo.
T icarurana ¿1 ladrillar fronde fe lyá¿tn
Ticacori ^- - otO^fíindídO,
T icayachani,gui. ._- ladrillar el fuetO*
TicanLgiu»J_ ^_- twer ladrillos
T icani,gui > -l?a?cr ladrillos ¿o adobee»
Ticayani,gui, ladrillar»
Ticalca
Ticca —
n
'¿.-
!¿£
^^ —
TLJ,.,
_ penadlo
\¿,
-
-
ladrillado.
pítima*
Ticca_ j - _ claueüina ,of(oz* :
T efayua
¡ctio ; ~mof on be término»
, .
T icnonLgui.ofavuani.gui, mojonar.
(fceflindar*
T ic^ani.gui.o tic^aeuni,gui,^_ cardar >o
(carmenar*
T icíTanr.gui,o ticfíacuni.gui,_.. !o rnífmOt
T —~ —cofa cardada,
TicflaTca_
Ticffacec—
bi
icffafca
— copo paralelar*
. cardados*
_
T icfsin - pztfidpíO;© fundamento be
(edificio*
Ttcfsia^ ^_ elemento ofzincípío
__
T idsia^ _ tí o¿e fin t>e quaíquícr cofa*
^toeabuterto
Ti Crñnugui,__ cementar ecfrar cimiento
Tidsichioi,gu!> -poner fundamento,
Ticiioni,guúo acíiocuni,gui, _____ boluerlo
-~. .
i ícram.gui.-
T jcrañi.gui.
.
— "...
boluerlofcefcetroafnera*
_ bohío- como quiera, ,
.
(btbn'xQ arriba,
T ppoíca r^í r ,
TincaQi rguu^-_^.
— —— freruír*
______
,
txruíd* cofa.
—— —
, t>ar papirotes.
Tinconlguir— , encontrar a otro*
T incofqa — ___ cofa encontrada
Tincochíni,gui ? _„ cote/arvnacoía con
.
(otra,
T imya o guanear _ adufe, o
T imya camayoco guanear camayoc atembo*,
;
ataba
JCocnífca _ —
-.
£opana ; o fíquln»
(bar jo derrocar al#ov
cofa derrocada»
,-^mueía , para amolar*
Xopann§ui._^__,__ asilado raer* —_
Copacuni.gui, ___^ !0f1tífm& ,
— carcomerle alguna
carcomido» .
polilla»
cofii
^ apollanfacar pollos.
—^-faltr el pollo í>el pueuo.
Cocvafca —_ «« cofarebewtada.
SCocfla_ __ i^'o,
jEocllacunúguL— ¿xi.. - enrredaralgo.
£ocUani,gin 4 ot3cllacuni*guú__ ettla^ar^o en
(rredar*
SCoclIani.gui.
Eocllacoc
£ocorani*gu¡,
,
._ «¿
_
—
cagar con redes, o lajos*
cacado: fte auca.
f untar algo ; pega
(dolo
SCocoro,opuppa^. — — engrudo*
£ocoro~ betún* para pegar*
Cncorn^pa
Cocoroy
—^^.pega/ofa cofa*
cu af o, para cuajar*
,
ÍCocricoc ._ -j . veedoi.
Cocrícoc^ admíníllradcj t>e a!gun ofíícío*
Cocriconi.gai, admímílraroífído.
£ocriai,gui._ muñir $€te>J?a5ícr>doItama
Oriento*
t>elaIetra,C i 7 ¿r.
Eócfsina ? ota^ycona^
%ocfsinugui,_
Cocfiíni,gui»
—
„,
puñal» O fraga*
oareílocada.
puntar comoquiera.
Cocísifca .eítotad* ¿O pui?£acta«
íComarini.gui, arrddear¿
Corado ton__^
£orora,o mirmi
— fccrmano tunela mu^er*
lL — funco.
£oxconi.guí. —__ abarrancarte e!
.
animal.
Coxoc.ocachuac— bsf Jado^o franjado:.
£oxoni«gui>o cachuani,gui - ba^Iár^'O fra^ai*
£ucani,guí # ___-— ._. ____ eícopir.
jtujcafca .;._—¿__. faliua^efccpcttna*
Íucuy olbppa
v
Cucuyra atupani.gui.
:
.
— _
poder lo todo.
todo*
Stiicuyta attipacuni,gui# .
'•
lo tttífmo.
Eucuytaattipac ;
(
^_ÍOdO poderofo.
diciiytaáttipacoc _ lo tintino.
Kueuyt3yallic___— .^^ ítl^Ot fre todos.
£ucuchbÍ,guL>ovfsiani.gui. acabar algo
Ciiaiycharii,giri. __ -lo miímo.
£ucuni gui
é —
£ulluntaraquini,gut,
. _—
„
lo miímo*
freí&ouernar glgutr
(míemíno.
Cumbaco chadac ~~ calumniado* ; a¿ufadox
lCumbani.gui.__ _. aecufar fofamente*
Kumbani.guLotumbacuni.gui. Ieuatarfal
(fóteftímomo.
Cumbaíca. accufado^o infamado-
Cungiiim gui*-__-
} aucr miedo. __
jtupana _
plana fre aluafUr.
Cupanaw. -„_____- Cuna ; para'-limar.
Capan? g lúalluícaiu.guí, - _i alífar j3f$0
StHpani«gat;o tupacuni.gui,»-^ - alTerrar. l
(nado¿>c pierna?
V icuyro,o matégoy-..^
—
V k^a ____ —_
Vicgaquilca —.
gufano 6 madera
barriga ^ o vientre.
^._^__l__i___ gloton-i
V i cea hondafca
gO:OÍO* .
i _ .tuerto, no fcered?o,
V iccochaqui _¿ :__ u~r.?an-ca/oío*-
V ic^ochaquúotacpi píes tuertos, -
j
_.___^ arcadus»
1
— — —abomba* .
VÍHca _- - - -. jeringa.
^ilcavro —
VillcachinuguL_
Vikoyuyo,-—-
'.
pringar
- ^' _-Vberro#en*a*
WJ
con gringa*
arana ponzoñóla.
V
———
imbuía _, ma^mozra ; op?íílom
Éinay, o quijjpe — :_ w carga*
^iaatca.oquippechafca cofa cargada*
V inani.gui,o ^atini.gui, ..~~ calcar /ecaí car.
V ino ~ efpada4 be palma que tenían Sos 5«
(dio*.
Vino camayoc . — efpadero*
Biñaypac cofa perpetua»
Siñay viñay __ contíno,en ímrácíon*
Vinam^gui^^ nacer ; o¡crecer alguna cofa,
iJiñanngui 4 oyurinwgui. _~ nafcer* — —
Viñayraanta.o manacallaríc_— cofa perpetua»
Viñachini*gui.o atunyáchinúgui. fra^ergrS
(de alguna cofa.
Viñaqucnc^o curacacHurin_-_ .— l?i|0 mZfOl
Siñafca.oyurifca __— mfctdo*— _-
Vincha ^ corona o guirnalda Defieres,
Bincha —
3Hncftani;guL -- ~~ cosenarfe*
— cofta&cntuger,
.
i^zhoxvA
Vira^_
^a~—
w
_
Viracocha—-d?zítlí&nOjt>íd?Q De 0}tíño+
bombae amtsiofo*
febo^quafqmergotdura*
V
Vocabulario
V i ra^apa ___-_-_ cofagruefla.
©irapgúarícoJIa^ .— - candela beíebo.
Virayanugui ; opocuni,gui. -cn$0*dary.
Birayachiüi,giu,__eii0o:dar alguna cofa»
V irpa
llirpa capa, — el fabiO alto 6e!s
begudco í>e grandes labios
©irquí.o macma _L_ o*£ a , o tsnate mediana.
boca*
Üithcontm *
—
í3ixcani,gui,o vixcacuní.gui+
canalado. „
cerrar* ____.„,..
Vcupi
^lcumanta
— .__
__
:______..
__ — e
_
____ cofa f;ueca;
.„.
fcedcmro aducrbío*
t>entro.
;
cozderoifcfiío
.,'
de oue/a.
~tOlTe*
— . derribar
(algo,
y rmachini.gui,o yxquichini^guL — fceípeñar
(a otro*
SSocabiriarfe»
Vrapi __ _ „
Vrtw. _^: varoncilcra,q«e«oeit0cnclrt;
rL
^raycunugui. ___ *>efcctt(ier t>c alto
ab _ _
V raycuchini.gui — absjcou
fceícender jo bajar otra
*r • , . - (<&*+
Vrapichuram,guh * J$büÍY t>eba?o»
_ __ . ,. <
Vramanta
^ramati ._ -J
fc a5 fa abajcO»
___ ^abarl
V
„_
^
nanuguuo vnacum.gui, ,___ trabajar»
«nac , -— trabajado*. -£
y ropaccha_
Vrpay ;ovrpi
Yrpaymalco _ — ;
araña como quiera»
paloma, o tottola»
v reo - —_ muy
«lia o motuo oc$a _____
cántaro
__, palomino.
grande ; o tínaía
_ V___ DÍOiO
.
Vfíacapa,ooc<¿a$apa ._ pío/ofb.
V fíayam.gui,. __^tencr pío/00
Vícani.gui.o vxcaamn guuLpeúit Ismofna,
Vfsiani,guLopuchucaáí,gui_éncccr»ecabar
obza»
_ ,_ „
SíTum
Vtcachitu.giu.___ —
.„^_
— —_ ap:cíarar .
cfrttdo.arbóJ»
a otro»
— __ —_ _ pzzño*
©tcachíni.gul __ t>arpzíeíTa«
Vtca .
—
_,
Vtcalla .
__ _lomífmo»
. s
Vtcani.gui f o vtcacunngui. ——
Vtco __ _ — . _
. ep^efurarfe.
¿_a_; ál^odcfn.
Vtic,ocaccca»9 opa
V tiaucuchíni.gui
Vticchinúgut*-^
—w~-~. ~
——— ¡,
.
bOUO^OÍÓ^o»
téfetíiiaf a bifo.
-—..íormfaio.
V tiaucuñugui, bcfatínarfc, o cnloquccerfc.
atiaucuíca, —~**jJjLtoéhtítia4o
.- r .
yxota,ollanqui _ -™-^_.-^-:fcal0ao*
yxpucunwgui,oH3íiqutoíií,gui, calgaife* —
m%W «« - «-
Delaletra.X.
——
fcria!et&,3E. i7P
cení;*».
iminta apamuni.guu
— , _¿j
lenguagco -fengua,
_~ _-traer nneuas
_ boea.
(rtr^mouer.
Xupulluni.guL ^er caUos Jmanoeo píes
—
—
X upuliunijgui., -8mp0liarfemanos,opsc$
X upull ufca el tiene caHos, o ampollas,
——
Xmi—_ l^ -.„.___„ ___nomlue,
<j|
X utinac _. __._:.._.
. _
1 _,
—
Xutiachinúgui, o macllani, gut.
Xutiyachin'ngu.u
X titiachin^gui^
—
——_
— Hombrea
baptizar*
bar oornbse ala cofa
poner otro.
-
Neina;cnium volitet,
~
wm
mm
mw