Deutsche Akademie Der Wissenschaften Zu Berlin

DEUTSCHE AKADEMIE DER WISSENSCHAFTEN ZU BERLIN
INSTITUT FÜR GRIECHISCH-RÖMISCHE ALTERTUMSKUNDE

KOMMISSION FÜR SPATANTIKE RELICIONSGESCHICHTE
DIE GRIECHISCHEN CHRISTLICHEN SCHRIFTSTELLER

DER ERSTEN JAHRHUNDERTE .
G R E G O R V O N N A Z I A N Z
B R I E F E
AKADEMIE-VERLAG BERLIN
1969
Unauthenticated
Download Date | 9/16/18 7:49 AM
GREGOR VON NAZIANZ
BRIEFE
HERAUSGEGEBEN
VON
PAUL GALLAY
A K A D E M I E - V E R L A G - B E R L I N
1969
Unauthenticated
IK O I K BIIHIKFOLOI D B S K B S C H B I N B N 8 BAND 6Ϊ
Gutachter dieses Bandes: Walther Elteater
Bedaktor dieses Bandes: Ursula Treu
Bischlenen Im Akademie-Verlag Ο mbH, 108 Berlin, Leipziger Strafe 3 - 4

Copyright I960 by Akademle-Terlag GmbH
Liienxnummer: 202 · 100/144/69
Herstellung: IV/2/14VBB Werkdruck, 445 GrMenhalnichen • 2Μβ
Bestellnummer: 2031/14 · ES 7 Μ
90.-
Unauthenticated
INHALT
Einleitung
I . Biographisches über Gregor von Nazienz IX
Π . Chronologische und historische Vorbemerkungen zu den Briefen
Gregors von Nazianz XTV
Ι Π . Der Text der Briefe XLTV
Umfang der Sammlung XLTV
Die erste Veröffentlichung der Korrespondenz Gregors . . . . XLV
Die Textgeschichte der Briefe zwischen der Nikobuloe-Sammlung
und den erhaltenen Handschriften X L VI
Die Handschriften dor Briefe. Klassifizierung und Benutzimg in
dieser Ausgabe XLVT
Die Ausgaben der Briefe Gregors LIII
Abgekürzt zitierte Literatur LVTI
Handschriften, Ausgaben und Abkürzungen 2
Text 3
Register
I . Personennamen 185
I I . Ortsnamen 187
I I I . Griechischer Index 188
I V . Zitate und Verweise 193
Unauthenticated
Unauthenticated
EINLEITUNG
I. Biographisches über Gregor von Nazianz
Ohne das Leben Gregore eingehend beschreiben zu wollen 1 , muß ich

mich hier damit begnügen, die Angaben zu machen, die für eine Lektüre
seiner Briefe am nützlichsten erscheinen; ferner die Notizen, die weiter
unten (S. XIV) das Datum und die Umstände jedes Briefes näher bestimmen.
Unsere Hauptquelle bildet das Werk Gregors selbst; denn seine Reden,
Briefe und Gedichte sind voll von persönlichen Bemerkungen. 2
Gregor ist aller Wahrscheinlichkeit gegen 329 oder 330 3 geboren, ent-
weder in Nazianz, einer kleinen Stadt im Südwesten Kappadokiens, oder in
Arianz, einem benachbarten Flecken, wo seine Eltern Ländereien besaßen.
Die Familie, dem Beamtenadel zugehörig, dessen Einfluß im 4. Jahrhundert
wuchs 4 , erfreute sich einer gehobenen Stellung. Das erklärt auch die aus-
gedehnten Studien, die Gregor weit von der Heimat treiben konnte, um sich
die auf der Rhetorik beruhende Bildung zu erwerben, die παιδεία, ein Privi-
leg der reichen Klasse.
Der Vater Gregors von Nazianz, den man als Gregor den Älteren be-
zeichnet, gehörte bis zu einem Alter von etwa 45 Jahren zu einer jüdisch-
heidnischen Sekte, den Hypsistariern (Anbetern des Höchsten: Hypsistos);
dann bekehrte er sich (326) zum Christentum, und 4 J a h r e später wurde er
Bischof von Nazianz, denn es war zu dieser Zeit nicht unmöglich, daß ein
verheirateter Mann und Familienvater das Bischofsamt erhielt. 5
Nonna, die Mutter Gregors, eine tiefgläubige Christin, spielte eine
wichtige Rolle bei der Bekehrung ihres Mannes und sorgte für eine gründ-
liche christliche Erziehung ihrer Kinder, einer Tochter Gorgonia und der
1
Als hauptsächliche Biographien kann man die Untersuchungen von Tillemont,
C16mencet, Ullmann, Loofe und Gallay zu Rate ziehen.
2
Die gebräuchliche Ausgabe der Werke Gregors ist die im 17. und 18. Jahrhundert
von den Maurinern hergestellte. Sie ist in Mignes Patrologia Graeca in den Bänden
35—38 wieder abgedruckt.
3
Dieses Datum ist nicht bezeugt, ergibt sich aber aus der Prüfving der Texte, s.
Gallay S. 2 5 - 2 7 .
4
Diese Tatsache hat Barnim Treucker überzeugend nachgewiesen (Politische und
sozialgeschichtliche Studien zu den Basilius-Briefen, München 1961).
5
Man kann hierzu ein Zeugnis dieser Zeit anführen, das des Athanasios nämlich,
wonach damals viele Bischöfe nicht verheiratet, andere aber Familienväter waren
(Brief 9: PG 25, 633 A).
Brought to you by | University of Virginia

Authenticated
χ Einleitung
beiden Söhne Gregor und Kaisarios. Gorgonia verehelichte sich und hatte
3 Töchter. Von ihnen heiratete die älteste, Alypiane, einen Nikobulos, an
den Gregor einige Briefe richtete (Briefe 12, 13, 21, 67, 126); unter den
Kindern von Nikobulos und Alypiane ist Nikobulos der Jüngere hervor-
zuheben, den Gregor sehr liebte und dessen Ausbildung er aus der Ferne
leitete (Briefe 51-55, 157, 167, 175-177, 187, 190-192, 195, 196, 224).
Kaisarios, der jüngere Bruder Gregors, wurde Arzt in Konstantinopel; er
war am kaiserlichen Hofe bekannt (Briefe 7 und 20); er starb jung 368 oder
369 (Briefe 29, 30, 80).
Seit früher Jugend hatte Gregor die Absicht, unverehelicht zu bleiben
und sich Gott zu weihen; aber vorher wollte er eine möglichst gründliche
weltliche Bildung erwerben. Er hatte schon eine lebhafte Zuneigung zur
Literatur, aber auch die feste Absicht, die griechische Kultur in den Dienst
des christlichen Glaubens zu stellen: „Meine Backen waren noch unbärtig,
als ich schon eine leidenschaftliche Liebe zur Literatur zeigte; ich suchte,
die unechte Literatur in den Dienst der echten zu stellen".1
Daher studierte er in Kaisareia in Kappadokien, in Kaisareia in Palä-
stina, in Alexandrien und besonders in Athen. Dort weilte er am längsten;
dort war es auch, wo er sich mit Basileios von Kaisareia in einer berühmten
Freundschaft verband, die in seinem Leben einen großen Raum einnehmen
sollte.
Gregor kehrte gegen 358 nach Nazianz zurück. Er hielt zunächst einige
Vorlesungen über Rhetorik (Brief 3), kehrte aber dann ohne Zögern zu
seinem Vorhaben zurück, sein Leben Gott zu weihen. Basileios gründete
damals ein Kloster am Ufer des Flusses Iris; er lud Gregor dorthin ein, der
für einige Zeit kam, aber wegen seiner alten Eltern nach Nazianz zurück-
kehrte (Briefe 1, 2, 4, 5, 6).
Wie sollte er seine Lebensführung gestalten? Die reine Kontemplation,
in der Art der ägyptischen Anachoreten, zog ihn an; aber er stimmte ihr
nicht uneingeschränkt zu, denn die Absage an alles, selbst an die Studien,
hätte es ihm unmöglich, gemacht, die Heilige Schrift gründlich kennenzu-
lernen. Er glaubte auch, daß die Nächstenliebe eine unerläßliche Pflicht des
Christen sei und daß seine alten Eltern die ersten wären, denen er beistehen
mußte. Er ließ sich also in ihrer Nähe nieder, richtete sich eine zurück-
gezogene Wohnung ein zum Beten, zur Askese und zum Studium der
Heiligen Schrift, ohne daß er die Verwaltung des Familienvermögens aus
dem Auge verlor. Er glaubte mehrere Monate lang, daß er so einen Weg
gefunden habe, das beschauliche mit dem tätigen Leben zu vereinen.
Aber an einem Festtag vielleicht Ende 361 oder Anfang 3622 weihte
ihn Gregor der Ältere zum Priester. Er wagte nicht, Widerstand zu leisten,
Carm. II, I, 11, 1 1 2 - 1 1 4 : PG 37, 1037.

1
2 S. Justin Mossay, La date de l'Oratio II de Grögoire de Nazianze et celle de son
ordination, Le Mus6on 77, 1964, 175-186.

Authenticated
I. Biographisches über Gregor von Nazianz XI
aber er empfing die Priesterweihe gegen seinen Willen, denn er hatte bis
dahin immer nur an das Leben eines Mönches gedacht, nicht an den priester-
lichen Dienst. Die hohe Vorstellung, die er vom Priesteramt hatte, brachte
ihn zur Überzeugung, daß er dafür nicht würdig sei; er fürchtete sich
auch vor der Verantwortung des Hirtenamtes in einer Zeit, da der Aria-
nismus einen heftigen Kampf gegen die Bischöfe führte, die sich zur
Lehre des Konzils von Nikaia hielten. Diese Befürchtungen, verbunden
mit einer gewissen Abneigung gegen ein Leben der Tat, brachten eine
unerwartete Reaktion hervor: kaum zum Priester geweiht, verschwand
er. E r flüchtete sich ins Kloster des Basileios, aber voll Unruhe, seinen
Vater betrübt zu haben, und aus Furcht, sich seiner Pflicht zu entziehen,
kehrte er zurück, und vielleicht zu Ostern 362 begann er seinen Dienst in
Nazianz.
Bis 372 half Gregor seinem Vater. In den Briefen dieses Jahrzehnts
verdienen Beachtung der ermunternde Zuspruch an Basileios, der Priester
geworden war (Brief 8), die glückliche Schlichtung eines Zwistes zwischen
Basileios und seinem Bischof Eusebios (Briefe 16-19), der Tod von Gregors
Bruder Kaisarios (Briefe 29 und 30), das nachdrückliche Eintreten Gregors
und seines Vaters für die Wahl des Basileios zum Erzbischof von Kaisareia
(Briefe 41-46).
Anfang 372 teilte der Kaiser Valens Kappadokien in die Provinzen
Cappadocia Prima mit der Hauptstadt Kaisareia, und Cappadocia Secunda
mit Tyana als Hauptstadt. Daraufhin behauptete Anthimos, der Bischof
von Tyana, er sei nunmehr Metropolitanbischof von Cappadocia Secunda
und nicht mehr dem Bischof von Kaisareia unterstellt. Nazianz befand sich
in Cappadocia Secunda. Gregor aber erklärte, er bleibe Basileios treu
(Brief 47). Um sich gegen Anthimos zu behaupten, kam Basileios darauf,
seinen Freund Gregor zum Bischof zu machen und ihm den Sitz von Sasima
anzuvertrauen. Sasima war nur eine Kleinstadt ohne Bedeutung, eine
Poststation an der Kreuzung zweier Straßen, aber für Basileios war es ein
wichtiger Platz: durch Sasima hindurch gingen die Abgaben, die vom
Bischof von Kaisareia in Cappadocia Secunda erhoben wurden; dorthin
einen Bischof zu setzen, der seiner Sache ergeben war, bedeutete für Basi-
leios die Möglichkeit, die Rechte seiner Kirche zu behaupten. Basileios kam
nun nach Nazianz und gewann die Unterstützung von Gregor dem Älteren.
Beiden gelang es, den Widerstand Gregors von Nazianz zu überwinden, der
sich schließlich kurz vor Ostern 372 zum Bischof weihen ließ. Aber Anthimos
ließ die Umgebung von Sasima besetzen, ehe der neue Bischof von seinem
Amtssitz Besitz genommen hatte (Brief 60). Gregor, der nicht zur Gewalt
greifen wollte und es ablehnte „sich um Schweinchen oder Hühner zu
schlagen als ob es sich um Seelen und Kirchengesetze handele" (Brief 48),
flüchtete sich darauf ins Gebirge. Auf die Vorwürfe des Basileios ant-
wortete er empört (Briefe 48-49). Nach einiger Zeit willigte er ein, nach
Nazianz zurückzukehren, um seinem Vater zü helfen. Die Versuche des

Authenticated
XII Einleitung
Anthimos, Vater und Sohn für seine Sache zu gewinnen, blieben ergebnislos
(Brief 50).
Im Jahre 374 verlor Gregor Vater und Mutter; er übernahm die Leitung
der Kirche in Nazianz, stellte aber ausdrücklich fest, daß er das nur vor-
übergehend tue und daß man einen regulären Nachfolger wählen müsse
(Briefe 63-71). Ein Jahr später war die Lage noch unverändert; da entwich
Gregor, dessen Gesundheit angegriffen war (Briefe 64-66) in aller Heimlich-
keit (Briefe 72-75). Er zog sich nach Seleukeia in Isainnen zurück, wo er von
375 bis 379 blieb; dort erfuhr er vom Tode seines Freundes Basileios, der
am 1. Januar 379 starb (Brief 76).
Ungefähr zu diesem Zeitpunkt hatte sich Gregor bewegen lassen, nach
Konstantinopel zu kommen, um die Leitung der Gemeinde der Hauptstadt
zu übernehmen; die orthodoxen Christen gab es nur noch in geringer Zahl,
sie besaßen nicht einmal mehr eine Kirche, denn alle Gotteshäuser waren in
den Händen der Arianer; aber gerade jetzt, zu Beginn des Jahres 379
schöpften die Katholiken Konstantinopels wieder Mut, denn der Kaiser
Valens, der hauptsächliche Rückhalt der Arianer, war am 9. August 378
gestorben, und sein Nachfolger Theodosios neigte der Orthodoxie zu. So
kam Gregor zu Beginn des Jahres 379 nach Konstantinopel.
Zunächst versammelte er seine Gläubigen im Haus eines Freundes,
und er nannte diese improvisierte Kapelle „Anastasia", Auferstehungs-
kirche. Seine Beredsamkeit, die Gewalt seiner Predigten, sein liebens-
würdiges Wesen gewannen ihm schnell einen Einfluß, der die Arianer
beunruhigte. Während des Osternacht-Gottesdienstes 379 drangen sie in
die Auferstehungskapelle ein und bewarfen die Gläubigen mit Steinen
(Briefe 77 und 78). Ein andermal schickten sie zu Gregor, dessen Tür
jedem Besucher offen stand, einen jungen Mann, der ihn töten sollte. Der
Versuch mißglückte, weil der Attentäter, vor dem Bischof angelangt, von
Gewissensbissen übermannt wurde und alles gestand. Gregor mußte auch
durch den Fall eines Intriganten namens Maximos leiden, der sich ihm als
ein zum Christentum bekehrter kynischer Philosoph vorstellte. Gregor
schenkte ihm ein wenig zu schnell sein Vertrauen, und Maximos, der es
verstanden hatte, den Patriarchen von Alexandrien für seine Sache zu
gewinnen, ließ sich heimlich von einigen ägyptischen Bischöfen zum
Bischof weihen und beabsichtigte, Gregor aus seiner Stellung zu ver-
drängen. Er hatte aber keinen Erfolg und suchte sein Glück anderwärts.
Trotz dieser Schwierigkeiten triumphierte die Sache der Recht-
gläubigkeit. Im Sommer oder Herbst 380 erklärte und verteidigte Gregor
das Dogma von der Dreieinigkeit in seinen 5 Theologischen Reden (Reden
27—31), die den Höhepunkt seines dogmatischen Werkes darstellten, und
am 27. November desselben Jahres wurde er als Bischof von Konstantinopel
von dem Kaiser Theodosios feierlich inthronisiert.
Im Mai 381 trat in Konstantinopel das Konzil zusammen, das man
wegen seiner dogmatischen Entscheidungen als das 2. ökumenische Konzil

Authenticated
I. Biographisches über Gregor von Nazianz XIII
ansieht. Zum Vorsitzenden der Versammlung gewählt, bemühte sich Gregor

mit aller Kraft, die Rivalitäten zwischen den Bischöfen des Ostens und des
Westens auszugleichen. Da es ihm nicht gelang und er noch dazu krank
war, beabsichtigte er, sich zurückzuziehen, aber er zögerte noch, da er
diese nun blühende Kirche von Konstantinopel nicht verlassen wollte. In
dieser Lage trafen die Bischöfe Ägyptens und Makedoniens ein, die bisher
auf dem Konzil noch nicht erschienen waren. Sie machten ihren Amts-
brüdern Vorwürfe, weil sie Gregor als Bischof von Konstantinopel anerkannt
hätten, wobei sie sich auf den 15. Kanon des Konzils von Nik&ia beriefen,
der es verboten hatte, einen Bischof von einem Amtssitz zum anderen zu
versetzen: denn Gregor, so behaupteten sie, war ja Bischof von Sasima und
von Nazianz. Es handelte sich hier um eine bloße Rechtsverdrehung, denn
der fragliche Kanon war nicht mehr gültig, und außerdem konnte man ihn
auf Gregor gar nicht anwenden, denn in Sasima hatte er seine bischöfliche
Funktion nie wahrgenommen und in Nazianz war er nie rechtmäßiger
Bischof gewesen. Als er sah, daß die Zänkereien weitergingen und daß er
den Vorwand dazu abgab, bot Gregor seinen Rücktritt als Bischof von
Konstantinopel an. Das wurde angenommen, und Gregor reiste ab, ohne
das Ende des Konzils abzuwarten.
In seine Heimat zurückgekehrt, begab er sich zunächst auf sein Land-
gut Arianz, um dort die Ruhe zu suchen, die er wegen seines schlechten
Gesundheitszustandes brauchte, und auch um den Schmerz zu besänftigen,
den die jüngsten Ereignisse seiner Seele zugefügt hatten, die so auf Frieden
und brüderliche Liebe bedacht war (Briefe 93—94). Die Kirche von Nazianz
hatte noch immer keinen Bischof. Da er sich zu erschöpft fühlte, um ihre
Leitung zu übernehmen, ließ er sie dem Priester Kledonios (Brief 101,
Anfang) anvertrauen. Im Sommer 382 wurde ein Regionalkonzil in Konstan-
tinopel abgehalten. Obgleich man ihn eingeladen hatte, lehnte er ab, sich
dorthin zu begeben, aber er wandte sich an verschiedene Persönlichkeiten
und bat sie, ihren Einfluß für den Frieden der Kirche zu verwenden (Briefe
130-133, 135-136). Am Ende des Sommers oder im Herbst 382 trat eine
gewisse Besserung seiner Gesundheit ein (Briefe 91 und 171), und er über-
nahm die Leitung der Diözese Nazianz (Briefe 138-139). Nichtsdesto-
weniger sah er sich gezwungen, eine Kur im Warmbad von Xanxaris zu
machen. Als die häretischen Apollinaristen während seiner Abwesenheit
die Kirche von Nazianz beunruhigten, rief er den Schutz der Staatsgewalt
an (Briefe 125-126). Zur gleichen Zeit wurde die Stadt Nazianz, die sich
gegen eine Entscheidung des Statthalters Olympioe aufgelehnt hatte, von
der Zerstörung bedroht. Gregor schrieb an Olympioe einen leidenschaft-
lich bewegten Brief (Brief 141), der von einem kurzen Billett (Brief 142)
begleitet wurde, und die Stadt wurde verschont. Während des Sommers
383 legte Gregor, von seinen Leiden erneut befallen, sein Bischofsamt
nieder (Briefe 173, 182, 183). Man gab ihm zum Nachfolger Eulalios, eine
Wahl, die ihm sehr angenehm war, denn der neue Bischof besaß sein

Authenticated
XIV Einleitung
ganzes Vertrauen (Brief 182), und außerdem war Eulalios sein Vetter
(Brief 16). Er zog sich dann endgültig nach Arianz zurück und starb im
Jahre 390
II. Chronologische und historische Vorbemerkungen

zu den Briefen Gregors von Nazianz
i. An Basileios. Gegen 361: Gregor, in seine Vaterstadt zurückgekehrt

nach der Vollendung seiner Studien in Athen (368/9), schwankt zwischen
dem Mönchsleben bei Basileios in der Provinz Pontus und demselben Leben,
das er in Nazianz führen könnte.
n . An Basileios. Gleiche Zeit und gleicher Gegenstand wie Brief 1. Zu
Abaris s. Lefherz S. 65.
m . An Euagrios. Um 359: Gregor hat Vorlesungen über Rhetorik
gehalten nach seiner Rückkehr in seine Vaterstadt (siehe Carm. II, 111
ν. 263-273: PG 37, 1047-1048).
IV. v. vi. An Basileios. Gleiche Zeit und gleicher Gegenstand wie die
Briefe 1 und 2.
vn. An Kaisarios. 362: Kaisarios, der jüngere Bruder Gregors, ist in
Konstantinopel. Der Kaiser Julian (361-363) sucht ihn an seinen Hof zu
ziehen; daher die Beunruhigung Gregors, seinen Bruder als den Vertrauten
eines heidnischen und die Christen verfolgenden Kaisers zu sehen.
v m . An Basileios. Gegen 362, als Basileios gerade gegen seinen Willen
zum Priester geweiht worden ist.
ix. An Amphilochios. 362 oder 363: Empfänger dieses Briefes ist ein
Vetter Gregors, Sohn des älteren Amphilochios, des Bruders der Nonna,
die Gregors Mutter war (Stammbaum: Gallay S. 251). Der Brief ist nicht
1
I n seiner Notiz über Gregor von Nazianz schreibt Hieronymus (De virie in-
lustribus 117): „decessitque ante hoc ferme triennium". D a das Buch des Hiero-
n y m u s im 14. Jahre der Regierung des Theodosius geschrieben wurde (De virie
inlustr., Prologue; Hieronymus, Epistula 47, 3) bleibt noch zu bestimmen, worauf
sich diese Zahl bezieht. Weil Theodosius am 19. Januar 379 zum Kaiser ausgerufen
wurde, glaubte man bisher, daß das 14. Jahr dem Jahr 392 entspräche (wobei nach
antikem Brauch Anfangs- und Enddatum mitzählt). D a s erlaubte, den Tod Gregors
ins Jahr 389 oder 390 zu legen. Aber P. Nautin hat gezeigt, daß Hieronymus die
Regierungsjahre nicht v o m Herrschafteantritt des Kaisers, sondern wie in den
Konsularfasten v o m 1. Januar des nächsten Jahres zählt. Daraus ergibt sich, daß
das 14. Jahr des Theodosius am 1. Januar 393 begann. Der Tod Gregors, der 3 Jahre
vorher erfolgte, kann dann nicht vor 390 angesetzt werden (La date du De viris
inlustribus de J6r6me, de la mort de Cyrille de Jerusalem et de celle de Grigoire
de Nazianze, Revue d'Histoire ecctesiaetique 66, 1961, 33—36).

Authenticated
Π. Chronologische und historische Vorbemerkungen XV
früher als 362, denn Gregor ist schon Priester; er ist nicht später als 363,
denn Amphilochios beginnt den Beruf eines Rechtsanwalts auszuüben, was
gegen 363 geschehen ist.
x. An Kandidianos. 362 oder 363: Gregor hat schon der Welt entsagt
(§ 2 und § 3 dieses Briefes), und die Verfolgung Julians ist in vollem Gange
(§ 15). Kandidianos ist ein gebildeter Beamter, dem Gregor einen mit
sophistischen Feinheiten besonders reich ausgeschmückten Brief schreibt;
er ist Heide (§13). Tillemont hält ihn für den Statthalter von Kappa-
dokien. Nach B. Treucker (Politische und sozialgeschichtliche Studien zu den
Basilius-Briefen) wäre er mit dem Empfänger des 3. Briefes des Basileios
und Statthalter des Hellespont identisch.
χι. An Gregor von Nyssa. Zwischen 362 und 372: Nach 362, denn
Gregor ist sicher schon Priester, und vor 372, denn Gregor von Nyssa — der
spätere berühmte Kirchenvater — ist noch nicht Bischof.
xn. An Nikobulos. Gegen 365: Dieser Brief scheint aus derselben Zeit
zu stammen wie der Brief 13, der ungefähr aus dem Jahre 365 ist. Nikobulos
hatte Alypiane geheiratet, die Nichte Gregors, und Tochter seiner Schwester
Gorgonia (vgl. Epitaph. 24-26: PG 38, 22 oder Anthol. Palat. VIII,
101-103; s. auch Brief 195; Stammbaum: Gallay S. 251).
xm. An Amphilochios. Um 365: Amphilochios (s. Brief 9) hat gegen
363 seine Laufbahn als Rechtsanwalt begonnen und um 370 sich von der
Welt zurückgezogen. Die von Tillemont vorgeschlagene Datierung dieses
Briefes auf 365 ist ein vernünftiger Mittelweg.
xiv. An Kaisarios. Vor 372: Gregor empfiehlt seine Vettern Helladios
und Eulalios (s. Brief 15) dem Kaisarios, der eine Beamtenstellung in
Kappadokien bekleidet haben dürfte. Der Brief ist vor 372 geschrieben,
denn in diesem Jahr war Helladios schon tot (s. Hauser-Meury, S. 51 und 96).
xv. An Lollianos. Vor 372: Gregor wendet sich in der gleichen An-
gelegenheit wie im vorhergehenden Brief an Lollianos, von dem man sonst
nichts weiß.
xvi. An Eusebioe. Im Jahre 365: Eusebios, Bischof von Kaisareia in
Kappadokien, beunruhigt sich wegen der bevorstehenden Ankunft des
Kaisers Valens, eines erklärten Anhängers der Homöer, einer der Richtungen
des Arianismus. Um den Druck des Kaisers zu widerstehen, der sich be-
mühen wird, ihn zum Arianismus hinüberzuziehen, kann sich Eusebios
nicht mehr auf seinen hauptsächlichen Ratgeber Basileios stützen, den er
zum Priester geweiht (vgl. Brief 8), mit dem er sich aber dann entzweit
hatte. So schreibt er an Gregor, er solle kommen (der Brief ist verloren).
Gregor antwortet ihm.
xvn. An Eusebios. 365: Eusebios hat den vorhergehenden Brief übel-
genommen. Gregor bemüht sich, ihn zu besänftigen.

Authenticated
XVI Einleitung
x v m . An Eusebioe. 365: Valens nähert sich Kaisareia, Gregor ver-

spricht zu kommen und Baaileios mitzubringen.
xix. An Baaileios. 365: Gregor fordert Baaileios auf, mit ihm nach
Kaisareia zu kommen.
x x . An Kaisarios. Ende 368: Kaisarios, der Bruder Gregors (s. Brief 7),
ist gerade dem Erdbeben entkommen, das am I i . Oktober 368 (Sokrates,
Kirchengesch. IV, 16) Bithynien und besonders Nikaia verwüstete. Er
hatte um diese Zeit in dieser Provinz einen Posten in der Finanzverwaltung
inne (vgl. Or. VII, 15: PG 35, 773 Α und Carm. II, I, 11, v. 370: PG 37,
1055). Welcher Posten war das? Seeck glaubt, daß er „comes sacrarum
largitionum" war (Real-Encyclopädie 3, 1299). Der Text von Or. VII, 15
spielt vielmehr auf eine weniger hohe Stellung an, ζ. B. die des „comes
thesaurorum" (Hauser-Meury, S. 49, Anm. 63).
xxi. An Sophronios. Zwischen 365 und 369: Im Jahre 365 war Sophro-
nios Notar. Da unser Brief (§2) von seinem Aufstieg zu höherer Würde
spricht, sind wir später als 365, aber vor 369, denn der Brief 29 vom Jahre 369
läßt erkennen, daß Sophronios nun die höchsten Ämter erreicht hat.
x x n . An Sophronios. Zwischen 365 und 369: Dieser Brief ist später als
Brief 21, denn es ist nicht mehr die Rede vom Aufstieg des Sophronios im
„cursus honorum". Man wird ihn aber aus dem oben zu Brief 21 angegebenen
Grund auch nicht nach 369 ansetzen können. Zu Amphilochios siehe die
Briefe 9 und 13. Er ist schon Rechtsanwalt, als er mit den Schwierigkeiten
zu kämpfen hat, auf die sich der 22. Brief bezieht (vgl. Brief 23, § 4).
Erinnern wir uns, daß er etwa von 363-370 Rechtsanwalt gewesen ist.
Da der Brief 24, der die gleiche Angelegenheit betrifft, an eine einflußreiche
Persönlichkeit in Konstantinopel gerichtet ist, könnte man annehmen,
daß Sophronios jetzt in Konstantinopel ist: tatsächlich ist er Präfekt der
Hauptstadt gewesen, aber zu einer Zeit, die sich nicht näher feststellen läßt.
x x m . An Kaisarios. Zwischen 365 und 369: Bezieht sich auf dieselbe
Angelegenheit wie Brief 22. Aus dem dort angegebenen Grunde kann man
mit Tillemont (S. 618) einräumen, daß Kaisarios der Beamte ist, der 365
Präfekt von Konstantinopel war (Zosimos, Histor. IV, 6; Ammianus
Marcellinus XXVI, 7, 2).
xxiv. An Themistios. Zwischen 365 und 369: Bezieht sich auf dieselbe
Angelegenheit wie der Brief 22. Themistios ist der berühmte Sophist und
Philosoph in Konstantinopel. Von den Kaisern Konstantios, Julian,
Valens und Theodosios dem Großen sehr geschätzt, wird er Präfekt von
Konstantinopel 384/385 und Erzieher des Arkadios, des Sohnes des Theo-
dosios.
x x v - x x v n . An Amphilochios. Zwischen 370 und 373: Amphilochios
(vgl. Briefe 9 und 13) hat sich schon von der Welt zurückgezogen; er lebt

Authenticated
II. Chronologische und historische Vorbemerkungen XVII
als Einsiedler und pflegt einen kleinen Garten (Basileios, Brief 150: PG 32,
601 -605); er ist noch nicht Bischof von Ikonion, daher ist es noch vor 373,
dem Jahr, in welchem er zu diesem Amt erhoben wurde. Ozizala ist ein
Flecken in Kappadokien (Ramsay S. 20 und 295).
xxvm. An Amphilochios. Datierung unbestimmt. S. J . Mossay, Note
littöraire sur la lettre 28 de Grägoire de Nazianze, Le Mus6on, 79, 1966,
95-102.
x x i x . An Sophronios. 369: Gregor erbittet die Unterstützung des
Sophronios, um sich aus den Schwierigkeiten zu befreien, die ihm wegen
der Erbschaft seines Bruders Kaisarios entstanden sind. Dieser starb kurz
nach dem Erdbeben vom 11. Oktober 368 (s. Brief 20), also Ende 368 oder
im Jahre 369 (vgl. Or. ΥΠ, 15: PG 35, 773 Α - B ; Carm. Π, I, 1 v. 17Sff.:
PG 37, 983; Π, I, 11 v. 370ff.: ibid. 1055; Epitaph. 6 - 2 1 : PG 38, 14-21
oder Anthol. Palat. V m , 94).
x x x . An Philagrios. Gegen 369: Der Anfang des Briefes zeigt, daß der
Tod des Kaisarios erst kürzlich erfolgt ist. Philagrios ist ein vertrauter
Freund von Gregor (s. Briefe 31-36, 80, 87, 92); er war ein Studiengenosse
des Kaisarios in Alexandrien (Epigr. 4 - 6 : PG 38, 84-85 oder Anthol. Palat.
V m , 100). S. Realencyclopädie 9, 2107, s. v. Philagrios 5.
xxxi—xxxvi. An Philagrios. Datierung unbestimmt. Im Brief 34 § 1
ist Mataza eine örtlichkeit in Kappadokien (Ramsay S. 307).
x x x v n . An Sophronios. Gegen 369: Vgl. Brief 21. Über Eudoxios s. die
Briefe 176-180, 181, 187.
xxxvm. An Themistios. Gegen 369: Über Themistios s. Brief 24.
xxxix. An Sophronios. Gegen 369: Vgl. Brief 21.
x l . An Basileios. Gegen Juni 370: Eusebios, Bischof von Kaisareia,
(vgl. Briefe 16-18) stirbt im Juni 370. Wenig später ruft Basileios, der
bedeutendste Mitarbeiter des verstorbenen Bischofs, seinen Freund Gregor
nach Kaisareia.
xli. An den Klerus von Kaisareia. Zwischen Juni und September
370: Gregor schreibt hier im Namen seines Vaters, Gregors des Älteren,
Bischofs von Nazianz, der dem Klerus von Kaisareia die Wahl des Basileios
zum Nachfolger des Eusebios nahelegt. Die Wahl des Basileios fand nicht
vor September 370 statt.
XT,π. An Eusebios von Samosata. Zwischen Juni und September 370:
Gregor der Ältere bittet durch die Feder seines Sohnes den Bischof von
Samosata und berühmten Verteidiger der Orthodoxie, er möge nach
Kaisareia kommen und seinen Einfluß für die Wahl des Basileios einsetzen.
XTjTXi. An die Bischöfe. Zwischen Juni und September 370: Die
Bischöfe von Kappadokien sind in Kaisareia zur Wahl des neuen Bischofs
2 GaUay

Authenticated
XVIII Einleitung
zusammengetreten. Sie haben Gregor dem Älteren die kanonisch vor-

geschriebene Mitteilung von ihrer Zusammenkunft gemacht, ihn aber weder
direkt eingeladen noch ihm Zeitpunkt und Zweck des Treffens mitgeteilt,
da sie die Anwesenheit von Anhängern des Basileios vermeiden wollten.
Der alte Bischof von Nazianz antwortet durch seinen Sohn.
XIJV. An Eueebios von Samosata. September 370: Die Wahl des
Basileios stieß auf Widerspruch (s.Brief 43); eine Stimme fehlte ihm
(Or. X V I I I , 36: PG 35, 1033 A). Gregor der Ältere macht sich trotz Krank-
heit auf, um die entscheidende Stimme abzugeben (Or. X V I I I , ebenda).
Gregor von Nazianz kommt aus dem oben in Brief 40 angegebenen Grund
nicht nach Kaisareia; aber er vertraute seinem Vater diesen Brief für
Eusebios an, der sich damals in Kaisareia befand (s.Brief 42).!
XLV. An Basileios. Nach September 370: Basileios ist gewählt, der
Zeitpunkt ist also nach dem September 370. Allgemein wird erwartet, daß
Gregor zu seinem Freund kommen und sich an seinen Amtsgeschäften
beteiligen werde (Or. X L I I I , 39: PG 36, 548 C - D ) . Aber Gregor kommt
nicht einmal, um Basileios zu gratulieren. Der Brief 45 erklärt ihm die
Gründe.
XLVI. An Basileios. Nach September 370: Basileios hatte in einem nicht
erhaltenen Brief Klage darüber geführt, daß sein Freund nicht zu ihm
gekommen war. Man sieht aus dem Anfang des Briefes 46, daß Basileios
geschrieben hatte, Gregor betrachte ihn wie eine kleine Weintraube (ini-
φνλλίς), die der Winzer beiseite lasse.
XX|VH. An Basileios. Anfang 372: Zu Beginn dieses Jahres (vgl. Hauser-
Meury S. 42, Anm. 47), teilte der Kaiser Valens Kappadokien in Cappadocia
Prima mit der Hauptstadt Kaisareia und Cappadocia Secunda, dessen
Hauptstadt Tyana werden sollte. Anthimos, Bischof von Tyana, behauptete,
nun nicht mehr Suffragan von Basileios von Kaisareia zu sein, und bean-
spruchte die Würde eines Metropoliten von Cappadocia Secunda.
XLvnr. An Basileios. Gegen Ostern 372: Um Anthimos entgegen-
zutreten, schuf Basileios einige neue Bischofssitze und er berief Gregor auf
einen davon, den von Sasima in Cappadocia Secunda. An sich ein un-
bedeutender Flecken, erhielt Sasima plötzlich Bedeutung, denn es befand
sich an der Kreuzung der großen Handelsstraßen nach Tyana, Archelais
und Mokissos (vgl. Ramsay S. 293), durch Sasima gingen die Abgaben, die
das am Fuß des Taurus gelegene Kloster des Hl. Orestes an den Bischof
von Kaisareia schickte. Anthimos hatte bereits einen Transport angreifen
und festhalten lassen. Basileios legte also großen Wert darauf, einen ihm
ergebenen Bischof nach Sasima zu berufen. Gregor, der schon die Priester-
weihe wider Willen erhalten hatte und der es für genügend erachtete,
seinem Vater in Nazianz zu helfen, widerstrebte zuerst. Dann gab er dem
Druck von Basileios und Gregor dem Älteren nach und ließ sich gegen

Authenticated
I I . Chronologische und historische Vorbemerkungen XIX
Ostern 372 zum Bischof weihen. Aber er begab sich nicht nach Sasima,
sondern floh ins Gebirge. Basileios schrieb ihm vorwurfsvolle Briefe, die
wir nicht mehr haben. Der Brief 48 antwortet auf diese Vorwürfe. Einen
Bericht über diese Geschehnisse gibt Gregor in Carm. Π , I, 11 v. 386-491:
P G 37, 1060, vervollständigt durch die Or. X L I H , 58-59: PG 36, 572.
x l i x . An Basileios. Gegen Ostern 372: Gleicher Gegenstand wie im

vorhergehenden Brief.
L. An Basileios. Im Jahre 372, nach Ostern: Gregor blieb nicht lange im

Gebirge, wohin er sich geflüchtet hatte. Er willigte ein, nach Nazianz
zurückzukehren und seinem Vater bei der Leitung seiner Kirche beizu-
stehen (Carm. Π , I, 11 v. 495-525: PG 37, 1063). Anthimos kam nach
Nazianz (das in Cappadocia Secunda lag), um die beiden Gregore für seine
Sache zu gewinnen, umsonst. Auch sein Vorschlag, an einer Synode teil-
zunehmen, wurde zu seinem Ärger abgelehnt. Schließlich bat er Gregor,
sich für eine Einigung zwischen den Bischöfen von Kaisareia und Tyana
einzusetzen. Gregor, der immer ein Freund des Friedens war, ging darauf
ein und schrieb in diesem Sinne an Basileios einen Brief, den wir nicht mehr
besitzen. Basileios war verstimmt und antwortete in einem ebenfalls ver-
lorenen Brief, in dem er seinen Freund Verrat vorwarf. Brief 50 stellt die
Dinge klar.
l i . - l v . An Nikobulos. In den Jahren 384-390: Die Briefe 51-55
bilden eine Einheit: Es sind die Widmungsbriefe für die Sammlung, die
Gregor auf Wunsch des Nikobulos, seines Großneffen, des Sohnes des
Nikobulos, an den der Brief 12 gerichtet ist, aus seinen eigenen Briefen
zusammengestellt hatte. Die von den Maurinern angenommene Reihenfolge
ist freilich nicht ganz genau. Die logische Folge wäre 52 (Einführungsbrief)
53 (Ergänzung zum vorhergehenden) 51 (Ratschläge über die Kunst des
Briefschreibens) 54 (Ergänzung zum vorhergehenden) 55 (Gregor lädt
Nikobulos ein, ihn zu besuchen). Die Mauriner haben diese Briefe in das
Jahr 372 datiert und hielten den Neffen Gregors, Nikobulos den Älteren,
für den Empfänger. Aber 372 konnte Gregor, im Alter von nur 42 Jahren,
schwerlich so wie im 52. Brief schreiben. Vor allem zeigt die Tatsache, daß
Gregor seinen Briefen eine Reihe von Briefen des Basileios (s. Brief 53)
vorausschickt, daß dieser schon verstorben ist, wir also nach 379 sind.
Ferner gibt es gute Gründe für die Annahme, daß Gregor zwischen 384 und
390 an den Studien Nikobulos' des Jüngeren starken Anteil nahm (vgl.
die Briefe 187-192).
l v i . An Thekla. Zwischen 372 und 375: Thekla, die Empfängerin dieses

Briefes, ist wenig wahrscheinlich dieselbe Persönlichkeit, an die auch der
Brief 57 gerichtet ist. Wahrscheinlich ist sie mit der Thekla gleichzusetzen,
an die die Briefe 222 und 223 gerichtet sind, wie Hauser-Meury annimmt
(S. 159).
2·

Authenticated
XX Einleitung
Lvn. An Thekla. Zwischen 372 und 375: Dieser Brief ist nur in einer
einzigen der sechs von uns festgestellten Handschriftenfamilien überliefert.
Andererseits ist er in den Handschriften der Briefe des Baeileios diesem
zugeschrieben. Erst die Mauriner haben ihn Gregor zurückgegeben. Für
Gregors Verfasserschaft sprechen ernsthafte Gründe. Er spielt auf den Bau
einer Kirche an, und in der Tat hatte der Vater Gregors auf eigene Kosten
die Kirche von Nazianz errichten lassen (Or. XVIII, 39: PG 35, 1037 A-C;
Epitaph. 58: PG 38, 40 oder Anth. Palat. VHI, 15). Auch der Stil zeigt
seine Art: eine prickelnde Lebhaftigkeit, die bis zur Geziertheit geht, das
Gefühl eines Dichters, den es betrübt, die Natur unter der Härte des Winters
leiden zu sehen — das paßt sehr gut zu Gregor. Zur Frage, wie dieser Brief
in die Sammlung der Basileios-Briefe eindringen konnte, vgl. P. Gallay,
Les manuscrite des Lettres de Saint Grögoire de Nazianze, Paris, 1957,
S. 126-127.
tiVm. An Basileios. Ende 372, nach der Reise des Basileios durch
Armenien, um Eustathios von Sebaste für die Orthodoxie zu gewinnen
(Sommer 372, s. Brief 99 des Basileios), und nach dem Fest des Märtyrers
Eupsychios (7. September, s. Brief 100 des Basileios): Gregor berichtet
Basileios von einer Unterredung, bei der der Bischof von Kaisareia heftig
angegriffen worden war, weil er es vermied, den Heiligen Geist Gott zu
nennen. Das Konzil von Nikaia (325) hatte die Göttlichkeit der zweiten
Person der Dreieinigkeit bestätigt, die von den Arianern ausdrücklich
geleugnet worden war; die dritte Person dagegen, die von den damaligen
Häretikern nicht ebenso angegriffen wurde, hatte die Aufmerksamkeit der
Konzilsväter weniger auf sich gezogen. Sie hatten sich begnügt festzustellen,
daß sie an den Heiligen Geist glaubten, den sie nach dem Sohn nannten.
Dadurch daß sie ihn mit den beiden anderen Personen verbanden, drück-
ten sie den Glauben an seine Göttlichkeit aus, ohne ihn aber ausdrück-
lich Gott zu nennen. Gegen 372/373 begann die Entwicklung des theo-
logischen Denkens, dem Heiligen Geist den Namen Gott beizulegen.
LIX. An Basileios. Ende 372: Basileios hatte recht übel aufgenommen,
was Gregor ihm im 58. Brief mitgeteilt hatte: das wissen wir aus dem
71. Brief des Basileios. Gregor versucht nun, diesen schlechten Eindruck
zu verwischen.
LX. An Basileios. Ende 372 oder 373: Der Ärger des Basileios ist be-
schwichtigt: er ruft Gregor nach Kaisareia. Dieser entschuldigt sich, er
könne wegen seiner kranken Mutter nicht kommen. Gregors Mutter Nonna
starb 374.
LXI. An Aerios und Alypios. In den Jahren 372-374, als Gregor seinem
Vater bei der Leitung der Kirche von Nazianz half. Aerios und Alypios
haben gerade ihre Mutter verloren, die ihnen in ihrem Testament auf-
getragen hatte, der Kirche von Nazianz gewisse Stiftungen zu machen.

Authenticated
I I . Chronologische und historische Vorbemerkungen XXI
l x h . An Amphilochioe. Im Jahre 373: Amphilochioe ist identisch mit

dem Empfänger der Briefe 9, 13, 25-28. Der Armenier, von dem hier die
Rede ist, ist nach Meinung der Mauriner Eustathios von Sebaste, doch ist
diese Identifizierung unsicher.
L i m . An Amphilochioe. Im Jahre 374: Amphilochioe ist der Vater des
Empfängers des 62. Briefes. Wir erfahren, daß Gregor der Ältere gerade
gestorben und daß Amphilochioe, der jüngere Sohn, zum Bischof von Ikonion
gewählt worden ist. Diese beiden Ereignisse sind in das J a h r 374 zu setzen
(vgl. Gallay S. 124, Note 6).
l x t v . An Eusebios von Samosata. Im Jahre 374: Eusebios (vgl. den
42. Brief) zog damals durch Kappadokien, um sich nach Thrakien zu
begeben, wohin er von dem Kaiser Valens verbannt worden war. Gregor,
der ihn auf der Durchreise nicht hatte sehen können, schickt ihm diesen
Brief in sein Exil.
l x v . An Eusebios von Samosata. 374: Zweiter Brief in die thrakische
Verbannung. Dieser und der folgende Brief wurden früher dem Basileios
zugeschrieben, da sie sich in einigen Handschriften seiner Briefe finden.
Aber sie sind in den Handschriften der Briefe Gregors gut bezeugt: fünf
von den sechs Familien überliefern sie. Man muß sie wohl an den Brief 64
anschließen, denn Gregor stand damals schon im Briefwechsel mit Eusebios.
Außerdem entspricht der Stil dieser beiden Briefe durchaus der Art Gregors.
Eupraxios, von dem im Brief 65 die Rede ist, ist ohne Zweifel derselbe,
von dem das Grabgedicht 128 spricht (PG 38, 79 oder Anth. Palat. VIH,
156), aber verschieden von dem Diener Eupraxios, der im Testament
Gregors (PG 37, 392 C) erwähnt wird und auch verschieden von den beiden
Persönlichkeiten des Epigramms 3 (PG 38, 83-84), die ebenso heißen.
l x v i . An Eusebios von Samosata. Im Jahre 374: Dieselben Umstände
wie im Brief 65. Man ersieht aus dem Anfang dieses Briefes, daß Eusebios
Gregor geantwortet hatte.
l x v ü . - l x i x . An Julianos. In den Jahren 3 7 4 - 3 7 5 : Julianos, ehemals
Studiengefährte Gregors in Athen (Or. X I X , 16: PG 35, 1061 C), ist jetzt
für die Steuerfestsetzung in Kappadokien zuständig. Gregor bemüht sich
um eine Befreiung des Klerus. E s ist in den Jahren 3 7 4 - 3 7 5 : Gregor leitet
die Kirche von Nazianz, nachdem sein Vater 374 verstorben ist, und bevor
er seine Tätigkeit 375 einstellt. Nikobulos, der im Brief 67 erwähnt wird,
ist Gregors Neffe, der Empfänger des 12. Briefes.
l x x . - l x x i . An Eutropios. Gegen 375: Eutropios ist wahrscheinlich
mit dem Prokonsul von Asia 370-372 identisch (Ammianus Marcellinus
X X I X , 1, 36). Da der Brief 70 zeigt, daß er das Amt hinter sich hat, kann
man ihn gegen 375 datieren. Dieee von den Maurinern geteilte Ansicht ist
wahrscheinlicher als die anderen von Seeck (S. 151ff.) vorgeschlagenen
Identifizierungen.

Authenticated
XXII Einleitung
L x x n . An Gregor von Nyssa. Im Jahre 375: Gregor von Nyssa war

damals von einer Synode arianischer Bischöfe, die unter den Schutz des
Demosthenes, Vicarius der Provinz Pontus Polemoniacus, zusammen-
getreten war, abgesetzt und verbannt worden.
L x x m . An Gregor von Nyssa. Datierung unsicher. Man weiß nicht genau,
worauf sich dieser Brief bezieht. Die Mauriner meinten, daß es sich um die
gleiche Sache wie im Brief 72 handelt, aber das ist nicht zu beweisen.
LXXTV. An Gregor von Nyssa. 375: Bezieht sich auf die gleichen Er-
eignisse wie Brief 72.
L X X V . An Vitalianos. Datum unbestimmt. Gregor hat ein Gedicht
einer Persönlichkeit gleichen Namens gewidmet, die sicher mit dem Emp-
fänger dieses Briefs gleichzusetzen ist. Das Gedicht (PG 37, 1480), das man
wohl zwischen 374 und 375 ansetzen muß, setzt sich für die Kinder des
Vitalianos ein, mit denen ihr Vater sich überworfen hatte.
LXXVI. An Gregor von Nyssa. Anfang 379: Gregor tröstet den Freund
über den Tod seines Bruders Basileios von Kaisareia. Basileios starb am
1. Januar 379. Gregor befand sich damals in Seleukeia in Isaurien, wohin
er sich seit 375 zurückgezogen hatte.
L X X V H . An Theodoros. 379, kurz nach Ostern: Kurze Zeit nach dem
Tod des Basileios übernahm Gregor die Leitung der orthodoxen Gemeinde
von Konstantinopel. Während er in der Osternacht 379 taufte, drangen
die Arianer in seine kleine Kapelle der Auferstehung ein und mißhandelten
die Anwesenden. Ein Christ aus Gregors Umgebung, Theodoros, wollte die
Angreifer vor Gericht ziehen. Der 77. Brief mahnt ihn, ihnen zu vergeben.
Lxxvm. An Theoteknos. 379, kurz nach Ostern: Bezieht sich auf die
gleichen Ereignisse wie der vorhergehende Brief.
LXXIX. An Simplikia. Nach Anfang 374: Gregor hatte gemeinsam mit
einem hochbetagten (§1) Bischof einen Sklaven der Simplikia (§3) auf
allgemeines Verlangen der Gemeinde gegen seinen Willen zum Bischof
geweiht (§ 6) und ohne die Zustimmung der Simplikia abzuwarten (§5).
Als der alte Bischof starb (§ 2), forderte Simplikia bei aller Hochschätzung
seines Andenkens (§ 1—2) ihren Sklaven zurück und drohte, seine Wahl vor
Gericht anzufechten (§ 13). Ich glaube mit Hauser-Meury (S. 154-155), daß
der im Brief erwähnte, aber nicht namentlich genannte alte Bischof Gregor
der Ältere ist und daß die Bischofs-Weihe des Sklaven der Simplikia statt-
fand, als Gregor seinem Vater in Nazianz half (372-374). Gregor der Ältere
starb Anfang 374 (Gallay S. 124, Anm. 6), der Brief 79 ist also einige Zeit
später anzusetzen. Tillemont (S. 193) und die Mauriner sahen in dem alten
Bischof Basileios. Das ist unwahrscheinlich. Wie hätte Gregor von Basileios,
der mit 50 Jahren starb, sagen können, er habe das Maß eines Menschen-
lebens überschritten (§1)? Andererseits paßt diese Beschreibung völlig

Authenticated
II. Chronologische und historische Vorbemerkungen XXIII
auf Gregor den Älteren, der fast hundertjährig (Or. X V I I I , 38: PG 35,
1036 B) starb. Die Ansicht Tillemonts und der Mauriner stützt sich auf den
Brief 115 des Basileios an Simplikia, der von diesen Ereignissen handelt,
aber dieser Brief ist aus stilistischen, sprachlichen und paläographischen
Gründen als unecht anzusehen (s. Hauser-Meury S. 154—155, bes. Anm. 324).
LXXX. An Philagrios. 380 oder 381-382: Basileios ist tot (§1), also
befinden wir uns nach dem 1. Januar 379. Gregors offenbare Mutlosigkeit
kann mit den Schwierigkeiten in Konstantinopel infolge der Intrigen des
Kynikers Maximos (Rauschen S. 79) zusammenhängen. Es ergäbe das
Jahr 380. Es kann sich aber auch um den tiefen Schmerz handeln, den er
über das Vorgehen der kappadokischen Bischöfe gegen ihn 381-382 emp-
fand (Hauser-Meury S. 69, Anm. 113); darüber vgl. die Briefe 89 und 153.
Alle bisherigen Ausgaben haben als Empfänger dieses Briefes den Rhetor
Eudoxios angenommen. Aber das ist ein Irrtum der editio princeps. Diese
läßt Briefe 80, 30 und 92 (in dieser Folge) alle an Eudoxios gerichtet sein.
Dabei sind die Briefe 30 und 92 an Philagrios adressiert. Die späteren
Herausgeber haben die Briefe 30 und 92 Philagrios zurückgegeben, aber
den 80. Brief gegen das einhellige Zeugnis der Handschriften unter dem
Namen des Eudoxios belassen. Der Wiener Papyrus und die Familien
u, v, d, f, g, geben den Namen des Philagrios. Die Familie h hat stattdessen
Γρηγορίω. Diese Unregelmäßigkeit erklärt sich daraus, daß die Familie h,
anders als die anderen, den Brief 80 nicht zu den anderen Briefen an Phila-
grios stellt. Bei dieser Trennung hat sie den richtigen Titel Γρηγόριος
Φιλαγρίω verloren und ihn dann durch Γρηγορίω ersetzt.
LXXXI. An Gregor von Nyssa. Gegen 381: Gregor von Nyssa unter-
nimmt von 381 an Visitationsreisen zu verschiedenen Kirchen als besonders
bedeutende Persönlichkeit der Orthodoxie (Hauser-Meury S. 92, nach
Loofs, Realencyclopädie für protestantische Theologie und Kirche, V I I ,
156 und 52 ff.).
LXXXII.-LXXXV. An Alypios. I m Jahre 380? Gregor ist von seiner
Familie getrennt und empfiehlt sie Alypios. Wenn man annimmt, daß er
in Konstantinopel ist, was den Brief zwischen 379 und 381 rücken würde,
wäre 380 das mittlere Datum. Tillemont (S. 456-457) meint, daß Alypios
Gouverneur von Kappadokien war. Es ist möglich, daß Alypios identisch
mit dem Empfänger des 61. Briefes ist. Wenn Gregor hier sagt, er schreibe
ihm zum ersten Mal, so deshalb, weil der 61. Brief auch an Aerios gerichtet
ist und keine Bitte wie der Brief 82 enthält.
LXXXVT. An Alypios. Unbestimmtes Datum. Gregor lädt Alypios und
seine Schwester zu einer kirchlichen Feier ein (ενχή). Er werde ihn zu-
lassen, selbst wenn er in Uniform käme (zivil oder militärisch: χλαινοψόρος).
Anscheinend gab es eine kirchliche Verordnung {δόγμα), die Uniformträgern
die Teilnahme an einer ενχή verbot. Ich folge hier der Interpretation von
Hauser-Meury (S. 27, Anm. 14).

Authenticated
XXIV Einleitung
LXXXVH. An Philagrios. 383: Gregor hat die Leitung der Kirche von
Nazianz vor dem Sommer 383 niedergelegt. Philagrios hat ihm geschrieben,
es sei gefährlich, seine Kirche zu verlassen. I n seiner Antwort erinnert ihn
Gregor daran, daß er nie offiziell und kanonisch an die Kirche gebunden
gewesen ist, von der er sich gerade getrennt hat. Das paßt gut auf die
Kirche von Nazianz, die er nur provisorisch verwaltete (vgl. Hauser-
Meury S. 146, Anm. 298).
L x x x v m . An Nektarios von Konstantinopel. Zweite Hälfte 38i:
Nachdem Gregor Mitte 381 sein Amt als Bischof von Konstantinopel
niedergelegt hatte, wurde Nektarios zu seinem Nachfolger gewählt. Gregor
befand sich in Kappadokien, als er von der Wahl erfuhr. Der Brief 88
beglückwünscht den neuen Bischof. Über die abweichende handschriftliche
Überlieferung und die Authentizität des Briefes s. S. LH—LIII.
LXXXIX. An Bosporios von Kolonia. Zweite Hälfte 381: Die Kirche
von Nazianz war seit dem Tod Gregore des Älteren (374) ohne Bischof;
daher drangen mehrere kappadokische Bischöfe, unter ihnen Bosporios
von Kolonia (ein Ort westlich von Nazianz, Ramsay S. 248) darauf, daß
Gregor nach seiner Bückkehr aus Konstantinopel die Leitung dieser Kirche
übernähme. E r weigerte sich unter Berufung auf seinen schlechten Gesund-
heitszustand. Aber einige behaupteten, er weigere sich nur, weil er die
Kirche von Nazianz für zu unbedeutend halte. Der Vorwurf war falsch,
denn Gregor hatte es schon übernommen, seinem Vater in seinem bischöf-
lichen Amt von 372-374 zu helfen; aber er fühlte sich durch solche Ge-
rüchte heftig gekränkt und verfaßte ein Gedicht, um sich zu rechtfertigen
(Carm. I I , I, 19: PG 37, 1271-1279).
xo. An Anysios. Gleiche Zeit und gleiche Umstände wie der vorher-
gehende Brief. Billy und die Mauriner geben Prokopios als Empfänger des
Briefes an. Für diesen Irrtum ist Billy verantwortlich, denn in seiner
Ausgabe steht vor dem Brief 90 der an Prokopios gerichtete 130. Brief.
Billy setzte fälschlich Τω αύτώ vor den 90. Brief. Die editio princeps hatte
diesen Irrtum nicht gemacht.
xci. An Nektarios von Konstantinopel. Ende 382: Gregor war zur Zeit
des Konzils im Sommer 382 noch krank (s. Briefe 131-136). Ende 382
erlaubte ihm seine Gesundheit, seine Amtsgeschäfte wieder aufzunehmen
(s. Briefe 125-126). Die Besserung seines Befindens, von der dieser Brief
spricht, muß an das Ende von 382 gesetzt werden.
x c n . An Philagrios. Ende 382: Da Gregor nicht mehr über seinen
Gesundheitszustand klagt, scheinen wir uns in denselben Umständen zu
befinden wie im Brief 91. Über Philagrios s. Briefe 32-36 und 87.
x c m . An Sophronios. Zweite Hälfte 381 oder 382: Gregor hat Konstan-
tinopel verlassen (also ist es nach dem Juni 381), hat aber noch nicht wieder

Authenticated
II. Chronologische und historische Vorbemerkungen XXV
die Leitung der Kirche von Nazianz übernommen (es ist also noch vor
Ende 382). Über Sophronios s. die Briefe 21, 22, 29, 37, 39.
xciv. An Amazonios. Im Jahr 382: Ähnliche Umstände wie im Brief 93.
xcv. An Leontioe. Zweite Hälfte 381: Kurz nach der Rückkehr aus
Konstantinopel. Leontios ist ein Freund, den Gregor dort kennengelernt
hatte.
xcvi. An Hypatios. Zweite Hälfte 381: Kurz nach der Rückkehr aus
Konstantinopel. Hypatios ist ein Beamter (vgl. Seeck S. 181 s. v. Hypatius
I I I oder Realencyclopädie 9, 249 s. v. Hypatius 3), der in Konstantinopel
kurz vor Gregors Abreise angekommen war.
xcvn. An Herakleianos. Zweite Hälfte 381: Gregor wendet sich an
einen Freund, den er in Konstantinopel zurückgelassen hat.
xcvrn. An die Beamten. 381-383: Diesen Brief scheint man zwischen
die Rückkehr Gregors nach Nazianz und seiner endgültigen Abkehr von
der Welt datieren zu können. Gregor fordert die Steuerbeamten auf, die
Veranlagung des Priesters Theoteknos rückgängig zu machen. Theoteknos
ist zweifellos verschieden von dem Empfänger des Briefes 78. Zu ζημίαν
„Besteuerung" (§1) und zur Konjektur χρηστούς (§3) s. Hauser-Meury
S. 173, Anm. 369. Zu übersetzen ist (§3): „sein einziges Unrecht ist wohl,
daß er . . . euch nötigt, anständig zu sein" d. h. ihm die Steuer zu erlassen.
x c i x . An Sakerdos. Ende 381 ? Gregor ist offenbar kürzlich aus Kon-
stantinopel zurückgekehrt. Zu Sakerdos s. Briefe 212-216. In der Ausgabe
von Billy hat dieser Brief zum Empfänger Homophronios. Das ist ein
Irrtum. Der vorhergehende Brief, der Brief 221, ist an Homophronios
gerichtet und Billy vergaß, den Namen vor dem 99. Brief zu ändern. Die
Mauriner wiederholten den Irrtum.
c. An Gigantios. Zweite Hälfte 381: Scheint aus derselben Zeit zu
stammen wie die Briefe 89-90 und 95-97: Gregor ist seit kurzem aus Kon-
stantinopel zurückgekehrt, seine Gesundheit ist noch schlecht. Gigantios
ist ein Anachoret, den man ohne Zweifel mit dem in den Epigrammen
1 und 2 (PG 38, 81-83) zu identifizieren hat.
[ci.—cn. „Theologische" Briefe, die keinen Teil dieser Ausgabe dar-
stellen. Siehe S. XLIV],
c m . An Palladios. Im Jahre 382: Empfänger ist ohne Zweifel jener
Palladios, der im Juli 381 comes sacrarum largitionum (Cod. Theod. IV,
13, 8; X , 24, 2) und vom 30. November 381 bis zum 16. September 384
magister officiorum war (Cod. Theod. X , 24, 3; VI, 27, 4; VII, 8, 3) vgl.
Seeck S. 229-230. Der Brief 103 ist also zwischen 381 und 384 anzusetzen,
genauer in das Jahr 382, denn Gregor hat das tätige Leben noch nicht
wieder aufgenommen, was Ende des Sommers oder im Herbst 382 geschah.

Authenticated
XXVI Einleitung
crv.-cvi. An Olympios. 382: Olympios ist Statthalter der Provinz

Kappadokien. Er ist nicht durch amtliche Urkunden, sondern nur durch
die Briefe Gregors bekannt. E. Honigmann hat diese Frage in eine neue
Beleuchtung gerückt (Trois Mömoires posthumes d'Histoire et de Geo-
graphie de l'Orient chritien, I: Le Concile de Constantinople de 394 et les
auteurs du „Syntagma des XIV titres", Bruxelles 1961, p. 28-32). Kappa-
dokien, das Anfang 372 zweigeteilt worden war (vgl. Brief 47), wurde
später vorläufig erneut vereinigt, wahrscheinlich von 379 bis Ende 382.
In der Tat erwähnt die Liste der Bischöfe, die auf dem Konzil zu Kon-
stantinopel 381 anwesend waren, eine einzige Provinz Kappadokien,
deren Metropolit Helladios von Kaisareia ist. Diese Feststellung macht
eine bis dahin unverständliche Stelle des 154. Briefes deutlich, wo sich
Gregor (Ende 382) bitter darüber beklagt, daß er nicht unter der Juris-
diktion des Olympios verblieben ist: „Der große Olympios ist nicht mehr
bei uns! Mit uns ist es aus, wir sind verraten, wir sind wiederum das zweite
Kappadokien geworden, wir, die wir durch dich (Olympios) das erste ge-
worden waren!" Kappadokien war also wieder vereinigt worden, und zwar
dank des Eintretens des Olympios vor dem Kaiser Theodosios („durch
dich" in Brief 154; entsprechend Brief 131 Schluß, wo die Bemerkung,
Olympios habe schon mit dem Beginn seiner Amtsführung mehr Ansehen
erworben als andere in ihrer ganzen Laufbahn, auf die Vereinigung der
beiden Provinzen zielt). Olympios war demnach Statthalter des ver-
einigten Kappadokien mindestens seit 381, wenn nicht seit 380 oder gar
379 (Honigmann S. 29), während man bislang annahm, daß er nur Statt-
halter der Cappadocia Secunda von 382-383 war (vgl. Rauschen S. 124,
137f., 161f.; Lietzmann S. 70; Ensslin, Realencyclopädie s. v. Olympios 18).
Das Datum 382 für die Briefe 104-106 ergibt sich aus der Tatsache,
daß Brief 131, der in dieselbe Zeit zu setzen ist, auf ein Konzil anspielt,
das im Sommer 382 in Konstantinopel zusammentreten sollte.
cvn.-cix. An Kledonios. Die Briefe 107-114 und 116-119 beziehen
sich auf eine Fastenzeit (s. den Anfang des Briefes 119), während derer
Gregor sich die Buße eines vollständigen Schweigens auferlegte. Das war
wahrscheinlich 382, wie H. Lietzmann zeigt (S. 72-73). 383 leitete Gregor
die Kirche von Nazianz, konnte also kein Einsiedlerleben führen. Nach 383,
als er sich endgültig zurückgezogen hatte, hätte er es nicht nötig gehabt,
sein Schweigen zu rechtfertigen, wie er es in den zu dieser Zeit geschriebenen
Briefen und Gedichten tut. Also bleibt noch die Fastenzeit 382, während
der Gregor an der Kirche von Nazianz zwar Anteil nahm, ihre tatsächliche
Leitung aber dem Priester Kledonios überließ. Dieses Schweigen scheint
asketische Bedeutung zu haben: die eigene Redseligkeit und vor allem die
Reizbarkeit sollen bezähmt werden (wobei im Hintergrund der alte Topos
vom Schweigen der Pythagoreer steht, der Traum des Anacharsis, die
rhetorisch-mystische Antithese zwischen dem λόγος und dem unaus-
sprechlichen Λόγος usw.).

Authenticated
I I . Chronologische und historische Vorbemerkungen XXVII
c x . An Palladios. Während der Fastenzeit 382: Palladios ist wahr-

scheinlich verschieden von dem Empfänger des Briefes 103.
c x i . An Eugenios. Während der Fastenzeit 382: Die Ausgaben haben
bisher die Briefe 111 und 118 als an Eulalios statt an Eugenios gerichtet
angegeben. Aber der Name Eulalios ist ein Irrtum der Handschriften-
familien u und v. Hier steht vor den Briefen 111 und 118, die den Briefen
an Eulalios folgen, ein Τω αντώ, was sie dem Eulalios zuteilt, während die
anderen Familien durchweg Ενγενίω haben.
c x n - c x m . An Keleusios. Während der Fastenzeit 382: Keleusios ist
nicht anderweitig bekannt. Tillemont (S. 522) glaubt, er sei Richter und
Polizeichef in Nazianz gewesen. Hauser-Meury (S. 53) bemerkt, daß seine
doppelte Aufgabe, Recht zu sprechen und Spiele zu veranstalten, an das
Amt eines Duumvirn denken läßt.
c x i v . An Keleusios. Während der Fastenzeit 382: Eine einzige Familie
nennt als Empfänger Keleusios, aber der Vergleich mit den Briefen 112 und
113 zeigt, daß er der wahrscheinliche Empfänger ist. Der überraschende
Irrtum der zwei anderen Familien, die Basileios als Empfänger angeben,
erklärt sich aus der Ähnlichkeit, die zwischen dem Anfang dieses und des
an Basileios gerichteten 4. Briefes besteht. Die Gleichheit der Eingangs-
worte hat die Briefe in Verbindung gebracht, und schließlich ist der Name
des Adressaten übertragen worden (s. P . Gallay, Les manuscrits des Lettres
de S. Gr^goire de Nazianze S. 20, Anm. 2, und S. 90).
c x v . An Theodoros. Kurz vor Ostern 383: Der Brief gehört eng mit Brief
121 zusammen. Theodoros, seit kurzem Bischof von Tyana und Metropolit
der Cappadocia Secunda, hat Gregor einen Brief und ein Ostergeschenk
geschickt. Vgl. P . Devos, S. Gregoire de Nazianze et Hellade de C6saree,
Analecta Bollandiana 79, 1961, 9 1 - 1 0 1 , bes. S. 100.
c x v i . - c x v n . An Eulalios. Während der Fastenzeit 382: Eulalios ist
ein Vetter Gregors (s. Briefe 14 und 15). E r war damals Mönch in einem
Kloster bei Lamis, einem nicht näher bekannten Ort. Gregor stattete ihm
einen Besuch ab, wobei er aber nicht sprach, sondern sich nur durch Zeichen
verständigte.
c x v n i . An Eugenios. Während der Fastenzeit 382: Zum Empfänger
dieses Briefes vgl. das oben zum Brief 111 Gesagte.
c x i x . An Palladios. Ende der Fastenzeit 382: Zu Palladios s. den Brief
110. Das Wort άνεκλάλητον bedeutet hier: „der Mittel, sich auszudrücken,
beraubt", eine ungewöhnliche Bedeutung, denn das Wort heißt sowohl im
Neuen Testament als auch bei den profanen Schriftstellern „unaussprech-
lich".
c x x . An Helladios. Ostern 382: Helladios, Bischof von Kaisareia, ist
damals Metropolit des ganzen, zeitweilig wiedervereinigten Kappadokien

Authenticated
XXVHI Einleitung
(vgl. die Bemerkung zu Brief 104). Vgl. P. Devos, a. a. O. S. 97. Nazianz

ist damals ohne Bischof und wird von dem Priester Kledonios verwaltet.
Man vergleiche mit diesem Brief den Brief 172, der dem gleichen Thema gilt.
c x x i . An Theodores. Ostern 383: Vgl. Brief 115.
cxxn.—cxxrv. An Theodoras. Datum unsicher. Die drei Briefe sind
wahrscheinlich an den Bischof von Tyana gerichtet (s. Brief 115).
cxxv. An Olympios. 382: Aus diesem Brief ersieht man, daß Gregor
schon in der Kirche von Nazianz wirkte, was er vom Ende des Sommers
oder Herbst 382 bis zum Frühsommer 383 tat. Zu Olympios s. die Bemer-
kung über die Briefe 104-106. Xanxaris liegt in Cappadocia Secunda in der
Gegend von Tyana (Ramsay S. 347).
cxxvi. An Olympios. 382: denn Gregor erwähnt das Thermalbad, von
dem er im Brief 125 spricht. Der Neffe Gregors, Nikobulos, ist damals
praefectus mansionis in Xanxaris. Dieses Amt, dem die Aufsicht über die
Kuriere der kaiserlichen Post obliegt, bringt eine strenge Aufenthalts-
bindung mit sich. Der praefectus mansionis durfte sich bei Todesstrafe nicht
länger als 30 Tage in 5 Jahren von seinem Posten entfernen (Cod. Theod.
V m , 5, 36). S. Hauser-Meury S. 130, Anm. 255.
c x x v n . An Helladios. 382: Bezieht sich auf die gleiche Angelegenheit
wie der vorhergehende Brief. Gregor möchte, daß Helladios, der Bischof von
Kaisareia (s. Brief 120), sich für Nikobulos einsetzt, da er Einfluß bei den
Behörden gehabt haben dürfte.
c x x v m . An Prokopios. Nach 381: Gregor richtet ein Gesuch an einen
Würdenträger des Hofs in Konstantinopel. Seeck (S. 147) erwägt seine
Identifizierung mit verschiedenen gleichnamigen Persönlichkeiten der Zeit.
c x x i x . An Prokopios. Nach 381: Auch dieser Brief enthält eine Bitte,
aber da sich der Empfänger in der Nachbarschaft Gregors zu befinden
scheint, ist er schwerlich mit dem Empfänger des vorhergehenden Briefes
gleichzusetzen.
c x x x . An Prokopios. Sommer 382: Prokopios, zweifellos derselbe wie
der Empfänger des Briefes 129 (also ein Provinzbeamter) hat Gregor im
Auftrag des Kaisers Theodosios zu einem Konzil eingeladen. Es handelt
sich um jenes, das im Sommer 382 in Konstantinopel zusammentrat
(Theodoret V, 8).
c x x x i . An Olympios. Sommer 382: Olympios hatte als Statthalter von
Kappadokien darauf gedrungen, daß Gregor zum Konzil kommen möge.
Das Wort ονϊκαρίω bezeichnet den vicarius dioecesis Ponticae, damals
Konstantinos. Nach seiner Stellung gebührte ihm der Titel spectabilis, was
das Wort ϋανμασιωτάτω erklärt. Billius und die Mauriner lasen Ικαρίω,
hielten das für einen Eigennamen und Ikarios für den Vorgänger des Olym-
pios als Statthalter von Kappadokien. Da aber Kappadokien vor 381 auf

Authenticated
II. Chronologische und historische Vorbemerkungen XXIX
Betreiben des Olympios wieder vereinigt worden war (vgl. die Bemerkung
zu Brief 104), ist kein Platz mehr für Ikarios, den es nie gegeben hat (vgl.
E. Honigmann, Trois Mömoires posthumes . . ., S. 30-31).
c x x x n . An Saturninos. Sommer 382: Flavios Saturninos ist der Konsul
des folgenden Jahres (Corpus Inscriptionum Latinarum VI, 501-602).
Gregor bittet ihn, anläßlich des Konzils seinen Einfluß im Dienst der Kirche
geltend zu machen.
c x x x m . An Viktor. Sommer 382: Gleicher Gegenstand wie Brief 132.
Viktor, von sarmatischer Herkunft, hatte eine glänzende militärische
Karriere gemacht, auf die der Brief 13 anspielt. Man findet die Einzelheiten
seiner Laufbahn bei Seeck S. 312f.
c x x x i v . An Viktor. Nach 381: Der Briefanfang zeigt, daß Viktor nicht
mehr im Dienst ist. Die letzte militärische Tätigkeit, die man von ihm
kennt, ist seine Teilnahme am Gotenkrieg, der mit der Niederlage von
Adrianopel (378) endete.
c x x x v . An Sophronios. Sommer 382: Zum Empfänger s. die Bemer-
kung zu Brief 21.
c x x x v i . An Modarios. Sommer 382: Modarios, von barbarischer (viel-
leicht gotischer) Herkunft, war magister militum unter Theodosius I.
(Zosimos IV, 25, 2-4).
c x x x v n . An Modarios. Nach 381: Empfehlungsbrief, ohne Beziehung
zum Konzil vom Jahre 382.
cxxxvru. An Bosporios v. Kolonia. Ende 382 oder Anfang 383: Dem
Bischof von Kolonia (einem Ort westlich von Nazianz, s. die Bemerkung
zum Brief 89) teilt Gregor mit, daß er gerade die Leitung der Kirche von
Nazianz übernommen habe. Da er dieses Amt nur vom Spätsommer oder
Herbst 382 bis zum Frühsommer 383 versah (s. Brief 173), wird man den
Brief 138 auf Ende 382 oder Anfang 383 datieren.
c x x x i x . An Theodoros. Herbst 382: Dem Bischof von Tyana (vgl.
Brief 115) teilt Gregor mit, daß er die Leitung der Kirche von Nazianz an-
nehme, und er weist die Verleumdungen zurück, die über ihm im Umlauf
sind. Zu diesem Briefe vgl. die nützlichen Ausführungen bei Lietzmann
S. 73. Besonders erklärt Lietzmann treffend die §§ 4 und 5: „Ich habe mich
der Verwaltung von Nazianz entzogen (υπεχώρησα) — nämlich bis jetzt —,
aber da ihr mich drängt, gebe ich nunmehr nach und will lieber körperlich
dulden als seelisch".
CXL.-CXLIV. An Olympios. 382: Zu Olympios s. die Bemerkung zum
Brief 104. Im Brief 141 verwendet sich Gregor für die Stadt Nazianz, die
wegen einer Revolte von der Vernichtung bedroht ist. Im Gegensatz zur
Meinung von W. Rüge (Realencyclopädie, s. v. Nazianzos), bezeichnet
Diokaisareia durchaus Nazianz (Gallay S. 13-16). - Im Brief 144 teilt

Authenticated
XXX Einleitung
Gregor Olympios die Ergebnisse einer Untersuchung mit, mit der dieser
ihm im Zusammenhang mit einer Scheidungsklage beauftragt hatte.
CXLV. An Verianos. 382: Der Brief betrifft denselben Gegenstand wie
der Brief 144. Gregor schreibt hier dem Vater der jungen Frau.
CXI/VI. An Olympios. 382: Gregor empfiehlt dem Olympios seinen
Neffen Nikobulos (s. Brief 12), der wegen eines von seinen Sklaven be-
gangenen Vergehens angeklagt ist.
cxLvn. —cxLvm. An Asterios. 382: Gleicher Gegenstand wie Brief 146,
doch richtet sich die Empfehlung des Nikobulos dieses Mal an den Beisitzer
des Olympios, Asterios.
CXLIX. An Georgios. 382-383: d. h. während der Zeit, in der Gregor die
Kirche von Nazianz leitete, denn er schickt sich an, den Diakon Euthalios
für das von ihm begangene Verbrechen zu bestrafen. Der Empfänger
Georgios ist wahrscheinlich identisch mit dem, von dem der Brief 150
spricht. Er ist also Diakon im Klerus von Nazianz.
CL. An Asterios. 382-383: Gregor empfiehlt den Diakon Georgios (vgl.
Brief 149).
CLI. An Nektarios. Nach 381: Gregor empfiehlt Georgios (wahrscheinlich
denselben, von dem der Brief 150 spricht) an den Bischof von Konstan-
tinopel. Da dieser sein Amt um die Mitte des Jahres 381 angetreten hat,
wird man den Brief 151 nach diesem Zeitpunkt ansetzen müssen. Es ist
ungewiß, ob die Schwierigkeiten, in denen sich Georgios befindet, die gleichen
sind, von denen im Brief 150 die Rede ist.
CLU. An Theodoros. 383, vor dem Sommer: Dem Bischof von Tyana
und Metropoliten von Cappadocia Secunda (s. Brief 115) teilt Gregor mit,
daß er die Leitung der Kirche von Nazianz niederlege. Das geschah vor
dem Sommer 383 (s. Brief 173).
CLM. An Bosporios v. Kolonia. Herbst 381 oder Anfang 382: Zu Beginn
dieses Briefes beklagt sich Gregor, daß man ihn zweimal enttäuscht habe:
Zuerst in Konstantinopel, als er, nachdem er schon zum Bischof gewählt
worden war, die Rechtmäßigkeit seiner Wahl angezweifelt sehen mußte
(Carm. I I , I, 11 v. 1525-1545 und 1797-1870: PG 37, 1135-1136 und
1155-1160); zum zweiten Mal, als er gleich nach seiner Rückkehr von
Konstantinopel (Mitte 381) die Benennung eines Bischofs für Nazianz
forderte, die Bischöfe aber sich dem widersetzten und unfreundliche Reden
über ihn führten (Carm. I I , I, 30, v. 135-136: PG 37, 1295; Carm. I I , I, 31,
v. 1: PG 37, 1299; Brief 139). Als Antwort auf ein derartiges Benehmen
seiner Kollegen im Bischofsamt kündigt Gregor an, daß er sich zurückziehe,
wohl auf sein Gut in Arianz. Er ließ tatsächlich bis zum Ende des Sommers
oder zum Herbst 382 die Kirche von Nazianz durch den Priester Kledonios
leiten (vgl. Briefe 107-109; 101-102; Carm. I I , I, 19 v. 65: PG 37, 1276).
Zum Empfänger dieses Briefes s. die Bemerkung zum Brief 89.

Authenticated
Π . Chronologische und historische Vorbemerkungen XXXI
CLIV. An Olympios. Ende 382: Abschiedsgrüße an Olympios, den Statt-

halter der einzigen Provinz Kappadokien (s. Briefe 104-106).
CLV. —CLVI. An Asterios. Ende 383: Abschiedsgrüße an den Statthalter
der Cappadocia Secunda (s. Brief 150).
CLVN. An Theodoros. Herbst 381 oder Anfang 382: Gleiche Umstände
wie der Brief 153. Empfänger ist der Bischof von Tyana (vgl. den Brief 115).
Ohne zu vergessen, daß er sich über die Bischöfe zu beklagen hat, empfiehlt
Gregor dem Theodoros die Söhne seines Neffen Nikobulos, die in die Stadt
kommen, um „Tachygraphie" zu lernen, d. h. die Kunst des Schnell-
schreibens, die zum Mitschreiben von Reden befähigt.
CLvm. An Eulalios. Ende 383: Eulalios, Gregors Vetter (s. Brief 15), ist
nach dessen Abdankung, die vor dem Sommer 383 stattfand, Bischof von
Nazianz geworden. Der Brief 158 zeigt Eulalios schon im Amt.
CLIX. An Theodoros. Datum unbestimmt: Empfänger des Briefes ist
zweifellos der Bischof von Tyana (s. die Bemerkung zum Brief 152). Nach
Hauser-Meury (S. 165) kann man ihn auch mit einem anderen Theodoros
identifizieren, an den der Brief 183 gerichtet ist.
CLX. —CLXI. An Theodoros. Datum unbestimmt: Der Empfänger der
beiden Briefe, der als geistlicher Richter erscheint, dessen Entscheidungen
Gregor von vornherein annimmt, muß der Bischof von Tyana und Metropolit
von Cappadocia Secunda sein.
CLxn. An Theodoros. 382-383: Nach § 4 scheint Gregor noch Bischof
von Nazianz zu sein. Aus den in der Bemerkung zu den Briefen 160—161
angegebenen Gründen ist der Empfänger wahrscheinlich der Bischof von
Tyana.
CLxra. An Theodoros. Datum unsicher: Empfänger ist wahrscheinlich
der Bischof von Tyana. Zur Frage des Eides, die in diesem Brief erörtert
wird, vgl. die förderlichen Bemerkungen von Hauser-Meury (S. 84—85,
Anm. 157-159).
CLXIV. An Timotheos. Nach 383: Man ersieht aus dem Text des Briefes,'
daß Gregor endgültig seine Tätigkeit als Bischof aufgegeben hat. Timotheos
ist sonst unbekannt; Tillemont (S. 514) vermutet, daß Gregor ihn in Kon-
stantinopel zum Priester geweiht hat.
CLXV. —CLXVI. An Stageirios. Datum unbestimmt: Stageirios ist ein
Sophist aus Kaisareia in Kappadokien. Als Freund Gregors von Nazianz
und Gregors von Nyssa wechselte er Briefe mit beiden. Wahrscheinlich war
er Heide (Hauser-Meury S. 157-158, mit Verweis auf P. Maas, Zu den
Beziehungen zwischen Kirchenvätern und Sophisten, Sitzungsberichte der
Preußischen Akademie der Wissenschaften 1912, 2. S. 988ff.).
CLXVII. An Helladios. Im Jahr 382: Gregor ist Bischof (§ 3). Helladios
ist Bischof von Kaisareia und Metropolit des vereinigten Kappadokien (vgl.

Authenticated
XXXII Einleitung
Brief 120). Gregor empfiehlt ihm seinen Großneffen Nikobulos (Tgl. Briefe
51-55), der zum Studium nach Kaisareia k o m m t .
CLXvm. An Photioe. C L X I X . An Strategios. C L X X . An Palladios.
N a c h 383: Gregor h a t sich endgültig von der Leitung der kirchlichen An-
gelegenheiten zurückgezogen (Brief 168, 1). Der Priester Sakerdos bringt die
drei Briefe ihren Empfängern, die wahrscheinlich in Konstantinopel wohnen.
Photios heißen mehrere Persönlichkeiten des öffentlichen Lebens dieser
Zeit; Strategios ist anderweitig nicht b e k a n n t ; Palladios ist mit dem E m p -
fänger des Briefes 103 (s. die Bemerkung zu diesem Brief) identisch.
CLXXI. An Amphilochios. E n d e 382: Die Besserung seiner Krankheit,
von der Gregor berichtet, ist a n das Ende des Sommers oder in den H e r b s t
382 (β. Brief 91) zu setzen. Zu Amphilochios s. Brief 9. E r ist jetzt Bischof
von Ikonion in Lykaonien, der Nachbarprovinz von Kappadokien.
CLXXII. An Helladios. Ostern 382: Gleicher Gegenstand wie Brief 120.
CLXXIN. An Postumianos. Sommer 383: Dieser Brief gestattet es, den
Zeitpunkt festzustellen, a n dem Gregor sich von seinem Bischofsamt zurück-
gezogen h a t (Lietzmann S. 68). E r ist nicht mehr im A m t (§ 7), als er den
Brief schreibt, u n d er schreibt, als Postumianos επί το άχρότατor της έξονσίας
(§ 2) ist und als eine Synode z u s a m m e n t r i t t (§ 6). N u n ist Postumianos
Praefectus praetorio seit dem 6. April 383 (Cod. Theod. I X , 42, 10 u n d X I I ,
1, 98) u n d wird zum letzten Mal in diesem A m t a m 7. November 383 des
gleichen Jahres (Cod. Theod. X I I , 1, 104) erwähnt, anderseits f a n d die
Synode, von der Sokrates (Kirchengesch. V, 10) spricht, i m J u n i 383 s t a t t .
Gregor h a t also sein A m t vor d e m Sommer 383 niedergelegt.
CLXXIV.-CLXXX. An Eudoxios. 382: Z u r Datierung s. die Bemerkung
zum Brief 167. Eudoxios ist ein kappadokischer Rhetor. Sein gleichnamiger
Vater lehrt ebenfalls Rhetorik (vgl. Briefe 37 u n d 38).
CLXXXI. An Saturninos. 383: Zum E m p f ä n g e r s. die Bemerkung zum
Brief 132. Das hohe A m t des Saturninos, von dem der Anfang des Briefes
spricht, p a ß t gut zum Konsulat, das er 383 bekleidete (Corpus Inscriptionum
L a t i n a r u m VI, 501, 502).
CLXXXH. An Gregor v. Nyssa. 383: Der Brief wurde kurze Zeit, nach-
dem Gregor sein bischöfliches A m t in Nazianz niederlegte, geschrieben.
CLXXxm. An Theodoras. 383: Der Brief wurde kurze Zeit, nachdem
Gregor sein bischöfliches A m t in Nazianz niederlegte, geschrieben. Theo-
dores, der E m p f ä n g e r des Briefes, ist ein einflußreicher Bischof (§ 8), aber
er k a n n nicht mit Theodoros v o n T y a n a identifiziert werden, denn er ist
nicht aus der Provinz (§ 7) u n d Gregor h a t i h m noch nie geschrieben (§ 3),
während Theodoros von T y a n a schon f r ü h e r einer seiner Korrespondenten
war (s. Briefe 139,152,157). Das E n d e des Briefes spricht von den Schwierig-
keiten in denen sich Bosporios, der Bischof von Colonia (s. die Bemerkung

Authenticated
Π . Chronologische und historische Vorbemerkungen XXX,TU
zu Brief 89), wegen eines Streits um die kirchlichen Bezirksgrenzen befindet.

Nähere Einzelheiten darüber geben die Briefe 184 und 185. Man erfährt im
besonderen (Brief 185, 4), daß der Streitfall beinahe dem weltlichen Gericht
vorgelegt worden wäre. Das läßt vermuten, daß wir uns vor dem Gesetz
vom 4. Februar 384 befinden, durch das Theodosios die Einmischung welt-
licher Gerichte in kirchliche Angelegenheiten untersagte. (Der Text dieses
Gesetzes, von J . Sirmond 1631 veröffentlicht, ist wieder herausgegeben in
Cod. Theod. S. 909f. Krüger-Mommsen.)
CLXXXIV. An Amphilochios. Ende 383 oder Anfang 384: Der Brief be-
zieht sich auf den Fall des Bosporios (s. die Bemerkung zum vorhergehenden
Brief). Gregor bittet, den Bischof von Ikonion, Bosporios zu verteidigen.
Über Amphilochios s. die Bemerkung zum Brief 9.
CLXXXV. An Nektarios. Ende 383 oder Anfang 384: Der Fall des Bosporios
(s. Briefe 183-184) ist dem Bischof von Konstantinopel, Nektarios, (s. die
Bemerkungen zum Brief 88) unterbreitet worden. Es verdient Hervor-
hebung, daß dem Bischof von Konstantinopel damals eine Schiedsgerichts-
barkeit in den religiösen Angelegenheiten zuerkannt wurde.
CLXXXVI. An Nektarios. 381 - 3 8 9 : Gregor bittet Nektarios, sich für eine
seiner Nichten einzusetzen, deren Identität nicht feststeht. Das Datum
dieses Briefs ist unsicher. Es liegt zwischen 381 (Wahl des Nektarios zum
Bischof von Konstantinopel) und 389 (Tod des Nektarios).
CLXXXVH. An Eudoxios. Gegen 383: Wir haben aus den Briefen
174-177 gesehen, daß Gregor dem Eudoxios die Erziehung seines Großneffen
Nikobulos anvertraut hatte. Diese Briefe stammen aus dem Jahre 382. Der
Brief 187, in dem Gregor sagt, daß er von Eudoxios eine Einschätzung
seines Schülers Nikobulos erhalten habe, ist also einige Zeit nach den Briefen
174-177 anzusetzen.
CLXXXVHI. An Stageirios. Im Jahre 383: Dem Stageirios (s. die Be-
merkung zum Brief 165) empfiehlt Gregor seinen Großneffen Nikobulos.
Was die Datierung auf 383 angeht, so haben wir gesehen (Bemerkung zum
Brief 167 und Briefen 174-177), daß Nikobulos begann, die Vorlesungen
des Rhetors zu besuchen, als sein Großonkel noch Bischof war, d. h. im
Jahre 382. Der § 1 unseres Briefes läßt vermuten, daß Gregor noch im
Amt ist.
CLXXXIX. An Eustochios. Datum unbestimmt: Ε astochios, dem Gregor
den Pronoios (sonst unbekannt) empfiehlt, ist ein Sophist, der mit Gregor
in Athen studiert hat (§2) und der in Kaisareia lehrt. E r war der Rivale
des Stageirios (Briefe 190-192), weil er in derselben Stadt lehrte, d. h. in
Kaisareia in Kappadokien (s. die Bemerkungen zum Brief 167).
c x c . - c x c i . An Eustochios. c x c n . An Stageirios. Im Jahre 383:
Zum Datum s. die Bemerkung zum Brief 188. Nikobulos hat dadurch, daß
er die Vorlesungen des Stageirios zu hören begonnen hat (vgl. Brief 188), den
3 Gallay

Authenticated
xxxiv Einleitung
Zorn des Eustochios erregt. Dieser schreibt einen wütenden Brief a n Gregor,
wie sich aus dem Antwortbrief 1Θ0 ergibt. Auf den Brief 190 antwortet
Eustochios. Darauf folgt der Brief 191, der ihn zu beschwichtigen sucht. D a
Eustochios nicht mit sich reden läßt, fordert Gregor schließlich den Stagei-
rios im Brief 192 auf, die Stunden f ü r Nikobulos einzustellen.
c x c m . - c x c i v . An Vitalianos. I n den letzten J a h r e n Gregors, wobei
Brief 194 auf Brief 193 folgt. I n den bisherigen Ausgaben ist Prokopios der
E m p f ä n g e r beider Briefe. Das ist jedoch ein I r r t u m der editio princeps, in
der den Briefen 193-194 ein Brief an Prokopios vorausging. Der Heraus-
geber h a t aus Zerstreutheit Τω αντω vor den Brief 193 gesetzt, der damit
ebenso wie Brief 194 Prokopios zugeteilt wurde. Die Handschriften schwan-
ken zwischen Vitalianos u n d Vitalios. Ich habe den ersten vorgezogen, weil
ein Gedicht Gregors einem Vitalianos gewidmet ist (PG 37, 1480ff.). Dieser
h a t t e zwei Töchter u n d verheiratete die erste sehr vorteilhaft: Hinweise, die
zu den Briefen 193-194 passen. Ob dieser Vitalianos derselbe wie der
E m p f ä n g e r des Briefes 75 ist, läßt sich nicht sicher sagen.
D a f ü r scheint m a n Olympias, die junge Gattin, die der Brief 193 er-
w ä h n t , identifizieren zu können mit Olympias, an die Gregor ein Gedicht
anläßlich ihrer Eheschließung richtet (PG 37, 1542ff.). Man versteht, daß
er ihr Verse geschickt h a t , weil er bei der Feier nicht anwesend sein konnte.
Manche haben auch geglaubt, d a ß Olympias jene vornehme Christin sei, die
in diesen J a h r e n eine wichtige Rolle in der Kirche von Konstantinopel
spielte. Aber da ihr Vater Seleukos hieß u n d vor ihrer Hochzeit schon t o t
war, miißte Vitalianos nicht der Vater, sondern der Vormund der Olympias
8 ein, eine Annahme, die Schwierigkeiten macht.
c x c v . An Gregorios. Gegen 385: Der Empfänger dieses Briefs h a t einen

gegen die Witwe u n d die Kinder des Nikobulos, des Neffen Gregors, an-
gestrengten Prozeß zu entscheiden. Nikobulos ist kürzlich gestorben (§ 6).
Sein Tod ist gegen 385 anzusetzen (Tillemont S. 545).
c x c v i . An Hekebolios. Gegen 385: Bezieht sich auf dieselbe Angelegen-
heit wie der vorhergehende Brief. Hekebolios m u ß als Richter in den Prozeß
eingreifen. Deshalb glaubt Hauser-Meury (S. 94), daß er der Nachfolger oder
Vorgänger des Gregorios, des Empfängers von Brief 195, war.
cxcvrc. An Gregor v. Nyssa. Letzte J a h r e : Das E n d e des Briefes zeigt,
d a ß wir uns in den letzten Lebensjahren Gregors befinden. Es ist ein Trost-
brief aus Anlaß des Todes der Theosebia, der Gregor von Nyssa schwer
traf. Theosebia wird αδελφή (§ 2) u n d σύζυγος (§ 6) Gregors von Nyssa ge-
n a n n t . I m Grabgedicht 123 (PG 38, 77 = Anth. Palat. V I I I , 104) spricht
Gregor von einer Theosebia, Tochter der Emmelia u n d σύζυγος eines be-
r ü h m t e n Gregor. Da Emmelia die Mutter Gregors von Nyssa war, ist folglich
die Theosebia des Grabgedichts seine Schwester. Wenn man diese Theosebia
m i t der des Briefes 197 identifiziert, k a n n man annehmen, daß sie die
Schwester Gregors von Nyssa war und in seiner Umgebung als Helferin in

Authenticated
I I . Chronologische und historische Vorbemerkungen XXXV
seinem kirchlichen Dienst lebte. Der Ausdruck σύζυγος paßt zu dieser

Interpretation, zumal wenn man daran denkt, daß Paulus einen Mitapostel
so bezeichnet (Phil. 4, 3). Folglich bezeichnet „der berühmte Gregor" des
Grabgedichts auch Gregor von Nyssa und die „ausgezeichneten Brüder"
der Theosebia (Brief 197, 5) sind also der Bischof von Kaisareia, Basileios,
der Bischof von Nyssa, Gregor, und der Bischof von Sebaste, Petros. Da
das Wort σνζνγος auch Gattin heißen kann, glaubt freilich Dani&ou (Revue
des Etudes augustiniennes 2, 1968, 72-78, und Recherches de Science
religieuse 51, 1963, 156), daß die Theosebia des 197. Briefs die Gattin
Gregors von Nyssa war. Er war wohl verheiratet, doch kennt man den
Namen seiner Frau nicht. In diesem Fall würde die Theosebia des Briefes 197
nur im metaphorischen Sinne αδελφή (§ 2) Gregors von Nyssa genannt, die
„hervorragenden Brüder" (§ 5) wären unbekannt, und die Theosebia des
Grabgedichts wäre verschieden von ihr und als Schwester Gregors von
Nyssa Gattin eines berühmten Gregor, der unbekannt bliebe.
c x c v m - c c i . An Nemesios. Letzte Jahre Gregors (vgl. Brief 199,2):
Nemesios ist nur durch diese vier Briefe und durch ein Gedicht bekannt
(Carm. I I , I I , 7: PG 37, 1551-1577), das Gregor ihm gewidmet hat. Wir
erfahren aus diesen Texten, daß Nemesios Statthalter von Kappadokicn
war (Vers 327 des genannten Gedichts) und daß er Heide, aber dem Christen-
tum recht wohlgesinnt (Brief 200, 3) war. Gregor bemüht sich, ihn nach
Ablauf seiner Amtszeit zu bekehren (Brief 200), aber wie es scheint ohne
Erfolg (Brief 201). Im Brief 199, 4, ist die Lesart der Handschriften σκοπώ
nicht annehmbar. Combefis hat im 17. Jahrhundert σκοπός vorgeschlagen,
das er mit „Aufseher" richtig übersetzte. Davids hat diese Konjektur in
Vigiliae Christianae 2, 1948, 113ff. wieder aufgenommen, aber er sah in
σκοπός die Abkürzung für χωρεπίσκοπος. Theodosios scheint Leiter eines
Waisenhauses gewesen zu sein, ein Amt, das häufig von einem Chorbischof
wahrgenommen wurde (Konzil von Neokaisareia, 14. Kanon). Ferner findet
man in den Gedichten Gregors bisweilen σκοπός im Sinne von επίσκοπος
(z.B. P G 37, 1066, v. 540; 1138, v. 1566; 1141 v. 1611); man könnte nach
Analogie vermuten, daß das Wort hier im Sinne von χωρεπίσκοπος verwendet
wird. Aber diese Bedeutung ist sehr zweifelhaft. Valentinianos (Brief 198, 2)
ist mit dem Empfänger des Briefes 203 zu identifizieren.
[ccn. „Theologischer" Brief, der keinen Teil dieser Ausgabe darstellt.
Siehe S. X L I V ] .
c c m . An Valentinianos. Letzte Jahre Gregors: Er lebt zurückgezogen
auf dem Lande. Karbale (§ 1) ist der Name seines väterlichen Landgutes.
Es lag in der Gegend von Arianz, nahe bei Nazianz (eingehende Diskussion
hierüber bei Gallay S. 16ff.). Valentinianos, der Verwandte Gregors, wurde
schon im Brief 198, 2 erwähnt.
cciv. An Adelphios. Datum unbestimmt: Nach Pasquali soll Adelphios
der Jurist sein, von dem der 20. Brief des Gregor von Nyssa spricht und
3·

Authenticated
XXXVI Einleitung
der einen Landsitz in Galatien hatte (Gregorii Nysseni opera VIII, 2, Berlin
1925, S. 66). Seeck (S. 48ff. und Realencyclopädie s. v. Adelphios 3) war
schon derselben Ansicht und fügte hinzu, daß er ohne Zweifel der Konsular
von Galatien des Jahres 392 und der Empfänger des Briefes 369 des Libanios
war.
ccv.-ccvi. An Adelphios. Letzte Jahre Gregors: Die beiden Briefe ge-
hören zusammen, und im Brief 206, 4 sagt Gregor, daß er betagt sei. Pasquali
(s. o.) glaubt, daß die Briefe 206-206 nicht an den gleichen Empfänger wie
der Brief 204 gerichtet sind. Letzterer ist ein Freund, während der andere
„Sohn" genannt wird (Brief 205, 1) und Gregor sich seinerseits „Vater"
nennt (Brief 205, 1; 206, 1); der Empfänger der Briefe 205-206 wohnt in
Navila, einen sonst unbekannten Ort, der jedenfalls nahe genug an Nazianz
liegt, daß Gregor dorthin kommen kann (Brief 206, 4). Dagegen wird die
Möglichkeit eines Zusammentreffen mit dem Empfänger des Briefes 204
gar nicht erwogen.
ccvn.-ccvm. An Jakobos. Datum unbestimmt: man sieht nur, daß
Gregor damals krank war (Brief 207, 1). Der Empfänger Jakobos, im Brief
207, 4 mit Namen genannt, war Richter (§ 2) und vielleicht Gouverneur der
Provinz, wie Rauschen (S. 184, Anm. 4) und Seeck (Realencyclopädie s. v.
Jakobos 2), glauben. Simplikia muß von der Empfängerin des Briefes 79
unterschieden werden. Alypios ist von Tillemont (S. 458) und den Maurinern
mit dem Empfänger der Briefe 82-86 identifiziert worden. Der Adressat des
208. Briefes ist von dem des Briefes 207 trotz des gleichen Namens ver-
schieden, denn es ist unwahrscheinlich, daß Gregor zweimal dieselbe
Angelegenheit demselben Beamten unterbreitet und sie jedes Mal als etwas
Neues hingestellt hätte. Ferner ist der Empfänger des Briefes 208 Gregor
nur durch seinen Ruf bekannt (§ 1), während vom Adressaten des Briefes 207
nichts Derartiges gesagt wird, den Gregor wohl persönlich gekannt hat. Es
ist anzunehmen, daß der Empfänger des Briefes 208 ein Amt bekleidete,
das dem des Adressaten vom Brief 207 nahestand: er war nach Tillemont
(S. 762) und den Maurinern sein Beisitzer, nach Hauser-Meury (S. 100)
sein Vorgänger oder Nachfolger.
ccix.-ccx. An Kastor. Letzte Jahre Gregors (vgl. die Bemerkung zu
Brief 212): Zu Sakerdos s. die Briefe 212-216. Der Brief 210, 3 enthält das
Wort Σακερδώτις, einen Eigennamen nach Σακερδώς gebildet, wahrschein-
lich um die Frau des Sakerdos zu bezeichnen (vgl. französisch Lamartine,
d. h. die Frau des Martin). Vielleicht handelt es sich hier um die Thekla
(s. Brief 222).
ccxi. An Kyriakos. Letzte Jahre Gregors (vgl. die Bemerkung zum Brief
212): Kyriakos ist Beamter, wie der Brief zeigt. Die Gunst, um die Gregor
bittet, ist ein Steuererlaß für die Stiftungen des Kastor (vgl. Briefe 209-210)
zugunsten des von Sakerdos geleiteten Armenheimes. (Zar Bedeutung des
Wortes έπήρεια „Besteuerung" s. Hauser-Meury S. 58, Anm. 86.)

Authenticated
II. Chronologische und historische Vorbemerkungen XXXVII
c c x n . - c c x v . An Sakerdos. Letzte J a h r e Gregors: In der Zeit, als sich

die Ereignisse abspielten, die in den Briefen 2 1 2 - 2 2 1 erwähnt werden, ist
Helladios Bischof von Kaisareia (Brief 219). E r ist Nachfolger des Basileios,
der am 1. Januar 379 starb. Anderseits ist Gregor nach seiner Rückkehr
aus Konstantinopel bereits wieder in Kappadokien. Sakerdos, der bereits
in den Briefen 99, 168-170, 209, 211 erschien, ist ein Priester (Brief 211, 1),
Gregor sehr lieb (Brief 170, 2); Leiter eines Armenhauses (Brief 211, 1) und
Abt eines Klosters (Brief 215, 3 und 219, 4), er wurde angegriffen (Briefe
2 1 3 - 2 1 8 ) , vor Helladios verleumdet (Brief 219, 2 und 220, 2 - 3 ) und seiner
Ämter enthoben (Brief 215, 3 und 220, 3).
c c x v i . - c c x v i n . An Eudokios. Letzte J a h r e Gregors: Eudokios ist ein
Mönch aus dem Kloster des Sakerdos, der in Streit mit ihm geriet, ihn vor
dem Bischof Helladios verklagte und seine Absetzung erwirkte. Sakerdos
flüchtete zu Gregor (Brief 216, 4) und dieser bemühte sich, eine Aussöhnung
zu erreichen.
c c x i x . - c c x x . An Helladios. Letzte J a h r e Gregors: Diese beiden an den
Bischof von Kaisareia gerichteten Briefe haben zum Ziel, Sakerdos mit ihm
auszusöhnen. Wir wissen nicht, ob dies Ziel erreicht wurde. E s ist zu be-
achten, daß das Armenhaus und das Kloster, die Sakerdos leitete, auf dem
der Jurisdiktion des Helladios unterworfenen Gebiet in Cappadocia Prima
lagen.
c c x x i . An Homophronios. Letzte J a h r e Gregors: Homophronios ist ein
Mönch aus dem Kloster des Sakerdos.
c c x x n . - c c x x m . An Thekla. Letzte J a h r e Gregors: Sakerdos ist tot,
Gregor schreibt an seine „Schwester" (nur im metaphorischen Sinne? s.
Brief 210) Thekla.
c c x x r v . An Aphrikanos. Vor 383: Gregor bekleidet noch ein kirchliches
Amt (§ 3). Aphrikanos, ein Beamter, der unweit von Gregor wirkt (§ 5), ist
vielleicht Statthalter von Kappadokien oder Vicarius von Pontus (Hauser-
Meury S. 24), vielleicht comes divinae domus und mit dem Präfekten von
Konstantinopel der J a h r e 3 9 5 - 3 9 7 (Seeck S. 49) gleichzusetzen. Nikobulos
(§ 5) ist der Neffe Gregors: nichts spricht dagegen, denn er starb gegen 385
(vgl. die Bemerkung zu Brief 195).
c c x x v . An Hellebichos. J a h r e 3 8 3 - 3 9 0 : Hellebichos ist als „comes et
magieter utriusque militiae per Orientem" von 383 bis 400 bekannt (Seeck
S. 167). Gregor bittet ihn um eine schriftliche Befreiung vom Militärdienst
für den Lektor Mamas, der als Mitglied des Klerus nicht in der Armee zu
dienen braucht. Da dieser Mamas Soldatensohn und zum Militärdienst
verpflichtet ist, wird er als Deserteur (πλάνης) betrachtet. Zu diesem Sinn
des griechischen Wortes s. Hauser-Meury S. 116, Anm. 222.
c c x x v i . An Anysios. Datum unbestimmt: Anysios wurde schon als
Empfänger des 90. Briefes erwähnt.

Authenticated
XXXVIII Einleitung
c c x x v n . An UreoB. In den Jahren 375-379 oder 383-390: Gregor

scheint zurückgezogen zu leben, als er diesen Brief schreibt. Das läßt ent-
weder an seinen Aufenthalt in Seleukeia in Isaurien (375-379) oder an seine
endgültige Zurückgezogenheit in den letzten Jahren seines Lebens denken.
Ursos, anderweitig unbekannt, scheint wegen des respektvollen Tones von
§ 3 ein Beamter zu sein. Anysios (§1) ist vielleicht der Empfänger der
Briefe 90 und 226.
ccxxvm.—ccxxix. An Pansophios. Datum unbestimmt: Empfänger
sonst unbekannt. Der Anfang des Briefes 229 zeigt, daß er im Kaukasus im
Gebiet der Iberer oder in dessen Nähe wohnt, und nicht in Spanien, wie die
Mauriner glaubten (Hauser-Meury S. 141). Der Diakon Euagrios (Brief
228, 2) erscheint im Testament Gregors, wo er einige Legate erhält (PG 37,
393 B).
c c x x x . An Theodosios. Datum unbestimmt: Der Empfänger (über
dessen Namen Unsicherheit besteht) ist ein Verwandter Gregors (§2).
Euphemios (§ 4), der mit der Tochter des Adressaten verlobt ist, ist schon,
wie es scheint, mit Gregor verwandt. Das gestattet, ihn mit einiger Wahr-
scheinlichkeit mit dem Euphemios zu identifizieren, dem Gregor mehrere
Grabgedichte gewidmet hat (PG 38, 24-29 = Anth. Palat. VIII, 118 und
12i—130). Aus diesen Grabgedichten geht hervor, daß Ε iphemios jung starb
und zwar einige Zeit nach seiner Hochzeit. Wenn man dieser Gleichsetzung
zustimmt, wäre Euphemios der Bruder des Amphilochios von Ikonion
(über diesen s. die Bemerkung zum Brief 9) und der Vetter Gregors.
c c x x x i . An Eusebios. Datum unbestimmt: Empfänger sonst unbe-
kannt.
c c x x x n . An Diokles. Datum unbestimmt: Empfänger sonst unbekannt.
c c x x x m . An Ablabios. Datum unbestimmt: Seeck (Realencyclopädie
s. v. Ablabios 2) setzt Ablabios mit dem Sophisten aus Galatien
und Empfänger der Briefe 921 und 1015 des Libanios gleich wie
auch mit dem Sophisten, den Sokrates erwähnt (Kirchengesch. VII, 12)
und der später novatianischer Bischof von Nikaia wurde. Pasquali (Gregorii
Nysseni opera VIII, 2, Epistulae, S. 70ff.) stimmt dieser Identifikation zu
und hält Ablabios auch für den Empfänger des Briefes 21 des Gregor von
Nyssa. Dani61ou (Recherches de Science Religieuse 51, 1963, 154) glaubt,
daß gleichfalls an diesen Ablabios, der nach 391 Mönch geworden wäre, die
Abhandlung „Ad Ablabium quod non sint tres dii" gerichtet ist. Die Lesart
σχήμα (§1), die dem von den bisherigen Ausgaben gebrachten χοήμα sicher
vorzuziehen ist, wurde schon von Cavallin vermutet (Studien zu den Briefen
de3 hl. Basilius, Lund 1944, S. 86, Anm. 1), der sie als Konjektur vorschlug,
da er ihre handschriftliche Bezeugung nicht kannte.
c c x x x i v . An Olympianos. Datum unbestimmt: Von den drei Empfän-
gern, die die Handschriften angeben, ist Olympios auszuschließen, denn in

Authenticated
II. Chronologische und historische Vorbemerkungen XXXIX
allen dreizehn Briefen an diesen Beamten ist keine Rede von literarischen
Interessen. Es bleiben die Namen Olympianos und Ulpianos. Aus Όλυμπια-
νός konnte Ονλπιανός werden, während die umgekehrte Änderung wenig
wahrscheinlich ist. Der Empfänger dieses Briefes ist Beamter, vielleicht
Gouverneur. Im § 2 ist das Wort ρητωρ im Sinne von Rechtsanwalt zu
verstehen, wie Hauser-Meury (S. 136) unter Hinweis auf P. Wolf (Vom
Schulwesen der Spätantike, Basel 1952, S. 18ff.) annimmt.
c c x x x v . An Adamantios. Nach 360: Zu § 1 erklärt Gregor deutlich,
daß er von der weltlichen Laufbahn endgültig Abschied genommen habe,
was gegen 360 geschah. Wegen der Anspielungen auf die Perserkriege und
die Taten des Kynaigeiros (§ 4) glaubte Seeck (S. 48), daß Adamantios in
Athen Rhetorik lehrte. Das ist unbegründet, denn wir haben hier nur eine
Anspielung auf Themen, die bei den Deklamationen der Sophisten üblich
waren (vgl. Gallay S. 42, Anm. 2), und die gleichen Beispiele finden sich auch
in dem Brief 233, der an den galatischen Sophisten Ablabios gerichtet ist.
c c x x x v i . An Libanios. Datum unbestimmt: Der Empfänger ist der be-
rühmte Sophist. Gregor schreibt ihm im Namen einer Mutter, die ihre
Söhne bei ihm studieren lassen will.
c c x x x v n . An Makedonios. Nach 360: Gregor hat offenbar sein Leben
schon Gott geweiht. Makedonios ist sonst unbekannt. Das Wort ψάλτης
kennzeichnet Kleriker von geringerem Rang oder vielleicht einfache Diener
der Kirche, die für den liturgischen Gesang zu sorgen oder ihn zu leiten
hatten (Hauser-Meury S. 115).
c c x x x v m . Nach 360: Gregor beschäftigt sich mit dem klösterlichen
Leben. Er tröstet Mönche und Nonnen über den Tod ihres Abts. Dieser,
mit Namen Leukadios, ist sonst unbekannt. Der Ort, wo sich das Kloster
befindet, heißt Sannaboda^ (Σανναβοδάη, so die wahrscheinlichste Namens-
form) in Kappadokien (s. Hauser-Meury S. 112, Anm. 216, mit Hinweis auf
Maas, Zu den Beziehungen zwischen Kirchenvätern und Sophisten, in:
Sitzungsberichte der Preußischen Akademie der Wissenschaften 1912, 2,
S. 990, Anm. 6 und auf J . Sajdak, Nazianzenica I I I , Eos 15, 1909, 127 und
129). Obgleich der Brief 238 auch in dem Corpus der Briefe Gregors von
Nyssa überliefert ist, hält Maas Gregor von Nazianz für den Autor. Der Stil
spricht klar für den Nazianzener. Ich kann hinzufügen, daß der Brief 238,
der von den sechs Handschriftenfamilien der Briefe Gregors von Nazianz
überliefert wird, ihm auch textgeschichtlich sicher zuzuteilen ist.
c c x x x i x . An Epiphanios. Letzte Jahre Gregors: Er nennt sich alt und
vergleicht sich mit Nestor (§ 2). Gregor lädt den jungen Epiphanios ein
(sonst unbekannt), mit ihm Briefe zu wechseln. Es ist das eine rhetorische
Übung, die in dieser Zeit gewöhnlich ist (Hauser-Meury S. 64, Anm. 99,
mit Hinweis auf Maas, a. a. 0., S. 997). Gregor will jedoch, daß diese Übung
der Bildung seines jungen Freundes nützlich sei (§ 1).

Authenticated
XL Einleitung
CCLX. An Meletios. Datum unbestimmt: Der Empfänger war offenbar

ein Studienkamerad Gregors (§ 2).
CCXLI. An Aburgios. 378: Ich halte diesen Brief für das Eigentum des
Basileios: (s. die Vorbemerkungen zum kritischen Apparat und mein Buch:
Les manuscrits des Lettres de S. Gregoire de Nazianze, S. 131). Aburgios ist
durch die Korrespondenz des Basileios und die des Libanios bekannt. Seeck
(S. 37) bemerkt, daß er aus Kaisareia in Kappadokien stammte und daß er
zur Zeit des 241. Briefes das Amt eines praefectus praetorio bekleidete, da
er sich mit der Versorgung des Heeres beschäftigte. Praefectus praetorio
war bis Ende 377 Modestos, von Anfang 380 bis zum Ende des Jahres
Eutropios. Demnach müßte Aburgios das Amt 378 oder 379 oder in beiden
Jahren bekleidet haben. Das stimmt mit den Angaben des Briefes 241 über-
ein. Der Schreiber (d. h. Basileios) ist schwer krank (§ 2) - Basileios starb
am 1. Januar 379. Aburgios unternimmt schnelle Reisen, so daß der Schrei-
ber (§ 1) ihn mit Meteoren vergleichen kann (zu diesem Sinn von αστέρες s.
Plato, Rep. Χ , 621 Β ; Ilias IV, 75; Aristophanes, Pax 838); tatsächlich 378
überwinterte der Kaiser Valens in Antiochien, bereitete einen Feldzug gegen
die Perser vor und brach nach Thrakien auf, um die Goten zu bekämpfen.
CCXT.TT. An Petros. Letzte Jahre Gregors, der seinen Tod nahe fühlt (am
Ende des Briefes ist μετάστασις „Abreise" im Sinne von „Tod" zu verstehen,
vgl. Brief 76, 1; Brief 238, 3). Petros ist sonst nicht bekannt.
[CCXLIU. Nicht authentischer Brief, auch in keiner der für unsere Aus-
gabe verwendeten Handschriften enthalten. Siehe S. X L I V . ]
CCXLIV. An Basilissa. Datum unbestimmt: Die Empfängerin ist sonst
nicht bekannt.
CCXLV. An Basileios. Vor 379, da Basileios am 1. Januar 379 starb. Zur
Veröffentlichung dieses Briefes vgl. S. X L I V , Anm. 9 und 10. Das Briefchen
ist nur verständlich, wenn man es mit Hilfe der Antwort des Basileios erklärt,
die Mercati anschließend veröffentlicht hat (Varia Sacra I, Nuova lettera di
Gregorio Nazianzeno e riposta di Basilio Magno, in: Studi e Testi 11,
S. 63—56); Γρηγορίφ Βασίλειος ό μέγας. Ό παρ' ήμϊν μίμος, παρ' νμϊν δε ευλαβής,
έλων προς ήμάς έν ενχταίφ και λαμπρά ήμέρψ οαιελν&η ώς άληϋώς &εοτιρεπώς.
Mercati erklärt: Ein Mann, der einen Beruf von nicht zu gutem Ruf
ausübte und der ein lustiger Unterhalter sein oder doch dafür gelten mußte
— er nennt ihn einen Mimen — kommt zu Gregor und bittet ihn um einen
Empfehlungsbrief an seinen Freund Basileios. Gregor, der ihn über den
äußeren Schein hinaus kennt und ihn schätzt, zögert nicht, ihm einen Brief
dieses Sinnes zu geben: 'Einer, der für dich ein Mime, für mich jedoch ein
braver Mann ist, hat mich um einen Brief an dich gebeten, um von dir
großzügig aufgenommen und angehört zu werden, d. h. für ernst genommen
zu werden'. Der Mann reist ab, erscheint vor Basileios, und dieser nimmt
ihn in einer Weise auf, die es ihm erlaubt, seinem Freund scherzhaft zu ant-

Authenticated
II. Chronologische und historische Vorbemerkungen XLI
Worten: 'Der, der für mich ein Mime, für dich aber ein braver Mann ist,
kam zu mir an einem herrlichen Tage, und ich habe ihn in wirklich göttlicher
Weise aufgenommen und wieder verabschiedet.'
ccxjLVi. —ccxLvm. = Briefe 169-171 des Basileios. Wir fügen hier die
Briefe an, die als Nr. 169—171 in der Mauriner-Ausgabe der Briefe des
Basileios stehen (Bd. 3, Paris 1730) und von Migne wieder abgedruckt
werden (PG 32, Paris 1857). Weiter unten (S.LI—LH) werden wir sehen, daß
die Stellung dieser Briefe in der handschriftlichen Überlieferung, mag sie
auch etwas verworren sein, alles in allem mehr für eine Zuteilung an Gregor
spricht. Aber es sind Argumente des Hintergrundes und Stils, die A. Ca-
vallin (Studien zu den Briefen des hl. Basilius, Lund 1944, S. 81 bis 92)
veranlagten, sie für Gregor in Anspruch zu nehmen. Was den Hintergrund
angeht, so weist Cavallin darauf hin, daß Venasa, wo sich die merkwürdigen
Ereignisse abspielten, von denen Brief 169 erzählt, nur ungefähr 12 km von
Nazianz, aber etwa 100 km von Kaisareia entfernt ist 1 . Wenn Basileios der
Schreiber dieser Briefe wäre, wäre es wirklich merkwürdig, daß Gregor von
einer so anstößigen Geschichte, die sich vor seiner Tür zutrug, nichts ge-
wußt hätte und daß er es nötig gehabt hätte, sie von dem Bischof von
Kaisareia zu erfahren. Wenn jedoch der von Gregor oder seinem Vater
geweihte Diakon Glykerios fliehen mußte, weil seine Position in Venasa
unhaltbar wurde, Basileios in Kaisareia aufsuchte und ihm die Dinge
unrichtig darstellte, so mußte Gregor der Wahrheit zum Recht verhelfen
und die Vorgänge mit allen Einzelheiten vor Basileios ausbreiten (Brief 169),
ebenso mußte er dem Schuldigen einen Verweis schicken (Brief 170), und
er konnte sich auch beschweren, daß Basileios nicht so schnell reagiert
hatte, wie er es wünschte (Brief 171). Was den Stil angeht, so hebt Cavallin
zahlreiche Züge hervor: homoioteleuta (häufig bei Gregor, selten bei Basi-
leios), Ironie im dritten und vierten Satz des Briefes 169 (Ironie ist äußerst
selten bei Basileios, während Gregor sie in seinen Werken mit großer
Meisterschaft anwendet), Verwendung des Adverbs λίαν (für das Gregor
eine Vorliebe hat, besonders im Sinne von „viel", während Basileios es
selten benutzt), Gebrauch des Wortes μοναστής (das sich bei Basileios
nicht zu finden scheint), das Vorkommen gewisser Formeln, die sich Wort
für Wort in anderen Briefen Gregors oder an anderen Stellen seiner Werke
finden. Den einzigen Vorbehalt, den ich machen möchte, ist der Gebrauch
von ίνα im temporalen Sinn. Das findet sich so nach meiner Kenntnis
sonst nicht bei Gregor, aber diese Bemerkung schwächt die anderen Gründe
Cavallins nicht ab. Das Datum dieser Briefe liegt zwischen 370 (als Basileios
Bischof wurde) und 375 (als Gregor sich von der Leitung der Kirche in
Nazianz zurückzieht, vor dem Tod des Basileios).
c c x i i x . = Gregor von Nyssa, Brief 1. Dieser Brief, der bisher unter
den Briefen Gregors von Nyssa veröffentlicht wurde, ist von E. Honigmann
1
Vgl. Ramsay S. 296; Strabo X I I , 2, 6.

Authenticated
XLII Einleitung
(Treis Mämoiree posthumes . . ., S. 32-35) und P. Devos (S. Grögoire de

Nazianze et Hellade de C&aröe, Analecta Bollandiana 79, 1961, 91-101)
an Gregor von Nazianz zurückgegeben worden. E r erscheint in den Hand-
schriften der Briefe des Gregor von Nazianz, die zu den Familien α und ν
gehören (vgl. S. XLVII). Jedoch erklärt in den Handschriften Τ (Marcianus
graecus 79, 11. Jh.) und Μ (Mutinensis Estensis gr. 229, 11. Jh.), den
Hauptvertretern der Familie u, ein Scholion zum Titel, daß dieser Brief
von Gregor von Nyssa sei. Dieses Scholion ist von einer gleichzeitigen
Hand, doch scheint es allein von einer Stelle des Briefes (§31) angeregt
worden zu sein, wo der Verfasser sagt, das Konzil von Konstantinopel 381
habe ihm ebenso wie Helladios „ein und dieselbe Vorrangstellung gegeben
oder vielmehr den Auftrag, überall für die Berichtigung der Irrtümer zu
sorgen". Man hat geglaubt, daß damit auf die Entscheidung des Konzils
angespielt werde, durch die als Gewährsleute der Rechtgläubigkeit, was
Kappadokien betrifft, Helladios von Kaisareia und Gregor von Nyssa
bezeichnet wurden (Cod. Theodos. XVI, 1, 3). Wenn diese Erklärung
stimmte, wäre Gregor von Nyssa der Verfasser des Briefes. Aber Honigmann
hält dem entgegen, daß es hier nur um die Tatsache geht, daß Gregor von
Nazianz durch das Konzil zum Bischof von Konstantinopel ernannt wurde
und daß er als Bischof des „Zweiten Rom" von selbst eine Autorität und
eine Aufgabe hatte, die denen des Helladios gleich waren (a. a. 0., S. 34).
Der Hauptgrund f ü r eine Zuweisung des Briefes an Gregor von Nazianz
liegt darin, daß der Brief die Unstimmigkeiten zwischen dem Verfasser
und Helladios beschreibt. Nun ist aber von einem Streit zwischen Gregor
von Nyssa und Helladios nichts bekannt, während Gregor von Nazianz zu
einer bestimmten Zeit mit ihm auf gespanntem F u ß stand: Nachdem er
sein Freund gewesen war (s. Briefe 120, 127, 167, 172), als Kappadokien
wieder vereinigt war und Nazianz von Kaisareia abhing, schlug sich Gregor
auf die Seite des Theodoros von Tyana, seines neuen Metropoliten, als
Kappadokien Ende 382 erneut geteilt wurde (s. Brief 183, 5). Wenn man
den Brief 249 in den Sommer 383 zu setzen hat, wie sich weiter unten
zeigen wird, so befand man sich damals an einem kritischen P u n k t der
Auseinandersetzung. Wenn die Briefe 219 und 220 nicht die gleiche Feind-
seligkeit aufweisen, so liegt das daran, daß sie später sind und daß sie nur
auf die Verteidigung des Sakerdos abzielen, der dem Bischof von Kaisareia
unterstand. Unter psychologischen Gesichtspunkten scheint es mir, daß
die in Brief 249 erzählte Geschichte nur Gregor von Nazianz zustoßen
konnte, der zu empfindsam war, um einen so groben und herrschsüchtigen
Menschen wie Helladios mit gleichen Waffen zu bekämpfen. Stilistisch
gesehen hat P. Devos den Anfang des Briefes mit der biblischen Anrede
„Mann Gottes" am Anfang der 18. Rede Gregors (PG 35, 985 A) verglichen.
E r hat festgestellt, daß ebenfalls am Anfang des Briefes der Ausdruck τά
ημέτερα „unsere Angelegenheiten" erscheint, der in den Briefen Gregors
geläufig ist (ζ. B. Brief 93, § 4) und oft am Anfang steht (Brief 80, 83, 85,

Authenticated
II. Chronologische und historische Vorbemerkungen XLIII
164; vgl. Brief 90), während m a n in den Briefen Gregors von Nyssa den
Ausdruck in diesem Sinne kein einziges Mal findet. Schließlich h a t er
gezeigt, daß die Schluß Wendung ganz ähnlich der des Briefes 236 ist (a. a. O.,
S. 92 u. Anm.). Ich f ü g e noch einige Züge hinzu: Der abgehackte Stil der
§§ 10 u n d 12 erinnert a n den der Briefe 77 (§ 3), 80 (§ 2 und 3), 231 (§ 1);
der Zustand der Seele, wie er a m E n d e von § 11 beschrieben wird, läßt an
die Verse 1 5 - 1 6 von Carm. I, I I , 14 (PG 37, 756) denken; der plötzliche
Übergang vom Plural in den Singular (§ 7) ist häufig bei Gregor (ζ. B.
Brief 6, § 1; 50, § 6 - 9 ; 73; 93, § 1); das seltene Wort υστεροβουλία in § 11
findet sich wieder in Brief 206, § 5.
Aus § 16 läßt sich kein Beweis gegen die Zuteilung an Gregor von Nazianz
erbringen. Hier steht nur, d a ß der Vater des Helladios einst in freund-
schaftlichen Beziehungen zu dem Vater des Briefschreibers stand. Wenn
auch die Freundschaft zwischen den Vätern des Helladios u n d des Gregor
von Nyssa leicht erklärlich ist, da beide aus Kaisareia stammten, so ist
es doch keineswegs unmöglich, daß der Vater des Helladios den Vater des
Gregor von Nazianz k a n n t e , wenn man auch hierüber nichts Bestimmtes
weiß.
Über den „seligen Petros", von dem in § 5 die Rede ist, vgl. P. Devos,
S. Pierre I de S6bast6e d a n s une lettre de S. Grögoire de Nazianze, Analecta
Bollandiana 79, 1961, 346-360.
Der Ort Andäemon, wo sich die Ereignisse abgespielt haben, ist nicht zu
lokalisieren. Selbst die F o r m des Namens ist nicht ganz sicher.
Zur Datierung von Brief 249 läßt sich zunächst sagen, daß er zwischen das
Konzil von Konstantinopel 381 (§ 31) u n d den Tod Gregors 390 fällt.
Gronauer gesagt, befinden wir u n s in einem Zeitpunkt, da Gregor noch
Bischof ist, d e n n er spricht von seinem Diakon (§ 12). Das weist auf 382/383.
D a Kappadokien erneut geteilt ist (was E n d e 382 geschah) u n d gerade eine
große Hitze herrscht (§§ 10 u n d 25), ist der Brief in den Sommer 383 zu
setzen.
Der Empfänger, Flavianos, ist ein Mann, dem Gregor mit der größten
Vertraulichkeit begegnet u n d dem er den Titel τήν σην ϋεοσέβειαν gibt
(§ 5). P. Devos h a t darauf hingewiesen, daß es nur noch vier Beispiele bei
Gregor gibt, wo er das W o r t auf einen Bischof anwendet (Brief 64, 65, 66,
186). E s handelt sich also um jemand, den er besonders schätzt u n d den
er vielleicht zu seinen vertrauten Freunden zählte (a. a. O., S. 99). Dem-
nach k a n n es nicht F l a v i a n von Antiochien sein, der zum Nachfolger des
Meletios gewählt wurde, da Gregor alles getan hatte, u m die Wahl eines
Nachfolgers f ü r Meletios zu vermeiden u n d u m die Anerkennung des Pau-
linos als Bischof von Antiochien zu erreichen, damit das „antiochenische
Schisma" beendet würde.
Eine kritische Ausgabe d e s Briefes besorgte G. Pasquali (Gregorii Nysseni
opera V I I I , 2, Epistulae, Berlin 1925, 2. Aufl. Leiden 1959). Pasquali
benützte folgende H a n d s c h r i f t e n : Y (Marcianus gr. 79, 11. Jh.), L (Lauren-

Authenticated
XLIV Einleitung
tianus 4, 14, 10. Jh.), A (Londinensis British Museum Additional 36749,

11. Jh.), C (Angelicus C 14, Kat.-Nr. 13, 11. Jh.), V (Vaticanus gr. 435,
13. Jh.), Η (Laurentianus Conventi soppressi 627, 13. Jh.), ferner ρ (editio
Gregorii Nysseni parisiensis 1615), da diese Ausgabe auf einer verlorenen
Handschrift beruht, die an mindestens zwei Stellen allein die richtige Lesart
bewahrt hatte. Zu diesen Zeugen füge ich die Handschrift Μ (Mutinensis
Estensis gr. 229, 11. Jh.) hinzu, die Pasquali nicht kannte. Ich habe Τ Μ
L A C ρ kollationiert und einige ungenaue Lesungen Pasqualis berichtigt.
Für V und Η habe ich seine Kollationen benutzt. Alle diese Handschriften
gehören zu den Familien u und ν (vgl. mein Buch Les manuscrits des
Lettres de S. Gregoire de Nazianze, S. 21, 40-42, 44-46), die allein diesen
Brief bewahrt haben. Beim Vergleich von Υ Μ (Familie u) mit L Α (Fa-
milie v) erkennt man gut die Unterschiede zwischen den beiden Familien.
Bei den anderen Zeugen ist die Unterscheidung jedoch nicht so eindeutig.
Anders als bei den anderen Briefen verzichte ich daher darauf, im kritischen
Apparat die Siglen u und ν zu verwenden.
III. Der Text der Briefe
Umfang der Sammlung
Der 37. Band der griechischen Patrologie von Migne (Paris 1862), der
die Ausgabe der Mauriner (Bd. 2, Paris 1840) wiedergibt, enthält 244 Briefe.
Ein 245. Brief ist 1840 von Forshall1 veröffentlicht worden, dann erneut
1903 von Mercati.2 Ferner sind die drei Briefe 246, 247, 248 hinzuzufügen,
die unter den Nummern 169-171 in der Korrespondenz des Basileios stehen,
wie sie von den Maurinern (Bd. 3, Paris 1730) herausgegeben und von Migne
(PG 32, Parisiis 1857) wieder abgedruckt wurde (s. o. S. X L - X L I ) und 249,
der unter dem Nummer 1 in der Korrespondenz des Gregor von Nyssa steht,
wie sie von Pasquali (Berlin 1925; 2. Auflage Leiden 1959) herausgegeben
wurde (s. o. S. XLI—XLIV). In der Anordnung der Briefe Gregors wichen die
Mauriner von den früheren Ausgaben ab und stellten eine Folge her, die
der von ihnen aufgestellten Chronologie entsprach. Diese Ordnung wird in
unserer Ausgabe beibehalten, selbst wenn die oben vorgeschlagenen Da-
tierungen nicht immer mit denen der Mauriner übereinstimmen.
Die vorliegende Ausgabe übergeht die Briefe 101, 102, 202 und 243
(gewöhnlich „theologische Briefe" genannt), denn vom Gesichtspunkt der
handschriftlichen Überlieferung schließen sie sich an die Reden Gregors und
nicht an seine Korrespondenz an. Außerdem gilt der Brief 243 heute als unecht.
1 Catalogue of Manuscripts in the British Museum . . . New Series, Vol. I, 2, London
1840, S. 34.
2 Studi e Testi 11, Varia Sacra I, Roma 1903, S. 63-66.

Authenticated
I I I . Der T e x t . Die erste Veröffentlichung XLV
Die erste Veröffentlichung der Korrespondenz Gregors
Der erste Herausgeber seiner Korrespondenz war Gregor selbst. Als

sein Großneffe Nikobulos ihn um Ratschläge für die Kunst des Briefe-
schreibens bat, gab Gregor sie ihm im Brief 51. Nikobulos bat auch um eine
Sammlung der Briefe seines Großonkels. Gregor stimmte zu (Brief 52) und
gab Erläuterungen zur Anordnung der Sammlung (Brief 53). Vor seine
eigenen Briefe, erklärte er, habe er die seines Freundes Basileios gestellt,
d. h. jene, die er von Basileios erhalten hatte. 1 Der 54. Brief bezieht sich
schließlich auch auf die Veröffentlichung der Sammlung, indem er Nikobulos
die richtige Deutung des „Lakonismus" gibt, womit er die im Brief 51 dar-
gelegten Anweisungen vervollständigt. Wir haben also in den Briefen 51—54
vier „programmatische Briefe" vor uns.2
Aus dem Gesagten ergibt sich, daß die an Nikobulos geschickte Samm-
lung zunächst die Programmbriefe umfaßte, die als Einleitung dienten,
dann die Briefe des Basileios an Gregor, gefolgt von Gregors Briefen an
Basileios,3 schließlich die anderen Briefe.
Welchen genauen Umfang die an Nikobulos gerichtete Sammlung
hatte, wissen wir nicht. Da aber Gregor im 52. Brief sagt, er habe soviele
von seinen Briefen, wie er konnte zusammengefaßt, muß man schließen,
daß er bestimmte Briefe ausgelassen habe. Obwohl Gregor ferner diese
Ausgabe in seinen letzten Lebensjahren veranstaltete, wahrscheinlich
zwischen 384 und 390 (s. oben S. X I X die Notiz zu den Briefen 51-55), ist
doch anzunehmen, daß er nach dem Absenden der Sammlung an Nikobulos
noch weitere Briefe geschrieben hat. Nach Gregors Tod konnten diese
später geschriebenen Briefe und ebenso weitere ältere Briefe, die er nicht
in die Sammlung aufgenommen hatte, entweder von Gregors Erben auf-
gefunden oder von ihren Empfängern bekanntgemacht und so der Samm-
lung, die schon umlief, hinzugefügt werden. Aber diese Zusätze hatten
ohne Zweifel nicht die Einheitlichkeit der ursprünglichen Sammlung,
denn es treten Schwankungen auf, die sich an folgenden Tatsachen erkennen
lassen: 1. Keine Handschrift enthält sämtliche uns bekannten Briefe, so
daß man auf verschiedene Handschriftenfamilien zurückgreifen muß, um
die Gesamtzahl der oben angeführten Briefe zu erhalten. 2. Die sechs
1 M. Bessieres glaubte, daß Gregor auch Briefe des Basileios an andere als an ihn
selbst eingefügt habe (La tradition manuscrite de la correspondence de Saint Basile,

The Journal of Theological Studies 23,1922, 245). Da aber Gregor sagt, daß die Briefe
ein Zeugnis für seine enge Verbundenheit mit Basileios darstellen sollen (Brief 53),
so kann es sich nur um Briefe an ihn selbst und nicht an andere Empfänger handeln.
2 Die Bezeichnung stammt von G. Przychocki (Historie listöw Äw. Grzegorza ζ
Nazjanzu, Kraköw 1946, S. 7).

3 Diese Briefe waren die Antwort auf die der vorherigen Gruppe. Tatsächlich
«teilen alle Handschriftenfamilien die Briefe Gregors an Basileios vor die an andere
Korrespondenten gerichteten Briefe.

Authenticated
XLVI Einleitung
Handschriftenfamilien, die wir unterscheiden, bieten eine Zahl von Briefen,

die zwischen 231 und 239 schwankt. 3. Dreizehn Briefe sind nur in einem
Teil der Handschriftenfamilien überliefert, und der Brief 88 findet sich sogar
nur in vier Handschriften, von denen keine eine der sechs Familien vertritt.
Die Textgeschichte der Briefe zwischen der Nikobulos-Sammlung

und den erhaltenen Handschriften
Die Berühmtheit Gregors und die Verehrung, die ihm zu allen Zeiten
dargebracht wurde, machen es wahrscheinlich, daß seine Briefe wie auch
seine anderen Werke sich von Anfang an großer Beliebtheit erfreuten. Für
diese Annahme sprechen folgende Anzeichen: 1. Ein Wiener Papyrus vom
Ende des 5. Jahrhunderts (Papyrus Graecus Vindobonensis 29788) enthält
den Text der Briefe 80 und 90. Wir haben damit einen Text, der nur etwa
ein Jahrhundert nach der Veröffentlichung der ersten Sammlung ge-
schrieben wurde. 2. Im Jahre 553, also etwa ein halbes Jahrhundert nach
diesem Papyrus, wurden vier Briefe Gregors auf dem 5. Konzil von Kon-
stantinopel öffentlich verlesen.1 3. Bestimmte Briefe Gregors wurden
schon recht bald nach der Erstveröffentlichung ins Syrische übersetzt,
da sich eine Spur davon bereits in einer syrischen Handschrift des 6. Jahr-
hunderts findet.2 Nach diesen Zeugnissen müssen wir bis ins 10. Jahr-
hundert hinabgehen, um die ältesten uns erhaltenen griechischen Hand-
schriften zu finden. Diese Handschriften sind bereits in Minuskeln ge-
schrieben. Von den älteren Unzialhandschriften hat sich nichts erhalten.
Das entspricht dem Schicksal, das alle Texte des griechischen Altertums
bis auf wenige Ausnahmen getroffen hat. Nach der Umschrift in Minuskeln
wurden die Unzialschriften, die als Vorlage gedient hatten, als überflüssig
angesehen und dem Untergang preisgegeben.
Die Handschriften der Briefe

Klassifizierung und Benutzung in dieser Ausgabe3
Die Handschriften der Briefe Gregors sind sehr zahlreich. Wir besitzen
etwa 160.4 Ihre Bedeutung ist ganz unterschiedlich. Sie reichen von den
1 Vgl. J . T. Mansi, Sacrorum Conciliorum nova et amplissima collectio, Bd. 9,
Nachdruck Parisiis et Lipsiae 1001, S. 255-258.
2 Es handelt sich um den Londinensis British Museum Additional 17144, der die
Briefe 4 und 5 enthält.
3 Für weitere Einzelheiten verweise ich auf mein Buch: Lee manuscrits des Lettres
de Saint Grögoire de Nazianze, in: Collection d'Etudes anciennes publikes sous le
patronage de l'Association Guillaume Bud6, Paris 1957.
< Vgl. meinen Artikel: Liste des manuscrits des Lettres de Saint Grigoire de
Nazianze, Revue des Etudes grecques, 57, 1944, 106—124 und dazu den Nachtrag
in Lee manuscrits . . ., S. 15, Anm. 1.

Authenticated
III. Der Text. Die Handschriften XLVII
großen Sammlungen von mehr als 200 Briefen bis zu den Florilegien, die
nur einige Briefe oder gar nur Fragmente aufweisen. Hier können wir nur
diejenigen in Betracht ziehen, die wirklich Stufen der handschriftlichen
Überlieferung darstellen.
Ein erstes Mittel der Klassifizierung ist die Reihenfolge der Briefe.
Diese Ordnung ist nicht in allen Handschriften gleich, doch bietet auch
nicht jede Handschrift eine von allen anderen abweichende Anordnung.
Es gibt Parallelen, die, wenn sie sich über mehr als 200 Briefe erstrecken,
nicht zufällig sein können. Zwei oder mehr Handschriften, die Stück für
Stück die gleiche Reihenfolge der Briefe bieten, können bis zum Erweis
des Gegenteils als zu einer Familie gehörend angesehen werden. Anderseits
ist das Fehlen oder Vorkommen bestimmter Briefe nur in einer Gruppe der
benutzten Handschriften ein Anzeichen, das die vorhergehenden Hinweise
ergänzen kann. Das eigentliche Kriterium für die Scheidung der Familien
ist jedoch die Prüfung der Varianten. Die Übereinstimmung der Lesarten
ist der entscheidende Beweis für die Zugehörigkeit zur gleichen Familie.
Dabei bekräftigt — der Erwartung entsprechend — die Untersuchung der
Varianten die mit anderen Mitteln erreichten Ergebnisse.
Es gibt 6 Handschriftenfamilien, die wir mit den Siglen u, v, d, f, g, h
bezeichnen.
Die Familie u hat als hauptsächliche Vertreter eine Handschrift aus
Venedig, den Marcianus graecus 79 (Sigle Y) und eine aus Modena, den
Mutinensis Bibl. Estense gr. 229 (Sigle M). Beide stammen aus dem 11. Jahr-
hundert. Die Zahl der in ihnen überlieferten Briefe beläuft sich auf 237.
Es fehlen die Briefe 28, 42, 57, 88, 101, 102, 171, 202, 212, 241, 243, 244.
Y enthält die Sammlung der Briefe ohne Lücke (fol. l - 8 2 v ) . Μ hat die
ersten 50 Briefe verloren und bringt die anderen auf den Folien 1-56.
Obwohl beide den gleichen Text bieten, sind Y und Μ nicht voneinander
abgeschrieben und haben genügend Unterschiede im Einzelnen, so daß
man beide berücksichtigen muß. Die Familie α beginnt mit den program-
matischen Briefen. Es folgen die Briefe an Basileios, darunter der Brief 245,
d. h. das von Forshall und Mercati veröffentlichte Stück, ein ganz kurzes
Billett, das die anderen Familien verloren haben. Die Briefe sind nach
Korrespondenten geordnet. Die unechten oder als unecht betrachteten
Briefe sind an das Ende verwiesen und bilden eine Art von Anhang, der
den 1. Brief Gregors von Nyssa, die Briefe 236 und 66 Gregors von Nazianz
und die Briefe 169, 171 und 170 des Basileios umfaßt.
Die Familie ν hat als Hauptvertreter eine Handschrift aus Florenz,
den Laurentianus 4, 14 vom 10. Jahrhundert (Sigle L), und eine Londoner
Handschrift, den Londinensis British Museum Additional 36749 vom
11. Jahrhundert (Sigle A). Diese Sammlung umfaßt 231 Briefe. Es fehlen
die Briefe 4, 5, 28, 42, 57, 66, 88, 101, 102, 114, 171, 202, 212, 241, 243, 244,
245. Beide Handschriften bieten Gregors Briefe am Anfang (L auf fol.
l - 8 5 v , Α auf fol. 2-123). Beide sind verstümmelt. In L fehlen am Anfang

Authenticated
XLVni Einleitung
die ersten sechs Briefe und einige Zeilen des siebenten, ferner ein Teil des
Briefes 49, der Brief 50 und der Anfang des Briefes 41. In Α fehlen die ersten
41 Briefe und der größte Teil des 42., ferner die Hälfte des Briefes 77, der
Brief 159 und ein Teil des Briefes 157. Der Vergleich mit anderen Hand-
schriften der gleichen Familie gestattet die Feststellung, daß die am Anfang
von L fehlenden Briefe die Briefe 2, 6, 46, 60, 1, 19 waren. Wir haben in L
und Α denselben Text, den der Familie v, aber da die beiden Handschriften
nicht voneinander abgeschrieben sind, werden sie beide für diese Ausgabe
herangezogen. Für die in Α fehlenden, aber in L vorhandenen Briefe be-
gnügen wir uns mit dem Z9ugnis von L, während für die in 1 und Α fehlenden
Briefe ein weiterer Zeuge der Familie ν eintritt, der sich in der Biblioteca
Angelica in Born befindet, der Angelicus C-14 vom 11. Jahrhundert (Sigle C).
In der Anordnung der Briefe folgt die Familie ν im allgemeinen der Familie
u, weicht jedoch in drei Punkten von ihr ab: die „Programmbriefe" sind zu
den anderen Briefen an Nikobulos gestellt und nicht an die Spitze; unter
den Briefen an Basileios fehlen die Briefe 4, 5 und 245, dafür aber ist der
71. Brief des Basileios hinzugefügt; schließlich fehlen in L und Α die Briefe
169—171 des Basileios (die Gregor zurückgegeben sind). Jedoch erlaubt die
im allgemeinen übereinstimmende Anordnung der Briefe nicht, die Familie ν
mit der Familie u zusammenzuziehen, denn die Prüfung des Textee zeigt,
daß es sich um zwei verschiedene Familien handelt.
Die beiden bedeutendsten Handschriften der Familie d befinden sich
in der Bibliothöque Nationale zu Paris. Es sind der Parisinus graecus 506
aus der zweiten Hälfte des 10. Jahrhunderts (Sigle P) und der Parisinus
Suppl. gr. 763 vom 11. Jahrhundert (Sigle R). Die Sammlung dieser Familie
zählt 235 Briefe, wovon man einen des Basileios abziehen muß. Folgende
Briefe fehlen: 42, 57, 74, 88, 101, 102, 114, 184, 202, 236, 241, 243, 244, 245.
Die Handschrift Ρ beginnt mit einer Sammlung der Briefe des Basileios,
danach kommen Gregors Briefe (fol. 143-189); auch die Handschrift Β
gibt nach den Briefen des Basileios Gregors Briefe (fol. 165v-211); aber
während Ρ vollständig ist, zeigt R eine bedeutsame Lücke. Der Ausfall
mehrerer Blätter hat den Verlust von 63 Briefen nach sich gezogen. Es
handelt sich um eine bloß äußerliche Beschädigung, denn die Handschrift
war ursprünglich vollständig, wie die fortlaufende Numerierung der Briefe
und das Verzeichnis der Adressaten am Schluß des Bandes beweisen.
Obwohl Ρ und R den Text der gleichen Familie d bieten und beinahe gleich
alt sind, ist R nicht aus Ρ abgeschrieben. Das wird u. a. dadurch bewiesen,
daß R in Brief 21 eine ganze Wortgruppe hat, die in Ρ fehlt. Für die Text-
gestaltung werden wir also beide Handschriften in Betracht ziehen müssen.
Die Familie d beginnt mit den „Programmbriefen". Es folgen sämtliche
Briefe an Basileios, (außer Brief 245, der nur in der Familie u steht). Dann
kommen die an andere Empfänger gerichteten Briefe, wobei die Grup-
pierung nach Adressaten wie in u und ν beachtet ist, die Reihenfolge der
Briefgruppen aber von der in u und ν abweicht. Schließlich setzt die Fa-

Authenticated
Der Text. Die Handschriften XLIX
milie d den 208. Brief des Basileios unter jene Gregorbriefe, die an andere
Empfänger gerichtet sind.
Die Familie I hat als Hauptvertreter eine Handschrift der Bibliothek
des Johannesklosters auf der Insel Patmos, den Patmiacus 57 vom 10. Jahr-
hundert (Sigle Π). Die Sammlung der Gregorbriefe steht am Anfang (fol.
1—79), und umfaßt 239 Briefe, von denen man sieben Briefe des Baeileios
abziehen muß. Es fehlen die Briefe 12, 42, 50, 74, 88, 101, 102, 114, 183,
184, 185, 202, 236, 243, 244, 245. Die Sammlung der Familie I enthält an
der Spitze die „Programmbriefe", es folgen die Briefe Gregors an Basileios,
mit Ausnahme von dreien, von denen die Briefe 50 und 245 in der Sammlung
fehlen, während der Brief 46 weiter unten eingeordnet ist. Zwischen den
Briefen Gregors an Basileios sind die Briefe 41 und 43 eingestellt, die nicht
an Basileios gerichtet sind, und der 71. Brief des Basileios. In dem Abschnitt
der Sammlung, der die Briefe Gregors an andere Empfänger enthält, gibt
es sechs Briefe an Basileios. Anders als in den Familien u, ν und d sind in
der Familie I die Briefe nicht nach Empfängern angeordnet, so daß der
Name desselben Empfängers in verschiedenen Stellen erscheinen kann.
Die Familie g hat als Hauptvertreter zwei Handschriften vom Berg
Athos, die eine aus der Bibliothek des Klosters Iwiron, den Athous της
Ιεράς μονής 'Ιβήρων 355, jetzt 241, aus der ersten Hälfte des 10. Jahr-
hunderts (Sigle I), die andere aus der Bibliothek der Großen Laura, den
Athous τής μεγίστης Λαύρας Γ 59, aus der zweiten Hälfte des 10. Jahr-
hunderts (Sigle Λ), sowie eine Handschrift aus Florenz, den Laurentianus
57, 7 vom 11. Jahrhundert (Sigle F). Die Sammlung der Familie g umfaßt
234 Briefe, wovon man 5 Briefe des Basileios abziehen muß. Es fehlen die
Briefe 12, 16, 28, 57, 88, 101, 102, 127, 170, 171, 184, 186, 202, 209, 236,
241, 243, 244, 245. Die Handschrift I bietet zuerst eine Sammlung der
Basileios-Briefe, dann kommen die Briefe Gregors (fol. 172 v -277 v ), die
jedoch mit dem 204. Brief abbrechen, da die Handschrift am Ende ver-
stümmelt ist. Die Handschrift Λ ermöglicht es glücklicherweise, diese
Lücke zu schließen. Zu Anfang verstümmelt (sie beginnt mit dem 167. Brief),
ist sie dann bis zum Ende vollständig. Sie bietet Gregors Briefe auf fol.
1—35, worauf eine Sammlung der Briefe des Basileios folgt. Der Λ und I
gemeinsame Teil ist mit 38 Briefen lang genug, um die gemeinsame Familie
erkennen zu lassen. Die Handschrift F, die die Gregor-Briefe auf fol.
190-242 hat, ist bis auf eine ganz kleine Lücke, durch die sieben Briefe
fehlen, vollständig. Für den in F fehlenden Abschnitt können wir uns auf
den Text von I stützen. Die drei Handschriften I, Λ, F werden in unserer
Ausgabe berücksichtigt, da sie nicht voneinander abgeschrieben sind. Aus
der allen drei Handschriften gemeinsamen Partie kann man feststellen,
daß F ein wenig Λ nähersteht als I. In der Familie g sind die „Programm-
briefe" nicht an die Spitze gestellt. Die Briefe an Basileios sind in zwei
Abteilungen geteilt und 5 Briefe des Basileios sind in die Sammlung ein-
gefügt. Die Briefe sind nicht nach Emtpfängern angeordnet.
4 Gallay

Authenticated
L Einleitung
Die Familie h wird von zwei Haupthandschriften vertreten, die beide

vollständig sind. Die eine befindet sich auf dem Athos im Kloster Vatopedi,
der Athoue της Ιεράς Βαχοπεδίου 114 vom Anfang des 12. Jahr-
hunderts (Sigle B), die andere ist in der Biblioteca Marciana in Venedig,
der Marcianus graecus 80 vom 14. Jahrhundert (Sigle Ξ). Die Sammlung
der Familie h umfaßt 231 Briefe, von denen man 3 Briefe des Basileios
abziehen muß. E s fehlen die Briefe 12, 28, 42, 57, 62, 64, 65, 74, 88, 101,
102, 171, 183, 184, 185, 202, 236, 241, 243, 245. Die Handschrift Β bietet
die Briefe auf fol. 152-255», Ξ gibt sie auf fol. 1-139.
Die „Programmbriefe" stehen an der Spitze. Dann beginnen die Briefe
Gregors an Basileios, die jedoch in drei Abschnitte zerfallen, jeweils unter-
brochen von Briefen an andere Korrespondenten. Drei Basileios-Briefe
sind mit den Briefen Gregors verbunden. Die Briefe sind nicht nach Korre-
spondenten angeordnet.
Wenn man die Beziehungen dieser Handschriftenfamilien zueinander
untersucht, so ergibt die Prüfung der Varianten im großen und ganzen die
drei Gruppen u - v , d - f , g - h . Freilich sind die Leearten nicht immer so
verteilt, da die einzelnen Gruppen häufig gegeneinander kollationiert
worden sind. Tatsächlich finden sich in unseren Handschriften Korrekturen
und Varianten, entweder auf Rasur oder über dem Text oder auch am
Rande (diese oft mit dem Hinweis γράφεται). Das alles läßt auf eine lange
Revisionsarbeit schließen, bei der die miteinander verglichenen Exemplare
nicht notwendigerweise zur gleichen Familie, ja nicht einmal zur gleichen
Gruppe von Familien gehörten. Jedoch lassen diese wechselseitigen Beein-
flussungen die grundsätzliche Einteilung n—v, d—f, g—h unberührt.
Wenn wir diese Bemerkungen in Rechnung stellen, können wir versuchen,
ein Stemma aufzustellen, wobei wir die Anwesenheit bestimmter Briefe, die
man „charakteristisch" nennen kann, in der einen Familie und ihr Fehlen in
der anderen zum Leitfaden nehmen können. Wenn ζ. B. die Briefe 28 und 171
nur in den Familien d und f vorhanden sind, so gibt es etwas Gemeinsames
in der Abstammung dieser Familien. Wenn das so erreichte Stemma mit
den Gruppen u—v, d—f, g - h übereinstimmt, werden wir eine Vorstellung
davon erhalten, wie die Textüberlieferung in großen Zügen verlaufen ist.
Die Briefe, die man als „charakteristisch" bezeichnen kann, sind die
folgenden 1 :
Der Brief 12 findet sich nur in u, v, d
» 9> 28 ,, ,, ,, „ d, ί
j> jj 42 ,, ,, ,, ,, g
» » 74 ,, ,, ,, „ U, V, g
114 u ε h
JJ » Λ.Λ.1 yy yy yy ,, U, g) «
JJ JJ 171 yy yy yy ,, ll, ί
» » 184 ,, „ ,, „ u, V
Unter die „charakteristischen" Briefe habe ich nicht die Briefe 57, 88 und 241
1
gerechnet. Die Briefe 57 und 241, die allein die Familie ί überliefert, sind von dieser

Authenticated
i n . Der Text. Die Handschriften LI
Der Brief 236 findet sich nur in u, ν

» »
OAA
» >R »
κ
» 11
» » 245 „ „ „ „ u
Dem Text unserer Ausgabe liegen die sechs Handschriftenfamilien

zugrunde, die wir oben summarisch beschrieben haben. Aus jeder Familie
sind die Handschriften berücksichtigt, die die reine Überlieferung der
Familie verkörpern. Es sind für die Familie u: Y und M; für die Familie v:
L und A, dazu C für die Briefe, die in L und Α fehlen (Briefe i, 2, 6, 6, 19,
46, 60); für die Familie d: Ρ und Ε ; für die Familie ί: Π; für die Familie g:
I, Λ und F; für die Familie h: Β und Ξ. Die Erfahrung hat mir gezeigt, daß
man sich nicht systematisch auf eine Familie stützen noch grundsätzlich
eine Familie oder eine Gruppe von Familien den anderen vorziehen kann.
In allen Familien findet man bald hervorragende Lesarten, bald offen-
kundige Schnitzer, so daß für die Herstellung des Textes die Gesamtheit
der Zeugen berücksichtigt werden muß.
Außer den 13 oben bezeichneten Handschriften berücksichtigen wir
den Papyrus graecus Vindobonensis 29788 (Sigle W). Er stammt vom
Ende des 5. Jahrhunderts und enthält die Briefe 80 und 90. Er gibt für den
Text der beiden Briefe und für den Namen ihrer Empfänger wertvolle
Bestätigungen. Anderseits hat er Fehler, von denen die Handschriften frei
sind. Das ist verständlich, denn dieser Papyrus ist, wie es oft vorkommt,
aus der Sammlung der Basileios-Briefe entnommen worden. (Ich betrachte den
Brief 57 als tatsächlich von Gregor geschrieben, während mir der Brief 241 von
Basileios zu stammen scheint, s. meine Untersuchung Lee manuscrits des Lettres
de S. Gr^goire de Nazianze, S. 126 und 131.) Der Brief 88 findet sich in keiner
unserer sechs Handschriftenfamilien. Er steht, wie weiter unten noch zu zeigen iet,
nur in einigen Sammelhandschriften, die keinen der Überlieferungszweige vertreten.
4·

Authenticated
LH Einleitung
ein für den Verkauf hergestelltes Exemplar, kein von Gelehrten geschrie-
benes und korrigiertes Buch.
Die Briefe mit den Nummern 169, 170 und 171 in der Ausgabe der
Basileios-Briefe der Mauriner (wiederabgedruckt bei Migne PG 32) sind,
wie oben S. X L I gesagt, an Gregor zurückzugeben. In der handschriftlichen
Überlieferung ist die Stellung dieser Briefe unklar. Die Familie u verweist
sie in einen Anhang als Stücke zweifelhafter Echtheit. Die Familie ν über-
geht sie. Die Familie d stellt sie hinter die Briefe Gregors an Basileios. Die
Familie g gibt sie als geschlossene Gruppe, aber ohne Verbindung zu den
Briefen an Basileios, die Familie I bringt sie an zwei und die Familie h
an drei Stellen. In den Handschriften der Basileios-Briefe sind sie wenig
bezeugt, fast nur im „Zweig B " , der von geringerem Wert ist als der „Zweig
A". Bessieres glaubt, daß sie zuerst in einer Briefsammlung Gregors ge-
standen hätten und daß man sie erst ziemlich spät herausgenommen habe,
um sie der Reihe „anepigrapher" Briefe des Basileios einzufügen.1 Es sind
Gründe des Inhalts und des Stils, wie sie Cavallin dargelegt hat (s. oben
S. XLI), die die Zuteilung dieser Briefe an Gregor rechtfertigen.
Der Brief 88 bietet ein besonderes Problem. Er fehlt in unseren 6 Hand-
schriftenfamilien und findet sich nur in drei Sammelhandschriften, dem
Parisinus graecus 902 vom 14. Jahrhundert, dem Vaticanus Chisianus
graecus 12 vom 14. Jahrhundert und dem Vaticanus graecus 869 vom
15. Jahrhundert. Dieser Brief bezieht sich auf ein bekanntes Ereignis aus
Gregors Leben. Im Jahre 381 zog er sich, nachdem er sein Bischofsamt in
Konstantinopel niedergelegt hatte, in seine Heimat zurück. Der Brief 88
ist ein Glückwunschschreiben an seinen Nachfolger Nektarios. Aber dieser
Brief findet sich auch im Vaticanus graecus 676 vom 11. Jahrhundert in
der Sammlung der Briefe des Johannes Mauropus, Metropoliten von
Euchaita in Kleinasien.2 Er trägt dort keine Überschrift. Sollte er von ihm
stammen ? Der Inhalt paßt ganz zu dem, was man aus dem Leben Gregors
weiß. Der Brief 91 zeigt, daß er zu dieser Znt im Briefwechsel mit Nektarios
stand. Anderseits ist es für den Mönch Johannes Mauropus keine Schande,
wenn er, von Konstantin Monomachos zum Professor der Philosophie in
Konstantinopel ernannt, kurz nachher Metropolit von Euchaita wird,
während Gregor, als er Konstantinopel nach seinem Rücktritt verließ,
wohl sagen konnte, diese Stadt habe ihn „ausgestoßsn und verworfen wie
einen Kehricht, einen bloßen Schaum, eine Meereswoge". Wollte man
Johannes von Eachaita als Schreiber vermuten, so müßte noch erklärt
werden, wie sich die Adresse des Nektarios eingeschlichen hat, die die drei
anderen Handschriften haben. Man könnte vermuten, daß der Brief 88
in einer Handschriftenfamilie stand, deren alte Vertreter verloren sind und
von der die drei späten Handschriften eine Spur bewahrt haben. Johannes
1 L a Tradition manuscrite de la Correspondence de S. Basile, Journal of Theo-
logical Studies 23, 1922, 342.

2 F . Lefherz S. 65. In der Aamerkung zu dieser Stelle lies: Vatic, gr. 676 (statt 7 7 6 ) .

Authenticated
H I . Der T e x t . Die Ausgaben LIII
von Euchaita, ein Bewunderer Gregors, hätte dann diesen wenig bekannten
Brief entdeckt, ihn abgeschrieben, und er hätte sich dann in seine Korre-
spondenz eingefügt. So bleibt schließlich doch noch ein Zweifel an der
Echtheit des Briefes, obgleich er durchaus seinen Platz in Gregors Brief-
wechsel hat. Der Text dieses Briefes ist nach den vier angegebenen Hand-
schriften hergestellt.
Die Ausgaben der Briefe Gregors
Im Jahre 1528 erschienen 57 Briefe Gregors, begleitet von Briefen des

Basileios.1 Diese Ausgabe beruht auf einer Oxforder Handschrift, dem
Oxoniensis Corpus Christi College 284 aus dem 14. Jahrhundert, oder auf
einer sehr nahe verwandten Handschrift. 2 Es handelt sich um ein Flori-
legium von miteinander vermischten Briefen des Basileios und Gregor; der
Text zeigt den Einfluß der Familien u und v. Im Jahre 1532 wiederholte
eine in Basel erschienene Basileios-Ausgabe3 die 57 Gregor-Briefe und
fügte 23 Briefe hinzu, die am Ende der oben genannten Oxforder Hand-
schrift standen. 1550 ließ der Drucker I. Herwagen aus Basel eine Ausgabe
Gregors von Nazianz erscheinen, in der die 80 damals bekannten Briefe
erschienen, hier zum ersten Male von denen des Basileios getrennt.4 Diese
80 Briefe wurden von J . de Billy ins Lateinische übersetzt und mit der
lateinischen Übersetzung der Werke Gregors verbunden, die er 1569 ohne
den griechischen Text herausgab.5 J . de Billy gab diese Briefe in einer von
den älteren Ausgaben abweichenden Reihenfolge an, und diese Anordnung
blieb bis zur Ausgabe der Mauriner die übliche.
Im Jahre 1583 brachte J . de Billy eine neue Ausgabe seiner lateinischen
Übersetzung der Werke Gregors (ohne den griechischen Text) heraus.6
Hier fügte er zu den 80 bekannten Briefen 127 neue (in lateinischer Über-
setzung) hinzu. Diese Gruppe von 127 Briefen gibt eine späte Auswahl
wieder, die von der Familie u vorgenommen wurde und in 5 Handschriften
des 16. Jahrhunderts erhalten ist. Als Quelle für diese Briefe diente ihm
sehr wahrscheinlich eine Handschrift, die sich heute in der Deutschen
Staatsbibliothek zu Berlin befindet, der Berolinensis Phillippicus 1470
(Katalog-Nr. 66).
1 Basüii Magni et Gregorii Nazanzeni (sie) Theologorum epistolae graecae . . .,
Haganoae, M D X X V I I I .
2 S. G. Przychocki, De Gregorii Nazianzeni epistularum codicibus Britannicis,
Cracoviae 1912, S. 13, und Historia Listöw 6w. Grzegorza ζ Nazjanzu, S. 29—30.
3 E n , amice lector, thesaurum damus inaestimabilem, D. Basilium vere magnum
sua lingua disertissime loquentem . . ., Basileae M D X X X I I .

4 Γρηγορίον τον Ναζιανζηνοΰ τον Θεολόγου άπαντα τά μέχρι νυν . . . ευρισκόμενα . . . Έν
Βασιλείς . . . 1950.
6 D. Gregorii Nazianzeni . . . opera omnia . . . nova translatione donata, Parisiis
MDLXIX.
β D. Gregorii Nazianzeni . . . opera omnia . . Parisiis M D L X X X I I I .

Authenticated
LIV Einleitung
Nach dem Tode J . de Billys (1583) veröffentlichte F6d6ric Morel 1609

eine neue Auegabe seiner lateinischen Übersetzung, der er jetzt auch den
griechischen Text zufügte. 1 Zu den schon bekannten Briefen fügte F0d0ric
Morel noch 25 weitere hinzu. Er nahm sie vor allem aus einer seiner eigenen
Handschriften, dem jetzigen Parisinus graecus 2998 aus dem 14. Jahr-
hundert, 2 der ein Abkömmling unserer Handschrift Β ist und folglich zur
Familie d gehört. Er benützte ferner einen zweiten Zeugen dieser Familie,
entweder unsere Handschrift Ρ oder den Parisinus graecus 2022 aus dem
14. Jahrhundert. Nur einige Monate später veröffentlichte Richard Montagu
unter anderen Schriften 10 neue Briefe Gregors. 3 Sie entstammten dem Bod-
leianus Miscellaneus 38 vom Jahre 1547, der sich der Familie ν anschließt.
F6d6ric Morel fügte die lateinische Übersetzung dieser 10 Briefe dem Nach-
druck der lateinischen Übersetzung der Werke Gregors hinzu, die er ohne
den griechischen Text 1612 veröffentlichte. 4 Schließlich druckte er 1630
eine griechisch-lateinische Ausgabe der Werke Gregors, in der sämtliche
Briefe enthalten sind. 5
Ende des 17. Jahrhunderts unternahmen die Mauriner eine neue
Ausgabe der gesamten Werke Gregors. Drei Mönche, Dom du Frische,
Dom Louvard und Dom Maran arbeiteten daran, starben aber vor dem
Abschluß des Unternehmens. Dom C16mencet vollendete die Ausgabe, die
zwei Foliobände füllen sollte. 1778 ließ Dom Clemencet den ersten Band
erscheinen, der die Reden enthielt. 6 Er starb jedoch im gleichen Jahr und
hinterließ den zweiten Band vollendet, aber ungedruckt. Die französische
Revolution von 1789 zerstreute die Mauriner, und das Manuskript des
zweiten Bandes verschwand. Erst viele Jahre später fand es ein Priester
der Μϊβέπcorde, der Abb£ Caillau, bei den Erben des M. de Verneuil,
Geistlichen von Saint-Denis, wieder und ließ 1840 diesen zweiten Band
erscheinen, der die Briefe und Gedichte enthielt. 7 Die beiden ungeheuren
Folio-Bände der Mauriner-Ausgabe wurden von Migne in vier Bänden
nachgedruckt, den Bänden 35-38 seiner Patrologia graeca; die Briefe
befinden sich im Band 37. Es blieb nur noch wenig zu tun, um die Zahl der
Briefe Gregors zu vervollständigen. Die Mauriner nahmen in die Korre-
1
S. Gregorii Nazianzeni opera orrulia nunc primum graece et latine, Lutetiae
Parisiorum MDCIX.
2
Auf fol. 289 T dieser Handschrift steht die Besitznotiz: ΕΙμί τον Φεδ(ερίκου) Μορέλ-
λου καΐ των φύλων (sic) αύτοΰ.
3
S. Gregorii Nazianzeni in Iulianum Invectivae . . . cum . . . ejusdem Authoris
nonnullie aliis . . . Etonae 1610.
* Sanoti Gregorii Nazianzeni . . . opera, Lutetiae Parisiorum . . . MDCXII.
5
Sancti Patris nostri Gregorii Nazianzeni Theologi opera . . ., Parisiis . . .
MDCXXX.
6
Sancti Patris nostri Gregorii Theologi . . . opera quae exstant omnia . . . tomus
primus, Parisiis . . . MDCCLXXVHI.
7
Sancti Patris nostri Gregorii Theologi . . . opera quae exstant omnia . . . tomus
secundus, Parisiis . . . MDCCCXL.

Authenticated
III. Der Text. Die Ausgaben LV
spondenz Gregors die Briefe 42 und 57 auf, die vorher unter dem Brief-
wechsel des Basileios eingeordnet waren1 und die Briefe 101, 102, 202 und
243, die vorher unter den Reden Gregors standen.2 Sie fügten auch zwei
neue Briefe hinzu, die Briefe 88 und 244. Der Brief 88, von dem schon
oben (S. LH) wegen seiner besonderen Stellung in der handschriftlichen
Überlieferung die Rede war, wurde von J.-B. Cotelier im Parisinus graecus
902 (14. Jahrhundert) entdeckt und 1672 veröffentlicht.3 Der Brief 244,
der allein in den Handschriften der Familie h überliefert ist, wurde 1754
von A. Bongiovanni nach dem Marcianus graecus 81, d. h. unserer Hand-
schrift Ξ, veröffentlicht.4 A. Galland druckte ihn 1770 wieder ab5, und seiner
Rezension folgen die Mauriner. Anderseits nahmen sie Gregor drei Briefe,
die sie in die Korrespondenz des Basileios unter den Nummern 169-171
einstellten und die wir Gregor zurückgeben.0
Die Mauriner brachten die Briefe Gregors in eine chronologische
Reihenfolge, die bis auf einige Fälle befriedigend ist. Diese Anordnung
wird daher auch in der vorliegenden Ausgabe beibehalten.
Bei der Herstellung des Textes arbeiteten die Mauriner weniger glück-
lich. Ihre Methode bestand darin, von dem von ihren Vorgängern gedruckten
Text auszugehen, um ihn wortwörtlich abzudrucken, soweit er ihnen an-
nehmbar erschien, und sich nur dann an die Handschriften zu wenden,
wenn sie den Text für fehlerhaft hielten. Nun stützte sich aber der Text
der älteren Ausgaben im Ganzen auf drei späte Zeugen, die nur die Familien
u und ν vertreten. Außerdem waren diese Handschriften nicht miteinander
verglichen worden, sondern sie hatten jeweils nur einzelne Teile geliefert,
so daß jeder Abschnitt des Textes nur auf einer einzigen späten Handschrift
beruhte. Die 25 von F&teric Morel hinzugefügten Briefe gaben einen von
der Familie d herkommenden Text, aber ohne Kollation mit anderen
Handschriften. Um die Stellen zu verbessern, die sie für fehlerhaft hielten,
verfügten die Mauriner über die Handschriften der königlichen Bibliothek
in Paris, von denen sie eine Aufstellung gaben. Leider enthalten zwei von
ihnen überhaupt keinen Brief Gregors und 19 weitere geben nur eine sehr
kleine Zahl. Die umfangreicheren sind spät und gehören bis auf drei den
Familien u und ν an, d. h. sie können nichts wirklich Neues beitragen. Die
drei Handschriften, die eine Ausnahme machen, gehören zur Familie d,
1 Dor Brief 42 stammt sicher von Gregor (s. die Anmerkung zur Überschrift
dieses Briefes im kritischen Apparat). Der Brief 67 muß ihm auch ebenfalle zurück-
gegeben werden (s. die Bemerkungen zu diesem Brief oben S. XIX).
2 Von dem Brief 243, der als unecht erkannt wurde, gaben die Mauriner nur den
Titel und die ersten Worte und verwiesen im übrigen auf die Werke des Gregor von
Nyssa, unter die er gehörte.
3 Patres Apostolici a J. B. Cotelerio editi et notis variorum illuetrati I, Antverpiae
1672, S. 37.
* Memorie per servire all'Istoria letteraria d'Italia, Venetiis 1754, Teil III, S. 55.
6 Bibliotheca veterum Patrum . . . VI, Venetiis 1770.
8 S. oben S. X L - X L I .

Authenticated
LVI Einleitung
und unter ihnen ist eine wichtige Handschrift, unsere Handschrift P. Da

aber die Mauriner keine vollständigen und systematischen Kollationen
vornahmen, haben sie aus Ρ und den anderen Handschriften der Familie d
nicht den Nutzen gezogen, den sie hätten ziehen können. Der Kardinal
Dominico Passionei hatte an Dom Louvard Varianten geschickt, die er in
Handschriften seiner Privatbibliothek und der Biblioteca Vaticana ge-
funden hatte. Einige dieser Varianten betrafen die Korrespondenz Gregors.
Leider enthält jedoch die vatikanische Bibliothek keine für die Gregor-
briefe wirklich bedeutsame Handschrift, und wenn der Kardinal Passionei
auch eine Handschrift von Wert besaß, unsere Handschrift C, so müssen
wir leider feststellen, daß sie zur Familie ν gehört, die schon von den Vor-
gängern der Mauriner ausgiebig benutzt worden war. So konnten die
Mauriner zum Text nur Verbesserungen von Einzelheiten beisteuern. Im
Ganzen genommen bleibt ihre Ausgabe den vorangegangenen ähnlich. Sie
haben nur etwa ein Drittel der handschriftlichen Überlieferung zur Ver-
fügung, und dieses Drittel haben sie fast ausschließlich in späten Zeugen
vorgefunden. Die Handschriften, auf denen die vorliegende Ausgabe beruht,
haben sie außer P, der Haupthandschrift der Familie d, und C, einem guten
Vertreter der Familie v, nicht gekannt, aber weder Ρ noch C wurden von
ihnen wirklich benutzt.

Authenticated
Abgekürzt zitierte Literatur
Anthol. Palat. Anthologie Palatine, livre V I I I , p a r P . W a l t z , Paris 1944.

C16mencet C. Clemencet, V i t a Sancti Gregorii Theologi epiecopi Con-
stantinopolitani, in der Ausgabe der Mauriner, Paris 1778, ab-
gedruckt P G 35, 147-242.
Cod. Theodos. Theodosiani libri X V I , ed. P . Krueger, Th. Mommsen, P . M.
Meyer, Berlin 1905.
CSEL Corpus s c r i p t o r u m eccleeiaeticorum L a t i n o r u m
Gallay P . Gallay, L a vie de Saint Gregoire de Nazianze, these de lettree,
L y o n 1943.
Gallay, Manuscrits P . Gallay, Les Manuscrits des L e t t r e s de Saint Gregoire de Na-
zianze, P a r i s 1967.
Gerstinger H . Gerstinger, P a m p r e p i o s von Panopolia ... u n d zwei Briefe des
Gregor v o n Nazianz. Sitzungsberichte der Wiener Akademie,
1928, Nr. 208, 3, S. 87-91.
GCS Die griechischen christlichen Schriftsteller der ersten J a h r -
hunderte.
Hauser-Meury M.-M. Hauser-Meury, Prosopographie zu den Schriften Gregors
von Nazianz, B o n n 1960 (Theophaneia 13).
Hieronymus Hieronymus, De viris inlustribus, ed. G. Herding, Leipzig 1924;
Epistulae, ed. J . Hilberg, Wien-Leipzig 1910 (CSEL 6 4 - 6 5 ) .
Honigmann E . H o n i g m a n n , Trois Mömoires p o s t h u m e s d'Histoire et de
Geographie de l'Orient chr^tien I : Le Concile de Constantinople
de 394 et les a u t e u r s d u „ S y n t a g m a des X I V t i t r e s " , Bruxelles
1961, 2 8 - 3 2 .
Lefherz F r . Lefherz, Studien zu Gregor von Nazianz, Bonn 1958.
Lietzmann H . L i e t z m a n n , Apollinaris von Laodicea u n d seine Schule I .
T e x t e u n d Untersuchungen, Tübingen 1904.
Loofs F r . Loofs, Gregorius von Nazianz, in der Realencyclopädie f ü r
protestantische Theologie u n d Kirche 7, Leipzig 1899, 138—146.
Mauriner Sancti P a t r i s nostri Gregorii Theologi . . . opera quae e x s t a n t
omnia, 2 B ä n d e , Paris 1778-1840, a b g e d r u c k t P G 3 5 - 3 8 .
PG Patrologia graeca, ed. J . - P . Migne.
W . M. R a m s a y , The Historical Geography of Asia Minor,
Ramsay London 1890.
G. R a u s c h e n , J a h r b ü c h e r der christlichen Kirche u n t e r dem
Rauschen Kaiser Theodosius dem Großen, F r e i b u r g i. B. 1897.
P a u l y s Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft.
Realencyclopädie Neue B e a r b e i t u n g von G. Wissowa (— W . Kroll — K . Mittelhaus
- K . Ziegler), S t u t t g a r t 1893£f.
Seeck O. Seeck, Die Briefe des Libanius zeitlich geordnet, Leipzig 1906
(TU 30, 1 - 2 ) .

Authenticated
LViii Abgekürzt zitierte L i t e r a t u r
Socrates Socratis Scholaetici historia eccleeiastica, ed. R . Huseey, Oxford

1863, N e u d r u c k v o n W . Bright, Oxford 1878.
Sozomenus Sozomenus, Kirchengeechichte, herausg. v. J . Bidez u. G. C . H a n -
sen, Berlin I960 (GCS 50).
Theodoret Theodoret, Kirchengeechichte, herausg. v. L. P a r m e n t i e r , 2. Aufl.
b e a r b . v . F . Scheidweiler, Berlin 1954 (GCS 44 (19)).
Tillemont S. Le N a i n de Tillemont, M6moiree p o u r servir & l'histoire
eccltoiastique des six premiers eieclee, B a n d 9, 2. Aufl. P a r i s
1714.
TU T e x t e u n d U n t e r s u c h u n g e n zur Geschichte der altchristlichen
Literatur.
Ullmann C. Ulimann, Gregorius von Nazianz der Theologe. E i n Beitrag
zur Kirchen- u n d Dogmengeschichte des 4. J a h r h u n d e r t s , 2. Aufl.
G o t h a 1867.

Authenticated
GREGOR VON NAZIA.NZ
BRIEFE
Brought to you by | University of Wollongong Library

Authenticated
Handschriften, Ausgaben und Abkürzungen
Familie α
Y Marcianus graecus 79, 11. J a h r h .
Μ Mutinensis Bibl. Estense gr. 220, 11. J a h r h .
Familie τ
L L a u r e n t i a n u s 4, 14, 10. J a h r h .
A Londinensis British Museum Additional 36749, 11. J a h r h .
W o L u n d Α fehlen (Briefe 1, 2, 5, 6, 19, 46, 60) wird a n g e f ü h r t :
C Angelicus C 14, 11. J a h r h .
Familie d
Ρ P a r i s i n u s graecus 506, 10. J a h r h .
R Parisinus Suppl. gr. 763, 11. J a h r h .
Familie 1
Π P a t m i a c u s 57, 10. J a h r h .
Familie g
I A t h o u s I v i r o n 355 (nunc 241), 10. J a h r h .
Λ A t h o u s L a v r a Γ 59, 10. J a h r h .
F L a u r e n t i a n u s 57, 7, 11. J a h r h .
Familie h
Β A t h o u s V a t o p e d i 114, 12. J a h r h .
Ξ Marcianus graecus 81, 14. J a h r h .
Weitere H a n d s c h r i f t e n , die gelegentlich a n g e f ü h r t werden, werden m i t voller
Bezeichnung zitiert.
Bill. J . de Billy (Billius), S. P . N. Gregorii Nazianzeni Theologi opera, heraueg. v.

F . Morel, 2 B ä n d e , P a r i s 1630. (Die Briefe stehen im 1. Band).
M a u r . Mauriner-Ausgabe, S. P . N . Gregorii Theologi . . . opera quae e x s t a n t omnia,
herausg. v. C. Clömencet, B a n d 1, Paris 1778, B a n d 2, Paris 1840. (Die Briefe
s t e h e n i m 2. B a n d ) .
Mign. P G 3 5 - 3 8 , P a r i s 1857ff. (Die Briefe stehen in B a n d 37, Paris 1862).
cod. codex, H a n d s c h r i f t
codd. codices, H a n d s c h r i f t e n
cett. ceteri codices, übrige H a n d s c h r i f t e n
edd. editoree, Ausgaben
marg. in margine, a m R a n d e
s. v. s u p r a vereum, ü b e r der Zeile
om. omisit, omiserunt, läßt (lassen) a u s
add. a d d i d i t , a d d i d e r u n t , f ü g t (fügen) hinzu
γρ. γράφεται, Bezeichnung v o n V a r i a n t e n in H a n d s c h r i f t e n
A1 ursprüngliche Lesart
2
A Ä n d e r i m g des Schreibers oder des gleichzeitigen K o r r e k t o r s
A J m . r. ( m a n u recenti) Ä n d e r u n g eines späteren K o r r e k t o r s
Brought to you by | University of Wollongong Library

Authenticated
<Βασιλείω>
Έψευσάμην, ομολογώ, τήν ύπόσχεσιν, σννέσεσϋαί σοι και συμφιλοσοφήσειν 1
κα&ομολογήσας εκ των 'Α&ηνών ετι και της έκεϊσε φιλίας καΐ σνμφνίας- ού γαρ
εχω τι τούτων ειπείν οίκειότερον. Έψενσάμην δέ ουκ εκών, αλλά νόμου νόμον 2
νικήσαντος, τον ϋεραπενειν κελεύοντος τους γεννήτορας τον της εταιρείας και
συνη&είας. Ου μην παντάπασι ψεύσομαι, άν τοντο αυτός καταδέξη • τά μεν γαρ 3
ημείς σοι σννεσόμεϋα, τά δέ αυτός ήμιν ϋ·έλησον, Ιν' ή τά πάντα κοινά και τό της
φιλίας όμότιμον. Οντω γαρ υπάρξει και τό τούτους μή λνπεϊν και τό σοϋ τυγχάνειν.
II
Τω αύτω
Ού φέρω την Τιβερινήν εγκαλούμενος και τους ενταν&α πηλούς και χειμώνας, 1
ώ λίαν άπηλε σύ και άκρόβαμον καΐ τάς πλάκας καταχροαίνων, ή ύπόπτερε συ και
μετάρσιε και τω Άβάριδος όϊστώ συμφερόμενε, Ινα και Καππαδόκης ών φεύγης
τά Καππαδοκίας. "Η άδικου μεν δτι ΰμεΐς μεν ωχριάτε και στενόν άναπνείτε 2
και μετρεϊσ&ε τον ήλιον ήμεϊς δέ λιπώμεν και κορενννμεϋα και ου περιγεγράμ-
μεϋα; 'Αλλ' ού ταϋτα ύμίν έστι. Τρνφάτε δέ και πλουτείτε και αγοράζετε· τοϋτο 3
ούκ επαινώ. Ή τοίνυν παϋσαι τους πηλούς όνειδίζων ήμϊν (ούτε γαρ συ την πόλιν
1 Codices: u = Υ, ν = C. d = P R , f = 77, g = I, h = Β Ξ
10 Codices: u = Υ, ν = C, d = P R , f = 77, g = I , h = B S
2 Titulus: Βασιλείφ scripsi] Τω αύτω codd. (id est Γρηγόριος Βασίλειοι uvg, Βασιλείφ
έταίρφ d, Βασιλείφ fh)
β χελεύοντος u v d f h (cf. epist. 239)] χελεύσαντος g έταιρείας ν] ίταιρίας cett.
11 Titulus: Τω αύτω vdfg (id est Γρηγόριος Βασιλείφ vfg, Βασιλείφ έταίρφ d)J Βασι-
λείφ uh
12 Τιβερινήν d Β 2 marg. S ] Τιβερηνήν uf Τιβερνήν ν Τιβέρνην Β 1 Τιβερνενήν g
έγχαλούμενος u v d Π2 γρ. gh] όνειδιζόμενος 77ι 18 ά :ρόβαμσν scripsi] άκροβάμον
udf άχροβάμων vgh σύ om. uvgh 14 συμφερόμενε udfgh] συμπεριφερόμενε ν
χαί (ante Καππαδόχης) om. u v d f g φεύγβς Υ (a. v.) h] τύγης Υ 1 vdfg
2
18 οΰτε
γαρ σύ τήν πόλιν ug] οΰτε γαρ την πόλιν σύ d h ουδέ γάρ τήν : Mtv σύ f οΰτε σύ τήν πόλιν ν

Authenticated
4 Gregor von Nazianz
έόημιουργησας, offτε τόν χειμώνα ήμεϊς)' ή και ήμεϊς σοι τιροσοίσομεν άντί των
πηλών τούς καπήλους και δσα αί πόλεις μοχ&ηρά φέρονσιν.
III
Εναγρίω
"Ησ&ην έπαινούμενος. Τό γαρ τον ν ιόν ημών Εύάγριον ευδόκιμε ΐν, ημάς 1
εστίν ευδοκιμεϊν· τέκνων γαρ αρετή δόξα πατέρων. Ήμεις δέ, εις λόγους μεν, 2
ουδέν ή μικρόν Ισως σννισμεν ήμϊν αύτοϊς ώφελήσασι τόν σον νίόν, ουδέ γαρ μέγα
ήμϊν τό των λόγων h> δέ αντί πάντων αντω και μέγιστον συνεισηνέγκαμεν, ουκ άρνή-
σομαι, τόν τον θεοΰ φόβον και τό πεϊσαι των παρόντων καταφρονεϊν. Έκείνω 3
μέν οΰν τά κάλλιστα σννηυξάμεϋά τε και συνευχόμε&α, Ϊν' ας έλαβε παρ' ημών
αρχάς τελέως καρποφορήση καί τινα της σπονδής καρπόν ένεγκώμε&α. Τη δέ Ι
ση τιμιότητι πάσα χάρις, δτι και μεμνήσ&αι ημών άξιοϊς και τοις ύπομνήμασι
τιμαν της φιλίας· άπερ ου μικρά δντα μειζόνως υπεδεξάμεϋα.
IV
Βασιλείω
Συ μέν σκώπτε και διάσυρε τά ημέτερα, είτε παίζων, εϊτε σπουδάζων, ουδέν 1
τοϋτο πράγμα· μειδία μόνον και της παιδεύσεως έμφοροϋ και της φιλίας ημών
άπόλανε· πάντα χρηστά ήμϊν τά παρά σον, όποϊά ποτ'ävfj καΐδπωςάν έχη. Kai 2
γάρ μοι και τά ένταϋ&α σκώπτειν δοκεϊς ουκ Ινα σκώψης, αλλ' Ινα προς έαντόν
έλκυσης, εϊ τί γε εγώ σον συνίημι, ώσπερ οί τά ρεύματα φράσσοντες, ϊν' άλλαχοϋ
μεϋελκνσωσι. Τοιαντα ήμϊν άεΐ τά σά. 'Εγώ δέ σου τόν Πόντον &ανμάσομαι ä
8 Codices: u = Υ Μ , ν = L A , d = P R , f = Π, g = I F , h = ΒΞ
14 Codices: u = Y , ν = L (inter epistulas Basilii), d = P R , f = Π, g = I F , h ΒΞ
1 δεδημιονργηκας h τους χειμώνας h 7 μικρόν ήμϊν σννισμεν ίσως αντοϊς R

8 τό των λόγων u L A k l f g h ] τόν Α 2 (β. ν . ) 9 τόν τον θεοΰ φόβον u v d f h ] τον θεον
τόν φόβον g 11 καρπόν u 2 marg. γρ. d f g ] μισύόν u1 vh 18 νπεόεξάμε&α uvdf I B ]
άπεδεξάμε&α ΈΞ
16 Titulus: Βασιλείψ u] Γρηγόρης Βασιλείω fg, Γρηγόριος Βασιλείω πρός ταϋτα ν,
Τω αύτω dh (id est Βασιλείω έταίρω d, Βασιλείω h).
1β καί ante σπονδάζων add. u 17 πράγμα τοϋτο u 18 ήμϊν om. u δή
post ήμϊν add. I <5 παρά σον Ξ 19 καί post μοι om. d έντεϋ&εν Β σχώφτ)ς
u v f g S ] σκώπτχις d B 20 συνίημι udfgh] σύνειμι ν 21 αεί s. v. f

Authenticated
Briefe Π - I V 5
και τήν ποντικήν ξονφηρίαν και τήν φυγής άξίαν μονήν, τους τε υπέρ κεφαλής
λόφους και &ήρας, ol την πίστιν υμών δοκιμάζονσι, και την ύποκειμένην έσχατιάν,
εϊτ οδν μνωξίαν μετά των σεμνών ονομάτων τον φροντιστηρίου τε και τον μονασ-
τηρίου και της σχολής, λόχμας τε άγριων φυτών και βα&νκρήμνων ορών στέφανον
ύφ' ών μη στεφανονσ&ε, άλλα συγκλείεσ&ε, τόν τε μετρούμενο» άερα καΐ τον 4
ποϋούμενον ήλων, δν ώς διά κάπνης ανγάζεσϋε, ώ ποντικοί Κιμμέριοι και ανήλιοι
και ου την έξάμηνον νύκτα μόνον κατακριϋέντες, δ δη τίνες λέγονται, αλλ' ονδέ έν
μέρος τής ζωής ασκιον έχοντες, μίαν δέ ννκτα μακράν τόν άπαντα βίον και δντως
σκιάν θ α ν ά τ ο υ , Ιν' ειπώ το τής Γραφής. 'Επαινώ και τήν στενήν και 5
τε&λιμμένην όδόν, ουκ οίδα είτε εις βασιλείαν εϊτε είς"Αιδον φέρονσαν, σον δέ
ένεκεν εις βασιλείαν φερέτω, — και τήν έν μέσω, τί βονλει, πότερον 'Εδέμ ονομάσω
ψευδόμενος και τήν εις τέσσαρας άρχάς μεριζομένην πηγήν εξ ής ή οίκον μένη
ποτίζεται, ή τήν ξηράν καΐ άνυδρον έρημίαν, ήν τις ημερώσει Μωσής ράβδω
πέτραν πηγάσας; "Εστί γάρ δσον μεν διαπέφενγε τάς πέτρας, χαραδρεών 6
δσον δέ τάς χαράδρας, άκαν&εών δσον δέ υπέρ τάς άκάν&ας, κρημνός· και ή
υπέρ τοϋτον οδός έπίκρημνός τε και άμφιτάλαντος τών όδενόντων τόν νοΰν συνά-
γουσα καΐ γυμνάζουσα προς άσφάλειαν. Ποταμός δέ κάτω ροχϋεϊ, ούτος ό '
Άμφαιολίτης σοι Στρνμών και ήσυχιος" και ουκ ίχϋνοφόρος μάλλον ή λι&οφόρος,
ουδέ εις λίμνη ν άναχεόμένος, άλλ' είς βά&η κατασυρόμενος, ώ λίαν νψήγορε συ και
ποιητά καινών ονομάτων. "Εστί γάρ μέγας και φοβερός και ΰπερηχών τών 8
άνω τάς ψαλμωδίας. Ουδέν προς τοϋτον οι Καταράκται και οι Κατάδονποι,
τοσούτον ύμών καταβοά νυκτός και ημέρας. Τραχύς μέν ών, άπορος δέ' και 9
δολερός μέν, άποτος δέ" ου τοντο μόνον φιλάν&ρωπον δτι μη παρασύρει τήν μονήν
υμών, δταν αυτόν αι χαράδραι και οι χειμώνες έκμαίνωσιν. "Α μέν οϋν ημείς Α"
σύνισμεν τάϊς τών Μακάρων νήσοις ταύταις, εϊτ' ούν τών μακαρίων υμών, ταΰτά
8 φροντιστηρίου Aristoph. Nubes 94 β Κιμμέριοι Odyae. X I , 15—19 9 σκιάν

ϋανάτον Psalm. X X I I , 4 9t τήν στενήν . . . Matth. VII, 14. 12 είς τ έσσαρας
άρχάς . . . cf. Gen. II, 10 14 ράβδω . . . cf. Exod. X V I I , 6
1 ξονφηρίαν codd. H o c vocabulum (quod editores scripeerunt ζοφηφορίαν) illus-

tratur per gloeeema μυών μονήν Π in margine; in codice epistularum Baeilii Parisino
Coisliniano 237 (saec. X I ) legitur in margine: τήν μνωξίαν (manu saec. X I I I ) ; D u
Cange, Glossarium ad scriptores mediae et infimae graecitatis, col. 1022: Ξονφηρία
in Lexico MS ή μνωξία ήτοι τών Ποντίκων δ φωλεός ή πολυτέλεια, ix τής ίπιστολής τον
Γρηγορίον τον Θεολόγου 8 εϊτ' ούν uvgh] ήτ' ούν df τε v h ] om. udfg 4 βαϋν-
κρήμνων όρων edd.] βαϋηκρήμνων και όρων codd. 5 ών v d f ] ου ugh 7 μόνον
om. R 7 ί ουδέ έν μέρος v d Π2 h] ονδέ μέρος u Π1 g 8 Cum verbis μακράν τόν
άπαν deficit textue huius epistulae in F 9 τό uvdfg] τι Β τί Ξ 10 "Αιδον uvdgh]
"Αιδην f 18 έρημίαν om. I 14 δσον udfgh] δσα ν μέν om. Πadd. Π2 (a. ν.)
15 δσον δέ uvd Π2 (s. v.) h ] ο δέ Π1 g υπέρ udfg] πρός ν om. h ή om. ν
16 τοϋτον u v d f h ] τούτων g όδός u v d f h ] είσοδος g 17 τις post δέ add. ν ούτος
om. ug ό om. Β 18 και ante ήσνχιος om. h λι&ηφόρος Β 19 λίαν υψηλό-
2 1
τερε Β 21 τοϋτον vdfgh] τοντο u 24 δταν uvdf I (β. v.) h] δτ I εκμαίνον-
σιν g 25 εϊτ' ούν u v g B ] ήτ' ούν άίΞ

Authenticated
β Gregor von Nazianz
ίστι. Σν δέ μοι ϋανμαζε τούς μηνοειδεϊς αγκώνας τα βάσιμα της νπωρείας 11

υμών άπαγχονίζοντας μάλλον ή άποτειχίζοντας, και τον κορυφής νπερτέλλοντα
τένοντα, δς Ταντάλειον νμϊν ποιεί την ζωην, τάς τε διαρρέουσας αύρας και της γης
άναπνοάς, αϊ λιπο&υμοϋντας υμάς άναψόχουσι, τους τε ωδικούς δρνι&ας, 12
δίδοντας μεν, άλλα τον λιμόν, και νπερ ιπταμένου ς μεν, άλΑά την έρημίαν. Έπιδημεϊ
δέ ονδείς δτι μη κατά &ηραν, λέγεις· προσϋές, και ώστε νεκρούς υμάς έπισκέπ-
τεσ&αι. Ταϋτα μακρύτερα μεν Ισως ή κατ' έπιστολήν, έλάττω δέ κωμωδίας. 18
Σν δέ ει μεν οΐσεις μετρίως την παιδιά», όρ&ώς ποιήσεις· ει δέ μή, και πλείω
προσϋησομεν.
Τω αύτώ
'Επειδή φέρεις μετρίως τήν παιδιάν, και τα έξης προσϋησομεν. Έξ Όμηρου 1
δέ τό προοίμιον
'Αλλ' άγε δή μετάβη&ι και τον έσω κόσμον άεισον, τήν άστεγον σκέπην και
αϋνρον, τήν απυρον έστίαν και άκαπνον, τούς πυρ ι ξηραινομένονς τοίχους, Ινα μή ταΐς
τον πηλοϋ ρανίσι βαλλώμε&α, Ταντάλειοί τίνες καΐ κατάκριτοι διψώντες έν ΰδασι, 2
τήν έλεεινήν έκείνην και άτροφον πανδαισίαν εφ' ήν από Καππαδοκίας έκλήϋημεν,
ονχ ώς Λωτοφάγων πενίαν, άλΧ ώς 'Αλκινόου τράπεζαν, ημείς οι νέοι ναυαγοί τε
και τλήμονες. Μέμνημαι γάρ των άρτων εκείνων κάί των ζωμών (οϋτω γαρ 3
ώνομάζοντο), άλλα και μεμνησομαι και τών περιολισ&αινόντων τοις βλωμοϊς
οδόντων, είτα ένισχομένων και άνελκομένων ώσπερ έκ τέλματος. Αυτός ταϋτα 4
10 Codices: u = Υ, ν — C, d = P R , f — 77, g = I, h = B S
14 Άλλ' &γε .. . Odyas. VIII, 492, sed Gregorius scribit τόν ίσω pro Ιππου, unde
metrum deficit 18 Λωτοφάγων Odyss. I X , 84 'Αλκινόου Odyss. V I I I , 69—61
1 μοι uvdfgh] μή edd., auctore Parisino graeco 902 (saec. XXV) 21 τόν κορυ-
φής ύϊίερτέλλοντα τένοντα u v d f g ] τόν υπέρ κορυφής νπερτέλλοντα h 8 Ταντάλειον
u v d g h ] Ταντάλιον f 4 λιπο&υμοΰντας u v d f ] λειποϋνμοϋντας g h 5 ύπεριπταμένους
dfgh] περιϊπταμένους u v β ώστε v d f g h ] ώς u 8 καΐ πλείω dfg] και τα πλείω
v h καΐ τά λοιπά u
11 T i t u l u s : Τω αντώ u v d f h (id e s t : Βασιλείφ uh, Γρηγόριος Βασιλείψ v f , Βασιλείφ
έταίρω d ) ] Γρηγόριος Βασιλείφ g
14 ίαιο u f B ] ίσο v d g Ξ 1β και p o s t τίνες om. h 18 Λωτοφάγων u g h ]
Λωτοφάγον df, incertum est in C, penultima littera eraea 20 xal post μεμνήαομαι
om. g 21 ίνισχομένων u v d f g S ] άνισχομέναηι Β p o s t Αυτός, σύ add. h

Authenticated
Briefe I V - V I 7
τραγωδήσεις νψηλότερον, έκ τών οικείων πα&ών έχων τό μεγαλόφωνον · ών εΐ

μη ταχέως ημάς ή μεγάλη καί πτωχοτρόφος όντως έρρύσατο, την σήν λέγω μητέρα,
ώσπερ λψήν εν καιρώ φανεϊσα χειμαζομενοις, πάλαι άν ή μεν νεκροί, πίστεως
ποντικής ουκ έπαινούμενοι μάλλον ή έλεούμενοι. Πώς παρέλ&ω τους άκήπους 5
κήπους έκείνους καί άλαχάνους, και την Ανγείον κόπρον έκ της οΙκίας έκκα&αιρο-
μένην, fj τούτους άνεπληρώσαμεν, ήνίκα την γεωφόρον άμαξαν εϊλκομεν, έγώ τε ό
βοτρύων καί δ λαμνρός αν, τοις αύχέσι τούτοις και τάίς χερσί ταύταις, αϊ των
πόνων ίτι τα ίχνη φέρονσιν, — ώ γη και ήλιε καί αήρ και αρετή, τραγωδήσω γάρ
τι μικρόν, — ονχ Ινα τον Έλλήσποντον ζεύξωμεν, αλλ' Ινα τον κρημνόν όμαλίσω-
μεν. Τούτοις εί μεν ουδέν άχ$εσ&ήστ] λεγομένοις, πάντως ουδέ ήμεϊς· ει δέ β
άχ&εσ&ηση, πόσον γενομένοις ήμεις· και τά πλείω παρήσομεν, αίδοϊ τών άλλων,
ών πολλών άπηλαύομεν.
VI
Τω αύ τω
"Α μεν πρότερον έπεστέλλομεν περί της ποντικής διατριβής παιζόντων ήν, ου 1
σπουδαζόντων δ δέ νυν γράφω, και λίαν σπουδαζόντων Τις άν με&είη -
κατά μήνα ημερών τών έμπροσθεν εκείνων, έν αϊς συνετρύφοχν σοι τφ
κσχοπα&ειν; έπειδή τό έκούσιον λυπηρόν τοϋ ακουσίου τερπνοΰ τιμιωτερον. Τις 3
δώσει τάς ψαλμωδίας έκείνας και τάς αγρυπνίας και τάς δι ευχής προς Θεόν
έκδημίας καί την οιονεί άνλον ζωην και άσώματον; Τις αδελφών σνμφυΐαν και
συμψυχίαν τών υπό σοϋ ϋεουμένων και υψουμένων; Τις άμιλλαν αρετής και 4
παρά&ηξιν, ήν δροις γραπτοϊς καί κανόσιν ήσφαλισάμε&α; Τις ·&είων λογίων
φιλοπονίαν καί το έν αντοϊς φώς ευρισκόμενον συν οδηγία τοϋ Πνεύματος; "Η, »
Ινα τά μικρότερα λέγω καί ευτελέστερα, τις εφημερίας καί αυτουργίας; τις
18 Codices: u = Υ , ν = C, d = P R , f = 77, g = I, h = B S
& & γη . . . cf. Aeschin. Contra Ctesiphontem 260 ώ γη και ήλιε καί άρετή καί
αννεσις xal παιδεία et Demosthen. De Corona 127 9 τον Έλλήσποντον Herodot. VH,
33-36 l e t lob X X I X , 2
5 καί άλαχάνονς post έκείνονς f καί ante την om. ν 6 ή uvdfg] ής h γεω-
φόρον scripsi] γεώφορον d772 γαιοφόρον Β γαοφόρον (εω S. ν.) Ξ γεωλόφον uv λεωφόρον
g771 7 λαμνρός scripsi] λάμυρος uvdfgB λαμυρος Ξ 8 καί άήρ in marg. 77 άήρ
om. Β καί ante άήρ om. Ξ 10 ονδέ uvdfg] οϋτε h 12 άπηλαύομεν Υ^Π2] άπη-
λανααμεν ΥινΠι άπελανομεν h άπολανομεν g
14 Titulus: Τω αύτψ uvdh (id est: Βασιλείω uh, Γρηγάριος Βαοιλείφ ν, Βασιλείφ
ίταίρφ d)] Γρηγάριος Βασιλείω ί, Βασίλειος Γρηγορίω g
16 περί udfgh] διά ν (e proximo verbo διατριβής) ον uvd] ονχί fgh 17 κατά
μήνα ήμερων των ίμπροσϋεν ίκείνων uvd/7 2 ] κατά μήνα εμπροσΦεν ήμερων έκείνων 771
κατά μήνα ήμερων εκείνων gh αυνετρνφων codd.] σννενετρύφων edd. τφ vdfh] τό ug
25 οίονεί uvdfg] οίον h 28 ϋεϊον ante φώς add. f
5 Gallay

Authenticated
ξνληγίας και λατομίας; τις δέ φυτοκομίας και όχετηγίας; τις δέ την πλάτανον τήν
χρυσήν και της Ξέρξον τιμιωτέραν, ύφ' ή μή βασιλεύς έκα&έζετο τεϋρνμμένος,
άλλα μοναστής τετρνχωμένος, ήν έγώ έφντενσα, Άπολλώς έπότισεν, β
ή σή τιμιότης, άλλ' ό θεός ηϋξησεν εις τιμήν ήμετέραν, Ινα υπόμνημα σφζηται
6 παρ' ύμϊν της ημετέρας φιλοπονίας, ώσπερ έν τη κιβωτώ λέγεται και πιστεύεται ή
ράβδος 'Ααρών ή βλαστήσασα. Ταντα εϋξασ&αι μεν ρη,στον, λαβείν δε ου 7
φφδιον. 'Αλλά μοι και πάρεσο και σνμπνει και σννεργάζου την άρετήν, καΐ ήν ποτε
σννελέξαμεν ώφέλειαν συντηρεί δια τών προσευχών, Ινα μή κατά μικράν ώσπερ
σκιά λυϋώμεν, κλινονσης ήμέρας. Ώς έγώ σε πνέω μάλλον ή τον αέρα· και 8
ίο τοντο ζώ μόνον δ μετά σον γίνομαι, ή παρών, ή απών τοις Ινδάλμασι.
VII
Καισαρίω
Ίκανώς ήρν&ριάσαμεν έπί σοι' τό γαρ δτι και έλνπή&ημεν, τί χρή γράφειν 1
τω γε πάντων μάλιστα πεπεισμένω; "Ινα γαρ μή τά ημέτερα λέγω μεν, μηδέ 2
16 δσης ά&υμίας ένέπλησεν ημάς ή περί σε φήμη, δός δέ ειπείν και δέους, έβουλόμην,
εϊ πως οΐόν τε ήν, παρεϊναί σε τοις τών άλλων λόγοις, οικείων τε ομοίως και
ξένων, τών δπωσονν γνωρίμων ήμιν, άλλ' σδν Χριστιανών, ους περί σον τε και
ήμών λέγονσιν, ονχ δ μέν, δς δ' οϋ, άλλα πάντες έξης ομοίως, επειδή και πρσ&ν-
μότερον έν τοις άλλοτρίοις ή τοις οίκείοις φιλοσοφονσιν άν&ρωποι. "Ωσπερ γαρ 3
20 άλλη τις μελέτη γέγονεν αντοϊς ταντα τά ρήματα· ννν μέν νίόν επισκόπου στρα-
τενεσΰαι, ννν δέ όρέγεσϋαι της έξω&εν δυναστείας και δόξης, ννν δέ ήττάσϋαι
χρημάτων (όπότε κοινσν άνήπται πυρ και τον περί ψνχής δρόμον τρέχονσιν
11 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P R , f = Π, g = I F , h = B ä
1 τήν πλάτανο» . . . Herodot. V I I , 31 8f I Cor. I I , β β φάβδος 'Ααρών N u m e r .

XVII, 8-10 22 τον περί ψνχής δρόμον cf. Plato, Theaet. 173a
1 ξνληγίας uvd/7 2 (s. v.) g h j ξνλοτομίας Π1 τις δέ φυτοκομίας Υ2 marg. γρ.

dh] τις δαί φυτοχομίας f τις δέ φυτείας Y ' v g τίς δέ τήν uvdgh] τΙς dal τήν f
2 ύφ' f j μή dfgh] ύφ' f j ονχί u έφ' f j ούχί ν έχα&έζετο u d f g h ] έχά&ητο ν 5 παρ'
ύμίν της ήμετέρας uvgh] παρ' ήμίν της ύμετέρας df φιλοπονίας uvd/7'gh] φιλολογίας
2
Π marg. β μέν a n t e εϋξασ&αι Ξ 1 σνμπνει χαι σννεργάζου τήν άρετήν dfgh
σνμπνει τήν άρετήν χαι σννεργάζου uv 9 χλινούσης] χαινονσης Β ίγωγε h
10 Ινδάλμασιν R O T
12 Titulus: Τφ αντω uvdf (id est: Καισαρίω ΥΜ 1 , Καισαρίω άδελφφ Μ 2 m a r g . γρ.
vdf)] Καισαρίω άδελφφ F h , Καισαρίω Γρηγόριος I
18 χαί om. g 14 γε om. Β πεπεισμένω uLdfg] πεπεισμένων Α πεπιστευμένω h
15 έβουλόμην uLdfgh] ήβονλόμην Α 17 ους uvgh] ώς df λέγουσι df 18 ονχ δ
μέν, δς δ 'οϋ (δέ οϋ g) d f g ονχ οϊ μέν, οϊ δέ οϋ uv ονχ δ μέν, δ δ' οϋ h 19 ή τοις οίχείοις d f ]
om. u v g h χαί post οίχείοις add. R γάρ om. u 20 ννν μέν υίάν uvdfg] νυν δέ
νίόν h 21 Ιξω&εν uvd/7 2 h] εξω /7'g 22 όπότε χοινόν άνήπται πνρ dfgh] όπότε
χρημάτοη χοινόν άνήπται πνρ u όπότε χρημάτων άνήπται πνρ ν

Authenticated
Briefe V I - V H 9
άνθρωποι)· αλλ' ουχί μίαν ήγεϊσθαι και δόξαν και άσφάλειαν και ενπορίαν τό
γενναίως ϊστασθαι προς τον καιρόν κάί δτι πορρωτάτω ποιεϊν εαυτόν παντός
άγους τε και μιάσματος. Πώς δ' άν άλλον νουθετήσειεν ό επίσκοπος μή 4
παρασνρηναι τω καιρώ μηδέ τοις είδώλοις σνναναφνρεσθαι; Πώς δ' άν τοις άλλο
τι πλημμελοϋσιν έπιτιμήσειεν, αυτός ίφ εστίας παρρησίαν ουκ εχων; Ταΰτα 5
καθ"' έκάστην άχουοντας ημάς την ήμέραν και έτι πλείω τούτων και χαλεπώτερα,
των μεν διά φιλίαν λεγόντων ίσως, τών δε κάί δια δνσμένειαν επιτιθεμένων, πώς
οϊει διακείσθαι και τίνας ίχειν ψυχάς ανθρώπους τω θεώ προθεμένους δουλενειν
και προς τάς μέλλουσας όράν ελπίδας μόνον αγαθόν κρίνοντας; Τον μεν σδν 6
κνριον τον πατέρα ημών πάνυ δυσφοροΰντα προς την άκοην και προς τον βίον
αυτόν άπαγορενοντα, όπωσοϋν αυτός παραμνθονμαι και ψυχαγωγώ την σην
ίγγνώμενος γνώμην και πείθων δτι ονχ νπομενεϊς ετι πλεΐον λυπείν ημάς. Την 7
δε κνρίαν την μητέρα, ει πύθοιτό τι τών κατά σε (μέχρι γαρ τοΰ νΰν τέως άπεκρνψά-
μεθα πολλοίς έπινοίαις), οϊου και παντελώς απαραμύθητον ίξειν τό πάθος, ώς
γυναικά τε οϋσαν μικρόψυχον και άλλως διά τό λίαν ευλαβές περί τά τοιαύτα
μετριάζειν ον δνναμένην. ΕΙ μεν οϋν τινα και σεαντοϋ κάί ημών ποιή λόγον, 8
βουλευσαί τι βέλτιον και άσφαλέστερον. Πάντως γάρ και τά ενταύθα τιρός έλεν-
θέριον διαγωγην αυτάρκη, τω γε μη λίαν άπλήστω μηδ' άμέτρω περί την έπιθνμίαν
τοΰ πλείονος άλλα και τοΰ καταστάσεως σε τυχείν ονχ όρώ τίνα καιρόν άναμενοϋμεν,
τον νΰν έάσαντες. ΕΙ δε της αυτής εχη γνώμης και μικρά πάντα σοι προς την 9
Ιδίαν όρμήν, άλλο μεν ειπείν ουδέν βούλομαι δυσχερές' τοσούτον δέ προλέγω και
διαμαρτύρομαι, δτι δνοιν άνάγκη θάτερον, ή γνησιον μένοντα Χριστιανόν την
άτιμοτάτην αύτοϋ τετάχθαι και πράττειν άναξίως και σεαυτοϋ και τών ελπί-
δων ή της τιμής έφιέμενον περί τά καιριώτερα βλάπτεσθαι, τοΰ καπνοϋ γε 10
μετέχοντα, ει και μή τοΰ πυρός.
24 τον καπνοϋ cf. I Cor. I I I , 16
2 inter δτι et πορρωτάτω, μή add. Π2τα. r. 8 post άγονς, τε om. h νονϋετήσειεν

ό ίπίσχοπος Yvdfgh] νομο&ήαειεν ol έπίσχοποι Μ 5 πλημμελοϋσιν udfgh] — λώσιν ν
7 post τών μέν, χαί add. u των δέ και uvd/Z^B] των δέ Π'Ξ 8 διαχεϊσϋαι] άδικεΐσ-
dai Ξ 10 δυσφοροΰντα πρός uvdfg] δυσφοροΰντα τά πρός h 12 ίτι u S ] έπί vdfgB
161 περί τά τοιαύτα μετριάζειν dfgh] μετριάζειν περί τά τοιαύτα uv 17 πάντως yap
χαί udf] πάντως χαί vgh 18 τψ γε μή λίαν Adfgh] τω γε λίαν μή u L 21 ειπείν
ουδέν vdlh] ουδέν είπεϊν u f F 22 δνοϊν vdh] δυεϊν ufg άνάγχη] άναγχάζβ g γνη-
σιον μένοντα u] μένοντα γνήσιον vdfgh 28 άναζίως] άξίως Α 24 καιριώτερα udf]
καιριότατα vh χνριώτατα g 25 ει χαί μή u.5] xai εϊ μή vdfgB
δ·

Authenticated
VIII
<Βασιλείω>
'Επαινώ σου της έπιστολής τό προοίμιον. Τί δέ τών σων ουκ έπαινετόν; Και 1
συ έάλως ωσπερ και ήμεις γεγραφότες, επειδή γε είς τόν πρεσβυτέρου βα&μόν
έβιάσϋημεν. Καίτοι γε ου τοΰτο ήμϊν έσπουδάζετο · άλλήλοις γάρ έσμεν, εϊπερ 2
άλλοι τινές, αξιόπιστοι μάρτυρες τοϋ την πεζήν στέργειν φιλοσοφίαν και κάτω
μένουσαν. 'Αλλά τοΰτο μή γενέσΰαι μεν ίσως αμεινον ήν ή ουκ old' δ τι και 3
φώ, ίως άν αγνοώ την οίκονομίαν τοϋ Πνεύματος. ΈπεΙ δέ έγένετο, φέρειν 4
νάγκη, ώς γοϋν έμοι καταφαίνεται, και μάλιστα δια τόν καιρόν πολλάς ήμΐν
αιρετικών έπεισάγοντα γλώσσας και μη καταισχύνειν μήτε τόν ήμέτερον βίον
μήτε τάς τών τιεπιστευκότων έλπίδας.
IX
Αμφιλοχία)
Χρνσέας ύπόστησον ευτειχεΐ ύαλάμω κίονας, κατά Πίνδαρον, και από 1
δεξιάς ήμϊν γνωρίσϋητι της αρχής έν τη παροΰση φροντίδι, ώς άν και ϋεητόν πήξαις
μέγαρο ν, ευδόκιμος έν αύτη φανείς. Γνωρίσεις δέ πώς; Θεόν και τα ϋεϊα 2
τιμών οϋ τί σοι μείζον και ύψηλότερον; Τιμήσεις δέ πώς και τίσιν; ΈνΙ τούτω,
τω κήδεσϋαι τών παρισταμένων Θεώ και λειτουργών τον βήματος. Τούτων 3
είς έστι καΐ ό συ δ άκονος ημών Εύϋάλιος, δν, ουκ οΙδ\ όπως, εις μείζω τάξιν
μεταχωρήσαντα δια: ράφειν έπιχειροϋσι χρνσόν οί της ήγεμονικής τάξεως. Τοΰτο 4
μή ανεκτσν φανήτω σοι· και χείρα δρεξον τώ τε διακονώ και τω κλήρω παντί,
και προ τών άλλων ήμϊν, ών σοι μέλει' ή δεινότατα άν πά&οι μόνος άν&ρώπων, μή
1 Codices: u = Υ, ν = L (f. 1, a verbis ήμϊν έσπουδάζετο. Initium epistulae ante

haec verba exaratum est, manu quidem recentissima, in folio praecedenti cui nullus
numerus datus est), d = PR, f = 77, g = IF, h = B S
12 Codices: u = YM, ν = LA, d = P, f = 77, g = IF, h = B S
141 Χρνσέας . . . cf. Pindari Olymp. VI, 1 - 3
2 Titulus: Βασιλείψ edd.] Γρηγόριος Βασιλείψ g, τώ αύτψ Βασιλείψ f, τω αντώ uh (id

est Βασιλείψ) d (id est Βασιλείψ έταίρω), τω μεγάλψ Βασιλείψ L sed manu recentissima
8 σον om. F 4 γεγραφότες vfg] γεγραφότος udh τόν πρεσβντέρον vgh] τό» τοϋ
τιρεσβντέρον udf 5 γε om. Ξ 7 μένουσαν uvdfg] βένουσαν Β βαίνονσαν Ξ ή
s.v. Π 8 άγνοώ Y'vdf] γνώ Υ 2 marg. γρ. gh έγένετο, φέρειν uvdfg] έγένετο, τό
φέρειν h 9 άνάγχη, ώς γοϋν] άναγχαίως γοϋν I 101 μήτε τόν ήμέτερον βίον μήτε τάς
τών πεπιατευχότων έλπίδας dfgh] μήτε τάς τών πεπιστενχότων έλπίδας μήτε τόν ήμέτερον
βίον uv
18 Titulus: Άμφιλοχίψ uvfgh] τψ αντώ d (id est Άμφιλοχίψ)
14 εύτειχεϊ Yvgh (ita libri Pindarici, Olymp. 6, 1)] ευτυχεί Mdf 16 έν αύτη
uvdflh] έν ταύτη F 18 τώ] τό L λειτουργούντων h 19 συνδιάχονος uvdfg]
διάκονος h δν om. ν 21 φανήτω] φανείτω Β 22 ήμϊν ών σοι μέλει F] ήμϊν
οίς σοι μέλει uvdS ήμϊν ol σοΙ μέλει Β ήμϊν οίς μέλει f ήμϊν οίς σύ μέλλεις I

Authenticated
Briefe V I I I - X Ii
τνγχάνων της τών καιρών φιλανθρωπίας και της δεδομένης τοϊς ίερατικοϊς παρά
των βασιλέων τιμής, αλλ' νβριζόμενος και ζημιούμενος ίσως δια την ημετέραν
εντέλειαν. "Ο σοι καλώς έχει μη σνγχωρεΐν, κάν μη καλώς άλλοι βονλωνται. »
Κανδιδιανώ
Που ννν ο'ι σοφισταί; Τί σιωπώσιν οι περί την ποίησιν; Τίνας λόγους άμείνους 1
έπιζητονσιν ή τίνα λαμπροτέραν νπό&εσιν; Ννν εδει πάσαν μεν έπί σοι κινη&ήναι
γλώσσαν μονσικήν τε και έναρμόνιον, πάσαν δε υψηλόν τι και διαπρύσιον ήχήσαι
ρητορικήν, ον ταύτη μόνον δτι χρέος άπάντων χρεών δικαιότατον άρχοντα δεξιον
άννμνεΐσ·&αι τοις λόγοις, άλΧ δτι και τον έν άμφοτέροις άκρον άμφοτέροις κοσμεϊν
οίκειότατον. Και ει μη προ καιρόν τους λόγους άνέπανσα (ννν γαρ δη ννν 2
τοντο αισθάνομαιJ, και έβονλενσάμην, έφη τις, ταχύτερα ή σοφώτερα, τό μη
πανηγνρίζειν μηδέ φοιτάν εις μέσους φιλοσοφήσας, ώς τάχα äv και τάς Τνρρηνικάς
νπερεφώνησα σάλπιγγας (ερώ γαρ μηδέν τον τραχνν τον Μώμον λίϋον ενλαβηϋείς,
κατά Πίνδαρον), ει μη της σιωπής άωρίαν κατεψηφισάμην. Nwi δέ δ πέπον&α 3
έπί σοι, όποιον τι τονμόν χρήμα, τάχα äv γνοίης απ' εικόνος τινός· κόπτω μέν
οίον τονδαφος τοις ποσί, κατά τους &ερμοτάτσυς τών Ίππων, και διεσϋίω τά
χαλινά και τό οΰς διανίστημι, πνέω τε &νμόν εκ μνκτήρων και βλέπω δριμύ καΐ
άφρώ βάλλομαι, μένω δ' δμως εϊσω κιγκλίδος, ονκ έφιέντος μοι τον νόμου τον
δρόμον. Τί οϋν; 'Επειδή ταντα δοκει, τί δρόσομεν; "Η παντάπασι καταβαλον- ^
μεν τονς λόγους και σιωπή τά σά ΰανμασόμεϋα, παρέντες έτέροις την ενφημίαν;
Ον μέν οϋν. 'Αλλ' άλλοι μέν τάλλα τών σών ενφημονντων, δ τι άν έκαστος βονληταί
τε και δννηται. Πάντως δέ πολλοίς αρκέσεις λόγοις και πανηγνρεσιν, έάν μέρος δ
έκαστος τών σών απολαβών ενψημή· οϊ μέν, την διοίκησιν τών κοινών καΐ τό έν
τούτοις ενσννετόν τε όμον και φιλόπονον (τις γάρ ή ενρετής τον δέοντος ποριμώ-
τερος ή έπιτελέσαι τό ενρεϋέν ένεργέστερος;)· οι δέ τής δίκης τά τάλαντα και β
4 Codices: u = Υ Μ , ν = LA, d = Ρ , f = Π, g = I F , h = B S
14 τραχνν . . . λίϋον cf. Pindari Olymp. V I I I , 55
I f παρά των βασιλέων u v h ] παρά βασιλέων dfg 8 εύτέλειαν om. Μ Ό σοι

καλώς ιχει u v d f F ] δ καλώς σοι Ιχει h δς ει καλώς Ιχει I βούλωνται uvdg,s] βου-
λεύονται fβονλονται Β
6 Titulus: Κανδιδιανώ ν ] Κανδιανώ uf Κανδιάνω d Προς Κανδιδιανόν gh
β post ποίησιν, ή add. g Π 1 (deletum a Π2) 7 έπί σοί udfgh] έπι σον ν
8 νψηλόν τι uLdfg] νφηλόν τε A h 11 Kai εΐ μή u] χαί et μή desunt in v d f g h ; et
pro εΐ, η scripserunt gh 111 ννν γάρ δή ννν τοντο Yvdfgh] ννν γάρ δή τοντο Μ
18 ante φοιτάν, τό add. ν εις u d f g h ] ές ν Τνρρηνικάς] τνραννικάς Β 16 έπϊ
eol, όποιον τ« vd.3 έπι σοι και όποϊόν τι u f B έπι σοι και ποιόν τι g 18 δριμύ uvdfg]
δρόμον h 19 έφιέντος vdgh] άφιέντος uf 20 ταντα M d f ] ταύτη Y v g h δράσο-
μεν\ δράσομαι ν 22 'Αλλ' u v B 2 marg.] om. d f g B ' S 26 όμον om. h φιλόπο-
νος Ξ rj om. h 2β ένεργέστερος u v d f I S ] εναργέστερος F ένεργότερος Β οϊ δέ]
οίδας Ξ τά om. Β

Authenticated
ώς νπό λαμπρώ τφ φωτΐ διακρίνεις τάς ίριδας, υψηλός νψηλώς έμπομπενων τη

ϋέμιδι. Τό δέ σοι ξίφος φοβερά» μέν, ώς πλήξον · ώς δέ ου πλήσσον, άνά&ημα. γ
Κρατείς γαρ ον τω κολάζειν άμαρτάνοντας, άλλα τω σπονδάζειν δπως ουδέ την
αρχήν άμαρτήσονται και τω πάντας ήττάσ&αι της σης διανοίας πλέον ή της των
άλλων δυναστείας, ων ή ϋρασΰτης τό εννομον. 'Αλλοι ϋαυμαζέτωσαν τον 8
λόγου τό κράτος· εΐ δέ βούλει, λόγου πάν είδος, δσον τε εις κρίσιν ήκει των λεγο-
μένων καΐ δσον εις τήν τοΰ λέγειν δΰναμιν. Ό γαρ αυτός κρίνειν τε ικανός λόγον
και είπεϊν δυνατότερος· ώς τό μέν αυτό και την χρνσήν είκάζεσ&αι ψηφον ή την
Όμηρικήν στά&μην έκείνην, νφ' fj κρίνεσ&αι συμβαίνει την των Εύμηλείων
ίππων Ισότητα, τό δέ ύτιέρ τάς χειμερίους είναι νιφάδας, — άγωνο&ετοϋντά τ ε
ομοίως νϋν και άγωνιζόμενον πρότερον. "Αλλοι τό στερρόν έπαινείτωσαν τω 9
πράω συγκεκραμέναν και τό έν τω μειλιχίω μή συμτιεπτωκός, οία τά των λεόντων
σκιρτήματα. "Αλλοι τον ευρυσ&ενή χρυσόν και τιμήεντα, μετά των σεμνών ονο-
μάτων άτιμασϋέντα και προτροπάδψ εϊξαντα δίκη τη ση· πράγμα μόνον δη
πάντων και ακοής και πίστεως νψηλότερον. Ποιητικός δέ τις άνηρ και την ίο
τέχνην δφετος και αυτόνομος και μέλος άγροικόν προσψδέτω σοι, γηπόνων χορόν
στησάμενος, και άμησάμενος στάχυν ώραϊον πλεκέτω στέφανον δτι ήδιστον,
ημερίδας τε περι κεφαλής έγειρέτω κισσώ διαπλόκους και βότρυσι. Γεωργίας χι
ταϋτα ΰαλύσια, δια σοΰ πάλιν άν&ρώποις έπανελϋοΰσης · πέτραι τε γάλα ναόντων
και μέλι κρηναι, και φυτόν άπαν άμα ήρέμοις κομάτω καρποις, σύντροφόν τε
ομοίως και δρειον, οία τά των ποιητών πλάσματα, δταν τινι ποιώσι χαριζομένην
τήν γήν. Ταϋτα μέν, δπερ έφην, λεγόντων τε και πλαττόντων ετεροί' τό χ«
γάρ οίκεϊον άπαν ου πιέζει μόνον, ώς τή λύρα δοκεϊ, αλλά και ευφραίνειν
μάλιστα πεφυκεν. 'Εγώ δέ δ διαφερόντως τών σων άγαμαί τε κάί άσπάζομαι,
τοϋτο έρώ· δτι της τοϋ καιροϋ δυσκολίας κρείττονα σεαυτόν παρέχεις. "Ελλην ΐ3
μέν ών τήν ϋρησκείαν και τω παρόντι κράτει τά τοΰ κράτους υπηρετούμένος·
8 χρυαψ ψηφον cf. Iliad. V I I I , 69; X V I , 658; X I X , 223; X X I I , 209 9 Εύμη-

λείων Iliad. Π, 763—767 10 νιφάδας cf. Iliad. I I I , 222 18 τών σεμνών όνομάτων
cf. Pindari Olymp. I, 1 - 2 ; X I I I , 78; Pyth. I I I , 55 sq. l»t γάλα και μέλι cf. Exod.
I I I , 8 etc. 82t τό γάρ οίκεϊον πιέζει Pindari Nem. I, 53
8 f τήν αρχήν om. h 6f τον λύγου τό κράτος vdfgh] τό τοϋ λόγον κράτος u
7 λέγειν uvdfFh] λύγου 1 71 κρίνειν τε ικανός λόγον και ειπείν uvg] κρίνειν τε λόγον
ικανός καΐ είπεϊν df κριναί τε ικανός και λόγον ειπείν h 8 αντό uv αντοϋ dfg αντώ h
9 χρίνεαϋαι συμβαίνει uvdi7 2 (β. ν.)] κρίνεται gΠ 1 κρίνεσ&αι h Εύμηλείων uLdF]
Εϋμελίων Afh ομηλείων I 11 νϋν ante ομοίως h στερρόν vdfgh] αύστηρόν u
12 μειλιχίφ udg.5] μειλίχω v f B ουμπεπτωκός uvdS] πεπτωκός fgB 18 χρυσόν
uvdi7 2 marg. gh] Κροϊσον /71 τιμήεντα uvdfg] τιμη&έντα h 14 άτιμασ&έντα uvgh]
όνομασϋήναι d άτιμαα&ηναι f 15 και τήν τέχνην uL και om. Adfgh 18 περί
UVÄ] υπέρ dfgB 19 πέτραι τε γάλα ναόντων uL 2 dfh] πέτραι τε μεγάλα ναόντων L 1
πέτραι δέ μεγάλα ναόντων Α πέτραι τε γαλάονται g 20 άμα om. uvlh 21 δρειον
dflh] ώριον uvF τινί gh] τινά uvdf ποιώσιν] ποιήσει I 28 πιέζει udfg]
πιέζειν ν παίζει h μόνον} μένον F 25 σεαυτόν uvgh] σαυτόν df 2β κρατεϊν ν
26 t semel tantum νπηρετούμενος scripaerunt i7'g

Authenticated
Briefe Χ - X I 13
νπηρετονμενος δέ, ουχ δσα οί τον καιρόν κόλακες, αλλ' δσα οί τον καλόν φίλοι
και μεγαλόφρονες- και των μεν τήν ΰεραπείαν άφοσιούμενος, τηρών δέ τη πατρίδι
την εΰνοιαν και ά&άνατον έν ϋνητφ πράγματι τήν δόξαν καρπούμενος. Κάκεινο 14
δέ σου των έπαινετων, δτι και φιλίφ τι νέμεις αΐδονς έν τοσούτω της αρχής δγκω"
και σχολήν άγεις από τοσούτων ών πράττεις, μη μεμνήσ&αι μόνον, άλλα και
τιμάν δια γραμμάτων τους φίλους και τον πό&ον όμολογεϊν και προς εαυτόν 15
ίλκειν άπόντας. Άν&' ών έπεύχομαί σοι, των μεν εις ευδοξίαν μείζον ουδέν
(καν γαρ προσΰηκην ή αρχή λάβη, τήν γε άρετήν λαβείν ουκ ένεστιν), έν δέ άντί
πάντων καΐ μέγιστον, γενέσ-dai με&' ημών ποτε και θεοϋ, και της διωκομένων
είναι μερίδος, μή της των διωκόντων επειδή το μεν καιρό/υ φορά παρασύρεται,
το δέ άϋάνατον εχει τήν σωτηρίαν.
XI
Γρηγορίω
"Εχω τι δεξιόν έν τη φύσει (μεγαλαυχήσομαι γαρ ίν τι των πολλών και 1
αυτός J' ομοίως έμαντώ τε δυσχεραίνω βουλενομένω κακώς και τοις φίλοις.
'Επειδή τοίνυν φίλοι πάντες αλλήλων και συγγενείς οί κατά θεόν ζώντες και τω 2
αύτώ Εύαγγελίω στοιχοϋντες, τί ουκ άκούεις παρ' ημών μετά παρρησίας ä πάντες
νποτον&ορύζουσιν ; Ουκ έπαινοϋσί σου τήν άόοξον ευδοξίαν, ϊν' είπω τι κάγώ 8
καϋ·' υμάς, και τήν κατά μικρόν έπΐ τά χείρω ροπήν, και τήν κακίστην δαιμόνων,
fj φησιν Ευριπίδης, φιλοτιμίαν. Τί γάρ παϋών, ώ σοφότατε, ή τί σεαυτοϋ 4
κατ αγνούς, τάς μέν ιεράς και ποτίμους βίβλους άπέρριψας, &ς ύπανεγίνωσκές
ποτε τω λαω (μή γάρ αίσχυνϋης άκούων), ή υπέρ καπνοΰ τέϋεικας, ώς τά πηδάλια
χειμώνος ώρα και τάς σκαπάνας, τάς δέ άλμυράς και άπότους μετεχειρίσω, και
ρήτωρ άκούειν μάλλον ή χριστιανός ήϋέλησας; Ήμεις δέ τοϋτο μάλλον 5
12 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P R , f = Π, g = I F , h = ΒΞ
141 μεγαλαυχήσομαι και αυτός cf. II Cor. XI, 16, 18 191 Euripidis Phoeniss.
531—532 22 νπερ χαπνοϋ cf. Hesiodi Opera et dies 45 et 629
1 καλόν] καιρόν d & μή~\ ού h 7 άπόντας dfFh] δπαντας uvl εύδοξίαν

dfgh] εύδοχιμίαν u 8 γε] δέ g λαβείν om. vgh 10 μερίδος, μή dfgh] μερί-
δος xai μή uv
18 Titulus: Γρηγορίψ fgh] Τφ αύτώ uvd (id est: Γρΐ)γορίφ Νύαης uv, ΓρηγορΙψ
έπιαχόπφ Ννσης d). In margine add. d ονχ πρός τόν Νύαης, άλλά πρός όμώνυμόν τινα
Γρηγόριον. In margine add. Α γρ. Άνδρονίχψ έν &λλω
14 μεγαλαυχήσομαι] μέγα χαυχήσομαι h 15 τε om. h δνσχεραίνων Α
16 χαταζώντες F ΙβΙ τω αύτώ Εύαγγελίω ατοιχονντες uvdfh] τω αύτώ σνστοιχοντ-
τες g 17 άχούεις u'dfg] άχούουσι u2 (s. ν.) ν άχούσχ) h 18 νποτον&ορύ-
ζουαιν u 2 marg. γρ. ν PR'M'gh] νποψι&νρίζονσιν u'R 2 marg. Π2 marg. cum glossemate
γογγνζοναιν τι om. uv χάγώ om. uvh 19 μεϋ·' F τά χείρω uvdfg] τά
χείρον h ροπήν u'df] χλοπήν u2 (s. v.) vgh 20 fj uvdfh] δ g πα&ών uvd/72]
μα&ών Π1gh 22 αίοχυν&ης] αίαχυνφείς Α καπνοΰ] χαπνονς Ξ τέ&ειχας ud]
χατέ&ηχας vfgh 24 μάλλον1 om. h μάλλον τοϋτο Ξ

Authenticated
ήπερ έκεινο, και πάσα τώ θεώ χάρις. Μή συ γε, ώ άριστε, μή επί πολύ τοϋτο
πά&ης, αλλ' Ιχνηψον όψέ γοϋν, και προς εαυτόν έπάνελ&ε, και άπολόγησαι μεν
πιστοϊς, άπολόγησαι δε θεώ και ϋνσιαστηρίοις και μνστηρίοις, αφ' ών έμάκρννας.
Και μή μοι τα κομψά ταϋτα και ρητορικά ρήματα· >Τί δαί; Ουκ έχριστιάνιζον 6
ρητορεΰων, ονδέ ήμην πιστός έν τοις μειρακίσκοις στρεφόμενος;< και Ισως έπιμαρ-
τνργ) θεόν. — Ουδαμώς, ώ θαυμάσιε, οϋκουν όσον εικός, ει και μέρος τι δοίημεν.
Ποϋ δε τό πλήσσειν δλλσνς έξ ών νϋν πράττεις, φυσικώς προς τό κακόν όντας 7
έτοιμοτέρους, και τα χείρω διδόναι περί σοϋ καΐ υπονοείν και λέγειν; "Εστω
ψευδός· άλλα τις ή ανάγκη; Ου γαρ έαυτω μόνον ζή τις, άλλα και τω πλησίον
ουδέ άρκει τό πεί&ειν εαυτόν, ει μη και τους άλλους. "Η και πυκτεύων συ γε έν s
τω κοινω, ή και παιόμενος έπι κόρρης και παίων έν τοις ϋεάτροις, ή και τα αισχρά
λυγιζόμενος και καμπτόμενος, είπες άν ώς κατά ψνχήν έσωφρόνεις; Ου σωφρο-
νοΰντος ό λογισμός· κοΰφον τό ταϋτα δέχεσ&αι. Ει μεν οϋν μεταβάλοιο, !)
άλλα νϋν χαρήσομαι, των Πυ&αγορικών έφη τις φιλοσόφων έταϊρον έκπεπ-
τωκότα ϋρηνών, ει δε μή, έκεΐνος μεν έγραψε, τέϋνηκάς μ or έγώ δέ τοντο
μεν ουκ έρώ σήν χάριν έτι·
φίλος γάρ έχϋρός έγένετ', άλλ' όμως φίλος,
ή τραγωδία φησίν. Άνιάσομαι δέ, — τοϋτο γάρ ειπείν μέτριον, — ει μήτε αυτός ίο
συνορφς τό δέον, δ της πρώτης έστι τών επαινετών μερίόος, μήτε άλλω εύ
είπόντι κατακολου&ήσεις, δ της δευτέρας. Τοσαϋτα τά της παραινέσεως. Καί 11
μοι σύγγνω&ι δια φιλίαν άλγοϋντι, και ομοίως υπέρ τε σοϋ και παντός τον ιερα-
τικού τάγματος φλεγόμενα», προσϋήσω δέ δτι και πάντων Χριστιανών. Ει δέ 12
δει και συνεύξασ&αί σοι ή υπερευξασ·&αι, θεός βοη&ήσαι σον τη άσ&ενείφ, ό και
τεϋνηκότας ζωοποιών.
18t εΐ μέν οϋν . . . Pythagor. epist. 3 (sub fine), in Hercher Epistol. graec. p. 603
17 φίλος γάρ . . . Euripid. Phoeniss. 1446 181 el μήτ αυτός σννορφς . . . της δευτέ-
ρας cf. Hesiod. opera et dies 293—296
1 Μή uvdiTto] ή ülg συ] σοι Α 2 ώ u] om. vdfgh Post άριστε add.

ήν δτε uvdf ijv δτι g, glossema quod recte omittit h 11 πά&γις τοντο A 2 2 έαυτόν
Ldfgh] σεαυτόν uA 8 ϋνσιαστηρίφ F xal μνστηρίοις om. Β 4 Post ρήματα
add. είπης uv εΐποις Β δαί uv] δέ dfgh δ ονδέ dfg] οντε δέ uvh τρεφόμενος ν
β οΰχουν Adflh] ούχοϋν uLF δσον om. ν 7 άλλους] άλλήλους Β β φεΰδος]
ψευδώς h έαυτφ μόνον ζη τις df] έαυτω ζη τις μόνον uL έαυτφ τις ζη μόνον h σαντω ζης
μόνον Ag τω uvgh] τοις df 10 έαυτόν dfFh] αυτόν I σεαυτόν uv 11 ή post χοινώ
AJJigh] om. uLd/71 άπήεις add. f post κόρρης 12 λυγιζόμενος] λογιζόμενος ΥΙ
18 κούφων L τό ταντα uvg] το τοιαντα h οΰτω ταϋτα df μεταβάλοιο Adfh] μετα-
βάλλοιο uL μεταβάλλοις g 14 χαρήσομαι ul] χαιρήσομαι vdfF χαιρείσομαι Β χαριον-
μαι Ξ έταϊρον udfh] Ιτερον vg 1β γάρ έχ&ρός LA'h] γάρ ών έγβρός uA2 (β. ν.)
dfg 17 είπεϊν] είπεν Β μήτ' (ante άλλω) dfgh] μηδέ uv 181 χαταχολου&ήσεις
ud] χαταχολουϋήσης vf χαταχολον&εϊς gh 20raom. h 211 xal παντός τον ίερα-
τιχοΰ τάγματος vh] καί παντός ίερατιχον τάγματος dfg xal τον Ιερατιχον παντός τάγματος u
88 σοι om. Ξ βοη&ήσαι h] βοη&ήσει u*df βοη&οίη u 2 (s. v.) vg 24 τε&νηχότας
uvdfg] τεϋνηχότa h

Authenticated
Briefe Χ Ι - Χ Ι Π 15
XII
<Νικοβονλω>
Σκώπτεις τήν Άλνπιανην ήμΐν, ώς μικράν και της σης μεγαλειότητος 1
άναξίαν, ώ γιγαντιαίε σν και άμν&ητε και πελώριε τό τε είδος και την άλκήν.
5 Ννν γαρ έγνων δτι ψοχή μετρείται και αρετή ταλαντεύεται και τιμιώτεραι των 2
μαργάρων αί πέτραι καΐ κόρακες άηδόνων αίδεσιμώτεροι. Σν μεν οϋν απόλαυε 3
τον μεγέ&ονς καΐ'τών πηχών και μηδέν λείπον των 'Αλωάδων εκείνων. "Ιππον
γαρ άγεις και τινάσσεις αίχμήν και ϋηρές σοι μέλονσι. T f j δέ ονδέν έργον, 4
ονδέ πολλής της ισχνός κερκίδα φέρειν και ήλακάτην μεταχειρίζεσϋαι και ίστω
ίο προσκα&έζεσ&αι· τό γαρ γέρας έστι γυναικών. ΕΙ δέ και τοντο προσ&είης, 5
δτι x f j y f j προσπέφνκε δι' ενχήν και Θεώ σννεστιν άεί τοις μεγάλοις τον νον
χινήμασι, τι σοι ένταν&α τό νψος ή τα μέτρα τον σώματος; Ίδέ καίριον 6
σιωπήν, φ&εγγομένης άκουσον, τό άκαλλώπιστον κατανόησαν, τό ώς γυναιξιν
άνδρικόν, την οίκωφελίαν, την φιλανδρίαν και τότε ψήσεις τό τον Λάκωνος"
is >"Οντως ον μετρείται ψυχή και δει τον έκτος έόντα προς τον εντός βλέπειν άνϋρω-
πον<. "Αν οϋτω ταϋτα σκοπής, πανση τον παίζειν και καταπαίζειν αντής ώς 7
μικράς, και σαυτον μακαρίσεις τήν συζυγίαν.
XIII
Αμφιλοχία)
20 'Επαινώ τό θεόγνιδος, δς τήν μέχρι πότων και τον ήδέος φιλίαν ουκ έπαινών, ι
επαινεί τήν επί των πραγμάτων τί γράφων;
Πολλοί πάρ κρητήρι φίλοι γίνονται εταίροι,
έν δέ σπουδαίω πρηγματι, πανρότεροι.
1 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P R

18 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P, f = 77, g = AF, h = B S
7 Άλωάδων Odyss. X I , 309 10 Cf. Iliad. IV, 323; X V I , 457 22t Theognis,
v. 643-644
2 Titulus: Νιχοβούλω edd.] Τω αντω (id est: Νιχοβοΰλφ) uvd. Postea addunt uv:
άνειδίσαντι (-σαντα u) επί ήλιχίφ τήν ιδίαν γαμετήν Άλνπιανην. Ή αυτή δέ ϋνγατήρ Γοργο·
νίας άδελφης τον μακαρίου Γρηγορίου
4 γιγαντιαίε u'd] μαχρέ u 2 marg. γρ. v. Eligendum puto γιγαντιαίε, cum praesertim
paulo post de gigantibus agatur. άμνϋητε uvd Bill.] Αμέτρητε Bill, marg., Maur.
e codd. Paris, gr. 3014 (saec. XIII) et Paris, gr. 1405 (saec. XVI) 6 γάρ ora. u
7 λείπου vd] λίπου (sic) u 8 αίχμήν] αίχμητήν R αοι uLd] σον A 11 προσ-
πέφνχε u'vd] προσχέχυφε u 2 marg. γρ. 14 οίχωφελίαν cf. Theocr. XXVIII, 2 uLd]
οίχωφέλειαν A 17 μακαρίσεις] μαχαρίσης A
19 Titulus: Άμφιλοχίω fgh] Τω αντω (id est Άμφιλοχίφ) uvd
20 xai τον ήδέος u 2 maxg. γρ. Α 2 marg. γρ. dfgh] χαι αυνοναίας uiLA 1 21 έπί
uvh] άπό dfg 22 Aliam form am primi versus exhibet A 2 marg. γρ. πολλοί τοι
πόσιος xai βρώσιός είαιν έταίροι πάρ scripsi θ Theognidis libris et metri causa] παρά
codd. γίγνονται d 28 πρήγματι dfgh] πράγματι uv

Authenticated
Ήμεϊς τοίννν κρατήρων μέν άλλήλοις ου κεκοινωνηκαμεν, ουδέ γαρ 7ΐολλά 2

σνγγεγόναμεν άλλήλοις (καίτοι έχρην παντός μάλλον, και δι ημάς αντονς, και
δια τήν έκ πατέρων φιλίαν), τήν έπί των έργων δέ άπαιτοϋμεν εννοιαν. Έγγνς 8
άγων, και άγα>νων ό μέγιστος· δ γαρ υιός ημών Νικόβουλος έν ταραχαϊς άδοκήτοις,
παρ' ών ήκιστα άν ωηϋη τις Ιχων πράγματα. Δια τοΰτο άξιονμέν σε παρεϊναι 4
καΐ βοη&εΐν ήμϊν ως τάχιστα, κάί σννδικάσοντα και συνηγορήσοντα, ει εδροις
άδικουμένους· ει δ' ούν, μη προληφ&ηναι τω έναντίω μέρει κέρδους μικρόν τήν
έλεν&ερίαν άποδόμενον, ην άεί σοι μαρτνρη&εϊσαν παρά πάντων γινώσκομεν.
XIV
Καισαρίω
Ενεργέτησόν τι και σεαντόν και ημάς, οίον ον πολλάκις ευεργετήσεις, δτι 1
μηδέ πολλάκις παραπίπτουσιν ευεργεσίας τοιαύτης καιροί. Των κυρίων μου 2
των ανεψιών πρόστηϋ·ι προστασία» δικαιοτάτην, καμνόντων ίκανώς έπί κτήματι,
δπερ ώνησαντο μεν ώς και προς άναχώρησιν επιτήδεια» και τινα τον βίου παρέχειν
αντοΐς άποτροφήν δυνάμενον έπει δέ ώνήσαντο, πλείοσι περαιεπτώκασι 3
δυσχερείαις, τα μέν τών πεπρακότων αγνωμόνων πειρώμενοι, τα δέ υπό των
γειτόνων περικοπτόμενοι και πορΰονμενοι, ώστε κέρδος είναι αντοΐς, τό
τίμημα δ δεδώκασι κομισαμένοις, μεϋ·' ών προσαναλώκασνν, δντων ουκ ολίγων,
άπαλλαγήναι της κτήσεως. ΕΙ μέν ούν σοι φίλον εις σεαυτόν περιστήσαι τήν 4
πραγματείαν, δπως άν κάλλιστα και ασφαλέστατα εχη σοι τό συνάλλαγμα δια-
σκεγαμένω, τοΰτο και αντοΐς και ήμϊν ήδιον. Ει δέ μή, τό γε δεύτερον, 5
τη περιεργία και άγνωμοσύνη τον ανδρός άντί&ες σεαντόν, Ινα μή πάντως εν γέ
τι δια τήν άπραγμοσύνην αυτών εχη πλέον, ή κατέχοντας αδικών, ή ζημιών
άπαλλαττομένονς. 'Εγώ μέν οδν και ήρυ&ρίασα περί τούτων έπιστέλλων. β
Έτιειδή γε ομοίως αντοΐς όφειλόμεϋα, και δια τό γένος, και δια τήν τον βίου
προαίρεσιν (τίνος γαρ άν τις κήδοιτο μάλλον ή τών τοιούτων; επί τώ δέ άν αίσχύ-
9 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P R , f = 77, g = IF, h = B a
1 poet roivw, γε add. Μ κρατήρων μέν vdfgh] κρατήρων γε u γάρ om. u

2 ίχρήν uvdf] χρήν h χρή g και δι'ήμάς αντονς om. d 4 ήμών om. vh 6 εχων
uvgh] Ιχειν df σε om. uvgh β σννδικάσοντα Mdfg£] δικάαοντα Y v B 7 προ-
ληφΦηναι uvdfg] πληροφορη&ηναι h 8 άποδόμενον vdfh] άποδιδόμενον ug ήν
om. Λ
10 Titulus: Καισαρίφ h] Καισαρίω Γρηγόριος g Τω αντψ (id est Καισαρίω) uv
(id est Καισαρίω άδελφψ) df
11 και om. ν 18 μου post άνεφιών iterum posuit u 14 ώς καΐ om. Β , και
post ώς om. f 16 αγνωμόνων πειρώμενοι uvgh] άγνωμονεϊν πειρωμένων df 17 γει-
τόνων] γειτονουντων Μ είναι αύτοϊς uvgh] αύτοϊς είναι df 18 δ δεδώκασι om.
2
uvgB 19 supra φίλον, σοφό/ν Α εις σεαυτόν u v i ] εις έαντόν dfgB 21 τοΰτο
δή Μ 22 περιεργίχ} uvdfg] έπηρείφ h σεαυτόν MS] σαντόν Yvdfg αντόν Β
24 τούτων u v S ] αυτών dfgB 25 τό om. Μ.Ξ 2β αίσχύνοιτο uvdfg] -νετο Β
-ναιτο Ξ

Authenticated
Briefe X J U - X V I 17
νοιτο πλέον ή τά τοιαύτα ενεργετεϊν ου τιρο&νμοΰμενος;), σύ δέ ή δια σεαυτόν,

ή δι' ημάς, ή δια τούς άνδρας αυτούς, ή διά πάντα ταντα όμοΰ, άλλα πάντως γε
αυτούς ευεργέτησαν.
XV
Λολλιανω
Εΰ γε δτι έπανηκεις ήμΐν, διά μακρόν μεν, άλΧ δμως (και δ τούτου κρεϊττον), 1
δτι κατά νουν πράττων, και των επί σοι φροντίδων ημάς ήλευ&έρωσας. Πάντα -
γαρ κοινά ποιούμεθα προς σε, και λνπας και ενφροσννας' τοιούτον γαρ ή φιλία.
ΈπεΙ δέ έπανήκεις, μετάδος φίλοισι σοισι της εύπραξίας, φησίν δ εΙπών 3
μεταδώσεις δέ, ει τους κυρίους μου τους άνεψιους Έλλάδιον και Ενλάλιον, και 4
τάλλα οικείους όράν 7ΐροϋνμοϊο (οικείους δέ λέγω, εΐ μή άλλους ημάς πρός εαυτόν
νομίζεις, ου γάρ οϊδ' δ τι μείζον αν εϊποιμι), και μη ετέρων δεη&ηναι προστατών
άνάσχοιο. 'Αλλά πάντα σεαυτόν παράσχοις, φίλον χρηστόν, γείτονα δεξιόν, 5
παραστάτην γενναϊον, Ινα μη καϋ·' ίκαστον λέγω, τον ευγενή Λολλιανόν, τον επί
καλοκάγαϋίφ γνώριμον. Ύπισχνοϋμαι δέ, εΐ επί πλεϊον αύτοϊς όμιλήσαις και 6
της φιλοσοφίας αυτών τό νψος κατίδοις, δτι προς άλλους υπέρ αυτών πρεσβεύσεις.
Τοσούτον &αρρώ τω σώ τρόπω, και οντω πολλάς έλπίδας έχω μή διαμαρτήσεσ&αί
σου περί ών αυτός έπρέσβευσα.
XVI
Εύσεβίω Καισαρείας
'Επειδή προς άνδρα ποιούμαι τους λόγους ούτε άγαπώντα τό ψεϋδος και τό ι
έν έτέρω φωράσαι πάντων όξντατον, κάν δτι μάλιστα σοφοίς πλέκηται και ποικίλοις
τοις λαβυρίν&οις· προς δέ, ουδέ αντώ μοι φίλον τό τεχνικόν (είρησεται γάρ, κάν ι]
4 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = Ρ, f = 77, g = IF, h = B S
1» Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P, f = 77, h = B S
9 μετάδος . . . Euripid. Orestes 450
1 σεαυτόν u v f l h ] ααυτόν d F 2 πάντα ταντα uvh] ταϋτα πάντα dfg.

5 Titulus: Λολλιανω uv] Λολιανω h Πρός Λολλιανόν g Ίονλιανω df
8 εύφροσύνας udfgh] φροντίδας ν 9 έπει δέ vdfgh] ίπειδή δέ u σοϊσι uvgh et
libri Euripidis] σοϊς df 10 ei] εις h 11 οικείους . . . οίχείους Α] οίχείους . . .
οίχείως d οίχείως . . . οίχείονς ίιΠ2 οίχείως . . . οίχείως u77'gh μή ante άλλους om. h
ήμάς πρός έαυτόν uvg] ήμας σαντόν d ήμάς σαντω f ή μας σεαυτψ h 12 νομίζεις dfh]
νομίζοις uvg δ τι μείζον άν εϊποιμι] F h δ τι μείζονα εϊποιμι uv δ τι &ν μείζον εϊποιμι df
δ τι μείζον εϊποιμι I μή ante έτέρών om. h 18 παράαχοις g] παράσχοιο cett.
14 παραστάτην uvdfFh] προατάτην I Λολλιανόν uvg] Λολιανόν h Ίουλιανόν df
15 όμιλήσαις uvg] όμιλήσειας df ομιλήσεις h 1β αυτών post φιλοσοφίας om. h πρε-
σβεύσεις F B ] πρεσβενσοις uvd πρεσβεύοις f πρεσβεύεις ΙΞ 17 σφ om. Ξ διαμαρ-
τήαεα&αι] διαμαρτήσασϋ·αι Υ Ι 18 σου om. Υ ν .
20 Titulus: Εύσεβίφ Καισαρείας d] Εύσεβίφ ίπισχόπφ Καισαρείας uvfh
81 ποιούμαι] ποιήσομαι L οϋτε uvh] ούχ df 28 αντφ uAfh] αυτό Ld supra
τεχνικόν, τεχνικών Α2

Authenticated
φορτιχώτερον), πεφυκότι τε οΰτω xai τυπονμένω παρά τον λόγον, δια τοντο
γράφω τά παριστάμενα. Και μου δέξαι την παρρησίαν · ή αδικήσεις γε της 2
αληθείας, τά της ελευθερίας άποστερών και άναγχάζων έν £μαντώ κατέχειν την
ώδϊνα της λύπης, ώσπερ τι νόσημα ϋπουλον χάί κακόηθες. 'Εγώ χαίρω μεν 8
5 υπό σου τιμώμενος (εϊπερ άνθρωπός είμι, τον προειρηκότος 6 λόγος), καΐ καλού-
μενος έπί τε συνόδους και συλλόγους πνευματικούς. Ον φέρω δε την γεγενη- 4
μένην ϋβριν τω τιμιωτάτω άδελφώ Βασιλεία» και γινομένην έτι παρά της σης
ευλαβείας, δν και βίου και λόγου κοινωνόν και της υψηλοτάτης φιλοσοφίας εΐλόμην
τε άπ' αρχής και ννν εχω~ και ουδέν έμαντώ μέμφομαι της έτι αντω κρίσεως.
ίο Οΰτω γαρ ειπείν μέτριον, Ινα μή έμαυτόν έπαινεϊν δόξω, τά εκείνου θανμάζων. 5
Συ δέ μοι δοκεις ποιεϊν παραπλήσιον, τον μεν άτιμάζων, τιμών δέ ημάς, ώσπερ &ν 6
ει τις ενός ανδρός τη μεν τών χειρών καταψήχοι την κεφαλήν, τη δέ παίοι την
παρειάν fj xai θεμελίονς ύποσπών οικίας, διαζωγραφοίη τους τοίχους και καλλω-
πίζοι τά εξωϋεν. Ει τι οϋν έμοί πείθοιο, τοντο ποιήσεις (πεισθηναι δέ άξιώ' '
15 και γαρ δίκαιον)· ει εκείνον θεραπεύσεις τά εΙκότα, και παρ' εκείνον θεραπευθήση.
Το δέ καθ' ήμας έψεται ώσπερ τοις σώμασιν αϊ σκιαί, μικρούς τε δντας και προς
είρήνην έτοιμοτέρονς. Ουδέ γαρ οΰτως άθλίως πράττομεν ώστε τάλλα μεν &
έθέλειν φιλοσοφείν και της κρείττονος είναι μερίδος, ύπεροράν δέ πράγματος δ
τον καθ' ημάς λόγου κεφάλαιόν έστι, της αγάπης· άλλως τε και προς άνδρα
20 ιερέα τε και τοσούτον, δν και βίω και λόγω και πολιτεία πάντων άριστον, ών
ισμεν, γινώσκομεν. Ου γαρ έπισκοτήσει τό λνπεϊσθαι τη αλήθεια.
XVII
Τω αντω
Ουχ υβριστικώς έπέστειλα μάλλον, δπερ έμέμψω της επιστολής, ή πνευματι- 1
25 κώς τε και φιλοσόφως, και ώς εΙκός ήν, ει μή και τοντο λυπεί τον λογιωτατον
Γρηγόριον. Και γάρ εΐ τώ βαθμω κρατείς, άλλα δώσεις τι και ήμιν ελευθερίας 2
22 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = Ρ, f = Π, g = I F , h = B S
18 τής κρείττονος μερίδος cf. Luc. Χ , 42 251 τόν λογιωτατον Γρηγόριον Grego-
rius fortaese alludit ad epistulam Eusebii deperditam, cui respondet
2f γε της άλη&είας τά om. u, της άλη&είας τά om. ν Β β συνόδους xal συλλόγους

vdfh] συλλόγους και συνόδους u 10 μετριώτερον Μ έμαυτόν έπαινεϊν uvh]
έπαινεϊν έμαντόν df 11 ποιεϊν παραπλήσιον uvh] παραπλήσιον ποιεϊν df άτιμάζων]
άτιμων h 12 καταψήχοι uvdh] -φύχοι Π1 -ψήκοι Π2 τήν* om. h 18 διαζωγραφοίη
uvd/72 (β. ν.) Β ] ζωγραφοίη Π1 ζωγράφοι Ξ 14 πείϋοιο df] πεί&β uvh
15 εΐ ante έχεϊνον om. d/7<h τε post έχεϊνον add. Β 20 τε post Ιερέα om. d
πολιτείφ dfh] πολιφ uv
28 Titulus: Τω αντω uvdfh (vide praecedentem epistulam)] Εύσεβίω έπισχόπφ
Καισαρείας Καππαδοκίας g
24 δπερ vdfgh] ώσπερ Μ ώς δπερ που Υ 25 λυπεί uLgh] λύπη Adf 251 τόν
λογιωτατον Γρηγόριον uvd/7 2 S] τψ λογιωτάτφ Γρηγόριον 77'Β τω λογιωτάτφ Γρηγορίω g
26 poet εΐ, και add. F xal ήμϊν ante τι posuit Β

Authenticated
Briefe X V I - X I X 19
και παρρησίας δικαίας. Και δια τοντο εσο ήμϊν χρηστότερος. Πλην εί 3
κρίνοις την ετιιστολην ώς οίκέτον και ονδέ άντιβλέπειν όφείλοντος, οντω δη και
πληγάς ληψόμεϋα και ονδέ δακρνσομεν- ή και τοντο εγκλη&ησόμε&α; "Ο πάντας
μάλλον ή την σήν ενλάβειαν πα&εϊν άξιον. "Εστί γαρ άνδρός μεγαλόφρονος φίλων
άποδέχεσ&αι μάλλον έλευϋερίαν ή έχϋρών κολαχείαν.
XVIII
Τω αντω
ΕΙχσν μεν ονδέ άλλως προς την σήν ενλάβειαν μικροψνχως, μή τοντο μου 1
καταγνως· άλλά μικρόν έλενΰεριάσας τε και ϋαρρήσας, δσον το λνπονν έπιψνξαι
και 19εραπενσαι, αντίκα ήττή&ην και ύπεκλί&ην και τω κανόνι φέρων εμαντόν
νπέϋ·ηκα. Τί δε ουκ έμελλόν σε τε γινώσκων και νόμους πνεύματος; Ννν δέ 2
και εί λίαν μικροψύχως είχαν και άγεννώς, αλλ" δ γε καιρός ουκ έά τοντο πάσχειν
και ol καταδραμόντες ·&ηρες της εκκλησίας, τό τε σον γεννάίον και άνδρικόν,
ου τω κα&αρώς και γνησίως προπολεμοϋντος της εκκλησίας. "Ηξομεν σδν, ει 3
δοκεϊ, και ταϊς ενχαϊς νμϊν σνλλαμβανόμενοι και συναγωνιονμενοι και ύπηρετησό-
μενοι και ώς ά&λητήν άριστον κελενσται παίδες ταις ύποφωνήσεσιν υπαλείψσντες.
XIX
<Βασιλείω>
Καιρός ευβουλίας και καρτερίας και τον μηδένα φανήναι ημών άνδρικώτερον, 1
μηδέ τους πολλούς Ιδρώτας και πόνους εν όλίγω καταλν&ηναι. Γράφω δέ δια τί
β Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = Ρ, f = Π, g = I F , h = ΒΞ

17 Codices: u = Υ, ν = C, d = P R , f = Π, g = I F , h = B S
2 χρίνοις Y v f g h ] κρίνεις Md δή υνάΠ2Ξ] δέ 77'gB 8 έγχλη&ησόμε&α]

εγχλησόμε&α I
7 Titulus: Τω αντω codd. (De hoc titulo, vide epistulam 16, quod attinet ad
uvdfh, et epistulam 17, quod attinet ad g)
9 θαρρήσας u v d f ] ύαρσήαας gh 11 πνεύματος udfgh] πνενματιχονς ν 12 xai
i i ] el χαί ν 13 της έχχλησίας uvgh] rfj έχχλησίφ df άνδριχόν dfgh] άνδρεϊον u v
14 οντω χα&αρώς xai γνησίως προπολεμονντος vdfgh (quae lectio, difficilior propter ana-
coluthiam et genitivum absolutum, magis arridet)] οΰτω καθαρώς προπολεμονν xai
γνησίως u ήξωμεν f 16 νμϊν σνλλαμβανόμενοι uvd/7 2 ] ήμϊν ονλλαμβάνοιο /7'gB
νμϊν ονλλαμβάνοιο Ξ 1β ύπαλείφοντες Y v d h ] έπαλείψοντες Mg ύπαλείφαντες f. Lectio
ύπαλείψοντες potior esse videtur propter audaciorem metaphoram et propter itera-
tionem eiusdem soni in ύποφωνησεσιν et ύπαλείψοντες.
18 Titulus: Βασιλείψ edd.] Τω αντω codd. (id est: Βασιλείφ uh, Βασιλείφ έταίρφ
d , Γρηγόριος Βασιλείψ v f F , Βασιλείφ Γρηγόριος I)
20 μηδέ] μήτε R

Authenticated
ταΰτα και πό&εν; Ό θεοφιλέστατος έπίσκοπος ημών Ενσέβιος (οΰτω γάρ 2

περί αύτον λοιπόν δει και φρονεϊν xal γράφειν) λίαν προς ημάς έχει σνμβατικώς τε
και φιλικώς, και, ωσπερ σίδηρος πυρί, τω χρόνω μαλάσσεται. Και οΐμαι και 8
γράμμα ήξειν προς σε παρακλήσεώς τε και κλήσεως, ώς έμοί τε παρεδήλωσε και
πολλοί πείϋσυσιν ημάς των τα έκείνου σαφώς είδότων. *Ον προλάβω μεν, f ) 4
παρόντες, ή έπιστείλαντες, μάλλον δέ προεπιστείλαντες, είτα παρόντες, Ινα μη
αισχυν&ώμεν ύστερον ήττη&έντες, έξόν νικησαι τω καλώς ήττη&ηναι και φιλοσό-
Τ
φως, δ παρά τών πολλών απαιτούμενα. Ηκε οϋν έμοί πεισθείς και διά τούτο 5
και διά τον καιρόν επειδή σνστασις αιρετικών κατατρέχει την εκκλησίαν, τών μεν
ήδη παρόντων και ταρασσόντων, τών δέ, ώς λόγος, παρεσομένων. Και δέος β
παρασνρήναι τον λόγον της άληϋείας, ει μή τάχιστα κινη&είη τό πνενμα Βεσελεήλ,
τον σοφον τών τοιούτων άρχιτέκτονος λόγων τε και δογμάτων. ΕΙ δέ δοκεϊ 1
παρεϊναι και avrör έμέ συνδιάξοντα και σννοδενσοντα, ουδέ τοντο φευξόμε&α.
XX
Καισαρίω
Ονδέ οί φόβοι τοις ενφρσνονσιν άχρηστοι" ώς δέ έγωγέ φημι, και λίαν κάλοι 1
και σωτήριοι. Ει γαρ και γίνεσϋαι αυτούς άπενχόμε&α, γινομένοις γε παιδενό-
με&α. Κάμνονσα γαρ ψυχή εγγίζει Θεώ, φησί που θαυμασιώτατα λέγων δ 2>
Πέτρος, και παντι όιαφνγόντι κίνδυνον πλείων οίκείωσις προς τον περισώ-
14 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P R , f = Π, g = I F , h = B S
11 Βεσελεήλ Exod. X X X I , 2 - 3 ; X X X V , 30-31

18 Κάμνονσα .. . Haec verba non inveniuntur in epistulis canonicis Petri; eed I
in margine echolion praebet έν τη φαινομένγι Πέτρου διδασκαλία κείται
1 ό θεοφιλέστατος έπίσκοπος ήμών Ενσέβιος gh] ο όεοφ. ήμ. έπ. Eva. ud ό Φεοφ.
ήμ. Εύσ. C δ &εοφ. ήμ. Εύα. in. ΐ If οΰτω γάρ περί αύτον λοιπόν δεϊ και φρονεϊν f l ] οΰτω
γαρ δεϊ περί αύτον λοιπόν και φρονεϊν u οΰτω γάρ δει περί αύτον και φρονεϊν C οΰτω γάρ
περί αύτον λοιπόν δεϊ φρονεϊν P F οΰτω γάρ περί αύτον δει φρονεϊν R οΰτω γάρ λοιπόν περί
αύτον δεϊ xal φρονεϊν h 2 πρός] γάρ C 4 γράμμα u v d f l ] γράμματα Fh και
κλήσεως om. Ξ 6 πολλοί uvh] ol πολλοί dfg είδόταιν σαφώς C β έπιστεί-
λαντες] άποστείλαντες C ή ίπιστείλαντες . . . παρόντες om. I μάλλον δέ προεπι-
στείλαντες om. Β 7 τφ ugh] τό vdf 12 δοκεϊ uvdfg] δοκεϊς h 18 παρεϊναι
και αύτόν έμέ συνδιάξοντα dF 1 (F 2 β. ν. ταΰτα)] παρεϊναι καΐ αύτόν έμέ σννδιδάξοντα f l
2
και αύτόν έμέ παρεϊναι συνδιάξοντα Y'C (Υ marg. σννδιδάξοντα) παρεϊναι και διδάξοντα
ταΰτα Β παρεϊναι καΐ διδάξαντα Ξ και σννοδενσοντα udfgB] -σαντα C om. Ξ φεν-
ξόμεϋα ufgh (cf. epiet. 90,4; 79,12)] -ξούμε&α d -ξώμε&α C
15 Titulua: Καισαρίφ uvh Καισαρίψ άδελφω df ΚαισαρΙφ Γρηγόριος g
16 Ιγωγε df] έγώ uvgh 17 γε udfgS] δέ ν τε Β 18 έγγίζει θεώ dfg]
εγγύς έστι θεοΰ uvh 19 διαφνγόντι uvdf] διαφενγοντι gh πλείων uvgh] πλεϊον df
πρός] περί Ξ 191 περισώσαντα Α 2 (β. v.) dfgh] περισωθέντα uLA 1

Authenticated
Briefe X I X - X X I 21
σαντα. Μή ούν, δτι μετεσχήκαμεν τον κακόν, δυσχεράνω μεν· άλλ" δτι δια- 3
πεφενγαμεν, ευχαριστήσω μεν. Μηδέ άλλοι φανώμεν τω θεώ παρά τον καιρόν 4
των κινδύνων, και άλλοι μετά τους κινδύνους· αλλά βονλη&ώμεν εϊτε ενδημούντες,
εϊτε έκδημοϋντες, εϊτε ιδιωτεύοντες, εϊτε τά κοινά πράττοντες (δει γαρ οϋτω
λέγειν και μη λιπεϊν), τω σώσαντι καταχολον&εϊν και γίνεσϋαι της εκείνου μοίρας,
μικρά των μικρών και χαμαί έρχομένων φροντίσαντες. Και δώμέν τι διήγημα 5
τοϊς είς ύστερον, μέγα μεν εις δόξαν ήμίν, μέγα δέ εις ώφέλειαν ψυχής, το δέ αντό
και παίδευμα τοις πολλοίς χρησιμώτατον, δτι κρείττον ασφαλείας κίνδυνος, και
συμφορά ευημερίας αίρετωτέρα' εϊ γε προ μεν τών φόβων ήμεν τον κόσμου,
μετά δε τους φόβους τον θεον γεγενήμεϋα. Ίσως σοι φορτικοί δοκονμεν 6
πολλάκις σοι περί τών αυτών έπιστέλλοντες, και ον παραίνεσιν, αλλ' επίδειξιν
νομίζεις τους λόγους. Δ ιό τούτων μεν άλις~ ημάς δε ισ&ι πρα&υμουμένους και 7
εύχομένονς μάλιστα μεν γενέσ&αι μέχρι σον, συνησϋησομένονς τη σωτηρία σον
και περί τοντων τελεώτερον διαλεξομένους- εί δ' ονν, άλλ' ένταν&ά σε 8
δεξομένονς ώς τάχιστα, σννεορτάσαι τά χαριστήρια.
XXI
Σώφρον ίω
Ό χρυσός άλλοτε μεν άλλως μεταποιείται και σχηματίζεται, είς πολλούς ι
κόσμους τύπον μένος και προς πολλά υπό της τέχνης αγόμενος· μένει δέ δπερ εστί,
χρυσός, και ονχ ή ϋλη μεταβολήν, άλλά το σχήμα λαμβάνει. Οντω και τήν σήν 2
καλοκάγαϋίαν ηγούμενοι τήν αυτήν μένειν τοις φίλοις, κάν αεί προΐης επί τά
εμπροσϋεν, ταύτην έ'&αρρήσαμεν τήν πρεσβείαν προσαγαγεϊν, ον μάλλον τήν
άξίαν ενλαβηϋέντες ή τω τρόπω πιστενσαντες. Τω αίδεσιμωτάτω υίώ ημών 8
Νικοβούλω τά πάντα ίχοντι προς ημάς έπιτηδείως και δια συγγένειαν και διά τήν
οικειότητα και, τό τούτων μείζον, διά τον τρόπον, γενον δεξιός. Έν τίσι, και 4
16 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P R , f = 77, g = IF, h = B S
1 δυσχεράνωμεν uv] δυσχεραίνω μεν dfgh If όιαπεφεύγαμεν uvgh] δ ιεφύγομεν

df 2 ενχαριστήσωμεν uvgh] εύχαριστώμεν df τω θεώ om. Υ 5 λιπεϊν scripsi]
λυπεϊν codd. λείπειν edd. post λνπείν, Α 2 (8. v.) add. τά πολλά γίνεσ&αι dB]
γενέσ&αι u v f g S β φροντίσαντες ΜΑ 2 (s. v.) gh] φροντίσαντας YLAkif 7 εις om.
dfl μέγα μεν είς δόξαν om. I ήμϊν f F h ] έμήν ν ήμών ud om. I τό δ' df 8 κρείτ-
τον u d f g i ] χρείττων ν Β 9 τον om. udfg 10 σοι om. d f I B 12 νομίζεις] νομί-
ζειν Μ 18 σον post σωτηρίφ om. vgh 14 ει <5' οΰν codd. (cf. epiet. 13, § 4)] el
δ' οϋ C 15 Cum verbis ώς τάχιστα deficit F
17 Titulus: Σώφρον ίφ dfh] Σώφρον ίω υπάρχω uv Σώφρον ίω μαγίστρφ g
18 άλλως μεν άλλοτε R 20 λαμβάνει post μεταβολήν ponunt df 21 μένειν
uvdflh] ην F προΐης u v P 2 (β. v.) R f ] προείης Ih προήεις Ρ 1 προΐοις F 28 νίώ
uvd/7 2 (θ. v., m. r.) h] άόελφφ üig 24 Νικοβούλω, u v d f l h ] Νιχολάω F 24t διά
τήν οικειότητα u] δι' οίχειότητα vdfgh 25 τό τούτων μεϊζόν, διά dfg] ä τοντων
μείζον έστι, διά uvh τόν τρόπον γενον δεξιός. Έν τίσι om. Ρ

Authenticated
πόσον; Έν οίς αυτός σον δεη&ήσεται, xai δσον τή afj μεγαλονοία πρ&πειν νπολαμβά-
νεις. Άντιδώσομεν δέ και ήμεϊς ών εχομεν τό κάλλιστον. Έχομεν δέ τους δ
λόγους και τό κήρυκες είναι της σης αρετής, εΐ καΐ μη της αξίας εγγύς, άλλά γε
κατά την ήμετέραν δυναμιν.
β XXII
Τω αν τω
"Εδει, καϋάπερ τον χρνσόν και τους λί&ους τη δψει γνωρίζομεν, ουτω και 1
τους καλούς και μη των ανδρών αύτό&εν διαγινώσκεσΰαι, και μη μακροτέρας
δεΐσ&αι δοκιμασίας. Ού γαρ άν πολλών εδέησεν ήμϊν λόγων υπέρ τοΰ τιμιω- 2
ίο τάτου νίον Άμφιλοχίου πρεσβεύονσι προς την σήν μεγαλόνοιαν. Θάττον άν 3
ήλπισα ίν τι των απίστων και παραδόξων, ή τοντον αγεννές τι τιράξειν επί χρήμασιν,
ή διανοησεσ&αΐ' τοσούτον αντώ τό παρά πάντων συγκεχωρηκός έπι καλοκάγα&ίφ
και τό πρεσβντέραν της ηλικίας εχειν φρόνησιν. Άλλά τι χρή πα&εϊν; Ουδέν -4
διαφεύγει τον φ&όνον, όποτε και τοντον τις μώμος ηψατο, ανδρός δι απλότητα
15 μάλλον ή τρόπον κακίαν περιπεσόντος έγκλήμασιν. 'Αλλά σοι μή άνεκτον δ
φανήτω περιϊδεΐν αντόν ταΐς σνκοφαντίαις παρασνρόμενον. Μή, δέομαι σου της
Ιεράς και μεγάλης ψυχής, — άλλά και την πατρίδα τίμησον, καΐ τη αρετή βοή&η-
σον, και ημάς αίδέσϋητι τους παρά σον και διά σον δοξασ&έντας, και άντ'ι πάντων
γενον τω άνδρί, τω δννασΰαι τό ΰέλειν προσ·&είς, επειδή πάντα της σης άρετής
20 οίδα ήττώμενα.
XXIII
Καισαρίω
Ei μεγάλα έστιν ä αίτονμεν, μηδέν ·9αυμάσης, έπεϊ και παρά μεγάλου, και 1
σνμμετρεϊσ&αι δεϊ τω αιτούμενα) τήν αιτησιν. 'Ομοίως γαρ άτοπον παρά 2
25 μικρού μεγάλα ζητεϊν, και παρά μεγάλου μικρά· τό μεν γάρ δκαιρον, τό δέ μικρό-
6 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P R , f = 77, g = IAF, h = Β ΐ

21 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P R , f = 77, g = L 4 F , h = B S
7 Cf. Euripid. Medea v. 6 1 6 - 5 1 9
1 πόσον uvFh] όπόσον dfl 8 άλλά om. h

β Titulua: Τω αντψ uvdf (id est: Σωφρονίψ df, Σωφρονίψ ύπάρχψ uv)] Σωφρονίψ
h Σωφρονίω μαγίστρφ I F Σωφρονίω μαγίστρψ παρα&ετική Λ
7 γνωρίζομεν] γνωριζόμενον F 10 δν om. Ξ 12 διανοήσεσόαι άΠ2 (β. v.) h]
διανοήσασ&αι uv/7'g χαλοχάγαΰίφ uvdflh] -&ίαν Λ -Φίας F παρά πάντων] παρ'
απάντων I 14 άνδρός δι' άπλότητα uvd77 2 (β. v.) h] δι' ανδρός απλότητα 77'g 15 τρό-
που Ldfgh] τρόπων uA 1β φανητώ] φανη τό ¥Ξ ταϊς συχοφαντίαις] της συκο-
φαντίας F l e t σον της Ιεράς Ydfg] της Ιεράς σου Mvh
22 Titulue: Καισαρίψ 77 2 IFh] Καισαρίω παρα&ετιχή Λ Καισαρίω άδελφψ 771 τω
αύτφ uvd (id eet: Καιοαρίφ uv, Καισαρίψ άδελφψ d)
28 ίπεί vdfgh] έπειδή u 26 ζητεϊν dfgh] αΐτείν uv

Authenticated
Briefe X X I - X X I V 23
λογον. Αυτός σοι προσάγω διά της έμαυτοΰ χειρός τον τιμιώτατον υΐόν ήμών 3
Άμφιλόχιον, άνδρα τοσούτον επί καλοκάγα&ία γνώριμον και παρά τό εΙκός της
ηλικίας, ώστε αυτός άν ήγάπησα δ γέρων και ιερεύς και υμέτερος φίλος οϋτως
υπολαμβάνεσϋαι. Ei δέ φιλίας άνδρός ήττη&εις τήν διαβολήν ουχ ύτιείδετο, τι 4
ΰανμαστόν; Τω γαρ μη πονηρός είναι ουδέ ύπείδετο την πονηρίαν, λόγου μάλλον
διόρ&ωσιν ή τρόπου τιροσήκειν αύτώ νομίσας. Οΰτω συμπονειν έδέξατο. Τί 5
τοϋτο δεινόν τοις ενγνώμοσι; Μη τοίνυν άνάσχη πλέον έχειν αρετής κακίαν, μηδέ
την ήμετέραν πολιάν άτιμάσης· άλλα και τήν μαρτνρίαν άίδέσ&ητι και τό φιλάνϋρω-
πον ύπό&ες ταϊς παρ' ημών ευλογίαις, ων ισως τις παρά Θεώ λόγος, ω παρεστή-
καμεν.
XXIV
Θεμίστιο)
Λόγοι τό κινδννενόμενον και σος ό καιρός, εϊπερ βασιλεύς συ τών λόγων. Kai 1
πρός γε, σοι φίλος πατρόϋεν ό έμός Άμφιλόχιος- προσϋησω δέ δτι και τοιούτος,
οίος μήτε γένος πατέρων αίσχύνειν, μήτε τήν ήμετέραν φιλίαν, ει μη φαύλος εγώ
τών τοιούτων κριτής. Και τό μέγιστον, άνδρΐ μάλιστα κατά σε φιλοσοφώ, δτι 2
μηδέν άδικων έχει πράγματα. "Ο τω μεν έστι κονφότατον, ήμιν δέ αν βαρύτατον,
ει περιορώντες φαινοίμε&α. 'Εγώ μέν οΰν δ μόνον δύναμαι, τοϋτο ποιώ· 3
δύναμαι δέ πρεσβεύειν πρός τους εϋ ποιειν δυναμένους· ου γάρ άλλο γ' ουδέν έμοί
δυνατόν οϋτως εχοντι ώσπερ νυν έχω. Συ δέ τον τοΰ σον Πλάτωνος βεβαίωσαν 4
λόγον, μή πρότερον παύσασ&αι κακών τάς πόλεις είπόντος, πριν άν συνέλ&η
φιλοσοφία τό δυνασ&αι. 'Ικανός γάρ εϊ άμφότερα. Δός χείρα τω δεομένω και 5
παραινέσας τά εικότα και βοηϋήσας. Ώς ουκ εστίν δ τι φιλοσοφήσαις άμεινον 6
ή νυν τω δικαίω συναγωνισάμενος, πρός τω και ημάς εϋ ποιειν τους σους έπαινέτας,
ει δέ δίδως ειπείν, και φίλους.
11 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = Ρ , f = 77, G = L1F, h = Β ΐ
2 0 - 2 2 Plato. Epist. V I I , 3 2 6 a ; Reep. V, 473d, VT, 4 9 9 b - d
3 νΐύν uA 2 (s. v.) dfgh] om. LA 1 3 αυτός äv Yvdfgh] äv αυτός Μ 5 τήν

ante πονηρίαν om. v g h β έδέξατο YA'gh] ίδοξε MLA 2 marg. γρ. df
12 Titulus: θεμιστίψ h] θεμιατίψ έπάρχφ F, θεμ. έπ. πραιτωρίων I, θεμ. έπ.
πραιτ. παρα·&ετική Λ, τω αύτώ (id eet: θεμιστίψ) uvdf
18 βασιλεύς σύ A d f l ] αύ βασιλεύς u L / l F h 14 δτι om. vdfg 17 δ τω μέν\
φ τό μέν h ήμϊν ό'αύ βαρύτατον uv] ήμιν S'äv βαρύτατον γένοιτο dfg ήμίν δέ βαρύ-
τατον γένοιτο h 18 εϊ περιορώντες ν ] εϊπερ όρώντες u εϊ παρορώντες dfgh 22 ικα-
νός γάρ εϊ d77 2 ικανός εϊ γάρ u A 2 marg. Ιχανώση γάρ A ' L Ικανός γάρ (sine ei) 77'gh
28 φιλοαοφησαις d77 2 φιλοσοφήσεις u v g h φιλοσοφήσας 771 24 πρός τφ χτνΙΛ πρός
τό d f F h
β Galtay

Authenticated
XXV
<Άμφιλοχίω>
'Αρτους μεν ουκ ήτήσαμεν παρά σον, δτι μηδέ ΰδωρ παρά των Όστρακίνην
οίκούντων. Λάχανα δέ εΐ αΐτοίημεν παρ' ανδρός Όζιζαλεως, ών άψ&ονία μεν παρ'
νμϊν, παρά δέ ήμϊν πολλή σπάνις, ΰανμαστόν ουδέν ουδέ εξω της σννη&είας. Κα-
ταξίωσον οδν λάχανα ήμϊν άποστεϊλαι πλείστα και κάλλιστα, ή δσα γε δυνατόν
(έπεί και τά μικρά μεγάλα τοις πένησιν), επειδή μάλιστα και τον μέγαν Βασίλειον
δεξιούμεϋα· ου μή βουλη&ης, ώσπερ έπειράϋης κεκορεσμένου φιλοσοφονντος,
οϋτω πειρα&ήναι πεινώντος και δνσχεραίνοντος.
XXVI
Τω αύτω
Ώς μικρολόγως ήμϊν ήκει τά λάχανα παρ' υμών • και τί γαρ άλλο ή χρυσολά-
χανα; Καίτοι γε ό πάς πλούτος νμϊν κήποι και ποταμοί και άλση και παράδεισοι,
και λαχανηφόρος νμϊν ή χώρα, ώς χρυσοφόρος άλλοις, και
λειμώνια φύλλα νέμεσϋε.
Ό δέ σίτος νμϊν, ή μν&ική μακαρία' και ό άρτος, δ δή λέγεται, άρτος άγγέλων,
ούτως άσπαστός τε και άπιστος. "Η τοίνυν μεταδίδατε τούτων ήμϊν άφ&ονώ-
τερον, ή άλλο μεν ουδέν άπειλήσομεν, τον δέ σϊτον έφέξομεν, και εΐσόμε&α ει
όντως δρόσω μόνη τρέφονται τέττιγες.

15 Verba λειμώνια φύλλα νέμεαϋε, quae rhythmum hexametri eapiunt, in memo-

riam revocant λειμώνια φύλλα apud Theocritum XVIII, 39 151 Psalm. LXXVII, 26
18 δρόσψ cf. Theocr. IV, 16; Vergil. Eclog. V, 77; Plin. Natur. Hist. XI, 36
2 Titulus: Τφ αύτω (id est: Άμφιλοχίψ) uvdfgh

8 αΐτοίημεν uvdfg αΐτοϋμεν h 6 xai ante &ανμαστάν add. ν 7 xai post
μάλιστα om. h 8 έπειρά&ης xai φιλοαοφοϋντος κεκορεσμένου Β
10 Titulus: Τφ αύτω (id est: *Α μφιλοχίψ) codd.
121 χρνσά λάχανα g 14 λαχανηφόρος uvdf λαχανοφόρος gh 16 νέμεαϋε
uLdgh] νέμεα&αι Af 19 δρόσω μόνχϊ\ άρόσωμεν ή F

Authenticated
Briefe X X V - X X I X 25
XXVII
Τω αντίο
Παίζεις. 'Εγώ δέ οίδα τον κίνδυνο/ν Όζιζαλέως πεινώντος, δταν μάλιστα
Τ
γεωργήσητε. Ων εν τοϋτο μόνον έπαινετόν, ort κ&ν λιμω φ&αρώσιν, άλλ'
ενωδονσι και λαμπράς τνγχάνουσι της ταφής. Πώς; πολλοίς βάλλονται και
ποικίλοις τοις άνϋεσιν.
XXVIII
<Τω αυτώ>
Τάς όρε ίου ς μεν, όμορους δέ Trj Παμφυλία πόλεις έπισκεψάμενοι, Γλανκον
έκει &αλάττιον έν τοις δρεσιν ηλιενσαμεν, ου λίνου δικτνοις τον βν&ον τον ίχϋνν
έξελκύσαντες, αλλ' άγάπτ] φίλων τό ϋηραμα σαγήνευσαντες. "Απαξ δέ τον
Γλανκον πεζενειν μαϋόντα, γραμματηφόρον προσαπεστάλκαμεν προς την νμετέραν
άγαϋότητα, δν φιλοφρόνως ξενισάτω και τω παρά ταΐς Γραφαις ενδοκιμονντι
ξενισμώ μετά λαγάνων καταξιωσάτω.
XXIX
Σωφρονίω
Όρ^ς οία τά ημέτερα και δπως κύκλος τις των ανθρωπίνων περιτρέχει
πραγμάτων ννν μεν τών, νϋν δέ τών άνϋονντων και άπαν&ονντων, και οντε τον
εΰ πράττειν έστώτος ήμΐν, οντε τον δυστυχεϊν, δ δή λέγονσιν, αλλά τάχιστα μετα-
κινουμένου και μεταπίπτοντος, ώς αϋραις είναι μάλλον πιστενειν και γράμμασι
1 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = Ρ, f = Π, g = IF, h = B S

7 Codices: d = Ρ , f = Π
16 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P R , f = Π, g = IF, h = B S
2 παρά ταΐς Γραφαϊς cf. Prov. XV, 17
2 Titulus: Τω αντφ (id est: Άμφιλοχίω) codd.

8 Titulus: Τψ αύχφ edd. Άμφιλοχίφ codd.
16 Titulus: Σωφρονίω h] Σωφρονίω νπάρχφ f, Σωφρονίω μαγίατρω g, Τω αΰτφ
uvd (id est: Σωφρονίω d, Σωφρονίω νπάρχψ uv)
18 Post άν&οΰντων, τε add. F

Authenticated
26 Gregor v o n Nazianz
καϋ·' ύδατος ή άν&ρώπων ενετηρία. Τίνος ένεκεν; έμοί δοκεϊν, Ινα το εν 2

τούτοις άστατον και άνώμαλον ϋεωροϋντες, μάλλον τι ττροστρέχωμεν τω θεώ και
τω μελλοντι, και τινα ποιώμεϋα και ημών αυτών έπιμέλειαν, βραχέα των σκιών
και των όνειράτων φρόντιζαντες. 'Αλλα πόϋεν ήμϊν ό λόγος; Ου γαρ εική 3
ταϋτα φιλοσοφώ, ουδέ διακενης καλλωπίζομαι.
Ύ 4
Ην ποτε τών ουκ αφανών και δ σος Καισάριος, ει δε μη ώς αδελφός άπα-
τώμαι, και τών λίαν επιφανών, γνώριμος μεν έπι παιδεύσει, καλοκάγα&ία δε υπέρ
τους πολλούς, λαμπρός δε φίλων περιουσία, ών πρώτον έν πρώτοις σέ τε και την
σήν εύγένειαν ύπάρχειν αύτω αυτός τε έφρόνει και ημάς επει&ε. Τά μεν δη 5
παλαιά ταϋτα, και τά πλείω παρά σεαυτοϋ προσρήσεις τιμών αυτόν επιτάφια, και
δ φύσει πάντες εχομεν άν&ρωποι μάλλον τι τω άπελ&όντι χαριζόμενος. Τά δε 6
νΰν, — και δπως μοι μή παραδράμης άδακρυτι τον λόγον ή δακρύσαις γε εις καλόν
και χρήσιμον, — ό μεν κείται νεκρός, άφιλος, έρημος, έλεούμενος, σμύρνης όλίγης
ήξιωμενος (ει γε καί τοΰτο), και μικρών ενδυμάτων τών τελευταίων (πολύ γε δτι
και τούτων). ' Επιπεπτώκασι δέ οι έχ&ροί, ως γε πυν&άνομαι, καί άλλος 7
άλλο&εν τά εκείνου κατά πολλήν έξονσίαν οι μεν διαρπάζουσιν, οί δέ μέλλουσιν.
*Ω της αναλγησίας, ώ της ωμότητας· και ό κωλύσω ν ουδείς, αλλ' δ γε φιλαν&ρω-
πότατος τοΰτο χαρίζεται μόνον, ανακαλείται τους νόμους· και ει δεί συντόμως
ειπείν, δράμα γεγόναμεν, οϊ ποτε νομισ&έντες εύδαίμονες. Ταϋτα μή ανεκτά 8
φανήτω σοι· αλλά και ουνάλγησον καί συναγανάκτησον καί δός χάριν νεκρω
Καισαρίω. Ναι προς της φιλίας αυτής, ναι προς τών σων φιλτάτων και τών
ελπίδων, άς ποίησον σεαυτω δεξιάς πιστός τω άπελ&όντι φανείς καί γνήσιος· Ινα
και τοις ζώσι τοΰτο χαρίση και ποίησης αυτούς εύέλπιδας. Οΐει περί χρημάτων 9
ημάς άλγεϊν; Τό της αισχύνης ήμϊν άφορητότερον, ει δόξειε μόνος τών πάντων
Κανσάριος μή έσχηκέναι φίλους, ό δή καί πολλούς έχειν οίόμενος. Ή μέν οΰν 10
πρεσβεία τοιαύτη και παρά τοιούτων, επειδή σοι και τό καϋι' ήμάς Ισως ού πά-
ρεργον. "Α δέ βοηθήσεις και δι ών καί δπως, τά τε πράγματα ύπο&ήσεται καί ή
σή διασκέψεται σύνεσις.
1 ΰδατος uvgh] ΰδασιν df (quod β praecedenti γοάμμασι effluxit) εύετηρίφ

d f F (cf. epist. 32, 6) ευημερία u v l h εϊνεκεν L δοκεϊν g δοκεϊ uvdfh 2 τι]
ετι h τω ante θεώ om. vgh 8 καί ante ήμών om. v f l h β ουκ β. v. Μ 8 ών
ΜΑ1 (ut videtur) fgh] φ YLd δ A 2 9 ώς ante αυτός add. dfgB 10 σεαντοϋ u v g S ]
σαυτοΰ df σεαντφ Β imτάφια uvdfh] έπιταφίφ g 11 τω om. df χαριζόμενος
Adfgh] -μενοι uL 12 δπως μοι μή παραδράμης uvdfB] δπως μοι παραδράμτ)ς I πώς
μοι παραδράμι/ς F δπως μή παραδράμ·ης Ξ post τόν λόγον, τω λόγω add. dfg ή om. f
δακρνσαις uv] -σεις dfgh. De optativo δακρύσαις, cf. epist. 83, 2 14 τοΰτο uvdfg]
τούτον h τελευταίων uvdfg] ευτελών h 15 τούτων uvdfh] τοΰτο g 17 ό om.
L β. v. A 20 σοι] σου F 20t Καισαρίω ante νεχρώ ponit h 21 της ante φιλίας
om. d f l h 23 χαρίζη ν ποιήσεις g post εύέλπιδας, σοι add. g (e sequenti οΐει)
24 ήμϊν udfgh] ήμών ν πάντων vdfgh] άπάντων u 25 ούν om. h 2β τοιού-
των] τοιούτον I 28 διασκέψηται I σύνεσις Υ 2 marg. vdfgh] δύναμις Υ 1

Authenticated
Briefe X X I X - X X X I 27
XXX
Φιλαγρίω
Καισάρων ουκ εχω. Έρώ γάρ, και ει μη φιλόσοψον τό πά&ος· στέργω τά 1
Καισαρίον, και δ τί ποτ' &ν ϊδω Καισαρίον γνώρισμα περαιτνσσομαι και ασπάζομαι,
και οιονεί αντόν όράν δοκώ και σννεϊναι και διαλέγεσϋαι. Οίον επα&αν και ννν 2
επι τοις σοϊς γράμμασιν. Όμον τε γάρ άνέγνων τό πρόγραμμα της επιστολής, τό
γλνκν μοι πράγμα και δνομα, τον Φιλάγριον, και πάντα με άϋρόως υπεισήλθε τά
ποτε τερπνά, αί πόλεις, αί διατριβαί, ή τράπεζα, ή πενία, τά τής έρατεινής
όμηλικίης, δ ψησιν "Ομηρος, ή παίγνια, ή σπονδάσματα, οι των λόγων ιδρώτες,
οι κοινοί παιδενταί, τό τών ελπίδων νψος, πάντα δσα αν εϊποι τις των τηνικαντα
καλών, οϊς εγώ χαίρω διαψερόντως και μεμνημένος. "Ιν σδν ετι μάλλον 3
όμιλώμεν τούτοις και διά σον, κίνει την γραφίδα και χαρίζον τό έπιστέλλειν.
Πάντως ονδέ τονϋ' ήμϊν μικρόν, ει και τό μέγιστον ήρπασεν ημών 6 φ&όνος, την
σννονσίαν, λνπηρώς διαϋείς τά ημέτερα.
XXXI
Τω αντω
"Α μεν εστί σοι λνπηρά, πάντως και ημΐν. Κοινά γάρ πάντα ποιονμε^α τά 1
τών φίλων, εϋ τε καΐ ώς έτέρως έχοντα, δσπερ δή και φιλίας δρος εστί. Καίτοι 2
και περί τον των ει τι δει φιλοσοφήσαι και τά εικότα διαλεχϋήναί σοι (ωσπερ οϋν
δει και ό τής φιλίας υποτίθεται νόμος), ου βονλομαί σε, ουδέ γε καλώς εχειν
ύπολαμβάνω, Φιλάγριον δντα και τά ϋεϊα διαφερόντως πεπαιδενμένον, ταντόν
1 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = PK, f = 77, g = IF, h = B S

8 ! Iliad. III, 175
2 Titulus: Φιλαγρίω h] τω αντω cett. (id est: Φιλαγρίω uvdf, Φιλαγρίω ρήτορι g)
8 Ιχω uvdfF] εχων Ih 4 Post γνώρισμα, xai add. uvF 5 οιονεί uvdfg]
οίον h Ofovdfh] Kai οίον uvg (verbum και effluxiese videtur e praecedenti xai ante
οιονεί) xai vvv d] xai om. cett. β Όμον τε γάρ df] Όμον τε Yvgh Όμον γε Μ
7 xai ante πράγμα add. g 7 τόν om. h πάντα με uvh] πάντα μοι dfg (quod e
praecedenti μοι repetitum esse videtur) 8 ποτε β. v. Y 9 S om. h τά ante
παίγνια et σπονδάσματα add. df τών ante λόγων om. Ξ 10 πάντα post εϊποι τις
traiecit F 11 οίς] ώς scribit Α έτι om. Ξ 12 τούτοις uvd77 2 (s. v.)] αντοίς
77'h αντω g xai post τούτοις om. Mvh κινεί] χινον Υ τό] τφ Β 18 μιχρόν
ante ήμϊν ponit Ξ ήρπασεν ήμών u v S ] ήμών ήρπασεν dfg ήρπασεν ήμϊν Β
16 Titulus: Τω αντω uvd] Φιλαγρίω fh Φιλαγρίω φήτορι g
17 πάντα ποιούμεθα vdfgh] ποιούμεθα πάντα u τά om. I 18 τε uL (ut
videtur) dfg] ye Ah ώς] d l δσπερ u] ωσπερ vdfg δπερ h φιλίας δρος ΥΜ1
vdfgh] δρος φιλίας Μ 2 marg., γρ., m. r. 181 Καίτοι xai περί uvF 2 (xai infra vereum)
1
h] χαίτοι περί d f l F 20 <5εί LdfIB δή \ιΑ¥Ξ φιλίας] φιλοσοφίας Ff

Authenticated
πάσχει» τοις πολλοίς, ουδέ σνγκαταπίπτειν τώ σώματι, ονδ' ώς άνήκεστον την

κακοτιάθειαν όδυρεσ&αι, άλλ' έμφιλοσοφεϊν τω πάθει, και τήν διάνοιαν νϋν 9
δη και μάλιστα έκκαθαίρεσθαι, και κρείττω φαίνεσθαι των δεσμών, και ήγεϊσθαι
τήν νόσσν παιδαγωγία? προς τό συμφέρον, τοϋτο δε έστί, περιφρονοϋντα τό σώμα
και τά σωματικά και πάν τό ρέον και ταραχώδες και άπολλνμενον, δλον της άνω
γενέσθαι μοίρας, και ζην άντι τον παρόντος τώ μέλλαντι, θανάτου μελέτην 4
— τοϋτο δ φησι Πλάτων — τον τηδε βίσν ποιούμενον και λνοντα την ψυχήν τον
είτε σώματος, εϊτε σήματος, καιf έκεϊνον ειπείν, δση δνναμις. "Αν ταϋτα .»
φιλοαοφης, ώ άριστε, και οϋτως έχης, αυτός τε όνήση τά μέγιστα και ημάς έπι
σοι $4ονς ποιήσεις καΐ πολλούς διδάξεις έμφιλοσοφεϊν τοις πάϋεσι. Kai πρός (>
γε, ου μικρόν κερδανείς — ει τί σοι κάί τούτου μέλει — το παρά πάντων θαυμά-
ζεσθαι. Των δέ πνκτίων ών ήτησας, τό μεν εϋρον και επεμψά σοι προθύμως, 7
το Δημοσθενικόν λέγω· τό δέ έζημιώθην ουκ έχω οίου συ χρήζεις, την Ίλιά-
δα. Μή γάρ μοι διαπιστήσης, δτι μόνον τοντων άπολαύειν νομίζω και μόνα *
κεκτήσθαι καλώς, ών άν αυτός μετάσχοις και οϊς άν ώς σεαυτον χρήσαιο.
XXXII
Τω αύτώ
Εύ γε δτι φιλοσοφείς έν τοις πάϋεσι και γίνη πολλοίς υπόδειγμα της έν τοις 1
άλγεινοϊς καρτερίας· και ώσπερ έπι παντι βελτίστω κατεχρώ τώ σώματι, ήνίκα
ύγιεινώς είχες, οδτω και νυν τον τω χρή καλώς, επειδή γε ασθενώς έχεις και αργείς
ουκ αργώς, Ιν οϋτως ειπω. Φιλοσοφείς γάρ, και δ φασι Διογένην ειρηκέναι ·1
ποτέ πυρέττοντα και διακαρτεροϋντα, τούτο και αυτός παρέχεις όραν, ψυχής πάλην
και σώματος. Τοϋτο έπρεπε τώ εμώ Φιλαγρίω, μή μαλακίζεσθαι μηδέ :{
κάμπτεσθαι πρός τά πάθη, αλλά περιφρονεϊν τον πηλόν και τό μεν σώμα εάν
1β Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P R , f = 77, g = IF, h = B S
6 - 8 Phaedo 81 a etc.; Gorgiae 493 a; Cratyl. 400 c
4 παιδαγωγίαν] παιδαγωγοϋααν g 6 τό ante ταραχώδες add. Β 61 της άνω

γενέσ&αι uvlh] γενέο&αι της άνω df της άνω γίνεσ&αι F β ζην] τήν Ξ 7 τοϋτο
om. df 9 όνήση όνήαει IB 12 πνκτίων uvdf.s] πτνκτίων gB 18 Ιχω ΜΑ]
Ιχοιν YLdfgh οίου] οίας Ξ συ] σοι F 14 μοι om. ν όιαπιστήσης] δια-
πιστήση Β μόνον] μάνων uB 16 άν om. fFh μετάαχοις udfh] μετάσχης vg
ώς σεαντοΰ uAFh] ώς έαυτοϋ L ώς ααυτον dfl
17 Titulus: Τω αύτώ g] Φιλαγρίω uvdfh
20 τούτφ χρη uv] χρήααι τούτω df χρω τούτω g χρή τούτω h άργείς uv] άλγεϊς
dfgh 21 άιογένην uvdfh] Διογένη I Αιογένει F 22 ψυχής πάλην uvh] πάλην
φνχής dfF] πάλιν ψυχής I

Authenticated
Briefe X X X I - X X X I I 29
πάσχειν τά έαντον, πάντωζ ή νϋν ή ϋστερον λν&ησόμενον νόμω φύσεως (οΐχήσεται

γαρ ή νόσω κάμνον ή χρόνω)· αντήν δέ ύψον τήν ψνχήν εχειν και μετά θεοϋ
τετάχϋαι τοϊς λογισμοί ζ κάκεϊνο ειδέναι, δτι των άτόπων εστίν ημάς έξω μεν
κινδύνων φιλοσοφείν, εν δέ ταις χρείαις άφιλοσόφσνς φαίνεσ&αι και διαψενδεσ&αι
τήν υπόσχεσιν.
Πάντα έπήλϋες δηλαδή τή διανοία, δσα ημέτερα, δσα αλλότρια, ώς άνήρ 4
πεπαιδευμένος έν άμφοτέροις και παιδεντης άλλων, και εκ πάντων σεαντώ
σννελέξω τό της άν&ρωπίας φάρμακον. "Ινα δέ σοι κάγώ σνμφιλοσοφήσω 6
μικρόν, εί τοντο κελεύεις, ονκ επαινώ τον 'Αριστοτέλους τό μικρολόγον, δς τήν
ενδαιμονίαν ήμϊν οριζόμενος, μεχρί μέν τίνος προήλ&εν όρϋώς, ψυχής ένέργειαν
κατ' άρετήν είναι ταύτην άποφηνάμενος και προσ&εις εν βίω τελείω — και τοντο
μόλα σοφώς — δια τό τρεπτόν ημών και ενμετάπτωτον της φύσεως• εκείνο β
δέ ουκ έτι μεγαλοπρεπώς, άλλα και λίαν ταπεινώς, δτι και τήν έξωθεν ενετηρίαν
προστί&ησιν, ώς, ει τύχοι πένης τις ών, ή νοσώδης, ή δνσγενης, ή φνγόπατρις,
παρά τοντο αντω της ευδαιμονίας κωλυόμενης. 'Επαινώ δέ των από της ^
Στοάς τό νεανικόν τε και μεγαλόνονν, οι μηδέν κωλύειν φασί προς ενδαιμονίαν τά
έξωθεν, άλλ' είναι τον σπουδαΐον μακάριον, καν ό Φαλάριδος τανρος εχη καιό-
μενον.
Και διά τοντο θαυμάζω μέν τους παρ' ήμϊν υπέρ τον καλόν κινδννεύσαντας 8
ή σνμφοράν διενεγκόντας νεανικώς· -θαυμάζω δέ και των έξωθεν τονς τούτοις
παραπλήσιους, οίον τον Άνάξαρχον εκείνον, τον Έπίκτητον, τον Σωκράτην, ίνα
Τ
μή λέγω πολλούς. Ων δ μέν έν δλμω κοπτομένων αντον τών χειρών, οντω 9
τον τυράννου κελεύοντας, πτίσσειν τον Άναξάρχον θνλακον διεκελενετο τοις
βασανισταϊς. Τί τοντο λέγων; τό μοχθηρόν ημών σαρκίον, ώς Άναξάρχον γε
ον πτισσομένον, της φιλοσόφου ψυχής· άπερ ήμιν ό εκτός και ό εντός άνθρωπος
ονομάζεται. Ό δέ τό σκέλος κατατεινόμενος και στρεβλούμενος έφιλοσόφει 1®
ώσπερ έν άλλοτρίω τω σώματι, και θάττον κατεαγηναι τό σκέλος ή έπαισθά-
9 Aristot. E t h . Nicomach. I, 7 18 Ibid. I, 8 22 cf. Origen. Contra Cels. VII, 53

26 cf. Ephes. I l l , 16 2β cf. Origen. Contra Cels. VII, 53
1 τά έαντον uvdfh] τό έαντον g 2 χάμνον uvlh] χάμον d χαμών f χάμνων F

αύτήν df] αντόν uvgh 3 μέν om. ν 6 ώς] δσα Υ 8 άνΰρωπίας Adgh] άνίας
uLf (error e compendio natus) 8f σοι κάγώ σνμφιλοσοφήσω μικράν uvgh] σοι μικ-
ρόν σνμφιλοσοφήσω χάγώ df 10 προήλ&εν όρΰώς uvh] όρόώς προήλ&εν dfg
11 άποφηνάμενος udfg] αποφαινόμενος vh 12 σοφώς Y'M'L'AI (in rasura) h σαφώς
Y 2 M 2 L 2 dfT ενμετάπτωτον udfh] μετάπτωτον v I F (sed εν- s.v.) 14 προστί&ηαιν]
προσ&ήσει h 16 τοντο αντω udfgh] τοντο αντό ν 16 τάν ante νεανιχόν h
171 χαιόμένος ν 19 &ανμάζω μέν u v d f l ] ΰανμάζομεν F h 20 τον Ιξω&εν L I
21 Σωκράτη I 22 έν om. h (quod facile exeidit post μέν) αντον uvdf] αντω gh
24 γε om. Yv 26 άπερ uvh] δπερ dfg ο έχτός και ό έντός uvh] ό έντός καΐ
έχτός d f l ο εντός χαι ό έχτός F 27 έν άλλοτρίω τω σώματι uvgh έν άλλοτρίω σώματι
df χατεαγήναι uvd77 2 (m. r.) I] χατεάγη 77'Fh εδοξεν ν

Authenticated
30 Gregor von Nazienz
νεσθαι της βίας Ιδοξε. Σωκράτης δέ τον θάνατον υπ 'Αθηναίων κατακρίνεις 11

και οίκων, ώς οίσθα, το δεσμωτήριον, τέως μεν ώς υπέρ άλλον δεσμωτηρίον τον
σώματος διελέγετο τοις μαθηταΐς και φυγείν εξόν άπηξίωσεν επειδή δέ προ-
σηνέχθη τό κώνειον, δέχεται μόλα ήδέως, ώσπερ ουκ επί θανάτω δεχόμενος,
άλλα φιλοτησίας τιροπινόμενος. Προσέθηκα δέ αν τούτοις και Ίώβ τον 12
ήμέτερον, ει μη σε βδειν πόρρω τών εκείνον παθών και δντα σνν θεώ και έσό-
μενον.
Ταϋτά μοι δοκεϊς κατεπφδειν σεαντοϋ, ώ θεία και ιερά κεφαλή, και οντω 18
σεαυτόν ίατρεύων, αυτός τε άν ρφων γενέσθαι και ημάς ευφρανεΐν τους σους
έπαινέτας και έραστάς, ουδέν υπό της νόσου καμπτόμενος, ουδ', δ φησιν ό 14
θειος Δαυίδ, υπό της ειρήνης τών αμαρτωλών και της κατά τον βίον τούτον
ενροίας αυτών έγκοπτόμενος, αλλά και καθαιρόμενος, εί θέμις επί σοϋ τοϋτο
ειπείν, και νλην αρετής ποιούμενος την άσθένειαν.
XXXIII
Τω αύτώ
Λαμβάνονταί αού τίνες (αισθάνομαι γάρ), ώς φιλοκαλοϋντος τό μόνον σον 1
κτήμα και φιλεργοϋντος εν τοιαύτη καταστάσει του σώματος. Και θαυμαστόν
ουδέν επειδή και ρψον έν τοις άλλοτρίοις ή τοις οίκείοις φιλοσοφείν. 'Εγώ δέ, 2
εί μεν έώρων σε πέρα τον μέτρου τοϋτο ποιοϋντα, ή πλεονεκτικώς ή βιαίως τή
φιλοσοφίφ προσκείμενον, κάν έμεμψάμην (είρήσεται γάρ τάληθές), μηδέν τήν
φιλίαν ή τήν παίδευα ιν αίόεσθείς. Εί δέ φιλεργεϊς μέν, ουκ εξω δέ τον μέτρου, 3
χρη δέ είς δέον οίς φιλεργεϊς, πρόσεστι δέ και τό πάθος ένασχολουν τε ταϊς φροντίσι
και πεϊθον ώς υπέρ τό σώμά σοι τά τον σώματος, ουκ έχω πώς μή τοϊς μεμφο-
μένοις μέμψωμαι, σε τής αίτιας ελεύθερων. Kai πρός γε τοϋτο έμαντόν πείθω, 4
14 Codicee: u = ΥΜ, ν = LA, d = PR, f = 77, g = IF, h = B S
1 Plato. Phaedo 82 e, Crito passim, Phaedo 117 b—c 8 κεφαλή cf. Iliad.
V m , 281 11 Psalm. LXXII, 2 - 3 20 είρήσεται γάρ τάληβές Demoeth. XI, 17
Isocr. ΥΠ, 76
8 ύπ' Ά&ηναίων df φυγείν φυγής έξών h επειδή uvF] έπεί dflh

4 δέχεται μόλα ήδέως Y'M'vh (Ιλαρώς Υ^Μ2 marg. γρ·)] μάλα δέχεται ιλαρώς df δέχεται
μάλα ίλεως (Ιλέως Β) I μάλα δέχεται ίλέως F β fjöetv πόρρω MvgS] jjduv ού πόρρω
YPf Ιόείν ού πόρρω Β 8 χατεπφδειν df] χατεπρόων uvgh 9 &ν om. dfg l i t βίον
τοντον εύροίας αύτών Y'M'vgh («Λ»οίας Υ2Μ2 β. ν.)] βίον αντών εΰροίας df 12 έγκοπτό-
μενος uvgh] έχχοπτό μένος df xal post άλλά om. L (sed add. β. v.) Ag
16 Titulus: Τω αύτω codd.
17 Ante τοιαύτη, r f j add. Ρ 19 μέτρου MdfS] μετρίου YLA (t eraeum) gB
21 πλεονεχτιχώς rj MAdlh] πλεονεχτιχώς xal YLfF 20 είρήσεται γάρ τάλη&ές om. F
21 ή τήν d] xal τήν uvfgh μετρίου I 22 ένασχολουν τε ταϊς d] ένασχολουν σε ταϊς
uf ένασχολείν ταϊς vgh 28 πεϊ&ον ud] πείϋειν vfgh 24 μέμψωμαι f] μέμφομαι
uvdgh τοϋτο vdfgh] τούτω u

Authenticated
Briefe Χ Χ Χ Π - X X X I V 31
δτι μήτε λογίααα&αι περί πραγμάτων σον τις άμείνων, φ γε και προς τα εαυτών
άπαντες χρώνται διδασκάλω και παραινέτη όμοίως Ιδία και δημοσία, μήτε ψνχής
φροντίσαι ψιλοσοφώτερος. Ei δε και τω σώματι την νγίειαν φνλάσσειν ή 6
έπανάγειν μονής Ιατρικής, τις οντω τολμηρός και απαίδευτος ώστε σοι περί
τούτων νομο&ετείν; Τους μεν ούν πολλούς Ια χαίρειν και είναι κολοιούς β
πτήσιν αετών δοκιμάζοντας· αυτός δε σεαντω χρώ σνμβούλω και τω θεώ περί τε
τον πά&συς και τών δσα τιερί τό πά&ος, και ούχ αμαρτήσεις τον δέοντος.
XXXIV
Τω αντώ
Μέμνημαι της σης συνουσίας, ην άλλήλοις σννεγενόμε&α πρώην εν Ματάζη 1

τη έμη (έμά γαρ καλώ και ύπολαμβάνω τά σά), και της φιλοσοφίας ην τηνικαντα
έφιλοσόφησας, ής φρίττω και νυν μεμνημένος έτι. 'Εγώ μεν έξηγονμην σοι 2
τον οβ' ψαλμόν (σύ γαρ έκέλευες και άντιλέγειν ουκ ήν), εν ω Αανιδ ίλιγγιί} και
άσχάλλει προς τούς κακούς εύ&ηνοϋντας· είτα πέμπων τους λογισμούς εις τά
έκεϊσε δικαιωτήρια και την άποκειμένην τοις βίοις άντίδοσιν, οντω της ταραχής
ΐσταται και τό λυπονν θεραπεύεται. Και, ώς οΐόν τε ήν, είλκον την έξήγησιν 8
προς τό πά&ος, έκ τών ημετέρων, εκ τών εξωϋεν ταντα φιλοσοφών, ώς άνδρι
πεπαιδευμένα) και τοσούτω διαλεγόμενος, και άμα τον Πνεύματος οντω φέροντος
και τον άλγεΐν παρα&ήγοντος, ουδέν γάρ τον πάσχειν ενρετικώτερον. "Ετρεχε 4
πως ό λόγος. Σύ δε μεταξύ τον λόγον διαναστάς, ώσπερ εξ νσπληγος, και τάς
χείρας εις τον ούρανόν άνατείνας, πρός τε ανατολάς οίον βλέπων (ον γάρ τό βλέπειν
είχες)' Ενχαριστώ σοι, Πάτερ, έβόας, ώ ποιητά τών σών άνϋρώπων και παιδεντά
8 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = PR, { = Π, g — IF, h = B S
22 παιδεντά cf. Hebr. XII, 7, 9, 10
8 τώ] τό Β 2 ΨνΧήζ] τνχηζ Β 8 νγίειαν vdf] νγείαν ugE νγίαν Β

φνλάσοειν uvd/72gh] φνλάζαι Ζ71 81 ή έπανάγειν uv/72 marg. gh] om. d σε ην
έπαναγαγεϊν Π1 4 χαι απαίδευτος ud] η άπαίδεντος vfgh σο»] συ Β 6 εα
χαίρειν uLAkifgh] χαίρειν εα Α2 (έά Β. v.) xoXotovg] χωλνονς F 7 άμαρτήσεις
uvlh] άμαρτήσχι dfF
9 Titulus: Τω αύτώ uvd] Φιλαγρίφ fgh
10 ήν uvgh] fj df Ματάζτ) uvdf] Ματίζει I (ut videtur) Ματίζη F Ματόανζι Β
Ματιανζβ Ξ 11 έμά] ίμέ I Ante τηνιχαντα, τό add. h 18 οβ' udF] έβδομη-
χοατόν δεύτερον vflh Ιλιγγίφ uLd/i^h] εΟ.ιγγιφ ΑΠ1 14 χαχονς] κακώς u
εν&ηνοϋντας uvclTi^] εύϋνμοϋντας Πι1 ενόννούντας F 16 ίχεϊαε Mdf] έχεϊΰεν Yvgh
διχαιωτήρια udflh] δικαστήρια ν διχαιοτήρια F 19 ενρετικώτερον u A 2 marg., γρ.
dFh] εύεργετιχώτερον LA'I ίργετικώτερον f 20 πως] πώς Π ΰσπληγος] μάστη-
γος I (id est: μάστιγος, insulsum glossema quod locum tenet verbi rariorie νσπληγος)
21 είς τόν ούρανόν gh] ini τόν ούρανόν u πρός τόν ούρανόν ν εις ούρανόν df τε] γε u
22 ώ ante Πάτερ add. df & ante ποιητά om. df

Authenticated
δτι και άκοντος ήμάς εΰ ποιείς και τώ έκτος κα&αίρεις τον εντός άνΰρωπον και
διά των έναντίων διεξάγεις ήμάς προς το μακάοιον τέλος, οίς αυτός έπίσταααι
λόγοις. Και τί άν λέγοιμι πάντα, οίς τιροεφιλοσόφεις ημών και συνεφιλοσόφεις, ό
ωσπερ τη νόσψ χαίρων; και είχες μαύητήν τον διδάσκαλον. 'Αλλά προς τί β
τούτων έμνήσ&ην; έκεϊνο διά σον πάσι βοών και κηρύσσων, δτι ΰρηνητέοι μάλλον
ήμϊν οι κακοί της ένδον νόσου ήπερ έκείνοις ημείς της εκτός, άν όντως ε χω μεν,
και δτι κρείττων ευημερίας αχαλίνωτου νόσος φιλόσοφος.
XXXV
Τω αντίο
Πρότερον μεν αυτός έγραφόν σοι τους παρακλητικούς εις τό πά&ος· τιροενε- 1
πετπώκεις γάρ. Νυν δέ μοι δοκεϊς αυτός άν ήμάς παρακαλέσαι, μικρού τά ίσα
κακοπα&οΰντας. Έδει γάρ ήμάς φίλους όντας μηδέ ταύτα χωρίζεσ&αι 2
μάλλον δέ ήδη παρακέκληκας, οίς καρτερείς τό καρτερεϊν είσηγούμενος.
XXXVI
Τω αντώ
'Αλγώ τη νόσω και χαίρω · ούχ δτι άλγώ, άλλ' δτι του καρτερεϊν τοις άλλοις 1
ειμί διδάσκαλος. 'Επειδή γάρ τό μή πάσχειν ουκ έχω, τοΰτό γε τώ πάσχειν 2
παρακερδαίνω, τό φέρειν και τό ευχαριστεϊν ωσπερ έν τοις εύϋΰμοις, οϋτω δη
κάν τοις άλγεινοΐς, επειδή πεί&ομαι μηδέν άλογον είναι παρά τω λόγω των ήμετέ-
ρων, κάν ήμϊν οΰτω φαίνηται.
8 Codicee: u = ΥΜ, ν = LA, d = P R , f = Π , g = I F , h = B.=

14 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d - P R , f = Π, g = I F , h = B S
1 ήμάς om. u τφ ίκτός u A d f ] τό έκτός Lg διά των έκτός h καθαιρείς]

κα&Ιρεις Ξ 2 η supra ει in verbo διεξάγεις ν 8 λέγοιμι] εϊποιμι g 5 διά σον
2
πάσι vdgh] πάσι διά σον uf β ήπερ uA (s. v.) d f h ] εΐπερ LA'g Ιχωμεν u v d f h ]
εχοιμεν g 7 xal om. u v
9 Titulus: Τώ αΰτφ u v d f g Φιλαγρίω h
10 τούς παρακλητικούς uvdfg] τους παρακλητικούς λόγους h (De omiseo substantivo
vide T h e s a u r u m linguae Graecae s u b v e r b o παρακλητικός] 10f προενεπεπτώχεις
scripei] προεπεπτώχεις u L F προεμπεπτώκεις d f l h προσεπεπτώκειςΑ 11 παρακαλέσαι]
παρακαλέσαις L 12 Met] διί F
16 Titulus: Τφ αντώ codd.
16 τοΰ udfgh] 17 τό L τω Α τ φ πάσχειν uA] τον π. dfgb τό π. L 18 τό
a n t e εύχαριστεϊν om. u 181 οΰτω δή κάν MAdf] οΰτω δέ κάν Yh οντω xal έν g τούτο
δέ χάν L 19t των ήμετέρων u v d h ] τφ ήμετέρω f l ήμων F 20 χ&ν] και F
φαίνηται] φαίνεται Ξ

Authenticated
Briefe XXXIV-XXXVIII 33
XXXVII
Σωφρανίω
Μητέρα τιμάν, των όσιων. Μήτηρ δέ άλλη μεν άλλον κοινή δέ πάντων, 1
πατρίς. Ταντην έτίμησας μεν πάση σον ττ) τον βίου λαμπρότητι· τιμήσεις δέ και
ό ννν αΐδεσ&εις ημάς υπέρ ών πρεσβενομεν. Ή πρεσβεία δέ τις; Τον λογιώτατον 2
των και?' εαυτόν, Ενδόξιον τον ρήτορα πάντως γινώσκεις. Τούτου παϊς, Ιν' εϊπω
συντόμως, άλλος Ενδόξιος και βίω και λόγω ννν σοι πρόσεισι δι' ημών. "Ιν 3
ούν όνομαστότερον σεαντόν καταστήσης, γενον τω άνδρί δεξιός έν οϊς άν δέηται
της σης προστασίας. ΑΙσχρόν γάρ, κοινόν δντα σε της πατρίδος προστάτην 4
ίο και πολλούς εύ πεποιηκότα, προσ&ήσω δέ ότι και ποιήσοντα, μή προ πάντων
τιμήσαι τον άριστον έν λόγοις και λόγους, ονς, εί μή τι άλλο, κατά τοντο αΐδεϊσϋαι
δίκαιον, δτι των σων καλών είσιν έπαινέται.
XXXVIII
θεμιστίω
15 Σπαρτιάτας ή λόγχη γνωρίζει, ώμος τούς Πελοπίδας, λόγοι τον μέγαν 1
Θεμίστιον. Κάν γάρ έν πάσι πάντων κρατής, τοντο των σων οϊδα τό έπισημότατον.
Τοϋτο και άπ' αρχής ημάς σννήψεν άλλήλοις, — εί δή τι τό καϋ·' ημάς έν λόγοις, — 2
και ΰαρρεϊν ννν άνέπεισεν. Εί δέ μά&οις τον άνδρα υπέρ οδ πρεσβενομεν, 3
τάχα και άποδέξη τον ϋάρσους ημάς· Εύδοξίον τον πάνυ παϊδά σοι τοντον προσάγω,
20 τον άξιολογώτατον υίόν ημών Ενδόξιον βίω μέν και λόγω οίον αντός εύρήσεις
τον λί&ον ποτί τάν σπάρταν άγων, ώς ή παροιμία (τις δέ σου στά&μη δι-
1 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = PR, f = Π, g = IF, h = BS

18 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P, f = Π, g = IF, h = Β Ξ
21 τόν λίάον . . . doricum proverbium, quod invenitur etiam apud Basilium

(P. G„ XXXI, 569)
2 Titulus: Σωφρανίω fh] Σωφρανίω μαγίστρφ g Τω αντώ uvd (id est: Σωφρονίω
d, Σωφρονίω νπάρχω uv)
8 δέ poet μήτηρ om. h 4 ταντην έτίμησας μέν uvg] ταντην μέν έτίμησας dfS
ταντην μεν έτίμησας μέν Β 5 ήμάς αίδεσ&είς u αίδεσ&είς . . . λογιώτατον bis scrip -
sit Π β κα&'αντόν u βΐ Ιν'εϊπω . . . δι'ήμων bis scripsit Π
14 Titulus: θεμιατίψ uvdfh] θεμιστίω έπάρχφ πραιτωρίων g
1β Κάν] Kai Ξ χρατής] κρατείς ¥Ξ 17 ήμάς σννήψεν άΧλήλοις uv] σννή-
ψεν ήμάς άλλήλοις dfgh el δέ τι uvdfIB] εί δεϊ τι FΞ 18 νΰν] άν F πρεσ-
βενομεν uvlh] πρεσβεύω dfF (-μεν s. ν.) 19 άποδέξαι Β σοι om. h 20 οίον
αύτός udflh] οίον αύτόν vF 21 τάν λίάον AdfF] τόν λίάον uLIh τάν σπάρταν
MIS] τάν σπάρταν YvdfB τήν σπάρτο/ν F άγων] άγω F

Authenticated
καιοτέρα;)' ήμϊν δέ είς τά μάλιστα φίλον, ονχ ήττον διά την άρετήν ή την πατρικήν
φιλίαν. Ώς ούν ημάς εύ ποιήσων δ τι &ν τον άνδρα ενεργετήσης και λόγους 4
τιμήσων τους σους, άγαγεϊν αυτόν είς τά εμπροσ&εν ·&έλησον. Δεϊται δε άπό
λόγων γνωρισ&ηναι και βίον έαυτώ πορίσασϋαι τον εκ λόγων. "Οντινα δε τούτον
και πώς, αυτός παραστήσει, δοκιμάσει δέ ή ση λογιότης και σύνεσις.
XXXIX
Σωφρονίω
Πάντα τοις φίλοις βονλομαι δεξιά. Φίλους δέ δταν εϊπω, τους κάλους λέγω 1
και άγα&ους και κατ άρετήν ήμϊν συναπτομένους, επειδή τι και αντοι ταύτης
μεταποιοΰμε&α. Ταΰτά τοι και ννν ζητήσας τί μέγιστον άν χαρισαίμην τω 2
αίδεσιμωτάτω άδελφω ημών Άμαζονίω (και γαρ ήσ&ην τω άνδρί διαφερόντως
έκ της εναγχός μοι γεγενημένης προς αυτόν συνουσίας), ίν αντί πάντων αυτω
χαρίσασ&αι δεϊν ώή&ην, τήν σήν φιλίαν και προστασίαν. Ό μεν γαρ πολλήν 8
έν βραχεί τήν παίδευσιν έπεδείξατο, τήν τε σπονδασ&εϊσαν ήμϊν ποτε, δτε μικρόν
διεβλέπομεν, και τήν νϋν άντ εκείνης σπουδαζομένην, δτε προς τό της αρετής
νψος έβλέψαμεν. Ήμεϊς δέ ει μεν τι και κατ' άρετήν έφάνημεν δντες αυτω, 4
αυτός άν ε'ώείη· τό δ' οΰν κάλλιστον ών εχομεν άντεπιδεικνΰμεΌα, τω φίλω τους
φίλους· ων σε πρώτον και γνήσιον είναι τιθέμενοι, τοιούτον αυτω φανηναι βουλόμε&α,
οίον ή τε κοινή πατρίς άπαιτεΐ και ό ήμέτερος βονλεται πσ&ος και λόγος, άντϊ
πάντων αυτω τήν σήν κηδεμον ίαν ύποσχομένων.
β Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P R , f = Π, g = I F , h = Β Ξ
4 έαυτώ dfgh] αύτω uv 6 αυτός om. A1, supplevit A 2 marg. xai a n t e ή

σή add. Μ τελεία a n t e λογιότης a d d . F
7 Titulus: Σωφρονίω f h ] Τω αύτω uvdg (id est: Σωφρονίω vd, Σωφρονίω υπάρχω
u, Σωφρονίω μαγίστρφ g, cf. ep. 29)
9 xal άγαϋονς] κάγα&ονς F τους a n t e χατ'άρετήν a d d . u αυτοί] ήμεϊς F 1
αυτοί F 2 marg.) 10 Ταΰτά τοι xai ννν uvdfg] Τανττ) τοίννν Β Ταυjfl τot xal ννν Ξ
12 f πάντων αντφ χαρίσασ&αι u v F 2 marg. h] πάντων χαρίσασ&αι d f l F 1 181 πολλήν
έν βραχεί dfgh] έν βραχεί πολλήν u v 14 supra παίδενσιν, προαίρεσιν A 2 m. r.
έπεδείξατο uvdfg] ένεδείξατο h 16 διεβλέπομεν uv] διεβαίνομεν dfgh 1β χαί
a n t e χατ άρετήν om. I F ' h (χαί add. F 2 infra versum) 17 <5'o&>] δή ούν Ξ
εχομεν uvgh] είχομεν df άντεπιδειχνύμεϋα u v d f F ] άντεπεδειχνυμε&α I άντεόείκνΰ-
με&α h 18 ών] δν ν πρώτον xal γνήσιον είναι dfgh] πρώτον είναι xal γνήσιον
u πρώτον είναι xal γνήσιον είναι ν Post βονλόμε&α, τω φίλω τούς φίλους a d d . Β
19 ή τε] είτε I πόϋος χαί λόγος vdfgh] λόγος xai πό&ος u 20 ύποσχομένων
vh] υποσχόμενος u d ύποσχομένφ f νπισχομένων I νπισχνομένων F

Authenticated
Briefe X X X V I I I — X L 35
XL
Βασιλείω
Μή ϋαυμάσης, εάν τι παράδοξοι' λέγειν δόξω και μή πρότερόν τισιν είρη- 1
μένον. Έμοί δοκεις σύ δόξαν μεν εχειν ανδρός βεβηκότος και ασφαλούς και
> στερρού την διάνοιαν, πολλά δε βονλεύεσϋαι και πράττειν άπλούστερον ή άσφα-
λέστερον. Τό γαρ κακίας ελεύθερον, και ύφοράσ&αι κακίαν άργότερον οΐόν 2
τι και τό νϋν παρόν. Έκάλεσας ημάς έπι την μητρόπολιν, περι επισκόπου βουλής
προκειμένης· και τό πλάσμα, ως ενπρεπές τε και πν&ανόν άρρωστεΐν εδοξας και
άναπνεϊν τά τελευταία και πο&εϊν ιδεϊν τε ημάς κάί τα έξόδια φ&έγξασϋαι, — ουκ
ίο οίδα Ινα τί γένηται καΐ τί παρόντες τω πράγματι συντελέσωμεν. 'Εγώ δε 3
ώρμησα μέν, τω πράγματι περιαλγήσας· τί γαρ έμοί της σης ζωής ΰψηλότερον ή
και τής έκδημίας άνιαρότερον; και δακρύων άφήκα πηγάς κάί άνώμωξα και
ησ&όμην έμαυτοϋ νϋν πρώτον άφιλοσόφως διακειμένου' και τί γάρ ου τών επιτα-
φίων έπλήρωσα; Έπει δε ήσϋόμην επισκόπους συντρέχειν έπι την πόλιν, 4
is άνεκόπην μέν τής ορμής, έ-Ραύμασα δε πρώτον μέν ει μή συνεΐδες τό ενσχημον
μηδέ τάς τών πολλών έφυλάξω γλώσσας, αΐ τάχιστα τοίς άκεραιοτέροις έπηρεά-
ζουσι· δεύτερον δέ, ει μη ταύτά σοι τε και ήμϊν πρέπειν απολαμβάνεις, οίς και
λόγος και βίος και τά πάντα κοινά, όντως εκ Θεοϋ τά πρώτα συναρμοσ'&εισΐ'
τρίτον (έστω γάρ και τοϋτο ειπείν), εί τών ενλαβεστέρων ένόμισας είναι τάς
20 τοιαύτας προβολάς, άλλα μή τών δυνατωτέρων και τοις πλήϋ·εσιν οίκειοτέρων.
Έγώ μέν ούν διά ταΰτα πρύμναν έκρουσάμην και αναδύομαι. Σοι δέ, ει δοκεϊ και 5
ούτω, τοϋτο δεδόχ&ω φυγείν τους έν μέσω θορύβους και τάς πονηράς ύπονοίας.
Την δέ σήν ενλάβειαν τηνικαϋτα δψομαι ήνίκα άν τά τε πράγματα καταστή και
καιρός f j , και όνειδίσω γε πλείονα και βαρύτερα.
1 Codices: u = Υ, ν = L, d = P R , f = Π, g = IF, h = B S
2 Titulus: Βααιλείω h] Τω αντφ uvdfg (id est: Γρηγόριος Βασιλείφ ug, Βασιλείω
έταίρω d, Γρηγόριος Βασιλείω έπισχόπω γενομένψ f). In L incertum est, quia periit
titulus praecedentis epistnlae, quae est epistula 8
3 έάν uvdfg] άν h λέγειν vdfgBS"2 s. v.] λέξειν u γράφειν Ξ1 10 σνντε-
λέαομεν f 11 f η xai τής έκδημίας d f ] ή τής έχόημίας uvgh (Lectio quae exhibet
χαί magis arridet quia perfectum Ιαόχωλον praebet.) 12 άνιαρότερον df] άνιαδώτε-
ρον uvgh άνφμωξα uv] άνφμοξα df άνοίμωξα gh 14 έπει δέ uvdfg] έπειδή
δέ h 16 πρώτον μέν uvdfgB (μέν marg.)] πρώτον δέ Ξ 16 άχεραιοτέροις uvdfF 2
s. v., }<ρ.] χα&αροτέροις I χα&αρωτέροις F'h 17 ταύτα σοι τε] ταύτας δ τε I
18 χαί τά πάντα vd] xai πάντα ufgh 191 τάς τοιαύτας είναι Ξ 20 οίκειοτέρων]
οίχειοτάτων F 21 έχρουσάμην uvcLE] άνεχροναάμην fgB 22 αύτω uvdh] αυτό fg
φυγείν uvdfg] φεύγειν h νπονοίας uvfgh] ίπινοίας d 28f xai καιρός jj om. g

Authenticated
XLI
Τη Έκκλησίς. Καισαρέων
ΕΙμϊ μεν ποιμήν ολίγος και μικρόν ποιμνίου προεστηκώς και πολλοστός iv 1
ύττηρέταις τον Πνεύματος. Ή χάρις δε ου στενή ονδέ τόποις περιγραπτός. Διά 2
τοϋτο δεδόσ&ω και τοϊς μικροϊς παρρησία, άλλως τε και περί κοινών και τηλι-
κοντων δντος τον λόγου, και μετά τοσαύτης βονλενομένοις της πολιάς, ή τυχόν
εχει τι και των πολλών σννετώτερον. Ον περί μικρών ονδέ τών τυχόντων 8
βονλεύεσ&ε, αλλ' ώνήεϋή κακώς έχόντων ανάγκη και τό κοινόν ή έκείνως ή οΰτως
έχειν. Περι γαρ 'Εκκλησίας υμϊν ό λόγος, υπέρ ής Χριστός επα&εν, και τον ταντην
θεώ παραστήσοντος και προσάζοντος. Λύχνος μεν γαρ τον σώματος 4
έστιν ό οφθαλμός, ώς ήκούσαμεν, ου μόνον ούτος ό σωματικώς όρών και
δρώμενος, άλλα και ό πνευματικώς θεωρών και θεωρούμενος· λύχνος δέ της
'Εκκλησίας επίσκοπος, δ δηλον υμϊν κάν αυτοί μη γ ράψω μεν. 'Ανάγκη 5
τοίννν, ώσπερ έκείνον καθαρώς μεν έχοντος ορθώς αγεσθαι και τό σώμα, μη
καθαρού δέ τνγχάνοντος, ουκ ορθώς· οντω και τω προστάτη την Έκκλησίαν,
όποτέρως άν εχη, πάντως ή σννδιακινδυνεύειν r\ συνδιασώζεσθαι. Πάσης 6
μεν ούν 'Εκκλησίας φροντιστέον, ώς Χρίστου σώματος, μάλιστα δέ της υμετέρας,
η μήτηρ σχεδόν πασών τών 'Εκκλησιών ήν τε άπ'αρχής και νυν έστι και νομίζεται,
και προς fjv τό κοινόν βλέπει, ώς κέντρω κύκλος περιγραφόμενος, ου μόνον διά
1 Codices: u = Y , ν = L (textue vero initio mutilus incipit inde a verbis [νομι]

ζεται xal πρός ήν, § β), d = P R , f = Π, g = I F , h = B S
10 παραστήσοντος cf. Ephes. V, 27 10 Matth. VT, 22 17 Χριστού σώματος

cf. Coloes. I , 24
2 Titulus: Tfj Έχχλησίφ Καισαρέων codd. E a sola verba mihi videntur esse reti-
nenda. Addunt vero codices έχ προσώπου τον έαυτοϋ πατρός έπισκόπου δντος ufh, ώς
έχ τον πατρός d, έχ προσώπου τον πατρός αυτόν g. Ante verba Tfj ΈκκλησΙφ g add.
Γρηγόριος
8 μικροϋ ποιμνίου udfh] ποιμνίου μιχροϋ g Ante πολλοστός, ον add. f 4 περι-
γραπτή u 8 βονλενεσθαι g rj ante εΰ om. d τό κοινόν ή έκείνως ή οΰτως u τό
κοινόν οΰτως η έκείνως dfh τό κοινόν οΰτως ή οΰτως g 9 υμϊν u] ήμϊν dfgh ίπαθεν
udfh] άπέθανεν g 10 παραστήσοντος udfgB] προπαραστήσαντος Ξ (errore censeo
natum e vicino προσάξοντος) γάρ uB] om. dfgS 10f έστιν ante τον σώματος gB
11 σωματικός m Β l i t Verba inter σωματιχώς et θεωρούμενος om. Ξ 12 θεωρών
xal om. Π1gB (add. Π2 m. r.) 14 καθαρώς et ορθώς καθαρός et όρθός I 15 τήν
Έκκλησίαν udfS] της 'Εκκλησίας gB 16 σννδιακινδυνεύειν u] συγχινδυνεύειν dfgh
1β Post της ύμετέρας, h add. xal νΰν, quod e sequent! xal νΰν patet ease depromptum
18 πασών udfh] άπασών g άπάντων edd. perperam

Authenticated
Brief XLI 37
την όρ&οδοξίαν άνωϋεν πάσι κεκηρυγμέντ,ν, άλλα και την έκ θεού δεδομένην
αντη προδήλως χάριν της ομονοίας. 'Επειδή τοίννν κεκλήκατε μεν και 7
ήμάς είς την περί τούτον διάσκεψιν, ποιούντες όρϋώς και κανονικώς, κρατούμενα
δέ γήρα και αρρώστια, εί μεν και αντοι παρείημεν, τον Πνεύματος έπιρρώσαντος
(ονδέν γαρ άπιστον τοις πιστοϊς), τούτο τω παντι βέλτιον και ήμϊν ήδιον, Ινα και
νμϊν τι σννεισενέγκωμεν και αντοι της ευλογίας μετάσχωμεν εί δέ τα τής άσ&ενείας
νικώη δσα γε άπονοι δυνατόν συνεισφέρομεν.
Πείθομαι μεν και άλλους είναι παρ' νμϊν τής προστασίας άξιους, και ώς 8
έκ πόλεως τοσαντης και οντω και υπό τοιούτων ήγμένης άνωϋεν· ενός δέ ουδέν α
δύναμαι προτιμήσαι των παρ' νμϊν τιμίων τον ϋεοφιλεστάτον νιου ημών Βασι-
λείου τον πρεσβυτέρου (λέγω δ' ώς υπό θεώ μάρτνρι), άνδρός και βίω και λόγω
κεκαϋαρμένου και μόνου των πάντων, ή δτι μάλιστα, κατ αμφότερα δυναμένου
στήναι προς τον νυν καιρόν και την κατέχουσαν των αιρετικών γλωσσαλγίαν.
Ταύτα και ιερατικοϊς γράφω και μοναστικοϊς και τοϊς έκ τον αξιωματικού και 9
βουλευτικού τάγματος και τον δήμου παντός. Εί μεν οδν τούτο συνδόξειε και ή
ψήφος ημών κρατοίη, ούτως όρϋώς τε και ύγιώς έχουσα, ώς μετά θεού ψηφι-
ζομένη, και πάρειμι πνενματικώς και παρέσομαι, μάλλον δέ έπιβέβληκα την
χείρα ήδη και &αρρώ τω Πνεύματι. Εί δέ άλλο τι και μη τούτο συνδόξειε 10
και κατά φατρίας και συγγενείας τά τοιαύτα κρίνοιτο και ή όχλώδης χειρ πάλιν
παρασνροι τό άκριβές, πράττοιτε καϋι' υμάς τό άρέσκον, ήμεΐς δέ συσταλησό-
μεϋα.
2 έπειδη] έπεί u xal ante ή μας om. F 4 δέ ante γήρν om. Ξ χαί ante
αυτοί om. I παρείημεν uvfgh] παρήειμεν d μετάσχοιμεν Β 6t εί δέ τά τής
άσ&ενείας νιχψη, δαα γε IB] εί δέ τά τής άσ&ενείας νιχώσης άπολειφ&είην, δσα γε uv
el δέ τής άσ&ενείας νιχώσης άπολειψ&είην, δσα γε d εί δέ τής άσ&ενείας νιχώσης, δσα γε
Π1 (Π 2 m. r. add. άπολειψ&είην ante δσα) εί δέ τά τής άσ&ενείας vixq, δσα γε F ei δέ τά
τής άσ&ενείας νιχώσης, δσα γε Ξ 7 σννεισφέρωμεν Ρ 8 Kai ante πεί&ομαι add. g
xal άλλους . . . άξίους om. Π1, eupplevit 772 marg., m. r. χαί ante ώς om. uvgh
δ' ούδένα df 16f ψηφιζομένη Y^d ψηφιζομένων Y'vfgh 19 φατρίας codd. φρατρίας
edd. 20 παρασνροι] παρασύρει R 201 συσταλησόμε&α] σνσταλησώμε&α I

Authenticated
XLII
<Ewτεβίω επισκοπώ Σαμοσάτων>
Τις δώσει μοι πτέρνγας ώσει περιστεράς; ή πώς άναχαινισ&ϋ μον 1
το γήρας, ώστε με δυνη&ήναι διαβήναι προς την ύμετέραν άγάπην καΐ τόν τε
πσ&ον, δν εχω έφ' νμϊν, άναπανσαι και τα λυττηρά της ψυχής διηγήσασΰαι και
δι' υμών ενρέσϋαι τινά παραμιτ&ίαν των ϋλίψεων; 'Επί γαρ τη κοιμήσει του 2
μακαρίου Εύσεβίον τον επισκόπου φόβος ημάς κατέλαβεν ου μικρός μήποτε ol
ποτε έφεδρεύοντες τη Έκκλησίφ της μητροπόλεως ημών και βονλόμενοι αντήν
αιρετικών ζιζανίων πληρώσαι, καιρόν ννν λαβόμενοι, την πολλώ καμάτω κατα-
σπαρείσαν έν ταϊς ψυχάϊς τών άν&ρώπων ενσέβειαν ταϊς παρ' εαυτών πονηράίς
διδασκαλίαις έκριζώσωσι καΐ ταύτης την ενότητα κατατέμωσιν, δπερ και έπι πολλών
'Εκκλησιών πεποιήκασιν. 'Επειδή δέ και γράμματα προς ημάς άφίκετο τον 3
κλήρου, παρακαλονντα μή παροφ&ηναι έν καιρώ τοιούτω, περιβλεγάμενος έν κύκλω
έμνήσ&ην της υμετέρας αγάπης και της όρ&ής πίστεως και τον ζήλου δν έχετε
άει υπέρ τών 'Εκκλησιών τον Θεοΰ" και τούτον ενεκεν απέστειλα τόν άγαπητόν 4
Ενστά&ιον τόν σννδιάκονσν παρακαλέσαι υμών τήν σεμνοπρέπειαν και δυσωπήσαι
πάσι τοις υπέρ τών 'Εκκλησιών καμάτοις και τόν παρόντα έπι&εΐναι κάμον τε τό
γήρας τη συντυχία άναπανσαι και τη όρΰη 'Εκκλησία τήν περιβόητον ενσέβειαν
διορϋώσασ&αι, δόντας αύτη μεϋ·' ημών (ει άρα καταξιω&είημεν σνναντιλαβέσ&αι
νμϊν τον άγα&ον έργου) ποιμένα κατά τό βούλημα τον Κυρίον, δυνάμενον διεν-
ϋνναι τόν λαόν αύτον. "Εχομεν γαρ προ οφθαλμών άνδρα, δν ουδέ αυτοί Γ>
αγνοείτε· ου ει καταξιω&είημεν έπιτυχεΐν, οϊδα δτι μεγάλην παρρησίαν προς τόν
1 Codices: g - I F . Exstat etiam in quibusdam codicibus epietularum Basilii,

inter quos eminent Laurentianue 4, 14 (id est noeter codex L, eed inter epistulas
Baeilii), Athous Vatopedi 72 (saec. X ) , Parisinus Coislin. 237 (saec. X I )
1 Psalm. LIV, 7 dvaxaivur&fj cf. Psalm. CII, 5 8 ζιζανίων cf. Matth. X I I I ,

25
2 Titulus: Εύσεβίφ έπισχόπφ Σαμοσάτων scripsi (cf. epist. 44), Γρηγόριος g (post
rasuram I), add. vero I in margine φαίνεται αντη ή επιστολή τοϋ πατρός ή ίχ προσώπου
τον πατρός. Codices epistularum Basilii: Γρηγορίφ έταίρψ, quod significat hanc epistu-
lam miBsam esse a Basilio ad Gregorium. Attamen hanc epistulam non esse scriptam
Baeilio, sed de Baeilio eligendo, recte viderunt tam alii doctissimi viri, quam editores
Mauristae qui docuerunt epistulam esse Gregorii loco patris sui scribentis eamque
missam Eusebio Samosatensi. Unde titulus in editione Mauristarum Εύσεβίφ έπι-
σκόπφ Σαμοσάτεων.
4 τόν τε F L Vatop. Coislin] τότε I β ενρέσϋαι I L Vatop. Coislin.] εύράσ&αι F
(ut videtur) 11 έκριζώσωσι F Vatop. Coislin.] έχριζώσονσι I L και ante έπί om. I
12 άφίκετο ante πρός ήμάς L 18 παρακαλονντα I L Vatop. Coislin.] παραχαλονντος F
20 Κυρίου g Vatop. Coislin.] θεον L

Authenticated
Briefe XLLE-XLIIl 39
θ εάν κτησόμεθα και τώ έπικαλεσαμένω ημάς λαώ μεγίστην ευεργεσίαν κατα-

θησόμεθα. 'Αλλά παρακαλώ και πάλιν και πολλάκις πάντα δκνον νπερθεμένους
άπαντήσαι και 7ΐρολαβεϊν τά εκ τον χειμώνος δυσχερή.
XLIII
Τοϊς έπισκόποις
Ώς ήδεϊς ύμεϊς και φιλάνθρωποι και περιττοί τήν άγάπην κεκλήκατε ημάς 1
έπί την μητρόπολιν, ώς οϊμαι, περί έπισκόποο τι βονλενσόμενοι, — τοντο γαρ
ύμών αισθάνομαι, ol γε μήτε δτι παρεϊναι δεϊ, μήτε έφ' ω, μήτε δτε προαγορεν-
σαντες, αθρόως ήμίν δτι εξώρμησθε δεδηλώκατε, ώς αν τίνες ου τιμάν 2
έγνωκότες ή κοινωνούς έχειν έσπονδακότες, ούλα το παρεϊναι άποσπονδάζοντες,
Ινα μηδέ άκουσιν ήμιν περιπέαητε. Τό μεν οδν υμέτερο» τοιούτον, και οϊσομεν
ύβριζόμενοΓ τό δε ήμέτερον, δπως εχει, παραστήσομεν. "Αλλοι μεν άλλους 3
δηλαδή προβαλοϋνται, κατά τους εαυτών έκαστος τρόπους ή πόρους, δπερ έν τοις
τοιούτοις φιλεϊ συμβαίνειν. 'Ημείς δέ ονδένα προτιμήσαι δυνάμεθα, ουδέ γαρ
δσων, τον τιμιωτάτου υιοϋ ημών Βασιλείου τον πρεσβυτέρου. Τίνα γάρ, ών 4
Ιαμεν, ενρίσκομεν ή βίω δοκιμώτερον, ή λόγω δννατώτερον, και πανταχόθεν είς
άρετής κάλλος έξησκημένον; Ei δέ άσθένεια πρόφασις, — ου γάρ άθλητήν προ-
βαλείσθε, αλλά όιδάσκαλον, και άμα που τό δυνατόν του τους ασθενείς, άνπερ ώσι
Λ
τοιούτοι, ρώννυντος και υτιερείδσντος. Αν ταύτην δέχησθε τήν ψηφον, και 5
παρεσόμεθα και συλληψόμεθα ή πνενματικώς, ή και σωματικώς. ΕΙ δέ έπι ρητοϊς
ή οδός καΐ κρατείν μέλλοιεν αϊ συστάσεις παρά τό δίκαιον, χαίρομεν παρεωρα-
μένοι. Υμέτερο» εστω το έργον, ημών δέ ύπερεύχεσθε.
4 Codices: u = Υ, ν = L, d = PR, f = Π, g = IF, h = BS

18f τον τούς ασθενείς φωννύντος cf. I Cor. I, 27
It χαταϋησόμε&α FL Vatop. Coislin.] χα&ησόμε&α I 2 xal ante πάλιν om. g
δ Titulus: Τοίς ίπισχόποις codd. (add. ώς άπό τον πατρός άΠ2 m. r., ώς ix τον
πατρός F, 6 πατήρ Γρηγορίου I)
7 βονλενσόμενοι] βονλενόμενοι Ξ 8 δτι uvdf] δτε gh 8f προαγορενσαντες
vgh] προσαγορενσαντες u προοαγορενοντες df 10 χοινωνονς] κοινούς Π12(-νω- supple -
2
vit Π marg.,ι m. r.) 11 άχονσιν] ήχονσιν h 12 δπως ιχει ud/7 θ. v., m. r.]
Ιχει πώς νΤ7 πως Ιχει gh 18 Ιχαστος dfgh] ίχαστοι uv 15 πρεαβντέρον dfh]
ονμπρεσβντέρον uvg 17 El δέ άσθένεια df] Ή δέ άσθένεια uvgh 17 ί προβαλεϊσθε
uvdfh] προβάλλεσθαι I προβάλλεσθε F 19 ταύτην uvi7 m. r.] τούτου d/7lgh
J
20 xal ante σωματικώς om. g 22 ύπερεύχεσθε uLMfPF] νπερεύχεσθαt LÎ'h

7 Oallay

Authenticated
XLIV
Εύσεβίω έπισκόπω Σαμοσάτων
Πό&εν άρξομαι των σων εγκωμίων; και τί προσειπών σε κυρίως άν όνομα- 1
σαιμι; στνλον και έδραίωμα της 'Εκκλησίας, ή φωστήρα εν κόσμω, τά
αυτά τω 'Ατιοστόλω φ&εγγόμενος, ή στέφανον καυχήσεως τω σωζομένω μέρει
Χριστιανών, ή θεον δώρον, ή πατρίδος ερεισμα, ή κανόνα πίστεως ή πρεσβευτήν
άληϋείας, ή όμου πάντα και πλείω τούτων; Και την νπερβολήν των επαίνων 2
τοις όρωμενοις πιστώσομαι. Τις όντως ύετός ώριμος ήλθε διψώση γη; Ποίον εκ
πέτρας νδωρ τοις εν έρήμω πλημμνρονν; Τίνα τοιούτον άρτον αγγέλων εφαγεν
άνθρωπος; Τίσιν 'Ιησούς ό Κύριος ό κοινός τοις εαυτόν μαϋηταΐς οϋτως εν 3
καιρώ βαπτιζομένοις επέστη, Ινα και τό πέλαγος ημέρωση και τους κινδυνεύοντας
περισώσηται, οίος συ κάμνουσιν ημϊν και άνιωμένοις και οίον η δη ναναγοϋσιν
έψάνης; Τί δει τά των άλλων λέγειν, δσης ενϋνμίας και ηδονής ψνχάς όρ&οδόξων
ένέπλησας, και δσων άπόγνωσιν έλνσας;
'Αλλ' ή μήτηρ ημών 'Εκκλησία, την Καισαρέων λέγω, νυν όντως άποδύεται 4
τά ενδύματα της χηρεύσεως επί τη ση ϋέα και στολήν ευφροσύνης αναλαμβάνει
και λαμπρυν&ησεται μάλλον, έπειδάν ποιμένας τύχη έαντής τε και των προειληφότων
και τών υμετέρων χειρών άξιου. Τά γαρ ημέτερα και αυτός δρα; οία και δσον .»
έ·&αυματούργησεν ό σος ζήλος και Ιδρώς και ή κατά Θεόν παρρησία· γήρας
ανακαινίζεται και άρρωστία νικάται και πηδώσιν οι επί κλίνης και άσϋ·ενονντες
περιζωννύονται δύναμιν. Τούτοις εικάζω και τά ημέτερα κατά νοϋν έκβή-
σεσ&αι. Τον μεν ούν πατέρα εχεις και άνϋ·' εαυτόν και άν&' ημών, τέλος β
1 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P R , f = 77, g = I F , h = ΒΞ
4 I Tim. I l l , 16. Philipp. I I , 15 6 1 These. I I , 19 β Joan. IV, 10 8 ύετός cf.

Psalm. L X V I I , 10; CXLVI, 8; l o b V, 10, etc. 8 t έκ πέτρας Exod. X V I I , 4 - 5
81 άρτον Psalm. L X X V I I , 26 11 κινδυνεύοντας Matth. V I I I , 2 4 - 2 6 16 f άποδύ-
εται J u d i t h X , 2 1β στολήν ευφροσύνης cf. Isai. L X I , 3, 10; Zach. I I I , 3—5
20 άνακαινίζεται cf. Psalm. C H , 5 21 περιζωννύονται I Reg. (I Sam.) I I , 4
2 Titulus: Εύσεβίω Σαμοσάτων g] Εύσεβίω έπισκόπφ Σαμοσατών και όμολογητή

f Εύσεβίφ έπισκόπω Σαμοσατέων h Τω αύτφ uvd (id est: Εύσεβίω Σαμοσατέων d Εύσεβίω
έπισκόπφ Σαμοσάτων εν έξορίφ δντι Α προς Εύσέβιον έπίαχοπον Σαμοσάτων εν εξορίφ. όντα
u L, cf. ep. 64)
3 άρξομαι] άρξωμαι Α 4 ί τά αυτά] ταντά αύτά I β Θεον] Θ εφ Α
8 πιστώσομαι] -σομεν F ώριμος] δριος Π in raeura (ώριμος forsan prius scripto)
έρήμφ] έρημίφ g 10 ό Κύριος ο χοινός τοις εαυτού om. dfgh 13 τά om. h
16 τήν Καισαρέων u 2 marg. γρ. Α (cum rasura inter duo ilia verba) dfgh την κατά
Καισαρεϊς u 1 τήν χατά Καισαρέων L (rasura in A indicare videtur κατά prius scriptum
esse) 17 λαμπρνν&ησεται u] λαμπρύνεται cett. 21 περιζωννύονται uLA'.a] περι-
ζώννυντat AMfg περζώννννται Β 21 ημέτερα uvgh] υμέτερα df 22 εχεις uvd]
Ιχοις fgh

Authenticated
Briefe X L I V - X L V 41
παντι τώ βίω και τη σεμνή πολιψ καλόν έπν&ήσοντα, τον νϋν υπέρ της 'Εκκλησίας
αγώνα. Kai δεξόμε&α τοϋτον, εν οϊδα, ενχαϊς νμετέραις έρρο)μενέστερόν τε και
νεανικώτερον, αίς πάντα δει πιστεύειν ·&αρροϋντας· ει δε κάν τη φροντίδι καταλύ-
σε ιε ν, ου ζημία τοιαύτης και επί τοιοντοις τυχεϊν τελεντής. Έμοί δέ, παρακαλώ, 7
συγγνώμην εχετε, ει, μικρόν ταϊς τών πονηρών γλώσσαις ύποχωρησας, μικρόν
ύστερον ύμιν καΐ προσδράμοιμι και περιπτνξαίμην και δσα παρεϊται νϋν δι
εμαντον προσϋείην της ευφημίας.
XLV
<Βασιλείω>
Έπειδη σε τεϋέντα έπι τον νψηλόν ϋρόνον εγνων και το Πνενμα ένίκησε, 1
τον λνχνον έπι της λυχνίας δημοσίευσαν, ουδέ τό πριν άμυδρώς λάμποντα, ήσ&ην
μεν, ομολογώ. Τί δέ ουκ εμέλλον, τό κοινόν της 'Εκκλησίας όρών κακώς έχον και
τοιαύτης χρηζον χειραγωγίας; Προσέδραμον δέ ουκ ενϋνς, ουδέ προσδρα- 2
μοϋμαι· μηδέ γε τοϋτο αυτός απαίτησης. Πρώτον μεν, ίνα σοι τό σεμνόν φυλάξω
και μη συναγαγειν δόξης τους σπονδαστάς υπό τίνος άπειροκαλίας τε και ϋερμότη-
τος, ώς αν φαϊεν οι διαβάλλοντες. Δεύτερον δέ, ίνα έμαντώ πραγματεύσωμαι 3
τό στα&ερόν τε και άνεπίφ&ονον. IIότ ονν ηξεις, τυχόν ερείς, και μέχρι τίνος
άναδύση; "Εως άν δ τε Θεός κελεύοη και παρέλϋωσιν αι σκιαΐ τών νϋν έπιτι&εμένων
και βασκαινόντων. Ου γαρ έπι πλειον άν&έξουσιν οί λεπροί, σαφώς οϊδα, τω 4
Α αν tÖ την 'Ιερουσαλήμ άποκλείοντες.
8 Codices: u = Υ, ν = L, d = P R , f = Π, g = I F , h = ΒΞ
11 τόν λνχνον cf. Matth. V, 15 20 I I Reg. (II Sam.) V, b
2 δεξόμεϋα u/7'gh] δεξαίμεϋα v77 2 8. ν. δεξώμεϋα d τε om. dg 8 πάντα

δει] δεϊ πάντα h πιστενειν άαρρονντας dfg] ΰαρρονντα πιστενειν u v h κάν u v d h ] κάν
f και g 6 έχετε, εΐ, μικρόν dfgh] ε χετε και εΐ μικρόν u εχετε εΐ και μικρόν ν τών
πονηρών γλώσσαις om. I 6 προσδράμοιμι uLh] προσδραμονμαι d f g προσδράμοιμοι
( a u t : -μονμοι) Α περιπτνξαίμην] περιπτύξαιμι Ξ
9 Titulus: Βασιλείφ edd.] Τω αντώ uvdg (id est: Γρηγόριος Βασιλείφ u F , τώ
μεγάλω Βασιλείφ L de quo vide epist. 8, Βασιλείφ έταίρω d, Βασιλείφ Γρηγόριος I)
Γρηγόριος Βασιλείφ έπισκόπφ γενομένφ f Τω αντώ (id est: Βασιλείφ) έπισκόπφ h (λοιπόν
γενομένφ add. Β)
10 τό om. Π1, add. 772 s. v., m. r. 14 αϋτ<ίς] αυτό F τό σεμνόν] τι σεμνόν I
φνλάξω] περιφνλάξω F 16 σνναγαγείν uvgh] αυνάγειν df δόξης τούς σπονδαστάς]
δόξης προ σπονδαστάς L τε om. uv 16 πραγματεύσωμαι] πραγματεύσομαι f B
17 σταθεροί«] στερρόν Ρ 18 άναδύση u g S ] άναδνηση vdf άναδνησει Β om. τε Ξ
κέλευση vdf] κελενη ug.3 κελεύει Β

Authenticated
XLVI
Τω αντω
Πώς έπιφνλλΧς ήμϊν τά σά, ώ ϋεία και ιερά κεφαλή; 1
ποιόν σε επος φνγεν ίρχος οδόντων;
ή πώς τοντο είπεϊν έ&άρρησας, Ινα τι και αυτός ΰαρρήσω μικρόν; Πώς ή διάνοια
ώρμησεν ή μέλαν εγραψεν ή χάρτης έδέξατο; ΤΩ λόγοι και Ά&ηναι και άρεταί 2
και λόγων Ιδρώτες· μικρόν γάρ με και τραγωδόν οίς γράψεις ποιείς. Πότερον
ημάς αγνοείς ή σεαυτόν, δ της οικουμένης όφϋαλμός, ή μεγάλη φωνή και σάλπιγξ,
τό τών λόγων βασίλειον; Μικρά Γρηγορίω τά σά; Τί άν σδν τις άλλο ϋανμάαειεν 8
των έπι γης, εΐ μή σε Γρηγόριος; "Εν μεν εαρ έν ώραις, εϊς δε ήλιος έν άστράσιν, 4
είς δέ περιέχων άπαντα ουρανός, μία δέ φωνή κατά πάντων ή ση, εϊπερ τι εγώ τά
τοιαύτα ικανός κρίνειν μηδ* άπατφ με τό φίλτρον, δπερ ουκ οιομαι. Ei μεν δτι 5
μή προς άξίαν &αυμάζομεν, τοϋτο εγκαλείς, έγκάλει και πάσιν άν&ρώποις· ουδέ
γάρ άλλος τις άξίως έ&ανμασεν ή ϋαυμάσεται, δτι μή και συ και ή σή μεγαλοφωνία,
εϊπερ οΐόν τε ήν έαυτόν έπαινειν και τοϋτο εϊχεν ήμϊν δ τών λόγων νόμος. Ει β
δέ τό καταφρονεϊν εγκαλούμενα, τί μή μανίαν πρότερον; 'Αλλ' δτι φιλοσοφοϋμεν,
αγανακτείς; Δός ειπείν, τοϋτο μόνον και τών λόγων τών σών νψηλότερον.
1 Codices: u = Υ , ν = C, d = P R , f = Π, g = I F , h = B S
3 κεφαλή cf. Iliad. V I I I , 281 4 ποίον . . . Iliad. IV, 450 etc. 8 μεγάλη
σάλπιγξ Isai. X X V T I , 13; Matth. X X I V , 31
2 Titulus: Τφ αύτφ uvd (id est: Βααιλείψ u, Γρηγόριος Βααιλείψ ν, Βασιλείω

έταίρω d) Προαιρεαίφ Π1 (ut videtur) I F ' B Βααιλείψ Π2 (marg. m. r.) F 2 Τφ μεγάλφ
Βασιλείω Ξ
8 έπιφνλλίς uvdB 2 S] ίπιφνλλιοϊς f έπιφνλλιείς g έπιφνλλεϊς Β 1 5 ή ante πώς
om. h έ&άρρηαας dJ7 l h] έ&άρσησας αν Π2 (β. v.) g #αρρήσω ufh] θαραήαω dg
ΰαρσήαας C β fj ante μέλαν om. df 9 τί ät> οδν τις άλλο ϋανμάαειεν I] τί οδν τις
άλλο &αυμάοειε udf τίνα οΰν τις άλλον ΰανμάαει ν τίνα οδν τις άλλον άανμάσειε Marc,
gr. 80 (saec. X I I ) e familia ν τί οδν άν τις άλλο ϋανμάαειεν F τί άν οδν άλλος ύανμάαιε Β
τί άν οδν τις 0ανμάαειε Ξ 11 είς δέ περιέχων dfh] είς τε περιέχων uvg ό ante
ούρανός add. I φωνή κατά πάντων dfgh] κατά πάντων φωνή uv 111 τα τοιαϋτα
Ικανός dfgh] Ικανός τά τοιαϋτα uv 12 άπατρι με] άπατάμαι C οιομαι dfS] οίμαι
uvgB 18 όαυμάζομεν udgh] ΰανμάσωμεν C θαυμάζω μεν Π 14 άξίως έΰανμαοεν
u v S ] άξίως ή έ&ανμαοεν dfgB 15 ο Ιόν re] δαον τε Β έαυτόν] σεαυτόν ΐ 17 δός
είπεϊν τοντο udflh] δός ήμϊν τοντο v F

Authenticated
Briefe X L V I - X L V m 43
XLVII
Τω αντω
Πννϋάνομαί σε ταράσσεσ&αι παρά της νέας καινοτομίας και πράγματα ίχειν 1

από τίνος σοφιστικής των κρατούντων και συνήϋους περιεργίας' και ϋανμαστόν
ούδέν. Ον γαρ ήγνόονν τον φ&όνον και δτι πολλοί των περι σέ τά εαυτών δια σον
ΰεραπενοντες και τον σπιν&ηρα της μικροψνχίας άνάπτοντες. 'Εκείνο μεν οϋν 2
ου δέδοικα, μη τι πάϋης άφιλόσοφον εν τοις λνπηροϊς και σεαντοϋ και ημών
άνάξιον. Άλλ' ηγούμαι νϋν δη και μάλιστα γνωρισ&ησεσϋαι τον εμόν Βασίλειον,
και ην εν παντί τω χρόνω σννελέξω φιλοσοφίαν, διαδειχ&ησεο&αι, και νπερσχησειν
τάς επήρειας, ώσπερ νψηλώ κνματι, και μενεϊν άσειστον, άλλων τινασσομένων. ΕΙ 8
δέ δοκεϊ, και αυτός παρέσομαι, τυχόν μεν και γνώμης τινός κοινωνήσων (είπερ
ύδατος δεϊται ΰάλασσα και σύ τον σνμβονλεΰσοντος) · πάντως δέ, ώφεληϋησόμενος
και φιλοσοψησων τό σννυβρίζεσϋαι.
XL VIII
Τω αντω
Ου παύση βλάσφημων ημάς ώς απαίδευτους και σκαιους και άφιλονς καΐ 1

ουδέ ζην άξιους, δτι συνιέναι τετολμήκαμεν α πεπόν&αμεν; Ον γαρ άλλο γε ουδέν
άδικονμεν, αυτός άν εϊποις, ουδέ τι σύνισμεν ήμϊν αύτοϊς ή μικρόν ή μείζον περι σέ
κακοίς γεγονόσι, μηδέ συγγνοίημεν πλην τοϋτο μόνον εγνωμεν ήπατημένοι, όψέ
1 Codices: u = Υ, ν = L, d = P R , f = Π, g = I F , h = B S
14 Codices: u = Υ , ν = L, d = P R , f = Π, g = I F , h = B S
2 T i t u l u s : Τω αντω u v d f h (id e s t : Γρηγόριος Βασιλείφ u , τφ μεγάλψ Βασιλείψ ν

d e q u o v i d e e p i s t . 8, Βασιλείφ έταίρφ d , Γρηγόριος Βασιλείφ έπισχόπφ γενομένφ {,
Βασιλείφ h ) ] Βασιλείφ Γρηγόριος I Γρηγόριος Βασιλείφ F
8 ταράσσεσϋαι u v d f h ] ταράττεσ&αι g 5 Ον d f g h ] ούόέ u v (ουδέ e p r a e c e d e n t i
ονδέν venisse videtur) των om. d f h εαυτών] αυτών F β άνάπτοντες u v d f g h ]
άνάπτοντές είσιν e d d . 7 οι5 o m . Π1, a d d . Π2 ( m . γ.) 8 όή] δέ F γνωρισ&ήσεσ&αι
u v d / 7 2 ( m . r.) h ] γνωρίσεσθαι II1 γνω&ήσεσϋαι I γνωσ$ήσεσ&αι F 9 τω o m . h 10 μενεϊν
d f ] μένειν u v g h τινασσομένων d ] ταρασοομένων u v f g h 12 σνμβουλεύσοντος u v h ]
σνμβονλενοντος d f g ώφελη&ησόμενος u v d f S ] ώφελησόμενος g B 1 8 τό σννυβρίζεσ&αι
om. ν
1 5 T i t u l u s : Τφ αντω u v d f g h (id e s t : Γρηγόριος Βασιλείφ u l , Βασιλείφ Γρηγόριος
v F , Βασιλείφ έταίρφ d , Γρηγόριος Βασιλείφ προς τ α ύ τ α f , Γρηγόριος Βασιλείφ έπισχόπφ
λοιπόν γενομένφ Β, τφ αντω έπισχόπφ Ξ)
16 πανσει (sic) Β άπαιδεντονς χαι ud/7 2 marg.] om. v/7'gh 17 συνιέναι
(σννειέναι Β ) ΠΆι συνεϊναι u v d / 7 ' g 1 7 1 ούδέν p o s t άδικονμεν t r a i e c i t g 18 ήμϊν
αντοϊς g h ] αντοίς ήμϊν u v ήμϊν έαντοϊς d f

Authenticated
μεν άγαν, ίγνωμεν δέ. Kai τον ϋρόνον αίτιώμε&α, ώς ύψηλότερόν σε ημών 2
ά&ρόως ποίησαντα. Kai κάμνομεν τα σα έγκαλούμενοι και άπολογονμενοι προς
τους σαφώς είδότας και τα πρώτα ημών και τα νϋν · τούτο γαρ ών πάσχομεν τό γελοιό-
τατο» ή έλεεινότατον, τούς αυτούς και άδικεΐσ&αι και έγκαλεισ&αι, δπερ ννν ήμϊν
σνμβέβηκεν. Έγκαλοΰσι δέ άλλοι μεν άλλο τι και δ τι άν έκαστος βουληται, 3
κατά τον έαυτοϋ τρόπον ή τό μέτρον της υπέρ ημών οργής· οι φιλανϋρωπότατοι
δέ, ύπεροψίαν και 7ΐεριφρόνησιν και το παρερρίψ&αι ημάς μετά την χρείαν, ώσπερ
τών σκευών τά ατιμότατα και τοϋ μηδενός άξια ή τών ερεισμάτων ταϋτα υπέρ ών
αί άψϊδες, ά μετά τήν πήξιν ύφαιρεϊται και διαπτύεται. Τούτους μεν ofrv 4
χαίρειν έάσωμεν και λέγειν δ τι άν λέγωσιν ουδείς έφέξει γλώσσης αυτονομίαν.
Kai σΰ μοι τον μισ&ον κατάβαλε τάς μακαρίας και κενάς ελπίδας, ας κατά τών
βλασφημουντων έξεΰρες, ώς δια τιμήν υβρίζων τους κούφους ημάς και προχείρους
προς τά τοιαύτα. 'Εγώ δέ τό έμόν ώς εχει δηλώσω, και μοι μηδέν όργισες. ,»
Έρώ γάρ ά και παρ' αντά τοϋ πά&συς άπεφ&εγξάμην, ου τοσούτον fj τω &υμώ
ζέσας ή τω γεγονότι καταπλαγείς, ώστε κλαπήναι τους λογισμούς και άγνοεΐν
απερ έλεγον. >Οΰτε δπλα κτήσομαι, οντε τά τακτικά μα&ήσομαι, α μη πρότερον 6
εμα&ον, ήνίκα καιρός είναι μάλλον έδόκει, πάντων όπλιζομένων και μαινομένων
(οϊσ&α τά τών άσ&ενών άρρωστήματα), οϋτε τον άρήιον "Αν&ιμον ύποστήσομαι,
καίπερ άωρον δντα πολεμιστήν, ψιλός τε ών και άπόλεμος και προς τραύματα
έπιτηδειότερος. 'Αλλ' έκείνω μεν αυτός πολέμει, εί τοϋτό σοι φίλο ν (και γάρ 7
τούς άσ&ενεις πολλάκις αί χρειαι ποιοϋοι πολεμιστάς), fj ζήτει τουι, πολεμήσοντας,
δταν σου τών ήμιόνων λαμβάνηται, τά στενά τηρών καΐ ώσπερ ό Άμαλήκ εκείνος,
εϊργων τον 'Ισραήλ. Ήμϊν δε άντι πάντων δοΰναι τήν ήσυχίαν. Τί γάρ δεϊ 8
μάχεσ&αι περί γαλαΦηνών και όρνί&ων, και τοΰτο αλλότριων, ώς δη περί ψυχών
και κανόνων; ΤΙ δέ τών λαμπρών Σασίμων άποστερειν τήν μητρόπολιν, fj γνμνοϋν
και άνακαλύπτειν τό της γνώμης απόρρητον, συγκρνπτειν δέον;< 'Αλλά σύ μεν !)
22 Άμαλήκ Exod. X V I I , 8 sq.
1 ήμών om. ν 4 ή έλεεινότατον] και έλεεινότατον ν χαί ante άδικείσϋαι om. Ξ

χαί ante ήμϊν add. u β τ6\ τους I 9 άψϊδες νΡ] αψίδες uRfgh χαί ante
μετά add. Π1, delevit Π2 10 έάσωμεν ufg] έάσομεν vdh 11 χατάβαλλε I τάς
μαχαρίας χαί χενάς έλπίδας uvdfP] τάς μαχαρίας xai τάς χενάς ελπίδας I 1 τάς μακαρίας
xai τάς χαινάς έλπίδας F τάς μαχαρίας έλπίδας Β τάς μαχράς xai κενάς έλπίδας ή xai
μαχαρίας Ξ (verba ή χαί μαχαρίας videntur fuisse varia lectio pro: μαχράς; ambae vero
lectiones in textum postea sunt admissae) 13 ίχεί] είχε I έχω C ( = Angelicus C. 14,
eaec. X I ) e familia ν et Marcianue graecus 80, saec. X I I , eiusdem familiae 14 παρ'
αντά τοϋ πάθους u v I B ] παρ' αντό τό πάθος άίΞ παρ' αντον τον πάθους F ή post
τοσούτον om. g 1β χτήσομαι] χρήσομαι Β οντε τά ταχτιχά u v S ] οντε ταχτικά
dfgB 18 γάρ post οίσθα add. h τά τών άσ&ενών άρρωστήματα Υ 2 marg. γρ. (genuina
lectio: vide huius epist. § 7)] τών 'Αθηνών τά άριστενματα Υ 1 τά τών 'Αθηνών άρρωστή-
ματα vd/72 marg. g τά τών 'Αθηνών άριστενματα Π1 τών 'Αθηνών τά άρρωστήματα h
άρήιον] άρχιόν Ξ 22 στενά άΠ^Β2Ξ] στέρνα uv/7'B 1 2β σνγχρνπτειν] ον
κρνπτειν Β

Authenticated
Briefe X L V D I - L 45
άνδρίζον και κραταιού καΐ πάντα ίλκε προς την σεαυτον δόξαν, ώσπερ οί ποταμοί
τους χειμάρρους, μήτε φιλίαν μήτε σννήϋειαν τοϋ καλόν προτιμών και της ενσε-
βείας μήτε τον ποϊός τις είναι δόξεις έκ τον ταϋτα ποιειν φροντίζων, αλλ' ενός ών
τον πνενματος. ΉμεΙς δε τοντο μόνον κερδανονμεν της σης φιλίας, το μή 10
πιστεύειν φίλοις μήτε τον θεον ποιεϊσ&αί τι προτιμότερον.
XLIX
Τω αντω
'Εγκαλείς ήμϊν άργίαν και όαϋνμίαν, δτι μή τά Σάσιμα κατειλήφαμεν μηδέ 1

έπισκοπικώς κινονμε&α μηδέ, ώσπερ κυσί βρώμα ριφέν έν μέσω, κατ αλλήλων
υμάς όπλίζομεν έμοι δε μεγίστη πράξίς έστιν ή απραξία. Και Ιν είδης τι τών 2
έμών καλών, τοσούτον τη άπραγμοσννη φιλοτιμούμαι, ώστε οϊεσϋαι και νόμος
είναι πάσι της περί τοντο μεγαλοψυχίας. Και ώς ει πάντες ημάς έμιμοϋντο, 8
ονδέν αν ήν πράγμα ταΐς Έκκλησίαις ονδ' äv ή πίστις παρεσνρετο, τών Ιδίων
έκάστω φιλονεικιών δπλον τιγχάνουσα.
Τω αντω
Ώς ϋερμόν έξάλλη και πωλικόν έν τοις γράμμασν και ϋανμαστον ονδέν άρτι 1
σε δόξης γενόμενον ήμϊν έπιδείκνυσ&αι βονλεσ&αι ήντινα δόξαν ευρίσκεις, Ιν'
οδτω σεαυτον μάλλον σεμνοποιης, ώσπερ τών γραφέων οί τάς ώρας γράφον-
β Codices: u = Υ , ν = L (usque ad όπλίζομεν, deinde x. τ. λ.) C, d — PR

f = Π, g = I F , h = ΒΞ
16 Codices: u = Υ , ν = C, d = P R , g = I F , h = B 2
8 δ όζεις d f S ] δόξης u v F B δόξει I δ μήτε u v d f g ] μηδέ h (Videtur Gregoriue

ali quo ties usus esse uno μήτε vel οϋτε sine altero: epist. 114, 166, 232. D e hoc usu
a p u d scriptores graeooe tempore Romani imperii, vide Jannaris, A n Historical Greek
Grammar, § 1723, b)
7 Titul\is: Τω αντώ codd. (id est: Γρηγόριος Βααιλείφ u C f F Βααιλείφ Γρηγόριος
L I Βασιλείω έταίρω d τω αντω έπισχόπω h λοιπόν γενομένω add. Β )
8 τά σά Σάοιμα Ξ 9 έν om. R 10 ύμας\ ήμάς C B ίνα] ίλλα I 12 περί
τοντο u] π. τούτον C π. ταϋτα dfgh 18 παρεσνρετο uvdf (cf. epist. 19, § 6)] περιε-
σνρετο gh
1β Titulus: Τω αντω uvdg (id est: Γρηγόριος Βααιλείφ u v F Βασιλείω έταίρφ d
Βασιλείω Γρηγόριος 1)] Γρηγόριος Βασιλείω Β Βασιλείω Ξ
18 γενόμενον u v l h (quae lectio potior esse videtur ob acriorem ironiam)] γεναά-
μενον d F ήντινα uvh] ών τινα d F δντινα I ευρίσκεις u v g h ] ενρίσκειν d 19 οΰτω
σεαντάν F ] όντως εαυτόν u d l όντως αντόν C όντως σεαντόν h

Authenticated
τες. ΈμοΙ δέ τό μεν πάντα έκδιηγεΐσ&αι, τά των έπισκότιων και τά της 2

έπιστολής, έφ' f j ai> δυσχεραίνεις, δ&εν τε ήρξάμεϋα και δπη προέβημεν και είς
δ κατελήξαμεν, μακρότερον ή κατ' έπιστολήν είναι φαίνεται και ουκ απολογίας
μάλλον Ιργον ή Ιστορίας. Ώς δέ συντόμως δηλώσαι, ήκεν ήμϊν δ γενναιότατος 3
"Αν&ιμος μετά τίνων έπισκότιων, εϊτε ώς τον πατέρα έπισκεψόμενος τον έμον (και
τοντο γαρ έδοξεν), εϊτε σπουδάζων δπερ έσπονδασε. Πολλήν δέ και περί πολλών 4
πεΐραν καθείς, των παροικιών, Σασίμων, Λιμνών, της ημετέρας χειροτονίας,
χαρισάμενος, αΐτήσας άπειλήσας, δικαιολογησάμενος, γέξας, έγκωμιάσας, κύκλους
έαυτω περιγράψας, ώς δέον προς αυτόν μόνον όράν ημάς και την νέαν μητρόπολιν,
μείζονα οΰσαν. >Τί τιεριγράφεις εισω την ήμετέραν πόλιν, ημών ποιουμένων ό
και την Έκκλησίαν, ώς όντως 'Εκκλησιών μητέρα και ανωϋεν; < Τέλος, άπήλΰεν
άπρακτος, πολλά περιπνενσας, και βασιλισμόν ημιν, ώς ψιλιππισμόν, έγκαλέ-
σας. Μη τοντο άδικεϊν σοι δοκονμεν; Ουκ οΐμαι. Σκόπει δέ και το της έπιστο- β
λής, δπως έσχε παρά των υβριστών ημών. Κλήσιν συνοδικήν έτυπωσαν προς
ημάς· έμοϋ δέ άντιλέγοντος και ϋβριν φάσκοντος, άλλα τό γε δεύτερον ήξίσνν δι
έμον παρακλη&ηναι υμάς περί τούτων βονλενσομένονς. Τοντο υπέστην, Ινα 7
μη τό πρότερον γένηται, τό πάν έφ' ύμϊν ποιούμενος, ει βονλεσ·&ε συναγαγεϊν
αυτούς, και δπου, και πηνίκα· δπερ τιμώντος ήν, ονχ υβρίζοντος. 'Επειδή δέ ουδέ
τοντο άδικου μεν, είπέ τό λειπόμενον. Ει δέ δει παρ έμοϋ τοντο μαϋ-ειν υμάς, αυτήν
νμϊν άναγνώσομαι την Άνθιμου έπιστολήν, ην, δτε κατέσχε Λίμνας, ήμών
άπαγορενόν των και απειλούν των, έπέστ α).κε προς ημάς, υβρίζων κάί όνειδίζων και
ώσπερ έπινίκιόν τινα καϋ·' ήμών ξ,δων ώς ηττημένων. Καίτοι τίνα έχει λόγον, y
έκείνφ μεν προοκρούειν δι υμάς, ύμίνδέ άπαρέσκειν, ώς έκείνω χαριζομένους; Ταϋτα
12 ψιλιππισμόν Dem. XVIII, 294
11 τά ante της έπιστολής om. dgh 2 fj] tJc F δπjj uvdh] δποι g και
ante είς om. Ξ 7 των ante Σασίμων add. ¥Ξ Λιμνών scripei] λιμνών codd. (praeter
Σ, qui verbum omisit), edd. Ego vero legi Λιμνών, putans hoc eeee nomen illius vici
Saeimis proximi qui adhuc Limna vocatur (Vide W. M. Ramsay, The historical Geo-
graphy of Asia Minor, p. 294). Hactenue vero editores ecripserunt λιμνών et putaverunt
Gregorium locutum eeee de quibusdam paludibus Saeimorum. Paludes autem vix
crederee fnisse in loco tarn sicco (Vide Gregorii carmen De vita sua, P. G. 37,1059 A,
v. 441 δννόρος, άχλονς). Praeterea in codd. YCB scribae usi sunt hac interpunctione των
παρο&ιών· σασίμων· λιμνών (των παροικιών σασίμων· λιμνών I), quae favet nostrae opi-
nion!. 10 μείζονα οΰσαν] μείζους δν h είσω] είσοδος C ίφην edd. ήμετέραν u]
νμετέραν vdgh »}^<üvuvdh] υμών g 12 περυτνενσας vdgh] ττνενσας u 18 οΐμαϊ] οίομαι
Β 15 ή μας vgB] νμας ud£" 16 ( δι έμον ante ήξίουν poauit g 16 βονλενσομένονς]
βονλομένους C 18 έπειδή] έπεί Β 19 ΕΙ δέ δει παρ' έμοϋ τοϋτο μα&είν νμας Mar-
cianue graecus 80 (eaec. XII) e familia ν] εΐ δέ παρ' έμοϋ τοντο μαϋείν υμάς uCd 17
δει παρ' έμοϋ τοντο μαάείν ύμάς gB el δεϊ παρ'έμοϋ τοϋτο μα&εϊν νμάς Ξ. Ei παρ' έμοϋ τοντο
δει μα&εϊρ νμάς edd., quae est correctio recens, cf. Vaticanus Chisianus graecus
12 (eaec. XTV) ubi δεϊ deprehenditur post τοϋτο supra versum 20 έπιστολήν ante
'Ανθίμου posuit g Λίμνας scripei] λίμνας codd., edd., cf. 7 28 προοκρούειν] προσ-
κρούομεν C

Authenticated
Briefe L - L I 47
δέ Ιδει πρότερον μα&εϊν, ώ&ανμάσιε, και μή τότεύβρίζειν, ειμή τι άλλο, ώςτιρεσβν-

τέρονς. ΕΙ δέ λίαν έπιόεικτικώς έχεις και φιλοτίμως, και έξ νπερδεξίων ήμϊν 9
διαλέγτ), ώς μητροπολίτης μιχροπολίταις, ή και άπόλισιν, εστ ι και ήμιν όφρνς ήν
άν&έξομεν. ' Ράστον γαρ τοντο παντί, και Ισως ενλογώτερον.
LI
<Νικοβονλω>
Τών γραφόντοϊ» επιστολάς (επειδή και τοντο αιτείς), ol μεν μακρότερα 1
γράφονσιν ήπερ εικός, ol δέ και λίαν ενδεέστερα· και αμφότεροι τον μετρίου
διαμαρτόνονσιν, ώσπερ των σκοπών οι τοξενοντες, αν τε εϊσω πέμπωσιν, αν τε
νπερτιέμπωσι· τό γαρ άποτνγχάνειν ίσον, κάν από των εναντίων γίνηται. "Εστί 2
δέ μέτρον των επιστολών, ή χρεία· και ουτε μακρότερα γραπτέον, ου μή πολλά τα
πράγματα, οντε μικρολογητέον, εν&α πολλά. Τί γάρ; ΤΗ τή περσική σχοίνω 3
μετρεϊσϋαι δεϊ την σοφίαν, ή παιδικοϊς πήχεσι, και όντως ατελή γράφειν ώς μηδέ
γράφειν, αλλά μιμεϊσΰαι των σκιών τάς μεσημβρινός ή τών γραμμών τάς
κατά πρόσωπον άπαντώσας, ών σννιζάνει τά μήκη και παραφαίνεται μάλλον ή
φαίνεται τών άκρων τισί γνωριζόμενα, και εστίν, ώς άν εϊποιμι καιρίως, είκασμά-
των είκάσματα; Δέον, αμφοτέρων φενγοντα την άμετρίαν, τον μετρίου κατα-
τνγχάνειν. Περί μεν δή της συντομίας ταντα γινώσκω" περί δέ σαφήνειας 4
εκείνο γνώριμον, δτι χρή φενγοντα τό λογοειδές, δσον ενδέχεται, μάλλον εις τό
λαλικόν άποκλίνειν και, ϊν' εΐπο> συντόμως, αντη τών επιστολών αρίστη και
κάλλιστα εχονσα, ή άν και τον Ιδιώτην πείϋη και τον πεπαιδευμένον, τον μέν, ώς
κατά τονς πολλούς οϋσα, τον δέ, ώς υπέρ τους πολλούς, και ή αντό&εν γνώριμος-
ομοίως γάρ άκαιρον καΐ γρϊφον νοεϊσϋαι και έπιστολήν έρμηνενεσ&αι. Τρίτον 5
εστί τών επιστολών, ή χάρις. Ταυτην δέ φυλάξομεν, εΐ μήτε παντάπασι ξηρά και
6 Codices: u = Υ, ν = LA, d = P R , f = 77, g = I F , h = ΒΞ
8 τον μετρίου cf. Aristot., E t h . Nie. I, 6 12 περαιχή σχοίνω cf. Callimach.

Aitia I , fr. 1,18 Pf.
1 Si a n t e ίδει om. h μή τότε ud] μήτε τότε C μηδέ τότε Marcianus graecus 80,
saec. X I I (e familia v) gB μηδέποτε Ξ 8 μή ante διαλέγη add. F διαλέγω u d F S ]
διαλέγει CIB 4 άν&έξομεν (-ξωμεν Β) h] άν&έλξομεν uvdg xai ante ίσως om. C.
7 Titulus: Νιχοβονλφ edd. Τώ αντω codd. (id est: Προς Νιχόβουλον udf Νιχο-
βονλφ v h Νιχοβονλφ Γρηγόριος I Γρηγόριος Νιχοβονλφ F)
8 ^περ] εΐπερ f 10 ύπερπέμπωσί] ύπερπέμψωσι L 18 ίεί] δή Β
14 γραμμών Υ 1 ] χέντρων Υ 2 marg. γρ. vd γραφών fgh 15 οίς ante ών add. Ξ ών]
ήΒ σννιζάνει ... μάλλον om. Ξ 16 ώς uvgh] πώς df 17 μετρίου uLA (ί 8. ν.)
d f l h ] μέτρον F 18 συντομίας vdfgh] ενμετρίας u

Authenticated
άχάριστα γράφοιμεν και άκαλλωπιστα, άκόσμητα και άχόρητα, δ δη λέγεται, οίον

δη γνωμών και παροιμιών και αποφθεγμάτων εκτός, έτι δέ σκαμμάτων και
αίνιγμάτων, οίς δ λόγος καταγλυκαίνεταΐ" μήτε λίαν τούτοις φαινοίμε&α καταχρώ-
μενοι' το μεν γαρ άγροϊκον, τό δ' άπληστον. Και τοσαϋτα τούτοις χρηστέον, β
δσα και ταϊς πορφύραις έν τοις νφάσμασι. Τροπάς δέ παραδεξόμεϋα μέν, όλίγας
δέ, και ταύτας ουκ αναίσχυντους. 'Αντίθετα δέ και πάρισα και ίσόκωλα τοις
σοφισταϊς άπορρίψομεν ει δέ πον και παραλάβοιμεν, ώς καταπαίζοντες μάλλον
τοϋτο ποιήσομεν ή σπουδάζοντες. Πέρας τον λόγου, δπερ των κομψών τίνος 7
ήκονσα περί τον άετοΰ λέγοντος, ήνίκα εκρίνοντο περί βασιλείας οι δρνιϋες και
άλλος άλλως ·ήκον εαυτούς κοσμήσαντες, δτι εκείνον κάλλιστον ήν τό μη οιεσ&αι
καλόν είναι. Τοϋτο καν τάϊς έπιστολάϊς μάλιστα τηρητέον τό άκαλλώπιστον και
δτι έγγντάτω του κατά ψύσιν. Τοσαΰτά σοι περί επιστολών, ώς δι' έπιστολής 8
παρ' ημών και ταϋτα ίσως ον πρός ημών, οίς τά μείζω σπονδάζεται' τ άλλα δε
αυτός τε φιλοπονησεις, εύμα&ής ών, και οί περί ταϋτα κομψοί διδάξουσιν.
LII
Τω αύτω
Έν μετοπώρω τά άν&η παρά τον λειμώνας αιτείς και γεγηρακότα οπλίζεις ι
τον Νέστορα, εμέ τι νϋν άπαιτών δεξιόν εις λόγους, δς πάλαι και λόγου παντός και
15 Codices: u = Υ , ν = LA, d = P R , f = 77, g = I F , h = B S
1 άχάριστα 77 (ut videtur) F] άχαρι u v d Vaticanus graecus 1780 (saec. X V I )

qui t a m e n plerumque praebet t e x t u m codicis 77 άχάριτα I h (et forsitan 77) γρά-
φοιμεν uvdf (et cf. i n f r a : φαινοίμε&α)] γραφόμενα I γράφωμεν F γράφο μεν h και
άκαλλώπιστα, άκόσμητα om. g άκόσμητα om. Β άκόσμητα και άχόρητα om. Ξ
8 φαινοίμε&α u v d f h ] φαινώμεϋα g το δέ Α 6 παραδεξόμε&α u d f h ] παραδεξώμεΰα
vg 6 'Αντίθετα δέ καΐ uvdfg] 'Αντίθετα χαί h 7 άπορρίψομεν u d F S ] άπορρίψωμεν
vfIB 8 ποιήσομεν u d S ] ποιήσω μεν vfgB 9 ήκονσα] ήκονσαμεν A 2 (s. v.,
altera manu) 10 άλλος uvfgh] άλλοι d ήχον\ ήλ&ον F κοσμήσαντες] κομίσαν-
τες F 12 έγγντάτω] έγγύτατον Β χαί ante ώς add. ν 18 παρ'ήμών codd. H a n c
lectionem, cui reepondet infra προς ήμών, facile accipies, paesertim si contuleris
epist. 76, § 6 ταϋτα παρ'ήμών πρός τήν σήν λογιότητα. Editores t a m e n m a l u e r u n t
παρήμεν (e Parisino graeco 902, saec. XIV) et A. Misier coniecit διημεν (Revue de
Philologie, 25, 259) Ισως οΰ πρός ήμών u v d f l h ] ίσως ον παρ'ήμών F 14 ενμα&ής
u v d f l h ] ευπαθής F
1β Titulus: Τω αύτω ν (id est: Νικοβούλω)] Τον άγιου πατρός ήμών Γρηγορίον τον
θεολόγον έπιστολαΐ διάφοροι" α' Πρός Νικόβονλον u Τον άγιου Γρηγορίον τον θεολόγου
έπιστολαί· α' Πρός Νικόβονλον d Έπιστολαι διάφοροι τον άγιου Γρηγορίον επισκόπου
Ναζιανζού τον θεολόγον α' Πρός Νικόβονλον f Νικοβούλω Γρηγόριος I Γρηγόριος Νιχο-
βούλψ F Τον άγιωτάτον Γριγορίου του Θεολόγου έπισχόπον Ναζιανζού έπιστολαί διάφοροι'
α' επιστολή Νικοβονλφ Β Τον άγιου Γρηγορίον τον Θεολόγον έπιστολαι διάφοροι· α' Νικο-
βονλω· Ξ
17 μεθοπώρφ g αΐτείς uvdfg] έπιζητεΐς h 18 τι νϋν] τοίννν Β απαι-
τώ» δεξιόν uvdfg] δεξιόν άπαιτών h πάλαι χαί λόγου παντός καΐ βίου τό τερπνόν
u v d f h ] πάλαι και βίου και λόγου τό τερπνόν g

Authenticated
Briefe L I - L I U 49
βίου τό τερπνόν καταλέλυκα. "Ομως δέ, (ου γαρ Ευρύσ&ειόν τινα τοϋτον άϋλον 2
έπιτάττεις ήμϊν, ουδέ Ήράκλειον, άλλα και μόλα ήμερον και ήμέτερον, των έμών
έπιστολών σοι σνναγαγεϊν δσας οΐόν τε)· τή νϋν τούτον ιμάντα ταΐς σαΐς
έγκατά&ου βίβλοις, ονκ ερωτικόν, άλλα λογικόν, ουδέ έπιδεικτικόν μάλλον ή
χρήσιμον και της ημετέρας αυλής. "Αλλον μεν γαρ άλλο τι γνώρισμα, ή μικρόν 3
ή μείζον των δέ ημετέρων λόγων τό παιδευτικόν εν τε γνώμαις και δόγμασιν, δπη
παρείκοι. Και κα&άπερ εύγενεϊ τόκω, τοις λόγοις ό πατήρ άει συνεμφαίνεταΐ" ούχ
ήττον ή τοις σωματικοις ώς τα πολλά χαρακτήρσιν οι φνσαντες. Τό μεν ονν
ήμέτερον τοιούτον. Συ δέ ήμϊν άντιδοίης αυτό τε τό γράφειν και τήν έξ ών 4
γράφο μεν ώφέλειαν. Τούτον γαρ άμείνω μισϋόν ουτε αίτεϊν ουτε άπαιτειν έχομεν
ή τοις άίτοΰαι λυσιτελέστερον ή τω παρέχοντι πρεπωδέστερον.
LIII
Τω αύτώ
Άει προτιμήσας έμαυτοϋ τον μέγαν Βασίλειον, ει κάκείνω τουναντίον έδόκει, ι
και νυν προτιμώ ονχ ήττον δια τήν άλήϋειαν ή τήν φιλίαν. Δια τούτο προ&εις τάς
εκείνου έπιστολάς, τάς εμάς ύποτί&ημι. Και γαρ έπι&υμώ πανταχού σννε- ·>
ζενχ&αι ήμας αΛλήλοις, και άμα τύπον παρέχων τοις άλλοις του μετρίου και της
ύφέσεως.
12 Codices: u = Υ , ν = LA, d = P R , f = Π, g — I F , h = ΒΞ
3 1 Iliad. X I V , 219 6 ανλής loan. X , 16 (de ovili boni Pastoris cogitat

Gregorius)
1 "Ομως δέ, ού γάρ~\ "Ομως γάρ ονδέ F 2 μάλα ήμερον xai ήμέτερον dfg£"]
μάλα ήμέτεράν τε xai ήμερον u v μάλα ήμερον xai φιλάν&ρωπον Β 8 σοι om. F τή
νυν τοϋτον u (Iliad. X I V , 219)] τήι νΰν τούτον ν σν τοίννν τοϋτον άίΙΞ ού τοίννν τοϋτον
F τοίννν τοϋτον Β. Vera lectio τή νϋν (ita libri homerici) corrupta eat in τοίννν, postea
scribae addiderunt συ, ne τοίννν esset prim um v e r b u m ; tarnen codex Β nihil addidit
a n t e τοίννν. 4 τινα post έρωτιχόν add. u L S (perperam, quia isokolon tunc deficeret)
λογιχόν Y'vdfgh] άττικόν Y 2 marg. γρ. 5 μεν] τε F 51 ή μιχρόν ή μείζον dfgh]
ή μείζον ή μιχρόν u v β δπη] οποί I 7 παρείκοι] παρήχοι Β άει uvdfg]
αΙεί h 8 σωματιχοίς u L A ' d f g h ] σώμασι A 2 (altera m a n u ) φνσαντες] φήσαντες Β
18 Titulus: Τώ αντφ codd. (id est: Προς Νιχόβονλον udf, Νιχοβονλφ vgh)
14 χάχείνω] χάχείνο L Β έδόκει] δοχεί ΙΥ 2 marg. γρ. 15 διά ante τήν
φιλίαν add. Β προ&είς] προτι&είςΥ 17 τύπον] άπαν I παρέχων] παρέχω Β
171 xai ante τής νφέσεως] o m . F 18 νφέαεως] έφέσεως I

Authenticated
LIV
Τω αντώ
To λακωνίζειν ου τοΰτό έστιν, δπερ οιει, ολίγας σνλλαφάς γράψειν, άλλά περι
πλείστων όλίγας. Οϋτως έγώ και βραχνλογώτατον "Ομηρον λέγω και πολύν τον
5 Άντίμαχον. Πώς; τοις πράγμασι κρίνων τό μήκος, άλλ" ου τοις γράμμασι.
LV
<Τω αντώ>
Φεύγεις διώκοντας Ισως νόμοις έρωτικοίς, Ινα σεαντόν ποιης τιμιώτερον.
Τ
Ηκε οδν και νΰν την τον μακρόν χρόνου ζημίαν αναπλήρωσαν ήμϊν. Kai εϊ τί σε
ίο των αντό&ι κατέχοι, πάλιν αφήσεις ημάς, ώς αν σεμνότερος ής πάλιν πο&ούμενος.
LVI
θέκλτ)
Την σμικρόν σου προο&ήκην τοϋ γράμματος, ώς μεγάλην επιστολή» έδεξάμην. ι
Έμοι γαρ νμεις και υμών έγώ, τοϋ Πνεύματος όντως ημάς άρμόσαντος. Τοντο 2
15
είδότες, ενχεσ&έ τε υπέρ ημών και περί πάντων θαρρείτε, ώς ονδένας γνηαιω-
τέρονς ημών εύρήσοντες ουδέ μάλλον τα υμέτερα κοινσυμένονς, εί και μήπω μήτε
σννή&εια πολλή μήτε πείρα τοντο έδίδαξεν. Περί δε τών λυπηρών τί χρή 3
γράψειν, ή δτι βούλομαι της άκρας φιλοσοφίας καιρόν τοντον νομίσαντας έγκαρ-
τερεΐν τοις πά&εσι και οΰτως άγωνίζεσϋαι προς τους λνπονντας, επειδή γε άλλως
20
οντε δυνατόν οντε δσιον;
1 Codices: u = Υ, ν = LA, d = P R , f = 77, g = IF, h = B S

β Codices: u = Υ, ν = LA, d = P R , f = 77, g = I F , h = B S
2 Titulus: Τω αύτφ codd. (id est: Πρός Νικόβονλον udf, Νιχοβονλφ vgh)
5 πώς] ώς A post raeurara unius iitterae κρίνων uvd/T^S] κρίνω 77'B
7 Titulus: Τφ αύτφ edd.] Νιχοβονλφ codd.
8 notfjg] ποίησες Β 9 ΤΗχε οδν xal νϋν uAdf] Ήχε ούν άλλα νΰν Ldh Ήχε νΰν
ούν άλλά F άναπλήρωσον LfgB] αναπληρώσω» uAdS 10 κατέχοι uvdfh] κατέχει g
αφήσεις] άφήαης Β
12 Titulus: θέχλη codd.
18 σμικρά» df] μικράν uvgh 14 άρμόσαντος dfgh] αρμόζοντος uv 15 και
ante εϋχεσ&ε add. uv τε om. uv ονδένας uvB] ούδένα df ούόενος (sic) I ούόενός
Ξ ούόέν σε F 16 ήμών] νμών u ενρήσοντες gB] ενρίσχοντες uvdTJ'S ενρήσοντα
772 β. ν. ύμέτερα] ήμέτερα Υ εί και] και εί d ίόίδαξε ul 17 t χρή γράψειν]
γράψειν χρή Α2 8. ν. 18 καιρόν τοντον] τοντον καιρόν df

Authenticated
Briefe L I V - L V I I 51
LVII
<Tfj avrfj>
To παριππενσαν ετος κρνμός γέγονε rfj πατρίδι βαρύς και τάς βλεφαρίδας 1
των αμπέλων τάς ήδη προς ώδΐνας λνομένας άνέκοψεν· αί δέ άπομείνασαι στεϊραι
5 αυχμηράς καΐ άβρόχονς τάς φιάλας εξειργάσαντο. Τί δη ποτ' οϋν σοι τήν των 2
φυτών άχαρπίαν έκτραγωδήσαι προήχΰημεν; "Ινα γένη ήμϊν, κατά τον Σολομώντα,
και αυτή άμπελος κυ7ΐρίζουσα και κατάκαρπος κληματίς, ου βότρνν έξαν&ήσασα,
άλλά των βοτρύων έκ&λίψασα τοις διψώσι τήν δρόσον. Τίνες δέ είσιν οι 3
διψώντες; οί τον περίβολον της συνόδου τειχίζοντες. Τούτους όρεινώ μεϋνσματι
ίο ποτίζειν ουκ εχων έγώ, επί τήν πολυστάφυλόν σον κεχώρηκα δεξιάν, ϊν ήμιν εκ
ποταμίας τους σους κελεΰσης έπιρρενσαι κροννονς. Τοντο γαρ τάχος ποιήσασα 4
πολλών μεν στόματα ξηρά θεραπεύσεις, ευφράνεις δέ πρώτον ώς ενι μάλιστα και
τον Άττικιστήν έπαίτην έμέ.
1 Codices: Parisinus Coislin. 237 (saec. X I ) , inter epistulas Basilii, I P R inter

epistulas Basilii, 77 inter epistulas Gregorii
β Cantic. Cantic. I I , 13
2 Titulue: Tfj αντfj Maur. Θέχλη Coisl. I P R Πρός έλενϋέραν 77

8 γέγονε Coisl.] γεγένητat I P R έγένετο 77 έν ante r f j πατρίδι add. 77 8 f τάς
βλεφαρίδας των άμπέλων Coisl.] των αμπέλων τάς βλεφαρίδας I P R τάς βλεφαρίδας της
αμπέλου 77 4 τάς ήδη om, I P R 5 post ανχμηράς, ήμών add. I P R εξειργάσαντο
Coisl. Ρ77] είργάσαντο I R 61 Τί δη ποτ' ούν σοι τήν των φυτών άχαρπίαν έκτραγωδήσαι
προήχ&ημεν; Coisl.] Τί δη ποτ ούν σοι των φυτών τήν άχαρπίαν έχτραγωδώ; I P R Τί οΰν
σοι δήποτε μέλλω τήν των φυτών άχαρπίαν εχτραγωδεϊν; 77 β ί "Ινα γένη ήμϊν χατά τον
Σολομώντα xai αυτή Coisl.] "Ινα ήμϊν χατά τον Σολομώντα αυτή γένη I P R Ίνα γένη xai
αυτή χατά τόν Σολομώντα Π 7 έξαν&ήσασα Coisl. I P R 7 7 ] άν&ήσασα Π 8 έχ&λίψασα
τοϊς διψώσι τήν δρόσον {τήν om. 77) Coisl.] έξοινώσασα τοϊς πόνοις τήν δρόσον I P R ,
8 1 Τίνες δέ είσιν οί διψώντες; Οί τον περίβολον Coisl. 77] ΕΙσί τίνες παρ'ήμϊν άνδρες
οί τόν περίβολον I P R 11 Poet ποταμίας, codd. add. ποταμηδόν quod Maur. seel.
τούς σους Coiel. 177] τους των σων P R ποιήσασα ante τάχος I P R 12 στόματα
ξηρά θεραπεύσεις Coisl. 77] άναπαύσεις ψνχάς I P R ευφράνεις Coiel. I P R ] ευεργετή-
σεις 77 πρώτον om. I P R xai om. 77 18 έπαίτην I ] έπαινέτην Coiel. PR77

Authenticated
LVIII
Βασιλεία»
'Εγώ σε και βίου κα&ηγητήν και δογμάτων διδάσκαλον και πάν δ τι &ν εϊποι 1
τις των καλών έ&έμην τε άπ αρχής και νϋν τίθεμαι· και ει τις άλλος επαινετής
των σων, ή μετ' έμοϋ πάντως ή μετ' έμέ· τοσούτον ήττημαί σον της ενλαβείας και
οντω καθαρώς ειμι σός. Και ϋανμαστόν ουδέν· ου γαρ πλείων ή συνουσία, π λείων
και ή πείρα· ου δε ή πείρα δαψλεστέρα, και ή μαρτυρία τελεωτέρα. Και εϊ τι 2
άλλο μοι τοϋ ζην δφελος, ή ση φιλία και συνουσία. "Εχω μεν οϋτω περί τούτων,
και έχοιμι' ä δε ννν γράψω, γράφω μεν ονχ εκών, γράφω δε δμως. Και μοι μηδέν
άχθεσϋτ\ς· ή λίαν αυτός άχ&εσθησομαι, ει μη κατ εϋνοιαν ταντα λέγειν τε και
γράφειν προς σέ πιστευοίμψ.
Πολλοί κατεγνώκασιν ημών ώς περί την πίστιν ουκ Ισχυρών, δσοι κοινο- 3
ποιονσι τα ημέτερα καλώς ποιονντες. Kai οι μεν άσέβειαν έγκαλονσι φανερώς, οί
δέ δειλίαν άσέβειαν μεν, οι μηδέ ύγιώς εχειν πιστεύοντες, δειλίαν δέ, οί την
νποστολήν αίτιώμενοι. Και τα μεν των άλλων τί χρη και λέγειν; ° 0 <3' ουν νεωστι
σννέβη, τοϋτό σοι διηγήσομαι.
Συμπόσιον ήν καΐ του συμποσίου μετεϊχον ουκ ολίγοι των επιφανών και ήμιν 4
φίλων, έν δέ τούτοις και άνήρ τις των εύλαβείας δνομα και σχήμα περικειμένων.
Ονπω πότος ήν, και λόγος ήν περί ημών, δπερ έν τοις συμποσίοις φιλεΐ συμβαίνειν
άντ' άλλον τινός επεισοδίου προτιθεμένων πάντων δέ τά σά θαυμαζόντων και
προστιθέντων ημάς ώς τά Ισα φιλοσοφονντας και την φιλίαν λεγόντων και τάς
'Αθήνας και την έν πάσι σύμπνοιάν τε και όμόνοιαν, δεινόν τό πράγμα ποιείται ό
δήΰεν φιλόσοφος. >Και τί τοϋτο, φησίν, ώ ουτοι;< μάλα τι νεανικόν έκβοησας, Λ
>Ως λίαν ύμεϊς ψευδείς τε και κόλακες· τάλλα μέν έπαινείσθωσαν οί άνδρες, ει
δοκεΐ, ουδέ αυτός αντιλέγω. Τό μέγιστον δέ ου δίδωμι, την όρθοδοξίαν μάτην μέν
επαινείται Βασίλειος, μάτην δέ Γρηγόριος, δ μέν προδιδους την πίστιν οίς διαλέγε-
ι Codices: u = Υ, ν = L, d = P R , f = Π, g = IF, h = B S
2 Titulus: Βασιλείφ edd. Γρηγόριος Βασιλείφ I, Βασίλειος Γρηγορίφ (sic) F, Τω

αντώ uvdfh (id est: Βασιλείφ u, Βασιλεία) έταίρψ d, Γρηγόριος Βασιλείφ f, Βασιλείφ
έπισκόπφ h. Quod attinet ad familiam ν, Τφ αντώ refertur ad titulum praecedentis
epistulae, qui periit; nullum vero dubium est quin de Basilio agatur, quia haec epistula
cum ceteris epistulis ad Baeilium collocata est)
8 δ τι dfgb] ei τι uv äv om. F είποι] εϊπη Β 4f έπαινέτης των αών uv]
των σων έπαινέτης dfg των σων έπαινέτης ή h β χαθαρώς uh] καθαρός vdfg πλείων
(bis) uvgh] πλεϊον (bis) df συνουσία] συντνχία F 7 και ante ή πείρα om. gh
8 ούν ante οντω add. F 10 αντός ante άχθεσθής add. et ante άχθεσθήσομαι om. Ρ
18 xai ante άσέβειαν add. u 14 b> post μηδέ add. Ξ 17 έπιφανών] εμφανών Β
18 τούτοις] τοις g 21 προοτιθέντων] προστιθεμένων h 22 πάσι dfg] &πασι uvh
τε d f ] om. uvgh 28 δήθεν df] δη uvgh 24 τάλλα μέν vdfgh] τά μέν άλλα u
26 ό ante Γρηγόριος add. h

Authenticated
Brief L V n i 53
τat, ό δέ συμπροδιδονς οίς άνέχεται.< — >Πόϋεν τοντο, εφην, ώ μάταιε σν και β

νέε Δαϋάν και Άβειρών την άπόνοιαν; Πόϋεν ήμϊν ήκεις δογματιστής; Πώς
σεαντόν ποιείς τηλικοντων κριτήν;< — >Έκ της κατ' Ενψύχιον, εφη, συνόδου 7
ννν ήκω τον μόρτνρα< — και γαρ είχεν όντως — >κάκεϊσε ήκονσα τον μεγάλου
Βασιλείου ϋεολογονντος τα μεν περί Πατρός και ΥΙον άριστά τε και τελεώτατα
και ώς ουκ αν τις ραδίως άλλος, τό Πνεύμα δέ παρασύροντος<, και προσετί&ει
τινά είκασίαν ώσπερ των ποταμών οι τάς πέτρας μεν παρατρέχοντες, την δέ
ψάμμον κοιλαίνοντες. >*// τι δη ποτε, ώ ϋαυμάσιε, σν μέν< — εφη προς έμέ 8
βλέπων — >ήδη φανερώς ουτω το Πνεύμα &εολογεϊς< (και τίνος ααιεμνημόνευε
των έμών, ώς έν σννόδω πολνανϋρώπω ϋεολογησαντος είτα έπειπόντος τω Πνεν-
ματι τοντο δη τό περιβόητον τό' Μέχρι τίνος υπό τω μοδίω τον λνχνον κρύψομεν;),
>δ δέ ύποφαίνει μέν άμνδρώς και οίον σκιαγραφεί τον λόγον, ου παρρησιάζεται δέ
την άλήΰειαν πολιτικώτερον ή ευσεβέστεροι' την άκοήν έπικλύζων και τή δυνάμει
τον λόγου την διπλόην περικαλύπτων.<
>"Οτι εγώ μέν, εφην, έν παραβύστω κείμενος και τοις πολλοίς αγνοούμενος 9
και μηδέ α λέγοιμι μηδέ δτι λέγοιμι σχεδόν γινωσκόμενος, άκινδύνως φιλοσοφώ,
τοϋ δέ πλείων ό λόγος, ώς περιφανεστέρον και παρ' εαυτόν και παρά της 'Εκκλη-
σίας. Και δημοσία παν τό λεγόμενοι·, πολύς τε περί αυτόν ό πόλεμος, ζητούντων 10
λαβέσϋαι τών αιρετικών γυμνής της φωνής και αντον Βασιλείου, Ιν δ μέν έξωσϋϊ)
της 'Εκκλησίας, ό μόνος σχεδόν υπολειπόμενος της αληθείας σπιν&ηρ και ή ζωτική
δύναμις, τών κύκλω πάντων κατειλημμένων, ριζωϋή δέ τό κακόν έν τή πόλει και
ώσπερ από τίνος ορμητηρίου τής 'Εκκλησίας ταύτης πασαν καταδράμη την
οικουμένην. Βέλτιον οΰν οικονομηϋηναι την άλήϋειαν, μικρόν εΐξάντων ημών 11
ώσπερ νέφει τινϊ τω καιρώ, ή καταλν&ήναι τω φανερώ τον κηρύγματος. Ήμϊν
μέν γάρ ουδέν βλάβος και άπ' άλλων λέξεων τοντο συναγουσών Θεόν τό Πνεύμα
γινώσκειν (ον γάρ έν ήχω μάλλον ή διανοία κεισ&αι την άλήϋειαν) · τη 'Εκκλησία
δέ μεγάλην ζημίαν τό δι' ενός άνδρός διωχ&ηναι τό άλη&ές.<
2 Ααϋάν Numer. X V I 3 Ενψνχιον cf. Sozomen. Hist. eccl. V, 11 11 νπό

τω μοδίω Matth. V, 15
8 ποιείς τηλιχοντων uvdfg] τηλικοϋτον ποιείς Β τηλιχοντοι ποιείς Ξ 4 τον μάρτνρα

scripsi] τον μάρτυρος uvdfgh (Hanc formam genitivi mihi videtur venisse e proximo
verbo συνόδου) β ώς om. uf ουκ äv τις ρ$δίως άλλος gh] ονχ άν τις άλλος ρφδίως
εϊποι u v d ονχ άν τις ρη,δίως είποι f 7 πέτρας μέν dfh] μέν πέτρας uvg 9 ήδη
φανερώς οντώ] οντω φανερώς ήδη Ρ 11 χρνψωμεν ν 12 σκιαγραφεί f g i ] σχιογ-
ραφεί u v d B 18 περί αυτόν ό πόλεμος uvdfg] ό περ'ι αυτόν πόλεμος h 20 ή ante
ζωτιχή om. g 22 ταύτης om. F χαταδρ άμηχινάΙΊ2 marg. h] χαταλάβη Πι1 χατα-
λάβοι F 24 Post τω καιρώ, f a d d . xai καταδνααι την άτοπον άχοήν 25 Θεόν τό
Πνενμα u v d f h ] τό Πνεύμα Θεόν g 27 μεγάλην ζημίαν v d f l h ] μεγάλη ζημία u F
τό άλη&ές dfgh] την άλήϋειαν u v

Authenticated
Ουκ έδέξαντο τήν οίκονομίαν ώς ίωλον χαί παίζουσαν αυτούς οι παρόντες· 12

άλλα χαι χατεβόων ημών ώς τήν δειλίαν μάλλον ή τον λόγον οικονομούντων.
Πολύ γαρ είναι βέλτιον τό ήμέτερον φνλάττειν δια της άλη&είας ή τοντό γε
άχρειοϋν και μη προσλαμβάνειν το άλλότριον διά της δη&εν οΙκονομίας. Τά μέν 13
ούν χα&' ίχαστον, ών τε είπον, ών τε ήκονσα, χαι ώς ήγανάκτησα προς τούς
αντιτείνοντας πέρα τον μετρίου σχεδόν xal της εμαντοϋ σννη&είας, μακράν άν
εϊη νυν έκδιηγεϊσϋαι χαι ίσως ουκ άναγχαΐον. Τέλος δε τον λόγον, τούς μέν 14
όντως άπεπεμφάμην. Σν δέ δίδαξαν ημάς, ώ &εία χαι ιερά κεφαλή, μέχρι τίνος
προϊτέον ήμϊν της τον Πνεύματος θεολογίας χαι τίσι χρηστέον φωναϊς χαί μέχρι
τίνος οίχονομητέον, Ιν' έχωμεν ταντα προς τους αντιλέγοντας. 'Εγώ γαρ εΐ 15
δεοίμην ννν τοντο μαν&άνειν, ο πάντων μάλιστα σε τε χαί τά σά γινώσχων χαί
πολλάκις περί τούτων πληροφορίαν χαι δεδωχώς χαί δεξάμενος, πάντων άν εϊην
άμα&έστατός τε χαι ά&λιώτατος.
LIX
Τω αύτω
Τοντο fjv δπερ άλλος μέν αν τις νπείδετο των σννετωτέρων έγώ δέ ονχ χ
εδεισα προς σέ γράφων, ό λίαν αρχαίος και μάταιος. Έλνπησέ σε τά γράμματα,
ώς δέ έγώ φημι, ονχ όρ&ώς ονδέ διχαίως, άλλα χαι λίαν περιττώς. Kai τήν ο
λύτνην ονχ ώμολόγησας μέν, ονχ ίχρνψας δέ, ει και σοφώς τοντο έποίησας, ώσπερ
τινί προσωπείω τη αΐδοί τό της λύπης καλύπτων πρόσωπον. Έγώ δέ, εΐ μέν ;{
δολερώς χαι καχοη&ως τοντο έποίησα, ονχ ύπό της σης λύπης μάλλον ή της
άλη&είας βλαβήσομαι' εΐ δέ απλώς και μετά της σννη&αυς εννοίας, τάς έμάς
αμαρτίας, ον τήν σήν διάϋεσιν αΐτιάσομαι. Πλην γε δτι διορ&ώσασ&αι ταντα
μάλλον είχε καλώς ή προς τούς συμβουλεύοντας δνσχεραίνειν. Τό μέν οΰν σον 4
και αντός όψει, και άλλοις σνμβονλεύειν τά τοιαύτα ικανός ών έμέ δέ τιρσ&ύμως
έχεις, έάν διδω θεός, και παρεσόμενον και συναγωνιούμενον καΐ τά δννατά
σννεισοίσοντα. Τις γάρ άναδύσεται; τις δέ ον Φαρρήσει υπό σοι χαι μετά σον περί
της άλη&είας λέγων χαί άγωνιζόμενος;
14 Codices u = Υ, ν = L, d = P R , f = 77, g = IF, h = ΒΞ
8 κεφαλή cf. Iliad. VIII, 281
1 πάλαι a n t e παίζουσαν a d d . f (sed p u n c t i s delevit) g B 8 f τοντό γε άχρειοϋν

ud] τοντό γε άγριοϋν v f τοντό τε άχρειοϋν g τοντό τε άγριοϋν Β τ οι τό τε άγριοϋν Ξ
4 τ ά ] ταντα R β σχεδόν o m . u 1 0 xal a n t e εΐ a d d . ν 1 2 περι τούτων] περι
τούτον Β
1 5 T i t u l u f l : Τω αύτφ d g h ( i d e s t : Βασιλείφ έταίρω d , Βασιλείψ Γρηγόριος I , Γρηγό-
ριος Βασιλείφ F , Βασιλείφ h ) ] Γρηγόριος Βασιλείφ u , Βασιλείφ Γρηγόριος ν, Γρηγόριος
Βασιλείφ προς ταντα I
16 δν o m . d f 17 σε o m . u 19 ovx o m . u v 2 4 είχε u v d f ] Ιχει g h ούν
om. Β 2 6 xal a n t e αντός om. g B 2 7 σννεισοίσοντα] σννοΐσοντα I ΤΙς γάρ
άναδύσεται s c r i p s i ] Τις γάρ άναδνήσεται u v d g h Τις γάρ άναδνήσηται f ΤΙς γάρ &ν δννή-
σεται Bill. Τις γάρ άν άναδύσεται Maur.

Authenticated
Briefe L V H I - L X 1 55
LX
Τω αύτώ
Τον πληρω&ηναί σοι τό έπίταγμα, τό μεν τί εστίν έφ' ήμϊν τό δέ γε και, 1
οΐμαι, τό πλέον, έπιτή ση ενλαβε ία. Έφ' ήμΐν μέν, τό της όρμής και της προ&ν-
μίας· ούτε γαρ άλλοτε ποτ ε τήν σήν σνντνχίαν έφνγομεν, άλλ' άεί ταντην μεταδιώ-
κομεν και νυν πλέον ταντην πο&οΰμεν. ΈπΙ δέ τη ση όσιότητι τό διορ&ω- 2
ΰηναι τά ημέτερα· προσεδρενομεν γαρ τη κυρία τη μητρί πολύν ήδη καμνονση
χρόνον έξ αρρώστιας. Και εί μη μέλλοιμεν άμφιβόλως αυτήν καταλείψειν, ου
ζημιω&ησόμε&α, εϋ ϊσιΐι, τήν παρονσίαν. Μόνον ταϊς ενχαϊς, τη μεν προς ύγίειαν,
ήμϊν δέ προς τήν όδόν έπικουρησον.
LXI
Άερίω και Άλυπίω
"Ωσπερ άπαρχάς άλώνός τε και ληνοϋ και τέκνων τους άληϋώς φιλοτέκνους 1
άνατιϋέναι θεώ δίκαιόν τε και δσιον, δτι παρ' αύτοϋ και ήμεϊς αυτοί και τά
ήμέτερα, οντω και νέας κληρονομιάς, Ινα τό μέρος προϋνμως δσ&έν παράσχη τω
πλείονι τήν άσφάλειαν. Μή τοίνυν άναμείνητε μετά πάντας ήμϊν γενέσ&αι 2
χρηστοί, άλλα προ πάντων Θεώ δι' δν και πάσι, και τους έξω ρίψαντες νόμους τοις
ήμετέροις δουλευσατε, τοϋτο παρ' υμών αυτών καρποφοροϋντες, την προϋυ-
μίαν. Τά μεν γαρ καταλειφ&έντα παρ' άλλων, τό δέ πρό&υμον παρ' υμών 8
ίξομεν, οίς δυνατός ό Θεός άντιδοϋναι πολυπλάσια ών νϋν επιδώσετε, ου μόνον έν
τώ προσκαίρω τούτω βίω και ρέοντι, άλλα και έν τω αίωνίω και μένοντί' προς δν
μόνον όράν άσφαλές και εις δν πάσας τείνειν ήμών τάς ελπίδας. Ώς οδν
1 Codices: u = Υ, ν = C, d = P R , f = 77, g = I F , h = B S
H Codices: u = YM, ν = LA, d = P R , f = 77, g = I F , h = B S
18 άπαςχάς Exod. X X I I , 2 8 - 2 9
2 Titulus: Τω αντω v g h (id eat: Γρηγόριος Βασιλείω v i , Βασίλειος ΓρηγορΙφ — cf.

epietula 58 — F , Βασιλείω h)] Γρηγόριος Βασιλείω u, Βασιλείω έταίρω d, Βασιλείω f.
81 τό δέ γε χαί, οΐμαι, scripsi] τό δέ γε και οίμαι g τό δέ γε xal οΐομαι uv τό δέ γε
οϊμαι d τό δέ χαι οΐομαι 77'Β τό δέ και οίμαι 772 (s. v., m. Γ.) Ξ 5 έφνγομεν, άλλ'
άεί ταντην u d f ] έφνγομεν τί μέν οδν τοσούτον vgh β πλέον ταντην vfgh] ταντην πλέον
ud τό a n t e διορ&ω&ηναι om. df 7 καμνονση u d f ] χαμοναη vgh 8 μή om. C
9 ζημιωϋησόμεϋα u v d g a ] ζημιωσάμε&α 77Β et( ϊσϋι om. C ύγίειαν R ] ύγείαν
c e t t . (cf. epist. 33,5; 92,1; 123,2; 226; 227,1)
12 Titulus: Άερίω xal Άλνπίφ u F ] Άερίω Άλνπίω v f l , Άλνπίω χαί Άερίφ d ,
Άερίω h
18 τε poet άλώνος om. L h 14 τε post δίκαιον om. df 15 προϋνμως δοΦέν
dfgh] δοϋέν προϋνμως u v 16 ί γενέο&αι χρηστοί udfg] γενέσϋαι θεφ χρηστοί L h
γενέσθαι τψ θεφ χρηστοί Α 1 γενέο&αι χρηστοί τω θ ε φ Α 2 19 παρ'] γάρ Β 21 xal
έν om. h , έν om. Υ ν
β Oallay

Authenticated
δβ Gregor von Nazianz
τοιούτου τενξόμενοι τον θεοΰ περί υμάς, οίοι περ αν αυτοί γένησϋε τοις πτωχοΐς,
μή μικρογύχως μηδέ μικρολόγως, άλλά και λίαν φιλοτίμως τε και προϋνμως
πληρώσατε τη κατοιχομένη τήν βούλησιν, ήν παρεϊναί τε ύμϊν νομίσαντες και όράν
τά γινόμενα, δια της έπιδόσεως αναπαύσατε, Ινα μη τα χρήματα μόνο» Ιχητε
παρ' αύτης, άλλα και στηρίζουσαν οίκους τέκνων μητρός ευλογία» πορί-
σησϋε, τοϋτο ένϋυμη&έντες δτι βελτίων μικρά μερίς μετά δικαιοσύνης, 5
κατά τό γεγραμμένσ», ή πλατυτέρα μετά μικρολογίας (Ινα μη λέγω τι βλάσφη-
μον) και δτι πολλοί και οϊκων δλων εκποιουμένων είς έκκλησίας ήνέσχοντο, οι δε
και παρ' εαυτών πάσα» τιροήκαντο τήν ουσία» και τήν καλλίστη» έπραγματεύσαντο
7ΐραγμαχεία», γενέσ&αι δια τον εκεί πλούτο» πένητες. Μή τοίνυν στιείρητε 6
φειδομένως, Ινα πλουσίως ΰερίσητε, αλλ' άγα&σν κλήρον και νμϊν αύτοϊς και
τοις φιλτάτοις νμων τούτον χαρίσασ&ε, μηδέν ύφελόντες των γεγραμμένων, άλλά
πάντα με&' ηδονής και φαώρότητος έπιόόντες, ή άποδόντες ώς οικεία τον θεον,
ώς τοϋτο μόνον κερδανοϋντες δ τι άν υπέρ των ψυχών υμών άναλώσητε. Τί γάρ 7
δεϊ θησαυρίζει» λησταϊς και κλέπταις και καιρών μεταβολαϊς άλλο τε εις άλλους
μετατι·&έντων και ριπιζόντων τήν άστατον ευπορίαν, άλλά μή εις τάς άσφαλεϊς
άπσ&ήκας άποτίϋεσ&αι και των έπιβουλευόντων Ισχνροτέρας; Τό μεν σδν η
ευτελές περί άλλα και άλλοις δείξατε (και γάρ εύχομαι δυνατούς υμάς είναι μετά
χρηστότητος), ήμϊν δε άγωνίσασ&ε τον καλόν άγων α, δστις νικήσει τον άλλον
ευλαβείς και ταΐς όφειλομέναις ενλογίαις έκ θεον τοις ευγνώμοσι. Πείσατε ούν
ημάς δτι γνησίως χριστιανίζετε, μάλλον δέ από καλής άρξάμενοι αρχής και ούτως
ευσεβούς και δικαίας, έντεΰ&εν και περί τών άλλων ομονοήσατε, ώς άν ύμεϊς τε
άλλήλοις και ημείς ύμϊν έπευφραινώμεύα τά τε άλλα και δεξιον υπόδειγμα γενο-
μένοις πάογ] τή Έκκλησίφ της περί ταντα ευγνωμοσύνης.
5 Ecclesiastic. I I I , 9 β ΐ P r o v . X V I , 8 (verus t e x t u s est μετά άδιχίας, sed

Gregorius ultimum verbum m u t a t , ne quid severius dicat) 11 φειδομένως cf. I I Cor.
IX, β κλήρο» cf. Psalm. X V , 5 et β 15 βηοανρίζειν cf. M a t t h . VT, 19 18 I I
Tim. IV, 7 20 ενλογίαις cf. Prov. X , 6
1 ύμας] ήμάς Α 2 ! γένησϋε uvgh] γενήαεσϋε df 2 μή om. Ξ άλλά xal

λίαν] άλΧάγαν F 4 αναπαύσατε] αναπαύσε τε L ίχητε] εχει τό I β βελτίων u v l h ]
βελτίω df βέλτιον F 8 οΐχων όλων vdfgh] δλων οϊκων u είς εκκλησίας ήνέσχοντο
uvgh] ήνέσχοντο είς εκκλησίας df 9 οναίαν ν£^1ι]περ«ου<χία»' u 10 πραγματεία»
uvdfg] πραγματειών h 12 τούτον u v d f ] τοϋτο F h τον I 18 έπιόόντες ή άπο-
δόντες u] άποδόντες ή έπιδόντες ν άποδόντες ήμϊν ή έπιδόντες dfgh οίκεϊα τον θεον g]
οίχεϊα τά τον θεον u v d f h 15 δεϊ om. Ξ είς άλλους uvgh] δλλως df 16 χαί
om. I 18 εντελές Lg] εντελές u A d f h υμάς om. Π1g, add. Π2 marg. 19 άλλον]
λαό» h 20 εύγνώμοσι (confer u l t i m u m v e r b u m h u i u s epistulae) u v d f g ] εύ γεγονόσι
h 21 γνησίως om. u της a n t e άρχής a d d . I 28 έπενφραινώμε&α d f g (scriptum
q u i d e m -νόμε&α in g)] έπενφραινοίμε&α u v h

Authenticated
Briefe L X I - L X I Q 57
LXII
Αμφιλοχία) >
Ov βάρβαρον τό έπίταγμα της αμίμητου σον καλοκαγαθίας, αλλ' έλληνικόν,
μάλλον δέ χριστιανικά». Ό δέ 'Αρμένιος, έφ' ώ πάνυ φιλότιμη, βάρβαρος άντικρνς
και πόρρωθεν της ημετέρας φιλοτιμίας.
LXIII
Άμφιλοχίω
Άλγείς; 'Εγώ δέ τρνφώ δηλονότι. Δακρύεις; 'Εγώ δέ, ώς όρψς, πανηγυρίζω
και τοις παροϋσι καλλωπίζομαι. *Η σε μεν υιός λυπεί δι' άρετήν άρπαζόμενος και
τιμώμενος, και δεινόν ει μη παρέσται σοι και γηροκομήσει και το εικότα θεραπεύσει
κατά τό σύνηθες; Έμέ δέ ουκ άνιά πατήρ την τελενταίαν έκδημίαν άφ' ημών 2
έκδημήσας, εξ ής ονκέτι προς ημάς αναλύσει ουδέ παρ' ημών όφθήσεται; Είτα
ημείς μεν ουδέν έγκαλονμεν ουδέ την όφειλομένην άπαιτοϋμεν παραμυθίαν,
είδότες δτι τά ϊδια κακά καιρόν ου δίδωσι τοις άλλοτρίοις σχολάζειν ουδέ γαρ
οΰτω τις έστι φιλικός και φιλόσοφος ώστε υπεράνω τών παθών είναι και παραχαλεϊν
άλλον, αυτός δεόμενος παρακλήσεως. Συ δέ τη πληγή πληγήν έπιβάλλεις 3·
αΐτιώμενος ημάς, ώς πννθάνομαι, και νομίζων άμελείσθαι τον σον υίόν, ήμέτερον
δέ άδελφόν, ή προδεδόσθαι παρ' ημών, δ βαρύτερον, άλλα μή της ζημίας ημάς
έπαισθάνεσθαι ήν έζημίωνται πάντες μεν και φίλοι και συγγενείς, έγώ δέ καΐ
πάντων μάλλον, ό και τάς ελπίδας της ζωής έν έκείνω θέμενος και μόνον μέν
ίρεισμα, μόνον δέ σύμβονλον άγαθόν, μόνον δέ κοινωνόν εύσεβείας ύπολαμβάνων.
Και τ ία ι τούτο εΙκάζεις; Ει μέν τοις πρώτοις, ένθυμήθητι δτι και διέβην μέχρις 4
υμών έξεπίτηδες, τη φήμη τεταραγμένος, και κοινωνήσαι γνώμης ύμϊν τιρόθνμος
έγενόμην, ήνίκα και καιρός ήν έτι περί τούτων βονλεύεσθαι· και πάντα μάλλον ή
ταύτης ήμϊν έκοινωνήσατε, είτε υπό της αυτής απορίας, εϊτ ουκ οίδ' δ τι βουλη-
1 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = Ρ, f = Π, g = I F

β Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = Ρ, f = Π, g = IF, h = ΒΞ
2 Titulus: Τω αντφ (id est: Άμφιλοχίω) uvdfg

4 χριστιανικόν uv] χριστιανών dfg έφ' φ uvfg] έν φ d πάνν\ πάλιν F
φιλοτιμή ud] φιλοτιμήσαι v f F φιλοτιμεϊσ&αι I πάνυ ante βάρβαρος add. F 5 φιλο-
τιμίας uA 2 (β. v., alt. manu)] φιλίας A'Ldfg
7 Titulue: Άμφιλοχίω fgh] Τω αντω (id est: Άμφιλοχίω) uvd
8 δηλονότι om. g 10 γηροκομήσει (-μήσχι I) (-μήσοι Π) L/7I] γηρωκομήσει uAdFh
11 ίχδημίαν om. Μ 16 δεόμενος παρακλήσεως uvgh] παρακλήσεως δεόμενος df
18 βαρύτερον u'vfgh] βαρντατον uM 19 πάντες μέν xal φίλοι dfgS] μεν πάντες
φίλοι uv πάντες μέν φίλοι Β 19 f όέ xal πάντων uvgh] δέ πάντων df 20 μάλ-
λον . . . ζωής om. h και ante τάς om. uLg Τέμενος uvh] τιθέμενος dfg 24 και
καιρός L77I] καιρός uAdFh ετι om. Β 26 είτε ουκ df ο Ιό'δ τι udfg] οίδα τί vh
8*

Authenticated
ΰέντες. El δέ τοις τελενταίοις, μάλιστα μεν ουκ εϊα το πάϋος πάλιν νμϊν 5
έντνχεϊν και ή τω πατρι χρεωοτουμένη τιμή και όσια, ής ουδέν έδυνάμην ποιήσασΰαι
προτιμότερο/ν, και ταϋτα ύπογνίου τοϋ πά&ονς δντος, ήνίκα ουκ ασεβές μόνον
αλΧ ουδέ δλως ευπρεπές έξω τοϋ καιρόν φιλοσοφείν και υπέρ τό άν&ρώ?ιινον
6 έπειτα και προκατειλήφ&αι υπό των πραγμάτων ένομίσαμεν, πέρας ήδη των κατ'
αυτόν εχόντων όποιον έδόχει τω άγοντι τα ημέτερα. Ταϋτα μεν δη τοιαύτα, β
Νϋν δέ και την λύπην άνες ήμϊν πάντων οϋσαν άλογωτάτην, ώς έμαυτόν πεί&ω ·
και εϊ τί σοι πλέον δοκεϊ, παράστησαν, Ινα μη και ημάς εν τω μέρει και σεαυτόν
λύπης και πράγμα πάσχης σφόδρα της σης ευγενείας άνάξιον άντ άλλων ημάς
ίο αΐτιώμενος τους ουδέν άδικοΰντας, αλλ' ει δει τάλη&ές ειπείν, τά ίσα τυραννη-
ϋέντας υπό των κοινών φίλων και ους μόνους ενεργέτας ένόμιζες.
LXIV
Εύσεβίω έπισκόπψ Σαμοσάτων
"Οτε παρηει σου ή θεοσέβεια δια της πατρίδος ημών, ουδέ τοϋ δωματίου 1
15 προκνψαι οΐός τε ήμην, έν έσχάτη άρρωστίφ διάγων. Έλύπει δέ με ου τοσούτον
ή νόσος τον περί τών έσχάτων φόβον έπάγουσα, αλλ' δτι της ιεράς σου καΐ άγα&ής
συντυχίας άπεστερούμην, τοσαύτην έχων περί τό ίδεϊν σου τό τίμιον πρόσωπον 2
έπιϋνμίαν, δση ν εικός ήν τον χρήζοντα μεν θεραπείας τών ψυχικών τραυμάτων,
ταύτη ν δέ παρά της σης τελειότητος ίξειν έλπίζοντα. 'Αλλ' εί και τών άμαρ- 3
20 τιών τών έμών γέγονεν έργον τό κατά τον καιρόν εκείνον διαμαρτεϊν με της σης
συντυχίας, νϋν δια της σης άγαϋότητος έστι δυνατόν γενέσθαι μοί τινα τών
λυπηρών έπανόρ&ωσιν. Εί γάρ καταξιώσειας κάμοϋ μνήμην ποιεϊσ&αι έν ταϊς 4
εύπροσδέκτοις σου προσευχαΐς, πάσης έσται μοι τοϋτο της παρά τοϋ Θεοϋ ευλογίας
έφόδιον, και έν ταύτη μου τη ζωή και έν τώ αίώνι τώ μέλλοντι. Τό γάρ 5
26 άνδρα τοσούτον, σΰτως ένα&λοϋντα τή πίατει τοϋ Ευαγγελίου και τηλικούτους
διωγμούς ύπομείναντα και τοσαύτην έαυτώ παρρησίαν επί τοϋ δικαιοδότον
Θεοϋ έτοιμάζοντα διά τής τών ύλίψεων υπομονής, τοϋτον και ημών καταξιοϋν
12 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P R , f = Π, g = I F
8 ήν poet άσεβές add. h 4 δλως dfg] άλλως uvh 5 Post πέρας, δέ add.
uv δ l κατ αυτόν uAMfgh] κατά τών LA 1
18 Titulus: Εύσεβίφ έπισκόπψ Σαμοσάτων scripsi] Πρός Εϋσέβιον έπισχόπφ Σαμο-
σάτων έν έξορίφ δντα Υ, Πρός Εύα. έπίσχοπον Σαμοσάτων έν έξορίφ όντα ML, Εύσεβίφ
έπισκόπψ Σαμοσάτων έν έξορίφ δντι Α, Τω αύτω (id est Εύα. Σαμοσατέων) d, Τώ αύτώ
(id est Εύα. έπ. Σαμοσάτων xal άμολογητβ) f, Τω αύτώ έν έξορίφ δντι (ef. epist. 44) g
14 παρήει σου] σου παρείη F ούδέ τοϋ δωματίου d f ] ούτε τοϋ δωματίου Y L g
ούτε δωματίου ΜΑ 17 περί τό] περί τοϋ Α 18 εικός ήν τόν dfg] είχός ήν εχειν
τάν Υ εΐκάς ίχειν τόν Μν τών om. I 20 τό] τι I σης om. uvfg 21 Post
νϋν, δέ add. L δυνατόν γενέσθαι udfg] γενέσ&αι δυνατόν ν 28 σου om. L 24 έν
τφ αίώνι τώ μέλλοντι u v d f l ] έν τφ μέλλοντι αίώνι F 26 δικαιοδότον dfg] δικαιοτά-
του uv

Authenticated
Briefe L X H I - L X V 59
γεϊ έσϋαι προστάτην δια τών προσευχών, πέπεισμαι δτι τοσαντην ίχει τήν δνναμιν,
δση &ν fjv μοι και εΐ παρά τίνος των άγιων έγίνετο μαρτύρων. "Ωστε παραχλή&ητι
άπαραλείπτως μεμνησϋαι τον σον Γρηγορίον εν οϊς εϋχομαι είναι σον της μνήμης
επάξιος.
LXV
Τω αντώ
7α πάντα τίμιος ων ήμϊν και των φίλων έν τοις γνησίοις, ό αίδεσιμώτατος 1
ημών Ενπράξιος ό αδελφός τιμιώτερος ωφϋη και γνησιώτερος εκ της περί σε
διαϋέσεως, δς γε και ννν όντως ωρμησε προς την σήν ϋεοσέβειαν, Ιν' είπω τό τον
Δαυίδ, ώς ελαφος πολύ δίψος, τό ον φορητόν, ποτίμω και καΰαρφ τη πηγη
καταψύχονσα. Και μακάριος δ σοι πλησιάζειν ήξιωμένος, μακαριότερος δε ^
ό τοις υπέρ Χριστού πα&ημασι και τοις ύπέρ άλη&είας ίδρώσι τοιαύτην επι&είς
κορωνίδα ής ολίγοι τών φοβούμενων τον Θεάν τετνχήκασιν. Ον γαρ άβασά-
νιστον έπεδείξω την άρετήν, ονδέ έν ευδίας καιρώ μόνον δρ&ιος επλενσας και τάς
τών άλλων ψυχάς έκνβέρνησας, αλλ' έν ταϊς δνσχερείαις τών πειρασμών διεφάνης
και τών διωκόντων γέγονας υψηλότερος τω γενναίως μεταναστήναι της ένεγ-
κούσης. Και άλλοι μεν τό πατρώον έδαφος Ιχονσιν, ήμεϊς δέ την άνω πάλιν ^
άλλοι τον ήμέτερον ϊσως ϋρόνον, ημείς δέ τον Χριστόν ώ της πραγματείας, οϊων
νπεριδόντες οία κεκομίσμεϋα. Δ ιήλϋομεν δια πυρός και νδατος, πιστεύω
δέ δτι και έξελενσόμε&α εις άναψυχήν. Ου γαρ είς τέλος εγκαταλείψει &
6 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = PR, f = 77, g = I F
10 Ιλαφος cf. Psalm. XLI, 2 l » f Psalm. LXV, 12 20 είς τέλος cf. Psalm.
CII, 9
1 γενέσθαι uvg] γενήσεσ&αι df 2 δση άν ήν μοι u 2 (marg. γρ.) Adfg] δση δν έμοί
u'L έγίνετο μαρτύρων df] μαρτύρων έγίνετο uvg 8 Γρηγορίον uvd77'g] ΒασιΛε«ον
Π2 in raeura σον της uvdf] σοι της g
β Titulus: Τφ αντφ uv (vide epist. 64)] Εύσεβίω Σαμοαάτεων d, Εύσεβίφ έπισχόπφ
xal όμολογητή f l , Εύσεβίφ έπισχόπω Σαμοσατών (sic) F
71 ό αΐδεσιμώτατος ήμύόν Ενπράξιος ό άδελφός (ό ante αδελφός om. d) dfg] ό αιδεσιμώτατος
άόελφός ήμών Ενπράξιος uv 9 δς γε και ννν u'g] δς γε ννν ν , ώστε xal ννν u 2 (marg.
γρ.) df όντως om. g 10 πολύ δίψος scripsi] πολύδιψος uvdfg. Scripeerunt
Mauristae τό πολύ δίψος, sed τό non invenitur in codicibus τό ού φορητόν uAdfg]
xal ού φορητόν L ττ) om. uvg 11 καταψύχονσα L 2 dfg] χαταψύχονσαν u χαταψνχούση
L'A. Deinde addunt uvd: <5td της τών θλίψεων υπομονής · τούτον xal ήμών χαταξίον γενέσ&αι
προστάτης, quod est insulsum glossema ex epistula 64, § 6, depromptum, sicut vidit
H. L. Davids ( V i g i l i a e c h r i s t i a n a e I, 4, p. 244). Recte omittitur hoc glossema
in familiis fg; in codice 77 manus recentissima (saec. X I V ) addidit glossema in margine.
Kai om. d 12 της ante άλη&είας add. u 18 τήν ante χορωνίδα add. F 14 μόνον
om. g δρΰιος d77*g] όρύώς uv772 β. v. 1β μεταναστήναι df] μεταστήναι uvg

Authenticated
ήμας 6 θεός, ουδέ περιόψεται τον όρ&όν λόγον δεδιωγμένον, άλλά κατά το
πλή&ος των όδυνών ήμων αϊ παρακλήσεις αντοΰ εύφρανονσιν ήμάς.
Τοΰτο μέν ούν xai πιστεύομεν xal ενχόμε&α. Σν δέ, παρακαλώ, ΰπερευχου της
ταπεινώσεως ήμων· καΐ δσάκις άν έμπίπτη καιρός, και ευλογεϊν ήμάς δια β
γραμμάτων μή κατόκνει και εν&υμοτέρονς ποιεϊν τα κατά σαντόν δηλών, δ ποιήσαι
και νυν κατηξίωσας.
LXVI
Τω αυτώ
Και γράφων και μεμνημένος ευφραίνεις ημάς, και, δ τούτου μείζον, ευλόγων ί
έν τοις γράμμααιν. Ήμεΐς δέ, εΐ ήμεν άξιοι των σων πα&ημάτων και της υπέρ
Χρίστου καΐ δια Χριόταν ά&λήσεως, κατηξιώϋημεν &ν και μέχρι σον γενόμενοι
περιπτνξασ&αΐ σου τήν θεοσέβεια» και τύπον λαβείν της έν τοις πα&ήμασι καρτε-
ρίας. 'Επειδή δέ άνάξιοι τούτου τυγχάνομεν, πολλοίς i9λίψεσι και άσχολίαις ·>
ένοχλούμενοι, δ δεύτερόν έστι τιοιοΰμεν· 7ΐροσαγορεύομεν τήν τελειότητά σον
καΐ άξιοϋμεν μή άποκάμνειν σε μεμνημένον ημών. Ού γάρ ωφέλεια ήμϊν 3
μόνον των σων καταξιονσ&αι γραμμάτων, αλλά κάί καύχημα προς τους πολλούς
και καλλώπισμα, δτι λόγος ήμών έστι παρ' άνδρί τοσούτω τήν άρετήν και τοσαύτην
έχοντι πρός θεόν οίκειότητα, ώστε και άλλους οίκειοϋν δύνασ&αι και λόγω και
ντιοδείγματι.
LXVII
'Ιονλιανω
Έμοι πρός σε φιλίας μέν πολλά δίκαια, καϊ ει μή τι άλλο, ο'ι λόγοι ών ουδέν ]
τοις πολλοίς αΐδεσιμώτερον ουδέ οίκειότερον άπεχ&είας δέ νπό&εσις ουδεμία
οντε έστι, μήτε γένοιτο. "Α γάρ πρός τόν άδελφόν Νικόβουλον ή παρά Νικοβούλου
7 Codices: u = ΥΜ, d = PR, f = Π, g = IF, h = B S

20 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P, f = Π, g = IF, h = B S
I f κατά τό πλήόος . . . Psalm. XCIII, 1»
2 xai ante ai παρακλήσεις add. df εύφρανονσιν udfg] ενφραίνουαιν ν 3 και

εύχόμεϋα om. I, poauit ante xal πιστενομεν F 4 xai ante δια γραμμάτων add. g
5 χατόχνει uv] δκνει dfg ποιεϊν uv] ποίει dfg Yerbo δηλών desinit I 61 δ ποιήσαι
xai νϋν uF] ώς xal ποιήσαι νυν ν δ ποιήσαι νυν df β κατηξίωσας] καταξίωαον R
8 Titulus: Τφ αύτφ dg (id est: Εύαεβίφ Σαμοαάτεων d, Εύαεβίφ έπιαχόπφ Σάμο-
σάτων g) Εύαεβίφ έπιαχόπφ Σαμοαάτεων uh, Εύαεβίφ έπιαχόπφ Σαμοσάτων xal όμο-
λογητήf
10 εΐ ήμεν άξιοι dfgh] εΐ μέν άξιοι u 12 σον τήν Φεοσέβειαν ug] τήν σήν άεο-
σέβειαν dfh 18 τούτον udflh] τον τοιούτον F 14 ένοχλούμενοι] ενεχόμενοι Β
14 τήν τελειότητα σον u] τήν σήν τελειότητα dfgh 15 άποκάμνειν df] χάμνειν ugh
σε om. Β 16 t ήμϊν μόνον dfg] μόνον ήμϊν uh
21 Titulus: Ίονλιανφ uvflh] Τφ αύτφ (id est Ίονλιανω) d, Ίονλιανω έξισωτή F
22 μήτβ A W I S ] μηδέ u μή A»LB μή τι F

Authenticated
Briefe L X V - L X V U I 61
λελύπησαι, ουκ έμά μάλλον ή τά έν Ίνδοϊς πραττόμενα · δσον έπί τό μή συνα-

ρέσκεσθαι μηδενί των γεγενημένων. Μή τοίνυν έμοί ταντα λογίση μηδέ 2
διά τοντο χειρόν τι βουλενση περί σεαυτοϋ· αλλ' ήν ΰτιέσχου τοις πτωχοϊς φιλαν-
ΰρωπίαν, ταύτην έπιτελή ποίησαν. Και μέν τοι και τους περί έμέ κληρικούς
δσον ς παρητησάμην της απογραφής έλευθέρωσον, Ικεϊνο ένθυμηθείς δτι λίαν των
άτόπων έστίν άλλους μεν και ονσίαν δλην καϋιεροϋν τω θεώ, σε δε μηδέ 7ΐροϊκα
βούλεσθαι είναι χρηστόν, και άλλαις μέν πόλεσι πάντας τους περί τό βήμα δοθήναι,
ήμΐν δέ μηδέ τούς σννόντας και θεραπεύοντας, και ταντα παρ' υμών των οίκειο-
τάτων ους τυχόν ουκ αίσχννοϋμεν. Ταντα έπισταλήναί σοι παρ' ημών καλώς 8
εϊχε. Συντυχεϊν δέ ουκ έξεγένετο, επειδή με ή νόσος έξώρμησε προς τά Τύανα
θεραπείας τευξόμενον, έως καιρός· και σνγγίνωσκε. 'Αντί δέ ημών έχεις θεόν
παρόντα και βοηθοϋντα τοις πένησι, τον πολύ της παρουσίας ημών αΐδεσιμώ-
τερον.
LXVIII
Τω αντω
Έκάλεσας ημάς επί την μονην, καλώς γε ποιών, ώς κοινωνούς του κατά τήν 1
έπανίσωσιν σκάμματος· και γάρ έστιν ου μικράς τό πράγμα φροντίδος. Έγώ δέ,
εί μέν ΰγιαίνων ετύγχαναν, σφόδρα äv άπήντησα τιρα&υμως· και ήξω δέ, δταν
οϊόν τε ή, θεοΰ θέλοντος. Νυν δέ διά γραμμάτων πληρώ τά της παρουσίας.
ΟΙδά σε και γονέων δντα Ιερών και τω ϋείω φόβω συνηυξημέναν άνωθεν. Ά οΰν 2
έπίστασαι συμφέρειν σοι και τιρός ευδοξίαν και προς ασφάλειαν ψυχής, ταϋτα δηλο-
νότι ποιήσεις κάν ήμεϊς αυτοί μή γράφω μεν. ΕΙ δέ τι και ήμάς σννεισενεγκεΐν 3
δεϊ, τοντο γνωρίζομεν δτι άντ' άλλης τινός πολιτείας ήν είσφέρουσι τω θεώ χρισ-
14 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P R , f = 77, g = IF, h = ΒΞ
1 ovx έμά μάλλον udf] ούχ έμά rji μάλλον ν ovx έμά ού μάλλον gh 5 δσους
παρητησάμην vdfFh] δσουσπερ τμησάμην u δσοισπερ ήτησάμην I άπογραφής dfgh]
γραφής uv β άτόπων] άπιστων Μ δλην] άλλην Β χα&ιερονν τψ θεώ uvd h]
χα&ιερονν θεώ I άφιερονν Θεώ F 8 μηδέ] μή h παρ' νμών] παρ' ήμών ΑΙ
9 αίσχννοϋμεν u d f l ] αίσχννομαι vh αίαχννομεν F 9 ί καλώς είχε uvdfg] κακώς είχε
Β ού κακώς είχε Ξ 10 επειδή με ή νόσος om. L με] μηδέ Β έξώρμησε uvFh]
ώρμησε d f l
15 Titulus: Τω αντω (id est Ίονλιανφ) uv] Ίουλιανφ ίξιαωτή dfF, Ίονλιανφ Ih
1β γε df] om. uvgh 18 και ante ήξω om. F δέ post ήξω om. Ξ 181 δταν
οϊόν τε f j udfgh] οϊόν τε δταν jj L εί οϊόν τε δταν jft (sic) A 20 γονέων δντα Ιερών uv]
γονέων Ιερών δντα dfh] γονέων ιερέων δντα g 21 ταντα om. h 211 δηλονότι ποιήσεις
om. Β 22 κάν ήμεις αύτοι μή γράφωμεν uv] xäv ήμεϊς μή γράψωμεν df xäv ήμεϊς μή
γράφωμεν gh

Authenticated
τιαναι ψνχαί, τοϋτό σοι πρόκειται νυν και μεγάλα σεαντώ θησαυρίσεις τον κοινού
φροντίσας και εΐ τι προ τούτον διετέθη κακώς και τοντο έπανορθωσάμενος.
"Εν δέ και μέγιστον είς ασφάλεια» (δ και πρώτον σοι φνλαχτέσν), συνεργούς 4
λαβείν οΰς και σννέσει και τρόπω διαφέρειν τών άλλων γινώσκεις. Τί γαρ δφελος
κνβερνητην είναι χρηστόν, πονηροϊς χρώμενον έρέταις;
LXIX
Τω αιτώ
"Εχω την νπόσχεσιν και θαρρώ τω τρόπω δι' δν εχω και την δωρεάν. Μάλιστα
μεν ούν οϊδε το μέτρον τών επιδόσεων και τών άντιδόσεων ό μέγας τών χρεών
διαλύτης· ει δέ και έφ' ήμϊν έστι τά τοιαντα συντί&εσϋαι, παρ' ημών ή θυσία,
παρά σον τό φιλάνθρωπον. Μερισώμεθα την άντίδοσιν.
LXX
Εντροπίω
Τί τοντο; Εντρόπιος ό μέγας έν ήμετέροις- και ημείς άκονομεν, αλλ' ονκ 1
άπολανομεν. Ό δέ Τάνταλος εκείνος τί ποτ άλλο ή τοντο fjv, έν μέσαις πηγαϊς
δίψει τηκόμενος; Σν μεν ούν ποθείς την συντυχίαν την ήμετέραν, ώς γράφεις, 2
και καλώς ποιείς' έδει γάρ δντα σε δπερ εΐ μή περιψρονεϊν τονς φίλους, αλλά
και δδον πάρεργον εύ ποιειν ημάς και ταντα τιμάν μετά την αρχήν & και άρχων
τιμαν ήξίονς. Έμέ δέ πώς οϊει διακεΐσθαι και τίνα εχειν την ψυχήν, ποθονντα 8
β Codicee: u = ΥΜ, ν = LA, d = Ρ, f = 77, g = I F , h = B S

12 Codicee: u = ΥΜ, ν = LA, d = P, f = 77, g = I F , h = Β Ξ
1 θησαυρίσεις cf. Matth. VI, 20; X I X , 21; Marc. X , 21; Luc. X V I I I , 22

10 διαλύτης cf. Matth. VI, 12; X V I I I , 32; Luc. VI, 37; X I , 4
1 vvv om. I θησαυρίσεις uvh] θησαυρίζεις dfg 2 διετέθη uvdfg] έτέθη h

και ante τοντο om. h 4 διαφέρειν τών άλλων uvlh] τών άλλων διαφέρειν dfF 6 τοις
ante έρέταις add. h.
7 Titulus: Τφ αύτφ uvdfg (id eet: Ίουλιανφ uvdfl, Ίουλιανφ έξισωτβ F)] 'ίου-
λιανφ h
8 ύπάσχεσιν uAL*dfgh] ύπόθεσιν L 2 marg. γρ. 9 ούν om. d 10 όιαλυτ^ς]
διαλυτήρ F 11 παρά σοΰ uvdfh] παρά δέ σον g.
18 Titulus: Εύτροπίφ uLfgh] Τφ αύτφ (id est Εύτροπίφ) d. Titulus Τω αύτφ qui
legitur in codice A falsus eet, nam ante hanc epistulam 70 scriptae sunt epistulae 136 et
137 quae non pertinent ad Eutropium
1β σδν om. Β τήν συντυχίαν τήν ήμετέραν dfgh] την ήμετέραν συντυχίαν uv
17 δντα σε δπερ εΐ uvdfh] δντα ώατιερ εϊ g 18 τίνα Ιχειν τήν ψυχήν u] τίνα ίχιιν
ψυχήν vdfgh

Authenticated
Briefe L X V H I - L X X I 63
μεν ονχ ήττον, ει μή κάί μάλλον, ώς τό εικός (τό γάρ αίδεσιμώτερον, ποϋεινότε-
ρον), r f j δέ άρρωστίφ πεπεδημένον; Σν δε μοι γενον τό Αίγύτντιον φάρμακον, 4
είτε λόγος τοντο ήν, εϊτε τι Ιτερον, ω φαρμακεύει τάς ψνχάς "Ομηρος ετ ταϊς
λύπαις. Γενήση δέ πώς; Πρώτο/ν μεν σχτγγινώσκων, ίτοιμον γαρ τό χρηστόν 5
εις συγγνώμην έπειτα παιδεύων ημάς εξ ων αν έπιστέλλης, έπεί και άρχοντα σε
της αρετής μάλλον ή της εξουσίας ϋανμάζειν ειχομεν.
LXXI
Τω αντω
Άλλος μεν άλλο τι των σων έπαινείτω (πάντως δέ αρκέσεις γλώσσαις πολλαϊς ι
μεριζόμενος)· εγώ δέ δ μάλιστα ϋαυμάσας εχω, τοντο έρώ. Τοσοϋτόν σοι καλοκαγα-
θίας και λόγων περίεστιν ώστε σοι και τοντο μόνον φίλους ποιεΐν, τό νομισ&ηναί
τινας τοιούτους. Έμέ γοϋν προς πάσιν οϊς γε τετίμηκας οΰσι τοσούτοις g
ήνίκα τον υψηλότατον είχες ϋρόνον έχοντα τό έπίφ&ονον έτι, και κατά την Άσίαν
περιτνχών, ει τι μέμνησαι (μέμνησαι δέ οϊδ' δτι τηλικοντος ών και τα φιλικά,
μετά της έν πάσι τελειότητος), τά τε άλλα είδες ώς ήδιστα και γράφειν διεκε-
λεύσω, λόγους τιμών τονς σους. Ου μόνον δέ, άλλα και γράψαι πρότερος 8
ήξίωσας, τονς άγαμους τών γραφέων μιμούμενος οι τω παραδεικνύναι τά πολλά
τονς μα&ητάς έκπαιδεύονσι. Τοντο οϋν νυν τε πεποίηκας εί ποιών και τον 4
λουιον χαρίζεσ&αι μη κατόκνει, κάν σε νψηλόν αύϋις οι θρόνοι φέρωσιν (οϊσσυσι
γάρ την αρχήν, ον τήν άρετήν ονδέ γάρ έχεις δ τι νγω&ης κατά ταύτην, ήκων
προς τό ακμαιότατοι'). 'Αλλά και τά κοινά πράττων τών φίλων μή άμέλει, 5
κατά τονς 'Ομηρικούς νεανίας έν μέσω πολέμφ τά φιλικά σπουδάζοντας, επειδή
και τούτω ποικίλλει τήν ποίησιν ό σος "Ομηρος.
7 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = Ρ, f = 77, g = IF, h = Β Ξ
8 Cf. Odyse. IV, 219-229 22 Cf. Iliad. I X , 185-191
2 Σύ δέ μοι ν] Σύ μοι udfgh 8 είτε τι ιτερον om. h β μάλλον dfj πλέον

uvgh εϊχομεν uv77'g] εχομεν άΠΆ\
8 Titulus: Τω αντω (id est: Εΰτροπίω) uL] Εΰτροπίω dfgh. De codice A, vide
epistulam 70
11 λόγων] λόγου I σοι post ώστε om. u ποιεΐν uvl£"] ποιεί dfFB 12 οίς
γε τετίμηχας u] οίς τετίμηκας vdfgh 18 xai ante κατά om. d 14 ει τι uvgh]
ει γε df 16 ώς ante ήόιστα om. F 18 τονς ante μα&ητάς om. uv ούν dfgh]
δέ uv νϋν τε dfFB] νΰν uvIS 19 χαρίζεσ&αι dfgh] χαρίσασθαι uv 20 ταντην]
αντήν I Post ήχων, τήν add. F 21 άχμαιότατον uv] άκρότατον dfgh τών
φίλων μή άμέλει (άμελεϊ ν) hdfgh] μή άμέλει τών φίλων u 22 πολέμω udh] πολέμων ν
πολέμου fg

Authenticated
LXXII
Γρηγορίω Ννσσης
Μή σφόδρα δάκνον τοις λυπηροϊς. "Αν γάρ ήττον λντιώμε&α, ήττόν έστι
λυπηρά. Ουδέν δεινόν ει άνε&άλφ&ησαν οι αιρετικοί και τω ίαρι ΰαρροΰσι των
φωλεών ίξερπνσαντες, ώς αντός γράφεις. Μικρά σνριονσιν, εϋ Μα, είτα κατα-
δνσονται, και τfj άλη&είφ και τω καιρώ πολεμονμενοι, και τόσω μάλλον δσωπερ
&ν τω θεώ το πάν έπιτρέπωμεν.
LXXIII
Τω αντώ
Περί ών επέσταλκας, όντως εχομεν οντε νπερορώμενοι δνσχεραίνομεν, και

τιμώμενοι χαίρομεν. Τον μεν γαρ ήμεϊς άξιοι, το δε της υμετέρας φιλοτιμίας.
Προσενχου περί ημών. Tfj βραχύ λογία σνγγίνωσκε' πάντως γάρ, εΐ και μικρά
ταντα, σιωπής γε μακρότερα.
LXXIV
Τω αντώ
Και μένων σννεκδημώ διά της αγάπης νμιν πάντα γάρ ό πόϋος κοινοποιεί 1
τά ημέτερα. Και πολλάς έλπίδας εχω, τη τον θεον φιλαν&ρωπίφ θαρρών και ταϊς
νμετέραις ενχαϊς, δτι πάντα κατά νουν νμιν έκβήσεται και ή καταιγίς εις ανραν
λν&ησεται και τοντον νμιν δ θεός της ορθοδοξίας δώσει μισθόν τό τούς έττηρεά-
ζοντας ύπερσχεϊν. Μάλιστα μεν οϋν ϊδοιμεν υμάς εν τάχει και άπολάβοιμεν 2
1 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P R , f = 77, g = /IF, h = Β ΐ

8 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P R , f = 77, g = AF, h = BS"
14 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, g = I F
2 T i t u l u s : Γρηγορίφ Νυσαης e d d . ] Τω αντώ u v d f g h (id e s t : Γρηγορίφ τω Ννσσης u,

Γρηγορίφ Νύσσης ν , Γρηγορίω έπισχόπφ Ννοσης d , Γρηγορίφ έπισχότιφ f g , Γρηγορίω h).
8 Αν γάρ ήττον λνπώμεθα s c r i p s i ] "Αν γάρ ήττον λνπώμε&α u v h "Α γάρ άν ήττον
λνπούμεϋα d f 'Εάν γάρ ήττον λυπώμεόα g 4 τω ίαρι u d f g ] τ ω αέρι ν τον άέρα h
5 αΰτως Β ανριοϋσιν u v d f g ] σνρίσονσιν h β τ ρ άλη&είφ u ] τω θεώ v d f g h
9 Titulus: Τω αύτφ uvdfgh (vide epietulam 72)
1 1 ύμετέρας] ήμετέρας u 12 περί u v h ] υπέρ d f g σνγγίνωσκε· πάντως γάρ,
εΐ χαϊ μικρά u v ] σνγγίνωσκε, χαϊ γάρ εί μικρά d f F σνγγίνωσκε, και γάρ είς μικρά Α
σνγγίνωσκε πάντως χαϊ εΐ μικρά h
1 6 T i t u l u s : Τφ αντφ e d d . ] Γρηγορίω έπισχόπφ u v , Βοσπορίφ Άμφιλοχίφ Γρηγορίφ
έπισχάπφ g
18 ύμίν] ήμίν L 1 9 ύμίν] ήμϊν Α 2 0 νπερσχεϊν u ] νπερέχειν v g

Authenticated
Briefe L X X U — L X X V I 65
ώς ενχόμε&α. El δέ χρονίζοιτε, τών πραγμάτων οντω τνπούντων, γράμμασι

γοΰν ενφραίνειν ήμάς μή άπαξιοϋτε δηλοΰσι τά υμέτερα και προσεύχεσ&αι τά
σννή&η περί ημών. Έρρωμένονς υμάς και τοις πάσιν εν&νμονς ό άγαϋός θεός
χαρίσαιτο, της 'Εκκλησίας τό κοινόν έρεισμα.
LXXV
Βιταλιανω
Ου συνεχώς όμιλοϋμέν σοι. Τό δέ αίτιον, δτι πολλοί περί σε, και οίς -ήκιστα
Χαίρομεν. Ei δέ άναχα&ηραις σεαυτόν των πολλών και σύνοικον εχοις τήν άρετήν,
δψει και χωλών δρόμον, ώς ή παροιμία. Τοϋτο γαρ και ύπισχνουμε&α συν θεώ
και πράξομεν.
LXXVI
Γρηγορίω Ννσσης
Kai τοϋτο άπέκειτο τη μοχϋηρά μου ζωή, τό Βασιλείου θάνατον άκοϋσαι 1
και της άγιας έκείνης ψυχής έκδημίαν, ήν έξεδήμησεν άφ' ημών ϊν' ένδημήση
τιρός Κνριον, πάντα τον βίον μελέτην τούτον πεποιη μένος. 'Αλλ' έγώ μεν 2
μετά τών άλλων και τοϋτο άφηρημαι δια τό και νϋν έτι πονηρώς εχειν τοϋ σώματος
και λίαν έπικινδύνως, τό και περιπτΰξασ&αι την άγίαν κόνιν και σοι παρεϊναι τά
εΙκότα φιλοσοφοΰντι και τους κοινούς ημών φίλους παραμυ&ήσασ&αι. Τό γαρ 3
την της 'Εκκλησίας Ιδειν έρημίαν, τοιαύτην άποκειραμένης δόξαν και τοιούτον
άποσεισαμένης στέφανον, οντε δψει ϋεατόν ουτε άχση χωρητον τοϊς γε νοϋν
ίχονσι. Συ δέ μοι δοκεις, πολλών όντων και φίλων και λόγων τών είς παρά- -4
κλησιν, υπ ουδενός άν ουτω παρακλη&ηναι ώς υπό σεαυτοϋ και της εκείνον
5 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P R , f = Π, g = I / I F , h = B S

11 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P R , f = Π, g = I F , h = Β ΐ
1 δέ om. u οΰτω τνπούντων g] οΰτως έχάντων uv 2 μή άπαξιοντε δηλονσι u]

μή άπαξιοντε και δηλονν L g μή άπαξιοντε δηλοϋν Α προσενχεσ&αι Ag] προσεύχεστε
uL 4 χαρίσαιτο g] χαρίαεται u v
β Titulus: Βιταλιανφ edd.] Τω αύτω uvdfgh (id est: Βιταλιανω uv, Βιταλίφ dfgh).
It δμειλοϋμεν Β χαίρομεν ηχιστα L 8 ΕΙ δ' df άναχα&ηραις ν] άναχα&άροις
udfg άναχα&ήρεις Β άναχαάήρις Ξ σεαυτόν uv] σαντόν cett. τών πολλών om. df
9 ώς ή παροιμία u v h ] χατά τήν παροιμίαν dfg γαρ Υ Ρ ] om. M v R f g h 10 πράξο-
μεν u v d f / l F ] παρέξομεν (-ξωμεν Β) I h .
12 Titulus: Γρηγορίω Ννσσης g] Γρηγορίω έπισχόπφ Ννσσης df, Γρηγορίψ h, Τω
αύτω uv (id est: Γρηγορίω τω Ννσσης u, Γρηγορίφ Νύσσης ν)
18 τό om. Π (add. s u p r a vereum m a n u s recens) g 14 ίχείνης om. uvgB
άφ'ήμών om. Μ ίνα df 16 τούτον L/7'gB] τοϋτο uAd/7 2 om. Ξ πεποιημένος
uv/7 2 marg. gB] ποιούμενος d/7 1 om. Ξ 16 τοϋτο u v d f h ] τοντου g 17 τό] (ante
xai τιεριπτνξασ&αι) u v h ] τον d f g 19 Ιδείν u v d f h ] σννιδείν g 20 χωρητόν] άχον-
στόν Ξ 21 Ιχονοιν h δ£] δή h

Authenticated
ββ Gregor v o n Nazianz
μνήμης· οϊ και τοϊς δλλοις πάσι γεγόνατε φιλοσοφίας υπόδειγμα και οϊόν τις
στάθμη πνευματική της τε έν τοις χρηστοΐς ευταξίας και της έν τοϊς άνιαροϊς
καρτερίας, έπειδή δύο ταϋτα οϊδε φιλοσοφία εντιραξίαν τε διαθέσθαι μετρίως και
σνμφοράν εΰσχημόνως. Ταϋτα παρ' ημών τιρός την σήν τιμιότητα· έμε δε ό
τις παραμυθήσεται χρόνος ή λόγος, τον ταϋτα γράφοντα, πλην της σης συνουσίας
και ομιλίας, ήν άντi πάντων ήμϊν δ μακάριος καταλέλοιπεν, ϊν' έν σοι τά εκείνου
καθορώντες ώσπερ έν έσ07ΐτρω καλώ τε και διαυγεϊ, κάκεϊνον εχειν νομίζω μεν;
LXXVII
θεοδώρω
Πυνθάνομαί σε βαρέως ίχειν προς τάς γεγενημένας ήμϊν παρά των μοναατών ι
και τών πτωχών ϋβρεις. Και θαυμαστόν ουδέν, άπλήγα έτι σε τυγχάνοντα και των
ημετέρων κακών άπείρατον, προς τά τοιαϋτα δυσφόρως εχειν. Ήμεϊς δέ, 2
ώς και κακών πλειόνων πεπειραμένοι και της νβρεως κοινώνήσαντες, εΐκότως &ν
αξιόπιστοι νομισϋείημεν παραινοϋντες τη ση ευλαβεία άπερ ή τε πολιά διδάσκει
καΐ ό λόγος ύποδείκνυσι. Δεινά μεν τά γεγενημένα και πέρα δεινών, τις
άντερεί; — υβρισθηναι θυσιαστήρια, συγχυθηναι μυστήρια, μέσους ημάς εστάναι
τών τελουμένων και τών λιθαζόντων, και φάρμακον ποιεΐσθαι κατά τών λιπασμών
τάς έντεύξεις, αΙδώ παρθένων έπιλησθηναι, μοναατών εύκοσμίαν, πτωχών
σνμφοράν, ζημιωθέντων εκ της τραχύτητας και τον έλεον. 'Αλλ' Ισως μακρό- 4
θυμεϊν άμεινον και πολλοίς έξ ών πάσχομεν διδόναι μακροθνμίας υπόδειγμα· ου
γάρ οΰτως ό λόγος πείθει τους πολλούς ώς ή πράξις, ή σιωπώσα παραίνεσις. Μέ- 5
γα νομίζομεν είναι τό δίκας παρά τών ήδικηκότων λαβείν μέγα φημι (και γάρ και
τοϋτο χρήσιμον εις τήν τών άλλων διόρθωσιν), άλλα πολλώ τούτον μείζον και
θεικώτερον τό καρτερεϊν πάσχοντας. Έκεϊνο μεν γάρ την κακίαν έπιστομίζει,
τοϋτο δέ χρηστούς είναι πείθει, δ τοϋ μή κακούς είναι πολύ κρειττόν έστι και
τελεώτερον. Μεγάλην ήμιν νομίσωμεν προκεϊσθαι πραγματείαν φιλανθρωπίας β
8 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P R , f = Π, g = AF, h = B S
1 πάσι uvh] δπασι d f g 2 της έν om. Ξ 8 Poet έπειδή, δέ a d d . f ταϋτα

οϊδε u v F ] ταϋτα οϊδεν d f h οϊδεν ταϋτα I 8 εύπραξίαν uvh] εύπραγίαν dfg τί]
ο$ν F 4 δέ om. Β β ό μακάριος καταλέλοιπεν uv] καταλέλοιπεν ό μακάριος dfgh
ίνα d 7 χαϋορώντες uvgh] ΰεωρονντες df έν a n t e έσόπτρφ om. h
9 Titulus: θεοδώρφ d f h ] Τφ αντφ u v (id eet: Θεοδώρω u, θεοδώρω έπισκόπω
Τνάνων ν), θεοδώρω έπισκόπφ Τνάνων g
10 σε om. g B 11 σε (post hi) om. F 12 άπείρατον Y ' d f h ] άπείραστον Υ 2
marg. γρ. Mvg 18 άν om. u 14 πολιά] πολιτεία g 1δ ofrv post μέν a d d . u
1β σνγχν&ήναι u v d f h ] συσχε&ηναι g 17 xai φάρμακον . . . λιάασμών om. Ξ
20 πάσχομεν u v d f h ] πράξομεν g ού] δν F 21 ή om. gB 25 δ τοϋ μή u v d f h ]
τοϋ δέ μή g 26 ήμϊν νομίσω μεν uv] νομίσω μεν ήμϊν d f ä νομίζω μεν ήμϊν gB

Authenticated
Briefe L X X V 1 - L X X V H 67
και σνγχωρήσωμεν τά εις ημάς, ϊνα και αντοι τύχωμεν συγχωρησεως, και προεισε-
νέγκωμεν χρηστότητα τή χρηστότητι.
Ζηλωτής ήκονσε Φινεές, δτι την ΜαδιανΙτιν τω πόρνω σννεξεκέντησε και 7
έξεϊλεν όνειδος εξ νιων 'Ισραήλ· αλλ' έπηνέθη πλέον, δτι τον λαον προσηνξατο
πταίσαντος. Στώμεν ονν και ημείς και εξιλασώμεϋα και κοπασάτω ή θραϋσις,
κατά τό γεγραμμένον, και λογισθήτω τοντο ήμϊν εις δικαιοσννην. Έπηνέθη s
και Μωνσής, δτι τον ΑΙγνπτιον άνεϊλε τω 'Ισραηλίτη περιαλγήσας' αλλ' έθαυμάσθη
πλέον, δτι Μαριάμ την άδελφήν διά τό γογγνσαι λεπρωθεϊσαν διά της ευχής
έθεράπευσε. Σκόπει και τά έξης. 'Απειλούνται Νινενιται καταστροψήν, άλλα 9
δάκρνσιν έξωνοννται την άμαρτίαν. Μανασσής εν βασιλενσι παρανομώτατος,
άΛλ' εν τοις σωθεϊσι διά θρήνον περιφανέστατος. Τί σε διαθώ, 'Εφραιμ, 10
παρά τον Θεον λέγεται. "Οσης οργής ό λόγος· και νπερασπισμός επάγεται. Τί τής
φιλανθρωπίας ταχντερον; Πνρ Σοδομιτικόν αίτοϋσιν οι μαθηταΐ κατά των
άγόντ(νν τον ' Ιησονν, δ δέ άπαξ ιοί τήν έκδίκησιν. Τέμνει Μάλχον τό ώτίον
Πέτρος, ενός των υβριστών, Ίησονς δέ άποκαθίστησι. Τί δέ δ έρωτήσας εί 11
έπτάκις τω άδελφώ συγχωρητέον πταίσαντι; Ου μικρολογίαν καταγινώσκεται;
Τω γάρ έπτάκις τό έβδομηκοντάκις έπτά προστίθεται. Τί δέ ό χρεωφειλέτης εν
τοις Εναγγελίοις, ό μή σχτγχωρήσας α σνγκεχώρηται; Ου πικρότερον διά τοντο
εισπράττεται; Τί δέ ή τύπωσις τής ευχής; Ονκ άφέσει βονλεται τήν άφεσιν
πραγματενεσθαι;
Τοσαντα έχοντες υποδείγματα, μιμησώμεθα Θεον φιλανθρωπίαν και μή 12
βουληθώμεν μαθεϊν αντονς άφ' ημών δσον κακόν άμαρτίας άντίδοσις. 'Οράς
άκολονθίαν χρηστότητος; Νομοθετεί πρώτον, εϊτα διακελενεται, νπισχνεϊται,
απειλεί, όνειδίζει, έπανατείνεται, κατέχει, απειλεί πάλιν δταν έκβιασθη, πληγήν
επάγει, και ταυ την κατά μικρόν, χώραν νπανοίγων τ αϊς διορθώσεσι. Μή 18
τοίννν μηδέ αντοι πλήξω μεν αθρόως (ον γάρ ασφαλές), άλλα τω φόβω σωφρονί-
σαντες τη φιλανθρωπία νικήσωμεν και λάβωμεν νποχρέονς ενλαβείας τω σννειδότι
πλέον ή τή οργή βασανίσαντες. Μή ξηράνωμεν σνκήν έτι καρποφορεϊν δυναμένην,
μή ώς άχρηστου καταγνώμεν και καταργονσης τον τόπον, ην θεραπεύσει τνχόν
τεχνίτον γεωργον προστασία και επιμέλεια. Μηδέ τοσούτον έργον και περιβόη- 14
1 Cf. Matth. VI, 12 8 Num. X X V , 6 - 1 1 4 - 6 Psalm. C X V I I I , 22; CV,

30-31 7 E x o d . I I , 12 8 Num. X I I , 10 » Ion. I I I 10 I I Paralip. X X I I I
11 Hose. V I , 4 12 X I , 8 14 Luc. I X , 5 4 - 5 6 14 f X X I I , 5 0 - 5 1 161 Matth.
X V I I I , 21 17f 2 4 - 3 4 191 V I , 12; Luc. X I , 4 28t L u c . X I I I , 6 - 9
2 χρηστότητα zfj χρηστότητι d f ] χρηστότητα χρηστότητος u χρηστότητα τής χρη-

στότητος vgh 7 Verbo ΑΙγνπτιον deficit A, quia duo folia sequentia perierunt
8 <5ιά τής ευχής vdfgh] ταϊς εϋχαϊς u 9 τά uvgh] τό df 10 xal ante δάχρναιν
add. g άμαρτίαν vdfgh] σωτηρίαν u 12 δσης όργής] ορχης Λ όριεϊς F 14 τά»
om. h 16 ei om. Ξ 1β ου om. gh 17 έπτά om. gh 18 πικρότερον] πιχρό-
τατον Ξ 22 μα&εϊν αντονς άφ' ήμών df] μα&εϊν άφ' ήμών αυτών u άφ' ήμών μαϋεϊν
αυτών ν μα&εϊν αυτούς g μα&εϊν έφ' ήμών αυτών h 26 μηδέ αυτοί om. g 80 xal om. F
οΰτω post περιβόητον add. uvh

Authenticated
τον iC έπήρειαν Ίσως τον πονηρού και φθόνον ούτως έν βραχεί καταλύσωμεν, άλλα
βουληθώμεν φιλάνθρωποι φανηναι μάλλον ή έντελεΐς, και φιλόπτωχοι πλέον ή
φιλοδίκαιοι • μηδέ των νπεχχαόντων ήμάς εις τοντο πλέον ή των κατεχόντων
άνεχώμεθα και τό αίσχρόν, εΐ μή τι άλλο, ένθνμηθέντες ει δόξαιμεν προς πτωχούς
άγωνίζεσθαι, 61 τοϋτο μέγα πλεονεκτοϋσι, τό, κάν άδικώσι, ίλεεΐσθαι δια την
σνμφοράν. Ννν οίου πάντας μεν σοι προσπίπτειν πτωχούς τε και πτωχοτρό- ΐδ
φονς, πάντας δε μοναστάς και παρθένους νπερ αντών Ικετεύοντας. Δός τοις πάσιν
άντι τούτων τήν χάριν (επειδή κα.1 συνετρίβησαν ίκανώς, ώς δηλον έξ ών ημών
έδεήθησαν), και προ πάντων ήμϊν τοις υπέρ αντών πρεσβεύονσιν. Ους ε! σοι ιβ
δεινόν είναι φαίνεται τό παρ' αντών άτιμασθηναι, πολλώ φανητω δεινότερον τό σοι
παραινονντας ταύτα μή άχονσθηναι. Τω δέ καλώ Παύλω σνγχωρήσειεν ό θεός ä
είς ήμάς έξύβρισεν.
LXXVIII
θεοτέκνω
Οϊδαμεν δτι χαλεπόν εστί, προσφάτου της αδικίας ούσης και τον θυμού 1
ζέοντος £τι, παραδεχθηναι τους λογισμούς· τυφλόν γαρ ό θυμός και ή λύπη, και
μάλιστα δταν τό δικαίως άγανακτειν παρη. "Ομως επειδή και αντοι των 2
συνηδικημένων έσμέν και σνννβρισμένων και ούχ ήττον άγανακτούντων, δια τοϋτο
έσμεν δίκαιοι και συμβουλεύοντες μή άτιμασθήναι. Δεινά πεπόνθαμεν· ει δέ s
βούλει, πρόσθες οία μηδεις άλλος ανθρώπων. 'Αλλά μή διά τοντο και ήμάς αντονς
άδικήσωμεν, μηδέ τοσούτον ενσέβειαν μισήσω μεν δσον ήμϊν ον συμφέρει. Μέγα 4·
εστί γυνή και τίμιον θνγάτηρ, αλλ' ουπω ψυχής τιμιώτερον. Ένθνμήθητι δτι
νεωστι μεν της χάριτος ήξιώθης και τω λοντρώ τών αμαρτιών έκαθόρθης,
κίνδυνος δέ ούχ ό τυχών αϊματι μολνναι τήν δωρεάν και πάλιν άλλης δεηθηναι
καθάρσεως. Μή τοίνυν έπιβονλεύσωμεν ήμϊν αύτοϊς μηδέ τήν παρρησίαν τήν 5
προς θεόν αποβάλωμεν, πικροί τοις ήδικηκόσι φανέντες και νπέρ τό μέτρον
άγανακτονντες. Άφώμεν τω θεώ τον άνθρωπον και τοις έκειθεν κολαστηρίοις·
ήμεϊς δέ φιλάνθρωπον κτησώμεθα τον κριτήν, αντοι φανέντες φιλάνθρωποι, και
σνγχωρήσωμεν Ινα συγχωρηθώ μεν. Και μή σε άπατάτω μάταιος λογισμός, ft
18 Codicee: u = ΥΜ, ν = LA, d = Ρ, f = 77, g = I F , h = B S
29 αυγχωρήαωμεν ϊνα ουγχωρη&ώμεν cf. Matth. XVIII, 35
8 ύπεκκαόντων uvdf] νπεχκαιόντων h ίχκαόνταn> g είς ante ήμάς add. F 4 και

τό uvdfh] καίτοι g 7t ικετεύοντας . . . τούτων om. Ξ 8 ώς om. g 9 Ους εϊ σοι
uvdfh] Οΰς xal εϊ σοι Λ εϊ και σοι F 10 είναι φαίνεται uh] φαίνεται είναι vdf/l
είναι om. F τό om. gh φανήτω uvgh] φανεϊται df 11 Cum verbo άχονσϋηναι
deeinit F Παύλω vdf/l 2h] Πλοντωνι u Πλαύτω Λ1
14 Titulus: θεοτέκνφ codd.
15 Οϊόαμεν Mvdfl] Olöa μέν YFh 17 παρή uvdfg] πρόκειται h 18 ήττον
om. I 20 ola u v d f f ^ h ] δσα 771 ανθρώπων] άνθρωπος Β 21 ενσέβειαν uvdf]
εύσέβισν gh 26 f τήν πρός θεόν] τήν πρώτην I 2β άποβάλωμεν uvdfg] άποβάλλατ-
μεν h ύπέρ] περί f 28 φιλάνθρωποι om. h

Authenticated
Briefe L X X V I I - L X X I Χ 69
δτι τό δικαίως έπεξελθεϊν άνενθννον και τό παραδονναι τοις νόμοις τον παρα-
νομήσαντα. ΕΙσΙ νόμοι 'Ρωμαίων, είσί δέ και ημέτεροι. 'Αλλ' οί μεν άμετροι και
πικροί και μέχρις αίματος προϊόντες· ήμϊν δέ χρηστοί και φιλάνθρωποι και μη
ονγχωροϋντές τι τω θνμώ χρησθαι κατά των άδικούντων. Τούτοις εμμείνωμεν 7
και τούτοις άκολονθήσωμεν, Ινα μικρά χαρισάμενοι (μικρά γαρ ή ένταΰθα ζωή
και τον μηδενός αξία), μεγάλα παρά τον Θεοϋ άντιλάβωμεν, την παρ' αντον
φιλανθρωπίαν και τάς εκείθεν έλπίδας.
LXXIX
Σιμπλικία
'Επαινείς τον αγιον και κοινόν ημών πατέρα, τό της πίστεως έρεισμα, τον 1
της αληθείας κανόνα και χαρακτήρα της ενσεβείας, την πλήρη φρονήσεως πολιάν,
τον ζωής ανθρωπινής και αρετής μέτρα νικήσαντα, τον πιστόν θεράποντα και
μέγαν αρχιερέα, τον θεον κα'ι ανθρώπων μεσίτην, τό τον Πνεύματος καταγώγιον·
τοντο μεν όρθώς ποιείς, έπεί και πάς λόγος έλάττων εστί της άγιας εκείνης και
μακαρίας ψυχής, εΐ μή με άπατα τό φίλτρον ή και τό πάθος τω πάθω κιρνά-
μενον. 'Εκείνο δέ σον και λίαν τεθαύμακα, πώς επαινείς μεν ώς αγιον και 2
μέχρι τούτον τά εΙκότα τιμάς, τό δέ έργον αντον καταλύειν έπιχειρεϊς, ώσπερ τών
άναγίων και μάλιστα ύβρεως δντων άξιων, τών εΙκή ζησάντων και μεταστάν-
των. Ει μεν γαρ ώς άνδραπόδον μεταποιή Ιδιον τον σνμποίμενος καΐ τό 8
μικρόν τοντο κέρδος διώκεις, ονχ έχω πώς έπαινέσω, Ινα μετρίως ειπώ, και
σφόδρα τοντο της σής μεγαλοψυχίας άνάξιον. Πώς γαρ ουκ άτοπον, χρνσώ 4
μεν κάί άργνρίω τιμάν τό θείον και τοϊς περιττοϊς τής κτήσεως, ένθα και πλεϊον
τον προς ενσέβειαν Ισως τό κατ' έπίδειξιν, Ιερεϊ δέ δλως βούλεσθαι ζημιονν
Έκκλησίαν και άποσνλάν τών αναθημάτων τό άγιώτατον;
8 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P R , f = 77, g = I F , h = B S
12 θεράποντα Matth. X X I V , 45; X X V , 51; Luc. X I I , 42; X I X , 17 18 άρχιερέα

Hebr. IV, 14 μεσίτην I Tim. I I , 5 Πνεύματος I Cor. VI, 19
I τό παραδονναι τοις νόμοις om. h 2 εΐαΐ δέ και dfgh] εΐαΐ και u v 8 αίματος
dfgh] αίμάτων u v προϊόντες uvdfg] προσιόντες h 4 τ» uvd77 2 F] παντί 77'Ih
5 μικρά udfg] μικρόν v h έντανΰα] έντεν&εν Α β παρά τον θεον d f I F ' h ] παρ'
αντον τον θεον u v F 2
9 TituluB: Σιμπλικίφ codd.
I I της ενσεβείας u 2 marg. γρ. vdfgh] τής έχχλησίας u 1 12 τάν ζωής u v F h ]
και ζωής d f l Post θεράποντα, τον θεον add. F 18 τον θεον vdfgh (cf. I Tim.
2
11,5)] τόν τοΰ θεον u 14 έστι om. I F ' h a d d . F marg. 14 f έχείνης post ψνχής h
16 τω πόϋφ dfgh] τω λόγω πάθω u L A 1 (πό&ω punctis delevit A 2 ) 17 αντον om. h
18 άναγίων uA] έναγίων L 1 άγιων L 2 dfgh xai uvh] om. dfg τών είχή ζησάντων u]
ov τών είχή xai ζησάντων v f g i οΰτω είχfj xai ζησάντων d ov τών eixfj ζησάντων Β
19 Ιδίου u v d f ] <5ίου g δι ού h σνμποίμενος uvgh (cf. Oratio 9, 4; 42, 1; Carmen
I I , 1,12, P . G. 37, 1176 A v. 136)] σνμποιμάνοντος df 20 τοντο χέρδος uvh] χέρδος
τοντο dfg 21 άνάξιον] άξιον F 22 περιττοις] περιοσοίς h πλεϊον Ydfgh] πλείων
1 2
Μ πλείω ν 23 δλως] δμως 77 , correxit 77 24 αναθεμάτων Β

Authenticated
70 Gregor von. Nazianz
El de δτι κατ* έξουσίαν τοΰτο πεποιήκαμεν, αλλ' ουχί τήν σήν ευγένειαν δ
νπεμνήσαμεν ουδέ τη φιλοτιμία καιρόν έδώκαμεν δυσχεραίνεις, λέγοις μεν άν τι
δίκαιον, και τό πάθος άνθρώπινον • Ισθι δέ μείζονος έπιδόσεως είναι σοι νυν ή τω
τότε καιρώ, δσω τον αυτήν έπιδσΰναι τό λαβοϋσι συγχωρήσαι φιλοτιμότερον. Κά- 6
κείνως μεν τω θεώ μόνον έδόκεις χαρίζεσθαι, οΰτω δέ και ήμϊν τοις εκείνου θερα-
πενταϊς και τό δνομα αυτοΰ βαστάζειν ήξιωμενοις. Μή τοίνυν μήτε έκείνω χαλέπαινε
μήτε ήμϊν ό μεν γαρ τετνράννηται, ουκ ήδίκηκεν, ημείς δέ τί θαυμαστόν, εΐ τη
afj χρηστότητι θαρροΰντες έπί τοΰτο ττροεληλΰθαμεν κάί άμα rfj κοινή τον παντός
χωρίου ψήφω πιστεύσαντες; "Ην ει μεν προς χάριν έποιήσαντό τίνες ή κακουρ- 7
γως, αυτοί äv είδεϊεν και τω Θεώ λόγον υπέχοιεν ου γαρ ήμέτερον τοΰτο είδέναι,
ουδέ ταϊς πάντων έμβατενειν γνώμαις· ημάς δέ, πώς παρώσασθαι ράδιον ήν ή
πώς τοσαΰτα δάκρυα παριδεϊν ή τον χωρίου την έρημίαν επί τοσούτον άθεραπεντου
και άποιμάντου κάί τήν ττνενματικήν έπιστασίαν ουκ έχοντος;
'Εκείνο δέ σοι κάί προ πάντων δήλον, δτι οι τότε μεν συντιθέμενοι, νΰν δέ 8
αρνούμενοι, πράγμα ποιοΰσιν ουτε ευσεβές ούτε ελεύθερον. Κάί πολλώ βελτίονς äv
ήσαν τότε άντιλέγοντες ή νΰν κολακεύοντες και τα έαυτών καταλύοντες και
ανθρώπους μάλλον ή Θεόν φοβούμενοι. Ους πάλιν έρεΐν οϊσυ δια τήν ενκολίαν, a
δτι φόβω τω προς σέ μετετέθησαν, και πολλώ γε άληθέστερον- επειδή δει πχαίειν
μεν αυτούς άεί, θηράσθαι δέ ψευδείς και σεσοφισμένας απολογίας. ΕΙ δέ σοι
ταύτα μεν ορθώς δοκεΐ λεγεσθαι, οικονομίας δέ απαιτείτε λόγον (έπεί και τοΰτο
άκοΰο), ου γαρ εν τοις γράμμασιν ένεκάλεσας), δικαίως τοΰτο άπαιτείσθω κάί
φιλανθρώπως, και ουδέν μεμψόμεθα· ουδέ γαρ ήμϊν αρέσκει ζημιοΰσθαι δεσποτών
έπιείκειαν.
Τί λοιπόν ϊτι; ώς αναξίου του ανδρός ίσως λαμβάνεσθαι και διά τοΰτο 10
έπισκήτττειν τη καταστάσει; Τοΰτο γάρ πως κάί έγκαλεϊν ευπρεπέστερον. Ό δέ
μοι προς τοΰτο λόγος άπλοΰς και ρφδιος. 'Ημείς ούδ' άλλον τινά των έν αιτίαις
άφίεμεν άνεξέταστον, ούδ' äv πάνυ τών φίλων ή και των εϋ γεγονότων (ουδέν γάρ
τοΰ Θεοΰ κάί τοΰ κανόνος αίδεσιμώτερον), ουδέ τοΰτον άφήσομεν. 'Αλλ' εϊ τις 11
εχοι τι κατηγορεϊν, ει μέν βοΰλει, παρούσης σον και συνδικαζοΰσης' εϊ δέ μή, κάί
απούσης, έφ ήμών εξετασθείς, ει μέν αθώος ευρίσκοιτο, κάν ή δοΰλος, άποφευ-
17 άνΰρώπους μάλλον ή θεόν φοβούμενοι cf. Act V, 29
2 άλλ' ante ούδέ add. I έδώκαμεν dfgh] δεδώχαμεν uv 3 Post τό πά&ος άν-
όρώπινον, πλήν άν&ρώπινον add. gh Ισύι uvdfg] εϊστ) h 81 ή τφ τότε χαιρφ uv] ή
τότε καιρόν dfgh 4 τον αυτήν u A d f l F ' B ] τοΰ χαϋτην L F 2 τοιαύτην Ξ 5 τφ Θεφ
μόνον dfgh] θεώ μόνον Μν θεφ μόνω Υ 7 Post ήδίκηχε, τι add. Υ 8 f τοΰ παντός
χωρίον] παντός τον χωρίον Ξ 10 xai τφ θεφ uvdfg] θεοΰ δέ h 10 ϊ λόγον . . . οΰδέ
om. Β 111 ή πώς] ή δπως F 12 παριδεϊν udfgh] περιιδεϊν ν 18 πνευματιχήν
vdfgh] έν Πνενματι u έπιστασίαν] περιστασίαν Μ 16 βελτίονς] τέλειοι Β
17 τόν ante θεόν add. Υ 20 οίχονομίας δέ uvdfg] οίχονομίας τε h απαιτείτε ν]
απαιτείται udfgh έπεί dfgh] έπειδή uv 21 τοΰτο (poet διχαίως) scripei τοΰτον codd.
άπαιτείσ&ω uvdB] άπαιτεϊτε Π^Ι άπαιτεΐσ&αι Π2 απαιτείται F Ξ 22 ήμϊν om. Μ
24 ίσως om. Ξ λαμβάνεαϋαι dh] λαμβάνεστε uv άμα λαμβάνεσθαι ί άναλαμβάνεσόαι I 1
(-σΟβΙ2) έπιλαμβάνεσ&ε F 2β λόγος πρός τοΰτο I τινά τών έν om. I 28 ούδέ
τοΰτον dfgh] oüτε τοΰτον uv 29 ίχοι dfgh] (χει uv τι om. uvh

Authenticated
Briefe L X X I X - L X X X 71
γέτω· έπειδή και δούλων και δεσποτών δ αυτός πατήρ και θεός, και ου ταΐς
άξίαις τό δίκαιον διορίζεται. ΕΙ δε άλίσκοιτο, τηνικαϋτα υπό της Ιδίας αμαρτίας
κατακρι&ήσεται. Και όντως οντε ό κανών νβρισϋήσεται οντε ό άπελ&ών 12
άτιμασ&ήσεται (τό γαρ καθ·' ημάς Ισως και παροτττέον, ώς ουδενός άξιους), και
αυτή φενξτ) πονηρά» ύπόνοιαν, ώς διά τό άλλοτρίως εχειν προς ημάς και την υγιή
πίστιν, ταύτα τεχνάζουσα σοφιστικώς άλλ' ουκ ευγενώς, και υπ' άλλον μεν κινου-
μένη, εις άλλο δε άποσκηπτουσα. "Ο συμβουλεύω σοι μή πα&έϊν ώς οντε 18
δσιον οντε ευπρεπές · μηδέ τους ημετέρους νόμους άτιμάσασαν, έπι τους εξαχ&εν
καταφευγειν, μηδέ προσφιλανεικεϊν ήμιν, αλλά συγγινώσκειν, ει τι άπλούστερον
πεποιήκαμεν διά την έλενϋερίαν της χάριτος, και δέξασ&αι νικη&ήναι μάλλον
καλώς ή νικήσαι κακώς τω άντιβηναι τω Πνεΰματι.
LXXX
<Φιλαγρίω>
Έρωτφς πώς τά ημέτερα. Και λίαν πικρώς. Βασιλέων ουκ Ιχω, Καισάρων ι
ουκ ίχω, τον πνευματικόν άδελφόν κάί τον σωματικόν. Ό πατήρ μου και ή
μητήρ μου έγκατέλιπόν με, μετά τοϋ Δαυίδ φ&έγξομαι. Τά του σώματος 2
πονηρώς έχει, τό γήρας υπέρ κεφαλής, φροντίδων έπιπλοκαί, πραγμάτων έπιδρομαί,
τά τών φίλων άπιστα, τά τής 'Εκκλησίας άποίμαντα. Έρρει τά καλά, γυμνά τά κα-
κά, δ πλους έν νυκτί, πυρσός ουδαμοϋ, Χριστός κα&ενδει. Τί χρή παϋειν; 3
Μία μοι τών κακών λύσις, ό θάνατος. Και τά έκεΐΰέν μοι φοβερά, τοις έντεΰ&εν
τ εκ μαιρομένω.
12 Codices: W = Papyrus Graecus Vindobonensis 29788 (saec. V), u = YM,

ν — LA, d = P R , f = 77, g = IF, h = ΒΞ
16! Psalm. XXVI, 10 18 "Ερρει τά χαλά cf. Xen. Hell. I 1, 23 19 Χριστός

χα&εύδει cf. Matth. VIII, 24
1 χαί ante δούλων om. h 8 χαί οΰτως οΰτε] χαί οντε ούτος F 8f xal
οδτως ... άτιμασ&ήσεται om. Α 4 χαί ante παροπτέον om. Ξ 7 συμβουλεύω uvfgh]
συμβουλεύσω d 10 χαί ante δέξασ&αι om. I δέξασ&αι] δέξασΰε L 101 μάλλον
καλώς uvgh] χαλώς μάλλον df 11 τω άντιβηναι uv] xal άντιβηναι dfgh
18 Titulus: Φιλαγρίω scripsi] [Γρηγορίου έπισ]χ(όπου) ε[ίς] Φιλαγριον W, Τω αντφ
uvdfg (id est Φιλαγρίω uvdfF, Φιλαγρίφ ρήτορι I), Γρηγορίφ2 h
141 Καισάριον ούχ έχω om. W 15 σωματιχόν Wu marg. γρ. dfgh] σαρχιχόν
u'v 16 έγχατέλιπον uvPfg-s] εγχατέλειπαν WB έγχατέλιπε R 17 έπιδρομαί]
επιδ[.]ομοι W 18 άπιστα] απισται W τής*Εχχλησίαςνίχΐν$ϊ\ τών Έχχλησιών df
άποίμαντα] απημαντα W 19 ουδαμοϋ, Χριστός χαϋευδεί] ουδαμους χαϋενόει W
Τί χρή πα&είν] τιαδιπα&ειν W quod scribendum esse τί, i , δει παϋεϊν; suepicatus eet
Hans Gerstinger. ΎβΛατΙχρήπαόεϊν; invenies inepistulis 22,4; 197,5 21 τεχμαιρομένφ]
τεκμαιρομένων W
β O&ll&y

Authenticated
T.TYYT
Γρηγορίω Νΰσσης
Δυσχεραίνεις t f j περιόδω και άστατεϊν σεαντώ φαίνη, κα&άπερ των ξνλων ä ι

κα&' ϋδατος φέρεται. Μηδαμως, ώ ΰανμάσιε, μή οϋτως έχε. Των μεν γαρ άκούσιος
6 ή φορά, σοϋ δέ κατά θεόν ή περίοδος, καΐ πάγιον το τους πολλούς εϋ ποιεϊν, κάν
εΐ μή τω τότιω τιεπηγοις. ΕΙ μή και τον ήλων αίτιώτό τις δτι περιτρέχει ·2
σπείρων τήν ακτίνα και πάντα ζωογονών δσα έπέρχεται, ή και των αστέρων τους
άπλανεϊς επαίνων καχίζοι τονς πλάνητας, ων και τό πλάνον έναρμόνιον.
ίο 'Αλυπίω
Πρώτην σοι ταντην και έπιστολήν γράφω και προσάγω πρεσβείαν, ωστε 1
δίκαιος άν εϊην και κατά τοϋτο τυχεϊν σου περι ων απαγγέλλω. 'Απαγγέλλω δέ τί;
Σπαράσσει τήν ήμετέραν οΐκίαν τήν παρ' νμϊν, ώς πυνϋανομαι, βιαίοις έφόδοις 6
καλός Παλλάδιος, δ δέ βοη&ήσων ουδείς. Καλόν οϋν εστί σοι μάλιστα μεν και i
16 παρόντος κήδεσ&αι τοϋ άνδρός, πολλω δέ πλέον άπόντος, ώς άν μή παντάπασιν
οΐχηται διαφ&αρέντα και διαρρυέντα τά πράγματα κατά πολλήν τοϋ κωλύσοντος
έρημίαν, και μηδέ τοις μαχομένοις αυτοϊς jj τι πλέον, τό ά&λον ουκ εχουσι τοϋ
παλαίσματος.
1 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P R , f = 77, g = Λ¥, h = ΒΞ

9 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P, f = 77, g = I (bis scripta) F , h = Β ΐ
2 T i t u l u e : Γρηγορίψ Ννσσης ν ] Γρηγορίψ τφ Νύσσης u , Τφ αντω d g (id e s t :

ΓρηγορΙφ έπισχόπφ Ννσσης d , Γρηγορίφ έπισκόπφ g ) , Γρηγορίψ έπισκόπφ f , Γρηγορίψ h
4 φέρεται] φαίνεται L 6 πάγιον] πάγιος Α τονς o m . g β τφ g ] o m .
uvdfh πεπήγοις] πεπήγης Λ περιτρέχει] περιτρέπει Μ 8 καχίζοι u v f g h ]
καχίζη d
10 Titulus: Άλνπίφ u v d f l (primo) Fh] Όλνμπίω δρχοντι I (secundo).
1 1 ταντην και έπιστολήν u v d f F h ] ταντην τήν έπιστολήν I ( p r i m o ) ταντην έπιστολήν
I (secundo) 12 τοϋτο om. I (secundo) άπαγγέλλω. 'Απαγγέλλω u*df] έπαγγέλλω.
Έπαγγέλλω u 2 vgB nnirm tantum έπαγγέλλω Ξ 16 οΐχηται gh] οΐχήσεται u οΐχήση-
ται ν οϊχεται d f διαφ&αρέντα και διαρρνέντα u v ] διαρρνέντα και διαφ&αρέντα d f g h
κωλύσοντος u v d f g ] κωλύοντος h 1 7 μαχομένοις αύτοϊς o m . I ( s e c u n d o ) jj τι πλέον
77'gh] ol πλέον ud772 ή πλέον ν

Authenticated
Briefe L X X X I — L X X X V 73
LXXXIII
Τω αντω
'Επαινώ δτι κήδη των -ημετέρων έτι επαινώ τό και γνωρίσαι δι' επιστολής 1
ήμϊν δτι τοϋτο ποιείς. Τό μεν γαρ τω δικαίφ χαρίζη, τό δέ ήμϊν. 'Αλλ' δπως 2
μή άποκάμνης ήμϊν και προς τό έξης εϋ ποιών άει δέ τι φαίνοιο τ·η σπουδή προστι-
ϋείς, Ινα σε και πλέον ϋανμάζωμεν. Ό δέ νιος Ενψήμιος οϋπω μεν πάρεστιν, 8
έλπίζεται δέ, και οΐμαί σοι μή πολλον πόνον δεήσειν, ει παραγένοιτο.
LXXX1V
Τω αντω
Φορτοννάτος, ό τήν έπιστολήν έγχειρίζων σοι, φίλος και οίκεϊός έστιν 1
ημέτερος· ει δέ δει προσΰήκης τινός, και διάκονος των έπαινονμένων. Ταντα έδει
σε μα&εϊν παρ' ημών. Τάλλα δέ οίδ' δτι παρά σεαντον προσϋησεις, τό οικείως 2
όράν τον άνδρα και κηδεμονικώς εν οίς άν δέηται της σης ενλαβείας. Ώς δ τι äv
τοϋτον εί ποιήαης, ενεργετησων εΐ ημάς.
LXXXV
Τω αντω
ΟΙκείωσαι τα ημέτερα, ώσπερ οϋν και προλαβών ωκειώσω και δι' έργων I
τοϋτο δεδηλωκας. ΟΙκειώση δέ τον άγαπητόν άδελφόν και σνμτιρεσβντερον ημών
Λονκιανόν τά τε άλλα ήδέως όράν άξιων και προτρεψάμενος κήδεσ&αι της αντά&ι
1 Codices: u = Υ Μ , ν = LA, d = P R (a verbis νίάς Εύφήμιος tantum), ΐ = Π,

g = I (bis scripta) F , h = B S
8 Codices: u = YM, ν = LA, d = P R , f — Π, g = I F , h = B S
16 Codices: u = YM, ν = LA, d = P R , f = Π, g = IF, h = B S
2 Titulus: Τφ αντω uvdfgh (id est: Άλνπίψ uvdfl (primo) Fh, Όλνμπίω δρχοντι I
secundo)
8 'Επαινώ u/7 f gh] 'Επαίνων vd/7 2 ετι dfgS] εϊτ' u ίτ' vB 4 γαρ om. h
5 άποχάμνβς dfgB] άποχάμ^ς uvS 6 πλέον uvdfl (secundo)] μάλλον I (primo) F h
7 οϊομαι f σοι uvS] σε dfgB
9 Titulus: Τφ αντω (id est Άλνπίψ) uvd] Άλνπίω δρχοντι f, 'Αλνπίψ gh
10 Φορτοννάτος vdflh] Φονρτοννάτος uF έατιν om. df 11 δέ post ταντα
add. I 12 Τ&λλα δέ uvgh] Τά δ' δλλα df 14 ενεργετήσων εΐ d] εύεργετήσων ij f
ενεργετήσεις uvh ενεργετησων I ενεργετεϊς F
16 Titulus: Τφ αντώ uvdgh (id est Άλνπίψ uvdg, Ενσεβίω h), Άλνπίω f
17 ψχειώσω scripsi] οιχειώσω uvdfgBI ώχειώσω Σ 18 ήμών post άδελφόν
traiecit d supra ήμών, ήμϊν Α2 manu altera

Authenticated
τών συγγενών ήμών οΐχίας" έπεώή συν θεώ και τά πράγματα πέρας ίλαβε 2
δεξιόν χρίσει τε νμετέρφ και φιλαν&ρωπίη. τον Κρείττονος.
Τ,XXXVI
Τω αυτώ
Ola τυραννεϊς ήμάς έκ φιλίας· διακινείται ήμϊν τό δόγμα το περί τάς ευχάς, 1
και τους χλαινοφόρονς έγκρίνομεν, ονπω μεν τοσούτον παρανομούντες δσον ol
δεινοί τά ερωτικά παρ' "Ελλησιν. Ου γαρ ϋνονσι μόνον ώς &εώ τω πά&ει, 2
άλλα και τοις δρκοις σνγγνώμην νέμουσι τοις δι' έρωτα. Ει δε τι και παρανο-
μοΰμεν, δτι δια φιλίαν πάσχομεν, τοΰτο ονχ άμαρτάνοντες. ΤΗκε ofrv, εΐ μέν 3
βονλει, μεταμφιασάμενος, Ιν' αμφότερα ήμϊν ώς κάλλιστα εχη, και τό σον τνχεϊν και
τό τοϋ δόγματος μή διαμαρτεϊν εΐ δε μή, και από της χλανίδος πάντως. Κ&ν τις
ήμάς διώκη παρανομίας, άχρι τούτου γε ρητορεΰσομεν δτι τών έπιτελούντων εΐ
τήν ενχήν, ου τών καλουμένων. 'Εάν δέ τοΰτό τις έξ ημών μή προσδέξηται, 4
τί προς εκείνο έρει · ώς όρφανον καλαϋμέν σε; Οϋτω μέν δή και τυραννήσεις, έπειδή
σος δ καιρός. Τρίτον δέ δ και μέγιστον, εξεστί σοι και ώς έπ' ενχήν ημάς δ
καλονντι, μετασχεϊν της ευχής. Σέ μέν σδν οΰτως είσδεξόμεϋα ρητορενοντες. 'Υπέρ β
δέ της αδελφής ήμάς ουδείς εύ&ννεϊ παραγενομένης, άλλ' έκ τοϋ έναντίου κάκείνην
καΐ ήμάς, ει μή παραγένοιτο. "Ωστε ή μέν αυτόκλητος ήκέτω · σύ δέ παρακέκλησο
και απάντησαν τό μέν τι ήμϊν ϋσρρήοας, τό δέ τη ευχή, ίνα και φαιδροτέραν ποίησης
ήμϊν τήν πανήγυριν έπειδή σοι σνν θεώ Ικανώς τά περί τήν γαστέρα ωκονόμηται,
μάλλον δέ δρφανικώς και, Ιν' οΰτως ειπω, λίαν ενκτικώς και γενναίως.
8 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = PR, f = 77, g = IF, h = HE
1 αύν θεώ xai τά πράγματα u v d f g ] και τά πράγματα ανν θεώ h 2 νμετέρφ pro-
posuit Billius] ήμετέρφ codd.
4 Titulus: Τφ αντώ (id est Άλνπίφ) uvdg] Άλυπίφ f, Όλνμπίω h
5 διακινείται ήμϊν u v d f g ] ήμϊν διάκειται Β ήμϊν διακινείται Ξ τό p o s t δόγμα
om. dfg β χλαινοφόρους df] χλαινηφόρονς uvgh δσον] οίον F 9 Post ούν,
ήμϊν a d d . Μ 10 Iva h ήμϊν ώς κάλλιστα o m . h 11 τό a n t e τοϋ δόγματος o m . u v
διαμαρτεϊν] άμαρτεϊν Υ 18 έξ o m . h ε ί ήμών o m . d / 7 1 ( a d d . Π2 s. v . ) 14 τ ι
om. ν δή uvgh] σδν df 15 ίξεστίν Α 16 σης ante ευχής add. Ξ οΰν om. ν
1 7 ήμάς ούδείς u v F ] ούδείς ήμάς d f l h μή a n t e παραγενομένης a d d . u v 18 μή
a n t e παραγένοιτο o m . u 19 ΰαρρήαας u v d f h ] θαρσήοας g τι a n t e τή εύχή a d d .
BF 2 1 εύχτικώς] ενεχτιχώς u

Authenticated
Briefe L X X X V - L X X X Y H 75
LXXXVII
Φιλαγρίω
Τον μέν μή δννασΰαι ημάς σνγγενέσ&αι άλλήλοις ταντον αίτιον άμφοτέροις· I
σοί τε γάρ χρηται τό σώμα ώς χρηται, Ινα μηδέν λέγω πλέον, έμέ τε ΐσϋι λίαν έχοντα
μοχ&ηρώς. Ον γάρ άν ώκνησα προ πάντων, έπανηκων έκ της αποδημίας, εϋ τοΰτο
έπίστω, και προσδραμεϊν σοι και περιπτνξασϋαι και συμβονλφ χρησασϋαι περί
των προκειμένων άνδρί και ψίλω και συνετω και νψηλώ τήν εύσέβειαν. "Ο δέ 2
λεαιόμενον ήν, τό δια γραμμάτων όμιλεϊν ημάς άλλήλοις, τοΰτο έποίησας μεν
αυτός εϋ ποιών, ποιονμεν δέ και ημείς. Ον μικρά ήμϊν έστι ουδέ μικρόν λόγου περί
ών έπιστέλλεις' δϋεν ονδέ αυτοί παρέργως ουδέ ρψ&νμως ταϋτα διασκεψάμενοι,
άλλα και λίαν επιμελώς επί τήν κρίσιν ταύτην προεληλνϋαμεν. Κεκμήκαμεν 8
αγωνιζόμενοι προς τον φ&όνον και τσυς ιερούς επισκόπους τήν κοινήν όμόνοιαν
διαλύοντας και τών ιδίων φιλονεικιών τό της πίστεως πάρεργον ποιονμένονς. Διά 4
τοΰτο έγνωμεν πρνμναν κροΰσασ&αι, τό τον λόγον, και είς ημάς αντονς σνσταλήναι,
ώσπερ τον ναντϊλόν φασιν ίχϋυν δταν χειμώνος αίσϋάνηται, καΐ τους μέν άλλους
όράν πόρρω&εν βαλλομένους και βάλλοντας, αυτοί δέ προς τα έκεϊσε μετασκευ-
άζεσαι. Ει δέ τήν Έκκλησίαν καταλιπεϊν επικίνδννον, ώς γράψεις, ποίαν; εΐ 5
μέν τήν ήμετέραν, κάγώ φημι και όρϋώς λέγεται· εί δέ τήν μηδέν προσήκουσαν
μηδ' έπικηρνχ&εϊσαν ήμϊν, άνενϋννοι. 'Αλλ' δτι έπεμελή&ημεν χρόνον τινά, τούτω
κρατονμεϋα; πολλοί και άλλοι κρατηϋειεν αν, δσοι ξένων έπεμελήΟησαν. Kai β
τάχα τό μέν καμεϊν έμμισ·&ον, τό δέ άπειπεΐν ουχ νπεύ&ννον. Μηδέν οΰν δε ίσης
περί ημών τούτον γε ένεκεν άλλ' έκεϊνο μάλλον, μή τι βλαπτώμεϋα.
2 Titulus: Φιλαγρίφ gh] Τω αντψ (id est Φιλαγρίω) uvdf

8 ήμάς ονγγενέσ&αι uvdf] σνγγενέσ&αι ήμας gh 4 γάρ ante ΐσ&ι add. Β ?σ&ι
λίαν ίχοντα] ισ&ι άνέχοντα F 5 μοχ&ηρώς vdfgh] πονηρώς u πρό] περί Β
6 έπίστω] έπιστά&γ)ς f 7 "Ο ö£] Ούδέ I 9 ήμϊν έστιν uvh] έστιν ήμϊν dfg
11 Και ante χεκμήχαμεν add. L 12 ίεροιίς] ιερείς Β 18 Ιδίων om. I 14 έγνωμεν
πρνμναν χρονσασφαι vd/72 β. v. Fh] έγνωμεν πρνμναν διαχρονσασ&αι u πρνμναν λέγομεν
χρονσασϋαι Π1! τό] τε I 16 αντοί] αύτός Ξ 18 λέγεται Lh] λέγετε uAdfl
χρίνετε F 19 μηδ' ugh] μηδέ vdi72 8. ν. χαί Π1 άνεΰϋυνοι uf] άνεν&υνον vdgh
τούτω om. u 21 ούν om. g 22 γε om. g

Authenticated
LXXXVIII
Νεχταρίφ
"Εδει τό βασίλεισν άγαλμα τήν βασιλίδα πόλιν κοσμεϊν. Δια τοϋτό σε μέν, ώς 1
επρεηεν, έγχόλπιον Ιχει μετά των άρετών και των λόγων και των άλλων καλών οϊς
ή ϋεία σε χάρις άξιοπρεπώς κατεπλούτισεν. 'Ημάς δέ μακράν άπεσκνβάλισε ·>
καΐ άπέρρνψεν ώσανει συρφετόν τινα και άχνην και κΰμα ΰαλάσσιον. 'Αλλ' έπεϊ τά
των φίλων κοινά, κοινοποιούμαι μεν ίγωγε τήν σήν ενπραγίαν και της τε δόξης
μετασχεΐν ήγοϋμαι και της άλλης ευημερίας. Κοινώνει δέ και αυτός δσα δει 3
των ένταν&α φροντίδων καΐ περιστάσεων τοϊς σοΐς άποδημοις- και μή μόνος τό
χρηστόν άπολαβών ίχε, τοΰτο δή τό των τραγωδών, αλλά και των πόνων έν
μέρει σνναντιλαμβάνον τω φίλω, Ινα κα&όλου δίκαιος ής, δικαίως και ισως
διαίτων φιλίφ και φίλοις. Και σοι παραμένοι τό ενπραγεϊν χρονιώτερον, ώς και 4
εΰ δράσης πλειον, μάλλον δέ άναφαίρετόν σοι προσείη και άΐδιον μετά τήν έντεν&εν
ενημερίαν έπι τήν εκεί διαβάντι.
LXXXIX
Βοσπορίω
ΑΙδονμαί σον της κλήσεως τό φιλόπονον. ΑΙσχννοίμην δ' äv πλέον έμαντόν μή
τάλη&η γράφων. Δέδοικα μή πέρας ήμϊν ίχη και τά πράγματα· οϋτως αίσχννομαι
τήν έμήν πολιάν και τήν κοινήν τράπεζαν και τους εκ νεότητος πόνους, ίλαττον
παρ' ύμϊν ίχων και των κάκιστων και ύφ' ών ήκιστα äv ωήΰην άτιμαζόμενος.
1 Codices: Pariainufl graecus 902 (saec. XIV), Vaticanus Chisianus graecus 12

(saee. XTV), Vaticanus graecus 869 (saec. XV), Vaticanus graecus 676 (saec. XI)
inter epietulae Ioannis Euchaitorum.
15 Codices: u = YM, ν = LA, d = P R , f = 77, g = I/IF, h = B 2
β χνμα &αλάσσιον cf. Aesch. Persae 90 9 f xai μή μόνος . . . Eurip. Orestes 451
2 Titulus: Νεχταρίφ soripsi] Προς Νεχτάριον Κωνσταντινουπόλεως χειροτονηάέντα

μετά τήν αύτον ύτιοχώρησιν Par., Τφ αύτφ (id est Νεχταρίφ) χειροτονηάέντα (sic) μετά
τήν αύτοΰ ύτιοχώρησιν Chis., Νεχταρίφ χειροτονηΰέντι μετά τήν αύτον ύποχώρησιν Vat. 869,
nullus titulus in Vat. 676
4 έγχόλπιον Vat. 67β] έπιχόλπιον cett. 5 χατεπλοντισεν Chis. Vat. 676] χατ-
επλούτησεν Par. Vat. 869 μακράν Vat. 676] om. cett. 7 ίγωγε Vat. 676] έγώ
cett. 8 δσα Par. Vat. 676 Vat. 869] ώς Chis. 11 σνναντιλαμβάνον τφ φίλω, ίνα
Par. Vat. 676] σνναντιλαμβάνον, Iva Vat. 869 σνναντιλαβών ίχε, ίνα Chis. 12 παρα-
μένοι Cotelerius] παραμένη Par. παραμείνη Chis. παραμείνει Vat. 869 παραμείνοι (sic)
Vat. 676 18 πλείον Par. Chis. Vat. 869] πλείω Vat. 676 σοι προσείη post xai
atSiov Vat. 676 14 έχεϊ Par. Vat. 676] έχεϊ&εν Chis. Vat. 869 διαβάντι Vat. 676]
όιάβααιν cett.
1β Titulus: Βοσπορίφ scripsi] Βοσπορίω έπισχόπφ g, Τφ αύτφ uvdfh (id est: Βοσ-
πορίω Κολωνείας uv, Βοσπορίφ Κολονίας d, Βοσπορίφ f, θεοδώρφ h)
17 πλέον έμαντόν dfgB] έμαντόν πλέον uv πλέον έμαντφ Ξ 18 ίχη ugh] Ιχει
vdf xai ante τά πράγματα om. udf

Authenticated
Briefe L X X X V I I I - X C I 77
XC
Άννσίω
Πώς ίχει τά πράγματα ήμϊν έρωτψς. Μετά τίνος ιστορίας άποκρινούμε&α. 1
Έπρέσβενον Ά&ηναϊοι προς Λακεδαιμονίους, φησίν, ψίχα έτυραννοΰντο · ή πρεσβεία
δέ ήν γενέσ&αι τι αύτοϊς έκεϊΟεν φιλάν&ρωπαν. Ώς δέ έπανηχον έχ της πρεσβεί- 2
ας, επειτα ήρετό τις· >Πώς ύμϊν οι Λακεδαιμόνιοι; — Ώς μεν δονλοις, Ιφασαν,
λίαν χρηστώς- ώς δέ έλεν&έροις, λίαν ΰβριστιχώς<. Τοΰτο οΰν και αυτός έχω 8
γράφειν πράττομεν γαρ των μεν απεγνωσμένων φιλαν&ρωπότερον, των δέ
μελόντων θεώ φορτικώτερον. "Η τε γαρ νόσος παραλνπεί Ιτι, μάλλον δέ λίαν
λυπεί, ol τε φίλοι χαχοϋντες ουκ άνιασι και τά δννατά βλάπτοντες. 'Αλλ' 4
εϋχου το θείον ευμενές ήμιν είναι, και δυοϊν ΰάτερον ή φενξόμε&α τά δεινά πάντως
ή χαρτερησομεν. "Εστί δέ και τοΰτο επιεικώς συμφοράς έλάττωσις.
XCI
Νεκταρίφ
Τά μεν χα&' ημάς έχει ώς έχει' άνευ πολέμου και πραγμάτων χα&ήμε&α, 1
σιωπής άχίνδυνον γέρας άντι πάντων τιμήσαντες. Kai τι και ώνάμε&α της
•ησυχίας, έλέω θεοϋ ίχανώς της αρρώστιας άνενεγκόντες. Σύ δέ χατευοδοϋ 2
χαι βασίλευε, ώς ό &εϊος Δαυίδ φησι- χαι σοι συνδιέποι τήν Ιερωσύνην ό τιμήσας
θεός, πάσης επήρειας ύψηλοτέραν ταύτην χαριζόμενος. "Ινα δέ τον ϋαρρείν 8
άλλήλοις άπόδειξιν δώμεν και μή τι πάσχωμεν άνθρώπινον θεώ παριστάμενοι,
έγώ μεν ταΰτα πρεσβεύω προς σέ, σύ δέ μοι προ&νμως έπίνευσον. Toö 4
γνησιωτάτσν υίοΰ ήμών Παγκρατίου κηδόμε&α, πολλών ένεκεν αναγκαίων τοΰτο
ποιοΰντες. Τούτον και τιροσίεσ&αι θέλησαν ευμενώς χαι συστήσαι τών φίλων τοις
1 Codices: W = Papyrus graecus Vindobonensis 20788 (saec. V), u = YM,

ν = LA, d = P, f = Π, g = I/IF, h = B S
16 Cf. Simonidis frg. 66 Bergk σιγάς άχίνδυνον γέρας 171 Psalm. XLIV, 5
2 Titulus: Άννσίω Wdfg] Τω αύτφ (id est: Άνυσίφ) uvh

4 πρός uvdfgh] παρα W φησίν WfgB] φασίν uνΞ om. d 5 έχεί&εν om. ν
φιλώτ&ρωπον] φιλαν&ρωποτερον W Ώς δ'd β ήρετό τις Wuvdfg] ήμερότητι Β ήρώ·
των τό Ξ οι om. Β Οι δέ ante Ώς μέν add. uv 7 Τούτο] Τοΰτ' ΙΞ οΛ>] γοΰν
uv 8 πράττομεν] πράττωμεν u 9 μελλόντων ΙΑ1 corr. Α2 Ή τ«] είτε Β
παραλνπεί (τι Wdf] έτι παραλν7ΐεϊ uvgh 10 άνιάσι uvdf/Ι2] άνίασι Ih άνειάσι Λ1 άνείααι F
Verbum periit in W 11 ήμϊν είναι u] είναι ήμϊν vdfgh Verba perierunt in W
δυοϊν] δυεϊν u Verbum periit in W άάτερον] ϋνγατερον W
14 Titulus: Νεκταρίφ uvdflh] Νεχταρίω επισχόπω F
16 xat ante ώνάμε&α om. u 22 ήμών om. I 28 τοΰτov] τούτφ L προσίεαϋαι
uvdfTS] προσέσΦαι FB

Authenticated
σπονδαιοτέροις, ώστε τοϋ σκοποϋ τνχεϊν. Ό δέ σκοπός, στραχείη. τινι τήν Δ

άπραγμοσύνην λαβείν έπει μηδέ είς βίος άνε7ΐηρέαστος τοις πονηροΐς, δ και αυτός
γινώσκεις.
XCII
ι Φιλαγρίω
Πώς ίχει σοι τά τοϋ σώματος; ή δηλονότι βραχύς ό λόγος, δπως άν εχοι; 1
Περι δέ της ψυχής ουκ έρησομαι πώς. ΟΙδα γαρ δτι και λίαν καλώς· ετιειδή
γενναίως έμφιλοσοφεΐς τοις πάΰεσιν τοϋ σώματος, ωσπερ βάσανον αρετής αλλ'
ουχ ϋλης ανωμαλία» τό πράγμα δεξάμενος, Ιν ή σοι τό κακοπα&εϊν της τών άλλων
ίο ύγιείας μαχαριώτερον. Δίδως και ταντην ίκανήν της φιλοσοφίας απόδειξιν, τό 2
τοιαύτα και περί τοιούτων έπιτάσσειν ήμϊν & κάν άλλοις ϋαρρώμεν γράφειν, άλλα
τό γε υπό σοι κριτή κινδυνεΰειν ουκ ασφαλές. Πειρασόμε&α δ' δμως μη άντιλέγειν
κελενοντι.
XCIII
is Σωφρονίω
"Εχει τι δεξιόν ήμϊν ή άναχώρησις, τό δπραγμον και ήσύχιον άλλ' οϋπω 1
τοσούτον δσον σκαιόν, τό της υμετέρας χωρίζειν φιλίας και συνουσίας, τοσούτον
πράγματος. "Αλλοι της σης τελειότητος άπολαύουσιν ήμϊν δέ μέγα κάν εΐ 2
Τ
τοϋτο ίχοιμεν, σκιάν ομιλίας τήν έν τοις γράμμασιν. Αρά σε όψόμε&α πάλιν; 3
20 Αρα περαπυζόμε&α τό ήμέτερον σεμνολόγημα, και τοϋτο δο&ησεται τω τής ζωής
Ύ
ήμών λειχράνω; ΕΙ μεν δο&είη, πάσα τω θεώ χάρις· ει δέ μη, τε&νήκαμεν ήδη 4
τω πλείστω μέρει. Σύ δέ μέμνησο τοϋ σοϋ Γρηγορίον και διηγοΰ τά ήμέτερα.
4 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = PR, f = Π, g = IF, h = B S

14 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = PR, f = 77, g = IF, h = B S
1 σπουδαιοτέροις uvgh] σπονόαίοις df ώστε] δ τε I στρατείφ uvdfS] στρα-

τiq. g στρατία (sic) Β 2 έπεί uv] έπειδή dfgh μηδέ είς uvdfg] μηδείς h βίος om. F
5 Titulus: Φιλαγρίφ codd.
β σοι om. F Ιχοι dfl] Ιχβ uvFh 7 και post δτι om. F 8 τοις πάάεσιν
τοϋ σώματος scripsi] τοις σώματος uvh τοις πάύεσιν df om. g, cf. ep. 31, §§ 3,5 ft ούχ ΰλης]
ού φνχής g Iva g 10 ύγιείας vdf] ύγείας ugS ύγίας Β ταύ την Ιχανήν] ταύτη vixäv ην L
11 τοιούτων] τούτων L 12 δ' δμως uvgh] δ' ούν δμως df άντιλέγειν] άντιτείνειν F
15 Titulus: Σοχρρονίψ fh] Σωφρονίφ Μαγίστρφ g, Τω αντφ uvd (id est: Σωφρονίφ
ύπάρχφ uv, Σωφρονίφ d)
1β ήμϊν om. h τό ante ήσύχιον add. F 17 φιλίας xai αννονσίας uvd] συνή-
θειας Mal συνουσίας flh συνήθειας xai συνήθειας F 18 τοϋτο ante μέγα add. u
19 τήν έν τοϊς γράμμασιν uv] τής έν τοις γράμμασιν dfFS τοις έν τοις γράμμασιν IB
2
20 δοθήσεται uvcL/7'gh] δοθείη Π (in rasura) 21 ήμών om. h 22 τοϋ σοϋ om.
IJlg (addidit Π2 supra versiun, manu forsan recentiori).

Authenticated
Briefe X C I - X C V I 79
XCIV
Άμαζονίω
"Αν τις Ιρηταί σε των κοινών φίλων (πολλούς δέ είναι πείϋομαι τούτους)· \
>Ποϋ δέ νϋν ό Γρηγόρως ήμίν; πράττει δέ τί;<, ΰαρρών φα&ι δτι έφ' ησυχίας
6 φιλοσοφεί, τοσαντα των άδικούντων φροντίζων δσα των ούδέ εΐ γεγόνασι γινωσκο-
μένων· οΰτως έστιν αήττητος. "Αν δε σε πάλιν ό αυτός έπανέρηται· >Πώς δέ 2
τήν διάζευξιν φέρει των φίλων;<, μηκέτι θαρρών ειπης δτι φιλοσοφεί, αλλά και
λίαν άγεννώς εχει. "Αλλον μεν γαρ άλλος ήττων εστίν, ημείς δέ φιλίας και 3
φίλων. Τούτων εϊς έστι και ό θαυμάσιος 'Αμαζόνιος. Τάχα δ' äv ένι μόνω Φερα-
ίο πεύσαις ήμάς και ρφους επί σοι ποιήσαις, εΐ μνημονενοις ημών και δτι τοΰτο ποιείς
πείϋοις τοις γράμμασιν.
XCV
Αεοντίω
"Ω της δεξιάς νόσου και της των έχ&ρών επήρειας, δι ήν ημείς έλεν&εροι
15 γεγόναμεν ίξω τον Σοδομιτικοϋ πυρός και της επισκοπικής έκλνσεως. Ύμίν δέ
πώς έχει τά προς τον Θεόν; Ταΰτα έχέτω καλώς, τάλλα δέ, δπως άν εχη, χαίρειν
έάσωμεν. Μικρόν έτι κάί δψομαι τους έμούς υβριστάς, ήνίκα άν πυρι κρίνηται τά
ημέτερα. Προσαγορεύομεν υμάς και δι υμών τους κοινούς φίλους. Μέμνησ&έ μου
τών λι&ασμών.
Ύπατίω
Πολύν έζημιώμεϋα χρόνον, ουκ έχούσης τον πρώτον έν άνδράσι τής πρώτης έν 1
πόλεσιν. "Εδει γάρ, οϊμαι, χε&ήναι το άγαϋόν κάί κοινόν γενέσϋαι το πάντων
1 Codices: u = ΥΜ, ν = L, d = Ρ, f = 77, g = I F , h = Bis

12 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P R , f = 77, g = AF, h = BS"
20 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P R , f = 77, g = I F , h = B a
16 Σοδομιτικοϋ πυρός Gen. X I X , 24; Luc. X V I I , 29 17 πνρί κρίνηται I Cor.

111,13
2 Titulus: Άμαζονίω codd.

8 δ'εΐναι df 4 ήμίν om. u <padi g] ehιέ u είπεϊν vh φράσον df. Lectionem φαϋι ut
difficiliorem praetuli; raro enim invenitur coniunctio δτι post verbum φημι 7 ε'ιπης u]
είπεϊν vgh εΐποις df δτι om. I 9 Post 'Αμαζόνιος dfg addunt δς (scriptum ώς in
codice I) Τάχα δ' δν uvh] Τάχα δν dfg 10 ποιήσαις] ποιήσαι I μνημονενοις dfg]
μνημονεύεις uvh ποιείς uvgh] ποιήσειας df 11 πείύοις dfgh] πείθεις uv
18 Titulus: ΛεοντΙω codd. Λ add. φιλιχόν xai εύχαριατία έπΐ τβ ix Κωνσταντινουπόλεως
αναχώρησα ι
1β προς τάν θεόν uvdfg] πρός θεόν h 17 έάσωμεν u] έάαομεν cett. 18 και
ante δι ύμών om. Β Μέμνησόε uvdfh] Μεμνήσόαι g
21 Titulus: Ύπατίψ codd.
22 ίχοναης] ίχονσαν Μ

Authenticated
δφελος, ώς άν σπείραις τήν ευνομίαν έξ ΰψονς, κα&άπερ τά σπέρματα ol τάς τροφάς

ήμερώσαντες, ώς γοΰν τοις μύ&οις δοκεϊ και τοις πλάσμασιν. ΈμοΙ δέ xal 2
πλέον άλγεϊν περίεστιν, δτι τοσούτον άπολανσας μόνον, δσα και άστραπής όλίγα
τήν δγιν περιλαμπονσης, έπειτα ήττή&ην τον φ&όνον και είς έμαυτόν συνεστάλην,
άλλοις τοϋ κράτους της 'Εκκλησίας παραχωρήσας και της ευπρεπεστέρας σκηνής
(Ιν οδτως εϊπω δια τούς παίζοντας ευκόλως τά μή παιδιάς άξια). Συ δέ, ώ 3
πάντων άριστε, τήν αυτήν σώζε τιρός ημάς διά&εσιν, ήτις κατά τήν μαγνητιν προς
έαντήν έλκει τά σιόηρια.
XCVII
Ήρακλειανώ
Ά ει σν παρ" ήμΐν δ καλός Ήρακλειανός και λέγων τι παιδενσεως καί άκονων
και Κωνσταντινούπολις μεϋ'' ημών ή καλή δι νμάς, ει και πρόσκαιρος, οΰτω τον
φ&όνον ΰελήσαντος. ΕΙ δέ και παρά σοι Γρηγόριος, άμεινον άν άμφοτέροις έχοι.
Δηλώσεις δέ τοντο δι έπιστολών δς έπιστελείς ήμϊν, δ μόνον ενδεχεται.
XCVIII
Προς τους πολιτενομένονς
Ύμεις μοι δοκεϊτε μηδ' άν της Διογένους πήρας, εΐ κα·&" νμάς ήν άποσχέσ&αι 1
τον Σινωπέως, άλλα κάκείνω άν τάς χείρας έπιβαλειν, τέχνην έπικαλονντες αντώ
τον τρίβωνα, και τήν βακτηρίαν και αντό τό κεκτήσ&αι μηδέν εκ φιλοσοφίας,
άλλοτε δέ άλλη ϋυρφ προσφοιτάν είκfj διαζώντα κάί &&εν ίτνχεν, οπότε και τω
άδελφώ Θεοτέκνω ζημίαν έπιβαλειν επιχειρείτε τήν έκ τών τεχνών. Τί -
πρώτον ή τί μέγιστον εϊπω τών υπέρ αντον δικαίων; ώς διάκονός έστιν, ή ώς
άπορος, ή ώς ξένος και άλλοις μάλλον ήμών προσήκων, ή δτι τον βί'.αν αΐδέσιμος

2 τοις μύ&οις de Cerere et Triptolemo cogitat Gregorius
1 σπείραις dfgh] σπείροις uv τα σπέρματα oi uvh] oi τα σπέρματα dfg τάς

τ ροφάς uvgh] ταίς τροφαίς df β πλέον άλγεϊν dfgB] πλείον άλγεϊν χιΞ πλείονα λέγειν ν
4 περιλαμπούαης uvgh] διαλαμπούσης df 7 άριστε uvgh] άξιε df 8 έαντήν dfgB]
αύχήν \ινΞ
10 Titulus: Ήραχλειανφ Y L f g B ] Ήρακλειανω MAd, titulus periit in codice Ξ
18 <Sv om. uh 14 δι' om. F έπιστελεϊς uF] ίπιστέλλεις vdflh
18 Πρός τούς πολιτενομένους codd.
17 μοι om. Ξ νμάς] ήμάς Ξ 18 χάχείνψ äv τάς χείρας έπιβαλειν df] χάχείνφ τάς
χείρας έπιβαλειν uv χάχείνψ τάς χείρας äv έπιβαλειν g κάχείνψ äv τάς χείρας έπιβάλλειν h
19 έχ φιλοσοφίας dfgh] έχ της φιλοσοφίας uv 21 έπιβαλειν uvdfg] έπιβάλλειν h

Authenticated
Briefe XCVI-C 81
και των μαρτύρων ιερεύς και πάροικος; "Ιστέ δέ δτι και ξενοτροφεϊ παρά 3
δύναμιν. Και τοΰτο Ισως αδικεί μόνον δτι μόνος των αντά&ι βιάζεται είναι χρη-
στούς. Τούτων δ τι μεν μέγιστόν έστιν αντοι κρίνατε· τω δέ άνϋρώπω δια 4
πάντα συγχωρήσατε, μή δόξητε μικρά τό κοινόν ώφελοϋντες μεγάλα ζημιοΰσ&αι
5 αυτοί, γυμνόν, δ δή λέγεται, μή άμφιεννύντες, άλλ' άποδύοντες.
XCIX
< Σακερδώτι>
Πυν&άνομαί σε άναχωρητικώς εχειν, και ειΰε γένοιο ήμϊν 'Ιωάννης ό Βαπ-
τιστής ή και 'Ηλίας 6 τον Καρμήλον, και τοΰτο μόνον άδικήσαιεν ημάς οι μισοΰντες,
ίο τό 7ΐρός θεόν συναγαγειν και δούναι γνησίως τοις άνω, πραγμάτων και ΰορύβων
άπαλλαγέντας, ϊν' άκοντες γονν εύ ποιώσιν ημάς, επειδή μή εκόντες δύνανται.
C
Γιγαντίω
Ήσ&εΙς τη κλήσει, νπερήσϋην οίς γράφεις, ονχ δτι έπαινονμε&α (μικρόν 1
is γαρ), άλλ' δτι φρονείς όρ&ώς· και δεσμός σοι της προς ημάς αγάπης ή των αυτών
έλπις και ή γνήσια της Τριάδος προσκύνησις, ήν φ&εγγόμε&α μάλλον ή -
άναπνέομεν και μετά κινδύνων και ακινδύνως, τα μεν άλλα διδόντες τοις καιροϊς,
ώς άν βούλωνται, περιφέρειν, τοΰτο δέ άκίνητον έν ταΧς ψυχαϊς έχοντες, τον
μόνον άφ&σνον ϋησανρόν και δντως ήμέτερον. Ώς Ιγωγε, δταν τδλλα ένϋν- 8
20 μη&ώ καΐ δσαι θλίψεις at μεν περιέσχον ήμας, αϊ δέ περιέχονσι, και τήν άνωμαλίαν
των άνω και κάτω στροβούντων ημάς κακών, και τον πόλεμον δν πολεμούμε^α
ύπό πάντων ουδέν άδικοΰντες, προς τοΰτο δέ αποβλέψω μόνον δτι κήρυξ γενέσϋαι
β Codices: u = Υ, ν = LA, d = PR, f = i7, g = IF, h = BS

12 Codicea: u = YM, ν = LA, d = P, f = 77, g = IF, h = ΒΞ
5 γυμνόν . . . μή άμφιεννύντες of. Matth. XXV, 43

1 Ιερεύς] Ιερός L ή ante παρά δύναμιν add. ν 2t 2 χρηστούς Wysa] χρηστός codd.
Vide p. XXV 4 ζημιονσϋαι uAd/7'gh] ζημιοϋοϋε L./7 β. v.
7 Titulus: Σακερδώτι scripsi] Τω αντφ (id est Σακερδώτι) avdfgh
9 ή καΐ 'Ηλίας vdfB] ή 'Ηλίας ug καϊ 'Ηλίας Ξ άδικήσαιεν] άδιχήσειεν u ήμας
om. u 11 γονν . . . ίχόντες om. Ξ δύνανται] δννωνται Ξ
13 Titulus: Γιγαντίω codd.
14 Ήα&είς dighYHaih]g uv νπερήσ&ην] ύπερήσϋεις Β 16 φρονείς όρ&ώς]
φρονήσας όρ&ώς I 1β φόεγγόμεύα dflh] φ&εγγοίμε&α uvF 17 άναπνέομεν dfS]
άναπνέοιμεν uvgB και ακινδύνως uvFh] ή ακινδύνως dfl 18 βούλωνται uvh]
βούλοιντο dfg δέ ante άκίνητον om. F 20 αϊ δέ περιέχονσι om. F 21 κακών om. d

Authenticated
της άλη&είας κατηξιώ&ην, παρερριμμένης τε και άπεπτυσμένης iv y f j έρήμω

διδασκαλίας υγιαινούσης xai άβάτω και άνύδρω, κατά τό γεγραμμένον,
μικράν είπεϊν δτι λύω πάσαν άδημονίαν, άλλα και νπερήδομαι ώς μειζόνων ή
κατ' έμαντάν ήξιωμένος. Προς οίν τί ταϋτα γράφω; Ιν έκεϊνο δηλώσω δτι 4
μόνη μοι βεβαία φιλία και οίχείωσις προς τους σδτως ίχσντας. Των δε οδτως
Ιχόντων τις άν έκαη> άπολείποιτο εϋ φρονών; Τις δε μείζων έορτή τον τοιούτοις
σννεορτάζειν; ΕΙ δέ ή αρρώστια και ό χειμών εμποδίζει την πρσ&υμίαν, 5
οϊσω μεν αυτός την ζημίαν σνγγινώσκετε δέ ύμεϊς, καί καιρόν άλλον σνντνχίας
ήμϊν έτιενχεσϋε.
ein
Παλλαδίω
Ει τις έρωτήσειέ με~ τί των έν τω βίω κάλλιστον; ειποιμι άν δτι φίλοι. 1
Τούτων δέ τίνας μάλιστα τιμητέον; τους άγα&ους άν ειποιμι. Τούτων δέ τίνα
πρώτον ονομάζεις; ουκ άλλον τινά προ της σης αρετής οίδ' δτι ϋησομαι. Και 2
γράφω ταϋτα ον την δυναστείαν κολακεύων, αλλά τον τρόπον τιμών, ου μικροί μεν
κήρυκες Ισως ημείς, πλην τό εις δύναμιν ουκ ελλείποντες· και ου κήρυκες μόνον
άλλά και συναγωνισταί, τάϊς εύχαΰς τό δννασϋαι συνεισφέροντες. Μέχρι Ά
τούτον στήσαι τήν έπιστολήν έβονλόμην · έπει δέ καί τό θείον ού σέβομεν μόνον,
άλλά και τό εύεργετεϊν άπαιτοϋμεν, δέξαι καί αυτός ου δωχλονμενος παρ' ημών
(ου γάρ δχλος σοι τά ημέτερα· τοις προλαβονσι τοϋτο εΐκάζειν έχω) άλλ' υπομι-
μνησκόμένος παρ' ημών τον σον ικέτην Εύφήμιον. Πάλιν προσάγω σοι και πάλιν 4
κα&ικετενω μή μόνον φιλαν&ρώπως δέξασϋαι τον νέον άλλά και συγγνώναι της
βραδυτήτος, επειδή όρφανικοΐς πράγμασιν έπιστάς άναγκαίως ήσχολή&η περι τό
οΐκίδιον, άλλά και είς τό πρόσω προαγαγεϊν είς τιμήν τε ήμετέραν και δόξαν
της σης καλοκαγαθίας. Πολλών γάρ δντων ους εϋ πεποίηκας και ποιήσεις, 5
10 Codices: u = Υ, ν = L, d = P R , f = 77, g = I F , h = ΒΣ
1 f iv y f j έρήμω ... Psalm. L X I I , 3 8 νπερήδομαι cf. I I Cor. V I I , 4
4 ίμαντάν] έαυτόν F 6 βεβαία φιλία u v f l h ] φιλία βεβαία d και φιλία xai βεβαία F
έχοντας om. I β poet άπολείποιτο, μέν add. Α 2 β. ν. τον τοιοντοις] τοις τοιοντοις Α
7 τήν προϋνμίαν u v d f ] τή προ&νμίφ gh 8 ανγγινώσκετε u v g S ] συγγινώσκοιτε df
σνγγινώσκεται Β δέ ύμεϊς uvdfg] <5e xai ΰμεϊς h 9 έπενχεσ&ε u v d f I 2 F . s ] έπεν-
χεσϋαι ΡΒ
11 Titulus: Παλλαδίω uvdfg] Άνεπίγραφος h
12 έρωτήσειέ μέ\ έρωτήσει έμέ Β τω om. u v δτι om. h 18 τίνας μάλιστα
vd/72gh] τίνα μάλιστα u τίνες μάλιστα 771 τιμητέον l i v d / / ^ ] τιμητέοι 77Jg Τον των
(alterum)] Τούτον Ρ 18 f τίνα πρώτον ονομάζεις Υ2 marg. γρ. dfg] τίνας πρώτονς
1
νομίζειν V τίνας πρώτους νομίζεις ν τίνα πρώτον νομίζεις h 14 σης om. F 15 κολα-
κενων uv] ϋεραπενων dfgh τόν om. R μικροί] μικρού u μέν om. F 16 ίσως
. . . ού κήρυκες om. Ξ 18 στήσαι poet έβονλόμην F έπει δε] έπει δή R B 21 παρ'
ημών om. ugh 22—24 μή μόνον . . . άλλά και συγγνώναι . . . άλλά καί . . . προαγαγεϊν
771g (προσαγαγεϊν I) h (om. μή μόνον et scr. προσαγαγείν)] μή μόνον . . . ά/Ua και (σλΛά
om. R ) συγγνώναι . . . άλλά xai . . . άγαγεϊν προθυμήθητι u v d (προθνμήθητι a d d . 772
marg.) ποιήσεις vdfgh] ποιείς u

Authenticated
Briefe C - € V 83
ονδενός σοι τοντο εις φιλοτιμίαν ελαττον, ώς παρών έδίδαξα. Και ννν άξιώ
πιστενΰψαι· ό γαρ αυτός και δια τήν όρφανίαν ελεεινός και δια τον τρόπον
αγαπητός ήμϊν, Ινα μη λέγω δια την άγχιστείαν τον αίματος.
CIV
<Όλυμπίω>
Τάς μεν αλλας χάριτας δαων ετνχον είληφώς οϊδα παρά της σης ήμερότητος· 1
και σε άντι τούτων άμείψαιτο τοϊς παρ' εαυτόν χρηστοϊς ό θεός, Sv δέ των χρηστών
ευδόκιμα» και λαμπρόν διεξελ&εϊν την αρχήν. "Ην δέ ννν αιτώ, δώσων έρχομαι 2
μάλλον ήπερ ληψόμένος, ει μη φορτικόν ειπείν. Την ά&λίαν Φιλονμένην δι έμαυτοϋ
προσάγω σοι και τ·η afj δίκη προσπεσονμένην και ύμίν τά δάκρυα στήσονσαν οίς
συντρίβει την ήμετέραν ψνχήν. "Α μεν οϋν ήδίκηται και παρ' ών, αυτή δηλώσει · 3
ον γαρ ήμιν γε κατηγορεϊν ονδενός ασφαλές, αντονς δέ τοσούτον ειπείν άναγκαϊον,
δτι χηρεία και όρφανία πδαι μεν βοηϋητέα τοις γε νονν εχονσι, μάλιστα δέ οϊς
γυνή και τέκνα έν μέσω, τά μεγάλα τον έλεεϊν ενέχυρα· επειδή γε άν&ρώποις
δικάζομεν, δντες άν&ρωποι. Ήμϊν δέ συγγνώμη τον δι επιστολών ταντα 4
τιρεσβενειν, επειδή γε τω άρρωστεϊν ζημιονμε&α.
CV
Τώ αντώ
Ό μεν καιρός οξύς, ό δέ άγών πολύς, ή δέ νόσος βαρεία, μικρόν και άκινητους ι
ημάς ποιήσασα. Τι λοιπόν, ή θεον δεη·&ηναι και την σήν Ικετενσαι φιλαν&ρωπίαν;
4 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P R , f = Π, g = I/IF, h = B a

17 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P R , f = Π, g = I/IF, h = ΒΞ
8 ήμϊν om. F
6 Titulus: Όλυμπίφ edd.] Τω αντώ uvdfgh (id est: Όλνμπίφ uvh, Όλνμπίφ άρ-
χοντι d l , Άλυπίφ f, Καισαρίφ /IF)
β δαων uvdfgB] όσας Ξ ήμερότητος udf] κα&αρότητος vgh 8 και post
ενδόχιμον om. I λαμπρόν u 2 marg. γρ. v d f h ] λαμπρά» u'g 9 ήπερ ληψόμενος] ή
περιληψόμενος I ειπείν om. ν εμαυτον dfgh] έαντοϋ uv 10 και τχ\ afj öixfl . . .
δάχρνα om. L ύμίν ΑΛ] ήμϊν u d f F h ημή (sic) I 1 ειμή (sic) I 2 12 γε post ήμϊν
om. ν αντονς uvdfg] αύτοϊς h 18 μεν post χηρεία add. dfg μέν post πάαι
om. df 14 άν&ρώποις uvgh] άν&ρώπονς df 15 συγγνώμη] συγγνώμην /IF
16 Post ζημιούμε&α add. udf άρχοντος οντω δεξιοϋ xal οΰται άανμαστον τήν άρετήν,
ώς xal τά προοίμια της σης αρχής είναι τιμιώτερα τής δια τέλους έτέρων ευδοκιμήσεως. Quae
verba deprompta esse patet e fine epistulae 131
18 Titulus: Τω αντώ uvdfgh (id est: Όλνμπίφ uvh, Όλνμπίφ άρχοντι d l , Άλυπίφ
f, Καισαρίφ /IF)
19 όξνς uvdfg] χαλεπός h άγών u v l h ] χειμών d f / l F . D e his variis lectioni-
bufl videre potes librum meum Les manuscrits des Lettres de saint Grögoire de
Nazianze, p. 101—102. Verbum βαρεία correctum est ut fieret βραχεία in codice A
2 0 ή μας uv] om. dfgh ποιήσασα u v d f F ] χινήσασα IAh

Authenticated
τον μέν, έπι νονν άγαγείν σοι τά χρηστότερα· τήν δέ, μή τραχέως άποπέμψασ&αι
τήν ήμετέραν 7ΐρεσβείαν, άλλ' ήμέρως δέξασϋαι τον άϋλιον Πανλον, δν νπό 2
χείρας ήγαγεν ή δίκη τάς σας Ισως Ινα σε λαμπρότερον έργόσηται τω μεγέϋει της
ήμερότητος, και τάς ήμετέρας ενχάς — εϊ τινές είσι — τή a f j προξενήση φιλαν-
ϋρωπίη..
CVI
Τω αντφ
'Ιδού σοι και άλλη γραμμάτων νπό&εσις, &ς σν ποιείς, ει χρή τάλη&ή λέγειν, 1
τω τιμάν προκαλούμενος. 'Ιδού σοι και άλλος ικέτης φόβου δέσμιος ούτος, ό
συγγενής ημών Ευστράτιος, δς μεϋ1' ημών και δι ημών προσπίπτει τη ση άγαΰό-
τητι, ούτε διαπαντός άφηνιάζειν της σης αρχής άνεχόμενος, ει και φόβος 2
δίκαιος αυτόν διεπτόησεν, ούτε δι άλλου σοι προσπεσεϊν ή δι ημών αίρούμενος,
Ινα και σεμνοτέραν έαντώ ποίηση τήν φιλαν&ρωπίαν, τοιοντοις πρεσβευταϊς
χρώμενος οϋς, εϊ μή τι άλλο, αυτός μεγάλους ποιείς, οΰτω τάς παρακλήσεις
δεχόμενος. "Εν και σνντομον φ&έγξομαι. Τάς μέν άλλας πρώτας χόριτας ä
έδίδσυς ήμιν, ταντην δέ τή σεαντοϋ κρίσει δώσεις · επειδή άπαξ ώρμησας παρα-
μν&εΐσ&αι τό γήρας ημών και τήν άσ&ένειαν ταϊς τοιανταις τιμαίς. Προσΰήσω
δέ δτι και τό θείον άεΐ σεαντώ ποιείς ενμενέστερον.
CVII
Κληδονίω
Έρωτας τί βούλεται ήμιν ή σιγή; Βούλεται λόγου μέτρα και σιωπής. Ό γαρ
τον παντός κρατήσας ρ<μη> κρατήσει τον μέρους· προς δέ και ϋνμόν ήμεροι μή
λαλούμενον, άλλ' έν έαντώ δαπανώμενον.
β Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = PR, f = 77, g = I/LF, h = B S

1 άγαγειν poet σοι traiecit Β τήν δέ μή τραχέως] της δέ μή ταχέως /1F

8 ήγαγεν post τάς σάς traiecit Β
7 Titulue: Τψ αντφ uvdfgh (id est: Όλυμπιφ uvh, Όλνμπίφ άρχοντι d, Άλυπίψ f,
Ά λυπίφ δρχοντι g)
8 άς uvdf] <3 h δς σύ ποιείς om. g χρή uvdflh] δει AF Verbis εϊ χρή
deficit textile codicis I 9 τώ τιμάν προκαλούμενος u v h ] τά ήμων έχχαλούμενος df τφ
τιμάν προσχαλουμένφ /1F 10 προσπίπτει] προπίπτει Ξ 11 άρχής άνεχόμενος
uvdfh] άνεχόμενος έξουσίας Λ¥ 12 διεπτόησεν d f / l F h ] έπτόηαεν uv 14 εϊ μή
τι άλλο uvdfh] εϊ μή τις άλλος AF 141 οϋτω . . . δεχόμενος om. ν 15 άλλας om.
uB πρώτας om. / I F 16 έδίδονς vdf/lFh] έδίδως u δώσεις uv/lFh] δίδως df
γε poet έπειδή add. d 18 ποιεϊς d f / l F ] ποιεϊν uvh
20 Titulue: Κληδονίω codd.
21 ή σιγή] ή σιωπή F λόγου μέτρα] μέτρα λόγου Ρ χαι σιωπής] xai
σιγής F 28 έαυτψ dfgh] αύτφ u αντφ Α αΰτω L

Authenticated
Briefe C V - C X 85
CVIII
Σιωπώμεν τώ λόγω, τό λαλεϊν 3 χρή διδασκόμενοι, και των παΰών έπι-

κρατεϊν γυμναζόμε&α. Ει μέν τις δέχεται τοντο, καλώς· ει δέ μή, και τοντο
κέρδος της σιωπής, τό τοις πολλοίς μηδέ άποκρίνεσΰαι.
CIX
Τω αντω
Ον κωλύω την σνντνχίαν ει γαρ και ή γλώττα σιγφ, τά γε ώτα τοις σοϊς
λόγοις ήδέως παρέξομεν, επειδή τον λαλεϊν α χρή τό άκονειν ονκ άτιμότερον.
10 CX
<Παλλαδίω>
Καινός της νον&εσίας ό τρόπος · επειδή γαρ λάλων ονκ επεϊχον τάς γλώσσας
rfj σιωπή τό σιγάν έδίδαξα, τω όμοίω τό δμοιον έκπαιδενων. Ούτος και Χρίστου
νόμος" έπειδή νομσ&ετών ήμϊν ονκ έκά&ηρεν, ήμεροι τω άν&ρωπίνω τον δν&ρωπον
15 κατά τήν μεγάλην αντον της περί ήμας οίκονομίας φιλαν&ρωπίαν.

β Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P R , f = 77, g = I F , h = B S
10 Codices: u = Υ , ν = L, d = P R , f = 77, g = I F , h = B S
14 νομοθετών ήμϊν ovx έκά&ηρεν cf. Rom. III, 20, 28; Galat. Π , 16
2 Titulus: Τώ αύτψ (id est Κληδονίω) codd.

4 γνμναζάμε&α uvdfIB] γνμναζόμενοι ΈΞ 6 τοίς πολλοίς Υ 2 marg. γρ. vdfgh]
τοϊς άλλοις Υ'Μ μηδέ άποχρίνεσφαι vdfgh] μηδέν άποχρίνασ&αι Υ'Μ μηδ' άποχρίνασ&αι
Υ 2 marg. γρ.
7 Titulus: Τώ αντω (id est Κληδονίω) codd.
8 χωλνω udfgh] χωλναω L χωλν ω (cum raeura) Α γλώττα dfg] γλώσσα uvh
γε] τε Β 8 f τοις σοϊς λόγοις ήδέως vdfgh] ήδέως τοίς λόγοις u τό] τον Β
11 Titulus: Παλλαδίω edd.] Τω αντώ (id est Παλλαδίω) uvdfgh
14 έπειδή νομοθετών dfgh] έπειδή γάρ νομοόετών uv 16 Verbis τήν μεγάληr
deficit textue in codice R, muitis foliis sequentibus deperditis

Authenticated
CXI
<ΕνγενΙω>
Σύ φιλοσοφείς τήν έρημίαν και τήν άμετρον οδτω νηστείαν, έγώ δέ τήν
σιωπήν. Μεταόώμεν άλλήλοις τον χαρίσματος· έπεώαν δέ εις ίν γενώμε&α, κοινή
τον θεόν φσόμε&α, καρποφορονντες ώσπερ εϋλογον σιωπή», οδτω και λόγον
£ν&εον.
CXII
Κελενσίω
ΕΙσεδεξάμην σε xal σκότιων, Ινα μά&ης χαι σιωπής λόγον τfj γραφίδι λαλον-
μενον. Λαλήσω δέ ά πρέπει φιλίφ χαι τοισντφ χαίρω. Παρανομείς, ό διχαστής,
ου νηστενών· χαι πώς φυλάξεις τους άν&ρωπίνους νόμους, τους ·9είονς περιφρονών;
Κά&αρόν σον το διχαστήριον, Ινα μή δνοϊν iv, ή γίνη χαχός, ή νομίζτ). Τό τιροτι-
ΰέναι ΰέας αίσχράς εαυτόν έστι ϋεατρίζειν. Κεφάλαιον τον λόγον, ϊσ&ι κρινό-
μενος, ό κριτής, και ήττον αμαρτήσεις. Τούτων ουδέν εϊχάν σοι παρασχεϊν
άμεινον.
CXIII
Τω αΰτώ
Μή χρίνέ με σιγώντα, ονδέ γαρ έγώ σέ φ&εγγόμενον, δ περί τών βρωμάτων

ό Πανλος ένομσ&έτησεν. ΕΙ δέ κρίνεις, φοβον τήν γλώσσαν, μή κατά σον xivrj&jj
πρώτον, ει σε λάβοι τον σιωπάν άξιον.
1 Codices: u = Υ Μ , ν = L A , d = P R , f = 77, g = IF, h = ΒΞ

7 Codices: u = Υ Μ , ν = L A , d = P R , f = 77, g = IF, h = ΒΞ
1β Codices: u = Υ Μ , ν - L A , d = P R , f - 77, g = I, h = Β Ξ
4 χαρίσματος I Cor. X I I 19 ό Πανλος Rom. X I V , 3
2 Titulus: Ενγενίω scripsi] Τω αντφ uvdfgh (id est: Ενγενίω dfgh, Ενλαλίω uv)
8 οΰτω] αύτών Β 5 φσόμεΰα] ή,σώμε&α 1Ξ εϋλογον uvh] εϋχαιρον dfg
8 Titulus: ΚελενσΙψ uh] Κελενσίω άρχοντι dfg, Τφ αντφ (id est: Κελενσίω) ν
β σιωπών u L F ] αιγών A d f l h 12 Κά&αρον uvdfgS χα&ηρον (sic) Β Formam
χάδαρον servavi, non obstante ίχά&ηρεν in epistula 110; Gregorius enim videtur memi-
nisse huius formae minus atticae Veteris Testamenti graeci δνοϊν uvdfFh] όνεϊν I
γίνχι uvdfFh] yiyvjj I 14 κριτής dfgh] διχαστής uv
17 Titulus: Τω αντφ udfh (id est: Κελενσίω uh, Κελενσίω άρχοντι df)] Κελενσίω ν,
Γρηγόριος Κελενσίω άρχοντι g
181 Verba δ περί . . . ένομο&έτηοεν traiecta sunt post τήν γλώσσαν in codice R
18 τών Mvgh] om. Y d f 19 6 udfg] om. vh xal ante κρίνεις add. g

Authenticated
Briefe C X I - C X I V 87
CXIV
Τω αύτω
'Επειδή μοι τήν σιωτιήν εγκαλείς και τήν άγροικίαν, ώ λάλε και άστιχέ, 1
φέρε σοι διαμν&ολογησω μν&ον ουκ αμουσον, ει πως, άλλα ταύτη γε, δνναίμην
έπισχεΐν σε της φλυαρίας. Έπέσκωτπον αί χελιδόνες των κύκνων τό μή 2
έ&έλειν όμιλεϊν τοϊς άν&ρώποις μήτε δημοσιενειν τήν μουσιχήν, άλλ' άμφΐ τους
λειμώνας διάγειν και τους ποταμούς, και τήν έρημίαν άσπάζεσ&αι, και βραχέα
μεν ξ,δειν, ä δέ και αδοιεναδειν εν σφίσιν αύτοίς, ώσπερ αίσχυνομένους τήν μονσικήν.
>Ήμών δέ, ίφασαν, αί πόλεις και οί αν&ρωποι και οι ΰάλαμοι, και περιλαλονμεν 3
τοϊς άν&ρώποις και τα ήμέτερα διηγούμε&α, ταντα δή τά αρχαία καΐ αττικά,
τον Πανδίονα, τάς Ά&ήνας, τον Τηρέα, τήν θρφκην, τήν άποδημίαν, τό κήδος,
τήν ΰβριν, τήν έκτομήν, τά γράμματα, και επί πάσι τον "Ιτνν, και ώς έγενόμεΰα
έξ άν&ρώπων δρνϊ&ες<. Kai ol μόλις μεν αντάς ήξίωσαν και λόγου της 4
άδολεσχίας μισήσαντες, έπει δέ ήξίωσαν >'Αλλ' ημών μεν ένεκεν, εφασαν, ώ
αύται, κάν είς τήν έρημίαν άφίκοιτό τις ώστε άκονσαι της μουσικής, δταν άνωμεν
τω Ζεφύρω τάς πτέρυγας έμπνεϊν ηδύ τι και έναρμόνιον ώστ' εί μή πολλά και εν
πολλοίς άδομεν, άλλ' αυτό δή τοϋτο κάλλιστόν έστιν ήμών δτι μετρώ φιλοσο-
φοΰμεν τό μέλος και ουκ άναμίγνυμεν ΰορύβοις τήν μουσική ν. Ύμας δέ και 5
είσοικιζομένας οί αν&ρωποι δυσχεραίνονσι και φδούσας αποστρέφονται · κάί
μάλα έν δίκη, αϊ γε ονδέ έκτμη&εϊσαι τήν γλώτταν δύνασ&ε σιωπάν, άλλ' αύται
τήν άψωνίαν υμών όδυρόμεναι και τό εφ' ύμίν πά&ος, ίπειτά έστε λαλίστεραι
1 Codices: u -= Υ, g = I, h = BS, Parisin. Cjislin. 237 ( X I eaac.) inter epistulas

Basilii, Parisin. Suppl. gr. 1020 ( X I saec.) inter epistulae Basilii ( t a n t u m usque a d
v e r b u m φλυαρίας 6)
2 Titulus: Τω αύτω (id est Βασιλείφ) u, Γρηγόριος τφ αύτω (id est Κελευσίφ Αρχοντι,
vide epistulam 113) g, Βασιλείφ h, Βασίλειος Γρηγορίφ Coisl., Γρηγόριος Κελευσίφ δρχοντι
ήνίχα ένϊ Λαμίδι ήσύχαζεν Parisin. Suppl. gr. I n codice Y legitur in margine Λεχτέον
<ού πρός> τόν äyiov Βασίλειον γραφήναι, ά<λλά πρός> τινα Κελενσιον ήνίχα ένϊ Λαμίδι
ήσύχαζεν m a n u X I V a u t X V saeculi
8 xai τήν άγροιχίαν ίγχαλεϊς Parisin. Suppl. gr. Coial. 4 διαμν&ολογησω gh Coisl.]
μυ&ολογήαω u 5 των χύχνων uh Coisl.] τόν χύχνον g β ί&έλειν gh Coisl.] όέλειν u
7 διάγειν u Coisl.] ήχεΐν h Ιχειν (pro ήχεϊν, u t opinor) g 10 τοις άν&ρώποις u Coisl.]
τούς άν&ρώπονς gh τά ήμέτερα διηγούμεϋα gh] τά ήμέτερα αύτοίς διηνοΰμε&α u Coisl.
ταντα δή τά άρχαΐα h] ταντα δή ταντα τά άρχαϊα u Coiel. ταύτα δή αρχαία g 12 τήν
έχτομήνβήCoisl.] τήν έκτομήν της γλώττης u Ίτυν] "Ιλω Coisl. 1 eorr. Coisl. 2 m. r .
13 Kai οϊ μόλις μέν gh] Coisl. Οϊ δέ μόλις μέν u Coisl.] 14 ένεκεν om. Coiel. 16 ώστ*
εί u Coisl.] xai el gh πολλά χαί] πολλάκις Β 17 ξδομεν] $δωμεν Ξ άλλ' αντά δή τοϋτο
κάλλιστόν u Coisl.] τοϋτο αύτο κάλλιστόν gh 19 είσοιχιζομένας ol gh Coisl.]
εΐαοιχιζόμενοιχι 20 γλώτταν] γλωσσαν Ξ δύνασ&ε Coisl.] δόνασ&αι ugh άλλ']
χαί Β τότε post αύται add. Ξ 21 υμών u ^ ] ήμών u ' g Coisl. ύμϊν h Coisl.]
ήμϊν u
10 Q&U&y

Authenticated
τίνος ουχί τών εύγλωττων και μουσικών ;< Σύνες δ τ οι λέγω, φησιν 6 β
Πίνδαρος, κ&ν ευρης την έμήν άφωνίαν άμείνω τής σης ευγλωττίας, παϋσαι κατα-
φλυαρώνήμών της σιωπής' ή σοιπαροιμίαν έρώ μάλα μεν άληθη,μάΛαδέσύντομον,
δτι τότε φσονται κύκνοι δταν χολοιοί σιωπήσωσιν.
ι CXV
<θεοδώρω>
'Εορτή και τα γράμματα, και το κρεισσον δτι προφ&άνεις τον καιρόν, τη 1
7ΐροθυμΙφ τό προεορτάζειν ήμϊν χαριζόμενος. Τα μεν ούν παρά της σης 2
εύλαβείας, τοιαύτα' ημείς δέ ων Ιχομεν τό μείζον άντώίδομεν, τάς εύχάς. "Ινα 8
ίο δέ τι και υπόμνημα παρ* ημών εχης, τό δ' αύτό και τον άγιου Βασιλείου, πυκτίον
άπεστάλκαμέν σοι της Ώριγένους Φιλοκαλίας έκλογάς εχον των χρησίμων τοις
φιλολόγοις. Τοΰτο και δέξασ&αι καταξίωσαν και άπόδειξιν ήμϊν δούναι της 4
ωφελείας, και σπονδή και Πνεύματι βοηθούμενος.
CXVT
is Εύλαλίω
Γέγονε και ή Λαμις έμοί της σιωπής χωρίον και φιλοσοφίας έγγυμναστήριον ι
ήν ως σιγών έ&εασάμην, Ιδεϊν έπιϋυμώ και φ&εγγόμενος, Ινα τοις τε άδελφοϊς
πληρώσω τον πό&ον και υμάς άμύνωμαι της μικρολογίας τους κακούς τών εμώ ν
νευμάτων έξηγητάς. Αντός γαρ ό λάλων παρέσομαι, ούκέτ άλληγορούμενος a
20 ουδέ είκαζόμενος, άλλά καθαρώς νοούμενος.
6 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P R , f = Π, g = /IF, h = B ä

1 Pindari fragmentum 106 (Snell)
1 Σννες δ τοι λέγω Schol. Pindari. Pyth. I I (g), Aristoph. Aves 927, gB Coisl.]
Σύνες δ τι λέγω u Σννες δ σοι λέγω Ξ 2 ενρης gh] εΰροις u Coisl. 3 μάλα... μάλα
gh Coisl.] μάλιστα . . . μάλιστα u 4 σιωπήσωσιν ug Coisl.] πανσονται h
6 Titulus: θεοδώρψ edd.] Τω αντψ uvdfgh (id est: Θεοδώρψ uvdfh, θεοδώρφ
έπισκόπφ Τνάνων g)
7 τά om. uv χρείσσον uvfgh] χρείττον d 9 όέ ών] ό'ών df άντώίδομεν
dfg] άντιδιδόαμεν uvh 10 αύτό] αντοΰ R 2 πνχτίον udf] πτυχτίον vgh 11 Ώρι-
γένονς (cum spiritu aspero) codd. Ιχων pro Ιχον Λ τών s. ν. Π2 χρησίμων uvdfF]
χρησίμους Ah 12 ήμϊν ante άπόδειξιν F
16 Titulus: Εύλαλίω uvfgh] Τω αν τω (id est Εύλαλίω) d
1β έγγνμναστήριον uvdfFh] έπιγνμναστήριον I 18 άμύνωμαι u v l h ] άμύνομαι
dfF 19 νευμάτων gB] φλεγμάτων uvdfa 20 αλλά χα&αρώς νοούμενος om. I

Authenticated
Briefe C X I V - C X I X 89
CXVII
Τω αντω
Καινόν τι πέπον&α· παρόντι σιγήσας, απόντα πο&ώ, Ινα και μεταδώ λόγου
καϊ μεταλάβω. Καλόν γάρ ωσπερ άλλου παντός, οντω δή και λόγων άπαρχάς
άνατι&έναι τω Λόγω πρώτον, είτα τοις φοβονμένοις τον Κύριον.
CXVIII
Ενγενίω
Καιρός τω παντι πράγματι, φησιν ό Εκκλησιαστής' δια τοϋτο Έΰέμην
φνλακήν τω στόματί μου, ήνίκα καιρός, και ' Ιδον τά χείλη μον ον μή
κωλύσω, επειδή τούτον καιρός. 'Εσιώπησα γάρ, φησιν ή Γραφή· μή και
άεί σιωπήσομαι; 'Εσιώπησα μεν έμαντώ · λαλήσω δέ τοις άλλοις. 01 δε εΐ μεν &
χρή φϋέγγοιντο, πάσα χάρις' ει δέ μή, και τά ώτα φραξόμε&α.
ΟΧΙ Χ
Παλλαδίω
Χριστώ σννενέκρωσα την γλώσσαν ήνίκα ένήστενον, και άναστάντι σννήγειρα.
Τοντό μοι της σιωπής τό μνστήριον, Ιν , ωσπερ £·&νσα νουν άνεκλάλητον, οΰτω
•&νσω και λόγον κεκα·&αρμένον.
1 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = PR, f = Π, g = IF, h = ΒΞ

6 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = PR, { = Π, g = IF, h = B S
1 8 Codices: u = Υ , ν = L, d = PR, f = Π, g = IF, h = B S
8 Καιρός . . . Eccle. ΠΙ, 1 8f ΈΜμην Psalm. X X X V I I I , 2 8 1 'Ιδού . . .

Psalm. X X X I X , 10 10 Psalm. X X X I , 3; X L I X , 21 Isai. X L I I , 14
2 Titulus: Τω αντω (id est Εύλαλίψ) uvdfgh

3 πο&ώ u v d f F i ] πούων IB 4 ωσπερ άλλον uvdfg] ωσπερ in' άλλου h οΰτω
δή xai uv] οντω xai dfg οΰτω δε xat h
7 Titulus: Ενγενίω dfgh] Τω αντω (id est Εύλαλίφ) uv
9 τω στόματί μον uvg] τοίς χείλεαιν (sine μον) d f h 11 λαλήσω dfg] λαλώ
uvh 12 πάσα χάρις dfgB] πάσα τ φ θεώ χάρις UVÄ
14 Titulus: Παλλαδίω fg^] Τω αντω (id est Παλλαδίω) uvdB
16 σννενέκρωσα u v d f ] ονννεκρώσας Ih σννεχρώσας F 1β της σιωπής om. u
iV] ίνα g
10·

Authenticated
90 Qregor von Nazianz
CXX
Έλλαδίφ
Όράν τά έλπιζόμενα τιόρρω&εν διδαχ&έντες (χρήσομαι γαρ τω σω προοιμίψ) 1
xai τοϊς ήδη παροΰσιν ένενφραινόμε&α. Τήν γάρ άγίαν τον Πάσχα ήμέραν, είς
δ ήν άπηντήκαμεν, των έχεϊΰεν άγα&ών οίδα μυσταγωγίαν, έορτήν σδσαν δια-
βατήριον. Ών καλώς έποίησας και αυτός άναμνήσας ημάς, οίς άπέσταλκας και
οίς γράφεις. 'Εγώ δέ πολλά μεν ήδη Πάσχα διήλ&ον, και τον to ώνάμην της 2
μακροτέρας ζωής. Νυν δέ κα&αρώτερον έπι&υμώ, τήν Αϊγυπτον ταύτην έξελ&ών
τοΰ βίου τήν βαρεϊαν και σκοτεινήν, και τοΰ πηλον και της πλιν&είας έλευ&ερω&είς
ίο ή συνδεδέμε&α, προς τήν γήν της έπαγγελίας μεταναστήναι. Ταΰθ'' ήμών 3
προσεύχου και ύπερενχου, ει τί σοι μέλει τον τά μέγιστα εύ ποιεΐν ήμάς. Σέ δέ
πολλάκις γένοιτο τω κοινώ της *Εκκλησίας συνεορτάσαι βιωσίμως έχοντα.
ΕΙ δέ μοι δοίητε και τό γήρας εν καλώ καταλνσαι τή Έκκλησίφ. ταύτη δόντες 4
έπίσκοπον, δν αναδείξει το Πνεϋμα τό άγιο ν, έργον εσεσ&ε άγα&όν εϊργασμένοι
ι ; και τί άν γαρ ή πατρικών ευλογιών άξιον;
CXXI
θεοδώρω
Αγάπης σνμβόλοις ήδόμε&α, και μάλιστα καιρόν τοιούτον και παρά τοιούτου 1
νεοπαγούς τε όμον και τελείου, και, Ινα σε τοϊς από της Γραφής δεξιώσωμαι, ίδρυ-
20 μένου έν τη νεότητι' οΰτω γαρ έκείνη καλεί τό πλεΐον έν σννέσει τής ηλικίας.
16 Codices: u = YM, ν = LA, d = P R , f = 77, g = /IF, h = B 2 .
8 f Όράν τά έλπιζόμενα cf. Hebr. X I , 13 5 διαβατήοιον cf. Exod. X I I , 11 9 πη-

λον . . . πλιν&είας] cf. Exod. I, 13—14 10 τήν γήν τής Απαγγελίας] cf. Num. X I I I ,
2; Deut. X X X I I , 49; XXXIV, 4 etc. 15 πατριχών εύλογιώο] cf. Gen. X L I X , 26
191 Psalm. CXLIII, 12
2 Titulus: Έλλαδίφ Ib, Έλλαδίψ έπισχάπψ f F , Τω αύτώ (id est Έλλαδίφ) uvd
5 άπαντήχαμεν] ήντήχαμεν F οίδα ante άγα&ών R β άπέαταλχας] έπέσταλχας h
8 ταντην om. g 10 Τανθ·' dfh] ταντην uvg ήμών] ήμϊν u 11 xai
ύπερενχου om. uv 18 δοίητε] δοίη L 14 Αναδείξει vd] άναδείξη u f l δι» άναδείξη]
άν δείξγι h 15 xai τI άν γάρ ή πατρικών d f F xai τί γάρ ή πατρικών I xai τί γαρ δν ή
πατρικών F xai τί γάρ ειπω πατρικών h χαι ΐν' εϊπω πατριχών uv
17 Titulus: θεοδώρψ vfh, Τώ αύτώ θεοδώρω Υ, Τω αύτώ (id est: θεοδώρω) Md,
Τψ αύτφ (id est: θεοδώρψ έπισχάπψ Τνάνων) g
18 χαιροϋ τοσούτον g παρά]περί Α 19 τ οίς post σε om. Μ 20 οΰτω uvdfh]
τούτω Λ τούτο F έν σννέσει dfgh] έν τη σννέσει uv

Authenticated
Briefe CXX-CXXHI 91
Ol μεν ούν παλαιοί πατέρες δρόσον ονρανον χαί πιότητα γης μετά των άλλων 2
έπηνχοντο τοις παισίν (εΐ μή τω φίλον και ταντα νοεϊν νψηλότερον), ήμεϊς δέ σοι
το παν πνενματικώς άντ ιδώσομεν Πληρώ σαι Κύριος πάντα τά αΐτή- 8
μ ατά σον, και γένοιο τοιούτων τέκνων πατήρ (εΐ δει σοι συντόμως και οίκείως
επεύξασ&αι) οίον σεαντόν νποφαίνεις τοις σοϊς πατράσιν, ώς δν τά τε άλλα και
ημείς έπι σοι δοξαζοίμε&α.
CXXII
Τω αντω
Χρεωστεϊς μεν ήμίν και ώς νοσεροίς θεραπείας, ειπερ μία των έντολών 1
άσΰενονντων επίσκεψις· χρεωστεϊς δέ και τοϊς άγίοις μάρτνσι τήν δι Ιτους τιμήν,
ην έν 'Αριανζοϊς τοις σοίς έορτάζομεν τή εΐκάδι δεντέρα τον xaff" ήμας μηνός
Δ α&ονσα. Και άμα ουκ ολίγα των εκκλησιαστικών δεΐται κοινής διασκέψε-
ως. Πάντων οϋν ένεκεν άόκνως παραγενέσϋαι καταξίωσαν και γάρ, εΐ πολύς 2
ό κάματος, άλλ' αντίρροπος 6 μισϋός.
CXXIII
Τω αντω
Ήιδέσϋην σον τήν παρονσίαν και στέργω τήν σννουσίαν, καίτοι γε άλλως 1
έμαντόν νονϋετήσας οϊκοι μένειν και κα& ήσνχίαν φιλοσοφείν τοντο γάρ εδρον
έμαντώ έκ πάντων λνσιτελέστερον. Έπει δέ ol τε άέρες ίτι ταραχώδεις και 2
ουκ άνηκεν ή άρρωστία, παρακαλώ, μικρόν μαχροϋύμησον, σννενχον δέ τήν
νγίειαν και ήνίκα άν f j καιρός, έπιστησόμε&α σάϊς ενχαϊς.
7 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = PR, f = 77, g = IF, h = BS

16 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = PR, f = 77, g = AF, h = BS
1 Gen. XXVII, 28 8f Psalm. XIX, 7 10 άσβενονντων έπίσχεψίζ cf. lac. i'
27; Eccl. VII, 3»
2 αυτών post παιοίν add. h τω uv] τινι dfgh 4 τέκνων] παίδων A
β δοξαζύμεβα gS
8 Titulus: Τω αντω (id est θεοδώρω) uvd] θεοδώρφ flh θεοδώρφ έπισχόπω F
11 είχάδι δεντέρς vPflh] χβ' uR x'xa't β' F 12 Ααόονσα uAdf] Δα&οναά LB
Aadovaä I Δάϋοναα F Δαυσά Ξ 18 ενεχεν vdfgh] Ινεχα u
1β Titulus: Τω αύτφ (id est θεοδώρω) uvdfgh
19 λνσιτελέστερον Mdfg] λνσιτελέστατον Yvh τε om. g 20 άνήχεν uvd/?^]
έπανηχεν IJ'2h μικρόν om. h δέ om. g 21 νγίειαν Mvdf] νγείαν WΞ νγίαν ΛΒ
δν fj] &νει Λ1 avlfl Λ2 σαις] ταίς F

Authenticated
CXXIV
Τω αντφ
Καλείς; Ήμέίς δέ σπενδομεν σπενδομεν δέ μόνω πλησιάααι καί μόνοι.
Συνόδους γαρ xai συλλόγους πόρρω&εν άσπαζόμε&α, έξ ου μοχ&ηρών πεπειράμε&α
τών πολλών, οδτω γαρ είπεϊν μέτριαν. Τί ούν έτι λείπεται; Πά&ω δικαίω βοήθησαν
δια των ευχών, Ινα τύχωμεν ών σπονδάζομεν.
CXXV
Όλυμπίω
Παιδεύεται τι και πολιά, xai ου πάντη τό γήρας, ώς εοικεν, εις σύνεσιν 1
άζιόπιστον. 'Εγώ γοϋν πάντων μεν μάλιστα τών 'Απολλιναριστών είδώς την
ένϋνμησιν χαί άσέβειαν, όρών δέ ουκ άνεκτήν αυτών την άπόνοιαν, ένόμιζον τή μακρο-
ϋνμΰ/ί πράους αύτούς ποιήσειν χαί μαλάξειν κατά μικρόν, δπερ οδν χαί ταΐς
έλπίσιν ΰπέτεινον. "Ελα&ον δέ, ώς έοιχε, κάκείνους χείρονς ποιήσας χαί την 2
Έχχλησίαν βλάψας xfj άχαίρω φιλοσοφία· ου γαρ δυσωπεϊ τους πονηρούς επιεί-
κεια. Και νϋν, εΐ μεν αυτό μοι δυνατόν ήν δι έμαντοϋ ταΰτα διδάξαι, ουκ αν 3
ώχνησα, εϋ ίσ·&ι, xai παρά δΰναμιν κινη&είς προσπεσεϊν τή afj τιμιότητι. 'Επειδή 4
δέ περαιτέρω 7ΐροηγαγεν ημάς ή αρρώστια και τοϊς Ξανξαρίδος ΰερμοϊς χρήσασΰαι
αναγκαία» έγένετο, τών Ιατρών τοϋτο συμβουλευσάντων, άντ έμαυτοΰ ποιούμαι
τα γράμματα. Έτόλμησαν οί κακοί και κακώς άπολουμενοι προς πάσι τοίς 5
άλλοις xai καθηρημένους έπισχόπους υπό πάσης ανατολικής και δυτικής συνόδου
καλέσαντες, ή παριοΰσι χαταχρησάμενοι (ου γαρ εχω τοϋτο ειπείν άκριβώς), χαί
πασών χατεξαναστάντες βασιλικών διατάξεων καί υμετέρων προσταγμάτων,
1 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P R , f = 77. g = I F , h = ΒΞ

7 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P R , f = 77, g = I/IF, h = ΒΞ
4 πόρρωύεν άσπαζόμεθα cf. Hebr. X I 13 19 κακοί κακώς άπολουμενοι cf.

Matth. X X I , 41
2 Titulus: Τω αντφ (id est θεοδώρω) uvdfg] θεοδώρω h

8 μόνψ πλησιάααι xai μόνοι u 2 dfgB 2 ] μόνοι πλησιάααι xai μόνω u'vB'S
8 Titulus: Όλυμπίω h] Τω αύτω (id est Όλυμπίω) uv, Τω αύτω (id est Άλυπίω)
d, Άλυπίω f, Άλυπίω άρχοντι g
9 ώς Ιοικεν om. /IF είς σύνεσιν ante ώς εοιχεν Ρ 10 Si post μάλιστα add.
Β Απολλιναριστών d] Άπολιναρισιών cett. 11 ένϋνμησιν καί om. dfgh εύσέβειαν Ξ
τήν ante άπόνοιαν om. df 12 ποιήσειν uvdfh] ποιεί» g δπερ dfgh] ώαπερ uv
18 ΰπέτεινον] έπέτεινον F 15 αυτό u] αύτω vdfgh μοι om. 771 add. s. v. 772
όιδάξαι df] δεϊξαι uvgh 16 εύ om. uv Έπεί δή (sine δέ) /IF 17 προσήγαγεν /IF
Ζανζαρίδος 1Λ ϋεαμοίς Ρ 20 χα&γιρημένους] κεκαϋγιρημένους MY 1 (κε- punctis
delevitY 2 ) 22 χατεξαναστάντες udfA2S] έξαναστάντες ν κατεξανιστάντες 1/1'F χατε-
{ανιστάν των Β

Authenticated
Briefe C X X I V - C X X V I 93
επισκόπου δνομα περιθεϊναί τινι τών παρ' αντοϊς άσεβων και κιβδήλων, ονδενι
τοσούτον, ώς οΐμαι, δαον τή έμή νεκρώσει (τοντο γαρ δεϊ λέγειν) θαρρήσαν-
τες. Ταντα εΐ μεν άνεκτά, ένεγκάτω μεν ή σή στερρότης' οϊοομεν δε και β
ήμεϊς, ώσπερ σδν και πολλάκις ήνέγκαμεν. ΕΙ δέ βαρέα και ουδέ τοις ενλαβεστάτοις
βασιλενσιν αντοίς φορητά, έπεξελθεϊν τοϊς γεγενημένοις, ει και της άπονοίας
ελαττον, καταξίωσον.
CXXVI
Τω αντω
"Οναρ ηνθνμησα. Και γάρ μέχρι της μονής ένεχθεις ώστε τινός έκ τοϋ 1
λουτροΰ παραμυθίας τνχεϊν, είτα την σήν σνντνχίαν έλπίσας και ωσπερ έν χεροιν
έχων ήδη τό αγαθόν και τινας ημέρας προσδιατρίψας, εξαίφνης όαιήχθην υπό της
αρρώστιας τά μεν ήδη λυπούσης, τά δέ άπειλούσης. Kai εΐ δεϊ τινα είκασίαν 2
εΰρείν τω πάθει, ταντόν επαθον τοις πολύποσιν, οι βία τών πετρών αποσπώμενοι
κινδυνεύουσι και ταϊς κοτνλαις πολλάκις, ών τι προσαφιάσι ταις πέτραις ή τι παρ'
αυτών προσλαμβάνονσι. Τό μεν οϋν ήμέτερον τοιούτον. "Α δ' άνπαρών έδεήθην 9
της σης καλοκαγαθίας, ταντα και άπών έθάρρησα. Τον νίόν Νικόβσυλον σφόδρα
ενρον τη τον δρόμου φροντίδι καΐ τη της μονής προσεδρείφ στενοχωρούμενον,
άνθρωπον και ασθενή και τών τοιούτων άήθη και την έρημίαν ον φέροντα. Τούτώ 4
προς άλλο μεν πάν δ τι άν ή σοι φίλον χρήσασθαι θέλησαν · και γάρ πρόθυμος είς
πάντα ύπηρετεϊν τη ση έξσυσίγ ταύτης δέ, ει δυνατόν, έλευθέρωσον της φροντίδος·
ει μη τι άλλο, και ώς ήμέτερον τιμών νοσοκόμον, επειδή πολλά και περί πολλών
δεηθέντες και τυχόντες χρήζομεν και εις ημάς αντονς τής σης ήμερότητος.
7 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P R , f = Π, g = AF, h =-- B S
1 περι&εϊναι uvdfg] ίπι&είναι h και ante ονδενι add. A 2 τοντο κάρ δei
u l h ] τοντο γάρ δή ν τοντο δή df τοντο δεϊ /1F 8 οϊσωμεν ΛΈ 4 ούν xai df]
ούν uvgh ενλαβεστάτοις u d l h ] ενσεβεστάτοις v f / l F 6 έλάττω F
8 T i t u l u s : Τω αντώ (id est Όλνμπίφ u v f h , Όλνμπίω δρχοντι dg)
10 χεροϊν g] χερσίν u v d f h 11 άπήχ&ην Mvdfgh] άπηνέχ&ην Υ 1S ενρεϊν
uvgh] λαβείν df 14 προσαφιάσι u v d f h ] προσαφιάσι Λ προσαφίαοι F
16 έ&άρρησα u v d f h ] έ&άρσησa g σφόδρα u v d f h ] σφοδρόν g 17 δρόμου Y ' M d f g h ]
νόμον Υ 2 marg. γρ. ν προσεδρείφ u v P g S ] φροσεδρΰ} R f B 19 πάν o m . h .

Authenticated
94 Gregor von N&zianz
CXXVII
ΈλλαόΙω
Ήδύ μέν και άλλως τό προσαγορεύειν την σήν ενλάβειαν έμοϊ δέ ήδιον οντω 1
διαχειμένω. Τό γαρ καθ' έκάστην άπογ ινώσχεσθαι σχεδόν τήν ήμέραν πλέον
ίχεσθαΐ σου ποιεί, ώς άει τά τελευταία παραχερδαίνοντα. ΈπεΛη δε τό κέρδος 2
όμολογώ, χρεωστώ τήν άντίδοσιν τω αΐδεσιμωτάτω υΐω Νιχοβούλω παρ' οί τό
κέρδος· δπερ δέ ποιοϋσιν οί πένητες προς τούς ενπόρονς βλέποντες Ινα παρ'
έκείνων εί πάθωσι, τοϋτο και αύτός ποιώ δια σοϋ τω άνδρι διαλύων τό χρέος.
Χρήζει δέ όπραγμοσύνης, πάντα τον χρόνον ταύτη συνειθισμένος· προς ταυτην a
αντώ συνάραοθαι χαταξίαχιον.
CXXVIII
Προκοπίω
Δια μακρόν σε προοφθέγγομαι, τον άντι πάντων έμοι και προ πάντων, δν 1
και παρόντα των μεγάλων ήξίσυς και απόντα οίδ' δτι των αυτών άξιοϊς. Μισθός 2
δέ γενέσ&ω τω διαχόνφ της έπιστολής τω υΐω -ήμών Άνθίμω υπέρ μεγάλων μέγας. Τις
σίτος; της παρά σσΰ προστασίας τυχεϊν, έν οίς äv δέηται. Μέγιστον δέ είς τήν 8
πρεσβεία» ήμϊν καΐ ό άνήρ αυτός έξ έπιφανοΰς στρατείας, Ίσως και τοις μεγάλοις
ύμϊν γνώριμος, και ή συμφορά τοϋ σώματος αύτόθεν τήν δγιν πείθουσα. Βα- 4
ρεϊα μέν και καθ' έαυτήν, τψ παρ' άξίαν δέ ώς είχός βαρυτέρα. Τούτοις προστεθείσα
και ή παρ' ήμών παράχλησις οίδ' δτι κατορθώσει μάλλον τό σπουδαζόμενον.
1 Codices: u = Υ , ν = L, d = P R , f = 77, h = Β Ξ
11 Codices: u = YM, ν = LA, d = P R , f = 77, g = IF, h - B S
2 Titulue: Έλλαδίφ fh] Τφ αύχφ (id est ΈλλαδΙφ) uvd

4 άπογινώσχεσ&αι udfh] έπιγινώσχεσ&αι ν 6 Έτιεί R δέ post έπειδή om. Ξ
β δέ poet χρεωστώ add. Σ 7 Poet δπερ, δή scripsit Π1, δέ correxit Π2 πρός]
περί Β Poet εύπόρους, βλέπονσιν scripsit 771, βλέποντες correxit 772 (manu roc.)
12 Titulus: Προχοπίφ uvdfgh
14 ei ante οίδ' add. h (οίδα Ξ) xal άπόντα . . . άξιοϊς om. Β ι supplevit Β 2 marg.
16 ΆνάΙμψ uvFh] Άν&εμΙφ dfl 1β δέ ante ούτος add. h 17 ό άνήρ αύτός df]
ό άνήρ ούτος uvh άνήρ αύτός g στρατείας] στρατιάς I 18 ύμϊν] ήμϊν F ή om. h
1· xal post μέν om. Ξ έαυτήι uvdfg] αυτήν h τω uvf gh] τό d 20 οίδ' df]
οίδα cett.

Authenticated
Briefe C X X V H - C X X X 95
CXXIX
Τω αντώ
El μεν μή πονηρως ήμιν έχρητο τό σώμα μηδέ περί τον ζην αντοϋ πονηράς ι
εϊχομεν τάς έλπίδας, πρώτον μεν άν και μέγιστον έκερδάναμεν τήν σήν σνντνχίαν
και σννονσίαν, ή σοι παρ' ημών πάντως ώφείλετο · δεύτερον δε ώς δι' ημών αυτών
ταύτην άν έπληρώσαμεν τήν τιρεσβείαν. Έπεί δε κείμε&α παντελώς τη 2
άρρωστίφ πεπεδημένοι, και ουχ έκόντες έζημιώμε&α, δ δεύτερον ήν ποιοϋμεν,
πρόσιμέν σοι δια των γραμμάτων και δεξιονμεϋα και κατασπαζόμε&α και &αρροϋ-
μεν δεη&ηναι περί τον σννδιακόνον ήμών Ευγενίου, δν έξαιτονμε&α παρά της σης
μεγαλονοίας. ΕΙ μεν οίν ουδέν έστιν αδίκημα ή προς τον άνόσιον 'Ρηγιανόν g
οίκειότης (ου γαρ άλλο γε ουδέν αδικών φαίνεται), δι αντό τό δίκαιον, ον συ
βραβεντής και προστάτης· εΐ δε αδίκημα τοντο κρίνεις, διά γε τον θεόν ω 4
παρέα-τηκε και τήν ήμετέραν πολιάν, ην αίδέσιμον οϊδας πολλοίς τών φοβούμενων
τον Κύριον, δός ούν, παρακαλώ, και ήμΐν και τω κλήρω παντί ταντην τήν χάριν,
και δεξιάς σεαντώ ποίησαν τάς κατά θεόν ελπίδας, έλεν&ερωσας της έπηρείας τον
αν&ρωπον. Αντίληψη δε ών δίδως ουκ έλάττονα (εΐ μή μέγα τούτο ειπείν), 5
τάς παρ' ήμών εύχάς.
CXXX
Τω αντώ
'Εχω μεν ούτως, εΐ δει τάλη&ές γράφειν, ώστε πάντα σνλλογον φεύγειν 1
έπισκόπων, δτι μηδεμιάς συνόδου τέλος εϊδον χρηστόν μηδέ λύσιν κακών μάλλον
έσχηκός ή 7ΐροσ&ήκην. Ά ει γάρ φιλονεικίαι και φιλαρχίαι (άλλ* δπως μή με 2
φορτικόν ύπολάβης οΰτω γράφοντα), και λόγου κρείττονες· και ϋάττον άν τις
1 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P R , f = /7, g = I F , h = Β Ξ

18 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P R , f = Π, g = L 4 F , h = B S
2 Titulus: Τω αντώ (id est Προκοπίω) uvd] ΠροκοπΙφ fgh

8 μή s. ν. ν ήμϊν om. Β τό 8. ν. Π 41 σνντνχίαν και σννονσίαν inverso
ordine poeuit R 5 δεύτερον δέ ώς δι ήμών uv] δεύτερον δέ δι ήμώνάΐφι β Έπεί
uvgh] 'Επειδή df 8 πρόσιμεν uvdg] προσείμεν f προσίεμεν h καταοπαζόμεϋα
uvh] άσπαζόμεϋα dfg 9 σννδιακόνον vdfgh] διακόνου u 10 ούν om. vgh
'Ρηγιανόν udflF 1 ] 'Ρηγινιανόν v F ^ 11 ου γάρ uvdfh] ή γάρ I εί γάρ F 12 διά
γ ε τόν uvg] διά τε τόν df διά τόν h 13 οίδας uvl] ο Μα dfFh 14 ο&> om. uv
τήν om. Β 16 σεαντφ] αεαυτόν L 16 Άντιλήψει I Ιλαττον Β
19 Titulus: Τφ αύτφ (id est ΠροκοπΙφ) uvd] Προκοπίω fgh
20 τάληόές uvdf] τάλη&η gh σνλλογον φεύγειν u] φεύγειν σνλλογον vdfgh
21 Post δτι, L add. δέ s.v. τέλος εϊδον uvdh] εϊδον τέλος fg κακών (cf. ep. 80; 1, 3)
uvgh] κακόν df 22 έσχηκός (έσχηκώς IF)g] έσχηκνϊαν u έσχηχνίας vdfh 'Αεί
dfg] Al uvh σί ante φιλαρχίαι add. h δπως] δμως F 28 κρείττονες ylFh]
κρείττονα uvdfl

Authenticated
έγχλη&είη καχίαν έτέροις δικάζων ή τήν έκείνων λΰσειε. Διά τοντο εις έμαντόν 8
σννεστάλην και μόνην άσφάλειαν ψυχής την ήσνχίαν ένόμισα. Νυν δέ και τήν
άρρωστlav Ιχω προστατονοαν της κρίσεως, άεί σχεδόν τά τελευταία πνέων και είς
ουδέν έμαντώ χρήσ&αι δυνάμενος. Δια τοντο συγγινωσκέτω μεν ήμϊν ή ση 4
μεγαλόνοια, πεισϋητω δε δια σον και ό ευσεβέστατος βασιλεύς μή ρψ&νμΐαν ημών
καταγινώσκειν, αλλά συγγινώσκειν τη άσ&ενείφ δι ην οίδε και συγχωρήσας ήμϊν
δεη&εϊσιν άντ' άλλης ευεργεσίας τήν άναχώρησιν.
CXXXI
<Όλνμπίω>
Τοϋτό μοι της αρρώστιας εστί βαρντερον τό άρρωστοΰντα μηδέ πιστενεσΰαι, 1
αλλ' έκδημίαν οΰτω μακράν έπιτάττεσ&αι και εις μέσους ϋορνβονς ώϋεϊσϋαι, ών
τήν άναχώρησιν ήγαπήσαμεν, μικροϋ και χάριν διά τοντο τη τοΰ σώματος κακο-
παϋεία δμολογήσαντες. 'Απράγμων γαρ ησυχία της έν πράγμασι περιψανείας 2
τιμιωτέρα. Τοντο έπέστειλα μεν καΐ πρώην τω ϋαυμασιωτάτω ουίκαρίω τό αυτό
δεξάμενος πρόσταγμα · έπιστείλαι δέ και νυν υπέρ ημών ή σή μεγαλόνοια καταξιω-
σάτω, δν άξιόπιστον μάρτυρα της ημετέρας εχομεν αρρώστιας. Πεί&ει δέ και 8
ή ζημία ην έζημιώμε&α νΰν, μηδέ προσδραμεΐν και άπολαϋσαί σον δυνη&έντες,
άρχοντος ούτω δεξιοΰ και οντω ·&αυμασίον τήν άρετήν, ώς καΐ τά προοίμια της σης
αρχής είναι τιμιώτερα της διά τέλους ετέρων ευδοκιμήσεως.
8 Codice: u = ΥΜ, ν = LA, d = PR, f = 77, g = L1F, h = ΒΞ
8 xai post πνέων om. R 4 χρήσ&αι uvdflh] χρήσαα&αι AF ήμϊν om. YvB
β σνγχωρήσας] σνγχωρήσαι h
9 Titulus: Όλυμπίω edd. Τώ αύτω uvdfgh (id est: Όλυμπίω uvh, Όλυμπίφ άρχοντι
dfl, Καισαρίψ /IF)
14 έπέστειλα. μέν uvdfFB] έπεστείλαμεν 1ΛΞ ονίχαρίω (βιχαρίψ Ξ) dfgh] Ιχαρίφ
uv 15 δεξάμενος uvdfg] δεξαμένω h 16 μέν poet άξιόπιστον add. df εχομεν
Mvdf/lFh] ίχωμεν Υ ίχοιμεν I 17 έζημιώμεόα dfgh] έζημιώΰημεν uv 19 ενδοχι-
ιιήσεως om. /IF

Authenticated
Briefe C X X X - C X X X m 97
CXXXII
Σατορνίνω
'Απαιτείς, εϋ οίδα, τά φιλικά, και ει τολμηρότερον άλλως τό γράφειν. Τοις 1
μεν γαρ έξω την έξονσίαν, ήμϊν δε νέμεις την παρρησίαν ώς όμόδονλος άγα&ός
τοίς θεώ πλησιάζειν ήξιωμένοις. Διά τοντό σε και προσφ&εγγόμεϋα και 2
πσ&οϋντί σοι παραστήσομεν τά ημέτερα. Πάντα ήμϊν συν θεώ καλώς έχει, πλην
ενός, τον μεριμνάν περι τών 'Εκκλησιών οντω ταρασσομένων. Τανταις δ τι άν :}
δννη$ής είσενεγκεϊν, μη κατοκνήσης την κοινήν όμόνοιαν και λόγω και έργω
βραβενσαι, επειδή πάλιν επισκόπων σύνοδος και δέος πάλιν μή και ννν α'ισχνν&ώ-
μεν, πικρόν και ταύτης λαβονσης τό τέλος, ωσπερ της πρότερον. Τά γαρ 4
ήμέτερα θεώ τω πάντα είδότι και γινώσκειν και κρίνειν άφήσομεν, ει και ήδέως
εΐξαμεν τω φ&όνω και τοις βονλομένοις, ου χρηστού τίνος πράγματος, ώς δοκεΐ
τοις πολλοίς, άλλα και λίαν έπικινδννον παραχωρήσαντες, και ωσπερ εκ χειμώνος
δεινοΰ και τραχέος εις δρμον τινά ενδων και ασφαλή καταντήσαντες.
CXXXIII
Βίκτορι
Ονχ δτι ννν γράφομεν, τολμηροί, αλλ' δτι μή τάχιον, οκνηροί. Μάλλον δε 1
ουδέ τοντο. Ον γαρ ενπορονμεν δι' ων έπιστελονμεν, καίτοι γε πώς οϊει τοντο
πο&ονντες, έν άγρώ πόρρω πον της μονής διατρίβοντες κάκεϊ τον σώματος ημών
έπιμελονμενοι. Ννν δέ, ήνίκα καιρός, καΐ προσφ&εγγόμε ·&ά σε και άξιονμεν 2
ην παρονσιν ήμϊν τιμήν έχαρίζον, ταντην και άποναι χαρίζεσϋαι, και μή διά
γραμμάτων όκνειν παραμνϋεϊσ&αι ημάς σφόδρα τω χωρίαμώ κάμνοντας. Έπει- 3

16 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P, f = 77, g = I F , h = Β Ϊ
4 άμόδουλος άγαϋός cf. Matth. X X V , 21, 23; Luc. X I X , 17
2 Titulus: Σατορνίνω uvdfgh

3 xa't ei uvdfgS] xai ή Β και εΙη coni. Billius τολμηρότερον dfg] τολμηρόν uvh
άλλως u v d f h ] άλλοις g β σοι om. uvh παραστήσωμεν g 8 xai λόγω xai έργω
uvdgh] xai ίργω xai λόγφ f 9 βραβενσαι Μ] βραβεύσας Yvdfgh 9 πλήρης ante
αίσχυνϋώμεν add. fg 10 τό τέλος dfg] τέλος uvh της dfgh] xai uv 11 άφη-
σωμεν I 12 τοίς om. F 14 εις δρμον τινά εΰδιον df] είς ενδιόν τινα δρμον uv είς
εϋδιον δρμον τινά gh
16 Titulus: Βίχτορι uh] Βίχτωρι ν, Τω αντω (id est Βίχτορι) d, Βίχτορι περί ειρήνης
τών Έχχλησιών f, Βίχτορι στρατηλάτη περι εΙρήνης τών 'Εχχλησιών g
18 γε om. u 19 άγρώ udfg] άγροίς vh ήμών om. h 20 επιμελούμενοι
ufgh] ίπιμελόμενοι vd σε dfgh] om. u σοι ν 21 μή udfTF 1 ] μηδέ vh δέ infra
vers um F 2

Authenticated
δη de πάλιν σύνοδος, άγων πάλιν, και τοΰτο έν μέσοις έχ&ροϊς πάντα τηροϋαιν
έπιμελώς τά ήμέτερα, δός χείρα τη xoivfj χαταστάσει, ώς μέρος ών της'Εκκλησίας
ου τό φανλότατον, xai μή περιΐδης πάντα καταναλωϋέντα τω εμπρησμω τω νϋν
περιέχαντι τήν Έχκλησίαν. 'Αλλ' δ τι δν δυνηϋ^ς των σβεσνηρίων οργάνων, 4
6 τοΰτο προσένεγκε, χαι τοϊς άλλοις διαχελενον, tva xal τό σον εϋ Ιχη, τον χοινοϋ
πράττοντος άμεινον.
CXXXIV
Τω αυτω
"Οντως νικητής σν και διά πάντων άριστευς, ώ ΰανμάσιε. Νιχών yog τοϊς 1
ίο δπλοις τους πολεμίους, ίως έξην, και νϋν πάντας νικψς χρηστότητι. Διά 2
τοΰτο και τήν προσηγορίαν ταΰτην έ&αρρησαμεν προσαγαγεϊν, καΐ μετά της
τιροσηγορίας τον τιμκότατον νίόν Ύπερέχνον, δν οίδα δτι και διά τον τρόπον
τιμήσεις, εΐ πεϊραν τοϋ ανδρός λάβοις, και δι ημάς οϊς εγνωκας τά πάντα χαρί-
ζεσϋαι. Και ϋαρρεϊν σοι κέλευε, εις υπόμνημα της ημετέρας φιλίας, ην, δσον 3
ίο αΐδη, τιετιείσμε&α.
CXXXV
Σωφρονίω
Φιλοσοφοΰμεν έφ' ήσυχίας· τοΰτο οί μισοΰντες ημάς ήδιχήχασιν, ώς εΐ&ε τι 1
και άλλο τοιούτον, Ινα μάλλον αυτούς ευεργέτας γινώσκωμεν. Πολλά γάρ έστι
20 και άδιχονμένους εΰ πάσχειν, και καλώς πάσχοντας άδικεϊσ&αι. Τά μεν οϋν 2
ημέτερα τοιαντα. Kai εΐ μή τούς άλλους πεί&ομεν, αυτόν γέ σε όντι πάντων
7 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = Ρ, f = 77, g = IF, h = BS

1β Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = PR, f = 77, g = IF, h = B5"
1 σύνοδος, άγών udS] σύνοδος xal άγων vfgB πάλιν (alteram) om. F 2 cuv
om. dfgB 8 καταναλω&έντα vlh] χαταναλω&ήναι udfF δ Ιχγι vh] Ιχοι udfg
πράττοντος udfgh] πράγματος ν
8 Titulue: Τψ αύτφ uv (id est Βίχτορι u, Βίχτωρι ν)] Βίχτορι dfh, Βίχτορι στρατη-
λάτη g
9 άριστους] άριστε
2
I 10 poet δπλοις, και add. A2 νϋν om. vdfgh σν
poet πάντας add. Α β. v. 11 έΰαρρήσαμεν dfh] έ&αρσήσαμεν uvg 12 τιμιώτατον]
τίμιον Ξ οίδα <5τ»] οίδας τι F 14 σοι udfgh] σν ν κέλευε uvdf] χελενειν I
κελεύει F κελεύεις h Verbo φιλίας deeinit Ξ
17 Titulue: Σοχρρονίψ h] Τψ αντφ (id 68t Σωφρονίω υπάρχω uv, Σωφρονίω d), Σωφ-
ρονίφ περί εΙρήνης τών 'Εκκλησιών f, Σωφρονίω περί εΙρήνης της 'Εκκλησίας I, Σωφρονίω
μαγίστρψ περί εΙρήνης των 'Εκκλησιών F
18 ήδιχήχασιν dfgh] ήδίχησαν uv 19 τι poet &λλο add. L 20 άδιχονμένους
u'v] άδικεισ&αι δοκούντας u2 marg. γρ. dfgh 21 δέ poet αντόν add. f γε om. h

Authenticated
Briefe C X X X I H - C X X X V I 99
εΐδέναι βουλόμε&α, ώ λόγον ύπέχομεν ήδέως τών ημετέρων, μάλλον δέ εΐδέναι

πεπείσμε&α και πεί&ειν τους άγνοονντας. Ύμϊν δέ, παρακαλώ, πάσα σπουδή 3
γενέσ&ω ννν γοϋν, εΐ καΐ μή πρότερον, σνμφρονήσαι και είς έν έλ&εϊν τά της
οικουμένης τμήματα κακώς διεστώτα, και μάλιστα εΐ λάβοιτε αντούς ονχ υπέρ
τον λόγου της πίστεως, αλλ' υπέρ των ιδίων μικροψυχιών διεστώτας, δπερ εγώ
τετήρηκα. Οϋτω και νμΐν έμμισϋον άν εϊη τό δννασΰαι-και ήμϊνή άναχώρησις 4
άλυποτέρα, ει φανείημεν μή κενώς ταύτην άρπάσαντες, άλλ' έκοντί ρίγαντες ημάς
αντονς κατά πελάγους, ώσπερ ό Ίωνάς εκείνος, ϊν' δ κλνδων πανσηται και
σω&ώσιν άσφαλώς οι έμπλέοντες. Ει δέ ουδέν ήττον χειμάζονται, τό γε ήμέτερον
είσενήνεκται.
CXXXVI
Μοδαρίω
Ήμΐν συ και συγγενής και οικείος και πάν ότιονν άν εΐποι τοιούτον τις. Ή 1
γαρ ευσέβεια συνήψεν ημάς και τό της αρετής ενδόκιμον, ην έν σοι κατεμά&ομεν
δείξαντι σαφώς δτι τό έλληνικόν και τό βάρβαρον σωμάτων, ου ψυχών έστι
Τ
διαφορά, και τόπων διάστασις, άλλ' ου τρόπων ουδέ προαιρέσεων. Η γένοιτο 2
πολλούς των ημετέρων τό γένος τήν σήν μιμήσασ&αι καλοκάγα&ίαν, καΐ πάντα
ήμΐν οϊδ' δτι Ιξει καλώς, τά τε κοινά και τά Ιδια. Παρακαλώ δέ, ώσπερ τον 3
έξω&εν πόλεμο» τη σεαυτοϋ δεξιά και συνέσει καταλύεις γενναίως υπέρ ημών
ιστάμενος, οϋτω λνσον και τον ήμέτερον, όσα γέ έστιν έπΐ σοι, ειρηνικά» γενέσ&αι
τό τέλος τοις συνελΰοϋσι ννν έπισκόποις άγωνισάμενος. Τά γάρ συνιέναι μέν 4
πολλάκις, μηδέν δέ πέρας εύρίσκεσ&αι τών κακών άλλ' άει προστιϋέναι ταραχάίς
ταραχάς, μείζονος της αισχύνης, δ και αντός γινώσκεις.
7f ρίψαντες cf. Ion. I, 12, 15
1 εΐδέναι βονλόμε&ά] vdfgh βονλόμε&α εΐδέναι u ύπέχομεν uvdgh] ύπέσχομεν f

•ήδέως uvh] ήμείς dfg 8 εΐ xai u v d f l h ] xai ei F σνμφρονήσαι vdfgh] σνμφωνήααι
u 4 κακώς] καλώς R 6 τών om. df 7 έχοντΐ d f ] έχοντες u v F h έχοντή I
8 ο a n t e Ίωνάς om. u Σν'ιι vh Iva dfg παύσηται uv] παύση dfS πέση gB 9 El
δέ om. F τό γε] τά δέ Ξ
12 Titulus: Μοδαρίω Ξ] Μοδεαρίφ Β, Μοδαρίω στρατηλάτη u, Μοδεαρίω στρατη-
λάτη ν , Μοδαρίω περί ειρήνης τών Έχχλησιών d, Μοδαρίω περί ειρήνης τής 'Εκκλησίας f,
Μοδαρίφ στρατηλάτη περϊ εΙρήνης τών Έχχλησιών g
18 ότιονν scripsi] δτι ούν df ούν om. uvgh άν om. df εϊποι τοιούτον uv]
τοιούτον εΐποι df τοιούτον είποις g τοιούτον εΐπη h 16 δείξαντι] δέξαντι L
r
16 προαιρέσεων u v d f h ] προαιρέσεως g H Agh] "Η L ΤΗ xai df El u 17 μιμή-
σασ&αι ante τήν σήν df 18 εϋ ante old' add. h 19 xai συνέσει om. dfgh κατα-
λύεις] χαταλνειν Ξ γενναίως] γενναίων F 20 γε udfgh] τε ν 22 δέ om. Ξ
23 τής om. u.

Authenticated
CXXXVII
Τω αντω
Έπό&ουν διά πολλοϋ προσ ειπείν σον τήν τιμιότητα, και χάρις τω θεώ 1
δεδωκότι τήν άφορμήν. Ζητών δέ δπως άν άμειψαίμην τον έγχειρίζοντά σοι τήν
έπιστολήν, κάλλιστον τοντο ενρον παρα&έσ&αι αυτόν τη ση εξουσία. "Ον 2
μέρος τι και δι ημάς ήδέως όράν άξιον, έμόν τε δντα και σον σννοικον μεν
ήμέτερον, στρατιώτην δέ σον (λέγω δέ τον νυν προαιόντα σοι δι ημών θεόδωρον),
δπως &ν και αυτός αϊσϋηται της τιμής, ην άει τετιμήμεϋα παρά σον και νϋν έτι
τ ιμώμε&α.
CXXXVIII
Βοσπορίω
Ένόμιζον μεν και νπέρ τών προτέρων χρεωστεΐσ&αί μοι παρ' υμών άπολο- 1
γίαν, όντως αρχαίος τις είμι και μάταιος. 'Επειδή δέ ονκ άνίετε πολεμούντες
ημιν, αλλ' άει τοις προτέροις έπαγωνίζεσ&ε και ταϊς νβρεσιν νβρεις προσεξευ-
ρίσκετε, ονκ οίδα δι' ήντινα αΐτίαν, εϊτε ημάς μισούν τες, εϊτε άλλοις τήν άτιμίαν
ημών χαριζόμενοι, ταντα μεν τω Θεώ και εΐδέναι και κρίνειν παρησομεν, i
δν λαν&άνει τών δντων ουδέν, δ φησιν ή -deία Γραφή, κάν κνκώμεν τό της άληϋείας
πρόσωπον ευπρεπείας ένεκεν της προς τους πολλούς. Εναγγελιζόμε&α δέ τήν 3·
νμετέραν ευλάβειαν ήττήμε&α, κάί της 'Εκκλησίας, άν δ ιδώ Θεός, τά δυνατά
φροντίζειν ον κατοκνησομεν (επειδή τοντο άγωνίζεσϋε, και μάλιστα τον καιρόν
κατεπείγοντος διά τήν προσδοκωμένην τών εναντίων έπιδρομήν, ώς αυτός γράφεις)·
1 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = Ρ, f = 77, g = I F , h = B S

10 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P R , f = 77, g = I A F , h = Β Ξ
17 Cf. J o b X X X T V , 21
2 Titulue: Τφ airttö u v d (vide epist. praec.)] Μοδαρίφ στρατηλάτη f , Μοδαρίφ g,

Δομεαρίφ h
β ήμάς om. Β ήδέως όράν uvh] όράν ήδέως dfg άξιον uvdfgB] άξιώ ή άξΙου Ξ
(varia lectio in t e x t u m inserta) έμόν dfgh] ήμών u v 8 Verbo τετιμήμεθα
deficit textue in I vvv om. u
H Titulus: Βοσπορίω dfh] Βοσπορίω Κολωνείας uv, Τω αντω (id est Βοσπορίω
έπισχόπφ) g
12 χρεωατεϊσ&αί μοι uvh] μοι χρεωστεϊσ&αι df, χρεωστetcrdat om. g 18 τις είμι
u v d f ] είμΐ τις gh 16 ήντινα αίτίαν dfg] ήντινα τήν αΐτίαν u v h ήμάς μιαονντες
uvgh] μισούν τες ήμάς df 16 ήμών} ήμϊν ν 17 xäv ante δ φησιν posuit h
κνκώμεν u v g ] κρύπτωμεν df χύχλω μέν h 19 δέ post ήττήμεϋα add. df δν u v d f / l F ]
έάν I h

Authenticated
Briefe C X X X V H - C X X X I X 101
άλλα τό ταπεινόν τοϋτο σώμα χρησομεν τώ θεώ, μέχρις άν διαρκή και σθένωμεν, 4
Ινα μήτε ημείς βάρος εχωμεν, οντω κατ ακρινόμενοι παρ' υμών και παρά παντός
τον κλήρου καταβοώμενοι παντοίοις όδνρμοϊς έκθλίβοντος ημάς, και την 'Εκκλη-
σία» όρώντες άμελονμένην και τον ς πολλούς πλήσσοντες, ώσπερ ύπερορώντες τα
της 'Εκκλησίας· μήτε νμεϊς μακρύτερα κάμνητε άτιμοϋντες ημάς. Kai 5
τοϋτο πράξομεν ταϊς ύμετέραις ενχαϊς, εί αντός όκνεϊς της 'Εκκλησίας τήν προ-
στασίαν, ώς αυτός τε λέγεις και πείθει τά πράγματα. Βέλτιον γάρ έκείναις
έναποθανειν ταΐς φροντίσιν ή τανταις, επειδή δεϊ πάντως ταλαιπωρεϊν, οντω
τυποΰντος τον θεοϋ τά ημέτερα.
CXXXIX
θεοδώρω
Ό άναλαβών Δανΐδ μεν τον έαυτοϋ δοϋλον εκ ποιμαντικής εις βασιλείαν, 1
τήν δέ σήν εύλάβειαν εις ποιμαντική» από ποίμνης, ό οικονομών κατά τό έαντον
•θέλημα τά ήμέτερα και πάντων τών έλπιζόντων ίπ αντόν, αντός και νϋν έπί
νοΰν άγάγοι τη ofj τελειότητι γνώναι τήν άτιμίαν ήν ήτιμάσμεθα παρά τών
κυρίων τών επισκόπων περι τάς ψήφους, τη μεν καταστάσει συντιθεμένων,
ημάς δέ παρωθούμε»ων. Ον γάρ δή τη» σήν ενλάβειαν αΐτιάσομαι, νεωστί τε 2
έπιστάσαν τοις πράγμασι και αγνοούσαν τά πλείστα, ώς εικός, της καθ·' ήμάς
ιστορίας. Ταντα μεν σδν Ικανώς· ουδέ γάρ βούλομαι διοχλεϊν σοι μακρύτερα, 3
Ινα μή φαίνωμαι φορτικός, δρτι της φιλίας αρχόμενος. Ά δέ πάρεστι μετά τον
θεον βονλευομένοις ήμίν, ταντα γνωρίζομεν. 'Εγώ γάρ υπεχώρησα μεν τής 4
κατά Ναζιανζόν 'Εκκλησίας ουτε ώς καταφρονών τον Θεον, οϋτε ώς περιορών
τον μικρόν ποιμνίου (μηδέ γάρ πάθοι τοϋτο ψνχή φιλόσοφος), άλλά πρώτον μεν
ώς ονδενί κηρύγματι τοιούτα» κρατούμενος, δεύτερον δέ διά τό συντετρίψθαι τή
αρρώστια και νομίζειν μή έξαρκείν προς τάς τοιαύτας φροντίδας. 'Επειδή 5
12 Δαυίδ cf. Psalm. L X X V I I , 70
1 χρησομεν u v f h ] χρήσωμεν dg xai post θεώ add. f 2 οΰτω om. ν

3 καταβοώμενοι u v d f l h ] βοώμενοι ΛΈ εχ&λίβοντος udfgh] εκθλίβοντας ν 4 ωσπερ
uv] ώς dfgh τά om. vgh 6 χάμητε I β πράξω μεν I 7 ώς αυτός]
ώσαύτως I
11 Titulus: θεοδώρω f h ] Τω αύτώ (id est θεοδώρω) uvd, θεοδώρω έπισχόπψ g
12 Δαυίδ μέν uvPfgh] μεν Δαυίδ R 18 δέ σήν u v d f l h ] σήν δί F έαντον]
αϋτον Β 16 άγάγοι] άγάγτ] I γνώναι u v d F h ] ίπιγνώναι f l άτιμίαν u v d f h ]
αΐτίαν g 17 τε om. ν Β 18 έπιστάσαν Ldfgh] έπιαζάντα ΥΑ έπιστώσαν Μ
19 διοχλεϊν u v d f l h ] διενοχλείν F μακρύτερα vdfgh] μαχρότερον u 20 φαίνωμαι
uvdfg] γένωμαι h 201 μετά τον θεον d f F ] μετά θεον uvh μετά πύ&ον I 21 βον-
λευομένοις u v P f F h ] βουλομένοις R σαλενον έμοϊς I 22 ώς καταφρονών dfg] ων
χαταφρονητής uv ώς χαταφρονητής h οντε alterum] ωστε F ώς περιορών
dfg] ύπερορών uvh 24 τοιούτφ post κρατούμενος Β

Authenticated
και ΰμείς έβαρεϊτε, τήν άναχώρησιν όνειδίζοντες, και αυτός ουκ εφερον τάς παρά
πάντων μοι γινομένας καταβοήσεις, δ τε καιρός χαλεπός, απειλών ήμίν έχ&ρών
εφοδον έπί βλάβη τον κοινού πάσης της 'Εκκλησίας, τέλος ήττή&ην ήττα» τω
σώματι μεν δδννηράν, τη δέ ψνχη Ισως ου πονηράν. Έπιόίδωμι τό ταπεινόν β
5 τοντο σώμα τη 'Εκκλησία, μέχρις άν fj δυνατόν, αίρετώτερον είναι νομίζων ότιοϋν
πα&ειν σαρκικώς μάλλον ή πνευματικώς πλήσσεσ&αι και πλήσσειν τους πολλούς
τά χείρω περί ημών ύπειληφότας, έξ ών αυτοί πάσχουσι. Ταϋτ' ούν είδώς, 7
και συνευχον και τήν γνώμην ημών άπόδεξαι· ου χείρον δ' Ισως ειπείν, και
τύπον προς εϋλάβειαν.
ίο CXL
<Όλυμπίω>
Πάλιν γράφω, παρεΐναι δέον άλλα παρά σον μοι τό ϋάρσος, ω καΐ τών ι
πνευματικών βραβευτά (Ινα πρώτον ειπω τό πρώτον), και τών κοινών έπανορ-
ΰωτά, και ϋεό&εν τά αμφότερα- δ και μισ&όν ευσεβείας λαβών, τό κατά νουν
15 χωρεΐν σοι τά πράγματα και μόνω τυγχάνειν άλωτά τά μη τοις άλλοις άλώσιμα.
Σύνεσις γάρ σοι και ανδρεία την αρχήν άγουσιν, ή μεν εΰρίσκουσα τό τιραχτέον, i
ή δέ ραδίως έπιτελονσα τό ενρε&έν. Και τό μέγιστον, ή της χειρός κα&αρότης, fj
πάντα εν&υνεται. Ποΰ σοι χρυσός 6 άδικος; ουδ' έγένετο, τιρώτον έξορίαν 3
κατακρίνεις, ώς αφανής τύραννος. Ποΰ δέ άπέχ&εια; κατακέκριται. Ποΰ δέ
20 χάρις; ένταΰ&ά τι κλίνη (κατηγορήσω γάρ σου μικρόν), άλλα Θεοΰ φιλαν&ρωπίαν
μιμούμενος, ήν και νΰν αίτεΐ δι' ημών Αυρήλιος, 6 σός στρατιώτης, δν άφρονα 4
φυγάδα καλώ καΐ ίκέτην σώφρονα, δτι ύπό τάς ήμετέρας εαυτόν τέ&εικε χείρας,
και διά τών ήμετέρων τάς σάς, ωσπερ τινά εικόνα βασιλικήν, την πολιάν ημών
προβαλλόμενος καΐ την ίερωσννην, ήν αΐδείσ&αι πολλάκις κα&ωμολόγησας.
25 Ίδον σοι προσάγει τοντον ή ϋυοφόρος χειρ αϋτη και άναίμακτος και πολλούς μεν δ
έπαίνους σον γράψασα, γράφουσα δέ, old' δτι, και πλείους, εΐ Θεός παρατείνειεν
νμίν τήν άρχήν, τήν τε σήν λέγω και τον συνέργου της σης θέμιδος.
10 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P R , f = 77, g = I/1F, h = B S
1 έβαρεϊτε uvdfg] βαρείτε h 2 γινομένας dfgh] γενομένας uv καταβοήαεις

uvdfg] κατανταβολήσεις Β χαταβολήσεις Ξ χαλεπός om. ν 8 της ante πάσης F
καΐ post 'Εκκλησίας add. uv τέλος om. I 4 δέ ψυχή udfgh] ψυχή δέ ν β σαρ-
κικώς μάλλον dfgh] μάλλον σαρκικώς uv 7 ήμών om. uvh πάσχουσιν u 8 άποδέξαι
uvgh] άποδέχου df δέ Ισως uv
11 Titulus: Όλνμπίφ edd.] Τω αντω uvdfgh (id est: Όλυμπίψ uvh, Άλνπίω df,
Άλνπίφ άρχοντι g)
18 πνευματικών vdfgh] πραγματικών u 14 τά (ante αμφότερα) om. dfgh ό
uvdf] φ gh xal uvd/72] om. 77'gh 18 σοι post χρυσός F ό om. Β
ow5'] ούδέ γε df πρώτον dh] πρώτος uvfg έξορίαν dfg] έξω uv 19 άφανής
uvdfg] σαφής h 21 Αυρήλιος edd.] Αύρίλιος udf Αύρίολος vgh 22 τέ&ηκε I
28 τάς σάς uvh] ταίς σαίς dfg 26 Φυοφόρος MAh] ϋνηφόρος YLdfg 2β σου
uvdfl] σοι AFh δ£] δ' df «5 ante old' add. h οίδ' om. I Θεός uvdh] ό
θεάς fg παρατείνειεν dfgh] παρατείνοιεν uv 27 ifyuv] ήμίν uL

Authenticated
Briefe C X X X I X - C X L I 103
CXLI
Τω αντώ
Πάλιν φιλανθρωπίας καιρός, και πάλιν εγώ τολμηρός γράμμασι πιστεύω» 1
παράκλησιν περί τοσούτον πράγματος. Ποιεί γάρ με θρασύν ή νόσος, ουδέ
προϊέναι σνγχωροϋσα · ου γάρ ευπρεπή παρέχει την εϊσοδον. Τίς ούν ή πρεσ- 2
βεία; και μου δέξαι ταύτην ήμέρως και φιλανθρώπως. Δεινόν μεν και ανδρός
θάνατος (πως γάρ συ;) τον σήμερον δντος και ανριον ουκ έσομένον ουδέ τιρός
ημάς άναλύσοντος· πολλω δέ δεινότερον πόλιν άποθανεϊν, ην βασιλείς ίδρνσαντο
και χρόνοι συνεστήσαντο και άκολονθία μακρά διεφύλαξεν. 'Υπέρ της Αιο- 3
καισαρέων ό λόγος, της ποτε πόλεως, ννν δέ ον πόλεως, εΐ μη συ νεύσειας ήμερον.
Ταντην σοι προσπίπτειν νόμισον δι ημών, και φωνην έχέτω και σχήμα πενθικόν
περικείσθω και κειράσθω κόμας, ώσπερ έν δράματι, και τούτους ποιείσθω προς
σέ τονς λόγους· >Δός μοι χείρα χαμαΐ κειμένη, βοήθησον άσθενούση. Μη σννεπιθη
τω χρόνω, μηδέ διαφθείρης τα Περσών λείψανα. Πόλεις έγείρειν σοι πρεπω- 4
δέστερον ή καχαλύειν τάς κεκμηκυίας. Γενοϋ πολιστής ή τω προσθεϊναί τι τοις
οΰσιν ή τω φνλάξαι τήν οία αν. Μη άνάσχη μέχρι της σης αρχής είναι πόλιν, και
μετά σέ μηκέτ' είναι· μηδέ δούναι πονηρόν τώ χρόνω διήγημα, λαβείν άριθμον-
μένην έν πόλεσιν, και καταλιπεϊν χωρίον άοίκητον την ποτε πόλιν δρεσι και
κρημνοϊς και νλαις μόναις γνωριζομένην.< Ταϋτα μεν ποιείτω καΐ λεγέτω 5
προς τήν σήν φιλανθρωπίαν ή τον πλάσματος πόλις. 'Ημών δέ ώς φίλων δέξαι
παραίνεσιν σωφρονίσαι μέν θέλησον τους έξημαρτηκότας ε'ις τό πρόσταγμα τής
σής εξουσίας, υπέρ γάρ τούτον ουδέν θαρρονμεν, εΐ καΐ μη από κοινον σκέμματός
φασιν είναι τό θράσος, άλλα μειρακίσκων τινών όρμήν άλόγιστον τό πλεϊον β
de τής οργής σνγχωρήσαι και λογισμώ χρήσασθαι μείζονι· μητρός νπερηλγησαν
νεκρούμένης, ονκ ήνεγκαν πολϊται καλεϊσθαι και είναι άπόλιδες, έμάνησαν,
παρανόμησαν, άπέγνωσαν τής έαντών σωτηρίας, εκφρονας αντονς τό παράδοξον
τον πάθους έποίησεν. ΤΑρ' οϋν δια τούτο χρή μηδέ είναι πόλιν τήν πόλιν; Μηδαμώς,
1 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P R , f = 77, g = I / I F , h = B S
2 Titulus: Όλυμπίω uvh, Όλνμπίω αρχοντι df, Τω αύτω g (id est Όλυμπίφ άρχοντι
I, Καισαρίω /IF)
8 πιστεύων] πιστεύω Ξ 4 παράκλησιν περί τοσούτου vdfgh] περί τοσούτου
παράκλησιν u & προϊέναι u v d f ] προσιέναι σοι g προσεΐναί αοι h σοι p o s t προϊέναι
a d d . 77' punctis delevit 772 6 δέξαι ταύτην uA 2 Ldfgh] ταντην δέξαι Α 1 8 άνα-
λύσοντος dfg] άναλνοντος uv άναλύααντος h βασιλείς ίδρύσαντο vdfgh] βασιλεύς
ίδρύσατο u 9 χρόνοι συνεστ ήσαντο dfg] χρόνος σννεστ ήσατο uvh 10 ννν δέ ού πόλεως
om. g ήμερον uv] σήμερον dfgh 12 κειράσ&ω dfg] κειρέσϋω uvh 16 πολιστής
u v d f l h ] πολίτης Λ¥ 1β σής om. Ξ 18 καταλιπεϊν u v d f g S ] χαταλείπειν Β
19 μόναις uvd] μόνον fgh 20 προς u'vdfgh] περί u 2 marg. γρ. 21 σωφρονίσαι
u v d f l h ] σωφρονεϊν Λ σωφρονήσαι F μετρίως post θέλησον add. dfgh πρόσταγμα]
πράγμα Α 22 σής om. Ξ τούτου v i ] τοντο u d f / l F h 26 παρηνόμησαν Y L d f l
/l 2 Fh] παρενόμησαν ΜΑΛ 1 27 χρή] χρήναι F είναι] είδέναι h πόλιν (ante τ^ν)
om. L F τήν πόλιν om. Α
11 QalUy

Authenticated
ώ 0 α ν μ ά σ ι ε , μή τοϋτο έπιγράφβς. 'Αλλά τίμησαν μεν πάντας πολίτας και 7

πολιτεντάς και άζιωμαχικους Ικετεύοντας' πάντων γάρ οίον τήν σνμψοράν
δμοίως δπχεσΰαι, και εϊ τω μεγέ&ει της σης έξονσίας έφησνχάζουσιν, οίον
υποβρύχια στένσντες. Τίμησαν δέ τήν ήμετέραν πολιάν, οίς δεινόν εϊ πάτε 8
τήν μεγάλη» πάλιν έχοντες, ννν μηδέ πάλιν ίχοιμεν, και ϋηρίων οίκητήριον γένοιτο
μετά τήν σήν άρχήν δ τε ναός δν ήγείραμεν τω θεώ και ή περι τοΰτον ήμών
φιλοκαλία. Ούδέ γαρ εϊ άνδριάντες κατενεχϋησονται, τοϋτο δεινάν, εϊ καΐ 9
Αλλοις δεινάν μηδέ περί τούτων νόμισες ήμίν είναι τον λάγον, οϊς περι τα κρείττονα
ή σπουδή, άλλ' εϊ σνγκατενεχ&ήσεται τούτοις πάλις όρχαΐα και τι λαμπρόν
ένεγκοϋσα, ζώντων ημών και όρώντων των παρά σοι τιμωμένων και τινα Ισχύν
Ιχειν νομιζομένων. 'Αλλ' ό μεν περί τούτων λόγος τοσούτος.
Ουδέ γαρ εϊ πλείονα είποιμεν, ίσχνρότερόν τι των σων ενρησομεν λογισμών, ίο
οίς &Η>ος τοσούτον άγεται, και άχ&είη γε πλείω και μείζω, και έπΐ μείζοσι ταΐς
άρχαΐς. 'Εκείνο δέ άναγκαϊον γνώναι την σήν μεγαλόνοιαν τιερι των προεμ-
πεπτωκότων, δτι παντελώς είσιν άθλιοι, άπερριμμένοι, και μηδεμιάς άταξίας
τοϊς ήμαρτηκόσι κοινώνησαντες, ώς πολλοί τιείϋουσιν ημάς των τότε παρόντων.
Προς ταντα βούλενσαι δ τι άν σνμφέρειν νομίσης και προς τήν έντεν&εν δόξαν 11
και προς τάς έχεϊ&εν έλπίδας. Ήμεις δέ τό παραστάν οϊσομεν, ουκ άλύπως μέν,
οϊσομεν δέ· τί γάρ άν και πράξαιμεν έτερον; ΕΙ δέ τά χείρω νικησειεν, ίν χαριού-
με&α μόνον, τη ποτε πάλει έπιβαλούμε&α δάκρυα.
CXLII
Τω αντω
ΕΙ και ό πό&ος της σης σνντυχίας θερμός και ή χρεία τών δεομένων μεγάλη, 1
άλλ' ή νόσος άήττητος. Διά τοϋτο γράμμασι πιστεΰσαι ταύτην τήν πρεσβείαν
21 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P R , f = Π, g = I/IF, h = ΒΞ
1 μέν om. df πολίτας om. h τε post πολίτας add. Λ¥ 2 τήν om. A

8 Ιφηαυχάζουσιν uvdg] νψησυχάζουαιν f h 4 πολιάν] πόλιν /IF ποτε uvdfg] γε h
5 πόλιν Ιχοντες uv] ΐχοντες πόλιν dfgh όέ post ννν add. L Ιχοιμεν uvg] Ιχομεν
d f B om. Ξ β ήγείραμεν] ίγειρας μέν I τούτων Β ήμών vgh] ήμϊν udf 7 Ούόέ γάρ εϊ
uvdf] Οι) γάρ εϊ gB Οι) γάρ οι Ξ άνδριάντες] άνδρες F 8 άλλοις uhrdfh] άλλως u 2
marg. γρ. άλλους I λίαν /IF 9 π<ίλ«ς άρχαΐα uvd] ή πόλις ή άρχαία f/lFh ή πόλις
άρχαία I λαμπρόν uvdfh] λαμπρότερον g 12 ενρήοομβν λογισμών uv] λογισμών
εύρήσομεν d f / l F λογισμών εύπορήσομενϊ 14 γνώναι uvdflh] εΐδέναι ΛΈ 14 f προεμ-
πεπτωχότων uv/lFB] προσεμπετττωχότοη dfl.3 15 άθλιοι uvdflh] άϋεοι Λ ά&ώοι F
άπερριμμένοι u] χαι άπερριμμένοι vdfgh 17 νόμισες dfg] νομίζ^ς uvh 18 τό
παραστάν om. Α 19 δν om. g 19 ί νιχήσειεν, εν χαριούμεϋα μόνον, rjj ποτε πόλει
u'vh] νιχήσειε, χαλεπανονμεν xai rjj ποτε πόλει u 2 marg. γρ. (et πρότερον pro ποτε Μ2)
dfg 20 έπιβαλούμεΦα u J v] έπιβαλοϋμεν u 2 dfgh δάχρνα u'v/lF] δάχρνον u M f l h
22 Titulus: Τψ αύτψ uvdfgh (id est Όλυμπίψ uvh, Όλνμπίω δρχοντι d f l , ΚαιααρΙψ
Λ¥ cf. epistul. praeced.)
28 El df] om. uvgh 24 πιστεΰσαι ταύτην df] ταύτην πιστεΰσαι gh ταύτην uv

Authenticated
Briefe C X L I - C X L H I 105
έθάρρησα. ΑΙδέσθητι μεν ήμών τήν πολιά,ν, ήν ήδέσθης ήδη καλώς ποιών 2
και πολλάκις. ΑΙδέσθητι δέ και τήν άρρωστίαν ταύτην ή μέρος τι και οί κατά
θεόν Ιδρώτες σννεισήνεγκαν, ει τι δεϊ και νεανιεΰσασθαι. Kai δια τοΰτο 8
φεϊσαι μεν τών πολιτενομένων προς ήμας βλεπόντων, ώς έχόντων ήμών έπι σον
παρρησίαν. Φεϊσαι δέ τών άλλων τών υπό τήν ήμετέραν φροντίδα. Kai γαρ ουδεμία
ζημία τοις πράγμασιν έκ της φιλανθρωπίας, έπει τω φόβψ πλείονα κατορθοις ή
ταϊς τιμωρίαις Ιτεροι. Σοι δέ άντί τούτων γένοιτο τό τοιούτου τνχεϊν τον 4
κριτοϋ οϊόσπερ &ν αντός γένη τοϊς δεομένοις και ήμϊν τοις πρεσβενονσιν.
CXLIII
Τώ αντω
Τί τό πολλά παθεϊν και το εύ παθεϊν τοις άνθρώποις χαρίζεται; διδάσκει 1

φιλανθρωπίαν και κλίνει τοίς δεομένοις. Ουδέν γάρ τοιούτον παίδευμα προς τό
έλεεϊν ώς τό προλαβεϊν χρηστότητα. Τοϋτο και αύτω μοι συμβέβηκεν 2
Ιμαθον τό συμπαθές έξ ών έπαθον. Kai όρφς τό ήμέτερον μεγαλόψυχο,ν; αυτός
χρήζων της σης ήμερότητος έν τοις έμοΐς πράγμασιν, υπέρ άλλων πρεσβεύω και
ου δέδοικα μή δαπανήσω σου τό φιλάνθρωπο» έν τοις άλλοτρίοις. Γράφω 3
δέ ταΰτα ύπέρ τοΰ πρεσβυτέρου Λεοντίου, εϊτ ofn> ποτ ε πρεσβυτέρου' δς εΐ μέν
άξια πέπονθεν ών πεποίηκεν, ένταϋθα στώμεν, μή τό υπερβάλλον αδικία γένητar
εΐ δέ τι τη τιμωρίη. προσχρεωστεϊται και οϋπω τοις άμαρτήμασι τά της ϋβρεως 4
άντισώθη, τοϋτο ήμϊν συγχώρησαν και τω θεώ κάί τω βήματι και τώ κοινώ συλλόγω
τών Ιερέων οϊς ποτε συνηρίθμητο, και εί νϋν άνάξιον εαυτόν όπέφηνεν οίς τε
πεποίηκεν, οίς τε πέπονθεν. ΕΙ μέν οδν πείθομεν, τοϋτο άριστον εί δέ μη, δ
προσάγομέν σοι πρεσβευτήν αΐδεσιμώτερον, τον κοινωνόν σοι και της αρχής και
της ευδοξίας.
9 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P R , f = 77, g = AF, h = ΒΞ
8 νεανιεύσασ&αι cf. I I Cor. X I , 30 8 κριτοϋ cf. Matth. V, 7; VI, 15; X V I I I , 36;

X X V , 40
1 έϋάρρησα uvdfh] έϋάρσησα g μένοτη.ΛΈ 2 δέ xai om. Ξ χαί om. Β ταντην

dfg] αύτήν uvh jj u v d f l F ] εί s1 ήν h 8 νεανιενσασϋαι uvdf] νεανιεΰεαύαι
gh 4 έχόντων uvdfg] Ιχοντας h ήμών om. vh β τε ante πράγμασιν add. h
ίπεί u v d f / l F S ] έπειόή I έπί Β 7 τό om. Y L d f / l F h
10 Titulus: Τώ αύτω uvdfgh (id est ΌλνμπΙφ uvh, Άλυπίφ df, Άλνπίφ δρχοντι g)
18 προλαβεϊν \xvdII2S] προσλαβεϊν /7'gB αύτφ uAdfgh] αύτό L 14 όρξς
uvgh] δρα df 16 σου uvgh] σοι df 17 πρεσβύτου supra πρεσβυτέρου Υ 2 εϊτ"
uvfgh] ή τ'd δς uLdfgB] ώς A om. Ξ 18 άδικία uvh] άδίκημα dfg 19 οΰπω
uvdfg] οϋδέπω h 21 συνηρί&μητο vfg] συνηρί&μηται ud σννηρι&μήτο Β συνηριΰ-
μείτο Ξ 21 οίς (primo) uvdfh] έν οϊς g άξιον g οίς (secundo) uvdfh] ών g
28 προσάγομέν uvdfg] προσάγωμεν h πρεσβευτήν vdfgh] παιδεντήν u τάν
κοινωνόν uvfg] την χοινωνόν d τόν κοινόν h
ιι·

Authenticated
ιοβ Gregor von Nazianz
CXLTV
Τω αντώ
Ov πανταχού τό τάχος έπαινετόν. Δια τοΰτο άνεβαλόμην τήν απόκρια ιν είς 1

τάδε περί της του αΐδεσιμωτάτον Ονηριανον Φυγατρός, τω χρόνω τι διδονς είς
διόρ&ωσιν καϊ άμα της σης στοχαζόμενος άγαϋότητος ουκ έπαινούσης τό δια-
στάσιον, έξ ων ήμϊν τήν πεϋσιν έπέτρεφας, ονς ου ταχείς ηδείς ονδε απερί-
σκεπτους προς τά τοιαντα. Διά τοΰτο μεν σδν κατέσχον έμαντόν εις δενρο 2
και, οϊμαι, ουκ άλογίστως. Έπει δε εις στενόν ·ήκομεν τον καιρόν και ανάγκη
γνωρίσαι τό παρά της έξετάσεως ευρε&έν, και δή γνωρίσομεν. Διπλή τις ή 8
παις εϊναί μοι φαίνεται, μεριζομένη αίδοϊ τε γονέων και ανδρός συνηϋεΐχι. Και τά
μεν ρήματα μεΐ εκείνων εστίν, ή δε διάνοια ουκ οίδα ει μη τι και μετά τούτον,
ώς παραδηλοϊ τό δάκρνον. Αυτός μεν οδν δηλαδή πράξεις δ παρίσταται τη ση 4
δίκη και τω κατευ&ύνοντί σε προς πάντα θεώ. Έγώ δε ήδιστα άν γνώμην έδωκα
τω νίώ Ονηριανω πολλά των έν μέσω παραδραμεϊν έπί τω μή κυρώσαι τό άπο-
στάσιον, δ τοις ήμετέροις απαρέσκει πάντως νόμοις, κάν οι 'Ρωμαίων
έτέρως κρίνωσι. Τό δίκαιον γάρ φυλαχ&ηναι έπαναγκές, δ και ήμεϊς σοι 5
ενχόμε&α άει λέγειν τε και ποιεϊν.
CXLV
Ονηριανω
Ουδέν δεινόν ποιοϋσιν οί δήμιοι· και γάρ υπηρετούνται νόμοις· ονδέ τό 1
ξίφος παράνομον, φ τούς πονηρούς κολάζομεν άλλ' δμως ονκ επαινείται δήμιος
ουδέ άσμενίζεται φοινικόν ξίφος. Οΰτως ονδέ ημείς άνεχόμεΰα γενέο&αι μισητοί 2
διά της ημετέρας χειρός και γλώσσης τον άποστασίον βεβαιουμένου. Κρείττον
γάρ ενώσεως και φιλίας ή διαστάσεως και βίου λύσεως μέσους γίνεσ&αι. Τοντό 3
1 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = PR, f = 77, g = /IF, h = B5

18 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P, f = 77, g = /IF, h = BS
2 Titulus: Τω αντώ uvdf (id est Όλνμπίφ uv, Όλνμπίφ άρχοντι df)] Όλυμπίφ
άρχοντι g, Όλυμπίφ h
8 άνεβαλλόμην Β 4 Ονηριανον vdfgh] Ονηρινιανφ Υ Ονηρινιανοΰ Μ διδονς
uvd772] <5ονς 771 gh β πεϋσιν] παίδευαιν Μ έπέτρεψαν ν 8 Έπεί uv 'Επειδή
dfgh 9 και δή γνωρίσομεν om. g γνωρίσω μεν ΐ 9ί ή παις εϊναί μοι φαίνεται
uvdfg] είναι ή παις φαίνεται h 10 τε om. df 11 ή δε διάνοια uvdfg] ή διάνοια
δέ h τι om. h 14 Ονηριανω Y'MlLAkifgh] Ονηρινιανφ ΥΖΜ^Α2 τω uvgh] τό df
15 άπαρέσκει πάντως νόμοις u] νάμοις απαρέσκει πάντως vdfgh 16 κρίνωσι uv] κρίνωσιν
(χρίνοναιν /IF) dfgh Ιβί Τό δίκαιον . . . ποιεϊν uv om. cett.
19 Titulus: Ονηριανφ dfgh] Ούεριανφ u, Οΰρανίω ν1, Οΰερινιανφ ν2 marg., γρ.
21 κολάζουαι Α 28 Κρείττων u 24 γίνεσ&αι uvdfh] γενέσθαι g

Authenticated
Briefe CXLTV—CXLVI 107
μοι δοκεϊ και δ ΰανμασιώτατος άρχων έν&υμη&εις ήμϊν έπιτρέφαι τήν πεϋσιν της
σης ϋυγατρός, ώς ουκ άποτόμως ουδέ άπα&ώς έλ&εϊν δνναμένοις έπι τήν λύσιν.
Ου γάρ ώς λογιστήν, άλΧ ώς έπίσκοπον δηλαδή προεβάλετο καΐ μέσον έποιήσατο
της καϋ·' υμάς περιπετείας. Παρακαλώ τοίννν χαρίσασ&αί τι t f j έμη δειλία- 4
5 και εΐ μεν τά κρείττω vixq., χρήσασ·&ε ήμϊν ύπηρέταις της υμετέρας βουλήσεως,
και χαίρομεν τά τοιαϋτα έπιταττόμενοι · εΐ δε τά χείρω τε και σκαιότερα και οίς
ούδέπω και τήμερον ένεχειρήσαμεν, άλλον επιζητείτε τον προς ταντα έπιτηδειότε-
ρον. Έμοι δε ού σχολή, Ινα τη υμετέρα φιλία χαρίσωμαι (εΐ και τά πάντα 5
οϊδα υμάς έμαντώ τιμιωτάτονς), θεώ προσκρούειν, ω λόγον υπέχω παντός
ίο κινήματος και διανοήματος. T f j δε a f j ·&υγατρι τότε πιστεύσομεν (είρήσεται β
γαρ τάλη&ές), δταν δυνη&η τό αίδεϊσϋαι υμάς φυγοΰσα παρρησιάζεσ&αι τήν
άλή&ειαν. Ώς νΰν γε τό πάϋος έλεεινόν · μερίζει γαρ ύμϊν μεν τά ρήματα, τω δε
άνδρι το δάκρυον.
CXLVI
15 <Όλνμπίω>
Τοϋτο ήν δπερ ίλεγον ώσπερ εκ τίνος προφητείας είς πάντα δεξιού σου 1
τυγχάνων και άπλήστως της σης ήμερότητος έμφορουμενος, δτι δέδοικα μή
κενώσω τό φιλάν&ρωπον υμών εν τοις άλλοτρίοις. 'Ιδού γάρ άγών έμός 2
(εϊπερ έμός, ό τών έμών), και ου μετά της Ισης παρρησίας ποιούμαι τους λόγους.
20 Πρώτον μεν δτι έμός. Τό γάρ υπέρ έαυτοϋ δεϊσϋαι, ει και χρησιμώτερον, άλλα
ταπεινότερον. Έπειτα ύφορώμαι τον κόρον ώς τό ήδύ λΰοντα και πάσιν 8
έναντιουμενον τοις καλοΐς. "Εχει μεν ούν οϋτω ταΰτα, και εΙκάζω λίαν όρ&ώς.
"Ομως δέ τω τε θεώ Φαρρών, ω παρέστηκα, και τη of} περί τό εύ ποιειν μεγαλο-
ψυχία, τήν Ικεσίαν ταυτην έ&άρρησα.
14 Codicee: u = ΥΜ, ν = LA, d = P R , f = 77, g = AF, h = ΒΞ
1 0 ί είρήσεται γάρ τάληϋές cf. Demoeth. X I , 17; Ieocrat. V I I , 76
2 δυναμένοις uvgh] δυναμένους df λνσιν ud/7 l ] έξέτασιν v77 2 διαίρεσιν gS

δίαισιν Β 8 προεβάλετο udfgh] προεβάλλετο L προεβάλλεται A 4 περιπετείας u v d f h ]
προπετείας g τοίνυν vdfgh] ούν u τι om. uv 5 εΐ μεν τά dfgh] είς τά u ei τά ν
vixg om. uv β χαίρομεν dfgh] χαίρω μέν uv έπιταττόμενοι dfghl έπιταττόμενος uv
7 ένεχειρήσαμεν uvdg-E-] ένεχειρίσαμεν f B έπιζητητέον πρός Λ τοιαϋτα (supra
ταΰτα) Α 2 8 εΐ xai vdfgh] και ει u 11 τάλη&ές u v d f h ] τάλη&η g φυγοΰσα uvdfg]
φεύγουσα h παρρησιάζεσΦαι vdfgh] παρρησιάααα&αι u 12 xai post γε add. u v h
μερίζει uvgh] μερίζεται df γάρ ύμϊν μέν u v d f B ] γάρ ήμϊν μέν g μέν γάρ ύμϊν Ξ
18 τό δάκρυον u v d f h ] τά δάκρυα g
16 Titulua: Όλυμπίφ edd. Τω αύτω u v d f g h (id est Όλυμπίφ u v f h , Όλυμπίφ
άρχοντι dg)
1β δεξιοΰ σου uvdfg] δεξιός σοι h
20 εΐ xat om. F 22 ούν u] om. vdfgh οδτως u 28 "Ομως δέ τω τε θεώ uvd]
"Ομως δέ τω θεώ f h Όμως τε τω θεώ g φ] ώσπερ Λ 24 έ&άρρησα u v d f h ] έ&άρ-
σησα g

Authenticated
"Εστω κάκιστος πάπων Νικόβουλος δς έν άδικεΐ μόνον δτι δι ήμάς έστιν 4

έπίφ&ονος xal τοΰ δέοντος έλενύεριώτερος. 'Εστω και δικαιότατος άνϋρώπων δ
νυν ήμϊν πολεμά». ΑΙσχόνομαι γάρ χατηγορεϊν έπΐ της σης δρ&άτητος ού πρώην
νπερεμάχουν άλλ' ούχ οίδα εϊ σοι παραστήσεται δίκαιον ύτιερ άλλων άμαρτη- 5
5 μάτων έν άλλοις άπαιτεΐσΦαι δίκη ν, xal τούτων αλλότριων, χαι ουδέ έχουσίων,
τον οΰτω κινήσαντα τούς οΐκέτας xal τοσούτον άγαναχτήσαντα, ώστε ένδούναι
τω έγχαλοϋντι προθυμότερον ήπερ έχείνος έβούλετο. 'Αλλά δει δουλεύειν β
Νιχόβουλον, ή τούς τούτου παΐδας, δ δοχεϊ τοις έπηρεάζονσιν; αίοχύνομαι γάρ
τήν νπά&εσιν της έπηρείας χαι τον χαιρόν, εϊ σον τε άρχοντος χαι ήμών τιαρά σοι
to δυναμένων τοδτο γενήσεται. Νϋν βοηθείται τά δημόσια, νϋν αϋξεται τά βουλευτήρια,
δτε λυπεϊ τά Ιδια; Μηδαμως, ώ θαυμάσιε, μή τούτο παραστήτω τη ση κα&αρότητι.
'Αλλά σννείς μέν τω πτηνφ τάχει της διανοίας τήν άφ' ής ταντα γίνεται χαχοή- 7
ΰειαν, αΐδεσ&εις δέ ήμάς τούς σους έπαινέτας, φιλάνϋρωπον σεαυτόν παράσχου
τοις χινουμένοις κριτήν, ώς ούχ άνϋρώποις μόνον διχάζων σήμερον, άλλα χαι
is άρετη xal xaxlq.' ού μάλλον ή τον xaff Ιχαατον φροντιστέον τοϊς γε κατά σέ τήν
άρετήν χαι δεξιοΐς δρχουσιν. "Εσται δέ σοι παρ' ήμών έπΐ τούτοις ού τό των S
ευχών μόνον, ών οΐδά σε μή τιεριφρονοΰντα χατά τούς πολλούς, άλλα χαι τό
περιβόητον χαχαοτησαι τήν σήν άρχήν πάσιν οϊς γνωριζόμε&α.
CXLVII
20 Άστερίφ
ΤΙ θεού δικαιότερον; 'Αλλ δμως, πάντων ποιητής ών χαι δεσπότης, έξαίρετον 1

εαυτού λαόν ποιείται xal ονομάζει τον 'Ισραήλ, χαι ούχ αίσχύνεται μή άδιχος
παρά τούτο νομίζηται. Τί ούν ΰαυμαστόν ει χαι ήμεϊς, πάντων χηδόμενοι των 2
υπό τήν ήμετέραν χείρα χαι προστασίαν, πλέον τον νΐοΰ Νιχοβούλον περιεχόμενα,
28 δν χαι γηροχόμον xal νοσοχόμον γινώσχομεν, χαι οϊον έρεισμα χαι βακτηρίαν της
άσϋενείας ήμών ύποβεβλήμε&α; Τούτον ύπό τάς σας τί&εμεν χείρας, xal δια 8
των σών ταΐς τον άρχοντος, πάνυ δεινόν νομίζοντες τούς μέν άλλους χαι των
μεγίστων έγχλημάτων έλευ&εροϋν δι ήμών, χάί πρώτους γε τούς νϋν πικρούς
19 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = Ρ, f = 77, g = /IF, h = Β Ξ
1 κάκιστος πάντων u v h ] πάντων κάκιστος d f g 2 δέοντος] λέοντος Β 8 γάρ

ora. h 4 δίκαιον u v g h ] τό δίκαιον d f β τόν οΰτω κινήααντα d f g ] τους οδτε κινή-
σα ·τας u L B τούς οΰτω κινήσαντας ΑΞ άγαναχτήσαντα d f g ] άγανακτήσαντας uvh
ωστ' df ένδονναι d f ] έκδονναι u v g h 7 ήπερ uvlh] ειπερ v F ή ωαπερ d f ίβου-
λενετο Β δουλενειν u v ] βουλενειν d f g h 8 έπηρεάζονσι g γάρ o m . u v 9 εϊ a m . Ξ
άρχοντος vdfgh] άγοντος u 10 αΰξεται df] αϋξει uvgh τά om. f 12 τω om. g
πτηνφ u v d f g ] ώς πτηνών h και p o s t γίνεται a d d . Β 14 μόνον δικάζων u v ] δικάζων
μόνον dfgh 16 τοΰ dfgh] τοϊς u τούς ν 17 αε uvdfh] γε g 18 σήν om. Μ.
2 0 T i t u l u e : Άστερίφ d f h ] Άστερίφ συμπόνφ g , Τω αύτώ (id e s t Άστερίφ) uv
26 γηροχόμον f g ] γηρωκόμον c e t t . 26 τί&εμεν u v g h ] τι&έμεύα d f 2 8 ήμών
uvdfh] ύμ&ν g

Authenticated
Briefe C X L V I - C X L V m 109
κατηγόρους, τούτον δέ μηδέ της έπιγρείας δύνασ&αχ, και ής τνγχάνομεν έπι των 4
ξένων τιμής, ταύτης έφ' ήμών αυτών μή τνγχάνειν, άλλά ταυτόν πάσχειν τοις
όφ&αλμοΐς οϊ τάλλα όρώντες έαυτούς ονχ όρώσιν, ή των πηγών ταΐς έν βά&ει
κειμέναις αϊ τά πλησίον ονχ νπορρέουσαι τα πόρρω ποτίζονσιν. "Εστω δεινά ό
τά τετολμημένα τοις παιδαρίοις, ή νπέρδεινα· ώσπερ ούν ίσως ούδέν ή μικρόν
εύρη&ήσετtu, ει μή τω καιρώ της έξετάσεως στενοχωρηβείημεν. 'Αλλα τί β
τοντο τιρός τους δέσποτας, οϊ μηδενός των γεγενημένων κεκοινωνηκασιν; ή τις
ό λόγος, υπέρ των αλλότριων αμαρτημάτων έν δλλοις άπαιτεϊσ&αι δίκην και ννν
των δημοσίων φρόντιζε ιν, ήνίκα λνπεϊ τό ίδιον;
CXLVIII
Τω αντω
Τί τοΰτο; Ισως έρείς· πάλιν ήμϊν Γρηγόριος; πάλιν έπιστολαί; πάλιν αΐτήσεις; 1
"Ω της όπληστίας, ήν αυτοί κεκινήκαμεν. Μηδαμώς, ώ ϋαυμάσιε, μή τοΰτο 2
πά&ης. Τίνων γαρ οϊ λιμένες, ή τών χειμαζόμενων; τίνων δέ τά φάρμακα, ή των
άρρωστούντων; ώντιερ ημείς μή άποστερηΰείημεν, και τοσούτφ μάλλον δσφ
πιστενόμε&α δύνασϋαι παρά σοι. Ουκ έτι γάρ αΐτοΰμεν, άλλ' άπαιτοΰμεν, άεΐ 8
χάριτος χάριν προκαλουμένης. Νικόβονλος έν έπηρείαις, ταντόν δέ είπειν δτι
ήμεϊς· ήμών γάρ έστιν άνάπανσις. Kai πώς οϊόν τε autmäv και μή φορτικόν 4
είναι καΐ τόν σφόδρα φιλόσοφον; Δός χείρα πιεζομένοις, ίνα και αυτός της έκ
θεον τύχης, χρηζων ταύτης ώς άν&ρωπος. Και χρησαι πάση τη φιλίφ καΐ τη 5
σννέσει και τω δύνασ&αι σύν θεώ περι τά ήμέτερα πράγματα. Ούτε γάρ σίδηρος
Ιμπυρος πολλών δεϊται τών παρά τοΰ λί&ου κρσυμάτων ίνα τό έγκείμενον πυρ
δημοσίευση · άλλ' έπλήγη τε όμοΰ και τό πυρ ήστραψεν. Ούτε αντός μακροτέρας
δεήση παρακλήσεως, και τοντο ύπέρ ήμών, και τοιούτον τοϋ πείθοντος δντος, καΐ
10 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = Ρ, f = Π, g = / I F , h = B S
S δέ post έαντονς add. Β όρώσιν u v d f h ] Ιχονσιν g 4 ούχ post πλι/σίον

om. g νπορρέουσαι] ντιεραίρονσαι 3 5 τά dfg] om. u v h ή a n t e ύπέρδεινα
om. / l l F , είπερ Λ2 οδν om. Μ] ούδέν ante Ισως Μ om. ν β δέ poet el a d d . Υ ν
7 χεκοινώνηχαν g 9 λνπεϊ uvgh] λνπχ) df
11 Titulus: Τω αντω uvdfgh (id est Άστερίω u v d f h , Άστερίω σνμπάνω g)
12 Tl om. d 6 ante Γρηγόριος add. u d πάλιν ήμϊν . . . έπιστολαί om. Β.
πάλιν έπιστολαί om. Ξ 16 τοσούτοι ud] τόσω vfgh δσφ] δσον L 16 όύνασ&αι
om. h τοϋτο post αιτονμεν add. df 17 προκαλονμενης] προκαλούμενοι ν 18 γάρ
om. L τό a n t e μή add. u'v delevit u 2 marg. γρ. 19 φιλοσοφείν poet είναι add.
u ' v h delevit u 2 marg. γρ. και τόν σφόδρα φιλόσοφον u 2 m a r g . γρ. d f g h (καί o m . 5)]
φιλόσοφον g om. u ' v 20 τον ante θεον add. g τύχ·ης a n t e έκ θεον h 28 δημο-
σίευση df/1] δημόσιεvfrjj u v F h 24 δεήση u d g S ] δεήσει f B δεήσεται ν τοιούτου]
τοσούτον Λ δντος om. h

Authenticated
ούτω γνησίου κοινωνού της άρχής. "Εν και σύντομα» φ&έγξομαι· τάς μεν ®
άλλος χάριτος άλλοι δι* ήμών iλάμβαναν, ταύτης δέ ημείς χρηζομεν υπέρ ημών
αυτών, δ xau μάλλον δυσωπησάτω τήν σήν λογιότητα.
CXLIX
Γεωργίφ
Τό αρρωστούν θεραπεύεται, αλλ' ου συντρίβεται. Πώς οΰν ό συνδιάχονος 1
ημών Εύϋάλιος, ούτε τον βαϋμόν αΐδεσ&είς, ούτε την οίκειότητα τιμήσας, δεσμοϊς
και πληγαΐς συνέτριψε τον ά&λιον Φιλαδέλφιον, ώς δείχνυσι και των πληγών τά
σημεία, τούτο τε&αύμακα. Μή τοίνυν παρέργως δέξη τό γεγονός, αλλά τό 2
συμβάν, έλ&ών δια σεαυτοϋ, παράστησαν ήμίν. Παρέστω δέ και ό διάκονος, και
λόγον ύψέξων της κατηγορίας και τύπον ληψόμενος περι της τού συντρφέντος
ζωής. Ού γαρ άνεχόμε&α τοιαύτην άσχημοσύνην τολμάσϋαι σχεδόν έν ταϊς
ήμετέραις δψεσιν.
CL
Άστερίφ
Χαίρω και γράφων και Εγκαλούμενος δτι μή γράφω, εΐ ποτε τούτο συμβαίνει· 1
χρηστά γάρ σου και τά έγκλήματα. Καίτοι γε πολλάκις και περί πολλών έπιστείλας
οίδα, και μέντοι καΐ τυχών περι ών έδεηϋην σου. Και ει μή τι άλλο, τό γε πλή&ος
των εί πεπον&ότων μαρτυρεί μοι τά γράμματα. ΕΙ δέ συ μεν άφ&ονώτερος εΐ »
τήν φιλίαν ή τις άν εύζαιτο, εγώ δέ περι τάς αίτησεις δειλότερος, σύ μεν Ιχε τά
πρώτα της αρετής, έμοι δέ συγγνώμη τό φορτικόν φεύγοντι, επειδή πάνμέχρον
άριστον οίδεν δ τού σόφου λόγος. Πλήν τω θεώ χάρις, δτι σοι τό εύ ποιειν 3

14 Codices: u - ΥΜ, ν = LA, d = P, f = 77, g = AF, h = ΒΞ
21 ί μέτρον άριστον aententia Cleobuli, teetante Clem. Alexandr. Stromat. I, 14, 61
1 φ&έγξομαϊ] φ&έγγομαι Β 8 δυσωπησάτω udfgh] δνοωπήσαιτο ν

5 Titulus: ΓεωργΙφ uvdfgh
7 ΕύΜλιος] Εύλάλιος Ξ 8 Φιλαδέλφιον uvdfFî] Φιλάδελφον IF1 xai on.
df 9 δέξγ, uvdfg] δέξαι Β δέξαιο Ξ 10 έλ&ων uvPR2fgB] έ»ών R1 Α> 0ώ (id
eat: iv θεφ) Ξ σεαυτοϋ uvgh] σαντον df 11 λόγον om. h νφέξων] ύφέξεων Ξ
16 Titulus: ΆστερΙφ h] ΆστερΙφ σνμπόνω i, Τψ α&ιφ uvdg (id est Άστερίψ uvd,
Ά στερίφ σνμπόνψ g)
1β γράφαινί γράφων ν Λ ει poet xal add. ν συμβαίνει udf] σνμβ$ νυν ν σνμ-
ßalvoi gh 17 πολλάχις dfgb] πολλά uv 18 xal post οίδα om. ν σον ante περί
ών vh 19 xal ante μαρτυρεί add. df 20 η df] δ u'v jj u 2 marg. γρ. εί g ώς h
εϋξαιτο uvgh] εΰξοιτο df

Authenticated
Briefe CXLYin-CLH 111
ένεχείρισεν, οΰτω κοινόν έπιστήσας ήμϊν ενεργέτην τε και σννάρχοντα. Έπει και
νΰν έγχειρίζω σοι δια ταύτης μου τής επιστολής τον άδελφόν και σννδιάχονον
ήμών Γεώργιον, άνδρα τών έξαιρέτων ήμιν και τη Έκκλησιφ χρησιμώτατον, άξιων
Φάρσονς αντόν τνχεϊν έν οίς πρός τινας διαψέρεται και μή σνναρπασ&ήναι τη
τνραννίόι.
CLI
Νεκταρίω
Καλώς ol πολλοί στοχάζονται τής σής διανοίας· μάλλον δέ ουκ είκάζονσιν, 1
αλλ' ήμϊν φιλοτιμονμένοις ουκ άπιστοϋσιν, δτι μή μικράς ήμας άξιοϊς αΐδοϋς και
τιμής. Τούτων εϊς έστι και ό τιμιότατος νίός ήμών Γεώργιος, δς, πολλαϊς 2
ζημίαις τιεριπεσών και κάμνων ικανώς εν τοις πράγμασιν, ίνα λιμένα σωτηρίας
ευρίσκει, τό προσαχ&ήναί σοι δι' ήμών και τνχεϊν τίνος φιλανϋρωπίας παρά τον
τιμιωτάτου τών οικείων Κόμητος. Δός ούν την χάριν, εΐ βονλει μέν, αντώ και 3
τη χρεία· ει βονλει δέ, ήμϊν, οϊς τό πάντα χαρίζεσϋαι οίδ' δτι έγνωσμένον εστί σοι
και αντοϊς πεί&εις τοις πράγμασι.
CLII
θεοδώρω
Καιρός μοι τό τής Γραφής είπεϊν Πρός τίνα βοήσομαι αδικούμενος; 1
Τις όρέξει μοι χεϊρα πιεζομένφ; ΕΙς τίνα τό βάρος τής 'Εκκλησίας χωρήσει,
κακώς οΰτω διαχειμένης και λελνμένης; Δ ιαμαρτύρομαι ενώπιον τον 2
θεον και τών εκλεκτών αγγέλων δτι μή δίκαια πάσχει τό τον θεον
ποίμνιον, αποίμαντον δν και ανεπίσκεπτον δια την ήμετέραν νέκρωσιν. Έμέ γαρ 8
ή νόσος κατέχει και τάχιον άπήγαγε τής 'Εκκλησίας και ννν παντάπασιν αχρείοι,
β Codices: u = Υ, ν = L, d = PR, f = 77, g = IF, h = BS

1β Codices: u = YM, ν = LA, d = PR, f = 77, g = AF, h = BS
18t Habacuc I, 2 20f I Tim. V, 21
1 ένεχείρισεν] ένεχείρησεν Β χοινόν ante οΰτω, et ήμϊν ante έπιστήσας F τε om. Υ
2 σοι] σου Λ 8 τόν έξαίρετον Α τής 'Εκκλησίας Ξ
7 Titulus: Νεχταρίω gh] Τω αντώ (id est Νεχταρίω) uvdf
9 μή uvdfg om. Β, οϋ Ξ 10 ήμών om. F2 δς om. g 18 ε'ι δέ βονλει
μέν F 14 τό uvdfIS] τά FB 16 πείϋεις u marg. γρ. dflh] πιστοίς u1 ν πει-
σθείς F πράγμασιν R F S
17 Titulus: θεοδώρω fh] Τω αντώ (id est Τώ αντώ θεοδώρω u, θεοδώρω vd,
θεοδώρψ έπισχόπφ Τνάνων g)
19 πιεζομένφ uvdfh] παιζομένφ g 20f ένώπιον θεον Β 28 κατέχει om. h
αχρείοι, άεί om. 77'g, add. β. v. 772

Authenticated
άει τά τελευταία πνέοντα και πλέον τοις τιράγμασι συντριβόμενσν. ΕΙ μέν ούν 4
άλλην τινά κεφαλήν εϊχεν ή έπαρχία, προς έκείνην εδει ßoäv και διαμαρτνρεσ&αι ·
της δέ σης ευλαβείας ύτκρκειμένης, προς σε βλέπει» άναγκαΐον. Φρόντισαν της σης
'Εκκλησίας δν βούλει τρόπον και μή παρίδης άναξίως έαυτης πράχτουσαν. Ίνα ό
γαρ τδλλα έάσω, οία νυν έπιστάντες ol 'Απολλιναριανοί, τά μεν πεποιήκααι, τά δέ
άπειλοΰσι, παρά των κυρίων μου των σνμπρεσβντέρων μαϋήσγι, Ενλαλίον τον χω-
ρεπιακόπου και Κελενσίον, οϋς έξ έργον προς τήν σήν εΰλάβειαν άπεστάλκαμεν.
Kai το ταϋτα έπισχεϊν, ου της ήμετέρας εστίν ήλικίας και άσ&ενείας, άλλα της β
σης αγχινοίας και δυνάμεως, έτιειδη σοι, μετά των άλλων, και το Ισχύειν έδωκεν ό
θεός έπι τη κοινή της 'Εκκλησίας προστασίφ. Ει δέ ταϋτα λέγων καΐ γράφων 7
μή άκονοίμην, δ λείπεται μόνον, τοϋτο γενήσεται, δημοσίη. κηρύξαι πάσι και
καταστήσαι γνώριμον δτι έπισκόπον χρήζει ή 'Εκκλησία, Ινα μή παρά της
ήμετέρας αρρώστιας καταβλάπτηται. Το δέ έξης ύμεϊς είσεσϋε.
CLIII
Βοσπορίω
ΔΙς ήδη τοϋτο έπτέρνισμαι παρ' υμών και ήπάτημαι (οίδας δ λέγω)· και εΐ 1
μεν δικαίως, δσφραν&είη Κύριος παρ' ύμών όσμήν ενωδίας" εΐ δέ άδίκως, συγγνοίη
Κύριος. Οϋτω γάρ έμέ περι υμών λέγειν εϋλογον, έπειδή φέρειν και άδικονμενοι 2
προστετάγμε&α. Πλήν ώσπερ ύμεϊς κύριοι της υμετέρας γνώμης, οϋτω κάγώ της
έμής. Ουκέτι βαρύς ύμΐν Ισται Γρηγόριος ό βαρύς. 'Αναχωρήσω προς θεόν τον
μόνον κα&αρόν τε και άδολον. Εις έμαυτόν συσταλήσομαι. Ταϋτα έμαντώ 8
νενομο&έτηκα· δις γάρ προς τον αυτόν λί&ον πταίειν τοις άνοήτοις μόνοις ή
παροιμία δίδωσιν.
16 Δις . . . έπτέρνισμαι cf. Genes. X X V I I , 36 17 όσφρανόείη . . . cf. Gen. VIII,

21 18 φέρειν xal άδιχονμενοι cf. Matth. V, 10; I Petri II, 19; III, 14 221 δις . . .
πταίειν cf. Paroemiographi graeci I, p. 65, Zenobii Centuria III, 20
2 Τίνα om. Πadd. 8. v. Π2 εϊχεν] εχει Ξ διαμαρτνρεσ&αι gh] διαμαρ-

τνρασ&αι uvdf 5 Post έάσω, μέν add. Α β. ν. Άπολλιναριανοί df] Άπολιναριανοί
uylh Άπολιναριοί ν ΆποΧιναριασταί F β των σνμπρεσβντέρων uvdfh] xal σνμπρε-
σβντέρων g μα&ήσβ] μαδήσει Β Ενλαλίον udfgh (cf. epist. 116, 117, 168)]
Εύλαβίον ν 10 έπι Tfj xotvfj της Έχχλησίας προστασίφ df] έπΙ xotvfj προστασίφ της
'Εκκλησίας uvgh 11 μή dg] ούχ uvfh είσεσϋε ud/7'F] Ιάαεσΰαι L Ιάσεσϋε ΑΠ2
θ. ν. εΐσεσ&αι Λ ΐσεσθαι Β ίσεαΰε Ξ
16 Titulus: Βοσπορίω h] Τω αντώ uvdfg (id est Βοσπορίω Κολωνείας uv, Βοσπορίω
df, Βοσπορίψ έπισχόπφ g)
16 xal ante el om. Ih 17 παρ' df] om. uvgh 18 έμέ περι ύμών λέγειν uvgh]
έμέ λέγειν περί ύμων df 21 έμαντώ uAdfgh] έαντω L 22 νενομο&έτηχα vdfFB]
νενονάέτηχα uIS

Authenticated
Briefe C L I 1 - C L V 113
CLIV
Όλυμπίω
Ήμιν άρχων συ καί μετά τήν αρχήν (κρίνομεν γαρ έτέρως ή ώς οί πολλοί τά 1
πράγματα), δτι Jtäaav άρχικήν άρετήν έν σεαντω συλλαβών έχεις. Πολλοί μεν γαρ
των ύφι&ρόνων έμοί κάτω, δα ους ή χειρ ποιεί ταπεινούς και δούλους των αρχομένων ·
πολλοί δέ υψηλοί και μετέωροι, κάν έστήκασι κάτω, δσους άνω τί&ησιν όρετή καί
ποιεί μειζόνων άρχων άξιους. 'Αλλά τί τούτων έμοί; Ούκέτι με&' ήμών δ 2
μέγας 'Ολύμπιος ουδέ φέρει τους ήμετέρονς οϊακας· οΐχόμε&α, προδεδόμε&α,
γεγόναμεν αύ&ις δευτέρα Καππαδοκία, πρώτη παρά σον γεγονότες. Και τά 3
μεν των άλλων τί χρή λέγειν; 'Αλλά τίς γηροκομήσει τον σον Γρηγόριον και
φαρμακεύσει τήν άσ&ένειαν ταϊς τιμαΐς και ϋήσει τιμιώτερον τον παρά σοΰ
πολλοίς προξενούντα φιλάνϋρωπσν; Ννν μεν οίν άπίοιτε τήν υμετέρα» όδόν 4
σύν όδηγίφ και πομπή κρείττονι, πολλά μεν δάκρυα καταλιπόντες ήμϊν, πολύν δέ
πλοδτον έπικομιζόμενοι παρ' υμών και οίον ου πολλοί των αρχόντων, τήν ευδοξίαν
και τό άνάγραπτοι τυγχάνειν έν ταίς απάντων ψυχαΐς, στήλαις ουκ εύκινήτοις. ΕΙ ό
δέ πάλιν ήμϊν έπισταίητε μετά μείζονος και λαμπροτέρας της άρχής (τοντο γαρ δ
πό&ος ήμϊν μαντεύεται), τελεώτερα τω θεώ τά χαριστήρια πάντως άνοίαομεν.
CLV
Άστερίω
ΤΙ τοντο πάσχομεν; οϊχεσϋε καταλιπόντες ήμάς, και ήμεϊς άρρωστοϋμεν, 1
ουδέ τοσοΰτον παρά τον φ&όνου συγχωρηϋέντες, δσαν έφ' ύμϊν τά τιρσπεμπτήρια
φ&έγξασ&αι. *Ω της ζημίας καί της έ7ΐηρείας. Κινδυνεύω τι καί τολμηρόν 2
ειπείν τί λαβείν έδει τό άγα&όν, ει μή παραμένειν Ιμελλεν; Ου γάρ τοσούτον
1 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P R , f = Π, g — AF, h = B S

18 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P, f = Π, g = /IF, h = Β ΐ
2 Titulue: Όλνμπίω fh] Τω αν τω uvdg (id eet Όλνμπίω UV, Όλνμπίω δρχοντι dg)
8 συ ante άρχων traiecit A 2 4 μέν dfgh] om. uv 6 1 } ante άρετή add. h
7 τούτων udfgh] τοντο ν 7 f ό μέγας om. g 8 οΐχόμε&ύ om. d 9 αί&ις uvdf]
αύϋις μέν g αά&ις ή h Καππαδοκία Y'Mvfgh] Καηπαδόχων Y 2 marg. γρ. d
10 γηροκομήσει fg—] γηρωκομήσει uvdB 11 τον παρά σον d] τό παρά σον uvfgh
12 προξενονντα uvdfg] προξενεϊν τό h 18 καταλιπόντες uvdfF S ] καταλείποντες Λ κατα-
λειπάντες (sic) Β 14 υμών dfgh] ήμών uv 15 έν ταίς απάντων dfgh] ταίς πάντων
uv φοχαϊς] ενχαϊς L εύκινήτοις edd.] άχινήτοις uvdfgh 1β της u] om. vdfgh
16f ό πάθος ήμϊν uvd] ήμϊν ό πόϋος fgh 17 καί post θεψ add. F πάντως]
πάλιν Β
19 Titulus: Άστερίω uvfh] Τω άντώ (id est Άστερίω) d, Άστερίφ σνμπόνφ g
20 χαταλείποντες Λ 21 παρά uvdfh] νπό g 22 τ ολμηρόν uvdfh] τολμη-
ρότερον g 28 λαβείν u'vgh] λαμβάνειν u 2 marg. γρ. df

Authenticated
ευφραίνει παρόν τών τερπνών ουδέν, δσον aviq. χωριζόμενο?. Τετιμήμεθα 8

παρ' υμών, δεδοξάχτμεθα, της άρχής άπηλαύσαμεν, της φιλανθρωπίας ένεφορήθη-
μεν. Οϋτε γαρ έπιλελήσμεθα τούτων, οντε έπιλησόμεθα' πρότερον ημών αυτών ή
υμών. ΤΙ δέ παρ' ημών άντi τούτων ύμϊν; Τί δ' άλλο γε, ή ων Ιχομεν τό 4
κάλλιστον; ιχομεν δέ τάς εύχάς, αίς σωζοισθε και ευδοχιμοίητε. Και πάλιν ήμίν
όφθείητε, &ν δρα τοσαύτης τύχω μεν τοϋ ζην προθεσμίας.
CLVI
Τω αύτώ
Μέγας έν άνθρώποις δ 'Ηρακλής, ώς δ λόγος (Ινα σε λόγιον δντα και τίνος 1

άναμνήσω τών σων)· άλλ' ουκ άν τοσούτος ήν, εΐ μή τον Ίόλαον είχε συναγωνι-
ζόμενο», και κατά της "Υδρας μάλιστα, τοϋ πικροϋ τούτου και πολυκεφάλου
θηρίου, ής δ μεν έξέτεμνε τάς κεφαλάς, δ δέ έπέκαιεν, ωσπερ τάς της κακίας
ύμεϊς. Πολλούς παρηλαυνον οι Άκτορίωνες δρμασιν, ώς Όμήρω δοκεϊ· 2
δίδιυμοι γάρ ήσαν και τά σώματα και τήν τέχνην, δ μεν τάς ήνίας, δ δέ την μάστιγα
μεριζόμενοι και τό ννκαν άλλήλοις συνερανίζσντες. Πολλούς διααώζει κυβερ- 3
νητης πλωτήρας, άλλ' ουκ άν δμοίως διέσωζε μή καλώ πρωρεϊ βοηθούμενος, δς
και διαθρεΐ τους ανέμους κάί τάς υφάλους προδείκνυσι και γίνεται της νηός οϊόν
τις οφθαλμός. Τοιούτον ήμίν και τό ύμέτερον. Λαμπρόν γάρ δντα τον άρχοντα 4
και παρ' έαυτοϋ, λαμπρότερον αυτός έργάζτ) rfj σννεργία· δν πολλά έπαινοΰντες
τούτο θαυμάζομεν μάλιστα δτι τοσαύτην τοϊς δημοσίοις εϋνοιαν σώζοντες χώραν
δίδοτε τοις φιλικοϊς, ου τραχύτητι τρόπου τό ακριβές ένδεικνύμενοι, κατά τους
πολλούς τών άμέτρων, ήμερότητι δέ μάλλον τό της άρχής αύστηρόν τιθασσεύοντες.
7 Codices: u = ΥΜ, ν = L A , d = Ρ, f = Π, g = /IF, h = B S
18 Όμήρφ Iliad. X X I I I . 638-641
1 ούδέ ίν h 2 παρ' uvgh] ύφ' df άπηλαύσαμεν Y v d f ] άπελαύσαμεν Mgh

3 οΰτε ίπιλησόμε&α u v d f ] ούδέ έπιλησόμεθα g h 4 ΤΙ δέ h 6 δέ p o s t Ιχομεν o m . h
ενδοχιμήτε Β
8 T i t u l u s : Τω αύτω (id eet Άστερίφ) u v d f ] Άστερίφ σνμπόνφ g , Άστερίφ h
9 ώς ο λόγος u v g ] ώς λόγος d f h 10 τοσούτος ήν u v ] ήν τοσούτος d f g h
Ίόλαον u v d f ] 'Ιόλεων g h 1 1 και a n t e κατά o m . d f πικροϋ τούτον u ] πιχροτάτον
L πικροϋ Adfgh 12 τάς της MAdf] τά της Y L g h 17 νηός uvh] νεώς dfg
18 ύμίν d ήμέτερον Β 18 Λ- MLdfFh] ών Υ Ayl 22 μάλλον uvd/7 2 ] om. Π1 gh
τό της άρχής ανστηρόν u v d / P g h ] της άρχής τό αύστηρόν Π1

Authenticated
Briefe C L V - C L V I I I 115
CLVII
< Θεοδώρα»
7α μεν πνευματικά πέρας εχει~ ούχέτι προσ&ήσω διοχλεϊν ύμϊν. Σννίοιτε, 1
φράσσοισϋε, βονλενοισ&ε χα&' ημών. Νιχάτωσαν οί μισοΰντες ημάς' φνλαττέσΰω-
σαν ακριβώς οί χανόνες, αφ' ημών άρξάμενοι των άμα&εστάτων. Ουδείς 2
άχριβείας φϋόνος· τα φιλικά δε μή χεκωλύσϋω. Οί τοΰ τιμιωτάτου υίοϋ Νιχο-
βονλον παίδες ήχασιν εις τήν πάλιν ταχυγραφεϊν μαϋησόμενοι' τούτους τά τε άλλα
xal οίκείως Ιδεϊν και πατρικώς θέλησαν (ον γαρ και τούτο χωλύονσιν οί κανόνες),
και δπως αν γειτονώσι τη εκκλησία φρόντισαν. Βούλομαι γαρ αυτούς και τό 3
ηϋος τυπονσ&αι προς άρετήν, τη ση τελειότητι συνεχώς έντνγχάνοντας.
CLVIII
Εύλαλίω
Ουδέν ίσχυρότερον άλη&είας, ώς τω Έσδρα κάμοι δοκεί' ή γάρ παρϋένος 1
Άλυπιανη κατά πάσαν άχρίβειαν λόγον απαιτουμένη παρ' ημών, ώς προσέταξας,
τοΰ οίκείον φρονήματος, έπαρρησιάσατο καθαρώς την άλή&ειαν, παρ&ενίαν
ομολογούσα και ταύτης έχομένη ϋερμότερον μεν ή ώς προσεδοκώμεν, εύστα&έστε-
ρον δε fj ϋερμότερον, λέγω ζήλω μεν παρϋενικώ, πολιαϊς δέ ταϊς άποκρίσεσι.
Kai τό τραχύ της ερωτήσεως ημών τω τέλει χρηστόν έφάνη · τό γάρ στερρόν της 2
γνώμης μάλλον διέδειξε. Ταϋτ' ούν ειδώς, ύπερεύχου τε της παιδός και ην ελαβεν
αρχήν της σωτηρίας γεώργησον, εις δόξαν Θεού τε και ήμών και παντός τοΰ τών
ευλαβών συντάγματος.
1 Codices: u = ΥΜ, ν = L A (a v e r b i s τη έκκλησίς 1. 9). d = P R , f = 77, g = I F ,

h = BS
11 Codices: u = Υ , ν = L, d = P R , f = 77, g = I F , h = Β.Ξ
18 Cf. I E s d r . I V , 35 ( s e c u n d u m S e p t u a g i n t a , id est I I I Esdr.) 18 πολιαίς cf.

Sap. IV, 9
2 T i t u l u s : Θεοδώρω edd.] Τω αντω u v d f g h (id est τω αύτώ Θεοδώρω Υ , θεοδώρω

M v d f h , θεοδώρω επισκοπώ g)
4 Νιχάτωσαν . . . ήμάς om. F 4 f φνλαττέσ&ωοαν ΥΜ 2 β. v. v d f g h ] φυλασσέσ-
Φωσαν Μ 1 άρξάμενοι u v d f g S ] άρξάμενοι Β άμα&εστάτων uvd/Z^h] άμαϋεστέρων 77'g
β υίοϋ om. Ξ 8 καί a n t e οιχείως o m . d I B 9 φρόντισαν u d f l S ] φρόντισαι v F B
12 T i t u l u s : Εύλαλίω dfg] Έλλαδίω h, Τω αντώ (id est Έλλαδίω) u v
14 ί παρ' ήμών, ώς προσέταξας, τοΰ οικείου φρονήματος uvgh] παρ' ήμών τον
οίχείον φρονήματος, ώς προσέταξας df 15 κα&αρώς την άλή&ειαν u v d f h ] κατά πάσαν
άλή&ειαν I κατά πάσαν χα&αρώς τήν άλήΰειαν F 161 μεν ή .. . ϋερμότερον om. Ξ
16 ώς d f l ] om. u v F h προσεδοκώμεν] προσδοκώ μεν I 17 λέγω uvd77 2 ] om.
77'gh δέ post λέγω a d d . d άποκρίσ εοιν R 18 τελεί] τελεί ω I χρηστόν έφάνη a n t e
τ ω τέλει F 19 ούν om. u v l τε om. u v ελαβεν I h ] έλαβες u v d f F 20 τε om. h
21 συντάγματος u v g h ] τάγματος df

Authenticated
1 1 β Gregor von Nazianz
CLIX
< Θεοδώρα»
Al μα μέν έμόν, θρέμμα δέ νμέτερον, χτήμα δέ θεώ τών τιμίων 7ΐροσάγω 1
τγ\ ση ευλαβείς τήν αΐδεσιμωτάνην ϋυγαχέρα ήμών Άμαζονίαν τήν παρ&ένον· ής 2
και τό ττιστόν αΐδονμενος και τ f j όρρωστIq. τον σώματος βοηθών xal διά τοϋτο έν
τιάσι χεΐρά τε δρέγων και κηδόμένος, πράγμα ποιήσεις έλενϋέριον και της σης
ενλαβείας άξιον, προοΦήσω δέ, και της ημετέρας φιλίας.
CLX
Τω αντω
Σύ και ημείς δια τοϋτο βονλόμε&α τα δίκαια γενέσθαι τη ϋνγατρϊ ημών 1
Ευγενίφ παρά της σης ενλαβείας και μή περιιδεϊν αυτήν άδικονμένην υπό τών
αυτής κληρονόμων άδιχη&είη δ' &ν, ώς έμοι φαίνεται, εϊ τίνος στερη&είη τών 2
τ f j έγγόνη παρά τής τή&ης καταλειψ&έντων, ήν και άνεϋρέψατο κατά πάσαν
έπιμέλειαν και άπέλαιεν έπ' ολίγοις αντί πολλών ών ύπισχνεϊτό τε και ήλπιζεν.
CLXI
Τω αντω
"Α δίκαια φμην, έπέσταλκα. ΕΙ δε άλλο τι καί μή ταϋτα παρέστη (πείθομαι 1
γαρ ώς όρϋώς παρέστη), και τοϋτο δεξόμεΟα. Ή άδικοΐμεν &ν και παρανο- 2
1 Codices: u = Υ Μ , ν = L , d = P R , f = 77, g = AF, h = B S

8 Codices: u = Υ Μ , ν = L A , d = P R , f = 77, g = AF, h = B S
16 Codices: u = Υ Μ , ν = L A , d = P R , f = 77, g = AF, h = B S
2 T i t u l u s : θεοδώρφ e d d . Τφ αύτφ u v d f g h ( i d e s t θεοδώρφ u v d f h , θεοδώρφ

ίπισχόπφ Τνάνων g)
S προσάγω uvh] προαάγομεν dfg β τε om. Β ίλενϋέριον g] Ιλεν&ερον
uvdfh 7 φιλίας] εύλαβείας F
β T i t u l u s : Τφ αύτφ u v d f g ( i d e s t Τφ αύτφ θεοδώρφ u , θεοόώρφ v d f , θεοδώρφ
ίπισχόπφ Τνάνων g)] θεοδώρφ h
1 0 Z t J u L d f F S ] ΣοΙ Α Λ Β θεοόώρφ h , 1 2 άδικηύείη u v d f h ] άδιχηβήναι g 1 2 1 τών
τ
ϋ tyyty) uvdf] τών έγγόνων g h 1 8 τή&ης A m a r g . Β ] τί&ης u L A k U g S
2
ήν και
άνε&ρίφατο P f g h ] ήν άνεθρέφατο u v ήν έϋρέψατο R 1 4 άπέλιπεν u L d f S ] άπέλειπεν
A g νπέλιπεν Β ών o m . g νπισχνείτο u v ] νπεισχνεΐτο d f g h τε M A d f g h ] τότε
Y L ήλπιζεν u v d f ] ήλπίζετο g h
1 β T i t u l u s : Τω αύτφ u v d f g ( i d e s t Τφ αύτφ θεοδώρφ Υ , θεοδώρφ M v d f , θεοόώρφ
ίπισχόπφ Τνάνων g)] θεοδώρφ h
1 7 παρέστη] πάρεστιν F 1 7 t πεί&ομαι ... παρέστη o m . F B ' S , s u p p l e v i t Β 2
marg. 1 8 Ή άδιχοϊμεν äv u v d f h ] Ήδιχοίημεν äv g

Authenticated
Briefe CL1X—CLXII 117
μοϊμεν εις αυτήν τήν ευσέβειαν, ώς μεν τά δίκαια χρίνοντι τους τιροσιόντας ήμιν
προσάγοντες, οίς δ' άν διχάσης μηκέτι έμμένοντες" δ τοις πολλοίς ποιεϊν σύνηθες
των λίαν άθλιων και άπαιδεντων.
CLXII
Τω αύτώ
"Α παρά των κυρίων μου των τιμιωτάτων έπισκόπων έπέσταλται προς τήν 1
σήν εύλάβειαν, ταΰτα και παρ' ημών έπεστάλθαι νομίσας, δός, παρακαλώ, χείρα
ταΐς έλευθέραις και μή περιίδης αύτάς τνραννουμένας και περιωθουμένας υπό της
τοϋ άνδρός δυναστείας, καθ' of προεληλύθασιν, άλλ' έπικούρησον τά εΙκότα, εΐ μεν
οίδας ä πάσχουσι δι ά πάσχουσιν ει δ' αγνοείς, δτι και τοΰτο πάσχουσι 2
τω σοι μή γινώσκεσθαι τήν άδικίαν μηδέ πιστεύεσθαι. ΕΙ δέ τις οϊεται περιεργο-
τέρους είναι ημάς, ώς ουδέν προσήκουσαν δίκην οίχειονμένους, πειθέτω τοΰτο, και
στέρξομεν. Νϋν δέ δέδοικα μή ουχ όντως έχει" μάλιστα μεν γάρ ουδέ μεμέρισται 3
τά Χρίστου και Χριστός ουδέ δρους Ιχει φιλανθρωπία. ΕΙ δέ και μεμερίσθαι θείη
τις, δύο τούς έν τω πράγματι βαρουμένους γινώσκω, τήν τε σήν εύλάβειαν και
ημάς, εΐ παροφθείη τό δίκαιον. 'Υπό γάρ τήν άμφοτέρων οίκονομίαν οί 4
κρινόμενοι. Και δέος μή παρασυρη λόγων πιθανότητι τό άληθές. Δια τοΰτο και
συνδίκαζε και προδίκαζε καΐ ύτιερμάχει της άσθενείας ήμών, μή πως είς άνάγκην
καταστώμεν, καίπερ οΰτω τοΰ σώματος ίχοντος, θερμότερον τη άληθείφ συναγω-
νίζεσθαι μετά τοϋ θεοΰ και της τών σων ευχών συνεργίας.
4 Codices: u = ΥΜ, ν = L A , d = P R , f = Π, g = I F , h = B a
2 οίς δ' δν uvdfh] ώς δ' δν g

5 T i t u l u s : Τφ αύτφ (id e s t θεοδώρω) u v d f ] θεοδώρω I h , θεοδώρφ έπισκύπφ F
8 περιίδχ^ς uvdflh] παρίάης F και περιωθουμένας om. ZZ'Fh, supplevit Π1
10 και ante δι' δ add. d δι' ä πάσχουσιν om. I 11 τω M v S ] τό Y d f g δτι Β
μή o m . d μηδέ πιστεύεσθαι om. g 12 είναι . .. οίκειονμένους om. Ξ 18 στέρξομεν
uvfh] στέργομεν dg δέ om. h Ιχει vdgh] Ιχ·η uf (Lectio Ιχει eo probabilior est
quo rarior, cf. Flatonis Phaedonem 84 e) ουδέ μεμέρισται uvgh] ου μεμέρισται df
14 φιλανθρωπία u v d f h ] φιλανθρωπίας g θείη u v / 7 2 s. v . h ] οίηθείη d οϊεται 7 7 Ί
οίηται F 1 5 βαρον μένους} κρίνο μένους F 1 6 t 'Υπό . .. κρινόμενοι o m . F 17 πιθα-
νότητι u v d f g ] πιθανό της h 1 8 καΐ προδίκαζε o m . g B προδίκαζε v d f S ] προσδί-
καζε u 2 0 μετά τον θεον v d f g h ] μετά θεοΰ u

Authenticated
118 Gregor v o n N a z i a n z
CLXIII
Τω αντω
Ό θεός χαρίσαιτό σε ταϊς 'Εκκλησίαις, εις δόξαν τε ήμών καί πολλών 1
δφελος, οδτως δντα περιεσκεμμένον καί ασφαλή τά πνευματικά, ώστε και
ημάς ποιεΐν άφελεστέρους, τους πλέον ίχειν τι τω χρόνω νομιζομένονς. Έπει- 2
δή τοίνυν ήΰέλησας κοινωνούς ημάς λαβείν πνευματικόν σκάμματος (λέγω δή
τον δρκον ένεκεν, δν Γεώργιος ό Πασπασινός άνθρωπος όμωμοκώς φαίνεται)
τό γε παραστάν ήμϊν τη afj ευλαβείς, δηλώσομεν. Παίζονσιν εαυτούς οι πολλοί, 3
κατά τον έμόν λόγον, τους μεν κατά των άρών 7ΐροκειμένους δρκους δρκους
νομίζοντες, τους εγγράφους δε δίχα των ρημάτων άφοσίωσιν, αλλ ονχ δρκον
νπολαμβάνοντες. Πώς γαρ τό μεν τών χρεών χειρόγραφον δεσμεϊ πλέον της 4
απλής ομολογίας, τον δέ έγγεγραμμένον δρκον, άλλο τι ή δρκον νποληψόμε&α;
Καί, συντόμως ειπείν, δρκος ήμϊν έστιν ή τον έπερωτήσαντος και πεισ&έντος
πληροφορία. Ου μην ουδέ τό βεβιάσ&αι φάσκειν ίκανόν εις παραίτησιν (ή βία 5
γάρ ήν ό νόμος δν εδεισεν), ουδέ τω δικαστηρίω ΰστερον ύπερέχειν αύτό γαρ τό
δικάσασ&αι, παρορκίας. Τούτο καί τον άδελφόν Γεώργιον έπείσαμεν μή β
προφασίζεσ&αι προφάσεις εν άμαρτίαις, μηδέ λόγους άνευρίσκειν συνη-
γόρους του πλημμελήματος, αλλ δρκον ειδέναι τον έγγεγραμμένον και ύποκλαίειν
τω Θεώ και τη afj ευλαβείς περί της άμαρτίας, ει και πρότερον άλλως ύπελάμ-
βανεν, εαυτόν άπατων. Ταύτα ούν αυτοί τε διελέχ&ημεν τω άνδρί' καί συ 7
δήλο/ν δτι διαλεχτείς έπιμελέστερον, επί πλέον αυτός κατανύξεις, ώς μέγας τών
ψυχών θεραπευτής και τώ κανόνι φαρμακενσας αυτόν εφ' δσον άν δοκη χρόνον,
ούτως έποίσεις τήν φιλανϋρωπίαν τοΰ χρόνου· τοΰ χρόνον δέ μέτρον, τό μέτρον
της κατανυξεως.
1 Codices: u = Y P a r i s i n u s S u p p l gr. 334 ( X V I saec., recentior, sed n o n

deterior, cf. l i b r u m m e u m L e s M a n u s c r i t s dee L e t t r e s d e S. Grögoire, p . 22) Μ
( t a n t u m a verbis κατανύξεις, ώς μέγας 1.21), ν = LA, d = P R , f = 77, g = AF, h = Β ΐ
17 P s a l m . C X L , 4
2 T i t u l u s : Τω αύτφ u v d f g (id est Θεοδώρω επισκοπώ Τνάνων uvg, Θεοδώρα» df)]

θεοδώρψ h
8 χαρίααιτο u v d f h ] ίχαρίσατο g 4 περιεσκεμμένον Y 2 m a r g . γρ. c e t t . ] παρε-
σκενασμένον Υ 1 τά uh] περί τά v d f g 6 άφελεατέρους u] άσφαλεστέρους v d f g h
β έΦέληοας Β δή] δέ ν 7 ο om. h Πασπασινός R77 ] Πασσηνός u v P / 7 (ut
2 1
v i d e t u r ) Πάαιν δς Λ Πασϊνος F πάσχ) νόσφ h άνθρωπος d f ] om. u v g h 8 παρα-

στάν v d f g h ] παριστάμενον u δηλώσομεν u v d f h ] δηλώσω μεν g έαντονς ol πολλοί
u v h ] oi πολλοί έαντούς d f g 9 άρών προκειμένους] προκειμένου άρών h δρχονς
(prius) o m . g h 10 βημάτων P a r i s . S u p p l . gr. marg.] δερμάτων c e t t . <5wi τών δερ-
μάτων coni. Combefis 12 δρκον post έγγεγραμμένον om. Ξ 16 ήν ό νόμος δν
ίδεισεν u v h ] ?}ν ο νόμος δν ίδησεν dt ήν ό νόμος εδεισεν g τω δικαστηρίω u L A ' B ]
τό δικαστηρίω A W S τοΰ δικαστηρίου g 18 πλημμελήματος u v d f g ] πλήματος h
ύποκλαίειν u v d f F . 5 ] ύποκλείειν Λ ύποκλάειν Β 20 άπατων] άπαιτών Λ τε om. g
21 έπιμελέστερον om. d 28 φιλαν&ρωπίαν τον χρόνον τοΰ χρόνου δέ d f ] φιλαν&ρωπίαν
τον χρόνου δέ u g h φιλανθρωπία» τό χρόνον δέ ν 281 μέτρον, το μέτρον τής udfg]
μέτρον, μέτρον τής ν μέτρον τής h

Authenticated
Briefe C L X J H - C L X V 119
CLXIV
Τιμο&έω
'Αεί καλός έγώ των καλών θηρευτής (Ινα τι και νεανιεύσωμαι), δς και την 1
σήν λογιάτητα κρυπτομένην και τό λανϋάνειν φιλοσοφούσαν άνενρόν τε λόγοις
Ιχνευτικοϊς και τοις δλλοις έγνώρισα· καί, Ιν εϊπω τι των ημετέρων, τό υπό τω
μοδίω φως επί της λυχνίας έδημοσίευσα. "Ινα γαρ έάσω τάλλα των σων 2
καλών, τήν παίδευα ιν, τήν ευσέβειαν, τό τοϋ ήθους επιεικές τε και μέτριον (ά
πάντα ενός γενέσθαι των λίαν έστί χαλεπών), Ιδού τό γε παρόν πηλίκον και 3
μνημονεύεις ήμών, και δεζιοϋσαι τοϊς γράμμασι, καί προστίθης επαίνους, ονχ Ιν'
έπαινέσης (συνίημι γάρ σου της φιλοσοφίας), άλλ' Ινα κρείττους ποίησης και
προαγάγης είς το Ιμπροσθεν, αίσχυνομένους μη τοιούτους φαίνεσθαι οίους ύπο-
λαμβάνεις. Τά μεν οΰν ημέτερα πέρας έχει. 'Υπεχωρήσαμεν τω φΰόνω, 4
φιλοσοφοϋμεν έφ' ησυχίας τω θεώ, καθ' ήμας αυτούς συγγινόμεθα ταΐς εΰχαΐς,
των έν μέσω κλόνων και θορύβων ήλεν&ερώμεθα. Σύ δέ ήμϊν άνδρίζου και 6
κραταιού και ύπεραγωνίζον της Τριάδος είς δύναμιν. Και δ πραΰς έστω μαχητής,
δ και ήμάς έώρας ποιοΰντας- ου γάρ βούλομαι κέρκωπας μεν ενδοκιμεΐν, ήρεμεϊν
δέ λέοντας. Και ήμών ύτιερενχου σφόδρα καμνόντων, Ιν' είρηνικής τύχωμεν 6
της έξόδου, ήδη προς τοΰτο νεύοντες.
CLXV
Σταγειρίφ
Πυνθάνομαί σε τιρός τό πάθος άφιλοσόφως έχειν καί ουκ έπηνεσα- δει γάρ 1
τάληθη γράφειν, άλλως τε καί τιρός άνδρα φίλον καί καλοκαγαθίας μετσαιοιοΰ-
μενον. Έχω γάρ οΰτω περί τούτων, ως γε έμαντόν πείθω, και λίαν ορθώς 2
1 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P R , f = 77, g = I/IF, h = Β ϊ

19 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P, f = 77, g = IF, h = B S
51 νπό τω μοδίω Matth. V, 15 141 Psalm. XXX, 25 16 δ πραϋς ...of.

Luc. Χ Χ Π , 36
2 Titulus: Τιμοϋίψ uvdfg φιλικόν add. Λ h

8 'Αεί uvdfF 2 (ut videtur)] "77 I/lF'h καί post έγώ add. ν xat poet xt om.
dfg 4 τε poet άνενρον om. h 5 νπό uvgh έπί df 7 μέτριον uvdflh] ήμερον
/IF 8 πηλίκον uvdfS] ήλίχον IFB ήλίχων Λ 9 μνημονενειν R δεξιοΰσαι uvdfg
δεξιοϊς h Iva d 10 φιλοσοφίας uvdf] σοφίας gh ποιήσης udfgS] noifji vB
11 προαγάγ^ς udgB προσάγ·ης ν προσαγάγεις fΣ τοΰμπροσΦεν d 12 Οράνω scripeit 77'
pro φ&όνω, correxit ΓΓ2 β. ν. ταϊς ug ααϊς vdfh 16 Τριάδος πατρίδος R ίστω
udfgh] Ισται ν 1β έώρας uvl/lh] όρφς df έώραχας F 17 τύχωμεν uvgh]
τνχοιμεν df 18 νεύοντες Mvdgh] νεύοντας Υ£
20 Titulus: Σταγειρίφ df, Τιμο&έφ uv, Σταγηρίψ σοφιστή g, Σταγιρίψ h
23 γε άΠ2Ξ δέ uv77'gB καί ante λίαν om. u
12 Oallay

Authenticated
ούτε τό λίαν ααιαϋές έπαινώ, οντε τό άγαν περιπαθές· τό μέν γαρ άπάνθρωπον,
τό δέ άφιλόσοψον. 'Αλλα δεϊ την μέσην βαδίζοντα, των μεν άγαν άσχετων φιλοσο-
φώτερσν φαίνεσθαι, των δέ φιλοσοφούντων άμέτρως άνθρωπικώτερον. Και 3
εΐ μεν τιρός άλλον τινά έπέστελλον, ίσως άν μοι χαί μαχροτέρων έδέησε λόγων,
& και τα μεν συμπαθεϊν έδει, τά δέ παραινέσαι, τα δέ Ίσως έπιτιμήσαι· τό τε γαρ
σνναλγείν ίκανόν είς παραμνθίαν και δεϊται τό αρρωστούν της έχ τον ύγιαίνοντος
θεραπείας. Έπει δέ 7ΐρός άνδρα πεπαιόευμενον ποιούμαι τους λόγους, άρκεϊ 4
τοσούτον είπεϊν Γενοϋ σεαντον και των βίβλων αίς καθωμίλησας, έν αίς πολλοί
μεν βίοι, πολλοί δέ τρόποι, πολλαι δέ ήδοναί και λειότητες, πολλαί δέ, ώς τό
ίο εικός, σνμφοραι και τραχύτητες. Πλέκει γάρ ταντα δι αλλήλων ό θεός, 5
εμοί δοκεϊν, Ινα μήτε τό λνποϋν άθεράπεντον fj, μήτε τό ενφραϊνον όπαιδαγώγητον
και Ινα τό έν τούτοις άστατον χαί άνώμαλον θεωροϋντες προς αυτόν μόνον βλέπω-
μεν. Ταντα ούν ώσπερ κανόνα και γνώμονα προσάγομεν τω σω πάθει. Και 6
ει μέν έπαινούμενόν τινα εγνως των λίαν νποπεσόντων τοις άλγεινοϊς ή τι τω
15 άλγεϊν κατόρθωσαντα, χρω τω λυποϋντι και τον πένθους απόλαυε (ουδείς φθόνος
συμφοράς θρηνονμένης)· ει δέ κακιζόμενον και ψεγόμενον, ή μέν παροιμία Τ
φησίν Ό τρώσας Ιάσεται, νυν δέ καλώς εχει λέγειν >Ό τετρωμένος<. Ήμϊν
δέ και άλλως αίσχρόν και παρά τον ήμέτερον νόμον μιμεϊσϋαι τους πολλούς έν
τοϊς τοιούτοις· επειδή και τών παρόντων ημάς ύψηλοτέρους ό λόγος ποιεϊ S
20 και πείθει ταντα μέν παρατρέχειν ώς σκιάς και αινίγματα και μήτε τό λνποϋν
μήτε τό ενφραϊνον νομίζειν άλήθειαν, ζην δέ άλλαχοϋ κάκεϊσε όράν, και μόνον
μέν λνπηρόν εΐδέναι κακίαν, μόνον δέ ηδύ την άρετήν xal την προς Θεόν οίκείωσιν.
Ταϋτα κατέπαδε σεαντοϋ και ρφων ίση· μάλλον δέ οίδ' δτι χατέπησάς τε ήδη και ί>
κατεπφσεις, κάν αντοι μή γράφωμεν.
17 Ό τρώσας . . . Cf. Leutech, Corpus Paroemiagraphorum graecorum II,

p. 762—763, Mantissa« Proverbiorum II, 28. De Telepho agitur qui, haeta vulneratus,
postea aerugine eiusdem hastae curatus est. 20 σκιάς cf. Plato. Reep. VII, 515c,
etc.; Coloss. II, 17; Hebr. VIII, 5; X , 2 αινίγματα cf. I Cor. X I I I , 12 22 προς
θεόν οίκείωσιν cf. Plato Reep. X, 613b
2 1 φιλοσοφώτατον et άνϋρωπιχώτατον I 4 χαί (ante μαχροτέρων) dfgh] om.

uv 7 τούς λόγους uvgh] τον λόγον df 8 Γενοϋ σεαντοϋ uv£"] Σεαντον γενοϋ
dfgB 9f πολλαι δέ, ώς . . . τραχύτητες om. Μ 10 γάρ uvgh] δέ df 11 δο-
κεϊν IB] δοκεϊ u v d f F Ξ om. I Ταϋτ* df 18 προσάγομεν d f F ] προσάγω u v l h
14 τ<να] τι I τω u v d f F B ] τό ΙΞ 15 χατορ&ώσαντα ufgh] χατορ&ώσαντας vd
πένϋους] πά&ονς Β 17 στρώσας F 19 ή μας] υμάς u 20 σκιάς Y-kifgh]
σκιάν Υ ' ν 28 σεαντοϋ uF] σεαντώ vh σαντοϋ d f l ρςίων U V I Ä ] ρ<?ον d f F B
iofl uvdfl^FS ίσε ι Ι'Β χατεπή,σεις uvdfFh] χατεπή,σει I 1 χατεπφσγ) I 2

Authenticated
Briefe C L X V - C L X V Ü 121
CLXVI
Τω αύτω
Έχω τι της έπιστολης, ώ θαυμάσιε, δφελος, και ου μικρόν ϊσως, ώς δεινός 1
των τοιούτων θεραπευτής. Έξέκρονσέ σοι την λνπην ή έπιτίμησις xal τον πάθους
5 τό έρνϋριάν άντεισήλθε και προς άντίρρησιν διανίστασαι μάλα σοφιστικώς και
γενναίως. Kai μοι δοκεΐς, καθάπερ ol Άχιλλέως ϊπποι παρ' Όμήρω, την 2
κεφαλήν διάρας και τήν κόνιν άποσεισάμενος (επειδή τον άποπενθεΐν Πάτροκλον
καιρός ήν), αΰϋις πεδίων έπιθυμεϊν και δπλων και επιδείξεων οΰτω σοι τό
γράμμα τό προς ημάς λαμπρόν και φιλότιμον και τι και πληκτικόν, εϊ τι εγώ σον
ίο σννίημι. Άνδρίζον μόνον και φιλοσοφεί κατά τον πάθους, και ήμεϊς δεξόμεϋα 3
μή μέγα είναι τό από γης κρίνειν τους πλέοντας και μείζον είναι τό άγωνίζεσθαι ή
άλείφειν προς συμφοράς, εϊ μή τις έκεϊνο λέγοι, δτι οϋτε σοι τον άγωνίζεσθαι ή
άνάγεσϋαι ανάγκη τις ήν (ειπερ κρειττόν τι φιλοσοφία των έν οίς έστι ννν),
ήμϊν τε προς πολλά και πολλάκις και δλον, όΐμαι, τον βίον ή παράταξις· έν οϊς 4
ΐ5 ει μή λίαν άμαθώς μηδέ άνάνδρως άλείφομεν ή αγωνιζόμενα, πολλοί δοκιμά-
ζονσιν.
CLXVII
Έλλαδίφ
Ιδού σοι και υπόμνημα της ήμετέρας φιλίας, ό γλυκύτατος υιός ήμών 1
20 Νικόβουλος, τό πρώτον ήμϊν των έν τω γένει σπονδαζομένων δν χαριη μεν ήμϊν
και διδασκάλων συστήσας τοις σπονδαιοτέροις· χαρι·η δέ πλέον και τό ήθος

17 Codices: u = Υ , ν = L, d = P R , f = 77, g = I F , h = B S
β παρ' Όμήρφ Iliad. X V I I , 457; cf. epist. 240, 3
2 T i t u l u s : Τω αντω u v d g h (id est Τιμοθέψ uv, Σταγειρίω d, Σταγηρίω σοφιστή g,

Σταγιρίφ h). Deest titulus in f
8 ώ θαυμάσιε, δφελος u] δφελος, ώ θαυμάσιε v d f l h ώ θαυμάσιε F 4 οοϊ\ σου ν
6 et? a n t e μάλα a d d . uv 8 πεδίων u v d / 7 ^ ] παιδιών Π1 παίδων Β πέδων Ξ β οϋτως
ud και a n t e πληκτ ικόν om. h 10 σννίημι ugB] συνίεμαι ν σύνειμ ι df συνίειμι Ξ
11 και μείζον είναι τό άγωνίζεσθαι om. F είναι τό] είναι τοϋ I 11 ί ή άλείφειν . . .
τοϋ άγωνίζεσθαι om. d 12 γε post οντε a d d . g 18 κρειττόν τι φιλοσοφία u d f ]
κρείττων φιλοσοφία νΙΞ κρείττον φιλοσοφία F B έστι u v d f h ] Ισται I έστε F 14 τε]
δέ I πολλάκι Β
18 T i t u l u s : Έλλαδίφ f l h , Έλλαδίφ έπισκόπφ F , Τφ αντφ (id est Έλλαδίφ) uvd
19 γλυκύτατος om. F ήμών om. u v h 20 χαρι·η u v d ] χαριεϊ f g B %aqfj Ξ
21 χαριη uvd77 2 ] χαριεϊ 77'gB χαρ-fj Ξ
12*

Authenticated
προς αρετήν ρυθμίσας. "Εσται δέ τοΰτο, εΐ προτραπείη συχνά πλησιάζειν

σοι, και τό μέγιστο*, εΐ γινώσκοι μή παρορώμένος· έτιει και οφθαλμός παιδεντοϋ
σιωΐίωσα διδασκαλία. Χρεωστεϊς δέ ήμϊν, ει μή φορτικόν είπεϊν, και τα
πνευματικά, ως αρχιερεύς άρχιερεϋσι, και τά λογικά, ώς λόγιος φιλολόγοις.
CLXVIII
Φωτίω
Πάντα δσα έχεις έμά έστι (θεοϋ γαρ φωνήν ποιήσομαι τό ττροοίμιον),
έμά δέ λέγω ου κατά τήν κοινωνίαν μόνην τον ιτνεΰματος, αλλ' δτι και τη παρουση
καταστάσει της 'Εκκλησίας ϊσως ουκ όλίγην μόϊραν συνεισηνέγκαμεν, ίως ήμεν
ϊχι έν τοις πράγμασι και τοϋ κοινοϋ 7ΐροειστήκειμεν. Νυν γαρ εν φροντίζεται
μόνον ήμϊν, ή έκδημία, προς ήν συστελλόμε&α και συσκευαζόμε&α. "Εστω
δή και τά έμά σά, τη αγάπη κοινοποιουμενα- κάλλιστον δέ των έμών ό τιμιώτατος
αδελφός και συμπρεσβντερος ήμών Σαχερδώς, δι ου σέ και προαφ&εγγόμεΰα
και όράν νομίζομεν.
CLXIX
Στρατηγίω
"Ω πόσον άλλήλων διετειχίσϋημεν, οΰτω του θεοϋ τά ήμέτερα φέροντος.
*Ω της ιεράς εστίας και συζυγίας και τοϋ κοινοϋ λιμένος πάντων των φοβουμένων
τον Κΰριον. "Αλλοι των ήμετέρων καλών άπολανουσιν έμοι δέ ύπελείφ&η μόνη ή
μνήμη και τό ζηλοτυπεϊν τούς μετέχοντας. "Ινα δέ και αυτός των ήμετέρων
μετέχης καλών, γνωρίζω σοι τον τιμιώτατον άδελφόν και συμπρεσβΰτερον ήμών
Σακερδώτα, δν οϊδα δτι ΰεασάμενος έρεις· >"Οντως καλοΰ παντός εραστής ό
Γρηγόριος.<
5 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = PR, f = Π, g = I/IF, h = BS

16 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P, f = 77, G = I/IF, h = ΒΞ
7 Cf. loan. XVI, 15; Luc. XV, 31
1 $υ&μήσας f si ή Β 2 σοι] δς Β 3 φορτικοί I 4 άρχιερεύς άρχιε-

ρενσι df] άρχιερεύς ίερενσι uvgB άρχιερενς ίερενειν Ξ φιλολογεϊν Ξ
β Titulua: Φωτίφ udfh, Φωτεινώ vIF, Φωτινφ Λ
8 μόνην post πνεύματος Β 9 αυνεισηνέγχαμεν uvdfg] είσηνέγκαμεν h 10 κοι-
νοϋ dfgh] χαιροΰ uv 11 μόνον ήμϊν dfl/lh] ήμϊν μόνον uv μόνον F ή om. h
xal σνσχευαζόμεΰα om. h 18 άδελφός om. uv ήμών om. F Σαχερδών F
14 <5ράν νομίζομεν u v d f l / l ] όράν ννν νομίζομεν F όράννομεν Β όράν νοονμεν Ξ
β Titulus: Στρατηγίφ uvdfgh (παραϋετιχη add. Δ)
17 τον θεοϋ uvd/Pg] θεοϋ 77'h 19 ήμετέρων Yvdiga υμετέρων MB
19 t μόνη ή μνήμη uv ή μνήμη μόνον dfvlF ή μνήμη μόνη I μόνον ή μνήμη h 21 μετέ-
χης χαλων uvlh] χαλων μετάαχης df μετάσχης καλών /1F γνωρίσω Β

Authenticated
Briefe C L X V H - C L X X I 123
CLXX
Παλλαδίω
To πολλάκις ϋαρρεΐν έπιστέλλειν ov της ημετέρας ϋρασντητος, άλλα της 1

σης ήμερότητος· ουδείς γαρ κόρος ήμίν τον δια γραμμάτων νμϊν όμιλεϊν, επειδή
γε άλλως ονκ έχομεν, όντως οίκονομήσαντος τον θεοϋ τά ημέτερα. Τω δέ 2
τιμιωτάτψ ν'ιώ ημών και σνμπρεσβντέρω Σακερδώτι (δν διαφερόντως ηγαπή-
σαμέν τε και αγαπώ μεν γνησίως φιλοσοφονντα και τω θεώ δια της πολιτείας
ένονμενον), όρμήσαντι τών οικείων ένεκεν έπι την μεγάλην δια σέ πόλιν, ονκ οίδα
τί άν έχαρισάμεΟα μείζον η τβ afj καλοκάγα&ία γνωρισαντες.
CLXXI
Άμφιλοχίω
Μόλις ποτέ τών έκ της αρρώστιας άνανενσαντες πόνων, έπι σέ τον της ι
ίάσεως πρόξενον δεδραμήκαμεν γλώσσα γαρ ιερέως φιλοσοφούσα τον Κνριον
ανεγείρει τους κάμνοντας. Ποίει τοίννν τό κρείττον Ιερουργών και λνε τών ημαρ-
τημένων τό μέγεθος, της άναστασίμον ϋνσίας άπτόμενος. Έμοι γαρ και 2
έγρηγορότι και καϋενδοντι μέλει τά κατά σέ, και μοι γέγονας πληκτρον άγα&όν,
και λνραν έναρμόνιον ταις ήμετέραις ιρνχαϊς είσφκησας, άφ' ών μνριάκις
γράφων προς έπίγνωσιν τάς ημετέρας ψνχάς έξήσκησας. 'Αλλ', ώ ύεοσε- 8
βέστατε, μή κατόκνει και προσενχεσ&αι και πρεσβεύειν νπέρ ημών, δταν λόγω
κα&έλκης τον Λόγον, δταν άναιμάκτω τομή σώμα και αίμα τέμνης δεσποτικόν,
φωνήν Ιχων τό ξίφος.
1 Codices: u = Υ, ν = L, d = PR, f = Π, h = B S
10 Codices: d = P, f = Π
18 γλώσσα cf. P s a l m . X X X I V , 28 e t L X X , 2 4 141 τών ήμαρτημένων cf.

Psalm. L, 3 et 11; l o b XLII, 9; Isai. XL, 2, LVIII, 6; Sap. X X V m , 2 18 έπί-
γνωσιν cf. R o m . X , 2 e t c . 1 9 πρεσβεύειν νπέρ ήμών cf. R o m . VTII, 27, 3 4 ; I I
Cor. V, 20
2 T i t u l u s : Παλλαδίφ f h , Τω αντφ (id est Παλλαδίω) u v d

4 ήμίν o m . u v h β ήμών o m . v B 7 φιλοσοψονντα u v h φιλοσοφονντι d f
8 ένονμενον u v h ένονμένφ d f
1 1 T i t u l u s : Άμφιλοχίω e d d . , Τω αντφ (id e s t Άμφιλοχίφ) d f
1 6 μέλει τά κατά σέ d ] μελέτη τά κατά σέ f 1 8 γράφων d ] γράφω f

Authenticated
CLXXII
Έλλαδίω
"Ησ&ην τοις γράμμααΐ' πώς δέ ουκ εμελλον τω μνήμην είναί σοι καί τε&νη- ι
κότων; Προσόντων δέ και των συμβόλων της εορτής, πλείων ή χάρις. 'Αλλά 2
& πρόσ&ες οίς δίόως, άπερ αΐτεϊς. Προσεύχου δέ περί ημών, ει μεν συμφέρει, πάλιν
ημάς ύπομνησϋήναι και ύπομνήσαι της εορτής· εΐ δέ μή, προς τά έκεϊσε μετα-
τεΰήναι, καΐ τήν άλη&ινήν έορτήν ή λαβείν ή Ιδεϊν εν&α ευφραινομένων πάντων ή
κατοικία. Των γάρ τοϋ βίου στροφών κεκορέσμεϋα.
CLXXIII
ίο Ποστουμιανώ
'Υψηλός εΐ τήν παίδευσιν, και ταύτην όποτέραν βούλει και εις δ τι βούλει 1
των λόγων είδος. Τής μεν γάρ κλέος οίον άκούομεν (ου γάρ 'Ρωμαϊκός τις εγώ
τήν γλώσσαν, ουδέ τά 'Ιταλών δεινός), τής δέ πεπειράμε&α ώστε και άλλοις
γνωρίζειν Ιχειν, ει τι και ήμϊν μέτεστι τοϋ τά τοιαύτα κρίνειν μετεΐναι δέ ουκ
15 όλίγοι φασίν. "Ηρθης άρχαΐς ουκ ολίγοις· μάλλον δέ ήρας ουκ ολίγας, ει 2
δει τον άλιγ&έστερον είπεΐν λόγον. ΤΗλ&ες έπι το άκρότατον τής εξουσίας, ου
τύχης δώρον, ώς άν πολλοί φαϊεν, άλλ' αρετής ά&λον ταύτην δεξάμενος, Ινα και
αυτή γένηται σεμνοτέρα καί βασιλεύς έπαινε&ή τής επί σοι κρίσεως. "Ετι 3
και ταντα μικρά, τιροσ&ήσω δέ τι και των ημετέρων προετελέσ&ης πρότερον
20 τήν ευσέβειαν, εΙΦ' ντιεδέξω. Μέμνημαι γάρ τών σών λόγων και το ΰαϋμα ενηχον
£τι ταϊς έμαΐς άκοαίς. ΕΙ τούτοις προσ&είης τό και μεμνήσ&αι τών φίλων (προσ-
ϋήσεις δέ οίδ' δτι, τοις παρελ&οϋσι τοϋτο τεκμαίρομαι), μάλλόν σε ϋαυμασόμε&α.
1 Codices: u = Υ, ν = L, d = P R , f = 77, g = IAF, h = ΒΞ

7 εύφραινομένων Psalm. L X X X V I , 7
2 Titulus: Έλλαδίψ fh, Έλλαδίω έπισκόπψ g, Τω αΰτω (id est Έλλαδίω) uvd
3 πώς δέ uvdfg] πώς γάρ h αοι om. 771 gh, supplevit 772 4 πλείων u v l / i a ]
πλέον df πλεϊον F B 5 δέ df] om. uvgh περί om. R β ή μας u v d f l h ] ύμάς
/IF re poet νπομνησΦήναι add. Β 7 άληύινήν vdfgh] άλη0 Y, quod legendum
est άλη&η, cf. epist. 218 ubi Y scripsit άπέλ0 pro άπέλ&η
10 Titulus: Ποστουμιανώ vh, Ποστουμιανώ περί εΙρήνης ud, Ποστουμιανώ περί
ειρήνης τών έχχλησιών fg
11 καί είς δτι βούλει om. Ξ 18 γλώσσαν vdfh] γλώτταν ug 14 τοϋ om. Y v h
15 μάλλον . . . όλίγας om. F 1β τον άληόέστερον είπεΐν λόγον uvh] τάλη&έστερον
ειπείν dfg 18 σεμνοτέρα vdfgh] τιμιωτέρα u 19 δέ df] om. uvgh 21 τό καί
μεμνήσ&αι τών φίλων om. Ξ

Authenticated
Briefe C L X X I I - C L X X X V 125
Οδτος της ανθρωπινής δρος ευδαιμονίας, εϊτ ούν μακαριότητος. Τό δέ τιρόσ&ε 4

Γαδείρων μή πειρατόν είναι άνϋρώποις, Πινδόρω φιλοσοφοϋντι πιστευομεν.
Έπει δέ μεγάλων τυχών, μεγάλων και ΰπόχρεως εΐ, και σε πεποίηκεν ήμέτερον 5
πρότερον, είτα έπέστησεν ήμϊν εύ ποιών 6 Θεός, και άμα των άτοπων άνδρα
τοσούτον μή τα μέγιστα άπαιτεϊν, έκεϊνο δέξαι με παραινοϋντα. Μηδέν οϋτω β
νόμιζε τη ση πρέπειν άρχη (επειδή πάλιν σύνοδος επισκόπων, ουκ οίδα δι δ τι
και δπως συναγομένων), ώς τό επί σον και δια σοϋ είρηνενεσ&αι τάς 'Εκκλησίας,
κ&ν δέη σφοδρότερον έπιτιμήσαι τοϊς στασιάζουσιν. ΕΙ δέ τω δοκώ περιττός 7
είναι, τών μεν πραγμάτων άναχωρησας, την δέ φροντίδα μή καταλΰσας, τοντο
σύ μή ΰανμάσης. Ου γαρ ώσπερ τών ϋρόνων και της οφρύος τοις βουλομένοις,
οϋτω και της ευσεβείας παρεχωρησαμεν· άλλα νυν αξιόπιστοι και πλέον, ώς
οΐμαι και σοι δοκεϊν, ώς ουδέν Ιδιον, άλλα τό κοινόν ϋεραπεύοντες.
CLXXIV
Εύδοξίω
Νικώ σε τοις φιλικοϊς" έπιστέλλω γαρ πρότερος, ώς όρφς. Και ουδ" &ν 1
έκαλλωπισάμην, εί ϊσ·9ι (ου γάρ έμόν), ει μή μέγα έποιούμην την σήν φιλίαν,
μηδέ τών αναγκαίων έδόκει μοι, ώσπερ ϋσπληγι πώλον, διεγεΐραί σε προς τό
γράφειν. Μάλιστα δ' äv προς τοντο παροξυν&είης, ει έκεϊνο έν&νμηϋείης, 2
τις ων, κάί τίνι, και τό τίνος, <3 γράφω, γράφω, και δτι πρέπει τους παϊδας,
ώσπερ της ουσίας της πατρικής, οϋτω δή και της φιλίας κληρονομεϊν. Προς 3
δέ, κάκεϊνο λογίζεσΰαι καλώς ίχει, δτι σοι μεν ακμή φιλοσοφείν, ημείς δέ φιλο-
σόφων πατέρες, και δεϊ επιδεικνύομαι ήμϊν τήν άρετήν, ώσπερ τών άϋλητών ol
γενναίοι τοις παιδοτρίβαις. Ειπώ τι και μείζον τών είρημένων; Ου μικρά
ήμϊν φιλοσοφίας δμηρα παρά σοι· αίμα ήμέτερον εκπαιδεύεις και αίμα τών
2 Πινδάρφ IV Nam., 69
1 δρος ευδαιμονίας uv] ευδαιμονίας δρος d f l h ευδαιμονίας ό δρος F εϊτ' ούν
u v d f F S ήτ ουν I B μαχαριότητος uvh μακαριά της dfg 8 ίπε'ι δέ uvdfg] ίπειδή h
6 &£αι] δόξη h 7 ώς τό u v d f F ] ώστε I h είρηνενεσϋαι ukifT] είρηνεϋσαι Y J
2
s. v. vh είρηνενσασϋαι Μ β. v. F 9 μέν om. ν 11 πλέον u v d f h ] πλεϊον g
14 Titulus: Εύδοξίω I h , Εύδοξίω φήτορι uAF, 'Ρήτορι Εύδοξίω L, Τω αντω (id est
Εύδοξίψ) df
16 ούδ' äv uvgh] ουδέν df 17 σε (post διεγειραι) om. h 18 εΐ u d / 7 2 F B ]
είς A ij L / 7 ' I om. Ξ 19 ä γράφω, γράφω, χαί dfg] & γράφων γράφω, χαί u v ä γράφω
χαί h 21 έχει uLMfgh] Ιχειν AL 1 αοι post ίχει add. gh σοι] σύ F άκμή
u v d f h ] άχμβ g 22 δεϊ uvdfg] διά τοντο h ίπιδείχννσ&αι] ένδείχννσ&αι F
24 φιλοσοφίας u v d f j φιλίας gh

Authenticated
έγγντάτων. ΟΙδας οϋς Λέγω, τούς τον γνησιωτάτου και τιμιωτάτον νιου ημών
Νικοβούλου παϊδας. Τούτοις δ τι άν συμπράττης, ημών μνημονενειν οίον, 5
ol ουδενός άλλου φαυλότεροι, εϊ τι δει τοϊς λέγονσι πιστεύειν, χρίνειν τε λύγους
και σπονδήν δοκιμάζειν και διδασκάλους δεξιούς νψηλοτέρους ποιεϊν τοις έπαίνοις.
6 CLXXV
Τω αύτω
Πάλιν τιρός σέ Νικόβουλος ό έμός- και πάλιν εγώ περιττός, μάλα σε σπεύδοντα 1
και αυτόν ότρύνων. 'Επειδή φύσεως μεν έχει δεξιάς ό νέος (εϊ μη με άπατςϊ τό
βούλεσ&αι), δ δέ τοις εύφυέσιν ώς τα πολλά συνέζευκται, ραϋνμότερός πώς έστι
ίο και κέντρων δεόμενος, τήν παρά σεαυτοϋ σπονδήν άντεισένεγκε. Και Ινα τι 2
των ύμετέρων εϊπω, τον μν&ικόν τέττιγα μιμησάμενος και άντί της ραγείσης
νενρας Ευνόμω τω σω γενόμενος, αναπλήρωσαν τήν ωδήν. Οΰτω μοι δοκείς
ένευδοκιμήσειν τω νέω και ήμϊν χαριεϊσΰαι τά μέγιστα, ol μή πολλά σον και
της σης λογιότητος Ιμπροσ&εν άγομεν.
is CLXXVI
Τω αντώ
ΤΙ φωμεν τιεπονϋέναι σε προς ημάς, ώ θαυμάσιε; Τις ή τοΰ μή γράφειν 1
ahla; Οΰτε ύτιεροψίαν έγκαλέσομεν, οϋτε άργίαν, οΰτε τό μή ίχειν δ τι γράψεις·
Ύ
ού προς σον τό ταϋτα παϋεΐν. Η που τών Ιάμβων ήμϊν μνησικακεϊς, ών ό 2
6 Codioee: u = ΥΜ, ν = LA, d = P R , f = 77, g = IF, h = B S

11 τόν μνάιχάν τέττιγα Strabo, Geographica VI, 1,9; Clemens Alex. Protr. 1,1, 2
1 τους om. f υΐοϋ uv] παιδός dfgh. Lectio vlov potior esse videtur quia hoc
vocabulo saepieeime utitur Gregorius, cum de Nicobulo agitur: vide epistulae 13, 21,
126, 132, 147, 175, 188; praeterea in epistula 132 legitur ol τον τιμιωτάτον viov Nixo-
βούλον παίδες 2 δ τι uv] δ τ' (id est genus neutrum pronominis δς τε) dfgh
ανμηζάττχΐζ uvdgh] ανμπράττοις f 2f μνημονενειν οίον, οϊ uv] μνημονενοις, οι Ρ
μνημονεύεις, οϊ Rf μνημόνευε, οϊ g μνημονενειν, ol h 8 λόγους] λόγος I 4 ΰψηλο-
τέρονς] ύψηλοτέροις F
β Titulue: Τφ αύτω uvdf (id est Εύδοξίφ φήτορι uA, 'Ρήτορι Εύδοξίφ L, Εύδοξίφ
df), Εύδοξίφ Ih, Εύδοξίφ φήτορι F
7 περιττώς Β 8 'Επειδή vdfgS ΈπεΙ δέ uB δεξιάς] δεξιώς uv μήτε άπατφ I
11 ύμετέρων udfgS] ήμετέρων νΒ μνϋιχόν] ϋνμιχάν h 12 Εύνόμφ] έν νόμφ u
γενόμενος] γένος h
1β Titulus: Τφ αύτφ uvdfg (id est Εύδοξίφ ρήτορι u AF, 'Ρήτορι Εύδοξίφ L,
Εύδοξίφ dfl) Εύδοξίφ h
17 πετιον&έναι σε udf] οε πεπον&έναι vgh 18 τό uvgh] τον df γράφεις
uvdFS] γράψβς fIB 19 ού uvdfh] οϋτε g ήμϊν μνηοιχαχεϊς uvgh μνησιχαχεϊς
ήμϊν df

Authenticated
Briefe C L X X I V - C L X X V H 127
καχώς άπολσύμένος Οναλεντϊνος προσέπτνσε, και ταντα σον ϋέλοντος. Ον γαρ 3

ήν ρήτορος ανδρός και δεινοϋ άνδρ' έπαμννασϋαι, όπότε τις πρότερον Ιαμβοποιειν
τοιαύτα κατετόλμησεν. 'Αλλ', Άχιλεν, δάμασόν ϋνμόν μέγαν . . . και
κίνησαν αΰ&ις ήμϊν τήν γραφίδα, τήν σήν μελίαν μή δόξγ\ς, μικρά πεπονΰώς, απαν-
τάν είς μείζω, τον έπισκοπιχόν τρόπον. "Ιταιενε, &ήρα, βάδιζε ώς äv έϋέλης, 4
έμον γε εϊνεκα, οϋτε τι γράφομεν hi, οντε προσπαίξομεν. Και ταντα ίκανώς,
τοσούτον τιμώμε&α τήν σήν φιλίαν. Ή μεν οϋν παιδιά τοσαντη και έπι ό
τοσοΰτον. "Ο δέ ονκέτι παιζόντων εστίν, άλλα και λίαν σπουδαζόντων, τον γλνκν-
τατον νίόν ημών Νικόβονλον αύ&ις έγχειρίζομέν σοι. Και δέχοιο παρ' ημών 6
τοϋτον ώς παρ' ημών, τό μεν ρητορικόν έργον τω πατρι χαριονμενος, τό δέ σο-
φιστικόν ήμϊν. ΟΙδα γαρ δτι Φελήσαντί σοι τό πράγμα έπίδρομον. Τοις δέ ϋανμα-
σίοις σοφισταϊς τήν όφρϋν μόνον αφήσεις, και τό περί τον πλείονος μάχεσ&αι.
CLXXVII
Τω αντώ
Πώς σοι τά της αρετής ίχει; και εΐ κατά θεόν τι τιροεληλνϋαμεν; δ παντός 1
σοι μάλλον άρμόζειν νπολαμβάνομεν. Ταϋτα γαρ ήμϊν φίλον και άνερωτάν και
άχονειν. Τά δέ άλλα χαίρειν έάσωμεν, δπως &ν έχη. Καίτοι κάν εΐ βονλοίμεϋα
και ταϋτα δεξιώς Ιχειν, δι h> τοντο βονλοίμεϋ·' &ν, Ινα εχης ών ύπερεϊδες και 2
πλείω φιλοσοφης έπί μείζοσι. Ταϋτα και 7ΐροσείρησο παρ' ημών, και τω
καλώ Νιχοβονλψ γενον τοιοΰτος οϊον έλπίζομεν. 'Εάν δέ και πλέον αΐτώμεν, τήν 8
άπληστίαν ημών, ώς φιλότιμος, χόρεσον.
8 Biad. I X , 496
8 tjv (ίήτορος uvF] fjv äv φήτορος df äv φήτορος Ih έπαμννασϋαι ug£°] άπα-

μννασ&αι AdfB άμννασ&αι L (poet raeuram) όπότε δτε Π1g πρότερον
dfg] πρότερος uvh Ιαμβοποιειν uvdf] Ιαμβοποιή g Ιαμβοποιεϊ h 8 τοιαύτα]
ταντα F Άχιλλεν ud/72B xal om. h 4 γραφίδα] σφραγίδα R 1 corr. R 2 5 έπισ-
χοπιχόν Π1gh] έπίαχοπον uvdJ72 β. ν. manu recenti τρόπον vdfgh] άρόνον u
"Ιππευε uA2 marg. γρ. dfgh] ' Ιππεΰς LA 1 άήρα, βάδιζε uvdf] βάδιζε, &ήρα gh
löikfli uvdf] ϋέλβς gh 7 παιδεία B'S, corr. Β 2 9 ήμών om. h έγχειρίζομέν
σοι] ίγχειριζόμενοι I 12 μόνον] μόνην F
14 Titulus: Τφ αύτφ uvdf (id eat Εύδοξίω φήτορι uA, 'Ρήτορι Εύδοξίψ L, Εύδοξίφ
df), Εύδοξίφ Ih, Εύδοξίω $ήτορι F
16 Πώς σοι uvdfF] Πώς xai τί σοι I Πώς τί σοι h 17 έάσωμεν uvgS"]
έάαομεν dfB Ιχγι uvgh] ίχοι df 18 ft» uvdfg] fjv h 19 ήμών udfgh] έμον ν
191 τφ Νιχοβονλψ τ φ χαλφ F 20 'Εάν d f l ] "Αν uLh Ά Α El &ν F πλέον uvFh]
πλείον d f l

Authenticated
CLXXVIII
Τω αντώ
Νόμος fjv Ά&ήνησι παλαιός, ώς δ' εγώ φημι, και κάλλιστα ίχων, έπειόάν 1
φ&άσαιεν είς ήβην οι νέοι, πρός τέχνας άγεσϋαι, δγεσ&αι δέ τούτον τον τρό-
πον προτί&εσ&αι δημοσΰ} τέχνης έκάστης όργανα και 7ΐροσάγεσ·&αι τούτοις 2
τους νέους· δτφ δέ τνχοι χαίρων έκαστος και προστρέχων, τούτον και την τέχνην
διδάσκεσΟαι · ώς τον μεν κατά φύσιν έπιτυγχάνοντος ώς τά πολλά, τον δέ παρά
φύσιν διαμαρτάνοντος. Τί μοι βούλεται τό διήγημα; Kai σέ φημι χρήναι, προς 3
φιλοσοφίαν γαρ έχεις έπιτηδείως, ταύτης μή άμελεϊν, μηδέ προς άλλο τι μάλλον
ώ&ίζεσ&αι των ουκ οικείων ή ταύτης περιέχεο&αι προς ην νένενκας, ούχ δτι
αρίστη μόνον εστίν, άλλ' δτι και τιροσφυεστέρα. Τό δέ μή βιάζεσ·&αι ρουν 4
ποταμού, και ή παροιμία κελεύει, και Ιπποσύνην δεδαώτα μή $.δειν έ&έλει
ή ποίησις · μή τί γένηται; μή και της ιπποσύνης διαμάρτ·ης και της ωδής.
'Αλλά τις ή έπιτηδειότης; Ώς γοϋν έμο'ι ϋεωρήσαντι κατεψάνη, πρώτον μεν »
ό τρόπος και τό τον ή·&ους γαληνόν τε και ατεχνον και προς τάς τον βίου στροφάς
ταύτας άνεπιτήδειον έπειτα τό της ψυχής ευφυές και υψίνουν και προς ΰεωρίαν
ενκίνητον· τρίτον ή νοσοκομία και τό τον σώματος άσΰενές, έπεώή και τούτο ου
μικρόν είς φιλοσοφίαν είναι δοκει τω Πλάτωνι. Και μην και ηλικίας όντως β
έχεις ώς ήδη τά πά&η κλίνεσ&αι' και τή πενίφ ου κάμπτεσ&αί μοι δοκεις μάλλον
ή καλλωπίζεσ&αι· τό τε αίσχύνεσ&αι εΐδέναι, ου κατά ρήτορας. 'Αλλ* ουδέ 7
φωνή μιαρά σοι, ουδέ γέγονας κακός, ουδέ αγοραίος εΐ, ουδέ τι των τοιούτων
έχεις, Ιν ειπώ συντόμως, οίς πλάττει τον Άγοράκριτον είς δημαγωγίαν 'Αριστο-
φάνης· αλλά ρητωρ καλούμενος, πάντα πρότερα» ή κατά τό ήϋος τελείς είς ρήτο-
ρας. Μή τοίνυν ΰελήσης προέσϋαι της φιλοσοφίας δσον προείληφας, μηδέ τά 8
111 μή βιάζεσ&αι . . . Ecclesiastic. IV, 32 12 Ιπποσύνην . . . Anth. Palat. I X ,

537 18 Πλάτωνι Phaedo 6 6 b - 6 8 b 22 Άγοράκριτον cf. Aristoph. Equitee,
v. 1 4 0 - 2 2 9
2 Titulus: Τφ αντώ codd. (id est Εύδοξίω ρήτορι uAF, 'Ρήτορι Ενδοξίφ L,
Ενδοξίφ dflh)
3 Ό ante νόμος add. F ήν om. g έπειόάν f F B έπεϊ δ' &v uvdIS 5 τέχ-
νης έκάστης Ldfgb] έκαστης τέχνης uA όργανον F β τνχοι Ldfgh] τύχη uA
τούτου udfgh] τοντφ ν 8 μοι om. u 10 των ουκ .. . περιέχεσ&αι om. Ξ 12 κε-
λεύει dfg] παιδεύει uvh ίϋέλει uh] έ&έλειν vdfg 14 ή om. ΙΞ κατεψάνη
ante ΰεωρήσαντι uv 16 τό ante πρός add. L β. ν. 16 τε post έπειτα add. F
ύψίνοον df 161 καϊ πρός . . . νοσοκομία om. Ξ 17 ή νοσοκομία] ήν νοσοκομία I
17 ού μικρόν u v d / 7 2 S ] μή μικρόν 77'Β μικράν g 19 τη om. I 191 μάλλον ή
καλλωπίζεσ&αι om. I 201 οϋτε φωνή F 21 κακώς I τι τών τοιούτων uf] τι
των Lgh τούτων (τον Β. ν. Α τι τούτων d 22 τόν Ά γοράκριτον 77'gh] τόν άγοράίον
Δ ημόκριτον ην Π2 τόν άγοραϊον Δημόκριτος ό κρείττων d 221 'Αριστοφάνης uvfgB]
-φόνους άΞ ut videtur 28 πάντων ν 24 θελήσεις Af προσείληφας h

Authenticated
Briefe CLXXVHI—CLXXIX 129
δεύτερα εχειν εν τοις δεντέροις μάλλον ή τα πρώτα εν τοις μεγίστοις· εί δε και

τά πρώτα των ένταν&α δοίημεν, μή άνάσχη άριστενειν εν κολοιοϊς, αετός είναι
δυνάμενος.
Μέχρι τίνος φυσώμε&α τοϊς μικροϊς και χαμαί έρχομένοις, και παίζομε» εν 9
μειρακίσκοις και πλάσμασι, και υπό των κρότων αίρόμε&α; Μεταβώμεν έντεν&εν,
άνδρες γενώμε&α, ρίψωμεν τά όνείρατα, παραδράμωμεν τάς σκιάς, άλλοις παρώμεν
τά τερπνά τον βίου και πλέον οδυνηρά. "Αλλους πεττευέτω και μεταρριπτείτω 10
και παιζέτω φ&όνος και χρόνος και τύχη, δ δη φασι των ανθρωπίνων τό αστατον
και άνώμαλον, έρρέτωσαν ϋρόνοι, δυναστεϊαι, πλούτοι, λαμπρότητες, έπάρματα,
πτώματα, τό εντελές τοντο δοξάριον και άπόπτνστον ω μάλλον άδοξήσειεν αν τις
αΐρόμενος ή γελώ μένος τά της μεγάλης ταύτης σκηνής παίγνιά τε και ΰεατρίσ-
ματα. Ήμεϊς δε τον λόγου περιόραξώμεϋα και θεόν αντί πάντων εχειν 11
έλώμεϋα, τό μόνον διαρκές άγα&όν και ήμέτερον, ϊν' ημϊν κάί τό έντανϋα ενδοκι-
μεϊν γένηται, τοϊς έτι μικροίς και τοντο ζητοΰσιν, ή τό έκεϊϋεν πάντως, επειδή της
αρετής ά&λον θεόν γενέσθαι κάί τω καθαρωτάτω φωτί καταστράπτεσθαι τω έν
τη τρισσή μονάδι θεωρουμένω, ης νΰν μετρίως εχομεν τάς αύγάς. Προς 12
ταύτα ι&ι, πρόβαινε, πτερον τη διανοία, λαβον τής αΙωνίου ζωής, μηδαμοϋ στης
των έλπίδων, έως σδ ελ&ης επί τό άκρον έφετόν και μακάριον κάί ημάς επαινέσεις,
εί οϊδα, νυν μεν ολίγα, μικρω δε ϋστερον άφθονώτερα, έπειδάν ϊδης σεαντόν έν
οίς ύπισχνούμε&α και μή κενήν μακαρίαν ταντα ενρίσκης μηδέ διανοίας άναπλασ-
μούς, άλλα πραγμάτων άλήθειαν.
CLXXIX
Τω αύτώ
Τί φης; πεί&ομέν σε τοις λόγοις τούτοις και μετα&ηση τήν παίδευσιν και 1
μεθ' ημών ταχθηση των ποτε κατά σε, νυν δέ, εί δίδως είπείν, υπέρ σέ; ή δει σον
κατεπφδειν μακρότερα; Μηδαμώς, ώ θαυμάσιε, μή τουτ άναμείνης. Αίσχρόν 2
22 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P R , f = Π, g = IF, h = Β ΐ
β όνείρατα, σκιάς cf. Plato. Reep. VII, 514 a 16 θεόν γενέσϋαι cf. loan. Χ , 34
18 έπ'ι το άκρον cf. Piatonis Phaedr. 247 a
4 και παίζομε* om. L 7 ί "Αλλους πεττευέτω xai μεταρριπτείτω xai παιζέτω φθό-
νος uv] "Αλλους πεττευέτω και μεταρριπτείτω φθόνος d "Αλλους παιζέτω φ&ύνος 77'g
(in margine add. Π2 πραγματευέτω και μεταρριπτείτω xai) "Αλλους πεσσευέτω (πεσθέτω Ξ)
xai μεταρριπτείτω φ&όνος h 10 άδοξήσειεν äv τις Lgh] άδοξήσειέ τις ud άδοξήσειεν
τις Μ 18 ίν' ήμίν uvdf] ϊν' ή ΙΞ ΐν ή Β Ινα είς F 17 Iaöi R F (ante rasuram) Β
18 ίως ου dfg] ίως uvh έφετόν om. ν έπαινέογ) F 19 μιχρω M f l ] μικράν
YvdFh χαινήν Β εύρίσχοις fg 21 πράγματος ν
28 Titulus: Τω αύτώ codd. (id est Εύδοξίω (5ήτορι uAF, 'Ρήτορι Εύδοξίω L,
Εύδοξίψ dflh)
241 φής ecripsi φης codd. μετα&ησει et ταχ&ήσει I B 26 εί διχώς Α 2β άνα-
μείντ/ς uvd/7 2 θ. v. gh] περιμείντ)ς 771

Authenticated
γαρ τό πλεϊον Εχοντα, τό τιδν έλλείπειν. ΕΙ γαρ ή αρχή τό ήμισυ τον παντός
γίνεται, τον ήμίσεος τό πλέον τί άλλο γε, ή τό παν; ΕΙ μεν ούν άρκονντες ήμεϊς
είς παραίνεαιν, ίχει ταϋτα καλώς και μηδέν πλέον έπιζητείσ&ω. ΕΙ δέ δεϊ σοι 8
και κρείττονος συμβούλου, μετά βουλής μεν οίνοποτεϊν Σολομών σοι διαχελενεται,
Ινα μή τγ} βίου μέ&η και δίνη περιτροπής, έγώ δέ τί ψημι μικρόν της συμβουλής
παρατρέψας- Μετά θεον βονλενον, και ον διαμαρτήσεις τον δέοντος.
CLXXX
Τω αν τω
Πατρός εϊς άγα&οϊο, φίλον τέχος, οία πννϋάνομαι περί σον. Μόνον 1
έπαίρον και κατενοδον και βασίλευε· και ημείς εν&νμήσομεν, κάν μήπω τήν
φιλοσοφίαν όμολογής. Ον γαρ οίς λέγεις προσέχομεν μάλλον, ή οίς ποιείς· 2
έπειόή και αντό τό μή όμολογεϊν την φιλοσοφίαν σφόδρα φιλόσοφο». "Ο περί τον
Ανσίον τον ρητορός φησιν ό κριτικός Διονύσιος, δτι τό άτεχνον αντον λίαν ίντεχ-
νον ήν.
CLXXXI
Σατουρνίνω
ΕΙ και τό της αρχής ΰψος άπρόσιτον, άλλα φιλάνθρωπον ή φιλία, δι ήν 1

έ&αρρησαμεν ταντην σοι τιροσαγαγεϊν την παράκλησιν. Πάσιν οϊςεϋ πεποίηκας 2
7 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = PR, f = Π, g = IF, h = ΒΞ

15 Codicee: u = ΥΜ, ν = LA, d = P, f = Π, g = IF, h = B S
1 ή άρχή . . . of. Leutech et Scbneidewin, Paroemiographi graeci I, p. 213 Dio-

genianus Π , 97 4 μετά βουλής . . . cf. Ecclesiastio. X X X I , 27 9 Πατρός . . . τέχος
cf. Iliad. X X I , 109 et Odyse. X X I , 335 10 κατενοδον και βασίλευε Psalm. XLIV, 5
2 Διονύσιος Dionysius Halicarn., Lyeiae, 8
1 πλεϊον uvfgh] πλέον d ή om. u £ Post παντός add. τι I, τί Fh 8 ήμίσεος

uvfis] -σεως dIB -σους F τί άλλο uvdf] τί δ' άλλο g τί δέ άλλο h γε om. I
8t σοι και κρείττονος συμβούλου df] σοι συμβούλου και κρείσσονος uvh σοι συμβούλου
καΐ κρείττονος g 4 μέν om. ν διαχελενεται dfg παρακελενεται uvh 6 τη om. L
Post μικρόν, τι add. Β, τό add. Ξ β διαμαρτήσης Α -τήση h
8 Titulus: Τω αντφ codd. (id est Εύδοξίψ ρήτορι uAF, 'Ρήτορι Εύδοξίω L,
Εύδοξίφ dflh)
β Πατρός uvh Πατρός μέν είς uvdfg] εΐ h 10 και εύ&υμήσομεν καΐ ήμεϊς F
11 λέγεις om. F 12 τήν om. Ξ τον ante Λυσίον uv om. dfgh 18 κριτικός
uvdfg] κρητικός h
16 Titulus: Σατορνίνφ d, Σατορνίνψ στρατηλάτη f l Σατουρνίνω h, Τψ αντφ uvF
(id est Σατορνίνψ uv; F ecripeit falso Τω αντφ quia epistula quae praecedit inscribitur
Σωφρονίψ μαγίστρφ, haec est enim ep. 37)
18 παράκλησιν om. h

Authenticated
Briefe C L X X I X —CLXXXH 131
ημάς, και τοϋτο πρόσ&ες · τον λογιώτατον υίόν ήμών Ενδόξων, άνδρα και βίω και
λόγω της σης αρετής άξιον, και τάλλα ήδέως Ιδεϊν καταξίωσαν και της παρά
σεαντον προστασίας άξιώσαι περί ών άν δέηται της σης καλοκάγα·&ίας. 'Ημείς
δέ άντιδώσομεν τάς ενχάς, ω μόνω δυνατόν ήμϊν τους ενεργέτας άμείβεσ&αι.
CLXXXTI
Γρηγορίω
Οϊμοι δτι ή παροικία μου έμακρνν·&η· κάί τό κεφάλαιον των κακών έν
πολέμω και στ άσε ι τα ημέτερα, και ην παρελάβομεν παρά των άγιων Πατέρων
είρήνην ουκ έτηρήσαμεν. Ταΰτην μεν οϋν οϊδ' δτι αυτός αποκαταστήσεις έν τη
δυνάμει τον σέ τε και τα σά φέροντος Πνεύματος. 'Ημών δέ μηδείς καταψεν-
δέσ&ω, παρακαλώ, μηδέ των κυρίων τών επισκόπων, δτι ακόντων ήμών άλλον
έπεκήρυξαν ήμιν έπίσκοπον ου γαρ τοσούτον αντοις άπερρίμμεϋα, ουδέ οδτως
έχονσι προς ημάς άπεχ&ώς. 'Αλλά πολλά δεη&είς διά τήν έμαυτοϋ νέκρωσιν,
κάί άμα τό βάρος ψοβηϋεις της 'Εκκλησίας άμελουμένης, ταΰτην ^τησα παρ'
αυτών χάριν, οντε κανόσιν έναντιονμένην, και ημάς άναψύχουσαν, δο&ηναι τη
Εκκλησιά}, ποιμένα, δς και δέδοται ταϊς σαϊς ενχάϊς, άξιος της υμετέρας ΰεοσε-
βείας· δν και εις χεϊράς σου τίϋημι, τον αίδεσιμώτατον Ευλάλιαν λέγω, τον
&εοφιλέστατον έπίσκοπον, ου και ταϊς χερσίν έναποψύξαιμι. Ει δέ τις οϊεται
μή χρήναι ζώντος έπισκόπου άλλον χειροτονεϊν, ϊστω μηδ' ένταν&α κρατών ήμών
πάσι γάρ δηλον δτι μή Ναζιανζού, Σασίμων δέ προεβλή&ημεν, εΐ και προς ολίγον,
αίδοϊ τοΰ πατρός και τών ίκετευσάντων, ώς ξένοι τήν προστασίαν κατεδεξάμε&α.
6 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P R , f = 77, g = AF, h = B S
7 Psalm. C X I X , 6
1 ή μας u v l h ] ήμϊν d f F 2 ή και Ιδείν ν 8 σεαντον uvgh σον df 4 ήμών

a n t e άμείβεσ&αι add. fg
β Titulus: Γρηγορίω h , Γρηγορίω έπισχόπω Ννσης f, Γρηγορίω έπισχόπω g, Τω
αντω u v d (id est Γρηγορίω τω Ννσης u, Γρηγορίω Ννσης ν, Γρηγορίψ έπισκό:τψ Ννσης d)
9 άποχαταστήσεις u v P f g ] αποκαταστάσεις R άποκαταστήσης Β άποχαταστασήσεις Ξ
έν om. g 11 ακόντων uvdfg] Απάντων h 12 όντως u v d f h ] τοσούτον g 14 ταΰ-
την ητησα dfgh] ταΰτην τε ήτησα u ταντην δέ ητησα ν 16 τήν a n t e χάριν a d d . g
1β ταϊς om. vdfg ήμετέρας Β 17 παρατί&ημι Ξ λέγω om. u v 18 0εοφι-
λέστατον dfgh] θεοφιλή u v και uv] om. dfgh 19 ζώντος u v d f h ] δντος g μη
δέ df χρατεϊν Ξ 20 πάσι γάρ δήλον om. ν Σασίμων δέ uvdfg] αλλά Σασίμων h

Authenticated
CLXXXIII
θεοδώρω
"Εσχε τι και παρ' ήμϊν ό φτθόνος, δν ουδείς ραδίως διέφνγεν. Ίδον και Καππα- 1
δόχαι στασιόζομεν, ϊν' όντως εΐπω, — τό μή πρότερον άκονσθέν μηδέ πιστευθέν
5 κακόν, δπως μη κανχήσηται πάσα σάρξ ενώπιον τον θεον• — αλλ'
είδώμεν, άπαντες δντες άνθρωποι, καΐ μή προχείρως έτερων καταγινώσκωμεν.
'Αλλ' έμοί τι κέρδος και παρά της συμφοράς (ει δει παραδόξως ειπείν), και 2
δντως ρόδα έξ άκανθών, ώς ή παροιμία, σνλλέγομεν. 'Εγώ γοϋν ονπω a
πρότερον οϋτε κατ δψιν σνντετνχηκώς τη ση ενλαβε ία, οντε διά γραμμάτων
ίο ώμιληκώς, άλλα τη περί σον φήμη μόνη κατανγαζόμενος, ννν και εις άνάγκην 4
ήλθον της διά των γραμμάτων έντεύξεως και χάρις πολλή τω τοντο χαρισα-
μένω. Τό μεν οϋν τοις άλλοις έπισκόποις περι ών έπέστειλας γράφειν, ονπω
γάρ τούτον καιρός, παραλείψομεν και άμα ή άρρωστία όκνηροτέρονς ημάς προς
τοντο καθίστησιν δ δε σοι γράφομεν, κάκείνοις διά σον γράφομεν. Πανσάσθω ·>
is περιεργαζόμενος τά παρ' ήμΐν ό κύριος μου και θεοφιλέστατος Έλλάδιος ό
επίσκοπος' ον πνευματική γάρ, άλλα εριστική ταντα ζητεϊ περιόδω, ουδέ ακρίβεια
κανόνων, άλλ' οργής εκπληρώσει, ώς δήλόν έστιν εκ τον καιρόν και πολλών τών
σνν τούτω κεκινημένων εξω τον λόγου χρή γάρ οντω λέγειν και μή λνπεϊν. 'Εγώ β
γάρ εί μεν τον σώματος οΰτως εϊχον ώς 'Εκκλησίας δννασθαι προστατεϊν Ναζιαν-
ζό ζον, ή τήν αρχήν έπεκηρνχθτ]ν αλλά μή Σασίμοις, ώς τίνες νμάς πείθουσιν ονκ
ορθώς, ονχ όντως ήμην άθλιος ουδέ τών θείων διατάξεων άμαθής ώς ή της
'Εκκλησίας νπεριδε ιν ή τήν τον βίου ραστώνη ν μεταδιώκειν, προ τών άποκειμένων
μισθών τοις κάμνονσι κατά θεόν και τό πιστευΰέν τάλαντον άπεργαζομένοις. Τί 7
γάρ μοι τών πολλών πόνων δφελος και τών μεγάλων ελπίδων, περί τών μεγίστων
25 βονλενσαμενω κακώς; 'Επειδή δε και τό σώμα κακώς έχει μοι, δ πάσι δήλόν
έστι, και βάρος ουδέν έκ της νποχωρήσεως έδεισα ταύτης δι ην εϊπον αΐτίαν και
τήν Έκκλησίαν έώρων έχομένην ημών, βλαπτομένην δέ περί τά καίρια και
λελυμένην σχεδόν έκ της έμής λύσεως, έδεηθην και πρότερον και ννν τών κυρίων
1 Codices: u = Υ, ν = LA (tantum a verbis f. 133, 4 άναδίδαξον και άποδέχεσ&αι),

d = P R , g = ylF
6 I Cor. I, 29 28 τό πιστεν&έν τάλαντον: f. Matth. X X V , 1 4 - 1 6
2 Titulus: θεοδώρφ scripsi] θεοδώρω έπισχόπω Τνάνων ud, θεοδοαίφ έπισχ. Τνά.
ν , Τφ αντφ (id est θεοδώρω hιισ*. Τυα.) g; addit vero Λ] μάλλον δέ προς άλλον τινά
άνώννμον, ώς δηλοϊ ή έπιστολή.
8 xal ante παρ' ήμϊν om. 8 σοι poet Έγώ add. Λ 10 χαί post ννν om. d
18 παραλείψομεν ug] —ψομαι vd ή μας om. u 15 μου xai θεοφιλέστατος uvg]
μου ό Οεοψ. d ό (ante inίσχοπος) u] om. vdg 191 Ναζιανζού uvd] —ζω g
20 μή ante έπεχηρύχ&ην add. g μή ante Σασίμοις om. g 28 άπεργαζομένοις g]
έπεργ. uvd

Authenticated
Briefe C L X X X I 1 I - C L X X X I V 133
μου και τών ϋεοφιλεστάτων έπισκόπων, τών πατριωτών λέγω, δούναι rfj'Εκκλησία
κεφαλήν, ήν σνν θεώ δεδώκασιν, άξίαν και της έμής έπιϋνμίας και των υμετέρων
ευχών. Ταϋτ' ούν αυτός γίνωσκε, κύριε τιμιότατε, και τους λοιπούς επισκόπους
άναδίδαξον και άποδέχεσ&αι και συνεπιψηφίζειν και μη βαρεϊν τό ήμέτερον γήρας 8
5 ταΐς διαβολαϊς πει&ομένους.
Προσκείσ·&ω δέ κάκεινο τοις γράμμασι· τον κύριόν μου τον -Οεοφιλέστατον 9
σνλλειτουργόν Βοσπόριον, ει μεν ή παρ' υμών έξέτασις ευρίσκει περί τήν πίστιν
κακόν, δ μηδέ λέγειν έστί ϋεμιτόν (έώ γαρ τον μακρόν χρόνον και τήν μαρτυρίαν
τήν ήμετέραν), αυτοί τούτο κρίνατε. Ει δέ ή τών παροικιών ζήτησις την 10
ίο κακοδοξιαν δημιουργεί και νέον τό έγκλημα, μη ταϊς διαβολαϊς παρασύρεσ&ε, μηδέ
ίσχυροτέρας της άλη&είας ποιείστε, παρακαλώ, μή πολλούς εις ά&νμίαν καταστή-
σητε τών εύ πράττειν προηρημένων.
Έρρωμένος, ενϋνμος, προκόπτων κατά Θεόν χαρισ&είης ήμϊν και τη Έκκλη- 11
aiq., τό κοινόν σεμνολόγημα.
is CLXXXIV
Άμφιλοχίω
Πληρώσαι Κύριος πάντα τά αιτήματα σου, και μή άπαξιώσης 1

πατρός ευχήν · ίκανώς γαρ τό γήρας ημών άνέπαυσας και γενόμενος μέχρι Παρνασ-
σού, κα&ώς προεκλήϋης, και τήν έπενεχ&εΐσαν τω τιμιωτάτω και ϋεοφιλεστάτω
20 έπισκόπω συκοφαντίαν έλέγξας· επειδή φιλοϋσιν οι πονηροί τάς εαυτών αίτιας
περιτρέπειν εις τούς έλέγχοντας. Ισχυρότερος μεν γαρ πάσης κατηγορίας ό 2
χρόνος τον άνδρός και ό βίος και ήμεϊς οι πολλάκις τά αυτά και άκούσαντες παρ'
αυτού και διδάξαντες, οϊ τε έκ της πλάνης έπαναχϋέντες και προστε&έντες τω
κοινώ σώματι της 'Εκκλησίας· έδεϊτο δέ δμως πονηρός ό καιρός ών και 8
25 ακριβεστέρας αποδείξεως δια τους έπηρεαστάς και καχοή&εις, ήν αυτός ήμϊν
έχαρίσω, μάλλον δέ και τοις κουφοτέροις και ρφδίως υπό τών τοιούτων άπατω-
μένοις. Ταύτα δέ εΐ ΰελήσειας και μακροτέραν όδόν νποστάς δια σεαυτού 4
μαρτνρήσαι και διαιτήσεις τοις άμφισβητουμένοις μετά τών λοιπών έπισκόπων,
έργον ποιήσεις πνευματικόν και της σης τελειότητος άξιον. Τήν συν σοι άδελφότητα
3ο έγώ τε και οί σνν έμοί πάντες προσαγορεύομεν.
16 Codices: u = ΥΜ, ν = LA
17 Psalm. X I X , 7
1 τών θεοφιλεστατών u και &εοφιλεστάτων dg θεοφιλεστάτων ν 2 και post άξίαν

om. g 3 ε μον post κύριε add. R β Προσκείσθω vd] Προκ- ug κάκείνο post
τοις γράμμααιν g 7 νμών uvd] ήμών g ευρίσκει uvd] -σκοι g 8 ίστι om. Α
λέγειν post έώ γάρ add. u 10 παρασνρεσ&αι g 11 Ισχυροτέρας (-τάτας ν) της αλη-
θείας ποιείαθε, παραχαλώ παραχ. ποιεϊσθε R ) uvd Ισχνράς ταύτας της θείας ποιεϊσθαι
αληθείας g l i t καταστήσηται g
16 Titulus: Τω αντώ (id est Άμφιλοχίω) uv
19 προεκλήθης u'v] παρεκ. u 2 θ. v. 22 αυτά ν] αντοϋ u 221 παρ' αντον
om. u 24 πονηρός post ό καιρός ν 27 δέ om. u.

Authenticated
CLXXXV
Νεκταρίω
"Οταν άλλος άλλο τι των σων έπαινη και πάντες ως έν άγορφ προβάλλωνται 1
τήν σήν ευφημίαν, έγώ τά κατ' έμαυτόν συνεισφέρω, και ονδενός ελαττον, δτι και
τιμάν ημάς άξιοϊς και ώς τέκνον άγαπητόν πατρός γήρας παραμυϋεϊσϋαι. Δια 2
τοϋτο και νυν έ&άρρησα ταύτην προσαγαγεϊν τήν παράκλησιν υπέρ τον αιδεσιμω-
τάτον και ΰεοφιλεστάτου επισκόπου Βοσπορίου, αίσχυνόμενος μεν ει γε τοσούτος
άνήρ των ημετέρων δεϊται γραμμάτων, ω και πολιτεία και χρόνος βέβαιοι τό
αΐδέσιμσν, αίσχννόμενος δε ονχ ήττον τό σιωπάν και τό μή τινα περί αύτοϋ ποιή-
σασ&αι λόγον, φωνήν έχων και πίστιν τιμών και πάντων μάλιστα τον άνδρα
γινώσκων. Τήν μεν ούν περι των παροικιών άμφισβήτησιν δηλαδή αυτός S
διαλύσεις κατά τήν έν σοι τοΰ Πνεύματος χάριν και τήν τών κανόνων άκολου-
§ίαν. 'Εκείνο δέ μή άνεκτόν φανήτω τη ση ευλαβείς τό δημοσίοις δικαστηρίοις 4
στηλιτεύεσ&αι τά ημέτερα. Κ&ν γαρ ώσι χριστιανοί, ώσπερ οϋν είσι τη τοΰ θεοΰ
φιλανθρωπία, ol τών τοιούτων χριταί, τί κοινόν ξίφει και Πνενματι; "Αν δέ και 5
τοϋτο σνγχωρήσωμεν, πώς ή πσϋ δίκαιον τον περι πίστεως λόγον συμπλέκεσ&αι
τοις άλλοις άμφισβητήμααι; Σήμερον ήμϊν κακόδοξος ό θεοφιλέστατος επίσκοπος
Βοσπόριος; Σήμερον πολιά ταλαντεύεται τον τοσούτους μέν έκ της πλάνης έπανα-
γαγόντος, τοσαύτην δέ άπόδειξιν δεδωκότος όρ&οδοξίας, διδασκάλου δέ πάντων
ημών; Μή, παρακαλώ, μή δώς χώραν ταϊς τοιαύταις σνκοφαντίαις· άλλ' εΐ μέν 6
δυνατόν, ειρήνευσαν τά διεστώτα και προστε&ήτω τοϋτο τοις σοϊς έπαίνοις· ει δέ μή,
τοϋτό γε μή δέξη κα&υβρίζεσ&αι πάντας ημάς διά της τοιαύτης έπηρείας, οίς και
συνεβίωσε και συνεγήρασεν, οΰς οίδας ακριβείς της θεότητος κήρυκας και μετά
κινδύνων καΙ ακινδύνως, και μηδέν ύφαιρεϊν άνεχομένονς της μιας καΐ απροσίτου
Θεότητος. Και υπέρ ημών προσεύχου, παρακαλώ, σφόδρα καμνόντων τη 1
άρρωστίφ. Τήν συν σοι αδελφότητα έγώ τε και ol συν έμοι πάντες προσαγορεύουσι.
Έρρωμένος, εϋ&υμος, ευδόκιμος έν Κυρίω χαρκτ&είης ήμϊν και ταϊς Έχχλησίαις
τό κοινόν στήριγμα.
1 Codices: u = Υ, ν = L, d = P R , g = I F
2 Titulus: Νεχταρίφ edd. Νεχταρίφ έπιαχόπφ g] Τφ αύτψ (id est ΝεχταρΙω) uvd
3 ώς d] om. uv ώσπερ g προβάλλονται uvd] —λλονται g
β έ&άρρησα d] έόάρσησα uvg 7 xat &εοφιλεστάτον om. d 8 <5εϊταί] δει R
17 άμφισβητήμασιν d 20 δός F 21 xal post προστε&ήτω add. F 23 συνεγείρααεν I
χάν μετά I 26 ντιέρ om. F

Authenticated
Briefe C L X X X V - C L X X X V H 135
CLXXXVI
Τω αντώ
Τί &ν έποίησας, εί παρών αυτός εϊχον πράγματα; ή δηλον δτι πασαν άν £&συ 1
σπονδήν έλενΟερώσαί με της επιχρείας, εαιερ τι δεϊ τοϊς προλαβονσι τεκμαί-
ρεσΰαι. Τοϋτο και ννν ήμϊν χάρισαι δια της κοαμιωτάτης άνεψιάς ήμών αντης 2
προσπίπτουσας σοι δι' ημών, αίδεσ&εις μεν τήν ήλικίαν της ίκέτιδος, αΐδεσ&είς δέ
τον τρόπον και τήν ενλάβειαν ου κατά πολλάς οίσαν γυναίκας, αίδεσΰείς δέ 3
πρός τοις άλλοις και τήν άπραγμοσύνην της γυναικός κάί το παρά των οίκείων
νΰν Ιχειν πράγματα, προ πάντων δέ τήν ήμετέραν παράκλησιν. Ή μείζων δέ 4
χάρις, το τάχος της ευεργεσίας ήν άπαιτοδμεν. Τό μεν γαρ φιλάνϋρωπσν τη χήρφ
και ό άδικος έν τω Εναγγελίω κριτής έχαρίσατο, άλλα μετά πολλή» ίκεσίαν καϊ
τιροσεδρείαν. Παρ' υμών δέ νπαρχέτω τό τάχος, Ινα μή κάμνη μακρά ταϊς 5
φροντίσι και ταϊς έπΐ της αλλοδαπής καχοπα&είαις· ει και τά μάλιστα οίδα σαφώς
δτι οίκείαν αυτή ποιήσει και τήν άλλοτρίαν ή σή θεοσέβεια.
CLXXXVI I
Ενδοξίφ
Ahiq. τό μή γράφειν, ουδέ αυτός &ν, οΐμαι, των πλείστα έπεσταλκότων, εί 1

μή με ή νόσος λήρον ποιεί και ών εί πέπονϋα έπιλήσμονα. Καίτοι γε, εί μή 2
τι άλλο, ώς άπο&ανσΰσιν ήμϊν ό παρά των σων λόγων ώφείλετο έπιτάφιος, φ
τέχνη τό λέγειν και γράφειν. Ό μεν οϋν ίλεγχος τοσο&τος· ουδέ γαρ δεϊ φιλικώς
έγκαλοϋντας Ιξω των της φιλίας δρων τοϋτο ποιεϊν. ΛΑ δέ περί τον γλυκυ- 8
τάτου υίοβ Νικοβονλον γράφεις, μεγάλα μεν σφόδρα και θαυμαστά καί Ικανά
1 Codices: u = Υ , ν = L, d = P R , f = 77, h = B S
15 Codices: u = YM, ν = LA, d = P R , f = 77, g = IF, h = B S
11 έν τψ Εναγγελίω Luc. XVIII, 1-7
2 Titulus: Τψ αντφ (id est Νεχταρίψ) uvdf] Νεχταρίφ h

6 χάρισαι udfh] χαρίσααϋαι ν ήμών ante άνεψιάς h αύτής uvdf] της h
11 δ άδικος έν τω Εναγγελίω κριτής uvh] ό της άδικίας κριτής έν τοις Εύαγγελίοις df
111 ίκεσίαν xal τιροσεδρείαν (-δρίαν h) uvh] προσεδρίαν (-δρείαν Ρ) καί Ικεσίαν df
12 ύμών udfh] ήμών ν
16 Titulus: Ενδοξίφ Πι] Ενδοξίφ $ήτορι F, Τω αύτω uvdf (id est: Εύδοξίφ df,
Εύδοξίφ φήτορι uA, 'Ρήτορι Ενδοξίφ L)
17 ούδέ uLAWgh] ούδέν Α2 β. ν. ων om. 771IF1, add. s. v. 772, add. in marg.
F2 ώς ante οΐμαι add. h πλείστα uvPR 2 (m. r.) fgh] πλείστων R 1 18 ποιεί
uvdlh] notfj fF 20 τό om. h τοσούτος dfgh] ούτος uv 21 φιλίας uvgh]
φιλοσοφίας df 22 καί θαυμαστά καί Ixava] και Ικανά καί άανμαστά Μ
13 OalUy

Authenticated
σνναρπάσαι πατρός ευχολίαν ρφδίως οίς βούλεται και πιστεύουσαν. Τότε δέ 4

άλη&ή είναι δεξόμεϋα, δταν πεϊρα» διδονς ήμϊν δ νέος μή ανάξιος φαίνηται ή
των σων υποσχέσεων ή των ήμετέρων έλπίδων.
CLXXXVTII
Σταγειρίω
'Αττικός συ τήν παίδευα ιν; Αττικοί και -ημείς. Νέων προκα·&έζη; Πάσης ι
ηλικίας ημείς. Τνποϊς προς λόγον; Ήμεϊς προς ή&ος. Πολλά κοινά τιρός 2
άλλήλους ήμϊν £ν δέ αντί πάντων και τιρό πάντων, ό γλυκύτατος υΙός ημών
Νικόβονλος έν μέσφ κείμενος. ΤΩι σύ καλώς ποιών ένεπιδείξη καί την παίδευσιν 3
και τήν ήμετέραν φιλίαν, εϊπερ σοι μέλει ταύτης. ΟΙμαι δέ· και γαρ ά&ληται 4
παλαιοί νέοις τιμώνται· και τοσούτον ώστε και τα της νίκης άΰλα προσφέροντες
τούτοις ευγνώμονες είναι νομίζονται περί νόμους ά&λήσεως.
CLXXXIX
Ενστοχίφ
Μίμησαί μοι τον 'Αλέξανδρον, ώ θαυμάσιε" καί ώσπερ έκεϊνος, Ιν' Άϋηναί- 1
οις άρέση, φιλοτιμότερος ήν, δια ταϋτά τοι και ΰέατρον άει της έαυτοϋ βασιλείας
τάς Ά&ήνας ώνόμαζεν, ουτω και συ το κα&' ημάς εϊναί τι νομίσας, εΐ και μηδαμή,
άλλ' ή των γε λόγων εϊνεκα καί των Ά&ηνών αυτών, προς δέ και τούς κοινούς 2
πατέρας των λόγων αΐδούμένος, διπλασιάσαι προϋνμήϋητι τω καλώ Προνοΐω
τήν περί λόγους σπουδήν. Πάντως δ τι &ν είσενέγκης τω νέω, ήμϊν τοΰτο 3
είσοίσεις, οϊ και πα&εϊν εύ επιτήδειοι και λόγων έπαινέται ϊσως ου φαϋλοι· εΐ και
κατωτέρω σοφιστικών θρόνων καϋημε&α, σιωπής άκίνδυνον γέρας ήμϊν
αυτοϊς έπιτάξαντες.

18 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P, f = 77, g = I, h = BS"
161 lv' Ά&ηναίοις άρέση . . . cf. Plutarch. Aloxandr. L X , 6 22 σιωπής . . .

Simonides, fr. 66 Bergk
1 πιστεύουσα L 2 δεξώμεϋα I διδούς uvdfg] δούς h άνάξιος φαίνηται gB]

ανάξιος φάνηται \ιίΞ άνάξιος αν φαίνηται L άνάξιος άν φάνηται Α άνάξιος φανεϊται d
5 Titulus: Σταγειρίω uv] Σταγηρίφ σοφιστή g, Σταγιρίφ h, Στρατηγίψ σοφιστή f,
Τω αντφ (id est: Στρατηγίψ) d
β συ] σοι Β δέ poet 'Αττικοί add. Ξ 8 και προ πάντων om. I ήμών
ante υιός I γλυκύτατος υμών Β (ex υ5 ήμών corruptum) 9 ένεπιδείξχι gh]
έπιδείξη uvdf 10 ΟΙμαι uvdfg] Οιομαι h 11 ώστε uvgh] όσον df προσφέρον-
τες uvgB] προφ. άίΞ 12 τούτους ν
14 Titulus: Εύστοχίω hj Εύστοχίω σοφιστή uvdf, Εύστοχίψ Γρηγόριος g
16 διά ταϋτα uvh] ταύτη dfg έαυτοϋ dfgh] αντον uv 17 μηδαμή uvdfh]
μή g 18 γε om. h 20 &ν β. ν. Α 28 έπιτάξαντες] έπάξαντες g

Authenticated
Briefe CLXXXVH—CXC 137
CXC
Τω αντώ
Ύ
Ω Όδνσεν, μάλα πώς με χα&ίχεο, σταγειρισμόν όνειδίζων και χατα- 1
σοφιστενων ημών έπιμελέστατα. Και σον την παρρησία» έπαινών έφ' οίς γράφεις
ä γράφεις (χρεϊσσον γαρ έχλαλεϊν τό λνποϋν ή έρημην αίρεϊν άγνοοϋντας), Εχω
τι xal έγχαλεϊν. "Ομως δέ, Ινα νόμον φυλάξω διχαστιχόν, άπολογησομαι 2
πρότερον, είτα κατηγορήσω, xal αμφότερα μετά της Ισης εννοίας.
Τω χαλώ Σταγειρίω προσήλ&εν Νιχόβονλος ό έμός, οϋ τι χα&' ήμέτερόν Η
γε νόον, μή τονά' νπολάβης· ονχ οϋτως ή τών 'Α&ηνών έπιλήσμων έγώ, ή της
σης φιλίας και εταιρείας. 'ΑλΧ ώρμησε μεν παρ' εαυτόν καΐ τον πατρός οντω
&ελήσαντος· παρ' έμοϋ δέ διά τών γραμμάτων ένεχειρίσ&η. Τί τοντο αφιλον η
άπάνϋρωπον ;
Έπει δέ τήν άπ ολογίαν εχεις, δέξαι και τήν χατηγορίαν. Ονχ έπαινώ σον ±
τονς κοροπλά&ονς χαι τονς Τελχϊνας οίς βάλλεις τον άντίτεχνον, έπειδή νενίχηχε
τους ομοτέχνους άντιτέχνονς χαλεΐν. Μέχρι τίνος γαρ ταντα; Kai πον στησόμε&α
της σοφιστικής επήρειας; ίως άν τί γένηται; Ιως äv ϋάνατος ημάς διακόψη της
πονηρίας; Ταντα γάρ νέον μέν δντα, φιλοτιμίας ήττώμενον, κέρδους μετα- 5
ποιονμενον, και τότε μετρίως ποιείν, ε χει τινά συγγνώμην (μικρόν γάρ τι
δημοσ&ενίσω σήν χάριν)· έν τοντω δέ της ηλικίας και οντω πράττοντα χνρίττειν
τε χαι κνρίττεσ&αι, παντελώς άωρον και φιλόνεικον, ον μόνον δτι απρεπές και
παντάπασιν άνελενϋερον, αλλ' δτι και ραστώνη πολλή τον πράγματος. ΌπποΙόν
χ εϊπγ]σΰα Ιπος, τοϊόν κ' έπακονσαις, καϋάπερ ρεύματος άντιστρέφοντος
(πάλιν γάρ Όμήρω σνγχρησομαι)· τον ξνοντα δ' άντιξνειν, παντελώς άνεπίφ-
&OVOV.
1 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = Ρ, f = 77, g = IF, h = B5"
8 Iliad. X I V , 104 σταγειρισμόν cf. φιλιππισμόν Dem. X V I I I , 294 8 Iliad. I X

108 18 Ιχει . . . Dem. XXI, 66 21 f Όπποίον . . . Iliad. XX, 250 22 γεύματος
άντιστρ έφοντος cf. Odyse. V, 327 et 420—421 28 τόν ξνοντα . . . Sophron, v. 149
2 Titulus: Τω αντφ (id eet: Ενστοχίω σοφιστή) uvd] Ενστοχίφ σοφιστή fg, Εύστο-
χΐψ h
8 Όδνσεν vdg] Όδνσσεν ufh χαϋίχεο uvlh] — ίχαιο df — ίκεσο F 4 έπαι-
νών 77Ί] —νώ uvd/7;Fh 5 έρημην αίρεϊν d/7'Fh] ήρεμεϊν ώς Ιριν uv ήρεμεϊν ως
2
έρειν Π marg. ενημην παρείν (sic) I β "Ομως δέ, Ινα νόμον df] δμως· ίνα δέ νόμον
uvgh 8 προσήλϋε ud 10 έταιρείας vlh] -ρίας udfF 11 Τί om. I 18 Έπει δέ
uvdfg] έπειδή h 14 νενίχηχεν ν 15 άντιτέχνονς om. Πι\ι add. Π2 marg. ν στήσομαι
I 16 της σοφιστικής έπηρείας om. h τί γένηται; ίως δν om. Β γεγένηται F
17 Ταύτη ξ φιλοτιμίας] φιλοσοφίας Π1, corr. Π2 β. ν. 17 t χέρδονς μεταποιονμενον
om. g 18 τότε om. g ποιείν udJIigh] μεταποιείν ν/7 2 β. ν. 19 χνρίττειν uv&]
χηρνττειν dfgB 20 τε om. f χυρίττεσϋαι uvh] χηρνττεσ&αι dfg 21 Όπποϊόν
libri homerici] Όποϊόν uvdfgh 22 έπαχονσαις uvdfg] έπαχονσης Β έπαχονσεις Ξ
28 ανγχρήσωμαι I fvovra] ξνλοντα I
13·

Authenticated
138 Gregor von Nazi&nz
Τις οδν ή σοφία, έξόν αρετή πρωτενειν, ήττάσ&αι κακίη. ή και νιχάν, δ 6
τιολλώ χείρόν έστι; άλλ' έγώ γε και των διχαστών τοΰτο μέμφομαι (είρήσεται
γαρ τάλη&ές), δτι & χολάζουσι κρίνοντες, ταβτα ίπαινοΰσιν άχροώμενοι.
Ον μόνον δέ, άλλά xal πολλούς Ιχουσι τούς συνεπαινέτας και τήν χακίαν άνάπτοντάς 7
β και ταΐς σπουδαΐς άχρι τούτου μεμερισμένους· δέον, εΐ μεν άπιστεϊται, μή έπαι-
νεϊσΰαι· εΐ δέ πιστεύεται, δημοσίφ χρίνεσϋαι· ή οδτως, εΐ μεν ψευδή, τούς κατη-
γόρους χολάζεσ&αι· εΐ δέ άλη&η, τούς χαϋ·' ων δ λόγος· χαι μή οϋτω μέγιστον
πράγμα, τήν των εύ γεγονότων ύπόλψριν ούτω ρ<}δίως παίζεσ&αι.
ΕΙ τι ούν έμοι πείΰεσ&ε (προς γαρ άμφοτέρους ό λόγος), τούς μεν τοιούτους 8
ίο λόγους xal ψόγους χαίρειν έάσατε, εΐ μή τι άλλο, τήν πολιάν αίδούμενοι ή χαι
άποχάμνοντες έν τοις αίσχίστοις. ΑύτοΙ δέ βουλεύσασ&ε τήν παλαιΛν τιμήσαι
παραίνεσιν τήν, δταν τω ό βίος Ιχανδς f j , άρετήν ααχεΐαϋαι χελενουσαν. Kai ούχ 9
έπιβουλεύσετε μέν ύμΐν αύτοις, έπιβουλεύσετε δέ ταϊς των νέων έλπίσιν, οϊ πάντως
άν τά δεινότατα πά&οιεν, εΐ λόγους ασκούμενοι χακίαν μά&οιεν, χαι ταύτην ούχ
is άμισ&ον, ώσπερ ούχ άρετής άλλά ταύτης ίχοντες υμάς διδασκάλους.
ΕΙ δέ σοι φορτικός είναι δοχώ ταύτα γράφων, άμυνέ με τοις ϊσοις και αύτός ί ο
παραινέσας τι των χρησίμων, ϊν' ή πει&όμενον ώφελής ή έγκαλής άντιτείνοντι.
CXCI
Τω αύτω
20 Οίον ήγνόησα· ώς λίαν σκαιόν και άπαίδευτον άνδρα σοφιστήν ένον&έτησα· 1

ώ της άπονοίας- xal ούδέ ύπό της παροιμίας της Ιδιωτικής έπαιδεύ&ην, φαλακρός
ών κατά κριοΰ μή νυστάζειν άντί προσώπου, μηδέ σφηκίαν έγείρειν κατ' έμαυτον,
18 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = Ρ, f = 77, g = I F , h = BS"
2 t είρήσεται . . . Dem. X I , 17; Isocr. V I I , 76 12 δταν τψ 6 βίος Ικανός fj cf.

Phooylid. fragm. 10; Plato. Beep. I l l 407 a
2 πολλψ] πολλών 3 dtxaar&v uvdfg] διδασκόντων h 5f άπιστεϊται . . .

έπαινεία&αι ... πιστεύεται... χρΙνεσΦαι udfgB] άπιστεϊτε .. . έπαινεϊσάε . .. πιστεύετε ...
χρίνεσ&ε νΞ (sod A 2 oorr. β. ν. έπαινεϊσ&αι et χρίνεαϋαι) β ή οϋτω u d 7 χολάζεσ&αι
u v d f I B ] έλέγχεσΦαι xal χολάζεσ#αtF κολάζετε Ξ fj οΰτω ud εΐ <5* άλη&ή df » πεί&εσ&ε
ud/7%] 7u(faa&ai v/7 4 g άμφοτέροιςν 10 έάσατε ud/7 2 s. v. gS"] έάσετε ν/Ζ1 έάσητε Β
11 άποχάμνοντες uvdh] —χαμόντες fg βονλενσασ&ε uA 2 I] βονλεύσεσ&ε Α 1 βουλεύ-
σησόε Ld/7 2 βούλεσ&ε Π1 βούλησΦε ¥ βουλήσησάε Β βουλήσασ&ε Ξ 12 δταν τψ 6
βίος g] δταν S βίος uvdf δταν τψ βίος h 18 έπιβουλεύσετε (priuB) uA 2 df,E] —εύσητε
LA 1 —euere I —ενσεται F B έπιβουλεύσετε (alterum) uvdf] —εύσεται g B μέν ύμϊν
αύτοίς, έπιβουλεύσετε om. Ξ πάντως df] πάντων uvgh 14 άν om. ν δεινότατα
ud77<gh] —ότερα νΠ2 16 άμισ&ον Y v d f l h ] άμμισ&ον Μ από μισ&όν F 1β άμνναί
FB Ισοις] σοϊς Β 17 παραινέσας τι uh] τι παραινέσων L τι παραίνεσεν Α τι
παραίνεσαν dfg ώφελης uvdFh] ωφελείς f όφέλης I έγχαλης uvdgS"] έγχαλεϊς f B
19 Titulus: Τψ αύτφ (id est Εύστοχίψ σοφιστή) uvdfg] Εύστοχίψ h
20 λίαν σχαίον vdfgh] σκαιόν λίαν u 21 & gh] om. uvdf 22 προσώπου
uvdfh] πρόσωπον g

Authenticated
Briefe C X C - C X C I I 139
γλώσσαν προς τό κακώς λέγειν έτοιμοτέραν. Τούτω μεν oirv ου πάνυ τι 2

δυσχεραίνω (μετά γαρ πολλών προσετέϋτρ, ώς γε ττνν&άνομαι, εΐ δε ζώοις, xal
προ πολλών) · έκείνω δε μάλλον, δτι μή έπιστεύϋην φιλικώς τοϋτο ποιεϊν. Πλήν 8
νγιαίνοις και σώμα και ψοχψ, και τήν γλώσσαν κατέχοις, εΐ δυνατόν άλλα νυν
τό γε ήμέτερον στέρξομεν.
CXCII
Σταγειρίφ
Παρρησιάσομαί τι προς σέ· και γαρ πέφυκα οϋτω, και βούλομαι. Ει μή 1
μεταδοίης ήμϊν τον Νικόβουλον, αδικήσεις· φίλω τε γαρ έσόμε&α προσκεκρον-
κότες και παρά σον μηδέν έχοντες πλέον. ΕΙ δέ δοΐης δσον έλπίζομεν, εύγνω- 2
μονήσεις, και αμφότερα ήμϊν ώς κάλλιστα ίξει. Έκείνω μεν γάρ άπολογησόμε&α,
σέ δέ έπαινεσόμεϋα. ΕΙ δέ δίδως ήμϊν και παραινέσαι σοι πατρικώς, άλλα μή
TJ7 συνη&είφ τοϋ &ρχειν τήν συμβουλήν διαπτύσης" δέξαι λόγον ανδρός τά τοιαύτα
ουκ άμαθους. Κατάθεσϋέ ποτε τά δπλα και τάς σφενδόνας και τάς δεινοτέρας 8
μελιάς, τάς γλώσσας, αίς άλλήλους βάλλετε τε και τιτρώσκετε, και ταΰτα έν
έπαινέταις τοις σπονδασταϊς. Και κατά&εσ&ε τοσούτφ μάλλον, δσον προχει- 4
ρότερον τοϋτο των δπλων έστίν ϊνα μή κακίας μάλλον ή αρετής έξηγησϋε τοις
νέοις, και εΐ μή τοϊς λόγοις, άλλα τοις πράγμασιν οίς γάρ τις χαίρει γινομένοις,
ταΰτα και σιωπών συμβουλεύει. *Αν οϋτω ποιήτε, υμάς τε αυτούς όνήσετε 6
και ήμας φίλους Ιξετε και ου ψεύσεσ&ε τάς τών πεπιατευκότων Ιλπίδας. Οντός
σοι τών ίπι Νικοβούλφ πόνων μισθός. ΕΙ δέ πεϊραν τελεωτέραν λάβοιμεν, τελεω-
τέραν και τούτων άντιδώσομεν τήν ευφημίαν.
β Codicee: u = ΥΜ, ν = LA, d = Ρ, f = Π, g = I F , h = B S
1 Τούτφ] Τοϋτο u1 corr. u2 β. ν. ού πάνυ τι udfg] ού πάνυ ν ού πάρτη h 2 δυσ-

χεραίνω* L 1 Α2 — νω L 2 — νωμεν Α2 γάρ πολλών uvfgh] πολλών γάρ d ώς uvdfFh]
δI ζώοις uvdfg] ζήσβς Β ζητήσεις Ξ 8 έκείνφ] ixeivo u1 corr. u2 8. v. 4t νϋν τό
γε uvd/72g] νυν xal τό Π1h στέρξωμεν I
7 TituluB: Σταγειρίφ 5 ] Σταγιρίφ Β, Σταγειρίφ σοφιστή fg, Τφ αΰτφ uvd (id eet
Τιμοϋέφ uv Σταγειρίφ d)
St El μή μεταδοίης df] εΐ δέ μή μεταδοίης uvF εΐ δέ μή μέγα τι δοίης I εΐ μή μέγα
τι δοίης Β εΐ μή δοίης Ξ 9 μέγα τι ante άδιχήοεις add. Ξ 11 £{ei] ίξεις F ήξει h
12 xal παραινέσαι uvh] xal τό παραινέσαι dfl και τι παραινέσαι F σοι om. h
18 διαπτύσ^ς uv] — πτύσεις dfl — πτύεις Fh 14 Κατάβεσ&ε uvdfFh] —δεσβαι I
16 μελιάς uvdfg] μελείας Β μέλισσας άδιχήσεις Ξ άλλήλονς dfgh] χατ' άλλήλων uv
βάλλετε (—ται F) xal τιτρώσχετε (—ται¥) g 1β χατάϋεσύε uvdfh] —&εαΰαι g το-
σούτφ gB τοσούτον uv τοσούτο άίΞ ΙβΙ προχειρότερον uvdfgB] πρόχειρον Ξ
17 εξηγήστε uvdf] -γησθαι I —γεϊσ&αι F —γεϊαϋε h 19 συμβουλεύει ante xal
σιωπών uvh υμάς] ήμας Π*, corr. Π2 όνήσετε uvdfh] άνήσητε I ώνήσετε F
20 γεύσεσ&ε] ψενσασ&ε L 21 σοι] μοι uL πεϊραν] πείρα F λάβωμεν Α'
(— οιμεν Α2 Β. v.) om. F

Authenticated
CXCIII
Βιταλιανω
Αίσ&άνομαί σον των έγχλημάτων και σιωπώντος. >Γάμονς είστιώμεν,< 1
ίσως έρεϊς, >xai ταντα της χρυσής 'Ολυμπιάδος και σης, και παρήν έπισκότιων
δμιλος· σύ δέ άπης ήμϊν, ό γεννάόας, ή άπαξιώσας, ή κατοχνησας.< Ουδέ- 2
τερον, ώ θαυμάσιε. 'Αλλ' ουκ ήν, οΐμαι, πράττοντα τραγικώς, πανηγνρίζειν
κωμικως, καά &μα παντελώς άωρον και ου γαμικόν, δυο ποδαλγοϊ περιφερόμενοι
και γελώμενοι, μέσοι 7τηδώντων, —Ινα τί σοι και τιροσπαίξωμεν γαμικώς. Έπεί 3
τω γε βουλεσ&αι καΐ πάρειμι και συνεορτάζω και των νέων τάς δεξιάς άλλήλαις
τε έμβάλλω καΐ άμφοτέρας τη τοΰ θεοΰ. Πρέπει γάρ, ωσπερ άλλο σοι πάν άγαϋόν,
οΰτω δή καΐ τήν συζυγίαν hü τιαντι βελτίστφ γενέσθαι και κατά τάς κοινάς ημών
εΰχάς.
CXCIV
Τω αντω
'Ιδού και δεΰτερός σοι γαμβρός· και τό γλυκύ φορτίσν άποσκενάζη, καλώς ι
γε ποιών. 'Αργοί δέ ήμεϊς, ώς άν αύχόςεϊποις· ώς δέ ό άλη&ής λόγος, άσ&ενεϊς, ουκ
άργοί. Πλήν καλώς ήμϊν έχει τά έκ θεοΰ. Των μεν γάρ θορύβων άλλοις ·>
παρεχωρήσαμεν, της φιλοσοφίας δε ήμεϊς άπολαύσομεν, έτιειδάν θεώ συστολές
και δλως των άνω γένη, μηδενΐ δεσμω κατεχόμενος. Kai νυν δέ τοις γάμοις 3
συνεισφέρομεν τάς ευχάς, εΐ δει δωροφορεϊν ύμϊν τό κάλλιστον.
1 Codices: α - ΥΜ, ν = LA, d = PR, f - 77, g = L1F, h = B S

18 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = PR, f = 77, g = I/IF, h = B S
2 Titulus: Βιταλιανφ uv] Βιταλίω dflFh, Βιταλίφ έκδιδόντι τήν θυγατέρα Λ
4 ταντα] ταύτης I 6 άπαξιώσας ή κατοχνήσας uvdflh] άπηξίωσας ή χατώχνησας
AF 51 Ούδέν ίτερον Α 7 χωμωδιχώς Β ποδαλγοϊ uv772 s. v. F] ποδαγροί
d77'I/Ih 8 μέσοι] μέσον d σοι] σε ν προσπαίξωμεν] προσπέξωμεν I 10 τε
ο tri. d f g Άλλο] άλλος I 11 δή] δέ g B συζυγίαν] ζνγίαν I παντΐ βελτίστφ
uvdh] παντί τψ βελτίστφ fg
14 Titulus: Τω αντψ codd., id est: Βιταλιανφ uv, Βιταλίω dfgh. Add. Λ άλλην
έχδιδάντι θυγατέρα.
16 σου Β άποσχευάζει F 1β γε d f g ] om. u v h δ'ήμείς df 17 εχει u v g ]
Ιχοι df om. h τά] των R 18 δέ ante φιλοσοφίας Β άπολαύσομεν uvdfh] -αωμεν I
άπελαύομεν AF σνσταλείς Β 19 δλως vdfgh] δλος u 20 εΐ δεϊ δωροφορεϊν ύμϊν
d f g (ήμϊν Λ) h ] άς ίδει δωροφορεϊν ή μας u v

Authenticated
Briefe C X C H I - C X C V I 141
CXCV
Γρηγορίω δρχοντι
Ονκ επαινώ τον Ήσίοδσν δτι τους ομοτέχνους άντιτέχνονς ώνόμασεν · 1
και κεραμεύς κεραμεϊ κοτέει (λέγο/ν) και τέκτονι τέκτων. Ον γαρ
φ&ονεϊ μάλλον ή προστρέχει τε και ασπάζεται, ώς ό έμός λόγος, και ώς οίχείον
περιέχεται. 'Αοιδός δε άοιδώ τοσουτω πλέον δσω και λόγος έστι τούτοις τό
σπονδαζόμενον. Τοντο δε και αυτός πεπον&ώς προς τήν σήν λογιότητα, ει 2
μέν οΰτως είχον τον σώματος ώστε ταϊς της ψυχής δρμαϊς νπουργεϊν δννασϋαι,
ονχ &ν μέ τις εφϋη και τιροσδραμων και περιπτνξάμενος και τά ίπιβατήρια
προσφ&εγξάμενος. 'Αλλ' ήλίω μέν έπισχοτεϊ νέφος, έμοί δε και ή όρρωστία 3
και τό ψ&ονερόν τούτο σαρκίον και δεσμωτήριον. ΎΑρα δέξγι μου τήν έπιστολήν
άντι της παρουσίας; Ναι, δέξγι, λόγιος τε ών και συγγνώμων, εΰ οϊδα τοντο, και
ουκ εΐκάζειν έχω. Kai Ιν' είδης δσον θαρρώ τη ofj καλοκαγαθία, Ιδού και 4
πρεσβείαν προσάγω σοι σφόδρα ήμϊν άναγχαίαν, και προς της σης φιλίας αΙτώ τά
των φίλων. Τον έμόν Νικόβουλον από της έμής δεξιάς εγχειρίζω σοι σύν 5
τοις άδελφοϊς ου δώσοντα δίκην, άλλα ληψόμενον, και χήραν άωρον τήν τούτων
μητέρα, και οΐκίαν ήν δτε λαμπράν οΰσαν και άπόβλετιτον, Ιως περιήν ό πολύς
ήμϊν Νικόβονλος, vw δε ουδέ πενϋήσαι συγχωρη&εϊσαν έχ των ήδη άνα- β
φνέντιον κακών και προσδοκώμέν on/, εΐ μη σοι τε παρασταίη και τη ση δίκη
στηναι προς τον πονηρόν δαίμονα καΐ ημάς τιμήσαι και τό άνθρώπινον αΐδεσ&ηναι
και λαμτιράν σεαυτώ ποιήσαι τήν αρχήν δια της είς ήμάς ενποιΐας.
CXCVI
Έκηβολίφ
Βοήσομαί τι κατ' έμαντοϋ· και συγγνώμη τω άλγοΰντι τά τον άλγοΰντος και 1
φ&έγξασΰαι. ΎΩ σαρκίον πονηρόν και κακόηθες, οΐά με κακά δρςίς, οία έργάζη·
1 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = Ρ , f = Π, g = / I F , h = B 5
22 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P , f = Π, g = ΛΥ, h = B S
4 xal χεραμενς . . . Hesiodi Opera et dies, v. 25 β 'Αοιδός . . . Ibid., v. 26

11 δεσμωτήριον P l a t o P h a e d o 66b—68b
2 Titulus: Γρηγορίω άρχοντι codd. Add. Λ υπέρ Νιχοβονλον τον συγγενούς
8 ώνόμασεν Adf] ώνόμααε u L h έχάλεσεν g 4 λέγων om. Ξ β ίστι τούτοις
u v d f h ] Ιατιν αντοϊς g 7 δέ uvgh] δή df 9 Ιφ&ην Λ 10 προσφϋεγξάμενος
uvd] προσφ&εγγό μένος fgh ήλίω μέν u v d f h ] ήμών μέν g δέ χαί dg] δέ u v f h
11 δέξη] δέξειΒ 12 δέξη] δέξαι g δέξει Β 18 είχάζων Β ώς ϋ·αρρώ F 14 πρός
της σης φιλίας uvd] πρός της φιλίας f h προ της φιλίας g 17 olxlav ήν δτε uvh]
οΐχίαν τότε dfg 17 ί Ιως περιήν <5 πολύς ήμϊν u v d f h ] Ιως περιήν ήμϊν ό πολύς Λ
ίωσπερ ήμϊν ήν ό πολύς F 181 άναφνέντων dfgh] άναφανέντων u v 191 τη σή δίχη
στηναι uvgh] τή σή στήναι δίκη df
28 Titulus: ΈχηβολΙψ u v d f h ] Έκηβολίφ άρχοντι F Έχηβ. άρχ. παρα&ετιχή Λ
24 τά u v d f h ] τό g τον om. u v 26 χαί a n t e φ&έγξασϋαι om. u χαί ante
χαχόη&ες om. ν old με u v d f h ] old μοι g χαχά om. h

Authenticated
έγγύς άνήρ Sv και πόρρω τνγχάνσντα μεταδιωκειν των αναγκαίων, της τε άρχικης
άρετης είνεκα xal της άλλης ήμεράνητος. Σύ δέ πονηρως Ιχεις και σχεδόν 2
άκινήτως, xal περιορφς άλλους τοΰ άγαθοΰ μεταλαμβάνοντας, ημάς δέ ζημιου-
μένονς. Τα μεν ούν της κατηγορίας τοιαΰτα. 'ETUI δε ονκ έξαρκεϊ τό άποδν- 8
6 ρασθαι μόνον ä πάσχομεν, άλλά δει καί τίνος φαρμάκου προς τήν πληγήν, τοντο
έξεύρομεν, τό θαρρησαι t f j έπιστολfj ταύτη και τοϊς γράμμααι σκιαγραφήσω τήν
παρουσίαν. ΕΙ δέ και τό εύ ποιεϊν ήμάς έπιζητεϊς, βρύων τό άγαθόν, προσ- 4
άγομεν θαρροΰντες οΐκίαν έλεεινήν και φιλανθρωπίας άζίαν, χήραν μετ όρφανών
Ιτι θερμών έν τοις δάκρνσι, τήν τε άδελφιδην τήν έμήν λέγω και τους ταύτης
ιο παΐδας οϊ, πατρός άγαθοΰ γεγονότες καί πολλά μεν βασιλενσι καμόντος έν δπλοις
ονκ άνωννμως, αλλά καί λίαν λαμπρώς, πολλά δέ τοις δρχονσιν νμϊν νπουρ-
γήσαντος(εϊ τινα Νικόβουλον άκούεις), κινδυνεύουσι νϋν πάσχειν τά χαλεπώτατα.
Μετά γάρ τήν των φίλιων εκδοσιν και τους δρκους εκείνους, ους έπί r f j εξετάσει 5
ύπέστησαν, νϋν πάλιν ίπηρεάζειν έπιχειροϋσι τοις όρφανοϊς.
is CXCVII
<Γρηγορίφ Νύσσης>
Ώρμημένον με προς ύμάς κατά πάσαν σπουδήν χαί μέχρις Εύφημιάδος 1

γενόμενον έτιέσχεν ή σύνοδος ήν αυτόθι τελείτε τοις άγίοις μάρτνσι, και τό μή
μετασχέϊν ταύτης οΐόν τε είναι διά τήν αρρωστίαν, και άλλως βαρνν &ν γενέσθαι
so xfj άχαιρίφ. "Ωρμηαα δέ όμοϋ μεν έπισκεγόμενος ύμάς οϋτω διά μακρόν, 2
όμοΰ δέ θανμασόμενός σε της καρτερίας και της φιλοσοφίας ήν φιλοσοφείς (πννθά-
νομαι γάρ) έπι t f j μεταστάσει της άγιας άδελψης ήμων και μακαρίας, ώς 8
άνήρ άγαθός τε χαί τέλειος καί θεώ παριστάμενος χαί πάντων μάλλον είδώς
τά τε θεία καί τά άνθρώπινα, και δ τοις άλλοις βαρύτατόν έστιν έν τοις 4
25 τοιούτοις, τοντο κουφάτατον κρίνων, τό τοιαύτη μέν σνζήσαι, τοιαύτην δέ παρα-
16 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P R , f = Π, g = I/IF, h = B S
1 μεταδιώχειν u v d f h ] με διώχειν g ήν p o s t άναγχαίων a d d . u v 2 είνεχα

u v g ] ίνεχα d f h 6 χαί τίνος d f g h ] τίνος xal u v β έξεύρομεν u v d f f i ] έξενραμεν
g έξηύρομεν Β όορρήσαι u v d f ] Φαρσήσαι g h τη έπιστολη ταύτη d f g h ] προς τήν
ίπιστολήν ταύτη* u v γράμμασι u v d f h ] πράγμασι g αχιογραφησαι g h 7 βρύον
df 8 σοι poet προαάγομεν a d d . Β olxelav AF1 9 τε om. g άδελφιδην
s c r i p « ] άδελψήν u v d I P g άδελφηδοϋν Π2 άδελφώοΰν h άόελφιδήν V a t . gr. 1780 ( X V I β.)
e familia f 10 χαμάντος u v d f h ] χαμόντες g 18 τήν o m . g των] τ ψ F φίλων
u v d f g ] φαύλων h
1β T i t u l u s : Γρηγορίφ Νύσσης scripei] Γρηγορίφ παραμυθητική f h , παραμυ&ητιχή
Γρηγορίφ I F , Γρηγ. παραμ. έπϊ γνναιχί Λ, Τφ aire ω (id est Γρηγορίφ έπισχόπφ Νύσσης)
d , Τφ αύτφ παραμυ&ητιχή u v (id est Γρηγορίφ τφ Νύσσης u, Γρηγορίφ Νύσσης ν )
17 κατά u v d f g ] xal διά h 18 αύτό#ι u] αύτοί v d f g h μή u v d h ] μήτε f g
21 φιλοσοφίας om. Λ ήν u v I F h ] ής d f om. Λ φιλοσοφείς u d f g h ] έφιλοσόφεις ν
28 θεφ παριστάμενος χαί om. d 24 τά τε v f g h ] τά u d άλλοις u v d f h ] πολλοίς g
26 τό a n t e τοιαύτη o m . h δέ u v g h ] τε d f παραπέμψομαι Ξ

Authenticated
Briefe CXCVI-CXCVm 143
πέμψαι και είς τάς ασφαλείς άπσ&έσ&αι μονάς, ώσπερ ΰημωνιάν άλωνος
κατά καιρόν συγκομισ&εΐσαν, Ιν' είπω τό της ΰείας Γραφής, και τών μεν
τερπνών τον βίου μετασχονσαν, τά δέ λυπηρά διαφυγοϋσαν τω μέτρω της ήλικίας,
καΐ πριν έπί σοί πεν&ησαι παρά σον τιμηΰεϊσαν τή καλή κηδείψ και τοις τοιοντοις
5 όφειλομένη. Πο&ω δε και αυτός, εί ladι, τήν μετάστασιν, εΐ καί μή καϋ' 5
υμάς (πολύ γαρ τοντο είπεϊν), άλλ' ενϋνς μεϋ·' υμάς. 'Αλλά τί χρή παϋέϊν προς
θεοϋ νόμον πάλαι κεκρατηκότα, δς έχει θεοσεβίαν τήν έμήν (έμήν γαρ ονομάζω
τήν κατά θεάν ζήσασαν, έπειδή κρείττων ή πνευματική συγγένεια της σωματικής)·
θεοσεβίαν, τό τής 'Εκκλησίας καύχημα, τό τον Χριστον καλλώπισμα, τό της
ίο καϋ·' ήμάς γενεάς δφελος, τήν γυναικών παρρησίαν θεοσεβίαν, τήν έν τοσοΰτφ
κάλλει των άδελφών εύπρεπεστάτην τε και διαφανεστάτην θεοσεβίαν, τήν δντως 6
ίεράν και Ιερέως σνζυγον και όμότιμον καί των μεγάλων μυστηρίων άξίαν · θεοσεβίαν,
ψ και δ μέλλων νπολήφεται χρόνος έν στήλαις άϋανάτοις κειμένην, ταϊς απάντων
ψυχαϊς τών τε νυν έγνωκότων και των ύστερον είσομένων; Και μή &αυμάσης 7
is εΐ πολλάκις ταυτην άνακαλω· έντρυφώ γαρ και τή μνήμγ] τής μακαρίας. Ούτος
έχείνγι τε παρ' ήμών έπιτάφιος έν βραχεί πολύς και σοι παρακλητικός λόγος,
καίπερ δλλους τά τοιαύτα παραχαλεϊν δυναμένφ διά τήν έν πάσι φιλοσοφίαν.
Τήν δέ συντυχίαν (έπει και ταντην πο&ονμεν) νϋν μεν άφηρημεϋα δι' ήν είπαν 8
ahiav, συνενχόμεθα δέ ήμϊν αύτοϊς, άν έτι υπέρ γης ώμεν, καί μή τό κοινόν
20 ήμάς διάζευξη τέλος ψ πλησιάζομεν. Διό και πάντα ψέρειν άναγκαΐον ήμϊν, ώς
οντε ήσϋησομένοις ούτε άνιασομένοις μακρότερα.
CXCVIII
Νεμεσίω
Έπαινονσί τίνες Πνϋαγόραν τον Σάμιον δτι, ϋϋσαι δεήσαν αντω (έπειδή 1
26 γε άλλως ουκ έίφ>ει τό ϋυειν), πηλίνω ßot τήν ύνσίαν άψωσιώσατο· μηδέ γάρ
I t lob V, 26
1 Οημονιάν Ξ 8 διαψενγονσαν h μέτρφ uvdfh] μετρίφ g 6 όφειλομένγ)

uvgh] χρεωστουμένγι df δέ om. 77' add. Π2 β πολύ . . . μεϋ' νμάς om. Ξ
7 θεοσεβίαν uvdfF] -σέβιον Ih -σέβειαν Λ μέν ante τήν έμήν add. L 8 κρείττων
uAdfh] χρεϊττον Lg 9 Θεοσεβίαν uvdfF] -σέβιον ΙΞ -σέβειον ΛΒ et sic deinceps
τον om. nL 11 εϋπρεπεστάτην u v d f l i ] ίχπρεπεστάτην /1FB τών άδελφών post
διαφανεστάτην F I i i δντως ίεράν και Ιερέως σύζυγον u] δντως Ιερέως χαί σνζυγον vdfgh
18 μυστηρίων om. L 18 χαί ante ο μέλλων om. F ύπολήψεται u1] έπιλήγεται
2
u vdfgh 14 είσομένων (Ισομένων Β) ΛΒ] έσομένων uvdfIS 16 ταντην
άταχαλώ uvgh] άναχαλώ ταντην df Ούτος MvdfgS] Οΰτως ΥΒ γάρ poet Ούτος
add. L 16 έν βραχέσι Β 17 χαίπερ uvh] καίτοι dfg δυναμένφ uvdf/lF] δυναμέ-
νων I δυνάμενος h 19 έως add. Maur. ante δν έτι om. g 20 Δ ώ χαί u] Kai
δι' δ cett. 21 ήσύησομένοις MMfgB] αίσ&ησομένοις ΥΜ'ν ήσ&ησομένονς Ξ οΰτε
ά>ιααομένοις om. Ξ
28 Titulue: Νεμεσίω Ih] Νεμεσίω άρχοντι fF, Τφ αύτω (id est Νεμεσίω) uvd
25 γε β. ν. 77 #ve<v] ϋείον Μ

Authenticated
χρηναι νεκρά νεκροίς καϋαίρειν, οδτω λέγων τά σώματα. Τοντόν μοι και
αντός μιμήσασϋαι καλώς έχεις, ώ θαυμάσιε, — επειδή γε τό 7ΐροστιμάν άπηγό- 2
ρέντα/ σοι χαι μόνος αρχόντων ή κομιδή συν ολίγοις άζήμιον ένίόρνσας τοις
άρχομένοις τον φόβον, — μηδέ Οναλεντινιανόν ζημιώσαι τον σον και ήμέτερον
(ν7ΐερ σνγγενονς γαρ πρεσβενομεν) αλλ' δσον φ&έγξασ&αι πλάσαντα τήν προστί-
μησιν, έπισχεϊν τήν ζημίαν. Και γαρ ουδέ οικείας ρψ&νμίας υπέχει δίκην, 8
εΐ δει &αρρήσαντας τοΰτο ειπείν. ΕΙ μεν ούν ώς δικαστήν πεί&ομεν, τοντο άριστον·
εΐ δέ μή, προς τον φίλον καταψενξόμεϋα και τοντο φ&εγξόμεΰα προς τήν σήν
λογιότητα δπερ λέγεται προς έαντον φίλον γεγραφέναι τις δτΐ" >Τόν δείνα, 4
ει μεν ονδέν αδικεί, διά τό δίκαιον άφες· ει δέ άδικει, ήμΐν άφες.< Πάντως δέ
άφες, έκεϊνο προς τοις άλλοις έν&νμη&είς δτι τό μέν κοινόν ονδέν äv μέγα όνήσαιεν
ΐππω δύο προστίμησις, ήμϊν δέ ή χάρις άνάγραπτος. Και τοντο δέ προσκείσϋω· 5
τΨ) συμφορά τον ανδρός βοήθησαν σφόδρα σνντριβέντος από συμπτώματος.
CXCIX
Τω αντω
Ει σοι δοκώ φορτικός συχνά έπιστέλλων, μηδέν ϋανμάσγ\ς, ή κατερώ σου 1
προς σέ τον δίκαιον δικαστήν, και οϊδ' δτι αφήσεις με της αιτίας. Αντός μοι 2
τον &αρρεϊν αίτιος γέγανας τω προ&ύμως παρέχειν τό αΐτεϊν προκαλούμενος' και
ϋανμαστόν ονδέν. Πολλά γάρ έστιν οϊς προϋνμως äv δοίης τήν χάριν, τό γήρας, ή
αρρώστια, ή κοινωνία των λόγων (εϊπερ τι καΐ τό ήμέτερον έν λόγοις), αντό τό
πο&εϊν με τήν σνντνχίαν, υπό δέ της άσϋενείας κωλύεσϋαι και διαμαρτάνειν
τοσούτον πράγματος. 'Αλλά τις ή πρεσβεία; και ει μέν άδικος, αίσχυνοίμην 3
<ϊν άνδρα τοσούτον ει δέ δικαία, προ&ύμως έπίνενσον. Πάλιν 6 αΐδεσιμώτατος 4
νιος ημών Θεοδόσιος ήκει προς τήν σήν λογιότητα, ό έμός και σός, σκοπός μέν
έμός, σός δέ Ικέτης. Και ήκει πρεσβεύουν υπέρ έλεεινον πράγματος· ορφανοί κινδν-
1 χα&αίρε ιν] Φαίρειν Ξ Τοϋτον uvdg] Τοντο fh 2 εχει Β γε vh] δέ udfg

21 άπαγορενεται g 4 Ούαλεντινιανόν] ό άλεντινιανόν Β ζημίωσαι d 5 φ&έγ-
ξασϋαι] έπιφ#έγξασ&αι F δύναιντο add. A2 post φ&έγξασάαι πλάσαντα uvgS]
πλάαασάαι df πλάσας Β 6 άζημίαν F 7 θαρρήσαντα g 8ί καταψενξόμεϋα . . .
προς έαντον φίλον οτα. Β1, add. Β2 in marg. inferiori 8 φΰεγξόμε&α uvFh] προσφϋεγ-
2 1
ξόμε&α Pfl προσφ&εγγάμε&α R 9 δπερ] ώσπερ Μ (Μ incertum) δτι uvFh] om. dfl
11 äv om. df όνήσαιεν u] όνήσειεν cett. 12 ΐππω d] ίππων Yvfgh ίππ Μ δέ
om. dfl προχείσ&ω f 18 νπό R
16 Titulus: Τω αντω (id est Νεμεσίφ) d] Νεμεαίφ uvflh, Νεμεσίφ άρχοντι F
1β μηδέν (cf. ep. 58, § 2) dfg] μή avh 17 ο Ida δτι uv 18 γέγονας u] γεγονώς
vdfg om. h τό προύνμως L προσκαλούμενος F 19 äv προ&νμως h 21 με
om. uv 22 χαί om. h 28 äv om. uv 24 σκοπός Combefis, Davids (Vigiliae
christians II, 113)] σχοπφ codd. 26 χαί om. u πρεσβενσων ν όρφανοϊς df

Authenticated
Briefe C X C V m - C C 145
νεύουσι, και το άνϋρώπινον έν μέσω άδηλον δν είς δ περιστήσεται, και μετάστασιν

αΐδούμε&α πατρός πολλοίς όρφανίαν έπικουφίσαντος. Μίαν τοις πάσι χατά&ου 5
χάριν δός χεϊρα τ f j σύμφορη., ήν αυτός δοκιμάσεις. Δειται μεν γαρ ουδεμιάς β
προσ&ήκης είς ευδοξίαν ή σή αρχή, ουδέ γαρ λαμπρότητος 'Εωσφόρος· εΐ δέ τινα
και προσΦήκην ζητείς, ουκ άν μείζων ταύτης, εδ Ισϋι, ουδέ λαμπρότερα γένοιτο,
ώς πολλοί τάλη&η βονλόμενοι λέγειν τήν σήν καλοκάγα&ίαν διδάξουσιν.
CC
Τω αντω
Έποίεις μεν ήμϊν και τήν αρχήν φιλοσοφίαν, και οϊδ' δτι ποιήσεις, ει γε τω 1
Θεώ μέλει των ημετέρων. "Ομως δε κράτιστον ήν νυν συγγενέσ&αι σοι, ήνίκα 2
σχολήν άγεις, δπερ έπόϋεις, από των δημοσίων, και κα&' ήσυχίαν έξεστι της σης
άπολανειν συνέσεως, ής ολίγα μετασχόντες, και δσα γε αστραπής της δψει μή
κρατούμενης, τοϋ πλείονος διημάρτομεν. 'Αλλα τοϋτο ενξασϋαι μεν μέγα, 3
λαβείν δέ ου ρψττον, οδτως έχοντος ήμϊν, ωσπερ έχει, τοϋ σώματος. ΕΙ μεν 4
οϋν και τούτου τύχοιμεν, τό πάν ίξομεν (και γάρ τινα καΐ χρεωστείς ήμϊν συνονσίαν
εξ υποσχέσεως περί τοϋ λόγου τοϋ καϋ·' ήμας, ήν πως ατελή κατέλαιες)' εΐ δέ μή,
αυτοί μεν τήν ζημίαν οϊσομεν άκοντες. Συ δέ ϊσϋι μεϋ·' ημών ών, δπουπερ άν 5
ής, και όδηγοϊο ταϊς ήμετέραις ενχαϊς. Και αυτός δέ ϊσ&ι παρ' ήμϊν μένων, έως
άν έμπνέωμεν, οίς σαντον ένέγραψας, ουδεμιάς στήλης άτιμοτέροις, και έτι μάλλον
έγγράψεις, έπειδάν γένη θεοϋ και σαφώς ημέτερος, ή σοι γε ήμεϊς, εΐ τοϋτο
λέγεσϋαι ήδιον.
7 Codices: u = Υ Μ , ν = L A , d = P R , f = Π, g = I F , h = Β Ξ
1 έν μέσω Αδηλον δν είς δ u v ] άδηλον έν μέαψ είς δν Π1 έν μέσω άδηλον είς δν d/7 2 g
(ν p u n c t i s delevit F ) h 2 έπιχουφήσαντος Β 8 δός u v ] δονς d f g h τήν συμ·
φοράν ν δοχιμάσης Β 4 'Εωσφόρος om. F 6 μείζων uA 2 .=] μείζω L A k l f g B
6 διδάξωσιν I
8 T i t u l u s : Τφ αύτω (id est Νεμεσίφ) u v d h ] Νεμεαίφ fg
9 γε d f ] τι u v F h o m . I 10 νϋν o m . h αυγγέσ&αι R 11 έπόϋεις om. Μ
12 άπολανειν της σης h άπελαΰειν I ye p o s t ολίγα a d d . u v της uv] τη d f g h
14 ού ρφδιον A 15 τούτων Μ και a n t e τΰχοιμεν a d d . F 161 σννουσίαν έξ
υποσχέσεως d f g h ] αυντυχίαν δι' υποσχέσεως u v 1β χατέλιπες d/7 2 ] χατέλειφας u v g
καταλείψεις 77% 17 ων u v ] om. d f g h δπουπερ u v ] δποιπερ d f g h 18 ?}ς
u v d g h ] εϊης f 19 έμπνέωμεν u v F ] πνέωμεν d f l h οίς u v d f g ] έν οίς h ααντόν uv]
σεαυτόν d f l γε αυτόν F έαυτόν h έγραφας I 20 σοι] συ F τοϋτο] τοϋ Ξ
21 ήδιον u v d f l ] ίδιον F ήδειον h

Authenticated
CCI
Τω αυτώ
ΤΙ τοΰτο; παρέδραμες ήμάς άγνοήσαντας, και λαβέσϋαι ουκ ήν, ου μάλλό* ι
γε ή της ήχοϋς τούς πλησίον Ιχειν αυτήν νομίζοντας και άπατωμένους ταΐς
άντιρρήσεσιν ή τούτο μόνον άν των πάντων έτυραννήσαμεν. 'Αλλ' έπιστέλλοις 2
γε ήμϊν, ώ θαυμάσιε, και τοΰτο ίξομεν άντϊ σον, σκιάν, δ όή λέγεται, άντι σώματος.
OCIII
Ουαλεντινιανώ
Έξελαννόμεθα Καρβάλης άνοσιώτατα, συγχρησομαι γαρ τω της τραγφ- 1
δίας, μικρόν εναλλάξ ας. Έξελαυν όμεθα δε
λόγω μεν ουδαμώς, ίργψ δε και
πάνυ σφοδρώς.
Πολλώ γαρ βέλτιον ήν προγράμματι κηρύξαι την ύποχώρησιν ή γυναιξίν, <3ς 2
αντιπροσώπους ημών συνφκισας, τό σεμνό» τοϋ βίου περικόπτων και καθημερινών
άσχημοσυνην και βλασψημίαν παραζευγνύς παρά τών ρη,δίως έπηρεαζόντων τοίς
οδτω ζην έλομένοις, ώσπερ ήμεϊς. ΕΙ δε μή τολμηρόν εΙπειν, και ήμάς τοϋ 8
παραδείσου δια της Εΰας έκβέβληκας. 'Ρφδιον μεν γαρ εύρεϊν ευπρεπές τι και
άφοσιώσασθαι καΐ δόξαι δίκαια λέγειν, ώς οντε έξωθονμεϋα παρά σοϋ και
τιμώμεθα γειτνιάν ήμϊν θέλοντος · προσρήσεις δε Ισως, δτι και δεξιοϋσθαι 4
φιλικώς τε και συγγενικώς καί τι παραπολαύειν της φιλίας της ήμετέρας. Τό δέ
λόγος, ουκ Ιργον έστίν. 'Υμάς μέν γάρ έπώημοΰντας τω τόπω και δεχόμεθα 5
και άσπαζόμεθα' οίχαρχίαις δέ γυναικών οΰτως ύποχωρήσομεν ώσπερ έχιδναίοις
1 Codicee: u = ΥΜ, ν = LA, d = PR, f = Π, g = L1F, h = B S

7 Codicee: u = ΥΜ, ν = LA, d = PR, f = Π, g = IF, h = B S
β σχιά» άττΐ σώματος Leutech, Paroemiographi graeci Π , p. 642 (Apoetolius X V ,

51); Aeeop. Fab. 233 9 άνοσιώτατα Euripid. Oreet. 24 111 λόγφ μέν .. .
Rythmufl iambicue, cui fortaese anwwn praebuit Euripid. Phoenias. 389
2 Titulus: Τφ αύτφ (id est Νεμεσίφ) uvh] ΝεμεσΙψ dflF, Νεμεσίφ φιλικόν Λ
8 άγνοήσαντες I 4 πλησίων I 5 ή scripsi] f j udfgh om. ν Άλλ' im-
στέλλοις uvh] Άλλ' ϊν' έπιστίλλοις dfl Άλλ' ίν' ίπιστέλλγις Λ¥ β γε om. g.
8 Titulus: Ούαλεττ&ιανφ codd.
β τφ RfFB] τό u P I S τι ν 10 δέ poet Έξελαυνόμεύα om. u 14 ήμών df]
ήμϊν uvgh σννφχισας uvdIB] σντψχησας fFE χα&ημερινήν Β] -ρίνην cett. 17 εύπ-
ρεπές τι uvh] τ» εύτιρεπές dfg 19 Οέλοπος uvFh] έϋέλοηος dfl 20 φιλικώς τε
xal om. Ξ φιλίας uvdf] φιλοσοφίας g σοφίας h 21 μέν om. Υ 22 οίχαρχίαις udf]
-ίας v i -ία Fh ύποχωρήαωμεν F

Authenticated
Briefe CCI-CCTV 147
έπιδρομαϊς. Τό μεν ούν ήμέτερον εχει πέρας. Κατεσοφίσϋημεν, σννεστάλημεν, β

ήμας αυτούς τετ ιμήκαμεν, αφέντες και πόνους χειρών ήμών και ίλπίδας xal πολλά
τοϊς άγίοις άπολογησάμενοι μάρτνσι. Πάντως εΐ χαί βαρέα ταντα και δύσφορα, 7
άλλα χαϋ·' όδόν γε τον καΰ' ημάς βίον φιλοσοφούμενα, και οΰπω τοϋ πόλεις ix
πόλεων άμείβειν (δ φέρειν έκελεύσϋημεν) φορτικότερα. Συ δε τον τόπον 8
οίχοίης μακρότερα μεν ή κατά τους προενοικήσαντας, σωφρονέστερον δέ ή έλπί-
ζομεν, ώς άν μήτε τους άγιους ύβρίζοιτε μάρτυρας, μήτε αύτοί πλήσσοισϋε τη
παροικίφ. Έκεϊνο δέ προ πάντων άσφαλίσασΰε, των καθιερωμένων τοις 9
μάρτυσι φείσασ&ε, Ινα μή κακώς περί τε υμών αυτών και των υμετέρων βουλεν-
σησύε, πονηρώ τω έπεισοδίω τά δντα φ&είροντες.
CCIV
Άδελφίω
ΕΙεν τά μεν δή πρώτα ήμϊν εχει και πάνυ καλώς. 'Αρετήν έπαινοϋμεν, 1
άμφω προς θ εάν νεύομεν, ου δεδέμεϋα προς τά κάτω, δτι μή πάσα άνάγκη, τήν
κρείττω και ϋειοτέραν φιλίαν άσπαζόμεϋα, χείρας αλλήλων είλήφαμεν και έπιστω-
σάμε&α. Φέρε δέ ήδη και περι της δευτέρας οίκειότητος πρεσβεύσωμεν προς 2
υμάς, θεόν προστησάμενοι τοϋ λόγον, και συν τούτω κινούμενοι, δνπερ δή παντός
ποιούμεθα και έργου χαί λόγου προστάτην. ΕΙ δέ γράμμαοι πράγμα τοσούτον 8
πιστεύομεν, μή ΰανμάσης. Μάλιστα μεν γαρ ή σή δεξιότης χαί τό των σων ήΰών
άπλοϋν τε και έλευ&έριον (δπερ ολίγον και παρ' ολίγοις ενροι τις άν), έπήρεν ήμάς
και τά τοιαύτα &αρρεϊν. Έπειτα ουδέ γράμμασι τό πάν έπιτρέπομεν (ουχ 4
οΰτως έσμέν αρχαίοι και μικρώς τά μεγάλα πράττοντες, ουδέ τά σπουδαία παρέρ-
γως), άλΛα νυν μέν, ώς φηαι Πίνδαρος, οίον χρυσέας ύφίσταμεν εντειχεϊ 5
ΰαλάμω κίονας, μικρόν δέ ϋστερον δι ήμών αυτών, ήνίκα άν διδω θεός, και
11 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = PR, f = 77, g = IF, h = ΒΞ
41 πόλεις ix πόλεων cf. Matth. Χ, 23 28 f χρνσέας . . . Pindari Olymp. VI,

1-2
1 ούν om. I 2 χειρών udfgh] χειρός ν xal ίλπίδας om. h β οίκοίης

uvdfFS] οΐχήσεις I olxloις Β 7 ύβρίζοιτε (-ζοττες L -ζηται Β) μάρτυρας uvh] μάρτυρας
2 1
•ύβρίζητε dfg πλήσσοισϋε uvgh] πλήασησ&ε d77 -σαησ&αι 77 8 άσφαλίσασ&ε
uvdfFS] -λίσασ&αι I -λήαααϋε Β 9 φείαασ&αι I υμών] ήμών 772 corr. 771
υμετέρων] ήμετέρων ν 9ί βουλεύαησϋε uvdfIS] -σοισόε F -σεσΰε Β
12 Titulus: Άδελφίφ uvfgh] τω αντώ (id est Άδελφίω) d
18 δή om. g 161 έπιατωαάμεϋ-ά] ήπιστώμε&α Β 1β πρεαβεύαομεν ί
18 xal Ιργου χαί λόγον uvd] xal λόγον xal έργου fgh 20 ελεύθερον F όλίγον vdfgB]
όλίγων \ιΞ όλίγοις vdfgh] όλίγων u 21 χαί om. g τά τοιαϋτα vdfgh] ταντα u
δέ post Έπειτα add. df 28 εύτειχεϊ vlh (ita libri Pindari, et cf. epist. 9)] ευτυχεί
udf εύτειχέσι F

Authenticated
Φεητόν μέγαρον πήξομεν, ίργον λόγω, δ φασι, σννάπτοντες. Πολλοί β

προσίασι των έν νμϊν ενπατρίδαι (και γάρ πείϋομαι προσιέναι πολλούς· τις δέ ονχ
υμών έρφ xai της σνναφεΐας της ύμετέρας;), πολλοί των της μεγάλης όφρύος,
χρήματα, συγγένεια?, φίλους, δνναστείαν έν πόλεσι, δνναστείαν έν βασιλείοις,
πάντα προτείνοντες δαα έστί περιφοράς αλόγου xai καιροϋ παίγνια, νυν μεν τοις
προσπίπτοντα, ννν δέ τοις, χαί ωσπερ έν πεττών ΰέσει άλλοτε είς άλλους μεταρριπ-
τονμενα xai μεταποιούμενα. 'Ημείς δέ έν αντί πάντων προσάγομεν νμιν, ήμάς 7
αυτούς, xai μέντοι χαί ζητοΰμεν έν αντί πάντων, νμάς. ΕΙ τοίννν xai βελτίονς χαί
έχ βελτιόνων (όμολογοϋμεν γάρ, έπεί χαί τοΰτο ήμέτερον γίνεται), αλλ' ένί γε
ονχ ντιερέξοντας ημών (έν θεώ δέ είρησεται), τω πιστω και γνησίω περί τήν
οικειότητα• σδτιερ δει μάλλον ποιεϊσ·&αι λόγον ή πάντων όμον, τους γε νονν
έχοντας. 'Αρκεί τοσαντα πρός τήν σήν τελειότητα, και ταντα πέρα Ισως ή 8
κατά μέτρον έπιστολης. Λοιπόν τι και έμαντφ και νμϊν έπενξομαι· θεός έπί νονν
νμιν άγάγοι, παρ' ου xai ταντα χαί τάλλα οίκονομεϊται τοις άγαπώσιν αύτόν, δ
τι äv fi βέλτιστον και συμφέρον ήμιν τε και νμϊν έπίσης, άλλως τε και περί τηλικον-
των βονλενομένοις.
CCV
Τω αν τω
Υιός ονχ ατιμάζεται, άλλ' ονδέ άπιστεϊται πατήρ. Δια τοϋτο μή άπιστήσης 1
ήμϊν ααιολογονμένοις δτι αρρώστια και ασχολία πνευματική το κώλυσαν ήν ημάς
γενέσ&αι μέχρι Νανιλων και της συνόδου μετασχεϊν, άλλως τε και τοσαύτη
σπονδή κεχλημένους, άλλ' ουκ δχνος τις ονδέ περιφρόνησις, δπερ ϊσως νπέλα-
βες. Ννν μεν σΰν έτι τη άσϋενείφ κρατούμενα. ΕΙ δέ δοίη τό νγιαίνειν θεός, 2
17 Codices: u = Υ Μ , ν = L A , d = P R , f = Π, g = I/1F, h = B S
1 θεητδν . . . Pindari Olymp. V I , 2 - 3
1 πήζω μεν F ίργον λόγω, δ φασι v d f S ] ίργον, δ φασι, λόγω u ίργον λόγψ φασι
g ίργον λόγψ φύσει Β 2 προσίασι των έν νμϊν scripei] πρόσεισι τών έν νμϊν uv πρόσει-
σιν νμϊν d γάρ είσιν νμϊν Π1 πρόσεισιν έν νμϊν Π2 marg. προσιτών ΰμιν g B προσίασιν νμϊν Σ
4 έν πόλεσι, δνναστείαν om. g 6 προτείνοντες udfgh] πρόσόες ν β Ι μεταρριπτού-
μενα χαί μεταποιονμενα u] μεταποιονμενα xai μεταρριπτούμενα df μεταρριπτούμεψα vgh
7 δέ u] om. vdfgh 7t ήμάς αύτούς ... El τοίννν om. I 8 και μέντοι om. Ξ
νμάς] ήμάς Β ΕΙ τοίννν u d f F ] El γε vJs El τοι Β om. I 8 και ante βελτίονς
om. h 10 έν θεώ u v l h ] ανν θεώ d f F 11 όΐϊ] όή ν 12 σήν om. h 18 της
ante έπιστολής add. Α 2 β. v. xai ante θεός add. g 18 f έπί νονν νμϊν uvgh] ύμϊν
επί νονν df 14 xai τ&λλα om. Ξ 16 äv fj uvgh] äv εϊη d om. Π1 add. δν εϊη Π2
marg. ήμϊν τε xai νμϊν uvgh] νμϊν τε xai ήμϊν df
18 Titulue: Τω αύτω (id est Άόελφίω) uvd] Άδελφίψ fgh
20 άσχολία xai αρρώστια πνευματική Μ ijv] »5 Β om. Ξ ήμάς om. ug 21 μέ-
χρι om. I τοσαντγι] τοιαύτη g 22 σπονδή] ήδη Β 28 ίτι] έπί L ό ante
θεός add. h

Authenticated
Briefe CC1V-CCVI 149
και τήν διά των έργων άπολογίαν προσΰήοομεν, και δραμόντες μέχρι της σης
ευγενείας και πλήρεις τάς ευλογίας τω οίκω ημών άποδώσσντες. 'Ημέτερα γαρ
είναι τά σα και βουλόμε&α και ευχόμε&α.
CCVI
Τω αύτω
Έτι σε καλώ τίμιον, καίπερ ου τίμια βουλενόμενον. Και μου δέξαι την 1
παρρησίαν σπλάγχγοις πατρικοΐς κινουμένου και καρτερεϊν ου δυναμένου δια την
εννοιαν. Πολλω γαρ βέλτιον βραχέα λυπήσαντα μέγιστα ώφελήσαι, ή τό προς 2
ήδονήν διώκοντα ζημιώσαι τω κεφαλαίω. 'Ιερεύς ήν ό Ήλί, και τοις παισιν
άσεβοϋσιν έπέπληττε μέν, Ουκ άγα&ή η ακοή, λέγων, ώ τέκνα, ήν εγώ
ακούω περϊ ύμών δτι δέ μή σφοδρώς έπέπληττε, σφοδρώς ένεκλή&η και δίκην
ύπέσχε πατήρ εύσεβής παίδων παρανομίας. Τοΰτο φοβούμενος το υπόδειγμα 3
και αυτός, έπι ταύτην ήλ&ον την παραίνεσιν. Τί εστίν δ πέπσνϋας, αγνοώ. Τις 4
ή τοσαύτη περι σέ σκοτομήνη; Πώς αίσχύνεις μέν σεαυτοϋ τό γένος; αίσχύνεις δέ
την ήμετέραν πολιάν και τάς έλπίδας άς εϊχομεν έπι σοί, ήνίκα επέστη μεν Ναυΐλοις,
πάν άγαΟόν και διαλεχ&έντες xal πείσαντες, ώς ώόμεϋα; Πώς ουκ άκούεις 5
λεγούσης της Γραφής· Μή δως γυναιξί τον σον πλοϋτον και τά σά χρήματα
εις ύστεροβουλίαν; Εύ γάρ ισΰι, μεταμελήσει σοι τούτων μικρόν ϋστερον, 6
ήνίκα άν κατατριβώσι σάρκες σώματός σου, κατά τό γεγραμμένον, και
δννηϋα διασχών ωσπερ έκ νέφους δ νοϋς προς θεόν Ιδείν και λογίσασϋαι κα&αρώς
τά συμφέροντα. Φύλαξαι τήν παγίδα, μή άγρεν&ης σοϊς όφ&αλμοϊς, και, εΐ 1
ήγρεύ&ης, έκνηψον. Μή και τό ΰρνλλονμενον βεβαιώσ·ης, δτι φαρμάκοις τον νοϋν
4 Codicee: u = ΥΜ, ν = LA, d - P R , f = Π, g = IF, h = B ä
8 βραχέα λνπήσαντα ci. I I Cor. V I I , 8, 9 10f Ovx άγα&η . . . I Beg. (I Sam.)

II, 24 171 Μήδφς... Prov. X X X I , 3 19 χατατριβώσι Prov. V, 1 i 21 μή
άγρεν&ης . . . cf. Iudith I X , 13
1 τήν om. Ξ προα&ήσωμεν F όραμόντες ukif] χαμόντες Υ2 marg. γρ. Μ2

marg. ν χάμνοντες gh 2 πλήρεις uvP 2 I/lh] πλήρης P ' R f F 8 χαί post τά σά om.
df xal εύχόμε&α xal βουλόμε&α Μ
6 Titulus: Τω αντω (id est. Άδελφίφ) uv] Άδελφίφ dfgh
β μου] μοι Μ 7 έν ante σπλάγχνοις add. F 8 Πολλω uvdfg] πολύ h
τό uvlh] τά d f F » Ήλί Y'vdflh] Ήλεί Υ^Μ ΉλεϊΥ 10 λέγων ante ή άχοή Α
ώ om. Α εγώ om. h 11 δτι μή δέ F 1 corr. F 2 έπέπληττε, σφοδρως om. h
14 σχοτομήνη uv] σχοτόμηνα cett. οεαντοΰ uvh] σαντοϋ dfg αισχύνης δέ f
16 τάς om. Β Ιχομεν Ξ Νανίλοις] άϋίλοις Β 17 λεγούσης της Γραφής uv] της
Γραφής λεγούαης d f l h της Γραφής τής λεγούσης F δως (ita textus Proverbiorum)
uvdfFis] δάς I B γνναιχί Α 2 τον σόν uvh] σόν dfg τους σους πλούτους Α2
18 γάρ om. uv 20 χα&αρώς uvh] καλώς dfg 21 παγίδα u 2 marg. γρ. dfgh]
πα'ιδα u'v σοίς όφ&αλμοίς u v d f l h ] σοϊς βλεφάροις F 22 Μή χαί uvh] xal μή
dfg &ρνλλονμενον ugh] &ρνλούμενον vdf έπΙ σε post ΰρνλλούμενον add. df δια-
βεβαίωσης u

Authenticated
έκλάπης, έπειδή δεινόν είς χαχών έπίνοιαν ή ασέλγεια. 'Αλγεινό» μεν γαρ το δ
και οίκον τοσοϋτον και τοσούτοις πόνοις συνειλεγμένον οΰτως έν βραχεί διασπείραι
και χαταλϋσαι, και μάλιστα έν άρχαΐς βίου, ήνίκα ή τήν καλήν ή τήν πονηράν
δόξαν Ικαστος έαυτώ καταβάλλεται. Πολλώ δέ δεινότερο» το και γυναίκας 9
παρθένους ούσας, άς και ol σοι γονείς και αυτός, ώς ήμάς έπειθες, χαθιέρωσας
τω θεώ, ταύτας ίεροσυλεϊν και άρπάζειν και τάς μεν ίχειν ήδη, τάς δέ πτοειν ώς
τά αυτά πεισομένας. Τον ούν θεόν φοβηθείς, ώ λατρεύεις, και ημάς αΐδεσθείς, 10
έπίσχες σεαντόν τον λοιποΰ πάσης πονηράς προαιρέσεως. ΕΙ γαρ οϊόντε παρακύψαν-
τά σε γνώναι τήν άδοξίαν ήν πάντων ημών κατέχεας, τάχα άν ουκ έδεήθης άλλης
παραινέσεως, άλλ' αυτήν τήν αίσχύνην σύμβουλσν έποιήσω των σων πρακτέων.
Τούτων ήδίω μεν είχον γράψειν, λυσιτελέστερα δέ ουδαμώς. Kai τά πλείω 11
παρήσω γράψειν, έκεϊνο είδώς ώς εΐ μη σε ό τον θεοϋ φόβος παιΑαγωγήσειε,
μικράν ή ουδέν οΐ λόγοι δυνήσονται· έπει και σιδηρω κηρός μεν ευκόλως χαράσσεται,
σίδηρος δέ έργωδέστερον, άδάμας δέ ονδέ τω στερροτάτω δια σκληρότητα φύσεως.
(XVII
' Ιακώβω
ΕΙ μέν οδτως είχον τοϋ σώματος ώς έξαρκεΐν πρός τούς πόνους, αυτός äv 1
άφικόμενος προς υμάς τόν τε της συντυχίας πόθσν έπλήρωσα κάί διελέχθην περί
ών έβουλόμην ου γαρ περί μικρών ήμίν ό λόγος. Έπεί δέ τη άρρωστIq. 2
κατέχομαι, άναγχαίως ήλθον έπι τά γράμματα. Τήν κοσμιωτάτην θυγατέρα ήμών
Σιμπλιχίαν, τήν τοϋ καλοΰ καϊ άγαθοϋ 'Αλνπίου ποτέ γυναίκα, τοδ κόσμου
πάσης ήμών της πατρίδος, προσάγω τη ση ευγενείς, μετά των οίκτρών όνομάτων
χηρείας και όρφανίας, των δικαίων παρά σου τευξομένην περί ών σου δεήσε-
ται. Και σκόπει της συμφοράς το μέγεθος' οΰπω των θρήνων πέπανται, και 3
άγωνιη. περί των όρφανών και όδούς έχδημεϊ μακράς έν οδτω άσθενεί τω σώματι
και άπειρίφ πραγμάτων ή μηδέ προκύπτειν της οΙκίας είθκιμένη. Τούτου τί 4
έλεεινότερον; μηδέ θρήνοις γενέσθαι χώραν και τήν της ευγενείας αΙδώ λυθηναι τω
16 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = PR, f = Π, g = I/IF, h = BS

1 ΙχΛάπεις F 2 διασπείραι uvPfgS] διαστείλαι R διασπήραι Β 8 χαταλϋσαι]
χαταδϋσαι Β ή ante τήν χαλή» uvd/PF2] om. WWh 6 παρ&ένους ούσας, άς χαί
df] τιαρ&ένους, <5ς χαί uvg παρ&ενενούοας χαί δς h οί σοι γονείς uvg] ol σον γονείς
df οί γονείς h 8 σαντόν F 9 άδοξίαν dfgh] δόξαν uv τάχ' df 10 σων] σοΙ h
12J έχείνο] έχείνφ Β ε!] ή I παιδαγωγήσειεν uh 18 ούδέν οί Λόγοι] οί Λόγοι ούδέν
L β. ν. έπεί] έπειδή F
1β Titulus: Ίαχώβφ uvdfIFh] Ίαχώβω παρα&ετιχή χείρας (= χήρας) και όρφανώτ Λ
18 διηλέχϋψ /1F 19 Ού γ<ίρ . . . Λόγος om. AF Έπεί δέ] Έπεί δή ΛΒ
20 ήμών] ήμίν I 21 Σνμπλιχίαν Β 28 χηρίας FB 28 f δεήσεται ul/lh] δεη#ή-
σεχαι vdfF 24 Kai om. 77'g add. IP σχόπει om. IFB σης poet της add. I
26 όόούς] άιδούς Β τφ om. νΒ 28 προσχνπτειν Β ή&ισμένη I 27 χώρα I

Authenticated
Briefe CCVT-C0V1II 151
πάθει. Ταντα αδν πάντα ενθυμηθείς και πρός γε τήν ήμετέραν παράκλησιν αΐδεσ-
θείς, μή άναμεινης άλλον γενέσθαι σοι δικαστήν τω μεγάλφ και χρηστώ Ίακώ-
βφ· μηδέ εις ανάγκην αυτήν καταστήσω μακροτέρας αποδημίας σφόδρα θαρ- j
ρονσαν τοϊς εαυτής δικαίοις, ώς πείθει π ο λ λ ο ύ ς και ημάς· ά λ λ α ταΖς έπιατολαΐς
έντυχών και μετά πάσης όρθότητος τά δίκαια βασανίσας, ευθυμοτέραν ήμϊν
άπότιεμφον, έκεϊνο προ πάντων ένθυμηθεις ώς Ιστι πολλή σοι παρά θεοϋ δυνασ-
τεία, χρήματα, δόξα, μείζονος εντιραξίας όδός. Ταϋτα φύλαξαν σεαυτω διά της
παρούσης φιλανθρωπίας, και ώς τέκνων πατήρ, και των μεν έξαιρεθεις κινδύνων,
τόίς δέ έμβεβηκώς, οδτω διανοήθητι και δεξιάς σεαυτω ποίησαν έκ της παρούσης
υποθέσεως τάς κατά θεόν έλπίδας.
CCVIII
Τω αντω
1
'Ακοή μέν γινώσκω τήν σήν τιμιότητα, θαυμάζω δέ δσον ολίγοι των έπί πλείστον
ώμιληκότων τοσούτος παρά πασι της σης καλοκαγαθίας ό λόγος. Διά τοντο -
και αυτός ταντην έθάρρησα τήν πρεσβείαν. 'Απέλιπεν ημάς ό θαυμαστός 'Αλύπιος,
ό κοινός των φίλων προστάτης και των ορφανών κηδεμών. Ον μικρόν τοντο ήμϊν
είς συμφορά». Δεύτερον τιροσεγένετο το και τήν κοσμιωτάτην έλενθέραν 8
αύτοΰ φροντίζειν υπέρ των όρφανών. Ταύτην παραμύθησαι τη νυν φιλανθρω- 4
πίη., και τό ασφαλές τόίς σοϊς τέκνοις χάρισαι διά της είς τούς ορφανούς ευποιίας,
και δειξον πλέον Ιχουσαν των ξένων τήν οίκειότητα. Προσέσται δέ και τό ό
ήμϊν χαρίαασθαι, οϋς δ τι άν τιμήσης, θεόν Ιση τετιμηκώς, ο ΰ π ε ρ ήμεϊς ήξιώμεθα
είναι παραστάται καΐ λειτουργοί, καΐ εΐ της αξίας ίλάττονες.
1 1 C o d i c e s : u = Υ Μ , ν = L A , d = Ρ , f = Π, g = I / I F , h = B S
2 άναμείνις Β γενέσ&ε Β 8 χαταατήσαι] χαταστήαης Β 8 1 θαρρούσαν]

&αρσονσαν Β 4 τοις έαντής u v d f / l F S ] τοίς ίαυτοϊς I τοις σαντής Β 4 f ταϊς έπιστολαϊς
έντυχών u v g h ] έντυχών ταϊς έπιστολαϊς d f β Ιχεϊνό] ίχείνοι Β ώς Ιστι πολλή
σοι u v (πολλή o m . Α ) ] δτι Ιατι σοι πολλά d f g (δτι o m . / I F ) h τον a n t e θεοϋ a d d . Ξ
7 ε ύ π ρ α ( ί α ς ] αυμπραξίας Σ 8 τώ μέν Β 9 ίμβεβηχώς] έχβεβηχώς ν σαυτφ d f
12 T i t u l u a : Τω αύτω (id e s t Ίαχώβφ) u v d f h ] Ίαχώβφ I F , Ίαχώβφ παςα&ετιχή Λ
1 8 είς a n t e δσον a d d . d f 1 4 τοσούτον d f σης o m . Ξ ό o m . u h 16 έ&άρ-
σησα Λ Άπέλειπεν Β θαυμαστός v d f g ] ϋανμάσιος u ΰαυμασιώτατος h 1 β φί-
λων Υ 2 γρ. v d f g h ] φιλοσόφων Υ ' Μ χηδαιμών Β 17 είς u v h ] πρός d f g προαε-
γένετο] παρεγένετο Α 2 χοσμιωτάτην u v d f l ] κοσμιότητα τήν ΛΈ αΐδεσιμωτάτην h
18 παραμν&ησαι Β 19 τώ Β 20 πλείον Β 22 ίλαττον g
14 GalUy

Authenticated
CCIX
Κάστορι
Ώς τυραννικός εϊ και βίαιος· γράμμα σον ώφ&η μόνον, και ήμεϊς νπερώφ&η- 1
μεν. 'Αλλ' Ιδού σοι και δ πολύτλας Σαχερδώς, ό σος μεν αδελφός, νΐός δέ έμός και
5 των 7ΐα·&ών κοινωνός. "Ινα δέ μή παντελώς ήττηϋώμεν, τάχιστα ήμϊν 2
άπόδος τήν τον βίου παραμν&ίαν, φιλοσοφείν και διδαχ&ησόμενον και διδάξοντα.
Μέγιστον γαρ είς μεν δμόνοιαν τό συμπάσχειν, εις δέ συμβουλήν ή ομόνοια.
CCX
Τω αντω
ίο Έμοί της πατρίδος, ώς εοικεν, ή αλλοδαπή χρηστοτέρα" ή μεν γαρ έδίδου 1
της σης άπολανειν φιλίας, ή δέ ουδέν τοιούτον ήμϊν έχαρίσατο. Και τοΰτό μοι παρά
της αρρώστιας, ή με κατέχει πεδήσασα και τιρός πολλά ποιεί δνσκίνητον ή άχίνητor,
ει χρή λέγειν τό άληϋέστερον. Ταντην μεν ούν τήν ζημίαν λνπονμενοι μεν 2
οϊσομεν· τί δέ ου φέρει των ανιαρών άνϋρωπος; Μόνον υγιαίνοις και πράττοις τά
is κατά νουν, και έν χειρι θεοϋ εϊη τά σά' έσται δέ, εϊ γνησίως αύτοϋ λαμβά-
νοιο. Τήν δέ κυρίαν, τήν κοινήν ήμων άδελφήν τάχιστα ήμϊν άποπέμψασ&αι 3
^έλησον, ώς κοινόν έρεισμα και των ευλαβών και της ασθενείας της ημετέρας- ή
πολλά σου της Σακερδώτιδος καταβοησόμε&α, δι ήν ζημιονμε&α, και καλέσομεν
αυτήν τη οικεία προσηγορίφ. Γνώση δέ ή τις, παρ' αυτής πυ&όμενος.
1 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P R , f = 77, h = B S

2 Titulue: Κάστορι codd.

8 el om. Ξ γράμμα σον uvdf] γράμμασιν h 4 νίός δέ έμός uvf] έμός δέ
ν ιός dh 5 τάχιστα uvh] τούτον τάχιστα df 7 τό] τον Β ή om. ν.
9 Titulue: Τω αντφ (id est Κάστορι) uvdf] Κάστορι gh
11 τοιούτο Ξ 12 πεδήσασα om. h ή άχίνητον Yvdfg] τον άκίνητον Μ om. h
18 τάλη&έστερον i μέν post λνπούμινοι om. vh 14 ο Ισο μεν] οϊσωμεν δέ F
άνθρωπος scripsi] άνθρωπος codd. τά om. uv 17 ύέλησον] χέλεναον F ερισμα
Β Σακερδώτιδος scripsi] σαχερδώτιδος edd. I n codicibus non liquet 18 χαταβοησώ-
με&α f xal ante ζημιονμεϋα add. uv χαλέσωμεν I 19 Γνώσει I η] εϊ L

Authenticated
Briefe C C I X - C C X I I 153
CCXI
Κνριαχώ
Τιμφς τους ευλαβείς, εδ οίδα, χαί πτωχούς εϋ ποιείς. Τούτων άμφοτέρων σοι 1
νυν καιρός. Έχει γαρ όντως · ό τιμιότατος και θεοφιλέστατος νιος ημών Σαχερδώς,
δ σνμπρεσβντερος, πτωχέ ίου προέστηκε των έπισήμων πολυάνθρωπου, ευσεβείας
τε ίνεκα χαι της εις τό πράγμα σπονδής. "Εστι δε των νπηρετουμένων τω 2
τπωχείω κτήματα Λιριάνδος και Καβερίνα όμοροϋντα τόποις τοις της οΐχίας, έξ
επιδόσεως τον τιμιωτάτον Κάστορος, τω πτωχείω τι συνεισφέροντα. Ταντα 3
πάσης επήρειας ελενθερώσας, μέρος ονχ ελάχιστον σννεισοίσεις, και τοϊς πτωχοΐς
της θεραπείας, και σεαντω της άντιδόσεως ήν οϊδας όφειλομένην τοις ενσεβέσι.
Δήλον δέ δτι άπαζ όρμήσας είς την ενεργεσίαν και της εις τό μέλλον ασφαλείας 4
ποίηση πρόνοιαν, ως μηδέ βονλομένω τινι έξεϊναι κακόν γενέσθαι περί τους
τόπονς, τρόπον δν άν έπινσήσειεν ή σή σύνεσις.
CCXII
Σαχερδώτι
Προσαγορενω σε τήν νέαν ημών έλπίδα, τον πολιόν έν νεότητί' χαι πάν δ ι
τι σοι κάλλιστον βονλομαί τε χαι ενχομαι. Των δέ καλών τό πρώτον ονχ 2
αγνοείς· δπερ έστιν αεί θεόν χτάσθαι και γίνεσθαι κτήμα θεον δια της προς
αυτόν οίκειώσεώς τε χαι αναβάσεως· δ κάί σεαντόν οίδ' δτι νουθετήσεις τε κάί
νενονθέτηκας.
1 Codices: u = Υ, ν = L, d = Ρ, f = 77, g = IF, h = ΒΞ

14 Codices: d = P R , f = J7, g = IF, h = Β Ξ
2 Titulus: Κνριακω udfgh, titulum omisit ν

8 τούς ευσεβείς h 4 υΙός ήμων om. h Σαχερδών F 5 6 om. h πρεσβύτε-
ρος h πολυάνθρωπου, ενσεβείας τε uvdfg] πολυανθρωπίας τε h β είνεχα Β
7 Λιριάνδος uvd] Έρίανδρος Π Λιριανδός Vat. gr. 1780 (β familia f) ΑΙρίανδρος g ΑΙρια-
δος Β ΛιρΙαδος Ξ Καβερίνα ud] Καβάρηνα vgh Καθάρηνα f όμορονντα τόποις τοις
της οΐχίας u] όμορονντα τόποις της οικίας vh όμορονντα τοις της οΐχίας τόποις dfg
2
(οίχείας I) 8 συνεισφέροντα u'h] -οντος u γρ. v d f F -οντάς I 9 ίπηρείας] έλευ-
τεριάς g αννεισοισεις] -οίαειε Β -οίσειας Ξ 11 δτι om. dfg ώρμησας F
12 ποίηση d f F Ξ ] ποιήσει I B (24 persona futuri medii) ποιήσεις uv κακόν uvg]
κακώς df κακω h 18 äv dfgh] om. uv ή σή συνεσις ante έπινοήσειεν F ής ή
σύνεσις Β
15 Titulus: Σαχερδώτι df] Προς Σακερδώτα gh
18 θεόν dfh] Κνριον g γίνεσθαι gh] γενέσθαι df 1» οίδ' ίτ»] είδδτι Ξ
νουθετήσεις dfg] νουθετείς Β νοθετεϊς Ξ 19t re χαι νενονθέτηχας gh] om. df.
14·

Authenticated
CCXIII
Τω αύτώ
El σοι μηδέν ήλπίζετο δυσχερές, ήνίκα φιλοσοφία τιροσέβαινες, άφιλόσοφος 1

ή αρχή και τούς πλάστας μέμφομαι. ΕΙ δέ ήλπίζετο, εΐ μέν ουκ απήντησε, τω 2
θεώ χάρις· εΐ δέ άπήντησεν, ή καρτέρει πάσχων ή ϊσϋι ψευδόμενος τήν ύπόσχεσιν.
CCXIV
Τω αντω
Ου δόκιμον τό άπείραστον τό δέ βασανισ&έν έν τοϊς τιράγμααι δοκιμώ- 1

τερον, ώς έν καμίνω χρυσός. ΕΙ μέν Ικανώς σοι τοΰτο πεφιλοσόφηται, τω 2
θεώ χάρις, εΐ δέ ονπω τελείως, έμαντόν προτίϋημί σοι και τά έμά· ύβρίσμε&α,
μεμισήμε&α· τί γαρ ου πετιόν&αμεν των δεινών, δσον έπι τοις βουλη&εϊσι; Είτα
τί; των λυπουντων ημάς άπηλλάγμε&α. Τούτων τί άν μείζον εϋεργετη- 3
ΰείημεν; Ταϋτ' οΰν έννοών και αυτός χάριν όμολόγει τω θεώ της έπηρείας, εί
και μή τοις δράσασιν.
OCXV
Τω αύτω
Τί δεινόν ήμϊν; Ουδέν, δτι μή θεον και των ϋείων διαμαρτάνειν. Ταλλα δέ, 1
ώς άν φέρη θεός, οϋτως έχέτω, είτε δια τών δεξιών δπλων καΐ χρηστοτέρων
1 Codices: u = Υ, ν = L, d = PR, f = 77, g = IF, h = ΒΞ

β Codices: u = Υ, ν = L, d = PR, f = 77, g = IF, h = B S
16 Codices: u = Υ, ν = L, d = PR, f = 77, g = IF, h = ΒΞ
18 τών δεξιών δπλων . . . cf. I I Cor. VI, 7
2 Titulus: Τω αύτφ uvdfg (id est Σαχερδώτι uvdfl, Σαχέρδωνι F)] Σακερδώτι h
8 προσέβαινες] προσέβαλλες F άφιλόαοφος uvdfg] ου φιλόσοφος h 4 τούς
πλάστας uvdfg] τοϋ πλάσματος h εί post ήλπίζετο om. I απήντησε dfFh] άπήν-
τηχε uv om. I 4f τω θεώ χάρις· et δέ om. I τφ θεώ om. 771 add. 772 8. v.
5 άπήντησεν dfg] άπήντηχεν uvh η (prius) om. I ψενσάμενος F
7 Titulue: Τω αύτφ codd. (id est Σαχερδώτι uvdflh, Σαχέρδωνι F)
8 iv post βασανισμέ» om. g 9 El μέν 77'gB] Και εί μέν uvd7725" 10 προτί-
&ημι h] προστί&ημι cett. 11 βονληΰεϊσι dflh] -όεϊσιν uvF 11 f Είτα τί; τών uvh
(τι Β)] Είτα τών dfg 12 ήμας om. F 12 t εϋεργετη&είημεν Y ' v d f ] εύηργετή&ημεν
Υ2 ενεργετή&ημεν gh
1β Titulus: Τω αύτώ (id est Σαχερδώτι) d] Σαχερδώτι uvflh Σαχέρδωνι F
17 ήμϊν] νμϊν h 18 xal χρηστοτέρων uv] om. dfgh

Authenticated
Briefe C C X Ü I - C C X V I 155
οίκσνομεϊ της δικαιοσύνης ημάς, εϊτε διά τών άριστερών τε και σκαιοτέρων.
ΟΙδε τους λόγους τούτων ό της ζωης ήμών οικονόμος. "Εν φοβη&ώμεν μόνον, τό 2
μήτι πα&είν άφιλόσοφον. Έπτωχοτροφησαμεν, έφιλαδελφήσαμεν, γαλμω- 8
δίαις ένετρυφήσαμεν, ίως έξην. Ον σνγχωρούμεϋα τούτο" άλλο τι φιλοοοφησωμεν,
ον πενιχρά ή χάρις· Ιδιάσωμεν, ΰεωρήσωμεν, τον νοϋν καΰάρωμεν ταϊς &είαις
έμφάσεσιν, δ τάχα και των προειρημένων ίψηλότερον. Ήμεϊς δε οΰχ οΰτως 4
εχομεν, άλλ' δτι τον ενός διημάρτομεν, τον παντός έκπεπτωκέναι νομίζομεν;
Μη οΰτως, άλΧ ετ ι κρατώ μεν της χρηστής έλπίδος· ιδωμεν ει τι ήμιν νπολεαιό-
μενον, και μή ταντον πάσχω μεν τοις πώλοις, ol τω μή συνει&ίσΰαι ταϊς πτόαις
προς τους ψόφους έξαγριαίνοντες τους έπιβάτας εαυτών καταβάλλουσα>.
CCXVI
Εΰδοκίω
Ό σύμτινους, και συμπαγής· τό δε συμπαϋές, και γνήσιον• τό γνήσιον δέ, 1
και είς συμβουλήν άξιόπιστον. 'Επειδή τοίννν ήμείς μεν αρχαιότεροι τήν 2
εύσέβειαν, και πολλών και ανδρών κάί ήϋών έν πείρφ. γεγόναμεν, (πείρα δέ μήτηρ
συνέσεως), ΰμεϊς δέ οίον πώλοι νεοζυγεϊς, και δρτι των κατά θ εάν αγώνων 8
αρχόμενοι (τό δέ άρχόμενον άπαν ϋερμότερον και δυνατώτερον, δυναμουμενον τή
ζέσει τον πνεύματος πολλά μεν κατορθώσαι τών δεόντων, πολλά δέ διαμαρτεϊν
έξ αγνοίας), ϋέλησον, γενόμενος μέχρις ημών, και ώς γέροντας τιμήσαι, και 4
ώς πατέρας αΐδεσ&ήναι, και μεσίταις χρησασϋαι της προς τον αΐδεσιμώτατον
άδελφόν και σνμπρεσβντερον ήμών Σακερδώτα διαφοράς, πάρεστι γάρ και
αυτός· ίνα τά προς άλλήλους εί ϋέμενοι, και τον έπίσκοπον Φεραπενσητε, 6
και τό σκάνδαλον τών πολλών λυσητε, και, τό μέγιστον άπάντων, τον θεόν
Ιλεώσησ&ε, μή πράγμα τοσούτον και οΰτως Ζνδοξον (λέγω δέ τήν συμπνοιαν
υμών και τάς κατά θεόν τοΰ βίου συν&ηκας) οΰτως έν βραχεί καταλύσητε.
11 Codices: u = Υ , ν = L, d = Ρ , f = Π, g = I F , h = B S
2 ΟΙδε dfh] ΟΙδεν uvg τούτω»] τούτους Β 4 φιλοσοφήαομεν Β 5 Ιδιά-

σο μεν, ΰεωρήσομεν Β χα&άρομεν Β 7 Ιχωμεν Β 8 ίτι udfg] εΐ τι vh χρα-
τώμεν om. ν 8t ϊδωμίν εϊ τι (pro εϊ τι: και ν, om. h) ήμϊν νπολειπόμενον uvh om.
2
77'g] εί τι ήμϊν νπολειπόμενον Ιδωμεν (εΐόομεν R) d/7 9 τοίς πώλοις] τοϊς πολλοίς I τω]
τό fB σννει&ίσϋαι uvdf] συνηϋείσθαι gh 10 προς τους γύψους έξαγριαίνοντες
2
τους έπιβάτας έαντών χαταβάλλουσιν uvd/7 ] πρός τους ψόφους έξαγριαίνουσιν (et sic
desinit epistula) 77'gh
12 Titulus: ΕνδοχΙψ udfgh] ΕΙδιχίψ ν
13 τό γνήσιον δέ dflh] τό δέ γνήσιον uvF 17 τό δέ om. I όερμότερον χαΐ
δυνατώτερον, δυναμουμενον df] ϋερμότερον χαι δυνάμενον uvgh 18 χατορϋώσαί] χατ-
ώρ&ωσε Β πολλά δέ uvdfg] ίλλα δέ h 21 άδελφόν και συμπρεαβύτερον ήμών
uvdfg] άδελφόν ήμών χαι συμπρεαβύτερον h Σαχέρδωνα F xai ante αυτός codd.] om.
edd. 22 ϋεραπεύαηται F 28 λνσηται F 24 δέ uvh] δή dfg 26 τοΰ βίου
om. dfg χαταλύσητε uvdfg] χαταλυσαντος Β χαταλνσαντες Ξ

Authenticated
(XXVII
Τω αντώ
Μετά τον πόλεμο» ή συμμαχία' και δέον βουλεύσασ&αι πρότερον, είτα 1
πράξαι, τήν τάξιν άντεστρέψαμεν μετά τήν πράξιν βουλευόμε&α. ΕΙ μέν 2
ο·δν χολαχευειν Ιδει xal χείρω ποιεϊν, τιολλάς äv εδρον κολακείας όδονς, δσω και
ρφιν τό 3ΐξ&γμα καΙ πολλοίς νϋν κατορθούμενον. ΈπεΙ δε τό βλάπτειν ου προς
ημών, και μάλιστα ψνχήν ίχι νεοτελή και δρτι τω καλώ προσβαίνουσαν, άκουε
τάλη&η. Άφιλόσοφος ή άρχή, και κακώς ήγάπησάν σε ol θεραπεύσαντες και 3
νπ άλλφ προσωπείω χά έαυτών παίξαντες. ΕΙ μέν oiv άλλα νϋν μεταβάλοις 4
καΙ θεραπεύσεις τήν άμαρτίαν, τάχα άν τις νμϊν ελϋοι συνούλωσις, εΐ και μόγις'
εΐ δ* έπι τών αυτών μένοις και τη κακη νίκη μέγα φρονοίης, Άλγηρά ή πληγή
μου, φησίν ή θεία Γραφή, πόθεν Ιαθήσομαι; ποιοϋμαι γαρ έμαντοϋ τά
υμέτερα. Καίπερ δε ούτως ίχων και γράφων, εΐ τήν συντνχίαν ποθείς, ουκ άρνή- 5
σομαι.
CCXVIII
Τώ αντώ
Έμοί φίλος μέν έστιν, ομολογώ, και ειη ό καλός τε και αγαθός Σακερδώς ό 1
συμπρεσβντερος, και ταύτη μάλλον δτι σου περιέχεται. Ουδέ γάρ έν οίς 2
ητιάτο τό φίλτρον άπέλειπεν, άλλ' άδελφικήν μάλλον έποιεϊτο μέμψιν ή κατη-
γορία» φιλαπεχθήμονα. Ου μέντοι τοσοΰτον άμαθώς έχω και προπετώς, 3
ώστε δίκην δικάζειν πριν άμφοτέρων άκοΰοαι (μή τοβθ·' ύπολάβης), δς γε και
δι αύτης της έπιστολής, ής κατέγνωκας ως θρασείας (εΐ μή παρέργως ταύτην
άνέγνως), ου τοσοΰτόν σον καθηψάμην δσον τών άναπτόντων υμάς και παρα-
κερδαινόντων έκ της υμετέρας μιχροφυχίας Ιδίαν άπόλανσιν. Τι ούν έστιν δ 4
1 Codices: u = Υ , ν = L, d = P. f = 77, g = IF, h = B S

16 Codicee: u = Υ, ν = L, d = P, f = Π, g = IF, h = ΒΞ
11 f Άλγηρά . .. lerem. Χ, 19
2 Titulus: Τω αντφ (id est Ενδοχίψ) udfh (id est Εύδικίφ) v| Ενδοκίφ g
8 Post συμμαχία add. Maur. μετά τήν ζάλην ό κυβερνήτης, gloasema quod invene-
runt in Parisin. gr. 1405 X V I saec.) 6 χείρω ποιεϊν uvdfl] χειροποιεϊν Fh
ενρον uvdfg] ηϋρον h β νϋν κατορ&ούμενον] σνκατορ&ούμενσν Ξ ' ΕπεΙ δέ uvdfg]
'Επειδή h 7 προαβαίνονσαν uvlh] προβαίνουσαν dfF 9 προσωπίφ Β πήξαντες
h μεταβάλοις uvdfh] μεταβάλλοις g 10 θεραπεύσεις dfIS] Οεραπεύσοις uv &ερα-
πενσης FB τάχ' df νμϊν dfl] ήμϊν uvFh ίλ»οι dflh] ίλ&η uvF 18 γράφω Ξ
1β Titulus: Τω αύτώ (id est Εύδοκίφ) udg (id est Εύδικίφ) ν] ΕύδοκΙφ fh
17 τε om. df ' Σαχερδών F 18 Ονδέ uvgh] Ού df 19 άπέλειπεν gh] άπέ-
λιπεν uvdf 21 νπολάβης uvgh] νπολάβοις df δς γε] ώστε F 22 κατέγνωκας]
χατέγνως F 28 άναπτόντων] άναστόντων Ξ 24 έκ dfg] παρά uvh

Authenticated
Briefe C C X V H - C C X I X 167
πέπονθα; Γνοίης äv οΰτως. Οι πωλοδάμναι τους πώλους γυμνάζονσι πρός τά

χρώματα και τους γύψους, και των χωρίων τά πρανή τε καί τά ΰτττια, ούχ ίνα
πτοήσωσιν, άλλ' Ινα μή 7ποεϊσθαι διδάξωσΐ" τοντο χάγώ διανοηθείς, τραχυτέραν
πως και τήν έπιστολήν έποιησάμην. Πολλά γαρ τά φιλοσοφίας γυμνάσματα· 5
και τω θεώ χάρις, δτι σε μή άφιλόσοφον είρον μηδέ της ϋλης, άλλ' ήμερον Ικανώς
και της ήμετέρας ούλης, νφ' ής και γράφεις έπιειχώς και τήν συντνχίαν ποθείς.
ΕΙ μεν οΰν και ταύτην ήμϊν χαρίζοιο, κρεϊττον ποιείς καί σε δεξόμεθα, eiJ ϊσθι, β
πατρικοϊς δμμασιν εΐ δ' δρα τι ό χειμών έμποδίζει, if} παραινέσει τέως σε δεξιού-
μεθα. Μηδέν προτίμησης έτι και νϋν της πρός τον άδελφόν Σαχερδώτα 7
φιλίας και ομονοίας (έμοι πείσθητι), μηδ' δλλο τι νομίσης ή πεΐραν είναι τοϋ
πονηρού τό γενόμενον τη ση φιλοσοφία βασκαίνοντος. 'Αλλά πρός τήν πρώτην 8
πεΐραν άγώνισαι γενναίως και άνδρικώς, Ινα μή δευτέραν ποιήσηται και τρίτην
πάλην καί δλλας έξης, άλλ' ηττημένος άπέλθη και ησχυμμένος. "Ιαμεν γαρ αύτοϋ
τά παλαιάματα, τω μαχρώ χρόνω τοϋτο μαθόντες, καί τοις πρός αυτόν άγωνίσ-
μασι.
CCXIX
Έλλαδίω
Οϋς ποιήσομαι πρός σέ λόγους ΰπ εννοίας ποιήσομαι, ώστε δίκαιος &ν 1

εϊην μάλιστα μεν άκουσθήναι παρακαλών εΐ δ' οϋν, αλλά σνγγνωσθηναι της
παραινέσεως. Ου πολλοί τήν τιράξιν υμών αποδέχονται, τήν περί τον τιμιώ- 2
τατον ημών άδελφόν καί σνμπρεσβύτερον Σαχερδώ τα, ώς έκ διαβολής τίνων
μάλλον ή κρίσεως οικείας γεγενημένην, οϊ τήν μεν άκολονθίαν των πραγμάτων
τυχόν άγνοοϋσι, τό δέ τέλος αυτό καθ' αυτό θεωροΰντες ουκ έπαινοϋσι. Ταντα 3
μεν οϋν αυτός άν είδείης. Ου γαρ ημών τά σά πολνττραγμονείν, δς και τοις άλλοις
τά πραχτέα νομοθετείς. 'Ημείς δέ παραχαλοΰμεν τήν σήν άγαθότητα, τό μέν
πρώτον συγχωρησαι τω άνδρι πάσαν τήν έπιμέλειαν ων έφρόντιζεν ουδέ γαρ
ουτω ρφδιόν τινι φιλοσοφησαι, κάν ό καρτερικότατος fj και φιλοσοφώτατος,
1β Codices: u = Υ, ν = L, d = P R , f = Π, g = I F , h = B S
4 xal ante τήν έπιστολήν om. dfg 7 ήμϊν uvh] om. d f l F 1 add. F 2 s. v.
χαρίζοιο] χαρίζοις g ποιείς uvg] ποιήσεις dfh 8 άρα] δτι F έμποδίζει]
έμποδίζοι h σε o m . u v g 9 προτιμήσεις d Σαχέρδωνα F 1 0 μηδ' v d f g h ]
μή u 1 1 γενόμενον d f h ] γινόμενον u v g πρώτην o m . I 1 2 1 δεντέραν ποιήσηται
(-σητε Β ) xai τρίτην (τρήτην Β ) πάλην (πάλιν Y L B ) u v h ] δεντέραν και τρίτην ποιήσηται
(ποιήσης F 1 ) πάλην (πάλιν 77 1 ) d f g 1 8 ήσχνμμένος] Ισχνμμένος Β
17 T i t u l u s : Έλλαδίω u v d I B ] Έλλαδίω έπισχόπψ f F , Ελαδίω Ξ
18 νπ' uvh] ύπό dfg 19 μέν om. h 20 Ώς ante οϋ πολλοί add. f l (e prae-
cedenti vocabulo παραινέσεως) πράξιν udfFh] τάξιν v i υμών S] ήμών cett.
21 ήμών άδελφόν χαι σνμπρεσβύτερον vdfg] άδελφόν xai συμπρεσβντερον u άδελφάν xal
ονμπρεσβύτερον ήμών h Σαχέρδωνα F τίνων] τίνος u R 2 8 αυτό g] έαυτό
cett. 24 αυτός om. Β , αυτός δν om. Ξ ήμών om. h 27 xal ante φιλοσοφώ-
τατος om. h

Authenticated
ώστε πόνων τοσούτων xai συνήθειας τοσαύτης άποστερονμενον φέρειν. ΕΙ 4

δέ μή, τό γε δεύτερον, τήν μεν των πτωχών ίπιμέλειαν, ώς βούλει, δια&έσ&αι δι'
ών δ* αυτός δοχιμάσης, τήν δε της μονής φροντίδα xai των άδελφών επ αύτω
ποιήσασθαι· xai μή λνπησαι μεν αυτόν τη χαινοτομίφ, λνπησαι δέ πλέον έχείνους
δ της συνήθειας άντεχομένους xai ωσπερ σώματος ενός διασπασμόν μελών ου
φέροντας. Τούτο γαρ xai προς ήμάς έλθάντες τινές αυτών άπωδΰραντο. ΕΙ 5
μεν σδν τί σοι xai άφ' έαυτοΰ ό άνήρ αΐδέσιμον Ιχειν φαίνεται, ωσπερ ούν άξιον
αυτόν δι' αντον αΐδέσθητι, xai τήν πολιάν, xai τους καμάτους, τους τε άλλους
οΰς χατά θεόν ύτιέστη τιρεσβυτέραν της ήλιχίας τήν εύλάβειαν έπώειχνύμενος,
ίο xai τούς έπί t f j τττωχοτροφίφ xai προστασία των άδελφών. ΕΙ δέ τοϋτο 6
μιχρόν σοι δοχεϊ, άλλ' ήμάς γε χαι τήν ήμετέραν πρεσβείαν πάντως μή άτιμάσης·
xai προ πάντων των άλλων άνες αύτω τήν όργήν χαι τήν λνπην, ναι παρακαλώ,
χαι ώς πατήρ τέχνον οίχείωσαι· ει τι xai λελυπηχεν, δπερ ούχ οιομαι, τοϋτο 7
ήμϊν συγχωρήσας, xai μηδέν άνάξιον μεν αύτοϋ, άνάξιον δέ της σης ήμερότητος ή
16 ειπών ή γράφας περί αύτοϋ· εΐ δέ τι χαι γέγραπται, λΰαας. Μηδέ τήν λύπην 8
δημοσίευσης, ήν χρύπτεσθαι βέλτιον ή γνωρίζειν τοις εξωθεν, ώς άν τά τε άλλα
χαι αντον μακροθυμεϊν διδάξης τω ύποδείγματι.
CCXX
Τω αύτω
20 ΤΩν έπέστειλας τά μεν λίαν ήμερα χαι φιλάνθρωπο, τά δέ ούχ έχω τί λέγω, 1
πλήν ήμϊν λνττηρά, xai μάλα είχότως, ώς έμαυτόν πείθω. Ειτε γάρ δικαίως 2
έγχαλεϊται ό άδελφός xai συμπρεσβυτερος ήμών Σακερδώς, δπερ ούχ οϊομαι,
λυπηρόν. Πώς γάρ οΰ; τοσαΰτην εύλάβειαν και τοσούτους πόνους ούτως έν βραχεί
χαταλυθψαι; Είτε διαβολή ταϋτά έστι παρά των φθονούντων αύτω χατα- 3
18 Codicee: u = Υ, ν = L, d = P R , f = 77, g = IF, h = B ä

2f δι ών d» αύτός δοχιμάσης ugh] δι ών δν αυτός δοχιμάζης ν δι' ών αυτός δοκι-
μάσεις d f 8 της μονής u v ] των μονών d f g των πόνων h 4 κενοτομίφ F 5 1 ωΟΊΐερ
σώματος ένός διασπασμόν μελών ον φέροντας d f g ] ωσπερ σώματος ένός ή μέλους διασπαρασ-
σομένου ού φέροντας u v ώστιερ σώματος ένός μελών διασπασμένου φέροντας Β ωσπερ σώμα-
τος ένός μελών διασπασμόν ού φέροντας Ξ β άπεδϋραντο I 7 αΐδέσιμος F 8 δι'
αύτάν o m . u g h xai τήν πολιάν u v d f T ] χαϊ τήν πολιτείαν h o m . F 10 τούς έπί
d f g h ] της έπί u v rfj o m . h 1 1 μικράν σοι d f g ] σοι μιχρόν u v h γε] τε I
12 πάντων om. uvh 18 ώς] ωσπερ u (ex abbreviatione ώςπρ male lecta) καί poet
οίχείωσαι a d d . u δπερ] ωσπερ F οϊομαι] οΐμαι Ξ 14 μηδέν άνάξιον μέν] μηδέν
μεν άξιον ν ήμερότητος] μετριότητος Β 16 τι o m . F 16 δημοσίευσης] δημο-
σιευσας h κρνπτεσάαι βέλτιον (δίκαιον Υ 2 in m a r g i n e sinistra) u v h ] χρύπτειν βέλτιον
Υ 2 γρ. in margine dextera d f g 17 διδάξης] διδάξαις F
19 T i t u l u s : Τψ αύτφ c o d d . (id e s t : Έλλαδίφ u v d f I B , Έλλαδίφ έπισκόπφ F ,
Έλαδίφ Ξ)
20 έπέστειλας] έπέσταλχας F λέγω h] λέγειν cett. 21 δικαίως d f g S ] δίκαια
u B διχαίαν ν 22 ό άδελφός και συμπρεσβυτ ερος ήμών u v h (cf. epist. 168, 2 ; 169, 2 ;
2 1 6 , 4 ) ] ό άδελφός ήμών xai σνμπρεσβντερος d f g Σακέρδων F οιομαι v d f F ] οΐμαι
nTh 2 8 off] δν ν 24 αύτφ o m . h

Authenticated
Briefe C C X I X - C C X X I 159
σκενασθεϊσα, και τοϋτο άνιαρόν, ο$ ή πολιτεία σννψπαί σοι, τοϋτον άλλοτριονσ&αι

ταΐς έπηρείαις. *Ην οδν έν τοις παροϋσιν άρίστην γνώμην και λνσιτελεστάτην 4
έγνων, ταντην άπόδεξαΐ" αυτόν ίπεμψά σοι τον άδελφόν, μάλλον όέ ώρμημένον
προέπεμγα δι' έαντοΰ xal τό λυποϋν ΰεραπεύσοντα χαί πάντα μετά άλη&είας
άναδιδάξοντα. Περί μέν γάρ των άπολογήσασ&αί φησιν έτοιμος είναι, τά 5
δε ώς ψεύδη χατεσχεύασται δεϊξαι. Τοϋτο γάρ και ημάς έπεισεν, ώς φόβω θεοΰ
τσύς λόγους ποιούμενος.
(XXXI
Όμοφρονίω
'Επί τήν σύνοδον ημάς χαλεϊς· έγώ δε ηυχόμην όντως εχειν τον σώματος 1
ώστε παρεϊναι ύμϊν και αυτόκλητος, Ινα Ιδω τον 'ιερόν οίκον υμών, τό Χρίστου
χαταγώγιον, τήν των άγΙων κλάδων ρίζαν, τήν ώς άλη&ώς μητέρα τέκνων
εύφραινομένην τε και εύφραινομένων. ΟΙδα τοϋτο χαί πέπεισμαι έν Κνρίω -
χαί δια τοϋτο λέγω Φαρρών χαί εΐ τι λνπηρόν νϋν νμϊν όαιήντηκεν, ον μή γάρ
αποσβεσθώ ό λύχνος τον 'Ισραήλ, xäv ταϊς αϋραις τον πονηρού ριπίζηται, ούδέ ή
τοϋ θεον χρηστότης έπί πλεϊον κρνφ&ησεται, ην κρύπτει τοις φοβονμένοις
αν τον λόγοις άρρήτοις οικονομίας, άλλ' ένδοξασϋήσεται μάλλον χαί 19ανμασ&ησε-
ται διά της υμετέρας υπομονής χαί της μή καταισχυνούσης έλπίδος.
Τοϋτο δε παραινεί και τω τιμιωτάτω υίώ ημών Σαχερδώτι, μηδέν ά&νμεϊν μηδέ 8
άν άξιον έαυτοϋ τι πάσχειν, άλλ' οΰτω τον καιρόν δια&έσ&αι ώς φιλοσοφίας ϋλην
τά λυπηρά λαβείν. "Ετι ϋεραπευσάτω τον τιμιώτατον ημών έπίσκοπον έτι 4
ρωννύτω τους αδελφούς, Ινα μάλιστα μέν μή καταλύτη τό έργον ημών δ προεϋέ-
με&α έν Κνρίω, τοσοϋτόν τε δν και οϋτω περιβόητον. ΕΙ δε μή, τό γοϋν δ
έπιειχές δείξομεν χαί τον φ&όνον νιχήσομεν, ώς μηδεμίαν δεδωχότες κα&' έαντών
λαβήν τοις πονηροϊς ματαίως ήμιν έχ&ραίνουσιν.
8 Codices: u = Υ, ν = L, d = Ρ, f = Π, g = IF, h = ΒΞ
12 ί μητέρα τέκνων . . . Psalm. CXII, 9 14 f οΰ μή . . . άποσβεσδή cf. II Reg.

(II Sam.) XXI, 17 16f κρύπτει τοις φοβονμένοις αντάν Psalm. XXX, 20 18 της
μή καταισχννούσης έλπίδος Rom. V, 5 24 f Psalm. III 7; XXXIV, 19
1 οδ] δν gB συνήπται] συνήπτεν fF 2 παρονσι u 8 άπόδεξαι] άποδεϊξαι Ξ

αντόν] όντως F Ιπεμψά] είπεμψα Β σοι] σε F 4 δι' έαντοΰ vdfgh] At'
αντον u Φεραπεύσοντα uvf (σ supra vereum) gh] άεραπενοντα d 5 άναδιδάξοντα
uvdfl] άναδιδάξοντα F διδάξαντα Β διδάξαντα Σ των om. h β κατεσχενασται
uvPfFh] κατεσχενάσϋαι R χατασκενάσεται I ώς φόβψ uvdf] ώς έν φόβω gh
9 Titulus: Όμοφρονίφ codd.
10 εύχόμην f 11 Γν' df τό] τον Fh 18 εύφραινομένην τε om. I 14 χαί
ante διά om. h νμϊν uvgB] ήμϊν dfS 16 άποσβεσ&η] σβεσ&η g $ιπίζηται
uvdn 2 !] φιπίζεται Πι¥Ξ πήζεται Β 161 ή τον θεον dfgh] τον θεον ή uv Ιβ^ν
uvdfF2!!] ή IF1 κρύπτει uvd772h] σνγκρύπτει Πιϊ συγκαλύπτει F 17 οίκονομίσας I
17 f μάλλον xal ΰανμασόήσεται om. uv 19 Τούτφ δή F Σαχέρδωνι F μηδ' df 20 τι
om. uh 21 τιμιώτατον om. h 24 δείξομεν} d δείξωμεν uvfh διδάξωμεν g νιχή-
σομεν dg] νικήσωμεν uvf νιχώμεν h χα/ante ματαίως add. uvh 26 ήμϊν] ύμϊν uv

Authenticated
ιβο Gregor von Nazianz
CCXXII
<θέχλη>
"Ορμησα μεν και αυτός προς τήν σήν ενλάβειαν, καίπερ άσ&ενονντος ήμϊν 1
τον σώματος, έπισκειρόμενός τε όμοΰ και της καρτερίας έπαινεσόμενος, ήν έπι
τω μακαριωτάτω άδελφω σον φιλοσοφείς· τοντο γαρ ουκ άμφίβολον. 'Επειδή 2
δε υπό τίνος περιστάσεως έκωλύ&ην, άναγκαίως ήλ&ον έπι τά γράμματα και
σνμφιλοσοφήσω σοι δια βραχέων τά αά. Πόθεν ό καλός Σακερδώς ήμϊν, ό 3
γνήσιος τον θεον παραστάτης και νυν και πρότερον; Έκ θεοϋ. Πον δέ Σακερδώς
νϋν; Προς θεόν, ονκ άηδώς ύποχωρήσας, εΰ οίδα, τω φθόνω και τοις τον πονηρού
παλαίσμασι. Πόθεν δέ ήμεϊς; Ονκ έκεΐθεν; Πον δέ ήμεϊς άναλύσομεν; Ον 4
προς τον αντόν Δεσπότη ν; Και εϊ&ε μετ Ισης της παρρησίας. Τον αντον προσ-
κυνηταί και παρήχθημεν και μεταχθησόμεθα, ολίγα έντανθα κακοπαθήσαντες
ώς γε προς τήν εκείθεν έλπίδα, και Ισως Ινα γνώμεν τήν χάριν, έξ ων έντανθα
πεπόνθαμεν. Πατήρ, μήτηρ, αδελφός, ol προειληφότες, τί τοϋτό έστιν; 5
'Αριθμός έπαινετών οδοιπόρων. Τούτοις ακολουθήσει καΐ Θέκλα μετά μικρόν, ή
τον θεον δούλη και απαρχή των καλών, ολίγον ύπομείνασα, δσον εκείνους τε
τιμήσαι t f j καρτερίρ. και πολλοίς υπόδειγμα γενέσθαι της περί ταϋτα φιλοσοφίας.
Έπαινώμεν ούν τήν αντήν δεσποτείαν και δεχώμε&α τήν οίκονομίαν των πολλών 6
νψηλότερον. Ταϋτα Ιχε ννν άνθ' ημών και τούτοις σύνεσο τοϊς λογισμοϊς, εί και
κρείττονας παρά σεαντη ανευρίσκεις. Εί δέ σε και κατ' δψιν Ιδεϊν καταξιω- 1
θείημεν μετά παντός τον σον και περί σέ πληρώματος, πλείων ή χάρις τώ ευεργέτη.
CCXXII I
Tfj αύτη
'Αλγεϊς άπολειφθέντων ήμών, ώς εικός· ήμεϊς δέ πλέον έπι τώ χωρισμω 1
της σης ενλαβείας. Πλήν ευχάριστου μεν τώ θεώ μέχρι σον φθάσαντες, και ουκ
έμεμφάμεθα τώ κόπω. ΕΙδομεν γάρ σον τό στερέωμα της είς Χριστόν πίστεως 2
1 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = Ρ, f = 77, g = I/1F, h = B S

22 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P, f = 77, g = I/1F, h = B 2
2 Titulus: θέκλιι edd.] Tfj αύτη (id est θέκλη) codd. Addidit Λ παραμν&ητιχή
επί Σαχερδώτι τω άδελφω τελεντήσαντι
8 Ώρμήααμεν Β 4 έπί] έν u 7 Σαχέρδων F 81 Σαχερδώς ννν uvLlh]
Σακέρδων ννν F ννν Σαχερδώς df 9 προς θεόν] πρός ον F 10 πά&εν δ'ήμείς df]
ποϋ δ'ήμεϊς df άναλύσομεν] άναλύαωμεν /lFh 12 ένταν&α] έντεν&εν df 1β τον
ernte θεον om. h όσον] δα' Λ¥ 16 ί τε τιμήσαι] τετιμήσϋαι ν 17 πολλοίς]
πολλούς Ξ 18 δεαποτίαν Λ δεχώμε&α Yvdylh] δεχόμε&α MflF 19 ύφηλότερον
uvI/lB] νφηλοτίραν dfFS ei] ή g 20 κρείττονος] κρείττοσιν ας /IF aeavrfj
vdfg] σεαντήν u σεαντής h άνενρίαχης I 21 πλείων uvdL/Ιΐ] πλεϊο/ν fFB
28 Titulus: Tfj airtfj (id est: θέχλη) uv] Θέκλβ dfgh. Addidit Λ μοναστρίφ περί
της έν τφ λνπηρώ καρτερίας Φαυμααίφ
86 σης om. I 28 των κόπων ν "Ιδομεν Λ

Authenticated
Briefe C C X X I I - C C X X U I 161
και τήν έπαινετήν έρημίαν και τον φιλόσοφον Ιδιασμόν, δτι πάντων χιορισθεϊσα
των τοΰ κόσμου τερπνών θεώ μόνω σννέκλεισας έαυτήν και τοις άγίοις μάρτνσιν,
οίς παροικείς, και τιροσήγαγες τω θεώ και προσάγεις μετά των αγαπητών σου
τέκνων &υσίαν ζώσαν, εύάρεστον. Ταντα ούν έστω σοι και παραμυ&ία 3
τών λυπηρών, έπεί καί Δαυίδ δ μέγας έγκρόπτει τοϊς έκεϊ&εν άγα&οϊς, είς δ
πέμπει τούς λογισμούς, τά έντεΰ&εν οδυνηρά, δταν λέγη· "Οτι ίκρυψέ με έν
σκηνή αντοΰ έν ήμέρφ κακών και ουκ άποτί&εται μόνον τό άλγεινον δταν
μνησ&η τον θεοΰ, άλλά και ευφραίνεται· Έμνήσ&ην γάρ, φησί, τοΰ θεοϋ
και εύφράν&ην. 'Αλγοϋσι και οι τω κόσμω τιροστετηκότες καί πολν 1
πλείονα τών τω θεώ δουλενόντων άλλ' άμισ&ον αντοϊς τό άλγεϊν ήμϊν δε και
το πάσχειν έμμισ&ον, δταν δια τον θεόν καρτερώμεν.
Φέρε γάρ άντιστα&μήσωμεν τά λυπηρά τοις ήδέσι καί τά παρόντα τοις .>
μέλλουσι, και ουδέ πολλοστον μέρος ενρήσομεν ταϋτα έκείνων τοσούτον υπερ-
βάλλει τά χρηστότερα. Καλόν σδν φάρμακον ήμϊν, δταν όδυνώμεϋα, τότε 6
μεμνησ&αχ θεοϋ καί τών έκεϊ&εν έλπίδων και τό του Αανϊό πάσχειν, έν ϋλίψει
πλατύνεσ&αι, άλλά μή στενοχωρεϊσ&αι τοϊς λογισμόίς μηδέ ωσπερ νέφει r f j
λύπη καλνπτεσ&αι, άλλά τότε μάλιστα της έλπίδος ίχεσ&αι και προς τήν έκεϊ&εν
διαβλέπειν μακαριότητα τήν άποκειμένην τοις ύπομένουσι. Μάλιστα δ' άν 7
ουτω πεισ&είημεν έγκαρτερεϊν τοϊς δεινοϊς και ύπέρ τούς πολλούς είναι δταν
άλγώμεν, εΐ έν&υμη&είημεν τί έπηγγειλάμεϋα τω θεώ και τί ήλπίσαμεν δτε τη
φιλοσοφία προσέβημεν πλουτεϊν; εν&υμεϊν; ενημερεϊν κατά τον βίον τούτον; 8
ή έκ τών έναντίων &λίβεσ&αι; καχοπα&εϊν; στενοχωρεϊσ&αι; πάντα στέγειν,
πάντα ύπομένειν διά τήν τών μελλόντων έλπίδα; Ταντα, οϊδα, ουκ έκεϊνα
προσεδοκήσαμεν. Φοβούμαι ούν μή και τάς συν&ηκας τάς προς θεόν ιρευδώ- 9
με&α, δταν και ταϋτα ζητώμεν Ιχειν κάκεινα έλπίζωμεν. Μή καταλύσω μεν τήν
πραγματείαν, άλλ' ένέγκωμεν ταϋτα ύπέρ τον τυχεϊν έκείνων. "Ε&λιψαν 10
•ήμας οί &λίψαντες, ήνίασαν ol μεταχωρήσαντες· άλλ' ήμεϊς άδούλωτον τοϊς
πά&εσι τήν ψνχήν φυλάξω μεν. Οΰτω τών λυπούντων κρατήσομεν.
4 ϋνσίαν ζώσαν . . . Rom. XII, 1 61 Ότι Ικρνφέ με .. . Psalm. XXVI, δ

81 Έμνήσ&ην γάρ . . . Psalm. LXXVT, 4 161 έν ϋλίψεϊπλατννεαϋαι cf. Psalm. IV, 1
221 πάντα στέγειν, πάντα ύπομένειν I Cor. XIII, 7
1 ιδιασμόν] διασμόν AF1 (ι add. F2 supra versum) 2 έαντήν udf] σεαντήν
vlh αντήν Λ σαντήν F 4 καί ante παραμυθία om. F δ έγκρΰπτειν h 7 αύτον
om. vg 8 φησί om. vg 9 ηύφράν&ην Λ ήφράν&ην aut ηύφράν&ην Β πολύ]
πολλοί I 10 τών τφ θεώ dfg] τών θεώ uvB τώ θεώ Ξ 12 άντισταΦμήσωμεν]
άντισταΰμίσωμεν LA2 18 ενρήσωμεν F 14 f τότε μεμνησΰαι u] τό μεμνήαϋαι cett.
16 στενοχωρήσ&αι L μηδέ uvh] καί dfg 18 διαβλέπειν vdflh] βλέπειν u άπο-
βλέπειν Λ¥ εΐ post άν add. ν 20 δτε] δτι I τη om. f/lF 21 προσέβημεν
dfgh] προσεβαίνομεν uv ενϋνμεϊν ενημερεϊν] ενημερεϊν εύϋνμεϊν Ξ 22 στέγειν]
1 2
στέργειν LA (ρ delevit Α ) 24 τόν ante θεόν add. Ι£" 241 ψενδώμεΰα] ψευδό-
μενα dB 26 κάχείνα] κάκεΐνον Ξ 27 ύλίψαντες dfgB] μιοήοαντες uv όλίβοντες Ξ
ήμας post ήνίασαν add. g ήνίασαν oi μεταχωρήσαντες om. uv 28 κρατήσομεν ν/1]
κρατήσωμεν udfIFh

Authenticated
Κάχείνο αχάπει δια τίνα θλιβόμεθα' ου δια τούς μεταστάντος; Τί δ' άν 11

ποιοι»τες έκείνοις χαρισαίμεθα; 06 καρτερούντες; Τοντο ούν αντοϊς χαρισώ-
μεθα" και γαρ πείθομαι τάς των άγίων ψνχάς των ήμετέρων αίσθάνεσθαι. ΈπΙ 12
πάσι και προ πάντων Ικεΐνο λογιζώμεθα, δτι των άτόπων εστίν ίζω μεν της
άναγκης φιλοσοφείν, έν δέ τοις πάθεσιν άφιλοσόφονς φαίνεσθαι, άλλα μή τοις
πολλοίς τύπον γενέσθαι ώσπερ της έν τοις ευθύμοις ευχαριστίας, οδτω και της
έν τοις δεινοϊς καρτερίας. Και ταύτα γράφω, ονχ ώς άγνοονσαν διδάσκων, 1S
άλλ' ώς έπισταμένην νπομιμνήσκων. Ό δέ θεός της παρακλήσεως σέ τε
άτρωτον φνλάξειε τοις πάθεσι και ήμϊν γε χαρίσαιτο πάλιν Ϊδεϊν σου τήν ενλάβειαν
και δια των έργων πεισθήναι δτι ό κόπος ημών ουκ εις κενόν έγένετο, άλλ' έσμέν
τι παρά σοι πλέον των δλλων, ώς της Ολίψεως έκοινωνησαμεν οντω και της 14
φιλοσοφίας κοινωνόν λαβόντες, δ τάχα τη πολιά ημών ταύτη και τοϊς κατά θεόν
καμάτοις οφείλεται.
CCXXTV
Άφρικανώ
Τίσιν Ιπποι μάλιστα χαίρουσι; Δηλον ώς ϊπποις. 'Αετοί δέ τίσιν; Ουκ άλλοις 1
ή άετοίς. Κολοιόν δέ ποτί κολοιόν ίζάνειν και της παροιμίας άκούεις. Οΰτω δη 2
και Άττικόν Άττικοίς οίον χαίρειν και τον καλοκαγαθίας μεταποιούμενον τω
ταύτης έραστη και προστάτη. Τοντο γαρ ό άρχων είναι μοι φαίνεται, βοηθός 8
αρετής και ανταγωνιστής κακίας, κάν τήν άναίμακτον αρχήν άρχη καθάπερ ημείς,
κάν τήν μετά ξίφους και τελαμώνος. Αίμα γάρ ουδέ σοι προσθήσομεν, άρετη 4
κρατούντα γινώσκοντες, ου βία καθείργοντα, καΐ φόβφ μάλλον ή ίργω κολάζοντα
14 Codicee: u = ΥΜ, ν = LA, d = Ρ , f = 77, g = I F , h = BJs
8 θεός της παρακλήσεως cf. I I Cor. I, 3 10 6 κόπος ήμών . . . cf. I These. I I I 6

17 Κολοιόν ποτι κολοιόν ίζάνειν Arietot., Magna Moralia I I , 11
1 τίνα u v d f ] τίνας gh διά ante τους om. gh μεταστάντος] μεταναστάντας

Λ¥ 2 έκείνοις χαρισαίμεθα; Ού καρτερονντες; u v h (lacunam vero codicis Ξ vide
infra)] έκείνοις όφ&είημεν συγχαρτεροΰντες dfg Οΰ καρτερονντες . . . χαρισώμε&α o m . Ξ
21 χαρισώμε&ά] χαρισόμε&α d 4 λογιζόμενα] λογιζόμενα d β τύπον] τύπος
fg γενέσθαι] γίνεσόαι f της post ωσπερ om. h β Ι της έν τοϊς δεινοίς] τοις έν
τοις δεινοίς I B 7 καρτερείας I Kai om. u ώς om. h 8 της u v d f h πάσης g
9 γε om. g χαρίσαιτο] χαρίσοιτο df 10 κόπος] σκοπός / I F 12 τάχα] τά
κατά Β
16 Titulus: Άφρικανώ uvdh] Άφρικανώ ήτοι Άλνπίφ f, Άφρικανώ και Άλνπίφ
αρχοντι I , Άλνπίφ άρχοντι F
16 μάλιστα om. Α 17 ποτί] ή δτι F 18 Άττικοϊς om. h 19 ταύτης]
αυτής g 20 κακείας I άνέμακτον I άρχήν άρχχ) (άρχει F) dfgh] άρχη αρχήν u v

Authenticated
Briefe C C X X I I I - C C X X V T 163
τους κακούς, δπερ της αρίστης δρος αρχής• Δια δη ταντα σφόδρα μεν το της ό
συντνχίας έσπουδάζετό μοι και νϋν ετι σπουδάζετεu~ ουκ έχων δε δπως τούτου
τύχοιμι δια την άρρωστίαν, άναγκαίως ήλ&ον έπι τά γράμματα και τό κάλλιστον,
δτι προσφ&έγγομαί σε δι άνδρός οικείου και φίλου και σνγγενονς, τοϋ τιμιωτάτον
τά πάντα έμοι Νικοβούλου, δς και άπολογησεταί σοι περί ημών (αξιόπιστος δέ ό
άνηρ, εΪ7ΐερ άλλος τις, δσα δη έμέ γινώσκειν), και δι ημών εαυτόν γνωρίσει τη ση
τελειότητι.
CCXXV
Έλλεβίχω
01α ζημιούμε&α παρά της αρρώστιας· προσδραμεϊν έδει και περιπτι>ξασ&αι 1
και της παλαιάς άναμνησαι φιλίας και συνη&είας. "Εχει δέ ονχ οΰτως ημιν τά 2
τοϋ σώματος. Δια τοντό σοι πρόσιμεν διά των γραμμάτων και τη προσηγορία
δεξιούμε&α. Έΐΐει δέ και δωροφορεϊν εδει τι, τοϋτο προσφέρομεν, Μάμαντα 3
τον άναγνώστην, δντα μεν από στρατιώτου πατρός, κα&ιερω&έντα δέ τώ θεώ διά
τον τρόπον. "Αφες τω θεώ και ήμιν, άλλά μή συναριϋμήσης τοις πλάνησι, και 4
δός ίγγραφον την έλεχτ&ερίαν ϊνα μηδέ υπ' άλλων έπηρεάζηται. Δώσεις γάρ
σεαντώ δεξιάς τάς τον πολέμου και της στρατηγίας έλπίδας. Ναι, παρακαλώ,
τούτον φρόντισαν. Οϊς γάρ τά μέγιστα έν χερσι και έν οίς τό πάν ταλαντεύεται, 6
τούτοις μάλιστα φροντιστέον θεον και της έκει&εν έπικουρίας.
CCXXVI
Άννσίω
Τ
Ηκεν ήμΐν παρά σοΰ γράμματα την τε νγίειαν δηλούντα και δτι σοι κατά νοϋν
έξέβη τά της έκδημίας. Και πάσα τώ θεώ χάρις. Ει δέ και ημείς ίχοιμέν τι
τοιούτον περί ημών αντών έπιστέλλειν, πλείων ή χάρις.
8 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P R , f = 77, g = I F , h = B S

20 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P R , f = 77, g = L4F, h = ΒΞ
ΙΑιό F δη] δέ h 4 προαφϋέγγομαι] προψ&έγγομαι Ξ σε uvgh] σοι df

δι ανδρός uvgh] διά τοιούτον άνδρός df 6 τά πάντα vdf] πάντα ugh έμοί uvgh]
μοι df β δαα δή έμέ u] δς δ'έμέ L ώς δ'έμέ Α δσα έμέ d f h έμέ g
9 Titulue: Έλλεβίχω scripsi] Έλλεβίχω uvdfg, Έλλεβήχφ (Έλε-Ξ) h
11 ονχ om. g ήμΐν οΰτως F 12 πρόσιμεν] προσίεμεν F προσεϊμεν Β Tfj
προσηγορία] της προσηγορίας ν 18 Μάμαντα] Μάμαν gB 14 στρατιώτου] στρα-
2
τεντον h 16 Άφες] Άφείς Ξ χα'ι ήμϊν om. F (και add. F ) πλάνησι] πλάνη-
σιν ν πλανη&είσιν F 16 ύπο άλλων df έπηρεάζεται Β 18 τούτον] τοϋτο Β
χερσΐν ν τό πάν uvdf] τά πάντα gh 19 έχει&εν uvd/7 2 ] έντεν&εν 77'gh
21 Titulus: Άννσίω codd.
22 rHxov ν νγίειαν udf/1] νγείαν νϊΕΞ νγίαν Β 28 έξέβη τά της έχδημίας
u v d f l h ] έξέβη τά της έχδημίας xai έχχλησίας Λ έξέβη τά της έχχλησίας F Kai om. Λ
ΕΙ <$0 ή δει Λ¥ 24 πλείων] πλεϊον /1FB

Authenticated
CCXXVII
Ovgcco
Ήδύ μεν τό προσαγορεΰειν τους φίλους· τό δέ και δια φίλων, ήδιον. ΤΩν έστιν 1
ό τιμιώτατος υιός ήμών Άννσιος, δς και τήν νγίειαν υμάς ευαγγελίσεται τήν
5 ήμετέραν· εϊπερ ύγίεια τοντό έστιν ή βραχεία προς τό κρείττον ροπή, και
περί ών ήξιώ&η κοινώσεται. Ώς τό γε μέχρις υμών γενέαϋαι, δπερ έπιζητείτε -
φιλικώς και γνησίως, και της αγάπης άπολαΰσαι της υμετέρας, έμοί μεν ήδιστον, et5
ϊσΛ, και οίον ουκ άλλο τι των σπουδαζομένων, ώς ϊσασιν οίς βοώμεν τήν νμετέραν
δεξίωσιν. Ei δέ και δυνατόν, ή και άλλως ευπρεπές, ή σή δοκιμάσει σύνεσις,
ιο μη πως άκαιρίαν καταγνωσ&ώμεν και φορτικοί τισι δόξωμεν, ώς άνευ λόγου
παραφανέντες και προδήλου τινός αίτιας. 'Επειδή μή πεί&ομεν τους πολλούς 4
ώς άδόλως φιλοσοφοϋμεν, και πάντα δίδομεν θεώ τά ημέτερα.
CCXXVIII
Πανσοφίω
is Τις ουκ έπαινεϊ φντόν άρτι βρύον τοις άν&εσι; Τίνα ουκ ευφραίνει λήϊον άρτι ί
δεσμούμενον και στάχνν ώριμον ύπισχνονμενον; Τίνα δέ ου νεοτελής ψυχή, άρτι
θεώ κοσμουμένη και τάς χοϊκάς άποσείεσ&αι πέδας αρχομένη, Ινα μετά Θεοϋ
γένηται και ϊδη τήν άλήΰειαν ών νυν τάς σκιάς όρώμεν; Χαίρω μεν οΰν δια ·2
ταντα διαφερόντως τω άγαπητώ άδελφώ και συνδιακόνω ήμών Εύαγρίω, ουκ
20 άγεννώς αυτόν όρών φιλοσοφία προσβαίνοντα" έπειδή φιλοσοφία και τό σοφίας
έράν. Χαίρω δέ δτι μοι και τήν σήν προξενεί φιλίαν, και ετι χαρήσομαι εάν 5
έπιστέλλης πλείονα και πλείοσιν ημάς άμείβοιο τοις της φιλίας γνωρίσμασιν.
1 Codices: u = ΥΜ, ν = LA. d = P R , f = Π, g = I F , h = B S

15 φντάν . .. βρύον cf. Horn. Iliad. X V I I , 56 18 τάς σκιάς cf. Plato. Resp.
V I I , 6 1 4 a ; I Cor. X I I I , 12
2 Titulus: Οϋρσφ codd.

4 τιμιότατος uvgh] αΐδεσιμώτατος df υίός ήμών] ήμών υΙός ν ύγίειαν df]
ύγείατ uvg.E ύγία* Β εύαγγελίσηται I νμας post εύαγγελίσεται Π1 6 ύγίεια df]
ύγεία uvgΞ ύγία Β β ύμών] ήμων L 8 σπουδαζομένων ώς ϊσασιν uvF2] σπουδα-
ζομένων ϊσασιν cLIF'h σπουδαζόμενον ϊσασιν f 9 17 καΐ άλλως df] ή άλλως uvFh ή
άλλος I δοκιμάσει vdfgh] δοκιμάσειε u 12 διδόαμεν u
14 Titulus: Πανσοφίψ codd.
16 ώριμον uL 2 dfg5] ωριον L'AB ύπισχνονμενον] νποσχονμενον Ξ 17 χοσμου-
μένη] δεσμουμένη R 2 18 τάς σκιάς όρώμεν dfg] όρφ τάς σκιάς uvh Χαίρω μέν\
ΧαΙρομεν R otJv u2dfgh] οδτω u'v 19 άγαπητώ om. h 20 όρών uvgh] όρώντες
2 2
df 201 προσβαίνοντα . . . Χαίρω δέ om. I 20 προσβαίνοντα Y Mvd77 F.a] προβαί-
νοντα Υ ι Π ι Β καί uvdi72 (manu recenti) h] om. /7'F σοφίας] φιλοσοφίας h
21 χαρήσομαι] χαιρήσω I 22 άμείβοιο] άμείβοις I τοις ΥΜ2 (γρ. manu recenti)
dIT 3 (manu recenti) Ih] om. M'vTi'F της om. h γνωρίσμασι v P B

Authenticated
Briefe C C X X V H - C C X X X 165
CCXXIX
Τω αντω
"Οσον 'Ιβήρων και ημών τό μέσον, ημερών ονκ όλίγων οδός" αλλ' ή φιλία και 1
τά διεστώτα ποιεί πλησίον. Τα δέ σύμβολα της εορτής, ώς ηδέα· τό δέ της κλήσεως,
δσον, και τό πσ&εϊν την σνντνχίαν την ήμετέραν. Τί ούν άντι τούτων έπεύξομαί 2
σοι τοσούτον άγα&όν; Εϊης τοιούτος" ει δέ δει τι και μείζον είπεϊν, σαντόν ύπερ-
βάλλοις.
CCXXX
θεοδοσίω
Μιμούμενα τους ζωγράφους, ol ταϊς σχιαϊς τά σώματα προχαράσσοντες ι
δεντέρψ και τρίτη χειρι ταύτας άπακριβοϋσι και τελειοϋσι τοις χρώμασι. Προς »
τί βλέπει μοι τό παράδειγμα; ΎΗν ήμ'ιν προς αλλήλους φιλία κα&αρά τε και
άδολος, — πράγμα των σπανίων νϋν μάλιστα και παρ' δλίγοις ενρισκόμενον, — και
ταύτην ήμϊν έποίει ούτε συγγένεια τοσούτον ούτε κοινωνία πατρίδος ούτε δ φησιν
"Ομηρος όμηλικίη έρατείνη, δσον όμοτροπία και τό τοις αντοϊς χαίρειν, δ
μάλιστα πήγννσι τάς φιλίας και βεβαιοτέρας εργάζεται. Νϋν και τά γένη
συνάπτεται (σύν θεώ δέ δ λόγος), Ινα τη φιλίη. προσϋήκη γένηται και μάλλον
ώμεν αλλήλων, και τούτο πραγματεύεται φίλτρφ δικαίω βοη&ών ό θεός. Έχε 4
σδν και ημάς διά τον γλνκυτάτου υίον ημών Εύφημίον, και ίχομεν υμάς δια της
γλυκυτάτης υμών ·&υγατρός. Τό δ' έξης, ονκ οίδα υπέρ τίνος μάλλον ή τίνι 6
διαλεχϋώ, υπέρ τον νέου τη υμετέρα τιμιότητι, ή τω νέω περί υμών. Εύνοια γαρ
πατρός τέκνοις όμότιμον. Πλήν έπενχομαι νμϊν έπι παντι βελτίστω γενέσθαι β
την σνζνγίαν και οϊαν εΙκός, θεού συναρμόζοντος.
1 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P R , f = Π, g = IF, h = B 5

16 όμηλικίη έρατείνη Horn., II. III, 175
2 Titulus: Τω αντω (id est Πανοοφίω) uvdfg Πανσοφίψ h

8 Ίβόρων Α 2 Ιβώρων I 6 inενξωμαι I 6 σε /7 1 τοσούτον άγαΰόν v i ]
τοσούτον άγαόός udf τοσούτων άγαάών F τό σον (το σον Β) άγαΦόν h εΐ δέ δεί τι uvgh]
εί δ' έστι d/7 2 εί δ' Ιτι 77' β ί νπερβάλλοις 77Ί] νπερβάλοις d/7 2 F νπερβάλλοιο uvh
9 Titulus: θεοδοσίω vg θεοδοσίω ή θεοδώρψ u, θεοδοσίω ή θεοδώρψ έπιαχόπψΐ,
θεοδώρψ h, Τω αντώ (id est θεοδώρψ) d
11 άπαχριβονσι u 2 γρ. dfgh] έπαχριβοϋσι u'v 12 προς αλλήλους φιλία uvgh]
φιλία προς άλλήλονς df 18 πράγμα των σπανίων uvdfh] πράγματος σπανίου g ενρι-
σκόμενον uvdfh] ενρισχομένου g 16 τό om. Ξ 16 <5εροβί Ννν add. Ξ 17 συνάπτεται
Ι συν θεώ . . . γένηται om. I 18 πραγματενηται df 19 χαί post ούν om. v f h
20 ύμών ϋνγατρος dfgh] ϋνγατρός υμών uv ή post μάλλον om. Lgh τίνι om. L
21 τιμιότητι uvFh] λογιότητι df λογιώτητι I 22 έπενχομαι uvdfh] εύχομαι g
νμϊν] ήμϊν Ξ 28 θεού om. h συναρμόζοντες Β 1 corr. Β 2 .

Authenticated
ιββ Gregor von Nazianz
CCXXXI
Ενσεβίω
Ενώπιον ή φιλτάτη, και γάμου καιρός, και βίου κρηπίς, και πατέρων ενχαιι
πληρονμεναι. 'Ημείς δέ δπεσμεν, οΰς μάλιστα παρεϊναι και σννενχεσ&αιι
δίκαιον ήν. Καίτοι και ντιεσχόμην, τό γαρ έλπίζειν ύπήν τω ποϋεϊν Ικανόν δέε
είς άπάτην τό βονλεσ&αι. Και πολλάκις μεν όρμήσας, πολλάκις δέ κατοκνήσας,,
τέλος ήττήϋην της άρρωστίας. "Αλλοι μεν ούν καλείτωσαν έρωτας, — έπειδή)
γαμικον και τό παίζειν, — καΐ παρ&ένον κάλλος γραφέτωσαν και ννμφίου χάριν
άντεγειρέτωσαν και βαλλέτωοαν λόγοις μετά των άνϋέων τάς παστάδας. 'Εγώ >
δέ νμϊν προσφσω τον έμον έπι&αλάμιον Ενλογήσαι Κύριος υμάς έκ Σ ιών,,
και αυτός άρμόσαι τήν σνζνγίαν, και ϊδοις ν ιού ς των νΐέων, ου πολύ δ' ειπείν
δτι και χρείσσονας. Τοντο και παρών έπηυζάμην άν νμϊν χοάννν έπενχομαι.
Τάλλα δέ νμϊν μελέτω και στεφανοντω πατήρ, ώς ηνξατο. Τοντο γάρ και ει που1
γάμοις παραγεγόναμεν, έτυπώσαμεν· έκείνων μεν είναι τονς στεφάνους, ημών δέ
τάς ενχάς, άς οϊδα μη τόποις όριζομένας.
CCXXXII
Δ ιοχλεϊ
Οϋτε χεχλήμε&α προς τους γάμους της ϋνγατρός ημών, χαί πάρεσμεν και
συνεορτάζοντες και αυμπρο&νμονμενοι και έπευχόμενοι πάν νμϊν δ κάλλιστον.
"Εν δέ τών κάλων, παρεϊναι Χριστόν τοις γάμοις (ού δέ Χριστός, ενκοσμία), καί τό
γενέσ&αι olvov τό ΰδωρ (τό δέ έστι πάντα μεταποιεϊσ&αι προς τό βέλτιον), οΰτως,
ώς μη τά άμικτα μίγννσϋαι μηδέ είς ταντόν άγειν επισκόπους χαί γελωτοποιούς,
ενχάς και κρότους, ψαλμωδίας και συναυλίας. Δεϊ γάρ, ώσπερ τάλλα πάντα,

101 Ps. CXXVII, 5, 6 20ί τό γενέσθαι olvov τό ΰδωρ cf. loan. II, 9
2 Titulus: Ενσεβίω fgh, Ενσεβίω φίλω ud, Τω αντω (id est Ενσεβίω έπισχόπφ
Σαμοσάτων) ν
3 κρηπίς] χριπίς F χριπής Β 4 χαί ante μάλιστα add. dig 4f καί σχτνεύχεαϋαι
δίκαιον ήν om. F 6 χαί om. I δέ dfgh] γάρ uv β άπάτην uvgh] άγάπηνάί
χαί ante χατοχνήσας add. Β 7 μεν ούν καλείτωσαν] μεν ονγχαλείτωσαν I 8 νυμ-
φικού F 9 βαλέτωσαν Β ανθέων uvh] ανθών dfg τάς om. Β 10 Κύριος ύμάς
A 2 dfgh] ήμάς Κύριος u Κύριος ήμας A'L 11 άρμόσαι edd.] άρμόσοι uLA'd/7 2
αρμόσει Α 2 άρμόζοι 77'gh ού om. gh πολλν I δέ ειπείν vgh 12 δν ante επηυξάμην ν
ίπευξάμην g έπεύχομαι] εύχομαι h 18 μελλέτω L ώς uvdf] οΰς gh
17 Titulus: Διοχλεϊ (Διοχλή I) codd.
18 Οϋτε] "Οτε I 20 αντόν ante Χριστόν add. Ξ ού (5ε] ό δέ h 21 μετά-
ποιεϊσϋαί] ποιεϊαϋαι h πρός dfgh] είς uv 22 μηδέ fgS] μήτε uvdB δγιιν
ίπισχόπονς] έπισχόπους Αγειν uv 28 ώσπερ] ώς g

Authenticated
Briefe C C X X X I - C C X X X I V 167
odτω και rούς γάμους Χριστιανών ίχειν τό εΰκοσμον· κόσμος δέ, ή σεμνότης.
Ταΰτα δωροφοροΰμεν τω γάμφ· συ δέ ήμϊν άντιδοίης τήν ευπεί&ειαν. Τον δέ
γαμβρόν, εΐ μέν έπεται τούτοις, έχεις νΐόν· εΐ δέ μή, στρατιωτην.
CCXXXIII
Άβλαβίω
Πυν&άνομαί σε σοφιστικής έράν, και τό σχήμα είναι ΰανμάσισν, οίον σοβαρόν 1

φ&έγγεσ&αι, μέγα βλέπειν, βαδίζειν νψηλόν και μετέωρον, τό λήμά σοι φέρειν
έκεΐσε είς Μαρα&ώνα καΐ Σαλαμίνα, ταΰτα δή τα υμέτερα καλλωπίσματα, και
μηδέν έννοεϊν δτι μή Μιλτιάδας και Κυναιγείρους, Καλλιμάχονς τε και Λαμάχονς,
καΐ πάντα έσκενάσ&αι σοφιστικώς και δτι εγγύτατα της έγχειρήσεως. ΕΙ μέν 2
ούν μετά τούτον και αρετής ποιη τινα λόγον, ημέτερος εϊ και κα&' όδόν σοι προΐοι
τα της ευδοκιμήσεως· εϊ δέ τό δλον εϊ σοφιστής και της ημετέρας έπιλανΰάνη
φιλίας, ων τε προς αλλήλους πολλάκις περί τον καλόν διελέχ&ημεν, άλλο μέν
ουδέν έρώ δυσχερές, έκεινο δέ ειπείν Ισως μέτριον· ϊσ&ι βραχέα μέν παίζων 3
έν τοις μειραχίοις, πλείστα δέ ύπό σεαυτοΰ παισ&ησόμένος, ήνίκα άν Ιλ&η σοι τό
φρονεϊν, — αλλ' είς ύστερον.
CCXXXIV
Όλυμπιανφ
Τό πυκτίον δπερ είληφας παρ' ήμων, τάς 'Αριστοτέλους Έπιστολάς, ήδυνά- 1

μην μέν μή άναχομίσασ&αι, άλλα παρά σοι μένειν έάσαι, λογίφ τε δώρον οίκεϊον
και φιλίας υπόμνημα δεξιόν. Ώς άν δέ μή γραφήν άπενέγκης κα&' ημών της 2
4 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = Ρ, f = Π, g = I F , h = ΒΞ

8 Ιχεις udfgh] Ιχης L εχοις A

5 Titulus: Άβλαβίω codd.
β °Χήμα h] χρήμα uvdfg 7 τό λήμα uvd/7 2 ] τόλμημα Π1 (rasura post A) g
τό λήμμα h 8 Σαλαμίνα Ξ δή] δέ h 81 xai μηδέν uf] μηδέν vdgh
9 μή om. L a 1 add. Α 2 Κνναιγείρονς] Κοιναιγείρονς h Λ αμάχους h] Τηλεμάχους
uvdfg 10 xal πάντα dig] πάντα uvh έγγντάτη Β 11 ούν om. u ποιή τινα
λόγον u v g S ] τινα ποιή λόγο* df ποιή τήν άλογον Β τε post ημέτερος add. Β εΖ] η Π1
corr. Π2 11 f όδόν . . . εϊ δέ τό om. Β 11 όδόν] δσον F σοι om. Ξ προΐοι uvS"]
πρόειαι d f F B πρόϊσι I 12 τό (ante δλον) om. L τά (ante τής ήμετέρας) add. uv
έπιλαν&άvjf] έπιλαν&άνει I 18 περί uAdl] υπέρ L f F h διελέχ&ημεν] διηλέχύημεν ί
14 ίχεϊνο] έχείνω I είπεϊν Ισως uvgh] Ισως είπεϊν df 15 υπό] ύπέρ F
παισ&ησόμενος uvdfgB 2 ] πεα&ηαόμενος Β 1 χαιχ&ηαόμενος Ξ δν om. vh
18 Titulus: Όλνμπιανω u] Ούλπιανώ ν, Όλνμπίψ d f l h , Όλυμπίφ δρχοντι F
19 πνχτίον uLPIh] πτνχτίον A R f F 191 ήδυνάμην v F ] ίδυνάμην u d f l h
80 μή] μηδέ Lh παρά ool μένειν] σοι παραμένειν F λογίφ τε om. Ξ 21 γρα-
φήν] γράφειν I
16 Gallay

Authenticated
είς άρχήν παρανομίας και ϋβρεως, ώς και ρήτωρ δεινότατος και δικαστής άριστος,
δτι διαφθείρειν έπιχειροΰμεν δικαστήν οΰτως άνάλωτον και παντός ύψηλότερον
λήμματος, ήκέτω πάλιν δ δεδώκαμεν. Μισϋόν δέ ζητοδμεν παρά της σης 8
λογιότητος άλλο μεν ουδέν (τί γαρ άν και δοίης ήμϊν τό μηδέν ίχειν φιλοσοφοΰσιν;),
αυτό δέ τό έπιστέλλειν, ϊνα σοι και προς λόγον ff τό της άντΛόσεως, τήν έπί ταϊς
Έπιστολαϊς χάριν δι* έπιστολών διαλύοντι.
CCXXXV
Άδαμαντίω
ΑΙτεϊς πνκτία παρ' ημών είς ρητορικήν άνηβάσκων, ήν ημείς κατελύσαμεν, 1

έκ θεοϋ τε και δια θεόν άνω νεύσαντες, επειδή έχρην ποτέ παύσασ&αι παίζοντας
ημάς και τά μειρακίων γελλιζομενονς, και προς την άλη&ινήν άναχνψαι παίδευα ιν,
και δούναι τω Λόγω τους λόγους μετά των δλλατν α ποτε εϊχομεν. Κάλλιον 2
μεν ει ΰεϊκάς fpεις βίβλους, άλλα μή ταύτας· έπεί και λυσιτελεστέρας σοι και
οίκειοτέρας έκείνας οϊδαμεν. 'Επειδή δέ τά χείρω νικς. καΐ μεταπεί&ειν ουκ 3
Ιστιν, Ιδού σοι και τά τνυκτία παρ' ημών απερ αΐτεΐς, δσα τους σήτας διέφυγε κάί
τον καπνον υπέρ ού κατέκειτο, κα&άπερ τοϊς ναντικοϊς τά πηδάλια μετά τον πλουν
και τήν ωραν. Σύ δέ μοι προεισένεγκε της σοφιστικής μή μικρολόγως μηδέ 4
άνάνδρως, αλλά λίαν έπιδεικτικώς και γενναίως, έτιειδή και πολλοϋ άξιον ύμΐν ol
Κυναίγειροι και Καλλίμαχοι, και τά τρόπαια, Μαρα&ών τε και Σαλαμίς, ΰφ' ών
αυτοί τε ευδαίμσνες είναι νομίζετε και ποιειν τούς νέους. Ταϋτα μεν σδν είς 5
τοσούτον ήμϊν παιζέσ&ω, εΐ και έξω τοΰ καιρού και της ημετέρας προαιρέσεως·
αλλ' οίν έκ της παλαιάς συνήθειας. Σέ δέ εϊη και κτήσασ&αι ταϋτα και β
7 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = Ρ, f = 77, g = I F , h - BS
16 τον χαπνόν cf. Heeiod. Opera et dies, ν. 45 et 629
1 ώς xai φήτωρ uvh] ώς ρήτωρ dfg 8 ζητοϋμεν] έπιζητοϋμεν h σης om. F

4 δν om. h 5 τό ante της om. I
8 Titulus: Άδαμαντίω u v d f F S ] ΆδαμαντΙφ σοφιστή I Άδαμαντείφ Β
8 ΑΙτεΙς Y W ] Ηϊτεις Y'MvF "Ητεις I ä "Ητις Β πνχτία u L d l ] πτνχτία
AfFh 10 έχρήν uvdfF 2 ] χρήν Β χρή IF'js xai ante παίζοντας add. h 11 ψελ-
λιζομένονς uLA'fgh] ψελιζομένους AM 18 ει θεϊχάς ητεις uvdfF£"] εΐ άεϊχάς ήτις I
εΐ&ε είχάσι τις Β 14 οϊδαμεν uvdf] iηδειμεν Ih εδει μεν F 16 πυχτla u L d l ] πτνχτία
AfFh 18 χαί (ante πολλού) om. h 19 oi (ante Καλλίμαχοι) add. uvh 20 νομίζετε]
δοχεϊτε h Ταϋτα μεν ούν είς gh] Ταϋτα μεν εις uv Kai ταϋτα μεν εις df 21 ήμϊν
παιζέσ&ω uv] παιζέσ&ω (eine ήμϊν) άΠ2 πεπαΐσθω (sine ήμϊν) 771 πεπαίχ&ω (sine ήμϊν)
I πεπείσ&ω ήμϊν F ήμϊν πεπαίσ&ω Β ήμϊν πεπαίχ&ω Ξ 22 ούν (poet άλλ') om. Μ

Authenticated
Briefe ccxxxiv-ccxxxvn 169
χρήσασ&αι είς καλόν τοις κτη&εϊσι. Χρήσγι δέ οντω, τον tΜου φόβου ναάϋντος τήν
ματαιότητα (δν πάσι και πανταχού τιμητέον), δσον ένδέχεται, εΐ και μή παντελώς
αντήν άποσκεναζόμεϋα. ΕΙ δέ σοι ταύτα μεν ορθώς δοκεϊ λέγεσ&αι, ου 7
φιλόσοφον δέ είναι τό τιμήν των πνκτίων αΐτεϊν, αν μοι τα χρήματα, λνσουσι δέ οί
πένητες τήν άντί&εσιν.
CCXXXVI
Λιβανίω σοφιστή
Μήτηρ πατρί πέπομφα παιδας, η κατά φνσιν τω κατά λόγους· δπως οϋν έμοί
μελήση, σοι μελησει.
CCXXXVII
Μακεδονία»
Ουκ άπληστοι περί τό πάσχειν εϋ παρά των φίλων ημείς, ει και συ προς το 1
ποιεΐν άφ&ανος- διά τοΰτό σοι τον ψάλτην άπετιεμψάμην κατά τά συγκείμε-
να, βέλτιστόν τε άλλως δντα (δσον έν βραχεί χρόνω καταμα&εΐν) και σοι 2
κεχαρισμένον Ισως διά την ψαλμωδίαν νπόμνησιν Ιχουσαν άεί θεοΰ και της
σωτηρίας. ΕΙ δέ και πάλιν ευεργετήσεις ημάς, ήνίκα άν fj τοΰτό σοι φίλον και &
καιρός φαίνηται, ποιήσεις άμεινον, και μάλλόν τι της σης τοϋτο φιλίας.
β Codices: u = ΥΜ, ν = LA
1 κτη&εϊσιν d Χρήση] Χρήσει IB οντω (οϋτως ν)] όντα I 2 <5ν] £ν ν

8 αντήν] αΰτον I άποσχεναζώμεΰα f 4 πνκτίων uLdl] πτνχτίων AfFh λνσω-
σιν I
7 Titulus: Λιβανίω σοφιστή codd.
9 μελήση uL] μελησει Α
11 Titulus: Μακεδονία) codd. (Post hoc nomen, Μ addidit aliquid quod deletura
est)
12 περί τό] περί τον I 18 σοι] συ I 16 xal (ante πάλιν) om. df fj uvh]
om. dfg 17 φαίνηται dfF] φανείται uvh φαίντ) τό I (cf. epist. 187, 4)

Authenticated
CCXXXVIII
Tfj εύλαβεστάτη και διä πάντα κεκοσμημένη έν Χριστώ άδελφότητι τfj κατά
Σανναβοδάην τοϋ μακαρίου Λενχαδίον έν μονάζουσι και παρ&ένοις ήγιασμένοις έν
Χριστώ Ίησοϋ, Γρηγόριος έν Κυρίω χαίρειν.
Τό μεν γενόμενον xat" οίκονομία» θεον ευχαριστίας, ου δακρύων ύπό&εσίς 1
έστι τοις γε νουν ίχουσι, τό Ιξω&εν τον σταδίου γενέσθαι τον ά&λητήν μετά της
καλής αγωνίας ής ήγωνίσατο και παραληφ&ηναι παρά τοϋ άγωνο&έτου, ώστε
απόλαβεϊν τον της δικαιοσύνης στέφανον και πλεονάσαι δι έαυτοΰ τον των άγγέλων
χορόν. Πάντα ταΰτα και τα τοιαύτα χαράς και ευφροσύνης αφορμή τοις προς 2
τήν άλή&ειαν βλέπονσι κατά τό Ευαγγέλιο» γίνεται. 'Επειδή δέ συνή&ειά τις 3
έκράτησεν ώστε και σκυ&ρωπάζειν έπι τη μεταστάσει των άγιων και της παρά
των άγαπητών παρακλήσεως άξιοϋσ&αι, τούτου ένεκεν σκυϋρωπόν μεν τι και κατη-
φές οϋτε λαλήσαι καταδεχόμε&α, ουτε νμϊν συμβουλενομεν ύποσχεϊν τάς άκοάς
τοις τοιούτοις των λόγων, τήν δέ χρεωστουμένην παράκλησιν άποπληροϋμεν 4
έν τω συμβουλεϋσαι τη κοσμιότητι υμών άεί προς έκεΐνον βλέπειν διά τοϋ προς
αλλήλους όράν τοϋτο γάρ ευχόμενα έκαστο» καΐ έχάστην τω βίω τοϋ μακαρίου
μορφω&ήναι, ώστε δταν άλλήλους οράτε πληροφορεϊσ&αι υμάς, δτι τω εκείνου
χαρακτήρι ένατενίζετε. Μορφούτω τήν ζωήν υμών τό εκείνον κα&αρόν, τό ·>
άόργητον, ή ταπεινοφροσύνη, ή ένεργής φιλοσοφία, τό άεί προς τό» θεόν συντετα-
μένην τήν ψυχήν έχειν, τό μή τιρός τάς άπάτας τοϋ βίου τούτου έμμετεωρίζεσ&αι·
Ινα ταϋτα έν αΛλήλοις βλέποντες τό έκείνου μνημόσυνον έν έαυτοϊς ζωγραφήσητε,
και οδτε έχεϊνος οϋτε ύμεΐς έν ·&ανάτω γενησεσ&ε. Έν γάρ τω ΰμετέρω βίω β
κάκείνος ζών διαπαντός έπιδειχ&ήσεται, και ύμεϊς διά της άγα&ής πολιτείας της
7 άγωνίας c f . I C o r . I X , 24—27 8 τόν της δικαιοσύνης στέφανον cf. I E p . a d

Timoth. IV, 8
2 T i t u l u s : a n t e v e r b a Tfj ενλαβεατάτη] Tfj άδελφότητι τη κατά Σανναβαδάην u,

Tfj άδελφότητι κατά Σανναβωδάην ν , Παρακλητική ΐ . Ceteri incipiunt a v e r b i s Tfj
εύλαβεστάτη διά πάντα v d f g ] διά πάντων u h 3 Σανναβοδάην d] Σανναβαδάην u
Σανναβωδάην v f g Σαβαζωδάην Β Σαβαδάην Ξ 3 f ήγιασμένοις . . . Γρηγόριος o m . Ξ
I n m a r g i n e t i t u l i : Έν ταΧς έπιστολαϊς Γρηγορίου τον Νναης φέρεται αΰτη I 5 γενό-
μενον] γινόμενο» h β Ιξω&εν dfiT] έξω u v g B 7 ήν Ξ παρά] ύπά g
8 έαντοϋ d f g h ] αύτοϋ u A αυτόν L των o m . u 9 άφορμή o m . u 18 κατα-
δεχόμε#α] δυνάμεθα d f οϋτε νμϊν] ουδέ νμϊν h συμβουλενομεν] σνμβονλεύειν ν
14 τήν] tjv h χρεωστουμένην] χρεωατονμεν h 16 διά τον] έν τω g 17 δτ αν
om. L 19 ένεργής d f F ] ένεργός u v l h 20 τάς o m . ν έμμετεωρίζεσΰαι vgh]
μετεωρΙζεσΦαι u d f 21 άλλήλοις d f g h ] άλλοις u v έν (ante έαντοϊς) o m . d f
8 8 γενήσεσ&ε u v d f B ] γενήαησ&ε g Ξ

Authenticated
Briefe C C X X X V m - C C X L 171
τοϋ ΰανάτον κοινωνίας άλλοτρίονς έαυτονς καταστήσετε. Έρρωμένονς νμάς, 7

ψνχί) και σώματι προκύπτοντας, έν τη δυνάμει τοϋ άγιου Πνεύματος ό Κύριος
σκεπάζοι μεμνημένονς ημών έν ταϊς προσενχαΐς.
Έπνφανίω
Νόμω προκαλούμαι νόμσν, τον κελενοντα τιμάσ&αι πατέρας τω κελεύοντι 1

διδάσκεσ&αι παϊδας. Νϋν μεν ούν έξηγονμαί σοι προς τά κάλλιστα και οίον δεξιάν
φιλίας δ έχον τά γράμματα. ΕΙ δέ άντεπι&είης και πολλάκις τοντο ποιεϊν 2
βονλη&είης, ίσως ποιήσεις και γέροντα αίχμητήν, ουδέν τον Νέστορος άγεννέστερον.
CCXL
Μελετίφ
Οϋτε έδεξάμην σου γράμματα πώποτε, τοσούτος έξ ον χρόνος ήδη, πώς 1

οίε ι πο&ών οϋτε έπέστ αλκα, πείΰομαι δέ δτι και αντφ πο&οΰντι. *Ω της 2
αργίας, ίνα μη λέγω της αναλγησίας· μικρόν και ό Άργαν&ώνιος ήμϊν είς ϋπνον
λόγον, οΰτως έκα&ευδήσαμεν. Ποϋ μεν ό θίασος ήμϊν έκεινος; Πον δέ οί κοινοί
λόγοι και σύλλογοι και ή γλνκεϊα πηγή και άψ&ονος, άφ' ής ήρνόμεϋα; Έγώ 3
μεν οϋν και διανίσταμαι και τήν κόνιν άποσείομαι, κατά τους Άχιλλέως Ίππους,
όψέ γονν (οκτώ γαρ είπεΐν), και τήν χαίτην άνασείομαι. Μή με κωμωδεϊν 4
νπολάβγις. ΣοΙ δέ εϊ τι μέλει της ήμετέρας φιλίας, έξ &ν έπιστέλλεις δηλωϋη-
σεται.
4 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = Ρ, f = Π, g = IF, h = B S

10 Codices: u = ΥΜ, ν = LA, d = P R , f = Π, g = I/IF, h = Bis
14 Άργανϋώνιος cf. Herodot. I, 163 17 κατά τους Άχιλλέως ίππους cf.

Horn. II. XVII, 457. Vide etiam epistulas 166, 2 et 10, 3
1 καταστήσετε vFh] χαταστήσητε udfl E a quae sequuntur καταστήσετε on. h

2 προκόπτωντας I 8 σκεπάζοι df] σκεπάσίΐ uv σκεπάσοι g
6 Titulus: Έπιφανίφ codd.
β προσκαλούμαι Ξ κελενοντα] κελενσαντa L (cf. epist. 1, 2) πατέρα Υ
7 ο&> YdfgB] om. MVÄ «Jtfiav] δεξιάς g 8 καΐ πολλάκις udfg] ή xal πολ-
λάκις vh
11 Titulus: Μελετίφ uvdfFh] Μελιτίφ I, Μελετίφ φιλικόν Λ
18 οίε«] olfl Λ έπέσταλχα Ldfgh] άπέσταλκα Α έπέστειλα u "Ω uvdfl
F2h] om. /IF 1 14 λέγωJ είπω u ήμϊν (poet Άργαν&ώνιος) om. d 15 Ποϋ μέν
uvg] Πον δέ dfh ϋίααος uvdH 2 gS] θεσπέσιος 77'Β ήμϊν om. F 1β ή] οί
Β άφθονος] φιλάφ&ονος Β 17 και (post οϋν) om. I 19 Σο(] Σν F μέλει]
μέλλει L

Authenticated
CCXLI
'Αβουργίφ
Διφττειν σε ως τους αστέρας, άλλοτε κατ δλλο μέρος της βαρβαρικής 1
άνίσχοντα, νϋν μέν σιτηρέσια τω στρατιωτικά» παρέχοντα, νυν δέ βασιλεϊ φαινό-
μενον μετά λαμπρού τοϋ σχήματος, ή των αγαθών άγγελος φήμη άγγέλλονσα
ήμΐν ού διαλείπει. Ενχόμε&α δε τω θεώ κατά λόγον μέν σοι πρόϊοΰσαν την -
έπιχείρησιν, έπι μέγα σε τιροελόειν αξίωμα καί φανήναί ποτ ε τη πατρίδι σον,
έως έσμέν ύπέρ γης και τον αέρα τούτον άνέλκομεν. Τοσούτον γαρ μέτεστίν
ήμϊν τοϋ βίου, δσον άναπνεϊν μόνον.
CCXLII
Πέτρφ
Πλείστον έμακρύναμεν άπ αλλήλων, μήτε κατ δγιν πλησιάσαντες μήτε

δι έπιστολών όμιλήσαντες. θαρρώ δέ δτι σωμάτων εστίν ή διάστασις, αλλ' ον
ττνεύμαχος. 'Αλλά νϋν δτε καιρός, και προσαγορεΰω σου τήν ενλάβειαν καί
τιροσενχεσ&αι τιερί ήμών άξιώ, και γήρφ καί νόσω καμνόντων καί άγωνίφ της
πολιτείας καί της έκδημίας.
1 Hanc epistulam arbitror Basilii Θ3ββ, non Gregorii. Invenitur enim in diversis
familiie codicum epietularum Basilii; quod attinet ad codices epistularum Gregorii,
exetat in sola familia f, praemiasis quatuor epistulis Basilii 169, 213, 282, 208, et in iis
codicibus Basilii, qui ad familiam Aa pertinent, ep. 208 antecedit huic ep. 241. Undo
videtur hanc ep. 241 e collectione epp. Basilii cum aliis quatuor esse depromptam.
Codioee: f = Π primo inter epp. Gregorii, et sec undo in ea parte codicis Π in
qua sunt epp. Basilii. Praeterea, inter epietulis Basilii: I, L, Parisinus Coislin. 237
(XI saeo.) Athoue Vatopedi. 72 (XII saec.), Bodleianus Baroccianus 121 (XI saec.),
Marcianus gr. 61 (XI saec.)
10 Codices: u = YM, ν = LA, d = PR, f = 77, g = I/1F, h = B S
8 Δκ^ττειν . . . cf. Plat. Beep. Χ, 621 b φττοντας ώσπερ αστέρας 8 τον αέρα
τούτον άνέλκομεν, cf. Psalm. CXVHI, 131
2 Titulus: 'Αβουργίφ Π secundo I Vatop. 72 Barocc. 121 Marc. 61] Τω αύτφ

(id est 'Αβουργίφ) L Coisl. Hoc nomen legitur etiam ante epp. Basilii 33, 75, 147, 178,
196, 304 et ante epp. Libanii append. 294,347 (Wolf 825,879), quae eidem viro scriptae
sunt, Άβουγρίφ Π primo.
8 Διφττειν] Διάγειν Π2 secundo 4 τω στρατιωτικά)] στρατιωτικά Π primo
L Coisl. β ήμϊν ] ήμάς L ύμάς Coisl. διαλείπη Π1 primo μέν om. L Coisl. 7 άξί-
ωμα] om. Π secundo I σοϋ post αξίωμα add. Π2 primo 8 άνέλκομεν} άνέλχωμεν L
Ιλχομεν Π2 eecundo
11 Titulus: Πέτρφ codd. φιλικόν add. A
18i}om.u oOuvdflh] ουχίΛ¥ 14 έκάλεαε post δτε add. h 16 πολιτείας] πολιάς h

Authenticated
Briefe CCXLI —CCXLIV 173
CCXLIV
Βασιλίσση
El μή περιττό/ν τήν πονοδσαν έγεϊραι προς πόνους, ουκ όκνήσω, της κοινής 1
ένεκεν άσφαλείας, δπως άν δννωμαι, τήν σήν έπιρρώσαι προ&νμίαν ου κατά
τιροσ&ήκην ετέρων τινών ή ξένον παραγγελμάτων, άλλα προς ύπόμνησιν των ήμϊν
τε πολλάκις είρημένων και σοι συνή&ως έκπονονμένων. Ταντα δέ έστιν άγειν 2
τήν ψνχήν τών λυπηρών άνωτέραν τη περί τα κράτιστα διατριβή, άποκρίνειν της
διανοίας παν δσον αρετής αλλότριο» και τής σής άνάξιον γνώμης, σνντείνειν έαυτήν
προς ενσέβειαν και πάσαν ενκοσμίαν, λεπτννειν τον νοϋν είς το μηδέν μήτε 3
δέχεσ&αι μήτε φρονεϊν άνεξέταστον, κρατΰνειν τήν φρόνησιν κατά πάντα καιρόν και
πάντα τρόπον τω προσομιλεϊν άει ταϊς των προλαβόντων ΰπσ&ηκαις όσιων, προτάτ-
τειν πάσης άπεχϋείας και φιλίας τήν προς τους οίκείονς και ξένους δικαιοσννην,
σννοικον έχειν και σννόμιλον πάντοτε την σωφροσννην έρριζωμένην είλικρινώς 4
rfi ψνχϋ και παγίως ίδρυμένην, μή συμμεταβάλλειν τον τρόπον ταΐς άνωμαλίαις
τον βίου και μεταβολαϊς- οντε γάρ έν πενίψ τό φρόνημα τον βίσο σνστέλλειν δ
ενπρεπές οντε έν τιεριονσία μέγα φρονεϊν ασφαλές, διό δή κράτιστον άσκειν έν
μεν τοις τέρπουσι τήν έγκράτειαν, έν δέ τοις λυπηροϊς τήν καρτερίαν άμνημονεϊν β
τής παλαιάς περιουσίας, αίτεϊν τήν αντάρκειαν, στέργειν το διδόμενον, έλπίζειν
το βέλτιον, και φέρειν πράως τήν τον σώματος άρρω<ηίαν, έπι μηδενί μεμψι-
μοιρείν, μηδέ σχετλιάζειν, αλλ' ενχάριστον είναι περί τήν Πρόνοιαν, δση τις εϊη,
και κρύπτειν πολλάκις τάς αιτίας των γινομένων, αλλ' ουκ άμελεϊν τον τιρός 7
άξίαν, προς ήν άποδιδοΰσα λογίζον πριν έξειπεϊν το λεκτέον και προ τον πράξαι
το πρακτέον σδτω γάρ δή εσται σοι πάν τό ρη&έν ή πραχ&έν άμεταμέλητον.
ΕνσχημονεΙν ήγον μή τοις έξωθεν τιροκαλυμμασιν, αλλά τοις τής ψυχής πλεονεκ- 8
τήμασιν. Πλοΰτον νόμιζε γνήσιον και βέβαιον τήν όλιγόδειαν · ον γάρ έν τω πολλά
κεκτήσ&αι τό πλοντεϊν έστι βεβαίως, άλλα τω μή πολλών δεϊσ&αι· τό μεν γάρ
έπι σοι, τό δέ των έξωθεν. 'Ρύθμιζε τον μεν τρόπον έπιειχεί*}, τό δέ ή&ος β
άταραξΰ}, τήν δέ γλώσσαν βραχυλογίφ. Δια δέ τούτων κόσμει τήν μέν κεφαλήν
τω σκέπειν, τάς δέ όφρνς τώ κατεσταλμένας έχειν, τους δέ οφθαλμούς τω συν-
νενειν και κοσμίως βλέπειν, τό δέ στόμα τω μηδέν άπρεπώς λαλειν, τα δέ ώτα τώ
1 Codices: h = BS"
2 Titulus: Βασιλίσστ) Ε] Βααιλείαση Β
8 άνάξιον γνώμης Ξ] γνώμης άνάξιον Β 11 τψ ποοαομιλεϊν S] τό προαο-
μιλεϊν Β άεί Β ] άν Ξ 14 μή συμμεταβάλλειν Ξ] και συμμεταβάλλειν Β 18 τής
om. Β 20 εϊη Ξ] εΐ Β 28 δή om. Β 241 άλλα τοις τής ψυχής πλεονεχτήμασιν
scripsi] άλλά τον ζ τής ψυχής πλεονεχτήμασιν Β om. Ξ 85 όλιγόδειαν Bongiovanni]
όλιγοδέειαν Β£" 28 άταραξίφ Ξ] άταξίφ. Β 291 συννενειν Β] αυνιδειν Ξ

Authenticated
μόνον τοις στιουδαιοις ύπέχειν, σύμπαν δέ το πρόσωπον τω έξ αΐόοϋς χρώματι.

Έν πάσι δέ xal δια πάντων φύλασσε σεαυτήν άμόλνντσν, ωσπερ τι χειμήλων 10
άφανστον. Κόσμος γαρ οίχεϊος και τιρέπων γυναιξί, σεμνότης, ενστά&εια, σωφρο-
σύνη. Τρνφήν νόμιζε χαλλίοτην όμοϋ χαι ρφχτην τήν χρειώδη τροφήν αδτη γαρ 11
6 χαι χα&' έαυτήν έπαινετή χαι προς τον έν σωφροσύνη βίον αίρετή χαι προς νγίειαν
αρίστη, χαι σνμμετρίαν χαι τήν δλλην ευχοσμίαν χαι παι&είαν ονκ άνόνητος.
CCXLV
Βασιλείω
Ό παρ' ΰμϊν μίμος, παρ' ήμϊν δέ ευλαβής, ^τησέ με γράψαι προς υμάς
ίο λαμπρώς άχουσ&ηναι.
CCXLVI
[Basilii CLXIX]
<Βασιλείω >
Πράγμα μεν υπέστης έπιεικώς ήμερσν χαι φιλάνϋρωπον τήν τον χαταφρο- 1
νητοϋ Γλυχερίου (τέως γαρ οϋτω γράφομεν) αίχμαλωσίαν σνναγαγών χαι τήν
χοινήν άσχημοσύνην ημών, ως οΐόν τε ήν, σνγκαλύψας. ΔεΙ δέ δμως τήν σήν
7 Haec epistula, quam non inveniee in editionibus epistularum Gregorii Nazianzeni

in sola familia u exstat. Cf. Gallay, Lee Manuscrits . . ., p. 17, 21, 25—29. Forshall
a quo primo edita est (Catalogue of Mas of the British Museum, 1840), dedit textum
codicis Burneiani 75 (XV saec.); Mercati, a quo eecundo edita est (Studi e Teeti X I ,
1003), dedit textum Vaticani graeci 435 (XIII saec.)
Codices: Y (deest in M, quia periit ea pars in qua sine dubio haec epistula
erat), Parisinue Suppl. gr. 334 (XVI saec.)· Bruxellensis gr. 7683—86 (XV saec. ex.),
Vat. gr. 435 (ΧΓΠ saec.), Neapolitanus III—AA—14 (XIV saec.), Londinensis Burn.
75 (XV saec.), Laurentianus L V H I , 16 (XV saec.), Vaticanus Chisianus gr. 12 (XIV
saec.)
11 Codices: u = Y M , d = P R , f = 77, g = I/1F, h = BS, L (inter epistulas
Baeilii), Parisinue Coielin. 237 (saec. X I , inter epistulas Basilii).
V
1 μόνον Β] μόνψ Ξ 2 χημίλιον Β 3 ενστά&ια Β 5 αιρετή Ξ] αρετή Β
ύγΐβιαν scripsi (cf. epp. 33, 5; 60, 2; 92, 1; 123, 2; 226; 227, 1)] ύγείαν Βλ
8 Titulus: Βασιλείφ Υ, P a r . Neapolit. Burn. Laur. Chis., Βασίλειο τω μεγάλο) Vat.
435, Βασιλείφ Γρηγόριος Bruxell.
β jjnjaev Bruxell. γράψαι Υ Par. Bruxell. Burn. Laur. Chis.] γράφην Neapolit.
γραφήν Vat. 436
18 Titulus: Βασιλείφ scripsi] Τω αύτφ dfL Coisl. (id est Βασιλείφ έταίρφ d,
Γρηγόριος Βασιλείφ f, Γρηγορίφ Βασίλειος L Coisl.), Γρηγορίφ uIFh, Γρηγορίφ έπισχόπφ
παρθένους (sic) περί των κατά Γλνχέριον Λ
14 ίπιειχως ugh] έπιειχές xai dfL Coisl. 15 γράφωμεν Λ 16 ήμϊν Λ ήν
οζη. udf β σνγχαλύγας. Δει δέ om. L Coisl.

Authenticated
Briefe CCXLIV—CCXXiVI 175
εύλάβειαν, μαθοϋσαν τά κατ* αυτόν, οδτω λΰσαι τήν άτιμίαν. Ούτος ό νΰν 2
σοβαρός και σεμνός ύμϊν Γλυκέριος έχειροτονήθη μεν παρ' ημών της κατά
Ονήνασαν 'Εκκλησίας διάκονος, ώς και τω πρεσβυτέρω διακονησων και τοΰ έργου
της έκκλησίας έπιμελησόμενος. Kai γάρ έστιν, ει και τά άλλα δύστροπος 6 ανηρ,
5 αλλά τά έπίχειρα ουκ άφνής. Έπει δέ κατέστη, τον μεν έργου τοσούτον 8
ήμέλησεν δσον ουδέ τήν αρχήν γεγονότος. Παρθένους δέ αθλίας σνναγαγών κατ'
Ιδίαν έξουσίαν και ανθεντίαν, τάς μεν έχουσας ΐΐροσδραμούσας αυτω (οϊσθα δέ
τό των νέων 7ΐερί τά τοιαύτα πρόχειρον), τάς δέ άκουσας άγελαρχεϊν επεχείρησε
και πατριαρχίας δνομα και σχήμα έαντω περιθείς έξαίφνης έσοβαρενσατο,
ίο ουκ εκ τίνος ακολουθίας δικαίας ή ευσεβείας επί τοντο έλθών, αλλ' άφορμήν βίου 4
ταντην ώσπερ άλλος δλλην τινά προστησάμενος, και μικρόν τήν Έκκλησίαν πάσαν
άνάστατον πεποίηκε τιερνφρονών μεν τον έαντον πρεσβύτερον, άνδρα και πολιτείψ
και ήλικίφ αΐδέσιμον, περιφρονών δέ τον χωρεπίσκοπον και ημάς ώς ονδενός
άξιους, θορύβων δέ αεί και ταραχών πληρών τήν πόλιν και σύμπαν τό Ιερατείον.
15 Και τέλος, ίνα τι λόγω μικρόν έπιτιμηθη παρ' ημών και τον χωρεπισκόπου προς ό
τό μη καταφρονείν αυτόν (και γάρ και τους νέους έγνμναζεν είς τήν αυτήν άπόνοιαν),
πράγμα διανοείται λίαν τολμηρόν και άπάνθρωπον. Συλήσας των παρθένων 6
δσας ήδΰνατο και νύκτα τηρήσας δραπέτης γίνεται. Πάνυ σοι δεινά ταντα φανειται.
Σκόπει και τον καιρόν. "Ηγετο μέν ή έκεϊσε σύνοδος και πολύ πανταχόθεν, ώς
20 εΙκός, έπέρρει τό πλήθος. Ό δέ όντεξήγε τον έαντοϋ χορόν νέοις έπόμενον και
περιχορεύοντα xai πολλήν μέν κατήφειαν κινονντα τοις εύλαβέσι, πολύν δέ γέλωτα
τοις άκρατέσι και τήν γλώσσαν έτοιμοτέροις. Kai ουκ αρκεί ταύτα, καίπερ 7
τηλικαντα δντα τό μέγεθος, άλλ' έτι χαί τους γονείς, ώς 7ΐυνθάνομαι, των παρ-
θένων τήν άτεκνίαν ου φέροντας και τήν διασποράν έπαναγαγεϊν βονλομένους και
26 μετ' όδνρμών προσπίπτοντας, ώς τό εΙκός, ταϊς έαυτών θυγατράσι περιυβρίζει
και άτιμοι ό θαυμαστός νεανίσκος μετά τον ληστρικού συντάγματος. Ταντα μή
1 ο&> poet Ούτος add. u νυν om. u 3 Ονήνασαν df] Ονήνασα u Ονήνεσαν
I L Ούηνασά AF Ονήεααν Coisl. Κούναοα h 8 f ώς . . . έπιμελησόμενος om. Π
4 ό om. df/lFh 6 έπίχειρα L Coisl.] περίχειρα dfgh περι χείρα u 6 t τοσούτον
ήμέλησεν ufgh] ήμέλησε τοσούτον dL Coisl. 7 αν&εντίαν ugh Coisl.] ανϋεντείαν dfL
8 xai ante άκουσας add. uh 9 δνομα xai σχήμα έαντω udfgh] δνομα έαντω xai
σχήμα L Coisl. 10 διχαίας om. L Coisl. ή udgh] xai fL Coisl. ενσεβείας
ulhL Coisl.] ενλαββίας df ευσεβούς Λ¥ έπΐ] εις u τοντο] τοντφ L άλλος]
άλλως u 18 χωρεπίσκοπον udfgh] έπίσχοπον L Coisl. ού<5βνός] μηδενός u
15 λόγψ] λέγω u om. df μιχράν] μιχρω u ίπιτιμη&ή ante μιχρόν L Coisl.] προς
τό μή L Coisl.] πρός γάρ τω ud πρός γάρ τό f πρός τψ gh 1β αυτόν dfL Coisl.]
αντός ugh γάρ xai L Coisl.] om. cett. έγνμναζεν dfL Coisl.] γνμνάζων ugh
είς] πρός h 18 ήδΰνατο uhL Coisl. (cf. epist. 234, 1) έόυνατο dfg] Πάνυ . . .
φανειται om. I φανειται L Coisl.] φαίνεται udf/lFh 80 έπέρρει df/lFL Coisl.]
έρρει cett. Ό <5έ] Ουδέ ΛΈ" ν^οις] νέος Μ έπόμενον] έχόμενον h 21 εύλα-
βέσι] εύσεβέσιν h 22 γλώτταν g 28 των παρθένων ώς πνν&άνομαι h 25 ώς τό
είχός udfgh] ώς εΙκός L Coisl. περιυβρίζει] υβρίζει h 2β άτιμοι ghL Coisl.]
ατιμάζει cett. λιστριχον I συντάγματος] τάγματος h

Authenticated
17β Gregor von Nazianz
άνεχτά φανήτω τη ση ευλαβείς.' και γάρ κοινός πάτων ήμών ό γέλως· αλλά μά-
λιστα μέν αυτόν κέλευσαν μετά των παρθένων έπανελθεϊν. Τύχοι γαρ δν τίνος 8
φιλανθρωπίας, εΐ μετά σων έπανήκοι γραμμάτων εΐ δέ μη, τάς γε παρθένους
άπόπεμψον τη μητρι αντών τη Έχχλησίφ. ΕΙ δέ μή τοϋτο, τάς γε βουλομένας 9
τυραννεισθαι μή σνγχωρήσης, άλλ' έπανελθεϊν τύπωσαν προς ημάς, ή μαρτνρόμεθα
και θεόν και άνθρώπους, δτι μή καλώς ταΰτα γίνεται μηδέ θεομοϊς 'Εκκλησίας.
Γλυκέριος δέ εΐ μέν έπανέλθοι μετ' επιστήμης και της πρεπούσης ευσταθείας,
τοϋτο άριστον εΐ δέ μή, ϊστω πεπανμένος της ύπερησίας.
CCXLVII
[Basilii C L X X ]
Γλνκερίω
Μέχρι τίνος άπονοη και κακώς βσολενη περι σεαντοϋ, κινείς μέν ημάς, 1
αίσχύνεις δέ τό κοινόν τάγμα των μοναστων; Έπάνελθε ούν τω θεώ θαρρών
και ήμιν, ού τήν φιλανθρωπίαν μιμούμενα. Kai γαρ ει πατρικώς έπετιμήσα- i
μεν, αλλά και συγγνωσάμεθα πατρικώς. Ταντά σοι παρ' ήμών, επειδή πολλοί τε
ίκετενουσιν άλλοι και προ των άλλων ό σος πρεσβύτερος, οΰ τήν πολιάν αίδούμεθα
και τήν ενσπλαγχνίαν. ΕΙ δέ μακρύνεις άφ' ήμών, τοϋ βαθμοϋ μέν πάντως 3
έκπέπτωκας, έκπεση δέ και τον θεον μετά τών μελών σον και της στολής, οίς
άγεις τάς νέας ου πράς θεόν, άλλ' είς βάραθρον.
» Codioes: u = Υ Μ , d = P R , f = Π, g = IAF, h = BS1, L (inter epistulas

Basilii), Parisinus Coisl. 237 (inter epistulas Basilii).
3 σων] τών σων L έπανήκει AF 4 τfj ante ' Εχκλησίφ om. h μή τοϋτο
uf] μηδέ τοϋτο d μή cett. 5 σνγχωρήσειας df β και θεόν και άν&ρώπονς dfg]
θεόν και άν&ρώπονς uh σε δ xal θεώ και άν&ρώποις L Coisl. 7 έπανέλ&οι dfgL Coisl.]
έπανέλ&Α u ίπέλ&οι h πρεπονσης udfgL] παρεπούσης h παρούσης Coisl. ευσταθείας]
εύταξίας /1F 8 ϊστω df/lFh (cf. epist. 247, 3 τον βαϋμον μεν πάντως έκπέπτωκας)]
εστω cett.
11 Titulus: Γλυκερίψ u d f I F B L Coisl.] Γλνκερίω παρθένους σνλήσαντι αφοριστική Λ
Γλνκερίψ τον άγίον Βασιλείου Ξ
12 κακώς AFL Coisl.] κακώς μεν udflh περί] παρά ί μέν AFL· Coisl.] δέ
udflh 18 αίσχύνης Β <5έ] τε u μοναστών] μοναχών u 14 οί codd.] οΐ
αύτον coniecit Cavallin (Studien zu den Briefen des hl. Basilius, S. 82, Anm. 1) Kai
γάρ et udfgh] El γάρ και cett. 141 έπετιμήσαμεν ... πατρικώς om. A 15 dAAa xai]
άλλά τι u πατρικώς (post σνγγνωσόμε&α)] ττνενματικώς u 161 πολλοί τε ϊχετεύου-
σιν άλλοι] πολλοί Ιχετενουαι και άλλοι df 17 μαχρννης Α μέν om. u

Authenticated
Briefe C C X L V I - C C X L I X 177
CC X L V I I I
[Basilii C L X X I ]
< Βασιλείω >
' Επέσταλκά σοι και πρώην περι Γλνχερίσο και των παρθένων. 01 δέ ονδέπω 1
και τήμερον έπανηκασιν, ουκ οΐδα &&εν και δπως. Ου γαρ άν έκεϊνό σον κατα-
γνοίην ώς έφ' ήμετέρφ διαβολή τοϋτο ποιείς ή αυτός πάσχων τι προς ημάς ή
άλλοις χαριζόμενος. Ήκέτωσαν ούν μηδέν δεδοικότες~ tri) γενον τούτον 2
εγγυητής. Και γαρ άλγοΰμεν τεμνομένων των μελών, εΐ και καλώς έτμήϋησαν.
Ει δέ άντιτείνοιεν, έπ' άλλους τό βάρος, ήμεϊς δέ άποπλυνόμε&α.
CCXLIX
[Gregorii Nyaeeni I]
Φλαβιανφ έπισκόπφ
Ουκ έν καλοΐς, ώ άνϋρωπε του θεοϋ, τα ημέτερα· προϊόντα γαρ τά κακά 1

έν τοις τό άδικόν τε και άπροφάσιστον κα·&' ήμών κινησασι μίσος ουκέτι δια
στοχασμών τίνων ύπονοεϊται, αλλ' έν παρρησίφ σπσυδάζεται, κα&άπερ τι των
άγα&ών κατορθωμάτων. Ύμεϊς δέ ol τέως έξω δντες τον τοιούτου κακόν 2
καταρρψθνμείτε τον πανσαι νεμομένην έν τfj γειτονΰ} τήν φλόγα, ωσπερ ουκ
1 Codices: u = ΥΜ, d = P R , f = Π, g = I/IF, h = B S , L (inter epistulas

Baeilii), Parisinus Coislin. 237 (inter epistulas Basilii).
10 Codices: YM ( = u), L A ( = v), C (Angelicus C 14, saec. X I ) , V (Vaticanus
graecus 435, saec. X I I I ) , Η (Laurentianus Conventi soppressi 627, saec. X I I I , desinit
verbo διαφναήσχι § 19), ρ (editio Gregorii Nysseni Parisiensis anni 1615). CVHp ad
families u et ν pertinent.
8 T i t u l u s : Βασιλείφ s c r i p s i ] Τω αύτφ u d l F L (id est Βασιλείω έταίρψ d, Γρηγορίο)

u I F , Γρηγορίφ Βασίλειος L ) , Τω αύτφ (id e s t Γρηγορίφ έπισκόπφ) περί τοϋ αύτοΰ Λ,
Γρηγορίψ f B , Γρηγορίω τον αύτοΰ Βασιλείου Ξ, Γρηγορίφ έταίρφ Coisl.
5 τίμερον Ξ άλλ' ίτι μέλλονσιν post έπανηκασιν add. udfgh δπως] πώς Λ
β ί καταγνοίκα Ξ 7 άλλοις] πολλοίς d f 8 τεμνομένων L Coisl.] τεμνόμενοι (τεμνώ·
μενοι Β) cett. καλώς Maur.] καχώς codd. (cf. epist. 135, 3) 9 άλλους /IFhL
Coisl.] άλλον u d f l άποπλυνόμεϋα hL Coisl.] άποπλννοίμε&α cett.
12 T i t u l u s : Φλαβιανφ έπισκόπφ Y M L A V (YM in m a r g i n e a d d . αύτη ή έπιστολή
Γρηγορίου ίστί τοϋ Νύσης, ουχί τοϋ θεολόγου m a n u c o a e v a ) , Φλαβιανφ Η , Τω αύτφ (id
e s t Φλαβιανφ έπισκόπφ) C, Γρηγόριος δ Ννοσης Φλαβιανφ ρ
14 κινησασι J a e g e r ] τιμήσασιν codd. μίσος om. Y M L C 16 ύπονοεϊται Υ 2 Μ -
L A V H p ] έπινοεϊται Y ^ ' C άλλ' . . . σπουδάζεται om. C καΐ a n t e χαύάπερ a d d .
LA 1β Ύμεϊς] 'Ημείς] Α 2 17 γ^ιτονείψΑ

Authenticated
είδότες δτι ol καλώς περί τών Ιδίων βουλευσάμενοι τον των γειτόνων έμπρησμον
έν πολλή ijj σπουδή χαταστέλλσνσι, δι' ων τοϊς πλησίον βοηθοϋσι τό μή δεηϋηναι
της έπι τοϊς όμοίοις βοηθείας πραγματευόμενοι. ΤΙ σδν έστιν δ λέγω; Έπιλέ- 8
λοιπεν τάν βίσν ή όσιότης, πέφευγεν αφ' ημών ή αλήθεια· της δέ είρηνης τιρότερον
μεν τό γοΰν δνομα εϊχομεν περιφερόμενο» έν τοις στόμασιν, νϋν δέ ου μόνον
έκείνη ούκ ίστιν, άλλ' ουδέ τό δνομα αντης ήμϊν ύπολέλειττται. Ώς δ'άν είδείης
σαφέστερον υπέρ ων σχετλιάζω, δι ολίγων σοι την τραγωδία* έκθησομαι.
Ήσάν τίνες οί τον αΐδεσιμώτατον Έλλάδιον δυσμενώς προς ημάς έχειν 4
καταμηνύοντες και προς πάντας διεξιέναι ώς τών μεγίστων αύτώ κακών αίτιος
εϊην έγώ. Ουκ έπειθόμην τοις λεγομένοις, προς έμαντόν και την έν τοϊς πράγ-
μασιν άλήθειαν βλέπων· ώς δέ παρά πάντων ομοφώνως τα αυτά προς ημάς
άπηγγέλλετο και σννέβαινεν ταΐς φημαις τα πράγματα, πρέπειν ώήθην μή περιιδεϊν
άθεράπευτον τήν δρριζόν τε και άφντεντον ταντην δυσμένειαν. Διό και προς 5
τήν σήν έπέστειλα θεοσέβειαν, και πολλούς άλλους τους δυναμένους συμβαλέσθαι
τι πρός τό προκείμενον έπι τήν σπουδήν ταύτην παρώρμησα· και τέλος, τήν
μνήμην τοϋ μακαριωτάτου Πέτρου παρά Σεβαστηνοΐς πρώτως άγομένην έπι-
τελέσας, και τάς συνήθως παρ' αυτών έπιτελουμένας τών άγιων μαρτύρων
μνημας κατά τάν αυτόν χρόνον συνδιαγαγών έκείνοις, έπι τήν έμαυτοϋ πάλιν
έκκλησίαν ύτιέστρεφον. Και τίνος μηνΰσαντος κατά τήν όρεινήν αυτόν ένορίαν β
διάγειν μαρτύρων έπιτελοϋντα μνήμας, τά μεν πρώτα της όδοϋ είχόμην, ευπρεπέ-
στερον είναι κρίνων έπι της μητροπόλεως γενέσθαι τήν συντυχίαν ώς δέ τις τών
γνησίων κατά σπουδήν μοι συντετυχηκώς άρρωστεϊν αυτόν διεβεβαιώσατο,
καταλιπών έν τω τόπω τό δχημα, έν ω παρά της τοιαύτης κατελήφθην φήμης,
ϊππφ τό μεταξύ διήλθον διάστημα, κρημνώδες και ολίγου άπόρευτον ταϊς τραχυ-
Τ
τάταις άνόδοις. Ην δέ πεντεκαίδεκα σημεία, ώς παρά τών έγχωρίων ήκού- 7
σαμεν, οϊς τό έν τω μέσω διεμετρείτο διάστημα. Τούτων τά μεν έκ ποδός, τά δέ
δια τοϋ ίππου μόλις διελθών, δρθριος, μέρει τινί και της νυκτός συγχρησάμενος,
κατά τήν πρώτην της ήμέρας ωραν έφίσταμαι τοις Άνδαημονοις· οΰτω γάρ
ονομάζεται τό χωρίον έν φ ήν έκκλησιάζων έκεϊνος μ ετά δλλων έπιαχότια.ν δίο
1 ούκ είδότες δτι] δτι Η ο&> p βουλευόμενοι ρ 2 δι δν Η 5f Lacunam

είχο/«*... Λομα in codice Υ falso indica vi t Pasquali β Ώς δ' 5v] Ώς δν ούν C 7 ών
(ώ C) σχετλιάζω YMLACV] ών σχετλιάζομεν Hp 9 αντώ om. C 10 εϊην] ήν ρ
(εϊην iam non legitur Η) 12 άπηγγέλλετο Y'M'CVHp] έπηγγέλλετο Y^M^LA
18 τε om. ρ 14 έπιστείλας ρ συμβαλέσόαι] σνλλαβέσΰαι V 15 τι om. YMC
16 Πέτρου om. Η et in margine ad έπιτελέσας add. τήν άγίαν τεσσαραχοντάδα 1 17 σννη-
0ώς] σννήάονς L2 ηαρ' αύτών έπιτελονμένας] επιτελουμένων παρ'αντών C παρ'αντών
Επιτελουμένων C 18 χατά YMLAV] xai CH om. ρ συνδιαγαγών έχείνοις V]
συνδιαγαγόντων έχείνφ LA σννδιαγαγόντων ίχείνχ) ρ σννδιαγ όντων έχείνω YMCH 20 επι-
τελονντων Η 1 COIT. Η 2 22 σνντετνχηχώς άρρωστεϊν αυτόν YMLAV] σνντετνχηκεν άρρ.
αντ. Η συντετνχηχε χαι άρρ. αύτ. ρ αυντετυχηχώς C 28 καταλειπών (sic) C κατε-
λείφ&ην C 24 xai om. LACH 261 ώς . . . ήχονα αμεν om. ρ 26 έν τω μέσω]
εν μέσψ V 27 δρϋριος] δρϋιος C 28 ώραν της ήμέρας C1 C O I T . C2 Άνδαημονοϊς
Υ 2 γρ. Μ2 γρ. LAVp] Άνδονμοχηνοϊς Υ'Μ 1 Άνδονμοχινοι ς C Άνδαμονχίνοις Η 29 με-
τά] μετά xai V

Authenticated
Brief C C X I I X 179
"Απσ&εν δε κατιδόντες έξ ανχένος τινός υπερκειμένου τής κώμης την εν τώ υπαί&ρω 8

της έκκλησίας σννδρομήν, βάδην τον μεταξύ διήλ&ομεν τόπον, έκ ποδός τε προϊόντες
αυτός τε και ή μετ έμοϋ σννοδία και τους ίππους δια χειρός έφελκόμενοι· ώστε
φ&άσαι όμοΰ τα δυο γενέσ&αι, έκεϊνόν τε έκ τής έκχλησίας έπι την οΐκίαν νπο-
στρέψαι κάί ημάς πλησιάσαι τω μαρτυρίω. Μηδεμιάς δε γενομένης αναβολής 8
έπέμχρΟη παρ ημών ό μηνύσων αύτώ τήν παρονσίαν και μικρόν διαγεγονότος
διαστήματος ό ύτνηρετούμενος αύτώ διάκονος σννέτυχεν ήμιν, &ν παρεκαλέσαμεν
δια τάχους μηννσαι, ώστε έπι πλεϊον αύτώ σννδιαγαγεϊν, έφ' ω τε καιρόν ενρεϊν
προς τό μηδέν περιοφΰήναι των ένήμϊνά&εράπευτον. Μετάτοϋτοέγώ μένέκαϋή- 10
μτρ> κατά τό νπαν&ρον αναμένων τον εισκαλονντα και προεκείμην άκαιρο» ϋέαμα
τοις έπιδημονσι κατά τήν σύνοδον. Και χρόνος διεγένετο ουκ ολίγος, και νυσταγμός
έπι τούτοις και άκηδία και ό έκ τής όδοΰ κόπος έπιτείνων τήν άχηδίαν και τό
θάλπος Ισχυρόν και οι προς ημάς αποβλέποντες και άλλήλοις διά των δακτύλων
υποδεικνύοντες — και άπαντα τά τοιαύτα ουτω μοι βαρέα ήν, ώς άλη&εύειν έπ'
έμοϋ τό τον ττροφήτου δτι Ήκηδίασεν έπ' έμέ τό πνενμά μου. Και προς 11
μεσημβρίαν ήδη προελϋονσης τής ώρας είσηνέχ&ην, πολλά μεταμεληϋεις κάί προ
τής συντυχίας ώς έμαυτω τής ατιμίας έκείνης παρασχών τήν αΐτίαν και χαλεπώ-
τερον τής παρά των έχ&ρών μοι γινομένης ύβρεως ό έμός με λογισμός ηνία,
μαχόμενος τρόπον τινά προς εαυτόν και μεταγινώσκων έν υστεροβουλία υπέρ ών
προέϋετο.
Ώς δ'ούν μόλις ήνοίγη ήμΙν τά άνάκτορα και των άδύτων έντός έγενόμε&α, 12
οι μεν πολλοί άπεκλείσ&ησαν τής εισόδου, ό δε έμός συνεισήλϋε διάκονος, δς τη
χειρί τό σώμα ύπήρειδεν πεπονηκός έκ τοΰ κόπου. 'Εγώ δέ προσειπών αυτόν και
έπ' ολίγον στα&είς ώστε μοι γενέσθαι προτροπήν είς κα·&έδραν, ώς ουδέν τούτων
έγίνετο, έπι τίνος των πόρρω&εν βά&ρων διατραπείς άνεπαυσάμην, αναμένων ει
άρα τι φϋέγξαιτο προς ημάς ευμενές ή τι φιλάν&ρωπσν ταις γοϋν όψρύσιν ήμΙν
έπινεύσειεν. 'Αλλ' άπ' εναντίας τη έλπίδι τά πάντα· σιωπή γαρ ήν τό από τούτου
νυκτερινή και κατήφεια τραγική και ϋάμβος και ίκπληξις και παντελής αφωνία
11 νυσταγμός . . . άχηδια cf. Psalm. CXVTII, 28 16 Ήχηδίασεν . . . Psalm.

CXLII, 4
1 "Απω&εν Ap 8 αύτός τε Y M A V ] αντός LC om. Η έγώ ρ 4f ΰποστρέιραϊ]

έπιστρέγαι Α 5 <5ε om. C 7 διάκονος] διάκων C 8 μηννσαι (sic) ΥΜ πλεϊον]
πλέον ρ 10 κατά Y'MiLAVHp] ΙπΙ Y 2 M 2 C προεκείμην] προ εκείνη» Η 121 έπι-
τείνων τήν άχηδίαν (άηδίαν Η) χαί τό θάλπος Ισχυρόν Hp] Ισχυρός cett. 14 πολλοί
post υποδεικνύοντες add. Υ Μ 15 εμού Hp] εμοί CV έμέ Y M L A 1β είσενέχ&ην Η
προ om. Hp 17 άτ ι μίας] αίτιας CH 18 γινομένης] γενομένης A C V H με om. C
22 συνεισηλ&εν Α διάκονος] διάκων C 28 αυτόν] αντω Hp 24 είς χαόέδραν Vp]
ή κα&έδραν Y M L A C H 2 ή καθέδρας Η 1 26 άναμένων L A V H p ] οΐόμενος ΥΜ om. C
261 ει άρα] εΐ μή δρα Υ Μ 2β ταίς] ή ταϊς Hp ήμϊν V] ήμάς Y M A C λοιπόν
LHp 27 άπεναντίας Y'M'V] άπεναντίον Y 2 M 2 LAH άπεναντίων Cp τη έλπίδι]
τήν ελπίδα Α 2 27 f τά άπό τούτου νυχτερινή] νυχτερινή τό από τούτου L A

Authenticated
και χρόνος ονκ έν μικρφ διαστήματι κα&άπερ έν μελαίνη νυχτί δι' ησυχίας παρα-
τεινόμενος. 'Εγώ δέ τούτοις έναποπαγείς τήν διάνοιαν δια τό μηδέ της 18
κοινής αυτόν ϋελησαι μεταδονναι φωνής δια των κατημαξενμένων τούτων
τήν σνντνχίσν άφοσιούμενον, οίον τον >Ε$ ήκεις;< ή τον >Πόύεν ήκεις;< ή >Ύπέρ
τίνος; αύτόματος, ή τΙς ή της παρουσίας σπουδή ;< τήν ήσνχίαν έκείνην της έν
φδον διαγωγής έποιούμην εικόνα. Μάλλον δέ καταγινώσκω τον νποδείγ- 14
ματος· έν ξΛον γαρ Ισονομία πολλή, μηδενός των νπέρ γης τήν περί τον βίον
τραγφδίαν έργαζομένων κάκείνην τήν διαγωγήν διοχλονντος· ον γαρ συγκατα-
βαίνει, κα&ά φησιν ό τιροφήτης, τοις άν&ρώποις ή δόξα, άλλά καταλαιονσα
ή έκάστου ψυχή τά ννν σπονδαζόμενα τοις πολλοίς, ΰβριν λέγω και νπερηφανίαν
και τϋφον, λιτή τις καΐ άκατάσκενος έπιχωριάζει τοις κάτω, ώς μηδέν των τηδε
μοχθηρών και παρ' έκείνοις είναι. Πλην αλλ' έμοί αδης ή δεσμωτήριον 15
άφεγγές ή άλλο τι σκν&ρωπόν κολαστήριον έδόκει τά παρόντα είναι, λογιζομενω
δσων άγα&ών έγενόμεϋα παρά των πατέρων ημών διάδοχοι και οία διηγήματα
τοις μεϋ·' ήμας καταλείψομεν. Τί δέ λέγω τών πατέρων τήν προς αλλήλους 16
άγαπητιχήν σχέσιν; θανμαστόν γάρ ουδέν ανϋρώπονς δντας έν δμοτίμω τη
φύσει μηδέν έ&έλειν πλέον αλλήλων έχειν, άλλά r f j ταπεινοφροσύνη άλλήλους
ήγεισ&αι έαυτών ύπερέχειν άλΧ έκείνο μάλιστά μον της διανοίας κα&ήπτετο, δτι
ό πάσης κτίσεως δεσπότης, δ μονογενής νιος 6 ών έν τοϊς κόλποις τον
πατρός, ό έν άρχ·η ών, ό έν μορφή θεον υπάρχων, ό τά σύμπαντα φέρων
τω ρήματι της δννάμεως αντον, ουκ έν τούτω μόνον έταπείνωσεν έαντόν, έν
τω διά σαρκός έπιδημήσαι τβ άν&ρωπίνη φύσει, άλλά και τον προδότην έαντον
Ίούδαν τω Ιδίω στόματι διά φιλήματος προσεγγίζοντα δέχεται και εισελ&ών εις
τήν οϊχίαν Σίμωνος τοΰ λεπρον τό μή φιλη&ηναι παρ' αντον ώς άφιλάν&ρωπον
όνειδίζει· έγώ δέ ουδέ άντι λεπρον έλογίιτΰην. Τω τίνι ό τις; τήν διαφόράν 17
8f ού . . . συγκαταβαίνει . . . P s a l m . X L V I I I , 18 19 ό πάσης . . . ΙΙΤ Macc.

Π, 2 19 1 δ μονογενής . . . l o a . I , 18 20 ο έν αρχή · • · I o a . I , 1 , 2 <5 έν μορφή ...
Phil. Π , 6 2 0 t ό τά σύμπαντα . . . H e b r . I , 3 21 έταπείνωσεν . . . Phil. Π , 8
22 τόν προδότην . . . Luc. X X I I , 47, 48 28f εΐαελϋών . . . M a t t h . X X V I , β; Marc.
X I V , 3 ; cf. Luc. V I I , 36 24 τό μή φιληΰήναι . . . Luc. V I I , 45
1 μικρφ] μακρφ L A V 1 corr. V 2 2 έναποπαγεις YMV] έναποπλαγεις c e t t .

8 άελήσαι] έ&ελήσαι H p κατηιμαζενμένων (sic) ΥΜ 4 σνντνχίαν A^Vp] ήσνχίαν
YMLA1CH άφοσιονμένων H p τον a n t e εύ V] τό c e t t . τοϋ a n t e πό&εν V]
τό Y M L A C om. H p 5 αύτόματος om. p ήσνχίαν a n t e έκείνην ρ ] σνντνχίαν codd.
β ί τον ύποδείγματος] τω ύποδείγματι L A C τήν a n t e περί ρ ] o m . codd., 8 έργαζομένων
ρ ] έργαζομένον codd. κάκείνην] έκείνην ρ 10 λέγω xal om. p o e t s p a t i u m V
11 xal τΰφον om. C τύφον (eic) Α λιτή τις] άπλή ρ om. Η 18 λογιζομένψ]
λογιζόμενοι C om. V 161 τήν προς άλλήλονς άγαπητιχήν σχέσιν V] τήν άγαπητιχήν
πρός άλλήλους σχέσιν cett. 161 τ f j φύσει V H p ] τήν φύοιν cett. 17 έϋέλη L
1 7 ! άΛΛά . . . ύπερέχειν om. C 1β κτήσεως C 21 μόνον] μόνω Y M C 28 δέχε-
σ&αι ρ 24 τό] τφ Α άφιλάν&ρωπον YMLÂV] φιλάνϋρωπον L l C φιλάνθρωπος H p
25 άνειδίζειν ρ ονδε C] οϋτε Y M L A V p i n c e r t u m Η άντί τον λεπρον ρ

Authenticated
Brief C C X L I X 181
ενρεϊν ονκ έχω· τώ πόθεν καταβεβηκότι ό ποϋ κείμενος; εϊ γε τά τον κόσμου

βλέπει τις τούτου. ΕΙ μεν γαρ τά της σαρκός έξετάζοι τις, τοσούτον Ισως άνεπαχ&ές
έστι λέγειν, δτι όμότιμον έπ' αμφοτέρων το ευγενές και έλενθερον · εϊ δέ τήν 18
αληθή τις έπιζητοίη της ψυχής έλεν&ερίαν τε και ενγένειαν, έπ ίσης δούλοι της
αμαρτίας αμφότεροι, έπ' ίσης τον αϊροντος τάς αμαρτίας δεόμεθα. "Αλλος εστίν
ό τω Ιδίω αίματι τον θανάτου και των αμαρτιών ημάς λντρωσάμενος, δς και
έξηγόρασεν ημάς και νπερηφανίαν τινά κατά των έξαγορασθέντων ουκ έπεδείξατο,
ό νεκρούς είς ζωήν ανακαλούμενος, δ πάσαν έξιώμενος άρρωστίαν και ψυχών και
σωμάτων.
Έπει οίν ό καθ' ημών τΰφος και ό της νπερηφανίας δγκος μικρόν δεϊν τω 19
ουράνιο) ϋψει στενοχωρονμενος ήν, ϋλην δέ τινα και άφορμήν προς τήν νόσον οΰδε-
μίαν έώρων, δθεν σνγγνωστόν γίνεται τό τοιούτον πάθος έπι των εκ περιστάσεως
τίνος ταντην άναλαμβανόντων τήν νόσον, δταν ή γένος ή παίδευαις ή αξιώματος
ντιεροχή τά χαννότερα ήθη διαφυσήση, ουκ εϊχον δπως έμαντόν άτρεμειν νουθε-
τήσω, διοιδούσης μοι προς τήν άλογίαν τών γινομένων ένδοθεν της καρδίας και τους
υπέρ της ύπομονής λογισμούς διαπτνούσης. "Οτε και μάλιστα τον θείον 20
ήγάσθην άπόστολον οϋτως έναργώς τον έμφύλιον ήμϊν διαγράφοντα πόλεμον,
λέγοντα εϊναί τινα έν τοις μέλεσι νόμον αμαρτίας τον άντιστρατενόμενον
τώ νόμω τοΰ νοός και ποιοϋντα πολλάκις έαντώ τον νοΰν αίχμάλωτόν τε και
νποχείριον, ταντην έν έμαντώ βλέπων τών δύο λογισμών τήν έξ έναντίον παράταξιν,
τον τε χαλεπαίνοντος προς τήν έξ νπερηφανίας ϋβριν και τον τό διοιδοΰν καταστέλ-
λοντος. Έπει δέ κατά θεον χάριν έπεκράτησεν ή κρείττων ροπή, τότε προς 21
αυτόν είπον έγώ' >Μή δρα τί σοι τών περί τήν θεραπείαν τον σώματος σπονδα-
ζομένων vfi παρονσίη. μου βλάπτεται, και ύπεξελθεϊν έστιν εϋκαιρον;< Τον δέ 22
είπόντος μή χρήζειν τοΰ θεραπενθηναι τό σώμα, εϊπόν τινας λόγους προς αυτόν
θεραπευτικούς, ως οΐόν τε ήν· κάχείνου δι' όλίγων τό έπι πολλοίς άδικήμασιν τήν
41 δούλοι . . . l o a . V I I I , 34; R o m . V I , 17, 20 6 τον αϊροντος . . . l o a . I , 29;

I» l o a . I I I , 5 β τώ Ιδίω αίματι . . . Ι» Petr. I , 18, 19 7 έξηγόρασεν Gal. I V , 5
18 ί έν τοις μέλεσι . . . R o m . V I I , 23
2 βλέπει τις C] βλέποι τις Υ Μ Η ρ τις βλέπει V τ«ς βλέποι LA έξετάζοι V H ]

έξετάζει cett. 8 ομότιμα ρ 4 τις om. V β xai a n t e έξηγόρασεν om. Α 7 έξαγο-
ρασβέντων] άγορασΰέντων V 8 ό a n t e νεκρούς V] om. cett. 10 τύφος (sic) AC
18 Αξιώματος YMC] αξιωμάτων cett. 14 Verbo διαφυσήαη desinit Η 16 άλογίαν]
άναλογίαν ΥΜ 17 τόν έμφύλιον ήμϊν LA'V] ήμϊν τόν έμφύλιον Α 2 τόν έμφύλιον έν ήμϊν
YMCp 19 xai ποιοϋντα] μεν ποιοϋντα C 1 corr. C 2 m a n u recenti 20 έν om. ρ
21 έξ ύπερηφανίας] έκ της ύπερηφανίας ρ τοϋ το] τοϋτο Α 22 Έπει δέ LAC]
έπειδή ΥΜρ έπεί (sed sequitur rasura) V έπεχράτησεν ή κρείττων] ούχ έκράτησεν ή
χείρων ρ (,,fortaese r e c t e " Paequali) 28 τήν θεραπείαν om. C 25 f λόγους προς
αυτόν &εραπεντικούς YMC] προς αυτόν λόγους θεραπευτικούς L A V λόγους θεραπευτικούς
προς αυτόν ρ

Authenticated
καθ' ήμών Ιχειν λύπη» ένδειξαμένον, ταϋτα προς αυτόν άπεκρινάμην εγώ, δτι
>'Εν ανθρώποις πολλήν έχει δύναμιν προς άπάτην το ψεϋδος, τό δε θείον κριτήριον
τον έξ άπάτης παραλογισμόν ου προσδέχεται. Έμοι δε τοσούτον τιέποιθεν έν τοις
προς σέ πράγμασιν ή συνείδησις, ώς ενχεσθαι των μεν δλλων αμαρτιών γενέσθαι
μοι τήν ονγχώρησιν, εΐ δέ τι κατά σου πέπρακταί μοι, τοϋτο μεϊναι εις τό διηνεκές
άσνγχώρητον.< Σχετλιάαας δέ τω λόγω, ούκέτι προστεθηναι τάς αποδείξεις 23
τοις είρημένοις έδέξατο.
"Ωρα ήν πλείων ή κατά τήν ίκτην, και τό λουτρόν εντρεηές και έν παρασκευή 24
ή έστίασις και σάββατον ή ημέρα και μαρτύρων τιμή· και πάλιν ό μαθητής του
ευαγγελίου πως μιμείται τον τον ευαγγελίου δεσπότην; Ό μεν μετά τελωνών και
αμαρτωλών έσθίων και πίνων άπελογεϊτο τοις όνειδίζουσιν ώς κατά φιλανθρωπίαν
τοϋτο ποιών, δ δέ άγος κρίνει και μίασμα τήν επί τραπέζης κοινωνίαν. Μετά 2δ
τον κότισν εκείνον δν έκ της όδοιπορίας υπέστη μεν, μετά τό θάλπος τό τοσούτον
έν ώ υπαίθριοι ταΐς θύραις αύτοΰ προσκαθημενοι κατεφρυγημεν, μετά τήν σκυθρω-
πήν έκείνην κατήφειαν ήν έν όφθαλμοϊς αύτοϋ γεγονότες άνέτλημεν, αποπέμπεται
ημάς πάλιν έπι τό αντό διάστημα διά της αυτής όδοϋ ταλαιπωρούνται έν έκλελοι-
πότι ήδη και καταπεπονημένω τω σώματι· ώστε μόλις ήμάς περί δείλην όψίαν,
πολλά διά μέσου κακοπαθήσαντας, καταλαβεϊν τήν συνοδίαν και γάρ τι και νέφος
έκ λαίλαπος κατά τό άθρόον έν τω αέρι γενόμενα» αυτών των μυελών ήμών
λάβρφ τώ δμβρω καθίκετ ο· άπαράσκευοι γάρ ήμεν διά τό ύπερβάλλον θάλπος ώς
προς νετοϋ φυλακή». Πλήν αλλά κατά θεοϋ χάριν, ώς οι από κλύδωνος ή 26
ναυαγίου περισωθέντες, άσμενοι τήν συνοδίαν ήμών κατελάβομεν, κάί άναπαυσά-
μενοι τήν νύκτα μετά άλλήλων, ζώντες μέχρι των ημετέρων διεσώθημεν τόπων,
τοϋτο προσλαβόντες έκ της συντνχίας, δτι πάντων των πρότεραν γεγονότων ή
έναγχος γενομένη καθ' ήμών ύβρις τήν μνήμην άνενεώσατο.
Και τι άναγκαζόμεθα λοιπόν και υπέρ ήμών βουλεύσασθαι, μάλλον δέ υπέρ 27
αύτοΰ έκείνου· τό γάρ μή άνακοπήναι αύτοϋ τήν προαίρεσιν έν τοις πρότερον
γεγενημένοις, είς ταύτην αυτόν ήγαγε τήν τύφουσαν άμετρίαν ούκοΰν ώς äv
κάχεινος έαυτοΰ γένοιτο κρείττων, τάχα τι προσήκει και παρ' ήμών γενέσθαι, ώς
άν μάθοι άνθρωπος &ν και ούδεμίαν κατά τών όμοφρόνων τε και όμοτίμων ύβρεως
10 f μετά τελωνών . . . Matth. I X , 1 1 - 1 3 ; Marc. I I , 1 5 - 1 7 ; Luc. V, 2 9 - 3 2
2 έχει ante δύναμιν] είχε LA'C corr. Α 2 manu recenti 8 τοσούτο p πέποι-
0ev] πέπσν&εν YMV 4 πρός σέ om. C1 add. C 2 manu recenti β προστε&εΐναι C
8 πλείυχν YMA^Vp] πλεϊον LA'C και ante τό om. C εύτρεπές LA^V] ευπρεπές
YMA 2 Cp 9 ή έατίασις έν παρασκευή V 14 προσκα&ήμενοι LAV] προσχα&εζόμε-
νοι cett. 16 άποπέμπεται LACV] αποπέμπεται ούν ΥΜ xal άποπέμπεται p 17 τώ
ante σώματι om. V 18 νέφους V 19 γινόμενον C ήμών] ήμάς ρ 21 Πλήν
om. L 22 ναυαγίοις C 24 σνντυχίας] ήσυχίας C 25 γινομένη Cp 26 Και
τ«] Καίτοι ρ 261 νπερεαντον C 27 έκείνου om. Α αύτοϋ τήν] τήν αύτοϋ ρ
28 τήν τύφουσαν] τήν τύφου τήν ρ 29 χρείττον C προσήκει και παρ'ήμών] και
παρ'ήμων προσήκει YMC 80 μάϋοί] μά&τ) ρ

Authenticated
Brief CCXLIX 183
και ατιμίας τήν αν&εντίαν ίχων. 'Ιδού γαρ αληθές είναι δεδόσ&ω (λέγω δέ 28
κα& ΰπό&εσιν) γεγενήσ&αι παρ' έμοϋ τι λυπηρόν κατ' έκείνον ποίο» σννέστη
καθ·' ήμών έπι τοις γενομένοις ή ύπονοουμένοις κριτήριο»; ΤΙς άπόδειξις τήν
άδικίαν άπήλεγξεν ; Τίνες κανόνες καθ1' ημών άνεγνώσ&ησαν; Ποία έννομος
Επισκόπου άπόφααις τήν κα&' ημών κρίσιν έκύρωσεν; ΕΙ δέ τι και έγεγόνει
τούτων έννόμως, πάντως άν περί τον βα&μον δ κίνδυνος ήν· ΰβριν δέ κατά έλευ&ερίας
και άτιμίαν κατά των όμοτίμων ποίοι κανόνες ένο/ιο&έτησαν; Κρίμα δίκαιον 30
κρίνατε ol προς θεόν όρώντες, έν τίνι σνγγνωοτήν ήγεϊσΦε τήν κα·&' ημών
άτιμίαν; ΕΙ κατά τήν Ιερωσύνην τό αξίωμα κρίνοιτο, ϊση παρά της συνόδου 31
και μία γέγονεν άμφοτέροις ή προνομία, μάλλον δέ ή φροντίς της των κοινών
διορ&ώσεως, <ώς> έν τούτω τό ίσον Ιχειν. ΕΙ δέ τίνες ημάς γυμνούς τον κατά 32
τήν ίερωσύνην αξιώματος εφ' έαυτών βλέποιεν, τί τοϋ ετέρου πλέον εχει ό ίτερος;
γένος; παίδευσιν; έλευ&ερίαν προς τους αρίστους τε και ευδοκιμωτάτους; γνώσιν;
Ταϋτα ή έν τω ϊσω και παρ' ήμΐν ίστιν ευρεϊν ή πάντως ουκ έν έλάσσονι. 'Αλλά 33
πλοϋτον λέγει; Μή γένοιτο εις ανάγκην έλ&ειν ταϋτα περί αύτοΰ διηγήσασ&αι.
Τ
Η τοσούτον άρκεϊ μόνον ειπείν, δσος ήν τό κατ' αρχάς και νυν δσος έγένετο, και
καταλιπειν άλλοις αναζητήσαι της αυξήσεως τοϋ πλούτου τάς άφορμάς τοϋ μέχρι
τοϋ παρόντος καϋ·' έκάστην μικροϋ δεϊν ήμέραν διά των καλών έπιτηδευμάτων
αύξομένου τε και τρεφομένου. Τις οϋν της κα&' ήμών ϋβρεως ή έξουσία, εΐ 34
μήτε γένους υπεροχή μήτε άξιώματος περιφάνεια μήτε δύναμις υπερβάλλουσα
λόγων, μηδέ ίστιν ευεργεσία τις τιροϋπάρξασα; 'Οπότε και ει ταϋτα ήν, και 35
οδτως άν ήν τό κατά τήν ϋβριν έπι των έλευϋέρων άσύγγνωστον· μηδενός δέ
τούτων δντος ουκ οΐμαι καλώς ίχειν τήν τοσαύτην τοϋ τύφου νόσον περιιδεϊν
ά&εράπευτον. θεραπεία δέ έστιν τό έπικλιναι τήν ύπερηφανίαν και διαστεϊλαι τόν
διάκενον δγκον, μικρόν διαπνευσ&έντος τοϋ κατά τόν τϋφον φυσήματος· δπως
δ' άν γένοιτο τοϋτο, θεώ μελήσει.
71 Κρίμα . . . Zach. VII, θ
1 αΜεντείαν LA If δέ χα6' LAV] δέ xai χαΡ YMC χα»' ρ 8 γινομένοις

Cp 4 άπήλεγξεν LAVp] έξήλεγξε ΥΜ έξήλεγξεν C 5 έγεγόνει CVp] γεγόνει cett.
β έλενΰερίας] των ίλευ&έρων ρ 8 ανγγνωστάν ρ 9 ϊση παρά] Ιση xal παρά C1
2
Ιση έστι παρά C 10 άμφοτέροις] αμφοτέρων ήμών 11 (ώς) add. Paequali
τοντφ τό Paequali] τω τοϋτο YMLAV τφ τον C τφ τό ρ 12 έαυτών] ίαυτούς ρ
πλέον Ιχει LAV] πλεϊον Ιχει ρ Ιχοι πλεϊον YMC 18 εύδοχιμωτάτους YMC] εύδο-
χίμονς cett. 14 ήμϊν] ήμών C 16 ,Η Paequali] ή codd. 18 xal ante χαΰ'έχάστην
add. ρ 19 αύξομένου] αυξανομένου ρ ήμών] ήμάς ρ 20 μήτε άξιώματος]
f j άξιώματος C 21 μηδέ Ιστιν LAV] μήτε cett. 22 ήν ante τό LAV om. cett.
ίπϊ τών LAVp] έπΙ τό των cett. 24 έστιν] έστι ΥΜ 26 τνφον (sie) C
ιβ GalUy

Authenticated
Authenticated
REGISTER
I. Personennamen
Α. Adressaten der Briefe

(nach Briefzablen)
Άβλάβιος 233 Εύλάλιος 116, 117, 158, Var. der Adresse

Άβούργιος (Var. Άβούγριος) 241 111, 118
'Αδαμάντιος 236 Εύσέβιος I Bischof von Samoeata 42, 44,
Άδέλφιος I 204 ^ 64, 65, 66
Άδέλψιος I I 205, 206 Εύαέβιος I I Bischof von Kaisareia 16, 17,
'Αέριος 61 18
Άλνηιος 61, 82, 83, 84, 86, 86, Var. der Εύσέβιος I I I 231
Adresse 224 Εύστόχιος 189, 190, 191
'Αμαζόνιος I 94 Εύτρόηιος 70, 71
Άμφιλόχιος I 63 Ήραχλειανός 97
Άμφιλόχιος I I 9, 13, 25, 26, 27, 28, 62, Θέκλα I 222, 223
171, 184 Θέκλα I I 56
'Ανδρόνικος Var. der Adresse 11 Θέκλα I I I 57
Άνύσιος 90, 226 Θεμίστιος 24, 38
'Αφρικανός 224 Θεοδόσιος I (Var. Θεόδωρος) 230
Ά στέριος 147, 148, 150, 155, 156 Θεόδωρος I Bischof von T y a n a 115, 121,
Βασίλειος 1, 2, 4, 5, 6, 8, 19, 40, 45, 46, 122, 123, 124, 139, 152, 157, 159, 160,
47, 48, 49, 50, 68, 69, 60, 245, 246, 248, 161, 162, 163, Var. der Adresse 89
Var. der Adresse 114 Θεόδωρος I I 183
Βασίλισσα 244 Θεόδωρος I I I 77
Βίκτωρ 133, 134 θεότεκνος I 78
Βιταλιανός (Var. Βιτάλιος) 75, 193, 194 'Ιάκωβος 207
Βοσπόριος 89, 138, 153 'Ιάκωβος (?) 208
Γεώργιος I 149 'Ιουλιανός 67, 68, 69, Var. der Adresse 15
Γιγάντιος 100 Καισάριος I Bruder des Gregor von
Γλνχέριος 247 Nazianz 7, 20
Γρηγόριος I Bischof yon Nyssa 11, 72, Καισάριος I I 14
73, 74, 76, 81, 182, 197 Καισάριος I I I 23
Γρηγόριος I I 195 Κανδιδιανός (Var. Κανδίανος) 10
Γρηγόριος Var. der Adresse 80 Κάστωρ 209, 210
Διοχλής 232 Κελενσιος I 112, 113, 114 (Var. Βασίλειος).
Δομεάριος Var. der Adresse 137 Κληδόνιος 107, 108, 109
Έκηβόλιος 196 Κνριακός 211
Έλλάδιος I Bischof v o n Kaisareia 120, Λεόντιος I 95
127, 167, 172, 219, 220 Λιβάνιος 236
Έλλέβιχος 226 Λολλιανός (Var. Ιουλιανός) 15
Έπιφάνιος 239 Μακεδόνιος 237
Εύάγριος I 3 Μελέτιος 240
Εύδόχιος (Var. Εύδίχιος) 216, 217, 218 Μοόάριος (Var. Μοδεάριος, Δομεάριος) 136,
Εύδόξιος I I 174, 176, 176, 177, 178, 179, 137
180, 187 Νεκτάριος 88, 91, 151, 185, 186
Εύγένιος I 111, 118 Νεμέσιος 198, 199, 200, 201
ιβ·

Authenticated
186 Register
Νιχόβονλος I 12 Ποστουμιανός 173

Νιχόβονλος Π 61, 52, 53, 54, 56 Προαιρέσιος Var. der Adresse 46
'Ολυμπιακός (Var. 'Ολύμπιος, Ούλπιανός) Προκόπιος I 128
234 Προκόπιος I I 129, 130
'Ολύμπιος 104, 105, 106, 125, 12β, 131, Σακερδώς 99, 212, 213, 214, 215
140, 141, 142, 143, 144, 146, 154, Var. Σατόρνινος 132, 181 (Var. Σατονρνινος)
der Adresse 234 Σιμπλιxla I 79
Όμοφρόηος 221 Στ αγείριος 165, 166, 188, 192
Ούαλεντινιανός 203 Στρατ ήγιος 169
Ούηριανός (Var. Ούερινιανός, Ουράνιος) Σωφρόνιος 21, 22, 29, 37, 39, 93, 135
145 Τιμόθεος 164, Var. der Adresse 165,
Ονλπιανός Var. der Adresse 234 166
Οϋρσος 227 Φιλάγριος 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 80,
Παλλάδιος I 103, 110, 119, 170 87, 92
Πανσόφιος 228, 229 Φλαβιανός 249
Πέτρος Π 242 Φώτιος (Var. Φωτεινός, Φωτινός) 168
Β. Genannte Personen in den Briefen

(nach Selten- and Zeilenzahlen)
Άλυπιανη I 15, 3; 141, 16; 142, 8 Εύπράξιος 59, 8

Άλνπιανή Π 115, 14 Εύσέβιος I I Bischof von Kaisareia 20. 1;
Άλύπιος 150, 21; 151, 15 38, 7
Άμαζονία 116, 4 Εύατάθιος 38, 16
'Αμαζόνιος Π 34, 11 Ευστράτιος 84, 10
"Ανθιμος I 44, 18; 46, 5 Εύφήμιος I 73, 6; 165, 19
"Ανθιμος Π 94, 15 Εύφήμιος I I 82, 21
Άστέριος 102, 27; 105, 23 Εύώπιον 166, 3
Αύρήλιος (Var. ΑύρΙλιος, Αύρίολος) 102, 21 Θεοδόσιος I I 144, 24
Βασίλειος 18, 7 ; 24, 7; 3 7 , 1 0 f . ; 38, 21; 39, Θεόδωρος TV 100, 7
15; 49, 14; 5 8 , 1 1 ; 65,13; 71,14; 88,10 θεοσεβία 143, 7, 10, 11, 12
Βοοπόριος 133, 7; (133, 22); 134, 7, 18 θεότεκνος I I 80, 21
Γεώργιος I 111, 3, 10 Καισάριος I Bruder Gregors v o n Nazianz
Γεώργιος Π 118, 7, 16 26, 6, 21; 27, 3, 4 ; 71, 14
Γλαύκος 25, 9, 12 Κάστωρ 15, 8
Γλυχέριος 174, 15; 176, 2 ; 177, 4 Κελεύαιος I I 112, 7
(Γρηγόριος) III V a t e r Gregore von Αεόντιος I I 105, 17
Nazianz 9 , 1 0 ; 3 6 , 3 ; 4 0 , 2 2 ; 4 6 , 5 ; Αευχάδιος 170, 3
57, 11; 69, 1 0 - 1 3 ; 180, 15 Αουκιανός 73, 19
'Ελλάδιος I Bisohof von Kaisareia 132, 15; Μάμας 163, 13
156, 22; 159, 21; 178, 8 Νικόβουλος I 16, 4 ; 21, 24; 60, 24; 93, 16;
Έλλάδιος Π 16, 13; 17, 10 9 4 , 6 ; 108, 1 , 8 , 2 4 ; 1 0 9 , 1 7 ; 115, 6 f . ;
(Εμμελία) M u t t e r des Basileios 7, 2 126,2; 127,10; 1 3 7 , 1 0 ; 1 4 1 , 1 8 ; 142,
Εύάγριος I I 4, 5 12; 163, 5
Εύάγριος Π Ι 164, 19 Νικόβουλος I I 121, 20; 126, 7 ; 127, 9, 20;
Εύγενία 116, 11 135, 22; 136, 9; 137, 8; 139, 21; 141, 15
Eiyhioi Π 95, 9 {Νόννα) Mutter Gregors v o n Nazianz
Εύδόξιος I 33, 6 ; 33, 19 9, 13; 55, 7
Εύδόξιος Π 33, 7; 33, 20; 131, 1 'Ολυμπιάς 140, 4
Εύθάλιος 10, 19; 110, 7 'Ολύμπιος 108, 27
Εύλάλιος 16, 13; 1 7 , 1 0 ; 1 1 2 , 6 ; 131,17; Ουαλεντινιανός 144, 4
132,15 Ούαλεντίνος 127, 1

Authenticated
Register 187
Ονηριανός 106, 4, 14 Σαχερόώτις 152, 18

Παγχράτιος 77, 22 Σιμπλιχία Π 150, 21; 151, 17
Παλλάδιος Π 72, 14 Σχαγείριος 137, 8
Παύλος (Vax. Πλούτο», Πλαντος) 68, 11 Ύπερίχιος 98, 12
Πράνοιος 136, 19 Φιλαδέλφιος 110, 7
'Ρηγιανός (Var. 'Ρηγινιανός) 95, 10 Φιλουμένη 83, 9
Σαχερδώς 122,13,22; 123,6; 152,4; Φορτοννάτος (Var. Φουρτουνάτος) 7 3 , 1 0
1 5 3 , 4 ; 1 5 5 , 2 1 ; 1 5 6 , 1 7 ; 1 5 7 , 2 1 ; 158,
22; 159, 19; 160, 7
II. Ortsnamen
Ά&ηναι 3, 4; 42, 6; 52, 22; 87, 1 1 ; 128, 3; Λιριάνδος (Var. ΑΙρίανδρος, ΑΙριαδος [eic],
136, 17, 18; 137, 9 Έρίανδρος, Λιριανδός, Λιρίαδος) 153, 7
Αίγυπτος 63, 2; 90, 8 Μαρα&ών 168, 19
ΑΙρΙανδρος, ΑΙριαδος (eic), 8. Λιριάνδος Ματάζη (Var. Ματίζη, Ματόανζι, Ματιανζή)
Άμψίπολις 5, 18 31, 10
ΆνδαημονοΙ (Var. Άνδουμοχηνοί, Άνδου- Νανίλοι 148, 21; 149, 15
μοχινοί, Άνδαμούχινοι) 178, 28 Ναζιανζός (36, 1); (75, 18f.); (90, 13);
Άριανζός 91, 1 1 ; (97, 14); (146, 1) (101, 5); 101, 22; (112, 4, 12); (131, 14);
Ά σία 63, 13 132, 19f.
Γάδειρα 125, 2 Νύαση 13, 13 (Scholion zum Titel);
Αιοχαισαρέων (ή) 103, 9f. (64, 2); (64, 9); (64, 15); 65, 12; 72, 2;
'Ελλήσποντος 7, 9 131, 6 (Variante in Adreeee); (142, 16)
Έρίανδρος, β. Αιριάνδος Ξανξαρίς (Vex. Ζανζαρίς) 192, 17; (93, 10);
Εύψημιάς 142, 17 (111,23)
Ζανζαρίς, β. Ξανξαρίς Όζιζαλεύς 24, 4; 25, 3
θρφχη 87, 11 Όστραχίνη 24, 3
Ίβηροι (οί) 165, 3 Ούήναοα (Var. Ούήεσα, Κούνασα) 175, 3
'Ιερουσαλήμ 41, 20 Παρνασσός 133, 18f.
'Ινδοί (οί) 61, 1 Πασπασινός (Var. Παοσψάς, Πασϊνος)
Καβερίνα (Var. Καβάρηνα, Καϋάρηνα) 153,7 118, 7
Καισαρεία 17, 20; (18, 23); (19, 7); (35, 7, Πόντος 4, 21
14); 3 6 , 2 ; (38,8); (39,7); 4 0 , 1 5 ; Σαλαμίς 168, 19
41, 10 Σάμος 143, 24
Καππαδοχία 4 , 1 5 ; 6 , 1 7 ; (43,3); 1 1 3 , 9 ; Σαμόσατα 38,2; 4 0 , 2 ; 5 8 , 1 3 ; (59,6);
(132, 3) (60, 8)
Καρβάλη 146, 9 Σανναβοδάη (Vax. Σανναβαδάη, Σανναβω-
Κάρμηλος 81, 9 δάη, Σαβαζωδάη, Σαβαδάη) 170, 3
Κατάδουποι (οί) 5, 21 Σάσιμα 4 4 , 2 5 ; 4 5 , 8 ; 4 6 , 7 ; 131,20;
Καταράχται (οί) 5, 21 132, 20
Κολωνεία 100, 11 (var.) Σεβαστή 178, 16
Κοϋναοα, θ. Ούήναοα Σινώπη 80, 18
Κωνσταντινούπολις (76,3); (79, 22f.); 80, Σόδομα 79, 15
12; (123, 8) Τιβερινή (Var. Τιβερηνή, Τιβερνή, Τιβέρνη,
Ααμίς 87, 2 (Scholien zum Titel); 88, 16 Τιβερνενη) 3, 12
Αέρνη (114, 11) Τύανα 6 1 , 1 0 ; 66,9 (Var.); 88,6 (Var.);
Αίμναι 46, 7, 20 132, 2 (Var.)

Authenticated
188 Register
III. Griechischer Index

(Wichtige and charakteristische Werter)
άγαδός #εός (ό) 66, 3 άξιωματιχός 37, 14

άγαΜτης (ή οή) 68,21; 84, 10f.; 167,25 απάνθρωπος 120, 1; 175, 17
άγαπή 26,11; 64, 1β; 81,16; 90,18; άπαραλείπτως 59, 3
122,2 άπελ&ών „gestorben" 71, 3
άγαπή (ή ύμετέρα) 38, 4, 14; 164, 7 άπής 140, 5
άγαπητιχός 180, 16 άπογραφή 61, 5
άγαπητός 38,16; 73,18; 83,3; 161,3; άποίμαντος 71, 18; 111, 22
164, 19; 170, 12 άποπεν&εϊν 121, 7
άγελαρχει» 176, 8 άποσπολδάζειν mit Akkusativ 39, 10
άγιος 88, 10 άπραγμοσννη 45, 11
άγχιστεία 83, 3 άπραξία 45, 10
αδελφός „Mönch" 7, 20; 88, 17; 158, 3, 10; άπρόσιτος 130, 17; 134, 24
169, 22 άρχιερεύς 122, 4
άδελψότης 134, 26; 170, 2 άατατον 120, 12; 129, 8
αδημονία 82, 3 άαχάλλειν 31, 14
άδιχεϊν mit Genitiv 18, 2f. άφηνιάζειν 84, 11
αδούλωτος mit Dativ 161, 27 άφιλάνφρωπος 180, 24
δδντον 179, 21 άφιλόσοφος 29,4; 43,7; 120,2; 154,3;
Μλησις (ή) ύτιέρ Χρίστου xal διά Χριστόν 155, 3; 156, 8; 157, 5; 162, 5
60, 10f. άφιλοσόφως 35, 13; 119, 21
αΐδεϊα&αι πρός 161, If. άχρειοϋν 111, 23.
αΐδεσιμωτάτη 116, 4; 151, 17 (Var.) άωρία 11,15
αϊδεσιμώτατος 21, 23; 34, 11; 59, 7; 94, 6;
131,17; 134, 6f.; 144,23; 155,20 βαθμός 10,4; 18,26; 110,7; 176,17;
αίμα „Verwandte" 116, 3; 126, 24 183, 6
αιρετικός 10,10; 20,9; 37,13; 38,11; βακτηρία 80, 19; 108, 25
53, 19; 64, 4 βάρα&ρος 176, 19
αίτείν πρός (τίνος) 141, 14 βάρος 101,2; 111,19; 131,14; 132, 26;
αιχμαλωσία 174, 16 177, 9
άχηδία 179, 12 βασιλισμός 46, 12 (vgl. σταγειριαμός 137,3)
άχροβάμων 3, 12 βήμα 10, 18; 61, 7; 105, 20
όλληγορεισόαι 88, 19 βιάζεσϋαι είς 10, 5
άμόλυντος 174, 2 βιωσίμως 90, 12
άναβολή 179, 5 βλασφημειν (τίνα) 43, 16
άναγνώστης 163, 14 βουλευτικός 37, 15
ανάκτορα (τά) 179, 21
άναπλασμός 129, 20f. γαλα&ηνός 44, 24
αναστάσιμος 123, 15 γηροχομεϊν 57, 10; 113, 10
άναχώρησις 78,16; 96,7; 96,12; 99,6; γηροχόμος 108, 25
102, 1 γλυκύτατος (υιός) 121,19; 127, 8f; 135,
άναχωρητιχώς 81, 8 21 f ; 136, 8
άνεχλάλητος 89, 16 γλωσσαλγία 37, 13
άνεπαχ&ής 181, 2 γνώμων 120, 13
άνεπηρέαστος 78, 2 (β. έπήρεια) γραμματηφόρος 25, 12
άνηβάαχειν 168, 9
άντεπιδείχννσ&αι 34, 17 δέδοιχα μή ούχ οΰτως ίχει 117, 13
άντιατα&μεϊν 161, 12 δεξιότης (ή σή) 147, 19
άνωμαλία 81, 21 διαβεβαιοϋσΰαι 178, 22
ανώμαλο» 120, 12; 129,9 δια&ρεϊν 114, 17

Authenticated
Register 189
διάχσνος 10,21; 7 3 , 1 1 ; 8 0 , 2 2 ; 110,10; 9 9 , 2 1 ; 101,11; 107,3; 117, β; 126, β ;

175, 3; 179, 7, 22 131,11,18; 132,12,16; 133,20,28;
διάπλοχος 12, 18 134,7; 140,4; 155,22; 159,21; Ιββ,
διχαιύδοτος 58, 2β 22; 178, 29; 183, 5
διχαιωτήριον 31, 15 bitφυλλίς 42, 3
δόγμα 52, 3 έρημία 86, 3; 87, 15; 161, 1
δογματιστής 53, 2 ίσο 19, 1
δυναμεϊσ&αι 155, 17 εύαγγέλω* 13, 17; 135, 11; 170, 10; 182,10
δνσωπεϊν 38, 1 β; 92, 14; 110, 3 εύγένεια (ή σή) 26, 9; 70, 1; 150, 22
ευγενής 17, 14
έγγυμναατήριον 88, 16 εύχτιχώς 74, 21
είχασμα 47, 16 f. εύλάβεια (ή σή) 18, 8; 19, 4; 35, 23; 55, 4;
έχδημία „ T o d " 57,11; 6 5 , 1 4 ; 122,11; 66, 14; 73, 13; 88, 9; 94, 3; 101, 13;
172, 16 112, 3; 116, 4, 11; 117, 7; 118, 8; 132,9;
έχερδάναμεν 95, 4 134,13; 1 6 0 , 3 , 2 5 ; 175,1; 1 7 6 , 1 ;
Έχχλησία „Kirche" 19, 13; 36, 2, 17, 18; ενλάβεια(σου ή) 162, 9; 172, 14
38,12,15,17; 40,15; 41,1; 46,11; ευλαβής 9 , 1 5 ; 3 5 , 1 9 ; 115,21; 152,17;
71,18; 7 5 , 1 7 ; 8 0 , 5 ; 9 0 , 1 3 ; 9 7 , 7 ; 153, 3; 174, 9; 175, 21
98, 2, 4; 101, 5, 6; 102, 3, 5; 111, 3, 23; εύλογεϊν 166, 10
1 1 2 , 4 , 1 0 , 1 2 ; 122,9; 125,7; 131,14, εύλογία 23, 9; 56, 5, 20; 90, 15; 149, 2
16; 132, 19, 22, 27; 133, 1, 13f., 24; εύποιία 141, 21; 151, 19
134, 27; 143,9; 175,3,11; 176,4,6. I m εύσέβεια „Orthodoxie" 124, 20
lokal. Sinne: έχχλησία 115, 9. I m Sinne εϋσπλαγχνία 176, 17
von Zusammenlauf: έχχλησία 179, 2 εύχαριστεϊν 160, 25
έχχληαιάζειν 178, 29 ευχαριστία 162, 6; 170, 5
έμβατεύειν (ratς γνώμαις) 70, 11 ευχή 5 5 , 9 ; 7 4 , 5 , 1 3 , 1 5 ; 8 2 , 1 7 ; 8 4 , 4 ;
ίμμετεωρίζεαύαι 170, 20 8 8 , 9 ; 9 1 , 2 1 ; 9 2 , 6 ; 9 5 , 1 7 ; 108,17;
έμφιλοσοφεϊν (τω πάϋει, τοϊς πά&εσι) 114,5; 117,20; 119,13; 131,16; 133,
28, 2, 10; 78, 8 18; 140, 12, 20; 145, 18; 166, 15, 23
έναϋλεϊν 58, 25 εϋωδεϊν 25, 5
έναποπήγνυσ&αι 180, 2 /ως οϋ 129, 18
έναποψυχεϊν 131, 18
ένατενίζειν 170, 18 ζηλωτής 67, 3
ένορία 178, 19 ζηλοτνπείν 122, 20
έντρυφάν 155, 4 ζημία „Besteuerung" 80, 21
έξελευσόμεϋα 59, 20 ζημιοϋσϋαι mit Genitiv 96, 17 f.
έξόδια (τα) 35, 9 ζήαασαν 143, 8.
έξοδος „ T o d " 119, 18 ζφογονεϊν 72, 7
έπανίσωσις 61, 17
έπανορϋωτής 102, 13 f. ήμερότης (ή σή) 83, 6
έπαρχία 112, 2 ήμέτερα (τά) 65, 7; 58, 6; 97, 6, 11; 98, 21;
έπειόάν mit Optativ 128, If. 119, 12; 123, 5; 131, 8; 145, 10; 177, 13
έπεύχεο&αι 13, 7; 82, 9; 91, 2, 5; 148, 13; ήμέτερα πράγματα (τά) 109, 21
165, 5, 22; 166, 12, 19 ήμην 14, 5; 58, 15; 132, 21
έπηρεάζειν (umschreiben, d. h. bestrafen) ήσνχία 4 4 , 2 3 ; 7 7 , 1 7 ; 9 1 , 1 8 ; 9 6 , 2 , 1 3 ;
108, 8; 142, 14 98, 18; 119, 13; 145, 11; 180, 1
επήρεια (umschreiben, d. h. Besteuerung) ήσύχιον (τό) 78, 16
95, 15; 108, 9; 109, 1, 17; 153, 9
έπιβατήρια (τά) 141, 9 &αυμάαιος 5 3 , 8 ; 7 2 , 4 ; 7 9 , 9 ; 9 8 , 9 ;
έπίγνωσις 123, 18 104,1; 108,11; 109,13; 126,17; 129,
έπισχοπιχός 79, 15; 127, 5 26; 136, 15; 140,6; 144,2; 146,6;
έπιαχοπιχώς 45, 9 151, 16
έπίσχοπος 20, 1; 35, 7, 14; 36, 13; 39, 7; ΰανμασιώτατα 20, 18
4 6 , 1 ; 7 5 , 1 2 ; 92,20; 9 5 , 2 1 ; 9 7 , 9 ; Φαυμασιώτατος 96, 14; 107, 1

Authenticated
190 Register
θαυμαστός 161, 16; 176, 26 χαχεπςΑειν 120, 23, 24; 129, 26

θεάτρισμα 129, l l f . καχημαξευμένος 180, 3
θεολογεί* 63, 6, 11 κατήφεια 176, 21; 179, 26
θεοσέβεια (ή σή) 69, 9; 1 3 6 , 1 4 ; 178, 14 καύχημα 60, 16; 143, 9
θεοοέβεια(σου ή) 68, 14; 60, 12 χαύχησις 40, 6
θεοσέβεια (ι} ύμετέρα) 131, 1 β f. κέρκωψ 119, 16
θεοσεβέστατος 123, 18f. κερδαίνειν mit Genitiv 45, 4
θεοϋσθαι 7, 21 χίρινασθαι 69,16 f.
θεοφιλέστατος 20, 1 ; 37, 10; 131, 18; 132, κληρικός 61, 4
16; 133, 1, β, 19; 134, 7, 17; 163, 4 κλήρος 10, 21; 38, 13; 95, 14
θεσμός 176, β χοποποιεϊσ&αι 76, 7
θηράσθαι (Απολογίας) 70, 19 κοινός πρός 17, 8; 136, 7
θίασος 171, 1β κόμης των οίχείων 111, 13
θρέμμα 11 β, 3 κριτήριον 183, 3
θνοφόρος 102, 26 χυχάν 100, 17
χνπρίζειν 51, 7
Βιασμός 161, 1 χυρία 9, 13; 55, 7 ; 152, 16
ίερατεϊον 176, 14 κύριος 16, 12; 17, 10; 101, 16; 112, 6, 17;
Ιερατικός 14, 21 f . ; 37, 14 117, 6; 131, 1 1 ; 132, 15, 28; 133, 3, 6
Ιερεύς 23, 3; 81, 1 ; 106, 2 1 ; 123, 13; 149, 9
ίερουργείν 123, 14 λαός 38, 21; 39, 1 ; 108, 22
ίερωσύνη 77, 18; 102, 24; 183, 9 λειτονργεϊν 10, 18 (Var.)
ίζάνειν 162, 17 λειτουργός 10, 18; 151, 22
Ικεσία 107, 24 λέων 12, 12; 119, 17
böaλμa 8, 10 λίαν im Sinne von „viel" 7 , 1 6 ; 9 , 1 6 ;
ίχνευτικός 119, 6 20, 16; 26, 7; 29, 13; 47, 8; 52, 10, 24;
54,17; 56,2; 61,5; 65,17; 69,16;
χάθαρσν (Imperativ) 86, 12 71,14; 7 6 , 2 , 1 1 ; 77,7; 78,7; 79,8;
χαθαρότης (ή σή) 108, 11 9 7 , 1 3 ; 107,22; 1 1 7 , 3 ; 119,8,23;
καθάρωμεν 166, 6 1 2 7 , 8 ; 1 3 0 , 1 3 ; 1 4 2 , 1 1 ; 158,20; 168,
καθηγητής 62, 3 18; 175, 17
χαθ' ήμάς ( = ήμών), καθ' ύμάς (= υμών) λαιοθυμεϊν 6, 4
18, 19; 101, 18; 107, 4 u. a. m. λιτός 180, 11
καινοτομία 43, 3; 168, 4 λογιότης (ή σή) 3 4 , 5 ; 1 1 0 , 3 ; 1 1 9 , 4 ;
χακοδοξία 1 3 3 , 1 0 126, 14; 141, 7 ; 144, 24; 168, 4
χαχόδοξος 134, 17 Λόγος (ό) 89, 5; 123, 20; 168,12
καλή (Κωνσταντινούπολις) 80, 12 λόγοι 4 , 6 , 8 ; 1 1 , 1 1 , 2 1 ; 2 3 , 1 3 ; 3 3 , 1 7 ;
καλοκάγαθία 23, 2; 26, 7 ; 63, 10f.; 162, 18 3 4 , 2 ; 4 2 , 6 , 7 , 1 5 , 1 7 ; 48,18; 4 9 , 6 ;
καλοκάγαθία (ή σή) 21, 2 1 ; 82, 26; 93, 16; 6 3 , 1 6 ; 1 2 4 , 1 2 , 2 0 ; 1 2 6 , 3 ; 144,20;
99, 17; 123, 19; 131, 3; 161, 14 168, 12; 183, 21
καλός 68, 1 1 ; 72, 14; 8 0 , 1 1 ; 127, 20;137,8
καλός καΐ Αγαθός 34, 8f.; 160, 2 1 ; 166, 17 μακάριος 3 8 , 7 ; 66,6; 1 4 3 , 1 5 ; 160,5;
χδν mit Indicativ 113, β 170, 3, 16; 178, 16
κανονικώς 37, 3 μαχροθυμεϊν 168, 17
κανών 7 , 2 2 ; 1 9 , 1 0 ; 44,26; 70,28; 120, μακρύνειν intransitiv 14, 3; 176, 17
13; 131, 16; 132, 17; 134, 12; 183,00,00 μαρτύριον 179, 5
καταχροαίνειν 3, 13 μεγαλειότης 16, 3
κατάννξις 118, 24 μεγαλάνοια (ή σή) 2 2 , 1 , 1 0 ; 95, 9f.;
κατανύσσειν 118, 21 96, 4 f „ 15; 104, 14
χατααοφιστεύειν 137, 3 f . ; 147, 1 μεγαλοφωνία (ή σή) 42, 14
κατάστασις 70, 26 μεγαλοψυχία (ή σή) 107, 23f.
κατατρέχειν mit Dativ 19, 13 (Var.) μέγας 22, 23; 24, 7; 62, 14; 94, 15; 151, 2
χατανγάζεσθαι 6, 6 μεμιριμοιρεϊν 173, 19 f.
καταφέρεσθαι 104, 7 μερίζεσθαι εις δ, 12

Authenticated
Register 191
μεταστάντες (οί) „gestorben" 1β2, 1 παρθένος 66,18; 68,7; 115,13; 116,2; 150,5;
μετάστασις „Tod" 142, 22; 145, 1; 170, 11 166,8; 175,6, 17, 23f.; 176,3; 177,4
μνήμη „Gedächtnisfest" 178, 16 παροικία 46, 7; 133, 9; 134, 11
μονάζεη 170, 3 παρορχία 118, 16
μονάς, β. τρίοση παρρηοιάζεσβαι 53, 12; 107, 11
μοναστήριον 6, 3 f. παστάς 166, 9
μοναστής 66, 10, 18; 68, 7; 176, 13 Πάσχα 90, 4, 7
μοναστικός 37, 14 πατριαρχία 175, 9
μονή „Beeidenz" von einem Beamten περιδράσσειν 129, 12
61, 16; 97, 19. „Poetetation" 93, 9, 17. περιεργάζεσ&α ι 132, 15
„Kloster" 5, 23; 158, 3 περιζωννύεσΦαι 40, 21
μυσταγωγία 90, 6 περίοδος 72, 3; 132, 16
μυωξία 5, 3 πίστις „christlicher Glaube" 46, 13; 62,
12,26; 58,25; 76,13; 99,6; 133,7;
ναός 104, β 134, 10, 16; 160, 26
νέκρωσις 93, 2; 111, 22; 131, 13 πλάνης „desertor" 163, 16
νεοπαγής 90, 19 πληκτικός 121, 9
νεοτελής 156, 7; 164, 16 πληροφορεϊσ&αι 170, 17
νεύμα 88, 19 πληροφορία 118, 14
νοσοχομία 128, 17 πλωτήρ 114, 16
νυσταγμός 179, 11 ποιμαντική (ή) 101, 12
πρεσβεία 26, 26; 33, 5; 77, 4; 84, 2; 94, 17;
ξενοτροφεϊν 81, 1 96,6; 103,5f.; 104,22; 141,14; 144,
ξουφηρία 5, 1 22; 151, 10; 168, 11
ξυληγία 8, 1 πρεσβενειν 17, 16; 33, 5, 18; 68, 9; 77,4,
21; 83,16; 106,8,15; 123,19; 144,6,
οϊδαμεν 168, 4 25; 147, 16
οίδας 112,6; 117,10; 126,1; 134, 23 πρεσβύτερος „Priester" 37,11; 39,15;
οίχαρχία 146, 22 47, If.; 105, 17; 175, 3; 176, 11
οίκονομεϊν 53, 23; 54, 2, 10; 123, 5 προδικάζειν 117, 18
οίκονομία 54, 1; 85, 15; 160, 18; 170, 5 προεμπίπτειν 32, 10f.; 104, 14f.
οΙσ»α 44, 18; 95, 13; 175, 7 προενοικείν 147, 6
όλιγόδεια 173, 25 προεορτάζειν 88, 8
όμοτροπία 165, 15 προπεμτήρια (τά) 113,21
δπως elliptisch mit Konj. 26, 12; 73, 4 προστιμάν 144, 2
όρβοδοξία 37, 1; 52, 25; 64, 19; 134, 19 προστίμησις 144, 5f., 12
όρ&όδοξος 40, 13 πρόσφατος 68, 16
όσιότης 178, 4 προσχρεωστεισ&αι 105, 19
όσιότης (ή σή) 55, 6 προτελείσΦαι 124, 19
ούϊκάριος 96, 14 προφητεία 107, 16
προφιλοσοφειν 32, 3
όφρύς 125, 10; 127, 12; 148, 3; 173, 29 προχαράσσειν 166, 10
τπυχτίον, 8. πυκτίον
παιδαγωγέίν 150, 12 πτωχεΐον 163, 5, 7
παίδευαις 80, 11; 119, 7; 124, 11; 129, 24; πτωχός 61, 3; 66, 11, 18; 68, 4, 6; 153, 3,
136, 9; 168, 11; 183, 13 9; 158,2
παιόεντής 31, 22 πτωχοτροφεϊν 155, 3
παρα&ήγειν 31, 19 πτωχοτροφία 158, 10
παρά&ηξις 7, 22 πτωχοτρόφος 7, 2; 68, 6f.
παραινέτης 31, 2 πυκτίον (Var. πτυχτίον) 167, 19; 168, 9, 15;
παρακερδαίνειν 32, 18 169, 4
παρακλητικός 32, 10
πάρεσο 8, 7 φήτωρ 13, 24; 127, 2; 128, 20,23. „Bechts-
παρύενία 115, 15 anwalt" 168, 2
παρθενικός 116, 17

Authenticated
192 Register
φητορβύε* 14, δ; 74, 12, 1β συνδιχάζειν 117, 18

φητοριχή (ή) 1β8, 9 συνεορτάζειν 21, 15; 82, 7 ; 90, 12
Ρητορικός 14, 4; 127, 10 σννερανίζειν 114, 15
φν&μίζε» 122, 1; 173, 27 σννεσις (ή σή) 34, 5
σύνεσο 160, 19
σαρχιχός 71, 15 (Var.) σννιζάνειν 47, 15
σαρχιχώς 102, β συννεχροΰν 89, 15
σεμνοποιεϊν 45, 19 αυνοδία 179, 3
σεμνοπρέπεια (ύμων ή) 38, 16 συνοιδιχός 46, 15
οημεϊον 178, 25 σύνοδος „ K o n z i l " 18, 6; 92, 4, 20; 95, 21;
σήμερον 1 0 3 , 7 ; 1 0 8 , 4 ; 134,17 (vgl. 97, 9; 98, 1; 125, 6; 183, 9. „ F e s t von
τήμερον 107, 7; 177, 5) M ä r t y r e r n " 5 3 , 3 ; 1 4 2 , 1 8 ; 148,21;
αήτας 168, 1 β 159,10; 175,19; 179,11. „Kirche"
σιγά* 85, 8, 13; 86, 18; 88, 17; 89, 3 51, 9
σιγή 84, 21 συνούλωσις 156, 10
σιωπά» 8 5 , 3 ; 8 6 , 9 , 2 0 ; 8 8 , 4 ; 8 9 , 1 0 ; συντρυφάν 7, 17
109, 18; 134, 9; 139, 19; 140, 3 συστέλλειν 7 5 , 1 4 ; 8 0 , 4 ; 9 6 , 2 ; 112,21;
σιωπή 1 1 , 1 5 , 2 1 ; 1 5 , 1 3 ; 7 7 , 1 6 ; 8 5 , 1 3 ; 122, 11; 140, 18; 147, 1; 173, 15
86, 4 ; 88, 16; 89, 16; 136, 22; 179, 27 σχολή „ S c h u l e " 5, 4
σκαπάνη 13, 23
σκέπει* 173, 29 ταπεινοΰν 180, 21
σχιαγραφειν 142, 6 ταπεινοφροσύνη 170, 19; 180, 17
σχοπός 144, 24 ταχυγραφείν 115, 7
σχοτομήνη 149, 14 τελεϊσ&αι „die Taufe e m p f a n g e n " 66, 17
σοφιστής 1 1 , 7 ; 127,12; 138,20; 167,12 (vgl. νεοτελής 164, 16)
σοφιστική {ή) 167, 6; 168, 17 τέλμα 6, 21
σοφιστικός 4 3 , 4 ; 127, 10f.; 136,22; 137, τήμερον 107, 7; 177, 5 (vgl. σήμερον 103, 7;
16 108, 4 ; 134, 17)
σταγειρισμός 137, 3 (vgl. βασιλισμός 46,12) τιμαν mit doppelt Akkusativ 26, 10
στερέωμα 160, 26 τιμήεις 12, 13
στερρότης (ή σή) 93, 3 τίμιος 59, 7; 149, 6
στοιχεί» (τω αϋτώ Εύαγγελίφ) 13, 17 τιμιότης (ή σή) 4 , 1 2 ; 8 , 4 ; 151,13; (jj
συγχαταπίτιτειν 28, 1 υμετέρα) 165, 21
ονγκαταφέρεσ&αι 104, 9 τιμιώτατος 22, 9 f . ; 23, 1; 39, 15; 98, 12;
συζήσαι 142, 25 111,10; 115,6; 122,12,21; 123,6;
συζυγία 15, 17; 122, 18; 140, 11 1 2 6 , 1 ; 1 3 3 , 3 , 1 9 ; 1 5 3 , 4 ; 157, 20f.;
σύζυγος 143, 12 159, 19, 21; 163, 4
συλλειτουργός 133, 7 τλήμοη 6, 19
συμβατικώς 20, 2 Τρίας (ή) 81, 16; 119, 15
σύμπνοια 52, 22; 155, 24 τριβών 80, 19
σνμπνους 155, 13 τρισσή μονάς 129, 16
συμποΐμην 69, 19
συμπρεβύτερος 39, 15; 73, 18; 112, 6; 122, υπαίθριος 182, 14
13, 21; 123, 6; 153, 5; 155, 21; 156, 18; ΰπαι&ρον (κατά τό) 179, 10
157, 21; 158, 22 ύπαί&ρω (έν) 179, 1
ουμφιλοσοφεϊν 3, 3; 29, 8; 32, 3; 160, 7 ύπαναγινώσκειν 13, 21
συμφυία 3, 4; 7, 20 νπερεύχεσϋαι 1 4 , 2 3 ; 3 9 , 2 2 ; 6 0 , 3 ; 115,
συμψυχία 7, 21 19; 119, 17
συναντιλαμβάνειν 38, 19 ύπερήδεσ&αι 81, 14; 82, 3
συνάφεια 148, 3 ύποτον&ορύζειν (Var. νποψι&υρίζειν) 13, 18
συνδιαχινδυνεύειν 36, 16 ΰσπληξ 31, 20; 125, 17
συνδιάχονος 10, 19; 38, 16; 95, 9; 110, 6; υστεροβουλία 149, 18; 179, 19
111, 2; 164, 19 ύγίθρσνος 113, 5
συνδιασφζεσ&αι 36, 16 ΰιροϋσ&αι 7, 21; 63, 20

Authenticated
Register 193
φατρία 37, 19 φιλοσοφία 10,6; 17,16; 18,8; 23,22;

φήμη 8, 15; 57, 23; 178, 12, 23 30, 20; 31, 11; 43, 9; 50, 18; 66, 1; 78,
φιλαδελφεϊν 155, 3 10; 80,19; 88,16; 92,14; 119,10;
φιλανθρωπία 61, 3f.; 64, 17; ββ, 2β; 67, 27; 121,13; 125,24; 128,9,18,24; 130,
74,2; 83,20; 84, 4f., 13; 85,15; 102, 11,12; 140,18; 142,21; 143,17; 154,
20; 103,3,20; 105,6,12; 111,12; 3; 157, 4, 11; 159, 20; 160, 17; 161, 21;
114,2; 117,14; 118,23; 142,8; 151, 162, 12; 164, 20; 170, 19
18f.; 176, 3, 14; 182, 11 φιλόσοφος 23,16; 27,3; 29,25; 31,3;
φιλάνΰρωπσν (τό) 23, 8f.; 62, 11; 105, 16; 32, 7; 57, 15; 125, 21 f.; 157, 27; 161, 1;
107, 18; 113, 12; 135, 10 169, 4
φιλάνθρωπος 26, 17F.; 39, 6; 44, 6; 68, 2; φιλοσόφως 18, 25; 20, 7 f.
77,5; 108,13; 130,17; 158,20; 174, φωατήρ 40, 4
14; 179, 26
φιλανΰρώπως 82, 22; 103, 6 χάρισμα 86, 3
φιλαπεχ&ήμων 156, 20 χαριστήρια (τά) 21, 15; 113, 17
φιλαρχία 95, 22 χειραγωγία 41, 13
φιλεργεϊν 30, 17, 22 χειροτονεϊν 175, 2
φιλυτπισμός 46, 12 (vgl. βααιλισμός 46, 12, χειροτονία 46, 7
σταγειρισμός 137, 3) χλαινοφόρος 74, 6
φιλοδίχαιος 68, 3 χλανίς 74, 11
φιλοκαλείν 30, 16 χρεωστεϊσβαι 100, 12; 170, 14
φιλοχαλία 88, 11; 104, 7 χρεωφειλίτης 67, 17
φιλόλογος 88, 12; 122, 4 χριστιανίζειν 14, 4
φιλονειχία 75, 13; 95, 22 χριστιανός 8, 17; 9, 22; 13, 24; 134, 14
φιλόπτωχος 68, 2 χωρεπίσκοπος 112, 6f.; 175, 13
φιλοσοφείν 8,19; 11,13; 18,18; 23,23;
24, 8; 27, 19; 28, 18, 21; 30, 18; 31, 12, ψαλμός 31, 13
17; 42,16; 43,13; 52,21; 53,16; ψαλμψδία 5, 21; 166, 23; 169, 15
58,4; 65,18; 79,5,7; 86,3; 87, 17f.; ψάλτης 169, 13
91,18; 98,18; 119,4,13; 121,10;
123,7,13; 125,2,21; 142,21; 147,4; ώνησαντο 16, 15
152,6; 154,9; 155,4; 157,27; 162,5; ώριμος 40, 8; 164, 16
164, 12; 168, 4 ώς είθε 98, 18
IV. Zitate und Verweise
Α . Nichtbiblische Texte
Aeechines Equites, v. 140-229: 128, 22

Contra Ctesiphontem 260: 7, 8 Nubes, v. 94: 5, 3
Aeschylus Aristoteles
Persae v. 90: 76, 6 Epistulae: 167,19; 168,6 [1,8:29,12
Aesopus Ethic. Nicomach. I, 6: 47, 8; I, 7: 29, 9;
Fabula 233: 146, 6 Magna Moralia II, 11: 162, 17
Anthologia Palatina
IX, 537: 128,12 Callimachus
Antimachus Aitia I, fr. 1, 18 Pf.: 47, 12
(Thebaie): 50, 5 Clemens Alexandrinus
Aristophanes Protrept. I, 1, 2: 126, 11
Aves, v. 686: 28, 24 Stromat. I, 14, 61: 110, 21 f.

Authenticated
194 Register
Cleobulue Odyssee
Sententia apud Clem. Alex. (Stroxnat. I V , 219-229: 63, 3
I , 14, 61): 110, 21 f. V, 327: 137, 22
V, 420-421: 137, 22
Demosthenes V m , 5 9 - 6 1 : 6, 18
X I , 17: 30, 20; 107, 10f.; 138, 2f. V m , 492: 6, 14
X V m , 127: 7 , 8 I X , 84: 6, 18
X V m , 294: 46, 12; 137, 3 X I , 1 5 - 1 9 : 5, 6
X X I , 66: 137, 18 X I , 309: 15, 7
Dionysius Halic. X X I , 335: 130, 9
Lysias V H I : 130,2
Isocratee
Euripidee V n , 76: 30, 20; 107, 10f.; 138, 2f.
Medee, v. 5 1 6 - 5 1 9 : 22, 7 Origenee
Orestes, v. 24: 146, 9 Contra Celsum V I I , 53: 29, 22, 26
- v. 450: 17, 9
- v. 451: 76, 9f. Paroemiographi graeci
Phoeniss., v. 389: 146, l l f . I, p. 65: 112, 22f.
- v. 5 3 1 - 5 3 2 : 13, 19f. I , p. 213: 130, 1
- v . 1446: 14, 17 I I , p. 642: 146, 6
Π , p. 762: 120, 17
Herodotus Petri Didascalia: 20, 18
I, 163: 171, 14 Phocylides
I, 207, 2 : 25, 17 fragm. 10: 138,12
V I I , 31: 8, 1 Pindarus
V I I , 3 3 - 3 6 : 7, 9 Olymp. I, v. 1 - 2 : 12, 13
Hesiodue - V I , v. 1 - 2 : 147, 23f.
Opera et dies, v. 2 5 - 2 6 : 141, 4, 6 - VI, v. 2 - 3 ; 148, 1
v. 45: 13, 22; 168, 16 - V I , v. 1 - 3 ; 10, 14 f
v. 2 9 3 - 2 9 4 : 14, 18f. - V I I I , v. 55: 11, 14
v. 629: 13, 22; 168, 16 - X I I I , v. 78: 12, 13
Homerus Pyth. I l l , v. 55: 12, 13
Ilias Neme. I, v. 53: 12, 22f.
I I , 7 6 3 - 7 6 7 : 12, 9 - I V , v. 69: 125, 2
I I I , 175: 27, 8f.; 165, 15 Fragm. 105 (Snell): 88, 1
Ι Π , 222: 12, 10 Plato
IV, 323: 15, 10 Cratyl. 400 c : 28, 6 - 8
IV, 450: 4 2 , 4 Epist. V I I , 326 a - b : 23, 2 0 - 2 2
V m , 69: 12, 8 Gorgias 493a: 28, 6 - 8
V m , 281: 42, 3 ; 54, 8 Phaedo 6 6 b - 6 8 b : 128, 18; 141, 11
I X , 108: 137, 8f. - 8 1 a : 28, 6 - 8
I X , 185-191: 63, 22 - 82e: 30, 1
I X , 496: 127, 3 Phaedr. 247 a : 129, 18
X I V , 104: 137, 3 - 251a: 31, 12
X I V , 219: 49, 3f. Reep. I I I , 407 a : 138, 12
X V I , 457: 15, 10 - V , 473 d: 23, 2 0 - 2 2
X V I , 658: 12, 8 - V I , 4 9 9 b - d : 23, 2 0 - 2 2
X V n , 56: 164, 15 - V I I , 514a: 129, 6; 164, 18
X V n , 457: 1 2 1 , 6 ; 171, 17 - V I I , 515c: 120, 20
X I X , 223: 12, 8 - X , 613b: 120, 22
X X , 250: 137, 21 f. - X , 621b: 172, 3
X X I , 109: 130,9 Theaet. 173a: 8, 22
X X H , 209: 1 2 , 8 Plutarchus
x x m , 6 3 8 - 6 4 1 : 121,7 Vita Alexandri L X , 6: 136, 15f.

Authenticated
Register
Pythagoras Theocritus
Epist. 3 : 14, 13f. Idyll. IV, v. 16: 24, 19
Simonidee - V I I : 12, 19
fr. ββ: 77, 16; 13β, 22 - X V I I I , v. 39: 24, 16
Sophron - X X V I I I , v. 2: 15, 14
v. 149: 137, 23 Theognie
Strabo v. 643-644: 15, 22f.
Geograph. VI, 1, 9 : 126, 11 Xenophon
Hellenica I, 1, 23: 71, 18
B. Biblische Texte
Genesis I I I Macc.
I I , 10: 5, 12 I I , 2: 180, 19
V I I I , 21: 112, 17 Psalmi
X I X , 24: 79, 15 Ι Π , 7: 159, 24f.
X X V I I , 28: 91, 1 IV, 1: 161, 15f.
X X V I I , 36: 112, 16 X V , 5, 6: 56, 11
X L I X , 26: 90, 15 X I X , 7: 91, 3 f . ; 133, 17
Exodus X X I I , 4: 5, 9
I, 1 3 - 1 4 : 90, 9 X X V I , 5: 161, 6f.
I I , 12: 67, 7 X X V I , 10: 71, 15f.
I I I , 8: 12, 19f. X X X , 20: 159, 16f.
X I I , 11: 90, 5f. X X X , 25: 119, 14f.
X V I I , 4 - 5 : 40, 8 f. X X X I , 3: 89, 10:
X V I I , 6: 5, 12 XXXTV, 19: 159, 34f.
X V I I , 8 f . : 44, 22 X X X I V , 28: 123, 13
X X I I , 2 8 - 2 9 : 55, 13 X X X V I I I , 2: 89, 8f.
X X X I , 2 - 3 : 20, 11 X X X I X , 10: 89, 9f.
X X X V , 3 0 - 3 1 : 20, 11 X L I , 2: 59, 10
Numeri X L I V , 5: 77, 17f.; 130, 10
X I I , 10: 67, 8 X L V I I I , 18: 180, 8f.
X I I I , 2: 90, 10 X L I X , 21: 89, 10
X V I : 53, 2 L, 3, 11: 123, 14f.
X V I I , 8 - 1 0 : 8, 6 LIV, 7: 38, 3
X X V , 6 - 1 1 : 67, 3 L X I I , 3: 82, l f .
Deuteronomium L X V , 12: 59, 19f.
X X X I I , 49: 90, 10 L X V I I , 10: 40, 8
XXXTV, 4 : 90, 10 L X X , 24: 123, 13
I Reg. ( = I Sam.) L X X I I : 31, 13
Π , 4 : 40, 21 L X XVI, 4 : 161, 8f.
I I , 24: 149, 10f. L X X V I I , 25: 24, 16; 40, 9f.
I I Reg. ( = Π Sam.) L X X V I I , 70: 101, 12
V, 6: 41, 20 L X X X V I , 7: 124, 7
X X I , 27: 159, 14f. X C i n , 19: 60, 1 f.
I I Paralip. CII, 5: 38, 3; 40, 20
Χ Χ Π Ι : 67, 10 CH, 9 : 59, 20
I E s d r a s ( Π Ι Esdrae) CV, 3 0 - 3 1 : 67, 4
IV, 35: 115, 13 0 Χ Π , 9: 159, 12f.
Iudith C X V i n , 22: 6 7 , 4
I X , 13: 149, 21 C X V n i , 28: 179, 10
X , 2 : 40, 15f. C X V m , 131: 172, 8

Authenticated
196 Register
C X I X , 6: 131, 7 V, 15: 41, 11; 53, 11; 119,

C X X V n , 6—β: Ιββ, 10f. VI, 12: 62, 10; 67, 1, 19f.
CXL, 4 : 118, 17 VI, 15: 106, 8
CXLH, 4 : 17», 16 VI, 19: 66, 15
C X L m , 12: »0, 19f. VI, 20: 62, 1
CXLVI, 8: 40, 8 VI, 22: 36, 10
Proverbia VII, 14: 5, 9f.
V, 11: 14«, 19 V n i , 24: 71, 19
Χ , β: 56, 20 V I I I , 2 4 - 2 6 : 40, 11
X V , 17: 26, 13 I X , 1 1 - 1 3 : 182, lOf.
X V I , 8: 66, 6 f. X , 23: 147, 4f.
X X X I , 3: 149, 17f. X I I I , 25: 38, 9
Eccleeiaetee X V I I I , 21: 67, 15f.
I U , 1: 89, 8 X V n i , 2 4 - 3 4 : 67, 17f.
Cantic. Cantic. X V I I I , 32: 62, 10
I I , 13: 61, 6 X V I I I , 35: 68, 29; 105, 8
lob X I X , 21: 62, 1
V, 10: 40, 8 X X I , 41: 92, 19
V, 26: 143, I f . X X I V , 31: 42, 8
X X I X , 2: 7, 16f. X X I V , 45: 69, 12
X X X I I I , 6: 2 8 , 2 4 X X V , 1 4 - 1 5 : 132, 23
X X X I V , 21: 100, 17 X X V , 21, 31: 97, 4
X L I I , 9: 123, 14f. X X V , 40: 105, 8
Sapientia X X V , 43: 81, 5
IV, 9: 115, 18 X X V , 51: 69, 12
X X V I I I , 2: 123, 14f. X X V I , 6: 180, 23 f.
Eccleeiaeticus Marcus
I I I , 9: 56, 5 II, 15-17: 182, lOf.
IV, 32: 128, l l f . X , 21 : 62, 1
V I I , 39: 91, 10 X I V , 3: 180, 23f.
X X X I , 27: 130,4 Lucas
Osee V, 2 9 - 3 2 : 182, lOf.
VI, 4: 67, 11 VI, 37: 62, 10
X I , 8: 67, 12 VII, 36: 180, 23 f.
Ionas VII, 45: 180, 24
I , 12, 15: 99, 7f. I X , 5 4 - 5 6 : 67, 14
I l l : 67, 9 X , 42: 18, 18
Habacuc X I , 4: 62, 10; 67, 19f.
I, 2: 111, 18f. X I I , 42: 69, 12
Zacharias X I I I , 6 - 9 : 67, 28 f.
I I I , 3 - 5 : 40, 16 XV, 31: 122, 7
V I I , 9: 183, 7f. X V I I , 29: 79, 15
Isaias X V I I I , 1 - 7 : 135, 11
X X V n , 13: 42, 8 X V I I I , 22: 62, 1
X I I I , 14: 89, 10 X I X , 17: 69, 12; 97, 4
L X I , 3, 10: 40, 16 X X I I , 36: 119, 15
LXTV, 8: 28, 24 X X I I , 5 0 - 5 1 : 67, 14f.
Ieremias Ioannes
X , 19: 166, l l f . I, 1 - 2 : 180, 20
X V n i , 6: 28, 24 I, 18: 180, 19f.
I, 29: 181, 5
Matthaeue II, 9: 166, 20 f.
V, 7: 105, 8 IV, 10: 40, 6
V, 10: 112, 18 V I I I , 34: 181, 4f.

Authenticated
Register 197
Χ , 16: 49, 5 Ephee.

Χ , 34: 129, 15 Π Ι , 16: 29, 25
X V I , 15: 122, 7 V, 27: 36, 10
Acta Apoetolorum Philipp.
V, 29: 70, 17 I I , 6: 180, 20
Rom. I I , 8: 180, 21
Π Ι , 20, 28: 85, 14 Coloea.
V, 5: 159, 18 I , 24: 36, 17
VI, 17, 20: 181, 4f. I I , 17: 120, 20
V I I , 23: 181, 18f. I Theas.
V I I I , 27, 34: 123, 19 I I , 19: 40, 5
X , 2: 123, 18 I I I , 5: 162, 10
X I I , 1: 161, 4 I Tim.
X I V , 3: 86, 19 I I , 5: 69, 13
I Cor. Ι Π , 5: 40, 4
I, 27: 39, 18f. IV, 8: 170, 8
I, 29: 132, 5 V, 21 : 111, 20 f.
Ι Π , 6: 8, 3 f. I I Tim.
Ι Π , 13: 79, 17 IV, 7: 56, 19
Π Ι , 15: 9, 24 Hebr.
VI, 19: 69, 13 I, 3: 180, 20f.
I X , 2 4 - 2 7 : 170, 7 IV, 14: 69, 13
I X , 27: 28, 4 V I I I , 5: 120, 20
X I I I , 7: 161, 22f. X , 20: 120, 20
X I I I , 12: 120, 20; 164, 18 X I , 13: 90, 3
I I Cor. X I I , 7, 9, 10: 31, 22
I, 3: 162, 8 Iac.
IV, 10: 28, 4 I, 27: 91, 10
V, 20: 123, 19 I» Petri
VI, 7: 154, 18 I, 1 8 - 1 9 : 181, 6
V I I , 4: 82, 3 Π , 19: 112, 18
Galat. Ι Π , 14: 112, 18
I I , 16: 85, 14 I» Ioannie
I V , 5 : 181, 7 I I I , 5: 181, 5

Authenticated
Authenticated

Deutsche Akademie Der Wissenschaften Zu Berlin

Hochgeladen von

Dokumentinformationen

Originaltitel

Copyright

Verfügbare Formate

Dieses Dokument teilen

Dokument teilen oder einbetten

Freigabeoptionen

Stufen Sie dieses Dokument als nützlich ein?

Sind diese Inhalte unangemessen?

Copyright:

Verfügbare Formate

Deutsche Akademie Der Wissenschaften Zu Berlin

Hochgeladen von

Copyright:

Verfügbare Formate

DEUTSCHE AKADEMIE DER WISSENSCHAFTEN ZU BERLIN

INSTITUT FÜR GRIECHISCH-RÖMISCHE ALTERTUMSKUNDE

DIE GRIECHISCHEN CHRISTLICHEN SCHRIFTSTELLER

Gutachter dieses Bandes: Walther Elteater

Bedaktor dieses Bandes: Ursula Treu

Bischlenen Im Akademie-Verlag Ο mbH, 108 Berlin, Leipziger Strafe 3 - 4

I. Biographisches über Gregor von Nazianz

Ohne das Leben Gregore eingehend beschreiben zu wollen 1 , muß ich

Brought to you by | University of Virginia

Carm. II, I, 11, 1 1 2 - 1 1 4 : PG 37, 1037.

Brought to you by | University of Virginia

Brought to you by | University of Virginia

Brought to you by | University of Virginia

ansieht. Zum Vorsitzenden der Versammlung gewählt, bemühte sich Gregor

Brought to you by | University of Virginia

II. Chronologische und historische Vorbemerkungen

i. An Basileios. Gegen 361: Gregor, in seine Vaterstadt zurückgekehrt

Brought to you by | University of Virginia

Brought to you by | University of Virginia

x v m . An Eusebioe. 365: Valens nähert sich Kaisareia, Gregor ver-

Brought to you by | University of Virginia

Brought to you by | University of Virginia

zusammengetreten. Sie haben Gregor dem Älteren die kanonisch vor-

Brought to you by | University of Virginia

x l i x . An Basileios. Gegen Ostern 372: Gleicher Gegenstand wie im

L. An Basileios. Im Jahre 372, nach Ostern: Gregor blieb nicht lange im

l v i . An Thekla. Zwischen 372 und 375: Thekla, die Empfängerin dieses

Brought to you by | University of Virginia

Brought to you by | University of Virginia

l x h . An Amphilochioe. Im Jahre 373: Amphilochioe ist identisch mit

Brought to you by | University of Virginia

L x x n . An Gregor von Nyssa. Im Jahre 375: Gregor von Nyssa war

Brought to you by | University of Virginia

Brought to you by | University of Virginia

Brought to you by | University of Virginia

Brought to you by | University of Virginia

crv.-cvi. An Olympios. 382: Olympios ist Statthalter der Provinz

Brought to you by | University of Virginia

c x . An Palladios. Während der Fastenzeit 382: Palladios ist wahr-

Brought to you by | University of Virginia

(vgl. die Bemerkung zu Brief 104). Vgl. P. Devos, a. a. O. S. 97. Nazianz

Brought to you by | University of Virginia

Brought to you by | University of Virginia

Brought to you by | University of Virginia

CLIV. An Olympios. Ende 382: Abschiedsgrüße an Olympios, den Statt-

Brought to you by | University of Virginia

Brought to you by | University of Virginia

zu Brief 89), wegen eines Streits um die kirchlichen Bezirksgrenzen befindet.

Brought to you by | University of Virginia

c x c v . An Gregorios. Gegen 385: Der Empfänger dieses Briefs h a t einen

Brought to you by | University of Virginia

seinem kirchlichen Dienst lebte. Der Ausdruck σύζυγος paßt zu dieser

Brought to you by | University of Virginia

Brought to you by | University of Virginia

c c x n . - c c x v . An Sakerdos. Letzte J a h r e Gregors: In der Zeit, als sich

Brought to you by | University of Virginia

c c x x v n . An UreoB. In den Jahren 375-379 oder 383-390: Gregor

Brought to you by | University of Virginia

Brought to you by | University of Virginia

CCLX. An Meletios. Datum unbestimmt: Der Empfänger war offenbar

Brought to you by | University of Virginia

Brought to you by | University of Virginia

(Treis Mämoiree posthumes . . ., S. 32-35) und P. Devos (S. Grögoire de