--ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universiteti

socialur da politikur mecnierebaTa fakulteti

fsiqologiis fakulteti

d. farjanaZe

kognituri fsiqologia
nawili I
ნაწილიII

T b i l i s i

2017

1
obeqtis (xatis, sagnis) amocnobis Teoriebi

Aadamians mxolod wamis 1/10 sWirdeba, raTa icnos sagani, anu identifikacia
moaxdinos, rom garemoSi arsebuli es distaluri „gamRizianeblebis
krebadoba“ ama Tu im konkretuli mniSvnelobis matarebelia; rom,MmagaliTad,
magidasTan arsebuli sagani skamia, an magidaze rom raRac devs – wignia da
a. S. Ecnobis aseTi siswrafe ar aris gasakviri, Tu gavixsenebT, rom adamians
sensoruli mexsierebis (gaixseneT ikonuri da eqosebri mexsiereba)
xangrZlioba 500 milisekundia.
sagnis amocnobis ramdenime Teoria arsebobs, romelTagan Cven mxolod
sams ganvixilavT. Ppirveli -“etalonTan morgebis Teoria” (Teamplate-matching
theory) xsnis, Tu rogor vcnobT Cven organzomilebian sagnebs, magaliTad
asoebs Tu cifrebs. DdReisaTvis es Teoria aRar aris iseTi aqtualuri,
magram mas mainc ganvixilavT, radgan es iyo pirveli Tanamedrove Teoria,
wamoyenebuli obieqtis amocnobis asaxsnelad. Semdegi ori Teoria – “niSanTa
analizis” da “geonebis, anu komponentebze dayrdnobiT sagnis amocnobis”,
Teoriebi ufro rTulia, vidre pirveli. amasTan, unda gvaxsovdes, rom mTeli
rig SemTxvevebs es Teoriebi xsnian, Tumca bevri ram kidev asaxsneli rCeba.
adamiani fleqsibiluri (moqnili) arsebaa da gansxvavebuli obieqtebis
amosacnobad adamians SeiZleba sxvadasxva midgomis gamoyeneba dasWirdes
(erT SemTxvevaSi etalonTan morgebis Teoria “amuSavdes”, meore SemTxvevaSi
– geonebis Teoria, zogierTi movlenis gasaRebi ki jerac ucnobi iyos).
EetalonTan morgebis Teoria. am Teoriis mixedviT, nebismieri sagnis
aRqmisas xdeba misi Sedareba mexsierebaSi arsebul etalonebTan –
nimuSebTan. MmagaliTad, rodesac davinaxavT aso “Dd”-s, Cven mas Cvens
gonebaSi arsebul nimuSebs vadarebT da vpoulobT im nimuSs, im etalons,
romelsac is zustad ergeba. Ees procesi hgavs im TamaSs, rodesac sxvadasxva
umciresi nawilebidan gamosaxuleba unda aago da sadac aucilebelia
TiToeuli nawili zustad moergos danarCenebs. Modnavi gansxvavebac Tu iqna,
amocnoba ver moxerxdeba. magaliTad, „s“- ar moergeba aso „x“- s etalons im
patara detalis (rkalis) gamo, romelic xuravs aso „s“-s. magram Cven xom
yoveldRiurad uamravi asos cnoba gvixdeba da es sulac ar gviWirs, saqme
exeba rogorc sxvadasxva SriftiT nabeWd, ise xeliT nawer asoebs, romlebic

2
SeiZleba sakmaod gansxvavdebodnen erTmaneTisagan detalebiT.A aqedan
gamomdinare, ramdenadac Cven vcnobT sagnebs Tavis mravalsaxeobaSi,
maSasadame aRqmis ufro fleqsibiluri sistema gagvaCnia, vidre ubralod
etalonTan zusti morgebis Teoria gvaTavzobs. (nax. #1)
amave dros, es Teoria kargad asaxavs kompiuteris mexsierebaSi Senaxul
etalonebs da kompiuteris moqmedebis princips. swored am principzea
agebuli Cveni bankomatebis, Cekebis an sastumros gasaRebebis moqmedeba.
etalonTan morgebis Teoriis ZiriTadi nakli imaSia, rom igi xsnis mxolod
martivi obieqtiebis, rogoricaa asoebis, cifrebis cnoba da ara adamianis
SesaZleblobebis mravalferovnebas. ver xsnis, Tu rogor xdeba ufro rTuli
obieqtebis da, agreTve, saganTa fragmentebis amocnoba. magaliTad, rodesac
naTuris an dafis mxolod nawili Semodis mxedvelobiT velSi, Cven mainc
vcnobT maT - vaxdenT identifikacias. am Teoriis logikiT, Cvens mxedvelobiT
sistemas unda hqondes ama Tu im obieqtis mravalricxovani fragmentebis
Sesabamisi etalonebi. Aadamianis fsiqika am Teoriis mixedviT unda flobdes
milionobiT sruliad gansxvavebuli konfiguraciis etalons, rac Cveni
tvinisTvis sruliad warmoudgenelia.Ees SesaZlebelic rom iyos, TiToeuli
am etalonis moZebnaze Zalian didi dro daixarjeboda, rac ewinaaRmdegeba
faqtiur viTarebas, im siswrafes da uSualobas, rogoriTac xdeba sagnis
amocnoba.

3
 prototipebis Teoria. prototipi saganTa klasis iseTi
warmomadgenelia, romelsac am kategoriis yvelaze tipiuri(xSiri) niSnebi
gaCnia. rac ufro meti niSani axasiaTebs mas, am kategoriis miT ufro tipur
wevrs warmoadgens da, piriqiT, rac ufro naklebi aseTi niSani aqvs, miT
ufro periferiulia igi. am Teoriis Tanaxmad, mexsierebaSi arsebobs
prototipebi, romlebic obieqtTa mTeli klasis yvelaze tipuri
warmomadgenlebi arian. es modeli obieqtis konfiguraciazea morgebuli.
rom marTlac arseboben saganTa tipiuri da aratipiuri
warmomadgenlebi kargad gamoCnda roSis (Rosch,1973;) mravalricxovan
eqsperimentebSi. cdis pirebs evalebodaT SeefasebinaT da 1-7 safexurian
skalaze ganelagebinaT sxvadasxva kategoriis obieqtTa Tu cocxal arsebaTa
warmomadgenlebi tipiurobis mixedviT. aRmoCnda, rom inglisurenovan
cocxal arsebaTa populaciaSi gulwiTela frinvelTa kategoriis ufro
tipiuri warmomadgenelia, vidre arwivi, mkvleloba ufro tipiuri
danaSaulia, vidre Ralati.
roSis eqsperimentebis meore seriaSi cdis pirebs taqistoskopis
saSualebiT aCvenebdnen obieqtebis suraTebs, romlebic maT unda
SeefasebinaT da Sesabamisi cnebisTvis miekuTvnebinaT. dro izomeboda da

4
amocana maqsimalurad swrafad unda Sesrulebuliyo. aRmoCnda, rom rac
ufro tipiuria obieqti, miT ufro swrafad xdeba misi amocnoba da Sesabamisi
cnebisTvis mikuTvneba.
Tvisebebis analizis Teoria. am Teoriis mixedviT, gamRizianebeli
Sedgeba garkveuli raodenobis komponentisgan. TiToeul maxasiaTebels
„ganmsxvavebeli niSani“ ewodeba. rogor xsnis es Teoria, magaliTad, anbanis
asos amocnobas? Cvens mexsierebaSi Senaxulia yoveli asos „ganmasxvavebel
niSanTa“ sia. MmagaliTad aso „r“ Sedgeba ori rkalisagan da Ddiagonaluri
xazisgan. rodesac Tqven sxva asos uyurebT, Tqveni mxedvelobiTi sistema
afiqsirebs masSi sxvadasxva niSanTa qona- ar qonas. Semdeg is adarebs am
niSnebs mexsierebaSi arsebul anbanis TiToeul asos. xelnawerSi es aso
SeiZleba gansxvavdebodes, magram yvela nabeWdi „r“ am ganmasxvavebel niSnebs
Seicavs.
niSanTa analizis Teoriis mixedviT, anbanis asoebis ganmasxvavebeli
niSnebi ucvleli rCeba ganurCevlad imisa, dabeWdilia igi Tu xelnaweri. es
modeli cdilobs axsnas, Tu rogor aRviqvamT Cven organzomilebiani
nimuSebis iseT mravalferovnebas, rogoric aris figurebi naxatebSi,
ilustraciebi wignebSi da sxv. Mmagram am Teoriis mimdevarTa umravlesobis
kvlevebi fokusirdeba, ZiriTadad, asoebis da cifrebis aRqmaze.
niSanTa Teoriis ZiriTad debulebas, rom xdeba ganmasxvavebel niSanTa
asaxva, adasturebs rogorc fsiqologiuri, ise neiromecnieruli
gamokvlevebic.MmagaliTad e. gibsonis eqsperimentuli gamokvlevis mixedviT,
adamians, saSualod, meti dros sWirdeba im ori asos amosacnobad, romelTac
meti kritikuli niSani aqvT saerTo. gibsonis mixedviT laTinuri asoebis
“P” da “R” gansxvavebis dasadgenad, romlebsac bevri saerTo niSani aqvT, (ix.
naxati. # 2) ufro meti dro dasWirdaT, vidre G da M-s Soris gansxvavebis
dadgenas, romelTac erTmaneTisgagan bevri ganmasxvavebeli niSani aqvT.

5
 larsenma da bundezenma aSS-is safosto konvertebze xelnaweri
cifrebis amosacnobad Caatares kvleva, sadac gamoiyenes niSanTa analizis
Teoriaze dafuZnebuli modeli, romelmac 95 % SemTxvevaSi cifrebis sworad
amocnobis SesaZlebloba uzrunvelhyo.
rac Seexeba neiromecnierebis argumentebs, mxedvelobaSi gvaqvs hiubelis
da vizelis kvleva, romlis mixedviTac dadginda, rom TiToeul neironul
ujreds baduraze da vizualur korteqsze SeuZlia calkeuli niSnebis _
daxrilobis, rkalis, vertikaluri da horizontaluri xazebis da sxva
niSanTa gansxvavebul poziciebSi aRbeWvda.

6
 Tumca am Teoriis oponentebis azriT, saWiroa calkeul fizikur
TvisebaTa Soris ara ubralo konstatacia am niSnebisa, aramed calkeul
fizikur niSanTa Soris kavSiris (mimarTebis) axsnac, rac, zogierTi avtoris
azriT, nevrologiuri argumentebiT ver xerxdeba. MmagaliTad, rogorc L ise
T Seicavs vertikalur xazs, magram, erT SemTxvevaSi, meore niSani-
horizontaluri xazi, sxvadasxva pozicias iWers – erT SemTxvevaSi
vertikaluri xazis zeviTaa, meore SemTxvevaSi – qveviT.
gavixsenoT, rom niSanTa analizis Teoria Seiqmna imisTvis, rom aexsna,
Tu rogor xdeba asoebTan SedarebiT ufro rTuli sagnebis amocnoba. Mmagram
am Teoriaze dayrdnobiTac es ver xerxdeba. marTlac, romel da ra
Semadgenel nawilebad Tu niSnebad unda daiyos magaliTad, cxeni, rom igi
ise advilad amosacnobi iyos, rogorc es xdeba Cveulebriv?! Mgarda amisa,
misi calkeuli Tvisebebi Tu nawilebi xom icvleba sxvadasxva pirobebSi,
magaliTad, moZraobis dros. . . cxenic da Cveni samyaros mravali sagani ase
martivad ver daiSleba calkeul niSnebad da segmentebad da amocnobis
problema gacilebiT ufro rTulia, vidre amas es Teoria warmogvidgens.
geonebis (struqturuli) Teoria. Bbidermanma warmoadgina Teoria,
romlis mizanic iyo aexsna Tu rogor axerxebs adamiani samganzomilebiani
figurebis amocnobas. Aam Teoriis mixedviT, nebismieri obieqti SeiZleba
warmovidginoT, rogorc martivi, samganzomilebiani formebis (geonebis)
nakrebi. iseve, rogorc asoebi erTiandeba sityvebSi, geonebi SeiZleba
mniSvnelobis matarebel obieqtebad gaerTiandes.

7
 naxati #3 warmogvidgens 5 SesaZlo geons (naxatis A nawili), romelTa
saSualebiTac ramdenime obieqtia Seqmnili (naxatis B B nawili). rogorc
cnobilia erTi da igive asoebma SeiZleba sxvadaxva mniSvnelobis sityvebi
Seqmnan imis mixedviT, Tu ra TanmimdevrobiT gaerTiandebian. sityvis
mniSvnelobas xom asoebis mxolod garkveuli Tanmimdevroba qmnis.
MmagaliTad, „ai“ gansxvavdeba Tavisi mniSvnelobiT „ia“- sgan. Aaseve me-3 da
me-5 geonebi sxvadasxva figurebs qmnian. ixileT B segmenti. Bbidermanis
mixedviT geonebi SeiZleba icvlebodes meore geonis mimarT orientaciis da,
agreTve, geonis sigrZisa da siganis Sefardebis mixedviT.
es sainteresoa!
didi mxatvris, abstraqcionistis pablo pikasos mier Semoqmedebis
kubistur periodSi Seqmnili nawarmoebebi, rogorc aRmoCnda, cnobili
impresionisti mxatvris pol sezanis gavleniT Seiqmna. sezanma STaagona
pikasos Seeswavla „konusebis, cilindrebis da sferoebis“ buneba, radgan
Tvlida, rom rTuli ferweruli nawarmoebebi am „bazisuri“ formebis
safuZvelze unda iyos organizebuli. pikasom yurad iRo sezanis es rCeva
da daiwyo am formebis safuZvelze naxatebis Seqmna, ramac, sabolood,
misi Semoqmedebis kubisturi periodi Seadgina. (Tu gadaxedavT pikasos am
periodis naxatebs, darwmundebiT, rom es marTlac asea.

8
 geonebis Teoriis naklis Sesaxebac igive SeiZleba iTqvas, rac niSanTa
analizis Teoriis Sesaxeb, radgan igi faqtiurad am meore Teoriis
principebzea agebuli, oRond samganzomilebiani sagnebis mimarT.
rogorc vxedavT, yvela zemoTganxilul Teorias mxolod nawilobriv
SeuZlia axsnas saganTa amocnobis procesi. saWiroa mkvlevarTa Zalisxmeva
warimarTos im mimarTulebiT, rom aixsnas, Tu rogor xdeba rTuli
obieqtebis, an, magaliTad televiziiT naCvenebi mTeli scenebis swrafi,
dauyovnebeli amocnoba.

A
informaciis aRmavali da daRmavali gadamuSavebis
Teoriebi

obieqtis amocnobis procesze adamiani, Cveulebriv, yuradRebas ar

amaxvilebs da TiTqos, es procesi Tavisdauneburad mimdinareobs. Cven ver
vamCnevT Tu ra gavlenas axdens molodini da codna sagnis amocnobaze.
YyoveldRiur cxovrebaSi, rodesac sityvaSi mkrTalad an damaxinjebulad
nawer asos wavawydebiT, am sityvis sxva asoebi gvexmarebaT xolme misi da
Semdeg TviT sityvis amocnobaSi. Aan rodesac vxedavT wignSi warmodgenil
sagans viwro rkalis magvari komponentiT (geoniT), romelic ganier
cilindrul geonTan aris mimagrebuli, yavis finjanTan msgavseba (konteqsti)
gvexmareba mis amocnobaSi. (ix. Nnaxati #3).
fsiqologiaSi aRqmis sxvadasxva Teoria arsebobs. aRqmis fsiqologiaSi
obieqtis amocnobis procesSi gadamuSavebis or saxeobaze aRmaval da
daRmaval gadamuSavebaze miuTiTeben, rac Sesabamisi Teoriebis Camoyalibebas
daedo safuZvlad. ganvixiloT TiToeuli maTgani.

9
 informaciisGgadamuSavebis aRmavali Teoriebi: uSualo
(pirdapiri aRqma).
aRmavali gadamuSavebis Teoriebi gansakuTrebul da upirates
mniSvnelobas obieqtis amocnobisTvis TviT obieqts, gare gamRizianebels
aniWeben. rogorc ukve iciT,GgeStaltTeoriis mixedviT aRqmas gansazRvravs
TviT obieqturi gamRizianeblis Taviseburebebi. AgaixseneT, aseve, gibsonis
ekologiuri Teoriac, romlis mixedviTac aRqma “pirdapir”, yovelgvari
maRali donis procesebis Carevis gareSe xdeba. is, rac saWiroa aRqmisTvis,
gibsonis azriT, aris receptori da sensoruli konteqsti. sxva sityvebiT,
Cven ar gvWirdeba maRali donis kognituri Tu sxva procesebi, romlebic
gaaSualebdnen (mediatoris rols Seasrulebdenen) Cvens sensorul
gamocdielebasa da aRqmas. gibsonis mixedviT, aRqmisTvis ar aris aucilebeli
arc rwmenebi da molodinebi da arc rTuli azrovnebis procesebi da
daskvnebi. magaliTad, naxatze gamosaxuli figuris aRsaqmelad (amosacnobad)
ar aris saWiro gvqondes am konkretuli figuris aRqmis gamocdileba., Cven
mas pirdapir, uSualod aRviqvamT.
gibsonis Teoriis damcvelia elinor gibsonic, romelmac bavSvebis
aRqmaze mravalricxovani kvlevebis Sedegad daadgina, rom miuxedavad imisa,
rom bavSvebs mozrdilebTan SedarebiT naklebi codna da gamocdileba
gaaCniaT, swrafad da advilad axerxeben rTuli obieqtebis da garTulebul
perceptul konteqstSi aRqmas. gibsons miaCnda, rom laboratoriul
pirobebSi aRqmis kvleva Zalian rTulia, radgan konteqstualuri informacia,
romelsac adgili aqvs yoveldRiur cxovrebaSi, laboratoriuli
eqsperimentis pirobebSi Zneli Sesaqmneli da kidev ufro rTuli
gasakontrolirebelia.
“pirdapiri” aRqmis Tvalsazrisze orientirebuli poziciis mixedviT
aRqmaSi maRali donis SemecnebiTi procesebi ar aris CarTuli. am midgomis
mixedviT, yvelaferi, rac Cven obieqtis amosacnobad gvWirdeba, aris TviT
gamRizianeblSi. MmarTalia, azrovneba, mexsiereba TamaSobs rols kognitur
gadamuSavebaSi, magram mxolod mas Semdeg, rac aRqmis procesi dasruldeba.
Aamrigad, am Teoriis mixedviT, aRqma da inteleqtualuri procesebi
damoukidebelni arian.

10
 arsebobs aRqmis sxva Teoriebic, romlebic, aseve, aRqmas e.w. “qvemodan”
momdinare aspeqtebiT xsnian. am Teoriebis mixedviT, Tavidan xdeba fizikuri
gamRizianeblis, sagnis obieqturi mocemulobis, mag. formis aRqma da mxolod
Semdeg gadamuSaveba TandaTanobiT miiwevs ufro maRali da rTuli
kognituri procesebisken. sagnis aRqmisas Yyovel mocemul momentSi Tvalis
baduraze mxedvelobiTi receptori mimReblobs (aregistrirebs) am
obieqtidan wamosul informacias. Ees informacia (magaliTad, lurji
oTxkuTxedi formis sagani) Seicavs iseT maxasiaTeblebs, rogoricaa
obieqtis forma (oTxi swori xazi), misi feri (mag lurji), misi zedapiris
buneba (mkraTali Tu priala). Aam informaciis miReba aamoqmedebs obieqtis
cnobis process. sxva sityvebiT, gadamuSaveba iwyeba yvelaze dabali (qveda)
donidan da miiiwevs maRla, sanam ar miaRwevs ufro rTul SemecnebiT
process – sagnis identifikacias. K amrigad, aRmavali gadamuSavebis dros
ufro rTuli, mTliani obieqtis cnoba dabali donidan momdinare martivi
niSnebis kombinaciiT miiRweva.AaRqmis procesi am TeoriebSi Semdegi sqemiT
mimdinareobs: M(marcxena sveti).
Arogorc ukve viciT, aRqma, sul cota, sam doneze mimdinare procesTa
ganxorcielebas moiTxovs. Ppirvel doneze adgili aqvs informaciis
sensorul registracias; meore doneze xdeba obieqturi sagnis niSnebis
gamoyofa da organizacia da mesame, yvelaze maRal doneze - gamosaxulebis
amocnoba – mniSvnelobis miniWeba, rac xangrZliv mexsierebaSi arsebul
informaciasTan mimarTebis gziT xdeba. informaciis gadamuSavebis am saxes
aRmaval gadamuSavebas uwodeben.
amave dros, aRmavali gadamuSavebis tipiuri magaliTi koreqtoris mier
Tavisi samuSaos Sesrulebis procesia. igi cdilobs aRmoaCinos xarvezi
TiToeul sityvaSi. amitomac is aso-aso kiTxulobs teqsts.
Cvens mier zemoT ganxiluli Teoriebi (etalonTan morgebis, geonebis,

niSnaTa Tvisebebis) aRmaval gadamuSavebis gamomxatvelni arian.

informaciis gadamuSavebis daRmavali Teoria.

daRmavali gadamuSavebis Teoria ewinaaRmdegeba aRmavali Teoriebis

ZiriTad princips da Tvlis, rom ar aris marTebuli am Teoriis ZiriTadi

11
debuleba, rom mxolod stimulis analizidan gamomdinare xdeba obieqtis
identofikacia. davuSvaT, yoveli aso teqstSi oTx ganmasxvavebel niSans
moicavs. Tu gaviTvaliswinebT, rom saSualo sididis sityvaSi asoebis
raodenobas da kiTxvis saSualo siswrafes, maSin tipur mkiTxvels wuTSi
5000 niSnis gaanalizeba unda mouxdes. amas ki adamianis perceptuli sistema
ver moaxerxebs.
garda amisa, Tqven marTla gaqvT gancda, rom kiTxvisas aso-aso
kiTxulobT? Asakmaod xSiria SemTxveva, rodesac ise kiTxulobT da gesmiT
sityvis mniSvneloba, rom verc amCnevT, rom mas aso aklia. Mmag. “wels kaxeTSi
yuZnis kargi mosavali iyo”.
daRmavali gadamuSvebis Teoriis mixedviT gadamuSaveba „zemodan,“
maRali donis kognituri procesebidan iwyeba, da moicavs gamocdilebas,
codnas, molodinebs, rac gavlenas axdens aRqmaze. da mxolod amis

12
Semdeg xdeba sensoruli monacemebis, anu perceptuli gamRizianeblis
ganxilva da dazusteba. N # 5 naxatis marjvena sveti daRmavali
gadamuSavebis sqematur gamosaxulebas warmoadgens.

davuSvaT, gekiTxebian: “saidan ici, rom es aso aris “A”? Tqveni pasuxi,
bunebrivia, iqneba –“iqidan, rom is“A’ -s hgavs. Kki magram, riT gansxvavdeba
is “H”-gan? Aam kiTxvaze pasuxi gagiZneldebaT, Tu SexedavT # naxats. A
aq A da AH –s Soris fizikuri identobaa, Tumca erT SemTxvevaSi Cven
erT asos vkiTxulobT, meore SemTxvevaSi – meores. saqme isaa, rom Tqven
mTel sityvas aRiqvamT –THE an C-AT da Tqvens mexsierebaSi Senaxuli am
inglisuri sityvis codna gexmarebaT, rom misi identifikacia moaxdinoT.Aam
SemTxvevaSi ganmsazRvreli sityvis konteqstia da ara calkeuli asoebi.
erT-erTi mniSvnelovani kanonzomiereba, romelic dadgenili iyo
obieqtis amocnobis kvlevisas, aris e.w. konfiguraciis an sityvis
upiratesobis efeqti. Edadgenil iqna, rom calkeuli asos amocnoba
gacilebiT ufro zustad da swrafad xdeba azrian sityvaSi, vidre misi
damoukideblad an uazro sityvaSi arsebobis dros. MmagaliTad, inglisur
enaze Catarebuli mravalricxovani eqsperimentebis Sedegad (Reixer, Palmer,1999)
dadginda, rom (es nebismieri sityvis nebismier asos exeba) aso W ufro
swrafad amoicnoba azrian sityva Work-Si, vidre uazro sityvaSi - Work.
Ggarda amisa, aso “S”-s amocnoba azrian sityva Island –Si ufro swrafad xdeba,
Tumca metyvelebisas es aso saerTod ar gamoiTqmis. igive iTqmis winadadebaSi
sityvis amocnobis Sesaxebac. winadadebis Sinaarsis gagebam, konteqstma
SeiZleba kompensacia gaukeTos gamotovebul sityvasac ki. magaliTad,
“kaxeTSi -------------krefa damTavrda.”
daRmavali gadamuSavebis Teorias sxvagvarad konstruqtul an
inteleqtualur midgomasac uwodeben. konstruqtul aRqmaSi kargad Cans
kavSiri azrovnebasa (maRali donis SemecnebiT procesebsa) da aRqmas Soris.
Aam midgomis mixedviT azrovneba aRqmis procesSi gadamuSavebis aucilebeli
Semadgeneli nawilia. Cven martivad, Cvens gareT, Cvengan damoukideblad
arsebul obieqts ki ar aRviqvamT, aramed Cvens aRqmaSi CarTulia Cveni

13
molodinebi, gamocdileba, warmodgenili sxvadasxva SemecnebiT procesebSi
da mdgomareobebSi, romlebic Cvens garemosTan urTierTobas da
damokidebulebas gamoxataven da gviadvileben.
rogorc aRmavali, ise daRmavali gadamuSavebis ukiduresma
gamovlinebebma SeiZleba Secdomebamdec migviyvanos. MmagaliTad, koreqtorma,
gatacebulma imiT, rom sityvaSi aso ar gamorCes, SeiZleba teqstis Sinaarsi
ver aRiqvas. Mmeores mxriv, imis gamo, rom Tqvens nacnobTan Sexvedris
molodini gaqvT, SeiZleba Soridan garegnobiT msgavsi ucnobi miamsgavsoT
mas da dauZaxoT kidec.
erTi SexedviT aRqmis procesSi informaciis gadamuSavebis es ori
midgoma SeuTavsebelia. AaRmavali gadamuSavebis mixedviT obieqtis Sesaxeb
informacia ukve receptorebSia sruli saxiT mocemuli da aRqmas UuSualo
da pirdapiri xasiaTi aqvs. xolo daRmavali (konstruqtuli) gadamuSavebis
Teoriis mixedviT receptorebiT miRebul informacias win uswrebs winaswari
codna da gamocdileba. Sternbergis mixedviT es ori midgoma SeiZleba
mxolod abstraqciis, Teoriis doneze davaSorioT erTmaneTs. AaRqmis
procesSi orive saxis gadamuSavebas aqvs adgili: Cven vaxdenT
receptorebidan wamosuli informaciis kombinacias Cvens warsul
gamocdilebasTan (codnasTan), raTa gavigoT, Tu ras aRviqvamT. AaRqmis
procesi safexurebrivad mimdinareobs. Tu dasawyisSi mxedvelobiTi arxebi
mxolod baduraze obieqtis xatiT Semoifargleba, Semdeg safexurze ukve
gamokveTilia aRqmelis interesi an yuradReba. Uufro swored, am safexurze
xati ukve yuradRebis zemoqmedebis qveSaa. . . am procesSi mniSvnelovan rols
mexsierebac asrulebs. magaliTad, nabeWdi Tu dawerili asos aRqmisas saidan
icis adamianma rom es gamosaxuleba asoa, Tu ar mimarTa da ar daeyrdno
xangrZliv mexsierebas, sadac misi xatic da saxelwodebac aris Senaxuli.
pirvel or doneze procesebi avtomaturad mimdinareobs. maTi
ganxorcielebisTvis mxolod Sesabamisi modalobis fizikuri
srulyofilebaa saWiro. MmagaliTad, imisTvis, rom gamRizianebeli
mxedvelobiT velSi Semovides da aRibeWdos, sakmarisia Cveni Tvali
normalurad funqciobdes. TviT mesame donezec kategorizaciis procesi
SeiZleba avtomaturad warimarTos, Tu xangrZliv mexsierebaSi Sesabamisi
codna arsebobs da misi aqtivacia (CarTva) daubrkolebliv xorcieldeba.

14
 davuSvaT elodebiT, rom quCaSi, garkveul adgilze unda idges Tqveni
nacnobi. Soridan Tqven “dainaxeT’ kidec is, Tumca Semdeg aRmoCndeba, rom
SecdiT: is mxolod erTi SexedviT, garegani niSnebiT hgavda Tqvens nacnobs.
imis gamo, rom Tqven misi danaxvis molodini gqondaT, zedapirulad aRiqviT
igi - ‘’zevidan qveviT” (daRmavali gadamuSaveba moaxdineT).

saxis aRqmis Taviseburebebi

saxis aRqma sxva obieqtebis aRqmisgan gansxvavebiT specifikurobiT

xasiaTdeba. kerZod, aRmoCnda, rom saxis calkeuli nakvTis cnoba mTliani
saxisgan izolirebulad gacilebiT ufro rTulia, vidre mTliani saxis
konteqstSi maTi identifikacia. cdis pirebs ufro uadvildebaT (nax. #6 )
mTliani saxis cnoba (а), vidre calke cxviris, Tvalis Tu piris (в). magram
Tu nakvTebi ufro srulad da realisturad iqneba warmodgenili maTi cnoba
ufro advilad moxdeba.

nax. #6
naxatze kargad Cans, rom im calkeuli nawilebis (б) identifikacia,
romelTaganac aigeba saxe, adamians uWirs, Tumca maT sqemqturobas xeli ar
SeuSlia, rom mTliani saxis nakvTebad aReqva isini. magram Tu am
damoukideblad miwodebul nakvTebs ufro srulad da realisturad
gamovsaxavT,(в) maTi identifikacia gaadvildeba.

15
 Tu am sakiTxs aRmavali da daRmavali gadamuSavebis sistemebs
davukavSirebT, SeiZleba vTqvaT, rom saxeebis cnobisas ufro xSirad
daRmaval gadamuSavebas aqvs adgili. magaliTad, Tu yoveldRe xvdebiT
megobars, Tqven mas konfiguraciis safuZvelze (daRmavali gadamuSaveba)
cnobT da SesaZlebelia, rom garkveuli cvlilebebi mis garegnobaSi verc
SeamCnioT, magaliTad, axali saTvale ukeTia Tu ara, an Tmebi aweuli aqvs
Tu gaSlili da sxva.) Tqveni megobris zogadi xati sakmarisia misi
cnobisTvis.
Tumca rig SemTxvevebSi aRmavali gadamuSavebis monawileobac
aucilebeli xdeba cnobisTvis. davuSvaT, Tqven SexvdiT Tqvens skolels,
romelic 10 weli ar ginaxavT. es pirovneba nacnobad geCvenebaT, magram ar
iciT zustad vin aris. raRac hipoTeza giCndebaT mis vinaobaze da iwyebT am
varaudis Semowmebas. nagulisxmev pirovnebas cisferi Tvalebi da xali
hqonda. swored am niSnebze dayrdnobiT SeiZleba moaxdinoT am pirovnebis
identifikacia.
rom saxis aRqma specifikuri da sxva obieqtebis aRqmisagan
gansxvavebuli procesia, mravali gamokvleviT mtkicdeba; farah-is da tanakas
(1993) eqsperimentul gamokvlevaSi cdis pirebs ori saxis obieqtebis –
saxeebis da gansxvavebuli Senobebis eskizebs (gamosaxulebebs) uCvenebdnen.
saxe Sewyvilebuli iyo Tavis saxelTan, xolo Senoba- mflobelis
vinaobasTan(saxelTan). cdis pirebs TiToeul cdaze 6 aseT wyvils awvdidnen.
am wyvilebis dazepirebis Semdeg cdis pirebs sTxovdnen, erT SemTxvevaSi,
amoecnoT saxis an Senobis nawilebi, magaliTad, cdis pirebs aCvenebdnen
calke yurs an cxvirs an karebsa da fanjaras), xolo meore SemTxvvevaSi -
amoecnoT mTliani Senoba an mTliani saxe sxva Senobebsa da saxeebs Soris.
rom saxis identifikacia marTlac, specifikurobiT xasiaTdeba sxva
obieqtebTan SedarebiT, eqsperimentis Sedegebma daadastura: cdis pirebi
ukeT cnobdnen Senobebs, vidre saxeebs, ganurCevlad imisa, mTliano saxiT
Tu nawilebis saxiT awvdidnen maT amosacnobad. magram gamsakuTrebiT
saintereso iyo saxis identifikaciis Sedegebi: saxis nawilebis mixedviT
saxis cnoba cdis pirebs mniSvnelovnad uWirdaT mTliani saxis
identifikaciasTan SedarebiT. es monacemebi kargad Cans grafikze.

16
cdis pirebs saxis nakvTebis cnoba ufro uWirT, vidre mTeli saxis. Senobis nawilebs ki
TiTqmis iseTive warmatebiT cnoben, rogorc mTel Senobas.

dadgenilia agreTve, rom fotoze adamianis saxis amocnobis dros cdis

pirebi met Secdomas uSveben, vidre Cveulebrivi obieqtebis fotos aRqmisas.
rogorc vxedavT saxis aRqmas Cvens perceptual sistemaSi sruliad
gansakuTrebuli adgili uWiravs. saxis aRqma SeiZleba geStaltis terminebSi
davaxasiaToT, sadac garegan struqturul niSnebSi misi individualuri
elementebis proecireba xdeba.
saintereso gamokvlevebia Catarebuli saxis aRqmis sakiTxebze tvinis
dazianebis dros. tvinis dazianebis mizezi SeiZleba iyos insulti, simsivne,
avariis Sedegad miRebuli tvinis travma. voringtonma da makneilma aRweres
avadmyofi, romelmac ganmeorebiTi insultis Sedegad dakarga adamianis saxis
cnobis unari. amis gamo mas profesiis Secvla mouxda – daiwyo gemebis
biznesi. sainteresoa, rom is yvela gems cnobda, adamianis saxeebs ki – vera.
saxis aRqmis am darRvevas prosopangnozia ewodeba. prosopangnoziis dros
adamiani ver cnobs saxes, maSin rodesac yvela sxva obieqtis identifikacias
axdens. magaliTad prosopangnoziis mqone adamians SeuZlia mis win mdgomi
adamianis saxis nakvTebis zusti aRwera, magram ver cnobs, rom es adamiani
misi qaliSvilia.
saxis cnobis Taviseburebebi yoveldRiur cxovrebaSi Zalian did rols
TamaSobs.. amitom am sferoSi gansakuTrebiT mniSvnelovania ekologiurad

17
validuri gamokvlevebis Catareba. (rogorc iciT, ekologiuri validoba
fsiqikui procesebis yoveldRiuri cxovrebis pirobebSi Seswavlas
gulisxmobs da mas aZlevs upiratesobas laboratoriulTan SedarebiT).
zogierTi profesiis warmomadgenlisTvis aucilebelic xdeba specialuri
treningebis Catareba, raTa saxeebis cnobaSi gavarjiSdes. magaliTad,
patrulma, bankis TanamSromelma, molarem (iq, sadac sakredito baraTebis an
sxva piradobis damadasturebeli mowmobis gamoyeneba xdeba) unda SeZlos
suraTisa da pirovnebis advilad identificireba. amerikelma fsiqologma
kempma erT-erTi sakredito kompaniis dakveTiT Caatara gamokvleva
molareebze, romelTac unda amoecnoT, emTxveoda Tu ara sakredito baraTze
ganTavsebuli foto (foto umaRlesi xarisxis iyo) misi “patronis” saxes. am
kvlevaSi damokidebuli cvladi (anu qceva, romelic mkvlevrebs
ainteresebdaT da izomeboda) iyo molaris reaqcia – mieRo Tu ara es
sakredito baraTi.
sakredito baraTze foto 4 saxis iyo:
1. foto emTxveoda mimwodeblis saxes
2. sakredito baraTis fotoze garkveuli cvlileba iyo (magaliTad, igive
pirovnebas saTvale aRar ekeTa)
3. sakredito baraTze foto hgavda garegnobiT baraTis warmomdgens,
magram sxva pirovneba iyo
4. sakredito baraTze foto igive sqesis da eTnikuri warmoSobis adamiani
iyo, rac misi warmomdgeni, magram sxva pirovneba, romelic ar hgavda
warmomdgens.
gamokvlevis Sedegad aRmoCnda, rom
I sakredito baraTze foto cdis pirebma 93% SemTxvevaSi amoicnes
II sakredito baraTze dadebiTi Sedegi 86% iyo, anu 14%-Si SeeparaT eWvi
III SemTxvevaSi cdis pirebma 36% amoicnes sworad, anu ar iqna miRebu
li baraTebi, (e.i. 64 % SemTxvevaSi sxva pirovnebis sakredito baraTi
miiRes, e.i. SeeSalaT!)
IV baraTis SemTxveva kidev ufro sakvirveli iyo – aq SemTxvevaTa
34% “gaeparaT”, 66% - sworad amoicnes(anu ar miiRes).
advili warmosadgenia, ra Sedegebi moyveba sagamomZieblo saqmeSi
borotmoqmedis saxis identifikaciis dros daSvebul Secdomas!

18
Ees sainteresoa

„მე არასოდეს მავიწყდება სახეები!“ ალბათ ხშირად მოგისმენიათ მსგავსი ფრაზა მაგრამ რამდენად
სწორია იგი? ამ საკითხით დაინტერესდა მ.ვუდჰედი და ჩაატარა ექსპერიმენტი, რომლეშიც ას კემბრიჯელ
დიასახლისს სლაიდებზე უჩვენებდნენ უცხო სახეების სერიას, შემდეგ კი სთხოვდნენ ამოეცნოთ უკვე
ნაჩვენები, ნაცნობი სახეები უცხო და მსგავს სახეებს შორის. მათ ასევე სთხოვდნენ შეეფასებინათ საკუთარი
მეხსიერების დონე სახეების დამახსოვრებისას. გამოვლინდა შესამჩნევი განსხვავება ტესტის შესრულებასა
და ცდის პირების მეხსიერების შეფასებებს შორის. მეტად საინტერესო აღმოჩნდა ის, რომ არ გამოვლინდა
ურთიერთკავშირი დავალების შესრულებასა და შეფასებებს შორის. ზოგიერთი ქალი ტესტს ასრულებდა
ძალიან მაღალ დონეზე, მაგრამ აფასებდნენ საკუთარ მეხსიერებას, როგორც საშუალოს; სხვები
ირწმუნებოდნენ, რომ მათ შესანიშნავი მეხსიერება ჰქონდათ, თუმცა შედეგების საკმაოდ დაბალი დონე
აჩვენეს; ეს შედეგები შეიძლება იმაზე მიუთითებდა, რომ ტესტი არასაკმარისად რეალისტური ან სანდო
იყო, რადგან სახეების დამახსოვრება არ შემოწმებულა ლაბორატორიის გარეთ. ორწლიანი
ექსპერიმენტული სერიების შემდეგ მირიალმა და მისმა თანაგუნდელებმა გადაწყვიტეს გაერკვიათ, არის
თუ არა მნიშვნელოვანი სხვაობები ცდის პირების სახის დამახსოვრებებს შორის. მათ აარჩიეს და მოიწვიეს
ის ადამიანები, რომლებმაც შეასრულეს წინა ექსპერიმენტების დავალებები ძალიან მაღალ ან ძალიან
დაბალ დონეზე. დამატებით ტესტირებაზე აღმოჩნდა, რომ ისინი ვინც კარგად შეასრულეს წინა
ექსპერიმენტული სერიები, ამ შემთხვევაშიც აჯობეს მათ, ვისი შესრულების დონეც დაბალი იყო.
მკვლევრებმა ასევე ერთმანეთს შეადარეს ორი სხვა ვიზუალური მასალის დამახსოვრების დონე: 1.
ტიპოგრაფიული შრიფტით დაბეჭდილი სიტყვებისა და 2. მხატვრული რეპროდუქციების. ამ ბოლო
ცდების მიზანი იყო იმის გაგება, უკავშირდება თუ არა ჩვენი ცდის პირების დამახსოვრების დონე მხოლოდ
სახეების დამახსოვრებას თუ ის მთელ ვიზუალურ მეხსიერებას ეხება ან იქნებ ზოგადად მთელ
მეხსიერებას. იმ ცდის პირებმა, რომლებიც კარგად ცნობდნენ სახეებს, ასევე აჩვენეს მაღალი მაჩვენებელი
რეპროდუქციების ამოცნობაში, თუმცა ვერბალური მეხსიერების დავალებებში არ განსხვავდებოდნენ
დანარჩენებისგან. ამ ფაქტს მივყავართ იმ აზრამდე, რომ მხედველობით მეხსიერებას განსაკუთრებული
თვისებები გააჩნია, რომლებიც ასხვავებს მას ვერბალური მეხსიერებისგან. ამასთან ვიზუალური
მეხსიერების ფარგლებში მტკიცე განსხვავება სახის დამახსოვრებასა და ცნებების ან საგნების
დამახსოვრებას შორის არ გამოვლინდა.
ამასთან ერთად პერიოდულად გამოითქმოდა აზრი, რომ სახის დამახსოვრება განსაკუთრებული
სისტემის ფუნქციონირების შედეგი იყო, რომელიც ტვინის გარკვეულ უბანში იყო მოთავსებული.
ნაწილობრივ ამ შეხედულებას ამყარებს დაკვირვებები იმ ადამიანებზე, რომლებიც სახის აგნოზიითარიან
დაავადებულები. (სახის სიბრმავე-პროზოპაგნოზია;ეს არის იშვიათი ნეიროფსიქოლოგიური დაავადება-
მდგომარეობა, რომლის დროსაც ადამიანი ვერ ცნობს ახლობელი ადამიანების სახეებს, თუმცა ყოველგვარი
სირთულეების გარეშე ცნობს საგნებს. ასეთ ადამიანებს არ აღენიშნებათ მხედველობითი სისტემის
დაზიანებები) მეორე არგუმენტი, რომელიც ამ შეხედულებას ამყარებს არის ის, რომ სახის ყურებისას
მნიშვნელოვან როლს თამაშობს ხედვის კუთხე. გაცილებით რთულია ამოიცნო ამოტრიალებული სახე,
ვიდრე ამოტრიალებული შენობა.
ერთ ნეიროფსიქოლოგიურ კვლევაში მონაწილეობდნენ ავადმყოფები, რომელთაც დაზიანებული
ჰქონდათ მარჯვენა ნახევარსფერო. მათ უტარებდნენ მეხსიერების ტესტს სახეებსა და შენობებზე
(ამოტრიალებული და ნორმალური გამოსახულებებით). ნორმალური სახის გამოსახულების შემთხვევაში
ავადმყოფები საკონტროლო ჯგუფიდან ( მათ სხვა სახის ტვინის დაზიანება ჰქონდათ) უშვებდნენ
შესამჩნევად ცოტა შეცდომას, ვიდრე ისინი ვისაც მარჯვენა ნახევარსფერო ჰქონდა დაზიანებული. მაგრამ
როცა ამოტრიალებულ სახის გამოსახულებას უჩვენებდნენ საპირისპირო შედეგები მიიღეს. მარჯვენა
ნახევარსფეროს პათოლოგიის მქონეები დავალებას უფრო უკეთ ასრულებდნენ, ვიდრე საკონტროლო
ჯგუფი. ეს მოვლენა არ შეიმჩნეოდა შენობების გამოსახულებების ექსპერიმენტებში, ამ შემთხვევაში
საკვლევი ჯგუფი დავალებებს ასრულებდა ცოტა უკეთ ორივე სიტუაციაში. მართალია ასეთი შედეგები
სახის დამახსოვრების სპეციფიკაზე მიუთითებს, მაგრამ არსებობს ასევე საწინააღმდეგოს დამამტკიცებელი
საბუთები. მაგალითად, ერთ, მარჯვენა ნახევარსფეროს პათოლოგიის მქონეს, რომელიც ჩიტების
გამოცდილი მცოდნე გახლდათ, გაუჭირდა არა მარტო ადამიანის სახეების ცნობა, არამედ ერთმანეთისგან
ჩიტების სახეობების გარჩევაც. სახეების ამოცნობის ფუნქცია რომც არ იყოს ცალკეული ფსიქიკური

19
ფუნქცია, როგორც ჩანს, ის ეყრდნობა მის კომპონენტებს შორის განსხვავებებს.
როგორც ვხედავთ, სახეების დამახსოვრება დაუცველია სხვადასხვა შეცდომებისგან. შეიძლება თუ არა
ამის გამოსწორება?რამოდენიმე წლის წინ მირიალ ვუდჰედი, დერეკ სიმონდსი და ავტორი მიიწვიეს
სასწავლო კურსის ეფექტურობის შესაფასებლად. ეს კურსი მიმართული იყო სახეების ამოცნობისა და
დამახსოვრების გაუმჯობესებაზე. ის ეყრდნობოდა ჟაკ პენრის შემუშავებულ სისტემას, რომელსაც
„ფოტორობოტს“ უწოდებენ. „ფოტორობოტი“ წაროადგენს სახის ელემენტების ნაკრებს - ნიკაპებს,
ცხვირებს, თვალებს, ვარცხნილობებს და სხვას, რომლებიც აღებულია რელური ფოტოებიდან.
ელემენტების კომბინაციით შესაძლებელია შევქმნათ ძალიან დიდი რაოდენობით სახეები. პენრი
ვარაუდობდა, რომ ადამიანის სახის აღქმისა და დამახსოვრებისათვის აუცილებელია ცალ-ცალკე
განვიხილოთ სხვადასხვა ელემენტები და სისტემატიურად მოვახდინოთ მათი კლასიფიკაცია. ის
ლაპარაკობდა სახის „წაკითხვაზე“, მაგალითად, როცა ჩვენ გამოვყოფთ ცხვირს, კლასიფიკაციას ვუკეთებთ
მას ფორმისა და ზომის მიხედვით, შემდეგ ანალოგიურს ვაკეთებთ სახის სხვა ელემენტებთან. რა თქმა
უნდა პენრი არ იყო ერთადერთი, ვინც ეს იდეა შემოგვთავაზა. იგი სათავეს იღებს ლეონარდო და
ვინჩისთან, რომელიც სახის დამახსოვრებას განიხილავს თავის ტრაქტატში ხატვის შესახებ. ის მხატვრებს
ურჩევდა სახე დაეყო ოთხ ნაწილად: შუბლი, ცხვირი, პირი და ნიკაპი; ასევე შეესწავლათ ამ ოთხი ნაწილის
ყველა შესაძლო ვარიანტი, მათი მთელი სპექტრი და შემდგომ გამოეყენებინათ ის სახის ხატვისას. ეს,
ლეონარდოს აზრით, მხატვრებს საშუალებას მისცემდა უკეთ დაემახსოვრებინათ სახე. კურსის
დამთავრების შემდეგ ჩატარდა სამი ექსპერიმენტი. პირველში მოწმდებოდა ცდის პირების უნარი
დაემახსოვრებინათ სახე და შემდეგ ეცნოთ ის. მეორე და მესამე ექსპერიმენტში ცდის პირებს საშუალება
ჰქონდათ ამოცნობისას გამოეყენებინათ სურათები. სამივე ექსპერიმენტში მონაწილეობდა ერთი და იგივე
ჯგუფები, პირველ ჯგუფს გავლილი ჰქონდა ის სამდღიანი კურსი, რომელის ეფექტურობაც მოწმდებოდა,
ხოლო მეორე ჯგუფს - არა. პირველ ორ ექსპერიმენტში არ მოხერხდა რაიმე განსხვავების დადგენა ამ ორ
ჯგუფს შორის. მესამეში გამოიკვეთა უმნიშვნელო განსხვავება: კურსგავლილმა ჯგუფმა აჩვენა უარესი
რეზულტატი, ვიდრე კურსგაუვლელმა. რატომ მოხდა ასე? ერთ-ერთი შესაძლო ახსნა შემდგომში
მდგომარეობს. რადგან ჩვენ ვცნობთ სახეებს მთელი ცხოვრების მანძილზე, ორ ან სამ დღიანი კურსი ვერ
მოახდენს გავლენას ჩვენი ამოცნობის უნარის გაუმჯობესებაზე. მეორე შეხედულების მიხედვით კურსი
შემუშავებული იყო არასწორ პრინციპებზე. პენრის მიდგომაში განსაკუთრებული მნიშვნელობა ეთმობა
სახის ანალიზს, მის ელემენტებად დაყოფას. შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ სახის აღქმა ემყარება
მხედველობით გადამუშავებას ყველა კომბინაციით. საყურადღებოა როგორ შეესაბამებიან ელემენტები
ერთმანეთს და არა ის თუ როგორ ხდება მათი ცალკეულად დამახსოვრება. ჭადრაკის მოთამაშეებს კარგად
შეუძლიათ საჭადრაკო პოზიციების დანახვა-დამახსოვრება, რადგან ყურადღებას ამახვილებენ
ელემენტების ურთიერთშეთანხმებაზე და არა ცალკეული ფიგურების ადგილმდებარეობაზე. ასეთი
შეხედულება ეთანხმება „გადამუშავების დონეების“ თეორიას. ეს თეორია ამტკიცებს, რომ
არასიღრმისეული გადამუშავება (სტიმულის ზედაპირული მახასიათებლების გადამუშავება)
განაპირობებს სუსტ დამახსოვრებას, მაშინ როცა „ღრმა“ გადამუშავებას (სტიმულის შინაარსის
სიღრმისეული გააზრება) მივყავართ უფრო წარმატებულ დამახსოვრებამდე.
კეროლაინ პეტერსონმა და ავტორმა გადაწყვიტეს ამ მოსაზრების შემოწმება ექსპერიმენტით, სადაც
ცდის პირებს ან უნდა მოეხდინათ უცხო ადამიანების ფოტოების კლასიფიკაცია რამოდენიმე ფიზიკური
მახასიათებლის მიხედვით ან დაყრდნობოდნენ უფრო „ღრმა“ თვისებებს, როგორიცაა პატიოსნება,
ინტელექტი, სილაღე და ა.შ. ამის გარდა დაამატეს კიდევ ერთი ფაქტორი - „შენიღბვა“. ამოსაცნობ მასალად
გამოვიყენეთ მოყვარული მსახიობების ფოტოები. ფოტოების ნაწილი გაკეთებული იყო შენიღბვის გარეშე,
ხოლო დანარჩენში გამოყენებული იყო პარიკი, წვერი, სათვალე და მათი განსხვავებული კომბინაციები.
სურათები გადაღებული იყო ისე, რომ ჩანდა მთელი სახე ან პროფილი. ცდის პირებს აჩვენებდნენ
ადამიანის სურათს, რომელსაც შესანიღბი ელემენტი ეკეთა. სურათის წარდგენა მეორდებოდა მტკიცე
„ცნობის“ გაჩენამდე, მანამ სანამ ფოტომოდელის სახელი უშეცდომოდ არ წარმოითქმებოდა. შემდეგ ცდის
პირებს ეძლეოდათ იგივე ადამიანის ფოტოების კრებული ყველა შესაძლო შენიღბულ კომბინაციაში
ერთდროულად რამოდენიმე ანალოგიურად შენიღბულ სხვა ადამიანებთან ერთად. ცდის პირების
დავალება მდგომარეობდა იმაში, რომ ამოეცნო და დაესახელებინა მისთვის უკვე ნაცნობი ადამიანი.
შედეგებმა აღმოაჩინა ორი განსაკუთრებული ფაქტი. პირველი- აღმოჩნდა, რომ ყველა შემთხვევაში
ცდის პირები უკეთ ცნობდნენ სახეებს, რომელთა კლასიფიცირებისას „ღრმა“ კრიტერიუმებს იყენებდნენ.
ეს ეფექტი არ იყო დიდი, თუმცა არ გამოვლინდა არანაირი მონაცემი იმის დასადასტურებლად, რომ სახის
ანალიზი ფიზიკური მახასიათებლების (შენიღბვით თ შეუნიღბავად) მიხედვით შეიძლებოდა უფრო
წარმატებული ყოფილიყო. მეორე - შენიღბვის მნიშვნელობა საკმაოდ დიდი იყო. ყოველ ჯერზე, როცა

20
ემატებოდა ან აკლდებოდა შენიღბვის ელემენტი, ამოცნობის ალბათობა კლებულობდა. ამოცნობის დონე
ვარირებდა ძალიან მაღლიდან ძალიან დაბლამდე.
შენიღბვას უდაოდ დიდი ზეგავლენა აქვს. განვიხილოთ ისტორია კემბრიჯელ მოძალადეზე.
საუნივერსიტეტო ქალაქი, კემბრიჯი, საშინელებით იყო მოცული მოძალადის გამო. მის რამოდენიმე
მსხვერპლს შესაძლებლობა ჰქონდათ დაენახათ ის, თუმცა მათი აღწერები განსხვავდებოდა
ერთმანეთისგან, რადგან მოძალადე ხანდახან პარიკს იფარებდა. ერთხელ ტანსაცმელზე წარწერაც ჰქონდა
„მოძალადე“. შეიძლება ქვეყნის მასშტაბით ეს ფაქტი საშიშროებას არ წარმოადგენდა, მაგრამ
კემბრიჯისათვის ის დიდი საფრთხის მომტანი იყო.
ბოროტმოქმედზე ინფორმაციის მოპოვების მთავარი მეთოდი იყო - სიტყვიერი აღწერა ან
ფოტორობოტი. სიტყვიერი აღწერა, როგორი ზუსტიც უნდა ყოფილიყო ის, რა თქმა უნდა, არ იქნებოდა
საკმარისი ძებნილის გარეგნობის შესახებ ინფორმაციის გასავრცელებლად. სწორედ ამიტომაც პოლიცია
ყოველთვის იყენებს ფოტორობოტს და ამოცნობისთვის საჭირო სხვა ანალოგიურ სისტემებს. თუმცა
რადენად შეეფერება ეს სისტემები მოწმეების მოგონებებს? საშუალოდ, ადამიანი დიდი სირთულით
გადმოსცემს სხვისი სახის აღწერილობას, მაშინაც კი თუ აღსაწერი სახე მის წინაშეა. ამასთან დაკავშირებით
ჩატარდა ექსპერიმენტი, რომელშიც ცდის პირებს უნდა დაეწყვილებინათ ფოტორობოტი ორიგინალ
სურათთან. შესრულების მაჩვენებელი უმნიშვნელოდ მაღალი იყო შემთხვევითზე. მიღებულ შედეგებს
მივყავართ აზრამდე, რომ პოლიციის მხატვრების მონდომების მიუხედავად ეს მეთოდი მაინც არაა
ეფექტური. შეიძლება იმიტომ, რომ ფოტორობოტის სახის დახატვის ან მოდელირებისთვის ერთადერთი
მეთოდი არის ინდივიდუალური ნაკვთების გამოყენება, მაშინ როცა ჩვენ აღვიქვამთ სახეს მისი
შინაარსობრივი მონაცემების საფუძველზე. თავისტავად, პოლიცია გააგრძელებს ამ მეთოდის გამოყენებას,
მხოლოდ იმიტომ, რომ აუცილებელია ძებნილების პორტრეტების გავრცელება, თუმცა ასევე
აუცილებელია, იმის აღიარებაც, რომ მოწმის მიერ შეტყობინებული ინფორმაცია შეზღუდული და
არასრულია.

metyvelebis aRqma
adamianis metyvelebis aRqma bgeraTa analiziT iwyeba, romelic,
Cveulebriv, SeumCnevlad mimdinareobs. smeniT sistemaSi xdeba haeris rxevis
gardaqmna bgeraTa Tanmimdevrobad, romelsac Cven rogorc metyvelebas
aRviqvamT. erTi SexedviT, metyvelebis aRqma martivi procesia, magram es ase
ar aris. mozrdili adamiani erT wamSi 15 bgeras aRiqvams, xolo wuTSi -900-
ss. imisTvis rom sityva aRviqvaT, misi bgerebis gamoyofa unda moxdes
aTiaTasobiT irelevanturi sityvisgan, romelic Cven xangrZliv mexsierebaSi
gvaqvs. xSirad adamianis xmis gamoyofa unda moxdes fonidan, romelsac qmnis
xmauri, erTdroulad mimdinare saubrebi, Tu quCidan Semosuli xmauri.

metyvelebis aRqmis maxasiaTeblebi

fsiqologiasa da lingvistikaSi metyvelebis umartives bazisur elements
– bgeras, fonemas uwodeben. fonemaa b, d, e da sxv. fonemebSi Sedis rogorc

21
xmovnebi, ise Tanxmovnebi. metyvelebis aRqmas xels uwyobs Semdegi
Taviseburebebi:
1. fonemis JReradobis variabiloba
2. konteqsti SesaZleblobas iZleva Seivsos sityva sxvadasxva mizezis
gamo gamotovebuli fonemiT
3. msmenels SeuZlia mosaubris metyvelebaSi sityvaTa Soris sazRvrebis
aRqma (anu damoukidebeli sityvebis garCeva) maSinac, rodesac es
sityvebi pauzebiT ar gamoiyofa.
4. vizualuri mimniSneblebi (mag. tuCebis moZraoba) xels uwyobs
gaurkveveli sityvebis interpretacias.
fonemis JReradobis variabiloba.
erTi SexedviT, nebismieri fonema gvesmis ise, rogorc unda gvesmodes –p
rogorc p, v rogorc v da a.S. magram arsebobs movlena, romelsac
koartikulacia ewodeba, romelic imaSi mdgomareobs, rom garkveuli fonemis
gamoTqmisas Cveni sametyvelo aparati ki ar cvlis fonemis JReradobas,
aramed igi icvleba imis mixedviT, Tu sityvaSi romel fonemaTa garemocvaSi
moxvdeba. magaliTad, sityva “lobioSi” l ufro sxvagvarad ismis, ufro
“magaria”, vidre sityvebSi “liqiori, boTli”. aq l ufro “rbilia”.
meore mizezi fonemis JReradobis cvlilebisa SeiZleba iyos xmis
tembri, intonacia an TviT saartikulacio aparatis Taviseburebebi.
sabednierod, yvela sityva, romelsac mosaubre warmoTqvams, CvenTvis
nacnobia, Cvens mexsierebaSia da es gvexmareba SevavsoT es xarvezi.
mesame mizezi ki SeiZleba iyos amogdebebi, e.w. “Caylapvebi”, rodesac
mosaubre amoagdebs xolme sityvidan romelime asos, mag. aso v-s sityvidan
da ismis “dauSvaT”, Tumca es piroveba dawerda sworad – “davuSvaT”. am
sakiTxis sailustraciod bevri magaliTis moyvana SeiZleba.
konteqsti da metyvelebis aRqma.
adamiani aqtiuri msmenelia. amitom mas mosaubris xarvezovani
metyvelebis SemTxvevaSi konteqsti SeiZleba daexmaros Sinaarsis
srulfasovan aRqmaSi. konteqstis gavlena “zemodan qveviT” mxedvelobiTi
aRqmis SemTxvevaSic moqmedebs. (gaixseneT distanciisa da disertaciis
magaliTi leqciidan). es faqtori metyvelebis aRqmaSic mniSvnelovan rols
asrulebs. magaliTad, Tqven SeiZleba leqtors yuradrebiT usmendeT, magram

22
romeliRac sityvis aRqmis procesSi raRacam xeli SegiSalaT (mag. quCidan
manqanis signalis xmam) sityvis romelime bgera aRgeqvaT – fizikurad ver
moaRwia Tqvens yuramde. miuxedavad amisa, Tqven sityvas Cveulebriv aRiqvamT.
am SemTxvevaSi iluzias aqvs adgili. adamianma SeiZleba verc SeamCnios, rom
es bgera ver gaigona (arada marTla ver gaigona, radgan xmauris gamo am
bgeram mis smenis organomde ver miaRwia). es mravali eqsperimentiT
dadasturebuli fenomenia.
rogorc vxedavT, daRmavali procesebi kidev erTxel adastureben imas,
rom metyvelebis aRqma aqtiuri procesia da gamocdileba da molodini
axdens gavlenas aRqmis procesze da ara mxolod aRmavali procesebi, anu
ara mxolod bgerebidan sityvebis gaerTianeba gansazRvravs metyvelebis
aRqmas.
fonemis sityvebSi gaerTianeba.
albaT migiqceviaT yuradReba, rom rodesac TqvenTvis sruliad ucxo
enaze saubars ismenT, ver axerxebT gaarkvioT, sad iwyeba da sad Tavdeba esa
Tu is sityva. TqvenTvis es raRac erTiani, gabmuli bgeraTa Tanmimdevrobaa.
adamians iseTi STabeWdileba rCeba, rom dedaenaze an kargad nacnob enaze
metyvelebis mosmenisas es pauzebi, rogorc wesi, arsebobs. magram
eqsperimentebis Sedegad dadginda, rom saSualod, metyvelebis mxolod 40%
SemTxvevaSi aqvs adgili pauzebs.
rogorc aRmoCnda, adamianis metyvelebis aRqmis sistemaSi xdeba
ramdenime hipoTezis mosinjva, Tu rogor gaerTiandes bgerebi segmentebSi –
sityvebSi. es sistema Zalian swrafad da Zaldautaneblad iyenebs Cvens
codnas enis Sesaxeb da, umravles SemTxvevaSi, swor daskvnas gvakeTebinebs.
mxedvelobiTi mimniSneblebis roli metyvelebis aRqmisTvis.
scadeT Semdegi dakvirveba CaataroT Tqvens Tavze:
oTaxSi, sadac televizoric aris da radioc, CarTeT televizori im arxze,
sadac informacias (mag. axal ambebs) gadmoscemen da daiWireT is momenti,
rodesac mosaubre pirdapir, farTo planiT kameras uyurebs. cota dauwieT
televizoris xmas. axla CarTeT radio da daayeneT or sixSires Soris
ise, rom zuzunismagvari xma (yvelas gamoucdia es usiamovno xma) ismodes.
auwieT radios xmas ise, rom misi es “TeTri xmauri” televizorSi kameris
win mosaubris sityvebis aRqmas xels uSlides, magram sul ar faravdes.

23
axla SexedeT televizoris ekrans da daxuWeT Tvalebi. scadeT gaigoT-
gaarCioT televizorSi mosaubris sityvebi radios xmaurSi. cota xnis
Semdeg gaaxileT Tvalebi. aRmoCndeba, rom televizorSi mosaubris
sityvebis gageba gacilebiT gagiadvildebaT, raSic misi tucCebis
moZraobaze Tvalis gadevneba dagexmaraT.

rogorc vxedavT, adamianis tuCebis moZraoba da saxis gamometyveleba

xels uwyobs akustikurad miRebuli informaciis dazustebas. marTlac,
telefoniT laparakis dros ufro gviWirs davazustoT cifri erTi
gavigoneT Tu eqvsi, vidre maSin, rodesac vuyurebT mosaubres.
im SemTxvevaSi ki, rodesac mosmenili sityva da tuCebis moZraoba ar
emTxveva erTmaneTs, adamiani cdilobs kompromisi minaxos. es sakiTxi
eqsperimentulad aqvT Seswavlili makgarks (McGurk) da makdonalds. maT erT-
erT eqsperimenTSi cdis pirebs videoTi aCvenebdnen qals, romelic tuCebis
moZraobiT, uxmod gamoTqvamda bgerebs “gag”(gag). amave dros am cdis pirebs
akustikurad miewodebodaT bgerebi “bab” (bab). rodesac cdis pirebs sTxoves
eTqvaT Tu ra gaigones maT, isini kompromiss naxulobdnen am uazro bgerebs
Soris da ambobdnen, rom gaigones “dad”-(dad mamas niSnavs inglisurad). am
efeqts makgarkis efeqti ewodeba da miuTiTebs vizualuri informaciis
gavlenaze metyvelebis aRqmis procesSi im SemTxvevaSi, rodesac adamianma am
ori informaciis integracia unda moaxdinos. aseT movlenas SedarebiT
iSviTad aqvs adgili. Cveulebriv ki mosaubris tuCebis moZraoba emTxveva
mosmenil sitybas, azustebs mas da exmareba msmenels.

Tvalis sakodikuri moZraoba

erT-erTi yvelaze mniSvnelovani saSualeba Cveni yuradRebis

regulaciisa aris Tvalis moZraoba. ganvixiloT rogor moZraobs Tvali
kiTxvis dros. (bunebrivia, Tvalis moZraobas adgili aqvs sxvadasxva scenebis
aRqmis da manqanis marTvis drosac).
kiTxvis dros ori perceptuli procesia Zalian mniSvnelovani. pirveli
aris sagnis Tvisebebis analizisa da konteqstis gavlena sityvebisa da
asoebis amocnobaze. xolo meore – Tvalis moZraoba. daakvirdiT Tqveni

24
Tvalis moZraobas Tundac am gverdis kiTxvis dros. Tqven SeamCnevT, rom
kiTxvisas Tqveni Tvalebi patar-patara naxtomisebur moZraobebs akeTeben.
Tvalis am Zalian swraf moZraobebs erTi wertilidan meoreze ewodeba
sakodikuri moZraobebi. sakodikuri moZraobis funqcia aris baduris centrSi
moaqcios is sityva, romlis wakiTxvasac Tqven apirebT. baduris centrs
ewodeba Tvalis guga (fivea) da baduris sxva adgilebTan SedarebiT swored
am adgiliT xedavs adamiani yvelaze ukeT. aqedan gamomdinare, sakodikuri
moZraobis mniSvneloba kiTxvisas Zalian didia, radgan ganapirobebs axali
sityvebis foveaze moqcevas.
kiTxvis dros TiToeuli sakodikuri moZraoba 7-9 asos moaqcevs gugaze.
dadgenilia, rom adamianis Tvali 150 000-dan 200 000-de sakodikur mozraobas
akeTebs dReSi. fiqsacia swored am sakodikur moZraobebs Soris xdeba.
yoveli fiqsaciis dros mxedvelobiTi sistema Rebulobs kiTxvisaTvis
aucilebel informacias.
termini “perceptuli monakveTi” ewodeba asoebis da asoebs Soris
sivrcis raodenobas (zomas), romelsac aRviqvamT fiqsaciis dros. es
fiqsaciis monakveTi, Cveulebriv, moicavs 4 pozicias (4 asos gamotovebuli
sivrcis CaTvliT) marcxniv im asodan, romelsac pirdapir vuyurebT da 15
pozicias centraluri asodan marjvniv. rodesac Cven vkiTxulobT teqsts, im
asoebSi, romlebic centris marjvniv aris, aRviqvamT mimniSneblebs,
romlebic ZiriTad informacias Seicaven sityvebis Sesaxeb. magaliTad, im
masalis aRqma, romelic centris ukiduresad marjvena mxaresaa, gvaZlevs
SesaZleblobas gamovyoT manZilebi (carieli sivrceebi) sityvebs Soris, rac,
Tavis mxriv, gvawvdis informacias sityvebis sigrZis Sesaxeb. amave dros, Cven
ver vaxdenT im sityvebis identifikacias, romlebic fiqsaciis wertilidan 8
asos marjvniv aris.
sakodikuri moZraobis Seswavlisas aRmoCnda, agreTve, rom rodesac Cveni
Tvali sakodikurad moZraobs, is iSviaTad afiqsirebs sityvebsa Tu
winadadebebs Soris sivrceebs. Tvali “gadaaxteba” xolme iseT nawilakebs,
rogoricaa, magaliTad inglisurSi artikli an iseTi sityvebi, romlebic
xSiria enaSi da, piriqiT, sakodikuri moZraobis manZili moklea, Tu sityvaSi
an winadadebaSi gamotovenulia aso an sityva, an esa Tu is sityva ucnauri
da uCveuloa.

25
 kargi mkiTxveli cudi mkiTxvelisgan gansxvavdeba Tvalis sakodikuri
moZraobis TaviseburebebiT. #7 naxatze kargad Cans es gansxvaveba. kargi
mkiTxveli did naxtomebs akeTebs da iSviaTad brundeba ukan (regresia), raTa
gadaamowmos an xelaxla waikiTxos masala. garda amisa (Tumca es ar Cans
naxatze) kargi mkiTxveli odnav Cerdeba sakodikuri moZraobis win.
Cveulebriv, kargi mkiTxveli Cerdeba wamis 1/5, maSin rodesac cudi mkiTxveli
Cerdeba naxevar wams. amrigad, kargi mkiTxveli gansxvavdeba cudi
mkiTxvelisgan sakodikuri moZraobis zomiT (sigrZiT), regresiebis
raodenobiT da fiqsaciis drois xangrZliobiT
nax. # 7

Cveni sakodikuri moZraoba mgrZnobiarea agreTve wasakiTxi masalis

Tematuri aspeqtebis mimarTac. dadgenilia mravali kognituri faqtoris
gavlena sakodikuri moZraobis formebsa da siswrafeze (erT-erTi aseTi
faqtori waskiTxi Sinaarsis mimarT interesi SeiZleba iyos).

yuradReba

yuradRebis cneba kognitur fsiqologiaSi sxvadasxva mniSvnelobiT

ixmareba. igi niSnavs molodinsac, mag. rodesac velodebiT vinmes darekvas
da momarTuli varT zaris xmis gagonebaze. meore mniSvneloba, ubralod,
informaciuli arxebis moculobaa: raime gamRizianeblisTvis yuradRebis
miqceva niSnavs am stimulisTvis aRqmis Tu mexsierebis SezRudul sistemaSi
sivrcis daTmobas. yuradReba niSnavs agreTve raRac garkveuli Sinaarsis
gamoyofas da masze koncentracias. magaliTad studenti amaxvilebs
yuradRebas ara megobrebis CurCulze, aramed leqtoris sityvebze, raTa ar
gamorCes raRac mniSvnelovani gamo

26
cdebTan dakavSirebiT. yuradReba naTeli aRqmis aucilebeli pirobaa, iseve
rogorc sazogadod moqmedebis warmatebiT Sesrulebis piroba. Aamitomacaa,
rom yoveli moqmedeba wydeba, (Tu igi avtomatizirebuli ar aris), rogorc
ki yuradReba sxva rames mieqceva. yuradRebas tradiciulad da dResac
lampars adareben, romelic uzarmazari informaciidan mxolod zogierTs
anaTebs. magram ratom miemarTeba lampris Suqi swored am saganze? garda
amisa, ismis kiTxva, Tu am sxivSi ar moxvda informacia, ar Semodis is
fsiqikaSi? an sxivSi moxvedrili yvela Semodis? Tu TviTon sxivsac aqvs
Tavisi Suq-Crdilebi?
Tanamedrove fsiqologiaSi yuradRebis Semdegi ZiriTadi funqciebi
iqca aqtiuri Seswavlis sagnad: esenia:
1. informaciis(obieqtis) SemCneva_„aRmoCena“ (signal detection) da Zieba
2. yuradRebis ganawileba
3. seleqciuri yuradReba

informaciis (obieqtis) SemCneva_„aRmoCena“da Zieba.

gamRizianeblis, anu ama Tu im obieqtis aRmoCenas, gamoyofas gamRizianeblTa
im simravlidan romelTanac aqvs adamians saqme, udidesi praqtikuli
mniSvneloba aqvs. mfrinavi, aeroportis dispetCeri, eqimi da nebismieri
profesiis adamiani uaRresad “fxizlad” unda iyos, rom ar gamoeparos
informacia, romelic xSirad ara mxolod saqmisTvis, aramed
sicocxlisTvisac gadamwyveti mniSvnelobis SeiZleba aRmoCndes. Mmravali
gamRizianeblidan swored mniSvnelovani da saWiro unda iqnas amorCeuli
(SemCneuli). saqmes arTulebs is, rom am informaciis (obieqtis, movlenis da
a.S.) SemCnevas xels uSlis mravali irelevanturi gamRizianebeli anu
distraqtori. garda amisa, mniSvneloba aqvs imasac, aris ki am
gamRizianeblebSi saWiro informacia, misi Zebna SeiZleba uSedego iyos,
Tumca yuradReba moiTxovos.
Kkognitur fsiqologiaSi Seiqmna gamRizianeblis SemCnevis (aRmoCenis)
Teoria (Signal-detection theory), romlis mizansac warmoadgens imis Seswavla, Tu
rogor xdeba gamRizianeblebze yuradRebis warmarTva da SemCneva.
Ggamoyofil iqna 4 SesaZlo varianti gamRizianebelTan mimarTebisa:

27
gamRizianebeli arsebobs – ar arsebobs; xdeba an ar xdeba gamRizianeblis
SemCneva.

signalis aRmricxavi matrica, romelic gamoiyeneba signal-detector TeoriaSi

signali-obieqti moxda SemCneva ar moxda SemCneva
aris moxda SemCneva ver SeamCnia re
swori dadebiTi alurad arsebuli
reaqcia
ar aris “amCnevs” obieqts ver SeamCnia rea
romelic realu lurad arsebuli
rad ar aris (mcdari uaryo
(mcdari dadebi- fiTi reaqcia)
Ti reaqcia)

yuradRebis statikuri da dinamikuri aspeqtebi

jer kidev Sternma gamohyo yuradRebis dinamikuri aspeqti da daupirispira
igi yuradRebis statikur gamovlinebas. Ppirvel SemTxvevaSi xazi esmeba
pirovnebis resursebis daZabul warmarTvas axalze, axali Sinaarsis
gacnobierebaze, mis aRmoCenaze. es ori momenti YyuradRebis sxavdasxva saxis
moqmedebaSi gansxvavebuladaa warmodgenili; sxvadasxava saxis moqmedebaSi
yuradRebis an erTi an meore momentia gabatonebuli, wamyvani. NnaTlad
mocemulobis statikuri momenti Warbobs, magaliTad, dakvirvebis, an
daTvalierebis procesis dros, xolo daZabulobis dinamikuri momenti –
Zebis an molodinis dros, rodesac Cven veZebT sagans daZabuli yuradRebiT
da jer ver vxedavT mas, yuradRebis obieqti jer araa mocemuli, magram
yuradReba mainc maqsimaluradaa daZabuli. gansakuTrebiT mkafio formiT es
movlena iCens Tavs frontis pirobebSi dazvervaSi myofi an saguSagoze
mdgomi adamianis moqmedebaSi: sibneleSi igi daZabyuli yuradRebiT “uyurebs”
da “usmens” imas, rac araa da ris Sesaxebac man ar icis, romel mxares
gaCndeba, ra gaCndeba da isic ki ar icis, gaCndeba Tu ara is, rac man unda
SeniSnos. Oobieqti jer araa mocemuli, magram yuradreba maqsimaluradaa

28
daZabuli. am SemTxvevaSi sruliad dominirebs yuradRebis dinamikuri momenti
– daZabuli Zieba, swrafva “ganaTebisken”. NnaTlad jer araferia mocemuli.
zemoT moyvanili yuradRebis dinamiuri momentis SemTxvevebs zogierTi
avtori pasiur Zebnas uwodebs, radgan adamianma ar icis ra eZebos. Aaqtiur
Zebnas ki maSin aqvs adgili, rodesac mizandasaxulad mraval
gamRizianebelSi veZebT garkveul obieqts. magaliTad, leqsikonSi sityvis
moZebna an sabaJoze mebaJis mier X-sxivebiT bargis Semowmebisas iaraRis an
akrZluli sagnebis Zebna.

Traismanis niSanTa integraciis Teoria

distribuciuli da fokusirebuli yuradReba
paraleluri da seriuli Zieba
im sakiTxis gadasawyvetad, Tu ra procesebs emyareba Zieba, rogor
xdeba informaciis gadamuSaveba da saWiro informaciis monaxva, Traismanma
eqsperimentuli kvlevebis safuZvelze wamoayena niSanTa integraciis Teoria.
Traismani gamohyofs distribuciul da fokusirebul yuradRebas.Aam Teoriis
mixedviT distribuciuli yuradReba informaciis avtomaturi gadamuSavebis
SesaZleblobas iZleva, radgan yuradReba erTdroulad mTel scenas, mTel
vels moicavs Tavisi Semadgeneli obieqtebiT Tu komponentebiT da obieqtis
moZebna paraleluri Ziebis safuZvelze, simultanurad (erTdroulad) xdeba.
es procesi advilad, Zaldautaneblad, zogjer gaucnobierebladac
mimdinareobs
Traismanma yuradRebis meore donec gamohyo da mas fokusirebuli
yuradReba uwoda (igi kontrolirebul, aqtiur yuradRebas Seesabameba).
fokusirebuli yuradRebis dros obieqtis SemCneva-aRmoCena seriul
gadamuSavebas moiTxovs, sadac TiToeuli obieqti unda gadaisinjos,
Semowmdes, mimarTebaSi movides samiznesTan (magaliTad, daadginos,
Seesatyviseba Tu ara distraqtoris forma da feri samizne obieqtis formasa
da fers). rac ufro metia gansxvavebul niSanTa raodenoba, miT ufro rTulia
da xangrZlivi identifikaciis, obieqtis SemCnevis procesi.
amrigad,Aavtomaturi gadamuSavebis dros xdeba e.w. paraleluri Zieba, xolo
kontrolirebuli gadamuSavebis dros – seriuli Zieba

29
 Ziebis efeqturoba bevr faqtorzea damokidebuli, maT Soris, samizne
(saZiebeli) obieqtebis da distraqtorebis raodenobze da agreTve obieqtTa
niSnebis –maxasiaTeblebis raodenobaze. es sakiTxi mravali avtoris mier
iqna eqsperimentulad Seswavlili, gansakuTrebuli roli mis SeswavlaSi
Traismans miuZRvis. mxedvelobiT velSi Ziebis procesSi dadgenil iqna
mTeli rigi kanonzomierebebi. Mmag. mniSvnelovani aRmoCnda Ziebis dros TviT
obieqtis Tvisebebi – feri, zoma, forma, mdebareoba, obieqtis Semadgeneli
Strixebi, maTi ganlageba, urTierTmimarTeba da sxv. magaliTad, sad ufro
advilia aso T –s monaxva ATu B suraTze? ix. naxati # 1. igi warmoadgens
traismanis da jiledis eqsperimentis ilustracias, romlis mixedviTac erTi
niSniT gansxvavebuli (mag. FferiT) obieqtis SemCneva – gamoyofa obieqtTa
simravlidan erTnairi warmatebiT da siswrafiT xdeba ganurCevlad imisa,
obieqtTa simravle didia (C) Tu mcire (A).

30
 arsebuli an ararsebuli Tvisebis povna
A nawilSi ipoveT wre xaziT, xolo B nawilSi wre xazis gareSe
am SemTxvevaSi paraleluri ZiebasTan gvaqvs saqme. P
Mmagram Tu amosacnobi obieqti danarCeni obieqtebisagan ramdenime (Tundac
ori niSniT) gansxvavdeba, maSin im obieqtis amocnoba ufro swrafad xdeba,
romelic obieqtTa naklebi raodenobidan aris gamosayofi (B da D). Tumca, A
da C suraTebTan SedarebiT samizneBasos amocnoba B da D naxatebze ufro
did dros moiTxovs. Aamis mizezi ki seriuli Ziebaa.
da kidev erTi kanonzomiereba, dadgenili am avtorTa mier:
Tu obieqts raime specifikuri niSani gaaCnia, romelic im obieqtTa simravles
ar aqvs, romlis fonzec is aRiqmeba, misi SemCneva ufro advilia (anu
yuradRebas ufro swrafad miaqcevs) , vidre im obieqtisa, romelsac ar

gaaCnia distraqtorebisTvis damaxasiaTebeli niSani. ix. nax.N# 2. amrigad,

pirvel SemTxvevaSi avtomatur, simultanur gadamuSavebasTan gvaqvs saqme,
xolo meore SemTxvevaSi kontrolirebul, anu suqcesiur, (TandaTanobiT,
safexurebriv) gadamuSavebasTan.
.
yuradRebis Tvisebebi

yuradRebis intensivoba. yuradRebis yoveli aqti met-naklebi

intensivobiT xasiaTdeba. ramdenadac yuradReba ZiriTadad misi obieqtis
gancdis sinaTlis pirobas warmoadgens, bunebrivia, rom yuradRebis met-
naklebi intensivoba, pirvel rigSi, yuradRebis sagnis gancdis met-nakleb
sinaTleSi iCens Tavs.

31
 cxadia, rom sagnis gancdis sinaTlis done damokidebulia ara mxolod
yuradRebis intensivobis xarisxze, aramed, pirvel rigSi, am sagnis asaxvis
obieqtur pirobebze. magaliTad, cudi ganaTebis pirobebSi maqsimaluri
yuradRebac ver uzrunvelhyofs am sagnis naTel aRqmas, bundovani azri ar
gaxdeba naTeli mxolod imis gamo, rom igi gaiazreba intensiuri yuradRebiT.
yuradRebis intensivoba gansazRvavs yuradRebis sagnis gancdis sinaTles
mxolod danarCen pirobaTa erTgvarobis SemTxvevaSi.
rodesac yuradRebis koncentracia Znelad Sesasrulebeli moqmedebis
pirobas warmoadgens, misi intensivobis Semcireba, pirvel rigSi, am
moqmedebis Sesrulebis warmatebis daqveiTebaSi mJRavndeba. magaliTad,
wvrilyelian WurWelSi siTxis gadasxma yuradRebis Sesustebis gamo naklebi
warmatebiT mimdinareobs, e.i. siTxe meti iRvreba.

yuradRebis rxevadoba. yuradRebis moqmedebis intensivoba Cveulebriv

pirobebSi periodulad irxeva – matulobs da klebulobs. yuradRebis es
rxevadoba gansakuTrebiT TvalsaCinod iCens Tavs susti gamRizianeblebis
aRqmisas. yuradRebis intensivobis rxevis gamo Tanabari, ucvleli
intensivobgis susti gamRizianebeli Cven periodulad gaZlierebulad an
Sesustebulad gveCveneba. magaliTad, xelis saaTis susti wikwiki, romelic
obieqturad savsebiT erTnairia, yuradRebis intensivobis rxevis gamo
adamians xan gaZlierebulad, xan Sesustebulad eCveneba. yuradRebis
intensivobis perioduli rxeva dasturdeba yovel xangrZliv muSaobaSi,
romlis nayofiereba pirdapir damokidebulia yuradRebis koncentraciis
xarisxze. es movlena Seswavlilia burdonis meTodiT, romelic cdis
pirisgan moiTxovs rac SeiZleba swrafad da uSecdomod erTniSna ricxvebis
mimateba-gamoklebas.

yuradRebis moculoba
ramden obieqtze SeiZleba erTdroulad yuradRebis SeCereba. ramden
sagans moicavs yuradReba erTdroulad?
adamianma rom uceb, erTi momentiT Sexedos dafas, romelzec, vTqvaT, 20
cifri weria, yvela am cifrs ver aRiqvams, ver waikiTxavs erTdroulad,

32
miuxedavad imisa, rom yvela es cifri mis Tvalis baduraze aRibeWdeba,
radganac mis mxedvelobis velSi Tavsdeba.
ratom ver xerxdeba Tvalis baduraze aRbeWdili yvela cifris
amokiTxva? imitom rom cifris amokiTxva, anu misi naTeli, mkafio aRqma
mxolod im SemTxvevaSi SeiZleba, Tu mas yuradRebas mivaqcevT. Cveni
yuradReba erTdroulad mxolod ramdenime sagans swvdeba, mxolod ramdenime
sagans moicavs. yuradRebis am Tvisebas yuradRebis moculobas uwodeben.
ras udris yuradRebis moculoba, e.i. ramden martiv STabeWdilebas
SeiZleba moicavdes yuradReba erTdroulad? iTvleba, rom
zrdadamTavrebuli, normaluri adamianis yuradReba udris 4-6 martiv
STabeWdilebas, Tu cdis pirs evaleba miwodebuli obieqtebis mxolod
SemCneva da 4 an 5 obieqts Tu cdis pirs evaleba maTi identificirebac anu
cnobac.

yuradRebis gadanacvleba
praqtikul cxovrebaSi sazogadod da, kerZod, profesiul saqmianobaSi
xSirad saWiro xdeba yuradRebis swrafi mowyveta erTi mimarTulebidan da
gadatana sul sxva mimarTulebiT: Sewyveta erTi moqmedebisa da sul sxva
moqmedebis dawyeba. am movlenas yuradRebis gadanacvlebas uwodeben. rogorc
gamokvlevebiT dadginda, gadanacvleba wamis meaTedebSi xdeba. cxadia, rom
saqmiT gatacebul, „fiqrebSi wasul“ adamians gacilebiT meti dro
dasWirdeba yuradRebis gadanacvlebisTvis.
gadanacvlebis movlenebis Seswavlisas gamoirkva didi individualuri
sxvaobebi gadanacvlebis unarSi da dRes am movlena ganixilaven, pirvel
rigSi, rogorc yuradRebisEBtipologiur Taviseburebas. gansakuTrebiT
miuTiTeben xolme, rogorc yuradRebis gadaunacvlebel tips, adamianebze,
romlebic raime Teoriuli problemiT gatacebulni ver axerxeben
yuradRebis gadanacvlebas yoveldRiuri cxovrebis wvrilman saqmianobaze da
am ukanasknelis mimarT did gafantulobas iCenen. miuTiTeben xolme niutonis
saanekdoto gafantulobis SemTxvevebze, rogorc amgvari gafantulobis
(gadaunacvleblobis) damaxasiaTebel magaliTs.

33
 yuradRebis Segueba. im SemTxvevaSic, rodesac adamianis yuradReba ar
aris dakavebuli romelime garkveuli obieqtiT, rodesac adamiani ar axdens
yuradRebis fiqsacias romelime garkveuli mimarTulebiT, moulodneli
gamRizianeblis SemCneva mainc moiTxovs garkveul dros. saqme is aris, rom
Cven maSin aRviqvamT naTlad sagans, rodesac yuradRebas mivaqcevT mas. xolo
imisTvis, rom adamianma yuradReba miaqcios moulodnel gamRizianebels,
aucilebelia yuradRebis „Segueba“ am gamRizianebelTan. es Segueba moiTxovs
dros. Tumca Cven gveCveneba rom es momentalurad xdeba, - TiTqos
gamRizianeblis moqmedeba da misTvis yuradRebis miqceva erTdroulad
xdebodes, magram sinamdvileSi es ase ar aris. eqsperimentulad
damtkicebulia, rom Cveulebriv pirobebSi yuradRebis Segueba
gamRizianeblisadmi, saSualod ramdenime wams (1-2 w.) moiTxovs. cxadia, rom
Seguebis dro miT ufro didia, rac ufro moulodnelia gamRizianebeli.
xolo rodesac Cven winaswar moveliT gamRizianebels, es dro minimaluria.

yuradRebis stabiloba anu gamZleoba.

yuradRebis mniSvnelovan Tvisebas misi simtkice anu droSi gamZleoba
Seadgens, rasac yuradRebis stabilobas an konstantobasac uwodeben. erTi
da imave mimarTulebiT erTi da imave obieqtze yuradRebis fiqsaciis
xangrZlioba arsebiTad icvleba sxvadasxva pirobebis mixedviT (interesi,
daRliloba, emociuri mdgomareoba da a.S.). am mxriv gansakuTrebiT didia
sxvaoba nebismier (mizniT marTul) da uneblie yuradRebas Soris.
didia agreTve am mxriv tipologiuri sxvaobebi: tips, romelsac
axasiaTebs unari yuradRebis SeCerebisa erTsa da imave obieqtze stabiluri
yuradRebis tips uwodeben. aseTi tipis adamians SeuZlia mTeli saaTis
ganmavlobaSi daZabuli yuradRebiT erTi da imave saqmis keTeba.
sawinaaRmdego tipis damians amis unari ar aqvs. misTvis
damaxasiaTebelia yuradRebis mimarTulebis xSir-xSiri Secvla, e.i
labiluri yuradReba. am tipis yuradReba erTsa da imave obieqtze xangrZlivi
SeCerebis gamo male sustdeba. amave dros, xazgasasmelia, rom es Sesusteba
daRlilobis Sedegi ar aris. es iqidan Cans, rom axali obieqtis mimarT igive
adamiani imave momentSi intensiur yuradRebas iCens.

34
 yuradRebis simyare anu gadauxradoba
yuradRebas axasiaTebs met-naklebi simyare anu met-naklebi xarisxi
winaaRmdegobisa xelisSemSlel, ucxo gamRizianeblebis mimarT. yuradRebis
es Tviseba metad cvalebadia sxvadasxva pirobebSi. interesis, daRlilobisa
da sxva pirobebis mixedviT yuradRebis simyare arsebiTad icvleba.
magaliTad, adamiani, romelic TavisTvis Zalian mniSvnelovani
informaciis Semcvel werils kiTxulobs, SeiZleba sruliad ver amCnevdes
ucxo gamRizianeblebs; magram imave adamianma mosawyeni werilis kiTxvisas
sruliad ver gauwios winaaRmdegoba imave xelSemSlel gamRizianeblebs da
ver moaxerxos werilis kiTxva_mis yuradRebas ucxo gamRizianeblebi
izidaven (laparaki, xmauri).

yuradRebis varjiSebadoba
yuradRebis erT-erT, praqtikuli TvalsazrisiT metad mniSvnelovan
Taviseburebas misi gavarjiSebis SesaZlebloba warmoadgens. didi xania,
eqsperimentulad damtkicebulia, rom yuradRebis ZiriTadi Tvisebebis
gavarjiSeba SesaZlebelia, e.i. rom yuradRebis varjiSis Sedegad misi yvela
Tviseba viTardeba _ matulobs Seguebis siswrafe, viTardeba yuradRebis
gamZleoba da sxv.

YyuradRebis ganawileba.
erTdroulad ramdeni mimarTulebiT SeuZlia adamians warmarTos
yuradReba? E ramdeni moqmedebis erTdroulad da warmatebiT Sesrulebis
SesaZlebloba aqvs adamians? SeiZleba Tu ara erTdroulad ori iseTi
moqmedebis Sesruleba, romelTagan TiToeuli aucileblad moiTxovs
intensiur yuradRebas?

es sakiTxi praqtikuli TvalsazrisiTac Zalian mniSvnelovania, radgan

yuradRebis am Tvisebis gauTvaliswineblobiT gamowveuli Sedegebi SeiZleba
savalalo aRmoCndes. Yase magaliTad, 1976 wels iugoslaviaSi momxdari
aviakatastrofis mizezi, rogorc dadginda, iyo aeroportis dispeCeri,
romelic erTdroulad 11 TviTmfrinavis moZraobis monitorings

35
axorcielebda. Aadamians bevri ram SeuZlia, magram ara yvelaferi , maT Soris
ar SeuZlia erTdroulad yvelafers miaqcios yuradReba.

saxifaToa aseve, manqanis marTvis dros mobiluri telefoniT saubari.

Ddevid straierma specialuri eqsperimentebi Caatara sadac ikvlevda
mobilurze laparakis gavlenas manqanis marTvaze. cdebi tardeboda
studentebze, manqanis simulatoris daxmarebiT, rac realuri marTvis
iluzias qmnida da meore manqanis ukan moZraobda avtobanze. drodadro wina
manqana moulodnelad amuxruWebda da eqsperimentatori zomavda dros,
romelic sWirdeboda cdis pirs reaqciisTvis, e.i Tavisi manqanis
damuxruWebisTvis. cdis pirebi, romlebic sakontrolo jgufSi isxdnen,
Cveulebriv marTavdnen manqanas, xolo eqsperimentuli jgufis cdis pirebi
ki mobilurze saubrobdnen eqsperimentatoris asistentTan Temaze, romelic
specialurad ise iyo SerCeuli, rom pirovnulad saintereso yofiliyo
mZRolisTvis. aRmoCnda, rom trasaze dabali moZraobis pirobebSi
mobiluris mqone cdis pirebi odnav ufro gvian xmarobdnen muxruWs, vidre
sakontrolo jgufis cdis pirebi. magram didi moZraobis pirobebSi
mniSvnelovnad agvianebdnen muxruWis gamoyenebas. Semdgomma gamokvlevebma
aCvena, rom mobiluriT molaparake cdis pirebi avlendnen intencionalur
sibrmaves ufro xSirad, vidre sakontrolo jgufis cdis pirebi. kerZod, maTi
yuradReba Semofargluli iyo maTi mxedvelobiTi velis mxolod centriT.
Aam da bevri sxva monacemiT, mobiluris gamoyeneba manqanis marTvis dros
saxifaToa.

ra SemTxvevebSia SesaZlebeli ori moqmedebis erTdrouli

Sesruleba

davubrundeT yuradRebis Sesaxeb Tavis dasawyisSi dasmul kiTxvas –

SesaZlebelia Tu ara ori iseTi moqmedebis erTdrouli Sesruleba,
romelTagan TiToeuli moiTxovs intensiur yuradRebas. aq mxedvelobaSi
unda miviRoT Semdegi:

(1) “jer erTi, yoveli ori moqmedebis erTdrouli Sesruleba rodi moiTxovs
yuradRebis ganawilebas. ramdenime moqmedebis erTdroul SesrulebaSi
varjiSis Sedegad es moqmedebebi SeiZleba gaerTiandeds erTi mTliani

36
moqmedebis saxiT – miiRon erTi moqmedebis struqtura, ris Sedegadac am
rTuli moqmedebis Sesasruleblad yuradRebis ganawileba aRar xdeba
saWiro. magaliTad, rodesac bavSvi swavlobs ori xeliT roialze dakvras,
an rodesac adamiani swavlobs rTul ritmul moZraobas (baleti,
fizkulturuli moZraobebi), velosipediT siaruls an wyalSi curvas, igi
manmade ver eufleba am rTul moqmedebas, sanam is gansxvavebuli moZraobebi,
romelTa SeerTebas gulisxmobs es moqmedeba, sagangebo yuradRebas
moiTxoven misgan. xolo rodesac es gansxvavebuli moZraobebi erTi mTliani
moqmedebis saxiT gaerTiandebian (magaliTad cekvaSi, ori xeliT roialis
erTi melodiis dakvraSi Tu velosipedis marTvaSi), moxdeba maTi
avtomatizireba. maSin am rTuli moqmedebis Sesruleba adamianisgan aRar
moiTxovs yuradRebis ganawilebas da adviladac sruldeba.

(2).aris kidev SemTxvevebi, rodesac yuradRebis namdvil ganawilebaze, mis

gaxleCaze ver vilaparakebT. es xdeba im SemTxvevaSi, rodesac yuradRebis
mimarTuleba ZiriTadSi erTi rCeba, oRond masSi ori fokusi iqmneba. aseT
SemTxvevaSi laparakoben orfokusian an ramdenimefokusian yuradRebaze.
magaliTad, mZRolis yuradRebis velSi win, gzaze ori obieqti gamoCnda –
uremi da bavSvi. maTi moZraoba gansxvavebulia, da TiToeuli yuradRebas
moiTxovs, magram orive yuradRebis erT velSi Seqmnil or fokuss
warmoadgens. am SemTxvevaSi orive fokusi gaerTianebulia subieqtis
moqmedebaSi, rogorc erTi amocanis ori momenti. am SemTxvevaSi yuradRebis
namdvili ganawileba, misi gaxleCa ar xdeba.

(3) mesame SesaZleboloba, rodesac ori gansxvavebuli moqmedebis erTdrouli

Sesruleba xdeba, aris maSin, Tu maTgan erTi moqmedeba intensiur yuradRebas
moiTxovs, xolo meore ki - susts. magaliTad, musikis mosmena da maTematikuri
magaliTebis gamoyvana. D

(4) ori gansxvavebuli moqmedeba SeiZleba Sesruldes yuradRebis swrafi

gadanacvleba-gadmonacvlebis gziT, isic im SemTxvevaSi, Tu TiToeuli
yuradRebiT sruldeba, magram ganuwyvetel daZabul yuradRebas ar moiTxovs.
maT Sesasruleblad sakmarisia yuradRebis perioduli rxevadi gamaxvileba,
rodesac yuradRebis procesi talRiseburia da yuradRebis amaRlebis da
Sesustebis talRebi sakmaod didi amplitudis arian. aseTia magaliTad,

37
yuradRebis moqmedeba leqciis mosmenis da misi konspeqtis Caweris dros.
maTi kritikuli momentebi ar emTxveva erTmaneTs droSi: leqciis mimarT
yuradRebis talRis daSvebis periodSi msmenels SesaZlebloba eZleva
gaamaxvilos yuradReba Caweris procesze.“(r.naTaZe)Y
sainteresoa, rom yuradRebis ganawileba, anu ori moqmedebis
erTdroulad warmatebiT Sesrulebis unari praqtikis gavleniT umjobesdeba.
NmagaliTad, naiseris da beklenis (1975), hirstis (1976) da, agreTve, spelkes
(1980) gamokvlevebSi dadginda, rom mravalkviriani varjiSi aumjobesebs ori
moqmedebis _ Sinaarsis wakiTxvisa da imavdroulad irelevanturi sityvebis
weris dros, rogorc Sinaarsis gagebas, aseve sityvebis weris kaligrafiasa
da damaxsovrebas.

Tumca sruliad gansxvavebuli Sedegebi iqna miRebuli Zalian martiv

eqsperimentebSi yuradRebis ganawilebaze, sadac cdis pirebs amocanebis
swrafi Sesruleba moeTxovebodaT (paSleri, 1994). AaRmoCnda, rom, rodesac
adamiani cdilobs erTdroulad da amave dros swrafad Seasrulos ori
amocana, pasuxi erTze an orive amocanaze Senelebulia. es movlena SemdgomSi
paSleris efeqtis “fsiqologiuri refraqtoris periodis” (PRP) saxeliT
aris cnobili. im SemTxvevaSi, rodesac meore amocana pirvels Zalian
swrafad mosdevs, misi Sesrulebis siswrafe, rogorc wesi, iklebs. Aam
mimarTulebiT warmoebuli gamokvlevebis Sedegad dadginda, rom adamians
SeuZlia SedarebiT advilad gadaamuSavos meore amocanaSi arsebuli
sensoruli gamRizianeblis fizikuri maxasiaTeblebi. Mmagram ar SeuZlia
Seasrulos erTze meti iseTi amocana, romelic moiTxovs pasuxis arCevas,
mexsierebidan informaciis amotanas an sxvadasxva kognitur operaciebs. Tu
orive amocana moiTxovs romelime am kognituri operaciebis Sesrulebas,
erTi an orive amocanis Sesrulebisas PpaSleris (PRP) efeqti gamovlindeba.

yuradRebis seleqcia.
Tu yuradRebis ganawilebis dros adamianis winaSe dgas amocana Tanabrad
gaanawilos yuradReba informaciis or an met wyaroze, seleqciuri
yuradRebis dros, amis sawinaaRmdegod, cdis piri SerCeviT pasuxobs erTi
saxis informacias da ignorirebas ukeTebs meores. seleqciur yuradRebaze
eqsperimentebSi cdis pirs moeTxoveba ramdenime gansxvavebuli, erTdroulad

38
miwodebuli informaciidan yuradReba mxolod erTze SeaCeros. rogorc es
eqsperimentebi cxadxhyofen, irelevantur gamRizianeblebidan cdis pirebi
cota rames Tu amCneven. Tqvenc iciT, albaT, sakuTari gamocdilebidan, rom
xmauriani wveulebis dros mxolod erTi jgufis saubarSia Cabma
SesaZlebeli, da meore jgufis sxva Temaze saubris Sinaarsis gageba da masSi
Cabma Znelia. Tumca zogjer survilic gqoniaT erTdroulad sxvadasxva
saubarSi migeRoT monawileoba; magram warmoidgineT, ra qaosSi moxvdebodiT
yvela saubris TemisTvis da yvela pirovnebis gamometyvelebis, Rimilis,
SexebisTvis saWiro rom yofiliyo yuradRebis miqceva.. sabednierod,
seleqciuri yuradReba gviadilebs am mxriv cxovrebas da garemosTan
miznSewonili urTierTobis da adeqvaturi reaqciebis gamovlenis
SesaZleblobas gvaZlevs.
Aamave dros, imasac ver uaryofT, rom gqoniaT SemTxveva, rodesac erT
yurTan (megobari gesaubrebaT) telefonis yurmili gaqvT midebuli da meore
yuriT usmenT radioSi raRac informacias. Ees SemTxveva analogiuria
fsiqologiaSi koqteilis wveulebis fenomenis saxeliT cnobili movlenisa,
romelic, aseve, yoveldRiur cxovrebiseul movlenas efuZneba. albaT, yvela
Cvengans hqonia SemTxveva, rodesac wveulebaze, saerTo xmauris fonze
(radgan yvela erTmaneTSi saubrobs) gverdiT mjdom an mdgom mosaubres
usmenT, moulodnelad, Tqvens yuradRebas miiqcevs Tqveni axlo megobris
saxeli, romelzec stumrebis meore jgufSi raRac Wors, (an saerTod Tqvens
mosaubris TemasTan SedarebiT TqvenTvis ufro saintereso ambavs) yvebian.
Tqven axla upiratesobas swored am jgufis saubars aZlevT – gadarTavT
yuradRebas swored am jgufisken, Tan cdilobT es Tqvenma mosaubrem ar
SeamCnios. rogorc vxedavT, adamians SeuZlia erTdroulad moqmedi ori an
meti gamRizianeblis moqmedebis SemTxvevaSi SerCeviT (seleqciurad)
warmarTos yuradReba –ufro metad moaxdinos koncentracia erTi saxis
informaciaze, vidre meoreze.

seleqciur yuradRebaze mravali gamokvleva arsebobs, rogorc smeniT

(diqotomiuri mosmenis testebi) , ise mxedvelobiT sferoSi (magaliTad,
strupis testi).

diqotomiuri mosmena.

39
seleqciuri yuradRebisDeqsperimentuli Seswavla diqotomiuri mosmenis
meTodiT Cerim (1953) daiwyo. diqotomiur mosmenis meTods iyeneben
eqsperimentSi, sadac cdis pirs gamRizianebels ori arxidan erTdroulad
awvdian (arxis qveS igulisxmeba informaciis calkeuli wyaro). tipur
eqsperimentSi cdis pirs erTdroulad (yurTsasmenebis meSveobiT) esmis ori
informacia, miwodebuli ori gansxvavebuli arxidan (erTi marcxena, meore-
marjvena yuridan), cdis pirs sTxoven mousminos da kvaldakval miyves erT-
erTs am informaciebidan ( gaimeoros yoveli sityva). Cveulebriv, cdis pirs
ar uWirs am ori informaciis mosmenis procesSi “miyves” mxolod erTi arxiT
mowodebul informacias. cdis pirs gadarTuli aqvs yuradReba am erTze da
ar aqcevs yuradRebas meores. Ceris ainteresebda, Tu ra mosdis im
informacias, romelic yuradRebis gareSea darCenili. saqme isaa, rom cdis
pirebi ki gadarTuli iyvnen erT wyaroze, magram zogi ram meore arxidan
Semosuli informaciidan cdis pirebamde mainc aRwevda. magaliTad, moreis
(1959) mixedviT cdis pirebs am dros raRac xmebi esmodaT, SeeZloT eTqvaT,
adamianis metyveleba iyo es Tu xmauri. Ggarda amisa, imasac amCnevdnen,
eqsperimentis msvlelobaSi mamakacis xma qalis xmiT rom Seicvala. magram
cdis pirebi verafers ambobdnen miwodebuli teqstis specifikuri Sinaarsis
Sesaxeb; ver ambobdnen, iyo es gamarTuli winadadebebi, Tu azrs moklebuli
metyvelebis nawilTa Tanmimdevroba; romel enaze miewodebodaT informacia
an Tu icvleboda ena eqsperimentis dros; ver cnobdnen verc erT sityvas
maSinac ki, rodesac es sityva ramdenjerme meordeboda eqsperimentis dros.

diqotomiuri mosmena faqtobrivad aris “kokteilis wveulebis

fenomenis” eqsperimentuli varianti. es procedura yuradRebis Seswavlis
sasargeblo meTodi aRmoCnda, ramdenadac cdis pirma, imisaTvis rom amocana
Seasrulos, unda moaxdinos SerCeva-seleqcia, anu miapyros yuradReba erT
arxs da “gamoTiSos” meore arxi _ ar miaqcios yuradReba meore arxidan
wamosul informacias. Aam eqsperimentebiT miRebuli Sedegebis asaxsnelad
Seiqmna yuradRebis ramdenime Teoriuli modeli. YyuradRebis Teoriam unda
axsnas, Tu rogor axerxebs adamiani mTeli Tavisi yuradRebis warmarTvas
erTi arxisken da meoris ugulvebelyofas. garda amisa, unda axsnas, ra
mosdis im informacias, romelic meore arxidan (arxebidan) momdinareobs. Aam
mizniT kognitur fsiqologiaSi ramdenime modeli Seiqmna.

40
 yuradRebis modelebi. yuradRebis erT-erTi, yvelaze cnobili da
SedarebiT Zveli kogniturfsiqologiuri modeli brodbents(1958) ekuTvnis
da yuradRebis filtris modelis (adreuli filtris modelis) saxeliTaa
cnobili. am Teoriis mixedviT, seleqciuri yuradReba filtris msgavsad
moqmedebs _ uSvebs informacias mxolod erTi arxidan da blokirebas
ukeTebs danarCenebs. Bblokirebis procesi ki xorcieldeba yvela arxidan
Semosuli masalis fizikuri maxasiaTeblebis analizis safuZvelze. amgvari
analizis Sedegad Semdgom erTi garkveuli mimRebi arxi gamoiyofa. Aase
magaliTad, diqotomiuri mosmenis dros (ix. nax. #3) or informacias Soris
gansxvaveba (anu is, rom or informaciasTan gvaqvs saqme) SeiZleba dadgindes
sivrceSi maTi wyaroebis gansxvavebuli mdebareobiT (erTi marjvniv, meore
marcxniv). Ees gansxvaveba safuZvels qmnis filtris amoqmedebisTvis,
romelic irCevs da uSvebs am ori informaciidan mxolod erTs, magaliTad,
marcxnidan Semosuls.
brodbentis TeoriisTvis arsebiTia imis mtkiceba, rom ori erTdroulad
moqmedi sxvadasxva informaciidan cnobierebaSi SeiZleba Semovides meore,
yuradRebamiuqceveli informaciis mxolod fizikuri maxasiaTeblebi; da rom
wamyvania erTi arxi, romelic informaciis amocnobasa da gagebas
uzrunvelhyofs.Mimis mizezi, rom cdis piri arCevs ignorirebuli yuridan
Semosuli stimuli mamakacis Tu qalis xmaa, bgeraTa gansxvavebuli simaRlis,
anu fizikuri maxasiaTeblis mixedviT maTi anlizis Sedegia. aqedan
gamomdinare, gasagebi xdeba, Tu saidan icis cdis pirma meore, mis mier
ignorirebuli (yuradRebamiuqceveli) informaciis zogierTi maxasiaTeblis
Sesaxeb.

41
 nax. #3
diqotomiuri mosmena da yuradReba:
procesebi, romelTac adgili aqvT brodbentis modelis mixedviT
filtri gamohyofs Semdgomi gadamuSavebisTvis erT informacias, emyareba ra im wyaros, saidanac
modis es informacia da akavebs meore informacias

nax. #4

42
 Traismanis eqsperimentis monacemebi:
cdis pirebs ar SeuZliaT mudmivad Tvalyuri adevnon erTi yuriT miwodebul informacias Tu ori
erTdroulad miwodebuli informacia erTi yuridan moulodnelad meore yurze gadadis

amrigad, brodbentis Teoriis mixedviT, fizikuri maxasiaTeblebis

safuZvelze analizi yvela arxidan wamosul gamRizianeblebSi xdeba;
filtri mxolod fizikur maxasiaTeblebs atarebs, da saboloo safexurze
yuradRebamiqceuli arxis informaciasTan erTad ignorirebuli arxidan
Semosuli informaciis mxolod fizikuri maxasiaTeblebs uSvebs.
Mmagram is, rom brodbentis modeli srulyofili ar iyo, maleve
gamoCnda greis da vederbrunis(1960) mier Catarebul eqsperimentebSi, rac
SemdgomSi Traismanis modelis saxiT Camoyalibda.Aam eqperimentebiT
dadginda, rom informaciis Sinaarsic “ipareba” xolme am
yuradRebamiuqceveli informaciidan. es kargad Cans im SemTxvevaSi, Tu
eqsperimentis dros informaciis Sinaarss davanawevrebT da mis erT nawils
marjvena yurSi mivawodebT da meores – marcxenaSi. MmagaliTad, erT-erT
eqsperimentSi informacia “Tagvebi Wamen yvels” daiyo da pirveli da mesame
sityva marjvena yurSi miewoda cdis pirebs, xolo “Wamen” _ marcxenaSi. am
sityvebTan erTad, erTdroulad sxva informaciis danawevrebuli wevrebis
miwodebac moxda. KkerZod, cifrebidasaxelebisa, mag.sami, xuTi cxra. cda
ase mimdinareobda: cdis pirebs miawodes marjvena yurSi _ “Tagvebi”,
marcxenaSi -“sami”, Semdeg marcxena yurSi - “Wamen”, marjvenaSi-“xuTi”;
marjvenaSi – “yveli”, marcxenaSi – “cxra”. Aam SemTxvevaSi cdis pirebi,
Cveulebriv, aRadgenen ara imas, rac esmiT erTi yuriT, kerZod, “ Tagvebi,
xuTi, yveli”, aramed azrian frazas miyvebian _ “Tagvebi Wamen yvels”,
miuxedavad imisa, rom frazis nawilebi xan erT, xan meore yurSi miewodebaT.
Ees faqtebi miuTiTeben imaze, rom yuradReba eqceva da miyveba Semosuli
gamRizianeblis ara mxolod fizikur maxasiaTeblebs, aramed sityvebis
gaazrebul Tanamimdevrobebs.
SemdgomSi Traismanis eqsperimentebiTac damtkicda, rom diqotomiuri
mosmenis dros cdis pirebi miyvebian im sityvebs, romlebic informaciis
Sinaarss Seesabameba, ganurCevlad imisa, Tu romeli arxiT miewodeba es
sityvebi. (ix. nax. #4). MmagaliTad, Tu cdis piri miyveba marjvena yurSi
Semosul informacias da Tu uceb am informaciis miwodeba marcxena yurSi
gadainacvlebs, xolo marjvenaze gadmoinacvlebs is, romelsac cdis piri

43
yuradRebas ar aqcevda, am SemTxvevaSi cdis piris reaqciac marcxena yurSi
miwodebul informaciaze gadaerTveba. cdis pirs SeuZlia miyves informaciis
Sinaarss maSinac, rodesac igi erTi yuridan meoreze “gadaxteba” xolme,
Tumca instruqciis mixedviT man mxolod marjvena yurSi miwodebul
informacias unda miaqcios yuradReba. rogorc vxedavT, am dros cdis piri
“xelmZRvanelobs” azriT da ara imiT, Tu saidan Semodis gamRizianebeli.

nax. #5
yuradRebis brodbendisa da Traismanis modelebis Sedareba

amrigad, am monacemebis mixedviT ar iqneboda marTebuli yuradRebis

fenomenis axsna gamRizianeblebis mxolod fizikuri maxasiaTeblebis
safuZvelze momxdariyo. GgaiTvaliswina ra es Seusatyvisoba, Traismanma
yuradRebis Tavisi modeli warmoadgina, sadac Tumca brodbentis modelis
msgavsad informacia perceptul sistemaSi ramdenime arxiT Semodis, magram
brodbentisgan gansxvavebiT, romelic Tvlis, rom irelevanturi
gamRizianeblis blokireba xdeba, radgan stimulis mxolod fizikuri
maxasiaTeblebi SeiZleba SeamCnios adamianma, traismani Tvlis, rom
yuradRebas gaaCnia meqanizmi, romelic ki ar blokavs, aramed asustebs sxva
arxebidan Semosuli stimulebis Zalas. Aam meqanizms Traismani atenuators

44
(damasustebels) uwodebs da brodbentis filtris adgilze aTavsebs.
Traismani gamohyofs sistemaSi perceptuli gadamuSavebis ramdenime
safexurs. pirvel safexurze xdeba Semosuli signalebis analizi martivi
fizikuri maxasiaTeblebis mixedviT, rogoricaa mag. bgeris talRis
intensioba da sixSire. Aam yuradrebamdel doneze filtracias yvela signali
eqvemdebareba, da gadamuSaveba paralelurad (simultanurad) xdeba. Tu
stimulis maxasiaTebeli samizne maxasiaTebels Seesabameba, igi gadaigzavneba
gadasamuSaveblad momdevno safexurze. Tu ar Seesabameba- sustdeba da
Semdgomi safexuris zRvars ver gadalaxavs. bolo gadamuSaveba maRal
doneze – Sinaarsis mixedviT xdeba. amrigad, moxda stimulis amocnoba,
radgan mas yuradReba mieqca. yuradRebis misaqcevad ki gadamuSavebis am
safexurebis gavla gaxda saWiro.

doiCis da doiCis gviani filtris modeli. Ees Teoria Traismanis

modelis alternativas warmoadgens. am TeoriaSi signalis mablokirebeli
filtri win ki ar uswrebs, aramed mosdevs stimulis mniSvnelobis
amocnobisaTvis saWiro perceptuli gadamuSavebis procesebs. filtri gvian
iwyebs amoqmedebas, anu mas Semdeg, rac Semosuli masalis perceptuli da
konceptualuri gadamuSaveba ukve moxda. Ees gviani filtri SesaZleblobas
aZlevs adamians amoicnos (identifikacia moaxdinos) ignorirebuli yuridan
Semosuli masala. magaliTad, adamians SeuZlia amoicnos Tavisi saxeli an
is, rom masala yuradRebamiqceuli arxidan Semosuli informaciis Targmans
warmoadgens (bilingvebisTvis). Tu informacia mniSvnelobas moklebulia,
amovardnilia pirovnuli konteqstidan, Mmas amoagdebs gamfiltravi meqanizmi
(ix. nax.6). xolo Tu mniSvnelovania, rogorc, magaliTad, (gaixseneT
koqteilis wveulebis fenomeni) sakuTari saxelis (an megobris Sesaxeb Woris)
SemTxvevaSi, adamianis yuradReba mas irCevs.

45
 nax. #6
yuradRebis doiCis da doiCis modeli

rogorc adreuli, ise gviani filtris Teoriis warmomadgen lebs

saerTo aqvT is, rom xazs usvamen yuradRebis gamtarunarianobis
SezRudulobas (“viwro yels”_bottleneck), romelSic mxolod erTi arxidan
wamosulma informaciam SeiZliba gaiaros. Ees ori modeli mxolod imiT
gansxvavdeba erTmaneTisgan, Tu sad aqvT ganTavsebuli es filtri (“viwro
yeli”).

jonstonma da haincma wamoayenes yuradRebis e.w. multimodaluri

Teoria, romelSic amtkiceben, rom yuradReba fleqsibiluri procesia da
seleqcia SeiZleba informaciis gadamuSavebis nebismier doneze moxdes.
gadamuSaveba samive safexurze xdeba: I safexurze adamiani qmnis stimulis
sensorul reprezentacias. II safexurze – semantikur reprezentacias, xolo
III safexurze I da II reprezentaciebi cnobierdeba. adreuli seleqcia
ukavSirdeba I safexurs, xolo gviani ki – III-s. seleqciis ganxorcielebis
sirTule nawilobriv damokidebulia imaze, Tu rodis xorcieldeba igi.
ufro meti Zalisxmevaa saWiro da ufro rTulia igi SedarebiT gviandel
safexurze.
naiseris sinTezis Teoria. Uulrik naiserma (1967) gaaerTiana
adreuli- da gviani fltris Teoriebi da ivarauda, rom yuradRebaSi ori –
yuradRebamdeli da yuradRebis procesebi unda gamovyoT. yuradRebamdeli
procesebi avtomaturi da swrafia da paralelurad mimdinareobs. isini
ignorirebuli arxidan Semosuli masalis mxolod sensoruli

46
maxasiaTeblebis SesamCnevad da aRsaricxad gamoiyeneba, magram mniSvnelobis
an mimarTebebis wvdoma maT ar SeuZliaT. kontrolirebuli yuradRebis
procesebis amoqmedeba amis Semdeg iwyeba. es procesebi seriulad
midinareobs, moiTxovs dros da yuradRebisTvis iseT resurss, rogoricaa
magaliTad muSa mexsiereba.
Nnaiseri Tavis TeoriaSi yuradRebis procesis ganxorcielebisTvis did
mniSvnelobas aniWebs xangrZliv mexsierebaSi informaciis aRbeWdvis
xasiaTsac. Migi Tvlis, rom xangrZliv mexsierebaSi axlad Semosul
stimulTan Sesadareblad inaxeba da gamoiyeneba ara am stimulis asli an
niSnebi, aramed misi sqema, ufro sworad, misi agebis wesebi. Aam wesebis Tu
sqemis safuZvelze xdeba im Sinagani xatis Seqmna -sinTezi, romelic unda
Sedardes Semosul stimuls. sinTezis procesSi mniSvnelovan rols TamaSobs
konteqsti, radganac mis safuZvelze xdeba sinTezisTvis xatebis mcire
jgufis SerCeva. Mmexsierebis _ aRdgenis es procesi SemTxveviT xasiaTs ar
atarebs. igi im situaciiT imarTeba, romliTac stimuli Semovida. Aamrigad,
am Teoriis mixedviT, xangrZlivi mexsierebaSi arsebuli kodi, romelic
stimulis amocnobisTvis gamoiyeneba, warmoadgens wesebis erTobliobas,
romelic am stimulis Sinagani xatis Seqmnas emsaxureba. Aam gziT aRdgenili
Tu sinTezirebuli Sinagani stimuli dardeba garedan Semosul stimuls, ris
Sedegadac xdeba stimulis amocnoba. rogorc vxedavT, naiseris Teoriis
mixedviT, Sinagani xatis sinTezi asrulebs (agvirgvinebs) yuradRebis
ganxorcielebisTvis saWiro procesebs.

Y yuradRebis resursis Teoria. Ees SedarebiT gviandeli Teoriaa,

romelic gansxvavdeba filtraciis Teoriebisgan. Aam Teoriis, iseve rogorc
danarCenebis mizanic aris axsnas, Tu rogor xdeba erTdroulad erTze meti
mimarTulebiT yuradRebis warmarTva. Aam Teoriis mixedviT, adamians gaaCnia
yuradRebis fiqsirebuli resursi -maragi, romlis gamoyeneba-ganawilebac
amocanis moTxovnebis Sesabamisad xdeba. naxati #7 gviCvenebs am Teoriis or
sqemas. Apirvel sqemaze yuradRebis erTi mTliani sacavia, romelic SeiZleba
ganawildes ramdenime amocanaze (kanemani, 1973).

47
 nax. #7
yuradRebis resursis modeli
A
adamians uadvildeba yuradRebis gadarTva gansxvavebuli modalobebis
amocanebis Sesrulebaze. MmagaliTad, adamianTa umravlesobas SeuZlia
erTdroulad usminos musikas da Seasrulos weriTi samuSao. Mmagram ufro
Znelia erTdroulad axali ambebis mosmena da wera. Aam ukanasknel
SemTxvevaSi sirTulis mizezi is aris, rom orive davaleba verbaluri
xasiaTisaa. Aaxal ambebSi mosmenili sityvebi interferenciaSi modian weriTi
davalebisTvis saWiro sityvebTan. Aaseve, ori vizualuri amocanis
Sesrulebis dros ufro moxdeba interferancia, vidre im moqmedebebs Soris,
romelTac vizualuri da smeniTi amocanebi moiTxoven.
Mmeore sqemaze kargad Cans, rom TviT yuradRebis maragia specifikuri
modalobebisTvis gamoyofili (Navon, Koferi,1979). Aam SemTxvevaSi musikis
mosmenas da weras marTavs modalobis Sesabamisi damoukidebli yuradRebis
resursebi, rac maqsimalurad aadvilebs ori moqmedebis erTdroul
Sesrulebas.
YyuradRebis resursis Teoris xSirad akritikeben, rogorc Zalian
farTos da bundovans. saqme isaa, rom am Teorias yuradRebis bevri aspeqtis
axsna, marTlac, ar SeuZlia. Mmagram igi mSvenivrad avsebs filtris Teoriebs.
Ffiltris da „boTlis yelis“ metafora TiTqos ufro udgeba iseT or
konkurirebul amocanas, romlebzec erTdroulad yuradRebis warmarTva
garTulebulia. Ees exeba, magaliTad, yuradRebis seleqciis amocanebs an

48
yuradRebis martivi (fsevdo) ganawilebis amocanas, romelic fsiqologiur
refraqtorul periodis efeqts iwvvvs (paSleri, 1994). am tipis amocanebSi
zogierTi yuradRebamdeli procesi simultanurad mimdinareobs. xolo
procesebi, romlebic yuradRebas moiTxoven suqcesiurad unda warmoebdes,
anu, TandaTan, saTiTaod unda gavides viwro gasasvlelSi. Aamave dros,
resursis Teoria ukeTesi metaforaa, im SemTxvevebisTvis, rodesac
yuradRebis ganawileba xdeba rTul amocanebze. Aam SemTxvevaSi praqtikis
efeqti vlindeba. Aam metaforis mixedviT, Tu am kompleqsuri amocanebidan
erT-erTis mzardi avtomatizireba xdeba, TiToeuli amocanis Sesruleba ukve
yuradRebis nakleb resurss moiTxovs da yuradRebis ganawilebac advildeba.
Y yuradRebis procesis mimdinareobis sirTuleze miuTiTebs masze moqmedi
cvladebis simravle da maTi gavlena yuradRebaze, rac Teoriul modelebSi
ar aisaxeba xolme. ganvixiloT es faqtorebi.

yuradRebis faqtorebi
yuradRebis gamomwvev faqtorTa klasifikacia
“yuradRebis gamomwvev faqtorTa Soris asxvaveben obieqtur da subieqtur
faqtorebs. pirvel jgufs akuTvneben yuradRebis gamomwvev im pirobebs,
romlebic garemoSi mocemuli obieqtis (yuradRebis sagnis) Tvisebebs
warmoadgenen, xolo subieqtur faqtorebad Tvlian im pirobebs, romlebic
TviT subieqtSi misi Sinagani mdgomareobis saxiTaa warmodgenili. Tumca es
dayofa pirobiTia, radgan igi bolomde Tanmimdevari ar aris – erTi jgufis
TiToeuli am faqtorTaganis gamovlineba xSirad gapirobebulia meore
jgufis faqtoriT. erTi da igive obieqturi faqtori (magaliTad
gamRizianeblis intensivoba) yuradRebis gansxvavebul stimulacias iZleva
imis mixedviT, Tu rogoria subieqtis Sinagani mdgomareoba, ra gunebazea is,
ra moTxovnilebas ganicdis mocemul momentSi, riTia dainteresebuli da a.S.
garda amisa, xazi unda gaesvas im mdgomareobasac, rom, Cveulebriv
pirobebSi adgili aqvs ramdenime faqtoris erTdroul moqmedebas, ise rom
faqtorTa Soris erTgvari “konkurencia” mimdinareobs –erTi faqtori
Crdilavs meores. amitom mxedvelobaSi unda miviRoT, rom TiToeuli
faqtori, romelsac qveviT gavecnobiT mxolod danarCen pirobaTa
erTgvarobis SemTxvevaSi warmoadgens moqmed faqtors.

49
 yuradRebis obieqturi faqtorebi
gamRizianeblis intensivoba. sxva pirobaTa erTgvarobis SemTxvevaSi
Zlieri gamRizianeblebi (Zlieri Suqi, Zlieri bgera, elva, quxili, gasrolis
xma, Zlieri suni) Cvenda uneburad izidaven yuradRebas.
am faqtoris moqmedebazea agebuli yovelgvari yuradRebis gamomwvevi
saSualebebi – reklamebi, signalebi (transportze, warmoebaSi da a.S.)
adamianic yuradRebis misaqcevad xmis amaRlebas, dakakunebas mimarTavs da
a. S.
gamRizianeblis xangrZlivoba. yuradRebas izidavs gamRizianebeli,
romelic didxans grZeldeba. magaliTad, matareblis an manqanis signali rom
araCveulebrivad gagrZeldes, es aucileblad miipyrobs xolme yuradRebas.
sagnis sidide. damtkicebulia, rom Tanabar pirobebSi didi sagnebi ufro
izidaven yuradRebas, vidre patara an saSualo zomis sagnebi. ucnob oTaxSi
TvalSi gecema didi fanjara, didi zomis nivTi. qalaqs rom gadaxedoT
mTidan, TvalSi gecemaT gansakuTrebiT didi zomis Senobebi.
am faqtorsac farTod iyeneben reklamebSi. gazeTSic didi asoebiT
dabeWdili saTauri izidavs yuradRebas da a.S.
sagnis siaxlove. CvenTan axlos mdebare sagnebi, danarCen pirobaTa
erTgvarobis SemTxvevaSi, ufro miiqceven Cvens yuradRebas, vidre ufro Sors
mdebare sagnebi. quCaSi CvenTan axlos gavlils ufro met yuradRebas vaqcevT,
vidre Sors gavlils da a.S.
sagnis gancalkeveba. sxva sagnebidan gancalkevebulad, izolirebulad
mocemuli sagani advilad izidavs Cvens yuradRebas: tyis piras
gancalkevebul xes yvela amCnevs, magram tyeSi aseTive xeebi sul ver izidaven
Cvens yuradRebas.
kontrastis faqtori. yoveli kontrastulad gancdili faqtori izidavs
xolme adamianis yuradRebas: didi da patara erTmaneTis gverdiT, feradi
sagani rux sagnebs Soris da a.S.
moZraoba. moZravi sagani Zalian advilad izidavs yuradRebas
(gansakuTrebiT Tu uZravi sagani amoZravda Cvens mxedvelobiT velSi). uZravi
sagnebi, piriqiT, ufro SeumCneveli rCebian. sainteresoa, rom es faqtori
cxovelTa samyaroSi did rols TamaSobs sicocxlisTvis brZolaSi.

50
instinqturad gaSeSebul sust cxovels es uZraoba gadaarCens xolme
mtaceblisgan. gaunZrevlad gaCerebuli mtacebelic SeuCneveli rCeba
msxverplisTvis.
cvlileba. adamianis yuradRebis erT-erT mniSvnelovan faqtors
cvlilebis faqtori warmoadgens. imis mimarT, rac didxans ucvleli rCeba,
Cveni yuradReba sustdeba, Clungdeba. ucvleli SeumCneveli rCeba. piriqiT,
didi xnis ucvelis Secvla Zlierad izidavs yuradRebas. TviT
gamRizianeblis Sewyvetac ki, Tuki es gamRizianebeli manamde xangrZlivad
ucvlelad moqmedebda, aRZravs Cvens yuradRebas. Cvens oTaxSi kedlis saaTis
wikwiks veRar vamCnevT, magram sakmarisia, saaTi gaCerdes, rom maSinve
mivaqcioT yuradReba. wisqvilis xmaurSi mZinare mewisqviles am xmauris
Sewyveta, e.i. cvlileba aRviZebs.
siaxle. yuradRebis am umniSvnelovanesi faqtoris farglebSi SeiZleba
Setanil iqnas cvlilebisa da moZraobis faqtoric. saqme is aris, rom
yuradRebas izidavs yovelive, rac subieqtisTvis axalia, uCveuloa,
moulodnelia da, maSasadame, isic, rac Secvlilia, rac moZravia. xolo is,
rac mudam ucvlelia, Cveulia, yoveldRiuria, igi aClungebs, adunebs
yuradRebas. axali ambavi, axali faqti, axali sagani, axali adamiani ipyrobs
Cvens yuradRebas.
am princips didi pedagogiuri Rirebuleba aqvs. igi iZleva moswavleTa
yuradRebis (interesTan erTad) stimulaciis advil SesaZleblobas.
unda iTqvas, rom siaxlis faqtori ukve aRar aris savsebiT obieqturi
faqtori, radganac obieqtis siaxle TviT subieqtis gamocdilebazea
damokidebuli: is rac erTisTvis axalia, meorisTvis SeiZleba Zveli da
Cveuli iyos.
nacnobobisa da Cveulebriobis faqtori. rodesac subieqti ucnob, axal
situaciaSi imyofeba, maSin yuradRebis gamomwvev faqtors siaxle ki ara,
piriqiT, nacnoboba da Cveulebrioba warmoadgens. is, rac ucnob situaciaSi
ucnob, axal saganTa Soris nacnobi, Cveulebrivi aRmoCndeba, miizidavs Cvens
yuradRebas.
axal suraTTa gamofenaze TvalSi gvecema CvenTvis kargad nacnobi
suraTi; ucnob, CvenTvis axal musikalur nawarmoebSi advilad miipyrobs

51
yuradRebas nacnobi melodia, ucnob auditoriaSi advilad SeamCnevT nacnob
saxes da a.S.
cxadia, rom nacnobobis faqtoric aranakleb subieqturia, vidre
siaxlis faqtori.

subieqturi anu Sinagani faqtorebi

moTxovnileba. yuradReba, pirvel rigSi, subieqtis moTxovnilebis

Sesatyvisad warimarTeba. mSieris yuradReba advilad warimarTeba saWmelTan
dakavSirebuli movlenebisken: igi maSinve SeniSnavs saWmlis suns da a.S.
daRlils TvalSi ecema dasajdomi adgili.
interesi. farTo mniSvnelobiT moTxovnilebis kerZo gamovlinebas
interesi warmoadgens. interesi yuradRebis uSualod warmmarTvel
faqtorad iTvleba. iq, sadac interesia, yuradrebac aris.
Zlieri interesis faqtori xSirad sZlevs sxva faqtorebs. wvrili
SriftiT daweril wignsac didi yuradRebiT vkiTxulobT, Tu es wigni
interess iwvevs. interesis faqtoris udidesi mniSvneloba metad mkveTrad
vlindeba swavlis procesSi saintereso masalis mimarT yuradRebis advil
mipyrobaSi: sainteresos advilad vismenT, advilad vkiTxulobT.
ganwyoba. yuradRebis warmarTvis Zlier, uSualo faqtors ganwyobis
faqtori warmoadgens. im mimarTulebiT yuradRebis warmarTva, ra
mimarTulebiTac ganwyobilia samoqmedod adamiani, TavisTavad, uneburad
xdeba. es faqtori gansakuTrebiT demonstraciulad iCens Tavs iseT
mdgomareobaSi, rodesac gamoricxulia yuradRebis cnobieri, Segnebuli
warmarTva, magaliTad, Zilis dros. cnobilia, rom rodesac daRlil dedas
Rrmad sZinavs, ise, rom Zlieri gamRizianeblebic ver aRviZeben mas, sakmarisia
misma bavSvma daikvnesos ZilSi, an daaxvelos, cxviri daaceminos, rom dedam
maSinve gaiRviZos. es gamRizianebeli imitom ipyrobs dedis yuradrebas, rom
mas sZinavs bavSvis mimarT sufxizlis ganwyobiT, xolo am ganwyobis
Seusatyvisi Zlieri gamRizianebelic ki (zaris darekva, sinaTlis anTeba) ver
aRviZebs am admians, ver ipyrobs mis yuradRebas.
nebisyofis faqtori. aqamde ganxiluli faqtorebi, umTavresad, uneblie
yuradRebis warmmarTvel faqtorebs warmoadgenen. adamianis specifikas

52
swored nebismieri yuradReba Seadgens. nebismieri aqtiuri yuradRebis
moqmedebas safuZvlad nebisyofa udevs. yuradrebas am SemTxvevaSi nebisyofa
warmarTavs. es faqtori wamyvania yuradRebis yoveli mizandasaxuli,
Segnebuli moqmedebis SemTxvevaSi am faqtoris safuZvelze adamians SeuZlia
yuradRebis warmarTva im mimarTulebiT, romelic ar Seadgens misi uSualo
intersis sagans, romelic mas uSualod ar izidavs, Tuki mas Segnebulad
esmis amis saWiroeba.

yuradRebis negatiuri faqtorebi

yuradRebis damaqveiTebel, Semasustebel faqtorTa Soris
gansakuTrebiT aRsaniSnavia mobezrebis, mowyenis an moyirWebis gancda.
interesis dakargvis da mobezrebis gancdis Sedegad yuradReba mkveTrad
sustdeba, uneblie yuradReba ki sulac qreba.
Aaizenkma, birnma (1992) da bevrma sxva mkvlevarma Ddaadgines a) SfoTvis
(ganurCevlad imisa, SfoTvisadmi midrekilebis pirovnuli niSniT Tu
realuri situaciiT aris igi gapirobebuli) uaryofiTi zemoqmedeba
yuradRebis procesebze. Ggarda amisa, e.w. b) fiziologiuri faqtorebi –
farmakologiuri nivTierebebi, daRliloba, gamouZinebloba – adunebs
yuradRebas; yuradRebas asustebs is antihigienuri pirobebi (gadamuSavebuli
haeriT sunTqva, manqanebis gamonabolqvis didi raodenoba haerSi), romlebic
sazogadod aqveiTeben adamianis fsiqikur aqtivobas.“(r. naTaZe, zogadi
fsiqologia, 133-139gv.)

53
 მეორე ნაწილი

azrovneba _ problemis gadaWra.

azrovneba aris informaciis gadamuSavebis procesi, romlis mizani

aris problemis gadaWra, daskvnebis gakeTeba da gadawyvetilebis gamotana.
(solso, matlini). azrovneba kognituri procesia, anu Sinaganad, gonebaSi
mimdinareobs, magram misi Sedegi qcevaSi vlindeba mag. moWadrake Tavis
azrovnebas Wadrakis figuris gadaadgilebaSi avlens. azrovnebis dros
xdeba codnis gamoyeneba da manipulireba –moWadrke Semdgomi svlaze
fiqris dros warsul STabeWdilebebs axal informacias ukavSirebs da
amiT situaciis Sesaxeb Tavis codnas avsebs an cvlis. azrovneba
mizanmimarTuli da problemis gadaWraze orientirebuli procesia.
magaliTad, moWadrakis yoveli svla mimarTulia mogebaze. marTalia,
SeiZleba yvela moqmedeba warmatebuli ar iyos, magram moWadrakis
saboloo mizani problemis gadawyvetaa. P

yoveldRiurad, TiToeul Cvenganze gamRizianebelTa Zalian didi

raodenoba moqmedebs. TiToeuli Cvengani aRmoCndeba xolme situaciaSi,
romelic, gvabrkolebs da ar gvaZlevs miznis miRwevisa Tu amocanis
gadawyvetis saSualebas. es aris is situacia, romelic Cvengan moiTxovs
„moqmedebas“, raTa davZlioT aRniSnuli wina aRmdegobebi dasaxuli miznis
gansaxorcieleblad.
yoveldRiur cxovrebaSi adamians mravali problemis gadaWra uxdeba:
rogor gaanawilos xelfasamde darCenili fuli, rom saWmeladac eyos da
sxva survilebic, rac misi ojaxisTvis an piradad misTvis aris saWiro -
daikmayofilos; Aan rCeva unda misces megobars, romelsac samsaxurSi
problemebi Seeqmna, an statia aqvs dasaweri da fiqrobs, rogor daiwyos,
rom mkiTxvelisTvis gasagebi iyos da mravali sxva. aris profesiebi,
romelTa ZiriTadi saqmianoba swored problemis gadaWraa. magaliTad,
klinikuri fsiqologi, romlis funqciac aris Tavisi klientisTvis

54
 problemis gadaWris swori strategiis SemuSaveba. igive SeiZleba iTqvas
konfliqtur regionebSi konfliqtologebis muSaobis Sesaxebac.
problemis gadaWra aris azrovnebis procesi, romelic mimarTulia
konkretuli problemis gadawyvetaze, romelic sawyisi momentidan miznis
miRwevamde mimdinareobs mTeli rigi fsiqikuri operaciebis saSualebiT.

problemis saxeebi
1. induqciuri struqturis problmaa, rodesac adamianma unda aRmoaCinos
mocemuli problemis nawilebs Soris mimarTebebi. am tipis problemis
magaliTia Semdegi: „ipoveT ricxviT mwkrivSi momdevno cifri“: 1 2 8 3 4 6
5 6 . . . . am SemTxvevaSi, mTavaria, ipoviT principi, romlis mixedviTac aris
ganlagebuli es ricxvebi. Tu miaqcieT yuradReba, rom aq ori saxis
mimdevroba gvaqvs - amoxsna faqtobrivad garantirebuli geqnebaT. EerTi
mimdevroba aris aRmavali – 1.2, 3.4, 5.6, meore mimdevroba aris daRmavali
-8 6. . amitom Semdegi cifri iqneba 4
2. „mowesrigebis problema“ - adamianma unda ise ganalagos-„moawesrigos“
nawilebi, rom moergos saWiro kriteriums. Tu induqciuri struqturis
problemebSi mimarTebebi fiqsirebulia da maTi aRmoCenaa mxolod saWiro,
mosawesrigebel problemaSi ise unda gadavaadgiloT problemis nawilebi,
rom daakmayofilos esa Tu is kriteriumi. am tipis problemis erT-erTi
magaliTi anagramebis gamocnobaa. Mmag. ra sityvaa “wsvaal”?

3. transformaciis problema – adamianma garkveuli cvlilebebi unda

ganaxorcielos, rom dasaxul mizans miaRwios. transformaciis problema
hgavs mowesrigebis problemas imiT, rom orive SemTxvevaSi gvaqvs sawyisi
stadia da saboloo mizani. gansxvaveba imaSia, rom transformaciis
problemis SemTxvevaSi adamianma zustad icis ra aris saboloo mizani,
magram gamosacnobia, Tu rogor unda miaRwios amas. Ees ki ar Cans.
transformaciis problemis magaliTia Semdegi:

amocana # 1

warmoidgineT, rom gaqvT wylis mxolod sami WurWeli: erTSi–

55
 21 litri asxia, meoreSi- 127 litri, da mesameSi 3 litri.
aucileblad gWirdebaT zustad asi litri wyali. sxva
araviTari damxmare WurWeli ar gaqvT. rogorc gindaT ise
gadaasxiT-gadmoasxiT wyali, magram miiReT zustad 100 litri.
rogorc vxedavT, mocemuloba transformacias (Secvlas,
gardaqmnas) moiTxovs.

problemis struqtura
P problemis gadaWris procesi gulisxmobs garkveuli miznis arsebobas,
romlis uceb miRwevis aSkara SesaZlebloba ar arsebobs, radgan
problemis gadaWris gzaze garkveul winaaRmdegobebs vxvdebiT.
problemaTa aseTi mravalferovnebis miuxedavad, SesaZlebelia maTi
organizeba da naTlad, struqturuli saxiT warmodgena.Yyovel problemas
sami elementi gaaCnia:
1. sawyisi mdgomareoba – es aris problemis dasawyisi situacia, romelSic
aRmovCndebiT maSin, roca vxvdebiT, rom arsebobs problema, romelic unda
gadavlaxoT
2. sabloo mdgomareoba - es aris mdgomareoba, roca ukve vWriT problemas
– mivaRwevT sasurvel mizans
3. gadasvla sawyisi mdgomareobidan saboloo mdgomareobaSi xorcieldeba
Tanmimdevari moqmedebebis saSualebiT. am dros gvixdeba im
winaaRmdegobebis-dabrkolebebis gadalaxva, romlebic gvxvdeba
problemis gadaWris procesSi da gvirTulebs sawyisi mdgomareobidan
miznis mdgomareobamde misvlas, anu problemis gadaWras..
zimbardo problemis gadaWras adarebs labirinTSi gzis gakvlevas.
labirinTSic arsebobs sawyisi mdgomareoba da mizani- labirintidan
gamosvla. miznis misaRwevad saWiroa mTeli rigi operaciebis
ganxorcieleba.
problemis gadaWrisas sawyisi siZneleebis umravlesoba im
SemTxvevaSi Cndeba, Tu am sami elementidan romelime ar aris kargad
gansazRvruli (struqturirebuli). kargad gansazRvruli problema
saxelmZRvaneloSi mocemul problemas hgavs. swored kargad

56
struqturirebuli problemebiT axdenen skolaSi moswavleTa swvlebasa
da gamokiTxvas. kargad struqturirebul problemaSi naTlad aris
warmodgenili problemis samive komponenti – sawyisi mdgomareoba, mizani
da miznis misaRwevad saWiro operaciebi. (Tumca es ar niSnavs, rom misi
gadaWra advilia). Tqveni amocanaa mixvdeT, rogor gamoiyenoT operaciebi
pasuxis misaRebad. am tipis problemis magaliTad gamodgeba Semdegi
amocana: “rogor unda ipovoT paralelogramis farTobi”.
cudad struqturirebul problemas ki uwodeben problemas, romlis
gadaWris gzebic bundovania da Sidsis mkurnalobis meTodis aRmoCenas
Hhgavs, sadac ar aris garkveviT gamoyofili sawyisi mdgomareoba, mizani
da operaciebi. am tipis problemis magaliTi aris Semdegi amocana:
warmoidgineT, rom jipiT mgzavrobT udabno saharaSi. uceb dainaxeT, rom
qviSaze pirqve wevs adamiani. rodesac axlos mixvediT, aRmoCnda, rom es
adamiani mkvdaria. veraviTari kvali qviSaze ver aRmoaCineT. arc qari
yofila, rom kvali waeSala. SeamCnieT, rom am kacs zurgCanTac ar aqvs
moxsnili. ras fiqrobT misi sikvdilis mizezze? es aris tipuri cudad
struqturirebuli-insaituri problema, romelsac mogvianebiT SevexebiT.
saidan iwyeba problemis gadaWris procesi?
robert Sternbergma problemis gadaWris procesSi 7 safexuri
gamohyo romelTagan pirveli _ problemis gageba – identifikaciaa.
1.problemis gageba. adamiani problemis gadawyvetis dros iSviaTad
irCevs cdisa da Secdomis meTods an miyveba SesaZleblobebis „brmad“
gadaTvlas, sanam SemTxveviT swor gzas ar miagnebs. amis nacvlad,
problemis gadaWra SeiZleba warmovidginoT rogorc procesi, romelic
araerTi calkeuli, da amave dros, urTierTdakavSirebuli safexurisgan
Sedgeba. problemis gadaWris es rTuli procesi iwyeba problemis gagebiT,
rac gulisxmobs mocemuli problemis Sesaxeb informaciasa da warsul
gamocdilebaze dayrdnobiT problemis mentaluri warmodgenis Seqmnas.
saWiroa zusti gonebrivi reprezentacia imisTvis, rom problema iqnas
gagebuli da gaazrebuli. adamiani am dros arCveulebriv moqnilobas
avlens. am dros xdeba moqmedebis dagegmva; zogjer problema ramdenime
qveproblemad iyofa da TiToeulis gadaWra Tanmimdevrulad xdeba.

57
 xSirad xdeba garkveuli strategiebis gamoyeneba, romelic xels uwyobs
amocanis swrafad gadaWras.
Pis, Tu rogor gadaWris adamiani problemas, nawilobriv,
damokidebulia imaze, Tu rogor xdeba misi gageba. magaliTad, adamianebs
(cdis pirebs) miawodes medikamentebis Sesaxeb Semdegi informacia
(Stanovich, 2003; Stanovich& Vest, 1998):

• 150 adamianma miiRo medikamenti da ar ganikurna

• 150 adamianma miiRo medikamenti da ganikurna
• 75 adamianma ar miiRo medikamenti da ar ganikurna
• 300 adamianma ar miiRo medikamenti da ganikurna
gaigeben es cdis pirebi zustad imas, rac realurad maT uTxres?
bevr adamians sjera, rom medikamenti am magaliTSi iyo sasargeblo.
magram, faqtobrivad, es ase ar aris. saqme is aris, rom mxolod 50% im
adamianebisa, romelmac miiRo es medikamenti, gamojanmrTelda (e.i. 300-dan 150
adamiani), maSin rodesac im adamianebis 80%, romelTac ar miuRiaT
medikamenti – gamojanmrTelda (375-dan 300 adamiani)
problemis gagebasTan mimarTebaSi mniSvnelovania Semdegi sakiTxebis
gaTvaliswineba:
• yuradRebis mniSvneloba
• problemis reprezentaciis meTodebi da
• problemis gagebisas situaciis konteqstis roli

• yuradRebis mniSvneloba
imisaTvis, rom problema gaigoT, saWiroa yuradReba miaqcioT am
problemisTvis yvelaze mniSvnelovan informacias. problemis gadaWris
kognituri aqtivoba dakavSirebulia sxva kognitur procesebTan –
yuradRebasTan, mexsierebasTan, gadawyvetilebis gamotanasTan. yuradReba did
rols TamaSobs problemis gagebis procesSi, radgan misi moculoba
SezRudulia da Tu moxda misi sxva mimarTulebiT gadatana, sakmao
yuradRebas veRar mivaqcevT ZiriTad problemas. Cven yoveldRiur cxovrebaSi
mravali problemis winaSe vdgebiT da vakontrolebT imas, Tu ras mivaqcioT

58
upiratesi yuradReba da ras –ara; ra aris am problemisTvis ufro
mniSvnelovani da ra - umniSvnelo. imisTvis, rom gasagebi iyos problema,
yuradReba unda mivaqcioT, ramdenad erTmaneTis Sesabamisia problemaSi
warmodgenili informacia. rogorc gamokvlevebiT aRmoCnda, problemis
“warmatebuli gadamWrelebi” yovelTvis gulmodgineT, dakvirvebiT
kiTxuloben, ecnobian problemis Sinaarss da, gansakuTrebiT, Seusabamobas
aqceven xolme yuradRebas da mas gamokveTen. waikiTxeT qveviT motanili
amocana da upasuxeT iq dasmul kiTxvas:

Aamocana #2
Y yuradReba da problemis gadaWra

DdavuSvaT, Tqven xarT avtobusis mZRoli. Ppirvel gaCerebaze

avtobusSi amovida 6 kaci da 2 qali. Mmeore gaCerebaze 2 kaci Cavida
da 1 qali amovida. Mmesame gaCerebaze 1 qali Cavida da 2 kaci amovida.
MmeoTxe gaCerebaze 3 kaci Cavida da 3 qali amovida. mexuTe gaCerebaze
2 kaci Cavida da 3 kaci da 2 qali amovida. ra qvia avtobusis mZRols?
imedia, sworad gadaWeriT problema, rac im SemTxvevaSi
moxdeboda, Tu Tqven yuradReba avtobusSi asul da Camosul
mgzavrebis daTvlaze ki ar gadaitaneT, aramed ar gamogrCaT roli,
romelic amocanis avtorma Tqven dasawyisSive SemogTavazaT!

rogor ucnauradac ar unda JRerdes, situaciis, rogorc

problemuris, identifikacia, zogjer, marTlac, rTuli safexuria.
SeiZleba marcxi ganvicadoT miznis gamokveTasa da gacnobierebaSi, an
SeiZleba is ver gavacnobieroT, rom Cvens mier SemuSavebuli Tu
mofiqrebuli gadawyveta, sinamdvileSi, mcdaria. magaliTad, Tu Cveni
amocana imaSi mdgomareobs, rom moxseneba gvaqvs dasaweri, pirvel rigSi
is mTavari kiTxva unda vipovoT da CamovayaliboT, romelzec iqneba Cveni
moxseneba mimarTuli.
ramdenime wlis win niu iorkis caTambjenebis erT-erTi samSeneblo
kompania seriozuli problemis winaSe aRmoCnda: Senobis macxovreblebi
gamudmebiT gamoTqvamdnen ukmayofilebas imis gamo, rom lifti Zalian

59
 nela muSaobs da mgzavrebs bevri dro ekargebaT mis lodinSi. samSeneblo
kompaniam Mmravali konsultanti moiwvia mdgomareobis gamosasworeblad,
magram saCivrebi sul ufro da ufro matulobda. sabolood gadawyvites,
didi xarji gaeRoT da axali liftebi daeyenebinaT. Mmagram bolo
momentSi viRacam azri gamoTqva liftis mosacdelSi didi sarke
daemontaJebinaT. saCivrebi Sewyda.
Pproblema didi sarkis dayenebiT gadaiWra. yuradRebam sarkeze
gadainacvla-sarkeSi yurebiT xalxi erToboda, dro male gadioda da
problemac advilad gadaiWra.

• situaciuri kogniciis _konteqstis mniSvneloba

rac Seexeba problemis gaazrebisTvis Semdeg mniSvnelovan sakiTxs, es
aris konteqstis roli–situaciuri kognicia, romelzec araerTi pedagogi da
fsiqologi amaxvilebs yuradRebas. situaciur-kogniciuri midgomis
mxardamWerebi Tanxmdebian im mosazrebaze, rom problemis gadaWris Cveni
SesaZlebloba “mibmulia” im specifikur konteqstTan, romelSic mogvixda
(daviswavleT) problemis gadaWra.
situaciuri kogniciis TvalsazrisiT mniSvnelovania is garemoeba rom
yoveldRiur cxovreba uamrav axal-axal informacias gvawvdis; vxvdebiT da
urTierToba gvaqvs bevr ucnob da nacnob adamianTan. Cven vkrebT CvenTvis
sasargeblo informacias garemodan, yoveldRiuri cxovrebis mdidari
gamocdilebidan. es informacia gvexmareba problemis ufro swrafad da
srulyofilad gagebaSi.. yvela es faqtori gviadvilebs problemebis gagebasa
da maT gadaWras. situaciuri kogniciis cneba xazs usvams, rom fsiqologebma
yuradReba unda gaamaxvilon kognitur procesebis kvlevis ekologiur
validurobaze, (rogorc gaxsovT, kvlevas aqvs ekologiuri validoba, maSin,
Tu pirobebi, romelSic kvleva iqna Catarebuli, aris bunebrivi garemos
msgavsi).
amave dros, gasaTvaliswinebelia is naklic, romelic am midgomisTvisaa
damaxasiaTebeli: radgan adamianebi ama Tu im unars iZenen specifikuri
situaciis konteqstSi (mag. quCaSi gamyidvelma biWma, romelic mSvenivrad
arTmevs Tavs fulis Tvlas da zogjer Segnebulad mogebasac naxulobs,
didi albaTobiT, SeiZleba marcxi ganicados am unarebis sxva situaciaSi

60
(magaliTad, standartizebuli maTematikuri amocanebis gamoyvanisas)
gadatanasa da efeqtur gamoyenebaSi.

2.problemis reprezentaciis meTodebi.

problemis gadaWris meore safexuri Sternbergis mixedviT gulisxmobs
problemis reprezentaciis meTodebs. mas Semdeg, rac adamiani gadawyvets,
Tu romeli informaciaa problemis gadaswyvetad arsebiTi da romeli –
irelevanturi, Semdegi safexuri unda iyos problemis reprezentaciis
Sesabamisi da kargi meTodis monaxva. Tu Tqven Seusabamo meTods airCevT,
SeiZleba problemis swori gadaWra verc SeZloT. swori, efeqturi
reprezentacia ukeT gamoaCens arsebiTi xasiaTis informacias, romelic
aucilebelia problemis gadaWrisTvis. problemis gadaWris es aspeqtic
SeiZleba davukavSiroT Stenbergis mier SemoTavazebuli problemis gadaWris
ciklis meore safexurs, kerZod, problemis gansazRvrasa da warmodgena-
reprezentacias. miuxedavad imisa, rom erTxel ukve amovicaniT, gavigeT
problema (pirveli safexuri), saWiroa misi gansazRvra da warmodgena
sakmarisad kargad imisTvis, rom gaviazroT, rogor gadavWraT igi.
magaliTad, warmovidginoT, rom vemzadebiT moxsenebis dasawerad. amisTvis
saWiro iqneba gansaxilveli sakiTxis imdenad kargad gansazRvra, rom
mogveces SesaZlebloba davgegmoT am moxsenebis mosamzadeblad saWiro
mTeli rigi masalebisa da strategiebis moZieba. es safexuri gdamwyveti
mniSvnelobisaa, radgan Tu arasworad ganvsazRvravT da warmovadgenT
problemas, naklebad SevZlebT mis gadaWras.
problemis efeqturi reprezentacia mogvcems CvenTvis xelmisawvdomi
informaciis organizebisa da Cveni mexsierebis SezRuduli muSaobisTvis
daZabulobis Semcirebis saSualebas. aseTma konkretulma reprezentaciam
unda dagvanaxos is ZiriTadi informacia, rac problemis gadawyvetisTvisaa
aucilebeli.
problemis reprezentaciis efeqtur meTodebs warmoadgens
simboloebi, matricebi, diagramebi da TvalsaCino suraTebi.

simboloebi. zogjer abstraqtuli problemis reprezentaciisTvis

yvelaze efeqturi gza swored simboloebis gamoyenebaa. magaliTad, skolaSi,

61
algebris gakveTilebze yvelas gvaswavles ucnobi sidideebis simboloebiT
aRniSvna (magaliTad, Tu ucnobia adamianis asaki, igi x-iT an y-iT aRiniSvna),
Semdeg, amocanis pirobaSi mocemuli TiToeuli cvladis simboloebis
gamoyenebiT formulaSi gadmotana da Sesabamisi maTematikuri moqmedebis
Sesruleba. yovelive es, ra Tqma unda, gauadvilebs moswavleebs algebruli
amocanis amoxsnas. amoxseniT Semdegi amocana:
amocana #3

gggadaWeriT Semdegi problema simboloebis gamoyenebiT: meris asaki 10

wwwliT ufro naklebia, vidre orjer aRebuli qeTis asaki. xuTi wlis
SeSemdeg meri 8 wliT ufrosi iqneba vidre meri im dros. ra asakis
aaarian meri da qeTi?

Cveulebriv am amocanis gadawyvetisas viyenebT simbolo M-s, romelic

pirobiTad, meris asaks Seesabameba da Q, romelic qeTis asaks Seesabameba.
amis Semdeg pirveli winadadeba SeiZleba Semdegi formuliT gamovsaxoT: “M=
2Q _ 10” da meore winadadeba ki aseT saxes miiRebs “M+5= Q+5+8”. Aamis Semdeg
CavsvamT M-is mnSvnelobas meore winadadebaSi da SevasrulebT maTematikur
moqmedebas. miviRebT, rom qeTi 18 da meri 26 wlisaa.
magram problemis gadamWrelma SeiZleba Secdomac dauSvas.Yyvelaze
mTavari Secdomas adamiani uSvebs sityvis simboloebis saxiT
gamosaxvaSi/”gadaTargmnaSi”. am dros SesaZlebelia adgili hqondes
informaciis aRrevas an gaumarTavi informaciis warmodgenas. Tu problema
TqvenTvis gaugebaria, simboloebSi mas zustad ver gadaitanT. ufro metic,
problemis kargad gagebac ar aris imis garantia, rom simboloebSi sworad
moxdeba problemis gadatana.
winadadebis simboloebiT gamosaxvisas erT-erTi ZiriTadi problema
isic aris, rom problemis gadamWrelma SeiZleba gaamartivos winadadeba da,
amdenad, zustad ver warmoadginos informacia. magaliTad, maierma da
higartim sTxoves kolejis studentebs waekiTxaT algebrul amocanaTa
seriebi da Semdgom, mogvianebiT, gaexsenebinaT isini. miRebuli Sedegebis
mixedviT, aRmoCnda, rom studentebi xSirad arasworad ixsenebdnen iseT
amocanebs, sadac winadadebebi mimarTebs Seicavda.

62
 MmTavari problema am dros is aris, rom ise unda moxdes winadadebebis
gamartiveba, rom informaciis warmodgena (prezentacia) ar dazaraldes.
rogorc ukve aRvniSneT,Mmaieris da higartis gamokvlevaSi moswavleebs
ukiTxavdnen amocanebs, romlebic Semdeg unda moegonebinaT. Mmoswavleebs
xSirad aviwydebodaT is problemebi, romlebSic magaliTad, aseTi saxis
mimarTebebi iyo: “ gemis siCqare damdgar wyalSi iyo saaTSi 12 km-iT meti,
vidre mdinaris siCqare.” ZiriTadi Secdoma imaSi iyo, rom moswavleebi
amartivebdnen amocanas da stovebdnen ZiriTad mimarTebas: AaxsovdaT
mxolod is, rom gemis siCqare damdgar wyalSi iyo saaTSi 12 km. -aviwydebodaT
misi mimarTeba mdinaris siCqaresTan, romlis gaTvaliswinebis gareSe
problem aver gadawydeboda.

M matricebi. matrica aris ruka, sqema, romelic punqtebis yvela SesaZlo

kombinacias TvalsaCinod warmogvidgens. igi brwyinvale saSualebaa
punqtebis mimdinareobis Tvalyuris sadevneblad, gansakuTrebiT maSin,
rodesac mocemuli gvaqvs rTuli da kompleqsuri problema Sesabamisi
gansxvavebuli informaciiT. stiven Svarcisa da misi kolegebis mier
Catarebuli kvleva swored problemis matricebis saSualebiT
reprezentacias eyrdnoboda. studentebs aZlevdnen Semdeg instruqcias:
waikiTxeT Semdegi informacia, SeitaneT monacemebi matricaSi da Semdeg
upasuxeT kiTxvas: “ ra daavadeba aqvs misis Aandersons da romel palataSia
moTavsebuli igi?”
amocana #4
saavadmyofoSi wevs 5 adamiani. TiToeuls mxolod erTi daavadeba aqvs.
Yyvela es daavadeba sxvadasxvaa. TiToeuli pirovneba calke palataSia.
Ppalatebis nomrebia 101-dan 105-de.
1. pirovneba asTmiT 101-e palataSia.
2. q-n lopess gulis daavadeba aqvs.
3. q-ni grini 105-e palataSia
4. q-n smits tuberkuliozi aqvs
5. qali mononukleoziT 104-e oTaxSia
6. q-ni tomasi 101-e palataSia
7. q-ni smiti 102-e palataSia

63
 8. erT-erT pacients, magram ara misis andersons, aqvs naRvlis buStis
daavadeba

Ppalatis nomrebi
101 102 103 104 105
q-ni
andersoni
q-ni
lopesi
q-ni
grini
q-ni
smiti
q-ni
tomasi

kvlevis Sedegad aRmoCnda, rom studentebma, romlebmac problemis

warmosadgenad gamoiyenes matrica, meti albaTobiT, sworad da swrafad
gadaWres problema, vidre sxva studentebma, romlebmac problemis
warmodgenis sxva xerxi gamoiyenes mocemuli amocanisTvis.
Ddiagramebi. Ddiagramebi gvexmareba maSin, rodesac gvinda raime proeqtis
Sedgena/obieqtis ageba. novikma da morisma sTxoves studentebs, aegoT
obieqti – miniaturuli roiali – qaRaldebis gamoyenebiT. aRmoCnda, rom
studentebs, romelTac amocanis pirobis verbalur aRwerilobasTan erTad,
Tanmimdevruli diagramis gamoyenebis saSualebac hqondaT, ufro zustad
gadaWres amocana, vidre maT, vinc mxolod verbaluri aRweriloba miiRes.
diagramebi dagvexmareba, roca warmosadgeni gvaqvs didi raodenobiT
informacia. magaliTisTvis moviyvanoT ierarqiuli xis diagrama. es aris
figura, romelic xis totebis msgavsi struqturis gamoyenebiT migviTiTebs
problemaSi arsebul sxvadasxva SesaZlo variantze. diagramebis upiratesoba
imaSi mdgomareobs, rom maT SeuZliaT rTuli informacia konkretuli,
TvalsaCino formiT warmoadginon, rac, Tavis mxriv, saSualebas gvaZlevs
muSa mexsierebaSi davitovoT meti mentaluri sivrce sxva problemebis

64
gadasaWreli moqmedebebisTvis.. garda amisa, diagramebis Sedgena da
gamoyeneba SedarebiT did Zalisxmevas ar moiTxovs

diagrama. es aris figura, romelic xis totebis msgavsi struqturis

gamoyenebiT migviTiTebs problemaSi arsebul sxvadasxva SesaZlo variantze.
diagramebis upiratesoba imaSi mdgomareobs, rom maT SeuZliaT rTuli
informacia konkretuli, TvalsaCino formiT warmoadginon, rac, Tavis mxriv,
saSualebas gvaZlevs muSa mexsierebaSi davitovoT meti mentaluri sivrce
sxva problemebis gadasaWreli moqmedebebisTvis.. garda amisa, diagramebis
Sedgena da gamoyeneba SedarebiT did Zalisxmevas ar moiTxovs

grafikuli gamosaxva.zogjer, problemis gadaWris procesSi vizualuri

informaciis warmosadgenad, grafikuli gamosaxva diagramuli gamosaxvis
yvelaze efeqturi formaa. igi SegviZlia warmatebiT gamoviyenoT, magaliTad,
budisti beris amocanis gadaWrisas, romelic mdomareobs SemdegSi (ix.
(amocana 4).

Aamocana # 4.
B budisti beris problema
erT dilas, zustad mzis amosvlisas, budisti beri auyva mTis
wverisken mimaval biliks. Bbiliki sacalfexo iyo da mTavrdeboda
mTis mwvervalze lamazi, moelvare monastriT.

65
B beri biliks cvalebadi siCqariT miuyveboda. gzazeBxSirad
Cerdeboda dasasveneblad Tu xilis saWmelad, romelic Tan hqonda
wamoRebuli. samlocvelos mzis Casvlamde miaRwia. samlocveloSi is
marxulobda da loculobda ramdenime dRis ganmavlobaSi. Semdeg
igive biliks dauyva ukan dasabruneblad _ daiwyo mzis amosvlisas
da moZraobda isev SesvenebebiTa da cvalebadi siCqariT. Tumca axla
misi siCqare aRemateboda mTaze asvlisas misi moZraobis siCqares.
bilikze unda iyos adgili, romelsac beri gadakveTda dRis erTsa
da imave dros orive SemTxvevaSi _ rogorc mTaze asvlisas, aseve
iqidan Camosvlis dros.Mamocana swored am adgilis povnaSi
mdgomareobs. amisTvis SegviZlia gamoviyenoT grafiki,sadac erTi
xaziT, pirvel dRes, beris mTaze asvlas gamovsaxavT, xolo meore
xazs, ramdenime dRis Semdeg, misi ukan dabrunebis saCveneblad
gamoviyebnebT. wertili, sadac es xaxebi gadakveTen erTmaneTs,
migviTiTebs adgilze, sadac beri, orive SemTxvevaSi, dRis erTsa da
imave dros iqneboda. aRmoCnda, rom es adgili aris gzidan 900 futis
daSorebiT, sadac beri iyo dRis 12 saaTze.

66
 Pproblemis grafikuli gamosaxva xSirad Zalian efeqturi (zogjer
erTaderTic) saSualebaa problemis gadasaWrelad. Aamas beris amocanis
gadaWris grafikuli gamosaxulebac adasturebs. problemis grafikuli
gamosaxva xSirad Zalian efeqturi (zogjer erTaderTic) saSualebaa
problemis gadasaWrelad. Aamas beris amocanis gadaWris grafikuli
gamosaxulebac adasturebs.
vizualuri xatebi. zogierT adamians problemis gadaWrisas urCevnia
daeyrdnos vizualur xatebs, rac gulisxmobs mocemuli problemis gonebaSi
warmodgenas da am gziT problemis gadaWris gzis povnas. asseT xatebs
SeuZlia agvaridos tradiciuli, konkretuli reprezentaciebis SezRudvebi.
aseve, kargi vizualur-warmosaxviTi Cvevebi da unarebi upiratesobas
gvaZlevs, rodesac vdgebiT figuris Seqmnis problemis winaSe.

3. problemis gadaWris procesSi Semdegi, mesame safexuri aris –problemis

gadaWris strategiebis Camoyalibeba. problemis efeqturad gansazRvrisa da
reprezentaciis Semdeg unda moxdes strategiis mofiqreba/SemuSaveba mis
gadasaWrelad. arsebobs problemis gadaWris ramdenime strategia.
algoriTmi. algoriTmi, saboloo angariSiT, warmatebis momtania, magram
xangrZlivi procesia. algoriTmi aris Tanmimdevruli, safexureobrivi
procedura, romlis saSualebiTac vpoulobT swor pasuxs konkretuli
problemis gadasaWrelad. algoriTmis erT-erTi saxeoba aris Exsaustive search
(amomwuravi Ziebi), romlis drosac yvela SesaZlo variantis mosinjva xdeba.
magaliTad, moswavles gamocdaze Tu aqvs gadasaWreli zemoT warmodgenili
#3 amocana da iyenebs am meTods, is iwyebs imiT, rom M= 0 da Q = 0 da M-is
da Q-s yvela mniSvnelobas scdis. sabolood Sedegi SeiZleba miiRos, magram
amasobaSi gamocda didi xnis damTavrebuli iqneba.
evristika. problemis gadaWris meore strategia evristuli meTodia.
kompiuterisgan gansxvavebiT, adamianis tvins ar SeuZlia swrafad daiTvalos
mravali SesaZlo kombinacia. Cvens muSa mexsierebas erTdroulad
operaciaTa mxolod SezRuduli raodenobis SeCereba SeuZlia. amis gamo
niuelis da saimonis azriT, adamians SeuZlia gamoiyenos e.w. “gonebrivi
mokle CarTvebi” (shortcuts’). es mentaluri mokle CarTvebi sxva araferia, Tu
ara e.w. evristuli meTodebi – araformaluri, intuituri, spekulaturi

67
strategiebi, romelTac zogjer SeuZliaT problemis gadaWramde migviyvanon.
Tu Cven Cvens xangrZliv mexsierebaSi Senaxuli gvaqvs bevri martivi
evristikuli meTodi, romlebic SeiZleba gamoviyenoT sxvadasxva
problemisTvis, amiT Cven SevumcirebT datvirTvas Cveni SezRuduli
moculobis mqone muSa mexsierebas.
evristika aris kognituri strategia an “praqtikuli meTodi”, romelic
xSirad gamoiyeneba, rogorc Semoklebuli gza rTuli amocanis
gadasaWrelad. evristika aris zogadi wesi, romlis ZiriTadi maxsiaTebelic
sizustea. problemis gadaWris procesSi evristika aris strategia, romelic
gamoricxavs zogierT alternativas da mxolod im alternativebs eyrdnoba,
romelTac problemis gadaWramde mivyevarT arsebobs evristuli meTodis
ramdenime saxe. esenia 1.‘mTaze asvlis evristika”; 2.miznisa da saSualebis
evristika da 3.analogia.
‘mTaze asvlis evristika”. erT-erTi yvelaze martivi evristuli meTodi
Hill-climbing evristik-aa, risi pirdapiri Targmanicaa ‘mTaze asvlis evristika”. es
saxelwodeba metaforaa da niSnavs Semdegs: warmoidgineT, rom Tqveni mizania
mTis wverze asvla. samwuxarod, Tqven ver xedavT saboloo mizans, rom
gansazRvroT, romeli biliki migiyvanT mwvervalamde. ramdenadac Tqveni
mizani maRlaa, Tqven irCevT biliks, romelic aRmarTs miuyveba (daxris kuTxe
ufro metia). aseve, problemis garCevis dros, rodesac mixvalT im
wertilamde, rom unda airCioT, ra gaakeToT, irCevT imas, romelic Tqveni
azriT, yvelaze sworia.
es strategia gamoiyeneba im SemTxvevebSi, rodesac ar gaqvT sakmarisi
informacia alternativebis Sesaxeb, anu mxolod erTi alternative gaqvT –
uSualod mxolod momdevno safexurs xedavT. magram am konkretulma
meTodma, iseve, rogorc zogierTma sxva evristulma strategiam SeiZleba
mcdar Sedegamde migiyvanoT. yvelaze didi nakli am evristikisa is aris, rom
adamiani irCevs im alternativas, romelsac, rogorc mas eCveneba, igi
pirdapir miznamde mihyavs. magram SeiZleba isec moxdes, rom airCios ufro
grZeli, magram swori gza. magaliTad, zeviT moyvanil magaliTSi biliki,
romelic aRmarTs miuyveba (da, bunebrivia ifiqro, rom es cicabo da ara
daRmarTisken mimavali biliki migiyvans mwvervalamde) SeiZleba mcdari
aRmoCndes - CixTan an ufskrulTan migiyvanos da amitom sjobdes grZeli

68
gza airCio, romelic saboloo mizanTan migiyvans. ase rom, es strategia,
algoriTmisgan gansxvavebiT, namdvilad ar iZleva problemis gadaWris srul
garantias.
miznisa da saSualebebis evristika. es meTodi ori mniSvnelovani
komponentisgan Sedgeba: (1)problema iyofa qveproblemebad, an mcire
problemebad da (2) Semdeg vcdilobT SevamciroT gansxvaveba (manZili)
TiToeul problemaSi sawyis mdgomareobasa da mizans Soris. saxelwodebac
swored aqedan modis da miTiTebs, rom jer unda mizani gamoikveTos da
Semdeg Seiqmnas am miznis misaRwevi saSualebebi. amrigad, miznisa da
sasualebebis meTodi problemis winaSe mdgari subieqtis yuradRebas
amaxvilebs problemis dasawyis da saboloo mdgomareobas Soris
gansxvavebaze. es meTodi ufro rTulia, vidre wina da aris problemis
gadaWrisTvis erT-erTi yvelaze moqnili da efeqturi strategia.
cxovrebaSi Cven yoveldRiurad viyenebT am meTods. margaret metlini
aRwers Tavisi studentis SemTxvevas, romelmac Sesvenebaze miirbina
kaTedraze da leqtors sTxova stepleri. gakvirvebuli leqtoris Tvalwin
studentma Sexsnili qvedakabis boloebi stepleriT SeaerTa da
auditoriisken gaiqca. rogorc aRmoCnda, mas ar unda daegviana da
aucileblad unda daswreboda koloqviums, romelic sam wuTSi iwyeboda.
Rildakarguli kaba ki uxerxulobas uqmnida. man es problema swored miznisa
da saSualebis meTodiT gadaWra –gamohyo problemaSi ori qveproblema: (1)
moaxdina im obieqtis identifikacia, romelsac SeeZlo kabis saTaveebis
damagreba da (2) epova es obieqti.
miznisa da saSualebis strategiis gamoyeneba ar gulisxmobs mxolod
erTi, pirdapiri, miznis mimarTulebiT svlas. SeiZleba problemis gadaWris
gzaze ukan, sawyisi mdgomareobisken dabrunebamac mogviwios. aris SemTxvevei,
rodesac jer momdevno qveproblema wydeba da semdeg-wina.
grino (Greeno) ikvlevda miznisa da saSualebebis strategiiT rogor
gadaiWreboda mdinaris erTi napiridan meoreze orkebis da hobitebis
(ararealuri arsebebi) gadasvlis problema. am gamokvlevaSi kargad gamoCnda,
rom adamianebi erTgvar pauzas akeTeben imisaTvis, rom dainaxon
qveproblemebis gamoyofis aucilebloba, kerZod, gaiazron gadaadgilebis

69
Tanmimdevroba. am dros gansakuTrebuli mniSvneloba muSa mexsierebas
eniWeba.
amocana # 5
orkebis da hobitebis problema
sami hobiti da sami orki (ararealuri arsebebi) erTmaneTs Sexvdnen
mdinaris marjvena napirze. Yyvela maTgans unda marcxena napirze
gadasvla.. sabednierod, iqve aris navi. Mmagram samwuxarod, navs
erTdroulad mxolod ori arsebis gadayvana SeuZlia. M arsebobs sxva
problemac: orqebi mtacebeli arsebebi arian da Tu napirze hobitze
meti orqi darCeba, isini SeWamen hobitebs. Aamdenad, Tqven unda ecadoT,
rom rasodes datovoT romelime napirze hobitze meti orki. rogor unda
gadawydes problema? ( aqve isic unda iTqvas, rom miuxedavad yvelafrisa,
orkebis ndoba, rom navs ukan daabruneben – SeiZleba)

rogorc ukve aRvniSneT, zogjer problemis swori gadaWra

damokidebulia ukan, problemis sawyisi mdgomareobisken mobrunebaze, rac
droSi aramomgebiania da zrdis manZils problemis sawyis da saboloo
mdgomareobas Soris. MmagaliTad #5 suraTze gamosaxul problemaSi Tu
Tqven yuradReba gaamaxvileT mxolod gadayvanaze erTi napiridan meoreze,
raTa SegemoklebinaT gansxvaveba am or mdgomareobas Soris, amiT
ugulvebelhyaviT me-6 safexuris mniS vneloba (sadac ori, meore napirze

70
gadayvanili arsebis, ukan dabruneba xdeba), romelic gadamwyvetia problemis
gadaWrisTvis.
am problemis gadaWris gza moicavs ramdenime safexurs:
1. 2 orki marjvnidan marcxniv
2. 1 orki marcxnidan marjvniv
3. 2 orki marjvnidan marcxniv
4. 1 orki marcxnidan marjvniv
5. 2 hobiti marjvnidan marcxniv
6. 1 orki da 1 hobiti marcxnidan marjvniv
7. 2 hobiti marjvnidan marcxniv
8. 1 orki marcxnidan marjvniv
9. 2 orki marjvnidan marcxniv

am amocanis gadaWris dros mosalodnelia sami saxis Secdoma:

1. ukansvlis, anu problemis sawyisi mdgomareobisken dabrunebis
SesaZleblobis ugulvebelyofa
2. „akrZaluli“ gadaadgileba (SemTxvevebi, romlebic amocanis pirobas
ewinaaRmdegeba, mag. navSi orze meti arsebis Casma)
3. momdevno safexurebis gaTvlaSi daSvebuli Secdomebi
ganvixiloT meore magaliTi:DdavuSvaT, Tqven eqperimentul kvleviT
naSroms werT.. literaturis mimoxilvas morCiT da Semdeg safexurze -
meTodis aRweraze gadaxvediT. meTodis aRwerisas SeiZleba aRmoaCinoT, rom
literaturuli masala, romelic Tqven biblioTekaSi SeagroveT, ar aris
sakmarisi. Aamitom weris SeCereba da ukana safexurze (literaturis
Segrovebis safexurze) dabruneba mogiwevT, raTa SeavsoT literaturuli
nawili. ra Tqma unda, es ar aris sasiamovno procesi, magram Tu gindaT rom
kvleviT naSromSi krediti aiRoT (anu es problema gadawyvitoT), ase unda
moiqceT.
4.problemis gadaWris ciklis meoTxe safexuri aris informaciis
organizeba. am etapze xdeba problemis gadaWrisTvis saWiro yvela
informaciis integrireba. es etapi kritikulia/gadamwyvetia problemis swori
gadaWrisaTvis. adamianma problemis gadaWrisas SeiZleba marcxi ganicados
swored imitom, rom man ver SeZlo mis xelT arsebuli informaciis

71
gaanalizeba da am informaciis sxvadasxva nawilebis erTmaneTTan
mimarTebaSi moyvana (erTmaneTTan morgeba). ra Tqma unda, problemis gadaWris
ciklis yvela safexurze xdeba informaciis organizeba da reorganizeba,
magram meoTxe etapze vpoulobT swored informaciis im reprezentacias,
romelic yvelaze metad gvaZlevs Cveni strategiis sisruleSi moyvanis
SesaZleblobas. magaliTad, Tu Cveni problema adgilmdebareobis povnaa, misi
gadaWris saukeTeso gza SeiZleba ukve nacnobi informaciis rukis saxiT
warmodgena iyos.
5.problemis gadaWris mexuTe safexuri resursebis ganawilebaa. sxva
araerT problemasTan erTad, romelic gvxvdeba problemis gadaWris gzaze,
dgeba SezRuduli resursebis problemac. am resursebSi yvela saxis resursi
moiazreba - dro, fuli, sivrce . . . da, ra Tqma unda mentaluri resursebi.
zogi problem Zalin did drosa da sxvadasxva saxis resurss moiTxovs,
zogisTvis ki mcire resursic sakmarisia. didi mniSvneloba aqvs imas, Tu
rogor moxdeba resursebis ganawileba
6.problemis gadaWris procesSi meeqvse, bolo safexuri aris monitoringi.
problemis warmatebiT gadamWrelebi pirdapir ar iwyeben problemis
gadaWriT, ar elodebian im moments, rodesac miaRweven “bilikis bolos”. amis
nacvlad, isini problemis gadawyvetamde mTeli gzis ganmavlobaSi
afiqsireben Tavis poziciebs, imas, Tu “sad imyofebian”. es saWiroa imisTvis,
rom darwmundnen, rom namdvilad uaxlovdebian mizans. Tu aRmoCndeba, rom
es gza mcdaria, Tavidan iwyeben poziciebis Sefasebas da gadamowmebas. am
monitoringis Sedegad SeiZleba aRmoCndes, rom Secdoma dasawyisSivea
daSvebuli, an sizuste ar iyo daculi da cdiloben ipovon problemis
gadaWris ufro saimedo gza.
7.bolo, meSvide safexuri miRebuli Sedegis Sefsebaa. zogjer Sefaseba
SeiZleba maSinve moxdes, zogjer cota mogvianebiT an, sulac, Zalian
dagvianebiTac. problemis gadaWris safexurebrivi warmodgena ar niSnavs
imas, rom es Tanmimdevroba aris dadgenili wesi da misi darRveva ar
SeiZleba. problemis gadaWra moqnili procesia – zogjer SeiZleba ukan
davixioT an gavaswroT kidec am safexurebs. Tu saWiro gaxda, SevcvaloT

72
maTi Tanmimdevroba, an, Tundac gamovtovoT an davamatoT safexurebi
situaciis moTxovnis Sesabamisad.

analogiis safuZvelze problemis gadaWris struqtura. analogia

evristuli strategiis mesame formaa. Cven yoveldRiurad gvixdeba
analogiis safuZvelze problemebis gadaWra. magaliTad, maTematikuri
amocanis gadasaWrelad araerTxel Cagvixedavs wignSi an rveulSi, raTa
gvepova analogiuri, ukve amoxsnili amocana. an kognitur fsiqologiaSi
prezentaciis momzadebisas, dagvxmarebia socialur fsiqologiaSi
gakeTebuli moxseneba, radgan moxsenebebi, Cveulebriv msgavsi struqturis
sfuZvelze igeba. analogiebs vxvdebiT xelovnebaSi, mecnierebaSi,
politikaSi. rodesac analogiis midgomas viyenebT problemis gadaWris dros,
Cven msgavsi, adre ukve gadaWrili problemis wess/strategias viyenebT Cvens
winaSe damdgari axali (magram msgavsi, analogiuri) problemis
gadasaWrelad. rogorc vxedavT, Cven xSirad erTi problemis gadaWrisas
miRebuli codna gadagvaqvsODEsxva problemaze. am process transferi
ewodeba. transferi SeiZleba iyos pozitiuri an negatiuri.Bnegatiuria im
SemTxvevaSi, roca Zveli codnis gamoyeneba aZnelebs axali problemis
gadaWras, ayenebs ra adamians araswor gzaze. pozitiuria transferi, Tu is
aadvilebs problemis gadaWras. amdenad, transferi zogjer damxmare
saSualebacaa.
farTo gagebiT, pozitiur transferad SeiZleba CaiTvalos faqtobrivi
codnis an unarebis gadatana/gamoyeneba erTi garemodan meoreSi. magaliTad,
Tqven SeiZleba gamoiyenoT zogadi fsiqologiis leqcia-semonarebze
miRebuli codna da am dros swavlisTvis saWiro unar-Cvevebi kognituri
fsiqologiis gamocdisTvis mosamzadeblad. anu erTi problemis
gadasaWrelad gamoyenebuli strategia gamoviyenoT msgavs/analogiur
situaciaSi. magram sakiTxi dgeba imis Sesaxeb, rogor vxvdebiT, rom
problemebi msgavsi-analogiuria da, rom, Sesabamisad, trans feric
pozitiuri iqneba.
gavecnoT analogiiT problemis gadaWris struqturas da ganvixiloT is
faqtorebi, romlebic gavlenas axdenen problemis analogiis midgomiT
efeqtur gadaWraze anu pozitiur transferze.

73
 analogiis safuZvelzePproblemis gadaWris dros gansakuTrebuli
mniSvneloba eniWeba realuri problemis gamokveTas, anu im “Camarxuli” ideis
Tu “Tavsatexis” aRmoCenas, romelic detalebis zedapirs miRma devs.
problemis arsis Sesaxeb saubrisas Cven ukve aRvniSneT, rom problemis
gadawyvetis dros adamianma irelevantur informacias yuradReba ar unda
miaqcios da yuradReba unda problemis arsis wvdomaze gaamaxvilos.
magaliTad, #5 naxatze warmodgenili problemis gadaWris dros Cven ar unda
dagvainteresos TviT am arsebebis Sesaxeb sxva informaciam, imis garda, rac
maT meore napirze gadayvanis SesaZleblobebs ukavSirdeba. igive struqtura
da gadaWris strategia aqvs e.w. “misionerebisa da kanibalebis” Sesaxeb
problemasac, an “mglebis da cxvrebis” problemasac.. aseT problemebs
izomorful problemebs uwodeben.
amrigad, cneba izomorfuli problema gamoiyeneba im problemebis mimarT,
romlebsac formaluri agebuleba da gadaWris gza msgavsi aqvT, magram maTi
Sinaarsobrivi mxariT da specifikuri detalebiT gansxvavdebian
erTmaneTisgan
ZiriTadi xelisSemSleli faqtori analogiiT problemis gadaWrisas
aris is, rom adamiani ufro xSirad problemis zedapirul niSnebs aqcevs
yuradRebas da mxedvelobidan rCeba problemis arsi, Rrma, struqturuli
niSnebi.. problemis gadaWra ki swored struqturuli niSnebis gamoyofazea
damokidebuli, romlebic safuZvlad udevs problemis arss da gansazRvravs
mis warmatebiT gadaWras.
rogorc mravali gamokvlevis Sedegad aRmoCnda, adamianebs xSirad
uWirT analogiis gavleba (msgavsebis danaxva) maT mier adre gadaWril
problemasa da axal, izomorful problemas Soris, romelsac msgavsi
struqturuli niSnebi aqvs. Ggarda amisa, adamianebs xSirad uWirT
problemebs Soris msgavsebis danaxva, Tu erT-erTi sxva zedapiruli niSnebiT
aris warmodgenili, an Tu msgavsi problemis gadaWra gansxvavebul pirobebSi
uxdebaT. isini ver axerxeben Tavisi codnis gadatanas (tranfers)axal
situaciaSi. (gaixseneT magaliTi Tavidan “situaciuri kognicia –konteqstis
faqtori”, sadac gamyidveli SeiZleba mSvenivrad iyenebdes maTematikur
operaciebs maRaziaSi an quCaSi, magram ver gadaitanos es codna
standartuli maTematikuri amocanebis-testebis amosaxnelad).

74
faqtorebi, romlebic xels uwyoben analogiebis mizanSewonil gamoyenebas.

adamianebs zogjer uWirT analogiis danaxva, Tu amaze speci alurad ar

miuTiTe! bevr SemTxvevaSi SesaZlebelia Tavi davaRwioT konteqstis efeqts
da adeqvaturad gamoviyenoT analogiis meTodi. davuSvaT, Tavidan ori
problema gansxvavebuli gveCveneba, radganac maT gansxvavebuli zedapiruli
niSnebi aqvT. magram am or problemas gaaCnia saerTo struqturuli niSnebiG.
Tu Tqven vinme gibiZgebT, gikarnaxebT, migiTiTebT, rom SeadaroT es ori
problema siRrmiseulad erTmaneTs, aRmoaCenT struqturul msgavsebas da
efeq turad gamoiyenebT analogiis meTods problemis gadasawyvetad.

sainteresoa, rom studentebi statistikis amocanebs ufro kargad da

zustad wyveten, Tu manamde struqturulad msgavsi problemebis
urTierTSedarebaze iyvnen navarjiSebi (Sternbergi). aRmoCnda, rom
struqturuli msgavsebis dadgenaSi varjiSi Sedarebis sxvadasxva xerxebis
gamoyenebiT, sazogadod, problemebis gadaWris unaris ganviTarebasac uwyobs
xels. (Quilici & Mayer,2002).

dabolos, aRmoCnda, garkveul asakamde bavSvebs uWirT struqturuli

niSnebis gamoyofa. codnis SeZenasTan erTad, rac asakobrivi ganviTarebis
Tanmdevi procesia, bavSvebs uadvildebaT struqturuli niSnebis aRmoCena.
genteris erT-erTi kvlevis mixedviT, kiTxvaze: “ra msgavsebaa Cveulebriv
Rrubelsa da dasaban Rrubels Soris”, 5 wlis bavSvi pasuxobs, rom orive
mrgvali da fumfulaa, xolo 9 wlis bavSvi ki pasuxobs, rom oriveSi aris
wyali, romelic Semdeg maTgan gamodis.

rogorc ukve aRvniSneT, analogiis meTodis swor gamoyenebas xels

uwyobs am konkretuli problemis gadawyvetamde struqturulad msgavsi
problemebis gadawyveta. am azris kidev ufro meti TvalsaCinoebisTvis
ganvixiloT eqsperimenti, romelic ori problemis: “radiaciis problema” da
“samxedro problema” gamoyenebiT Catarda.

amocana, saxelad “radiaciis problema” geStaltTeoriis cnobil

warmomadgenels karl dunkers ekuTvnis. problemis Sinaarsi Semdegia:
“warmoidgineT, rom xarT eqimi, romelic mkurnalobs kuWis avTvisebiani

75
simsivnis mqone pacients. operaciis gziT simsivnis amokveTa misi Zalian didi
zomis gamo ar SeiZleba. meores mxriv, simsivnis datoveba pacientis
sikvdils gamoiwvevs. erTaderTi saSualeba simsivnis mosacileblad X
sxivebis gamoyenebaa. samwuxarod, simsivnis ujredebis ganadgureba mxolod
Zalian Zlieri intensivobis sxivebs SeuZliaT. magram am SemTxvevaSi simsivnis
irgvliv arsebuli janmrTeli ujredebic ganadgurdeba. naklebi
intensivobis sxivebi arafers avnebs janmrTel ujredebs, magram
arasakmarisi iqneba simsivnis gasaqrobad. Tqveni problemaa ise gaanadguroT
simsivnuri qsovili, rom ar daazianoT janmrTeli ujredebi.” dunkeris
mixedviT arsebobs am problemis gadaWris konkretuli gza.

eqsperimentis monawile cdis pirebs “radiaciis problemis” gacnobamde

awvdidnen sxva, ufro martiv problemas, romelsac “samxedro problema”
ewodeba. misi Sinaarsi aseTia: “generals surs daipyros cixe-simagre,
romelic samefos centrSi mdebareobs. arsebobs masTan sxvadasxva mxridan
misasvleli bevri gza, magram TiToeuli maTgani danaRmulia. adamianTa
mxolod mcire jgufebs SeuZliaT am gzebis usafrTxod gavla. adamianTa
nebismier did jgufs ki SeuZlia naRmebi aamoqmedos da TviTonac daiRupos..
amrigad, sruli ZalebiT cixe-simagreze Seteva gamoricxulia. rogor unda
moiqces generali?”

ra msgavsebaa am or problemas Soris da ra elementaRuli

strategia SeiZleba iqnas gamoyenebuli maTi Sedarebisas?
samxedro problema
mizani: armiis gamoyeneba cixe-simagris dasapyrobad
saSualebebi: didi armia
dabrkolebebi: mTliani armiis Segzavna erTi gziT
gadaWris gza: mcire jgufebis gagzavna bavr gzaze erTdroulad
Sedegi: armiis mier cixe-simagris dapyroba

radiaciis problema
mizani: sxivebis gamoyeneba simsivnis gasanadgureblad
saSualebebi: maRali intensivobis sxivebi

76
 dabrkolebebi: maRali intensivobis sxivebis gamoyenebis
SeuZlebloba mxolod erTi mimarTulebiT
gadaWris gaza: dabali intensivobis sxivebis erTdroulad bevri
mimarTulebiT gamoyeneba
Sedegi: simsivnis ganadgureba sxivebiT

msgavsebis sqema
mizani; Zalis gamoyeneba centraluri miznis gadasalaxad.
resursebi: didi Zalis qona
dabrkoleba: SeuZlebloba gamoiyeno didi Zala mxolod erTi
mimarTulebiT
gadaWris gza: mcire Zalebis gamoyeneba erTdroulad mravli
mimarTulebiT
Sedegi: centraluri samiznis gadalaxva Zalis meSveobiT

kiTxva mdgomareobda imaSi, daexmareba Tu ara “samxedro

problemis” winaswar gadaWra cdis pirebs radiaciis problemis
warmatebiT gadaWraSi.

aRmoCnda, rommonawileTa 75% -ma amis Semdeg radiaciis problema

sworad gadaWra.

insaiti
zemoT ganxiluli saharis udabnoSi zurgCanTiani adamianis Sesaxeb
amocana, rogorc ukve aRvniSneT, cudad struqturirebuli problemis
magaliTia. aseve, am tipis problemaa Semdegi amocana: უჯრაში Savi da
yavisferi windebi areulad aris Cayrili proporciiT 5 Savi winda yovel erT
yavisfer windaze. sul mcire, ramdeni winda unda amoiRoT ujridan, rom
darwmunebuli iyoT, rom erTnairi feris wyvili winda aRmoCndeba maT Soris.
am problemebis gadawyvetis gza SeiZleba mcdari aRmoCndes imitom, rom
problema arasworad aris formulirebuli da SeiZleba mcdari
mimarTulebiT wagviyvanos. am problemis, i mentaluri reprezentacia
rTulia. aseT problemebs insaitur problemebs uwodeben. am tipis
problemebis gadasaWrelad saWiroa maTi imisgan gansxvavebuli kuTxiT

77
danaxva, rogorc is Tavidan davinaxeT. faqtobrivad problemis
restruqturizacia unda movaxdinoT. windebis problemis SemTxvevaSi
sakmarisia mxolod sami windis amoReba, raTa darwmunebuli viyoT, rom erTi
da igive feris wyvili winda gvaqvs. problemis mocemulobaSi informacia
windebis ferTa Sefardebis Sesaxeb irelevanturi iyo. Tu pirveli ori winda,
romelic amoiReT, erTi feris iyo, mesame namdvilad moudgeboda ori
amoRebulidan erT-erTs mainc.

insaiti aris gansxvavebuli da, erTi SexedviT, uecari wvdoma

problemisa da swori strategiisa. xSirad insaiti gulisxmobs problemisa
da Sesabamisi strategiis sruliad axal, uCveulo xedvas –
rekonceptualizacias. miuxedavad imisa, rom iseTi STabeWdileba iqmneba,
TiTqos uceb moxda problemis gadaWra, igi bevri winaswari fiqrisa da
muSaobis Sedegia. am muSaobis gareSe insaits adgili ar eqneboda. insaits
SeiZleba adgili hqondes kargad struqturirebuli problemebis
SemTxvevaSic. Tumca, ZiriTadad, igi mainc cudad struqturirebuli
problemebis SemTxvevebSi gvxvdeba.

insaitis fsiqologiuri meqanizmis kvlevas didi xnis istoria

aqvs.Grogorc cnobilia, geStaltfsiqologiis warmomadgenlebi Tvlidnen,
rom

(1) Cveni aRqma, warmodgenebi da azrebi imTaviTve mTlianobiTi xasiaTisaa da

maTi martiv elementebad danawevreba ar SeiZleba. isini xSirad axdendnen
aristoteles gamonaTqvamis citirebas – “mTeli metia, vidre misi nawilebis
jami” da asabuTebdnen, rom mTeli axal, misi nawilebisgan gansxvavebul
Tvisebebs iZens. problemis gadaWris SemTxvevaSic, isini Tvlidnen, rom
insaiti moiTxovs/gulisxmobs problemis, rogorc mTelis aRqmas.

(2) geStaltfsiqologebis meore mniSvnelovani debulebis mixedviT

struqtura da organizacia cnobierebas spontanurad eZleva. azrovnebis
procesSic problemis gadaWris SesaZleblobas isini spontanurad mimdinare,
amocanis mocemulobis uecar wvdomaSi, insaitSi xedavdnen.
geStaltfsiqologiis TvalsaCino warmomadgeneli maqs verThaimeri Tavis
wignSi “produqtuli azrovneba”, insaits ganixilavs, rogorc problemis

78
gadaWrasTan dakavSirebiT aRmocenebuli asociaciebisgan damoukidebl
process. is ganasxvavebs produqtul azrovnebas reproduqtuli
azrovnebisgan, romelic ukve nacnob asociaciebs emyareba. verThaimeris
mixedviT produqtul azrovnebasa (insaiti) da reproduqtul azrovnebas
Soris fundamenturi xasiaTis gansxvavebaa.

meore didi geStaltfsiqologi volfgang koleri insaitis problemas

primatebTan Seiswavlida. misi monacemebiT Simpanzeebis azrovneba insaits
emyareba. geStaltfsiqologebis azriT, insaiti Taviseburi, gansakuTrebuli
saxis procesia. es aris azrovnebis saxe, romelic gansxvavdeba informaciis
normaluri, sworxazobrivi gadamuSavebisgan. (damatebiTi informacia
koleris cdebis primatebze SegiZliaT waikiTxoT d. uznaZis “zogad
fsiqologiaSi” )
geStaltfsiqologebi aRwerdnen insaitis SemTxvevebs da miuTi Tebdnen
ramdenime pirobaze, sadac SeiZleboda amoqmedebuliyo insaiti. insaiti
SeiZleba yofiliyo 1. azrovnebis aracnobieri moqmedebis Sedegi 2. Zalian
daCqarebuli gonebrivi gadamuSaveba an 3. normaluri azrovnebis ciklis
Semoklebuli forma.
dReisTvis insaitis meqanizmis Sesaxeb cnobilia sternbergisa da
davidsonis e.w. “sami procesis Teoria”. am Tvalsazrisis mixedviT, arsebobs
sami saxis insaiti, romelic Seesabameba sam gansxvavebul process: seleqciur
kodirebas, seleqciur Sedarebas da seleqciur kombinirebas.
seleqciuri kodirebis insaitis dros xdeba relevanturi informa ciis
ararelevanturisgan gansxvaveba. mexsierebis Sesaxeb paragrafebidan
gavixsenoT, rom kodireba gulisxmobs informaciis prezentacias
mexsierebaSi. yvela Cvengani ufro met informacias flobs, vidre sWirdeba
mocemul momentSi. amrigad, TiToeulma Cvenganma unda is informacia
SearCios Tavisi mexsierebidan, romelic mniSvnelovania mocemuli
miznisTvis. amave dros, Cven unda gavfiltroT ararelevanturi, anu
aramniSvnelovani informacia. swored es gafiltvris procesi mimdinareobs
seleqciuri kodirebis dros.
seleqciuri Sedarebis isaitis dros xdeba asali informaciis
mexsierebaSi arsebul informaciasTan (codnasTan) kavSiris axleburi aRqma.

79
analogiis kreatuli gamoyeneba aris seleqciuri Sedarebis forma.
mniSvnelovani problemis gadawyvetis dros Cven TiTqmis yovelTvis
gvWirdeba ukve arsebuli codnis gamoyeneba. saWiroa mizanTan mimarTebaSi
axali informaciis Sedareba ZvelTan. es Sedareba seleqciuri Sedarebis
insaitis bazaze mimdinareobs.
seleqciur-kombinirebuli insaitis dros xdeba relevanturi informaciis
seleqciurad kodirebuli da seleqciurad Sedarebuli monacemebis
kombinacia axali, produqtiuli gziT. rogorc vxedavT, problemis insaitiT
gadawyvetisTvis mxolod informaciis gaanalizeba da relevanturi
informaciis gamoyofa sakmarisi ar aris. saWiroa imis wvdomac, Tu rogor
movaxdinoT am informaciis sinTezi-kombinacia-gadawyoba, anu vipovoT
gadawyvetis konkretuli gza.

EQ eqspertebi da axalbedebi

ra gansxvavebaa maT Soris?

kognitur fsiqologias aintersebs mizezi, romelic uadvilebs

eqspertebs problemis gadaWras. ratom SeuZliaT eqspertebs Tavis sferoSi
problemebis gadawyveta ufro advilad, vidre sxvebs (davarqvaT maT
pirobiTad axalbedebi)? eqspertebma ufro meti algoriTmi, evristuli Tu
sxva strategiebi ician? ukeT floben strategiebs? Tu ufro xSirad
iyeneben? ra ician eqspertebma iseTi, rac maT SesaZleblobas aZlevT ufro
efeqturad gadaWran problemebi, vidre axalbedebma. es talantia Tu
SeZenili codna?
bevri kognituri fsiqologi acxadebs, rom ama Tu im sferoSi eqspertad
Camoyalibebas daaxloebiT aTwliani intensiuri praqtika sWirdeba.
eqspertebad advilad ver yalibdebian. garda amisa, eqspertebisgan ar unda
velodeT, rom sxva sferoSic eqspertad mogvevlinebian. magaliTad eqsperti
musikosi ver iqneba eqsperti kognitur fsiqologiaSi.

stenbergis azriT, miuxedavad imisa, rom kognitur fsiqologiaSi jer

kidev grZeldeba kvleva im niSanTa dasadgenad, Tu riT gansxvavdeba
eqsperti axalbedasgan, dReisaTvis sakmao monacemebi arsebobs imisTvis rom

80
 (problemis gadaWris sferoSi) eqspertebi axalbedebisgan gansxvavoT.
esenia:

fundamenturi codna. Eeqspertebi axalbedebisgan Tavisi codniT, Tavisi

sqemebiT gansxvavdebian. Ci-s (CHi) monacemebiT, fizikaSi problemis
gadawyvetis dros axalbedebs eqspertebTan SedarebiT akliaT fizikis
principebis Sesaxeb codna. Aarada, rogorc viciT, axali sakiTxebis
gasagebad. aucilebelia Sesabamisi sqemebis arseboba eqspertebis moqmedeba
gansakuTrebiT efeqturia, Tu isini sxvadasxva pirobebSi da sxvadasxva
mimarTulebiT arian gavarjiSebulni

mexsiereba. eqspertebi axalbedebisgan Tavis sferosTvis aucilebeli

informaciis Sesaxeb mexsierebis unariT gansxvavdebian. rogorc mexsierebis
procesebis ganxilvis dros aRiniSna, mexsierebis sferoSi eqspertebs aqvT
mravalricxovani daxsomebis saSualebebi da xangrZlivi mexsierebidan
sasurveli informaciis amotanis xerxebi.

eqspertebis mexsierebis unarebi Zalian specifikuria. magaliTad WadrakSi

eqspertebs gacilebiT ukeTesi mexsiereba aqvT, vidre Cveulebriv moTamaSeebs.
Mmagram es exeba Wadrakis poziciebis damaxsovrebas, romlis raodenobac
xangrZliv mexsierebaSi eqspertebTan 50000 –ss aRwevs. Mmagram, amave dros,
xazgasasmelia is faqtic, rom sxva mxriv, magaliTad, rodesac
dasamaxsovrebelia SemTxveviTi raodenoba saWadrako poziciebisa
(Cveulebrivi laboratoriuli eqsperimentis pirobebSi), mexsierebis
moculoba eqspertsa da axalbedas daaxloebiT erTnairi aqvT. sxva
sityvebiT, eqspertebis mexsiereba arsebiTad ukeTesia mxolod im SemTxvevaSi,
Tu saWadrako pozicia udgeba specifikur sqemas.

reprezentacia. Aaxalbedebi da eqspertebi reprezentaciis xasiaTiTac

gansxvavdebian erTmaneTisgan. Llarkini sTxovda cdis pirebs gadaewyvitaT
fizikasTan dakavSirebuli sxvadasxva problema. axalbedebi iyenebdnen ufro
sada, bunebriv da gulubryvilo reprezentaciebs, romlebic moicavdnen
realur cxovrebiseul sagnebs, magaliTad, agurebs, blokebs da
fokusirebuli iyvnen „zedapirul niSnebze“. Aamis sawinaaRmdegod eqspertebi
agebdnen fizikur konstruqciebs fizikis Teoriul, abstraqtul ideebze

81
dayrdnobiT, magaliTad, siCqareze, inerciaze, Zalaze; e.i ufro struqturul
niSnebze axdendnen fokusirebas.

problemis gadaWris strategiebi. Eeqspertebi axali problemis gadaWrisas

axalbedebze ufro xSirad iyeneben miznisa da saSualebis meTods. Aanu isini
problemas ramdenime qveproblemad hyofen da Taviseburad wyveten.
Eeqspertebi da axalbedebi erTmaneTisgan analogiis meTodis gamoyenebis
TvalsazrisiTac gansxvavdebian. fizikuri problemebis gadawyvetisas isini,
pirvel rigSi, adgenen problemebs Soris struqturul msgavsebas. Dda
axalbedebi ki piriqiT, amodian garegani, zedapiruli msgavsebidan, ris
gamoc xSirad, problemis gadawyvetis araswor gzas irCeven.

siswrafe da sizuste. rogorc mosalodneli iyo, eqspertebi problemas

ufro swrafad da zustad wyveten, vidre axalbedebi. eqspertebis operaciebi
ufro metad avtomaturi xdeba da mTel rig sastimulo situaciebze
dauyoneblivi pasuxi mzad aris.

zogierTi davalebis Sesrulebisas eqspertebi ufro swrafad Wrian

problemas, radgan iyeneben paralelur gadamuSavebas seriulis nacvlad.
rogorc yuradRebis Seswavlisas vnaxeT, paraleluri gadamuSaveba
erTdroulad umklavdeba or an met punqts, maSin rodesac seriuli
gadamuSaveba mxolod erT obieqts „eZebs“.

metakognituri unarebi. Eeqspertebi ukeTesebi arians problemis gadaWris

monitoringSic. TviTmonitoringi metakogniciis erT-erTi komponentia.
magaliTad, eqspertebi ukeT xvdebia/gansjian problemis sirTules. aseve
ufro gacnobierebuli aqvT, rodis uSveben Secdomas. ufro kargad
anawileben dros problemis gadaWris procesSi. ufro ukeT SeuZliaT
ganaxorcielon monitoringi, vidre axalbedebs.
mzaoba siaxlisadmi. eqspertebi advilad icvlian strategias maSin, roca
uwevT iseTi axali informaciis miReba, romelic ewinaaRmdegeba Tavdapirvel
midgomas. ufro moqnilebi arian
gansxvavebebi eqspertebsa da axalbedebs Soris
eqspertebi axalbedebi

82
gaaCniaT sakiTxis Sesaxeb didi da gaaCniaT sakiTxis Sesaxeb mcire
mdidari deklaraciuli codnis deklaraciuli codnis Semcveli
Semcve li sqemebi Raribi sqemebi
sqemebSi codna kargad aqvT aqvT cudad organizebuli,
organizebu li da maRal doneze erTmaneTTan daukavSirebeli
urTierTdakavSi rebuli codnis “naglejebi”
SedarebiT ufro did dros uTmoben SedarebiT ufro did dros
problemis reprezentacias, vidre uTmobeben problemis strategiis
problemis strategiis moZebnas da moZebnas da gamoyenebas, vidre
gamoyenebas. problemis reprezen tacias,.
qmnian problemis originalur qmnian problemis martiv da
(axlebur) reprezentacias, gulubryvi lo reprezentacias,
dafuZnebuls stimulTa dafuZnebuls stimu lTa
struqturul msgavsebaze. zedapirul msgavsebaze.
cdiloben axali strategiis eZeben strategias mocemuli
gamoyenebas risTvisac gadian informaciis farglebSi
mocemuli informa ciis
farglebidan
rigorc wesi, strategias irCeven xSirad iyeneben mizani-saSualebis
kargad damuSavebuli strategiebis ana lizs mravali problemis
sqemebis safuZvelze; iyeneben gadasawyvetad. zogjer irCeven
miznisa da saSualebis analizs, strategias problemis nacnobi
rogorc damatebiT (damxmare) strategiebis safuZvelze
meTods mxolod atipiuri, ucnauri
problemis gadasawyvetad.
sqema Seicavs mdidar procedurul sqema Seicavs Rarib procedurul
codnas sakiTxisTvis problemis codnas sakiTxisTvis problemis
relevanturi strategiis Sesaxeb relevanturi strategiis Sesaxeb
avtomatizirebuli aqvT problemis sustad an saerTod ar aqvT
strategiis safexurebis avtomatizirebuli problemis
Tanmimdevroba. strate giis safexurebis
Tanmimdevroba.
problemis gadaWraSi did problemis gadaWraSi naklebad
warmatebas avlenen. drois efeqturi arian. drois deficitis
deficitis SemTxvevaSi. problemas SemTxvevaSi problemas eqspertze
axalbedaze ufro swrafad wyveten ufro nela wyveten
zustad SeuZliaT Seafasos zustad ver afaseben konkretuli
konkretuli problemis sirTule. problemis sirTules
yuradRebiT adevneben Tvals sust monitorings uweven
(monito rings uweven) problemis problemis strategiis monaxvisa da
strategiis monaxvisa da gadawyvetis process;
gadawyvetis process;
sizustes iCenen Sesabamisi nakleb sizustes iCenen Sesabamisi
gadawyveti lebis misaRwevad gadawyvetilebis misaRwevad
rodesac atipiuri struqturuli rodesac atipiuri struqturuli
niSnebis mqone ucnauri problemis niSnebis mqone ucnauri problemis
winaSe dgebian, axalbedebze ufro winaSe dgebian, eqspertebze ufro
met dros uTmoben rogorc nakleb dros uTmoben rogorc

83
 problemis reprezemtacias, aseve problemis reprezemtacias, aseve
Sesabamisi strategiis monaxvas. Sesabamisi strategiis monaxvas.
Tu axali informacia eqspertebTan SedarebiT ufro
ewinaaRmdegeba problemis uWirT problemis Tavdapirvel
Tavdapirvel reprezentacias reprezentaciis sawinaaRmdego
avlenen maqsimalur moqnilobas informaciaTan Segueba- axal
raTa monaxon ufro Sesabamisi strtegiis monaxvaze rTulad
strategia gadadian. naklebi moqnilobiT
xasiaT debian

dabrkolebebi problemis gadaWris gzaze

ganwyobis gavlena problemis gadawyvetaze. imedi maqvs, rom „fsiqologiis
safuZvlebidan“ yvelas gaxsovT laCinsis cnobili eqsperimenti azrovnebis
rigidobaze. (Tu aRniSnuli eqsperimenti ar gaxsovT, ix. amocana #6 ).
amocana # 6 (laCinsis cda- rigidoba azrovnebaSi)
saWiroa garkveuli raodenobis (litrebSi) wylis miReba, romlis zusti
Sesatyvisi WurWeli ar mogvepoveba. magram mocemuli sxvadasxva zomis WurWlebidan
gadasxmis an Camatebis gziT SeiZleba miviRoT saWiro raodenobis wyali. amocanebi
Semdegi TanmimdevrobiT unda Sesruldes.

# wylis
A B C
raodenoba
wylis WurWlis zomebi
litrebSi
litrebS
I 29 3 20
II 21 127 3 100
III 14 163 25 99
IV 18 43 10 5
V 9 42 6 21
VI 20 59 4 31
VII 23 49 3 20
VIII 15 39 3 18
IX 28 76 3 25
X 18 48 4 22
14 36 8 6

problemis gadawyveta moiTxovs rogorc zemoden-qveviT (Top-down), ise

qvevidan zeviT (Bottom-up) informaciis gadamuSavebas. Eeqspertiza gulisxmobs
zemodan-qveviT procesebis mizanSewonil gamoyenebas. Aam dros eqspertebi
iyeneben Tavis warsul codnasa da gamocdilebas problemis swrafad da
sworad gadasaWrelad. amasTan, rogorc fiqsirebuli ganwyoba, ise
funqcionaluri fiqsirebuloba, romelsac amis Semdeg ganvixilavT,

84
hiperaqtiur zemodan-qveviT procesebs warmoadgenen. am orive SemTxvevaSi
adamianze problemis gadawyvetisas warsuli gamocdileba imdenad Zlierad
moqmedebs, rom mas amocanis gadawyvetis sworis gzis povna uWirs.
funqcionaluri rigidoba / fiqsirebuloba. iseve, rogorc ganwyobis
SemTxvevaSi, funqcionalur fiqsirebulobis dros adgili aqvs zemodan-
qveviT procesebis hiperaqtiurobas. Cvenze Zalian Zlier gavlenas axdens
warsuli gamocdileba, codna. Mmagram Tu ganwyobis gavlena azrovnebis
strategiebTan aris upiratesad dakavSirebuli, funqcionaluri
fiqsirebuloba kavSirSia imasTan, Tu ra azri gvaqvs obieqtis Sesaxeb.
Ffunqcionaluri fiqsirebuloba niSnavs, rom ama Tu im obieqtis funqcia,
romelsac Cven mivawerT am obieqts, stabiluri, ucvleli rCeba. Aamis Sedegad
ki mxedvelobis gareSe gvrCeba obieqtis sxva niSani, romelic SeiZleba
mniSvnelovani da gadamwyveti yofiliyo problemis gadasaWrelad.
imisTvis rom davZlioT funqcionaluri fiqsirebuloba, Cven unda
moqnilad viazrovnoT da veZeboT ama Tu im obieqtis axleburad gamoyenebis
gzebi. zemoT moyvanili stepleris magaliTi am SemTxvevisTvisac gamodgeba.

funqcionaluri fiqsirebulobis klasikur kvlevad dunkeris

“sanTlis problema” iTvleba. (Tqven gaqvT sanTeli, Wikartebi da asanTis
Rerebi asanTis yuTSi. daamagreT anTebuli sanTeli karebze).
Aaqve isic unda aRvniSnoT, rom azrovnebis Secdomebi ara mxolod
ganwyobis an funqcionaluri fiqsirebulobis gamo xdeba. kognitur
gadamuSavebze gavlenas axdens zogjer strategia, romelic, ZiriTadad,
racionaluria. Cveulebriv pirobebSi obieqtebs garemoSi, fiqsirebuli
funqciebi aqvs. magaliTad, saxraxniss viyenebT lursmnis CasaburRad an
amosaRebad, xurda fuls _ raRacis sayidlad. Cveulebriv, erTi obieqtis
raRac erTi saqmisTvis gamoyeneba da meore nivTis raRac sxva saqmisTvis –
normaluria. TiToeuls Tavisi sakuTari funqcia aqvs da Cvenc Sesabamisad
viyenebT mas. funqcionalur fiqsirebulobas maSin aqvs adgili, Tu am
strategias zedmetad rigidulad gamoviyenebT. MmagaliTad, ver vxvdebiT,
rom Tu saxraxnisi ar gvaqvs, SeiZleba xurda – moneta gamoviyenoT WanWikis
Casaxraxnad (anu mivaniWoT sxva funqcia; masSi sxva Tviseba davinaxoT).
Aaseve, sazogadod, brZnuli strategiaa, rom problemis gadaWris warsulSi

85
SeZenili codna awmyoSi arsebuli dilemis gadasaWrelad gamoiyeno. Tu
Zveli azri swori da kargia – gamoiyene! magram, saqme isaa, rom ganwyobis
SemTxvevaSi warsulidan aRebul strategias zogjer zedmetad rigidulad
viyenebT da veRar vamCnevT problemis gadawyvetis axal da swor gzas.

stereotipebi

problemis gadaWris gzaze erT-erT dabrkolebas warmoadgens CvenSi

(sazogadoebaSi) miRebuli stereotipebis arseboba. tipiuri stereotipia,
magaliTad, rwmena, rom mamakacs ukeTesi unari aqvs gadaWras maTematikuri
problemebi, vidre qals. am tipis sqesobrivi stereotipi SeiZleba,
nawilobriv, sworic iyos, magram ar Seesabameba ama Tu im sqesis
warmomadgenel yvela pirovnebas. magaliTad, bevri qali ufro maRal qulas
agrovebs nebismieri maTematikuri problemis gadaWris testSi, vidre
saSualo SesaZleblobebis kaci.
stereotipis muqara. sternbergs mohyavs aseTi magaliTi: warmoidgineT,
rom erTi da igive kolejis or students uwevs Zalian mniSvnelovani
maTematikuri testis amoxsna. jenic da donaldic Zlierebi arian
maTematikaSi. orivem icis, rom am testSi miRebuli qulas SeuZlia
gadawyvitos maTi momavali _ romel universitetSi gaagrZeleben swavlas.
oriveni Relaven, magram jenis nerviulobas emateba kidev SiSi im
stereotipis gamo, rom is, rogorc qali, konkurent mamakacTan SedarebiT
nakleb qulas miiRebs. am rwmenam igi, marTlac, SeiZleba ufro dabal
qulamde miiyvanos. am magaliTSi jeni ganicdis stereotipis muqaras. Tu Sen
miekuTvnebi im jgufs, romelzec gavlenas negatiuri stereotipi axdens da
Sen miiCnev Tavs am jgufis wevrad _ Seni Sedegi warumatebeli iqneba.
am mxriv saintereso Sedegebi miiRes Sim da misma Tanaavtorebma kvlevaSi,
romelic aziuri warmoSobis amerikel qalebze Caatares. CrdiloeT
amerikaSi arsebobs stereotipi, rom aziuri warmoSobis amerikeli qalebi
“kargad erkvevian maTematikaSi” sxva eTnikuri jgufis warmomadgenlebTan
SedarebiT. amis sapirispirod, arsebobs meore stereotipic, romlis
Tanaxmad qalebi ufro cudad erkvevian maTematikaSi, vidre kacebi.

86
 Sim da misma Tanaavtorebma aziuri warmoSobis amerikeli qalebis sami
jgufi gamoyves, romelTagan TiToeuls maTematikaSi gamocdamde sxvadasxva
pirobis winaSe ayenebdnen:
1. eTnikurobis xazgasma: pirveli jgufis monawileebs sTxovdnen
daesaxelebinaT romel eTnikur jgufs miekuTvnebodnen, Semdeg
usvamdnen ramdenime kiTxvas am eTnikurobis sferodan da, bolos
Txovdnen amoexsnaT maTematikuri testi. am jgufSi swori pasuxebis
raodenobam Seadgina 54 %.
2. meore jgufi sakontrolo jgufs warmoadgenda: am jgufis wevrebs
pirdapir sTavazobdnen testis amoxsnas, winaswar araviTar kiTxvas ar
usvamdnen. sakontrolo jgufis wevrebma sworad upasuxes kiTxvebis
49%-s.
3. sqesis xazgasma. mesame jgufis wevrebs jer sTxoves daesaxelebinaT
Tavisi sqesi da Semdeg epasuxaT kiTxvebze sakuTar sqesobriv
identurobasTan dakavSirebiT. amis Semdeg misces maT maTematikuri
testi amosaxsnelad. am SemTxvevaSi swori pasuxebis raodenoba iyo 43%.

amrigad, rodesac aziuri warmoSobis qalebs Seaxseneben Tavis

eTnikur warmomavlobas, isini SedarebiT ukeT asruleben davalebas. magram
rodesac maT axseneben, Tu romel sqess miekuTvnebian, isini stereotipis
muqaras ganicdian da maTi unari problemebis gadaWrisa- qveiTdeba.
obraianis da kredalis kvlevis monacemebiT mizezi stereotipuli
muqaris pirobebSi problemis gadaWris gauaresebisa, aris am dros SfoTva
da arteriuli wnevis momateba. yovelive es uaryofiT gavlenas axdens
muSa mexsierebaze, rac miT ufro SesamCnevia, rac ufro rTulia
gadasaWreli amocana.
stereotipis muqara bavSvebzec moqmedebs. mag. embadam igive kvleva
gaimeora aziuri warmoSobis amerikel gogonebze (meore klaselebsa da
meeqvse-merve klaselebze). Sedegi igive aRmoCnda : isini kargad asrulebdnen
davalebas, roca xazi esmeboda maT eTnikurobas, saSualod – sakontrolo
jgufis pirobebSi da yvelaze cudad maSin, rodesac aqcenti maT sqesze
keTdeboda.

87
 SemoqmedebiTi azrovneba – kreatuloba

“maSin rodesac cneba “problemis gadaWra” rutinul, damRlel

gonebriv procesebTan iwvevs asociaciebs, cneba “kreatuloba” TiTqos ufro
saidumloebiTmocul da erTgvar amaRlebul ganwyobas gviqmnis. miuxedavad
amisa, fsiqologia kreatulobas problemis gadaWris sferos miakuTvnebs da
mis erT-erT formad ganixilavs. Tumca kreatuloba ufro rTuli da
winaaRmdegobrivi procesia, Tundac imitom, rom kreatulobis erTi
standartizebuli gansazRvreba jer kidev ar arsebobs da Teoriuli
midgomebic mkveTrad gansxvavebulia”(Matlin). kreatulobas, iseve rogorc
problemis gadaWris process, gaaCnia sawyisi mdgomareoba, mizani - saboloo
mdgomareoba, saiTkenac viswrafviT da moqmedebebi, romlebsac am miznamde,
anu problemis gadaWramde mivyevarT.
ra aris kreatuloba - erTi konstruqti, romelic gaaerTianebs
leonardo davinCis, vinsent van gogis, isaak niutonis, albert ainStainis
Semoqmedebas, Tu kreatulobis imdenive viwro gansaz Rvreba SeiZleba
arsebobdes, ramdeni mecnieric muSaobs kreatulobis sakiTxze. da mainc,
miuxedavad gansazRvrebebis mravalferovnebisa, yvela mkvlevari Tanxmdeba,
rom SemoqmedebiTi azrovnebis aucile beli komponentia siaxle an
originaloba. Mmagram siaxle mainc ar aris kreatulobis sakmarisi niSani .
KkiTxvaze, rogor unda SevwvaT goWi, me-19 saukunis cnobili eseistis Carlz
lembis mixedviT, originaluri pasuxi iqneboda, saxlSi SevitanoT, davdoT
da mere saxls cecxli wavukidoTo. xom originaluria? Mmagram ramdenad
azriani?! Aaqedan gamomdinare, umravlesoba kognituri fsiqologebisTvis
SemoqmedebiTi azrovnebis saboloo produqti –Sedegi, unda iyos axali-
originaluri, maRali xarisxis da sasargeblo-faseuli .
“fsiqologiur literaturaSi produqtuli azrovneba, kreatuloba da
SemoqmedebiTi azrovneba urTierTSemcvlel cnebebad –sinonimebad
ganixileba da maTSi moiazreba iseTi fenomenebi, romelTa Sedegsac axali
mimarTebebis damyareba, subieqturi gamocdilebisTvis da codnis sazogado
donisTvis axali ideis Seqmna, axali codnis SeZena warmoadgens. Mmagram
yoveli azrovnebis aqti xom SemoqmedebiTi xasiaTisaa, radgan azrovnebis
procesisi Sedegad Cven axal codnas viZens. Nnebismieri problemuri

88
 situaciis gadawyveta pirovnebis gamocdielebas axali SinaarsiT amdidrebs.
SemdgomSi man icis, msgavs situaciaSi rogor imoqmedos. maS, raSia saqme?
risi sazgasma undaT, rodesac aseT termins gvTavazoben fsiqologiaSi? Aam
terminiT xazi esmeba SemoqmedebiTi procesis Sedegad miRebul iseT
produqts, romelic sruliad axalia ara mxolod pirovnebis
individualuri gamocdilebisTvis, aramed sazogado codnis donisTvis.
SemoqmedebiTi azrovnebis Sedegi ukve cnobili cnebebisa da operaciebis
gamoyeneba ki ar aris, aramed axali xatebis, mniSvnelobebis da amocanis
amoxsnis wesebis Seqmnaa. Ffsiqologia cdilobs pasuxi gasces kiTxvebs –
rogor ibadebian mecnieruli aRmoCenebi, rogor qmnis mxatvrul nawarmoebs
xelovani? rogoraa SesaZlebeli aseTi Rrmad individualuri procesis
fsiqologiuri Seswavla? Pprincipulad gansxvavdeba Tu ara mecnieris da
xelovanis SemoqmedebiTi azrovnebis procesi da raSi mdgomareobs es
gansxvaveba?” (T. gagoSiZe)
jer kidev me-20 saukunis dasawyisSi uolesma SemoqmedebiTi procesis
oTxi etapi gamohyo da aRwera.
a. mosamzadebeli etapi – problemis gamokveTa da misi gadawyvetis
gzebis mosinjva.
b. inkubacia – problemis gadawyvetaze muSaobis droebiTi Sewyveta da
sxva saqmeze gadarTva
c. insaiti (“ganaTeba”)- problemis arsSi intuituri wvdoma
d. Semowmeba – miRebuli Sedegis gamocda da gadawyvetilebis-aRmoCenis
realizacia.
SemoqmedebiTi azrovnebis procesSi verThaimeri, gestalt fsiqologiis
cnobili warmomadgeneli Semdeg stadiebs famohyofs:
1. Temis warmoSoba – am stadiaze pirovnebas uCndeba daZabulobis
gancda, mzaoba - Seudges muSaobas garkveuli mimarTulebiT
2. Temis aRqma, situaciis analizi da problemis gacnobiereba. am
stadiaze ZiriTadi amocanaa situaciis mTliani xatis Seqmna,
romelic warmoadgens sakvlevi problemis kristalizaciis sferos
3. problemis gadawyvetaze muSaoba, romelic ZiriTadad aracnobierad
mimdinareobs.
4. insaiti, anu gadawyvetis ideis aRmoCena

89
 5. gadawyvetili ideis operacionaluri gadawyveta.
miuxedavad imisa, rom uolesis es etapebi ar aris empiriulad
dasabuTebuli, arsebobs Zalian bevri didi mecnierisa da aRmomCenis
introspeqciuli dakvirvebebi Tavis Semoqmedebaze. yvelaze cnobili maT
Soris aris didi maTematikosis puankares mier gamoqveynebuli mogonebebi
Tavisi SemoqmedebiTi procesis Sesaxeb. rogorc puankare aRwers, igi
ramdenime kviris ganmavlobaSi TavauReblad muSaobda raRac axali Teoremis
damtkicebaze da problemis gadaWris garkveuli monaxazic gaakeTa
(momzadebis stadia), magram Sedegi ar Canda. bolos gadawyvita wasuliyo
eqskursiaze da daesvena, sadac ori kviris manZilze arc gaxsenebia Tavisi
samuSao (inkubaciis etapi). Semdeg puakare aRwers insaitis dramatul
moments: “ erT dRes, rogorc ki fexi Sevdgi omnibusSi, raTa mezobeli
qalaqis dasaTvaliereblad wavsuliyaviT, moulodnelad TiTqos gaminaTda
goneba da mivxvdi, rogor unda damemTavrebina Cemi samuSao”. puankare im
dResve dabrunda saxlSi da meore dRes axali Teorema damtkicebuli iyo.
azrovnebis Aaracnobieri muSaobis etapi saidumloebiT aris moculi da
misi aRwerac, Cveulebriv, Zalian Znelia. zogierTi avtori Tvlis, rom am
SemTxvevaSi intuiciasTan gvaqvs saqme, radgan problemis gadawyveta miiRweva
cnobierebis procesis CarTvis gareSe. intuicia ganixileba, rogorc
SemoqmedebiTi azrovnebis meqanizmi. rogori da ramdeni miTic ar unda
arsebobdes imis Sesaxeb, rom zog mecniers vaSli daeca Tavze, zogs
daesizmra raRac, ramac xeli Seuwyo da safuZvlad daedo did mecnierul
aRmoCenas, SemTxveviT, cariel adgilze, didi codnisa da daZabuli muaSaobis
gareSe didi aRmoCenebi ar xdeba. Aam uecar ganaTebas, intuitur aRmoCenebs
win uswrebs uzarmazari ZiebiTi, daZabuli samuSao, rogorc cnobieri, ise
aracnobieri. rodesac amis Semdeg pirovneba TiTqos neitralur situaciaSi
xvdeba, romelsac aranairi kavSiri ar aqvs problemasTan da uecari ganaTeba
– insaiti eufleba (gaixseneT zemoTmoyvanili puankares magaliTi) iseTi
STabeWdileba rCeba, TiTqos im momentSi SemTxveviT, intuiturad moxda
aRmoCena. sinamdvileSiki is situacia, masSi CarTuli elementebi adamians
saZiebeli problemisadmi xedvas ucvlis, azrovnebis struqturis
gadastruqturireba xdeba.

90
 magram sakuTriv problemaze muSaobisa da axleburi gadawyvetis Ziebaze
aranakleb mniSvnelovania is, rac mas win uswrebs – problemis danaxva.
Aaranaklebi STagoneba sWirdeba imas, rom dagvebados kiTxva “ratom?”
uCveulo, gaugebari mimarTeba aRmovaCinoT iq, sadac yvelaferi Cveuli da
gasagebi iyo. sakiTxis dasma, TavisTavad ukve Zalian bevrs niSnavs. Cveuli,
fiqsirebuli mimarTebebis miRma problemis gareSe ar iqneboda arc
ainStainis da arc galilees aRmoCenebi. Ffsiqologiur literaturaSi
araSablonuri azrovnebis qveS igulisxmeba swored pirovnebis unari dainaxo
uCveulo samyaros movlenebSi Tu TvisebebSi, rac yvelasTvis Cveulebrivi da
TiTqos gasagebia”(T. gagoSiZe).
ra aris saWiro imisTvis, rom Seqmna originaluri, axali da faseuli?
rogorebi arian kreatiuli adamianebi? kreatiuli adamianebi qmnian
SemoqmedebiT, kreatul produqcias. maT aqvT gamogonebebi, aRmoCenebi, qmnian
mxatvrul nawarmoebebs, revoluciur paradigmebs da sxva faseul da
originalur Semoqmedebas. xalxSi iTvleba, rom kreatiul adamianebs aseTive
kreatiuli cxovrebis wesi aqvT. maTi cxovrebis wesi xasiaTdeba moqnilobiT,
arastereotipuli qcevebiT da arakonformuli atitudebiT, rac kidev ufro
amZafrebs interess SemoqmedebiTi procesis Sesaxeb.
Mmiuxedavad imisa, rom mkvlevarTa didi nawili eTanxmeba SemoqmedebiTi
azrovnebis zemoTganxilul zogad gansazRvrebas, maTi poziciebi mainc
gansxvavdeba erTmaneTisgan. ra niSnebs miawers kognituri fsiqologia
kreatul adamianebs? am sakiTxze arsebobs gansxvavebuli midgomebi:
fsiqometruli da kognituri, pirovnuli da motivaciuri, socialuri da
istoriuli. zogierTi avtorisTvis (Halpern,Weisberg) SemoqmedebiTi azrovneba
Cveulebriv, ordinarul azrovnebas efuZneba, da yoveldRiuri problemebis
gadawyvetaSi vlindeba. fsiqologebis meore nawili (Feldman, Simonton) ki
darwmunebulia, rom Cveulebriv adamians iSviaTad aqvs SemoqmedebiTi
azrovnebis unari daGmxolod gansakuTrebul adamianebs aqvT
eqstraordinaruli SemoqmedebiTi unari specifikur sferoSi – musikaSi,
mxatvrobasa Tu mecnierebaSi . . .
SemoqmedebiTi azrovnebis, rogorc pirovnebis uნaris gagebaSi didi
roli Seasrules j. gilfordis da e. toransis kvlevebma.

91
 gilfordis divirgentuli Semoqmedeba. saukuneze metia, rac
mecnierebi kreatulobis gazomvis problemiT dainteresdnen. magram pirveli
mecnieruli kvleva am mimarTulebiT gilfordis saxels ukavSirdeba.
gilfordis azriT, kreatuloba divirgentuli produqciis terminebSi,
kerZod, TiToeul testze gansxvavebuli pasuxebis raodenobiT unda
ganisazRvros. mkvlevarTa nawili dResac Tvlis, rom kreatuloba
divirgentul azrovnebas moiTxovs da ara erT saukeTeso pasuxs. qveviT
CarCoSi warmodgenilia gilfordis kreatulobis zogierTi testi. rogorc
vxedavT, testi saSualebas aZlevs cdis pirs sul sxvadasxva mimarTulebiT
“imoZraos”. miaqcieT yuradReba, rom zogierTi testi cdis pirisgan
funqcionaluri fiqsirebulobis daZlevasac moiTxovs. es moTxovna
Seesabameba gilfordis mier kreatulobisTvis miweril erT-erT
Tvisebas_“kreatuloba aris adamianis unari daZlios adamianis
stereotipuli gamovlinebani”-wers igi.
gilfordi gamohyofs kreatulobis ganmsazRvrel oTx ZiriTad faqtors:
1. originaloba. gansxvavebuli asociaciebis producirebis unari
2. semantikuri moqniloba. obieqtis funqciis gamoyofis da misi
axleburad gamoyenebis unari.
3. xatovani moqniloba- stimulis formis Secvlis, masSi axali
SesaZleblobebis danaxvis unari
4. semantikuri spontanuri moqniloba - sxvadasxva ideebis produ cirebis
unari ganusazRvrel situaciaSi.

92
 kreatulobis gasazomi amocanebi gilfordis mixedviT
1. bevri zedsarTavi iwyeba k da mTavrdeba d asoTi. 1 wuTis ganmavlobaSi
CamowereT rac SeiZleba bevri sityva, romelic am pirobas akmayofilebs. amastan,
gaiTvalisineT, rom sityva nebismieri sigrZis SeiZleba iyos, magram sityvaSi
mxolod is asoebi unda iyos, romlebic alfavitSi k-s da d-s Soris aris
ganlagebuli.
2. qveviT ganlagebuli figurebidan 1 wuTis ganmavlobaSi SeqmeniT Semdegi
obieqtebi: saxe, naTura, xe da nebismieri dasadgami mowyobiloba. TiToeuli
obieqtis Seqmnisas es figurebi SeiZleba gamoiyenoT erTxel, mravaljer an
saerTod ar gamoiyenoT. garda amisa, figurebs SeiZleba zomebi SeucvaloT-
gaadidoT an Seam ciroT nebismier zomamde da, agreTve, SeatrialoT.

kreatulobis gazomvis am mimarTulebis meore warmomadgenelia toransi,

romlis testebic farTod gamoiyeneba kreatulobis gasazomad. es testebi
zomaven Ria kiTxvebze pasuxTa mravalferovnebas, raodenobas da
Sesabamisobas. am kiTxvebSi cdis pirs moeTxoveba, magaliTad, moifiqros
yvela SesaZlo SemTxveva, sadac SeiZleba gamoiyeno qaRaldis furceli an
saweri pasta. toransis testebSi figurebze manipulaciebic Sedis.
magaliTad, cdis pirs aZleven furcels, romelzec daxatulia wreebi,
kvadratebi an xazebi. testiT mowmdeba, Tu ramdenad bevr da gansxvavebul
gzas ipovis cdis piri am nawilebidan sxvadasxva azriani sagnis dasaxatad.
toransi gansakuTrebul mniSvnelobas aniWebs agreTve imas, Tu ramdenad
originaluri da detalebiT datvirTulia cdis piris mier Sesrulebuli
naxatebi.
unda aRiniSnos, rom rigi avtorebis azriT, gansxvavebuli ideebis simravle
ar SeiZleba iyos kreatulobis sazomi (nikersoni, stenbergi). pirvel rigSi,

93
ver fasdeba, Tu ramdenad udgeba am tipis pasuxebiP(problemis gadaWra)
kreatulobis sam kriteriums – originalobas (siaxles), maRal xarisxsa da
faseulobas.
am midgomas azrovnebis produqciis raodenobaze aqcentirebul
midgomasac uwodeben.

sternbergis da lubartis kreatulobis mravalkomponentiani

Teoria
sternbergi ajamebs ra kreatulobis Sesaxeb sxvadasxva Tvalsazrisebs,
midis daskvnamde, rom kreatuloba bevri pirovnuli da garemos faqtorebis
moqmedebis Sedegia. maRali kreatulobis mqone pirovnebas saSualo
kreatuli adamianisgan ganasxvavebs maTSi mraval faqtorTa erTdrouli
arseboba da ara erTi, Tundac umaRlesi donis gansakuTrebuli faqtoris
moqmedeba. am Teorias “kreatulobis
investiciis Teorias” uwodeben
r. sternbers originalurad aqvs warmodgenili kreatulobis
mniSvneloba. cnobilia finansuri eqspertebis gamonaTqvami – “viyidoT iafad
da gavyidoT Zvirad”. sternbergma da misma kolegebma es azri miuyenes
kreatulobas: kreatuli adamianebi, romlebsac saqme aqvT ideebTan, aseve,
yiduloben iafad da yidian Zvirad. sxva sityvebiT, isini qmnian kreatul
ideebs maSin, rodesac aravin ar aris dainteresebuli maTSi investiciiT da
mogvianebiT, rodesac idea popularuli xdeba, isini axal kreatul
proeqtze gadadian”.
sternbergis da lubartis investiciis Teoriis mixedviT kreatulobis
aucilebeli komponentebia:
inteleqtualuri procesebi,
codna,
motivacia,
xelSemwyobi garemo,
Sesabamisi azrovnebis stili da
Sesabamisi pirovnuli Tvisebebi.
SemoqmedebiTi azrovnebisTvis yvela es aspeqti aucilebelia. SeiZleba
adamians axasiaTebdes 5 niSani zemoTCamoTvlil niSanTagan da akldes erTi

94
romelime, mag. inteleqtualuri SesaZleblobebi, maSin is verafers
kreatiuls ver Seqmnis. MmiaqcieT yuradReba garemos faqtorebis
mniSvnelobasac. Aam SemTxvevaSic, pirovnebas SeiZleba 5 zemoTCamoTvlili
niSani hqondes, magram akldes xelSemwyobi garemo pirobebi, ris gamoc misi
Sedegi kreatuli ver iqneba.
.
motivacia da SemoqmedebiTi azrovneba
rodesac 1981 wlis nobelis premiis laureats fizikaSi artur Sevlovs
hkiTxes, ra ganasaxvavebs ukiduresad kreatiul adamians naklebad
kreatulisgan, man upasuxa, rom ZiriTadi ganmasxvavebeli niSani aris is
gansakuTrebuli cnobismoyvareoba, romelic aiZulebs da mudam Tan sdevs
mas eZebos mecnieruli amocanis gadawyvetis gza. fsiqologiaSi amas
intrinsiuli motivacia ewodeba. Ees aris motivacia, romelic pirovnebidan
modis, pirovnebiseulia, amocana misTvis sainteresoa, gansxvavebiT
eqstrinsiuli motivaciisgan, romelic garegania, ufro amocanazea
damokidebuli, amocaniT gansazRvruli da ara imiT, rom Sengan modis
daintereseba, Seni me gibiZgebs Seqmna raRac. Seqmnis, problemis gadaWris
procesia saintereso da ara is, rac mis Sesrulebas moyveba, magaliTad.
jildo, Seqeba. rogorc mravalricxovani gamokvlevebis Sedegad aRmoCnda,
intrinsiuli motivaciis safuZvelze SemoqmedebiTi azrovneba ufro
produqtiulia, vidre mxolod eqtrinsiuli motivaciis safuZvelze.
fsiqologiis istoriaSi iyo periodi, rodesac mkvlevarebma daaskvnes,
rom intrinsiuli motivacia kargia, xolo eqstrinsiuli- cudi. ramdenadac
Tqven fsiqologiis meore an mesame kursis studentebi xarT, imedi maqvs,
gaxsovT, rom Cveni dargi kategoriuli daskvnebis winaaRmdegia. marTlac,
sakiTxis ufro Rrma Seswavlis Sedegad aRmoCnda, rom eqstrinsiul
motivaciasac SeuZlia kreatulobis gazrda. magaliTad, eqstrinsiuli
motivacia Zalian sasrgebloa, Tu saWiro informacias Seicavs an Tu
SeuZlia dagexmaroT saqmis efeqturad dasrulebaSi.

inkubacia
arsebobs mravalricxovani dakvirvebebi, rom inkubacia problemis
kreatul gadaWras Zalian uwyobs xels. gavixsenoT puankares magaliTi.

95
 problemaze TavauRebeli da xangrZlivi muSaobis Semdeg, rodesac mainc
araferi gamogvdis, am dros, unda vecadoT, rom ramdenime xniT aviciloT
am problemaze fiqri da davisvenoT an gadaverToT sxva saqmeebze.
warmoidgineT, rom ver xsniT raime problemas, arc erTi strategia ar
gamogadgaT. scadeT, rom gverdze gadadoT igi mcire xniT, raTa “momwifdes”
problema, moxdes inkubacia. am dros Tqven cnobierad ar fiqrobT
problemaze, magram procesi ar Cerdeba da aracnobier doneze ganagrZobs
moqmedebas. riTi aixsneba inkubaciis dadebiTi moqmedeba? andersoni
ramdenime mizezze miuTiTebs:
1. rodesac Cven cnobierebaSi didi xniT ar vaCerebT raRac informacias, xdeba
am informaciis umniSvnelo detalebis gacxrilva da ufro mniSvnelovani
aspeqtebis SenarCuneba. am arsebiTi aspeqtebidan Semdeg ufro advilad xdeba
masalis (Sinaarsis) axleburi reprezentacia-gadastruqtureba. Sesabamisad,
winaswari, Tavdapirveli mimarTuleba problemis gadawyvetisa, anu
mentaluri ganwyobis Zala da rolic mcirdeba.
2. drois gasvlasTan erTad axalma stimulebma, rogorc gareganma, ise
Sinaganma, SeiZleba problemis gadaWris axali xedva, axali perspeqtivebis
gaCenis SesaZlebloba Seqmnas.
3. inkubaciis procesSi Sinaganma da gareganma stimulebma SeiZleba gauadvilos
adamians arsebul problemasa da sxva problemebs Soris analogiis danaxva
an, sulac, gauadvilos ukve nacnobi strategiis gamoyeneba problemis
gadasawyvetad.
4. ra xdeba im dros, rodesac adamiani, aqtiurad ar fiqrobs mis winaSe mdgomi
problemis gadawyvetaze. am dros misi qerquli agzneba mSvid mdgomareobaSia,
magaliTad, abazanis miRebisas an sawolSi Tu seirnobisas. daZabuli
yuradRebis da, SesaZloa, gadatvirTuli muSa mexsierebis dros Znelia
mimniSneblebis sworad aRqma-Sefaseba da mexsierebaSi aqtiuri SeCereba.
relaqsaciis dros ki mimniSneblebiT manipulaciis dros adamians SeuZlia
ufro ukeT gaarCios irelevanturi da xelisSemSleli mimniSneblebi, vidre
maRali qerquli daZabulobis (aqtivobis) dros. problemis aqtiuri gadaWris
procesSi zogierTi mimniSnebeli SeiZleba gamorCes kidec adamians (luria,
1974). SesaZloa romelime winmswrebi meqanizmic CaerTos. es roli SeiZleba
praimingis efeqtmac Seasrulos.

96
 inkubaciis erTgvari nakli ki aris is, rom problemis gadaWra
Wianurdeba, Tumca problemis swori gadaWris albaTobac metia. Tu Tqven
dedlaini gaqvT problemis gadasawyvetad, maSin problemis gadaWraze fiqri
adreve unda daiwyoT. amaSi Sedis inkubaciisTvis saWiro droc.

სტერნბერგის შეხედულებები ინტელექტის შესახებ

რ.სტერნბერგის მიხედვით „ინტელექტუალური ქცევა გულისხმობს გარემოსთან

ადაპტაციას, საკუთარი გარემოს შეცვლას ან უკეთესი გარემოს არჩევას.“
თუკი ჩვენ გავეცნობით სტერნბერგის ადრეულ ნაშრომებს ინტელექტის რაობის
რეკონცეპტუალიზაციის (გადახედვის, გადაკეთების) შესახებ, დავინახავთ, რომ
მასში არის ახლო კავშირი არისტოტელეს ანტიკურ წანამძღვართან - ინტელექტს
ქმნის სამი ასპექტი: თეორიული, პრაქტიკული და პროდუქტული ინტელექტი.
სტერნბერგის აზრით ინტელექტი ტრიალებს გონების ანალიტიკური,
პრაქტიკული და კრეატიული ასპექტების ინფრმაციული ურთიერთქმედების
გარშემო. ის ხაზს უსვამს იმას, რომ IQ ტესტები ხშირად მხოლოდ ინტელექტის
კომპონენტურ/ანალიტიკურ კომპონენტს ზომავს.
თავისი კარიერის განმავლობაში სტერნბერგი დაინტერესებული იყო იმ
განსხვავებული გზებით, რომლებითაც სხვადასხვა ადამიანები იყენებდნენ
თავიანთ ინტელექტს - დაინტერესებული იყო სხვადასხვა მეტაკომპონენტების
ურთიერთქმედებით. ის ამტკიცებს, რომ განსხვავებები იმის განსაზღვაში ჭკვიანია
თუ არა ადამიანი, გამოწვეულია ადამიანების მიერ თავიანთი მენტალურ
მიდრეკილებების/შესაძლებლობების გამოყენებისა და გაწონასწორების გზების
მრავალფეროვნებით. ადრეულ შრომებში ამ მიდრეკილებების აღწერისას
სტერნბერგი აღნიშნავდა ჩვენი შინაგანი თვით-მართვის მეთოდებს, იმას, თუ
როგორ ვაწონასწორებთ მათ და როგორ ვიყენებთ სიტუაციურად. ამიტომ, მისი
აზრით ინტელექტის გაზომვას მივყავართ არა მხოლოდ კონკრეტული
შესაძლებლობის ქონა/არ ქონის ხარისხის შეფასებისკენ, არამედ იმისკენაც, თუ

97
როგორ ვიყენებთ ან ვათავსებთ ერთმანეთთან ჩვენს შესაძლებლობებს
პრობლემების გადაჭრის ან განსაზღვრულ გარემოსთან მორგების საქმეში. სხვების
მიერ განმარტებული ინტელექტის საპირისპიროდ
„მმართველობითი“ მოდელი აფასებს იმას, თუ როგორაა ინტელექტი გამოყენებული,
მიმართული/მართული ან მოხმარებული (სასარგებლო თვისებების გამოყენების
თვალსაზრისით). ინტელექტის დონის ერთი და იგივე მაჩვენებლის მქონე
ინდივიდებმა შესაძლოა სრულიად სხვადასხვანაირად გამოიყენონ ან შეათავსონ
მეტაკომპონენტები. კონკრეტული ამოცანების გადაწყვეტისას მეტაკომ
პონენტების რეკომბინაციამ, გამოყენებამ ან მიმართულმა გამოყენებამ შესაძლოა
ერთი ადამიანი მეორეზე მეტი ინტელექტის მქონედ ან უფრო წარმატებულად
წარმოაჩინოს. (შეჯამებულია: Sternberg, Robert (1988) The Triarchic Mind: A New Theory
of Intelligence. NY: Viking Press.)

მეტაკომპონენტური სუბთეორიები

კომპონენტური ინტელექტი (მოგვიანებით ცნობილი, როგორც ანალიტიკური

ინტელექტი) -
ინტელექტის ტრადიციული გაგება, რომელიც გულისხმობს:
აბსტრაქტულ აზროვნებასა და ლოგიკურ მსჯელობას
ვერბალურ და მათემატიკურ უნარებს
ემპირიული ინტელექტი (მოგვიანებით - კრეატული ინტელექტი) - კრეატული
აზროვნება, რომელიც იყენებს:
დივერგენტულ აზროვნებას (ახალი იდეების გენერირება(შექმნა)).
ახალ სიტუაციებთან გამკლავების უნარს.
კონტექსტუალური ინტელექტი (მოგვიანებით - პრაქტიკული ინტელექტი) –
„ყოველდღიური/საყოფაცხოვრებო“ ინტელექტი. მოიცავს:
ცოდნის რეალურ სამყაროზე მორგების უნარს
გარემოს ფორმირების უნარს; გარემოს არჩევის უნარს.

ტრიარქალური გონების საკვანძო კომპონენტები

98
თავდაპირველად მენტალური თვით-მართვა მოიცავდა 5
დაყოფილ, მაგრამ ურთიერთმოქმედ კატეგორიას - ფუნქცია,
მოცულობა, ფორმა, დონეები და მიმართულებები (გადახრა,
მიდრეკილება).
იელის უნივერსიტეტში ყოფნისას სტერნბერგმა ჩამოაყალიბა ინტელექტის
კონცეპცია, რომელიც უკავშირდება შინაგანი თვით-მენეჯმეტის სამი
საფეხურისთვის ინდივიდუალური უპირატესობის მინიჭების კომბინაციებს.
ეს სამი სფერო შეესაბამება:

1. გონების მართვის ფუნქციებს

2. სტილისტურ უპირატესობებს
3. შინაგანი თვითმმართველობის ფორმებს.

ერთი ადამიანი შეიძლება უპირატესობას ანიჭებდეს საკანონმდებლო ფუნქციების,

შინაგანი ცვლადებისა და მენტალური თვითმმართველობის იერარქიული
ჩვევების კომბინაციას, მაშინ, როდესაც სხვას შესაძლოა ერჩივნოს აღმასრულებელი
ფუნქციების, გარეშე ცვლადებისა და მენტალური თვითმმართველობის
ანარქიული ჩვევების კომბინაცია და ა.შ.

1. გონების მართვის ფუნქციები:

საკანონმდებლო - შექმნა, დაგეგმვა, წარმოდგენა და ფორმულირება
აღმასრულებელი - განხორციელება და კეთება
სასამართლო - განსჯა, შეფასება და შედარება

2. მოცულობა - სტილისტური ცვლადები:

შინაგანი (ინტერნალური) - დამოუკიდებლობა
გარეგანი (ექსტერნალური) - თანამშრომლობა

3. მენტალური თვითმმართველობის ფორმები:

99
 მონარქიული ტიპის ადამიანები გამოირჩევიან უკეთესი შესრულებით,
როდესაც მიზნები მხოლობით რიცხვშია. ისინი ყველაზე უკეთ
უმკლავდებიან ერთ მიზანს ან მოთხოვნილებას (ერთ ჯერზე).

4. იერარქიული ტიპის ადამიანებს ერთდროულად რამდენიმე მიზანზე

შეუძლიათ ფოკუსირება და იაზრებენ, რომ ყველა ამოცანა თანაბრად
სრულყოფილად ვერ შესრულდება. ასეთ ადამიანებს მარტივად
შეუძლიათ მიზნების დალაგება მათი პრიორიტეტულობის მიხედვით.

5.ოლიგარქული ტიპის ადამიანები წარმატებით უმკლავდებიან თანაბარი

მნიშვნელობის მიზნებს, მაგრამ უჭირთ განსხვავებული მნიშვნელობის მქონე
ამოცანების პრიორიტეტულობის მიხედვით დალაგება.

6.ანარქიული ტიპის ადამიანები ფორმისა და პრეცენდენტისგან შორს დგანან.

ხშირად მათ არ მოსწონთ, ან არ ესმით წესებისა და რეგულაციების საჭიროება.
ისინი მოქმედებენ წესების ან სტრუქტურის გარეშე, ქმნიან რა პრობლემის
გადაჭრის საკუთარ ტექნიკებს ინსაიტის გამოყენებით, რაც ხშირად ამსხვრევს
გონების დადგენილ წყობას.
თავდაპირველად ამ მსჯელობის ნაწილი ასევე იყო დონეები და ტენდენციები:
დონეები
გლობალური - დიდი, აბსტრაქტული საკითხები
ლოკალური - კონკრეტული პრობლემები, პრაქტიკული საკითხები
ტენდენციები
კონსერვატორული - არსებულ წესებზე მიჯაჭვულობა
პროგრესული - არსებული წესების მიღმა შესაძლებელისთვის უპირატესობის
მინიჭება
სტერნბერგის მსჯელობა ინტელექტის შესახებ განსხვავდება სხვათაგან, რადგან მას
მიაჩნია, რომ ინტელექტი არ არის მხოლოდ სტატისტიკური ქულა. ის

100
გარკვეულწილად მოქნილია და მასთან მიმართებაში მხედველობაში უნდა
ვიქონიოთ ისეთი გარემოებები, როგორიცაა კულტურა, გენდერი, ასაკი, აღზრდის

სტილი, პიროვნება და სასკოლო გამოცდილება. ამ გაგებით, ინტელექტი შეიძლება

განსაზღვრული იყოს ინდივიდის კონტექსტითა და გამოცდილებით, უფრო მეტიც

- გამოცდილებით/ვარჯიშით ის შეიძლება გაუმჯობესდეს კიდეც. სტერნბერგის

ზოგიერთი ადრეული შეხედულება მოულოდნელია (იმ პერიოდის კვალობაზე),
რადგან ის განმარტავს ინტელექტს, როგორც სიახლესთან გამკლავების უნარს,
მიზანმიმართულ ადაპტაციას, გარემოს არჩევასა და ფორმირებას ინდივიდის
სიცოცხლისა და შესაძლებლობების შესაბამისად.

ზედაპირულად სტერნბერგის ბევრი განმარტება ეხმიანება პიროვნების ტიპის

თეორიას. მაგალითად, მათთვის ვისაც უსწავლია კარლ იუნგის შრომა
პიროვნული უპირატესობების შესახებ, შეიძლება იფიქროს, რომ სტერნბერგის
შინაგანი და გარეგანი „მოცულობის ცვლადები“ უკავშირდება იუნგიანური
თეორიის ინტროვერსია/ექსტრავერსიის განზომილებებს.
ამგვარად სხვადასხვა კომბინაციებით (ფუნქციები 3 x მოცულობა 2 x
ფორმები 4 = 24) სტერნბერგის ტრიარქალური მოდელი ქმნის მენტალური
უპირატესობების 24-ნაირ სხვადასხვა კომბინაციას.

წარმატების ინტელექტი
სტერნბერგი ამტკიცებს, რომ წარმატებული ადამიანები სწავლობენ
ინტელექტის ზემოთ ნახსენები კომპონენტების კომბინირებასა და გამოყენებას.
ინტელექტის ანალიტიკური ფორმები შეიცავს კვლევის შესაძლებლობასა და
მენტალურ ნაბიჯებს, რომლებიც ეხმარება ადამიანს პრობლემის გადაჭრაში.

კრეატული ფორმები იძლევა ინსაიტით პრობლემის გადაწყვეტის

შესაძლებლობას. პრაქტიკული ასპექტები - იძლევა ყოველდღიური ცხოვრების
ამოცანების კვლევისა და მათთან ადაპტაციის საშუალებას. წარმატების
ინტელექტის შემთხვევაში სტერნბერგი თვლის, რომ გამოცდილების ქონა
მხოლოდ ერთ სფეროში არ არის საკმარისი, აუცილებელია ინტელექტის სამივე
ფორმის ურთიერთქმედება.

101
წარმატების ინტელექტი არის ინტელექტის ის ტიპი, რომელიც მნიშვნელოვანი
მიზნების მიღწევას უზრუნველყოფს. ადამიანები, რომლებმაც წარმატებას
მიაღწიეს საკუთარი ან სხვების სტანდარტების მიხედვით, არიან ისინი, ვინც
შეძლეს ფართო სპექტრის ინტელექტუალური უნარების შეძენა, განვითარება და
გამოყენება, ნეიტრალური/ინერტული ინტელექტის გამოყენების ნაცვლად,
რასაც ასე აფასებენ სკოლები. ეს ინდივიდები შეიძლება იყვნენ/არ იყვნენ
წარმატებულები ტრადიციულ ტესტებში, მაგრამ მათ აქვთ რაღაც, რაც ბევრად
უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე მაღალი ქულები ტესტში. მათ იციან თავიანთი

სისუსტეები და ძლიერი მხარეები. ისინი აფასებენ თავიანთ ძლიერ მხარეებს;

ახდენენ თავიანთი სისუსტეების კომპენსირებას ან ასწორებენ მათ.

ინტელექტის ასპექტების მთავარი ფუნქციები

ანალიტიკური კრეატული პრაქტიკული

ანალიზი შექმნა გამოყენება

კრიტიკა გამოგონება პრაქტიკაში

განხორციელება

მსჯელობა აღმოჩენა საქმეში გამოყენება

შედარება/კონტრასტი წარმოდგენა, რომ... განხორციელება

შეფასება (მდგომარეობის) ვარაუდი

შეფასება (ღირებულების) წინასწარმეტყველება

რატომ არ არიან წარმატებულები ინტელექტუალური ადამიანები? (Sternberg, 1986)

102
 მოტივაციის ნაკლებობა - ნიჭი გამოუსადეგარია, თუკი ადამიანი არ არის
მოტივირებული მის გამოსაყენებლად. მოტივაცია შეიძლება იყოს გარეგანი
(სოციალური განმტკიცება) ან შინაგანი (სამუშაოს კარგად შესრულებისგან
მიღებული კმაყოფილების გრძნობა). მოტივაციის გარეგანი წყაროები
დროებითი/ცვალებადია მაშინ, როცა შინაგანი წყაროები უზრუნველყოფენ
მეტად კონსისტენტურ შესრულებას.
იმპულსურობის კონტროლის ნაკლებობა - ჩვეულებრივი იმპულსურობა ხელს
უშლის ოპტიმალურ შესრულებას. ზოგი ადამიანი პრობლემის გადასაჭრელად
არ იყენებს თავის მთლიან ინტელექტუალურ რესურსს, არამედ მიყვება
პირველივე გადაწყვეტილებას, რომელიც აღმოცენდება მის თავში.

დაჟინებულობის ნაკლებობა ან ზედმეტი დაჟინებულობა - ზოგი ადამიანი

ძალიან ადვილად ნებდება მაშინ, როცა სხვებს არ აქვთ შეჩერების უნარი
მაშინაც კი, როცა ძიება უშედეგოა.
არასწორი, (არაშესაბამისი) შესაძლებლობების გამოყენება - ადამიანებმა
შესაძლოა არ გამოიყენონ სწორი უნარები ამოცანების გადასაჭრელად.
აზრის მოქმედებაში გადატანის უუნარობა - ზოგი ადამიანი აზრებში
ჩაფლულს გავს. მათ აქვთ კარგი იდეები, მაგრამ იშვიათად შეუძლიათ მათი
ხორცშესხმა.
შედეგზე ორიენტირებულობის ნაკლებობა - ზოგი ადამიანი მეტადაა
კონცენტრირებული პროცესზე ვიდრე აქტივობის საბოლოო შედეგზე.
დავალებების დასრულების უნარის არ ქონა - ზოგი ადამიანისთვის
არაფერი სრულდება. შეიძლება ამის მიზეზი მომავალი საქმიანობა ან
დეტალებში უიმედოდ გახლართვა იყოს.
მარცხი ინიცირებისას - ზოგ ადამიანს არ სურს ან არ შეუძლია რამის თავიდან
დაწყება, ინიცირება. ეს შეიძლება იყოს გადაუწყვეტობა ან ვალდებულების
აღების შიში.
მარცხის შიში - ადამიანებმა შეიძლება ვერ მიაღწიონ ინტელექტუალურ
შესრულებამდე იმიტომ, რომ გაურბიან ჭეშმარიტად მნიშვნელოვან
გამოწვევებს.

103
 გადადება - ზოგ ადამიანს არ შეუძლია ზეწოლის გარეშე მუშაობა. მათ
შეიძლება მოიმიზეზონ უმნიშვნელო რაღაცეები მნიშვნელოვანი საქმის
გადასადებად.
დანაშაულის არასწორი ატრიბუცია - ზოგი ადამიანი ყოველთვის საკუთარ
თავს ადანაშაულებს უმცირეს უსიამოვნებაშიც კი. ზოგი კი ყოველთვის სხვას
სდებს ბრალს.
ზედმეტი სიბრალული საკუთარი თავისადმი - ზოგი ადამიანი ზედმეტ დროს
ხარჯავს
საკუთარი თავის შეცოდებისთვის, ფლანგავს რა პრობლემისგან
გასათავისუფლებელ ძალისხმევას.
ზედმეტი დამოკიდებულება - ზოგი ადამიანი სხვებისგან მოელის, რომ ისინი
გააკეთებენ იმას, რაც თავად უნდა გააკეთოს.
პირად სირთულეებში ჩაფლულობა - ზოგ ადამიანს პირადი სირთულეები
ხელს უშლის სამუშაოს შესრულებაში.
გაფანტულობა და კონცენტრაციის ნაკლებობა - ზოგ ინტელექტუალ ადამიანს
ხანმოკლე დროით შეუძლია ყურადღების კონცენტრირება.
საკუთარი თავის ძალიან ვიწროდ ან ძალიან ფართოდ დაკავება - ზედმეტად ბევრი
აქტივობის საკუთარ თავზე აღებამ შეიძლება შედეგად მოიტანოს ის, რომ
ვერცერთი ამოცანა ვერ შესრულდეს დროულად. ზედმეტად მცირეს
შემთხვევაში, შეიძლება საქმე გვქონდეს ხელიდან გაშვებულ
შესაძლებლობებთან და მიღწევის დაწეულ მაჩვენებელთან.
დაკმაყოფილების გადადების უუნარობა - ზოგი ადამიანი მცირე
ამოცანების გადაწყვეტის შემდეგ აჯილდოვებს საკუთარ თავს და
დაჯილდოვებულია სხვისგან მაშინ, როცა თავიდან არიდებულმა დიდმა
დავალებებმა შეიძლება მათ უფრო დიდი ჯილდო მოუტანოს.
„ხეებს იქით ტყის დანახვის“ უუნარობა - ზოგი ადამიანი შეპყრობილია
დეტალებით და არ სურს ან არ შეუძლია უფრო დიდ პროექტებთან გამკლავება.

104
კრიტიკული/ანალიტიკური აზროვნებისა და კრეატული აზროვნების
წონასწორობის ნაკლებობა - მნიშვნელოვანია, რომ ადამიანებმა ისწავლონ
აზროვნების რა სტილი მოეთხოვებათ მათ ყოველ კონკრეტულ სიტუაციაში.
ზედმეტად დაბალი ან ზედმეტად მაღალი თავდაჯერებულობა -
თავდაჯერებულობის ნაკლებობამ შეიძლება გავლენა მოახდინოს ინდივიდის
შესაძლებლობაზე შეასრულოს დავალებები და შეიძლება იქცეს თვითქმნად
წინასწარმეტყველებად. და პირიქით, ინდივიდებმა ზედმეტი
თავდაჯერებულობით შესაძლოა არ იცოდნენ, როდის უნდა აღიარონ, რომ
ცდებიან ან თვით-გაუმჯობესებას საჭიროებენ.

რ.სტერნბერგი წარმატების ინტელექტის შესახებ

ინტელექტი ერთ-ერთი ყველაზე არაერთმნიშვნელოვანი თემაა

ფსიქოლოგიაში.მეცნიერები დღესდღეობით ვერც კი შეთანხმდნენ მისი საბოლოო
დეფინიციის თაობაზე, არის ეს ცალკეული უნარი თუ სხვადასხვა ნიჭის
ურთიერთქმედება?რობერტ სტენბერგმა გამოთქვა მოსაზრება, რომ ინტელექტი არის
უფრო მეტი ვიდრე გვგონია. გამოყოფს ინტელექტის სამ ფაქტორს 1.ანალიტიკური,
რომელიც მიმართულია ამოცანების გადაჭრაზე 2.შემოქმედებითი, რომელიც
გულისხმობს ახალ სიტუაციებთან გამკლავების უნარს წინარე გამოცდილებისა და
აწმყოში არსებული უნარების საფუძველზე და 3.პრაქტიკული, ან კონტექსტუალური,
რომელიც ახალ გარემოსთან ადაპტაციას გულისხმობს
შემოქმედებითი ინტელექტის განვითარება შეუძლია ნებისმიერ ადამიანს

შემოგთავაზებთ 12 მახასიათებელს, რომელიც კარგად აქვს განვითარებული წარმატების

ინტელექტის მქონე პიროვნებას

1.წარმატების ინტელექტის მქონე პიროვნებები აქტიურად ეძებენ მიბაძვის მაგალითებს

და შემდგომ თავადაც ხდებიან როლურ მოდელებად. თუკი უკვე მოსინჯეთ ყველა

105
არსებული ვარიანტი, სცადეთ კიდევ ერთი, ალბათ ყველაზე ეფექტური საშუალება
განავითარო შემოქმედებითი ინტელექტი თქვენი მოწაფეებისათვის და შვილებისათვის-
გახდით მათთვის ბიბაძვის მაგალითი. ამ მახასიათევლის მიხედვით, საუკეთესო
მასწავლებელი არის არა ის, ვინც გვაწვდის ოკეანე ინფორმაციას, არამედ ის,ვისი
ფიქრები და მოქმედებები გახდნენ თქვენთვის იმიტაციის საგნად. ისინი, ვინც
გვასწავლიან ვიფიქროდ და ვიმოქმედოდ შეძენილი ცოდნის საფუძველზე. როდესაც
რობერტ სტენბერგი ატარებდა სემინარებს, მსმენებს აინტერესებდათ თუ როგორ
შეიძლებოდა განვითარებული შემოქმედებითი პოტენციალი. როგორც აღნიშვა
სტენბეგმა, ეს თავდაპირველად არასწორი მიდგომაა. რადგან თითიეული
ადამიანისათვის საჭიროა შესაბამისი შემოქმედებითი მიდგომა.

2.წარმატებისინტელექტის მქონე ინდივიდები ეჭვის ქვეშ აყენებენ საზოგადოებაში

არსებულ პრინციპებს და იმავეს უბიძგებენ სხვებსაც. ნებისმიერ საზოგადოებაში იქმნება
გარკვეული შეხედულება სხვადასხვა საგნების შესახებ. როგორც წესი, ამ შეხედულობას
იზიარებენ საზოგადოების უმრავლესობა. იცხოვრო როგორც ისევე, როგორც ყველა,
ნიშნავს არ იცხოვრო საკუთარი ცხოვრებით. ადამიანი განვითარებული შემოქმედებითი
ინტელექტით კრიტიკულად უყურებს სტერეოტიპებს. გააჩნიათ განსხვავებული აზრი
და ცდილობენ დანარჩენი საზოგადოებაც დაარწმუნონ თავიანთ სისწორეში. ასე თავის
დროზე კოპერნიკმა გამოთქვა მოსაზრება, რომ დედამიწა მთვარესთან ერთად ბრუნავენ
მზის გარშემო და არა პირიქით. ხოლო ორბიტებს არა აქვთ საერთო ცენტრი. ამგვარი
ეჭვიანი მარტოსულების მეოხებით შეიძლება მივაღწიოთ პროგრესს სხდადასხვა
სფეროში.მხოლოდ რამდენიმე საუკენის შემდეგ ხალხმა დაიწყო შეზღუდული
მსჯელობის მიერ დაშვებული შეცდომების გაზიარება.
შეხედულობების უმრავლესობა, უეჭველად, ჭეშმარიტია. თუმცა, ამავედროულად
როგორც ბავშვებისათვის, ასევე ზრდასრული მოსახლეობისათვის საჭიროა არა
უბრალოდ ბრმად მიღება, არამედ მასში არსებული მექანიზმებისა და აზრის წვდობა.არ
იქნება გადაჭარბება თუკი ვიტყვით , რომ ნებისმიერი შემოქმედებითი აზრი იწვება
კითხვით *რატომ?*

106
3.წარმატების ინტელექტის მქონე ინდივიდები აღიარებენ, რომ უშვებენ შეცდომებს,
მოთმინებით უყურებენ მან და იმავეს უბიძგებენ სხვებსაც. ეს სულაც არ ნიშნავს, რომ
კარგად განვითარებული წარმატების ინტელექტის მქონე ინდივიდები არ უშვებენ
შეცდომებს. პირიქით, ახალი ცოდნის დაუფლება აუცილებლად დაკავშირებულია
შეცდომებთან. ეს ადამიანები სწავლობენ შეცდომებზე და გვაძლევენ საშუალებას
ვისწავლოთ მათ შეცდომებზე. თავად ზიგმუნდ ფროიდიც კი აღნიშნავდა, რომ
პრობლემის აღიარება ნახევარი წარმატებაა.
ერთადერთი სერიოზული შეცდომაა საკუთარი შეცდომების არ გამოსწორება
ჩვეულებრივ, სკოლაში შეცდომებს არ პატიობენ. თუ მოსწავლე სკოლაში არასწორად
პასუხობს გაკვეთილზე, მას ელოდება საყვედური მასწავლებლისგან და დაცინვა
თანაკლასელების მიერ. სწავლის პერიოდში მოსწავლეს აგებინებენ, რომ შეცდომების
დაშვება-საშინელი კატასტროფაა. აქედან გამომდინარე, მათ, გარკვეულწილად,
უყალიბდებათ კომპლექსი, შეცდომების დაშვების ფობია, რის შედეგაც თავს არიდებს
დამოუკიდებელი აზროვნებისკენ. ხოლო ეს ბოლო, თავის მხრივ, შემოქმედებითი
ინტელექტის აუცილებელ პირობას წარმოადგენს.

4. Ⴜარმატების ინტელექტის მქონე ინდივიდები მიდიან რისკზე და წაახალისებენ იმავეს

სხვებსაც. არ იქნება საიდუმლო თუ ვიტყვი, რომ რისკის გარეშე შეუძლებელია მივიღოთ
გამოჩენილი შედეგები. ხაზს გაუსვამ იმას, რომ საუბარი მიდის ზუსტად შეგნებულ
რისკზე.
ჩვეულებრივ, სკოლაში გვასწავლიან თავი შევიკავოთ რისკისაგან. ბავშვები ძალიან
სწრაფად ეგუებიან მარტივ სისტემას. იმისათვის, რომ წარმატებას მიაღწიო, უნდა მიიღო
უმაღლესი შეფასებები, ამისათვის საჭიროა გააკეთო ის, რასაც გვიბრძანავენ. კარგი
ნიშნებისგან დამოკიდებულია გადასვლა ძლიერ ჯგუფში, შესაძლებლობა მიიღო
დამატებითი ცოდნა, კოლეჯში ჩაბარება და შემდგომ მაღალანაზღაურებადი სამუშაოს
პოვნა. რისკზე მხოლოდ სულელები მიდიან. ორი-სამი არადამაკმაყოფილებელი ნიშანი
უკვე საკმარისია რომ განიცადო სრული ფიასკო.

107
შემოქმედებითი ინტელექტი შედარებით ადვილია აღმოვაჩინოთ ბავშვებში, ვიდრე
მოზარდობაში. ეს სულაც არ ნიშნავს, რომ შემოქმედებითი ინტელექტი დროთა
განმავლობაში ქრება. უფრო სწორი იქნება, თუ ვიხმარებ სიტყვას ჩახშობა. სწორედ
ამიტომაც საჭიროა წავახალისოთ ახალგაზრდა მოსახლეობა ინტელექტუალურ რისკზე.
მათ დახმარების ხელის შემოთავაზებისას ჩვენ თავადაც ვეხმარებით საკუთარ თავს
გამოვავლინოთ შემოქმედებითი პოტენციალი
ერთ-ერთ კვლევაში სტენბერგი და მისი კოლეგები ცდილობდნენ აღმოეჩინათ კავშირი
რისკსა და შემოქმედებას შორის. 48 ცდის პირმა შეასრულა შემოქმედებითი დავალება
ლიტერატურასა და სახვით ხელოვნებაში. დამოუკიდებლად აფასებდნენ რისკის დონეს.
ეს რისკი სამი საშუალების მიერ ირო შეფასებული: კომკურენციისა, ჰიპოთეტური
სცენარიებისა და კითხვარების საფუძველზე. რისკის ქცევითი ასპექტები შეფასებული
იყო ორი კონკურსის მეოხებით- ნახატებისა და მცირე მოთხრობის
კონკურსები.თითოეული შეჯიბრიდან იყო ორი ნომინაცია, რომელიც განსხვავდებოდა
ერთმანეთისაგან მხოლოდ საუკეთესო ნაშრომის შერჩევის პრინციპით. მაშასადამე,
პირველში წაგების მაღალი შანსი, შემოთავაზებული იყო მხოლოდ ერთ ნომინაცია და
მატერიალური ანაზღაურება 25 დოლარის სახით. ხოლო მეორეში წაგების დაბალი რისკი
იყო- ხუთი გამარჯვებული, რომელთაგანაც თითიეულს ეკუთვნოდა 10 დოლარი.
კითხვარების მეშვეობით დგინდებოდა ცდის პირების მიდრეკილება რისკისადმი
როგორც ლიტერატურასა და სახვით ხელოვნებაში, ასევე ჩვეულებრივ ცხოვრებაში.
კითხვარი შეიცავდა 12 ჰიპოთეტურ სიტუაციას, ლომელთაგან თითოეულში ორ
ვარიანტს შორის უნდა გაკეთებულიყო არჩევანი. აქედან პირველი იყო დიდი როსკის
შემცველი და მაღალი პოტენციური ჯილდოთი, ხოლო მეორე ნაკლები რისკის და
შესაბამისად, მცირე ჯილდოთი. მათ გამოკვლევამ აღმოაჩინა კორელაცია რისკსა და
შემოქმედებით უნარებს შორის. როგორც შედეგებმა ნათელჰყო, როგორც წესი,
ადამიანები თავს არიდებენ რისკისაგან.

5.წარმატების ინტელექტის მქონე ინდივიდები ეძებენ ამოცანებს, რომლებიც

გამოავლენენ მათ შემოქმედებით უნარებს და ამავეს უბიძგებენ დანარჩენებსაც. რობერტ
სტენბერგი იძლევა რეკომენდაციას გამოცდები არ დაიყვანონ მხოლოდ და მხოლოდ

108
ფაქტობრივი მასალის და ანალიტიკური შესაძლებლობების შემოწმებაზე. აუცილებელია
ამავედროულად გავითვალისწინოთ მოსწავლის შემოქმედებითი და პრაქტიკული
აზროვნება. მაგალითად, ლიტერატურის გაკვეთილებზე მივცეთ მათ დავალება
შეადგინოს მოკლე მოთხრობა ან მოიგონოს ალტერნატიული დასასრული უკვე
დაწერილი შემოქმედებისა. ისტორიის გაკვეთილზე წარმოიდგინონ საკუთარი თავი
გამოჩენილ ფიგურად წარსულიდან ან დაავალონ მოსწავლეებს იმსჯელონ ჩვენი
სამყაროს მომავლის შესახებ. ბუნების მეცნიერების გაკვეთილებზე წამოაყენონ
ინტუიტური თეორიები რაიმე ბუნებრივი მოვლენის თაობაზე, შეიმუშავონ მარტივი
ექსპერიმენტები. რაც შეეხება მათემატიკის სფეროს.აქ მოსწავლეებს რეკომენდირებულია
მიეცეთ საშუალება გამოთვლის საკუთარი სისტემა შეადგინონ. უცხო ენების
გაკვეთილებზე შესაძლებელია გაითამაშონ სკეტჩი, რომლის მოქმედება ხდება
რომელიმე უცხო ქვეყანაში. გარდა ენობრივი თავისებურებებისა უნდა აგრეთზე აისახონ
შესაბამისი კულტურული თავისებურებები

6.წარმატების ინტელექტის მქონე ინდივიდები აქტიურად განსაზღვრავენ პრობლემებს

და ეხმარებიან ამაში სხვებსაც. პრობლემის გადაჭრის ერთ-ერთი საინტერესო მეთოდია
გადასაზღვრება. ამ მეთოდის ძირითადი იდეა იმაში მდგომარეობს, რომ გადააბრუნო
პრობლემა, რომლის გადაჭრაც გიწევს, თავიდან ბოლომდე. სხვა სიტყვებით, საჭიროა
დაინახო პრობლემა სხვა მხარიდან. ეს შემოიფარგლება არა მხოლოდ საკუთარი თვალით
დანახულ სიტუაციას, არამედ სხვების მიერაც.
სტენბერგს ახსენდება ცხოვრებიდან ერთი მომენტს. როდესაც გამოვიდა სახლიდან,
აღმოაჩინა გარშემო საჭმლის ნარჩენები. უსიამოვნო სიტუაციის დამნაშავე პატარა
ცხოველი ენოტი აღმოჩნდა. პრობლემა მგდომარეობდა იმაში თუ როგორ დაეჭირა.
სტენბერგი მაღაზიაში იყიდის მახეს, რომელიც არ იყო საზიანო პატარა ენოტისთვის.
თუმცა მალე დარწმუნდება, რომ მახემ არ გაამართლა. ამის შემდგომ პროფესიონალ
მონადირეს მიმართა. სამწუხაროდ, ამან მატერიალური დანაკარგის მეტი არაფერი
მოუტანა. საბოლოოდ სტენბერგი მიხვდა,რომ წარმატების ინტელექტის გამოვლენა
შესაძლებელია რუტინულ დავალებებშიც, ყოველდღიურ ცხოვრებაშიც. მაგალითად,
გაკვეთილებზე აუცილებელი მოთხოვნაა მცირე რეფერატები, სტენბერგი ნებარ რთავს

109
მოსწავლეებს თავად აირჩიონ თემა იმ პირობით, რომ მასწავლებელსაც შეუთანხმებიან.
მნიშვნელოვანია მისცე არჩევანის საშუალება.

7.წარმატებული ინტელექტის მქონე ინდივიდები მიისწრაფვიან შემოქმედებითი

პროდუქტის დაჯილდოებისაკენ და თავადაც პატივს აგებენ დანარჩენ შემოქმედებით
პიროვნებებს. სტენბერგი ყოველთვის ხაზს უცვამს, რომ ყოველთვის აფასებს
მოსწავლეების შემოქმედებით პროდუქტებს. მაგალითად, როდესაც აძლევს წერით
დავალებას, უხსნის, რომ ელოდება თითოეულის ნაშრომში ცოდნის დემონსტრაციას,
ანალიტიკურ უნარებს, გრამატიკულად და მკაფიოდ ჩამოყალიბებულ ექსპოზიციას.
მაგრამ განსაკუთრებით შეაფასებს შემოქმედებით თავისებურებებს. საქმე იმაში არ არის,
რამდენად დაეთანხმება მათ იდეებს, არამედ იმაში, რამდენი სიცოცხლე იქნება იდეებში,
რამდენი ახალი აზრი, განსაკუთრებული სინთეზი და ორიგინალური მიდგომები.
ზოგიერთი მასწავლებელი ჩივის, რომ არ შეუძლია შეაფასოს კრეატიული პასუხები იმავე
ობიექტურობით, რომელსაც მიეჩვივნენ. სტენბერგს აქვს პასუხი ამაზეც: გაცილებით
მომგებიანი იქნება თუკი მოსწავლეები იქნებიან დაკავებულნი შემოქმედებითი
საქმიანობით, რომლის შეფასებაც ხდება არა ბოლომდე ობიექტურად

8.წარმატების ინტელექტის მქონე ინდივიდები უთმობენ დროს შემოქმედებითი

აზროვნებისათვის და იმავეს უბიძგებენ დანარჩენებსაც. ჩვენი თანამედროვეობა
ცხოვრობს მუდმივი დაჩქარების რეჯიმში. ხოლო ადამიანებს სჭირდებათ დრო
იმისათვის, რათა მისწვდნენ პრობლემას და გააკეთოთ შესაბამისი დასკვნები.როდესაც
მსწავლებლები აძლევენ უამრავ საშინაო დავალებას, რომლის შესრულებასაც
ფიზიკურად ვერ მოასწრებენ, შემოქმედებითი აზროვნების გამოვლენის ალბათობა,
როგორც წესი,ნულის ტოლია.

9.წარმატების ინტელექტის მფლობელები გამოირჩევიან მოთმინებით და სხვებსაც

უბიძგებენ ამისკენ. ისტორიულად ჩვენ მივეჩვიეთ სამყაროს შავ-თეთრ ფერებში აღქმას.
გარკვეული ქცევების კატეგორიზაცია მოვახდინეთ სწორი და არასწორი პარამეტრების
მეშვეობით. შემოქმედებითი იდეის რეალიზაციისათვის საჭიროა დრო და ამ პერიოდის

110
განმავლობაში პიროვნება გრძნობს თავს დისკომფორტულად. მათ სჭირდებად
პრობლემის მოგვარება აქ და ამჯამად. თუმცა შესაძლებელია ნაადრევად მიიღო
არაოპტიმალური გადაწყვეტილება. ჩვენ ვიცით ლაინუს პოლინგის სამწუხარო
მაგალითი, რომელმაც არასაკმარისი დროის დათმობის გამო სრულყოფილად ვერ
ჩამოაყალიბა დნმ-ის სტრუქტურა. მოგვიანებით ფრენსის კრიკმა და ჯეიმს უთსონმა
აღმოაჩინეს ის დაკარგული ელემენტები, რომლების არ იყო გათვალისწინებული
პოლინგის მოდელში.
ამანიენები ცდილობენ რაც შეიძლება მალე დაამთავრონ საქმე. ამ შემთხვევაში შინაგანი
ზეწოლა ერთადერთ როლს არ სრულებს. საქმე გაცილებით უფრო ღრმად არის. ზეწოლა
ასევე შეიძლება იმიყოს გარემოს ფაქტორებით დეტერმინიზებული. მაგალითად,
დამსაქმებლისა ან კონკურებტის მხრივ. დამსაქმებელი ელოდება ახალ რომანს ხვალ, და
არა ერთ წელში

10. Ⴜარმატების ინტელექტის მფლობელებმა კარგად იციან მომავალი დაბრკოლებების

შესახებ, თუმცა უკან არასდროს იხევენ და ამავეს უბიძგებენ დანარჩენებსაც. თითოეულ
ადამიანს გააჩნია ცხოვრებაში გარკვეული მიზნები. თუმცა, როგორც ამბობს ძველი
ესპანური გამონათქვამი, თუ გააცინო ღმერთი, მოუყევი მას შენი მომავალი გეგმების
შესახებ. ის რაც განასხვავებს ჩვეულებრავ ადამიანს შემოქმედ პიროვნებისგან არის ის,
რომ მეორე დაცემის შემდეგაც აღდგება და კვლავ განაგრძობს გზას. ბარკოლებებთან
შეტაკება გარდაუვალი მოვლენაა. ეს გამომდინარეობს თავად შემოქმედების ბუნებიდან.
თუმცა პრობლემა მხოლოდ იმაში მდგომარეობს, გვეყოფა თუ არა საკმარისი ძალა, რათა
თავიდან ავიცილოთ იგი. თუ ვიხმარებთ უინსტონ ჩერჩილის სიტყვებს, ჩვენ ვერასდროს
მივაღწევთ მიზანს თუკი შევჩერდებით თითოეულ ძაღლთან, რომელიც იყეფება, რათა
ვესროლოთ მას ქვა

11.წარმატების ინტელექტის მფლობელები მიისწრაფებენ სლურყოფისაკენ და ამავეს

უბიძგებენ დანარჩენებსაც. ზოგჯერ ინდივიდებს ურჩევნიათ იფიქრონ, რომ ცხოვრებაში
ყველაფერს მიაღწიეს და სულაც აღარ არის საჭირო საკუთარ თავთან მუშაობა. ასეთი

111
ადამიანი ხალისით აღარ ეძებს ახალ საინტერესო იდეებს. მცირე რაოდენობის ცეცხლი
გვაძლევს მცირე რაოდენობის სითბოს
წლებთან მატებასთან ერთად ჩვენ ვხვდებით კონსერვატულები და ვვარაუდობთ, რომ
მეთოდები, რომლებმაც დაამტკივეს თავისი ეფექტურობა გუშინ, ასეთივე
ეფექტურობით იმუშავებენ ხვალეც. შემოქმედი ყოველთვის ცდილობს
განთავისუფლდეს ჯაჭვებისგან.
ერთ-ერთ ექსპერიმენტში სტენბერგი ერთმანეთს შეაჯიბრა კომპიუტერი, ექსპერტები და
ახალბედები. ექპერიმენტის მიზანი არ იყოს იმის დაფიქრისება თუ რომელი ცდის პირთა
კატეგორია თამაშობდა უკეთესად, არამედ ცდილობდნენ შეემოწმებინათ როგორ
ზემოქმედებს ცოდნის დონე თამაშის ხასიათზე. კვლევა ტარდებოდა თამაშის ორი
განსხვავებული ვარიანტების მეშვეობით. პირველ ვარიანტში ოდნავ განსხვავდებოდა
ბრიჯის თამაშის ტრადიციული წესები. მას მეორე სახელიც აქვს- ზედაპირულ-
სტრუქტურული მოდიფიკაცია, რადგაც შეიცვალა მხოლოდ გარე
ატრიბუტიკა(მაგალითად, მასტებისთვის სახელების შეცვლა). შედეგებმა აჩვენა, რომ
გამარჯვება მოიპოვეს ექსპერტების ჯგუფმა. სიღრმესიულ-სტრუქტურული
მოდიფიკაცია გულისხობდა გაცილებით მეტი ფუნდამენტურ ცვლილებას, რომელსაც
მოყვება თავად წესების ახლიდან გაცნობიერება. დილეტანტებისთვის ამან შეფერხება არ
გამოიწვია, ხოლო ექსპერტების ჯგუფს სერიოზული ზიანი მიაყენა, რადგან მათ
ფაქტობრივად წაართვეს მთავარი კოზრი.

12. Ⴜწარმატების ინტელექტის მფლობელებმა კარგად იციან გარემოსთან შეგუების

აუცილებლობის მნიშვნელობა. ეს ბოლო პუნქტი განსაკუთრებით დიდი მნიშვნელობა
აქვს როგორც მასწავლებლებისათვის და მშობლებისათვის, ასევე მოსწავლეებისათვის. ამ
ფაქტიდან გამომდინარეობს, რომ შემოქმედება არ არის აბსოლუტურად ობიექტური
მოვლენა. შეეფასებისას ყოველთვის უნდა გავითვალისწინოთ ის, თუ როგორ
ურთიერთქმედებენ ერთმანეთთან გარემო და ინდივიდი.
აუცილებელია ისეთი გარემოს მოძებნა, სადაც თქვენი შემოქმედებითი უნარები იქნება
დაფასებული და აღიარებული. იქ, სადაც უნიკალური წვლილი შემოქმედებითი
იდეების სახით იქნება დაჯილდოებული

112
თითოელი ჩვენთაგანნი საჭიროებს მხარდაჭერასა და შემოქმედების ღირსეულ
შეფასებაზე ისეთ გარემოში, საკუთარი თავის მაქსიმალურ რეალიზაციას. ძალიან ბევრი
ახალგაზრდა ირჩევს ისეთ პროფესიებს, რომელიც პოპულარულია თანამედროვე
საზოგადოებაში, როგორ წესი, მშობლების განწყობების ზეგავლენით და არა საკუთარი
გემოვნებით არჩეული. ისინი შეიძლება გახდნენ კარგი თანაშრომლები, მაგრამ არა
გამოჩენილი პროფესიონალები რადგან მათ სამუშაოში დიდი ალბათობით არ იქნება
შემოქმედების ნაპერწკალიც

113
ლიტერატურა
1.Баддли А., Айзенк М., Андерсон М.,2011. Питер
2.Солсо Р. 2006,Когнитивная психология, Питер, 3
3. Sternberg R. J. 2006, Cognitive psychology, Wadsworth
4. Matlin. M.W. 2005, Cognition. John Willey& Sons
5. გაგოშიძე თ. აზროვნების ფსიქოლოგია, „რიდერი“, თსუ
6.ნათაძე რ.-ზოგადი ფსიქოლოგია, თსუ
7.უზნაძე დ.- ზოგადი ფსიქოლოგია,
დ.ფარჯანაძე- 2008
4. Matlin. M.W. 2005, Cognition. John Willey& Sons
5. გაგოშიძე თ. აზროვნების ფსიქოლოგია, „რიდერი“, თსუ
6.ნათაძე რ.-ზოგადი ფსიქოლოგია, თსუ
7.უზნაძე დ.- ზოგადი ფსიქოლოგია, 1950
1.Баддли А., Айзенк М., Андерсон М.,2011. Питер
2.Солсо Р. 2006,Когнитивная психология, Питер,
3. Sternberg R. J. 2006, Cognitive psychology, Wadsworth
4. Matlin. M.W. 2005, Cognition. John Willey& Sons
5. გაგოშიძე თ. აზროვნების ფსიქოლოგია, „რიდერი“, თსუ
6.ნათაძე რ.-ზოგადი ფსიქოლოგია, თსუ
7.უზნაძე დ.- ზოგადი ფსიქოლოგია, 1950
1.Баддли А., Айзенк М., Андерсон М.,2011. Питер
2.Солсо Р. 2006,Когнитивная психология, Питер,
3. Sternberg R. J. 2006, Cognitive psychology, Wadsworth
4. Matlin. M.W. 2005, Cognition. John Willey& Sons
5. გაგოშიძე თ. აზროვნების ფსიქოლოგია, „რიდერი“, თსუ
6.ნათაძე რ.-ზოგადი ფსიქოლოგია, თსუ
7.უზნაძე დ.- ზოგადი ფსიქოლოგია, 1950
მეხსიერების ფსიქოლოგია,
1. Солсо Р. 2006,Когнитивная психология, Питер,
2. Sternberg R. J. 2006, Cognitive psychology, Wadsworth
3. Matlin. M.W. 2005, Cognition. John Willey& Sons

114
115
C e v i
1. obieqtis amocnobis Teoriebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
2. informaciis aRmavali da daRmavali gadamuSaveba . . . . . . . . .
3. saxis aRqmis Taviseburebebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
4. metyvelebis aRqma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17
5. Tvalis sakodikuri moZraoba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20
6. yuradReba. obieqtis „SemCneva“ da Zieba . . . . . . . . . . . . . . . . 22
7. yuradRebis statikuri da dinamikuri aspeqtebi. Traismanis dis-
distribuciuli da fokusirebuli yuradReba. paraleluri
da seriuli Zieba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24
8. yuradRebis Tvisebebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
9. yuradRebis ganawileba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
10. yuradRebis seleqcia diqotomiuri mosmena. . . . . . . . . . . . . . . 33
11. yuradRebis Teoriebi (modelebi) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
12. brodbentis yuradRebis filtris Teoria . . . . . . . . . . . . . . . 36
13. Traismanis Teoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
14. doiCis da doiCis gviani filtris modeli . . . . . . . . . . . . . 40
15. jonstonis da princis modeli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
16. naiseris sinTezis Teoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
17. yuradRebis resursis Teoria. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
18. yuradRebis faqtorebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
yuradRebis obieqturi faqtorebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44
yuradRebis subieqturi faqtorebi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .46
yuradRebis negatiuri faqtorebi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

116