Beruflich Dokumente
Kultur Dokumente
States have been and remain the fundamental actors in international relations. The
main goal of every state is the ultimate realization of its interests in relations with
other countries. In such cases, since states have different purposes, disputes may
arise. It is one of the most important tasks of international law to peacefully resolve
such disputes and conflicts, by providing its most appropriate tools.
In addition to disputes that arise between states, disputes may also arise between a
state and an international organization, or even between international organizations
themselves. Even in such cases, the same principles that apply to disputes between
states would be used.
There are several ways to resolve international disputes. In the past, many
disputes between states have been resolved through war. However, since the end of
World War I, war is no longer regarded as means to stop disputes between states.
After World War I, the League of Nations was put in function of preserving the
peace. The League of Nations called on member states to resolve disputes peacefully.
After World War II, this duty was transferred to the United Nations. The main
principle that emerges from the UN Charter, is the peaceful resolution of
international disputes.
Since the main goal of international law is the preservation of peace and
cooperation between states, in this PhD dissertation we will focus on addressing the
resolution of international disputes through various mechanisms that the international
law currently recognizes.
II
Abstrakt
III
Dy fjalë në shenjë falënderimi
IV
Lista e shkurtimeve
V
PËRMBAJTA
ABSTRACT .................................................................................................................. II
ABSTRAKT ................................................................................................................ III
DY FJALË NË SHENJË FALËNDERIMI .................................................................. IV
LISTA E SHKURTIMEVE ........................................................................................... V
PËRMBAJTA ............................................................................................................. VI
HYRJE
VËSHTRIME TË PËRGJITHSHME ....................................................................... IX
OBJEKTI I KËRKIMIT SHKENCOR ....................................................................... X
METODOLOGJIA ................................................................................................. XV
KREU I
1.1. KUPTIMI, HISTORIKU DHE MËNYRAT E ZGJIDHJES SË
MOSMARRËVESHJEVE NDËRKOMBËTARE .......................................... 17
KREU II
2.1. MJETET DIPLOMATIKE PËR ZGJIDHJEN E MOSMARRËVESHJEVE
NDËRKOMBËTARE .................................................................................... 32
2.2. BISEDIMET .................................................................................................. 34
2.3. SHËRBIMET E MIRA DHE NDËRMJETËSIMI .......................................... 45
2.4. HETIMET (KOMISIONET ANKETUESE) ................................................... 56
2.5. PAJTIMI ........................................................................................................60
KREU III
3.1. MJETET GJYQËSORE TË ZGJIDHJES PAQËSORE TË
MOSMARRËVESHJEVE NDËRKOMBËTARE .......................................... 66
3.2. GJYKATA NDËRKOMBËTARE E DREJTËSISË........................................ 67
3.3. ORGANIZIMI I GJYKATËS NDËRKOMBËTARE TË DREJTËSISË ......... 68
3.4. ROLI DHE KOMPETENCAT E GJYKATËS NDËRKOMBËTARE TË
DREJTËSISË ................................................................................................. 71
3.5. JURIDIKSIONI I GJYKATËS NDËRKOMBËTARE TË DREJTËSISË ..... 73
VI
3.6. PROCEDURA PËRPARA GJYKATËS NDËRKOMBËTARE TË
DREJTËSISË ................................................................................................. 80
3.7. MENDIMET KONSULTATIVE TË GJYKATËS NDËRKOMBËTARE TË
DREJTËSISË ................................................................................................. 83
3.8. GJYKATA NDËRKOMBËTARE E DREJTËSISË DHE RASTI ANGLO-
SHQIPTAR .................................................................................................... 84
3.9. GJYKATA NDËRKOMBËTARE E DREJTËSISË DHE RASTI
MAQEDONO-GREK..................................................................................... 96
3.10. ARBITRAZHI NDËRKOMBËTAR ............................................................ 104
3.10.1. KUPTIMI I ARBITRAZHIT DHE HISTORIKU I TIJ .......................... 104
3.11. KOMPROMISI........................................................................................ 108
3.12. ZGJEDHJA E ARBITRAVE ................................................................... 110
3.13. LËNDA E ARBITRAZHIT ...................................................................... 113
3.14. KOMPETENCAT E ARBITRAVE ......................................................... 115
3.15. BURIMET JURIDIKE TË ARBITRAZHIT ............................................ 115
3.15. PROCEDURA E ARBITRAZHIT ........................................................... 116
3.16. VENDIMI I ARBITRAZHIT- KARAKTERI DETYRUES I TIJ ............. 117
3.17. RISHIKIMI DHE NULITETI I VENDIMIT TË ARBITRAZHIT ............ 117
KREU IV
4.1. ZGJIDHJA E MOSMARRËVESHJEVE NDËRKOMBËTARE NË
KUADËR TË ORGANIZATËS SË KOMBEVE TË BASHKUARA ........... 119
4.2. KËSHILLI I SIGURIMIT, REFERIMI I SITUATAVE NË KËSHILLIN E
SIGURIMIT ................................................................................................. 123
4.2.1. SITUATA NË LINDJEN E MESME, PËRFSHIRË EDHE ÇËSHTJEN
PALESTINEZE .................................................................................... 124
4.3. VENDIMET E KËSHILLIT TË SIGURIMIT LIDHUR ME METODAT,
PROCEDURAT APO KUSHTET PËR ZGJIDHJEN E
MOSMARRËVESHJEVE NDËRKOMBËTARE NË FORMË
PAQËSORE ................................................................................................. 125
4.4. ROLI I KËSHILLIT TË SIGURIMIT GJATË LUFTËS SË KORESË
(1950 1953) .................................................................................................. 128
4.5. ROLI IKËSHILLIT TË SIGURIMIT NË DREJTIM TË NJË ZGJIDHJE
PAQËSORE TË ÇËSHTJES SË KOSOVËS .............................................. 130
4.6. MOSMARRËVESHJET MIDIS KENISË DHE ETIOPISË LIDHUR ME
TËRHEQJEN E SAKTË TË VIJËS KUFITARE MIDIS TYRE ................. 137
VII
4.7. ROLI I ASAMBLESË SË PËRGJITHSHME NË ZGJIDHJEN
PAQËSORE TË MOSMARRËVESHJEVE NDËRKOMBËTARE ............. 139
4.8. ROLI I SEKRETARIT TË PËRGJITHSHËM TË OKB-SË NË ZGJIDHJEN
PAQËSORE TË MOSMARRËVESHJEVE NDËRKOMBËTARE ........... 144
4.9. FUNKSIONET E SEKRETARIT TË PËRGJITHSHËM NË ZBATIMIN E
REZOLUTAVE TË KËSHILLIT TË SIGURIMIT DHE ASAMBLESË SË
PËRGJITHSHME NË FUSHËN E ZGJIDHJES PAQËSORE TË
MOSMARRËVESHJEVE NDËRKOMBËTARE ........................................ 145
4.10. FUNKSIONET DHE ROLI I SEKRETARIT TË PËRGJITHSHËM TË
BAZUARA NË KOMPETENCAT E TIJ DHËNË SHPREHIMISHT
SIPAS KARTËS ........................................................................................... 147
VIII
HYRJE
VËSHTRIME TË PËRGJITHSHME
IX
shtetet i shfrytëzojnë të njëjtat në mënyrë preventive, për t’iu shmangur zgjidhjes së
konfliktit. Përkundrazi, nga praktika e së drejtës ndërkombëtare, mund të konstatohet se
vënia në zbatim e këtyre mjeteve shpeshherë ka vonuar. Aplikimi i këtyre mjeteve edhe në
këto raste ka ardhur në shprehje pasi që forca të ketë shkaktuar pasoja të saja të dëmshme.
Mirëpo, prezentë janë edhe rastet, në të cilët, edhe pse bashkësia ndërkombëtare është
përpjekur dhe përpiqet që disa konflikte si konflikti arabo-izraelit, rasti i Qipros, të arrijë
një zgjidhje përfundimtare nëpërmjet mjeteve diplomatike, përsëri shohim se deri te
epilogu i tyre përfundimtar nuk arrihet dot për shkak se palët kanë dallime të mëdha midis
tyre. Moszgjidhja e mosmarrëveshjeve të natyrës së këtillë, edhe përkundër angazhimit të
madh të bashkësisë ndërkombëtare, hap dilemën se në ç’drejtim duhet të zhvillohet e drejta
ndërkombëtare, me qëllim të arritjes së efektivitetit të saj .
Jo gjithmonë për zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve midis shteteve shfrytëzohen
mjetet diplomatike. Ato kryesisht janë në qendër të vëmendjes kur konflikti apo
mosmarrëveshja është e një natyre kryesisht politike. Të shpeshta janë rastet, kur natyra e
konfliktit imponon përdorimin e mekanizmave jo diplomatikë apo gjyqësorë. Mjetet
gjyqësore për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve vijnë në shprehje, atëherë kur
mosmarrëveshja është e natyrës juridike. Në kësi rastesh, arbitrazhi dhe GJND-ja mund të
jenë si opsion i palëve për t’ia besuar për zgjidhje konfliktin midis tyre.
Sido që të jetë, në planin ndërkombëtar, duke iu falënderuar OKB-së dhe organizatave
me karakter regjional, janë sjellë një sërë aktesh normative që kanë ushtruar ndikim jo pak
të rëndësishëm subjektet e së drejtës ndërkombëtare, që të evitojnë forcën dhe të
përcaktohen për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve në rrugë paqësore.
X
Tema e disertacionit që kam zgjedhur me titull “Zgjidhja paqësore e
mosmarrëveshjeve ndërkombëtare” trajton një nga parimet kryesore të së drejtës
ndërkombëtare, duke filluar nga përpjekjet e para që kanë ndërmarrë shtetet në lashtësi, për
të zgjidhur mosmarrëveshje të ndryshme që janë shfaqur në marrëdhëniet midis tyre, duke
bërë një përshkrim historik të zhvillimit të këtij parimi kaq të rëndësishëm të së drejtës
ndërkombëtare, duke trajtuar akte kryesore të së drejtës ndërkombëtare, ku ky parim zë një
vend të posaçëm si dhe raste të ndryshme në të cilat është vënë në funksion diplomacia dhe
mjetet gjyqësore për të zgjidhur mosmarrëveshjet e ndryshme midis shteteve.
XI
Pra, në kreun II të këtij disertacioni janë analizuar pesë mjete diplomatike për zgjidhjen
paqësore të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare. Fillimisht jemi ndalur te bisedimet, të cilat
në teorinë juridike definohen si diskutime midis përfaqësuesve të shteteve me qëllim të
arritjes së marrëveshjes për ndonjë çështje. Si një mjet mjaft i rëndësishëm i diplomacisë,
bisedimet janë të parapara shprehimisht në shumë akte ndërkombëtare. Kjo vërehet që nga
Konventa e Hagës e vitit 1907 mbi zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve
ndërkombëtare, Kartën e OKB-së, Konventa e Vjenës mbi të drejtën e traktateve, rezolutat
e ndryshme të Asamblesë së Përgjithshme, etj. Sipas pikëpamjeve që mbizotërojnë në
teori, procesi i zhvillimit të bisedimeve kalon nëpër tri faza dhe atë: bisedimet paraprake,
formulimi bazë dhe detajimi në hollësi. Gjatë trajtimit teorik të kësaj metode veçanërisht
ndalemi edhe në dhënien e shembujve nga praktika si bisedimet e zhvilluara në Camp
David në vitin 1979 midis Egjiptit dhe Izraelit, bisedimet shqiptaro-britanike për kthimin e
arit shqiptar, bisedime mes Kosovës dhe Serbisë.
Në kreun II, më tutje kemi analizuar edhe shërbimet e mira dhe ndërmjetësimin, të cilat
gjithashtu janë mjete që vendosen në shërbim të zgjidhjes paqësore të mosmarrëveshjeve
ndërkombëtare. Në teorinë juridike shërbimet e mira konsiderohen si teknikë e zgjidhjes së
mosmarrëveshjeve ndërkombëtare, në të cilat një palë e tretë me pëlqimin e palëve ofron
shërbimet, duke dhënë sugjerime të ndryshme me qëllim që të bindë palët, që dallimet që
kanë ndërmjet tyre, t’i zgjedhin duke u ulur ne tavolinën e bisedimeve. Qëllimi i “zyrës së
shërbimit të mirë” është të bindë palët, që të fillojnë bisedimet lidhur me një
mosmarrëveshje që kanë. Ndryshe, nga shërbimet e mira, tek ndërmjetësimi dhe roli i
ndërmjetësuesit, ka për qëllim që gjithë procesit të bisedimeve të jetë aktiv, duke iu ofruar
palëve këshilla, sugjerime dhe propozime. Pra, roli i ndërmjetësuesit nuk konsiston vetëm
në afrimin e palëve siç ndodh te shërbimet e mira. Edhe te kjo metodë, kemi paraqitur
shembuj të ndryshëm që ofron praktika e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve.
Në kreun III të disertacionit tim të doktoratës, kam analizuar mjetet gjyqësore, të cilët si
të tilla janë të pranuara edhe në rendin juridik ndërkombëtar e që janë: Gjykata
Ndërkombëtare e Drejtësisë dhe Arbitrazhi Ndërkombëtar.
XII
theksuar rolin e rëndësishëm që ka ky institucion në zhvillimin dhe evoluimin e së drejtës
ndërkombëtare në njërën anë dhe në anën tjetër në kontributin e madh që jep në drejtim të
zgjidhjes paqësore të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare. Për ne posaçërisht e rëndësishme
është juridiksioni i GJND-së si instancë më e lartë e drejtësisë sot në botë. Në veçanti kemi
prezantuar disa deklarata të shteteve me anë të së cilave ato kanë pranuar juridiksionin e
kësaj gjykate. Këtu kemi vënë në pah të drejtën ekskluzive që kanë shtetet për t’iu drejtuar
këtij organi të OKB-së, që ky ekskluzivitet nuk iu njihet subjekteve tjera të së drejtës
ndërkombëtare. Mënyra se si zhvillohet procedura përpara këtij trupi gjyqësor po ashtu
pasqyrohet në këtë punim .
Një nga prerogativat e GJND-së, është edhe dhënia e mendimeve konsultative mbi çdo
çështje juridike kur këtë e kërkon organi ose institucioni i autorizuar. Trajtimin mbi
prerogativën e këtillë të GJND-së e kemi mbështetur duke u thirrur në dispozitat e Statutit
të Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë.
Objekt i një trajtimi të veçantë në kreun III të disertacionit tim të doktoratës janë dy
raste të njohura që kanë të bëjnë më problematika nga rajoni dhe që janë paraqitur
gjykatës: Rasti i Kanalit të Korfuzit dhe rasti maqedono-grek. Në të dyja rastet studimi ynë
konsiston, në trajtimin e zanafillës së problemit, zhvillimit të tij dhe marrjes së vendimit
nga GJND-ja.
Pjesë e kreut III të disertacionit është edhe arbitrazhi ndërkombëtar, mënyrë kjo që
shpeshherë vendoset si alternativë për zgjidhje, kur një mosmarrëveshje midis shteteve
është e natyrës juridike. Fillimisht jemi ndaluar në përkufizimin e këtij instituti juridik me
karakter kontraktues dhe juridiksional, duke paraqitur definime të ndryshme nga pjesëtarë
të doktrinës juridike. Edhe pse për nga historiku behët fjalë për një mekanizëm alternativ të
kohës së lashtë, rregullimi normativ i arbitrazhit ndërkombëtar në formën e sodit është i
kohës së re. Gjatë trajtimit historik, kemi pasqyruar raste të ndryshme nga praktika e
zgjidhjes së mosmarrëveshjeve ndërkombëtare ku gjen shprehje ky institutucion. Duke
pasur parasysh rolin që ka arbitrazhi ndërkombëtar, shumë traktate ndërkombëtare
parashohin arbitrazhin si një mjet të përshtatshëm për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve
ekzistuese apo mosmarrëveshjeve që eventualisht mund lindin më vonë në marrëdhëniet
midis tyre. Karakteri kontraktual i arbitrazhit nënkupton atë se vetë palët në bazë të
autonomisë së vullnetit të tyre vendosin që një mosmarrëveshje ta zgjidhin nëpërmjet këtij
institucioni. Thënë ndryshe, zgjidhja e mosmarrëveshjeve nëpërmjet arbitrazhit presupozon
ekzistimin e kompromisit, respektivisht pëlqimin e vullnetit të palëve për t’iu nënshtruar
këtij mekanizmi alternativ. Si element esencial i një marrëveshjeje, arbitrazhi është edhe
lënda apo objekti për të cilin palët bien dakord për t’ia besuar për zgjidhje kësaj “gjykate të
zgjedhur”. Përpos rëndësisë teorike të kompromisit, si kusht i domosdoshëm për zgjidhje
arbitrare në disertacionin tim kam paraqitur edhe një shembull kompromisi ose një
marrëveshje arbitrazhi të lidhur midis Francës dhe Britanisë së madhe në korrik të vitit
1975. Në kuadër të trajtimit të arbitrazhit si një përparësi dhe karakteristikë të tij, kemi
trajtuar edhe zgjedhjen e arbitrave. Në të vërtetë, palët me vullnetin e tyre do të
përcaktojnë se kush do të jetë arbitër, respektivisht kush do ta gjykojë çështjen kontestuese,
XIII
që është lëndë e mosmarrëveshjes. Për më tepër, me vullnetin e tyre palët vendosin se a do
të jetë një arbitët që do të shqyrtojë çështjen apo numri i tyre do të jetë më i madh. Në këtë
rast kemi përmendur edhe shumë personalitete të historisë së njerëzimit, të cilëve u është
besuar roli i arbitrit. Gjithashtu nuk ngelen pa u përmendur edhe rastet e mosmarrëveshjeve
ndërkombëtare, zgjidhja e të cilave u është besuar arbitrazhit. Çështje me interes të veçantë
paraqet edhe çështja e kompetencave të arbitrave, lidhur me të cilat kemi theksuar se
autorizimet e arbitrave duhet të sillen brenda kuadrit të përcaktuar me marrëveshjen e
arbitrazhit. Gjatë trajtimit të këtij mekanizmi alternativ, nuk i jemi shmangur as çështjes të
së drejtës kompetente, duke potencuar të drejtën e palëve të involvuara në mosmarrëveshje
që të përcaktojnë vetë rregullat që do t’i aplikojnë arbitrit për rastin konkret. Procedura e
zhvillimit të një rasti arbitrazhi, vendimi dhe karakteri detyrimor i arbitrazhit si dhe
revidimi dhe nuliteti i vendimit të arbitrazhit, përfshihen po ashtu gjatë trajtimit të këtij
mjeti gjyqësor.
XIV
kanë rezolutat e ndryshme dhe iniciativat e ndryshme të Asamblesë së Përgjithshme si:
iniciativa për themelimin e Komitetit të Përkohshëm në vitin 1947, miratimi i rezolutës “Të
bashkuar për paqe” në vitin 1950, Deklarata e Manilas për zgjidhjen paqësore të
mosmarrëveshjeve ndërkombëtare e vitit 1982 dhe rezoluta tjera të miratuara nga ky organ
për raste të ndryshme.
METODOLOGJIA
XV
Një metodë tjetër, e cila jo pak vjen në shprehje në kuadër të këtij disertacioni është
edhe metoda historike. Aplikimi i kësaj metode konsiston në përshkrimin e
mosmarrëveshjeve të ndryshme midis shteteve, duke filluar nga lashtësia e deri më sot,
duke vënë në pah me këtë rast një pasqyrë të evoluimit të së drejtës ndërkombëtare në
aspekt të zgjidhjes së mosmarrëveshjeve .
XVI
KREU I
Duke i bërë një vështrim historisë së marrëdhënieve ndërkombëtare, duke filluar nga
shtetet e para në botë e deri në ditët e sotme, mund të përfundojmë se mosmarrëveshjet
midis shteteve janë një konstante e përhershme që e karakterizon bashkësinë
ndërkombëtare. Ndërsa, një bashkësi ndërkombëtare, ku do të mbizotëronte paqja midis
shteteve, ku nuk do të kishim mosmarrëveshje, më tepër do të konsiderohet si utopi.
Gjithashtu, nëse i hedhim një sy bashkësisë ndërkombëtare në periudha të ndryshme të
historisë do të shohim se si ka evoluar e drejta ndërkombëtare, se cilat kanë qenë format
më të shpeshta për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ndërkombëtare, se si kanë ardhur duke u
17
përsosur mënyrat për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ndërkombëtare, se cilat kanë qenë
burimet kryesore të së drejtës dhe, në cilat burime janë mbështetur shtetet për zgjidhjen e
mosmarrëveshjeve ndërmjet tyre.
Çfarë është mosmarrëveshje ndërkombëtare? Mund të duket absurde dhe e panevojshme
që të shtrohet kjo pyetje. Megjithatë, kjo pyetje përfshin shumë aspekte dhe ka përgjigje
nga disiplina të ndryshme si, e drejta ndërkombëtare, marrëdhëniet ndërkombëtare,
filozofia, sociologjia, hulumtimet për paqe, shkencat politike, ekonomike, etj.
Edhe autorët, si Xhon Kolier, Bogan Llou, bëjnë dallim midis termit mosmarrëveshje,
në njërën anë, dhe konflikt në anën tjetër. Sipas tyre, me mosmarrëveshje nënkuptojmë
disa mospajtime të caktuara në lidhje me disa çështje të së drejtës dhe interesave në të cilat
palët shfrytëzojnë akuzat, kundërakuzat, etj. Ndërsa për konfliktin jepet ky përkufizim:
term i cili përdoret për të treguar gjendje të përgjithshme të mosdurimit midis palëve në
konflikt.2
18
Mosmarrëveshjet ndërkombëtare janë të njohura prej kur janë paraqitur vetë shtetet. E
drejta ndërkombëtare që në kohët më të hershme ka njohur disa mjete për zgjidhjen e
mosmarrëveshjeve, të cilat shfaqeshin midis shteteve në atë kohë. Që nga ajo kohë, disa
mosmarrëveshje janë zgjidhur nëpërmjet bisedimeve, ndërmjetësimit ose arbitrazhit.
Natyrisht, në shtetet e para, shtetet skllavopronare, mosmarrëveshjet, grindjet, konfliktet që
shfaqeshin rezultonin me fillimin e luftës midis këtyre shteteve. Konflikti përfundonte me
zhdukjen e njërit shtet dhe në këtë mënyrë shpeshherë shtetet më të fuqishme arrinin që të
nënshtrojnë shumë shtete fqinje që për nga fuqia ishin më të dobëta. E drejta
ndërkombëtare e kësaj kohe ende ishte në stadin e saj foshnjor.6 Megjithatë, edhe pse
flasim për një të drejtë ndërkombëtare të pazhvilluar, kjo e drejtë, u njihte shteteve
përdorimin e forcës për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve që shfaqeshin midis tyre. Në atë
kohë shtetet kanë lidhur marrëveshje të ndryshme në marrëdhëniet ndërmjet tyre. Normal
që për lidhjen e marrëveshjes shtetet së pari kanë zhvilluar bisedime nëpërmjet të cilave ato
kanë rënë në ujdi për përfundimin e marrëveshjes. Si përfaqësues të shteteve që do të
zhvillonin bisedimet, nga të cilat do të aprovohej një marrëveshje, caktoheshin njerëz të
besuar të sundimtarëve të atëhershëm. Ndonjëherë, vetë sundimtarët i zhvillonin bisedimet
nga ku rezultonte marrëveshja në fjalë. Gjithashtu, në atë kohë është aplikuar edhe
arbitrazhi, si mjet për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve.
Pra, një kohë të gjatë të drejtën ndërkombëtare e ka karakterizuar forca, si mjet për
zgjidhjen e mosmarrëveshjeve. Mirëpo, nga historia janë të njohura edhe raste kur shtetet
kanë lidhur marrëveshje për t’iu dhënë fund mosmarrëveshjeve që kanë pasur. E këtillë
është marrëveshja midis Faraonit Egjiptian Ramzesi II, me mbretin e hetitëve, Hatushilin
III, marrëveshje kjo e vitit 1278 p.e.s. Kjo marrëveshje, konsiderohet si marrëveshja më e
vjetër në botë, që do të thotë, se ka qenë model për shtetet të cilët kanë nënshkruar
marrëveshje në kohët e mëvonshme. Nëse shohim frymën në të cilën është hartuar kjo
marrëveshje, vërejmë që është një dokument që përmban rregulla për mossulmim, ndihmë
reciproke në rast sulmi nga jashtë. E hartuar në një frymë të miqësisë dhe bashkëpunimit
ndërmjet dy shteteve, Egjiptit dhe Shtetit të Hetitëve, nga fryma në të cilën është e hartuar
marrëveshja, ne vërejmë se kjo le të kuptohet që në mosmarrëveshjet që mund të shfaqen,
mos të vijë në veprim përdorimi i forcës për të zgjidhur këto mosmarrëveshje. Në tekstin e
marrëveshjes, midis tjerash thuhet: “Le të shkatërrohet shtëpia, shteti dhe robërit e atij që i
shkel këto fjalë. Le të jetë shëndoshë e gjallë ai që i përmbahet këtyre fjalëve, sikurse edhe
shteti dhe robërit e tij.” Duke u bazuar në këtë pjesë të këtij teksti të kësaj marrëveshje, ku
është mallkuar pala, e cila do cenonte atë, mund të thuhet se një periudhë të gjatë kohore
në mosmarrëveshjet që janë shfaqur midis Egjiptit dhe Shtetit të Hetitëve, është vënë në
funksion diplomacia. E njëjta gjë mund të thuhet edhe për shtetet, të cilat kanë nënshkruar
marrëveshje të ngjashme si kjo.
6
Autorë të së drejtës ndërkombëtare, si Oppenheim theksojnë se e drejta ndërkombëtare, si e drejtë
midis shteteve sovrane dhe të barabarta, e mbështetur në pajtimin e përbashkët të këtyre shteteve ,
është produkt i civilizimit modern të krishterë dhe mund të thuhet se është e vjetër afër katërqind
vjet.
19
MARRËVESHJA MË E VJETËR PËR MOSSULMIM
Marrëveshja e faraonit egjiptian Ramzesit II, me mbretin e hetitëve,
Hatushilli III
(viti 1278 p.e.s.)
Kur flasim për shtetet shkllavopronare, në përgjithësi duhet thënë se për një periudhë të
gjatë te këto shtete mbisundoi zgjidhja e mosmarrëveshjeve, duke vënë në zbatim
përdorimin e forcës. Në realitet, në Egjipt përdorimi i forcës ishte edhe adhurim.
20
Përveç se në Egjipt, rregulla të së drejtës ndërkombëtare i hasim edhe në Indinë e
Lashtë. Ligjet Manu, përbëjnë një kod të vërtetë të dispozitave diplomatike, dhe në
përgjithësi, të marrëdhënieve me jashtë.8 Sipas Ligjeve Manu, diplomatët duhet që të
kontribuojnë për një botë pa luftë. Në këtë drejtim, detyrë e tyre do të ishte forcimi i paqes.
Pra, për një botë në paqe dhe pa luftëra sipas Ligjeve Manu, duhet të angazhoheshin
diplomatë të edukuar mirë dhe të aftë të përfitojnë njerëzit. Ata duhet të kuptojnë planet e
burrave të shtetit tjetër, jo vetëm prej fjalëve, por edhe sipas veprave të tyre, e madje, edhe
në bazë të lëvizjeve dhe shprehjes së fytyrës. Për këtë arsye, rekomandohej që diplomatët
të zgjidhen me kujdes, të jenë të pjekur nga mosha, të ndershëm, të shkathët, të
guximshëm, të kenë kujtesë të mirë, etj. Çështjet më të komplikuara ndërkombëtare, më së
pari, duhej zgjidhur përmes diplomacisë e tek në fund me forcë.9
Ligjet Manu, në të vërtetë, janë një udhëzues mjaft i mirë edhe për ditët e sotme. Në
Ligjet Manu gjen shumë për diplomacinë dhe diplomatët. Aty gjen shumë për të drejtën
ndërkombëtare. Diplomatët e sotëm, të cilët përpiqen të zgjidhin mosmarrëveshje të
ndryshme të karakterit ndërkombëtar, është mirë të dinë për këtë udhërrëfyes.
Sa i takon të drejtës ndërkombëtare, mund të thuhet se në poliset greke ajo merr një hov
tjetër zhvillimi.
8
Nathanaili, P (2009). Marrëdhëniet ndërkombëtare nga origjina deri më sot. Filara. Tiranë. Fq 30.
9
Gruda, Z. (2002). E drejta ndërkombëtare publike.Universiteti i Prishtinës.Prishtinë. Fq 21.
10
Puto, A (2008). E drejta ndërkombëtare publike. Tiranë. Fq, 38.
21
reciprocitetit), i cili institut, dalëngadalë filloi të marrë karakter të përhershëm. Ndërsa
proksenët, fillojnë të ndërmjetësojnë midis shtetasve të huaj dhe autoriteteve të vendit.
Nëpërmjet tyre janë zhvilluar bisedimet edhe përfaqësuesit diplomatik. Në etapat e
mëvonshme, poliset fillojnë të këmbejnë misione me karakter lik që quheshin
“presbeutos”.11 Zakonisht, në këto misione caktoheshin filozofë, artistë, shkrimtarë. Këto
ishin oratorë të mirë, njohës të mirë të çështjeve juridike. Zgjedhja e tyre bëhej nga
kuvendi popullor. Një zgjedhje e këtillë nga kuvendi popullor bëhej, me qëllim që anëtarët
e misionit të paraqisnin sa më mirë problemin, jo vetëm përpara qeveritarëve, por edhe
përpara qytetarëve në kuvende publike. Këta persona, që përbënin misionin, pajiseshin me
vërtetime me të cilat autorizoheshin të zhvillonin bisedime në emër të polisit, i cili i kishte
zgjedhur. Ky akt kishte formën e pllakës së dyllit dhe ishte i palosur në dysh. Akti i tillë
quhej “diploma”, nga vjen edhe fjala diplomaci.
Përveç rregullave mbi diplomacinë dhe diplomatët, në Greqinë e Lashtë hasen edhe
rregulla të tjera të së drejtës ndërkombëtare.
11
Po aty, fq 39.
22
s’kanë kërkuar gjer më sot t’ia parashtrojnë një pleqësie kërkesat e tyre, por edhe
propozimet tona nuk i pranuan se preferonin t’ia arrinin qëllimit me armë dhe jo me
bisedime; prandaj edhe sot erdhën jo që të ankohen, por që të na japin urdhra. 12
…
Vendimet e arbitrazhit në poliset greke shkruheshin në pllaka bronzi ose mermer dhe
ruheshin në tempuj të posaçëm. Si gjyqtarë që do të bënin gjyqin e arbitrazhit, zakonisht
caktoheshin personalitete të jetës politike, mendimtarë të shquar. Në emrat e atyre që janë
caktuar si gjyqtarë të një gjykate arbitrazhi, është edhe emri i Filipit të Maqedonisë.
Arbitrit kanë gëzuar konsideratë të veçantë. Para se të fillonte seanca e arbitrazhit, ata
janë betuar. Kështu për shembull, ka mbetur i ruajtur teksti i betimit të arbitrit Amfikciones
nga Delfi, ku mes tjerash thuhet: “Të gjitha çështjet që kanë të bëjnë me pagesat dhe
kufijtë e Apolonit, do t’i zgjidhë sipas bindjes sime që më së miri i përgjigjen të vërtetës,
dhe, në asnjë mënyrë nuk do të miratoj vendime për arsye të favorizimit, miqësisë ose
armiqësisë… Por, nëse gabimisht betohem, atëherë Temisi, Apoloni i Pitisë, Leto-ja,
Artemisi, Hestiju dhe zjarri i përhershëm si dhe të gjithë perënditë tjera, le ta ndalojnë
shpëtimin tim, le të mos lejojnë që as unë, e as raca ime, të kënaqemi me fëmijë, fruta të
korrura ose pasuri dhe, le të më privojnë për tërë jetën nga çdo gjë që posedoj”13
Në Romë, gjatë shekujve VIII-VI p.e.s, religjioni ushtronte një ndikim të fortë në jetën
shoqërore dhe politike. Edhe çështjet që kishin të bënin me politikën e jashtme të Romës,
ushtroheshin nga një grup i personave që ishin të lidhur ngushtë me besimin e që ishin
priftërinj. Edhe e drejta që aplikohej në këtë periudhë, ishte e lidhur ngushtë me besimin.
Kjo e drejtë quhej jus sacrum.Jus sacrum, jo vetëm që rregullonte çështjet që kishin të
bënin me adhurimin publik dhe mënyrën e zgjedhjes së priftërinjve, por përfshinte edhe
rregulla që kishin të bënin me luftën dhe paqen, me të huaj, etj.
Pra, në Romën e Lashtë, gjatë periudhës mbretërore diplomacia romake, e cila ishte në
duart e facialëve që ishin një grup prej rreth njëzet priftërinjsh. E drejta që aplikohej nga
facialët quhej jus faciale. Ky grup priftërinjsh, shpallte luftën, vendoste për paqen, lidhte
aleanca dhe vendoste për kushtet e Romës. Traktatet që lidhte Roma me shtetet tjera
shoqëroheshin me betimin përkatës.
12
Tuqididi (2008). Lufta e Peloponesit. (Përkëthim). Albtipografia. Tiranë. Fq 70.
13
Kuçi, H/Bilalli, A (2006). Zanafilla, zhvillimi historik dhe burimet e së drejtës ndërkombëtare
private. Universiteti I Prishtinës. Prishtunë.Fq 24-25.
23
për çështje të ndryshme në vende të ndryshme. Përfaqësuesit që udhëhiqnin këto
delegacione, emëroheshin përkohësisht dhe, pas përfundimit të misionit të tyre, përsëri
ktheheshin në Romë.
Në Romë kishte shumë rëndësi pranimi dhe dërgimi i diplomatëve. Sipas romakëve,
nëse një shtet nuk pranon ose nuk pret një përfaqësues diplomatik të dërguar nga Roma,
kjo mjaftonte që Roma të shfuqizonte traktatet me atë shtet dhe t’i shpallte luftë. Por, në
disa raste, ishte Roma ajo që vepronte në këtë mënyrë. Kështu, në vitin 169 p.e.s, Roma i
ndërpreu marrëdhëniet me Rodosin, duke mos pranuar ta priste të dërguarin e tij. 14
Sipas traditës, diplomatët e huaj priteshin në Senat. Senati kishte të drejtë t’iu bëjë çdo
lloj pyetje atyre. Roma, diplomatëve të huaj iu ofronte një mikpritje të gjerë; i strehonte në
vende të posaçme; ata ftoheshin për vizitë nga familjet kryesore të aristokracisë romake,
merrnin pjesë në festa publike etj.15
Pra, edhe Roma si edhe Greqia e Lashtë, njeh një zhvillim dhe avancim të rregullave
që kanë të bëjnë me diplomacinë. Ato, nga përvoja e luftërave të shumta, mësuan të
vendosnin në funksion një diplomaci të zgjuar dhe të shkathët. Duke u vënë në funksion
diplomacia e saj, u arrit që të bëjë për vete shumë aleatë dhe të lidhë marrëveshje miqësie e
aleancash me shumë shtete. Zakonisht, këto marrëveshje përmbanin klauzolën sipas së
cilës mosmarrëveshjet e ardhshme që mund të shfaqeshin midis tyre, të zgjidhen nëpërmjet
arbitrazhit. Bisedimet, po ashtu ishin një formë tjetër nëpërmjet të cilave romakët tentonin
të zgjidhnin mosmarrëveshjet me aleatët e tyre. Gjatë zhvillimit të bisedimeve, Roma
tentonte që palëve t’iu impononte kërkesat e saj. Tentimi i romakëve për t’iu imponuar
palëve gjatë bisedimeve, kërkesat e saj, shpeshherë kanë bërë që ato të ndërpriten. Në
zgjidhjen e mosmarrëveshjeve, senati caktonte njerëz të aftë, si njohës të mirë të drejtësisë,
oratorë me përvojë të gjatë në diplomaci.
14
Nathanaili, P (2009). Marrëdhëniet ndërkombëtare nga origjina deri më sot. Filara. Tiranë. Fq 53.
15
Po aty, fq 53.
16
Po aty, fq 54.
24
në kohën e Oktav Augustit, ai do të ngarkojë tre ish-konsuj, miq të afërt të tij, që të
merreshin me çështjen e politikës së jashtme dhe me zgjidhjen e mosmarrëveshjeve që
mund të shfaqeshin midis Romës dhe ndonjë shteti tjetër. Perandori, në këtë kohë
konsultohej veç kur shihej e nevojshme, i cili përsëri vendimin e merrte duke u konsultuar
me tre ish-konsujt.
Shkatërrimi i Perandorisë Romake të Perëndimit, në vitin 476, paraqet një fazë tjetër të
zhvillimit të rregullave të së drejtës ndërkombëtare. Gjatë kësaj periudhe, bashkësinë
ndërkombëtare do ta dominojnë: Bizanti, dhe Kalifati Arab, mbretëritë barbare.
Bizanti ka qenë në presion permanent nga popujt “barbar”: gotët, avarët, sllavët. Për të
mbrojtur ekzistencën e vet, ai përdori mjeshtërinë e diplomacisë. Ai me sukses ka përdorur
maksimën romake “ devide et impera”. I frymëzuar nga kjo maksimë Bizanti armiqtë më të
mëdhenj i ka mposhtur me armët e armiqve të tjerë. Kjo i siguronte një mbrojtje të mirë.
Historiani bizantin i shekullit VI-të, Agathi, për këtë mjeshtëri të Bizantit, do të shprehet: “
Duke i përçarë barbarët, ai vetë, pa zhvilluar luftë, pa zhveshur shpatën, vetëm me anë të
mendjes, korrte fitore dhe realizonte shpresat e veta”17
Kur flitet për diplomacinë bizantine dhe, duke marrë parasysh përmasat e kësaj
perandorie, ne kuptojmë që me të vërtetë se aty nuk mungonin negociatorët e aftë,
ndërmjetësuesit e suksesshëm, arbitrit e zotë.
Në Kalifatin Arab, njëjtë sikurse në Bizant, ndërmjetësimi dhe arbitrazhi do të jenë ndër
format më të shpeshta për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ndërkombëtare.
17
Nathanaili, P (2009). Marrëdhëniet ndërkombëtare nga origjina deri më sot. Filara. Tiranë. Fq 60.
25
Sipas burimeve arabe të shekullit XI-të, si negociatorë, ndërmjetësues zakonisht
caktoheshin persona, të cilët zgjidheshin nga radhët e fisnikërisë së oborrit ose nga radhët
e mullahëve, njerëzve të fesë islame. Pra, edhe në Kalifatin Arab feja do të ketë ndikimin e
saj në shtet.
Duke ndjekur këtë kurs të diplomacisë, mbretëritë barbare gjatë shekullit VII, do
stabilizohen shumë, megjithëse kufijtë e këtyre shteteve do të vazhdojnë të ndryshojnë.
18
Nathanaili, P (2009). Marrëdhëniet ndërkombëtare nga origjina deri më sot. Filara. Tiranë.
19
Nathanaili, P (2009). Marrëdhëniet ndërkombëtare nga origjina deri më sot. Filara. Tiranë. Fq 84-
85.
20
Nathanaili, P (2009). Marrëdhëniet ndërkombëtare nga origjina deri më sot. Filara. Tiranë. Fq 86.
26
zhvilluar. Gjatë kësaj periudhe, disa shtete të cilat kishim lidhur traktate të ndryshme midis
tyre, në të cilat parashihej zgjidhja e mosmarrëveshjeve midis tyre nëpërmjet arbitrazhit
ose mjeteve tjera, filluan që të mos i respektojnë. Nga mungesa e mosrespektimit të këtyre
traktateve, shtetet do të fillojnë të marrin pengje nga luftërat, grabisin territore dhe të
dëmtojnë pasuritë e palëve.
Nga shekulli XV-të, fillon një etapë e re. Rënia e Konstandinopojës, në vitin 1553,
zbulimi i Amerikës në vitin 1492, që në mënyrë simbolike do i jepnin fund një bote të
vjetër, duke hapur ide të reja dhe perspektivë tjetër. Në këtë kohë, do të rritet ndjeshëm
numri i shteteve të pavarura. Shtetet filluan të bëjnë shënimin e kufijve ndërmjet tyre nga
nevoja për të ditur se deri ku shtrihet sovraniteti shtetëror i tyre. Arbitrazhi, tashmë nuk do
të paraqesë një institute të ri të së drejtës ndërkombëtare për të zgjidhur mosmarrëveshjet
midis tyre shtetet. Shtetet do të zhvillojnë bisedime për tërheqjen e kufijve.
27
pikëpamjet e tyre për të gjitha çështjet.21 Natyrisht, kjo të le të nënkuptosh që
mosmarrëveshjet e ndryshme midis anëtarëve, zgjidheshin duke u diskutuar në këto
konferenca.
Megjithatë, kur flasim për Bismarkun është mirë të theksohet se ai më tepër rëndësi i
jepte fuqisë ushtarake që duhet të posedonte një vend sesa diplomacisë. Në një letër që i
shkruante nipit të Napoleonit III, ai shprehet:
Gjatë fundi të shekullit XIX dhe fillimi të shekullit XX, do të zhvillohen shumë
kongrese dhe konferenca ndërkombëtare. Në këto konferenca, përveç tjerash, do t’i
21
Nathanaili, P (2009). Marrëdhëniet ndërkombëtare nga origjina deri më sot. Filara. Tiranë. Fq 86.
22
Ismaili, H/Sejdiu, F (2009). Historia e institucioneve juridike dhe shtetërore. Universiteti I
Prishtinës. Prishtinë. Fq 401.
23
Bashkurti, L (2010). Negociatat, historia, teoria dhe praktika. ADSH. Fq 74.
24
Po aty, fq 74.
28
kushtohet një vëmendje e veçantë edhe rregullimit të mosmarrëveshjeve në formë
paqësore.
Kështu, në vitin 1899 në Hagë, do t’i zhvillojë punimet Konferenca e Hagës, në të cilën
do të miratohet Konventa e Hagës për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ndërkombëtare në
formë paqësore, e cila do të plotësohet edhe njëherë gjatë vitit 1907.
25
Neni 1 i Konventës së Hagës e vitit 1907 për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ndërkombëtare në
mënyrë paqsore thekson: Me synimin për të shmangur sa më shumë përdorimin e forcës në
marrëdhëniet midis shteteve, palët kontraktuese bien dakord për të përdorur përpjekjet e tyre më
të mira për të siguruar zgjidhje paqësore të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare.
29
PALËT E TRETA DHE NDËRMJETËSIMI
Neni 2
Në rast mosmarrëveshjeje serioze ose konflikti, para se t’i drejtohen gjykatës,
shtetet kontraktuese bien dakord që kanë të drejtë, aq sa e lejojnë rrethanat, t’i
drejtohen palëve të treta ose ndërmjetësimit të një ose më shumë shteteve mike.
Neni 3
Pavarësisht nga kjo e drejtë, shtetet kontraktuese konsiderojnë të nevojshme dhe
të përshtatshme që një ose më shumë shtete, jo palë në konflikt, duhet, me
iniciativën e tyre dhe aq sa e lejojnë rrethanat, të ofrojnë ndihmën e tyre apo
ndërmjetësimin për shtetet që janë në mosmarrëveshje. Shtetet që nuk janë pjesë e
konfliktit kanë të drejtë të ofrojnë ndihmën e tyre apo të ndërmjetësojnë edhe gjatë
gjendjes së luftës. Ushtrimi i kësaj të drejte nuk mund të konsiderohet nga asnjëra
prej palëve në mosmarrëveshje, si një akt armiqësor.
Neni 4
Roli i ndërmjetësuesit konsiston në zgjidhjen e pretendimeve të kundërta dhe në
zbutjen e pakënaqësive që mund të kenë lindur mes shteteve që kanë
mosmarrëveshje.
Neni 5
Funksionet e ndërmjetësuesit përfundojnë kur nga një prej palëve në
mosmarrëveshje apo nga vetë ndërmjetësi, deklarohet që mjetet e pajtimit të
propozuara nga ai nuk janë pranuar.
Neni 6
Ndërhyrja e palëve të treta dhe ndërmjetësimi, të ndërmarra me kërkesë të palëve
në mosmarrëveshje, ose me iniciativën e shteteve që nuk kanë lidhje me
mosmarrëveshjen, ka vetëm karakter këshillimor dhe asnjëherë nuk ka fuqi
detyruese.
Neni 7
Pranimi i ndërmjetësimit nuk mund të ketë ndikim për të ndërprerë, vonuar apo
penguar mobilizimin apo masat e tjera të përgatitjes për luftë, përveç rasteve kur ka
një marrëveshje për të kundërtën.
Nëse kjo ndodh pas fillimit të luftimeve, operacionet ushtarake që po kryhen, nuk
ndërpriten veçse kur ka një marrëveshje të kundërt.
Neni 8
Shtetet kontraktuese bien dakord, kur e lejojnë rrethanat, që të rekomandojnë
zbatimin e ndërmjetësimit të veçantë në formën e mëposhtme:
Në rast të një mosmarrëveshjeje serioze që rrezikon paqen, shtetet në konflikt
zgjedhin përkatësisht një shtet të cilit i besojnë misionin e hyrjes në një komunikim
të drejtpërdrejtë me shtetin e zgjedhur në anën tjetër, me qëllim parandalimin e
30
prishjes së marrëdhënieve paqësore. Për periudhën e këtij mandati, afati i të cilit, me
përjashtim të rasteve kur është përcaktuar ndryshe, nuk mund të tejkalojë tridhjetë
ditë, shtetet në konflikt pushojnë çdo lloj komunikimi të drejtpërdrejtë në lidhje me
çështjen në konflikt, e cila konsiderohet se i përket vetëm shteteve ndërmjetësuese,
të cilët duhet të bëjnë përpjekjet e tyre më të mira për të zgjidhur atë. Në rast të
prishjes përfundimtare të marrëdhënieve paqësore, këto shtete ngarkohen me detyrën
e përbashkët që të shfrytëzojnë çdo mundësi për të rivendosur paqen. 26
Nëse ndonjëri nga anëtarët përdorte forcën, fillonte luftën në kundërshtim me dispozitat
e Statutit, atëherë mund të zbatoheshin sanksionet e parashikuara në nenin 16. Por, nëse
ishin rrethanat për zbatimin e sanksioneve, kjo vendosej nga anëtarët dhe jo nga Lidhja.30
Duke u thirr në zbatimin e Statutit të Lidhjes së Kombeve, gjatë vitit 1935 u ndëshkua
Italia, për sulmin që ndërmori dhe agresionin që ushtroi në Abisini.
26
Pjesë nga Konventa e Hagës e vitit 1907 për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ndërkombëtare në
mënyrë paqësore. Pjesa e shkëputur e neneve që flasin për ndërmjetësimin.
27
Puto, A (2008). E drejta ndërkombëtare publike. Tiranë. Fq 436.
28
Po aty, fq 436.
29
Po aty, fq 436.
30
Po aty, fq 436.
31
Holsti,K.J (2008). Shteti, lufta dhe gjendja e luftës.Instituti i Studimeve Ndërkombëtare. Tiranë.
Fq 181.
31
K reu II
32
ndërkombëtare. Edhe kreu VI i Kartës, kryesisht i përkushtohet këtij parimi të së drejtës
ndërkombëtare.
Pas Luftës së dytë Botërorë përdorimi i forcës nga ana e shteteve, si mënyrë për të
realizuar qëllime të ndryshme, nuk do të zërë vend.
Në rastin, Nikaragua, GJND ka artikuluar nëpërmjet një paragrafi të njohur, në të cilin
diskutohet pyetja për atë se a përfaqëson të drejtë ndërkombëtare ndalimi i përdorimit të
forcës:
Mosmarrëveshja ndërkombëtare
Zgjidhja e mosmarrëveshjes
ndërkombëtare
Bisedimeve të drejtpërdrejta
Ndërmjetësimit ;
Shërbimeve të mira;
Hetimet (komisionet anketuese);
Pajtimi.
Arbitrazhit / GJND-së
33
2.2. BISEDIMET
Nga ky përkufizim që jepet për bisedimet, ne shohim që ato janë mjet diplomatik për
të zgjidhur mosmarrëveshjet ndërkombëtare midis shteteve. Si të këtilla, ato janë mjaft të
rëndësishme dhe konsiderohen si forma më e përhapur dhe më e thjeshtë, për të zgjidhur
një mosmarrëveshje të karakterit ndërkombëtar. Zakonisht, ato vijnë në shprehje përpara së
të kërkohen rrugë tjera për të zgjidhur mosmarrëveshjen. Pra, bisedimet janë funksioni më
i rëndësishëm i diplomacisë. Në disa raste, edhe vetë fjala diplomacy, ka kuptimin e
“bisedimeve”, do të thotë se çështja mund të zgjidhet duke u vënë në funksion diplomacia.
Si një mjet i rëndësishëm për zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare, kjo
vërehet edhe nga ajo se, në kuadër të Kartës së OKB-së, respektivisht në nenin 33,
paragrafi 1 të Kartës, theksohet :
“Palët e një mosmarrëveshjeje, zgjatja e së cilës, mund të rrezikojë ruajtjen e paqes dhe
sigurimit ndërkombëtar, duhet të kërkojnë zgjidhjen e saj, në radhë të parë, me rrugën e
bisedimeve, të hetimeve, të ndërmjetësimit, të pajtimit, të arbitrazhit, të gjyqit, të
organizmave ose marrëveshjeve rajonale, ose të mjeteve të tjera paqësore që mund të
zgjedhin vetë.“
Duke analizuar këtë dispozitë të Kartës së OKB-së, lehtë vërehet se nga mënyrat e
ndryshme që parashihen për zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve ndërmjet shteteve,
bisedime zënë vendin kryesor.
Nisur nga kjo që nënvizuam më lart, është e rëndësishme të theksohet se edhe rezolutat e
ndryshme që janë miratuar si nga Asambleja e Përgjithshme dhe nga Këshilli i Sigurimit të
Kombeve të Bashkuar, bisedimet janë vendosur në vendin e parë, si rrugë për të arritur deri
te zgjidhja e mosmarrëveshjeje. Asambleja e përgjithshme në Rezolutën 2625 (XXV),
Deklarata e parimeve të së drejtës ndërkombëtare mbi Marrëdhëniet Miqësore dhe
32
Fjalor i drejtësisë i Universitetit të Oksfordit. Fq..
34
Bashkëpunimin e Shteteve në pajtim me Kartën e OKB-së, duke u thirrë në nenin 2,
paragrafi 333 të Kartës së OKB-së thekson:
Pra, bisedimet zënë vendin kryesor për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve që shfaqen midis
shteteve.
Bisedimet mund të jenë dypalëshe dhe shumëpalëshe. Bisedimet dypalëshe janë ato që
zhvillohen midis shteteve në mënyrë të drejtpërdrejtë, ndërsa bisedimet shumëpalëshe janë
bisedimet, të cilat zhvillohen në konferenca ndërkombëtare ose më tubime ndërkombëtare,
ku numri i shteteve është më i madh dhe, në mosmarrëveshje, janë disa shtete. Në të
shumtën e rasteve, bisedimet zhvillohen nëpër tryeza ku palët shprehin pikëpamjet e tyre,
këmbejnë mendime dhe afrojnë qëndrimet për të zgjidhur mosmarrëveshjen. Mirëpo, në
disa raste, bisedimet zhvillohen edhe me shkrim ose nëpërmjet shkëmbimit të notave
diplomatike, memoareve, letrave. Mënyra e këtillë, aplikohet për çështje të një rëndësie të
veçantë.
33
Neni 2, paragrafi 1 i Kartës thekson: Anëtarët e Organizatës i zgjidhin mosmarrëveshjet e tyre
ndërkombëtare me mjete paqësore, në mënyrë që të mos vihen në rrezik as paqja e sigurimi
ndërkombëtar.
35
Meqenëse bisedimet konsiderohen si njëri ndër mjetet më të rëndësishme për zgjidhjen
e mosmarrëveshjeve midis shteteve, ato normalisht kanë nxitur nevojën për studimin e tyre
nga ana e ekspertëve të ndryshëm. Ndër studiuesit më të rëndësishëm që janë marrë më
këtë fushë, përmenden autorët Zartman dhe Berman. Këta autorë, tërë procesin e zhvillimit
të bisedimeve e ndajnë në tri etapa: bisedimet paraprake, formulimin bazë dhe detajimin
me hollësi. 34 Është me rëndësi të theksohet se e drejta ndërkombëtare, si tërësi e normave
juridike që rregullon marrëdhëniet midis shteteve, nuk jep ndonjë përcaktim lidhur me
format se si duhet të zhvillohen bisedimet si dhe afatin kohor brenda të cilit ato duhet të
përfundojnë. Mënyrat e zhvillimit të bisedimeve, ndryshojnë nga një kulturë në tjetrën. 35
Megjithatë, shtetet duhet të udhëhiqen nga vullneti i mirë për të arritur marrëveshjen ose
qëllimin për të cilin janë ulur në tryezën e bisedimeve, duke përjashtuar në këtë rast çdo
presion, kërcënim dhe shantazh që mund të vijë gjatë kohës në të cilët palët kërkojnë
zgjidhje për çështjen. Një proces i zhvillimit të bisedimeve i ndarë në etapa nga autorët
Zartman dhe Berman, nuk ka ndonjë rëndësi të veçantë, por qëllimi është më tepër ndërtim
analitik. Në praktikë, ndodh që palët në bisedime sapo të kenë tejkaluar një etapë ose sapo
janë ofruar zgjidhjes së mosmarrëveshjes, përsëri kthehen në etapën e parë. Gjithashtu, nga
praktika midis shteteve, shihet se te shtetet që kanë një miqësi të gjatë në marrëdhëniet
midis tyre, as që vërehet etapa paraprake. Një ndarje e këtillë vjen në shprehje kur
mosmarrëveshja midis shteteve është e komplikuar dhe palët kanë dallime të mëdha në
çështjen që kërkon zgjidhje.
Faza e parë e bisedimeve quhet nga shumë studiues si bisedimet paraprake. Gjatë kësaj
faze, kryhet pjesa më e madhe e bisedimeve. Pra, në këtë fazë, palët zgjedhin problemet
më të rëndësishme. Gjatë kësaj faze, bisedat që zhvillohen shkojnë në drejtim që nëse
arrihet marrëveshja, që ajo të jetë e vlefshme për palët, ato përgatisin agjendën dhe
dakordohen për mënyrën se si do të zhvillohen bisedimet.
34
Zartman,I/Berman, M (1982). The Practical Negotiator. Yale University Press. London. Fq
42,87.147
35
Golstein, J,S .(2001). Marrëdhëniet ndërkombëtare. Fq 77.
36
në të ardhmen. Në kësi rrethanash, bisedimet as që mund të lëvizin nga pika e vdekur. Kur
kemi raste të këtilla, është bashkësia ndërkombëtare ajo që duhet të angazhohet për të
lëvizur palët nga pika e vdekur. Në rastin arabo-izraelit, u deshën katër vite luftë, nga viti
1967-1970, që të arrihej në marrëveshjen e paqes e vitit 1979 të Egjiptit me Izraelin.
Kaluan edhe 14 vite të tjera, derisa Organizata për Çlirimin e Palestinës dhe Izraeli bënë
paqe midis tyre. 36
Kur palët janë në pikën e vdekur, në disa raste është interes edhe i vetë palëve që të
përpiqen, nëpërmjet takimeve, lobimeve, sidomos me shtetet mike të palës tjetër, që këto
shtete të mundohen të bindin palën tjetër për fillimin e bisedimeve. Është në interes të vetë
palëve arritja e marrëveshjes për fillimin e bisedimeve, sepse nëpërmjet bisedimeve ato do
të parandalonin keqësimin e mëtejshëm të raporteve si midis tyre dhe njëkohësisht ky do të
ishte një mesazh se mosmarrëveshja ka mundësi reale për t’u zgjidhur nëpërmjet
bisedimeve. Gjatë arritjes së marrëveshjes për fillimin e bisedimeve, gjithashtu hapen
mundësi më të shumta për gjetjen e një zgjidhje të pranueshme për të dy palët. Natyrisht,
që palët kanë interesa të ndryshme. Pikëpamjet për çështjet që kërkojnë zgjidhje ndërmjet
tyre dallojnë. Me qëllim, që të gjendet zgjidhja është në interes të vetë palëve krijimi i një
mirëbesimi ndërmjet tyre, që bisedimet të zhvillohen në një klimë pozitive. Për t’u arritur
marrëveshja të dy palët, duke shfrytëzuar zgjuarsitë, aftësinë dhe vullnetin e mirë duhet t’i
lëshojnë diçka njëra tjetrës. Gjithashtu, në këtë fazë, palët duhet të jenë tepër të
kujdesshme gjatë propozimeve të tyre, sepse rrethanat mund të ndryshojnë në çdo moment.
Bisedimet gjatë kësaj faze, duhet të prekin pikat më të përgjithshme, ku vërehet se palët
nuk kanë dallime të mëdha. Asgjë tjetër nuk ndihmon dot fillimin e bisedimeve, nuk
ndihmohen palët nëse atyre nuk u jepet kurajë dhe mbështetje për të arritur zgjidhjen.
Normalisht, në këtë fazë kërkohet edhe angazhim i të gjithë dashamirësve dhe miqve për të
ndihmuar procesin.
36
G.R,Berridge (2001). Diplomacia teoria dhe praktika.(Përkëthim). Instituti i
Marrëdhënieve Ndërkombëtare. Tiranë. Fq 53.
37
G.R,Berridge (2001). Diplomacia teoria dhe praktika.(Përkëthim). Instituti i Marrëdhënieve
Ndërkombëtare. Tiranë. Fq 55.
37
Udhëheqësi i një pale që udhëheq bisedimet, duhet të posedojë disa cilësi që të mos
akuzohet si “shitës i interesave” të shtetit te pala tjetër. Ndër cilësitë që duhet të posedojë
udhëheqësi, mund të theksohen: përvoja, patriotizmi, intelekti, aftësia komunikuese, morali
i lartë, qetësia, durimi, vendosmëria. Posedimi i këtyre cilësive te një udhëheqës, e bën
ekipin negociues më të fuqishëm dhe njëherit rrit reputacionin dhe besimin tek opinini
publik se me të vërtetë përfaqësohet nga një ekip negociator dinjitoz.
Në fazën e bisedimeve paraprake, palët duhet t’i shmangen çdo incidenti, i cili mund të
shfaqet gjatë kësaj etape, me qëllim që opinion publik të rrijë i qetë. Në vitin 1993, derisa
Izraeli dhe Organizata për Çlirimin e Palestinës ishin duke biseduar për detajimin e një
marrëveshje, një masakër në Hebron shkaktoi alarm që pati ndikim në bisedimet mes tyre.
Në këtë fazë, shumë lehtë është për njërën palë që të tërhiqet nga procesi i zhvillimit të
bisedimeve. Pra,vetëm duke iu shmangur incidenteve, palët do të kenë mundësi për të
zhvilluar bisedime të suksesshme.
Pasi palët dakordohen dhe përfundojnë agjendën e bisedimeve, atyre iu mbetet të arrijnë
marrëveshje për mënyrën se si do të zhvillohen bisedimet, pra për formën e bisedimeve,
vendin e zhvillimit të bisedimeve, nivelin dhe përbërjen e delegacioneve si dhe
kohëzgjatjen e bisedimeve.
38
Shih në: www.ekonomisti.info/artikulli/3/0/5476/kurti-agjenda-per-bisedime-po-mbahet-fshehte/
39
Bashkurti, Lisen. (2010). Negociatat. Tetovë. Fq 553.
40
Oakman, J (2002).The Camp David Accords .A Case Study on International Negotiation. Fq 3.
38
Gjatë zhvillimit të bisedimeve, shumë me rëndësi është forma e zhvillimit të tyre.
Bisedimet për nga forma, mund të jenë: të drejtpërdrejta midis palëve dhe të tërthorta (me
ndërmjetësues).
Bisedimet e drejtpërdrejta janë ato, kur palët negociuese ulen përballë njëra-tjetrës pa
praninë, rolin dhe ndërmjetësimin e ndonjë pale të tretë. Këto bisedime janë mjaft klasike
dhe funksionale për raste dhe palë negociatore që kanë besueshmërinë dhe qetësinë e duhur
në mes tyre, kanë aftësi dhe kulturë negociuese si dhe determinohen nga vullneti i plotë
politik për bisedime, kompromise, koncesione dhe marrëveshje, sikundër dhe obligohen
plotësisht për të zbatuar rigorozisht atë që vendosin e firmosin vetë.41
41
Bashkurti, L. (2010). Negociatat. Tetovë. Fq 445.
42
G.R,Berridge (2001). Diplomacia teoria dhe praktika.(Përkëthim). Instituti i Marrëdhënieve
Ndërkombëtare. Tiranë. Fq 61.
43
Oakman, J (2002).The Camp David Accords .A Case Study on International Negotiation. Fq 2-3.
39
me tjetrin. Misioni i Sadatit u përshëndet gjerësisht, si një pikë kthese e madhe gjatë
konfliktit tridhjetëvjeçar midis arabëve dhe izraelitëve. Të paktën një burrë shteti arab
kishte njohur hapur shtetin hebre. 44
Pasi palët vendosin për formën e bisedimeve, ato mund të vendosin njëkohësisht edhe
vendin ku do të zhvillohen bisedimet. Shpeshherë, njëra palë mundohet të bindë palën
tjetër për zhvillimin e bisedimeve në një vend që është sa më afër kufijve shtetërorë të
shtetit të vet. Një kërkesë e këtillë për palën tjetër është e papranueshme, sepse nëse njëra
palë vendos të pranojë kërkesën e palës tjetër për zhvillimin e bisedimeve në një vend që
është afër kufijve të saj, atëherë vetvetiu do të vërehej se kjo palë do të dominojë që në
fillim të bisedimeve, sepse mundësitë për të demonstruar forcë ndaj palës tjetër vërehen që
nga fillimi. Rrallë ndodh që një palë të pranojë që vendi i zhvillimit të bisedimeve të jetë
afër kufijve të shtetit të palës tjetër.
Disa herë, si vend ku do të zhvillohen bisedimet mes palëve, mund të jetë një vend që
palët e kanë përafërsisht njëjtë për nga largësia, nëse shikohet nga kryeqytetet e tyre ose
“në gjysmë rrugë”. Kështu, në vitin 1986, udhëheqësi sovjetik Mihail Gorbaçov propozoi
një takim përgatitor të Samitit BRSS-SHBA, për të cilin ishte rënë dakord në Uashington.
Ai përmendi si mundësi Londrën ose Rejkjavikun, megjithëse si Anglia ashtu dhe Islanda
ishin anëtarë të NATO-s. 45 Sipas propozimeve të bëra nga udhëheqësi sovjetik, i bien që
takimi përgatitor të zhvillohej “në gjysmë të rrugës” dhe ashtu ndodhi. Gorbaçov dhe
Regan do të takoheshin në Rejkjavik. Bisedimet midis Shqipërisë dhe Anglisë për kthimin
e arit shqiptar të rrëmbyer gjatë Luftës së Dytë Botërore nga nazistët gjermanë, u zhvilluan
në disa vende, duke filluar nga Parisi, Gjeneva, Tirana, Roma.46 Siç shihet, bisedimet nuk u
zhvilluan në të njëjtin vend, po ato lëvizën në disa vende. Jo, pse palët disa herë ndryshuan
vendin e mbajtjes së bisedimeve është së pari, bisedimet mes palëve zgjatën një kohë të
gjatë, së dyti, ndërprerja e marrëdhënieve diplomatike mes dy shteteve, që ishin palë në
ato bisedime, ndikoi që shpeshherë palët të shihnin me rezervë njëra-tjetrën.
Nëse bisedimet janë të zgjatura në kohë, shtetet mund të shmangin rrezikun e humbjes
së prestigjit të secilit për shkak të përcaktimit të vendit të takimit, duke rënë dakord që ato
të mbahen të alternuara herë tek kryeqyteti i njërit dhe herë tek I tjetrit.47 Për shembull, pas
44
Stoessinger, G, J. (2007). Përse kombet shkojnë në luftë. Instituti i Studimeve Ndërkombëtare.
Tiranë. Fq 243.
45
G.R,Berridge (2001). Diplomacia teoria dhe praktika.(Përkthim). Instituti i Marrëdhënieve
Ndërkombëtare. Tiranë. Fq 66.
46
Rreth këtyre bisedimeve shih në: Kristafi, Ksenofon (2009).Në kërkim të arit. Historia e arit
shqiptar të rrëmbyer gjatë Luftës Dytë Botërore. Botimet ’’Diata 2000’’. Tiranë.
47
G.R,Berridge (2001). Diplomacia teoria dhe praktika.(Përkthim). Instituti i Marrëdhënieve
Ndërkombëtare. Tiranë. Fq 66.
40
Samiteve të para midis superfuqive të mbajtura 1950 dhe 1960 në truall asnjanës (Gjenevë
dhe Vjenë), në vitet 70, u vendos një model takimesh të alternuara. 48
Pasi palët dakordohen, se në cilin vend do të zhvillojnë bisedimet, çështje tjetër që është
në interes të tyre, është përbërja e delegacionit që do të marrë pjesë në bisedime. Palët
duhet të kenë parasysh përbërjen e delegacionit. Nga përbërja e delegacionit, disa herë
varet edhe suksesi i bisedimeve. Bisedimet ndërmjet palëve mund të rezultojnë të
suksesshme, nëse përbërja e delegacioneve të të dyja palëve është e motivuar për të
ndryshuar situatën që ekziston midis palëve në atë moment. Pra, nëse ato ndajnë të njëjtën
dëshirë për të gjetur një zgjidhje për mosmarrëveshjen mes palëve. Bisedimet midis palëve
mund të zhvillohen më nivel të ministrash ose në nivel të zyrtarëve më të ulët. Kur
bisedimet zhvillohen në nivel ministrash, vetvetiu kjo nënkupton se pala në bisedime i ka
kushtuar rëndësi procesit të negocimit. Shtetet me potencial ekonomik, ushtarak dhe politik
të dobët, vështirë e kanë që të tërheqin vëmendjen e drejtuesve kryesorë të politikës
ndërkombëtare për bisedimet, në të cilat ato me kënaqësi do të kishin shefin e shtetit të
tyre.
Çdo përbërje e delegacionit ka nevojë për një udhëheqës. Ky mund të jetë personi më
me shumë eksperiencë. Nuk është e thënë që të jetë më i vjetri i ekipit si moshë.
Udhëheqësi i delegacionit ka tri përgjegjësi kryesore:
41
bisedimeve, sepse palët nuk mund të bisedojnë për një çështje pafundësisht. Kuptohet që
palët, të cilët hyjnë në bisedime, kanë qëndrime të kundërta, por kjo nuk do të thotë se ato
s’do të arrijnë një zgjidhje. Që të arrihet kjo zgjidhje, natyrisht duhet të gjendet një
kompromis. Që të arrihet kompromisi, palët duhet të ofrojnë qëndrimet e tyre. Normalisht,
kjo kërkon edhe kohë. Prandaj, palët që në fazën paraprake, duhet që të bisedojnë rreth
kësaj çështje procedurale. Gjatë caktimit të kohës së zhvillimit të bisedimeve, duhet të
mbahet parasysh: përgatitja e palëve negociuese, vendi ku do të mbahen bisedimet, koha e
nevojshme për përgatitjen e dokumentacionit dhe konsultimet që duhen bërë brenda shtetit
për bisedimet që do të zhvillohen. Në bisedimet shqiptaro-britanike, në vitin 1950, përpara
se të fillonin bisedimet mes palëve, më 12 janar 1950, përfaqësuesi britanik, Sir Erich
Beckett, i drejtoi një letër përfaqësuesit shqiptar, Behar Shtylla, me të cilën ai e bëri publik
propozimin e Qeverisë së tij për fillimin e bisedimeve “për çështjen e dëmeve”. Ky i
fundit, iu përgjigj menjëherë se ia kishte përcjellë qeverisë së tij. Rreth një muaj më vonë,
më 16 shkurt 1950, Shtylla lajmëroi se ishte autorizuar nga qeveria shqiptare për fillimin e
bisedimeve. Ai propozonte që takimi të mbahej në Paris, në një datë që do të sugjerohej
nga pala britanike.50
Më 1 mars 1950, Sir Erich Becket, në një letër që fillonte me kërkim ndjese për
vonesën e përgjigjes, jepte pëlqimin e qeverisë britanike për fillimin e bisedimeve në Paris,
në një datë, të cilën do ta njoftonte më vonë.51
Më 30 mars 1950, Sir Erich Becket, propozoi 13 prillin datë në të cilën do të takoheshin
palët. Ai propozonte që takimi të mbahej në Ambasadën Britanike ose Legatën Shqiptare.52
Nëse në bisedime përfshihen më shumë palë dhe çështjet që duhet të bisedohen janë të
ndjeshme, palët do të kenë më shumë nevojë për konsultime dhe përgatitje për bisedimet
që do të zhvillohen. Gjithashtu, palët duhet që të caktojnë një kohë të përshtatshme për të
gjithë pjesëmarrësit, që mos të paraqiten vështirësi praktike më pastaj.
Pasi palët bien dakord që të zhvillojnë bisedimet, me këtë rast merren vesh për agjendën
dhe çështjet procedurale, atëherë detyrë e palëve është hyrja në “ bisedime rreth tryezës”.
Si rregull, kjo fazë ka natyrë më formale se faza paraprake dhe, zakonisht opinioni publik
50
Informacioni “Mbi bisedimet Behar Shtylla- Erich Beckett”, nëArkivin e MPJ, Fondi Incidenti i
Kanalit të Korfuzit, Dosja e vitit 1950.
51
Informacioni “Mbi bisedimet Behar-Shtylla- Erich Beckett”, nëArkivin e MPJ, Fondi Incidenti i
Kanalit të Korfuzit, Dosja e vitit 1950.
52
Po aty.
53
Po aty.
54
Po ary.
42
informohet në terma të përgjithshëm se çfarë po ndodh. Së pari bihet dakord mbi parimet
themelore të marrëveshjes, ndryshe quhet “faza e formulës së përgjithshme”. Nëse kjo
arrihet, më tej kalohet në përpunimin e detajeve.55
Tiparet që duhet të ketë një formulë e mirë janë të të vetëkuptueshme:të jetë e plotë, të
jetë e ekuilibruar dhe të mos jetë e ngurtë.56 Një formulë e mirë ofron zgjidhje për të gjitha
çështjet e hapura midis palëve. Por, në realitet një gjë e këtillë është e pamundur. Jo të
gjitha çështjet mund të diskutohen midis palëve. Natyrisht, që palët, nuk janë të gatshme që
të diskutojnë për çdo çështje që i preokupon ato. Është normale që disa çështje të hiqen nga
lista e bisedimeve dhe, për disa çështje, palët vetëm të mbajnë shënime dhe të shohin një
mundësi që ato të trajtohen më vonë.
55
G.R,Berridge (2001). Diplomacia teoria dhe praktika.(Përkëthim). Instituti i Marrëdhënieve
Ndërkombëtare. Tiranë. Fq 77.
56
Po aty, 78.
57
Po aty, 79.
58
Oakman, J (2002).The Camp David Accords .A Case Study on International Negotiation. Fq 5.
43
Gjithsesi, duhet thënë se taktika e diplomacisë hap pas hapi, nuk është pa problem.
Mund të krijohet përshtypja e gabuar se shqetësimet kryesore janë lënë mënjanë; ajo
përmban gjithashtu rrezikun e “shpenzimit të gjithë portofolit vetëm për një çështje”.59
Formula e zgjidhjes, i bëhet e ditur opinionit publik, nëpërmjet një fushate mediatike
intensive. Kështu ndodhi kur u arrit Marrëveshja në Camp David.60 Opinioni publik
Marrëveshjen e Camp David e shikoi si një kompromis, ku nuk pati humbës dhe fitues, po
ku pati fitues, sepse Egjiptit iu kthye Sinai, me çka priste t’i rritet prestigji në botën arabe
si dhe përforcoi miqësinë me SHBA-të, dhe Izraelin duke arritur të vendosë paqen me një
shtet si Egjipti, në perspektivë mendonte për një siguri më të madhe në Lindjen e Mesme.
Pasi palët dakordohen për formulën e zgjidhjes, ato i zhvillojnë bisedimet në drejtim të
përpunimit të zgjidhjes së plotë të mosmarrëveshjes. Pra, palët bisedojnë për detajet e
zgjidhjes. Kjo fazë konsiderohet si faza më e vështirë gjatë gjithë procesit të negocimit.
59
Zartman, W/ Bernan, M (1982). The Practical Negotiation. Yale University Press. Fq 178.
60
G.R,Berridge (2001). Diplomacia teoria dhe praktika.(Përkëthim). Instituti i
Marrëdhënieve Ndërkombëtare. Tiranë. Fq 80.
44
rast palët shpesh arrijnë t’i japin fund mosmarrëveshjes midis tyre. Por, kjo nuk do të thotë
që është metoda e vetme. Ndodh, që në një rast, njëra nga palët të bëjë lëshime gjatë
procesit të bisedimeve. Më saktësisht, gjatë fazës së detajeve, që në realitet forcon pozitën
e njërës palë, por më vonë pala tjetër do të jetë ajo që do të bëjë lëshime për ndonjë çështje
tjetër. Edhe nëpërmjet aplikimit të kësaj metode, palët mund të arrijnë deri te zgjidhja e
mosmarrëveshjes.
Praktika e së drejtës ndërkombëtare, njeh disa raste në të cilat janë aplikuar këto
metoda, ku më në fund është arritur zgjidhja. Kompromisi, për shembull, ka ardhur në
shprehje në rastin e Afrikës së Jugut me Namibinë, marrëveshja e vitit 1988, ku në njërën
anë, Afrika e Jugut kërkonte tërheqjen e trupave kubane nga Angola, por në anën tjetër,
Namibia kërkonte tërheqjen e trupave ushtarake të Afrikës së Jugut nga territori saj dhe
njohjen e pavarësisë së saj. Angola, e cila gjithashtu përfshihej në këtë rast, sepse ushtria
kubaneze gjendej në territorin e saj, kërkonte që tërheqja e ushtrisë kubaneze të ndodhë në
një afat prej tre deri në katër vjet. Në këtë rast, kompromisi u arrit dhe rezultoi me
marrëveshje në bazë të së cilës: Afrika e Jugut bëri tërheqjen e trupave të saj nga Namibia
dhe njohu pavarësinë e saj. Marrëveshja gjithashtu parashihte që ushtria kubaneze të
tërhiqej për një vit e gjysmë nga Angola. Në bisedimet e zhvilluara midis Egjiptit dhe
Izraelit, në Camp David në vitin 1978, është aplikuar metoda tjetër, ajo e lëshimeve gjatë
bisedimeve ku më në fund palët kanë arritur deri te marrëveshja.
Pra, bisedimet konsiderohen si një proces i gjatë, me plotë vështirësi, në të cilat herë
njëra palë dhe here pala tjetër duket se krijojnë favore, që kalojnë nëpër disa faza, duke
filluar nga faza paraprake për të vijuar me formulën dhe që përfundojnë me fazën e
detajeve. Nëpërmjet tyre palët mund të arrijnë deri te zgjidhja, por ndonjëherë ato mund të
ndërpriten, me ç’rast nuk do t’i jepej fund mosmarrëveshjes dhe palët për çështjen mund të
kërkojnë zgjidhje nëpërmjet formave tjera diplomatike ose juridike.
Fjalori i Drejtësisë i Universitetit të Oksfordit, jep këtë përkufizim për shërbimet e mira:
“ një teknikë e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve ndërkombëtare, në të cilën një palë e tretë
me pëlqimin e shteteve në kontest, shërben si një ndërmjetës miqësor dhe përpiqet
nëpërmjet sugjerimeve të bindë palët, që mosmarrëveshjen ndërmjet tyre ta zgjidhin
nëpërmjet bisedimeve”.61 Nga ky definicion, kuptohet se shërbimet e mira janë mënyrë
për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ndërmjet shteteve me ndërhyrjen e një pale të tretë, e
61
A Dictionary of Law.(2009). University press. Oksford. Fq 251.
45
cila përpiqet që t’i ofrojë palët të arrijnë zgjidhje. Në një kuptim më të gjerë, termi
“shërbime të mira”, vjen në shprehje kur përmendet ndonjë iniciativë ose kontribut që
promovon paqe dhe bashkëpunim ndërkombëtar. Zakonisht shërbimet e mira mund t’i
ofrojë një shtet ose një grup i shteteve, organizatat ndërkombëtare, qoftë me karakter të
përgjithshëm siç është OKB, ose ndonjë organizatë me karakter regjional. Në kuadër të
OKB-së, funksionon edhe një komision i përhershëm për shërbime të mira i themeluar nga
Asambleja e Përgjithshme në vitin 1950 (shih më poshtë rezolutën e Asamblesë së
Përgjithshme).
Asamblea e Përgjithëshme,
46
Personi i angazhuar nga shteti ose organizata ndërkombëtare, që ofron këto shërbime
duhet të posedojë cilësitë si:
Të jetë i paanshëm;
Detyrën e besuar ta kryejë me besnikëri;
Transparenca të vijë në shprehje gjatë punës së tij.
Me rastin e Kongresit të Parisit, të vitit 1856, pas luftës së Krimesë, u adoptua një
protokoll i veçantë që bënte fjalë për mënyrën e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve që mund të
lindin në të ardhmen midis fuqive evropiane, Francës, Anglisë, Rusisë dhe Turqisë. Në atë
protokoll thuhej,se në çdo mosmarrëveshje që mund të lindte midis palëve të Traktatit të
Parisit dhe Turqisë, ato duhej t’i drejtoheshin “shërbimit me qëllim të mirë të ndonjë fuqie
të tretë dashamirëse” përpara se të përdorej forca e armëve.63
Në kuadër të OKB-së, është Sekretari i Përgjithshëm i saj, i cili luan një rol të
rëndësishëm në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ndërkombëtare. Ai, në disa raste, me
iniciativën e vet, por edhe me kërkesë të KS ose të AP, ka ndërhyrë për të zgjidhur
mosmarrëveshjet që janë shfaqur ndërmjet shteteve. Natyrisht, në disa nga iniciativat e
ndërmarra nga ai, ka ardhur në shprehje dhënia e “shërbimeve të mira”. Për shembull, në
Qipro në vitin 1974, po ashtu pas pengmarrjes së personelit të ambasadës së SHBA-ve në
Teheran në vitin 1979, në mosmarrëveshjet në Falklands 1982, në vitin 1990 pas pushtimit
62
http://www.operationspaix.net/15-details-lexique-bons-offices.html ( accesed 05.03.2012)
63
Puto, A (2008). E drejta ndërkombëtare publike. Tiranë. Fq 429-430.
47
të Kuvajtit nga Iraku. Në Timorin Lindor, nën përkujdesjen e Sekretarit të Përgjithshëm të
OKB-së, u arrit që të nënshkruhet marrëveshja ndërmjet Indonezisë dhe Portugalisë, në
vitin 1999 për mbajtjen e një referendum mbi statusin e Timorit Lindor.64 Në vitin 1998, në
bisedimet midis Irakut dhe SHBA-ve, OKB-ja, nëpërmjet Sekretarit të Përgjithshëm, kishte
ofruar shërbime të mira me qëllim që Iraku të lejonte vazhdimin e inspektimeve mbi armët
bërthamore.65 Gjithashtu, shërbime të mira janë ofruar nga ana e OKB-së edhe në Kongo,
Qipro, Namibi.
Kur flasim për ndërmjetësimin, si një lloj i veçantë në një proces të bisedimeve me anë
të të cilit mundësohet që palët të arrijnë të zgjidhin një mosmarrëveshje, nuk duhet lënë
anësh dhe roli që luan apo ka pala e tretë në këtë proces. Në të vërtetë, roli i palës së tretë
është tepër i rëndësishëm dhe ajo gjatë gjithë procesit është pjesë aktive dhe në mënyrë të
64
Boumghar, M (2000). Les bons offices, l’ONU et la Suiss. Më tepër shih në:
http://www.operationspaix.net/DATA/DOCUMENT/6065~v~Les_bons_offices_l__8217ONU_et
_la_Suisse.pdf
65
http://www.colorado.edu/conflict/peace/treatment/ungoodof.htm( accesed 05.03.2012)
66
A Dictionary of Law. (2009).Universyty press. Oksford. Fq 348.
48
drejtpërdrejtë edhe e përfshirë në mosmarrëveshjen mes palëve. Ndërmjetësimi, mund të
ofrojë një shtet ose disa shtete. Edhe organizatat ndërkombëtare si OKB, po edhe
organizatat regjionale, mund të jenë si ndërmjetësues për zgjidhjen paqësore të një
mosmarrëveshje ndërkombëtare.
Ndërmjetësuesi, i cili do të angazhohet në një proces për të ofruar ndihmën e tij, duhet
të ketë shumë kujdes në mënyrë që të përmbushë misionin që i është besuar. Në këtë
drejtim, ai duhet të jetë i paanshëm në konfliktin midis palëve dhe të mos favorizojë
asnjërën palë gjatë përpilimit të agjendës. Misioni i ndërmjetësuesit është që të mundohet,
me anë të këshillave, propozimeve, të ofrojë që palët të arrijnë deri te zgjidhja. Në bazë të
kësaj që nënvizojmë shihet qartë se ndërmjetësuesi, qëllim kryesor ka arritjen e një
marrëveshje midis palëve në konflikt.
Kështu, gjashtë shtete evropiane dhe Papa, kanë provuar të ndërmjetësojnë midis
SHBA-ve dhe Spanjës në vitin 1898, por nuk kanë pasur sukses; Holanda ka refuzuar
ndërmjetësimin e Kinës në konfliktin holandezo-indonezian më 1947; Britania e Madhe ka
refuzuar propozimin amerikan për ndërmjetësim në konfliktin rreth kufijve midis
Hondurasit Britanik dhe Guatemalës më 1948; India ka refuzuar ofertën e Australisë për
ndërmjetësim në konfliktin midis Indisë dhe Pakistanit; Siria ka kërkuar nga mbreti saudit-
Ibn Saudi ta tërheqë ofertën e ndërmjetësimit përkitazi me mosmarrëveshjen midis Sirisë
dhe Turqisë, më 1957.67
Ndërmjetësi është një person, i zgjedhur nga të dyja palët, i cili merr pjesë në
bisedime dhe ka për detyrë të propozojë kushtet e një zgjidhje dhe përpiqet të arrijë
mirëkuptimin ndërmjet dy pikëpamjeve kundërshtare.68
67
Gruda, Z (2002). E drejta ndërkombëtare publike. Universiteti i Prishtinës. Prishtinë. Fq 418.
68
Dixon, M.(2007).Textbook on International Law.Oxford University Press fq367.
49
garancave. Garancitë zakonisht u jepen palëve në konflikt me qëllim që mos ndonjëra prej
tyre nuk do të respektojë marrëveshjen gjatë së ardhmes.
Ndërmjetësi, mund të japë edhe një kontribut të fundit për të shpëtuar fytyrën e
palëve në konflikt, duke mundësuar hartimin e marrëveshjes në një formë të tillë që të
duket sikur (kur kjo është e mundur) palët kanë bërë lëshime ndaj ndërmjetësit, jo ndaj
palës kundërshtare.69 Në të vërtetë, në kësi rastesh, marrëveshja është arritur me shprehjen
e vullnetit të palëve, por për arsye të ndryshme njëra nga palët, për të ruajtur reputacionin e
saj para opinionit të brendshëm, mbrohet me atë që marrëveshja e arritur dhe lëshimet në të
u bënë pas insistimit dhe këmbënguljes të ndërmjetësuesit.
Megjithatë, roli i ndërmjetësimit, si një ndër metodat kryesore për zgjidhjen paqësore të
mosmarrëveshjeve ndërkombëtare, në shekullin e XX po edhe në fillimin e shekullit XXI
sa vjen e është rritur. Pas përfundimit të Luftës së dytë Botërore, në shumë
mosmarrëveshje ndërkombëtare është vënë në funksion ky mjet i diplomacisë. Bisedimet
midis Egjiptit dhe Izraelit, në vitin 1978, rezultuan me sukses falë angazhimit dhe
ndërmjetësimit të presidentit të SHBA-ve, në atë kohë, Jimmy Carter. Gjithashtu, edhe në
bisedimet Angolë-Namibi, në vitin 1988, rol të rëndësishëm ka pasur SHBA-ja, e cila ka
qenë e angazhuar në cilësinë e ndërmjetësit. Gjithashtu, në vitin 1969, në afrimin e
marrëdhënieve midis Kinës dhe SHBA-ve, një rol të rëndësishëm luajti presidenti francez
De Gaille, i cili në atë kohë gëzonte autoritet të lartë.
69
G.R,Berridge (2001). Diplomacia teoria dhe praktika.(Përkëthim). Instituti i Marrëdhënieve
Ndërkombëtare. Tiranë. Fq 277.
70
Gruda, Z (2002). E drejta ndërkombëtare publike. Universiteti I Prishtinës. Prishtinë. Fq 419.
71
Gruda, Z (2002). E drejta ndërkombëtare publike. Universiteti I Prishtinës. Prishtinë. Fq 419.
50
ndërkombëtare, atë e parashohin shumë marrëveshje ndërkombëtare. Këtu, mund të
përmenden:
Kemi theksuar, edhe më lartë, se gjatë mesjetës, por edhe më vonë, në mosmarrëveshje
midis shteteve, zakonisht kanë ndërmjetësuar shefa shtetesh, papë por edhe ambasadorë të
ndryshëm. Ishte e natyrshme që për këtë lloj shërbimi që ofronin këta t’u jepeshin dhurata
personale me vlera mjaft të larta. Dhuratat e këtilla jepeshin në shenjë mirënjohje, meqë
këta ishin personat të cilët kishin luajtur një rol të rëndësishëm për zgjidhjen paqësorë të
mosmarrëveshjeve që kishin pasur palët. Në ditët e sotme, nuk hasen raste të
ndërmjetësimit, ku ndërmjetësuesi i hynë një detyrë të këtillë për të përfituar personalisht.
Praktika e së drejtës ndërkombëtare bashkëkohore, ndërmjetësuesit i ndan në këto kategori:
51
Është e qartë se fuqitë e mëdha, përdorin ndërmjetësimin edhe si mjet për
zgjerimin e rrjetit të klientëve në varësi të tyre.72
Konflikti arabo-izraelit, në vitet e 70-ta të shekullit XX, ka qenë shqetësim për SHBA-
të, prandaj SHBA-të kanë qenë shumë aktive gjatë asaj kohe që palët të arrinin deri te
zgjidhja e konfliktit. Angazhimi i SHBA-ve, për t’iu dhënë fund mosmarrëveshjeve midis
arabëve dhe Izraelit, ishte tepër i lartë. SHBA-të i shqetësonte shumë rritja e çmimit të
naftës që ndikonte shumë në ekonominë amerikane dhe ekonominë ndërkombëtare në
përgjithësi. Në anën tjetër, ky konflikt sa më tepër vazhdonte, aq me shumë ndikonte në
marrëdhëniet midis SHBA-BRSS, marrëdhënie këto të tensionuara dhe që me zgjatjen e
konfliktit tensionoheshin edhe më tepër.
Edhe në konfliktin rreth Qipros, midis Turqisë dhe Greqisë, Britania e Madhe për shkak
të interesave të saj, mbante mbi vete detyrimet ligjore për garantimin e Republikës së
Qipros.73
Pra, kur flasim për ndërmjetësimin zyrtar, meqë rolin e ndërmjetësuesit te ky lloj i
ndërmjetësimi e japin kryesisht shtetet, të cilët luajnë rol kryesor në marrëdhëniet
ndërkombëtare, është e natyrshme që kontributi i ndërmjetësit të rezultojë i suksesshëm.
Përveç fuqive të mëdha, si ndërmjetësues mund të jenë edhe shtetet tjera. Në interes të
paqes dhe sigurisë ndërkombëtare, shpeshherë, në cilësinë e ndërmjetësuesit, janë paraqitur
Zvicra dhe Austria. Këto janë dy shtete që gëzojnë statusin e shtetit neutral dhe, falë këtij
statusi që kanë këto shtete, mund të thuhet se më së miri plotësojnë kushtet për të qenë
ndërmjetës në zgjidhjen e konflikteve të ndryshme. Zvicra dhe Austria janë vende, të cilat
shpeshherë, udhëheqësit e shteteve i caktojnë si vende, në të cilat do të zhvillohen
bisedimet për t’i dhënë fund ndonjë mosmarrëveshje ndërkombëtare ose për të diskutuar
për ndonjë çështje që tangon ato. Dhe kjo është e zakonshme pse e zgjedhin një vend si
Zvicra kur dihet se Gjeneva është selia europiane e OKB-së. Ndërsa Austria preferohet se
72
G.R,Berridge (2001). Diplomacia teoria dhe praktika.(Përkëthim). Instituti i Marrëdhënieve
Ndërkombëtare. Tiranë. Fq 279.
73
G.R,Berridge (2001). Diplomacia teoria dhe praktika.(Përkëthim). Instituti i Marrëdhënieve
Ndërkombëtare. Tiranë. Fq 278.
74
G.R,Berridge (2001). Diplomacia teoria dhe praktika.(Përkëthim). Instituti i Marrëdhënieve
Ndërkombëtare. Tiranë. Fq 278.
52
kryeqyteti i saj Vjen,a ka qenë vendi në të cilin janë mbajtur kongrese, samite, konferenca
të rëndësishme gjatë gjithë historisë.
Kur si ndërmjetës paraqitet individi ose organizate joqeveritare, për këtë lloj të
ndërmjetësimit thuhet se është ndërmjetësim jo zyrtar. Zakonisht, individët të cilët marrin
përsipër të ndërmjetësojnë në zgjidhjen e një mosmarrëveshje, janë persona që rrjedhin nga
familje autoritative dhe biznesmenë të fuqishëm. Motivet që i shtyjnë këta persona të
merren me kësi lloj aktivitetesh, janë të interesave të ndryshme, si për shkak të interesave
politike, për qëllime bamirëse, ndonjëherë dhe dëshira për të bërë emër, etj.
Berridge, përmend një rast lidhur me ndërmjetësimin nga individët. Natyrisht bëhet fjalë
për ndërmjetësimin jozyrtar. Rasti ka të bëjë me Armmand Hammer, një manjat amerikan,
babai rus i të cilit kishte emigruar në SHBA, në fund të shekullit XIX. Gjatë Luftës së
Ftohtë, Hammer, u bë shumë i njohur për përpjekjet si qytetar-diplomat në nxitjen e
shtensionimit Lindje-Perëndim, por edhe – me shumë meritë- për ndihmën ndaj hebrenjve
sovjetikë, për të cilën kishte mbështetjen e Izraelit. Duke shfrytëzuar në maksimun
përvojën dhe njohjen e BRSS-në, pasurinë e tij të pafund dhe energjinë e pashtershme,
Hammmer ishte në gjendje të hapte dyert në Moskë, që për të tjerët ishin të mbyllura.
Megjithatë, në Departamentin e Shtetit kishte personalitete që nuk i besonin, ndërsa disa
prej përpjekjeve të tij për shtensionimin Lindje-Perëndim, patën ndikim sipërfaqësor për të
vetmen arsye se marrëdhëniet diplomatike midis superfuqive ishin të shkatërruara.75
75
G.R,Berridge (2001). Diplomacia teoria dhe praktika.(Përkëthim). Instituti i Marrëdhënieve
Ndërkombëtare. Tiranë. Fq 278.
53
Shoqatat joqeveritare, gjithashtu mund të ndërmjetësojnë në ndonjë mosmarrëveshje.
Këtu, mund të përmenden organizatat me karakter fetar, që në disa raste kanë luajtur rolin
e ndërmjetësuesit. Kështu, Sant’ Egidio u bë i njohur për rolin që pati në përfundimin e
luftës civile të Mozambikut, në fillim të viteve 90-të.76
Përveç organizatave me karakter fetar, në botë ekzistojnë edhe shume organizata tjera
joqeveritare me karakter laik, të cilat luajnë një rol të madhe në zgjidhjen dhe parandalimin
e konflikteve. Këtu, mund të përmendim Qendra Carter, e cila është themeluar nga ish
Presidenti I SHBA-ve, Jimmy Carter.77
Ndërmjetësimi, është shërbim i cili ofrohet nga një palë e tretë. Rastet e trajtuara më
lart, e ilustruan këtë. Megjithatë, në ditët e sotme, është bërë e zakonshme që në zgjidhjen
paqësore të një mosmarrëveshje, të ndërmjetësojnë disa shtete. Ky lloj i ndërmjetësimit
quhet ndërmjetësim shumëpalësh.
Gjatë vitit 2008, Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së, duke folur për rëndësinë që ka
ndërmjetësimi në zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare, kërkonte nga
AP dhe KS sigurimin e mjeteve të duhura, me qëllim që të rritet roli i ndërmjetësimit
nëpërmjet OKB-së. Gjithashtu, ai theksoi se përvoja tregon se përpjekjet efektive
76
Cameron, H. (1994). Ending Mozambique’s War: The Role of Mediation and Good
Offices.Institute of Peace Press. Washington DC. Kapituulli 5, fq 6.
77
G.R,Berridge (2001). Diplomacia teoria dhe praktika.(Përkëthim). Instituti i Marrëdhënieve
Ndërkombëtare. Tiranë. Fq 284.
54
nëpërmjet ndërmjetësimit të koordinuar, kishin rezultuar të suksesshme në ndërtimin e
paqes dhe ruajtjen e saj.78
Praktika e diplomacisë njeh edhe kësi rastesh, ku si ndërmjetës është paraqitur një
palë tjetër për të vazhduar misionin e ndërmjetësuesit. Kështu, mund të përmendet
angazhimi i OSHA për të ndërmjetësuar në Haiti në vitin 1990. Roli i ndërmjetësit prej
OSHA-së, do të kalonte në OKB, për të kaluar më vonë te SHBA.
78
Un News Centre. 23 September 2008. Ban calls for enhanced funding and resources for UN
mediation role.(http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=28189&Cr=ki-moon&Cr1)
(18.03.2012).
79
G.R,Berridge (2001). Diplomacia teoria dhe praktika.(Përkëthim). Instituti i Marrëdhënieve
Ndërkombëtare. Tiranë. Fq 285.
55
2.4. HETIMET (KOMISIONET ANKETUESE)
E drejta ndërkombëtare njeh raste, kur dy shtete mbajnë qëndrime të ndryshme dhe kanë
dallime të mëdha, sa që edhe bisedimet që zhvillohen ndërmjet palëve, nuk lëvizin nga
pika e vdekur. Pra, secila nga palët mosmarrëveshjen e përshkruan në formën e vet. Në
kësi rastesh, e drejta ndërkombëtare ka parashikuar krijimin e një komision hetues
(komision i anketës), i cili do të këtë për detyrë që të ndihmojë palët që të zgjedhin
mosmarrëveshjen që kanë mes tyre.
Komisioni hetues, mund të krijohet me marrëveshje midis palëve. Pra, palët në një
mosmarrëveshje duhet të japin pëlqimin e tyre që një çështje t’ia delegojnë një komisioni
të paanshëm, i cili do të kujdeset për të mbledhur të gjitha faktet. Pra, komisioni hetues,
detyrë kryesore ka hetimin e të gjitha fakteve për të parë më mirë natyrën e
mosmarrëveshjes.
Në marrëveshjen midis palëve përfshihen përbërja e komisionit, faktet të cilat duhet të
ndriçohen nga ky komision, përbërja e komisionit, afati brenda të cilit duhet të jepet raporti
dhe çështjet procedurale lidhur me vendin, gjuhën e punimeve etj.81
Komisioni hetues përbëhet nga anëtarë të vetë shteteve që janë në konflikt. Ndonjëherë,
anëtarë të komisionit hetues janë edhe persona asnjanës. Kur anëtarët e komisionit hetues
caktohen nga ana e shteteve, te cilët janë në konflikt, në këtë rast secila palë do të caktojë
numër të njëjtë të përfaqësuesve që do të jenë anëtarë të trupit të komisionit hetues.
Përbërje të këtillë kanë gati të gjitha komisionet, që formohen sot nga ana e shteteve për
shqyrtimin e mosmarrëveshjeve të ndryshme.
56
arbitrazhit, është se vendimi i gjyqit të arbitrazhit është i detyrueshëm për palët, ndërsa
raporti i komisionit hetues, mund të mos pranohet nga ato.
Komisioni hetues, siç cekëm edhe më lartë, ka për detyrë që të shqyrtojë rastin, të
nxjerrë konstatimet e tij lidhur me rastin dhe, pas gjithë kësaj, të dal me mendim
përfundimtar mbi gjendjen. Gjatë gjithë kohës, kur komisioni merret me shqyrtimin e
rastit, ai mund që të kërkojë nga palët në mosmarrëveshje që ta pajisin atë me
dokumentacionin e nevojshëm. Për të përpiluar një raport sa më cilësor, natyrisht duhet të
ketë sa më tepër të dhëna. Për këtë qëllim, komisioni mund të kërkojë edhe ndihmën e
ekspertëve dhe dëshmitarëve, me qëllim që të mblidhen sa më tepër të dhëna.
Një rast i njohur, është edhe rasti i 14 shkurtit të vitit 2005, ku në qendër të Bejrutit, nga
një sulm me bombë, vritet kryeministri i Libanit, Rafik Hariri. Kjo vrasje shkaktoi
shqetësim të madh në rajonin ku ndodhi, po edhe më gjerë. Lidhur me këtë vrasje, Kombet
e Bashkuara do të hartonin një raport, sipas të cilit, vrasja e kryeministrit të Libanit,
paraqet një tërmet për Libanin. Raporti në fjalë, kritikonte gjithashtu forcat libaneze të
sigurisë, të cilat nuk arritën të mbronin jetën e kryeministrit të tyre. Në përfundim të këtij
raporti, fajësohet Siria për tensionet e shkaktuara në Liban dhe për ndërhyrje në punët e
brendshme. Sekretari i Përgjithshëm i Kombeve të Bashkuara, pas këtij raporti do të
mbështeste ngritjen e një komisioni hetues, i cili do të mblidhte të dhëna dhe fakte lidhur
me vrasjen, që kishte ndodhur në shkurt 2005.83 Konkretisht, më 7 prill 2005, Këshilli i
Sigurimit miratoi Rezolutën 1595, përmes së cilës kërkohej ngritja e një komisioni hetues.
Sipas kësaj Rezolute, Këshilli i Sigurimit vendosi :
82
Neni 34 i Kartës së OKB-së.
83
Report of the Fact-finding Mission to Lebanon inquiringinto the causes, circumstances and
consequences of theassassination of former Prime Minister Rafik Hariri. (S/2005/203).
57
Të ngrihej një komision hetimor, që të ndihmonte autoritetet libaneze në gjetjen
e autorëve të aktit terrorist, kush qëndronte pas tyre dhe cilët bashkëpunonin me
ata.
Këshilli i Sigurimit u bënte thirrjeve autoriteteve libaneze për të vendosur para
drejtësisë autorët e aktit terrorist, të 14 shkurtit të vitit 2005;
Autoritetet e Libanit të bashkëpunojnë me komisionin hetimor, në drejtim të
dhënies së dokumentacionit, dëshmive dhe provave me qëllim që puna e tij të
jetë sa më efikase;
Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së, të konsultohet me autoritetet e Libanit, që sa
më shpejt të fillojë me punë ky komision hetimor;
Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së, sa më shpejtë të ndërmarrë masat për
krijimin dhe funksionimin e këtij komisioni;
Këshilli i Sigurimit kërkon nga të gjitha shtetet dhe të gjitha palët, që të
bashkëpunojnë plotësisht me Komisionin, dhe në veçanti, për të siguruar atë me
informacion lidhur me aktin terrorist të sipërpërmendur;
Përfundimi i punës së komisionit, brenda tre muajve, pasi që të jetë formuar nga
Sekretari i Përgjithshëm;
Komisioni hetimor, duhet që për punën e bërë t’i raportojë Këshillit të
Sigurimit, ndërsa Sekretari i Përgjithshëm ta njoftojë në vazhdimësi me punën e
komisionit.84
Vrasja e 14 shkurtit 2005, ishte kryer nga një grup në një organizatë të gjerë me
burime të konsiderueshme të aftësive. Krimi ishte përgatitur gjatë disa muajve;
Nga të dhënat, dokumentet që kishte mbledhur Komisioni, kishte prova që
përputhen me atë, se në kryerjen e këtij akti terrorist ishin përfshirë si libanezët
ashtu dhe sirianët. Është i njohur fakti se inteligjenca e ushtrisë siriane kishte një
prezencë depërtuese në Liban, të paktën deri në tërheqjen e trupave të saj nga
Libani, në vitin 2004. Zyrtarë të lartë të Libanit, ishin të emëruarit e tyre. Duke
pasur parasysh infiltrimin e institucioneve dhe shoqërisë libaneze si dhe
shërbimet e zbulimit, të cilat bashkëpunonin, do të ishte e vështirë të
parashikohej një skenar i tillë, i cili do të ishte kryer pa dijeninë e tyre;
Gjithashtu, ishte pikëpamje e komisionit, se motivet për vrasjen e ish-
kryeministrit, ishin nga polarizimi dhe tensioni ekstrem politik. Megjithatë, pasi
që krimi nuk është punë e një individi, por e një grupi të sofistikuar, më shumë
duket se mashtrimi, korrupsioni, dhe pastrimi i parave mund të kishte qenë
motivi për personat që morën pjesë në kryerjen e këtij krimi;
84
Rezoluta 1595 e Këshillit të Sigurimit.
58
Komisioni konsideronte se hetimet duhej të vazhdonin edhe për disa kohë, sepse
nevojitej një hetim më i plotë;
Është konkluzion i Komisionit, se hetimi i vazhdueshëm duhej të bëhej nga
autoritetet e duhura gjyqësore dhe të sigurisë libaneze, të cilat kanë dëshmuar
gjatë gjithë hetimit se me ndihmën e ndërkombëtarëve, mund të lëvizin përpara
dhe të merrnin rolin udhëheqës në mënyrë efektive dhe profesionale. Në të
njëjtën kohë, autoritetet libaneze, duhej t’i shikojnë të gjitha pasojat e rastit,
duke përfshirë edhe transaksionet bankare;
Komisioni, gjithashtu ishte i mendimit se me ndihmën e bashkësisë
ndërkombëtare, autoritetet libaneze duhej të përgatisin një platformë në fushën e
sigurisë dhe drejtësisë. Kjo ishte më se e nevojshme për të rritur besimin e
libanezëve në sistemin e tyre te sigurisë dhe të drejtësisë.
Vendimi për të emëruar njerëz të rinj në sigurinë e lartë të shtetit, ishte një hap i
rëndësishëm drejt përmirësimit dhe rritjes së besueshmërisë në aparatin e
sigurisë;
Është konkluzion i komisionit se, pasi ka marrë në pyetje dëshmitarët dhe të
dyshuarit në Republikën Arabe të Sirisë, të dhënat flisnin në drejtim të
përfshirjes së zyrtarëve të sigurisë siriane në vrasjen e ish-kryeministrit të
Libanit. Ishte detyrë e Sirisë, që të sqaronte një pjesë të konsiderueshme të
pyetjeve të pazgjidhura. Ndërkohë, që autoritetet siriane, pas hezitimit fillestar,
bashkëpunuan në një shkallë të kufizuar me Komisionin, disa u përpoqën të
çorientojnë hetimet, duke dhënë deklarata të rreme dhe të pasakta.
Si rezultat i hetimeve të Komisionit, deri më sot, një numër i madh i njerëzve
janë arrestuar dhe akuzuar për tentim për vrasje dhe krime, lidhur me ngjarjen e
14 shkurtit 2005. Komisioni është i mendimit se të gjithë njerëzit, duke përfshirë
edha ata të akuzuar me krime të rënda, duhet të konsiderohen të pafajshëm,
derisa të shpallën fajtor, pas një gjykimi të drejtë.85
Se me të vërtetë bëhej fjalë për një proces të ndërlikuar hetimor, tregon edhe ajo se
Këshilli i Sigurimit disa herë do t’i zgjate mandatin Komisionit hetues, për të shqyrtuar
rastin. Më 10 janar 2006, Komisioni hetues përsëri do të dilte me raport për punën e bërë.
Mirëpo, edhe pse do të vërehet një përparim në hetimet e bëra, përsëri nuk do të kemi një
zbardhje të rastit dhe, përsëri do të kërkohej që të vazhdonte mandati i Komisionit hetues.
85
Report of the International Independent Investigation Commission established pursuant to Security
Council resolution 1595 (2005). Fq 61-62.
59
Edhe pse nuk kishte një ndriçim të plotë të rastit, hetimi paraprak nga Komisioni hetues
i OKB-së mbi vrasjen e ish-kryeministrit libanez Hariri, tregon se përgjegjësit duhet të
kërkohen në radhët e shërbimeve sekrete të Libanit dhe të Sirisë. Siria, ka hedhur poshtë
gjithmonë këto akuza që ngriheshin kundër saj.
Përveç në rastin e trajtuar më lart, Komisioni hetimor ka gjetur zbatim edhe në raste
tjera, si: Konflikti i Mosulit 1924; Konflikti greko-bullgar 1925; Konflikti kinezo-japonez
1932. Është me rëndësi të theksohet se, në ditët e sotme, rrallë vjen në shprehje zgjidhja e
një mosmarrëveshjeje nëpërmjet komisionit hetimor, për arsye se palëve ju jepet mundësia
që të mos respektojnë konkluzat e komisioneve të këtilla. Në të vërtetë, këtu kemi një
zbrazëti, pasi e drejta ndërkombëtare, nuk disponon me mekanizma të tillë, që do t’i
detyronte palët në paraqiten e fakteve përpara komisioneve me karakter të këtillë. Në një
situatë të këtillë, është vështirë që anëtarët, të cilët përbëjnë komisionin hetues, të dalin me
një Raport që do të jetë i pranueshëm për palët.
2.5. PAJTIMI
60
Është formë e re e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve ndërkombëtare në mënyrë paqësore
dhe si e këtillë, kjo mënyrë e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve ndërkombëtare, ka filluar të
aplikohet aty para fillimit të Luftës Parë Botërore. Kjo formë e zgjidhjes së
mosmarrëveshjeve ndërkombëtare në mënyrë paqësore, është e paraparë në shumë
konventa ndërkombëtare, si:
Për mosmarrëveshjet, të cilat kanë elemente të natyrës politike dhe juridike, pajtimi
konsiderohet si mjet i përshtatshëm për t’u vënë në funksion të zgjidhjes së këtyre
mosmarrëveshjeve. Kjo formë e rregullimit paqësor të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare
zakonisht vendoset në zbatim me kërkesë të njërës nga palët që janë në konflikt, pastaj
është vullnet i vetë palëve si do të merren vesh se cili do të jetë vendi ku do të zhvillojë
punimet Komisioni i pajtimit, cilat kompetenca do t’i ketë ky komision e kështu me radhë.
Komisioni i pajtimit përbëhet zakonisht nga pesë anëtarë, mirëpo ka raste ku numri i
anëtarëve është më i vogël ose më i madh. Në rastin e Palestinës që ilustrohet në këtë
punim, më poshtë numri i anëtarëve të Komisionit të pajtimit ka shkuar deri në
njëmbëdhjetë.
Kjo procedurë e zgjidhjes paqësore të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare midis shteteve
ka gjetur zbatim sidomos, gjatë katër decenieve të para të shekullit XX. Pas Luftës së Dytë
Botërore, lirisht mund të thuhet se kjo procedurë për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve
ndërkombëtare është aplikuar shumë pak nga ana e shteteve, kjo vërehet edhe nëse i shihen
rezolutat e ndryshme që ka miratuar Këshilli i Sigurimit dhe Asambleja e Përgjithshme e
OKB-së, ku trajtimi i rasteve duke formuar Komisione të pajtimit është tepër i rrallë.
Megjithatë, edhe pse kjo formë e zgjidhjes paqësore të mosmarrëveshjeve
ndërkombëtare është tepër e rrallë në ditët e sotme, e shoh të arsyeshme që lidhur me
mënyrën e krijimit, kompetencat dhe funksionimin e Komisionit të pajtimit, të shqyrtoj një
rast që ka të bëjë me çështjen e Palestinës, ku Asambleja e Përgjithshme vendosi që të
themelojë një komision special që do të merrej me këtë çështje, pra një komision pajtimi.
61
Çështja e Palestinës është një rast, në të cilin është paraparë krijimi i një Komisioni
pajtimi. Kjo çështje u soll në shqyrtim në Asamblenë e Përgjithshme të Kombeve të
Bashkuara, në prill të vitit 1947. Pra, është një nga rastet e para që u diskutua në
Asamblenë e Përgjithshme që kur ajo u vu në jetë. Në këtë seancë, do të ngrihet një
komision special për Palestinën, i përbërë nga 11 anëtarë. Pasi hetoi të gjitha pyetjet
relevante, ky komision do të rekomandonte që Palestina të jetë e ndarë në një shtet arab
dhe një shtet hebre, me një status të veçantë ndërkombëtar për qytetin e Jerusalemit, që
sipas shumicës së anëtarëve të komisionit, duhet të jetë nën autoritetin administrativ të
Kombeve të Bashkuara. Gjatë sesionit të dytë të rregullt, më 29 tetor 1947, Asambleja e
Përgjithshme miratoi Rezolutën 181 (II). Rezoluta në fjalë, do të përfshinte rekomandimet
e Komitetit Special me disa ndryshime të vogla. Rezoluta e Asamblesë së Përgjithshme të
OKB-së përfshinte:
Krijimin e një shteti arab dhe hebre jo më vonë se deri më 1 tetor 1948;86
Ndarja e Palestinës në tetë pjesë: tre pjesë shtetit arab dhe tre pjesë shtetit hebre,
i shtati, qyteti Jaffa, ishte për të formuar një enklavë arabe brenda territorit
hebre;
Ndarja e tetë, regjim ndërkombëtar për Jerusalemin, të administruar nga një
Këshill i Organizatës së Kombeve të Bashkuara.87
Palestinezët dhe shtetet arabe nuk pranuan këtë plan. Për to, plani i ndarjes, sipas
Rezolutës 181 (II), konsiderohej se binte ndesh me dispozitat e Kartës së OKB-së, e cila iu
njeh të gjithë popujve të drejtën për të vendosur vetë për fatin e tyre. Sipas tyre, Asambleja
e Përgjithshme ka miratuar një rezolutë, e cila do të kundërshtohej nga pala palestineze,
86
Më 11 maj 1949 Izraeli do të bëhët anëtarë i OKB-së.
“Duke u bazuar në raportin e Këshillit të Sigurimit dhe kërkesën e Izraelit për pranim në Kombet e
Bashkauara,
Duke vërejtur në gjykimin e Këshillit të Sigurimit, se Izraeli është një shtet paqedashës dhe është
në gjendje dhe i gatshëm për të përmbushur detyrimet që dalin nga Karta,
Duke vënë në dukje deklaratën e shtetit të Izraelit që ai pa rezerva pranon detyrimet e Kombeve të
Bashkuara dhe merr përsipër përmbushjen e tyre nga dita kur të bëhet një anëtarë i Kombeve të
Bashkuara…
Asambleja e Përgjithshme duke vepruar në kryerjen e funksioneve të saj sipas nenit 4 të Kartës së
OKB-së vendos:
1. Vendos që Izraeli është një shtet paqedashës, i cili pranon detyrimet që rrjedhin nga Karta
dhe është në gjendje dhe i gatshëm për t’i përmbushur ato detyrime;
2. Vendos të pranojë Izraelin për anëtarësim në Kombet e Bashkuara.”
87
Rezoluta 181 (II) e Asamblesë së Përgjithshme.
62
pasi ajo rezolutë ndante vendin e tyre duke u dhënë palestinezëve disa të drejta pjesore dhe
statusin e pakicës në vendin e tyre.88 Në anën tjetër, edhe krahas disa pakënaqësive që pati,
pala hebre pranoi rezolutën.
Pas miratimit të Rezolutës 181 (II), çështja do të komplikohej edhe më tepër. Në këto
rrethana, Këshilli i Sigurimit do t’i bënte thirrje Asamblesë së Përgjithshme për të mbajtur
një seancë të veçantë, ku do të diskutohej lidhur me këtë çështje. Në këtë situatë,
Asambleja e Përgjithshme, do të caktonte ndërmjetësuesin suedez, Folke Bernadotte, për të
ndihmuar në zgjidhjen paqësore të këtij konflikti.
Rezoluta 194 (III) e Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së, gjithashtu do t’i hapte rrugë
ngritjes së një komisioni të pajtimit, të përbërë prej tre anëtarësh,prej shteteve anëtare të
OKB-së që do të shqyrtonin rastin, me qëllim që palët në konflikt të arrijnë drejt zgjidhjes
përfundimtare për të gjitha çështjet e pazgjidhura. Si shtete që do të përbënin Komisionin e
pajtimit do të ishin Franca, Turqia dhe SHBA-të. Puna e tyre do të ngërthejë në vete disa
çështje si:
88
Lidhur me këtë çështje http://www.un.org/Depts/dpi/palestine/ch1.pdf (12.01.2013) dhe
http://www.un.org/Depts/dpi/palestine/ch2.pdf (12.01.2013)
63
Çështjet që kanë të bëjnë me territoret
Çështjet që kanë të bëjnë me refugjatët
Çështja dhe statusi i Jerusalemit
Duke i konsideruar këto çështje si një bazë e shëndoshë, për të filluar e për të trajtuar
konfliktin në fjalë, Komisioni i pajtimit do të fillonte punën e tij me qëllim që të
përmbushte misionin, që i ishte besuar nga Asambleja e Përgjithshme e Kombeve të
Bashkuara.
Duke analizuar këtë rast, si rast, ku ka ardhur në shprehje zgjidhja e një mosmarrëveshje
duke u vënë në funksion Komisioni i pajtimit, mund të nxjerrim disa përfundime dhe atë:
Së pari, se Komisioni i pajtimit zë një vend të posaçëm si mënyrë e zgjidhjes së
mosmarrëveshjeve ndërkombëtare midis shteteve. Së dyti, se Karta e OKB-së në bazë të
nenit 33 pajtimin e përmend si mjet për zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve që
shfaqen midis shteteve dhe për këtë e autorizon Këshillin e Sigurimit, që të emërojë
komisione të pajtimit, që të përpiqet për të përmbushur kompetencat, që i jepen në bazë të
Kartës. Së treti, se anëtarët e Komisioni të pajtimit duhen të jenë persona, të cilët duhet të
njohim mirë gjenezën e mosmarrëveshjes, më qëllim që rekomandimet, që do të jepen
nëpërmjet raportit të përgatitur nga ky komision, të shkojnë në drejtim të zgjidhjes së
mosmarrëveshjes. Për këtë, puna e anëtarëve të Komisioni të pajtimit dhe aktivitetet e tyre
duhet të jenë sa më të dendura në mënyrë që të shohin qëndrimet e palëve në konflikt, pra
ata gjatë gjithë kohës përpara se të përgatitet raporti i Komisionit të pajtimit, duhet të
zhvillojnë bisedime me palët, të shohim dallimet midis tyre dhe pikat e përbashkëta në
mënyrë që të shkohet drejt një zgjidhje, e cila mund të jetë e pranueshme për palët. Së
katërti, jo gjithmonë rezultatet nga Komisionet e pajtimit japin rezultat. Kjo vërehet edhe
91
Lidhur me këttë çështje http://www.un.org/Depts/dpi/palestine/ch1.pdf (12.01.2013) dhe
http://www.un.org/Depts/dpi/palestine/ch2.pdf (12.01.2013)
92
Shih raportet e këtij komisioni nëfqn zyrtare të OKB-së (www.un.org)
64
nga rasti, të cilin e shqyrtuam më sipër. Në këtë rast, Komisioni i pajtimit, brenda
autorizimeve te tij, bëri një punë të shkëlqyer, por rezultatet për zgjidhje të një konflikt
midis palëve munguan dhe kjo jo për arsye se Komisioni i pajtimit nuk shqyrtoi rastin, nuk
dëgjoi qëndrimet e palëve dhe çështjet e tjera, por se qëndrimet e palëve rreth
mosmarrëveshjes dallonin shumë. Pikërisht, këto dallime të qëndrimeve, midis palëve në
konflikt janë ato që mbajnë një konflikt të pambyllur midis shtetit hebre dhe palestinezëve,
një kohë të gjatë edhe pse Këshilli i Sigurimit, Asambleja e Përgjithshme dhe Sekretari i
Përgjithshëm i OKB-së, në kuadër të autorizimeve që u njihen në bazë të Kartës
angazhohen për një zgjidhje paqësore për çështjen e Palestinës.
65
KREU III
66
E drejta ndërkombëtare, që në kohët e lashta, ka njohur disa mjete për rregullimin
paqësor të mosmarrëveshjeve ndërmjet shteteve, të cilat i kemi shqyrtuar në kreun e parë të
këtij punimi, pra arbitrazhi ndërkombëtar si mjet gjyqësor për zgjidhjen e një
mosmarrëveshje ka shërbyer si mjet shumë më herët, por zhvillimi i këtij instituti të së
drejtës ndërkombëtare që gjen zbatim sot në shumë raste dhe përparësitë që ka ky
mekanizëm shtrohen në kuadër të këtij kreu.
Gjykata e Përhershme e Arbitrazhit, e krijuar më 1899 në Hagë, është hapi i parë drejt
themelimit të një gjykate ndërkombëtare me karakter të përhershëm. Vlen të theksohet se
Gjykata e Përhershme e Arbitrazhit se të përhershme ka pasur vetëm Byronë
Ndërkombëtare dhe një listë të arbitrave, njohës të kualifikuar të së drejtës ndërkombëtare.
Nga lista e përgjithshme e këtyre arbitrave, shtetet e interesuara mund të zgjidhnin, me
marrëveshje, arbitra për të shqyrtuar mosmarrëveshjen midis tyre. Shikuar nga ky aspekt,
kjo gjykatë nuk ka qenë e përhershme, sepse trupi i arbitrave, në shumicën e rasteve, e
përbënin personat e ndryshëm. Shtetet vendosnin lirisht se kujt arbitri ose cilëve arbitra do
t’ia besonin zgjidhjen e mosmarrëveshjes.
Përpjekjet për krijimin e një gjykate me karakter të përhershëm, vazhduan edhe pas
Konferencës së Hagës (1899). Në Konferencën e dytë të Hagës (1907), një iniciativë e
këtillë rezultoi e dështuar për shkak të mospajtimeve, që qenë shfaqur gjate përpilimit të
projektit të konventës lidhur me mënyrën e zgjedhjes së gjyqtarëve.
Pra, deri në përfundimin e Luftës së Parë Botërore, nuk kishte nuk ndonjë veprim
konkret sa i takon krijimit të një gjykate ndërkombëtare të përhershme të drejtësisë.
67
rreth Mosulit etj. Vendimi për shpërndarjen përfundimtare të Gjykatës është marrë nga
Asambleja e Lidhjes së Kombeve, në mbledhjen e saj të fundit, në vitin 1946.94
94
Gruda, Z.(2002). E drejta ndërkombëtare publike.Universiteti i Prishtinës.Prishtinëfq 433.
95
Neni 2 i Statutit të GJND-së.
96
Neni 4 dhe 5 i Statutit të GJND-së.
97
Neni 9 i Statutit tëGJND-së.
98
Dixon, M.(2007).Textbook on International Law .Oxford University Press fq373.
99
Neni 10 paragrafi 1 i Statutit të GJND-së.
68
nga një shtet.100 Në rast se fitojnë shumicën absolute të votave, më shumë se një shtetas i
një vendi i zgjedhur, do konsiderohet kandidati më i vjetër në moshë.101 Gjatë ushtrimit të
funksionit të tyre, anëtarët e gjykatës gëzojnë privilegje dhe imunitet diplomatik. 102Anëtari
i gjykatës nuk mund të pushohet, vetëm në rast se gjykatësit e tjerë njëzëri mendojnë se ai
nuk i plotëson më kushtet e kërkuara. 103
Anëtari i Gjykatës mund të pushohet nga funksioni i tij si gjyqtar, nëse anëtarët e tjerë
të Gjykatës mendojnë njëzëri, se ai më nuk i plotëson kushtet e kërkuara. Në këtë rast,
Sekretari i Gjykatës, njofton zyrtarisht Sekretarin e Përgjithshëm të OKB-së.108
Anëtarët e Gjykatës, nuk mund të ushtrojnë ndonjë funksion politik ose administrative,
ose të merren me ndonjë lloj profesioni tjetër, nuk mund të ushtrojnë funksionin e
këshilltarit ose avokatit në çfarëdo çështje dhe as nuk mund të marrin pjesë në zgjidhjen e
çfarëdo çështje, në të cilën ata kanë marrë pjesë më parë si përfaqësues, këshilltarë ose
avokatë për njërën nga palët, si anëtarë i një gjykate kombëtare e ndërkombëtare, ose të
ndonjë komisioni hetimor, ose me çdo cilësi tjetër.109
Gjykata zgjedh kryetarin dhe nënkryetarin e saj më mandate tre vjeçar, me te drejtë
rizgjedhjeje. Gjykata emëron Sekretarin si dhe bën emërimin e nëpunësve të tjerë, sipas
nevojës.110 Sekretari i Gjykatës, ka mandat shtatë vjeçar.111 Njëjtë si anëtarët e Gjykatës,
edhe Sekretari i Gjykatës, duhet të bëj deklaratë solemne “deklaroj solemnisht se di t’i
kryej detyrat e mia si Sekretar i GJND-së me besnikëri, mature dhe ndërgjegje të pastër
100
Neni 3 i Statutit të GJND-së.
101
Neni 10, paragrafi 3 i Statutit të GJND-së.
102
Neni 19 i Statutit të GJND-së.
103
Neni 18 i Statutit të GJND-së.
104
Neni 13 paragrafi 1 i Statutit të GJND-së
105
Neni 4 paragrafi 1 i Rregullores së GJND-së.
106
Neni 13 paragrafi 1 dhe 2 i Statutit të GJND-së.
107
Puto, A (2008). E drejta ndërkombëtare publike. Tiranë, fq 449.
108
Neni 18 I Statutit të GJND-së.
109
Neni 16 dhe 17 i Statutit të GJND-së.
110
Neni 21 i Statutit të GJND-së.
111
Neni 22 i Rregullores së GJND-së.
69
dhe do të respektojë me besnikëri të gjitha dispozitat e Statutit dhe Rregullores së
Gjykatës.”112
Gjykata ushtron funksionet e saj në mbledhje plenare dhe për kuorum mjaftojnë nëntë
gjyqtarë.114 Gjykata mund të formojë në çdo kohë një ose më shumë këshilla gjyqësore
prej të paktën tre gjyqtarësh, sipas vendimit që do të marrë.115 Vendimet e dhëna nga këto
këshilla gjyqësorë kanë vlerën sikur t’i ketë dhënë vetë Gjykata.116 Për herë të parë një
këshill i këtillë gjyqësor është formuar në qershor të vitit 1993 për çështje nga fusha e
ambientit jetësor.117 Gjykata “mundet në çdo kohë” të krijojë ad hoc këshillë gjyqësorë,
për të trajtuar një çështje të caktuar. Në këto raste, numri i gjyqtarëve caktohet nga Gjykata
me pëlqimin e palëve.118 Gjithashtu, Gjykata mund të formojë këshilla gjyqësorë për
zgjidhjen e shpejtë të çështjeve. Këto këshilla gjyqësorë, Gjykata i krijon çdo vit, detyrë e
të cilëve është marrja e vendimeve me procedurë të thjeshtësuar, kur këtë e kërkojnë
palët.119 Deri në vitin 1982, çdo mosmarrëveshje që i është kaluar GJND-së për shqyrtim,
është shqyrtuar nga një juri e plotë e përbërë nga 15,16 ose 17 gjyqtarë. Shembulli i parë i
kësaj procedure ishte Procesi i Gjirit të Manit (Kanada kundër SHBA-së), viti 1982, në të
cilin gjykoi një këshill i përbërë nga pesë gjyqtarë, Procesi rreth mosmarrëveshjeve
kufitare (Burkina Faso kundër Malit), viti 1985, Procesi rreth mosmarrëveshjeve për
kufirin tokësor, ishullor dhe detar (Salvadori kundër Hondurasit) viti 1987, Procesi i
Elettonica Sicula (SHBA, kundër Italisë), viti 1989 dhe kërkesë për rishikimin e vendimit
gjyqësor të 11 shtatorit 1992, në procesin e mosmarrëveshjes për kufirin tokësor, ishullor
dhe detar (Salvadori kundër Hondurasit), viti 2003.120
Në çështjen, Procesi i Gjirit të Manit (Kanada kundër SHBA-së), viti 1992, palët në
mosmarrëveshje, me marrëveshje mes tyre, vendosën për numrin e gjyqtarëve dhe
gjyqtarët, të cilët do përbënin këshillin gjyqësorë. Gjithashtu, ato u pajtuan se në rast se
nuk i pranon propozimet e tyre për zgjedhjen e gjyqtarëve, ato të tërheqin lëndën nga
Gjykata dhe t’ia dorëzojnë gjyqit të arbitrazhit të përbërë po nga ato pesë gjyqtarë.121 Në
këtë rast, vetë Gjykata “votoi” për zgjedhjen e atyre pesë gjyqtarëve.
112
Neni 24 i Rregullores së GJND-së.
113
Neni 22 i Statutit të GJND-së.
114
Neni 25 i Statutit të GJND-së.
115
Neni 26 i Statutit të GjND-së.
116
Neni 27 i Statutit të Gjnd-së.
117
ICJ Communique nr. 93/20, 19 qershor 1993.
118
Neni 26 paragrafi 2 i Statutit të GJND-së.
119
Neni 29 i Statutit të GJND-së.
120
Shih në: Dixon, M.(2007).Textbook on International Law.Oxford University Press fq373.
121
Kolier, Xh/Lou, B (1999). The Settlement of Disputes in International Law. Oxford
UniversityPress. Oxford. fq 128.
70
Në Gjykatë mund të marrin pjesë gjyqtarët, edhe kur janë shtetas të cilësdopalë në
mosmarrëveshje. Në rast se njëra nga palët, nuk ka një shtetas të vetin në trupin gjykues,
atëherë për të siguruar barazinë e palëve, mund të vendoset që gjyqtari të mos marrë pjesë
në zgjidhjen e atij rasti, ose t’i jepet mundësia palës tjetër që të emërojë një gjyqtar ad hoc,
për t’u siguruar barazia mes palëve.122 Kështu ka ndodhur, në rastin e shqyrtimit, në
GJND-së, të konfliktit midis Shqipërisë dhe Anglisë lidhur me incidentin e Kanalit të
Korfuzit më 1946. Meqenëse në përbërje të Gjykatës në atë kohë ndodhej një shtetas
britanik, Shqipërisë iu njoh e drejta të caktonte një gjyqtar ad hoc, gjë që e çoi përbërjen e
Gjykatës, gjatë gjithë kohës së shqyrtimit të konfliktit në fjalë, në 16 veta.123
Për ushtrimin e funksionit të tyre, anëtarët e Gjykatës, marrin rrogë vjetore, ndërsa
gjyqtarët e caktuar ad hoc, marrin honorarë për ditët, në të cilat kanë qenë të angazhuar.
Shumën e rrogës e cakton Asambleja e Përgjithshme e OKB-së dhe ajo nuk mund të ulet
gjatë kohës, në të cilën gjyqtarët ushtrojnë funksionin e tyre.
GJND-ja, në ditët e sotme po luan një rol të rëndësishëm në zhvillimin dhe evoluimin e
së drejtës ndërkombëtare. Ajo luan një rol të rëndësishëm për zgjidhjen e
mosmarrëveshjeve që shfaqen midis shteteve, si dhe jep mendime këshillëdhënëse në
pyetjet që i adresohen asaj nga organet e OKB-së. Që nga krijimi i saj si organ gjyqësor që
vepron në kuadër të OKB-së, rritja e numrit të ankesave drejtuar gjykatës nga ana e
shteteve roli i saj në sistemin ndërkombëtar po ndryshon nga roli që dikur kishte ky organ.
Mosmarrëveshjet ndërmjet shteteve, të një interesi të veçantë, i jepen për shqyrtim
Gjykatës. (Jo gjithmonë në Gjykatë trajtohen të gjitha mosmarrëveshjet, që shfaqen mes
shteteve. Shtetet mundet që mosmarrëveshjen të mos ia paraqesin Gjykatës, dhe të
zgjedhin metodë tjetër për të trajtuar problemin). Po kjo nuk do të thotë se zbehet roli dhe
ndikimi i saj. Edhe pse, shtetet anëtare të përhershme të Këshillit të Sigurimit, shpeshherë
kanë ndikuar gjatë zgjedhjes së gjyqtarëve, kjo nuk e ka zbeh rolin e Gjykatës. Që nga viti
1945 e deri më sot, është përmirësuar ndjeshëm përbërja gjeografike dhe politike e
gjykatësve. Megjithatë, anëtarët e përhershëm të Këshillit të Sigurimit tentojnë të kenë
anëtarë nga shteti i tyre në Gjykatë. Po të shihet përbërja e gjykatës, shihet se gjithmonë
këto shtete kanë pasur vazhdimisht anëtarë në Gjykatë nga shteti i tyre. Parë në
perspektivë, GJND-ja mund të mbajë emrin e një institucioni me peshë në sistemin
ndërkombëtar, përderisa ajo të llogaritet si Gjykatë profesionale dhe e paanshme. Vetëm
kështu, ajo do të ndihmojë në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve, që shfaqen midis shteteve.
122
Neni 31 i Statutit të GJND-së.
123
Puto, A (2008). E drejta ndërkombëtare publike. Tiranë, fq 449.
71
Normalisht, kjo është e mundur dhe kjo do të ishte edhe një sukses për të. Roli i Gjykatës
zbehet dhe asaj i bie fuqia për të shqyrtuar aktivitetet e organeve të OKB-së, edhe pse
është organi gjyqësor i saj.
Sipas Kartës së OKB-së, të gjithë anëtarët e Kombeve të Bashkuara janë ipso facto palë
e Statutit të Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë.128 Në raste kur një shtet nuk është
anëtarë i OKB-së, por është palë në ndonjë çështje, Gjykata cakton pjesën e shpenzimeve
të saj që do të paguajë shteti që merr pjesë në procesin gjyqësor, pra shteti që paraqitet si
palë në këtë rast.129 Në rast se kemi mosmarrëveshje për ndonjë çështje, nëse Gjykata është
ose jo kompetente, për këtë vendos Gjykata.130
Fakti se vetëm shtetet mund t’i drejtohen Gjykatës, nuk do të thotë që gjykata ka
juridiksionin për të zgjidhur një mosmarrëveshje ndërmjet tij dhe shtetit tjetër me të drejtë
për t’iu drejtuar Gjykatës.131 Çështja për t’iu drejtuar Gjykatës është e ndarë nga çështja,
nëse Gjykata ka apo nuk ka juridiksion për një mosmarrëveshje që paraqitet përpara saj për
shqyrtim.
124
Neni 34, paragrafi 1 i Statutit të GJND-së.
125
Neni 35, paragrafi 1 i Statutit të GJND-së.
126
Sqarim: Neni 94 i Kartës së OKB-së thekson: çdo anëtarëi Kombeve të Bashkuara merr përsipër
t’u përmbahet vendimeve të Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë.
127
Sho, N.M (2008). Meѓyнapoднo пpaвo.Пpocвeтнo Дeлo aд. Сkoпje.Fq. 918.
128
Neni 93, paragrafi 1 i Kartës së OKB-së.
129
Neni 35, paragrafi 3 i Statutit të GJND-së.
130
Neni 36, paragrafi 6 i Statitit të GJND-së.
131
Shih në: Dixon, M.(2007).Textbook on International Law.Oxford University Press fq374.
72
këto t’i paraqiteshin nga këto organizata me iniciativën e tyre.132 Në këto raste, organizatat
ndërkombëtare nuk bëhen palë e rastit konkret.
132
Neni 34, paragrafi 2 i Statutit të GJND-së.
133
Gruda, Z. (2002). E drejta ndërkombëtare publike. Universiteti i Prishtinës. Prishtinë. Fq 437.
134
Gruda, Z. (2002). E drejta ndërkombëtare publike. Universiteti i Prishtinës. Prishtinë. Fq 437.
135
Neni 36, paragrafi 1 i Statutit të GJND-së.
136
Shih në: Dixon, M.(2007).Textbook on International Law.Oxford University Press fq387.
73
një njoftim të këtillë. Gjykata, në këtë rast, vendosi që ndryshimi i bërë nga SHBA-të,është
njëjtë sikur tërheqje nga pranimi i juridiksionit dhe SHBA-të duhet t’i përmbahen një
përcaktimi të këtillë të paraparë në deklaratën e pranimit të juridiksionit të GJND-së. Pra,
nuk mund të kundërshtonte juridiksionin përpara datës së përfundimit të periudhës prej
gjashtë muajsh. Gjithashtu është e mundshme që shtetet të pranojnë juridiksionin e GJND-
së pa bërë një deklaratë pranimi. Shtetet të cilat pranojnë juridiksionin e GJND-së në këtë
formë kanë detyrime ndaj çdo shteti, i cili ka pranuar juridiksionin e GJND-së në po të
njëjtën formë. Pra, ipso fakto shtetet dhe pa marrëveshje të veçantë, mund ta njohin
juridiksionin e Gjykatës mbi mosmarrëveshjet e natyrës juridike që kanë të bëjnë me:
Deri më 1 korrik 2002, 64 deklarata për pranim të juridiksionit të GJND-së, janë bërë
nga ana e shteteve duke u thirrur në nenin 36, paragrafi 2 të Statutit të GJND-së. Shembujt
në vijim:
Haiti
F. Addor. Konsull
India
137
Neni 36, pargrafi 2 i Statutit të GJND-së.
138
Deklarata për pranimin e juridiksionit të GJND-së janë marrë nga faqja zyrtare e Organizatës së
Kombeve të Bashkuara. (http://www.icj-cij.org).
74
në vetëmbrojtje, rezistenca ndaj agresionit, përmbushje të detyrimeve të vendosura
nga organizmat ndërkombëtare, si dhe akteve të tjera të ngjashme, masat apo situata
në të cilën India është, ka qenë ose mund të përfshihet në të ardhmen;
5) mosmarrëveshjet në lidhje me të cilën çdo palë tjetër në konflikt ka pranuar
juridiksionin e detyrueshëm të Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë ekskluzivisht
për ose në lidhje me qëllimet e kontestit të tillë ose kur pranimi i juridiksionit të
detyrueshëm të Gjykatës në emër të një pale në konflikt është depozituar ose
ratifikuar më pak se 12 muaj para dorëzimit të aplikimit të kërkesës me të cilën
parashtrohet mosmarrëveshja para Gjykatës;
6) mosmarrëveshjet ku shtrihet juridiksioni i Gjykatës është ose mund të vërtetohet në
bazë të marrëveshjes së arritur përfunduar nën kujdesin e Lidhjes së Kombeve,
përveç nëse Qeveria e Indisë veçanërisht pajtohet me juridiksionin në çdo rast;
7) mosmarrëveshjet në lidhje me interpretimin ose zbatimin e një traktati shumëpalësh
nëse të gjitha palët në traktat janë gjithashtu palë të kontestit para Gjykatës ose
Qeveria e Indisë veçanërisht pajtohet me juridiksionin;
a. mosmarrëveshje me të gjitha qeveritë e shteteve me të cilat, në datën e
aplikimit për të sjellë një mosmarrëveshje para Gjykatës, Qeveria e Indisë
nuk ka marrëdhënie diplomati
b. ke ose nuk ka njohur qeveritë e atyre shteteve;
8) mosmarrëveshjet me shtetet jo-sovrane, ose territore;
9) mosmarrëveshjet lidhur me Indinë apo në lidhje me:
139
Deklarata për pranimin e juridiksionit të GJND-së janë marrë nga faqja zyrtare e Organizatës së
Kombeve të Bashkuara. (http://www.icj-cij.org).
75
Mbretëria e Bashkuar e Britanisë së Madhe dhe Irlandës Veriore
5 korrik 2004
140
Deklarata për pranimin e juridiksionit të GJND-së janë marrë nga faqja zyrtare e Organizatës së
Kombeve të Bashkuara. (http://www.icj-cij.org).
141
Deklarata për pranimin e juridiksionit të GJND-së janë marrë nga faqja zyrtare e Organizatës së
Kombeve të Bashkuara. (http://www.icj-cij.org).
76
pranojnë si të detyrueshëm ipso facto dhe pa marrëveshje të veçantë, në marrëdhënie me
shtetet tjera juridiksionin e GJND-së në të gjitha mosmarrëveshjet që shfaqen në lidhje me:
i. Interpretimin e traktatit;
ii. Çdo çështje të së drejtës ndërkombëtare;
iii. Ekzistimin e çdo fakti, që po të vërtetohej, do të përbënte shkelje të një
detyrimi ndërkombëtar;
iv. Natyrën ose shtrirjen e një dëmshpërblimi, që duhet dhënë në rast shkeljeje
të një zotimi ndërkombëtar.
a) Konteste për zgjidhjen e të cilave palët kanë bërë parashkresa te tribunalet tjera
në bazë të marrëveshjeve, të cilat veçmë ekzistojnë apo që do të mund të lidhen
në të ardhmen;
b) Konteste në lidhje me punët të cilët si bazë kanë juridiksionin e brendshëm të
Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe të cilat janë vërtetuar nga Shtetet e
Bashkuara të Amerikës;
c) Konteste të cilat dalin nga një marrëveshje shumëpalëshe përveç nëse të gjithë
palët e preokupuara me vendimin, janë gjithashtu palë në kontest para Gjykatës
dhe Shteteve të Bashkuara të Amerikës.
Hari Truman
77
Pavarësisht nga kushtet e deklaratës së lartpërmendur,kjo dispozitë ndryshohet
menjëherë dhe qëndron në fuqi dy vite, duke e përforcuar procesin e zgjidhjes në
kontinuitet të proceseve për të cilat është e nevojshme zgjidhja me anë të bisedimeve të
lidhura ndërmjet tyre në aspektin politik, ekonomik dhe problemeve të sigurisë në
Amerikën Qendrore.
Xhorxh Shulc
07.10.1985
Gjykata mund të fitojë juridiksion edhe pas fillimit të procedurave nga njëra palë. Kjo
ndodh atëherë, derisa gjykata është duke shqyrtuar një kërkesë të njëanshme të një shteti,
ndërsa pala tjetër në mënyrë shprehimore ose heshtazi pranon juridiksionin. Miratimi i
juridiksionit në këtë mënyrë quhet post hoc ose me zgjatje të procedurave. Kjo është një
142
Deklaratat për pranimin e juridiksionit të GJND-së janë marrë nga faqja zyrtare e Organizatës së
Kombeve të Bashkuara. (http://www.icj-cij.org).
143
Gruda, Z. (2002). E drejta ndërkombëtare publike. Universiteti i Prishtinës. Prishtinë. Fq 439.
78
doktrinë plotësisht e pranueshme nëse zbatohet vetëm për ato raste, kur është e sigurtë që
miratimi do të jepet.144
144
Dixon, M.(2007).Textbook on International Law.Oxford University Press fq 375.
79
3.6. PROCEDURA PËRPARA GJYKATËS NDËRKOMBËTARE
TË DREJTËSISË
Gjuhë zyrtare të Gjykatës janë gjuha frënge dhe gjuha angleze. Varet nga palët se si
dëshirojnë të zhvillohet procedura. Nëse procedura zhvillohen në gjuhën frënge, atëherë
edhe vendimi do të jepet në këtë gjuhë. Nëse procedura zhvillohet në gjuhën angleze,
atëherë edhe vendimi do të jepet në këtë gjuhë. Kur nuk ka ndonjë marrëveshje nga palët
se cilën gjuhë mund të përdorin, ato mund të përdorin cilëndo nga këto dy gjuhë dhe
vendimi do të jepet në gjuhën frënge ose angleze. Gjykata është ajo që vendos se cili nga
tekstet do merret për bazë në këtë rast. Me kërkesë të njërës palë, Gjykata mund të
autorizojë këtë palë të përdorë edhe ndonjë gjuhë tjetër, përveç gjuhës frënge dhe angleze.
Procedura në GJND fillon me paraqitjen e padisë nga njëra palë. Gjatë paraqitjes së
padisë, duhet të caktohet lënda dhe palët. Pas ngritjes së padisë, Sekretari i Gjykatës
njofton menjëherë me kërkesën të gjithë të interesuarit. Me ndërmjetësim të Sekretarit të
përgjithshëm të OKB-së, ai njofton anëtarët e OKB-së dhe shtetet tjera që kanë të drejtë të
paraqiten para Gjykatës.145
Palët në Gjykatë përfaqësohen nga përfaqësuesit e tyre. Para Gjykatës ato mund të
kërkojnë ndihmën e këshilltarëve ose avokatëve. Ato gëzojnë privilegjet dhe imunitetet e
domosdoshëm për ushtrimin e pavarur të funksioneve të tyre. 146
145
Neni 40 i Statutit të GJND-së.
146
Neni 42 i Statutit të GJND-së.
147
Neni 61, paragrafi 3 i Rregullores së GJND-së.
80
Audienca e “ Pajtueshmëria e së drejtës ndërkombëtare me aktin e Deklaratës së
Pavarësisë së Kosovës”
Për çdo seancë gjyqësore mbahet procesverbal, i cili nënshkruhet nga Sekretari i
Gjykatës dhe Kryetari. Procesverbali i mbajtur ka karakter autentik.
Gjykimi zhvillohet nën drejtimin e Kryetarit, në mungesë të tij gjykimi zhvillohet nën
udhëheqjen e Nënkryetarit. Nëse nuk është i pranishëm asnjëri prej tyre, gjykimi zhvillohet
nën drejtimin e gjyqtarit më të vjetër.148
Gjykata, mund që të kërkojë nga palët të ofrojnë prova, për të dhënë shpjegime të tilla
që Gjykata i konsideron se janë të nevojshme për çështjen. Me qëllim që të ofrojë një
gjykim të drejtë, gjykata nëse e sheh të nevojshme, mund të thirrë dëshmitarë ose ndonjë
ekspert për të dhënë prova në procedurë. Dëshmitari përpara se të japë dëshminë jep
deklaratë:
Edhe ekspertët njëjtë si dëshmitarët japin deklaratë përpara se të japin ndonjë shpjegim
para Gjykatës:
Pasi mbledh provat dhe dëshmitë, gjykata në afatin e caktuar kohor, mund të mos
pranojë më prova të tjera, nëse ndonjë palë dëshiron të paraqesë, por që pala tjetër nuk
pajtohet.
148
Neni 45 i Statutit të GJND-së.
149
Neni 64 i Rregullores së GJND-së.
81
Nëse njëra palë nuk merr pjesë në seancën gjyqësore, ose heq dorë nga mbrojtja e
çështjes së vet, pala tjetër mund t’i kërkojë gjykatës të vendos në favor të saj. Mund të
ndodh që palët deri sa zhvillohet procedura të arrijnë marrëveshje ose të heqin dorë nga
vazhdimi i procedurës. Kjo mund të ndodhë në çdo moment nga paditësi, përderisa pala
kundërshtare të mos ketë ndërmarrë ndonjë veprim, ose me marrëveshjen e palëve nëse
procedura ka filluar mbi bazë të kompromisit.
Sipas Statutit të GJND-së, vendimi i Gjykatës ka fuqi detyruese vetëm për palët në
grindje dhe vetëm për çështjen në fjalë. Vendimi është përfundimtar dhe i paapelueshëm.
Edhe Karta e OKB-së e konfirmon përmbushjen e vendimeve të GJND-së në nenin 94 në
të cilin theksohet: çdo anëtarë i Kombeve të Bashkuara merr përsipër t’u përmbahet
vendimeve të GJND-së për çdo grindje, në të cilën është palë. Nëse një palë nuk përmbush
vendimin e Gjykatës, Pala tjetër mund t’i drejtohet Këshillit të Sigurimit, i cili po ta shohë
të nevojshme, mund të bëjë rekomandime ose të caktojë masat që duhen marrë për
zbatimin e vendimit. Nëse ka kundërshtime nga palët, për sa i takon kuptimit dhe
interpretimit, vetëm Gjykata ka të drejtë të bëjë interpretimin e tij me kërkesën e cilësdo
palë.153 Gjithashtu në Statuti i GJND-së, parasheh mundësinë e revidimit të vendimit dhe
atë:
nëse zbulohet një fakti i ri, i cili ka qenë i panjohur për Gjykatën dhe palën që
kërkon revidimin, para se të merrej vendimi;
dhe me kusht, që mosdija të mos ketë qenë shkaktuar me fajin e palës që kërkon
revidimin.
150
Neni 54 i Statutit të GJND-së.
151
Nrni 55 i Statutit të GJND-së.
152
Neni 56 i Statutit të GJND-së.
153
Neni 60 i Statutit të GJND-së.
82
Gjykata, mund të kërkojë zbatimin paraprak të vendimit para se të hapë procedurën e
rishikimit të tij. Kërkesa e rishikimit të vendimit duhet të paraqitet jo më vonë se brenda
gjashtë muajsh pas zbulimit të faktit të ri. Nëse ka kaluar periudhë më e gjatë se dhjetë vjet
nga data e dhënies së vendimit, nuk mund të behët kërkesë për rishikim të vendimit.154
154
Neni 61 i Statutit të GJND-së.
155
Neni 65 i Statutit të GJND-së.
156
Kolier, Xh/Lou, B (1999). The Settlement of Disputes in International Law. Oxford University
Press. Oxford. Fq 182.
83
Gjykata kohëve të fundit ka shqyrtuar disa kërkesa me karakter këshillimor, si kërkesa
për mendim mbi ligjshmërinë e kërcënimit me forcë ose përdorimit të armëve bërthamore,
të paraqitura nga Organizata Botërore e Shëndetësisë dhe nga Asambleja e Përgjithshme.
Në rastin e parë Organizata Botërore e Shëndetësisë në lidhje me mendimin mbi
ligjshmërinë e kërcënimit ose përdorimit të armëve bërthamore nga ana e shteteve në
konflikte të armatosura, gjykata theksoi se kjo nuk është në kompetencë të Organizatës
Botërore të Shëndetësisë dhe si e këtillë kjo kërkesë nuk u pranua. Në rastin e dytë, për
ligjshmërinë e armëve bërthamore kërkesa u pranua dhe gjykimi i kërkuar u dha.158
Kanali i Korfuzit160
157
Neni 68 i Statutit të GJND-së thekson: Në ushtrimin e funksioneve të veta këshillimore, gjykata do
të niset edhe nga dispozitat e këtij Statuti që zbatohen në rastet e trajtimit të mosmarrëveshjeve në
shkallën që ajo e sheh të zbatueshme.
158
Dixon, M.(2007).Textbook on International Law.Oxford University Press fq398.
159
Gruda, Z (2002). E drejta ndërkombëtare publike. Universiteti i Prishtinës. Prishtinë. Fq 445.
160
Fotografia është marrë nga një punim i profesorit Xhezair Zaganjori me titull “ Incidenti i Kanalit
tw Korfuzit sipas Gjykatës Ndërkombëtare tw Drejtësisë, publikuar në
http://studioligjore.wordpress.com/2012/02/24/incidenti-i-kanalit-te-korfuzit-sipas-
vendimit-te-gjykates-nderkombetare-te-drejtesise/
84
Si një rast i një rëndësie të veçantë, jo vetëm që ka zgjidhur GJND-ja, por edhe një rast
me rëndësi për të drejtën ndërkombëtare vetë, tregon edhe ajo se ky rast është trajtuar nga
juristë, politikologë, historianë dhe shumë studiues të tjerë.
Pas vitit 1990 deri në 2010, numërohen mbi 60 shkrime në revista e gazeta periodike që
kanë pasur për temë, Incidentin e Kanalit të Korfuzit.161
Ndër autorët shqiptarë që kanë trajtuar këtë çështje, qoftë në mënyrë të drejtpërdrejtë
ose të tërthortë, mund të përmendim Arben Puton, Zejnulla Gruda, Ksenofon Krisafi,
Paskal Milo, etj.162 Përveç që ka ngjallur kureshtje për studim, ky rast nga autorë shqiptar
me të janë marrë edhe autorë të huaj.163
Pas incidentit të 15 majit 1946, të dy qeveritë ndërmorën një sërë veprimesh. Qeveria
shqiptare druhej nga veprimet e mundshme hakmarrëse të marinës ushtarake angleze.167
Më 17 maj 1946, kryetari i Shtatmadhorisë, Spiro Moisiu, shpalli urdhrin se ndalohej
kalimi i luftanijeve të huaja dhe i anijeve tregtare në ujërat territoriale shqiptare pa njoftim
161
Milo, P (2010).Të vërtetat e fshehura -Incidenti i Kanalit të Korfuzit. Toena. Tiranë. Fq 10.
162
Arben Puto. E drejta ndërkombëtare publike; Zejnulla Gruda. E drejta ndërkombëtare publike;
Ksenofon Kristafi. Në kërkim të arit. Paskal Milo. Të Vërtetat e fshehura- Incidenti I Kanalit të
Korfuzit.
163
Il Yang Chung. Legal Problems involved in the Corfu Channel Incident; Eric Leggett. The Corfu
Incident.
164
Puto, A (2008). E drejta ndërkombëtare publike. Tiranë. Fq 454
165
Informacioni nga Arkivi i MPJ, Përpjekjet për të vendosur marrëdhënie diplomatike me Anglinë,
Dosja nr. 25.f.62.e vitit 1946.
166
PRO. 1946. FO 371/58492
167
Milo, P (2010).Të vërtetat e fshehura -Incidenti i Kanalit të Korfuzit. Toena. Tiranë. Fq 68.
85
paraprak dhe autorizimin e autoriteteve shqiptare.168 Urdhri do t’i komunikohej gjithë
trupit diplomatik në Shqipëri. Pas urdhrit të 17 majit 1946, pasuan edhe urdhra të tjerë të
Ministrisë së Mbrojtjes për të që kishin të njëjtin qëllim, sigurimin dhe mbrojtjen e
bregdetit shqiptar. Druajtja e shtetit shqiptar nga një ndërhyrje britanike do të rezultonte
me takimin midis kreut të qeverisë shqiptare të asaj kohe, Enver Hoxha, dhe kreut të
qeverisë jugosllave, J.B.Tito. Takimi do të zhvillohej në Beograd më 23 qershor 1946. Se
për çfarë është biseduar në atë takim, nuk ka gjurmë në arkivat shqiptare, veçse thërrime
protokolli. 169 Por, se çfarë është biseduar në atë takim, shihet në letrën e ambasadorit
sovjetik në Shqipëri, Çuvahin që ia përcillte ministrit të punëve të jashtme të Bashkimit
sovjetik, Molotovit. Sipas tij, në takimin e dy krerëve, ishin trajtuar disa çështje dhe atë:
çështjet ushtarake, gjendja e kufijve tokësorë dhe detarë të shtetit shqiptar. Pas kthimit nga
Beogradi, Enver Hoxha mori të gjitha masat për forcimin e mbrojtjes në jug të vendit, e
sidomos, mbrojtjen bregdetare.170
168
Po aty.
169
Milo, P (2010).Të vërtetat e fshehura -Incidenti i Kanalit të Korfuzit. Toena. Tiranë. Fq88.
170
Po aty.
171
Po aty, fq 92.
172
Po aty, fq 92.
173
Po aty.
174
Po aty, fq 94.
86
Sekretin e minimit të ujërave territoriale, në vjeshtën e vitit 1946, e dinin një rreth
shumë i kufizuar njerëzish si Enver Hoxha, Mehmet Shehu, Bedri Spahiu, Hysni Kapo,
Koçi Xoxe, Kristo Themelko, Nako Spiru dhe ndonjë tjetër nga udhëheqja e kohës.175
Disa ditë më vonë, ajo do t’i drejtohet Shqipërisë për ta njoftuar për një aksion që do ta
ndërmerrte për pastrimin e minave në Kanalin e Korfuzit. Sipas saj, pastrimi i Kanalit të
Korfuzit nga minat do të fillonte, sapo Anglia të merrte miratimin e Komitetit Qendror të
pastrimit të minave me seli në Kajro.
175
Po aty.
176
Milo, P (2010).Të vërtetat e fshehura -Incidenti i Kanalit të Korfuzit. Toena. Tiranë. Fq97.
177
Gardier, L (1966). The eagle spreads his claws. London. Fq 97.
87
Shteti shqiptar do të refuzojë këtë propozim të Anglisë, sepse në të nuk parashihej që në
operacion të jenë pjesëmarrës edhe autoritetet shqiptare. Shteti shqiptar propozonte
krijimin e një komisioni të përbashkët që do të pastronin minat në Kanalin e Korfuzit. Ky
propozim nuk do të pranohej nga shteti anglez dhe për këtë shteti shqiptar do të bëjë me
dije edhe OKB-në nëpërmjet një telegrami proteste, më 30 tetor 1946. Lidhur me
telegramin e dërguar nga shteti shqiptar, OKB-ja nuk shfaqi ndonjë reagim dhe ndonjë
interes të veçantë.
Qeveria angleze, më 3 dhjetor 1946, përsëri do t’i drejtohet qeverisë shqiptare me një
notë, nëpërmjet së cilës qeveria shqiptare do të njoftohej për përfundimin e operacionit për
pastrimin e minave në Kanalin e Korfuzit dhe, njëkohësisht, me anë të kësaj note, do të
shfaqeshin pretendimet e saj kundrejt qeverisë shqiptare. Sipas qeverisë angleze, gjatë
operacionit në fjalë, në Kanalin e Korfuzit, ishin gjetur gjithsej 22 mina, dy nga të cilat
ishin çuar në bazën detare angleze të Maltës, për të zhvilluar një ekspertizë. Në notë,
gjithashtu theksohej se nga ekspertiza e bërë kishte rezultuar se minat ishin vendosur jo më
herët se 6- 7 muaj para se të ndodhte incidenti dhe se ishin të prodhimit gjerman. Në notë
sqarohej se Kanali i Korfuzit është pastruar njëherë nga minat pas përfundimit të luftës
dhe, duke u nisur nga ky fakt, ato kishin arritur në konkluzionin se minat i kishte vendosur
qeveria shqiptare, ose të paktën qeveria shqiptare duhej të ishte në dijeni për vendosjen e
minave. Duke u nisur nga ky fakt, sipas qeverisë angleze, Shqipëria duhej t’i kërkonte falje
Anglisë dhe t’i jepte dëmshpërblim, si për viktimat ashtu edhe për dëmet që pësoi shteti
anglez në Incidentin e 22 tetorit 1946. Pra këto ishin pretendimet angleze.
Nota angleze përfundonte me vënien në dijeni të shtetit shqiptar se, nëse shteti shqiptar
nuk do t’i pranonte kërkesat e palës anglezë, pala angleze çështjen për shqyrtim do t’ia
kalonte KS të OKB-së.
Pasi analizoi notën angleze, Qeveria Shqiptare dhe pasi bëri edhe konsultimet e duhura
me shtetin jugosllav, më 14 dhjetor i dërgoi një notë të shkurtër palës britanike. Meqë nota
angleze drejtuar qeverisë shqiptare në të vërtetë për palën shqiptare ishte shumë e ashpër,
qeveria shqiptare kishte dhënë një përgjigje mjaft të shkurtër në të cilën theksonte se
Qeveria Shqiptare ishte duke shqyrtuar notën britanike, por nuk ishte e gatshme t’i kthente
një përgjigje palës britanike brenda afatit të përcaktuar nga qeveria angleze në notën e 3
dhjetorit 1946. Në të vërtetë, Qeveria Shqiptare tentonte që të taktizonte, duke vonuar
përgjigjen e saj. Qeveria angleze nuk do të vonojë shumë dhe, më 18 dhjetor, do të
dorëzojë një notë tjetër në të cilën theksohej: “nëse qeveria e Madhërisë së tij nuk merr një
përgjigje të kënaqshme për komunikim dërguar qeverisë shqiptare…, në afatin e vendosur
88
në këtë notë, që është mesnata e 23 dhjetorit, ajo si edhe është deklaruar më herët, do ta
përcjellë çështjen në KS të OKB-së.”178
Nota angleze u shqyrtua me shumë kujdes nga autoritetet shqiptare dhe, më 23 dhjetor
ajo do t’i përgjigjet qeverisë angleze nëpërmjet një notë tjetër, por këtë radhë më të gjatë se
nota paraprake. Në të do të theksohej se Shqipëria në atë kohë nuk dispononte mjete për
vendosjen dhe heqjen e minave. Duke u nisur nga ky fakt, përderisa Shqipëria nuk kishte
mjete, nuk mund të akuzohej për vendosjen e minave në Kanalin e Korfuzit. Për t’iu ikur
akuzave se ka pasur dijeni për vendosjen e minave, Qeveria Shqiptare aludonte se minat në
Kanalin e Korfuzit mund të jenë vendosur nga shteti grek.
Pala shqiptare i hodhi këto akuza të palës angleze. Sipas përfaqësuesit shqiptar Hysni
Kapo, anglezët nuk kishin prova në akuzën që e ngrinin kundër Shqipërisë dhe se vendi i
tij kurrë nuk do të kryente këtë akt kundër një shteti që e kishte pasur aleat në luftë. 182 Ai
gjithashtu, kishte theksuar se hyrja e luftanijeve angleze në ujërat territoriale të Shqipërisë
178
PRO. 1946. FO 371/58497
179
Neni 35 i Kartës së OKB, paragrafi 1 thekson: Secili prej anëtarëve të OKB-së mund të sjellë në
vëmendjen e Këshillit të Sigurimit ose Asamblesë së Përgjithëshme çdo konflikt ose situatë të
përcaktuar në nenin 34.
Neni 43 i Kartës së OKB-së thekson: Këshilli i Sigurimit mund të ndërmarrë në shqyrtim çdo
konflikt apo situatë që mund të bëhet shkak fërkimesh ndërkombëtare ose konfliktesh të ndryshme
për të përcaktuar nëse vijimi i konfliktit ose situatës në fjalë do të rrezikonte ruajtjen e paqes e të
sigurisë ndërkombëtare.
180
PRO. 1947. FO. 371/66884.
181
182
Kapo, H (1980). Vëllimi I. 8 Nëntori. Tiranë.
89
pa lajmërim dhe në formacion lufte, përbënte një cenim të sovranitetit territorial të
Shqipërisë.183
E ndodhur në një situatë jo të favorshme për Anglinë pas vetos sovjetike, Anglia do t’i
paraqesë një projektrezolutë tjetër KS, më 3 mars 1947. Në të, më 9 mars 1947, KS do të
miratojë këtë rezolutë, ku rekomandohej që palët të zgjedhin konfliktin mes tyre në GJND.
Pas rezolutës së KS, anglezët fillojnë të bëjnë përgatitjet për të dërguar rastin në GJND.
Për të përgatitur kërkesën që do t’i parashtrohej GJND-së si dhe për të ndjekur procesin që
do të fillonte, u caktua një ekip që do të udhëhiqej nga Eric Becket dhe Prokurori i
Përgjithshëm Harli Shoukros.
183
Po aty.
184
Puto, A. (2008). E drejta ndërkombëtare publike. Tiranë. Fq 459.
185
Neni 40 i Statutit të GJND-së thekson: Sipas rastit,çështjet i paraqiten Gjykatës qoftë duke
njoftuar marrëveshjen e palëve, qoftë me anën e kërkesës me shkrim drejtuar Sekretarit; në të dy
rastet duhet treguar objekti i mosmarrëveshjes dhe palët.
90
GJND-ja, pasi pranoi kërkesën e palës angleze, do të njoftojë palën shqiptare për padinë
që kishte ngritur pala angleze kundër saj.
Më 2 korrik 1947, pala shqiptare do t’i përgjigjet Gjykatës nëpërmjet një letre drejtuar
asaj. Aty vihej në dukje, para së gjithash, se qeveria angleze kishte vepruar në kundërshtim
me rregullat e Statutit të Gjykatës, se rruga e ndjekur prej saj ishte e paligjshme.
Megjithatë, qeveria shqiptare e “ndjente veten e saj në këtë çështje ballëhapët”, prandaj
ishte gati të dilte përpara GJND-së, me rezervën për sa i përket shkeljes që kishte bërë pala
angleze.186
Pasi merr këtë përgjigje nga pala shqiptare, GJND-ja do të fillojë zyrtarisht të shqyrtojë
rastin e Kanalit të Korfuzit. Meqë procedura përpara GJND-së kalon nëpër dy faza, fazën
me shkrim dhe verbale, Gjykata caktoi afatet e paraqitjes së dokumentacionit nga ana e
palëve. Për më 1 tetor 1947 duhej pala angleze të paraqiste dokumentacionin përpara
Gjykatës, ndërsa pala shqiptare duhej ta bënte këtë më 10 dhjetor 1947.
Sipas afatit të caktuar nga ana e Gjykatës, më 1 tetor 1947, pala angleze do të paraqesë
dokumentacionin e saj përpara Gjykatës. Më 9 dhjetor, një ditë përpara se duhej të
paraqiste Shqipëria dokumentacionin në Gjykatë, sipas profesorit Puto, do të bëjë një
“prapësim paraprak”. Me këtë, Qeveria Shqiptare i rikthehej çështjes që kishte ngritur qysh
në letrën e saj të fillimit të korrikut drejtuar GJND-së, pra shkeljes procedurale të Qeverisë
Angleze. Ajo kërkonte që GJND-ja të deklaronte se kërkesa angleze ishte “e
papranueshme”, dhe se vetë Gjykata nuk ishte kompetente për shqyrtimin e çështjes pa
marrëveshjen paraprake midis palëve.187
Pas këtij veprimi të palës shqiptare, GJND do të pezullojë procedurën gjyqësore lidhur
me këtë çështje për të vendosur një afat që pala angleze, deri më 20 janar 1948, të paraqiste
një deklaratë me shkrim lidhur me vërejtjet e saj ndaj veprimeve të ndërmarra nga pala
shqiptare, me 9 dhjetor 1947.188
Pasi të përfundojnë këto veprime të të dyja qeverive të, Anglisë dhe Shqipërisë, më 26
shkurt 1948, do të fillojë seance e parë gjyqësore lidhur me këtë rast. Kjo do jetë edhe
seance e parë gjyqësore e GJND-së, që prej momentit kur ajo ishte inauguruar si njëri ndër
organet kryesore të OKB-së.
186
Puto, A. (2008). E drejta ndërkombëtare publike. Tiranë. Fq 460.
187
Po aty,Fq 460.
188
Shih në saitin syrtar të GJND-sëështë i publikuar: Kundërshtimi paraprak lidhur me rastin e
Kanalit të Korfuzit i dorëzuar Gjykatës nga shteti shqiptar më 9 dhjetor 1947.
189
Shih në saitin zyrtar të GJND-sëështë e publikuar: Vëzhgimet dhe parashtresat e qeverisë britanik
të dorëzuara Gjykatës më 19 janar 1948.
91
Rasti do të gjykohej nga 16 gjyqtarë të shteteve të ndryshme dhe atë:Kryetari i ngarkuar
Guerrero, Kryetari Basdevant, Gjyqëtarët Alvarez, Fabela, Hackëorth, Ëiniarski, Zorieic.
De Visscher, Sir Arnild McNair, Klaestad, Badaëi Pasha. Krylov, Read, Hsu Mo, Azevedo.
Duke u thirrur në Statutin e GJND-së , Shqipërisë do t’i jepet e drejta të caktojë një gjyqtar
ad hoc. Si gjyqtar ad hoc do të caktohet Daksner.190
Është me rëndësi të theksohet se të dyja palët kishin bërë përgatitjet e tyre dhe kishin
krijuar ekipet e tyre, që të mbronin çështjen përpara GJND-së. Shqipëria, në cilësinë e
agjentit kishte caktuar Kahreman Yllin, që atë kohë ishte ambasador i Shqipërisë në Paris,
ndërsa si avokat kishte caktuar juristin çekosllovak Vahosh. Në anën tjetër pala angleze
përfaqësohej nga Eric Backet, në cilësinë e agjentit dhe Prokurori i Përgjithshëm, Harli
Shoukros si avokat.
Pas shpalljes së vendimit nga Gjykata, po më 25 mars, K.Ylli dhe Beket njoftuan
Gjykatën, se ata, në emër të qeverive respektive, kishin nënshkruar marrëveshjen e
kompromisit për të çuar në gjyq çështjen e Incidentit të Kanalit të Korfuzit. Ajo përmbante
dy pika në formën e dy pyetjeve të veçanta që i parashtroheshin Gjykatës Ndërkombëtare
të Drejtësisë:
190
Shih vendimin e GJND-së lidhur me rastin e Kanalit të Korfuzit më 9 prill 1949.
191
Milo, P (2010).Të vërtetat e fshehura -Incidenti i Kanalit të Korfuzit. Toena. Tiranë. Fq 197-198.
92
Marrëveshja e kompromisit ishte një favor për palën shqiptare sepse ajo gjatë gjithë
kohës kishte mbajtur qëndrimin se Gjykata nuk mund të shqyrtojë çështjen pa një
marrëveshje kompromisi midis palëve, si kusht për pranimin e juridiksionit të Gjykatës. Në
anën tjetër vendimi i Gjykatës për të hedhur poshtë Kundërshtimin Paraprak të Shqipërisë,
përbënte një disavantazh për palën shqiptare. Është me rëndësi të theksohet se arsyet për
një vendim të këtillë nga Gjykata, erdhën si rezultat se pala shqiptare, në letrën e drejtuar
Gjykatës më 2 korrik 1947, kishte theksuar se qeveria shqiptare e “ndjente veten e saj në
këtë çështje ballëhapët”, prandaj ishte gati të dilte përpara GJND-së, që në të vërtetë
paraqiste pranimi të juridiksionit të Gjykatës. Kjo tregon qartë se pala shqiptare nuk kishte
një ekip të përgatitur mirë që do shtronte çështjen përpara Gjykatës.
Pala shqiptare, duke analizuar dobësitë e ekipit të saj, dhe për të vazhduar procedurën e
mëtejshme në GJND, do të bëjë përpjekje për të forcuar ekipin e saj. Në këtë drejtim, ajo
do të angazhojë avokatin e njohur francez Pierre Cot, profesor i së drejtës ndërkombëtare
dhe personalitet i shquar i politikës franceze. Pjesë e ekipit shqiptar gjithashtu do të bëhen
edhe Xho Nordman (Joe Nordman), Mark Zhakie (Marc Jacquier) dhe Pol Vilar (Paul
Villard). Ky trup i avokatëve do të përfaqësonte palën shqiptare në Gjykatë. Gjithashtu,
Shqipëria lidhur me këtë çështje, do të angazhojë këshilltarë, ekspertë për minat, në
mënyrë që të paraqitej para Gjykatës sa më denjësisht.
Më 30 korrik 1948, pala angleze do t’i përgjigjet Përkujtesës shqiptare me një Kundër-
Përkujtesë që do t’i dorëzoi Gjykatës. Ajo do të mundohej që të dobësonte pozitën e
Shqipërisë para Gjykatës. Ajo do t’i bëjë thirrje Shqipërisë që “të hedhë dritë mbi rrethanat
në të cilat dy anije luftarake jugosllave, Miljet dhe Meljine që ishin të ngarkuara me mina
kontakti gjermane të tipit Y, lundruan në drejtim të jugut nga porti i Shibenikut më ose
rreth 18 tetorit 1946, dhe vazhduan drejt Kanalit të Korfuzit”193 Pala britanike po ashtu
shprehej në mënyrë kategorike se kalimi ishte paqësor dhe jo me qëllim për të shkelur
ujërat e brendshme shqiptare. Në këtë Kundër-Përkujtesë gjithashtu theksohej se më 12
dhe 13 nëntor 1946 nuk ishte cenuar sovranitetit i Shqipërisë.
192
Shih saitin zyrtar të GJND-sëështë e publikuar: Contre memorie soumis par le Government de la
Republique d’Albanie 15 june 1948.
193
Shih saitin zyrtar të GJND-së është e publikuar: Reply submitted,under the Order of the Corfu of
26th March, 1948, by the Government of the United Kingdom of Great Britain and Northern
Ireland. 30 July, 1948.
93
Më 20 shtator 1948, pala shqiptare do të paraqitje me një Kundër-Përkujtesë, për t’iu
përgjigjur Kundër-Përkujtesës angleze të 15 të 30 korrikut 1948. Në këtë Kundër-
Përkujtesë edhe njëherë pala shqiptare do të përsërisë qëndrimin e saj të 15 qershorit 1948,
por do të shtojë edhe çështjen se pse qeveria angleze ne Kundër-Përkujtesën e saj të 30
korrikut, nuk ka paraqitur para Gjykatës dokumentet që kishin të bëjnë me operacionin e
22 tetorit 1946. Në këtë drejtim, pala shqiptare kërkonte nga pala britanike që të vendoste
në dispozicion të Gjykatës të gjithë dokumentacionin që kishte të bënte me urdhrat e
autoriteteve angleze për misionin e tyre më 22 tetor 1946, librat dhe ditarët e lundrimit,
rrugët e përcaktuara, raportet si dhe procesverbalet e zbatimit të komandantëve të
kundërsiluruesve SAUMAREZ dhe VOLAGE.194
Gjatë 16,17 dhe 18 nëntorit, është avokati tjetër i palës shqiptare që do të paraqesë
argumentet e palës shqiptare rreth incidentit. Ai fjalimin e tij do ta nisë me një thënie të
filozofit të njohur francez të shekullit XVII-të Paskal:” Politika i ka arsyet e saj që arsyeja
nuk i njeh”. Ai deklaroi se “nderi i Shqipërisë dhe ndoshta e ardhmja e saj kombëtare,
pavarësia e saj, janë në pikëpyetje, sepse qeveria shqiptare është akuzuar të ketë kryer një
akt në kundërshtim me detyrimet e të drejtës ndërkombëtare, por edhe me ligjet
humanitare”.196
194
Shih saitin zyrtar të GJND-së është e publikuar: Reply submitted,under the Order of the Corfu of
26th March, 1948, by the Government of the United Kingdom of Great Britain and Northern
Ireland. 30 July, 1948.
195
Rreth dëshmisë së avokatëve të palës anglezë shih më shmë në saitin zyrtar të GJND-së: Minutes
of the Sittings held from November 9th to April 9th, 1949.
196
Po aty.
94
Pasi kundërshtoi në një mënyrë mjaft profesionale çështjet që ngriti pala angleze para
Gjykatës, ai kërkoi që pala angleze të bëjë dorëzimin e gjithë dokumentacionit të katër
anijeve angleze si dhe dokumentacionin, që kishte të bënte me urdhrat e autoriteteve
angleze për misionin e tyre më 22 tetor 1946, librat dhe ditarët e lundrimit, rrugët e
përcaktuara, raportet si dhe procesverbalet e zbatimit të komandantëve të kundërsiluruesve
SAUMAREZ dhe VOLAGE. Sipas Kotit, më 22 tetor 1946 ishin shkelur normat e së
drejtës ndërkombëtare. Kërkesa për dorëzimin e dokumentacionit lidhur me Incidentin e
Korfuzit edhe pse përbënte një provë të pakontestueshme që ndoshta do t’i jepte tjetër
drejtim gjykimit nuk do t’i dorëzohet Gjykatës nga pala angleze.
197
Rreth dëshmisë së avokatëve të palës shqiptare shih më shmë në saitin zyrtar të GJND-së:
Minutes of the Sittings held from November 9th to April 9th, 1949.
198
Milo, P (2010).Të vërtetat e fshehura -Incidenti i Kanalit të Korfuzit. Toena. Tiranë. Fq 227-228.
199
Puto, A. (2008). E drejta ndërkombëtare publike. Tiranë. Fq 462.
95
pyetjes, por do të shpallë veten kompetente për të caktuar shumën e dëmshpërblimeve që
duhej të jepte pala shqiptare. Në këtë pikë vendimi u mor me 10 vota për dhe 6 kundër.200
Republika e Maqedonisë, para vitit 1991, ishte një ndër gjashtë republikat e Federatës së
Jugosllavisë. Si njëra ndër këto gjashtë republika, ajo mbante emrin Republika Socialiste e
Maqedonisë. Ajo do të shkëputet nga Federata Jugosllave në mënyrë paqësore dhe pa luftë.
200
Po aty. Fq 463.
201
Puto, A. (2008). E drejta ndërkombëtare publike. Tiranë. Fq 463.
202
Po aty.
96
Më 8 shtator 1991 do të mbahet referendum për shtet të pavarur dhe sovran, ku 71% e
popullsisë do ta mbështesë këtë.203
Për shkak të emrit të shtetit dhe flamurit shtetëror të Republikës së Maqedonisë, në vitin
1993, Greqia do vendosë një embargo të përgjithshme tregtare për Maqedoninë. Bllokada
tregtare ishte në fuqi deri më 18 tetor 1995, kohë deri sa Maqedonia të ndryshojë flamurin
shtetëror.204
203
Sqarim: Referendumi u bojkotua nga qytetarët e komunitetit shqiptar dhe serb. Me një aneks të tij i
jepej mundësi një opsioni teorik për ribashkim në një federatë të re. Referendumi mbështeste, “
Një Maqedoni,të pavarur dhe sovrane me të drejtë bashkangjitje aleancës së ardhshme të shteteve
sovrane të Jugosllavisë”
204
МИА 04.11.2004. Дел од фактите за македонско-грчките односи .
97
Marrëveshja e Përkohshme parashihte që emri të jetë lëndë që do të zgjidhet nëpërmjet
bisedimeve dypalëshe në përputhje më rezolutat e KS të OKB-së. Qëllimi i bisedimeve
ishte që t’i jepej fund përdorimit të këtij emri të përkohshëm (IRJM) dhe të gjendej një
emër tjetër “ i pranuar nga të dyja palët”.205
Nimitz, ka bërë një sërë propozimesh, por asnjëherë nuk ka arritur që të bashkojë të dy
palët në të njëjtën platformë. Në mars, 2005, Nimetz do iu sugjerojë palëve që emri për
përdorim në OKB të jetë “Republika Makedonija- Skopje” në maqedonisht dhe, të mos të
përkthehet në asnjë gjuhë tjetër.209 Një propozim i këtillë do të jetë i pranueshëm për palën
greke, por do të kundërshtohet nga pala maqedone.
205
Макфакс 21.01.2008. Како се појавија „разликите околу името“.
206
Neni 11 i Marrëveshja e Përkohëshme në mes të Greqisë dhe ish-Republikës Jugosllave të
Maqedonisë. 13 shtator 1995.
207
Po aty, neni 7, paragrafi 3.
208
Emri i Maqedonisë: Zgjidhja e nyjes. Grupi Ndërkombëtar i Krizave. Brifing për Evropë Nr.52.
.Prishtinë/Bruksel12 janar 2009.
209
Ky propozim është transmetuar në mediat greke, tregohet në greqisht në “Macedonian Heritage”
www.macedonian-heritage.gr/OfficialDocuments/Nimetz.html.
210
Zoran Nikoloski. Southeast European Times.Propozimi Nimitz për emrin e
Maqedinisë.www.setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/sq/features/setimes/features/2005/04/14/feat
ure-02.
98
emrin “Republika e Maqedonisë- Shkupi”, ndërsa në marrëdhëniet me shtetet tjera që e
kanë njohur Maqedoninë me emrin kushtetues, të mbajë emrin “ Republika e Maqedonisë”
dhe, në kuadër të OKB-së, të njihet me emrin “Republika Makedonija”211
Prej vitit 2006 e këndej, do të vazhdojnë përpjekjet për të gjetur zgjidhje rreth
çështjes së emrit, por bisedimet që janë zhvilluat gjatë kësaj periudhe janë zhvilluar në një
atmosferë jo të relaksuar.
Një pjesë e përgjegjësisë për krijimin e një atmosfere të këtillë, e ka edhe pala
maqedonase, Qeveria e së cilës në korrik 2007 do të emërojë Aeroportin e Shkupit me
emrin e Aleksandrit të Madh. Ky veprim i palës maqedonase do të ta nxisë palën greke për
të reaguar. Sipas palës greke ky veprim i palës maqedonase, përbënte shkelje të
Marrëveshjes së Përkohshme. U raportua se Nimetz e kishte paralajmëruar palën
maqedonase se si rezultat i këtij veprimi, Greqia do të mund të tërhiqej nga Marrëveshja e
Përkohshme, por kjo këshillë për kujdes nuk u mor parasysh.212
Edhe pse Maqedonisë i rekomandohej që të ndërpresë këto aktivitete, që për palën greke
përbënin vërtetë një provokim, Maqedonia nuk do të ndalet me kaq, ajo do vendosë disa
statuja të kohës klasike përpara ndërtesës së Qeverisë së saj.
Pala greke do të vazhdojë me paralajmërimet se, nëse nuk arrihet të gjendet një
zgjidhje për emrin, ajo do të jetë e gatshme të vendosë veton e saj kundër hyrjes së
Maqedonisë në NATO. Sipas palës greke, ky ishte momenti i duhur dhe i përshtatshëm
për të për të bërë presion që mos të zvarritet më tepër kjo çështje. Duke pasur parasysh
drojën se Greqia mund të përdorë veton, ndërmjetësuesi Nimetz, do të mundohet që të
zgjedhë mosmarrëveshjen para Samitit të Bukureshtit, që pritej të mbahej në prill 2008, por
këto orvatje të tij do të rezultojnë pa dhënë ndonjë rezultat.
211
МIA 02.06.2008. Maqedonia dhe Greqia në Nju Jork i vazhdojnë negociatat për emrin .
212
Emri i Maqedonisë: Zgjidhja e nyjes. Grupi Ndërkombëtar i Krizave. Brifing për Evropë Nr.52.
.Prishtinë/Bruksel12 janar 2009.
213
Po aty.
99
aplikohet në të gjitha marrëdhëniet ndërkombëtare të Maqedonisë, bilaterale dhe
multilaterale.214
Në Samitin e Bukureshtit, Maqedonisë nuk do t’i bëhet ftesë për anëtarësim në NATO.
Por, do i bëhej me dije se ftesa Maqedonisë do t’i dorëzohej, pasi të arrihej një marrëveshje
për çështjen e emrit midis palëve.
Sipas qëndrimit zyrtar të palës maqedone, qëllimi i kësaj kërkese depozituar Gjykatës,
kishte si qëllim që të urdhërohet Greqia t’i respektojë detyrimet e saj juridike të parapara
me Marrëveshjen e Përkohshme, të nënshkruar më 13 shtator 1995, e cila krijon detyrime
për të dyja palët.217
214
Po aty.
215
Po aty.
216
Bota Sot. 29.10.2008. Macedonian position presented to the Nimetz proposal.
217
MIA. 17.11.2008. Maqedonia e paditi Greqinë para Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë.
218
Po aty.
100
ndaj anëtarësimit të Maqedonisë në NATO dhe/ose në cilatëdo organizata të tjera
ndërkombëtare, multilaterale dhe rajonale dhe institucionale, në të cilat ajo është anëtare,
nëse në organizatat ose institucionet e këtilla, Maqedonia quhet në pajtim me paragrafin 2
të paraparë me Rezolutën 817 të vitit 1993 të KS të OKB-së.219
GJND-ja, pasi pranoi kërkesën e palës maqedone, do të njoftojë palën greke për padinë
që kishte ngritur pala maqedone kundër saj.
219
Po aty.
220
Shih në saitin zyrtar të GJND-së. Zbatimi i Marrëveshjes së Përkohëshme të 13 shtatorit 1995 (Ish
Republika Jugosllave e Maqedonisë kundër Greqisë.)
221
Rreth diskutimit të profesorit Klain shih në saitin zyrtar të GJND-së. In the case concerning
Application of the Interim Accord of 13 September 1995 (the former Yugoslav Republic of
Macedonia v. Greece).
101
nevojë të ballafaqohet me kundërshtim të kërkesës së saj dhe, kandidatura e Maqedonisë
për aderim në NATO të shqyrtohet pa përfshirjen e palës greke”.222
Ai më tej do të shprehej: “Funksionarë të lartë grekë janë mburrur se kanë vënë veto,
me çka dëshmohet se pala e paditur, në këtë rast Greqia ka ndaluar konsensusin e NATO-
së me qëllim të kundërshtimit të Maqedonisë. Megjithatë sjellja e Greqisë, siç është
paraqitur në detaje në argumentet tona, tregon se pikërisht Greqia ka bërë këtë shkelje të
Marrëveshjes së Përkohshme”.224
Më 24 dhe 25 mars 2011, pala greke do të paraqesë argumentet e saj para Gjykatës.
Është Maria Talalian, në cilësinë e agjentit që do të paraqesë argumentet e palës greke. Në
diskutimin e saj, ajo do të përqendrohet në atë, se Maqedonia është ajo, e cila e ka shkelur
Marrëveshjen e Përkohshme. Vendimi i Samitit të NATO-së në Bukuresht, në vitin 2008,
sipas saj, njëzëri është miratuar nga Aleanca dhe, për këtë arsye, meqë NATO nuk është
palë në këtë proces, Gjykata nuk ka juridiksion për të shqyrtuar çështjen dhe duhet shpallet
jokompetente për lëndën. Sipas saj, në Samitin e Bukureshtit, ishte lënë mundësia që edhe
Maqedonia të përfshihej në këtë organizatë, por vetëm pasi të kishte zgjidhur
mosmarrëveshjen lidhur me emrin e saj. Më tej, ajo do të theksojë se lidhur me zgjidhjen e
çështjes së emrit, pala greke ka qenë shume fleksibile, duke pranuar në shtator 2007 një
emër të përbërë ku përfshihej termi “Maqedoni”, por që duhej t’i shtohej një prefiks
gjeografik. Në anën tjetër, pala maqedone, është përpjekur që bisedimet të ngecin në pikën
e vdekur dhe kjo arsyetohej me këmbënguljen e saj që të mos lëvizë nga e ashtuquajtura
“formulë e dyfishtë”, pra përdorimin e emrit kushtetues Republika e Maqedonisë në
marrëdhëniet ndërkombëtare, organizatat ndërkombëtare dhe marrëdhëniet dypalëshe me
222
Po aty.
223
Po aty.
224
Rreth diskutimit të profesorit Klain shih në saitin zyrtar të GJND-së. In the case concerning
Application of the Interim Accord of 13 September 1995 (the former Yugoslav Republic of
Macedonia v. Greece).
102
të gjitha shtetet, dhe për të gjetur një kompromis me palën greke dhe marrëdhëniet me
të.225
Gjithashtu, me diskutim para Gjykatës nga pala greke, do të paraqiten: Georges Abi-
Saab, i cili do të përqëndrohet në diskutimin e tij kryesisht në karakteristikat themelore të
Marrëveshjes së Përkohshme, Michael Resman për të sqaruar çështjen e juridiksionit të
Gjykatës lidhur me këtë rast, Alain Topth do të paraqesë vërejtjet e palës greke në lidhje
me pranueshmërinë e kërkesës së Maqedonisë dhe të funksionit gjyqësorë të Gjykatës dhe
James Craword do të paraqesë pozicionin e Greqisë lidhur me interpretimin e paragrafit 1
të nenit 11 të Marrëveshjes së Përkohshme.
Pra, gjatë 24 dhe 25 marsit 2011, pala greke do të përpiqet të argumentojë para
Gjykatës, nëse është Maqedonia ajo që ka shkelur dispozitat e Marrëveshjes së
Përkohëshme dhe, pikërisht nenin 6 paragrafi 2, në të cilin theksohej “Kushtetuta
maqedone nuk mund të shërbente si bazë për ndërhyrje në punët e brendshme të shteteve
për të mbrojtur statusin dhe interesat" e pakicave kombëtare. Pala greke ankohej për
mbështetjen që qeveria e Maqedonisë u kishte dhënë refugjatëve apo pjesëtarëve të pakicës
maqedone që jetonte në Greqi, që ishin dëbuar ose larguar nga Greqia gjatë Luftës Civile
greke në vitin 1940. Ajo ankohej edhe me mbështetjen që Qeveria e Maqedonisë i jepte
pakicës maqedone që jetonte në Greqi.227
Më 30 mars 2011, pala greke edhe njëherë do të kërkojë nga Gjykata që të deklarojë se:
rasti i paraqitur nga Maqedonia para Gjykatës nuk është nën juridiksionin e saj dhe, se
225
Rreth diskutimit të agjentes greke Maria Talalian shih në saitin zyrtar të GJND-së. In the case
concerning Application of the Interim Accord of 13 September 1995 (the former Yugoslav
Republic of Macedonia v. Greece).
226
Po aty.
227
Shih vendimin e GJND-së. 5 dhjetor 2011 në saitin zyrtar të Gjykatës. Application of the Interim
Accord of 13 September 1995 (the former Yugoslav Republic of Macedonia v. Greece).
103
pretendimet e Maqedonisë, janë të papranueshme. Gjithashtu, ajo do të kërkojë që në rast
se Gjykata konstaton se ka juridiksion, të shprehet në favor të saj, duke hedhur poshtë
pretendimet e Maqedonisë dhe duke i konsideruar ato si të pabaza.
Më 5 dhjetor 2011, Gjykata do të shpallë vendimin e saj lidhur me këtë rast. Gjykata,
së pari, vendosi se çështja ishte në kompetencë të saj, çka ishte kërkuar nga pala maqedone
më parë, por ishte kundërshtuar nga pala greke. Kjo pjesë e vendimit, u miratua me 14 vota
për dhe 2 kundër.
Lidhur me kërkesën e parashtruar nga pala maqedone për të vërtetuar Gjykata se Greqia
ka shkelur obligimet e saj nga neni 11, paragrafi 1 i Marrëveshjes së Përkohshme, Gjykata
do të shprehej se me të vërtetë Greqia kishte shkelur nenin 11, paragrafi 1 të kësaj
marrëveshje, në kohën kur Maqedoni kishte kërkuar të anëtarësohej në NATO. Lidhur me
këtë çështje, vendimi do të votohet me 15 vota pro dhe 2 kundër.
Kërkesa e tretë e palës maqedone që Gjykata të urdhërojë Greqinë që të mos përsërisë
në të ardhmen veprime të këtilla do të hidhet poshtë. Sipas Gjykatës, një urdhër i tillë ishte
i pavend, pasi: “si rregull i përgjithshëm, nuk mund të supozohet se një shtet i cili, në bazë
të vendimit të Gjykatës, ka vepruar gabim apo në mënyrë të papranueshme para së drejtës
ndërkombëtare, do të përsërisë edhe në të ardhmen një akt ose një sjellje të tillë, pasi çdo
shtet prezumohet se do të sillet me mirëbesimi.228
Arbitrazhi është një nga mjetet juridike për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve mes shteteve
dhe është i detyrueshëm për shtetet, të cilët kanë shprehur gatishmëri që çështjen ta
zgjidhin nëpërmjet procedurës së arbitrazhit.
228
Shih vendimin e GJND-së. 5 dhjetor 2011 në saitin zyrtar të Gjykatës. Application of the Interim
Accord of 13 September 1995 (the former Yugoslav Republic of Macedonia v. Greece).
229
Po aty.
104
Komisioni i së drejtës ndërkombëtare arbitrazhin e ka përcaktuar si “një procedurë për
zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ndërmjet shteteve me anë të një vendimi të detyrueshëm të
marrë mbi bazën e së drejtës dhe si rezultat i një nisme të pranuar vullnetarisht”.230
Fjalori i drejtësisë, me autor Njazi Uka, jep këtë definicion për arbitrazhin
ndërkombëtar: rregullim i mosmarrëveshjeve midis shteteve me anë të një vendimi që jepet
nga një ose më shumë arbitra, ose një organ i zgjedhur prej palëve.231
230
Dikson, M (2010). E drejta ndërkombëtare publike. (Përkthim). Aiis.Tiranë. Fq 370.
231
Uka, N (2011). Fjalor I Drejtësisë. Ilari .Tiranë.
232
Neni 37 i Konventës së Hagës të vitit 1907 mbi zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve
ndërkombëtare.
233
Raymond, G (1980). Conflict resolution and the structure of the state system: an analysis of
arbitrative Settlements. New Jersey. Fq 9-10.
234
Bercovitch,J/Jackson, R (2009). Conflict Resolution in the Twenty-first Century: Principles,
Methods, and Approaches. University of Michigan. Michigan. Fq 50.
105
Madhe nga ana e SHBA-ve, se ka shkelur neutralitetin e saj gjatë Luftës Civile në
SHBA,kur kishte lejuar që në portet e saj të ndërtoheshin anije për shtetet e jugut.
Rasti Alabama nga shumë autorë të së drejtës ndërkombëtare konsiderohet të jetë pika
më e lartë e zhvillimit të arbitrazhit ndërkombëtar, që ka çuar zgjidhjen e
mosmarrëveshjeve ndërkombëtare në një epokë të re dhe, që nga ajo kohë, shumë traktate
bilaterale përfshijnë procedurat e arbitrazhit njëjtë sipas linjave të rastit Alabama.235
Kështu, pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore, fuqitë aleate nënshkruan traktate të
veçanta të paqes me ish aleatët e Gjermanisë gjatë kësaj lufte, konkretisht me Bullgarinë,
Hungarinë, Italinë, Finlandën dhe Rumaninë. Më pas ishte planifikuar përfundimi i
traktateve të paqes me fuqitë kryesore të Boshtit, Gjermaninë, Japoninë dhe Austrinë.238
235
Po aty. Fq 50.
236
Neni 42 i Konventës së Hagës të vitit 1907 mbi zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve
ndërkombëtare.
237
Neni 38 i Konventës së Hagës të vitit 1907 mbi zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve
ndërkombëtare.
238
Zaganjori, Xh (2012). Jurisprudencë dhe praktikë ndërkombëtare. ADELPRINT.Tiranë. Fq 153.
239
Po aty, fq 154.
106
kishte nga një anëtarë, ndërsa anëtari i tretë do të zgjidhej me pëlqimin e të dyja palëve.240
Nëse brenda një muaji, nuk arrihej një zgjidhje me pëlqimin e palëve anëtari i tretë i
komisionit të përbashkët, e drejta e emërimit të tij i kalonte Sekretarit të Përgjithshëm të
OKB-së.241
Në vitin 1971, ai shtetëzoi edhe pasuritë e kompanisë British Petrolium, e cila në kuadër
të një marrëveshje koncesioni, me afat 50-vjeçar të lidhur me Qeverinë e Libisë në vitin
1957, kishte bërë investime të konsiderueshme në industrinë e nxjerrjes dhe përpunimit të
naftës në Libi.242
Lidhur me këtë rast, pas cenimit ë interesave të kompanisë British Petrolium nga ana e
Libisë, duke u thirrur në dispozitat e marrëveshjes së vitit 1vitit 1957, të nënshkruar nga të
dy palët, kompania Britsh Petrolium do t’i drejtohet Presidentit të GJND-së, që të caktojë
një arbitër që do të merret me këtë rast. Si arbitër që do të emërohet nga Presidenti i
GJND-së, do të jetë arbitri G. Langergreen. Si detyrë e tij, do të jetë interpretimi i
dispozitës së traktatit që kanë të bëjnë me ndryshimin e dispozitave të marrëveshjes me
pëlqimin e palëve.
240
Po aty, fq 154.
241
Po aty, fq 154
242
Po aty, fq 179.
243
Po aty, fq 180.
107
Çka është e rëndësishme, në këtë rast të theksohet, e para ajo se këtu kemi të bëjmë me
një rast, në të cilin si palë, përpara gjyqit të arbitrazhit, paraqiten një shtet, Libia, dhe një
kompania British Petrolium. Sipas kësaj që theksuam, vërehet qartë se me arbitrazh mund
të zgjidhen edhe mosmarrëveshje në të cilën si palë paraqitet edhe një subjekt, i cili mund
të mos jetë shtet, e dyta, edhe ajo se një gjyq të arbitrazhit mund ta drejtojë edhe një arbitër
i vetëm, që me të vërtetë në këtë rast paraqet një veprim të guximshëm të të dyja palëve
rreth pajtimit të tyre, që në marrëveshjen e nënshkruar në vitin 1957 me vullnetin e tyre
janë pajtuar me atë se mosmarrëveshjet ndërmjet tyre të zgjidhen nga një arbitër i vetëm
dhe e treta që ai arbitër i vetëm të caktohet nga Presidenti i GJND-së. Nga praktika e së
drejtës ndërkombëtare, rastet kur si arbitër në një mosmarrëveshje, në të cilën palët janë
pajtuar ta zgjidhin me arbitrazh nga një arbitër i vetëm janë të rralla. Po, kjo nuk do të thotë
se në raste të këtilla, veçanërisht edhe në këtë rast zgjidhjet nuk janë efektive.
Ajo çfarë i shtyn shtetet që një mosmarrëveshje ta zgjidhin me arbitrazh është se: palët
gëzojnë një liri të plotë që të zgjedhin vetë arbritrat, të cilët do të përbëjnë trupin e
arbitrazhit, duke siguruar në këtë mënyrë që mosmarrëveshja e tyre të dëgjohet nga një
trup, në të cilin ata kanë besim të plotë, që ato konsiderojnë se është i pavarur, i paanshëm
dhe kommpetent. Efikasiteti në zgjidhjen e mosmarrëveshjes është një arsye tjetër se pse
palët i drejtohen arbitrazhit.
3.11. KOMPROMISI
244
Gruda, Z (2002). E drejta ndërkombëtare publike. Universiteti I Prishtinës. Prishtinë. Fq 427.
108
Pjesë nga marrëveshja e arbitrazhit për ndarjen e shelfit kontinental midis
Francës dhe Britanisë së Madhe e nënshkruar më 10 korrik 1975
Neni 1
Neni 2
245
Zaganjori, Xh (2012). Jurisprudencë dhë praktikë ndërkombëtare. ADELPRINT. Tiranë. Fq 194.
109
zakonisht përmban: lëndën e arbitrave, emrat e gjyqtarëve që do të shqyrtojnë çështjen,
kompetencat e arbitrave. Burimet juridike në bazë të të cilave duhet të zgjidhet rasti;
rregullat e procedurës.
Lëndën e
mosmarrëveshjes
Burimet juridike
në bazë të të Kompetencat e
cilave duhet të arbitrave
zgjidhet rasti
110
midis Guajanës Britanike dhe Brazilit në vitin 1904 po ashtu për çështje përcaktimi kufijsh.
Kur si arbitra caktoheshin shefat e shteteve, është me rëndësi të thuhet se, këto në të
shumtën e rasteve për shkak se nuk ishin profesionistë, rastin ua besonin personave të tjerë,
të cilët shqyrtonin rastin dhe bënin propozimin për zgjidhjen e tij, me çka shefit të shtetit i
ngelej vetëm për të shpallur vendimin. Këto vendime shpeshherë nuk arsyetoheshin, që në
të vërtetë ishte një mangësi në vetë. Në të vërtetë, një vendim i këtillë, në disa raste mund
të ishte edhe jo i drejtë për arsye se personat që e shqyrtonin rastin nuk kishin përgatitjen e
duhur juridike dhe në mënyrë direkte në sjelljen e një vendimi të këtillë, ndikonin shefat e
shteteve, e jo vullneti pozitiv.
Më vonë, sidomos në fillimin e shekullit të XX, në shumë raste që janë zgjidhur me
arbitrazh si arbitra janë caktuar jurist dhe diplomat të njohur.
Gjatë shekullit XIX, si rregull në shumë raste që janë zgjidhur me arbitrazh është
praktikuar që në një rast për shqyrtim të marrin pjesë disa persona. Një numër i arbitrave
është caktuar nga vetë palët në mosmarrëveshje dhe një numër i arbitrave është caktuar nga
shtetet tjera, zakonisht shtetet mike. Ka qenë parim që numri i arbitrave të jetë numër tek,
zakonisht tre, pesë, shtatë ose më shumë.
Më nënshkrimin e Konventës së Hagës për zgjidhjen paqësore të
mosmarrëveshjeve të vitit 1899 dhe e plotësuar në vitin 1907, janë shqyrtuar shumë raste
nëpërmjet arbitrazhit.
Një rast i njohur në të drejtën ndërkombëtare, është rasti ndërmjet SHBA dhe Holandës,
i zgjidhur nga Gjykata Permanente e Arbitrazhit me seli në Hagë.246 Lënda e kontestit ka
qenë sovraniteti mbi Ujdhesën Palmas (ose Miangas) me vendndodhje përafërsisht 50
milja juglindje nga Cape San Augustin, Ujdhesa e Mindanao, dhe rreth 5 shkallë dhe 35
minuta gjerësi gjeografike veriore, 126 shkallë dhe 36 minuta gjatësi gjeografike lindore
nga Griniçi. 247
246
Gjykata permanente e arbitrazhit (Permanent Court of Arbitration) ekziston qysh nga viti 1899 e
themeluar me Konventën për zgjidhjen paqësore të konflikteve, të miratuar në suaza të
Konferencës së parë paqësore në Hagë. Konventën për themelimin e Gjykatës permanente të
arbitrazhit e kanë ratifikuar 113 shtete ndër të cilat edhe Maqedonia dhe Shqipëria. Për më shumë
informata shiko veb faqen zyrtare të Gjykatës www.pca-cpa.org (herë të fundit e akcesuar më 5
shkurt 2012).
247
Marrëveshja speciale ndërmjet Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe Holandës në lidhje me
arbitrimin e dallimeve që kanë të bëjnë me sovranitetin mbi Ujdhesën Palmas (ose Miangas), nga
23 Janar 1925, e bashkangjitur vendimit të tribunalit.
248
Po aty, neni I. Si arbitër është emëruar zvicerani Max Huber.
111
pranojnë vendimin e arbitrazhit si final dhe pa të drejtë ankese. Kjo gjithashtu nënkupton
se palët merren vesh që të pranojnë si të detyrueshëm vendimin e arbitrazhit.249
Nga ana tjetër, Holanda, së pari konteston faktin se Spanja e ka zbuluar ujdhesën. Në
fakt, sipas Holandës, Spanja nuk e ka dëshmuar zbulimin e ujdhesës së kontestuar. Në
vazhdim, Holanda pohon se sovraniteti i vet mbi ujdhesën ekziston për shkak të ekzistimit
të sovranitetit të pamohuar dhe pakontestuar të saj mbi Ujdhesat Sangi, sovranitet i bazuar
në marrëveshje të pakontestuara me princat e Tabukan dhe Taruna (nga vitet 1677 dhe
1697), fiset kryesore nga këto ujdhesa. Meqenëse ujdhesa e kontestuar është gjetur afër
ujdhesave, mbi të cilat Holanda ka pasur sovranitet, si dhe për shkak të posedimit efektiv të
ujdhesës, Holanda pohon se sovraniteti i takon asaj.251
Pyetja më e diskutueshme për arbitrin në këtë rast ka qenë nëse Holanda ka ushtruar
pushtet efektiv mbi ujdhesën e kontestuar, për shkak se titulli juridik për sovranitet nuk
mund të nxirret vetëm nga fakti se ujdhesa gjendet afër ujdhesave tjera, mbi të cilat
Holanda ka pasur sovranitet të pakontestuar. Arbitri e konstaton ekzistencën e pushtetit
efektiv nga ana e Holandës me më shumë argumente. Së pari, pa dyshim konstatohet
ekzistenca i pushtetit efektiv i Holandës (nëpërmjet Kompanisë East India) në Ujdhesën
Palmas (ose Miangas) qysh nga shekulli i XVII. Së dyti, ky pushtet jo vetë që ka qenë
efektiv, por ka qenë i qetë. Këtë arbitri e nxjerr nga fakti se SHBA, deri në vitin 1906,
asnjëherë nuk kanë protestuar ose nuk e kanë kontestuar në formë tjetër pushtetin efektiv të
Holandës mbi ujdhesën; Së fundi, arbitri gjithashtu konstaton se nuk ka prova për pushtet
nga ndonjë shtet tjetër mbi ujdhesën, që do ta vendonte nën pikëpyetje pushtetin efektiv
dhe të qetë të Holandës.252
249
Po aty., neni VIII.
250
Vendimi i Tribunalit të arbitrazhit i sjellur në përputhje me Marrëveshjen speciale ndërmjet
Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe Hollandës në lidhje me arbitrimin e dallimeve që kanë të
bëjnë me sovranitetin mbi Ujdhesën Palmas (ose Miangas), nga 23 Janar 1925, Hagë, 4 Prill 1928,
fq 7. Vendimi është akcesibil te ueb faqja zyrtare e Gjykatës permanente të
arbitrazhit,http://www.pcacpa.org/upload/files/Island%20of%20Palmas%20aëard%20only%20+%
20TOC.pdf. (herë të fundit i akcesuar më 4 shkurt 2010).
251
Po aty. fq 24.
252
Po aty., fq 34.
112
Duke e konstatuar pushtetin e qetë, efektiv dhe në kontinuitet të Holandës gjatë
periudhës prej sh. XVII e deri në sh. XX, kur SHBA pohojnë sovranitet mbi ujdhesën,
arbitri përfundimisht konstaton se Ujdhesa Palmas (ose Miangas) bën pjesë në sovranitetin
holandez. Këtë konkluzion arbitri e konstaton edhe për shkak se SHBA, si titull juridik për
sovranitetin e tyre e llogarisin zbulimin e ujdhesës nga ana e Spanjës (prej të cilës SHBA e
kanë marrë pushtetin). Sidoqoftë, zbulimi i territorit të ri, sipas arbitrit, i cili nuk është i
shoqëruar me okupim efektiv, është një titull juridik i cunguar, i cili nuk mund të hedhë
poshtë titullin juridik të Holandës i bazuar në pushtet efektiv, të qetë dhe në
kontinuitet.253
Një rast tjetër, në të cilin ka ardhur në shprehje arbitrazhi ndërkombëtar është edhe rasti
që ka të bëjë me borxhet e Perandorisë Osmane, që është shqyrtuar nga Gjykata e
Arbitrazhit. Lëndë e kontestit ka qenë përcaktimi i shumave të borxheve, që duhej të
paguanin shtetet individualisht, pra shtetet të cilat ishin shkëputur nga Perandoria Osmane
dhe kishin fituar pavarësinë.
Pas Luftës së Parë Botërore, problem i borxheve turke do të jetë pjesë që do të shtrohet
në bisedimet për nënshkrimin e Traktatit të Lozanës në vitin 1923. Traktati i Lozanës do të
thirrej në parimin se Turqia, si subjekt i së drejtës ndërkombëtare ishte trashëgimtare e
Perandorisë Osmane dhe për këtë arsye ajo duhet të merrte përsipër borxhet e trashëguara
253
Po aty., fq 35.
254
Neni 38 i Konventës së Hagës të vitit 1907 për zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve
ndërkombëtare.
255
Neni 13 i Statutit të Lidhjes së Kombeve.
113
prej saj. Përjashtim do të bëhej vetëm për një pjesë të borxheve që Traktati i Lozanës ua
kalonte shteteve të treta.
Sipas Traktatit të Lozanës, borxhet para datës 17 tetor 1912, duhet të paguheshin nga
Turqia; nga shtetet të cilat kishin fituar pavarësinë në Ballkan deri me mbarimin e Luftës
Ballkanike 1912-1913 dhe nga shtetet të cilat kishin përfituar nga Traktati I Lozanës disa
ishuj në detin Egje.
Traktati i Lozanës, në nenin 47 parashihte që “çdo mosmarrëveshje që mund të lind mes
palëve të interesuara… mund t’i paraqitej, brenda një muaji nga dita e njoftimit, një
arbitri që do të caktohej nga Këshilli i Lidhjes së Kombeve. Ky arbitër do të shpallë
vendimin e tij brenda tre muajve nga paraqitja e kërkesës dhe së bashku me shpenzimet e
tjera do t’i ngarkohet më pas palëve të interesuara. Vendimi i arbitrit do të jetë
përfundimtar…”
Këshilli për Administrimin e Borxheve Publike Osmane duke u thirrur në dispozitat e
Traktatit të Lozanës gjatë vitit 1924 do të përpjesëtimin e borxheve dhe njëkohësisht do të
njoftojë të gjitha shtetet suksesore për shumat që duhet të paguanin. Shtetet si Greqia,
Turqia, Franca, Britania e Madhe do të kundërshtojnë punën e këtij Këshilli. Në këto
rrethana, Këshilli i Lidhjes së Kombeve do të vendosë, që me këtë çështje të merret
Gjykata e Arbitrazhit e përbërë nga një arbitër, nga profesori i së drejtës ndërkombëtare të
Universitetit të Gjenevës Eugen Borel.
Arbitri Eugen Borel dha vendimin e tij që në parim rikonfirmonte vendimin e marrë nga
Këshilli për Administrimin e Borxheve. Duke mos hyrë në detaje, arbitri do të cekë se si
detyrë e tij kryesore është kujdesi për respektimin e Traktatit të Lozanës. Ai do të hedhë
poshtë kërkesat lidhur me kalimin e borxheve tërësisht për shkak të parimit të suksedimit
shtetëror.256
Një rast tjetër, në të cilin është aplikuar arbitrazhi, si mjet për zgjidhjen e
mosmarrëveshjeve është edhe mosmarrëveshja midis Egjiptit dhe Izraelit për
vendndodhjen e kufirit midis tyre në Detin e Kuq, ku një gjyq arbitrazhi vendosi në të mirë
të Egjiptin në shtator të vitit 1988, ku qyteti Taba ju dha Egjiptit.
Shumë autorë të së drejtës ndërkombëtare (Martens, Bonfis, Calvo) dhe disa traktate
ndërkombëtare, ndryshe nga metoda e mëparshme, përmendin një numër të çështjeve që
janë të papërshtatshme për t’u zgjidhur me anë të arbitrazhit.257 Në këtë grup ato vënë
rregullisht çështjet që prekin ekzistencën, interesat jetike, pavarësinë, nderin, tërësinë
territoriale të një shteti, etj.258
256
Për Çështjen e borxheve të Perandorisë Osmane më tepër shih në librin Jurisprudencë dhe Praktikë
Ndërkombëtare të profesorit Xhezair Zaganjori. Fq 133.
257
Gruda, Z. (2002). E drejta ndërkombëtare publike.Universiteti i Prishtinës.Prishtinë. Fq 428.
258
Po aty.Fq 428-429.
114
3.14. KOMPETENCAT E ARBITRAVE
259
Neni 73 i Konventës së Hagës të vitit 1907 për zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve
ndërkombëtare.
260
Gruda, Z. (2002). E drejta ndërkombëtare publike.Universiteti i Prishtinës.Prishtinë. Fq 429.
115
duhet të mbështeten në të drejtën ndërkombëtare ose në nenin 38 të Statutit të GJND-së, i
cili në mënyrë shprehimore thekson: “Gjykata, funksioni i së cilës është që, në pajtim me
të drejtën ndërkombëtare, të zgjidhë mosmarrëveshjet që paraqiten duhet të zbatojë:
Konventat ndërkombëtare;
Zakonet ndërkombëtare;
Parimet e përgjithshme juridike të pranuara nga kombet e qytetëruara;
Vendimet e gjykatave dhe doktrinën e autorëve më të shquar të së drejtës
ndërkombëtare.”261
Si rregull, kur palët vendosin që një mosmarrëveshje t’ia besojnë arbitrazhit për
zgjidhje, atëherë janë vetë ato, të cilët caktojnë arbritrat për të shqyrtuar rastin. Natyrisht
me caktimin e arbitrave palët vendosin edhe për rregullat e procedurës, në bazë të të cilave
duhet të shqyrtohet rasti. Zakonisht, rregullat e procedurës i përmban një marrëveshje
arbitrazhi, por mund të ndodhë edhe që në marrëveshjen e arbitrazhit të mos thuhet
shprehimisht një gjë e tillë. Në kësi rastesh, mund të zbatohen rregullat e procedurës së
arbitrazhit, të cilat i përmban Konventa e Hagës e vitit 1907 për zgjidhjen paqësore të
mosmarrëveshjeve ndërkombëtare. Gjithashtu, për raste të këtilla mundet që vetë gjykata e
arbitrazhit të autorizohet për të nxjerrë rregullat e procedurës.
261
Neni 38 i Statutit të GJND-së.
116
3.16. VENDIMI I ARBITRAZHIT- KARAKTERI DETYRUES I TIJ
262
Statuti I GJND-së, neni 54-58.
263
Neni 79 i Konventës së Hagës të vitit 1907 mbi zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve.
264
Po aty, neni 80.
117
vendimit të arbitrazhit.265 Në konventë gjithashtu theksohet se një hap i këtillë për revidim
të vendimit të arbitrazhit mund të merret nëpërmjet gjykatës së arbitrazhit.266 Nga praktika
është e njohur se në disa raste ka ardhur deri te shpallja e vendimit të arbitrazhit i
pavlefshëm dhe atë: Nikaragu ka kërkuar nga GJND-ja në vitin 1960 të shpallë si të
pavlefshëm vendimin e arbitrazhit të marrë nga mbreti i Spanjës. GJND-ja veproi njëjtë
edhe në rastin për caktimin e kufirit detar midis Guinesë dhe Senegalit.
Një vendim arbitrazhi mund të shpallet i pavlefshëm dhe nul për disa arsye dhe atë:
265
Neni 83 i Konventës së Hagës të vitit 1907 mbi zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve.
266
Neni 83, paragrafi 2, i Konventës së Hagës të vitit 1907 mbi zgjidhjen paqësore të
mosmarrëveshjeve ndërkombëtare.
267
Gjeneza e mosmarrëveshjes midis Sllovenisë dhe Kroacisë është pavarësimi i këtyre dy shteteve
nga ish Federata Jugosllave në vitin 1991. Mosmarrëveshja nuk ka arritur të zgjidhet deri më sot.
Thelbi i mosmarrëveshjes është kufiri i tyre detar në veri të detit Adriatik, në gjirin e Piranit, i cili,
me skajin verior në Itali dhe me skajin jugor në Kroaci, nuk i ka dhënë mundësi Sllovenisë të ketë
dalje direkte në ujërat ndërkombëtare, por duhet të kalojë në territorin ujor kroat. Sllovenia ka
kërkuar që kufiri i saj të përfshijë edhe një korridor detar, që i lejon dalje të drejtpërdrejtë në det të
hapur. Ajo ka refuzuar ofertën e Kroacisë për t’i lejuar Sllovenisë lëvizje të lirë nëpër ujërat
territoriale kroate. Kroacia dhe Sllovenia më 4 nëntor 2009 në Suedi nënshkruan Marrëveshjen e
Arbitrazhit me çka pritet që t’i jepet fund kësaj mosmarrëveshje.
118
KREU IV
Të ruajë paqen dhe sigurimin ndërkombëtar dhe, për këtë qëllim, të marrin masa
kolektive të efektshme për të parandaluar dhe larguar rreziqet që kërcënojnë paqen, për të
goditur çdo akt agresioni ose prishjeje tjetër të paqes, dhe të realizojnë me mjete paqësore,
në përputhje me parimet e drejtësisë dhe të së drejtës ndërkombëtare, rregullimin ose
zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ose të situatave të karakterit ndërkombëtar, që mund të
çojnë në prishjen e paqes.268
268
Karta e OKB-së, neni 1, paragrafi 1.
269
Neni 2 i Kartës së OKB-së, paragrafi 3.
119
mosmarrëveshjeve). Duke u thirrur në Kartën e OKB-së, respektivisht në Kreun VI të
Kartës, palët në një mosmarrëveshje, zgjatja e së cilës mund të rrezikojë ruajtjen e paqes
dhe të sigurimit ndërkombëtar, duhet të kërkojnë zgjidhjen e saj, në radhë të parë, me
rrugën e bisedimeve, të hetimeve, të ndërmjetësimit, të pajtimit, të arbitrazhit, të gjyqit, të
organizmave ose marrëveshjeve rajonale, ose të mjeteve të tjera paqësore që mund të
zgjidhin vetë.270
Deklarata është menduar se do t’i kontribuojë forcimit të paqes në botë dhe do të jetë
udhërrëfyese në zhvillimin e së drejtës ndërkombëtare dhe të marrëdhënieve midis
shteteve, si dhe përparimit të së drejtës.272 Këtyre qëllimeve duhet t’i shërbejnë respektimi
i parimeve që vijojnë:
270
Neni 33 i Kartës së OKB-së, paragrafi 1.
271
Handbook on the Peaceful Settlement of Disputes between States. United Nations. New York.
1992.
272
Gruda, Z. (2002). E drejta ndërkombëtare publike.Universiteti i Prishtinës.Prishtinë. Fq 90.
120
Pra, siç shihet, zgjidhja e mosmarrëveshjeve ndërkombëtare në mënyrë paqësore,
paraqet një nga shtatë parimet themelore të së drejtës ndërkombëtare.
Shtetet të cilat janë palë në një mosmarrëveshje në marrëdhëniet midis tyre edhe më tej
respektojnë detyrimet e veta në pajtim me parimet fundamentale të së drejtës
ndërkombëtare në raport me sovranitetin, pavarësinë dhe integritetin territorial të shteteve
si dhe parimet tjera të përgjithshme të së drejtës ndërkombëtare bashkëkohore. Gjithashtu
në Aneksin I, paragrafi 13 theksohet: As ekzistimi i Paqes e as mossuksesi në procedurën
për zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare nuk e lejojnë përdorimin e
forcës ose të kanosjes nga çdo shtet palë në një mosmarrëveshje. Po ashtu në preambulë në
paragrafin pesë thuhet: Në frymën e vullnetit të mirë dhe të bashkëpunimit, shtetet sovrane
të krijojnë zgjidhje të përhershme dhe të barabartë për mosmarrëveshjet ndërkombëtare
midis tyre me cilat nga këto masa: bisedimeve, hetimit, ndërmjetësimit, arbitrazhit,
marrëveshjes gjyqësore, përdorimit të aranzhmaneve regjionale ose agjencive ose të
mjeteve tjera për zgjidhje paqësore, duke përfshirë edhe shërbimet e mira. 273
273
Shih Deklaratën e Manilës mbi zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare.
121
Neni 11
Neni 33
122
3. Duke bërë rekomandimet e parashikuara në këtë nen, Këshilli i Sigurimit
duhet, gjithashtu, të ketë parasysh faktin s, në përgjithësi, mosmarrëveshjet me
karakter juridik palët duhet t’i ngrenë në Gjykatën Ndërkombëtare , në përputhje me
dispozitat e Statutit të Gjykatës.
Neni 37
1. Në çoftë se palët e një mosmarrëveshjeje të llojit të përmendur në nenin 33
nuk arrijnë të zgjidhin këtë me mjetet e përmendura në nenin në fjalë, ato e shtrojnë
këtë para Këshillit të Sigurimit.
2. Në çoftë se Këshilli i Sigurimit mendon se zgjatja e një mosmarrëveshjeje
mund të rrezikojë ruajtjen e paqes dhe sigurimit ndërkombëtar, ai vendos nëse duhet
të veprojë në zbatimin e nenit 36 ose rekomandojë kushte për zgjidhjeje që ai sheh të
përshtatshme.
Neni 38
Pa shkelur dispozitat e neneve 33 dhe 37, Këshilli i Sigurimit në qoftë se të gjitha
palët e një mosmarrëveshjeje e kërkojnë, mund t’u bëjë rekomandime këtyre të fundit
për zgjidhjen paqësore të kësaj mosmarrëveshjeje.
Neni 99
Sekretari i Përgjithshëm tërheq vëmendjen e Këshillit të Sigurimit për çdo çështje
që, sipas mendimit tij, kërcënon ruajtjen e paqes dhe sigurimit ndërkombëtar.
Karta e OKB-së, në nenin 35, paragrafi 1 dhe 2 dhe neni 37, paragrafi 1 janë dispozitat
kryesore, në cilat shtetet thirren që një rast të caktuar t’ia referojnë Këshillit të Sigurimit.
Duke marrë për bazë nenin 35, paragrafi 1 të Kartës në të cilin theksohet se secili nga
shtetet anëtare të OKB-së mund të sjellë vëmendjen e Këshillit të Sigurimit ose Asamblesë
së Përgjithshme, çdo konflikt apo situatë të përcaktuar si në nenin 34, pra çdo situatë me të
123
cilën cenohet paqja dhe siguria ndërkombëtare, shihet qartë se shtetet anëtare të OKB-së,
duhet që mosmarrëveshjet që kanë ndërmjet tyre, t’i japin mundësinë Këshillit të Sigurimit
që të diskutojë për mosmarrëveshjen, më qëllim që Këshilli i Sigurimit të përdorë
mekanizmat, të cilat disponon në drejtim të përmbushjes së rolit që duhet të japë një organ
me kaq peshë i Organizatës.
Në këtë drejtim, në këtë punim trajtohen disa raste nga praktika ndërmjet shteteve që,
duke u thirrur në dispozitat e sipërpërmendura, shtetet, çështjet apo situatat e ndryshme që
kanë qenë lëndë e mosmarrëveshjes midis tyre, i kanë dërguar për diskutim pranë Këshillit
të Sigurimit. Më poshtë po paraqesim disa nga kërkesa që janë dërguar për diskutim në
kuadër të Këshillit të Sigurimit.
Letër e datës 2 tetor e vitit 2000 nga Përfaqësuesi i Përhershëm i Kombeve të Bashkuara
në Irak, drejtuar Presidentit të Këshillit të Sigurimit (S/2000/928), për të diskutuar mbi
agresionin izraelit në Haram Al-Sharifi dhe civilëve palestinezë në territoret e pushtuara
palestineze, përfshirë edhe Jerusalemin.274
Letër e datës 2 tetor e vitit 2000 nga Përfaqësuesi i Përhershëm i Malajzisë në Kombet e
Bashkuara, drejtuar Presidentit të Këshillit të Sigurimit (S/2000/929) .
Thirrje e një takimi urgjent të Këshillit të Sigurimit, për të diskutuar për incidentet e
fundit në lindjen e Mesme, për Al- Haram AL- Sharafin. 275
Thirrje për një takim të menjëhershëm të Këshillit të Sigurimit, për të marrë parasysh
situatën në Jerusalemin Lindor, si dhe pjesët e territoreve palestineze të pushtuara.276
Letër e datës 4 mars 2001 nga Përfaqësuesi i Përhershëm i ish Republikës Jugosllave të
Maqedonisë në Kombet e Bashkuara drejtuar Presidentit të Këshillit të Sigurimit
(S/2001/191). Thirrjen e një seance të jashtëzakonshme të Këshillit të Sigurimit, në të cilën
Ministri i Jashtëm i ish Republikës Jugosllave të Maqedonisë do të paraqesë një plan
veprimi të qeverisë së tij, me qëllim të ndërprerjes së dhunës dhe stabilitetit të
274
www.un.org/en/sc/repertoire/2000-2003/00-03_10
275
Po aty.
276
Po aty.
124
qëndrueshëm në kufirin me Kosovën për parandalimin dhe zgjerimin e konfliktit në
Maqedoni.277
Këshilli i Sigurimit përbëhet prej pesëmbëdhjetë anëtarësh, prej të cilëve pesë janë
anëtarë të përhershëm dhe dhjetë anëtarët tjerë janë anëtarë jo të përhershëm. Si anëtarë të
përhershëm janë: SHBA-të, Kina, Franca, Britania e Madhe dhe Rusia. Anëtarët jo të
përhershëm sipas Kartës së OKB-së i zgjedh Asambleja e Përgjithshme për një periudhë
prej dy vjetësh. Gjatë zgjedhjes së anëtarëve duhet të kihet parasysh kontributi i tyre në
ruajtjen e paqes dhe sigurisë ndërkombëtare dhe qëllimet e tjera të Organizatës si dhe
ndarja gjeografike e drejtë.278
Për të siguruar punën e shpejtë dhe efikase në kuadër të OKB-së, anëtarët e saj e
ngarkojnë Këshillin e Sigurimit me përgjegjësinë kryesore për ruajtjen e paqes dhe sigurisë
ndërkombëtare dhe pranojnë se, duke kryer detyrat që rrjedhin nga kjo përgjegjësi, Këshilli
i Sigurimit vepron në emër të tyre. 279 Duke u nisur nga kjo, Këshilli i Sigurimit luan edhe
një rol të rëndësishëm në zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare.
125
Duke u thirrur në Kreun VII të Kartës së OKB-së, Këshilli i Sigurimit është i autorizuar
të ndërmarrë masa parandaluese, me qëllim që paqja dhe siguria ndërkombëtare të mos
rrezikohen.280 Kapitulli VII i Kartës i mundëson Këshillit të Sigurimit edhe vënien e
sanksioneve ekonomike dhe ushtarake, nëse vlerëson se një anëtar i saj nëpërmjet
veprimeve që ndërmerr kërcënon paqen dhe sigurinë ndërkombëtare.
Ky organ, gjithashtu mund të zhvillojë hetime për çdo mosmarrëveshje ose situatë
tjetër, që mund të krijojë përçarje midis kombeve ose të lindë mosmarrëveshje, me qëllim
që të shohë, nëse vazhdimi i kësaj mosmarrëveshje ose kësaj situate mund të rrezikojë
ruajtjen e paqes dhe të sigurimit ndërkombëtar.281
280
Neni 40 i Kartës së OKB-së.
281
Neni 34 i Kartës së OKB-së.
282
K.J. Holst (1992). International Polities –A Framework for Analisis. New Jersey. Fq 368.
126
shpërdorimi i pushtetit të vetos, kryesisht nga Bashkimi Sovjetik. Pika
më e ulët e prestigjit të Këshillit të Sigurimit arriti në vitin 1950-1955
me bllokimi total të vendimesh deri edhe për anëtarësinë e Organizatës.
Gjatë asaj periudhe boshllëkun u detyrua ta plotësonte Brenda
kompetencave të veta Sekretari i Përgjithshëm i Kombeve të Bashkuara.
Në periudhën e Detantës, që nis me vitet ’60-të Këshilli i Sigurimit
rivitalizohet sërish.283
Që nga krijimi i OKB-së, Këshilli i Sigurimit ka miratuar një numër të madh rezolutash
të miratuara më konsensus, por në raste të caktuara duke vënë në funksion përdorimin e
vetos. Duhet pasur parasysh, se gjatë përdorimit të vetos rol të rëndësishëm kanë qëndrimet
e qeverive të shteteve, të cilët janë anëtarë të përhershëm të Këshillit të Sigurimit.
Ndër krizat, me të cilat është përballur globi gjatë funksionimit dhe veprimtarisë së
OKB-së, janë: intervenimi i Britanisë së Madhe kundër ndërhyrjes së BRSS-së në Greqi,
konflikti arabo-izraelit, Lufta e Koresë, Lufta e Vietnamit, konflikti në Suez,
mosmarrëveshja për ishujt Fakland mes Argjentinës dhe Britanisë së Madhe, pushtimi i
Kuvajtit nga ana e Irakut, konfliktet që lindën midis shteteve nga shpërbërja e Jugosllavisë
etj. Pra, këto janë vetëm disa nga konfliktet në të cilat Këshilli i Sigurimit në forma të
ndryshme ka qenë i përfshirë.
Nga ajo qe e theksuam më lart, se Këshilli i Sigurimit gjatë Luftës së Ftohtë, për shkak
të acarimit të marrëdhënieve Lindje-Perëndim, në të shumtën e rasteve, ka qenë i bllokuar.
E njëjta gjë, mund të thuhet edhe për iniciativat që ka ndërmarrë Këshilli i Sigurimit në
drejtim të parandalimit dhe zgjidhjes së këtyre konflikteve. Kjo vërtetohet, edhe nëse i
bëhet një analizë përdorimit të vetos nga anëtarët e përhershëm të Këshillit të Sigurimit.
Pikërisht rezulton se në shumë raste ndonjë anëtarë i përhershëm i Këshillit të Sigurimit ka
vendosur veto dhe në këtë formë i është pamundësuar Këshillit të Sigurimit veprimi i
mëtejshëm në zgjidhjen e konfliktit.
283
L, Bashkurti (2009). Krizat Ndërkombëtare. ADSH, GEER. Tiranë. Fq 477-478.
127
4.4. Roli i Këshillit të Sigurimit gjatë Luftës së Koresë (1950-1953)
Lufta e Koresë është njëri nga rastet në të cilat Këshilli i Sigurimit i OKB-së, ka
ndërmarrë një sërë aktivitetesh me qëllim që kjo luftë të mos marrë përmasat e një konflikti
më të gjerë, në të cilin do të kyçeshin shumë aktorë, zgjerimi i së cilës mund të rrezikonte
paqen dhe sigurinë ndërkombëtare në atë kohë.
Koreja ishte e pushtuar dhe e përfshirë nën perandorinë japoneze në vitin 1910 dhe ishte
pjesë deri në fund të vitit të dytë të Luftës së Dytë Botërore, pra deri në vitin 1945 kur
kapitulloi prej dy bombave atomike të hedhura nga SHBA-të.285
284
S, G, Johan (2007). Përse kombet shkojnë në luftë. Instituti i studimeve ndërkombëtare. Tiranë. Fq
61.
285
http://www.proletari.com/korea-lufta-e-ndarjes-se-koreve-2561950-2771953/html
128
Pas kësaj ndarjeje, gjendja në terren do të përkeqësohet. OKB- ja do të orvatet disa herë
që ky tension i ngritur në terren të zgjidhet nëpërmjet mekanizmave që ofron Karta e OKB-
së, dhe bën përpjekje për një zgjidhje paqësore të kësaj mosmarrëveshje.
Në qershor të vitit 1950, do të fillojë luftë e hapur midis dy Koreve. Qeveritë e Koreve
pretendonin që të bashkojnë Korenë dhe, mbi të të vendosin pushtetin e tyre. Lufta do të
zgjasë deri në vitin 1953.
Që në fillim të Luftës, SHBA-të mbajtën qëndrim se rruga e vetme për t’u përballuar me
këtë sfidë është OKB-ja. “Ne duhet të bëjmë diçka, dhe çdo gjë që të bëjmë duhet ta bëjmë
nëpërmjet Kombeve të Bashkuara”, do të shprehet Filip C. Jesup, ambasador në atë
kohë.286
Kështu që, gjatë periudhë sa zgjati lufta Këshilli i Sigurimit do jetë tepër aktiv. Në këtë
drejtim, Këshilli i Sigurimit i OKB-së, si njëri ndër organet, funksioni i të cilit është ruajtja
e paqes dhe sigurisë ndërkombëtare, do të sjellë disa rezoluta dhe do të bëjë përpjekje që
diplomacia të zërë vendin e saj në këtë konflikt. Rezolutat që kanë të bëjnë me këtë rast
janë: Rezoluta 82 e datës 25 qershor 1950; Rezoluta 84 e datës 7 korrik 1950; Rezoluta 83
e datës 27 korrik 1950; Rezoluta 85 e datës 31 qershor 1950; Rezoluta 88 e datës 8 nëntor
1950.
Nëse analizohen rezolutat e Këshillit të Sigurimit lidhur me këtë rast, konstatohet lehtë
se acarimi i marrëdhënieve Lindje-Perëndim dhe interesat e ndryshme të anëtarëve të
përhershëm të Këshillit të Sigurimit kanë paralizuar këtë organ. Rezolutat, të cilat i
përmendëm më lart, nuk flasim për ndonjë hap që duhet të ndërmarrë Këshilli i Sigurimit
në drejtim të zgjidhjes paqësore të konfliktit midis dy Koreve.
286
S, G, Johan (2007). Përse kombet shkojnë në luftë. Instituti i studimeve ndërkobëtare. Tiranë. Fq
66.
287
Shih Rezolutën 500 të Asamblesë së Përgjithshme.të OKB-së.
129
Në realitet, masat e parapara nga AP e OKB-së, ishin një lloj presioni që bëhej mbi
Kinën dhe Korenë e Veriut, që konflikti mos të marrë përmasa më të mëdha dhe në anën
tjetër i jepej mundësia bashkësisë ndërkombëtare, që të nëpërmjet veprimeve diplomatike
të mund të kanalizojë problemin, që rruga paqësorë për të ndaluar një konflikt të këtillë, të
jetë një shans për palët në konflikt. Gjatë kësaj periudhe sa zgjati lufta midis dy Koreve,
aktiviteti i OKB-së, respektivisht i Asamblesë së Përgjithshme dhe Sekretarit të
Përgjithshëm të OKB-së, do të jetë më i theksuar. Kjo shihet qartë edhe nga numri i
rezolutave që ka miratuar AP gjatë asaj periudhe si dhe aktivitetet e e ndryshme të
Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së, i cili duke ushtruar kompetencat e tij që i njihen në
bazë të Kartës, bënte përpjekje për një zgjidhje paqësore dhe ulje të tensioneve midis dy
Koreve.
Pavarësia e Shqipërisë më 28 nëntor 1912 nga Perandoria Osmane, ishte si rezultat i një
lëvizje dhe angazhimi të madh që kombi shqiptar ka bërë nëpër shekuj. Në këtë drejtim, jo
pak i rëndësishëm është edhe kontributi i shqiptarëve që jetonin në Kosovë dhe vende tjera,
të cilat sot gjenden jashtë kufijve administrativ të shtetit shqiptar.
Akti i lindjes së shtetit shqiptar nuk përbën një akt ndërkombëtar, po një akt të
brendshëm. Si të këtillë, ai nuk u mor në ndonjë kongres apo konferencë, por u soll nga
Kuvendi i Vlorës. Prandaj, për shqiptarët, akti i shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë nga
Perandoria Osmane, ka qenë dhe është nga aktet më me peshë se çdo akt tjetër. Më 29
korrik 1913, në Konferencën e Londrës do të njihet Shqipëria si shtet, por jashtë kufijve të
saj do të ngelen një pjesë e tokave shqiptare, në këtë rast edhe Kosova.
130
ushtronte ndaj popullit të Kosovës dhe nëpërmjet bisedimeve të tejkalonin dallimet. Edhe
pas miratimit të kësaj Rezolute, situate do të ngelet e njëjtë, në terren do të vazhdojnë të
zhvillohen luftimet.
131
b) të mos kryejnë veprime represive kundër popullsisë paqësore;
c) për të siguruar lirinë e plotë të lëvizjes dhe për të siguruar se s’do
të ketë kufizime për përfaqësuesit e shteteve tjera dhe
institucioneve ndërkombëtare të akredituara në Republikën
Federale të Jugosllavisë gjatë monitorimit të situatës në Kosovë;
d) të sigurojë qasje të plotë dhe të papenguar të organizatave
humanitare, si Kryqit të Kuq dhe UNHCR-së për shpërndarjen e
furnizimeve humanitare;
e) për të lehtësuar kthimin e papenguar të refugjatëve dhe personave
të zhvendosur .
6. Që udhëheqja shqiptare e Kosovës të dënojë të gjitha veprimet e
dhunshme dhe se shqiptarët e Kosovës duhet të insistojnë realizimin e
qëllimeve të tyre në mënyrë paqësore;
7. Përmbushjen e detyrimeve nga të gjitha shtetet në zbatim të rezolutës
1160 (1998);
8. Miratimin për krijimin e një grupi monitorimi efektiv ndërkombëtar
lidhur me çështjen e Kosovës ;
9. Që shtetet dhe organizatat ndërkombëtare të vejnë në dispozicion
personelin e tyre për të përmbushur përgjegjësinë për kryerjen e
monitorimit efektiv derisa të jenë arritur objektivat e kësaj rezolute
dhe ato që dalin na rezoluta 1160;
10. Që Republika Federale e Jugosllavisë si përgjegjëse kryesore për
sigurinë e tërë personelit diplomatik të akredituar, të ndërmarrë të
gjitha veprimet e nevojshme që personeli i monitorimit të mos
kërcënohet ose të jetë objekt kërcënimi gjatë kryerjes së funksionit të
tij.288
Siç vërehet, çështja e Kosovës disa herë ka qenë objekt diskutimi, përpara se të
fillonin bombardimet e NATO-s. Rezolutat e sipërpërmendura shprehnin qartë shqetësimin
e bashkësisë ndërkombëtare për situatën në Kosovë.
288
Shih Rezolutën 1199 të Këshillit të Sigurimit.
132
Rezolutat e Këshillit të Sigurimit, 1160 dhe 1199 nuk autorizonin përdorimin e forcës
për zgjidhjen e çështjes së Kosovës, edhe pse Sekretari i Përgjithshëm kërkonte që ndaj
shkeljeve të renda që pëson e drejta ndërkombëtare, respektivisht shkelja e të drejtave të
njeriut, veprimi i Këshillit të Sigurimit duhet të jetë më i fuqishëm. Vlen të theksohet edhe
ajo se, në kohën e miratimit të rezolutave në fjalë, nuk mund të pritej nga Këshilli i
Sigurimit një veprim më i fuqishëm për atë se dy anëtarët e përhershëm të Këshillit të
Sigurimit, Rusia dhe Kina shpreheshin hapur kundër veprimeve ushtarake ndaj Republikës
Federative të Jugosllavisë dhe vendosja në votim e një rezolute, ku do të parashihej
ndërmarrja e veprimeve të armatosura do të bllokohej nëpërmjet vetove të përdorura nga
këto dy shtete anëtare të përhershme të Këshillit të Sigurimit.
Duke i marrë parasysh këto rrethana, reagimi i Këshillit të Sigurimit në Kosovë nuk do
të jetë aq i fuqishëm, po të merren parasysh veprimet e palës serbe sidomos gjatë periudhës
1998-1999.
Duke pasur parasysh zhvillimet që ndodhën gjatë asaj periudhe në Kosovë gjatë viteve
1998-1999, dhe duke vërejtur qëndrimin e shteteve si Rusia dhe Kina të cilët, siç u theksua
edhe më lart, ishin kundër një ndërhyrje ushtarake nga NATO-ja në Kosovë, po edhe
kundërshtimin e Francës, e cila gjithashtu u rrjeshtua kunder një ndërhyrje ushtarake pa
mandate të Këshillit të Sigurimit, lirshëm mund të thuhet së Këshilli I Sigurimit nuk pati
mundësi që të hasë në vullnet të brendshëm Brenda tij që çështja e Kosovës të marrë një
kahje për zgjidhje, duke u shfrytëzuar mekanizmat të cilat i proklamon Karta e OKB-së.
Fryma e zgjidhjes paqësore për çështjen e Kosovës vërehet edhe në tetë kapitujt, në të
cilët është e ndarë marrëveshja.
Marrëveshja e Rambujesë do të nënshkruhet nga pala kosovare, ndërsa pala serbe nuk e
nënshkroi këtë marrëveshje. Me këtë veprim të palës serbe, siç thekson Enver Sopjani në
librin e tij “Përmbledhje aktesh ndërkombëtare për Kosovën 1999-2004”, në njëfarë
133
mënyre, do të legjitimohet ndërhyrja ushtarake e NATO-s, për të ndaluar terrorin serb, që
ushtrohej mbi popullsinë e pafajshme në Kosovë.289
Në realitet, diplomacia ndërkombëtare kishte provuar mjaft qoftë nëpërmjet rrugës për
një zgjidhje paqësore duke bërë presion mbi palët, që nëpërmjet bisedimeve dypalësh të
gjejnë një zgjidhje paqësore, qoftë nëpërmjet organizimit të Konferencës së Rambujesë
përsëri e organizuar për të njëjtin qëllim. Rezultatet munguan, ndërhyrja e NATOS-s ishte
e domosdoshme për të ndaluar një terror dhe për mos lejuar, që të përsëritej një Bosnjë e
dytë edhe në Kosovë.
Më 23 mars, 1999, Kryeministri i Britanisë, Toni Bler, bëri një deklaratë në Parlament
ku konfirmoi se Britania e Madhe ishte e gatshme me aleatët e saj të NATO-s të
ndërmerrte veprim ushtarak mbi Jugosllavinë.291
Më 20 qershor 1999, mbas afro 90 ditësh që u ndërmor goditja ushtarake mbi objektet
strategjike në Beograd dhe mbi zonat dhe njësitet ushtarake e paramilitare serbe në
Kosovë, Operacioni i Forcave Aleate të NATO-s detyroi tërheqjen e plotë të forcave serbe
nga Kosova.292
289
E , Sopjani (2005). Përmbledhje aktesh ndërkombëtare për Kosovën 1999-2004. Leoprint.
Prishtinë. Fq 8.
290
A, Davutogllu (2010). Thellësia strategjike pozita ndërkombëtare e Turqisë. (Përkthim). Logos-A.
Shkup.Fq 375.
291
L, Bashkurti (2009). Kombet e Bashkuara dhe rendi I ri botëror.. ADSH, GEER. Tiranë. Fq 280.
292
Po aty, fq 281.
134
në Kosovë. Gjithashtu në pjesën hyrëse të kësaj rezolute edhe njëherë shprehet qëndrimi i
OKB-së për një zgjidhje politike të çështjes së Kosovës.293
293
Për më tepër shih Rezolutën 1244 të Këshillit të Sigurimit.
294
Neni 10 i Rezolutës 1244 të Këshillit të Sigurimit.
135
k) të sigurojë kthimin e sigurt dhe të papenguar në shtëpitë e tyre në Kosovë të të
gjithë refugjatëve dhe personave të shpërngulur.295
Rezoluta 1244 e Këshillit të Sigurimit në fakt hapi një proces tjetër të zhvillimeve në
Kosovë. Vendosja e dy misioneve ndërkombëtare. Me vendosjen e KFOR-it dhe UNMIK-
ut, fillon implementimi i rezolutës 1244. Këto dy misione ndërkombëtare, KFOR-i në
njërën anë dhe UNMIK-u anën tjetër, kishin për detyrë që të të kujdeseshin për vendosjen e
paqes dhe sigurisë, si dhe përgatitjen e hapësirës në drejtim të përmbylljes dhe zgjidhjes së
çështjes së Kosovës. Në këtë drejtim në qershor të vitit 2005, Sekretari i Përgjithshëm i
OKB-së, caktoi përfaqësuesin e përhershëm të Norvegjisë në NATO, Kai Eide si të
dërguar të veçantë të tij për të vlerësuar situatën në Kosovë. Në raportin qe paraqiti ai në 7
shtator 2005, rekomandonte për fillim të diskutimit lidhur me statusin përfundimtar të
Kosovës. Edhe në kuadër të Këshillit të Sigurimit kishte konsensus për të filluar ky proces.
Kështu që, Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së, caktoi ish-presidentin finlandez, Marti
Ahtisari, si të dërguarin e tij të veçantë në procesin e përcaktimit të statusit të Kosovës. Pas
zhvillimit te bisedimeve dhe kontakteve brenda një periudhe dy vjeçare, ai do të dalë me
propozimin e tij lidhur me statusin e Kosovës. Sipas tij, Kosova duhej të bëhej një shtet i
pavarur nën mbikëqyrjen ndërkombëtare; duhej ngritur një komision për hartimin e një
projektkushtetute, e cila duhej miratuar brenda 120 ditëve nga 2/3 e Kuvendit të Kosovës;
mandate i UNMIK-ut duhej të përfundonte pas një periudhe transitore prej 120 ditësh dhe,
pas kësaj kohe, “i gjithë pushteti legjislativ dhe ekzekutiv që i ishte dhënë UNMIK-ut
duhej të transferohej en bloc autoriteteve qeverisëse të Kosovës; duhej të organizoheshin
zgjedhjet e përgjithshme dhe vendore jo më vonë se nëntë muaj nga hyrja në fuqi e
kushtetutës.296
295
Neni 11 i Rezolutws 1244 të Këshillit të Sigurimit.
296
Zaganjori, Z. (2012). Jurisprudencë dhe praktikë ndërkombëtare. Tiranë. Fq 27.
297
Po aty. Fq 27.
136
4.6. Mosmarrëveshjet midis Kenisë dhe Etiopisë lidhur me tërheqjen
e saktë të vijës kufitare midis tyre
Me qëllim që t’u jepet fund grindjeve dhe që të parandalohet keqësimi i gjendjes midis
këtyre dy shteteve,Këshilli i Sigurimit më 15 korrik të vitit 2008 miratoi Rezolutën 1402
(2008). Vlen të theksohet se edhe pse rezoluta në fjalë u miratua me shumicën e duhur,
gjatë miratimit të saj nuk mori pjesë përfaqësuesi i Kinës. Sipas kësaj rezolute Këshilli i
Sigurimit kërkonte nga Etiopia dhe Kenia që të krijonin një gjykatë arbitrazhi deri më 31
dhjetor 2008. Po ashtu parashihej se vendimi që do të merrte kjo gjykatë do të kishte
karakter të detyrueshëm për palët.298
Pas miratimit të kësaj rezolute, palët në mosmarrëveshje janë takuar disa herë, por nga
bisedimet e zhvilluara në përmbushje të detyrimit nga Rezoluta 1402 (2008) nuk do të
shënohet asnjë hap në drejtim të arritjes së marrëveshjes së përbashkët për krijimin e
gjykatës së arbitrazhit. Si vend i takimit të disahershëm të palëve ka qenë kryeqyteti
egjiptian, Kajro. Që takimet për zhvillimin e bisedimeve të zhvilloheshin në këtë qytet
kishin vendosur vetë palët. Ajo çka është e rëndësishme të theksohet se që në fillim të
takimeve midis tyre vërehej një mosgatishmëri për arritjen e marrëveshjes në afatin e
paraparë. Ashtu edhe rezultoi, marrëveshje nuk u arrit, ndërsa Etiopia akuzoi Keninë për
zvarritje të bisedimeve dhe shkelje të Rezolutës 1402 (2008).
Në vijim, Franca që kishte luajtur një rol mjaft aktiv në miratimin e Rezolutë 1402
(2008), për t’i bërë presion Kenisë që të angazhohet seriozisht për krijimin e gjykatës së
arbitrazhit, i ndërpret asaj të gjitha ndihmat për zhvillim të ndërmarra në kuadër të
programeve të bashkëpunimit dypalësh (Francë- Kenia), ndërsa Kenia reagon ashpër ndaj
këtyre masave duke theksuar se Franca po shkel normat dhe parimet e të drejtës
ndërkombëtare dhe po ndërhyn në punët e brendshme të saj.299
298
Për më tepër shih rezolutën 1402 (2008) të Këshillit të Sigurimit.
299
Zaganjori, Xh. (2012). Jurisprudencë dhe praktikë ndërkombëtare. ADELPRINT.Tiranë. Fq 277.
137
Meqë palët nuk po arrinin të krijonin një gjykatë arbitrazh, tensionet midis Etiopisë dhe
Kenias do të rezultojnë me luftë midis ushtrive të këtyre dy shteteve. Këshilli i
Sigurimit,duke u thirrur në Kartën e OKB-së, do të tentojë që të miratojë një Rezolutë të re
lidhur me këtë mosmarrëveshje dhe të dërgojë një forcë të armatosur të OKB-së, me qëllim
që situata mes këtyre dy shteteve të mos shkallëzohet dhe të marrë përmasat e një konflikti
më të gjërë. Megjithatë, një tentativë e këtillë e Këshillit të Sigurimit as që do të vendoset
në votim, sepse Rusia si një ndër anëtarët e përhershëm të Këshillit të Sigurimit, do të
deklarohet zyrtarisht se, nëse shtrohej në votim, kjo çështje do të shfrytëzonte të drejtën e
vetos.
Këshilli i Sigurimit, duke u thirrur se ishte autoriteti i vetëm nën kompetencën e të cilit
mund të angazhoheshin forca të armatosura në kuadër të OKB-së për qëllime paqeruajtëse
në shtetet, në të cilat kishte konflikte që rrezikonin paqen dhe sigurinë ndërkombëtare, do
të kundërshtojë Rezolutën 1999(X) të Asamblesë së Përgjithshme dhe do ta konsiderojë atë
si jo të ligjshme, pasi bie ndesh me Kartën.
Duke shqyrtuar këtë rast, në njërën anë, mund të konstatojmë se gjatë miratimit të
Rezolutës 1402 (2008) nga ana e Këshillit të Sigurimit, Këshilli i Sigurimit ka miratuar një
Rezolutë me anë të së cilës detyron Etiopinë dhe Kenian për zgjidhje të mosmarrëveshjes
midis tyre, duke ngritur një gjykatë arbitrazhi. Për më tepër, KS, urdhëron palët që në një
afat kohor të përcaktuar në Rezolutë, të arrijnë një marrëveshje për konstituimin e një
gjykate të tillë, vendimet e së cilës do të kishin karakter obligativ. Në anën tjetër duke
analizuar dispozitat e Kartës se OKB-së, Këshilli i Sigurimit, është i autorizuar që vetëm
t’u rekomandojë palëve procedura apo mjete, nëpërmjet të cilave do të zgjidhin
mosmarrëveshjet midis tyre. Pra, ky organ nuk mund t’i detyrojnë palët se në ç’formë të
zgjidhin mosmarrëveshjet që shfaqen midis tyre. Gjithashtu, Karta e OKB-së, nuk përmban
ndonjë dispozitë në të cilën autorizon Këshillin e Sigurimit që shteteve palë në një
mosmarrëveshje ndërkombëtare t’iu përcaktojë një afat kohor për të përfunduar bisedimet
lidhur me ndonjë çështje. Nga kjo mund të konkludojmë se lidhur me këtë rast, Këshilli i
Sigurimit ka tejkaluar autorizimet e vete që i përcakton Karta e OKB-së dhe, si e këtillë,
138
kjo rezolutë duhet konsideruar si e paligjshme dhe në kundërshtim me normat e së drejtës
ndërkombëtare.
300
Neni 10 i Kartës së OKB-së.
301
Po aty, neni 11, paragrafi 2.
302
Po aty, neni 11, paragrafi 3.
303
Po aty, neni 13, paragrafi 1.
304
Po aty, neni 14.
139
Kompetencat e Asamblesë së Përgjithshme, të parapara sipas nenit 10 të Kartës së
OKB-së, tregojnë fuqinë e këtij organi për të diskutuar dhe për dhënë rekomandime për
çështje që lidhen me zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare. Sipas nenit
11, paragrafi 2 të Kartës, Asambleja e Përgjithshme, jo vetëm që është e autorizuar për të
diskutuar lidhur me çdo situatë ose çështje që ka të bëjë me ruajtjen e paqes dhe të
sigurimit ndërkombëtar, por edhe për të luajtur një rol aktiv në koordinimin e aktiviteteve
të ndryshme në drejtim të zgjidhjes paqësore të mosmarrëveshjeve, që shfaqen midis
shteteve. Duhet të kihet parasysh edhe ajo se gjatë ushtrimit të veprimtarisë së saj
Asambleja e Përgjithshme duhet që t’i përmbahet autorizimeve që i jepen sipas Kartës dhe
mos t’i tejkalojë autorizimet e saj.
140
të tërheqë çdo kufizim, nëse Asambleja e Përgjithshme miraton ndonjë rezolutë, në të cilën
jep rekomandime që kanë të bëjnë me ndonjë çështje ose mosmarrëveshje.
305
Neni 12, paragrafi 2 i Kartës së OKB-së.
141
Një hap tjetër që tregon për rëndësinë dhe kontributin e Asamblesë së Përgjithshme, që
ajo jep në drejtim të zgjidhjes paqësore të mosmarrëveshjeve, të cilat rezultojnë midis
shteteve, është edhe miratimi nga ky organ i rezolutës “Të Bashkuar për paqe” e vitit 1950.
Në bazë të rezolutës 377 (V), të 3 nëntorit të vitit 1950 (Të bashkuar për paqe),
Asambleja e Përgjithshme mund të shqyrtojë dhe të rekomandojë përdorimin e forcave të
armatosura në rast të cenimit të paqes ose të ndonjë akti të agresionit, nëse për shkak të
mungesës së unitetit të anëtarëve të përhershëm të Këshillit të Sigurimit (për shkak të
përdorimit të “vetos”) ky s’ka qenë në gjendje të vepronte.306 Në këso rastesh Asambleja e
Përgjithshme mund të mblidhet në një sesion të ngutshëm special brenda 24 orësh, me
kërkesën e nëntë anëtarëve të Këshillit të Sigurimit ose të shumicës së shteteve anëtare të
Kombeve të Bashkuara.307Asambleja mund të shqyrtojë në këto rastesh raportin lidhur me
situatën në hapësirën, ku tensioni ndërkombëtar rrezikon paqen dhe sigurimin
ndërkombëtar, masat që mund të përdoren bashkërisht për ruajtjen dhe forcimin e paqes e
të sigurimit ndërkombëtar.308 Duke u thirrur në këtë rezolutë, Asambleja e Përgjithshme ka
ndërmarrë masa për vendosjen e armëpushimit në zonën e Kanalit të Suezit, në kohën e
konfliktit ndërmjet Izraelit, Egjiptit, Francës dhe Britanisë së Madhe në vitin 1956, me
ç’rast Këshilli i Sigurimit nuk qe në gjendje t’i përmbushte detyrimet e veta për shkak të
“vetos”. Asambleja e Përgjithshme më atë rast mori vendimin për krijimin e forcave të
ngutshme për garantimin e paqes në këtë rajon. Njëjtë, Asambleja e Përgjithshme pati
vendosur të ndërmerreshin masa ushtarake për të ndihmuar ruajtjen e së drejtës dhe të
rendit edhe në Kongo në vitin 1960. 309
Në bazë të rezolutës, gjithashtu është krijuar një komision për vëzhgimin e paqes, i cili
duhet të vëzhgojë dhe t’i raportojë Asamblesë së Përgjithshme mbi situatat në zonat, në të
cilat ekziston tension ndërkombëtar, vazhdimi i së cilës ka gjasa të rrezikojë ruajtjen e
paqes dhe sigurimit ndërkombëtar. Gjithashtu kjo rezolutë, krijon edhe një Komitet të
përbashkët, i cili duhet të studiojë çështjet e ndryshme që kanë të bëjnë rreth aplikimit të
metodave, me anë të të cilave duhet vepruar dhe t’i raportojë Këshillit të Sigurimit ose
Asamblesë së Përgjithshme. Në shumë raste në të cilat është rrezikuar paqja dhe sigurimi
ndërkombëtar, por në të cilat Këshilli i Sigurimit ka qenë i pafuqishëm që të veprojë për
shkak të bllokimit nga anëtarët e përhershëm të tij, ka vendosur të thirrë seancë të
jashtëzakonshme të Asamblesë së Përgjithshme, për të diskutuar për këto çështje dhe për
t’i marrë në konsideratë ato.
306
Gruda, Z. (2002). E drejta ndërkombëtare publike.Universiteti i Prishtinës.Prishtinë. Fq 333.
307
Po aty, fq 333.
308
Po aty, fq 333.
309
Po ay, fq 333.
142
Në nenin 14 të Kartës së OKB-së, përshkruhen funksionet specifike që ka Asambleja e
Përgjithshme. Sipas këtij neni, Asambleja e Përgjithshme mund të rekomandojë masa për
të siguruar rregullimin paqësor të çdo situate, cilado qoftë origjina e saj, kur asaj i duket se
dëmton të mirën e përgjithshme ose rrezikon marrëdhëniet miqësore midis kombeve, duke
përfshirë edhe situatat që lindin nga shkelja e dispozitave të Kartës, në të cilën shtjellohen
qëllimet dhe parimet e OKB-së. Duke u thirrur në këtë nen, Asambleja e Përgjithshme më
8 dhjetor 1946, miratoi rezolutën 44(I) me titull “Trajtimi i Indianëve në Unionin e Afrikës
së Jugut” Kjo rezolutë, është përfshirë në rendin e ditës në Asamblenë e Përgjithshme me
kërkesë të delegacionit të Indisë. Rezoluta është mjaft e shkurtër dhe përbëhet nga tre pika.
Duke u nisur nga këto që parashtruam më lart, mund të konkludojmë lehtë se Asambleja
e Përgjithshme sot në botë, jo vetëm që jep një kontribut të rëndësishëm në ruajtjen e paqes
dhe sigurisë ndërkombëtare,, por dhe në mjaft situata të ndryshme lidhur me
mosmarrëveshje të ndryshme që janë shfaqur midis shteteve, ajo ka luajtur një rol të
rëndësishëm në drejtim të zgjidhjes paqësore të këtyre mosmarrëveshjeve.
Për rolin dhe rëndësinë që ka Asambleja e Përgjithshme, tregon edhe ajo se ky organ ka
miratuar edhe disa rezoluta, të cilat kanë të bëjnë me çështjen e zgjidhjes paqësore të
mosmarrëveshjeve ndërkombëtare. Kështu, Asambleja e Përgjithshme më 28 prill të vitit
1949, ka miratuar Aktin e rishikuar për zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve
ndërkombëtare. Edhe Deklarata e Manilas, për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve
ndërkombëtare, e vitit 1982, erdhi si rezultat i punës dhe angazhimit të Asamblesë së
Përgjithshme në drejtim të zgjidhjes paqësore të mosmarrëveshjeve.
310
Shih rezolutën e Asamblesë së Përgjithshme 44(I), të datës 8 dhjetor 1946,në
http://www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=A/RES/44(I)&Lang=E&Area=RESOLUTION
311
Deklarata e Manilas mbi zgjidhjen paqësoret të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare neni II,
paragrafi 1.
143
rekomandimet që jep Asambleja e Përgjithshme nëpërmjet rezolutave të saj në pajtim me
nenin 11 dhe 12 të Kartës, që ka të bëjë me zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve
ndërkombëtare. Në të njëjtin nen, në paragrafin 3, të Deklaratës gjithashtu ceket roli dhe
rëndësia e Asamblesë së Përgjithshme në fushën e zgjidhjes paqësore të mosmarrëveshjeve
ndërkombëtare dhe i bën thirrje Asamblesë së Përgjithshme, që në mënyrë efektive të
përmbushë funksionin e saj.312
312
Po aty, neni II, paragrafi 3.
313
See Official Records of the General Assambly. Forty-fourth Session, Supplement No. 1 (a/44/1.
314
Neni 97 i Kartës së OKB-së.
144
tërheqë vëmendjen e Këshillit të Sigurimit për çdo çështje që, sipas mendimit të tij,
kërcënon ruajtjen e paqes dhe sigurisë ndërkombëtare”.315
315
Neni 99 I Kartës së OKB-së.
316
J. G. Merrilles (2005). International dispute settlement. Cambridge University Press. Cambridge.
Fq 244.
317
Po aty, fq 244.
318
Po aty, fq 244.
319
J. G. Merrilles (2005). International dispute settlement. Cambridge University Press. Cambridge.
Fq 244.
145
Në janar të vitit 1980, pak pas pushtimit të Afganistanit nga ana e Bashkimit Sovjetik,
Asambleja e Përgjithshme miratoi një rezolutë duke i kërkuar Sekretarit të Përgjithshëm që
nëpërmjet “parimit të shërbimit të mirë”, të veprojë dhe të marrë parasysh situatën e
krijuar. Kjo ishte rezoluta e parë, nga një numër i rezolutave që kishin të bënin me këtë
çështje, e cila shtyu Sekretarin e Përgjithshëm, që të caktojë njërin nga vartësit e tij, Diego
Cordovez të shërbejë si përfaqësues i tij personal në bisedimet mes Pakistanit, Bashkimit
Sovjetik dhe Afganistanit në procesin e largimit të trupave sovjetike nga territori i
Afganistanit.320 Për të arritur një marrëveshje mes tyre, palët do të takohen disa herë si në
Kabul, Islamabad dhe Gjenevë. Megjithatë, palët me vështirësi përparonin drejt marrjes së
një vendimi, kjo dhe si rezultat i mungesës se udhëheqësisë së rezistencës afgane në këto
bisedime. Sidoqoftë, një vendim u mor në vitin 1989 dhe me këtë do të kemi edhe
tërheqjen e trupave sovjetike nga Afganistani.
146
emër të Sekretarit të Përgjithshëm. Kështu në vitin 1965, kur në Republikën Domenikane
kishin shpërthyer luftimet, Sekretari i Përgjithshëm do të kërkojë nga SHBA-të, që
nëpërmjet “shërbimeve të mira” të nxisë palët kundërshtare, që të marrin parasysh thirrjen
e Këshillit të Sigurimit për një armëpushim të mundshëm.325 Sekretari i Përgjithshëm i
OKB-së, ka caktuar persona të posaçëm edhe për Kosovën.
Pra, Sekretari i Përgjithshëm, përveç që jep ndihmën e tij në drejtim të ruajtjes së paqes
dhe sigurisë dhe zgjidhjes paqësore të mosmarrëveshjeve, natyrisht ai luan dhe një rol të
rëndësishëm në këtë proces. Funksionet e tilla përfshijnë: diskutimet me palët, aktivitetet e
ndryshme në drejtim të grumbullimit të provave dhe fakteve, zhvillimi i bisedimeve lidhur
me zgjidhjen e një mosmarrëveshjeje ose zbatimin e saj, etj. Në këtë drejtim, ai këto
funksione i përmbush vetë ose nëpërmjet ndonjë përfaqësuesi që e autorizon vetë ai.
325
Consideration of questions under the Council’s responsibility for the maintenance of international
peace and security, fq 149.http://www.un.org/en/sc/repertoire/64-65/64-65_08.pdf
147
Përgjithshëm sa i takon zgjidhjes paqësore të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare luan një
rol të fuqishëm.
Kështu, gjatë krizës në Libi gjatë vitit 2011, Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së, duke u
thirrur në kompetencat e tji të bazuara në Kartë, ka luajtur një rol të madh në drejtim në
zgjidhjen e kësaj krize. Prioritet i Sekretarit të Përgjithshëm gjatë kësaj krize ka qenë
trajtimi i kësaj çështje, me mjete paqësore, nëpërmjet dialogut. Për këtë qëllim, Sekretari i
Përgjithshëm emëroi të dërguarin e posaçëm për Libinë Khatib, i cili disa herë vizitoi
Tripolin dhe Bengazin, me qëllim që gjakderdhjet dhe jetët e njerëzve të mos rrezikohen
më tej dhe çështja të trajtohet nëpërmjet mjeteve që parasheh Karta e OKB-së. Në këtë
drejtim edhe vetë Sekretari i Përgjithshëm disa herë ka mbajtur kontaktet me autoritetet e
Libisë për të sjellë këtë krizë në një zgjidhje harmonike dhe paqësore.326
Në këtë frymë, Sekretarit të Përgjithshëm i jepet një rol i madh për kryer sa më
efikasitet funksionet që i jepen atij në bazë të nenit 99 të Kartës së OKB-së, për të
ndihmuar në zgjidhjen paqësore të një mosmarrëveshjeje ndërkombëtare apo për të marrë
masa për të parandaluar përkeqësimin e një situate në ndonjë shtet.
326
Një qëndrim të këtillë ka mbajtur OKB-ja gjatë krizës në Libi. Kjo shihet në intervistën e dhënë të
Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së për “ Zerin e Rusisë” më 6 korrik 2011.
327
Pjesa II, pika 6 e Deklaratës së Manilas mbi zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve
ndërkombëtare.
148
Zgjidhja paqësore e mosmarrëveshjeve ndërkombëtare në ditët e tona ka marrë një
dimension të ri. Metodat në fushën e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve ndërkombëtare të
aplikuara nga OKB-ja reflektojnë ndryshe nga e kaluara. Në këtë drejtim prirjet drejt
zgjerimit të rolit të Sekretarit të Përgjithshëm, në zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve
të ndryshme ndërkombëtare, janë më se evidente.
149
PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME
Nga hulumtimi dhe analiza e bërë në këtë disertacion doktorate kemi ardhur deri tek
këto përfundime dhe rekomandime vijuese:
150
mund të jenë të përfshirë më shumë se sa dy shtete. Zakonisht, bisedimet kalojnë nëpër
disa faza dhe atë: bisedimet paraprake, formulimin bazë, detajimin me hollësi. Është me
rëndësi të theksohet se normat juridike ndërkombëtare nuk përcaktojnë format se si do të
duhej të zhvillohen bisedimet, siç nuk parashohin edhe kornizën kohore, brenda së cilës do
të duhet të arrihet përfundimi i tyre. Në fazën e parë të bisedimeve, të njohura ndryshe si
bisedimet paraprake, palët bien dakord për probleme të rëndësishme siç janë: arritja e
marrëveshjes së palëve për zhvillimin e bisedimeve, përgatitja e agjendës si dhe
dakordimin për mënyrën e të zhvilluarit të bisedimeve. Në fazën e dytë, e quajtur si faza e
formulimit bazë, palët bien dakord për parimet themelore, mbi bazën e të cilave duhet të
arrihet deri të zgjidhja e mosmarrëveshjes. Në fazën e tretë, e quajtur ndryshe detajimi me
hollësi, është faza më e vështirë meqë, palët gjatë kësaj faze konkretizojnë mirë problemet,
respektivisht përcaktojnë detajet e zgjidhjes së mosmarrëveshjes.
151
3. Në grupin e mjeteve diplomatike, përpos bisedimeve, “zyrës së shërbimit të
mirë” dhe ndërmjetësimit bëjnë pjesë edhe hetimi dhe pajtimi. Me qëllim që një proces
negociues të lëvizë drejt një zgjidhjeje, në kushtet kur midis palëve ekzistojnë mospajtime
të theksuara, me pëlqim të palëve mund të krijohet një komision hetues, qëllimi i të cilit
konsiston në ndriçimin e fakteve nëpërmjet hetimeve të pavarura, të paanshme dhe të
ndërgjegjshme. Komisioni hetues ka për detyrë të shqyrtojë rastin, të nxjerrë konstatimet e
tij lidhur me rastin dhe më pas të dalë me mendim përfundimtar lidhur me natyrën e
mosmarrëveshjes. Edhe pse raporti i komisionit hetues nuk ka karakter detyrues, ai paraqet
bazë të mirë që bisedimet ndërmjet palëve të marrin një drejtim të ri, me mundësinë që
edhe të përfundojnë me sukses. Praktika e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve ndërkombëtare
njeh raste të rralla ku ka ardhur në shprehje me vënien në funksion e këtij mjeti të
diplomacisë. Duke pasur parasysh se e drejta ndërkombëtare nuk disponon me mekanizma
të detyrueshëm për të mbledhur faktet, komisioni hetues vështirë mund të dalë me një
raport që do të jetë i pranueshëm për palët. Ngjashëm me komisionin hetues edhe pajtimi
është hyn në grupin e mjeteve për zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare.
Edhe tek pajtimi kemi të bëjmë me një numër të caktuar të personave, detyra e të cilëve ka
të bëjë me shqyrtimin dhe zbardhjen e çdo fakti lidhur me mosmarrëveshjen e krijuar midis
palëve, të përgatisë raport lidhur me punën, për të cilën janë ngarkuar dhe të propozojë
zgjidhjen e mosmarrëveshjes midis palëve. Për dallim nga hetimi, te pajtimi detyra e
komisionit të pajtimit nuk konsiston vetëm në mbledhjen e të dhënave dhe fakteve që kanë
të bëjnë me mosmarrëveshjen ndërkombëtare, por detyrë e këtij komisioni është edhe
dhënia e propozimit për palët në konflikt lidhur me formën se si duhet të arrihet deri te
zgjidhja e çështjes kontestuese. Ky mjet diplomatik, jo vetëm që paraqet formë të re të
zgjidhjes së mosmarrëveshjeve ndërkombëtare, por njëhërit i njëjti jo shpeshherë ka ardhur
në shprehje në praktikën e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve ndërkombëtare.
152
vendime nga një juri e plotë e përbërë nga 15 gjyqtarë. Me pajtimin e palëve dhe në
përputhje me Statutin e GJND-së, gjykata mund të formojë këshilla gjyqësorë prej të
paktën tre gjyqtarësh, të cilët do të shqyrtojnë rastin. GJND-ja sot, ka një rol të
rëndësishëm në zhvillimin dhe evoluimin e së drejtës ndërkombëtare. Kjo manifestohet
nëpërmjet të rritjes së numrit të ankesave që parashtrojnë shtetet deri tek ajo. Parë në
perspektivë, GJND-ja mund të mbajë emrin e një institucioni mjaft me peshë në sistemin
ndërkombëtar, përderisa llogaritet si Gjykatë profesionale dhe e paanshme. Vetëm kështu,
ajo do të ndihmojë në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve që shfaqen midis shteteve.
Përjashtimi i mundësisë që t’i drejtohem asaj, për të shqyrtuar mosmarrëveshje, të cilat
mund të shfaqen edhe nga ndonjë organizatë ndërkombëtare, zbeh rolin dhe rëndësinë e
këtij organi gjyqësor dhe mund të jetë në të ardhmen një kërkesë e qëndrueshme për
reformim normativ në aktet, mbi të cilat mbështetet funksionimi i saj. Vendimi i GJND-së
për Incidentin në Kanalin e Korfuzit dhe për kontestin ndërmjet Maqedonisë dhe Greqisë,
janë dy raste, të cilët zënë një vend të posaçëm në kuadër të këtij punimi, njëri që përbën
rastin e parë që është shqyrtuar nga ky institucion gjyqësor, tjetri përbën njërin nga rastet
që ka shqyrtuar Gjykata gjatë kohës, kur unë jam marrë më këtë problematikë. Rasti anglo-
shqiptar, në të vërtetë përbën një nga rastet më specifike që ka shqyrtuar Gjykata që nga
funksionimi i saj, për shkak se duhej të jepte përgjigje për një sërë çështjesh të rëndësishme
si liria e detit, e drejta e kalimit nëpër ngushtica, sovraniteti, ndërhyrja, masat e
vetëndihmës, përgjegjësia ndërkombëtare e shteteve dhe dëmshpërblimi. Vështruar nga
perspektiva e sotme, mund të konstatojmë pa hamendje se vendimi i gjykatës i dhënë në
një kohë kur bota ishte e ndikuar nga dy superfuqitë (SHBA-BRSS), ishte më se i drejtë.
Rasti maqedono-grek, përbën një rast tjetër që ka të bëjë me dallimet e palëve në
interpretimin e dispozitave të një marrëveshje të lidhur midis tyre në vitin 1995, e njohur
kjo si Marrëveshja e Përkohshme. Rasti në fjalë, paraqet një nga shembujt e rasteve të
zgjidhura nga GJND-ja, vendimi i së cilës nuk është përmbushur nga ana e palëve. Duke
pasur parasysh natyrën dhe ecurinë e mosmarrëveshjeve të këtilla, arrijmë në konkluzionin
se mjetet diplomatike mund të jenë mjete më të përshtatshme për t’u arritur zgjidhja e
mosmarrëveshjes. Konkluzionin e këtillë e forcon edhe më tepër zhvillimi i mëtejshëm i
procesin të ndërmjetësimit për arritjen e një zgjidhje në rastin maqedono-grek lidhur me
kontestin me emrin. Edhe përkundër se GJND-ja ka dhënë vendimin e saj, i njëjti vendim
nuk ka ndryshuar ndonjë kthesë në procesin për zgjidhjen përfundimtare të kësaj
mosmarrëveshjeje.
153
marrëveshje të këtillë të palëve, respektivisht pa pëlqim të vullnetit të palëve, nuk ka as
arbitrazh ndërkombëtar. Garancionin se arbitrazhi ndërkombëtar do t’i plotësojë kërkesat e
palëve për një zgjidhje me kualitet të lartë të mosmarrëveshjeve të krijuara, e jep vetë
autonomia e vullnetit të palëve me rastin e zgjedhjes së arbitrave. Zgjedhja e arbitrave nga
vetë palët, në teorinë juridike dhe në praktikën e arbitrazhit, trajtohet si një nga përparësitë
e shumta, që i faturohen këtij mjeti gjyqësor të zgjidhjes së mosmarrëveshjeve
ndërkombëtare. Mirëpo, edhe pse palët i zgjedhin personat, të cilët do të ushtrojnë
funksionin e arbitrave, këta të fundit janë të lirë në vendimmarrje. Liria, gjatë marrjes së
vendimit, rrjedh nga kërkesa për pavarësinë e arbitrave në raport me palët, pavarësi e cila
duhet medoemos të jetë prezente nga vetë zgjedhja e tyre në cilësinë e arbitrave e deri në
fund të procesit. Anshmëria e arbitrit mund të jetë shkak për përjashtimin e tij nga tribunali
i arbitrazhit.Procedura para arbitrazhit ndërkombëtar është specifike dhe se karakterizohet
me thjeshtësinë e saj dhe me atmosferën miqësore në të cilën zhvillohet. Si specifika
kryesore të procedurës para arbitrazhit ndërkombëtar konsiderohet mundësia e palëve për
t’i autorizuar arbritrat, që kontestin ta zgjidhin në bazë të parimit të drejtësisë dhe
drejtshmërisë (ex aequo et bono). Po ashtu, karakteristikë tjetër konsiderohet autorizimi i
palëve për arbritrat, që vendimin ta përpilojnë pa arsyetim. Zgjidhja e mosmarrëveshjeve
ndërkombëtare nëpërmjet arbitrazhit ndërkombëtar përfundon me sjelljen e vendimit. Nga
kualiteti i vendimit varet edhe reputacioni i arbitrave, por edhe vetë autoriteti i kësaj
mënyre gjyqësore të zgjidhjes së mosmarrëveshjeve. Mirëpo, vendimi i arbitrazhit mund të
mos prodhojë efekte juridike, nëse i njëjti anulohet për shkaqet e trajtuara në punim.
Konkretisht, punimi doktoral na sjell në përfundimin se arbitrazhi ndërkombëtar është tejet
i rëndësishëm për rregullimin paqësor të mosmarrëveshjeve, duke pasur parasysh faktin se
procedura zhvillohet në një atmosferë më miqësore, çka padyshim se kontribuohet në
zbutjen e qëndrimeve maksimaliste të palëve të përfshira në kontest.
154
rezultatet e duhura në drejtim të zgjidhjes së kontestit. Kjo dëshmohet edhe në një sërë
rastesh, siç është rasti i Palestinës, rasti i Koresë, rasti i Kenias dhe Etiopisë, rasti i
Kosovës dhe raste të tjera. Këshilli i Sigurimit, Asambleja e Përgjithshme, Sekretari i
Përgjithshëm i OKB-së, jo vetëm në rastet e sipërpërmendura, por edhe në raste të tjera,
kanë luajtur një rol të madh, brenda autorizimeve që ua jep Karta, me qëllim të ruajtjes së
paqes dhe sigurisë ndërkombëtare. Duke pasur parasysh, se një numër i madh i
mosmarrëveshjeve ndërkombëtare nuk janë zgjidhur nga ana e këtyre organeve që
veprojnë në kuadër të OKB-së, e që shpeshherë vjen si rezultat i obstruksioneve dhe
interesave kundërthënëse të shteteve anëtare, kanë bërë të domosdoshëm hapjen e një
debati për një reformë gjithëpërfshirëse në kuadër të kësaj organizate. Sido që të jetë, të
besuarit se do të vijë koha se të gjitha mosmarrëveshjet ndërkombëtare do të zgjidhen
nëpërmjet mënyrave paqësore, duket se është një utopi, edhe pse angazhimet e shteteve
nuk duhet të ndalen së reshturi, me qëllim që të kemi një bashkësi ndërkombëtare me të
qetë. Tashmë me shumë se kurrë është përgjegjësi morale e liderëve dhe aktorëve në
marrëdhëniet ndërkombëtare, që t’i afirmojnë dhe t’i përdorin metodat e zgjidhjes paqësore
të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare.
155
BIBLIOGRAFIA
Literaturë e vendit
13. Negociatat. Instituti Kosovar për Kërkime dhe zhvillime të Politkave. Prishtinë.
2005.
16. Danaj, K (2001). Doktrina Klinton dhe shekulli i 21-të. Erik. Tiranë.
156
18. Ismaili, H/Sejdiu, F (2009). Historia e institucioneve juridike dhe shtetërore.
Universiteti I Prishtinës. Prishtinë.
19. Kuçi, H/Bilalli, A (2006). Zanafilla, zhvillimi historik dhe burimet e së drejtës
ndërkombëtare private. Universiteti I Prishtinës. Prishtunë.
20. L, Bashkurti (2009). Krizat Ndërkombëtare. ADSH, GEER. Tiranë.
Literaturë e huaj
157
15. G.R,Berridge (2001). Diplomacia teoria dhe praktika.(Përkthim). Instituti i
Marrëdhënieve Ndërkombëtare. Tiranë.
16. Link, Ë (1986). The east-west cinflict. The Organisation of International in the
20th Centry.
17. Gardier, L (1966). The eagle spreads his claws. London.
18. Ahrens, G (2010). Diplimacia mbi tehun e thikës. Toena. Tiranë
19. Vukmir, B (2007).Strategjia dhe taktika e negocimit. Kolegji universitar
“Victory”. Prishtinë.
20. Rothchild, J(2004). Europa Qendrore midis dy luftërave botërore. (Përkthim).
Dituria. Tiranë.
21. Pauell, K (1999). Udhëtimi im amerikan. (Përkthim). Shtëpia botuese e Ushtrisë.
Tiranë.
22. Charles, W/Kegley, Jr (2009). Politikat botërore. UFO Press. Tiranë.
23. Bercovitch,J/Jackson, R (2009). Conflict Resolution in the Twenty-first Century:
Principles, Methods, and Approaches. University of Michigan. Michigan.
24. Bercovitch, J/Sigmund, G (2009). International Conflict Mediation. Routledge.
New York.
25. Dennis.S/ Byrne, S/ Starose, I/Senehi, J (2011). Handbook of Conflict Analisis
and Resolution. Rouldge. New York.
26. Bercovith,J/Sigmund Gartner,S (2009). International conflict mediation:new
approaches and findings.Rouledge. NewYork.
27. Dennis J. D,S/Byrne,S/Ingrid, S,S/Senehi, J (2009). Hendbook of conflict analysis
and resolution.Rouledge.New York.
28. A Dictionary of Law. (2009).Universyty press. Oksford.
158
34. Armstrong,D/ Lioyd, L/ Redmond, J.(2009). Organizatat ndërkombëtare në
Politikën Botërore. (Përkëthim). Albanien Institute for International Studies.
Tiranë.ADELPRINT.Tiranë.
35. Degen, V (2000). Međunarodno pravo. Pravni fakultet Sveučiliša u Rijeci. Rijeka.
36. Aust, A (2000). Modern treaty law and practice. University Press. Cambridge.
37. Gimberg, K (2003). Histotia botërore dhe qytetërimi. (Përkthim). Uegen. Tiranë.
38. Ƃarctoн, П (1996) Мoдерна дипломатиja.(Përkthim). Југореклам. Скопje.
39. Tuqididi (2008). Lufta e Peloponesit. (Përkthim). Albtipografia. Tiranë.
40. Handbook on the Peaceful Settlement of Disputes betëeen States. United Nations.
Neë York. 1992.
41. I, Vladimir (1972). Rječnik međunarodnog javnog prava.Informator, izdavačka
kuca. Zagreb.
42. S.M.G, Koopmans (2008). Diplomatic Dispute Settlement: The Use of Inter State
Conciliation.Cambridge University Press. Cambridge.
43. J.G, Merrills (2005). International Dispute Settlement. Cambridge University
Press. Cambridge.
44. Stuart.S. Negal(2001).Resolving International Disputes Through Super-Optimum
Solutions.Nova Science Publishers . New Jork.
159
Dokumente
14. www.cartercenter.org.
15. www.un.org.
16. Rezoluta 46/59 e Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së e datës 9 dhjetor 1991.
Declaration on Fact-finding by the United Nations in the Field of the Maintenance
of International Peace and Security.
17. Rezoluta 44(I) e Asamblesë së Përgjithshme e datës 8 dhjetor 1946 me emër
“Treatment of Indians in the Union of South Africa”.
160
18. Revised General Act for the Pacific Settlement of International Disputes (Adopted
by the General Assembly at its 199th plenary meeting, on 28 April 1949)
19. http://www.un.org/Depts/dpi/palestine/ch2.pdf
20. http://www.proletari.com/korea-lufta-e-ndarjes-se-koreve-2561950-2771953/html
21. Report of the International Independent Investigation Commission established
pursuant to Security Council resolution 1595 (2005).
22. Rezoluta 181 (II) e Asamblesë së Përgjithshme.
23. Rezoluta 194 (III) e Asamblesë së Përgjithshme.
161