Beruflich Dokumente
Kultur Dokumente
Rev. Challianngura
www.MIZORAMSYNOD.org
MIZO SUNDAY SCHOOL UNION
CHHANDAMNA
Buatsaihtu
Rev. Challianng<ra, B.D.
Typeset by
Synod Literature & Publication Board
Printed at
The Synod Press
Aizawl - 796 001
Mizoram
MSSU PUITLING SUNDAY SCHOOL
SYLLABUS – 2011 : CHHANDAMNA
MAY 1 16 Thawhlehna
8 17 Chhandamna mak
15 18 Chhandamna thu ril
22 19 Sual chungch^ng thu
29 20 Rinna
JUNE 5 21 Thlarau Thianghlim
(Pentikos Ni thlîr l^wkna)
12 - Pentikos Ni
19 22 Mi chi tin t^n Chhandamna
(Rualbanlote Ni)
26 23 Huho chhandamna
|HEN I
CHHANDAMNA AWMZIA LEH |OBUL
1. Chhandamna thu sawi hawnna ................................ 2
2. Chhandamtu Pathian ................................................. 8
3. Chhandam ngai mihring .......................................... 14
4. Chhandam ngai thilsiamte ....................................... 20
5. Chhandamna tluantling ............................................ 26
6. Chhandamna thuthlung ............................................ 32
7. Chhandamna \obul leh pianphung ......................... 39
|HEN II
CHHANDAMNA BIBLE-A A LAN DÂN
8. Chhandamna - Thuthlung Hluiah ........................... 47
9. Chhandamna - Chanchin |ha bu thumah ............ 54
10. Chhandamna - Johana ziakah ................................ 60
11. Chhandamna - Paula lehkhathawnah ..................... 67
12. Chhandamna - Lehkhathawn dangah .................... 74
|HEN III
CHHANDAMTU ISUA LEH TLANNA HNA
13. Pathian hmangaihna ................................................. 82
14. Chhandamna Kraws ............................................... 89
15. Chhandam rawh ...................................................... 96
16. Thawhlehna ........................................................... 103
17. Chhandamna mak ................................................ 110
18. Chhandamna thu ril ............................................. 116
|HEN IV
CHHANDAMNA LEH THLARAU THIANGHLIM
19. Sual chungch^ng thu ............................................ 125
20. Rinna ..................................................................... 131
21. Thlarau Thianghlim ............................................... 137
22. Mi chi tin t^n chhandamna ................................. 144
23. Huho chhandamna ............................................... 150
24. Dam leh hris>lna thu ........................................... 156
25. Chhandamte nun .................................................. 162
26. Sual thupha chawi ............................................... 168
27. Sual ngaihdamna .................................................. 174
28. Simna .................................................................... 180
|HEN V
MIHRING KHAWVEL NUN PÊNG TINRÊNGA
CHHANDAMNA
29. Hlauhna laka chhandamna ................................... 188
30. Tuarna laka chhandamna ..................................... 194
31. Chhandamna kim ................................................. 200
32. Chhandamna thu puan darh ................................ 206
33. Ram leh hnam chhandamna ................................ 213
34. Khawtl^ng nun chhandamna ................................ 220
35. Chhandamte leh intodelhna .................................. 226
36. Chhandamna - chh<ngkuaah .............................. 233
|HEN VI
CHHANDAMNA LEH A CHANGTU
37. Chhandamte chan t<r .......................................... 241
38. Chhandamte mawhphurhna .................................. 248
39. Chhandamte t^n V^nram .................................... 254
40. Chhandam nih inhriatna ....................................... 262
41. Chhandamna nghet ............................................... 268
|HEN VII
CHHANDAM RAWNGBÂWL HNA LEH
KOHHRAN
42. Chhandamna beihpui ............................................ 276
43. Chhandamna leh Kohhran ................................... 283
44. Chhandam hlimna ................................................. 290
45. Chhandamna lehkhabu ......................................... 296
46. Chhandamna thua hriat t<r pawimawh zualte ... 303
47. Chhandamtu Isua ................................................. 311
CHHUAHTU BOARD THUCHÂNG
( REV. THANGZAUVA )
Editor
Synod Literature & Publication Board
THUHMAHRUAI
(CHALLIANNGÛRA)
2011 SYNOD CALENDAR
(*Synod Office chawlh ni)
Chhiar t<r : Isa. 52:10; Gen. 3:15; Rom 1:16,17; Jon. 2:9
Isaia 52:10 : LALPA chuan hnam tinr>ngte mit hmuhah
a b^n thianghlim chu a hlîm ta; tichuan, k^wlkila mi
z awng z awngin kan Pathian chhandamna chu an
hmu ang.
Genesis 3:15 : Tin, nang leh hmeichhia hi ka indotîr
ang che u a, i thlahte leh a thlahte pawh ka la indotîr
bawk ang: chumi chuan i lu a la tithitling ang a, nangin
a keartui i la tithitling ang,” a ti a.
Rom 1:16,17 : 16 Chanchin |ha chu ka zahpui si lo va;
tu pawh a ring apiangte t^n chhandamna t<ra Pathian
thiltihtheihna a ni si a; a tîrin Juda mi t^n a ni a, tin,
Grik mi t^n pawh a lo ni leh a. 17Chumiah chuan rin
lehzual n^n, rinnain Pathian felzia chu a lo lang a, “Mi
fel chu rinnain a dam ang,” tia ziak ang kh^n.
Ch^ng vawn : Jon. 2:9
“ Chhandamna chu Lalpa ta a ni.”
Chhandamna thu hrim hrim hian a huam zau hle. Bible
thu pum pui hi chhandamna thu lam vek a ni a. A \awngkam
awmzia leh a tum ringawt pawh chhui tham tak a ni. Sakhaw
dangte pawhin chhandamna lam hawi an zirtîr deuh vek av^ngin
Kristian Thurinin a sawi d^n kawngpui hriat a ngai a ni. T<n
\umah hian chhandamna chu eng nge a nih? Eng v^ngin nge
chhandamna chu a lo awm? Engtia lo awm nge a nih tihte leh
tu t^n nge ni, tihte hi kan chhui d^wn a ni. Chhandamna thu
hi hriat chian a ngai a, hriat dik pawh a pawimawh tak meuh
a ni. Hriat chian loh te, hriat fuh loh te leh hriat dik loh neihte
a pawi >m >m a ni.
CHHANDAMNA THU SAWI HAWNNA
eizawnna thil te, ch>n ho d^n te, khawsakna thil tinr>ng te,
khawtl^ng, ram leh ror>lna kalphung thlengin chhan chhuah
leh chhandam vek a \<l z>l a ni.
3. Engtin nge chhandamna chu a lo awm?
Chhandamna chu chhandam theitu hnathawh a ni. Pathian
hnathawh a ni a, a ta a ni. Amah ngeiin a thawh te, eng emaw
hmanga a thawh te pawh a awm. Chhandamna changtuin a
chan duh loh emaw, a lo hnar emaw chuan chhandamna chu
a takin a lang chhuak thei lo.
Bible pum pui hi chhandamna thu a ni kan ti a. A laipui
ber at^n chuan Pathianin a laka hrang tawh mihringte a rem
lehna a ni ber. Chu hna chu a bul a\angin Pathianin ruahmanna
fel tak a siam. Amah a inpuang a, mi thlan a nei a, hnam thar
a buatsaih a, thuthlung fel tak n>n a chatuan thil tum chu a
hlen chhuak a ni.
Pathianin d^n leh kaihhruaina \ha a pe a. Z^wlneite
hmangin thu a sawi a, puithiam hmangin a tithianghlim \hîn.
Chhandamna kawngpui ber leh v^wrt^wp chu Fapa Isua
Krista-ah hlen chhuahin a awm. He lei nun leh khawsakna
kawnga chhandamna chauh ni lovin, thih hnu thlenga
chhandamna chu Pathianin mihringte a hl^n a ni.
Chutiang chhandamna chu a lo awm theih n^n Pathian
chu mihringah a lo chang a. Mihrinna kim min chanpui vek.
Sual leh a nghawng te, tuarna leh hrehawmnate min hriatpui
vek t<rin min nih chilh a. Lo pianga, tuara, thia, tholehin
mihring tan chhandamna a lo awm ta a ni. Isua Kristaa Pathian
chhandamna thil thl^wnp>k ringa, l^wm taka lo pawm maitute
chuan chhandamna an chang a ni.
4. Chhandamna chu tute t^n nge?
Hnam tinr>ng leh k^wlkila mi zawng zawngte hmuh t<r
leh chan theih t<rin Pathian chuan chhandamna a siam
(Isa. 52:10). Khawv>l zawng zawnga kal chhuaka, thilsiam
zawng zawng leh hnam tin hn>na chhandamna Chanchin |ha
hril t<ra thup>k kan ni (Mat. 28:19; Mk. 16:15; Tirh. 1:8).
Chhandamna chu mahni hun \heuh z>la mamawhtu
apiangte t^n a ni. Thuthlung Hlui huna a hnam thlan Israel-ten
an mamawh ang z>lin an chang tawh \hîn a. Taksa leh an
khawsakna kawng tinr>ngah, chh<ngkua, khawtl^ng, ram leh
hnam leh sawrk^r t^n thlengin Pathian chhandamna a hlu >m
>m a ni. Thuthlung Thar hunah hian chhandamna chu mi tin
t^n a nih thu kan hre ta a, chhandamna awmzia pawh a famkim
ta. Taksa leh thlarau, nun kawng tinr>ng huap, hm^nah, t<nah
leh nakinah - awm tawh, awm m>k leh awm t<r a ni.
Chhandamna chu mi zawng zawng leh thilsiam zawng
zawng t^n a ni. Mahse, a dawngtu lam famkim lohna av^ngin
a nih t<r tak a lang lo va, chan famkim a ni lo z^wk \hîn.
Chhandamna thu hi kan hre chiang em, kan hre dik em,
kan hre kim em, kan chang chiah em, tih te hi ngaihtuaha,
inbih chian a \<l hle mai. Mihring leh thil siam zawng zawng
t^na hlu leh \<l ber chu chhandamna a ni. Chu v^ng tak
chuan Pathianin a siam a ni r>ng a. Chhandamna thua
pawimawh ber chu a siam d^n hmang te, a changtute aiin a
siamtu Pathian a ni z^wk. Thihna hlauhawm takin a chîm m>k
laia chhan chhuahna l^wmawm tak changtu z^wlnei Jona
chuan, “Chhandamna chu LALPA ta a ni,” tia \awng\aiin a
au chhuak phawng mai a ni.
CHHANDAMNA THU SAWI HAWNNA
Sawi ho t<r
a thlan hnam thar phei chu a hmangaih nasa lehzual ngei ang.
‘Pathian hmangaihna tih hi zirlai dangah kan la zir chhunzawm
leh d^wn a ni.
Chhandamtu Pathian inpuanna Lehkhabu - Bible-ah hian
Hmangaihtu Pathian a nihzia a lang chhuak vek a, Thuthlung
Tharah a chiang lehzual. Pathian thu thiam leh chîk taka chhuitu
William Barclay-a chuan, Lal Isua tehkhin thusawi (Lk. 15:11-
32) pawh hi hming thar a pe, “He tehkhin thu hi ‘Fapa tl^nbo
tehkhin thu’ tih ni tawh suh se, fapa hi a t^rlan tum ber a ni
lo, ‘Hmangaihtu Pa tehkhin thu’ tih z^wk t<r a ni. Fapa sualna
thu aiin Pa hmangaihna thu min hrilh z^wk si a” tiin.8
Chhandamtu Pathian leh a nihna hriat chian deuh deuh hi
chhandamna thu-ah kan t^n a \<l hle a. Pathiana mi pathum
chungch^ng te, Siamtu leh Enkawltu Pathian a nihzia te,
Hmangaihtu leh Chhandamtu Pathian a nihna te hi hriat fiah
\<l tak a ni bawk.
Lei leh v^n leh a chh<nga thil awm zawng hi Pathian ta
a ni. Amahin a siam a, enkawltu pawh amah bawk a ni.
Chhandamtu Pathian chu thil awm zawng zawng awmtîrtu,
siamtu leh neitu a ni a. A siam ringawt ni lovin, a enkawl zui
z>l a, a hmangaih bawk a ni. Amah chu hriat ph^k loh Pathian
ni mah sela, hriat theih t<rin a thil siamah a inpuang a, zah
taka biak leh chawimawi t<r a ni. Lal Isua ngeiin, “Pathian
chu Thlarau a ni, a chibai b<ktuten thlarau leh tih tak zetin
chibai an b<k t<r a ni,” tiin min hrilh.
Sawi ho t<r
1. Chhandamna thua kan buai chhan hi Pathian leh a
nihna thua kan chian loh v^ng a ni thei em?
2. Engtin nge Pathian hi kan hriat chian deuh deuh
theih ang?
ZIRLAI 3
CHHANDAM NGAI MIHRING
Sawi ho t<r
1. Mihring leh a nihna pawm d^n hian chhandamna thua
ngaih d^n a kaihhruai theihzia sawi ho ni se.
2. Sual leh a nghawng pawizia hi kan sawi lutuk kan ti
nge, kan sawi lo lutuk kan ti?
ZIRLAI 4
CHHANDAM NGAI THILSIAMTE
thei a; chumi thlentîr theitu pawh chu mihringte tho kan nihna
chen a awm.
Nungcha humhalh thuah sawrk^r leh tl^wmngai p^wlte
hmal^kna av^ngin mipui pawh kan \hang harh z>l hi a
l^wmawm hle mai. Hemi k^rah hian kan inzirtîrna leh ch>tzia
erawh chu Kristian Thurin laipui mil z>l ni thei se a \ha ang.
Nungchate lainat chhan - timihring leh tisakhua z^wnga Hindu-
te rinna lakah fîmkhur tel a ngai tih i hre reng ang u. Hindu-
ten nungcha an lainatna chhan hi an thurin n>n a inzawm v^ng
a ni deuh fo. Pian nawn z>l (karma-samsara) ringtu an ni a.
T<na thilnung hi hmana an pu kha ni mai theiin an ngai.3
3. Thilsiamte tuarna
“Thilsiam zawng zawngte chu t<n thlengin r<m leh
nau vei na tuarin an awm hlawm tih kan hre si a,”
(Rom 8:22).
Pathian chhandamna ropui tak leh nghahhlelhawm tak
sawitu tirhkoh Paula hian kan suangtuah thiam ve mai t<r
\awngkam a hmang thiam hle. Thilsiamten thlarau nei vein
v^nram an kai ve ang tih hi a sawi tum lam a ni lo. Pathianin
a siam d^n tak an luah ta lo va, an nih d^n t<r ni thei lova
an awm chu an mangang a, an r<m angin a suangtuah a ni.
An duh loh anga awmtîrtu chu mihringte kan ni a ti. Pathian
chhandamna chu mi tinin chang ila, Chanchin |ha zirtîrna ang
hian nun tum ila, chutiang mite chuan khawv>l hi luahin enkawl
ni sela thilsiam zawng zawng t^n pawh chhandamna a ni ngei
ang. He khawv>la an nih t<r ang tak, Siamtuin \ha a tih ang
taka an awm chuan an t^n chhandamna a ni d^wn. V^nramah
pawh thilsiam mawi tak tak hi hmuh tur a awm ang tih sawitu
pawh an awm tho bawk.4
Eng pawh nise, he leia awm m>k thilsiamte kan enkawl
d^n hi a \ha t^wk lo va, kan suasam d^n hi a lutuk deuhvin
a lang. Kan mamawh leh pawi an khawih av^ng ni lova
nungcha leh ramsa kan that chiam te, luidung sangha hrai hlum
vakte hi pawi tak a ni. Ei tham loh chungl>ng sava thlengin
tihhlum kan ch^k viau te hi chhandam fate awm d^n t<r a ni
lo vang.
Kan ran vulh, ^r leh vawk leh a dangte an dam laia duat
thiamte pawh a \ha. Buh leh b^l, huan thlai enkawl d^n thlengin
zir t<r kan nei a ni. Thilsiamte hi kan va tuartîr nasa \hîn >m!
4. Ânchhe dawng lei chu
“... lei hi nangmah av^ngin ^nchhe dawngin a awm
ta a ni,” (Gen. 3:17).
Mihringin siamtu Pathian thu a ^wih loh nghawng kal z>l
hian a k^ngkai zau a ni. Eden huan mawi tak an ch^n a, nunna
thing an ei pha ta lo a ni.
Ânchhe dawng ber chu mihring a ni z>l tho. Mahse, a
ch>nna thar Eden huan p^wn chu cheib^wl sa ni lo, rim tak
leh hah taka hnathawh ngaihna, thlan tui luang zawih zawih
khawpa thawhrima ei tur hmuh hr^mna a ni. Chutah pawh
khawkhen kum a thleng thei fo. Khau leh zuvaten buh leh b^l
an ei chhiat vek v^nga \^mna a thleng \hîn a ni.
Ânchhe dawng mihring nun chu Pathian tel lo nun - inhuatna,
indona, mahni hmasial av^nga mi dang tihchhiat pawisak lohna
nun a ni bawk. Lei nun hrehawmzia a thimz^wnga thlîrtuten,
“Aw, ral mai rawh lei ninawm...”5 tih hla tui taka an sa \hîn
pawh an demawm lo ve.
Nungchate pawh hian ^nchhe dawng nun chhia hi an
dawng ve tho em ni le? An insual a, an inei tawn a, an lei nun
tawi t> hi a r^l\i hle, hmuh an nuam lo. Hei hi chu Pathian
CHHANDAM NGAI THILSIAMTE
Sawi ho t<r
1. Pathian chhandamna hi thilsiam zawng zawng t^n a ni
tak meuh em?
2. Engtin nge thilsiam zawng zawng hn>nah Chanchin |ha
kan hrilh ang?
ZIRLAI 5
CHHANDAMNA TLUANTLING
hawi leh Thlarau lam veiz^wng a ni. Hmaih lam z^wk a awm
chuan chhandamna thuchah a tluantling lo \hîn niin a ngai.5
Tluantling lo leh khingbaia hrilhte hian hnuhma fel hlel a
hnutchhiah nge nge fo.
Chhandamna thu kan tuipui d^n te, kan vei d^n te leh kan
sawi d^nte hi tluantling z>l sela a \ha ang. Mahni dawn d^n te,
mahnia fiah d^nte hi a chiang kan ti a ni thei e; mahse, mi
dangte pawm leh dawn d^n dik ve thote sit n^n leh tehna dik
Bible hn^wl n^nte hman t<r a ni lo. Isua Krista hriat chianna
hi chi hnih inkawp tlat a awm : Amah leh a thu hriatna tih leh
Thlarau nun kawnga amah zawmna tih hi.
Pathianin chhandamna tluantling a buatsaih a, a siam zo
vek a, chuv^ngin a tluantlingin hriat tum ila, a tluantlingin pawm
ila, a tluantlingin hril bawk ila a va \ha d^wn >m!
Pathianin chhandamna a buatsaih d^n te, a siam d^n leh
a hlen chhuah d^n zawng zawngte hi a tluantling \ha hle mai.
A koh leh a thlan hnam a enkawl d^n a \ha a, a hmanrua -
D^n leh thup>k te, z^wlnei leh puithiamte an pawimawh vek.
A t^wp berah chhandamna chu Isua Krista thihna leh
thawhlehnain a hlen chhuak ta. A siam zawh hnuah pawh
mahni puala kan seng luh theih n^n Thlarau Thianghlimin a
thawk zui leh z>l bawk si a. Pathianin chhandamna tluantling
min siamsak hi l^wm takin pawm ringawt mai ila, min hrilh
ang hian awm ila, thawk zui bawk ila a \ha ber ang.
Sawi ho t<r
1. Chhandamna tluantling awmzia nia kan hriat sawi
ho ni se.
2. Chhandamna thu kan tuipui d^n leh inzirtîr d^nah hian
tluantling lo lai awmin kan hria em?
ZIRLAI 6
CHHANDAMNA THUTHLUNG
D^n sawi n^n te hian a bulah hawrawp pui (D) an hmang deuh
fo. Thil dang k^wk d^n sawina at^n chuan hawrawp t> (d) an
hmang deuh \hîn. Inthawina d^n te, thianghlimna d^n te, mihring
nunho d^n te leh ror>l d^n chi hrang hrang a huap vek.
Chhandamna kawnga kaihhruaina thil \<l tak a ni. “LALPA
d^n chu a \ha famkim a, nunna a siam \ha \hîn,’ (Sam 19:7).
Thup>k : ‘Thup>k, thu pe’ tih te hi Bible-ah vawi 203
lai a lang. Thup>k s^wm, Debarin (Hebrai), Decalogoi (Grik),
Ten Commandment (English) hi thup>k bulpui ber a ni a.
Thup>k dang tam tak a lang bawk. Pathianin a mite hn>na
thup>k a neih apiang a huam tel ang. Mihringte nih d^n t<r
leh tih t<r a hrilhte hi chhandamna kawng pawimawh a ni z>l
hlawm.“LALPA thup>k chu a thianghlim a, mitte a tiv^r
\hîn,” (Sam 19:8).
Thutiam : ‘Thutiam, tiam’ tihte hi vawi 222 lai a lang
bawk. Amar/dabar (Hebrai), epangelia (Grik), Promise
(English) te hi thutiam tia lehlin an ni hlawm.
Pathianin a mite hn>nah thu a tiam a; chu chu a d^n leh
a thu ^wih av^nga chan \ha a p>k t<r sawina a ni hlawm.
Pathian chu a thutiamah a ding nghet a, a hlen z>l \hîn. Amah
pawh a thutiamah hian a inthlun zawm fo.
“...an Pathian ka ni anga,
Anni pawh ka mite an ni ang, ...
Ka l^wm ang che u a,
In t^n pa ka ni ang a,
Nangni pawh ka t^n fanu fapa in ni ang,” (II Kor. 6:16-18).
3. Thuthlung pahnih
Bible pum pui hi hlawm hnihah \hen phawk a ni a. Thuthlung
hmasa - Thuthlung Hlui leh Thuthlung hnuhn<ng - Thuthlung
Thar tia vuah a ni. An pahnih hian Pathian chhandamna thuthlung
an ni ve ve a, an inzawm a, an pumkhat bawk.
Thuthlung hmasa kha sawis>l bo ni sela chuan, thuthlung
hnuhn<ng hi a \<l lo vang. Hei hi Thuthlung Hlui hi eng mah
lo a ni tihna erawh chu a ni lo. Mihring siam tharna t<rin a
famkim t^wk lo va, a chak t^wk lo tihna mai a ni.
Thuthlungin a ken tel, d^n leh thup>kte kha a \ha; mahse,
zawm famkim a harsa, a theih loh tluk a ni. D^n zawng zawng
zawm famkim tumtu kh^n pakhat chauh pawh a tihsual chuan
thiam loh chang a ni tho. Naupan t>t ata z^wm \hîn inti hn>nah
pawh kh^n, “Kawng khat i la b^k e,” a ti tho (Lk. 10:21).
Chuv^ngin thuthlung pahnihna, mihring siam \hatna famkim a
buatsaih ta a ni.
Tichuan, Pathian thuthlung pahnih pawimawhzia a bul
a\anga a t^wp thlengin kawng ngain sawi ta ila2:
(1) Adama hn>na thuthlung - Chi tam tak thlaha punna.
R<l (Setana) leh hmeichhe thlah (Isua Krista) indo puan
- chhandamtu p>k tiamna;
(2) Nova hn>na thuthlung - Tuil>ta thil nung zawng zawng
tihhlum vek tum thu. Himna lawng siam leh tuil>t tawh
loh t<r thuthlung;
(3) Abrahama hn>na thuthlung - Taksa lam mals^wmna
leh thlarau lam mals^wmna nih thu;
(4) Mosia hn>na (Sinai) thuthlung - Hnam t^na thuthlung.
Israel-te t^n sakhua leh hnam nun tihnghehna, Pathian leh
mihring ink^r, mihring leh mihring ink^r thu.
CHHANDAMNA THUTHLUNG
Sawi ho t<r
Sawi ho t<r
1. Thuthlung Hluia chhandamna sawi ang chite hi kan la
mamawh rengin kan hria em?
2. Chhandam ngaih chhan \henkhat tuarna te, harsatna
te leh retheihna te hi mihring siam chawp a ni thei em?
ZIRLAI 9
CHHANDAMNA – CHANCHIN |HA
BU THUMAH
Chhiar t<r : Mat. 1:21; Mk. 10:24-27; Lk. 19:10
Matthaia 1:21 : 21Fapa a hring anga a hmingah ISUA i
sa ang: ani chuan a mit e an t h il t ihsual lakah a
chhandam d^wn si a,” a ti a.
Marka 10:24-27 : 24Tin, a zirtîrte chuan a thusawi chu
mak an ti hle a. Isua erawh chuan a chh^ng leh a, an
hn>nah, “Naute u, sum ringte t^n Pathian rama luh a va
harsa \hîn >m! 25 Mi hausa Pat h ian rama luh aiin
sangh^wngsei, hriau benga luh tlang a awl z^wk,” a ti
a. 26 Tin, anni chuan mak an ti nasa >m >m a, a hn>nah,
“A nih leh, tunge chhandam ni thei ang le?” an ti a.
27
Isuan anni chu a en a, “Chu chu mihring t^n tih rual
a ni lo va, Pathian t^n erawh chu tih rual loh a ni lo;
Pathian n>n engkim tih theih a ni si a,” a ti a.
Ch^ng vawn : Lk. 19:10
“Boralte zawnga chhandam t<rin Mihring Fapa hi a
lo kal a ni reng a ni,” a ti a.
Chanchin |ha bu hmasa pathum - Matthaia, Marka leh
Luka ziakte hi a thu tl^ngpui te, a \awngkam te, a kalhmangte
a inang hle a. Chuv^ngin ‘Thlîr d^n thuhmuna Chanchin |ha
ziak’ an ti.1 H>ng Chanchin |ha bu thuma chhandamna thu
langte kan zir d^wn a. A bu mal \heuh pawh hi kum khat zir
at^n kan hman \hinte an ni. Kh^ng zirlaibu hmasate kha thlîr
nawn leh a \ha ang.
H>ng zirlaiah hian a langs^r zual leh ngaih pawimawh
tl>m t> kan chhui hman chauh vang. Ch<ngte chu –
CHHANDAMNA – CHANCHIN |HA BU THUMAH
Nunphung dik lo te, rilru siam \hat ngai te leh thununtu ramhuai
hnawh chhuahsakte a tam hle a ni. Nun hona leh inlaichînna
dik lo siam \hatna kawnga zirtîrna Lal Isuan a sawi tam hle
a, hengte hi chhandamna kawng a ni vek tho.
Lal Isua thiltih mak 36-te hi taksa tihdamna a ni deuh
vek hlawm a, \henkhat chu ril\^m hn>na ei t<r p>k thu te,
rilru na t<r v>nna te, tl^kchhamna chhawmd^wlna te hi an ni
a, ch<ngte pawh chu chhandamna chi khat an ni tho.5
Chhandamna sawi d^n dang kan hmuh chu bo zawn
hmuh hi a ni. Duli bo, ber^m bo, fapa tl^n bo tehkhin thu
hmangin, mihringte Pathian a\anga bo kan nihzia sawiin zawn
hmuh a, chhandam chu khawv>la a lo kal chhan a nih thu
Isuan a sawi a ni.
Chhandam t<rte chu ‘a mite’ an ni a. Chu chu amah duhtu
te, thlangtu te, pantute leh amah ringtu apiangte tihna a ni ngh^l.
An thil tihsual laka chhandam chu an tihsual chhan bul mi sual
an nih v^ng a ni a. Chumi bul tak pawh chu Isuan hneh vek
t<rin a nunna hialin a thawk chhuak a, a ngam ta a ni.
Sual leh a theihna ata min tl>ng a, min tithianghlim a, min
chhandam t<rin Isua Krista a lo kal a. Chu chanchin ziakna
chu ‘Chanchin |ha’ tiin vuah a lo ni hlen ta a ni, ‘Kan Lalpa
Isua Krista Chanchin |ha’ tiin.
3. V^nram, Pathian ram
Lal Isuan \awng\ai d^n a zirtîrah chuan, “I ram lo thleng
rawh se,” tih a tel a. Hei hian a ngai pawimawh hle tih a lantîr
a ni. ‘Pathian ram’ tih te, ‘v^nram’ tih te, ‘ka ram’ tihte leh
‘ram’ tih \awngkam hi Chanchin |ha bu hmasa pathumah
hian vawi 120 lai a chuang. Thu pawimawh tak ‘Kohhran’ tih
vawi hnih chauh a sawi n>n khaikhin chuan, a ngai pawimawh
hle tih a hriat a ni. Chhandamna sawi n^n Chanchin |ha bu
thumte hian he \awngkam hi an hmang tam hle.
Matthaia hian ‘V^nram’ tih hi a hmang tam a, Marka leh
Luka te hian ‘Pathian ram’ tih hi an hmang tam thung. A
awmzia chu Pathian lalna leh rorelna huang chh<ng, thuneihna
sang ber a channa hmun tihna a ni. Chuta awmte chu Pathian
mite, chhandam fate tih a ni ngh^l bawk.
Pathian chhandamna thu hi Chanchin |ha ziaktu pathumte
hian hria se an tihte hriatthiam t<rz^wngin an ziak ni pawhin
a lang. Matthaia hian Juda hote hriatthiam t<r takin Davida lal
ram ngais^ngtute hn>nah Isua hi Davida fapa chhandamtu a
nih thu a sawi a. Marka hian Rom mite beng l<t takin nun dik
leh ror>lna dik kengtu Lal Isua a kawhhmuh a, Luka hian
hnam dang leh mi tin t^n lal leh chhandamtu a nih thu Jentail-
te hriat thiamz^wng takin a t^rlang.
V^nram, Pathian ram mi nih thu hi Chanchin |ha bu
thumah te hian chhandamna an zirtîr dan a ni a. Pathian ram
mi ni t<rin Lal Isua zuia a thuhnuaia awm a ngai. Lal Isua
thuhril hmasa chu, “Hun chu a lo thleng ta a, Pathian ram
pawh a lo hnai ta; sim ula, Chanchin |ha hi ring rawh u,” tih
hi a ni a; a hnuhn<ng ber pawh simna thu leh sual
ngaihhnathiamna thu hnam tin hn>na hrilh darh a nih t<r thu
bawk a ni (Mk. 1:15; Lk. 24:47).
4. Isua, chhandamtu
‘Isua’ tih hi Chanchin |ha bu hmasa pathumah hian vawi
820 lai a lang. A hming awmzia hi ‘chhandamtu,’ ‘tidamtu,’
‘chhanchhuaktu,’ tihna te a ni. A hming ringawt pawhin
chhandamna thu a t^rlang ngh^l a. A lo pian d^n te, a
damchh<ng chanchin te, a zirtîrna leh a thil tih te, a thih d^n
leh a thawh leh thute chiang takin an ziak a ni.
CHHANDAMNA – CHANCHIN |HA BU THUMAH
Sawi ho t<r
1. Chanchin |ha bu thuma chhandamna thu kan hmuhte
a pawimawh kan tih zualte eng nge ni?
2. Taksa chhandamna leh thlarau chhandamna thuah uar
lutuk leh hlamchhiah bîk neiin kan inhria em?
ZIRLAI 10
CHHANDAMNA – JOHANA ZIAKAH
Sawi ho t<r
1. Johana lehkhabute danglam bîkna eng nge ni?
2. Johanan chhandamna thu a sawi d^n leh a \awngkam
hman langs^r zualte eng nge ni?
84
ZIRLAI 11
CHHANDAMNA – PAULA LEHKHATHAWNAH
www.MIZORAMSYNOD.org
85
Paula lehkhathawna a lan d^n langs^r zual kan zir chauh
d^wn a. Hetah hian Tirhkohte Thiltih bu kan huam tel bawk
a. Paula ziak ni lo mah se a rawngb^wlna chanchin ziakna
a ni a, lehkhathawn \obul leh a ziar^ng zir chianna \angkai
tak a ni bawk.
Paula lehkha thawnte hi chi hrang hrang, kohhran leh mi
mal t^na a ziakte an ni hlawm. A ziak chhan pawh a \<l
av^nga ziak te, zawhna chh^nna te, kohhran inr>lb^wlna
chungch^ng zirtîr leh ringtu hlim so liam t<r v>n ngaih v^ngte
a ni. Hun th^wl taka ziak te, lung ina a t^n laia ziak te,
hmanhmawha a ziak te, uluk taka a thuchah pawimawh a
ziakte an ni hlawm. H>ngah hian chhandamna thu pawimawh
tak sawi fiahna a inph<m vek a ni.
Paulan chhandamna thu a zirtîr d^n a\angin kan ngaih
pawimawh zual kawng li kan zir d^wn a ni.
1. Mihring nihna kim chhandamna
“Tin, remna Pathian ngei chuan in pumin tithianghlim
che u rawh se; tin, in thlarau leh, in rilru leh, in taksa chu
kan Lalpa Isua Krista lo kal hunah chuan sawis>l bovin
a puma humhimin awm rawh se,” (I Thes. 5:23).
Mihring nihna pum sawi n^n taksa leh thlarau tih hi hman
d^n tl^ngpui a ni. Taksa chu hmuh theih leia dam chh<nga
che v>l thei hi a ni a. Thlarau chu hmuh theih loh, thih hnu
pawha awm z>l t<r sawina a ni. Mizo Kristian hmasaten
thlarau v^nrama kai thu ngai pawimawh berin t<n dam chh<ng
taksa hi an ngain>p deuh \hîn. Chhandamna hian thlarau chauh
ni lovin taksa thil pawh a f<n vek. Rev. Lals^wma chuan,
“Thlarau lam chauh chhandam t<ra ngai chuan Bible zirtîrna
a man kim lo a ni,” a ti.1
Mihring hi bung thum anga sawi a ni bawk \hîn a, ‘taksa,
rilru leh thlarau’ tiin. Sap \awnga ‘Soul’ tih hi kan Bible-ah
www.MIZORAMSYNOD.org
CHHANDAMNA – PAULA LEHKHATHAWNAH
Sawi ho t<r
1. Chhandamna thu Bible-a langte zîngah Paula sawi
d^nte hi kan tuipui deuh bîkin kan hria em? Eng nge
a chhan?
2. Chhandamna chh^wng thum kan sawiah hian uar bîk
leh hlamchhiah bîk kan nei em?
ZIRLAI 12
CHHANDAMNA – LEHKHATHAWN DANGAH
nei reng a, kan taksa leh ch>tzia zawng zawng pawh thununtu,
chhandam ngai chu a ni. Jakoba leh Petera ziakah hian
chhandamte t<n dam lai nun hruai ngîl leh v>n \hat a \<lzia
a lang tam hle. Nun thianghlim leh ch>tze mawi leh \ha lantir
te leh rilru leh \awngkam - lei v>n \hat pawimawhzia te min
zirtîr. H>ng zawng zawng hi thlarau chhandamna n>n an kal
d<n z>l a ni. Thlarau chhandamna hian taksa a nghawng a,
taksa thiltihin thlarau nun a tihliam thei bawk.
Chuv^ngin thlarau chhandamna tih hi a mal chauhvin l^k
hran theih a ni lo. Mihring nihna pum pui huapa taksa, rilru leh
thlarau chhandamna a ni z>l ang.
3. Chi nunga piang leh \hang lian
“Chi chhe thei lakah ni lovin, Pathian thu nung reng leh
awm rengah chuan chi chhe thei lo laka piang thar in ni z^wk
e,” (I Pet. 1:23).
Paulan chhandamna tih \awngkam a sawi \hin hi Johana
chuan Pathian n>na inzawmna - Pathian hrin, thlarauva piang
tiin a sawi \hîn a. Petera hian chutiang lam sawina - Piang,
Piangthar tih thu a hmang ve. Thlai chi \iak, \hang lian min
mitthlatîr a, chi dik, a suak leh a lem ni lo, Pathian thu nung
reng, \iaka \hang lian z>l thu a sawi.
Chanchin |ha bua, ‘rin an\am mu fang khat ang’ tih
pawh hi a t>t thu chauh ni lovin, chi nung a nihna t^rlanna niin
a lang. Chutiang chu Peteran chhandamna \obul sawi n^n a
hmang a ni. Chi thlan bîk Hnam Thianghlim tih a vuah. Mihring
nun p^ngngai chu hlobet ang chauh, vuaia t^wp leh mai t<r
a ni a. He Chanchin |ha erawh hi chu chatuana awm reng t<r
chi nung a ni.
Petera hian chhandamna thu a sawinaah hian chi nunga
piang leh \hang lian m>k chu enkawl ngai a nihzia leh v>n \hat
ngai a nihzia a sawi tam viau. Hm>lma, tibuaitu, tihchhiat tumtute
do t<rin min fuih.3 Thiamloh chante leh Pathian hrem nih
hlauhawmzia sawiin, tuil>t lai thu te, Sodom leh Gomora te a
t^rlang. Ch^kna bawlhhlawh leh nun dik lo pawizia te, zirtîrna
dik lo leh him lo hlauhawmzia te a sawi a. Chutianga beih
rengna lakah chuan chhandam m>kte inv>ng reng t<ra fuih
kan ni (I Pet. 5:8,9).
Juda lehkhathawn pawh hian II Petera ziak ang bawkin
fîmkhur a \<lzia a sawi chiang hle. Zirtîrtu derte chungch^ng
te, Pathian hawisan pawizia te, nun thlahdah leh uluk loh pawizia
te a t^rlang bawk. Chhandamte nun hi do nei reng nun a ni.
Amaherawhchu indona hi thiam taka beih a ngai a, Pathian
kulhpui a\anga \an l^k t<r a ni. Mahni duh d^na hma l^k
bawrh bawrh a hlawhtling vek lo va, hriatthiam loh nazawng
sawis>l leh do ngh^l ringawt a fing ber hek lo. Juda
lehkhathawn hian Mikaelan Diabola a beih d^nah Lalpa
thuneihna kianin, “Lalpan hau z^wk che rawh se,” a tih thu a
ziak tel a ni (Juda 9).
4. Rinna leh thiltih
‘Chhandamna - Lehkhathawn dangah’ tih sawina
hnuhn<ng berah hian Jakoba ziak kan bih thuak ang. Jakoba
hian chhandam m>kte nun chungch^ng thu a sawi tam ber a
ni. Rinna nghet tak, inkaihhruaina \ha te, finna te, Pathian
hn>na dîl t<ra fuihnain bul a \an a. Sualna leh thl>mna bul chu
mahniah a ni fo, chhuanlam kan nei lo. Thu hriat mai a t^wk
lo va, zawm a pawimawh. Mihring nunhona \ha, mi dangte
ngaihsak leh hmangaih a ngai. |awngkam chhuak, thusawi
kawngah lei v>n \hat t<r a ni. Chung lam a\anga ringtute
hruaingiltu ‘finna’ a hlu. Khawv>l thil ngaihhlut leh lungkham
lutuk a \ha lo. Chapona leh uanna te hi a hlauhawm. Hausakna
dik lo lakah chhandamte fimkhur t<r a ni. H>ng zawng zawng
hi chhandamna n>n a ink<ngkaih vek.
CHHANDAMNA – LEHKHATHAWN DANGAH
Sawi ho t<r
1. Chhandamna hi mi mal t^n a nihzia leh chanho t<r a
nihzia sawi ni sela.
2. Thlarau chhandamna leh taksa chhandamna inkawp
d^n leh hran d^n a awm em? T<nah kan t^n eng nge
inzirtîr uar ngai nia kan hriat?
|HEN III
CHHANDAMTU ISUA LEH TLANNA HNA
thawk ila a \ha. Hre fuhtu Tirhkoh Paula pawhin, ‘... rinna,
hmangaihnaa thawh erawh chu a s^wt a ni,’ a ti (Gal. 5:6).
Thuhriltu ropui C.H. Spurgeon-a pawhin, “V<r tlang i tihtuiral
duh chuan tubohva chhut keh chu a s^wt lo. Ni lumah dah la,
a tuiral vek mai ang. Chutiangin v<r tlang ang maia thinlung sak
tawh chu tharumin emaw, hnial patawkin emaw hneh theih a ni
lo. Hmangaihna ni >ngin chhun la, an tui d<l d<l mai ang,” a
ti a ni. “A hmangaihna a chak a ni.”
3. Hmangaihna hla mawi
I Korinth 13 hi Thuthlung Thara thu mawi berte zînga
mi a ni ngei ang. Chhandamna sawi fiahtu Paula chuan hla
mawi tak angin a ziak chhuak a ni. Thlarau thilp>k ropui ber
leh mak ber pawh hmangaihna tel lo chuan eng mah lo mai
a ni vek.
He thu mawi takah hian ‘hmangaihna’ tih hi vawi kua a
lang a. Hmangaihna sawina aiawh ‘a’ tih hi vawi 15 a awm
bawk. Mihring nunhona at^n pawh a pawimawh hrim hrim a,
Kristian ni lote pawhin helai thu hi an ngais^ng ve tho va,6 mi
tinin kan mamawh tl^ng vek a ni. Hmangaihna awm lohnaah
huatnain ro a r>l a, indo a chhuak \hîn. Inhmangaih tawnna
awm lo chh<ngkua an darh mai a, inhmangaihna a t^wp av^ngin
nupa an in\hen fo. Chhandamna thu n>na inkawp tlat
hmangaihna hi t<nah leh nakin thlengin awm reng t<r a ni.
Thil dang zawng zawng hi chu awm loh hun a awm d^wn a,
hmangaihna erawh chu v^n thlengin a awm d^wn a ni.
Chhandamtu Pathian hi hmangaihtu Pathian a ni.
“Hmangaihna nei lo chuan Pathian a hre lo,” (I Joh. 4:8) tih
pawh hi ‘chhandamna thu a hre lo, chhandam nih beisei a har
hle’ tih tluk a ni. Hmangaihnain a luah tlat v^nramah chuan an
awm peih lo vang. Mizo thlarau mi, hla siamtu pakhat Pu
Suakliana chuan, “V^nramah chuan ^nchhia r>ng r>ng hi a
awm tawh lo va, ^n\ha hlîr mai hi an inlawh mawlh mawlh mai
a ni,” a ti.7 Hmangaihna \obul leh sang ber chu Pathian a\angin
mite pawhin an lo dawng \hîn a ni.
Pastor F.B. Meyer-a chuan he hmangaihna thu mawi tak
I Korinth 13 thu chhiar d^n thar a sawi a; ‘hmangaihna’ tih
lai apiangah hian ‘Isua’ tihin thl^k vek ila; Mihring \awngte leh
v^ntirhkoh \awngtein thu sawi mah ila Isua ka neih si loh
chuan ...” tiin. “Isuan a dawhthei a, ngil a nei bawk \hîn;
Isuan a îtsik lo va, Isua a infak lo va, a uang lo va ...”
chutiang zelin mahni t^n i han chhiar ve teh ang u le. Hla
phuahtuin,
“V^n angel thianghlim sak ve theih loh hla mawi,
Kei mi sual ber chhandamna hla,”
a lo ti hi a ^wm r>ng a ni.
4. Chhan l>t t<r hmangaihna chu
Juda-ho Bible ch^ng duh ber leh ngaih pawimawh ber
zînga mi Deuteronomy 6:4-9 kan ziak lang tawh a. Hei hi
Pathianin a hmangaihna chu a miten hmangaihna bawka an
chh^n l>t a ph<tna thu a ni. ‘Hmangaihna’ tih hi amah ringawta
awm hrang thei a ni lo; hmangaih leh hmangaihtu ink^ra che
v>l a ni. R.S. Seaton-a (Siton-a) chuan, ‘I thinlunga hmangaihna
kha, khatia awm ringawt t<ra dah a ni lo, hmangaihna chu
p>k chhuah a nih hma chuan hmangaihna a ni lo ve’ a ti.8
Pathian pawhin v^nah a \hutpui ringawt lo va, Kalvari tl^ngah
a lo puak darh ta a ni. Chu tak chu lo dawnga chh^ng l>t
t<rin min duh. Mi dangte pawh \hahnem ngai taka inhrilh
chh^wng z>l t<rin min hrilh a ni.
Pathian hmangaihna mihringin a chh^n l>t hian v^na mi
an l^wm tih Lal Isuan a sawi a (Lk. 15:7,10,20-24). Leia mi
pawh kan l^wm \hîn. Africa hm^r lam Thagaste (Algeria tih
PATHIAN HMANGAIHNA
Sawi ho t<r
1. Pathian hmangaihna leh mihring hmangaihna danglam
d^n leh inzawm theihna eng nge ni?
2. T<nlai hian Pathian hmangaihna thu hi kan sawi tam
t^wkin kan hria em? Sawi uar luat tuk a awm thei em?
ZIRLAI 14
CHHANDAMNA KRAWS
Sawi ho t<r
1. T<nlai hian kraws thu hi pulpitah kan sawi tam t^wkin
kan hria em?
2. Kraws kan hriat d^n leh tuipui d^nah hian siam \hat
ngai awmin kan hria em? A awm chuan engte nge?
ZIRLAI 15
CHHANDAM RAWH
Chhiar t<r : Sam 118:25,26; Mk. 11:9,10; Thup. 19:1-5; Mat. 21:3
Sam 118:25,26
25
Aw LALPA, khawngaih takin chhandam la:
Aw LALPA, khawngaih takin v^nneihna rawn tîr ang
che.
26
LALPA hminga lo kal chu a eng a th^wl e:
LALPA in a\ang hian mal kan s^wm che u a ni.
Marka 11:9,10 : 9Tin, a hma lama kalte leh a hnung
lama rawn zuite chuan,
“Hosanna!
Lalpa hminga lo kal chu fakin awm rawh se,
10
Ram lo t h leng t <r, kan Pa Davida ram chu
chawimawiin awm rawh se. Chungnung berah khian
Hosanna! tiin an au va.
Sawi ho t<r
1. T<mkau ni kan hman d^n hi a \ha t^wkin kan
hria em?
2. Hnehna puan hi kohhran inzirtîr d^n a ni em?
ZIRLAI 16
THAWHLEHNA
Sawi ho t<r
1. Easter Sunday hman d^n \ha z^wk leh hl^wk z^wk a
awm ang em? Engtin nge ni ang?
2. Krista thawhlehna thiltihtheihna hi chang vein kan
inhria em?
ZIRLAI 17
CHHANDAMNA MAK
Sawi ho t<r
1. Pathian chhandamna makzia hian min hneh lehzual nge
min hruai bo z^wk?
2. Engkima lungawi z>l hi a theih tak tak em?
ZIRLAI 18
CHHANDAMNA THU RIL
T<n \umah hian hriat ph^k loh thu ril sawi fiah d^n chi
hrang hrang te, ngaih d^n sîr khat te, ril tak, m^wl t>a chhawp
chhuah ti tein kan zir ang. Engtia sawi fiah nge \ha ber ang
tih te, sawi fiah dan dik lo leh him tawk lote a awm em, tihte
zir chhuah tum ila.
1. Hriat ph^k loh thu ril chu
Paula hian ‘thu fing, thur<k, thu fing inthup’ ti tein a sawi
a. A thlen chin leh mihring nun a luah apiangah dawnsawn
d^n pawh mak takin a danglam \hîn. Mi pakhat chuan ti hian
a ziak a, “Rinna kan tih hi Palestina ram mi pakhat a\anga
rawn in\an a ni a, chuta \ang chuan Grik ramah a darh z>l a,
chutah chuan mihring finna hmanga thil bul zirna ril takah an
chantîr a; Rom a lo thleng a, chutah chuan zirna hmun leh mi
fing inhl^wm kh^wmna p^wl lian takah a lo chang a. Europe-
ah a lo darh zau z>l a, anni chuan hnam zia leh nunphungah
an lo neih a; chutah America hm^r lam a thlen meuh chuan thil
nasa tih tuma hmal^kna a lo ni ta a ni” tiin.1
Hriat ph^k loh thuril chu Pathianin mihring hriat theih
t<rin Fapa Isuaah a rawn puang ta a ni. Chutah pawh chuan
hriat kim ph^k loh thu inthup a awm z>l tho. Kan t^na \<l
apiang thlarauvin min hrilh fiahsak \hîn. He leia kan awm
chh<nga kan hriat kim kher a phal loh thlenga hriat tuma
inham buai erawh chu a \<l lo vang a, a \angkai hre thei t<ra
beih leh ngaihven erawh kan tih t<r a ni e.
Pathian thuril leh thurin zir a \ha; mahse, Pathian n>na
inlaichînna leh hmangaihna tel lova beih vak te, inhnialna
hmanrua ringawta lek chhuahte hi a \ha vek lo. Pathianin p^wl
ropui tak Kohhran min pe a; hetah pawh hian p^wl lian tak
a nih a hlu ang bawkin a chh<nga mite nun siam \haz^wnga
hmal^k a pawimawh reng. Pathian thuin mihring nun, hnam zia
leh khawsak d^n zawng zawng a luah vek hi a l^wmawm
rualin mihring chh<ng lam nun erawh a khawih lo vang tih hi
a hlauhawm hle. Kan dawn s>n loh hmangaihna, kan thawh
s>n loh chhandamna hna \<l, Pathianin Isua Kristaah min rawn
hl^n a ni ber e.
2. Sawi fiah tum d^n chi hrang hrangte
Chhandamna at^n Lal Isua thihna thu hi a chhan leh v^ng
sawi fiah tumna tam tak a awm tawh \hîn a, ch<ng zînga a
langs^r zual \henkhat chauh lo t^rlang d^wn ila –
(1) Tlanna2 - Hei hian Pathian ta ni tawh, ni leh ta lo, nihtîr
leh t<ra lei kîr chungch^ng a k^wk. Sual b^wiha t^ng
chhuahtîr t<ra a man p>k ngai Lal Isuan a thihnain a tl^k
zo a ni. Hei hi b^wih leh sal neih hun laia mite t^n chuan
hriat awlsam t<r tak a ni ang.
(2) Inrem lehna3 - Pathian leh mihring inrem lo, inhm>lm^kna
k^ra inremna at^n Isua a thi a ni. Hei hi indo hun leh
mihring inrem lohna boruaka ch>ng m>k t^n hriatthiam
awl tak t<r chi a ni.
(3) Inthawina4 - Bawhchhiatna, sual leh bawlhhlawh tlen fai
n^n Isua a thi a ni. Rana inthawi aia hlu z^wk Isua thisenin
a sil fai. Inthawina hmang \hîn t^n he ngaihd^n hi hriatthiam
a awl ngawt ang.
(4) Thiam chantîrna5 - Tihlungawina, hremna pumpelhtîr
(Satisfactory, penal theory) an ti bawk \hîn. Ror>lna
hmaa thiam loh chang mihringte hrem an nih loh n^n,
thiam an chan n^n Isua a thi. Thubuai rem leh ror>lna
ngaihs^nna apiangah he hrilh fiahna hi hriatthiam a awlin
a rinawm.
CHHANDAMNA THU RIL
Heta kan hmuh ang hian Kohhran hmasa hun lai a\ang
tawh kh^n Lal Isua chhandamna hna thawh d^n chungch^ngah
zirtîrna him t^wk lo hi a lo chhuak tawh \hîn tih kan hre thei
a. Vawiin thleng hian a la chhuak z>l a; mi tam takin an la kal
sualpui \hîn a ni. Pathian thua kan hmuh d^n leh Kohhranin
chhandamna at^na Lal Isua hna thawh d^n min zirtîr pawm
mai hi Kohhran mite t^n a la him ber z>l a ni.
4. Ril tak, m^wl t>a chhawp chhuah
Zion salte hruai kîr an nih laia an l^wm hla chu, “Lalpa
chuan thil ropui takte min tihsak a, kan l^wm hle a ni,” tih hi
a ni (Sam 126:3). Engtin tak nge a tih, eng nge a hman an hre
kim ph^k lo; mahse, an l^wm mai a ni. Thil siamtuten kh^wl
ropui tak tak an siam a, hman mai t<rin an chhawp chhuak
\hîn, hmang duhte t^n a ni ang.
Pathianin chhandamna ropui tak a siam a, a siam d^n
hmang zawng zawng mihringin a hre lo. Fapa Lal Isuaah a
rawn chhawp chhuak a, l^wm taka lo dawn mai t<r a ni.
Taksa ngeia he tihdamna thawktu Lal Isua leh tihdamna changtu
pian tirh ata mitdel pawh Pharisaiten an chhui buai nasa hle;
mahse, an chhui chhuak thei chuang lo. Mit v^r taa erawh
chuan, “Mi sual a ni nge ni lo ka hre lo, kawng khat ka hria,
t<nhma kh^n ka mit a del a, t<nah ka hmuh theih tak hi,” a
ti mai. “Chu tak chu a ni a makna chu, khawia lo chhuak nge
a nih in hriat lohva, ka mit a tihvar miau si hi.” “Lalpa ka ring
e,” a ti (Joh. 9:25,30,38).
Kan ch^ng vawn kh^n, “En teh u, Pathian ber^mno...”
a ti a. ‘En teh’ tih hian ring, ngais^ng, duh, zui tih a keng tel
vek a ni. Pathian chhandamna ropui leh mak tak kan hn>na
m^wl taka lo lang, Isua Krista rin leh a hn>na inp>k mai hi
a ni. Abraham Lincoln-a vui t<ra mipui kawng zawh mup
mup thlîrin, mingoho dinna hnung lamah hian Negro nu a fapa
naupang t> chhîpchhuanin a ding ve a. President ruang chuan
an awmna z^wn a pelh hnu chuan, “Tait>, thlîr reng rawh,
saw pa saw i t^na thi a nih saw,” tiin a hrilh a.9
“En teh u, Pathian Ber^mno
Khawv>l sual kalpuitu t<r saw.”
Chhandamna thu hi Pathian chatuan remruat a nih av^ngin
a ril a, a ropui a; mihring hriat s>n rual loh Pathian hmangaihna
a ni. Chutih rualin mi m^wl ber pawhin kan pawm thiam theih
t<ra m^wl t>a chhawp chhuah a ni a. Sawi chian tum lutuk
av^nga uar bîk neih leh hmaih neih erawh a him t^wk lo fo
tih hi Kohhran miten zir chhuak thei ila a \ha hle ang.
Chhandamna thu hi hriat kim s>n loh thu ril a ni meuh
mai. Mihring finna hian a ngaihtuah chhuak zo lo va, a hre zo
vek s>ng hek lo. Mihring lei leh k^, \awngkamte hian a sawi
fiah zo lo va, a sawi lo thei bawk si lo. Sawi fiah d^n chi
hrang hrang kimchang lo takte hian min tiv^r chuang lo va,
min tibuai z^wk mah a nih pawhin m^wl taka chhandamtu
Isua pan mai hi a \ha. Hre chiang bertu leh a thur^wn ^wih
chu finthl^k bera ngaih t<r mi ni ^wm tak - Baptistu Johana
chuan, “En teh u, Pathian ber^mno, khawv>l sual kalpuitu t<r
saw!” tiin min kawhhmuh a, kan pan mai d^wn l^wm ni?
Sawi ho t<r
1. Chhandamna thu ril sawi fiah d^n \ha ber eng nge ni?
2. Lal Isua thihna thu sawi fiah d^n chi hrang tam tak
awm hi a \hatna lai leh \hat lohna lai te awmin kan
hria em?
|HEN IV
CHHANDAMNA LEH THLARAU THIANGHLIM
Evi leh Adama tl<kna a\angin Bible hian sual a chhui ber
a, Pathian anna hloh emaw, her sualtîr emaw, Pathian laka thi
tih emawin an sawi bawk \hîn. Sual leh thil tihsual hi a inzawm
fo va. A bul z^wk sawi n^n sual (sin) leh tihsual sawi n^n
sualte (sins) tia thliar hran pawh a awm. Pathian d^n
bawhchhiatna, Pathian laka helna, Pathian rin lohna hi sual a
ni (Heb. 3:12).
Paula hian Adama hun a\anga sualin mihring nun a luhchilh
hnehzia a sawi uar hle a. Tu mah b^ng awm lovin mi sual vek
kan ni tih min hrilh. Jakoba thung chuan mi dang puh khawtlai
lovin, mi tin sualna bul chu mihringa ch^kna awm hi a nih thu
a sawi (Jak. 1:15).
2. Sual bul leh sual inrochun
Sual bul leh sual in\anna hi mi \henkhat chuan an chhui
hle \hîn. Bible hian Adama hun a\anga lo lang a nih thu leh
mihring nun a luhchilh vek thu a sawi a (Sam 51:5; Rom
5:12). D^n awm hma, sual hi sual a ni tih puan hma pawhin
a awm tih min hrilh. Chumi bul tak chu mi \henkhat chuan
Adama te hma daih niin an ngai bawk. Babulon tihtl^wm t<r
sawina at^na hman Isaia 14:12 thu, “Aw ‘v^rparh,’ ‘zîng lam
fapa,’ engtizia nge v^n ata i tl^k tak chu le! hnam tin titl^wmtu,
engtizia nge leia sah thl^ka i awm t^k chu le!” tih \an chhana
sawi ngaihnawm thiam tak pawh an awm \hîn.
Sual bul leh a lo awm \anna tak hi Bible-in a sawi lo va,
a lo lan chhuahna erawh chu Eden huana r<lin Evi a rawn
thl>m leh Evi leh Adama bawhchhiatna a\ang kh^n kan hmu.
Pathianin sual a siam anga mi \henkhat \an chhan (Isa. 45:7)
pawh hi sual bul sawina ni lovin khawv>la chhiatna lo thleng
\hîn (natural calamities) sawina a ni. Bible Lehlin tharah
chuan, “V^nduaina (evil) te ka thlentîr bawk,” tih a ni. Au-
gustine-a chuan sual chu thil awm lo, a bul sawi t<r pawh
awm lo,” a ti.3 Synod-in Rawngb^wltu Chawimawina a p>k
dawngtute zînga pakhat Pu Lalkherha kh^n a sawi thiam hle
mai. Sual hi Pathian siam a ni em tih zawhna a chh^n d^n chu,
“Mizo pain in kan sa a, kan sak zawh meuh chuan kan sak
tel ve loh ‘in hnuai’ a lo awm ve ta mai ang hi a ni,” tiin.4
Pathian dod^ltu hm>lma hi a awm \anna a rei tawh hle
a nih pawhin mihring chanchina a inrawlh a\ang chiah hian
Bible-in a ngai thupui a, Pathian n>na indopui puan a ni ber
e. Sual inrochun emaw, in\^wmpui vek emaw thu pawh hi thu
ril kheltuten an sawi nasa hle tawh \hîn.
Sual bul (origin of sin), sual laimu (essence), huho sualna
(corporate sin), sual chîmpil vek thu (total depravity) tih te
hi hmas^ng a\angin kohhran chanchinah ngaih d^n inang lo
hret a awm chho reng a ni. Sualin mihring a luah hnehzia lam
hi Augustine-a te, Martin Luther-a te, John Calvin-a te
leh Karl Bath-a (K^l B^t-a) ten an sawi nasa a. Mihring hi
\ha thei, \ha t<ra insang mar t<r a nih thu lam Pelagius-a
(Pelagias-a) te, Emil Brunner-a (Emil Brunar-a) te, Erasmus-a
(Erasmas-a) ten an sawi pawimawh ve thung. La kawp thiam
ila a \hat a rinawm.
3. Sual leh a zuitu
Sual hian zuitu a neih ngh^l chu ‘hlauhna’ a ni. Chu chuan
a tid^wih \hîn. Kaihza v>ngtu fel tak a nei bawk a, chu chu
‘chhuanlam’ a ni a, Adama te nupa pawh kha he dinhmunah
hian an l<t ngh^l a ni (Gen. 3:10-13).
Natna angin sual hi sawi a ni bawk. “Kephah hnuai a\anga
lu thleng zakin dam lai r>ng r>ng a awm lo,” tiin (Isa. 1:6).
Lal Isua pawhin, “Mi bawrhs^wmte z^wkin d^ktawr an ngai,”
a ti (Mk. 2:17).
SUAL CHUNGCHÂNG THU
Sual chu Pathian rin lohna leh dod^lna, a duh loh z^wng
thil apiangte hi a ni. A bul te, inrochun leh inkaihhnawih d^n
chipchiar kan hre kim ph^k lo. Sual erawh chuan zuitu leh
nghawng \ha lo tak a nei z>l. Chuv^ngin sual kawng tinr>ng
lakah chhandam kan ngai tak meuh a ni. Sual leh a theihna ata
min tl>nga min tithianghlimtu Isua Krista thisen chuan kan sual
zawng zawng na lovin min tidam thei a ni.
Sawi ho t<r
1. Sual chungch^ng thu hi kan sawi tam lutuk nge kan
sawi t^wk lo z^wk?
2. Sual laka chhandam kan nih theih n^n leh sual hneh
z>l t<rin engtin nge kan tih ang?
ZIRLAI 20
RINNA
(Isa. 55:3; Rom 10:17). ‘Pathian lam hawi, amah en’ pawh
rinna tih tlukin hman a ni bawk \hîn (Isa. 45:22, Joh. 1:29).
‘L^wm, dawngsawng’ pawh rinna \awngkam chi dang angin
kan hmu tho (Joh. 1:12). H.S. Miller-a chuan, ‘rinna ringawta
chhandam a ni lo ve, Kristian nun pum pui, a bul a\anga a
t^wp thleng hian rinna nun a ni vek. Rinnain kan ding a
(II Kor. 1:24), rinnain kan kal a (II Kor. 5:7), rinnain kan
nung (Gal. 3:11). Rinna lovin Pathian tihl^wm rual a ni lo
(Heb. 11:6) a ti.2
2. Ringtu mihring
Rin t<r Pathian leh mihring ink^ra inzawmna at^n rinna
\awngkam hi a lo piang a. Mihringin tih t<r a nei a, Pathianin
thawh t<r a nei bawk. A thawh tawh sa te, a thawh m>k te,
thawh t<ra a la intiam te keini’n kan hrilh fiah a ngai lo vang.
Mihring lam mawhphurhna kan ngaihsak a ngai a, chu chu
ring t<ra s^wmna thu a ni. “Ring la, ring rawh u, mi ring rawh
u, i rin chuan,” tih te hi Bible-ah a tam hle mai. Ring thei lo
kan nih chuan hetiangin min ph<t hauh lo vang.
D.L. Moody-a’n rinna chungch^nga mihring mawhphurhna
pawimawhzia a sawi \hîn a. Mi \henkhat chuan rinna hi Pathian
thil thl^wn p>k a ni an ti a, amaherawhchu mihringin tih t<r
chin kan nei a, entîr n^n, boruak chu kan hîp luh a ngai a,
chhang chu kan ei a ngai a, tui pawh kan in a ngai ang hi a
ni, a ti. Lal Isua thilmak tihah te hian rinna n>na inzawm leh
zirtîr nei, tihdamna thu-ah a awm hlawm a ni. Sipai za hotu
(Mat. 8:5-10,13; Lk. 7:2-10); Zeng (Mat. 9:2-8; Mk. 2:3-
12); Hmeichhe thi p<t (Mat. 9:20-22; Mk. 5:25-34); Mitdel
pahnih (Mat. 9:27-30); Suro Phoiniki hmeichhia (Mat. 15:21-
28; Mk. 7:24-29); Mitdel Bartimaia (Mk. 10:46-52;
Lk. 18:35-43); Hmeichhe sual (Lk. 7:36-50); Ph^r (Lk. 17:12-
19); Upa (Joh. 4:46-52); Kawngkh^r mawi bula kebai
(Tirh. 3:2-16); Ke zeng (Tirh. 14:8-10). H>ngah te hian rinna
sawi lan a ni deuh z>l a. Taksa leh Thlarau damna pawh an
chang hlawm a ni.
Rinna hi duhthlanna n>n a \ang d<n hle bawk. Thlan t<r
dik tak thlang t<rin Pathianin min s^wm reng a ni
(Deut. 30:19). Pathian pawh hian amah ring maitute chu
rinawmah a ngai \hîn (I Tim. 1:13). Mihringte anga rinhlelh
chîng a ni lo. Chutiang taka rinawm nih chu ringtu t^n pawh
a ch^kawm lehzual a ni.
3. Rinna sawi d^n chi hrang hrangte
Kohhran siam \hat hun lai kh^n hmahruaituten
innghahna thu pali nghet tak an nei a; ch<ngte chu, “Chauh
pali” an ti \hîn.
1. Krista chauh;
2. Rinna chauh;
3. Khawngaihna chauh;
4. Pathian thu (Bible) Chauh.
H>ng zînga pakhat hi kan zir m>k ‘rinna’ hi a ni. A
tlukpui emaw, a aia pawimawh z^wk emaw a awm an phal
lo. Chutiang taka pawimawh chu a lem ni lo, a tak ngei ni se
tih hi he laia kan duh chu a ni. Bible-ah hian rinna chi hrang
hrang sawi kan hmu a, hetiangin:
Rinna nei lo (Mk. 4:40) - Isuan Zirtîrte a hau;
Rin tl>m (Mat. 8:26) - Isuan a zirtîrte a
duhthawhna thu;
Rinna chak lo (Rom 14:1) - Rinnaa naupang z^wkte
chungch^ng;
Rinna thi (Jak. 2:17) - Nun pum pui tel lo rinna;
Rinna eng mah lo (I Kor. 15:14) - A tak sawi fiah n^na
tehkhin \awng;
RINNA
Sawi ho t<r
1. Rinna kawnga Thlarau Thianghlim hnathawh langs^rte
eng nge ni?
2. Rinna chungch^nga mihring lam mawhphurhna sawi ho
ni se?
ZIRLAI 21
THLARAU THIANGHLIM
Sawi ho t<r
1. Thlarau Thianghlim thu “Ngaihthah Thurin” tia an sawi
hi kan ramah a dik vein kan hria em?
2. Thlarau Thianghlim hi kan chang t<r nge, amahin min
chang z^wk t<r le? Thlarau mi kan tihte hi eng ang
mite nge nia kan hriat?
ZIRLAI 22
MI CHI TIN TÂN CHHANDAMNA
1. Rualbanlote dinhmun;
2. Tu mah inchhuang thei kan awm lo;
3. Rualban lohnain chhandamna a tihlu zual;
4. A duh apiang t^n hmun a awm.
1. Rualbanlote dinhmun
Synod Social Front Statistics 2009-ah chuan Mizoramah
rualbanlo 4,124 an awm. Hei hi kohhran 356 report theh luh
a\anga a lan d^n a ni a.1 Mizoram pum puiah chuan kan tam
viau d^wn a ni.
Rualbanlote chungch^nga ngaihd^n leh anmahni kan thlîr
d^n pawh a \ha tial tialin a lang. T<n hma lam chuan an
chh<ngten mi dangte laka an inthlahrunpui av^ngin khung bo
tlat an ni \hîn a, an thiam t<r mang mang pawh an thiam loh
phah \hîn a ni. Hmun hranah a f^la dahte pawh enkawl d^n
kawng khata ngaih a ni a. T<nlaia mi thiamte chuan chh<ngkua
leh khawtl^ng nun zawm vea enkawl hi a \ha z^wk hlein an
hria a ni.2
Juda-ho chuan v^nduaina leh tuarna hi sual v^ngah an
ngai deuh chawt a. Mahni emaw, thlahtute emaw, thil tihsual
kh^n rah \ha lo a rawn chhuah \hînah an ngai a, (Joh. 9:2).
Hindu-ho thurin pian nawn lehna (karma)3 ang deuh bawk
hi a ni. Lal Isuan chutiang a nih loh thu a sawi a. Sualna hian
mihringah tuarna chu a thlen ngei mai; mahse, mi mala tuarna
lo thleng hi anmahni sual v^ng a ni vek chuang lo (Joh. 9:3).
A tîsa put lai nia Lal Isua chhandamna dawngtu tam ber
chu keinin rualbanlo tia kan sawi t<r chi hi an ni. Ph^r te,
ramhuai man te, natna chi tinr>nga damlo te, piangsual, kebai,
mitdel leh bengngawng te an ni. Nazareth khuaa inkhawmna
ina a thusawiah kh^n mi p^ngngai nun ph^k ve lo, rethei te,
hnehchhiah te leh riangvaite t^n chhandamna a thawk d^wn
tih a puang ngh^l a. Hei hi a thil tih tum “Nazareth Mani-
festo” tiin an vuah hial a ni (Lk. 4:17-21).
2. Tu mah inchhuang thei kan awm lo
Suala tlu mihring chu a tira mihring dik tak ph^k tawh lo
a ni. A enkawl \hat bik Israel-te chungch^ng thu pawh hetiang
hian a sawi. “L< chu a pumin a n^ a, thinlung pawh chu a
pumin a chau ta. Kephah hnuai a\angin lu thleng zakin dam lai
r>ng r>ng a awm lo; pem te, vuak duk chur te, p^n hnai late
hlîr an ni,” tiin (Isa. 1:5,6). Mihring, Pathianin a siam d^n ang
tak ni zo tawh lo chu rualbanlo a ni. “Tu mah mi fel tak r>ng
an awm lo; Pakhat mah an awm hauh lo, an hrawk chu thl^n
inhawng a ni a, an leiin bumna thu an sawi a, An kam
chh<ngah r<l t<r a awm a,” a la ti ta deuh deuh mai
(Rom 3:10,13).
Chuv^ngin mihring tu mah inchhuang thei kan awm lo.
Pathian Fapa Lal Isua chauh hi mihring famkim, mihring nihna
dik tak luah zo awm chhun chu a ni. Fuke kim leh taksa
p^ngngai kan nei a, nei ve lova kan hriatte aiin kan induh
ringawt chuan kan tidik lo vang. Rualbanlo kan tihte zîngah
hian mi ropui tak tak tam tak an awm a ni. Fanny J. Crosby,
Pathian fakna hla 8,000 zet phuahtu chu mitdel a ni. Lis Hartel-
i, taksa zeng chunga sakawr chungchuan zir pawhin Olympic-
ah l^wmman pathumna a la ph^k. Mitdel, bengngawng, \awng
thei lo Helen Keller-i pawh University Graduate a ni thei
bawk. Joni Erickson-i, kut leh ke zeng pawh a k^-a lehkha
ziakna pen sehin lemziak thiam ropui tak a tling. Mizo zîngah
pawh hla phuah thiam leh rawngb^wltu \ha tak tak mitdel an
awm nual a ni.
H>ng b^kah hian Juda-ten an ngaihn>p naupangte pawh
Lal Isuan a \an a, an zîngah a dintîr a ni. Mi p^ngngai ph^k
MI CHI TIN TÂN CHHANDAMNA
Sawi ho t<r
1. Mihringin mahni tlin lohna pawm harsa kan ti fo \hîn
hi eng nge a chhan?
2. Rualbanlote hi ngaihsak t^wkin kan inhria em?
ZIRLAI 23
HUHO CHHANDAMNA
Sawi ho t<r
1. Chan tl^n chhandamna hlutzia sawi ho teh u.
2. Kan mi huatz^wng takte hi v^nramah lo l<t ve ta se
pawi kan ti ang em?
ZIRLAI 24
DAM LEH HRISÊLNA THU
Chhiar t<r : II Lal. 4:26; Jer. 30:17; 33:6; Mat. 4:4; Lk. 5:31;
Joh. 3:17
Sawi ho t<r
1. Bawrhs^wmna leh natna te hi eng v^nga lo awm \hîn
nge nia kan hriat?
2. Hmanraw hmanga damna leh Pathian thua damna te hi
a inkalh nge a \ang tl^ng?
ZIRLAI 25
CHHANDAMTE NUN
sawi \hîn. Nikum hmasa mai khan ‘Kristian nun d^n \ha’ kan
zir tawh nghe nghe a. Vawiina kan zirlai ‘Chhandamte nun’ tih
hi \hen liah kan zir ang, hetiangin:
1. Rinnaa nun;
2. Nun tam;
3. Thil \ha tih leh sual do;
4. Kristian nun kaihhruaina.
Kan nih d^n t<r dik tak, kan nuna a lang chhuak thei lo
fo hi eng v^ng nge ni tih zawn chhuah pawh a \<l hle a ni.
1. Rinnaa nun
Bible-ah hian nun, nunna, nung tihte hi thuhmun thuak,
awmze hrang deuh siin hman a ni hlawm. Thuthlung Hluiah
hian Hebrai-ho sawi d^nin nunna chi thum ang deuhva ziak a
ni. Che thei nunna te, rilru nei nunna te, thlarau nunna ti tein
ziak an ni hlawm.1
Thuthlung Tharah chuan Grik-ho thlîr d^n kawngpui
pahnih - tîsa nei nunna leh thlarau nunna tiin sawi a ni bawk.2
Rinnaa nun (Gal. 2:20) tih hi, Krista n>na inzawm nun,
Krista nunna a\anga nun dawng z>l sawina a ni. Paula hian
hetiang \awngkam hi a hmang nasa hle. Kristaah, amahah,
keimahniah, keimahah, nangmahniah tihte hi ringtu leh Pathian
inzawmna t^rlangtu \awngkam an ni hlawm.
“Kei at^n zawng nun hi Krista a ni,” (Phil. 1:21) tih
pawh hi rinna nun sawina tho a ni. Ringtuah Krista a lo nung
a, a luah a ni. Krista a ni ta z^wk tihna erawh chu a ni lo.
A thinlung, a ngaihtuahna chh<ngrilah Kristan hmun a chang
a, a tum leh duhz^wng te, a thiltih leh ch>t zia pawh Krista
duhz^wng a lo ni ta.
Nun tak bul chu Isua Krista a ni. Amah lovin keimahniin
nunna tak kan nei lo (Joh. 6:53). Chumi nunna chu Thlarau
Thianghlimin min pe a ni. Tinungtu chu Thlarau a ni
(Joh. 6:63). A tihnun t<ra inp>k a ngai a, a duh ang taka
nun nei t<r leh lang chhuak t<rin ch>t chhuah pawh kan ba
bawk. Chutiang taka inp>k leh ch>t zui chu rinnaa nun lanna
a ni \hîn.
2. Nun tam
“Nun an neih n^n, tam taka an neih n^n,” tih hi
chhandamte nun dik tak t<r chu a ni ang. ‘Tam taka’ tih hian
a z^t lam min ngaihtuahtir ngh^l mai a. A tamz^wng leh
reiz^wng ringawt ni lovin, a \hatzia sawina a ni mah z^wk.
Tam tih hi a number lam chauh ni lovin, nun chak te, nun \ha
chi kim te, nun nghet te leh kawng tinr>nga belh chian d^wl
sawina a ni. Chu nun chu Isua Kristan a nei a, ringtu hn>nah
hlan a duh a ni.
Chhandamte nun chu nun tam, nun tak, chak leh \ha, tlo
leh hris>l, mahni inv>ng thei sual do ngam nun chu a ni. Ringtu
inti zîngah mi chi hrang hrang kan awm a, eng chi ber nge kan
nih ve le?
“Kristian tam tak chu tawlailîr nawr lirh ang an ni -
Nawr loh chuan an chhawr tl^k loh.
|henkhat chu lawngl>ng ang an ni -
Kar reng an ngai.
|henkhat chu lehkhachaih ang an ni -
Hruia hlin reng loh chuan an thl^wk bo mai ang.
|henkhat chu Zawhte no ang an ni -
Duat chauhvin an lungawi.
CHHANDAMTE NUN
Sawi ho t<r
1. Thlarau lam thu sawi leh chanah kan thleng s^ng a,
Kristian nun \ha leh dik kawngah kan hniam si kan ti
fo va; chhandamna thu kan sawi d^n hi a kim lo deuh
tihna em ni?
2. Chhandamna changtuin engtin nge a nunah a lan
chhuahtîr ang?
ZIRLAI 26
SUAL THUPHA CHAWI
Kan tih ngei t<r, tih d^n t<r dik leh tihna t<r dik taka
tih hi harsa hle mah se a hlu >m >m a ni. Pathian ngaihdamna
kan channa kawng a ni a, mi dang t^n pawh mals^wmna a ni
\hîn. H>ng kan sawi piah lamah hian Thlarau Thianghlim
hnathawh harhna av^ngin ringtuteah tling lo leh sual nih inhriatna
a lo thleng fo bawk. Chu chuan kohhranah chakna thar a
siamsak fo \hîn a ni.
3. Sual thupha chawi rah
Mahni inhmu chhuaka, sima, laml>ta, thupha chawina
chuan ngaihdamna a hlawh a ni tih Lal Isuan tehkhin thu ropui
tak min hrilh a ni. “Ka pa, v^na mi chungah leh nangma mit
hmuhin thil ka tisual e. I fapaa vuah tl^k ka ni ta lo ve.”
A rah eng nge ni? Puan \ha ber, zung bun, pheikhawk, l^wm
thusawi n^n ruai \heh, thi hnu dam leh anga lo lawm a ni l^wm
ni? (Lk. 15:21-24). Hei hi Lal Isuan Pathian hmangaihna
ropuizia a sawina a ni. A hn>na kal, inchhîra, sima, thupha
chawi te a lo dawnsawn d^n min hriattîr a ni.
Mihringte ink^rah sual thupha chawi pawimawhzia pawh
min hrilh tel tho a ni. Bawhchhiatna z>p chu hmuingîl lohna,
inpuanga hawisan chu zahngaihna dawnna a ni tih Bible-in min
hrilh kha. Thupha chawitu t^n ngaihdam nihna, ngaidamtu t^n
pawh damna, lo hretu mi dangte t^n pawh mals^wmna a ni
thei z>l bawk.
John R.W. Stott-a chuan D.L. Moody-a thupha chawi
thu a ziak a. Biak Ina Bible Study an neih m>k laiin Pathian
thu zirlai tlangv^l pakhatin a rawn chhaih buai deuh va; thinrim
\awngkam bung deuhvin Pu Moody-a chuan a va chh^ng
t^wp hmak a. Inkhawm t^wp d^wn chuan a tihsualzia hre
chhuakin thupha chawi a duh ta a. “|hiante u, inkh^wm \antirh
laia ka thil tihsual lian tak av^ngin in zavaia hmaah thupha
chawi ka duh a ni. Kha laia \hu ka unau kha ^tthlak takin ka
chh^ng ta mai a, min ngaidam t<rin Pathian ka ng>n a, ani
hn>nah pawh khan ngen ka duh a ni,” a ti a. Pulpit a\angin
a lo chhuk a, a pan phei a, tlangv^l kut a vuan a, “Pawi ka
ti hle mai, min ngaidam rawh,” a ti a. Inkh^wmho mipui chu
an reh duk a, an thinlung a hneh a, an mittui a tla a. Inkh^wm
zînga pakhat chuan, “Ka thil hmuh tawh zawng zawnga ropui
ber a ni,” a ti hial.4 Thupha chawi nach^ng hriaa, ti tak tak
ngamte hian ngaihdamna an chang a, mi dangte pawhin
mals^wmna an dawn phah \hîn tih hi a chiang hle mai.
4. Chhandamte sual inhriatna
Sual inhriatna hi Thlarau Thianghlim hnathawh a nihzia
kan sawi tawh a. Ringlote hn>na a thawh d^n chu nihsual leh
tihsual hriattîra chuta \anga chhan chhuahna Isua Krista a
kawhhmuh a ni. Chhandam m>kte hn>na a thawh d^n erawh
chu an tihdik lohzia a hriattîr a, sil faina leh ngaihdamna Krista
thisen lama kaltîr a ni thung. Ringtu nunah chuan sual t> tak
t> anga lang pawh hian a chhun n^ a, hlîng angin a hnawksak
r^n a ni. Pathiana nunna nei lo chuan sual av^nga n^ leh hliam
hi a hre ngai lo. Hetah hian piangthar tak leh tak lo pawh thui
tak fiah theih a ni ang.
John R.W. Stott-a lehkhabu-a mi bawk thil pakhat han
t^rlang leh ila. Ni khat chu D.L. Moody-a fapa naupang
pahnihte hian an compound-ah sakawr chungchuan an zir a,
pangp^r leh thil dangte an lo tichhe nuaih mai a. Tlai lamah an
pain a han hmuh chuan a thin a rim a, thinur hm>l senin a fate
chu a hau ta vak mai a ni. Khua a lo thim a, z^n a lo nih
chuan, thlarau mi nunah Thlarau Thianghlimin sual a hriattîr a.
Ngaihdam dîla thupha chawi lo chuan mut ngam rual niin a
hre lo. Zan dar 9:00 hnu lamah D.L. Moody-a chuan a fapate
mutna pindan a pan ta a. A fate (Paul-a leh Will-a) sawi d^n
SUAL THUPHA CHAWI
Sawi ho t<r
1. Sual thupha chawi d^n \ha leh \ha lo a awm em?
Engtin nge?
2. Kohhran inkh^wmah hian sual puanna hun siam \hîn
ila kan \hatpui ang nge kan chhiat phah z^wk ang?
ZIRLAI 27
SUAL NGAIHDAMNA
1. Ngaihdamna awmzia;
2. Ngaidamtu Pathian leh ngaihdam ngai mihring;
3. Ngaihdamna rah;
4. Inngaihdam tawnna.
1. Ngaihdamna awmzia
Ngaihdamna tih hi Bible \awngkam pawimawh tak a ni.
‘Ngaihdamna’ tih thu hi la bo ta vek ila Bible hi thuchah kim
lo leh thuthlung kim lo a ni hial ang. Tlanna thu-ah te,
chhandamna thu-ah te hian a laipui leh a laikam a ni z>l a.
Thuthlung Hlui chuan ngaihdamna thu hi inremlehna leh
inthawina chungch^ngah a hmang tam a. Thuthlung Thar erawh
chuan lainatna leh zal>ntîrna sawi n^n a hmang deuh \hîn.1
Ngaihdamna chu ngaihdam \<l chhan sual n>n a inzawm
deuh z>l a; chu pawh chu simna n>n a kal d<n tlat bawk.
Lal Isuan a thawhleh hnua zirtirte hn>na a inl^r \umin, “Ama
hmingin simna thu leh sual ngaihhnathiamna thu Jerusalem
khuaa \anin, hnam tin hn>nah an hril ang,” tiin a sawi
(Lk. 24:47). Chanchin |ha thupui zîngah a tel z>l tih a lang
chiang a ni. Hetah hian ngaihdamna sawi n^n ‘sual
ngaihhnathiamna’ tih \awngkam a hmang.
Tichuan, sual ngaihdamna awmzia chu a sual av^nga a tuar
t<r tuartîr loh, hremna t<r l^k kiansak, sual lova pawm, thiam
chantîr, tihthianghlim tihte n>n \ang ho z>l an ni. H>ng zawng
zawng nih theihna bul chu Pathianin Krista-ah ngaihdamna
famkim a thl^wna a siam v^ng chauh a ni e. Ngaihdam theihna
nei t<r leh ngaidam thei t<rin Pathian chuan a mite a duh a, a
ph<t tlat bawk. Mite ngaidam duh lotu t^n chuan Pathian
ngaihdamna beisei a har hle ang. George Herbert-a chuan,
“Mi dang ngaidam thei lo chuan a kalna t<r v^nram leihlawn
a tichhia a ni; mi tin hi ngaihdam ngai vek kan ni si a,” a ti.2
2. Ngaidamtu Pathian
Sual ngaihdamna thu Bible-in a sawi kawngpui ber chu
Pathian leh mihring chungch^ng a ni. Pathian chu ngaidamtu
Pathian a ni a, mihring chu ngaihdam ngai mi sual a ni.
Ngaihdamna kawng te, ngaihdamna chhan te, ngaihdam theihna
bul te fel takin a buatsaih kim vek a. Pathian hn>na ngaihdam
dîl leh ngaihdamna chan kan ch^k aia nasain Pathian hian min
ngaihdam hi a ch^k a ni.
Pathian hian thu maiin min ngaidam a ni lo. Taksa ngeiin
kan sual leh bawhchhiatnate a phur a ni. “Kan bawhchhiatnate
av^ngin hliamin a awm a, kan khawlohnate av^ngin vuak
thitlinin a awm a: kan thlamuanna t<ra thununna chu a chungah
a tla a; a vuakna vualtea tihdamin kan awm ta,” tih ziak a ni
(Isa. 53:5). Kraws-a khenbeh a nih lai ngei pawhin Lal Isuan,
“Ka pa, anni hi ngaidam rawh, an thiltih hi an hre lo a nih hi,”
tiin ngaihdam a la dîlsak lawm lawm a ni (Lk. 23:34).
Ngaihdam ngai mihring chuan Pathian ngaihdamna a chang
a. Mi dang pawh ngaidam ve t<ra tih kan ni. Mahse, mihring
pianpui nihna chuan harsa a ti. An sual a hre reng a, a
chhinchhiah a, ngaihdam theih loh chin a nei fo. Pathian
ngaihdamna chang vetu tho mi dangte sualna pawh a hre reng
a, theihnghilh harsa a ti \hîn. Pathian erawh chuan theihnghilh
hmiah ang maiin a hre reng ngai lo. He lai thu tilang t<r hian
C. Lalz^rmawia chuan,
“Ka sualna zawng zawngte hi miten hre reng \hîn
mah se,
Lalpa, nang erawh chuanin i theihnghilh si;
I hmangaihna ka fak fo vang,
I ta ka ni e,” tiin hla a phuah.3
SUAL NGAIHDAMNA
3. Ngaihdamna rah
Mihring chu sualin Pathian hn>n a\angin a \hen hrang a,
hm>lma a lo ni tawh a. Isua Krista av^ngin ngaihdam, thiam
chang, Pathian fa a lo ni leh thei ta a ni. Ngaihdamna rah chu
tl^ngn>l taka pa hn>na awm theihna, “Ka pa” tia ko ngamtu
dinhmun chang, sual nei hauh lo ang maia thianghlima pawm
chu a ni.
Pathian ngaihdamna famkim changtu chuan a chan a\anga
rah chhuak z>lin a mihringpuite hn>na ngaihdamna hlan chu a
tih t<r a ni ngh^l ang. Ngaihdamna rah chu, ‘damna’ tiin tawi
t>in a sawi theih. Har hle mah se thil mak tak a thleng \hîn.
Mi pakhat chanchin i han ngaihthla teh ang. Corrie Ten Boom-
i (1892 - 1983) chu Amsterdam-a awm, German sipai Nazi
hovin an chh<ngkuaa an man, an t^ntir a ni a, a laiz^wnnu
phei chuan a thih phah hial a. German tl^wm hnu kh^n Ger-
man ramah rawng a b^wl a, Pathian ngaihdamna thu a hril
\hîn. |um khat chu a thu ngaithlatute zîngah anmahni v>ng
\hîntu ngei mai, sipai nun r^wng tak kha a lo tel ve a.
Ngaihdam a rawn dîl a, an inhmachhawn zet chuan harsa a ti
ngei mai. Thil awm d^n hetiang hian a sawi a, “Sipai hlui
chuan, ‘Pathian chauh ni lovin, nangma k^ ngei a\anga keimah
mi mal hi min ngaihdamna aw hriat ka va ch^k em! Min
ngaidam thei em?’ a ti a. Ka hreh lutuk; mahse, chibai t<ra
kan kut a insîk rualin Pathian \anpuina ka dawng ngh^l a;
\>kin min man ang hian Pathian thiltihtheihna chuan min
thlamuan a, \>k chuai ni berin ka inhria. |ap chungin ‘Ka
ngaidam che, ka unau pa, ka thinlung zawng zawngin ka
ngaidam che’ ka ti thei ta a. Chuta \ang chuan, ngaihdamna
chu ka thupui a ni satliah lo va, ka thlarau lam chaw a lo ni
ta. Ngaihdam loh neih hi ka hlau va, ngaihdam t<r hi a zawnin
ka zawng tawh z^wk a ni,” a ti.4
4. Inngaihdam tawnna
Inngaihdam tawnna tel lo chuan mihring nun ho a harsa
a ni. Inrem loh av^ngin unau an buai a, chh<ngkua an keh
\hîn. Inngaihdam tawnna tl^kchham av^ngin nupa an in\hen a,
inpawh tawn loh vangin \henawm khawv>ng an innghirngho fo
bawk. Kan ch^ng vawn hian, “Pathianin Kristaa a ngaidam
che u ang bawkin inngaidam tawn rawh u,” a ti a. Hei hi
thurawn mai ni lovin thup>k, ‘rawh u’ tih a ni. Lal Isua ngei
pawhin, “Ngaidam rawh u, chutichuan ngaihdamin in awm
ang,” a ti (Lk. 6:37. Hei pawh hi thup>k bawk a ni.
Lal Isuan thuneihna s^ng tak, mawhphurhna hlauhawm
tak min pe tlat; “Tu sual pawh in ngaihdam apiang ngaihdam
a ni ang, tu sual pawh in ngaihdam loh apiang ngaihdam loh
a ni ang,” tih hi. Intihthuneih lam ringawt a ni lo. Kan
ngaihdamna mamawh tak, kan ngaihdam hman lohva
khawv>l chhuahsan an awm palh ang tih a hlauhawm ngei
mai. Keini pawhin tute ngaihdamna emaw chu chan kan
mamawh tho bawk a, chang hman lovin kan thi ang tih
hlauhawm tak a ni tho.
Ngaihdam ch^kawm taka awm hi a va \ha >m! Sodom
khua leh Ninevi khawpui kan khaikhin chuan an inang lo hle
a ni. Ngaihdamna changtu pawh ngaihdam manhla taka nung
zui t<rin min duh. Mari Magdalini pawh kha a \angkai zui hle
mai. Ngaihdamna kan chan chu vawng him z>l t<rin fuih kan
ni bawk a, “Kal la, t<n hnuah tisual leh tawh suh,” tih ziak
a ni (Joh. 8:11).
Pathianin Kristaa min ngaihdamnaah hian ngaihdam chhan
t<r tlinna leh phu-na r>ng kan nei lo. Chutiang bawkin kan
ngaihdam ngaite hian phu-na eng mah an neih hauh lo pawhin
ngaidam thei t<rin Pathian thu hian min hrilh a ni l^wm ni?
SUAL NGAIHDAMNA
Sawi ho t<r
1. Kan chunga tisualtute ngaihdam harsa kan tih fona
chhan eng nge ni?
2. Pathian ngaihdamna leh mihringte inngaihdamna
danglam d^n leh inzawm theihna lai a awm em? Engte
nge ni?
ZIRLAI 28
SIMNA
1. Simna awmzia
‘Simna’ tih hi Thuthlung Hlui leh Thuthlung Tharah hman
d^n inang lo hret lai a awm. Bible \awng bul lama a awmze
bul chu rilru thl^k, ngaihtuah d^n, hawiz^wng leh lan chhuah
d^n thl^k danglam vek sawi n^n hman a ni ber a. Thuthlung
Hluiah hian Pathian chungch^ng leh mihring chungch^nga
hmanna a lang ve ve a ni.1
Thuthlung Tharah hian simna chu - ngaihtuahnaah te, tum
d^n leh lan d^nahte leh hawiz^wngah te danglam hlauh sawi
n^n a hmang a. Chhandamna chang t<ra sual sim pawimawhzia
Thuthlung Thar hian a t^rlang a ni.2
Simna han tih hian sim t<r thil tihsual a k^wk tel ngh^l
mai a. Chhandamna thu n>n ink<ngkaih tlat a nihna laiah
erawh chuan tihsual aiin nih sual a\anga nihna thar chan a
hmasa z^wk z>l a ni. Chanchin |ha thu hi simna thuah a in\an
a (Mk. 1:15). Simna thu hril t<ra thup>kin hnu a kh^r ngh^l
a ni (Lk. 24:47).
Sim t<r chuan kan nihna dik tak, mi sual kan nih pawm
a ngai a, tihsual pawh phat loh a ngai \hîn. Mi fel nia inngai
a, mi dang hmusittu Pharisai \awng\aina aiin chhiahkhawntu
\awng\aina chu a hlawhtling z^wk tih Isuan a sawi a ni
(Lk. 18:9-14).
Tichuan, simna awmzia chu nihna hlui - sual b^wih a\anga
chhuaka nihna thar - Krista mi nih te, sual hawisana Pathian
lama kîr leh te, thil tihsual leh thiltih thi b^nsan a, Pathiana
rinna nghah te hi a ni e, tiin a sawi theih a ni.
2. Sim t<r nei mihringte
Mi zawng zawng hi famkim lo, mi sual vek kan ni tih hi
thu mai chuan sawi a har lo, a taka mahni ngei inbel erawh
chu a awl lo tlat. Mihring hian amah aia sual z^wk mi dang
a hmu zung zung \hîn. Juda-ho ngaihtuahna nghet tak, \hiat
har tak pakhat chu ‘tuarna hi sual v^ng a ni’ tih hi a ni. Pian
tirh ata mitdel saa piang chungch^ngah pawh amah emaw a
nu leh pain emaw thil sual pawi tak an ti a ni ang tih an ring.
Tuar nasa zualte phei chu sual lehzualah an ngai \hîn. Lal
Isuan, “Nangni pawh insim loh chuan inboral ve ang,” a ti
tho. |hatna lai kan neih pawh Pathian hmaah eng mah lo mai
a ni z>l. Inserh thianghlim peih ber Pharisai-ho pawh Isuan a
hauh nasat ber te an ni. An thil tih an chapopui \hîn. Pharisai
chi sarih an sawi \hin hian keini pawh min khak tel ve mai thei
e. Hetiangin -
(1) Hlauhna Pharisai - an sakhua chu hlauhna a ni.
(2) His^p Pharisai - an thil tih \ha leh \ha lote his^pin
an b<k kual buai hle \hîn.
(3) Koki Pharisai - an kokiah an thil \ha tihte an
t^r \hîn.
(4) Ngawi rih Pharisai - Thil \ha tih t<r an kh>k \hîn
(5) Z^ng k<l Pharisai - inngaihtl^wmzia lantîr n^n k<na
leilam chauh enin an kal \hîn
(6) Hliam tuar Pharisai - sakhaw mi nihzia lantir n^n
intihhliam te, kalkawnga hmeichhia an tawh d^wna
maimitchhîn v^nga inchhuih leh intipem hialhote.
7) Pathian hmangaihtu Pharisai - Thinlung taka Pathian
zawng tlattute.3
Eng chi ber nge kan nih ve ang le? Sim ngai neiin kan
inhria em?
SIMNA
- Mark 20
(5) Thuneih tum v^nga a \hahnemngaihnaah
- Mark 10
(6) Mi dang hmangaih v^nga a \hahnemngaihnaah
- Mark 4
(7) Pathian hmangaih v^nga a \hahnemngaihnaah
- Mark 3
TOTAL - Mark 100
A han \han harh chuan a ngaihtuah a, a dik hlein a hria
a, a sim ta a ni.4 Keini pawh hian sim t<r kan nei ve ngei ang.
4. Simna thu tl^ngaupui
Bible hi ‘Chhandamna lehkhabu’ tiin sawi theih a ni a. A
chh<ng thu keu hawnna chu simna thu a ni. Khawpui ropui
tak angin sawi ta ila, a luhna kawtchhuah chu simna
kawtchhuah a ni ang a, a kawtthl>r leh a inte pawh simna vek
a ni ang a, simna khawpui a ni ngawt d^wn a ni.
Chhandamtu Lal Isua Chanchin |ha hi simna Chanchin
|ha a ni. Isua t^na kawng buatsaihtu Baptistu Johana chuan,
“Sim rawh u, v^nram chu a hnai tawh e,” tiin Judai thlal>rah
thuhrilin a lo kal a (Mat. 3:1,2). Johana an man hnuin Isua,
Pathian Chanchin |ha hrilin, Galili ramah a lo kal a, “Hun
chu a lo thleng ta a, Pathian ram pawh a lo hnai ta; sim ula
Chanchin |ha hi ring rawh u,” a ti z>l a (Mk. 1:14,15).
Simna thu hrila, tidamin kum thum chh<ng rawng a b^wl a.
A thiha a thawhleh hnuah, v^na a chhoh d^wn pawhin,
“Simna thu leh sual ngaihhnathiamna thu Jerusalem khuaah
\anin hnam tin hn>nah an hril ang,” tih sawiin a chah zui z>l
a ni (Lk. 24:47).
In sim loh chuan in boral vek ang tih hi Lal Isua thusawi
a ni (Lk. 14:5). Pentikos ni hnu lawk kh^n Petera’n Temple-
ah Juda mite hn>nah thu a sawi a. Simna Chanchin |ha,
Messia an hriat loh thuah na takin a zilh a ni. Sim duh loh
v^ngin tuarna a thleng a, simna thlen lohna ram chu a thimin
a ral\i \hîn. Sim duh lote hremna Bible-ah “Sodom leh
Gomorra khuate chu amah ngaihsak lo, la awm t<rte entîrnaah
a hmang a, vaivuta chantîrin tiboralin thiam loh a chantîr ta a,”
tih ziak kan hmu a ni (II Pet. 2:6). William Boot-an kum zabi
SIMNA
Sawi ho t<r
1. Engati nge sim hi harsa kan tih \hin? Sim harsa kan tih
langs^r zualte engte nge ni ?
2. Simna tel lo piantharna tih hi thil awm thei tak tak a
ni ang em?
|HEN V
MIHRING KHAWVÊL NUN PÊNG TINRÊNGA
CHHANDAMNA
Chhiar t<r : Sam 34:4; Joh. 14:27; I Joh. 4:18,19; Joh. 16:33
Sam 34:4
LALPA chu ka zawng a, tin, ani chuan mi chhâng a,
Ka hlauhz^wng zawng zawng lakah chuan mi chhanhim
ta a.
Johana 14:27 : “Thlamuanna ka hnutchhiah a che u;
keima thlamuanna ka pe a che u; khawv>lin a p>k angin
ka p>k loh che u hi. In thinlung mangang suh se, hlauh
pawh hlau suh se.
I Johana 4:18,19 : 18Hmangaihnaah chuan hlauhna r>ng
a awm lo: hmangaihna famkimin hlauhna a hnawt chhuak
z^wk \hîn a ni, hlauhnaah chuan hremna a awm si a; a
hlautu chu hmangaihnaah a la famkim lo a ni. 19 Amahin
min hmangaih hmasak av^ngin kan hmangaih a ni.
Ch^ng vawn : Joh. 16:33
“H>ng thu hi in hn>nah ka sawi tawh hi, keimahah
hian in thlamuanna t<rin. Khawv>lah hian hrehawmin in
awm \hîn; nimahsela thlamuang takin awm rawh u, keiin
khawv>l ka ngam ta,” a ti a.
Mihring nun p>ng hrang hrang hi chhandam a ngai vek
mai. Ch<ng zînga p>ng khat chu hlauhna hi a ni.
Amaherawhchu hlauhna tih hi a \haz^wng leh \ha lo z^wnga
thawk a awm thei.
Bible-a ‘hlauhna’ tih hi a \awng bulah hman d^n chi
HLAUHNA LAKA CHHANDAMNA
hrang tam tak a awm,1 \ihbaiawm leh zahawm sawi n^n pawh
hman tho a ni. T<n \umah chuan mihring nun tibuaitu, hlauhna
sual leh thil \ha lo lam laka chhandamna hi kan sawi tum chu
a ni ang. Hetiangin,
1. Hlauhna leh sual inzawmzia;
2. Hlauhna khawv>l;
3. Hlauh t<r leh hlauh loh t<r dik;
4. Huai t<ra chhandam.
Pathian chhandamna hian huaisenna min pe a, hlauh t<r
dik min hriattîr a, hlau loh t<r min kawhhmuh bawk a ni.
1. Hlauhna leh sual inzawmzia
Mihring hmasa thlamuang taka Pathian n>na leng d<n
\hîn chu sualah a tl<k t^k av^ngin hlauhna b^wihah a l<t ta
a ni. “Huana i th^wm ka hria a, saruaka awm ka nih av^ngin
ka hlau ta a; tichuan, ka biru ta a ni,” a ti a (Gen. 3:10). Dik
lohna leh sualna hian inthiamlohna a thlen ngh^l a, chu chuan
mi a tid^wih a, d^wt a sawitîr mai \hîn.
Hm^nlai deuhva Primary School zirlaibuah chuan, ‘D^wt
sawi suh, d^wihzepin d^wt an sawi \hîn,’ tih te kan chhiar
\hin. Huaisen taka thudik sawi ngam, ‘D^wt ka sawi thei lo,’
titu naupang fel tak George Washington-a chu a lo puitlin
chuan America President hial a lo ni ta nghe nghe a ni.
Sual hrim hrim hian kaihza v>ngtu fel tak a nei ziah a; chu
chu chhuanlam hi a ni. Puh t<r a zawng a, d^wt pawh a
sawitîr \hîn a ni. Lal Isua tehkhin thu pakhat han en ila, talent
khat dawngtu kh^n, ‘tichuan, ka hlau va, ka va kal a, i talent
kha leiah ka thukru a,’ a ti (Mat. 25:25). Thu awih lohna sual
leh hlauhna hi a inzawm fo. Chhuanlam a zawng a, thiamthu
sawi t<r a dap kual \hîn a ni.
D^nte leh ror>ltute pawh hi mi \ha t^n chuan hlauhawm
an ni lo; thil tisualtute t^n hlauhawm an ni. “A nih leh ror>ltu
hlau lova awm i duh em? Thil \ha ti la, a fak i hlawh ang chu;
ani chu i \hatna t<ra Pathian rawngb^wltu a ni si a,” tih ziak
a ni (Rom 13:3,4). Sual leh dik lohnain thinlungah hmun a
chan chuan taksa p>ng dang pawh a thunun vek \hîn. Mit
meng a tid^wih a, taksa a tikh<r a, a tiz^m \hîn a ni. Chutiang
taka mihring thununtu hlauhna sual leh a hnathawh chu Lal
Isuan a do va, a hneh a, a lakah min chhandam a ni. Sual hian
hlauhna satliah aia th<k z^wk dam chh<nga b^wihah awmtîrin
‘thih hlauhna’ thlengin mihring a thunun tlat a ni (Heb. 2:15).
Chu chu Krista hnehna \^wmpuiin kan ngam ve t<r a ni.
2. Hlauhna khawv>l
‘Lei leh v^n a ral ang a, ka thu erawh chu a ral lo vang,’
Lal Isuan a ti (Lk. 21:33). Lei leh v^n chawpa ral t<r a nih
chuan a chh<nga thil awm zawng zawng t^n pawh hlauhna
khawv>l a ni ngh^l mai. Mihring lo piang zawng zawng pawh
hlauhnain a tuam ngh^l a ni. |apin khawv>lah kan lo l<t a,
\apin kan inthlah liam leh \hîn a nih hi.
Kan pi pute sakhua pawh kha hlauhnain a chiah hneh hle
niin a lang. An hlauhz^wng lakah chhanhimtu an zawng a,
tilungawi t<rin inthawina an hl^n \hîn a ni. Ramhuai leh thlarau
sual an hlau va. Tina theitu ramsa hlauhawm lakah an r^l\i a,
mihring leh mihring an inhlau tawn a, an indo \hîn. Thil \ha lo
leh chhiatna lo thleng theite hian an nun a tithlab^r reng bawk.
Heng hlauhawm zawng zawng aia chak z^wk Lal Isua Chanchin
|ha kan dawng hlauh mai hi a v^nneihthlak a ni. Zosaptharan
‘Leiin nang a do zo thei lo,
Gehenan \anpui mah se;
Nangma hming a zahawm >m >m,
HLAUHNA LAKA CHHANDAMNA
Sawi ho t<r
1. Hlauhna leh d^wihzepnain min thunun tlat mai hi
chhandamnaa kan chian loh v^ng a ni thei em?
2. Huaisenna dik eng nge ni? Engtin nge kan neih ang?
ZIRLAI 30
TUARNA LAKA CHHANDAMNA
huam kim vek t<r a ni. Kan zirlai hi kawng liin kan \hen ang,
hetiangin:
1. Thlarau leh taksa chhandamna;
2. Rilru, thinlung leh ngaihtuahna;
3. Thusawi leh \awngkam;
4. Duhthlanna - chakna leh ch>tzia.
1. Thlarau leh taksa chhandamna
Lal Isua hi thlarau leh taksa chhandamtu a ni. Taksa leh
thlarau hi sawi hran theihna lai awm mah se, l^k hran daih
theih erawh chu a ni lo. Tirhkoh Petera hian, ‘inrin chhanin
thlarau chhandamna chu hmuin,’ tiin a ziak a (I Pet. 1:9).
Paula chuan, ‘in thlarau leh in rilru leh in taksa...,’ tiin mihring
nihna thu a sawi kim leh zual. Mihring taksa \awih thei
chungch^ng leh thlarau lam taksa dinhmun pawh a sawi fiah
hle (I Kor. 15:44). He zirlaia kan sawi tum chu ‘chhandamte
lei dam chhung nun pum pui leh an khawsakna kawng tinr>ngte
hi chhandamna chuan a huam kim t<r a ni e’ tih hi a ni.
Mizote hian chhandamna thu kan dawn leh kan sawi d^n
hmasaah chuan thih hnua thlarau chhandamna a lian ber. Pathian
thu ^wih chu thih hnua thlarau v^nrama kaina niin min ngaih
nghehtîr tlat a ni. Kan thih hma pawhin chhandamna hian kan
nunah hnuhma a nei \an ngh^l t<r a ni tih hi kan ngaihsak n>p
deuh a ang viau. Sunday School zirtîrtu pakhat chuan, mi
hausa leh Lazara thu a zirtîr a. A t^wpah tu nge nih in duh
zawk le? tiin a z^wt a. Naupang pakhat chuan, ‘Dam laia
mihausa, thih hnua Lazara’ tiin a chh^ng a ni ^wm e. Hei hian
Mizote thil thlîr d^n eng emaw chen chu a t^rlang a ni.
Dam lai huna duh ang anga khawsaa, thih hnua v^nram
kai beisei leh lawi si a awm theih ^wm e. Zirtîrna p>nhleh,
‘taksa thiltihin thlarau a khawih pawi lo,’ ti p^wl an lo chhuak
a, a zung z^m \ha lo vawiin thlengin a ch^m a ni. Taksa leh
thlarau hi a inzawm tlat a; taksa pawh p>ng chi hrang tam tak,
pakhata insiam a ni bawk. Mit te, beng te, k^ te, kut ke leh
a dang kan taksa p>ng zawng zawngte pawh hi chhandamna
chuan a huamkim vek a, chhandam a ngai vek bawk a ni.
2. Rilru, thinlung leh ngaihtuahna
Mihring taksa hmuh theih che v>l siamtu chu hmuh theih
loh chh<ngril lam thil a ni. Thufingte 4:23-ah kh^n v>n \hat
ngai ber, nunna lo chhuahna nia a sawi chu thinlung a ni.
Mihring taksa p>ng che v>l zawng zawng thununtu chu thluak
a ni tih kan hria a. Chumi thunun lehchh^wngtu nia sawi theih
chu thinlung a ni. Thinlung chu Pathian n>na inzawmna bul
pawimawh tak a ni bawk. Rilru, thinlung, ngaihtuahna tih te hi
sawi hran diat diat theih ni mah se l^k hran theih loh thil bawk
an ni. Ch<ngte chu an pawimawh a, nungchang leh ch>tze
siamtu bulpui, chhandam \<l ber ni hialin kan sawi thei ang.
Rilru \ha lo hian thinlung a tibuai a, thil \ha lo ti t<rin
taksa a thunun \hîn. Rilrua khat liam k^in a sawi a, kan thil
tih hi kan ngaihtuah tam ber a ni nge nge \hîn. Chuv^ngin rilru,
thinlung, ngaihtuahna te hi chhandam a ngai tak meuh mai.
B^nsan hlauh t<r leh paih bo vat ngai thil tam tak rilruah a l<t
fo a ni.
Rilru leh ngaihtuah theihna hi Pathian min p>k a ni a, sual
a ni lo. Mahse, sualin min beih \anna lai tak a ni fo. Thl>mna
tawh pawh sual a ni lo va, thl>m thl<ka awm hi a pawi ber
chu a ni. Sual leh thl>mna, sava anga lo thl^wk zawng zawng
hi kan v>ng seng lo vang; kan lu chunga bu a chheh erawh
chu kan phal t<r a ni lo.
CHHANDAMNA KIM
Sawi ho t<r
1. Chhandamna kim hi kan sawi tam t^wkin, chan pawh
kan tumin kan hria em?
2. Mihring nun p>ng tin chhandamna kim chan harsatna
chhan ber eng nge ni?
ZIRLAI 32
CHHANDAMNA THU PUAN DARH
Sawi ho t<r
1. Chhandamna thu puang darh t<r hian koh bîk an awm
nge, ringtu zawng zawng hi koh kan ni vek z^wk le ?
2. Pathian awmpuina kan dawng tih engtin nge kan
hriat ang?
230
ZIRLAI 33
RAM LEH HNAM CHHANDAMNA
Chhiar t<r : Isa. 1:18; Sam 22:28; Ezek. 22:30; II Chro. 7:14
Isaia 1:18 : LALPA chuan, “Hawh teh u, i ngaihtuah
tlâng teh ang u! In sualte chu senlâr angin awm tawh
mah sela, v<r angin a v^r ang; sen duk angin sen tawh
mah sela, berâm hmul angin a awm ang.
Sam 22:28
Ram chu LALPA ta a ni a:
Hnam tin chunga rorêltu a ni si a.
Ezekiela 22:30 : Ram chu ka tihchhiat loh nân an
zîng ata dai theu tûr leh ram chhana ka hmaa \ang tûr
mi ka zawng a, ka hmu si lo va.
Ch^ng vawn : II Chro. 7:14
Ka hming pu ka mit e chuan inngait l^w ma an
\awngtaia, min zawna, an awm d^n sualte an hawisan
chuan, v^n a\angin ka lo ngaithla ang a, an sualte ka
ngaidam ang a, an ram chu ka tidam leh ang.
Thuthlung Hlui huna Z^wlneite rawngb^wlna langs^r ber
chu ram leh hnam bawhchhiatna leh sualna av^nga zilh hauna
thu mite hn>na sawi chhuah a ni. Pathian hn>n a\anga thu an
dawn ang z>lin sim a, inlaml>t a, Pathian lam hawi t<rin mite
an s^wm \hîn. Kan ram leh hnam sualzia tih pawh hi kan
ngaithla tam ve hle tawh mai. Ram leh hnam chhandamna hi
kan mamawh tih a chiang hle a ni. Kawng liin kan zirlai hi kan
\hen leh ang. Hetiangin:
1. Ram chu Lalpa ta a ni;
2. Ram ror>lna leh politics chhandamna;
www.MIZORAMSYNOD.org
231
3. Pathian ram din t<ra chhandam;
4. Sim leh inlaml>t rah.
1. Ram chu Lalpa ta a ni
Sam 22:28 hi Mizo Bible lehlin thar chuan, “Lalpa chu
lalber a ni, Hnam tin chungah ro a r>l \hîn,” tiin a ziak.1 Sam
24:1-ah hian chiang lehzualin, “Leilung leh a chh<nga thil
awm zawng zawng hi LALPA ta a ni a; Khawv>l leh a
chh<nga ch>ngte n>n hian,” tiin a sawi. Ram chauh ni lovin
a chh<nga ch>ng zawng zawng chunga lalber a nihzia a sawi
chiang hle a ni.
Thuthlung Hlui huna Pathianin a mite chunga ro a r>l d^n
kha chi thumin a \hen theih a. Amah ngeiin tute emaw hmanga
a ror>lna te, lalte hmanga a ror>lna te leh Puithiamte hmanga
a kaihhruainate tiin an sawi \hîn.2 Thuthlung Thar hunah hian
ram leh hnam ror>lna hi sawrk^r hrang hrang kutah a awm ta
a. Mahni hun \heuh z>lah ram hruaitu leh thuneituten ‘ram chu
Lalpa Pathian ta a ni’ tih an hriat loh apiangin mipuiin harsatna
an t^wk \hîn. Pathianin ror>lna a tiht^wpsak te pawh an awm
bawk \hîn.
America President Abraham Lincoln-a kh^n, “He ram hi
Pathian ta a ni a, kei chu a chhiahhlawh tl^wm tak ka ni,” a
ti.3 He kan zirlai Ram leh Hnam chhandamna tih hian mihringte
leh a ch>nna leilung zawng zawng pawh a huam ang.
Kristianten ram leilung chunga kan rilru puthmang leh kan
enkawl d^nte hi Pathian thu a\angin a dik nge dik lo kan inen
fiah reng a ngai a ni.
Lal Isua Chanchin |ha hril chu Pathian ram thu a ni a.
Chu chu lo thleng t<ra dîl t<rin min ti a. “I ram lo thleng rawh
se,” tia dîl t<rin min zirtîr bawk. He \awng\aina thu hi West-
minster Thuinchhang buah pawh telh a ni nghe nghe. Hetiangin:
www.MIZORAMSYNOD.org
RAM LEH HNAM CHHANDAMNA
Sawi ho t<r
1. Kan ram leh hnam hi tluchhiaa, bova, chîm ral theih
ni vein kan ring em? Ni se a chhan eng nge ni ber
ang le?
2. Pathian thu ang z>la ram ror>lna dik leh \ha neih a
harsatna chhan hi ror>ltute zir loh nge kalhmang (sys-
tem) dik lova thil tih a tam vang? Ram ror>lna dik leh
\ha a awm theih n^n Kohhranin t<n aia nasa lehzuala
\an l^kna t<r a neihte sawi ni se.
ZIRLAI 34
KHAWTLÂNG NUN CHHANDAMNA
Sawi ho t<r
1. Thlarau chhandamna te leh khawtl^ng nun chhandamna
te hi engtin nge kan vei kawp theih ang?
2. T<nlaiah eng hi nge kan mamawh z^wk nia kan hriat?
(1) Lei nun thlahl el hauh lova v^n l am a
lungl>n tlat;
(2) V^n nun rem t<ra lei nun siam \hat.
ZIRLAI 35
CHHANDAMTE LEH INTODELHNA
Sawi ho t<r
1. Retheihna <m bova, intodelh t<rin Kristiante hian
engtin nge kan tih ang?
2. Hausa nih leh rethei nih thiam d^n leh hl^wkpui d^n
a awm em?
250
ZIRLAI 36
CHHANDAMNA – CHHÛNGKUAAH
Chhiar t<r : Gen. 7:1; 19:15; Jos. 24:14,15;II Joh. 4; I Tim. 5:8
Genesis 7:1 : Tin, LALPAN Nova hnênah chuan, “Nang
leh i chh<ngte zawng zawng chu lawngah l<t rawh u;
nang zawng t<nlai \hangthar zîngah hian ka mithmuhin
mi fel tak i nih hi ka hria che a ni.
19:15 : Tin, khawfîng a chah veleh chuan vântirhkohte
chuan, “Tho la, i nupui leh heta i fanu pahnih awmte hi
hruai rawh; chutilochuan he khaw hremnaah hian in
boral ve dah ang e,” tiin Lota chu an tur ta sek a.
Josua 24:14,15 : 14Chuv^ngin LALPA chu \ih ula, tih
takzet leh dik takin a rawng chu b^wl ula: in thlahtuten
Lui r^l leh Aigupta rama a rawng an b^wl \hin pathiante
kha paih vek ula; LALPA rawng b^wl ang che u. 15Tin,
LALPA rawngbâwl hi \ha lo ^wm anga in hriat chuan
vawiinah hian tu rawng nge in b^wl d^wn thlang mai
rawh u; in thlahtuten Lui r^la a rawng an b^wl \hin
pathiante kha nge, in luah ram Amor-hote pathiante kha?
Kei leh ka chh<ngte erawh hi zawngin LALPA rawng a
nia kan b^wl d^wn ni,” a ti a.
II Johana 4 : Pa hn>n ata thup>k kan hmuh ang kh^n
i fa, tute emaw thutaka awmin ka hmuh av^ngin ka l^wm
hle a ni.
Ch^ng vawn : I Tim. 5:8
Tu pawh mahni chh<ngkhat lainate ngaihsak lo va,
mahni ch>npui chh<ngte ngei pawh ngaihsak lo chuan
rinna an phatsan a ni, ring lo mi aiin an sual z^wk.
www.MIZORAMSYNOD.org
251
Kohhran ni pawimawh, ‘Kristian Chh<ngkaw Ni’-ah hian
‘Chhandamna - Chh<ngkuaah’ tih kan zir dawn a. Hei hi
thupui paliin \hen a ni a. Hetiangin -
(1) Chh<ngkua - Pathian ruat;
(2) Chh<ngkaw chi hnih;
(3) Chh<ngkaw thleng ph^k Chanchin |ha;
(4) Chh<ngkaw \ha thur<k.
Kristian chh<ngkaw chungchang hi Kohhran hmeichhiaten
hun rei tak an lo buaipui tawh a. Synod-in kohhran pum pui
hmal^kna t<r atan a pawm ta. A pawimawhzia hre chungin i
zir ang u.
1. Chh<ngkua - Pathian ruat
Chh<ngkua tih \awngkam hi Bible-ah vawi - 286 lai a
lang.1 Chh<ngkaw bil sawi n^n te, thlah leh hnam khat sawi
n^n te, hnam pum pui sawi n^n te, kohhranho sawi n^n te
pawh hman a ni.
Chh<ngkuaa insiam hi mihringte awm d^n t<ra Pathian
ruat a ni. A tîrin mipa pakhat leh hmeichhe pakhat a siam a,
chuta \anga inthlah pung z>la, in\hui kh^wm a duh a ni
(Gen. 1:27; 2:18-25). Isua Krista mihringa a lo chan pawhin
chh<ngkaw nihna kawng tho hi a rawn zawh ve a, lo pianga,
seiliana, unau, nu leh pa dinhmun hre vein a awm (Mat. 1:18-
25; Lk. 2:1-7; 8:19-21).
Chh<ngkaw dinna bul, nupa inpumkhatna leh
inhmangaihna th<k tak hi Pathian leh a mite inzawmna sawi
fiah n^n hman a ni fo. Nu leh fa inlainatna te, pa leh fa
inhmangaihnate leh piang hmun unau inhmangaihna thute hi
Bible-ah a lang tam hle. Isua Krista leh kohhran sawi n^n
pasal leh mo \awngkam te a hmang a (Eph. 5:32). Pathian
www.MIZORAMSYNOD.org
CHHANDAMNA – CHHÛNGKUAAH
Sawi ho t<r
1. Chh<ngkua kan din d^n leh kan inkaihhruai d^nahte
hian siam \hat ngai awmin kan hria em?
2. Chhungkaw thleng ph^k leh hr<t telz^wngin engtin
nge chhandamna thu hi kan sawi ang?
256
|HEN VI
CHHANDAMNA LEH A CHANGTU
www.MIZORAMSYNOD.org
257
Kawng lehlamah chuan chan \ha leh nihna hlu hian
mawhphurhna a keng tel sa a, ch<ngte chu kan zirlai hian a
hr<t tel d^wn a ni. Pathian hn>n a\anga dawn t<r leh a thilp>k
ringawt beisei lovin, Pathian t^n eng nge ka tih ve theih tih
ngaihtuah t<r a ni. ‘Hrehawm tam tak tuarin Pathian ramah
kan l<t t<r a ni r>ng a ni,” tih ziak ang kh^n (Tirh. 14:22).
www.MIZORAMSYNOD.org
ZIRLAI 37
CHHANDAMTE CHAN TÛR
Sawi ho t<r
1. Chhandamte chan t<rah hian sawi tam bîk leh sawi
rîk loh deuhte kan neiin kan inhria em?
2. He dam chh<nga kan chan ngh^l t<r engte nge ni?
Chan peih loh deuhte kan nei em?
ZIRLAI 38
CHHANDAMTE MAWHPHURHNA
Sawi ho t<r
1. Chhandamte mawhphurhna kan sawi b^kte hi sawi
belh ni se.
2. Mawhphurhna hlen lo leh a t^wp thlenga tuar peih
lote hi chhandam an ni thei ang em?
ZIRLAI 39
CHHANDAMTE TÂN VÂNRAM
www.MIZORAMSYNOD.org
277
m>kte hi an ni. Nakinah v^nrama l<t t<rte pawh t<na Pathian
ram mi ni m>k bawk hi an ni d^wn. Amah Isua ngeiin, “Tih tak
meuhvin, tihtak meuhvin ka hrilh a che u, tu pawh ka thu hria
a, mi tîrtu ring chuan, chatuana nunna a nei tawh, thiam lohvin
a awm lo va, thihna ata a chhuak a, nunnaah a l<t ta z^wk a
ni,” a ti (Joh. 5:24).
Hriat t<r leh zir t<r pawimawh chu, ‘he lei hi v^n nun
rem t<ra inbuatsaihna hmun a ni’ tih hi. D.L. Moody-a chuan,
“V^nramah chuan mi piangthar lo he khawv>la an pianpui
mizia nihphung ang anga i khung kh^wm chuan chu v^nramah
chuan helna dang a chhuak leh ngei ang. V^nramah hlim taka
awm kan duh chuan he leiah hian v^nram kan din \an ngei t<r
a ni, v^nram chu mi inbuatsaihte awmna t<ra siam a ni,” a ti.7
T<nah pawh kan zîngah v^nram chu a in\an a, chumi chang
t<ra inbuatsaih d^n chu Krista thisena sil faina chan hi a ni.
T. Romama chuan hlain a puang chhuak a -
‘Lal Krista thisen thianghlimah chuan,
Bawlhhlawh ber pawh sil fai kan ni;
Chu thisena sil faite chuan,
Khawpui thianghlim chu an l<t ang’ tiin.8
Chhandamte chan t<r chu v^nram a ni. Chu chu Pathian
ram, lei thar leh v^n thar tiin an sawi bawk. Nun hlimawm
tak, nun t^wp lo, chatuana nunna, nun hlu a ni. V^nram chu
hmun bîk anga sawi a nih chuan hmun mawi leh ropui, hmun
zau leh nuam sawina a ni. Pathian mite, amah ringtu zawng
zawng leng vek t<r a ni. Nihna chungch^ng anga sawi erawh
chuan nihna \ha chungchuang, nihna hlu leh v^nnei tihna a ni
thung. Chu chu t<nah a in\an a, kan tem \an a, famkimin kan
la luah d^wn a ni. Tu pawh Lalpa hming lam apiang te, amah
ngaia a lam hawi apiang leh amah duhtu apiangte t^n v^nram
www.MIZORAMSYNOD.org
CHHANDAMTE TÂN VÂNRAM
chu hawnin a awm. A thih d^wn \>pah, “Min hre reng ang
che,” tia ng>ntu hn>nah pawh Lal Isuan, “Tih tak meuhvin ka
hrilh a che, vawiinah hian ka hn>nah Paradis-ah i awm ve
ang,” a ti ngh^l hmiah mai a nih kha (Lk. 23:42,43).
Sawi ho t<r
1. V^nram sawi fiah dan \ha ber eng nge?
2. ‘V^nram kai’ tih hi kan pi pute sawi \hin d^n a ni a,
v^nram kai d^n kawng eng nge ni?
ZIRLAI 40
CHHANDAM NIH INHRIATNA
Sawi ho t<r
1. Chhandam nih inhriat pawimawhna eng nge ni.
2. Chhandam nih inhriat chungch^ng kan inzirtîr d^nah
him lo leh lutuk a awm thei ang em?
ZIRLAI 41
CHHANDAMNA NGHET
Sawi ho t<r
1. Chhandamna nghehzia hriat chian hlutna engte nge ni?
2. Bo thei mihring kan nihzia hriat \angkaina a awm em?
Engte nge ni?
|HEN VII
CHHANDAM RAWNGBÂWL HNA LEH
KOHHRAN
www.MIZORAMSYNOD.org
293
ZIRLAI 42
CHHANDAMNA BEIHPUI
www.MIZORAMSYNOD.org
CHHANDAMNA BEIHPUI
Sawi ho t<r
1 T<n aia s^wt leh \hatpui z^wk t<ra chhandamna
beihpui thl^k d^n a awm ang em? Engtin nge ni ang?
2 A hranpaa beihpui thl^k fo ngai lova kohhran kal m>k
hman \angkai d^n a awm thei em?
300
ZIRLAI 43
CHHANDAMNA LEH KOHHRAN
www.MIZORAMSYNOD.org
301
Ch^ng vawn : I Tim. 3:14,15
Rei lo t> chinah i hn>na lo kal beiseiin h>ng thu hi
14
www.MIZORAMSYNOD.org
CHHANDAMNA LEH KOHHRAN
Sawi ho t<r
1. Kohhran pawimawhzia leh hlutna hre deuh deuh t<rin
engtin nge kan inzirtîr ang?
2. Kohhranin member-te t^n a tih t<r leh member-ten
kohhran t^n kan tih t<rah tih t^wk loh awmin kan
hria em?
ZIRLAI 44
CHHANDAM HLIMNA
>ng a\anga thlîra dik t^wk lo thilte i nunah luhtîr i phal chuan,
chu chuan bu a chhep ang a, Krista chhandam hlimna chu a
lo kiang tial tial mai ang,” tiin.2
3. Chhandam hlimna a pung thei
Chhandam hlimna tibo theitu apiang kalsanin, sim ngai
sima, b^nsan ngai b^nsana, Pathian hnaih deuh deuh hian
chhandam hlimna a pung z>l thei a ni. Kohhranhote fuihin
Paula chuan, “Chutichuan hnathawh tinr>nga lo rahin, Pathian
hriat famkimna kawnga lo s^wt deuh deuhvin, hlim taka chhelna
leh dawhtheihna tinr>ng nei t<ra a ropuina chakzia ang z>la
chakna tinr>nga lo chakin,” a ti (Kol. 1:10-12).
Chhandam hlimna tipung z>l t<r chuan Lalpa n>na kan
ink^r tibawlhhlawh theitu then fai reng a ngai a ni. Chumi at^n
chuan tîsa d^na awmtîrtu tîsa thilte Thlarauva tihhlum \hin a
ngai. Fuihna chak tak kan hmu, “Chutichuan hei hi ka ti a ni:
Thlarauvah awm rawh u, tichuan tîsa ch^kna chu in z^wm
d^wn lo nia,” tih hi (Gal. 5:16). Amaherawhchu ‘Thlarauva
awm’ tih te, ‘Thlarau Thianghlim chan’ tihte hi keimahnia
thlarau ch>ntîr, Thlarau Thianghlimin min chan, min neih sawina
a ni fo tih theihnghilh loh a \ha ang. Chumi ni t<r chuan Amah
ngaich^ng a, nghah peihte pawh a ngai a. “LALPA ngh^ktute
erawh chuan an chakna chu an siam \ha leh ang,” tih a ni
(Isa. 40:31).
L^wm zel theih a \ha, kan chunga thil thleng apianga
lungawi theih te, a \ha z^wnga thlîr thiam te hi Lalpaa hlimna
tipung theitu a ni \hîn. Vawi khat chu mi hmingthang tak
Matthew Henry-a chu a pawisa an r<ksak a. A ni tin chanchin
ziaknaah ti hian a ziak: “Pathian hn>nah l^wmthu sawi t<r ka
ni h>ng av^ng hian - t<n hma lam zawng kh^n min la r<ksak
loh av^ng te, ka tangka ip la bo mah se ka nun an l^k bo loh
av^ng te, ka neih zawng zawng la bo mah se a tam loh >m
av^ngte leh, a t^wp berah chuan a rutu ni lova an r<ksaka ka
nih z^wk av^ngin l^wmthu sawi t<r ka ni,” tiin.3
4. Chhandam hlimna tipungtu
Bible hian Lalpaa l^wm t<rin min hrilh a ni. “Lalpaah
chuan l^wm fo rawh u; ka ti leh pek \hîn ang, l^wm rawh
u,” a ti (Phil. 4:4). L^wm mai chu a theih a, ‘fo’ lai tak hi
har kan ti \hîn. “Engkimah l^wmthu hril fo rawh u,” tih leh
z>l phei chu a har leh zualin kan hre \hîn (I Thes. 5:18).
Engkim hian thil zawng zawng a huap av^ngin Pathianin kan
\hatna t<rin engkimin min thawhsak \hîn tih hi rin ngam t<r
a ni. Lal Isua zirtîrna, Apostolte l^k kh^wm DIDAKHE-ah
pawh heti hian ziak a ni, “Pathian thu lovin eng mah a thleng
ngai lo tih hriain i chunga lo thleng apiang chu thil \ha angin
i pawm t<r a ni,” tiin.4
Chhandam hlimna chu Chhandamtuah a ni t<r a ni. A thil
p>kah te, Thlarau Thianghlim thuamna av^nga thiltihtheihnaah
te hian lungawi z^wk mai a awl \hîn. Amah Lalpa ngei hi kan
l^wmna ber ni ngei se, kan lungawina leh hlimna bul lo ni bawk
rawh se.
Chhandam hlimna tipung z>ltu leh tikiam theitu chu
keimahni ngei hi kan ni thei bawk. Talent dawngtu, tipungtu
leh tipung lotu dinhmun min hrilh a. Kan l^wmna t> tak t>
anga lang, tipung t<ra kan beih leh kan beih loh hian thui tak
a hril a ni. Tipung peihtu hn>nah a p>k belh a, theh peihtu
hn>nah theh t<r chi a pe bawk \hîn. Tipung duh lotu chu a
neih chhun pawh l^ksak a ni ngei ang.
Tuarna leh harsatna pawh hi hlimna siamtu leh tipungtu
a ni bawk \hîn. C.F.D. Moule-a chuan, “Hlimna hian tuarna
leiah zung a kaih loh chuan a p^wnl^ng \hîn,” a ti.5
CHHANDAM HLIMNA
Sawi ho t<r
1. Chhandam hlimna hi neih reng t<ra p>k a ni em?
2. Chhandam hlimna tibo theitu engte nge ni? Engtin nge
ch<ngte chu kan hneh theih ang?
ZIRLAI 45
CHHANDAMNA LEHKHABU
1. Bible-Pathian Lehkhabu
‘Bible’ tih hi a tîr takah chuan lehkhabu tihna mai a ni.1
Pathian chungch^ng ziakna te, a thu leh a inpuanna te a ni.
Hm^nlaiin Kohhran pate zînga mi Jerome-a (A.D. 345-420)
chuan Bible hi Pathian Lehkhabu Thianghlim (Bibliotheca
Divina) tiin a lo vuah a. Pathianin, “Ka lehkhabu”
(Exod 32:33) tih \awngkam a hmanna te a awm bawk a,
‘Pathian lehkhabu’ tia Mizoten kan lo vuah pawh hi a dik hle
mai. Mi tam tak sawi d^n ber chu Bible tih hi a ni.
Kan Kohhran Thurin hian, “Thuthlung Hlui leh Thuthlung
Thar Bute hi Pathian thu a ni a, h>ng chauh hi rinna leh
thiltih tehna dik lo thei lo a ni,” a ti. Westminster Thurin hian
a sawi sei hle a, tlar 90 zet a nei. Thuthlung Hlui leh Thuthlung
Thar bu hming a t^rlang vek a, “Apokrifa2 an tih hi chu
Pathian th^wkkhum a nih ve loh av^ngin Pathian lehkhabu
Thianghlimah a tel ve lo,” tih te “Pathian thu hrilhfiahna \ha
ber chu Pathian lehkhabu v>k hi a ni. Pathian thu awmze
kim leh dik tak hre t<ra harsatna a awm chuan hmun danga
chiang z^wka sawina zawn chhuah t<r a ni,” tih te a tel. 3
Welsh Thurin pawhin Pathian lehkhabu thu hi sei tak a ziak
bawk a, “Rinna leh thu ^wihna tehna dik lo thei lo awm
chhun a ni,” tih pawh a telh bawk.4
Bible-ah hian Pathian inhriattîrna chiang tak te, thilsiam
leh khawv>l chanchin te, mihring suala a tl<k thu te, hnam
thlan Israel chanchin te, Isua chungch^ng hrilhl^wkna leh
mihringa a lo pian d^n chanchin te, a thih thu leh a thawhleh
thu te, Kohhran chanchinte leh thil pawimawh dangte a chuang
vek a ni.
Lehkhabu dang zawng zawng aia mite chhiar zau ber, zir
chian hlawh ber a ni. |awng chi hrang hrang pawha lehlin tam
ber a ni bawk. Thil engkim mai hi Bible-ah a awm vek tih
theih a ni ang. Floyd H. Barackman-a chuan, “Bible hian
khawv>l pum pui, v^ntirhkoh te, mihring te, a \obul leh siam
chhan leh t^wpna t<r thleng a hrilh,” a ti.5
2. Bible -Pathian th^wk khum
Bible-in thu a neihna chhan ber pakhat chu Pathian th^wk
khuma ziak a nihna hi a ni. Bible hi Pathian th^wkkhum a ni
tih thu-ah hian pawm d^n a inchen lo thei hle ^wm e. Pathian
lehkha thu th^wk khum a nih chungch^ng thu hi Bible-ah
hmun khatah chauh a lang a (II Tim. 3:16); chu chu Thuthlung
Hlui chungch^ng sawina a ni. T<nah chuan Thuthlung Thar
pum pui pawh th^wk khuma ngaiin Bible-ah kan pawm tel ta
vek a ni. Th^wk khum a nih d^n chungch^ngah pawm d^n
hrang hrang a awm a, ch<ngte chu-
(1) Pathian thu zawng zawng, a \awngkam mal tinr>ng
huam vekin Pathian th^wk khuma pawmna (Verbal In-
spiration) : Hetiang ngaih d^n a\ang chuan a ziaktute pawhin
thumal hman t<r thlan chungch^ngah thuneihna an nei lo va.
Pathianin thu mal leh \awngkam hman t<r zawng zawng pawh
a thlansak vekah an ngai, chuv^ngin Bible \awngkam pakhat
mah hi dik lo a awm lo an ti. Bible ziaktute hian Pathian p>k
sa ziak chhuah b^k chu tih t<r an nei lo, an rilru pawh hman
a ngai lo va, \awngkam hman t<r pawh thlan a ngai lo. Hrilh
an nih ang kh^n an ziak tawp mai a ni. Pathian hmanrua mai
an ni a, an thu ziak zawng zawng pawh a dik fai vek a ni an
ti. Hetiang hi Mosolman-hovin an sakhaw lehkhabu, Koran
an pawm d^n n>n a inhnaih hle. Hetianga pawmtute hi chuan
an ngaihd^n \awmpui theilotute chu Bible thuneihna hn^wltu
angah an ngai hmiah mai a ni. Mi \henkhat chuan hetiang
ngaih d^n hi an pawm d^n a la ni reng.
CHHANDAMNA LEHKHABU
mihring nun d^n a her danglam daih thei a ni. Bible-in a thlen
ram - England te, America te, Europe ram te, Mizoram te
ngei pawh a khawih danglam nasa >m >m a ni. Korea ram te
khi hm^n lawka ram thim kha a ni a. Bible l<t hmasa ber
kengtu chu ramri v>ngtu sipaiin a kut ding lamin a s^thlum a,
a kut vei lamin Bible chu a l^ksak a.8 Chutiang takin dod^lna
nasa tak chu t^wk mah se t<nah chuan South Korea ram chu
khawv>la Chanchin |hain a hneh ber zînga mi leh a darh
chakna ber p^wl a lo ni thei ta hial a ni.
4. Bible-mi tin t^n
Kohhran Siam \hat hun hma lamah kha chuan kohhran
hian Bible a lo khuahkhirh tawh \hîn a. Puithiamte chauh
chhiar t<r nia ngaiin mi nar^n t^n chhiar a phal lo. John
Wycliffe-a chuan mi tinin chhiar se a duh a, hriat theih t<r
Sap\awng-in a letling a ni; mahse, tihhlum a nih phah ta.
Kohhran Siam \hat hun laiin mi tin chhiar t<ra buatsaih an duh
ta z>l a; tichuan, a lo pung \an ta a ni. Mi mal nun hruai n^n
te, Kohhran inkaihhruai n^n te pawh Bible hi rinpui ber t<rah
an ngai a. Chuvangin ‘Bible chauh’ tih \awngkam hi an thupui
langs^r tak a ni \hîn.
Mi tinin Bible an neih theih n^n \hahnem ngai taka thawktu
p^wl eng emaw z^t an awm a, ch<ng zînga kan hriat l^r ber
chu Bible Society rawngb^wlna hi a ni. Man tl^wm leh awlsam
takin tu pawhin Bible kan nei thei a, a l^wmawm a ni. Kan
zirlai hi hetiang hian khaikh^wm ila.
Bible Society-ah member nih \heuh leh theih ang anga
\anpui z>l hi Kristiante tih tur a ni.
Mi tinin mahni pual Bible neih \heuh a \ha.
Mahni Bible chu chhiar fo t<r a ni a, thinlung khawih lai
apiang chhinchhiah z>l a \ha.
Inkh^wmna leh kal v>lnaah Bible ken fo a \ha.
Bible nei loten an neih ve theih n^n \anpui \hîn ila.
Bible hi Pathian lehkhabu, Pathian thu, ziaka awm a ni.
Lehkhabu hlu ber, \angkai ber leh \ha ber a ni a, ngaihlu ila,
hmang \angkai ila a \ha. Lehkhabu mak leh danglam tak,
Pathian th^wk khuma p>k a ni. Bible leh Pathian inzawm d^n
hi thu ril th<k leh mak tak a ni. Pathian thu hian thil a ti thei
a, mi a hneh thei a, a chak >m >m a ni. Chhandamna hmu
khawpa min tifing thei a ni a, zirtîr n^n, thiam loh chantîr n^n,
zilh n^n, felna zirtîr n^n a s^wt >m >m a ni.
Sawi ho t<r
1. Bible, Pathian th^wk khum tih hi kan hriatthiam d^n
eng nge ni ?
2. Bible leh Kohhran inzawmzia sawi ni se.
ZIRLAI 46
CHHANDAMNA THUA HRIAT TÛR
PAWIMAWH ZUALTE
2. Sim hlen
“Kei pawhin thiam loh ka chantîr lo va che; kal la,
t<n hnuah tisual leh tawh suh,” (Joh. 8:11).
He thu hian thiam chantîr nih hlimawmzia min hriattîr a ni.
Ror>lna thuchhuakin thiam loh a chantîrte chung hi a rip hle
\hîn. Thi t<ra thup>k puan chhuah lai te hian an khawngaihthl^k
tak meuh mai.
Tisualtu hn>nah thu l^wmawm tak Lal Isuan a sawi a, thu
l^wmawm tak a sawi zawha thu pawimawh z^wk a chah zui
chu, ‘tun hnuah tisual leh tawh suh’ tih hi a ni. Nun thar neih
te, chhandamna chan te hi a l^wmawm rualin a pawimawh ber
chu a taka nun zuina leh hlen chhuah z>lna hi a ni. Thil chîn \ha
lo neite pawhin sim hlen hi harsa an ti fo a ni. Mi pakhat chuan,
“Rei lo deuh han ins<m chu a har lo va, sim hlen hi a har a
ni,” a ti.
Chhandamte chu Pathian duhz^wng leh a kohna phua
nung t<ra ngen kan ni. Hemi ni t<r hian ch>tzia leh thiltih,
duhthlanna leh ngaihtuahna te a chawlh loh a ngai. Ziaktu
pakhat chuan, “Zîng i thawh veleh nun thara thovin, thianghlim
taka nil>nga i nun hman i tum em? I hmai i phiha, i kut leh ke
i silin i sualte i silfai tel em? Chaw i ei a, i thlarau lam chaw
i ei tel em? I inchei a, kawr te, thuamhnaw dangte i inbel a,
Lal Isua i inbel tel em? D^rthlalangah i han inen a, i nihna tak
i hmu tel \hîn em? I mamawh tinr>ng kengin i in ata i p>n
chhuak a, Lal Isua i keng tel em? I lo haw lehin Lal Isua i
rawn h^wn tel em? Z^nah i mu a, nil>nga i thiltih zawng
zawng i muthilhsan angin i sualte zawng zawng i thihsan ve
em? I hmaah duhtlanna te, thil harsa a awm a, i mangan
ch^ngin, ‘Lal Isua ni se engtin nge a tih ang aw,’ tiin i ngaihtuah
ngai em?” tiin a ziak.
Simna chuan thil sual tih \hin tih tawh loh mai a k^wk lo
va, thil \ha tiha nunpui zui z>l a k^wk (I Pet. 3:11).
3. Pawimawh hmasa
“Marthi, Marthi, thil tam tak i ngaihtuah a, i buai
a nih hi: thil pakhat chauh a pawimawh e; Marin chan
\ha chu a thlang a, chu chu l^ksak t<r a ni lo ve,”
(Lk. 10:41,42).
Thil \ul ve ve hi a indîptîr theih a, thudik ve ve inchuhin
ror>lnaah a inhnial chiam theih bawk. |hahnemngai leh
\hahnemngai insu hian Kohhran a tiphel thei. Kan veiz^wng
leh ngaih pawimawh tun din tumna lamah pawimawh ve tho
dang kan namthl<k chuan a dik lo va, pawimawh z^wk
kalsan lek phei chu hlauhawm tak a ni. Mahni ngaiha \ha leh
ngaih pawimawhz^wng ringawta inhman zawh vek hi thil fel
ber a ni lo.
Vawi khat chu America rama Professor pakhat hi lui k^n
t<rin lawngl>ngah a kartu midumpa n>n chauh an chuang d<n
a. Professor chuan a khalhtu midumpa hn>nah chuan,
“|hianpa, Psychology i zir tawh ngai em?” a ti a. Ani chuan,
“Zir ngai hauh lo mai,” a ti a. “E, i nunna hmun thuma \hena
hmun khat i hloh a nih chu,” a ti a. “A nih leh lehkha i zir tawh
ngai em?” a ti leh a. Ani chuan, “Zir lo, ziak leh chhiar pawh
ka thiam lo,” tiin a chh^ng a. “E, i nunna hmun thuma \hena
hmun hnih i hloh a nih chu,” a ti leh a. An ngawi d<n vang
vang a, nakinah chuan thing bung l^ng luau luau hian an
lawngl>ng a rawn su hlauh mai a. A keh a, tui a l<t ta zung
zung a, a pil d^wn ta mai a. Midumpa chuan, “Ka pu, tui
hleuh i thiam em?” a ti a. Ani chuan thlaph^ng deuh mai hian,
“Thiam hauh lo mai,” a ti a. “E, chu zawng i nunna pum pui
i hloh d^wn a nih chu,” a tihsan ve thung ta a ni.
CHHANDAMNA THUA HRIAT TÛR PAWIMAWH
4. Thununna hlutzia
“In tuar hi nangmahni thunun n^n a ni; fate chunga
tih angin Pathianin in chungah a ti a nih hi; pa thunun
loh fa tu nge awm ngai le?” (Heb. 12:7).
Chhandamte tuarna hi hmangaihtu Pathian thununna a ni
thei a, ani chu kan \hatna t<r engkima thawktu a ni si.
Amaherawhchu, tuarna zawng zawng Pathian thununna anga
ngaih erawh chu a dik vek l>m lo. Hman \angkai a, a \ha
z^wnga pawm z>l theih erawh chu a \ha a, a hl^wk bawk.
Pathian thunun leh sawizawia kan awm a, a thianghlimna kan
chan ve theih n^n a fa luhlulte hi aman min thunun fo \hin tih
pawm thiam a \ha.
Nula pakhat hi Switzerland tl^ng ramah nipui chawlh
hmang t<rin a zin a. Ni khat chu tl^ng panga a vah v>lnaah
ber^m huang a va thleng a. A kawngkh^r lam chu panin a bih
v>l a. Ber^mpu chu a lo \hu a, ber^mte chuan an lo hual laih
a. A piah lawkah chuan buhp^wl tian kh^wm zîngah ber^m
pakhat ke tliak, \hem dawha \^wn khawng hi a bawk a. Nula
chuan ber^m ke n^ a hmuh chuan pawi ti takin a nat chhan
chu a z^wt a. Ber^mpu chuan, “Ka pi, a ke hi keima tihtliahsak
r>ng a nia” a ti a. Nula chuan mak a ti hle a. Ber^mpu chuan,
“Ka pi, ka ber^mte zîngah hei chauh hi kawhmawh b^wl leh
luhlul a ni a. Ka ^w a ngaithla duh lo va, chu chauh a ni lo,
ber^m dangte a hruai bo ziah mai. Hetiang ber^m hi ka hre
chiang tawh; chuvangin a ke ka tihthliahsak a ni. Chumi hnu
chuan chaw ka va pe a, ka kut seh a lo tum leh a. Chuv^ngin
ni hnih lai amahin ka muttîr leh a; chutia ka hrem hnu chuan
chaw ka va pe leh a, ka kut chu a lo liak ta heuh heuh mai
a ni. A dam thuai ang a, ber^m \ha entawn tl^k a ni tawh ang.
A tuarna z^rah thu ^wih a zir tawh d^wn a ni,” a ti.1
5. Nun leh thil tih
“In thil zir te, in thil pawm te, in thil hriat te,
keimaha in thil hmuh te pawh kha, kh^ng ang kha ti
\hîn ang che u; tichuan Thlamuanna Pathian chuan a
awmpui ang che u,” (Phil. 4:9).
‘Pathian thu kan hre tam tawh a, kan sawi th<k a, kan
sawi huai bawk; kan mamawh z^wk chu a zawma zawm hi
a ni’ kan ti \hîn. A dik theihna chin a awm ngei ang. Kan
zira, kan hriata, kan hmuhte hi zawma, hman a ngai. Philippi
4:9-a, “Ti \hîn ang che u,” a tih hi, “A takin ti zui rawh u,”
(Put it into practice. NIV) tihna a ni. Luah loh ram sawi
te, thusawi aia nun ring z^wk te hian mi a hneh thei lo. T<n
hma nun sualzia sawi thiam te, inngaitl^wm der \awngkamte
pawh Amenpui chi a ni em tih ngaihtuah chian a \ha. ‘Amen’
p>kna t<r chi leh chi lo te, a hun leh a hun lote pawh thliar
thiam a \<l hle.
Thuhriltu pakhat hian a thusawi t^wpah hian, “Tu mah hi
sual reng lo chuan a nun theih loh va, Thu s^wm p>k pawh
hi tu man an z^wm thei lo. Keimah ngei pawh hian ni tin
d^rk^r tin ka bawhchhe \hîn a ni,” a ti a. A thusawi t^wpah
chuan an zînga upa deuh pakhat hi \awng\aia an inkh^wm \în
t<rin a han sawm a. Mipui chu ngawi rengin an lu k<nin an
ding \hup mai a. Putar chuan ^w zuai deuh ruih hian, “Aw
Lalpa, kan chungah zahngai ang che. Nang chuan, ‘Keimah lo
chu Pathian dang nei suh, Chawlhni serh rawh, I v>ngte h>k
suh,’ i ti a. He thuhriltu hian ni tin, d^rk^r tin a bawhchhe \hîn
tih a sawi a. Nang chuan, ‘I ru t<r a ni lo, I uire t<r a ni lo,
tual i that t<r a ni lo,’ i ti a. He thuhriltu hian ni tin h>ng thilte
hi a ti \hîn tih a sawi a. Lalpa, kan chungah zahngai la, kan
thlarau lam hruaitu t<r mi \ha z^wk han tîr ang che, Amen”
CHHANDAMNA THUA HRIAT TÛR PAWIMAWH
Sawi ho t<rte
1. Thupui paruk kan t^rlanahte khian engte nge kan
mamawh ber nia kan hriat?
2. H>ng thupui a\angte hian keimahnin kan lo tawn tawh
ngeite a awm em? Thawh kh^wm ila.
328
ZIRLAI 47
CHHANDAMTU ISUA
www.MIZORAMSYNOD.org
329
1. He mi hi tu nge ni?
Kum s^nghnih lai a ni ta, khawv>lin hriat a mamawh tak
leh a zawh reng chu, “Isua hi tu nge ni?” tih hi a ni
(Mat. 16:13-16). Thlipui a hau reh \um pawhin, “Hemi hi tu
nge ni le? thli leh dîl lam pawhin a thu an awih hi,” an ti.1
A pian d^n pawh mihring hriatthiam d^n piah lam a ni.
Apostol-te Thurin chuan, “Ani chu Thlarau Thianghlimin a
paitîr a, a nul^t laiin Marin a hring a,” a ti. Kan Kohhran
Thurin hian, “Thlarau Thianghlim thiltihtheihna av^ngin nula
thianghlim Mari chuan a pai a, a hring a; mahse, sual a nei
lo,” a ti.2
Chanchin |ha ziaktu Luka chuan, “Mi ngaih chuan Josefa
fapa a ni a,” tiin a ziak (Lk. 3:23). Matthaia leh Luka hian
Isua thlah an chhuinaah Josefa lam an chhui ve ve a, Isua
thlen d^wn chiahin Mari an sawi kai. Mipa tel lova nula
thianghlim, Mari hrin a nih thu an sawi chiang ve ve a ni.
Isua hre tak tak t<rin a pian d^n a\anga rin ngheh a
ngai. Mihring pian d^n p^ngngai anga pawma nula thianghlim
hrin a nih thu ringhlelz^wnga sawina a awm \hîn a; mahse,
Kohhran chuan Isua nula thianghlim hrin a nih thu hi thurinah
pawh kan pawm.
2. Pathian tak leh mihring tak
Kohhran hmasa hun lai a\angin Lal Isua Pathianna leh
mihrinna chungch^ng thu sawi buai tumna zirtîrna dik lo takin
kohhran a luhchilh a. Ror>l inkh^wmpui lian an neih phah ta
a ni. Inkh^wmpui lian vawi sarih an neih chh<nga an ngaihtuah
zin ber pakhat chu, Isua Krista nihna chungch^ng a ni. Pawm
thiam lo leh harsatna siamtu bulte chu Kohhran hruaitu lian
Bishop te hial pawh an ni hlawm. Pathian tak leh mihring tak,
www.MIZORAMSYNOD.org
CHHANDAMTU ISUA
\ha tlat a ni. Kan hla phuah thiamte lahin min awi lungl>ng sa
bawk n>n. Mi tinin mahni khuaah, mahni inah ngei Krismas
hman kan duh a, kan helhhawlh a ni ber e.
Mizoram Kohhranin Krismas an hman \an chiah hi ziakin
hmuh t<r a v^ng deuh va. Kan hriat theih hmasa ber chu kum
1903 Dec. 25 kh^n Aiz^wlah Krismas an hmang a, Office
(pisa) te pawh an kh^r tih Mizo leh Vai Chanchin buah a
chuang (Thu belhah t^rlan a ni).
5. Krismas hman d^n \ha lo
Krismas hman d^n \ha lo sawi t<r tam tak a awm thei
ang. H>ngte hi lo chhinchhiah ila –
(1) Intihhlimna hun ringawta hman hi a dik lo. A hma deuh
a\anga hlimna t<r zawng ringawta kan inbuatsaih l^wk \hîn hi
a fel lo. Zu leh ruih theih thil n>na hman ho leh, hetiang thil
chîn \an huna hman \hin hi a fel lo hle a ni.
(2) H^lpuah h^lna hun emaw tih hi a fel lo bawk. H^lpuah
leh puak thei thil dang h^l hian Krismas n>n inzawmna a nei
lo. |<l lo taka ins>nsona a ni.
(3) Thawmhnaw thar n>na Krismas kan l^wm \hîn hi thil
l^wmawm tak ni mah se, neih ngei ngei t<ra ngaih hi a dik lo.
(4) Khawlai leh p^wna zal>n taka hun hman tumna te hi a
dik lo va, tlaiv^r kher t<ra ngaih leh zanlai v>la ei \euh tum
kher hi a \ha l>m lo.
(5) P^wna chhuah nasat leh theuleu nasat v^ng hian suala
tl<kna remch^ng a tam \hîn a, hei hi pumpelh ngei chi a
ni. Lîrtheia chak tak taka tl^n vak te hi ch>tsualna titamtu
a ni bawk.
(6) Krismas siamtu leh a awm chhan ber chawimawia fak
hman lo leh fak peih loh phah hial khawpa kan meng rim leh
hah hi, taksa t^n b^kah thlarau lam nun t^n pawh chak lohna
thlentu a ni.
Nawmchenna rilru te, p^wn lam hlimhlawp leh tîsa thila
Krismas lo hmuah hi chîn loh t<r a ni.
6. Krismas hman d^n \ha
Krismas hman d^n \ha hetiangin lo sawi ila –
(1) Berampute leh mi fingte angin Lal Isua lo piang hi chibai
b<k t<r a ni. Krismas hmang hmasatuten chibai an b<k a, a
hmaa inngaitl^wma chibai an b<k hi entawn ila.
(2) Mi fingten an rohlu an pe. Krismas hman d^n dik chu
rohlu p>k hi a ni. Amah chawimawi n^na sum leh pai s>nso leh
nei lo z^wkte hn>na \anpuina p>k te a \ha. Chu b^kah rohlu
ber thinlung p>k ngei t<r a ni. Amah a rawn inpe fai vek a,
chutiang bawkin ringtu chu a hnenah a inpe fai vek t<r a ni.
(3) Kohhran programme hi a \ha thei ang bera hman ni se.
Pathian biak inkh^wmah leh zai kh^wmnaah hian nu leh pa
leh \halai zaikh^wmna a hranpain kan siam emaw, siam lo
emaw kal vek tum ni se a \ha.
(4) Mahni in \heuhvah, kan kim emaw, kim lo emaw
chh<ngkuaa Pathian biakna hun hman tam ni sela; chu chu
sual laka inv>nna \ha tak a ni. Krismas neitu hn>nah
chh<ngkuaa tih tak zeta inhlan \hin hi a pawimawh.
(5) Kan ruai \heh hi Lal Isua lawmna ruai a ni tih hriat \heuh
a \ha. In lama kan ei leh in aiin a tui lo deuh a nih pawhin
Kohhran pum huap ruai a nih av^ngin tel \heuh t<r a ni.
CHHANDAMTU ISUA
Sawi ho t<r
1. Lal Isua leh a nihna hriat chian loh a pawina sawi
ho ni se.
2. Krismas hman d^n hl^wk leh \ha eng nge ni ang?
KRISMAS CHUNGCHÂNG THU BELH
(Mizo leh Vai Chanchinbu, February, 1904)
Zirlai 1
1. Christian Doctrine of Salvation by Estborn - 1954
p 20,21 leh The World Religions, A Comprehen-
sive Guide Articles by Experts - 1992 p. 43, 172,
204, 213-ah te kan bul hnai sakhaw lianten
chhandamna thu an zirtîr d^n chu hetiang a ni -
Budhism : Mihring hi tuarnain a chîm pil vek a.
Tuarna awmtîrtu chu ch^kna (desire) a ni. Ch^kna
chu tihhlum a nih chuan tuarna a\angin a zal>n ta a,
chu chu chhandamna (Nirvana) a ni, an ti.
Chhandamna aiin zal>nna a k^wk z^wk mah a ni.
Hinduism : Mihringte hi nun d^n leh thiltih (Karma)
ang z>lin t^wp chin awm lovin an piang nawn
(Samsara) z>l a. Chuta \anga chhuaka, pathian
(Brahma)-a luh chu chhandamna a ni, an ti. Hei
pawh hi chhandamna aiin chhuahna a ni zawk mah.
Sikhism : Chhandamna chu mahni nihna paih bova,
pathian dah pawimawh ber leh laipui bera hman hi
a ni, an ti.
Jainism : Chhandamna siamtu lunghlu pathumte chu
hriatna dik, rinna dik leh nun d^n dik a ni, an ti.
Islam : Hremhmun hlauhawm tak pumpelh hi
chhandamna (najah, khalas) a ni, an ti. Hei pawh
hi chhandamna aiin pumpelhna a ni z^wk bawk.
2. Bible \awngkam yasha (Hebrai), Soteria (Grik) hi
chhandamna tia lehlin a ni hlawm. Thiltih lam sawina
Sozo (Grik) chu ‘chhanhim’ (Mat. 8:25) ‘chhandam’
(Mat. 14:30); ‘tidam, intidam’ (Mk. 15:21; Lk. 23:35;
37,39); dam (Mk.13:20) tih tein lehlin a ni. Bible-ah
www.MIZORAMSYNOD.org
END NOTE 339
hian Chhandamtu tih hi vawi 55 zet a awm a,
chhandam (to save) tih \awngkam hi vawi 315 lai a
awm bawk.
Zirlai 2
1. India Ram Presbyterian Kohhran Thurin No. II
2. The NIV Exhausive Concordance : Edward W.
Goodrick & John K. Kohlenberger III 1999 en la.
‘El’ tih hi Pathian hming sawina upa z^wk a ni a,
Elohim tih hi pakhat aia tam (plural) \awngkam a ni.
LALPA tih hi Pathian inpuanna hming, YHWH
(AWMA tia lehlin t^k) hi a ni a (Exod. 3:14) zahawm
leh \ihbaiawm a nih av^ngin LALPA tiin Bible-ah an
ziak ta z>l a ni.
3. Omni Potent - Engkimtithei (Gen. 17:1) Omniscient
- Engkim Hria (Sam 139:4) Omnipresent - Hmun tina
awm (Sam 139:8,9).
4. Johana 4:24; I Thessalonika 5:23; Rom 16:27; Johana
3:33; Rom 15:13; I Johana 4:8; II Tim 4:8.
5. India Ram Presbyterian Kohhran Thurin No. III
6. All the Doctorine of the Bible : Herbert Lockyer,
Indian Edition Reprinted 2007 p. 121.
7. Evidence for Truth : SCIENCE by Victon Pearce,
OM Books, Reprint 2005 p. 154 - 157
8. The Gospel of Luke : The Rev. William Barclay D.D.
The Saint Andrew Press Edinburg - 1962 p. - 213.
www.MIZORAMSYNOD.org
END NOTE
Zirlai 3
1. India Ram Presbyterian Kohhran Thurin No. IV
2. Thurin zirna : Rev. Saiaithanga SPB 4 th Edition p.
22,23.
3. The Chistian Doctrine of Salvation: Sigfrid Estborn
- 1962 p.34.
4. Image : Anpui. Gen. 1:26,27; 5:1; 9:6; I Kor. 11:7;
II Kor. 4:4; Kol. 1:15; 4:4.
Likeness : Anna. Sam 17:15; I Kor. 15:49.
Hmel, pian hmang - Isa. 52:14
Like : Lan d^n Ezek. 1:28
ni ^wm tak - Ezek. 10:1
5. Man in Revolt : Emil Brunner, Lutherworth 1949, p. 98.
6. India Ram Presbyterian Kohhran Thurin No. V
7. Thurin zirna : Rev Saiaithanga SPB 1988 p. 27.
Zirlai 4
1. Van boruak zauzia hi mihring tehna p^ngngaiin a
ph^k loh av^ngin tehna hming dang ‘Êng kum’ (Light
year)-in an sawi \hîn. Kum khat chh<ngin >ngin km
94,04,80,00,00,000-a thui a kal thei a, chu chu sec-
ond khata km. 2,97,600 kal ang a ni. Khawv>l pum
hi >ng chuan second khatah vawi ruk d^wn a h>l
chhuak hman a, thla km. 3,84,000 khi second khat
v>lah a thleng a, Ni km. 15,00,00,000 khi minute 8
kal v>l a ni. Galaxy pakhat, thl>ng ang deuhva bial
hi a sîr lehlam a\anga lehlam thleng t<rin kum 60,000
a duh ang. Chutiang Galaxy chu tam tak a awm.
END NOTE
Zirlai 5
1. Gen. 12:1-3; 32:28; Exod. 19:3-6.
2. A Commentary on The Holy Bible : The Rev. J.
R. Dummelow M.A Reprinted 1958 p. 803.
3. Manual of Christian Doctrine : Louis Berkhof,
Reprinted 1998 p. 200 - 210.
END NOTE
Zirlai 6
1. October 1866, Rothangpuia leh T.H. Lewin-a
inremna thuthlung
1) British ram awp chh<nga mite an intibuai t<r
a ni lo.
2) British hm>lma chu Rothangpuia hm>lma an ni
ang a, Rothangpuia hm>lma pawh British hm>lma
an ni ang.
3) Rothangpuia te hn>nah hian an chheh v>lah
hm>lma an la neih nual av^ngin, an khua v>ng
t<rin Lewin-a ten Police 30 rual an dah ang.
February 18, 1872-a Lalburha leh General
inremna - thup>k ‘tur a ni’ pali
1) Lalburha a awm loh pawhin, a upate zînga
pathumin an haw lam chu Tipaimuk thlengin an
zui t<r a ni.
2) Sawrk^r mi tirh tu pawh an khuaa a lo kalin \ha
taka lo dawnsawn an remti t<r a ni.
3) Monierkhal leh Nundigram r<na an silai l^kte
an pe kîr leh vek t<r a ni. An pe kîr ngh^l thei
lo a nih pawhin a hnua thleng leh t<rin a aiah
silai dang an pe t<r a ni.
END NOTE
Zirlai 7
1. Kristian Hla Bu No 72:3.
2. All the Doctrine of the Bible : Herbert Lock, Reprint
2007 p. 152.
3. Atonement (Inpumkhatna) tih hi Anglo-Saxon a\anga
lo piang ‘Pakhata insiam’ (a making at one) tihna
a ni. Kpr (Hebrai) Katallage (Grik) lehlin nan Atone-
ment tih hi an hmang a, inremlehna (reconciliation)
tih hi a chiang z^wk mah a ni.
END NOTE
Zirlai 8
1. Thih hlen loh t<r thu sawina - Sam 16:10.
Nun rei z^wk leh inngeihna ram thu - Isa. 11.
Mitthi ruhro tihnun leh thu - Ezek. 37.
Mitthi tihnun leh t<r thu - Isa. 26:19.
Thi (muhil) tawh thawhleh (\hanharh) t<r thu - Dan.
12:2.
2. Taksa sawi n^na hman l^r ber ‘Basa’ (Hebrai) hi
mihring ruangam fuke pum pui kengtu a ni a, tisa
(Flesh) ti pawhin hman a ni. Thuthlung Tharah hian
‘Soma’ (Grik) tiin ziak a ni a, tisa, taksa (\awih thei)
leh thlarau taksa (thawhlehna nun) sawi n^nte an
hmang.
3. Pathian mals^wmna dawngtu hnam an ni a, hnam
dangte pawh Israel fate an en d^n azirin an chungah
Pathianin a relsak \hîn (Gen. 12:1-3). An
mawhphurhna pawh a s^ng a, Pathianin a en liam
mai mai ngai lo (Amos. 3:1-2).
4. II Lal. 7:3-6 - Ph^r pali te leh Suria sipai rual tlan
chhiat thu. Isa. 37:6-36 - Assuria sipai laka
chhandamna, v^ntirhkohvin sipai 1,86,000 a tihhlumsak.
END NOTE
Zirlai 9
1. ‘Synoptic’ tih hi Grik \awng ‘Synopticos’ tih a\anga
lo kal a ni a, a awmzia chu ‘hmuh d^n tl^ngpui leh
thlîr d^n inang’ (to see the whole togather, to take
a comprehensive view) tihna a ni. Isua Krista
chanchin leh a zirtîrna an thlîr d^n a inang tl^ng hle
a, an thuziak leh \awngkauchheh thlengin a inang
tl^ng hle a ni.”
New International Bible Dictonary : J. Dauglas,
Printed in Japan, 1987 p. 399.
2. Tidam, intidam (Mat. 27:42; Mk. 15:31; Lk. 23:35-
37). Chhandam, dam (Mat. 10:22; 24:22; Mk. 3:4;
13:20). Tihdama awm (Mat. 10:22).
3. The Life and Teaching of Jesus Christ, According
to the Synoptic Gospels by E. Ridley Lewis B.A.;
B.D; M.Th. Janes Clarke & Co. Limited; Cambridge
and London. 7 th Impression - 1968 p.27.
4. The Outline of Christian Doctrine Vol -I. A. Marcus
Ward C.L.S. - 1972 p.34.
5. Isua Thilmak tihte :
1) Mitdel pahnih tihdam - Mat. 9:27-31.
2) |awng thei lo tihdam - Mat. 9:32-34.
3) Chhiah t<r pawisa hmuh - Mat. 17:24-27.
4) Bengngawng \awng thei lo tihdam - Mk. 7:31-37.
5) Mitdel tihdam - Mk. 8:22-26.
6) Isua, hmuh lova kal tlang - Lk. 4:28-30.
7) Sangha tam tak man - Lk. 5:1-11.
8) Hmeithai fapa kaihthawh - Lk. 7:11-17.
9) Hmeichhe chak lo tihdam - Lk. 13:10-17.
10) Damlo v<ng tihdam - Lk. 14:1-6.
11) Ph^r s^wm tihdam - Lk. 17:11-19.
12) Malka beng tihdam - Lk. 22:50-51; Joh. 18:10.
END NOTE
Zirlai 10
1. Thilmak tih (Miracle) Pathian hnathawh ropui leh
danglam tak sawina a ni a. |awngkam chi hrang
hrangin a awmzia a \hen theih a ni, hetiangin:
1) temah (Hebrai), teras (Grik) - Mak, danglam
(Rom 15:19).
2) geburaa (Hebrai), dynamis (Grik) - Ropui,
theihna (I Kor. 12:10)
3) ot (Hebrai), S>meion (Grik) Awmze neia a
chhan awm (Neh. 9:10; Tirh. 8:6).
END NOTE
Zirlai 11
1. Kristian Thurin zirna - 1999 Puitling Sunday School
zir p. 131 Rev. Lalsawma B.D; M.Th.
2. All the Doctrines of the Bible : Herbert Lockyer.
p. 143 “As the body is the house of the soul, so
the soul is the house of the spirit.”
END NOTE
Zirlai 12
1. Thlarau mite thusawi l^k kh^wm a\anga l^k a ni.
2. Mizorama harhna \um thumna a thlen a\angin hla
thar a piang tam hle a, v^n lam ngaihna hla an ni
deuh ber. He lei a\ang pawhin v^n ngaihna hi ringtu
chuan a nei nge nge \hîn. Kum 1967-a Pastor Con-
ference-ah Rev. Thanga (L) thusawi, “Kum tam tak
Pathian thu ^wih inti ve si; v^n lama lungl>nna chhe
END NOTE
Zirlai 13
1. Hei hi thusawi rilru khawih ka l^k kh^wm zînga mi
a ni.
2. Thuthlung Hluiah ‘Hmangaihna’ sawi n^n ‘Aheb’
(Hebrai) an hmang tam ber a, raham leh hasaq an
hmang bawk. Entîr n^n : Hmangaih (Sam18:1; 91:14;
duh tak (Sam 127:2); duhz^wng (Gen. 27:4); ngaina
(Thuf. 18:21); thlahlel (Thuf. 20:13); hmangaih tak,
hmangaih z^wk (Gen. 22:2; 37:3) tih te hi. Mipa leh
hmeichhe induh tawnna thu sawi n^n Hla Thlankh^wm
buin a hmang bawk (a entîr leh thuchah chu Pathian
leh a mite, Krista leh kohhran ink^r thuah a bel theih
END NOTE
Zirlai 14
1. Crucifiction tih hi Latin \awng ‘cruci figo’ a\anga
lo piang a ni a, ‘Kraws-ah ka phuar bet’ (I fasten
to the cross) tihna a ni. Kraws tih hi Grik \awng
chuan stauros a ni thung. Kraws thing siam d^n chi
hrang hrang a awm a, a l^r zual chu h>ngte hi a ni:
1) Crux decssata - hei hi St. Andrews Cross an
ti bawk. Thing kawkalh (X)-a siam a ni.
END NOTE
Zirlai 15
1. Hosa (Hebrai), Save (English) - chhandam tihna ‘na’
(Hebrai), beseech thee (English) ‘ngen che’ tihna.
Hosanna - chhandam rawh, kan ng>n a che. Apos-
tolic Constitution 8:13-ah chuan ‘Khawngaihna a lo
thleng d^wn, khawv>l hi a boral mai thei, Davida
Pathian hn>nah Hosanna’ tih a awm.
2. Hallel (Hebrai), Praise art thou (English) Kan fak
a che. Yah (Hebrai), Yahweh (LALPA hming) lamtawi.
Hallelu-yah - Praise Yahweh (English) - ‘Lalpa kan
fak che,’ ‘Lalpa chu fak rawh u’ tihna a ni.
3. Amen (Hebrai), alethos (Grik), So be it (English) -
‘Ni rawh se,’ ‘chutiang tak chu ni rawh se,’ ‘a dik,
a dik chiah,’ tihna te a ni.
END NOTE
Zirlai 16
1. The Letters to the Corinthians : William Barclay,
6 th Impression, Nov 1962 p.166.
2. Isua thawhleh hnua a inl^rnate:
1) Mari Magdalini hn>nah (Joh. 20:14-18).
2) Hmeichhe dangte hn>nah (Mat. 28:8-10).
3) Emau kawnga zirtîr pahnihte hn>nah (Lk. 24:13-32).
4) Zirtîrte hn>nah, Thoma tel lovin (Joh. 20:19-23).
5) Zirtîrte hn>nah, Thoma telin (Joh. 20:24-29).
END NOTE
Zirlai 17
1. Kristian Hla Bu No. 12:3 (Vanmawia 1922-1980).
2. Jeremia 31:33; Hebrai 8:10; Chhandamna changa
Pathian thup>k ^wih theih tak takna bul chu thinlung
leh nun chh<ngrila ch>nchilhtu Thlarau Thianghlim
awmpuina hi a ni.
3. Hei hi ka note book-a ka ziak a ni a, ka l^k chhuahna
lehkhabu ka lo chhianchhiah tel lo a ni.
4. Mite hian Bible an lo zir nasa hle. Hardwell Home-
a chuan kum 17 zet a zir a. “Bible bu 66-ah hian
Bung 1,189, chang 31,102, thumal 7,73,693, hawrawp
35,66,480 awmin a sawi. Bung sei ber Sam 119,
bung tawi ber Sam 117. Hming sei ber Isaia 8:1-ah
Chang sei ber Estheri 8:8; chang tawi ber Johana
11:35; (Mizo Bible-ah chuan I Thess. 5:16) Isaia 37
leh II Lal. 19-a inang a, Est. buah Pathian hming a
chuang lo. Tirh. 26 chhiar a nuam ber” a ti.
5. Kristian Hla Bu 184:2.
6. Rev. Dr. R.K. Nghakliana thusawi.
Zirlai 18
1. Pastors Conference 1993, World Vision International
and Z.E.F Aizawl p.9.
2. Tlanna (Ransom Theory) - ransom, redemption
(English) Kapar (Hebrai), lutron (Grik) hi man pea
khul, chhuah zal>n tih n^nte hman a ni (Mat. 20:28;
Mk. 10:45; I Tim. 2:6; Tita 2:14; Heb. 9:12; I Kor.
1:30; Num. 18:16; Exod. 30:12-16).
3. Inrem lehna (Reconciliation Theory) - reconcilia-
tion, Atonement (English), Katallage (Grik) - Insuih
fin, pakhata insiam tihna lam a k^wk. Thil kal m>k
END NOTE
Zirlai 19
1. Hebrai \awng ‘Hatta, avon, pasha, ra, abhar leh
a dang eng emaw zat hman a ni. Grik-ah hian ‘hama-
rtia, hamartema, parabasis, paraptona, Poneria,
adikia’ tih leh a dangte pawh hman a ni. Entîr n^n,
Batad - khuh bo, bumboh (Thuf. 13:15) avon -
bawlhhlawh (Isa. 64:6). Shagah - tisual, p>ng bo
(Isa. 53:6); rasha - suaksual (Sam 9:17). ra - \ha lo
(Thuf. 15:26); num - kai dum (Isa. 1:6); Shachath
- tichhia (Sam 14:1); Kashal - tichhia (Ezek. 18:20);
Chata - tum fuh lo, tling lo (Rom 3:23). Herbert
Lockyer : All the Doctrines of the Bible.
2. Christian Doctrine of Salvation : Sigfrid Estborn
p.66.
3. Kum 1964-a Rev. Liangkhaia min zirtîr a ni a,
4. Hei hi ziaka dah a ni lo va. Kum 1961 lai v>la a sawi
ka hriat a ni
5. August 25, 1963, Mission V>ng Biak Ina Upa
Vanchuanga Sermon a ni.
Zirlai 20
1. Faith, Faithful, Faithfully, Faithfulness tih te hi
Bible-ah vawi 430 a lang a, trust, trusted - hi vawi
116, Believe hi 160. H>ngte hi eman, emuna (Hebrai)
leh pistis, Pisteuo (Grik) lehlin n^na hman te an ni.
Ring tih thova lehlin ‘Believe’ hi a dik tih pawm
sawina lam a ni deuh va, ‘Trust’ hian rin tl^k innghah
n^na hmang a k^wk deuh va. ‘Faith’ hi Pathian n>na
inzawmna sawi n^n an hmang deuh. Mahse, \hen
hran vak theih lohva hman pawlh ch^ng a awm bawk.
2. All the Doctrines of the Bible : Herbert Lockyer
p. 196.
END NOTE
Zirlai 21
1. The Interpreter’s Bible Dictionary of the Bible p.727.
2. The Outlines of Christian Doctrine : A. Marcus
Ward. Vol - 1 1972; p. 74
3. Pathian Thlarau (I Kor 3:16; Mat. 12:28; I Kor.
6:11); Thlarau Thianghlim (Heb. 10:15-18); Lalpa
Thlarau (II Kor. 3:17-18; Ror. 15:14; Tirh. 5:9);
Thlarau (Joh. 3:5-6); Krista Isua nunna, Thlarau (Rom
8:2); Engkimtithei (Job. 33:4; Sam 104:30; Gen. 1:2);
Engkim hria (I Kor. 2:10,11; Joh. 16:13); Thutak
(Joh. 14:17; 15:26; 16:13; I Joh. 2:27; 5:6); Thianghlim,
dik (Rom 1:4; 8:4); Khawngaihna (Heb. 10:29);
Hmangaihna (Rom 15:30); Thuneitu (I Kor. 12:11;
Tirh. 10:19-20).
4. Minung a nihna (Personhood). Mi mal ang (Tirh.
13:12; I Kor. 12:11)); Dik leh thianghlim duh (Tirh.
5:3; Rom 1:4; Gal. 5:16,17; Heb. 9:14); Fing (I Kor.
2:10-12); L^wm leh lungngai thei (Rom 15:30; Eph.
4:30); Duhz^wng nei (Tirh. 13:2,4); Zirtîrtu (Joh.
14:26); Sawisaktu (Rom 8:26); Hruaitu leh kotu (Rom
8:14; Thup. 22:17); Tihvui theih (Heb. 10:29);
Sawichhiat theih (Mat. 12:31).
5. SPB for WCC Geneva - 1990
Thlarau Thianghlim, lo kal rawh
Nunna petu, i thilsiamte vawng him rawh
Thlarau dik tak, min zirtîr rawh
Thlar au Thianghlim remna siamtu, i mit e min
tipumkhat rawh.
END NOTE
Zirlai 22
1. Rualbanlo chi hrang hrang awm d^n, a chhan leh a
z^t:
1) Pianpui mitdel, bengngawng,
\awngtheilo - 1130
2) Pian tirh a\anga pian fuh lo - 685
3) Pianphunga sa \ha, tawi etc
(Down’s Syndrome) - 303
4) Tawhsual v^nga mitdel,
bengngawng, \awngtheilo - 267
5) Zeng, ke bai, ke b<l, kut b<l - 736
6) Ruihhlo tih v^nga rilru kim lo - 37
7) Accident vanga kut, ke,
kawng tichhia - 53
8) Accident v^nga hriatna
thazam tichhia - 7
9) Rilrua rual ban lo, rilru buai - 563
10) Puitlin hnua mitdel,
bengngawng, zeng - 110
11) Hmui, dang kak, \awng fiah lo - 25
12) Luhai, tlu \hîn (epilepsy) - 40
13 A dangte - 168
Total - 4124
END NOTE
Zirlai 23
1. Mizo Bible chhut hmasa berah chuan ‘Kan v^ntl^ng
chhandamna’ tih a ni. Hei hi ‘Common Salvation’
(A.V.; R.S.V) zuia dah niin a lang. ‘Kan chan tl^n
chhandamna’ tih hi Bible kan hman lai m>ka mi a ni.
END NOTE
Zirlai 24
1. Synod Bu, 2008 p. 400
Inentîr z^t
Damdawi inah - 34,922
END NOTE
Zirlai 25
1. Hebrai \awnga nunna sawi dan l^r zual pathumte:
(1) hayyim - Life - nunna che thei
Gen. 7:21; Sam 69:34
END NOTE
Zirlai - 26
1. Yada (hebrai), Homologein (Grik) te hi rinna puanna
leh sual puanna sawinaah hman an ni ve ve. Inpuang
(Johana 1:20; Tirh. 24:14); \an, lam \ang (Mat. 10:32;
Rom 10:9,10; Heb. 13:15); hretu (I Tim. 6:12; Tita
1:16); New Bible Dictionary - p.247.
2. Ngaihdamna pawisaa lei t<r zawrh (indulgent) hi
Martin Luthera duh loh z^wng tak a ni.
3. CONFESS YOUR SINS - The way of reconciliation:
John R.W. Stott p.26
4. - a bu ngai tho - p.26
5. - a bu ngai tho - p.26
6. Kristian Hla Bu No 279:4
END NOTE
Zirlai 27
1. Hebrai thumal ‘Kpr’ hi inremna siam, ngaidam, phur,
chawi k^ng (to make atonement, to forgive to carry,
to lift) tihna te a ni. Grik thumal charizomai - lainat
taka ti; aphiemi - tîr bo, phelh; apoluo - chhuah
zal>n; aphesis - ngaidam tihna te a ni. The New
Bible Dictionary p. 435. Vine’s Complete Expository
Dictionary p. 250)
2. Thu Rotling : Pasena Sailo p.32
3. KTP General Conference vawi 52-na Hla Bu No 18
4. Hnehna Hla do : Vanneihtluanga, L.V. Art.
3 rd Impression - 2008; p.158-162.
Zirlai - 28
1. Simna thu sawi n^n nahan (Hebrai), metanoia (Grik)
te hi laml>t, rilru thl^kthleng tihna te a ni. Pathian
lam sawinaah chuan Pathian inchhîr thu sawi n^n
h>ngah hian hman a ni - Gen. 6:6,7; Ror. 2:18; I
Sam. 15:11. Laml>t (Exod. 32:32:14); II Sam. 24:16;
I Chro. 21:15; Jer. 18:8,10, 26:3,13,19; Joela 2:13,14;
Amos 7:3,6; Jona 3:9,10, 4:2). Sim (Jer. 42:10).
Mihring lam hawia sawinaah nahan aiin SUB a hmang
deuh va. Sual simna Pathian lam hawi t<ra s^wmna thu
hawisan (II Lal. 17:13; II Chro. 7:14, 15:14; Eze. 18:21);
Lo hawi (Neh. 1:9); Kîr leh (Isa. 19:22; Sam 78:34;
Ezek. 33:11,14); Kîr (Hos. 14:1,2); Lam l>t (Joel. 2:13;
Jon. 3:10). Lo hawi, lo kîr (Zak. 1:3,4; Mal. 3:7; Jer.
3:12,14,22, 18:8); Sual sim (II Chro. 6:26).
2. Metanoia - rilru Lalpa lama hawi, Pathian lam hawi
(Lk. 1:16; Tirh. 9:35, 11:21, 14:15, 15:19, 26:18; I
Thes. 1:9; I Pet. 2:24). Sim, sual sim (Mat. 4:17; Lk.
24:47; Tirh. 2:38, 5:31, 11:18; II Kor. 7:10).
END NOTE
Zirlai 29
1. Hlauhna (Fear) tih hi Yirah (Hebrai), Phobos (Grik)
tih lehlinna a ni deuh ber a. Hman d^n chi hrang hrang
a awm. |ih sawi n^n hman a ni a (Thuf. 1:7). Zahawm
(reverend) sawi n^n te pawh hman a ni bawk (Sam
111:9). New International Bible Dictionary p.350.
2. Kristian Hla Bu No 58:2
Zirlai 30
1. Grik \awnga Pathema hi tuarna (suffering) tia lehlin
a ni deuh ber a. Pathian mi, Kristian nih v^nga tuar
sawi n^n a hmang ber (II Tim. 3:11; I Pet. 5:9; I Pet.
4:16; Heb. 10:32) - Vine’s Complete Expository
Dictionary.
2. Budhism zirtirna chuan, thudik 4 awmin a hria a.
1) Thil nung r>ng r>ng hi natna tuar t<r a ni.
2) Tuarna chu duh^mna leh ch^kna av^nga awm
a ni.
3) Tuarna <m bona kawng a awm.
4) Ûm bona kawng thuah riat te chu - Thlîrna dik,
tuarna dik, thudik sawi, thil dik tih, nun d^n dik,
beih d^n dik, ngaihtuahna dik, chh<t dan dikte
an ni.
(India ram sakhuate : Rev. R Lalengkima BA;BD,
MTLC Reprinted 1987 p. 89,90).
END NOTE
Zirlai 31
1. Kohhran enkawl d^n : Rev Saiaithanga
2. Daily Bible Study : Rev. William Barclay, Colossian
3:9 p.184
Hetiang pawhin sawi a ni bawk \hîn. Kan \awng hi
kan k^ a\anga a rik chhuah hmain gate pathum a
paltlang t<r a ni. Gate pakhatna chu ‘Ka sawi t<r
hi a dik?’ Gate pahnihna chu ‘Dik mah se sawi kher
a \<l em? Gate pathumna, ‘Sawi a \<l a nih pawhin
khawngaihna n>na sawi a ni d^wn em? tih te hi. Gate
Pass/Permit ngh^k lovin kan paltlang pur pur mai tak
emaw ni le?
3. In His Steps : What would Jesus do? Charles M
Sheldon, Barbour Publishing Inc Ohio.
Zirlai 32
1. Hei hi Makinthlet-a Inkhawmpuia an r>l a ni.
2. Mission According to Jesus : Theodore Williams,
IEM 1 st Edition 1990, Madras - He lehkhabuah hian
ti hian a ziak a. Mihring damchh<ng nun kawnga
chhandam (Cultural Mandate) (Gen 1:28) hian
END NOTE
Zirlai 33
1. Mizo Bible lehlin thar hian Today English Version
(TEV) a zui a ni.
2. 1) Pathian ror>l hun (Theocracy Period) B.C. 4000-
1020
2) Lalte ror>l hun (Monarchy Period) B.C. 1020 -
586
3) Babulon sal t^n (Temple chhiat a\anga din thar
leh thleng) B.C. 586 - 516.
4) Puithiamte hmanga ror>l hun (Hierarchy Period)
B.C. 516 - 63
B.C. 63 hi Roman Emperor Pompay-a Jerusalem-
a a luh kum a ni.
3. Abraham Lincoln (1809 - 1865) US President 16 th
(1861 - 1865) “This Nation under God, and I, his
humble instrument.”
END NOTE
Zirlai 34
1. Deuteronomy-in mihringte nihna leh dikna chanvo
(human rights) a humhalh : Rev Lalfakzuala,
Rawngb^wltu Hruaitu - ATC Faculty; 2009 p. 56-72.
2. Mizo Hnam D^n (Mizo Customary Law) Published
by Law and Judicial Department Govt of Mizoram,
1 st Edition - 2006. Mizo Hnam D^n Bu chh<nga thute
chu - Khawtl^ng inawp d^n, Nupui Pasal inneih
chungch^ng, Nupa In\hen chungch^ng, Saphun, Fa-
a siam (Adoption) Enkawltu nihna (Guardianship),
Inngaih leh s^wn pai thu, Thubuai awm theihna
tl^ngpui, thih thu leh thihna chungch^ng, Ranvulh
chungch^ng, Ro inluah chh^wn d^n, tih te a ni.
3. “We want you to reign over us because it was Great
Britain who first gave, the best thing we have ever
received, the Gospel of the love of Jesus Christ,”
(America letter to King George - V 1918).
Zirlai 35
1. Kristian Nun D^n |ha : Rev. C. Lianhmingthanga,
2009 Puitling Sunday School Zirlai Bu p. 217.
2. Letter to Philipians, Colossians ang Thessalonians : The
Rev. William Barclay, BD p.252
END NOTE
3. “Eng mah kan ei loh chuan kan thih mai loh n^kah”
Rev. Thansiama’n a ti.
4. Kristian Tlangau - April 1966 p.29.
5. Westminster Thuinchhang : Letlingtu Rev. R
Lalthanmawia, No. 74, 75.
6. Andrew Carnegie (1835 - 1919) hi Scotland-a piang,
America-a khawsa, Industrialist leh Philanthropist,
ropui tak a ni.
7. Kohhranho Thunun d^nte 3:3
Zirlai 36
1. Chh<ngkua (Family) leh Chh<ngkuate (Families) hi
Bible-ah vawi 109+177 ( vawi 286) lai a lang. The
NIV Exhaustive Concordance - p. 378-379.
2. Kan Kohhran Thurin No. 4
3. He Research hi a hmingthang hle. Sawi d^n leh ziak
d^n inang lo hret hret te pawh a awm. Heta kan
t^rlan hi Professor Daniel Starch-a chhuina leh AE
Winship-an kum 1900-a a ziak a\anga l^kte a ni.
Jonathan Edward-a hi Welsh hnah thlak, Anglican
kohhran rawngb^wltu Rev. Richard Edwards-a tupa
a ni. Nun dik leh tluang, Pathian thu ^wih, kohhran
ngaihsak chh<ngkua an ni chho z>l. Max Jukes-a
erawh hi chu Dutch mi, nun pawlawh, thatchhia, d^n
bawhchhe \hîn leh thubuai nei fo a ni. Sakhua leh
kohhran ngaihthah tak a ni thung a, an thlah kal z>lah
pawh hian a lang hle a ni.
4. Rev. Dr. Vanlalthlana Sermon : Buatsaihtu C. Januari,
1 st Edition 2009, p. 43-45.
5. Kristian Chh<ngkua : by Larry Christenson
Letlingtu ; Rev Lalchhuanliana, SPB 1 st Impression
- 1993. p. xiii
END NOTE
Zirlai 37
1. India ram Presbyterian Kohhran Thurin No VII
2. ‘F^a pawmna’ (adoption) tih hi Grik \awngah chuan
‘luiothesia’ tih a ni a; a awmze bul chu Fapa at^na siam’
(son-making, son-placing) tihna a ni. All the Doctrines
of the Bible : Herbert Lockyer p. 200.
3. Westminster Thurin leh Welsh Thurin : Calvin Study
Centre, ATC p. 69.
4. I dared to Call him Father : Biquis Shek with Schneider.
Lettu : Upa Vanchh<nga SPB 1983.
5. The Outlines of Christian Doctrine Vol I : A. Marcus
Ward. C.L.S 1972 1972 p. 146.
6. Chatuan nunna tih hi Grik \awng ‘aionion’ tih lehlinna a ni
ber a, Nun hlu, Nun tak, Pathian a\anga nun sawina a ni -
New Dictionary of Theology; IVP England, Reprinted
2005; p. 230.
7. Westminster Thurin Bung 32; Calvin Study Centre, ATC
Ist Edition 2003; p. 47.
8. Ibid. 41; p. 82
9. Luka 8:21 - Krista av^nga unau leh chh<ngkua nihna thar,
Kohhranho, Pathian chh<ngkua - nihna hi he leiah pawh
hian a va hlu tak >m! An chh<ngte hnawh chhuah tuar te,
nghenchhan t<r nu leh pa leh laina nei lote t^n pawh Krista
mite zawng zawng hi chh<ngkhat vek kan ni si a. Kum riat
mi v>l lek ka nih laia kan Biak Ina mikhual kohhran upa
thusawi ka bengah a ch^m reng. “Lungtanah pu ka nei a,
END NOTE
Zirlai 39
1. Mar. 3:17; 5:16, 34,45; 6:1,9; 7:11,21; 10:32,33; 12:50;
16:17; 18:10,14,19; 23:9; Lk. 11:13; Heb. 1:3; 8:1,5; 9:24.
2. Kristian Hla Bu, 14:2
3. - a chunga mi 460 : Thunawn
4. - a chunga mi 476:4
5. - a chunga mi 496:4
6. Kristian Hla Thar Bu 292:Thunawn
7. Zion Panna Lamlian by D.L. Moody.
Lettu: C.L. Thanmawii, 2nd Edition 2007 p.46.
8. Kristian Hla Bu 516:3
END NOTE
Zirlai 40
1. Chianna (Assurance) tih hi Grik thumal ‘hupostasis’
lehlinna at^n hman a ni ber a, hriat chianna, hriat ngheh
tlatna pawh a tih theih. Hebrai 11:1-ah chuan ‘hriat fiahna’
tiin a dah a ni.
2. Westminster Thurin Bung 14:3
3. - a chunga mi - Bung 18:1
4. - a chunga mi - Bung 18:3; 18:4
5. H>ngte hi en la : I Johana 3:24; 4:13; 5:10; Rom 8:9
6. Joh. 13:34-35; Phil. 2:13; I Joh. 1:3; 2:3,9; 4:15; 5:11,12
7. Joh. 15:2; I Kor. 11:30; II Kor. 13:15; Phil. 2:13; I Joh.
3:8,9; Heb. 6:4-12; Thuf. 15:10
8. Welsh Thurin 33. Beisei hriat chianna
9. Zion Panna Lamlian : By D.L. Moody.
Lettu : C.L. Thanmawii p. 113
10. Kristian Hla Bu 415:1
11. Mizo Kristian Hla Thar Bu No. 387:4
Zirlai 41
1. All The Doctrine of the Bible : Herbert Lockyer
H>ngte hi en theih a ni. Doctrine of Assuarance p. 204 -
07. Doctrine of Pre-destination p. 151 - 53. Doctrine of
Eternal Security p. 223 - 25.
2. Calvin : ‘Pathian mi thlante chu tu man an tiboral thei lo’
Rom 8:29-35). Whitefield : ‘Mi piangthar tak tak chatuan
nunna chang chu a boral leh thei tawh lo,’ (Phil 1:6).
Wesley-a : ‘Khawngaihna hi thihsan theih a ni, Pathianin
END NOTE
|hen VII
1 ‘There is no baptism outside the Church just as there
in no salvation outside the church, for he cannot have
God for his father who has not the church for his
mother’ 70 Great Christians: Geoffrey Hawks, O.M.
Authentic Books, reprint-2007 (P.33,57-58).
Zirlai 42
1. Why Revival Tarries : Leonard Ravenhill (P.56)
2. - ibid - (P.99)
END NOTE
Zirlai 43
1. Nicaea Thurin : “Apostle-te din chhuah Huapzo
Kohhran Thianghlim hi ka ring.” Westminster Thurina
Kohhran chungch^ng paruk zînga hmasa pahnih
t^rlang ila :
25:1 Huapzo Kohhran hmuh theih loh chuan thlante
zawng zawng, lu ber Krista hnuaia l^k kh^wm tawh
leh a l^k kh^wm m>kte leh l^k kh^wm t<rte a huap
a; Kohhran chu engkim tikhattu Krista Mo, taksa leh
famkimna a ni.
25:2 Kohhran hmuh theih, Chanchin |ha huna Huapzo
Kohhran pawh kh^n khawv>l pum puia sakhaw dik
tak nia inchh^lte leh an fate zawng zawng a huap a,
chu kohhran chu Lal Isua Krista lalna ram, Pathian
in leh chh<ngkua a ni a, chumi p^wn lamah chuan
chhandamna nih theihna p^ngngai hi a awm lo.
2. Ekklesia (Grik) chu ‘kohhran,’ ‘koh chhuah’ tihna a
ni a, hman kawp ve ve a ni a. English Bible-ah Con-
gregation tih leh Church tia lehlin te hi Kuriakon
Oikia (Gr) tih a ni a, a awmze bul chu Lalpa In (Lords
House) tihna a ni. New Bible Dictionary IVF p. 228.
3. Westminster Thurin 5:7
4. 70 Great Christians : Geoffrey Hanks, 1 st Edition
2007 p.33.
5. -ibid- p. 58
6. Why Revival Tarries : Leonard Ravenhill, p.115.
END NOTE
Zirlai 44
1. Chanchin |ha Luka ziak hrilhfiahna : Rev.
Lalsawma B.D. Sunday School Zir - 1966 p.116.
2. Rev. Dr. R.K. Nghakliana thusawi a\anga l^k.
3. Our Daily Bread Vol. 9 Jan. 10 leh Kristian Tlangau,
1960 p. 2.
4. DIDAKHE 3:10
5. Daily Bible Study : Rev. William Barclay DD.
Collosians 1:11 p. 132
6. Kristian Hlabu No 9:2
Zirlai 45
1. Biblios (Hebrai) Lehkhabu, Bibloi - Lekhabute
2. Apokrifa hi Thuthlung Hlui huna lehkhabu, a ziaktu
tak hriat chian loh, siam \hat Kohhranten Bible-a an
telh ve tak loh a ni.
3. Westminter Thurin Bung 1:3,9, p. 3,5
4. Welsh Thurin - 2. Pathian lehkhabu p. 51
5. Practical Christian Theology : Floyd H Barackman p.21.
6. Hebrai \awng - Nova fapa Sema thlah kal z>lte
\awng (Semitic Language), Israel-hote pawhin an
hman \hin kha a ni.
Coptic \awng - Hmas^ng Aigupta (Africa) \awng
kal z>l Asia \awng chi khat a ni. He \awng hmangtu
Coptic kohhran hi tunah pawh Africa-ah kohhran lian
ber, member 50,00,000 zet an ni.
Grik \awng - Indo European, upa tak a ni. Hmas^ng
grik \awng a awm a. Thuthlung Thar ziakna hi h>ng
END NOTE
Zirlai 46
1. Kristian Tlangau, July, 1965, p. 4.
2. - a bu ngai tho, August, 1967, p. 15.
3. - a bu ngai tho, October, 1964, p. 6.
Zirlai 47
1. Marka 4:41; Matthaia 8:27; Luka 8:25
2. Kohhran Thurin No. V
3. Kohhran Thurin No. V
4. “When God is going to do a Wonderful thing, he
begins with a difficulty. When he is going to do a very
wonderful thing, he begins with an impossibility.”
5. Christmass - Mass on Christ’s day (English);
Navidad (Spanish); Natale (Italy); Noel (French).
The New Bible Encyclopedia Britanica Vol - 3
15 th Edition 2007; p. 282 - 3
6. Natalis Soli Invicti - Sun of righteousness.
- bid-
7. Orthodox Kohhran chuan January 7-ah Krismas an
hmang \hîn a, Armenian Kohhran chuan January 6-ah
an hmang a, hei hi Pathian Inl^r Ni (Epiphany)-ah an
ngai a, an serh \hîn r>ng a ni.
380
LEHKHABU RÂWNTE
MIZO
www.MIZORAMSYNOD.org
LEHKHABU RÂW NTE 381
14. P.C. Biaksiama, Dr., Chhandamna a bo thei nge Bo
thei tawh lo, 2005
15. Saiaithanga, Rev., Thurin zirna : SPB 4th Edition.
16. Standford Miles., Thlarau lam \han d^n bulpuite:
Translated by Ch. S^pr^wnga, 3rd Edition, 1993.
17. Thomas, Choo., V^nram hi a lo awm chiang mai : Lettu:
Richard Emanuela, 1st Mizo Publication, 2007.
18. V^nneihtluanga, Hnehna Hlado : LV Art 3rd Edition,
2008.
19. Zairema, Rev. Dr., Kan Bible Hi : 1st Edition, 2003.
ENGLISH
1. B a r a c k m a n , F l o y d M . , P r a c t i c a l C h r i s t i a n
Theology : 4 th Edition, 2001.
2. Barclay, Rev. William., Daily Bible Reading, 1960.
3. Bath, Karl., Church Dogmatics IV:1, 1988.
4. Berkhof, Louis., Manual of Christian Doctrine:
Reprinted, 1998.
5. Douglas, J.D., The New Bible Dictionary : IVF, 1962.
6. Es t bo rn , Si gfri d., T h e C h r i s t i an Doct r in e of
Salvation, 1954.
7. Graham, Billy., Peace With God.
8. Green, Joel B. & Scot Mc Knight., Dictionary of Jesus
and the Gospel.
www.MIZORAMSYNOD.org
LEHKHABU RÂW NTE