Beruflich Dokumente
Kultur Dokumente
Cveni planeta, iseve, rogorc mTeli samyaro, Sedgeba cocxali da aracocxali bunebisagan, romlebic
erTmaneTTan urTierTqmedebaSia da urTierTobis mravalgvari formebi gaaaCnia. cocxali buneba qmnis
biosferos da moicavs mcenareul da cxovelur samyaros, adamianis CaTvliT da maTi cxovelqmedebis
produqtebs.
biologia, aris mecniereba, romelic Seiswavlis cocxal organizmebs da maT bunebas. cocxali
organizmebi mniSvnelovan gavlenas axdenen:
dedamiwaze arsebuli yvela cocxali organizmi SeiZleba pirobiTad daiyos or did jgufad: makro da
mikrosamyarod. makrosamyaros ganekuTvneba yvela is cocxali arseba romlis danaxvac SesaZlebelia
SeuiaraRebeli TvaliT (adamiani, cxovelebi, mwerebi, mcenareebi), xolo mikrosamyaros ki is cocxali
arsebebi, romelTa danaxvac SeuZlebelia sxvadasxva optikuri xelsawyos gareSe, maT kidev uwodeben
protistebs.
M mikrobebi Zalze farTod arian gavrcelebuli, isini arseboben yvelgan: niadagSi, haerSi, wyalSi,
atmosferoSi, kosmosSi, adamianis, cxovelTa da mcenareTa organizmebSi. maTi saxeobrivi Semadgenloba
Zalian mravalferovania, magaliTad mxolod baqteriebis 100 000 ze meti saxeobaa cnobili, sokoebis ki 250
000mde. adamianis organizmSi “cxovrobs” 1013-14 baqteria, amavdoulad asobiT da aTasobiT soko, virusi da
umartivesi. es niSnavs, rom adamianis yovel erT ujredze modis ramdenime mikrobi. mikrobebi, romlebic
saxloben adamianis organizmSi qmnian mis mikroekologias, romelic uzrunvelyofs rogorc adamianis
organizmis normalur cxovelqmedebas, ise did rols asrulebs paTologiur procesebSi. garemoSi – wyalSi,
haerSi, niadagSi, sacxovrebel garemoSi, sakveb produqtebSi arsebuli mikrobebic TavisTavad did gavlenas
axdenen biologiur, bunebriv da sanitarul pirobebze im arealSi, romelSic cocxlobs adamiani.
mikrobebsa da sxva cocxal da aracocxal bunebas Soris arsebobs kavSiri – biocenozi. adamiansa da
mikrobebs Soris Camoyalibebuli biocenozi SeiZleba sxvadasxva saxis iyos.
mikrobebis arseboba dedamiwaze maTi Seswavlis “mizezi” gaxda. biologia Seiswavlis cocxal
organizmebs (laTinuri sityvidan bios – sicocxle), xolo mikrobebs, maT morfologias, fiziologias, genetikas,
sistematikas, ekologias da urTierTobas sicocxlis sxva formebTan ki Seiswavlis biologiis erT –erTi dargi
mikrobiologia (berZnuli sityvidan micros – mcire).
veterinarul mikrobiologias
kosmosur mikrobiologias
1. evrestiuli (evristika – niSnavs mixvedras) periodi – iwyeba hipokrates (IV - III sauk. Zv. w)
mosazrebebiT imis Sesaxeb, rom adamianidan adamianze gadamcemi daavadebebi gamowveulia
uxilavi, aracocxali nivTierebebiT, romelTac hipokratem uwoda “miazma”. X saukuneSi tajikma
filosofosma abu ali ibn sinam, laTinurad avicenam Tavis naSromebSi anatomiis, fiziologiisa da
biologiis mTel rig sakiTxebTan erTad wamoayena hipoTeza zogierTi daavadebis TvaliT uxilavi
gamomwvevi agentebis Sesaxeb. renesansis epoqaSi 1374w veneciaSi gamoica brZaneba Sav Wirze
saeWvo pirTa 40 dRiT izolaciis Sesaxeb (quaranta giorni), saidanac warmoiSva termini karantini, anu
arsebobda eWvi daavadebaTa raRac agentiT gadacemis Sesaxeb. XV – XVI ss italielma eqimma
jeralimo frakastorom Camoayaliba azri, rom daavadebebs iwveven cocxali “kontagiebi”, romlebic
gadaecemian haeriT anda moxmarebis sagnebiT da rom es arsebebi cocxloben igive saarsebo garemoSi,
romelSic adamianebi da rom daavadebebTan sabrZolvelad aucilebelia daavadebuli adamianis izolacia
da a. S. am mosazrebebis gamo frakastoro iTvleba epidemiologiis fuZemdeblad. man pirvelma aRwera:
naturaluri yvavili, cofi, wiTela, keTri da ivarauda am daavadebebis gavrcelebaSi cocxali agentebis
monawileoba, romlebsac aqvT gamravlebis unari.
germanelma mecnierma da swavlulma iezuitma aTanase kirxerma (1602 – 1680 w) mZlavri lupis
saSualebiT, romelic mxolod 32 jerad gadidebas iZleoda, dampal xorcSi, rZeSi, ZmarSi da a. S. dainaxa
umciresi “Wiebi” (rogorc man uwoda) da ivarauda am “Wiebis” roli zogierT daavadebaSi, magram
kirxeris lupaSi danaxul “Wiebs” aRiareba ar mohyolia. mikrobebis “oficialuri” aRmomCeni gaxda
anton van levenhuki (1632 – 1723), holandieli vaWari, romelmac minebis damuSavebiT Seqmna
linzebis sistema, primitiuli mikroskopi, romelic iZleoda 150-300 jerad gadidebas. levenhukma wvimis
wyalSi, kbilebis nadebSi, dampal xorcSi aRmoaCina cocxali umciresi “mxecebi” – animalikutesi,
rogorc man uwoda. amiT dadasturda mikrobebis arseboba, magram maTi monawileoba daavadebebSi
jer damtkicebuli ar iyo. kacobriobas uWirda adamianebisa da cxovelebis samyaros garda kidev mesame
samyaros arsebobis aRiareba. adamianis paTologiur procesebSi mikrobTa rolis dasadastureblad daiwyo
cxovelebze cdebis Catareba, mogvianebiT frangma medikosma henlem Camoayaliba idea infeqciebsa
da maT gamomwvevebs Soris kavSiris Sesaxeb. henlem pirvelma daadgina, rom infeqciis
gamomwvevs aqvs unari gamravldes qsovilebSi, gavrceldes da gamoiwvios daavadebis konkretuli,
tipiuri mimdinareoba. Mme XIX –e saukunis bolos rusi mecnieris, botanikosi ivanovskis mier
aRmoCenili iqna virusebi – daavadebis gamomwvevi umciresi agentebi, romlebic gadiodnen baqteriul
filtrebSi.
3. fiziologiuri, igive pasteris da imunologiuri periodi. Mme XIXe saukunis Sua periodidan intensiurad
daiwyo baqteriebis fiziologiis Seswavla.
adamiani uxsovari droidan spirtuli duRilis Sedegad, romelsac awarmoeben baqteriebi, iRebda yurZnis
Rvinos, magram TviTon procesis buneba misTvis ucnobi rCeboda. safrangeTsa da sxva saxelmwifoebSi
ganviTarebuli Rvinis warmoeba rigi bioteqnologiuri sakiTxebis gadawyvetas moiTxovda. medicinis
sferoSic momwifda uamravi kiTxva gadamdeb infeqciebis bunebasTan, Wrilobebis daCirqebis
mizezebTan dakavSirebiT. am sakiTxebis umravlesoba gadaWra frangma mecnierma, qimikosma lui
pasterma (1822 – 1895w). pasterma eqsperimentulad dasabuTa, rom spirtuli duRili gamowveulia
gansazRvruli saxeobis mikroorganizmebiT, Rvinis daZmareba ki gamowveulia sxva saxis baqteriebis mier
warmoebuli ZmarmJava duRiliT. pasterma agreTve dauSva, rom adamianis daavadebebi warmoadgendnen
duRilis msgavss process, gamowveuls sxvadasxva mikroorganizmebiT, romlebic operaciebis Semdeg
Cirqovani garTulebebis mizezi xdebodnen. pasteri amtkicebda, rom mSobiareTa cxeleba, furunkulozi,
osteomieliti, jilexi da sxva daavadebebi mikroorganizmebiT iyo gamowveuli.
1. duRili da aRwera misi buneba – pasterma daamtkica rZemJava, spirtuli, ZmarmJava duRilis
mikrobuli buneba da am procesebSi mikrobuli fermentebis monawileoba
2. anaerobiozi – pateris mier damtkicebuli iqna is faqti, rom zogierTi baqteria ara Tu ver uZlebs
Jangbadian garemos, aramed izdeba da mravldeba mxolod uJangbado areSi,
3. sterilizaciis principebi – Rvinis daavadebebTan brZolisaTvis pasterma gamoiyena misi gaTboba 50-
600C mde, imisaTvis rom moespo bqteriebi, romelic mis daZmarebas iwveven, am meTodiT ki man
safuZveli Cauyara sterilizaciis princips, romelic dRemde pasterizaciis saxeliT aris cnobili,
4. pasterma uaryo mis dros gavrcelebuli TviTCasaxvis Teoria – pasteris dros iTvleboda, rom yvela
cocxali arseba TviTwarmoiSveboda: mag, taraknebi – WuWyidan, bayayebi – Slamidan, aseve
Tvlidnen, rom mikrobebic TviTwarmoiSvebodnen. magram pasterma daamtkica, rom Tu sterilur
bulionis zedapirs Sexeba ar eqneboda haerTan, igi ar dabinZurdeboda baqteriebiT, ese igi,
baqteriebis TviTwarmoqmna ar xdeboda,
pasteris mier pirvelad iqna SemuSavebuli vaqcina qaTmis qoleris gamomwvevis mimarT. Tumca 1797
w. pasteris cdebamde gacilebiT adre, ingliseli eqimis eduard jeneris mier miRebuli iqna vaqcina infeqciuri
daavadebis - yvavilis gamomwvevis mimarT. jenerma Zroxis yvavilis gamomwvevi Seuyvana adamians,
riTac man gamoiwvia msubuqi imunizacia da adamiani SemdgomSi yvaviliT aRar daavadda. am vaqcinam
namdvili aRiareba pasteris cdebis Semdeg moipova. pastermaAaCvena, rom sxvadasxva gziT dasustebuli
(dasxivebiT, temperaturuli zemoqmedebiT da sxv.) infeqciuri agentis, mag; qaTmis qoleris an cofis
gamomwvevis Seyvana adamianSi iwvevda SemdgomSi am organizmis mdgradobas amave daavadebis
mimarT, man SeZlo vaqcinaciis principis dasabuTeba.
yvelaze mniSvnelovani iyo pasteris mier cofis vaqcinis Seqmna. man cofiT daavadebuli ZaRlebis da
bocvrebis Tavis tvinidan miiRo cofis cocxali gamomwvevi, araswori kultivirebiT daasusta igi da
gamoiyena rogorc vaqcina. aRsaniSnavia, rom pirveli qveyana, sadac moxda cofis vaqcinis warmoeba iyo
ruseTi. rusma mecnierma i. meCnikovma da n. gamaleiam odesaSi Camoayalibes sadguri, romelac uwodes
pasteris saxeli da sadac xdeboda cofis vaqcinis warmoeba.
ingliselma eqimma iozef listerma erT_erTma pirvelma daafasa pasteris aRmoCenebis mniSvneloba da
gamoiyena igi qirurgiuli operaciebis dros. swored man danerga klinikur praqtikaSi aseptikis meTodi, rac
mdgomareobs yvela qirurgiuli instrumentisa da saoperacio ubnis profilaqtikur damuSavebaSi sadenzifeqcio
xsnarebis saSualebiT. am gziT man SeZlo operaciebis Semdgomi sikvdilianobis mkveTri Semcireba.
pasteris paralelurad germaniaSi moRvaweobda robert koxi (1843 – 1910), mecnieri, romelmac udidesi
roli Seasrula mikrobiologiuri kvlevis meTodebis Seqmnasa da daxvewaSi. man Semoitana baqteriuli
kulturis, sufTa kulturis cneba, man pirvelma aRmoaCina tuberkulozis gamomwvevi (e.w. koxis Cxiri) da
qoleris vibrioni. man miiRo tuberkulozis sawinaaRmdego pirveli preparati tuberkulini da Camoayaliba
infeqciuri sneulebebis damadasturebeli myari kriteriumebi, romlebic cnobili iyo rogorc gentle (germaneli
mecnieri) – koxis triada. infeqciur sneulebebSi mikroorganizmebis monawileobis faqtebs asaxavda:
3. am sufTa kulturis mier eqsperimentul cxovelSi Seyvanis Semdeg daavadebis igive suraTis miReba,
rac avadmyof adamians axasiaTebda.
dResdReobiT am Teoriam bevri ”cvlileba” ganicada, magram im droisaTvis es udidesi kvleva iyo. r. koxs
1905 w mieniWa nobelis premia medicinaSi.
daaxloebiT XX saukunis 20 ian wlebSi iqna aRmoCenili baqteriebis unari warmoqmnan toqsinebi
da pirvelad gamoiyo difteriuli egzotoqsini. antitoqsiuri Sratebis da vaqcinebis Seqmnam safuZveli Cauyara
axal mecnierebas – imunologias, romlis erT –erTi fuZemdebeli iyo i. meCnikovi (1845 – 1917) –
fagocitaruli anu ujreduli Teoriis damaarsebeli. 1915 w. rusma mecnierma m. raiskma pirvelma aRmoaCina
imunulogiuri mexsierebis movlena. imunologiisa da qimioTerapiis ganviTarebaSi aseve udidesi roli
Seasrula paul erlixma, romelmac pirvelma ivarauda imunur pasuxSi antisxeulebis monawileoba da saerTod
maTi arseboba. 1900 wels r. koxma aRmoaCina imunuri sistemis reagirebis axali forma, romelsac uwoda
dayovnebuli tipis hipermgrZnobeloba. erlixs, rogorc humoruli imunitetis Teoriis da meCnikovs, rogorc
fagocitaruli Teoriis fuZemdeblebs 1908 w mieniWad nobelis premia, imunologiis dargSi.
4. XIX saukunis bolos da XX saukunis dasawyisSi aRmoCenili iqna virusebi - infeqciis gamomwvevi
umciresi agentebi, romlebic gadiodnen baqteriul filtrebSi, vinaidan isini bevrad ufro patara zomis
iyvnen vidre baqteriuli filtris forebi. maT filtrirebadi agentebi Searqves. eleqtronuli mikroskopis
aRmoCenamde virusebis kvleva aqtiurad ver mimdinareobda. SemdgomSi am aRmoCenebs mihyva
riketsiebis, qlamidiebis, umartivesebis, mikoplazmebis da sxv baqteriebis aRmoCena. Seiqmna
anatoqsinebi – difteriis, tetanusis. SemuSavda sadiagnostiko serologiuri meTodebi. 30-ian wlebSi
Seiqmna malariis sawinaaRmdego wamali. meore msoflio omis periodSi, 1940 w ingliseli mecnierebis
e. Ceinisa da g. floris mier miRebul iqna jer kidev 1928 w aseve ingliseli mecnieris flemingis mier
aRmoCenili soko Penicillium mier sinTezirebuli nivTiereba, romelsac penicilini ewoda. penicilinis
miRebam safuZveli Cauyara antibiotikebis eras. 1943w daiwyo penicilinis seriuli warmoeba,
SeerTebul StatebSi, ruseTSi mas awarmoebda z. ermolieva. xolo 1944 w amerikelma mecnierma e.
vaksmanma aqtinomicetebidan gamoiyo streptomicini. daiwyo antibiotikebis qimiuri gziT miReba da
maTTvis sul ufro qmediTi radikalebis mierTeba.
mikroekologia
biosferos formireba daaxloebiT 3 mlr wlis win moxda, roca erTaderTi binadarni dedamiwaze
prokariotuli baqteriebi iyvnen. mikrorganizmebi ukve arsebobdnen dedamiwaze, rodesac planetis zedapiri
iZenda Tavis Tanamedrove saxes, isini ukve arsebobdnen maSin, rodesac erTiandebodnen kontinentebi,
Cndeboda ramdenime aTasi metris sisqis naleqebi, yalibdeboda madnebi, qvanaxSiris, navTobisa da
bunebrivi gazis sabadoebi. dedamiwa Tavisi organuli evoluciis mTeli periodis 80% dasaxlebuli iyo
mikroorganizmebiT.
aseTi bioqimiuri cikli aRmocenda sicocxlis adreul etapebze da is amJamadac ucvleli formiT
mimdinareobs iq, sadac biomasis ZiriTadi producentebi – mcenareebi da maTi ZiriTadi mineralizatorebi,
anu destruqtorebi - mikroorganizmebi arian.
rogorc avRniSned, mikrobebis gavrcelebis areali Zalian farToa, isini arian yvelgan: Cvens
sakvebSi, romelsac mivirTmevT, wyalSi, romelsac vsvamT, haerSi, romliTac vsunTqavT, miwaze da
niadagSi, romelzedac davdivarT. Cveni garemomcveli sagnebi, tansacmeli, Cveni sxeulis zedapiri savsea
mikrobebiT. biosferoSi ar aris iseTi garemo sadac mikroorganizmebi ar arian warmodgenilni.
mikroorganizmebis aqtiur cxovelqmedebas, bunebaSi nivTierebebis wrebrunvaSi maT uzarmazar rols
udidesi mniSvneloba eniWeba mTeli biosferos dinamiuri wonasworobis SenarCunebaSi, risma
darRvevamac SeiZleba katastrofuli Sedegebi moitanos.
populacia – erTi saxeobis individTa (Cvens SemTxvevaSi mikroorganizmTa) erToblioba, romlebic erTi
biotopis farglebSi cxovroben,
niadagis mikroflora
wylis mikroflora
haeris mikroflora
mikroorganizmTa klasifikacia
mikrobilogiaSi, agreTve, farTod gamoiyeneba rigi specialuri terminebi da cnebebi, romelTa codnac
aucilebelia sagnis specifikidan gamomdinare, esenia:
sufTa kultura – izolirebuli koloniidan gazrdili erTi da igive saxeobis mikrobuli individebi,
romlebic kultivirdebian myar sakveb niadagze. Cveulebriv, laboratoriebSi gamoyofili baqteriuli kulturis
kuTvnilebas ama Tu im saxeobisadmi anu kulturis identifikacias, axdenen fenotipuri niSan-Tvisebebis
safuZvelze, rogorebicaa: morfologiuri, tinqtoruli (saRebavebisadmi midrekileba), kulturaluri, bioqimiuri,
antigenuri da sxv.
prokariotebi - Bacteria da arqebaqteriebi, es arian iseTi ujreduli formebi, romlebsac ara aqvT birTvi
ujredSi, amitomac maT ewodebad probirTvuli mikroorganizmebi anu prokariotebi, xolo eukariotebs ki
ukve aqvT ujredSi membraniT gamoyofili birTvi.
nebismieri cocxali organizmis elementarul fizikur erTeuls warmoadgens ujredi. ujredi aris umciresi
sicocxlisunariani “warmonaqmni”. qimiuri Semadgenlobis mixedviT yvela cocxali arseba Zalian msgavsia
erTmaneTis. nebismieri tipis ujredis komponentebi arian: dezoqsiribonukleinis mJava (dnm), ribonukleinis
mJava (rnm), cilebi, lipidebi, fosfolipidebi. magram sxvadasxva tipis da warmoSobis ujredis Seswavlam
cxadyo, rom baqteriul, mcenareul da cxovelur ujreds Soris aris garkveuli sxvaobebi. mcenareuli da
cxoveluri ujredebi miekuTvnebian eukariotebs, xolo umetesoba mikroorganizmebisa, sokoebisa da
umartivesebis garda, arian prokariotebi. swored ujredis agebulebiT gansxvavdebian pro da eukariotebi
erTmaneTisagan.
eukariotebs gaaCniaT birTvi, sadac Tavmoyrilia eukariotuli ujredis ZiriTadi genomi. genomi
warmodgenilia qromosomebis nakrebiT, romlebic mitozuri gziT ormagdeba da gadaecema Svileul
ujredebs. eukariotuli ujredi kompartmentizirebulia, igi Seicavs organelebs – mitoqondriebs, did ribosomebs
(80S), lizosomebs, qloroplastebs, goljis kompleqss da sxv..
prokariotebs – ara aqvT membraniT gamoyofili namdvili birTvi. dnm Tavisuflad aris “Sewonili”
citoplazmaSi. maT ar gaaCniaT ujreduli centri. prokariotuli ujredi organelebs ar Seicavs,
kompartmentizirebuli ar aris da ribosomebi ufro mcire zomis aqvs (70S)., vidre eukariotebs. prokariotebs ar
axasiaTebT mitozi, isini mravldebian Cveulebrivi binaruli gayofiT da arseboben haploidur
mdgomareobaSi.
birTvi _ +
mitozuri gayofa _ +
dnm + histonebi _ +
organelebi _ +
protociti
prokariotuli ujredi Zalian patara zomisaa, umetesad daaxloebiT 1 mkm sisqisa da 5 mkm siganis.
Uujredis kompartmentizacia Zalze sustad aris gamoxatuli. protocitis plazmatur membranasTan asocirebulia
sunTqvisa da fotosinTezis procesebi, romlebic ujreds energiiT uzrunvelyofen. Pprotocitis genetikuri
informacia warmodgenilia dmn_is erTi jaWviT, romlis gaormageba _ replikacia, win uswrebs baqteriuli
ujredis gayofis process. Sesabamisad, baqteriul ujredSi diploiduri faza Zalze xanmoklea da prokariotebi
ZiriTadad warmoadgenen haploidur organizmebs. rogorc avRniSneT, baqteriebi mravldebian binaruli
gayofiT. jer ormagdeba dmn, Tanac replikacia ormxrivia _ anu orive bolodan erTdroulad mimdinareobs,
Semdeg ujredi iRebs wagrZelebul formas, warmoiqmneba Sida tixari da xdeba Svileuli ujredebis
gamocalkeveba. protocitSi ar gvxvdeba organelebi, mitoqondriebi, qloroplastebi.
baqteriebis qimiuri Semadgenloba mravalferovania: 70_85%s Seadgens wyali, Sesabamisad
mSrali biomasa 15_30% ia, romelic moicavs polimerebs (cilebs, ujredis kedlis komponentebs, rnm_s,
dnm_s, lipidebs). Tu ujredi Seicavs bevr marag nivTierebas, rogoricaa lipidebi, polisaqaridebi,
polifosfatebi, maSin misi mSrali masis wili metia.
B bevri baqteriis ujredul kedelze Srevdeba met_naklebad sqeli nivTiereba wylis maRali SemcvelobiT
_ kafsula an lorwo. aseTi “safarebi” baqteriisaTvis mniSvnelovania Tavdacvis mizniT (mag.
fagocitozisagan TavdasaRwevad). kafsulas damcvelobiTi funqciis garda aqvs agreTve sxva rolic – is
warmoadgens umniSvnelovanes adgeziur faqtors – anu xels uwyobs baqteriuli ujredebis “Sewebebas” im
ujredebTan, romelTa zedapirzec aris baqteriuli ujredis Sesabamisi receptorebi, es Zalze mniSvnelovania
infeqciuri procesis gamowvevisaTvis. kafsula icavs ujreds gamoSrobisagan, wylis garda Seicavs
aminoSaqrebs, ramnozas, galaqtonis mJavas da sxva ekzopolisaqaridebs. es nivTierebebi aseve
warmoqmnian saTadarigo marags sakvebis saxiT. kafsulis zedapiruli molekulebi gansazRvraven baqteriis
antigenurobas. xSirad daavadebis sawinaaRmdego vaqcinebs amzadeben swored kafsulebis
polisaqaridebidan, vinaidan maT SeuZliaT maneitralebeli antisxeulebis sinTezis induqcia mag.
meningokokuri an pnevmokokuri daavadebebis dros. kafsula hirdofiluria, magram is myarad aris
dakavSirebuli ujredis kedelTan, Tu kavSiri aramyaria, laparakoben lorwoze. lorwo wyalSi xsnadia, Tumca
Seicavs TiTqmis igive nivTierebebs, rasac kafsula. kafsulis sisqe daaxloebiT 0,2 mkm. zogierTi baqteria ki
warmoqmnis ufro Txel kafsulas, romlebsac mikrokafsulebs uwodeben.
baqteriebis moZraobis unari umetes SemTxvevaSi (miqso, cianobaqteriebisa da zogierTi sxva
jgufebis garda) ganpirobebulia Soltis arsebobiT baqteriis zedapirze. xSirad Soltis sirgZe metia vidre
baqteriuli ujredis zoma. baqteriebis Soltebi Sedgebian cila flagelinisagan, romelic amavdoulad
warmoadgens H antigens.Ncilis suberTeulebi daxveulni arian spiraliseburad. imas, Tu ramdeni Solti aqvs
baqterias da rogor arian isini ganlagebuli baqteriis zedapirze taqsonomiuri mniSvneloba aqvs.
Soltebi rogorc wesi, ganlagebulebi arian an polarulad, an lateralurad. Tu Solti erTia da igi polarulad
aris ganlagebuli, laparakoben monopolarul/monotriqalur ganlagebaze. Tu polarulad ganlagebulia
ramdenime Solti, laparakia monopolarul/politriqalur anu lofotriqalur ganlagebaze, xolo Tu ramdenime
Solti ganlagebulia baqteriis orive “boloSi”, es _ bipolarul/politriqaluri anu amfitriqaluri ganlagebaa.
Pperitriqaluria Soltebis gverdebze an baqteriis mTel zedapirze ganlageba.
Solti, romelic TavisTavad warmoadgens spiralurad daxveul Txel “Zafs”, aniWebs baqterias
moZraobis unars Txevad areSi. brunviT moZraobaSi Solti moyavs “motors” – anu bazalur sxeulaks,
romelic moTavsebulia Soltis baqteriasTan mierTebis adgilas da energias iRebs citoplazmatur membranaze
protonuli potencialebis gansxvavebebidan. Solti bazalur sxeulaks ukavSirdeba specialuri “kauWis”
meSveobiT. gram + baqteriebSi Solts ufro sqeli zedapiri aqvT. Solts aqvs binaruli “gadamrTveli”, rac
saSualebas aZlevs baqterias Secvalos moZraobis mimarTuleba.
Soltis saSualebiT baqterias SeuZlia sakmaod maRali siCqaris ganviTareba, mag: Bacillus
megaterium _ isaTvis es daaxloebiT 1,6 mm/wT, xolo Vibrio cholerae _ sTvis 12 mm/wT. baqteriebSi
mizanmimarTuli moZraobis unari genetikurad ganpirobebulia da amaze genomis 2-3% (daaxloebiT 30-50
geni) “muSaobs”.
Soltebs SeuZliaT gare stimulis sapasuxod moZraobis mimarTulebis Secvla. Mgaregani stimuliT
ganpirobebul mimarTul miZraobas ewodeba taqsisi. arCeven qemo, aero, foto da magnitotaqsisebs.
Q qemotaqsisze laparakoben im SemTxvevaSi, Tu gare faqtori, “gamRizianebeli” qimiuri bunebisaa.
Aaerotaqsisi axasiaTebT aerobul mikroorganizmebs, romlebic moZraoben Jangbadis “mimarTulebiT”.
Ffototroful baqteriebs axasiaTebT sinaTlisken moZraoba, maT energiis misaRebad sWirdebad sinaTle es
aris fototaqsisi. zogierT baqterias SeuZlia magnitur areSi orientireba. isini Seicaven bevr rkinas, rkinis
feromagnituri Jangis (magnetitis) saxiT, romlebic maTavsebuli aqvT granula _ magnitosomebSi, Soltis
baqteriasTan mierTebis adgilTan axlos da Sesabamisad, am baqteriebs axasiaTebT magnitotaqsisi.
ZiriTadad aseTi baqteriebi anaerobebi arian.
B baqteriuli zedapiri dafarulia Txeli “ZafebiT”, ramdenime aseuli “ZafiT”, romlebsac fimbriebi anu
Ppili ewodebaT da Sedgebian cila pilinisagan. umetesad isini warmodgenilia gram _ baqteriebis zedapirze,
Tumca gram + baqteriebSic xSirad gvxvdebian. SoltebTan SedarebiT isini ufro mokle da Txeli arian.
pilebis ramdenime saxeoba arsebobs TavianTi funqciebidan gamomdinare:
erTni garkveul rols asruleben baqteriis mierTebisas adamianis ujredis specifiur receptorTan
da ese igi warmoadgenen paTogenurobis faqtors,
sxva konkretuli pilebi asruleben “sqesobriv” funqcias, maT fertilobis faqtori anu F faqtori
ewodebad, romlebic ganapirobeben koniugaciis dros “mamrobiTi” sqesis baqteriis
mierTebas “mdedrobiT” baqteriasTan da monawileoben memkvidruli masalis gadatanaSi.
arseboben aseve pilebi, romlebic monawileoben kvebaSi, wylisa da marilebis cvlaSi da sxv.
rodesac baqterias areSi sakvebi aRar yofnis, anda areSi didi raodenobiT grovdeba metabolizmis
produqtebi _ toqsinebi, anu rodesac baqterias araxelsayreli pirobebi eqmneba sicocxlisaTvis, igi iwyebs
sporebis warmoqmnas. sporebi Zalze mdgradni arian Termo, radio da qimiuri zemoqmedebis mimarT.
“sporul” mdgomareobaSi baqteriebs didi xnis manZilze SeuZliaT anabiozSi yofna da mxolod maSin
“iRviZeben”, rodesac areSi maTTvis kvlav xelsayreli pirobebi Seiqmneba.
BzrdisaTvis araxelsayrel pirobebis SemTxvevaSi baqteria aseve iwyebs maragi nivTierebebis
dagrovebas, iseTebis rogoricaa: polisaqaridebi, cximebi, polifosfatebi, gogirdi. ZiriTadad maragi
nivTierebebi imyofeba ujredSi osmosurad inertul mdgomareobaSi, anu isini wyalSi uxsnadebi arian,
magram baqteriisaTvis kritikul pirobebSi isini gadadian aqtiur formebSi, erTvebian metabolizmSi da
uzrunvelyofen ujreds energiiT.
baqteriis mier konkretuli araxelsayreli kondiciisagan Tavdacvis kidev erT meqanizms
ganekuTvneba pigmentebis sinTezis unari. pigmentebi warmoadgenen ultraiisferi gamosxivebisagan
Tavdacvis saSualebas. pigmentebs Soris gvxvdeba sxvadasxva klasis warmomadgenlebi: karotinoidebi,
fenazinis saRebavebi, pirolebi, azaqinonebi, antocianebi da sxv.
mikrobTa fiziologia
baqteriebis kveba
baqteriebis umetesoba cxovrobs iseT garemoSi, romelic naklebad uzrunvelyofs maT wyliT,
marilebiT da organuli nivTierebebiT. yvelaferi es ganapirobebs sxvadasxva nivTierebebis cvlis mudmivi
da mkacri regulirebis aucileblobas, rasac adgili aqvs ujredsa da garemos Soris da kontrolirdeba ujreduli
membranis saSualebiT. baqteriebis ujreduli membrana SeRwevadia mravali nivTierebebisaTvis, magram
membranis struqturas gaaCnia SerCeviTi da amasTan erTad, araTanabari SeRwevadobis Tviseba, rac
gansazRvravs baqteriebis kvebis meqanizmis Taviseburebas.
sakvebi SeiZleba vuwodoT nebismieri tipis nivTierebas, romelic organizmSi moxvedrisas xdeba
misTvis energiis wyaro an plastiuri masala molekulebis sinTezisaTvis. cxovelebis umetesoba (da zogierTi
mikrobi) STanTqavs da inelebs sakvebis myar nawilakebs, kvebis aseT tips uwodeben – holozoidurs,
umetesoba mikrobebisa da mcenareebi ki iRebs sakvebs wyalSi xsnili martivi molekulebis saxiT – kvebis
am tips ki uwodeben holofiturs.
cilebi, cximebi, naxSirwylebi, nukleinis mJavebi – anu yvelaferi is rac “moipoveba” baqteriul
ujredSi warmoadgens rTul polimerul molekulebs, romlebic sinTezirdeba monomerebisagan
polikondensaciis reaqciebiT, romlebsac esaWiroebad garkveuli raodenobis energiis moxmareba. amitom
TavianTi biomasis Sesavsebad mikrobebs sWirdebad ara marto plastiuri masala molekulebis asaSeneblad,
aramed energiis wyaroc.
energia arsebobs mikrobul ujredSi atf-is maragis saxiT. imis da mixedviT energiis wyarod
gamoiyeneba sinaTle, Tu Jangva aRdgeniTi reaqciebi arCeven:
fototrofebs – baqteriebs, romlebic energiis wyarod iyeneben sinaTles da arian
mafotosinTezirebeli baqteriebi.
qemotrofebs – baqteriebi, romlebic energias iReben Jangva_aRdgeniTi reaqciebis Sedegad
baqteriuli ujredi iRebs da “inelebs” naxSirwylebs, aminomJavebs, cximovan mJavebs, mineralur
marilebs, vitaminebs da sxv.. amis garda, isini im nivTierebebsac “moixmaren”, romlebic gamousadegaria
cxoveluri ujredebisaTvis, mag: karbonilis mJavas, sapons, parafins dasxv.
mikroelementebis is klasikuri nakrebi, romlebic universaluria yvela cocxali organizmisaTvis,
aucilebelia mikrobebisaTvisac – C, H, O, N, S, K, Ca, Mg, Fe, Na, P – maT kidev uwodeben
organogenebs. Mmagram, amaT garda mikrobebs aseve sWirdebaT iseTi mikroelementebi, rogoricaa: Mn,
Mo, Zn, Cu, Co, Ni, Va, B, Cl, Se, Si, Wo da sxv. TavianTi metabolizmisaTvis saWiro kofermentebis
sinTezisaTvis.
TavianT moTxovnilebas wyalbadsa da JangbadSi baqteriebi advilad ikmayofileben wylis
saSualebiT. ufro rTulad aris saqme azotisa da naxSirbadis SemTxvevaSi. naxSirbadis sxvadasxva
wyaroebis SeTvisebis unaris mixedviT yvela mikroorganizmi iyofa or did jgufad: avto da hetrotrofebad,
Tumca arCeven kidev sxva mcire jgufebsac:
avtotrofebad iTvlebian is baqteriebi, romlebic naxSirbadis wyarod iyeneben CO2 an
karbonatebs da ar saWiroeben rTul organul naerTebs. maT TviTon SeuZliad nebismieri
saWiro naerTebis sinTezi martivi nivTierebebidan.
heterotrofebi – naxSirbadis wyarod iyeneben rTul naxSirbadSemcvel naerTebs- heqsozebs,
mravalatomian spirtebs, aminomJavebs. heterotrofebs yofen kidev saprofitebad da
parazitebad. saprofitebi mza organul nivTierebebs iReben mkvdari mcenareebisa da
cxovelebis narCenebisgan, parazitebi ki ikvebebian cocxali mcenareebisa da cxovelebis
xarjze.
arCeven kidev:
hipotrofebs – romlebic Tavis cxovelqmedebas uzrunvelyofen patronis ujreduli struqturebis
an metabolizmis reorganizebiT.
auqsotrofebs – arian baqteriebi, romlebic mutaciebis an sxva mizezebis gamo “zedmetad”
momTxovni xdebian garemo arisadmi da saWiroeben iseTi elementebis damatebas areSi,
rac normaSi baqteriebs ar esaWiroebad.
prototrofebs –romlebic asinTezireben yvela maTTvis saWiro organul SenaerTs glukozisa
da amoniumis marilebisagan.
azotis SeTvisebis mixedviT arseboben:
aminoavtotrofebi – romlebic TavianT moTxovnilebas azotSi ikmayofileben atmosferuli da
mineraluri azotis meSveobiT
aminoheterotrofebi – romelTa kvebisaTvisac aucilebelia mza organuli azoturi SenaerTebi:
aminomJavebi, fuZeebi, vitaminebi da sxv.
wyalbadTan damokidebulebis mixedviT arCeven:
im baqteriebs, romlebic wyalbadis donorebad iyeneben organul naerTebs da iwodebian
organotrofebad, da maT, romlebic iyeneben araorganul naerTebs – litotrofebad.
baqteriebis zrda
sporulacia
sporawarmoqmnis procesi, rogorc aRvniSneT iwyeba maSin, rodesac baqteriisaTvis iqmneba
araxalsayreli pirobebi. sporebi warmoadgenen Tavisebur “mosvenebul” mdgomareobaSi myof ujredebs.
maT gaaCniaT uaRresad dabali metabolituri aqtivoba, amave dros ki gamoirCevian maRali mdgradobiT
gamoSrobisadmi, maRali temperaturisadmi da sxvadasxva qimiuri nivTierebebisadmi. sporebis maRal
rezistentobas aRniSnuli faqtorebisadmi ukavSireben sporebis garsSi diplikonis mJavis kalciumis marilis
did raodenobas. sporebi Zlieri sinaTlis gardamtexebia, amitom isini kargad Canan SeuRebav
preparatebSi. sporebi baqteriebSi xels uwyoben saxeobis gadarCenas da ar warmoadgenen
gamravlebis saSualebebs, rogorc, mag sokoebSi. sporebi ujredSi SeiZleba ganlagdnen centralurad,
subterminalurad (centridan wanacvlebuli) an terminalurad (ujredis erT-erT boloSi). isini umetesad mrgvali
formisaa, Tumca arseboben ovaluri an elipsuri formis sporebic. zog baqteriaSi sporis diametri ufro didia
vidre TviT ujredis, amitom ujredi TiTistarisebul formas iZens, mag rogorc klostridiebSi. sporis protoplasti
Seicavs citoplazmur membranas, citoplazmas, qromosomas, cilis masinTezirebeli sistemis da anaerobuli
energiis warmomqmnel yvela komponents. sporis aRmoceneba xdeba 4-5 saaTis ganmavlobaSi, xolo misi
formireba grZeldeba 18-20 saaTi.
baqteriebis mier formiT, zomiT da ujredSi lokalizaciis mixedviT gansxvavebuli sporebis
warmoqmnis unari taqsonomiur niSan_Tvisebas warmoadgens da gamoiyeneba aRniSnuli baqteriis
diferencirebisa da identifikaciisaTvis.
sporebis warmoqmnis procesi iwyeba baqteriuli ujredis SigniT sporogenuli zonis formirebiT, romelic
warmoadgens citoplazmis erT romelime gamkvrivebul ubans masSi lokalizebuli nukleoidiT. amis
Semdgom citoplazmisagn sporogenuli zonis izolirebis gziT, rac xorcieldeba citoplazmuri membranis
ujredSi Sezrdis gamo, warmoiqmneba prospora. citoplazmuri membranis gareTa da Sida Sreebs Soris
warmoiqmneba sporis garsis yvelaze sqeli Sre – korteqsi. korteqsi mgrZnobiarea ferment lizocimis mimarT
da am fermentis moqmedebiT iSleba. zogierTi baqteriebis sporebs aqvT damatebiTi damcavi Sre –
ekzosporiumi. sporis membranis gareTa zedapiri ifareba mkvrivi garsiT, romlis SemadgenlobaSic Sedis
baqteriuli vegetatiuri ujredisaTvis aradamaxasiaTebeli cilebi, lipidebi, da sxva SenaerTebi. swored aq aris
lokalizebuli diplikonis mJavac, romelic aniWebs sporas gansakuTrebiT mdgradobas. sporebis aseT maRal
mdgradobas qimiuri da fizikuri faqtorebis mimarT didi epidemiologiuri mniSvneloba gaaCnia, vinaidan
spora xels uwyobs infeqciis wyaros SenarCunebas. sporis warmoqmnis procesis dasrulebisaTvis ujredis
vegetatiuri nawili kvdeba, spora gamoTavisufldeba da xangrZlivi droiT inarCunebs garemoSi
sicocxlisunarianobas, sanam ar dadgeba misi aRmocenebisaTvis xelsayreli pirobebi. baqteriebis sporebis
sicocxlisunarianoba varirebs sxvadasva saxeobebisaTvis – 3 - 50 wlidan 200 – 300 wlamde (Bacillus –is
SemTxvevaSi).
sporawarmomqmnel baqteriebs gaaCniaT meqanizmebi, romelTa saSualebiTac isini amoicnoben
garkveuli saxis cvlilebebs garemoSi mag energiis wyaros, zogierTi aminomJavis, da sxv. naklebobas da
amis sapasuxod iwyeben sporebis formirebas, anu sporulaciis process.
sporulaciis kidev erT-erTi Tavisebureba mdgomareobs sporulaciis garkveul etapze baqteriuli ujredis
mier mjavebSi xsnadi mcire zomis cilebis sinTezSi. sporebSi isini ukavSirdebian dnm-s riTac
uzrunvelyofen sporis mdgradobas ultraiisferi gamosxivebis mimarT. sporis aRmocenebis periodSi es cilebi
hidrolizdeba da uzrunvelyofs ujreds misTvis saWiro aminomJavebiT.
sporis aRmoceneba xdeba mis mier garkveuli qimiuri signalis miRebis Semdeg. es procesi moicavs 3
stadias;
aqtivacias – xorcieldeba sxvadasxva faqtorebis saSualebebiT, mag temperaturis an pH
mkveTri cvlilebis, meqanikuri dazianebis da a. S. sapasuxod,
sawyis stadias – rodesac garegani efeqtorebis gavleniT xdeba ferment autolizinebis
gaaqtiveba da korteqsis Sris daSla, ris Sedegadac sporaSi Sedis wyali, spora
Tavisufldeba kalciumis diplikonisagan, xolo hidrolizuri fermentebis zemoqmedebiT
iSleba misi sxva komponentebic,
zrdis stadiisagan – xdeba metabolituri procesebis gaaqtiureba da ramodenime saaTSi
sporidan gamoikvirteba axali vegetatiuri ujredi, romelic sakvebi nivTierebebis arsebobis
SemTxvevaSi garemo areSi swrafad aaqtivebs yvela process, aormagebs Tavis biomasas
da maleve iyofa or Svileul ujredad, romlebic Tavis mxriv SemdgomSi aqtiurad
mravldebian.
sterilizacia (laTinuri sityvidan sterilis – unayofo) ki axdens mikrobebis sruli eliminirebas an maT
srul inaqtivacias.
fizikur meTodebs
1. Termuli damuSaveba:
pasterizacia –Ggacxeleba an 15 wT 70- 720C, an 30wT 600C. am dros iRupeba 40-70% baqteriebisa
sterilizacia mSrali orTqliT – tardeba saSrob karadebSi, sadac t aRwevs 1600C. am dros iRupeba ar
mxolod baqteriebis vegetatiuri formebi, aramed sporebic.
sterilizacia sveli orTqliT - 1210C da 1,2 -1,5 atm wneva anadgurebs Termostabilur sporebsac ki 15 wT -
Si.
2. dasxiveba
ultraiisferi sxivebiT – misi mikrobociduli moqmedeba emyareba wyalbaduri bmebis gawyvetas da dnm
–is molekulebSi Timidinis dimerebis warmoqmnas, rac iwvevs arasicocxlisunariani mutantebis
warmoSobas.
Ύ da rentgenis sxivebis – dasxiveba iwvevs Tavisufali radikalebis warmoqmnas, rac Tavis mxriv
Semdgom iwvevs nukleinis mJavebisa da cilebis denaturacias da bunebrivia baqteriuli ujredis
daRupvas.
mikrotalRuri gamosxiveba - misi masterilizebeli efeqti miiRweva temperaturis swrafi matebis xarjze.
tipi gansazRvreba
3. filtracia
arsebobs bunebrivi (mag: kaolini, infuzoruli miwa) da xelovnuri filtrebi (sxvadasxva diametris mqone
membranuli filtrebi), romlebic efeqturad axdenen baqteriebis eliminacias siTxeebidan da airebidan.
qimiur meTodebs
bunebrivi antibiotikebis samizne rogorc wesi aris mxolod vegetatiuri ujredi da ara spora. arsebobs
farTo da viwro speqtris preparatebi – pirveli moqmedebs rogorc gram (+), aseve gram (_) baqteriebze,
meore, rogorc wesi mxolod gram (+).
sulfanilamiduri preparatebi
izonikotinis mJavis analogebi
qinolebi
Tiosemikarbazonis warmoebulebi
antibiotikebs, warmoSobis, qimiuri struqturis, aqtivobis speqtris, moqmedebis meqanizmis,
medikamentozuri mdgradobis ganviTarebis principiT yofen sxvadasxva klasebad. amJamad arsebuli Zalze
mravalferovani antibiotikebis speqtrs mikrobul ujredze moqmedebis meqanizmis mixedviT yofen:
rezistentobis mizezi SeiZleba gaxdes cila porinebis struqturis cvlilebebi, romlis saSualebiTac
antibiotikebi aRweven ujredSi, konkretuli cilebis mutaciebi, romlebic warmoadgenen antibiotikisaTvis
ligands, an im baqteriuli fermentebis struqturuli cvlilebebi, romlebic monawileoben antibiotikis
”gadamuSavebaSi”.
porinebi – maTi struqturis cvlileba hidrofiluri antibiotikebis umetesobas ganuvlads xdis ujreduli
kedlisaTvis
lipopolisaqaridebi – Trgunaven hidrofobuli antibiotikebis ganvladobas ujredul kedelSi
eleqtronuli transportis cvlileba – mag. aminoglikozidebis SeRweva ujredSi pirdapir damokidebulia
Jangbadis atomTan eleqtronis gadatanaze, ase, rom Tu es ar moxda da eleqtronuli transporti Seicvala,
aminoglikozidebi ujredSi ver SeaRweven.
3. sxva faqtorebi – mag, zogierT baqterias SeuZlia antibiotikebis baqteriociduli aqtivoba gadaiyvanos
baqteriostatikurSi. aseT efeqts mag Streptococcus pneumoniae aRwevs ujreuli kedlis ganvladobis SecvliT
da zogierTi autoliTiuri preparatis gamoyenebiT.
baqteriuli metabolizmi
baqteriuli ujredi rogorc zrdis periodSi, iseve vegetatiur mdgomareobaSi saWiroebs energiis mudmiv
modinebas. cocxali ujredi warmoadgens maRalorganizebul materias, energia ki saWiroa ara mxolod aseTi
organizaciis SeqmnisaTvis, aramed misi SenarCunebisaTvisac. am energias organizmi iRebs nivTierebaTa
cvlis procesSi, anu metabolizmSi, romelic mimdinareobs ujredis SigniT.
imisaTvis, rom sakvebi nivTiereba “CaerTos” ujredul metabolizmSi igi unda moxvdes baqteriul
ujredSi, anu man unda “gaiaros” citoplazmaturi membrana. baqteriul ujredSi nivTierebaTa gadatanis
(transportis) ori gza arsebobs: pasiuri da aqtiuri.
pasiuris dros nivTiereba ujredSi xvdeba mxolod koncentraciis gradientis mixedviT – maRali
koncentraciidan dabalisaken, sanam nivTierebis koncentracia membranis orive mxares ar gaTanabrdeba.
Tu, konkretuli nivTierebis koncentracia gaTanabrdeba ujredis membranis orive mxares pasiuri difuziis
procesi Sewydeba. pasiuri difuziisaTvis ar aris damaxasiaTebeli substratis specifiuroba da igi ar moiTxovs
energiis xarjvas.
asxvaveben pasiuri transportis or formas: Cveulebriv difuzias da gamartivebul difuzias.
Cveulebrivi difuzia araspecifiuria da damokidebulia gadasatani molekulebis zomasa da maT lipofilobaze.
gamartivebuli difuzia xorcieldeba gadamtani cila permeazas saSualebiT da ufro swrafia vidre
Cveulebrivi difuzia. permeazebi ikavSireben substrats membranis gareTa zedapirze da membranis gavliT
gadaaqvT igi Sida zedapirze, sadac disocirdebian, gamoaTavisufleben dakavSirebul nawilaks da Semdgom
imeoreben amave cikls Tavidan.
ujredSi garedan moxvedrili sakvebi nivTierebebi, ganicdian rig fermentul gardaqmnebs, romelTa
Sedegadac baqteria iRebs rogorc ujreduli komponentebis saSen masalas, aseve energias ujreduli
procesebisaTvis. biosinTezuri da energetikuli procesebi ujredSi mimdinareobs erTdroulad da
dakavSirebulebi arian erTmaneTTan Sualeduri produqtebiT, romlebsac uwodeben amfibolitebs.
ujredSi nivTierebaTa gardaqmna, anu metabolizmi SeiZleba pirobiTad davyoT sam etapad, esenia:
fermentebi da kofermentebi
nebismieri tipis gardaqmnas ujredSi axorcieleben fermentebi. yoveli erTi metabolitis gardaqmnas
meored axorcielebs konkretuli fermenti – anu cila, romelsac gaaCnia katalizuri aqtivoba. nebismieri
mikroorganizmis fermentuli Semadgenloba ganisazRvreba misi genomiT da aris stabiluri niSan-Tviseba,
rac gamoiyeneba baqteriebis identifikaciisaTvis. amasTanave, zogierTi paTogenuri mikroorganizmis
fermenti amavdroulad warmoadgens paTogenurobis faqtors (mag. hialuronidaza, neiraminidaza).
baqteriebi zrdis ganmavlobaSi iyeneben sxvadasxva substratebis did raodenobas. es niSnavs, rom
isini asinTezireben fermentebis imden nairsaxeobas, romelic sWirdeba am substratebis gardaqmnas. ese igi
maT aqvT Sesabamisi struqturuli genebi. Tu sakvebi are Seicavs mxolod erT substrats, maSin ujredebSi
warmoiqmneba mxolod am substratis gardasaqmnelad saWiro fermenti da amas ewodeba fermentis
induqcia. Tu areSi erTdroulad ramdenime sxvadasxva substratia, rogorc wesi baqteria “arCevs” im
substrats, romelic uzrunvelyofs mis ufro swraf zrdas. arCeviTad xdeba im fermentis sinTezis induqcia,
romelic saWiroa am substratis utilizirebisaTvis, xolo sxva substratisaTvis saWiro fermentebis sinTezi ki
iTrguneba, amas ew. katabolituri represia.
baqteriuli ujredis mier sinTezirebuli fermentebi, SesaZloa lokalizdnen ujredis SigniT da maSin maT
ewodebad endofermentebi, an SesaZloa gamoiyon garemo areSi, am SemTxvevaSi maT uwodeben
ekzofermentebs.
aminomJavebis biosinTezi
baqteriebis umetesobas SeuZlia cilebis Semadgeneli 20-ve aminomJavis sinTezi, amavdroulad maT
SeuZliaT miiRon aminomJavebi fermentebis mier daSlili cilovani molekulebidanac, amas ew.
transaminireba. cilebs baqteriul ujredSi aqvT rogorc fermentuli funqcia, aseve warmoadgenen
citoplazmaturi membranis, ujreduli kedlis, kapsulebis da sporebis Semadgenel nawilebs.
nukleotidebis sinTezi
cximebis biosinTezi
naxSirwylebis biosinTezi
ionuri cvla
baqteriebis zrdisa da gamravlebisaTvis aucilebelia mineraluri SenaerTebi – NH4+, KK+ , Mg2+ isa da
sxvaTa ionebi. amoniumis ionebi zogierTi baqteriis mier gamoiyeneba aminomJavebis sinTezisaTvis,
kaliumis ionebi – satransporto rnm-is SekavSirebisaTvis ribosomebTan. kaliumis ionebis mniSvnelovani
ujredSida koncentraciis gamo, baqteriebSi SenarCunebulia maRali osmosuri wneva. rkinis, magniumis
ionebi kofaqtoris rols asruleben mTel rig fermentul procesebSi. isini Sedian citoqromebis da sxva
hemoproteidebis SemadgenlobaSi.
imis da mixedviT, Tu saidan iRebs baqteria energies, asxvaveben metabolizmis sxvadasxva gzebs,
esenia: JangviTi metabolizmi, anu sunTqva, fermentuli metabolizmi, anu duRili da metabolizmis
Sereuli tipi.
metabolizmis tipi gansazRvravs ara marto qimiur reaqciebs, romelTa Sedegadac warmoiqmneba
energia anu atf, aramed igi gansazRvravs am reaqciaTa saboloo produqtebs, romlebic gamoiyeneba
baqteriebis identifikaciisa da maTi kultivirebisaTvis.
sunTqva, es iseTi procesia baqteriebSi, rodesac ujredis cxovelqmedebisaTvis saWiro energiis miReba
xdeba Jangva aRdgeniTi reaqciebiT.
organotroful baqteriebSi eleqtronebis donorebi xdebian organuli nivTierebebi, litotroful baqteriebSi
ki araorganuli nivTierebebi, Tumca eleqtronebis aqceptorebi orive SemTxvevaSi mxolod araorganuli
naerTebia.
aerobul baqteriebs aqvT sunTqviTi jaWvi da fermenti atf – sintaza. es orive prokariotebSi
Tavmoyrilia plazmatur membranaSi. substrati umetesad aris naxSirwylebi, romlebidanac metabolizmis
pirvel etapze miiReba piruvati, anu piroyurZnis mJava. naxSirwylebi, sadac Cs 6 atomia, jer ixliCeba 3
atomian naerTebad. aseTia piruvati, romelic baqteriuli sinTezisa da daSlis mravali reaqciis mTavari
Sualeduri produqtia. Semdeg xdeba misi daJangva. substratidan wamosuli wyalbadis molekulebi an
eleqtronebi xvdebian ra sunTqviT jaWvSi gadaitanebian Jangbadze da xdeba wyalbadis “dawva”. am dros
Tavisufldeba energia da mas eZleva biologiurad misaRebi forma – atf –is saxiT, misi umniSvnelo nawili ki
ifanteba siTbos saxiT. e.i. sunTqva – es aris Jangva-aRdgeniTi reaqcia atf-is warmoqmniT. aerobuli
sunTqvis dros piruvati gardaiqmneba CO2 ad ferment acetilkoenzim A saSualebiT.
es eleqtroqimiuri gradienti – anu muxtis araTanabari ganawileba aris atf-is regeneraciis wyaro.
membrana Seicavs ferment atf-sintazas, romelic asinTezirebs atf-s. es fermenti “gamodis” membranis Sida
mxridan. sinTezis procesSi protonebi gadadian ukan membranis garedan SigniT. atf-is sinTezis am gzas
muxtis transportis energiis gamoyenebiT uwodeben JangviT fosfolirilebas.
sunTqviTi jaWvis komponentebi “CaZirulebi” arian bilipidur SreSi - esenia: fermentebi, kofermentebi,
dehidrogenazebi da prosTetuli jgufebi. ZiriTadi maTganebia: flavoproteinebi, citoqromebi, gogird/rkina
cilebi, qinonebi.
flavoproteinebi – arian fermentebi, prosTetuli jgufi, romlebsac gadaaqvT wyalbadi, Seicaven
flavinmononukleotidebs an flavinadenindinukleotidebs.
gogird/rkina cilebi – esenia Jangva-aRdgeniTi sistemebi, romlebsac gadaaqvT eleqtronebi.
Seicaven rkinis atomebs, dakavSirebuls disulfidur gogirdTan.
qinonebi – kofermentebia, maT SeuZliaT gadaitanon rogorc wyalbadi, aseve eleqtronebi. gram (_)
baqteriebSi warmodgeilia ubiqinoni, gram (+) naftoqinoni.
citoqromebi – Jangva-aRdgeniTi rkina Semcveli sistemebi, romlebis iReben qinonebisagan
mxolod eleqtronebs. citoqromebi aqvT yvela organizms, romelic axorcielebs sunTqvas.
umetesoba aerobuli organizmebisa sunTqvis dros Slis (Jangavs) organul sakveb nivTierebebs
naxSirorJangamde da wylamde. vinaidan CO2 –is molekulaSi naxSirbadi srulad aris daJanguli (anu meti
Jangbadis molekulis mierTeba aRar SeuZlia) laparakoben srul daJangvaze da asxvaveben sunTqvis am
tips arasruli Jangvisagan, romlis drosac metabolizis produqtebis saxiT gamoiyofa nawilobriv daJanguli
organuli naerTebi. aseTi arasruli Jangvis saboloo produqtebia: Zmris, fumaris, limonis, rZis, glukonis
mjavebi. maTi warmoqmna SeuZliaT rogorc baqteriebs, iseve sokoebs.
baqteriebs energiis wyarod naxSirwylebis garda SeuZliaT gamoiyenon cilebi da aminomJavebi. jer
xdeba cilebis gaxleCva martiv peptidebad, Semdeg es peptidebi gadaitaneba ujredSi da ukve ujredis SigniT
iSleba aminomJavebamde. aminomJavebi ki erTveba konstruqciul metabolizmSi.
biosinTezis gzebi
rodesac ixilaven sakveb nivTierebebs – ujreduli metabolizmis substratebis saxiT, upirveles yovlisa
igulisxmeba glukoza da sxva naxSirwylebi. makromolekulebi, rogorc wesi, jer ujredis mier gamoyofili
ekzofermentebiT ixliCebian ujredis gareT monomerebad da dimerebad da mxolod aseTi saxiT
“STainTqmebian” ujredis mier. anu metabolizmis pirveli etapi moicavs heqsozebis gardaqmnas C3
naerTebad, es xdeba an fruqtozodifosfaturi gziT (glikolizi), an etner – durovis gziT
(ketodezoqsifosfoglukonaturi gza) an pentozofosfaturi gziT, samive gzisaTvis Sualedur produqts
warmoadgens piroyurZnis mJava, anu piruvati, romelic TavisTavad sxvadasxva sinTezur procesSi
wamyvan rols TamaSobs.
pentozofosfaturi Sunti (gza) identuria umaRlesi organizmebis metabolizmis amave gzisa. piruvatis
garda es gzac iZleva NADH2. TviT piruvatis warmoqmnis procesi moicavs reaqciebis serias, romelic
saerToa rogorc baqteriuli duRilisaTvis, aseve aerobuli sunTqvisaTvis.
metabolizmis meore etapze xdeba piruvatis daJangva, rasac centraluri roli eniWeba Sualedur
metabolizmSi, sanam warmoiqmneba acetil koenzim A. reaqciis katalizatoria fermenti piruvat
dehidrogenaza, romlic gaaCnia yvela aerobul mikroorganizms. fakultatur anaerobebSi piruvatidan acetil
koenzim A-s warmoqmnas axorcielebs fermenti piruvat formitliaza, xolo anaerobebSi oqsidekarboqsilaza.
rogorc ukve avRniSneT, energia aucilebelia ujreduli arsebobisaTvis. atf-is sami SesaZlo
regeneraciis gzidan (sunTqva, duRili da fotosinTezi), duRili yvelaze martiv gzas warmoadgens.
duRili, anu fermentacia - es aris iseTi metabolituri procesi, romlis drosac regenerirdeba atf,
warmoiqmneba sxvadasxva tipis damaxasiaTebeli produqtebi da am procesSi ar monawileobs molekuluri
Jangbadi, xolo organuli substratis daSlis produqtebi gvevlinebian wyalbadis rogorc donorebad aseve
aqceptorebad. atf-is miReba xdeba adf-idan JangviTi reaqciebis xarjze, rogoricaa adf-is fosforilireba.
daJanguli naxSirbadisagan ujredi Tavisufldeba misi areSi gamoyofiT.
spirtuli duRili
eTilis spirti, anu eTanoli – mikrobebis mier Saqrebis duRilis erT-erTi yvelaze gavrcelebuli
produqtia. mcenareebic da zogierTi sokoc ki “agrovebs” eTanols. eTanolis ZiriTadi producentebi arian
safuara sokoebi Saccharomyces, Tumca spirtuli duRilis warmoeba SeuZliaT agreTve baqteriebsac:
Sarcinia, Enterobacteriaceae, Clostridium da sxv. maT SeuZliaT spirtis warmoqmna ara mxolod
glukozidan, aramed piruvatidanac.
propionmJava duRili
rZemJava duRili
duRilisaTvis rZemJava baqteriebi iyeneben rZis Saqars - laqtozas. laqtoza ar moipoveba mcenareul
samyaroSi, is mxolod cxovelebs, kerZod ZuZumwovrebs aqvs. gamoiyofa da STainTqmeba rZesTan
erTad.
laqtoza disaqaridia da sanam igi daiSleba heqsozebis romelime gziT, igi ixliCeba glukozad da
galaqtozad. glukozidan ki heqsozebis daSla rZemJava baqteriebis mier xdeba glikoliziT. imis da mixedviT
duRilis Semdeg miiReba mxolod rZemJava Tu raime sxva produqtebic rZis mJavis garda, arCeven
homofermentul duRils:
da heterofermentul duRils:
rZis mJava da Sesabamisad rZemJava duRili, gamoiyeneba silosis, sasoflio sameurneo produqtebis
warmoebaSi da kvebis mrewvelobaSi (mawvnis, iogurtebis, yvelis, da sxv.).
WianWvelmJava duRili
Enterobacteriaceae umetesoba gram (_), Soltiani, moZravi Cxirebia, romlebic saxldebian kuW-
nawlavis traqtSi, ar warmoqmnian sporebs da arian fakulataturi anaerobebi, Tumca aqvT citoqromi da
SeuZliaT energia miiRon rogorc sunTqviT, ise duRiliT.
HCOOH ―› H2 + CO2
cximmJava duRili
klostridiumebis msgavsi metabolizmis tipiT gamoirCevian zogierTi aseve anaerobuli, magram gram
(_) baqteriebi, romlebic Slian glukozas, saxamebels da sxva naxSirwylebs ZmarmJavis warmoqmniT. mag,
Rumiinococcus –ebi. maT atf-is warmoqmnaSi axasiaTebT Zalian maRali gamosavali, mag: 1 moli
glukozidan 4 moli atfis miReba.
glukoza ―› piruvati + atf + H2 ―› - CO2 ―› acetati (ZmarmJava) + atf + H2
sunTqviTi fosforilirebis dros, warmoiqmneba gacilebiT meti atf, vidre duRilis dros, anu
Jangbadis monawileoba uzrunvelyofs energiis ufro maRal dones. Sesabamisad bioqimiuri evoluciis
dros warmoiqmna da Semdeg SenarCunda metabolizmis iseTi tipi, romelSic monawileobs
“dakavSirebuli” Jangbadi, anu Jangbadi, romelic romelime naerTis saxiTaa warmodgenili (mag.
CO2, HCO, SO3) da aseT mdgomareobaSi ikavSirebs eleqtronebs. aseT SenaerTebze eleqtronis
gadatana baqterias saSualebas aZlevs substrati daJangos molekuluri Jangbadis gamoyenebis gareSe
da amis gamo miiRos ufro meti energia naklebi danaxarjiT da meti energia, vidre es SesaZlebelia
duRiliT.
1. axorcieleben nitratul sunTqvas (denitrifikacia) – anu xdeba energiis miReba, romlis drosac nitrati
anaerobul pirobebSi xdeba wyalbadis aqceptori,
2. nitratidan mikroorganizmebi iReben molekulur azots ujreduli azotSemcveli produqtebis
sinTezisaTvis.
denitrifikacia xdeba Semdegnairad: fakultatur anaerobul mikroorganizmebs SeuZliaT nitratidan
aRadginon azoti da am procesSi nitrati xdeba wyalbadis aqceptori:
denitrifikacia erTaderi biologiuri procesia risi meSveobiTac “dakavSirebuli” azoti (anu qimiur
naerTSi myofi) gardaiqmneba Tavisufal N2 . globaluri TvalTaxedviT es procesi erT-erTi gadamwyvetia
dedamiwaze sicocxlis arsebobisaTvis. normalurad aerirebad niadagSi da wyalsatevebSi nitrati
warmoadgens mineralizaciis saboloo produqts, da rom ara denitrifikacia, Tavisi wyalSi iolad xsnadobisa da
niadagTan susti dakavSirebis gamo nitrati iolad gamoirexceboda niadagidan da dagrovdeboda zRvis
wyalSi, molekuluri azotis raodenoba atmosferoSi Seikveceboda, Sedegad mcenareTa zrdisa da biomasis
dagrovebis procesi xmeleTze Semcirdeboda da sabolood Sewydeboda.
nitratuli sunTqva aseve moicavs nitratidan nitritis aRdgenas, NO2 ―› NO3 gardaqmnas. ai es
procesi ki yovelTvis dadebiTi SeiZleba ar iyos. nitrat Semcveli sasmeli wylidan da bostneulidan nitratidan
nitritis baqteriuli aRdgenis da misi SemdgomSi sisxlSi moxvedris Sedegad SeiZleba warmoiqmnas
meThemoglobini, romelSic Jangbadi Seuqcevadad dakavSirebulia hemoglobinTan. ris gamoc eriTrocitebs
dkarguli aqvT Jangbadis gadatanis unari, rasac miyavs organizmi cianozamde. aseTi daavadeba gvxvdeba
mxolod 6 Tvemde bavSvebSi. maT rogorc sCans nitratwarmomqmneli baqteriebi ar eSlebad kuWSi da
xvdebian ra nawlavebSi isini aRadgenen nitrats, izrdebian da agroveben Semdgom nitrits. mozrdilebSi es
baqteriebi iRupebian kuWis wvenis zemoqmedebiT.
nitrifikacia
sulfatis aRdgena, gulisxmobs wyalbadis gadatanas substratidan gogirdze, anu gogirdi xdeba
wyalbadis aqceptori, amavdroulad xdeba sulfatis sulfitamde aRdgena. rasakvirvelia, am procesSic
monawileobs citoqromi, anu esec Jangdadamokidebuli procesia da amitom, am processac uwodeben
sulfatur sunTqvas, ris ZiriTad produqtaTac gvevlineba gogirdwyalbadi:
TiTqmis yvela baqterias, sokoebs da mwvane mcenareebs SeuZliaT gogirdis wyarod sulfatis
gamoyeneba. saidanac Semdeg isini iReben sulfids, aucilebels gogirdSemcveli aminomJavebis
sinTezisaTvis.
S2- + 2 O2 ―› SO4 2 -
meTani warmoiqmneba organuli naerTebis daSlis Sedegad, misi maragi sakmaod didia,
atmosferoSi mineralizaciis Sedegad CO2 saxiT mowodebuli naxSirbadis 1-1,5% meTania, romelic
Semdgom gardaiqmneba naxSirorJangad. meTanwarmomqmneli baqteriebi didi raodenobiT arian Sinauri
pirutyvis kuW-nawlavSi. meTanwarmomqmnel baqteriebs ganekuTvnebian Cxiris formis
Methanobacterium, kokiseburi Methanococcus, spiraliseburi Methanospirilum. es baqteriebi
gasxvavdebian metabolizmis tipiT, maT ara aqvT tipiuri peptidoglikanuri Sreebi, aqvT mxolod cilovani
Sre, ujreduli kedeli agebulia polisaqaridebisagan. meTanwarmomqmneli baqteriebi mkacri anaerobebi
arian. molekuluri Jangbadis arsebobis pirobebSi isini iRupebian, arian anaerobuli avtotrofuli baqteriebi,
romlebic Jangaven wyalbads. isini aaqtiureben wyalbads da Jangaven mas CO2 aRdgeniT. CO2 am procesSi
gamodis wyalbadis aqceptorad:
TviT naTebas ixilaven rogorc aerobuli Jangvis process, rogorc sunTqvis gansxvavebuli gzas, romlis
drosac warmoiqmneba atf da Sualeduri luminescenturi produqti, romelic iwvevs naTebas.
antibiotikebi
soko Penicillium notatum is mier baqteriebis zrdis Semaferxebeli faqtoris sinTezis unarma da
ingliseli mecnieris flemingis mier am faqtis aRmoCenam dasabami misca antibiotikebis eras medicinaSi. is
faqti rom garkveuli tipis mirobebi aferxebdnen sxva mikrobebis zrdas cnobili iyo gacilebiT adre,vidre
aRmoCenili iqna antibiotikebi. am mikrobuli antagonizmis movlena gasagebi iyo, Tumca buneba
movlenisa, gaugebari. 1929w Sotlandieli mecnieris a. flemingis mier aRmoCenil da gamoyofili iqna soko
Penicillium notatum idan qimiuri nivTiereba, romelic aCerebda stafilokokebis zrdas. nivTierebas daerqva
penicilini, magram misi stabiluri saxiT miReba da gasufTaveba moxda mxolod 1940 w. inglisSi x. florisa
da e. Ceinis mier. maleve daiwyo penicilinis warmoeba da farmakologiuri saxiT gayidva. 1945 w.
flemingma, Ceinma da florma miiRes nobelis premia penicilinis aRmoCenisa da misi warmoebisaTvis.
TviT termini “antibiotiki” SemoTavazebuli iqna germaneli mecnieris z. vaqsmanis mier 1942w, romelmac
am terminiT aRniSna mikroorganizmebis mier producirebuli bunebrivi nivTierebebi, romelTac mcire
koncententraciebiTac ki SeeZlod mikrobebis zrdis daTrgunva (baqteriostatikuri moqmedeba) an
mikrobebis daRupvis gamowveva (baqteriociduli moqmedeba).
umniSvnelovanes antibiotikTa siaSi pirveli adgili uWiravs penicilins. misi mawarmoebelia swored
soko Penicillium notatum i. is efeqturia umetesad gram (+) baqteriebis winaaRmdeg. dResdReobiT cnobili
antibiotikebidan yvelaze naklebad toqsiuria, Tumca mis mimarT SesaZlebelia alergiuli reaqciebis
ganviTareba da mis maRal dozebs SeuZliaT centraluri nervuli sistemas dazianeba. klinikaSi gamoiyeneba
strepto, meningo, pnevmo, gonokokebis, aqtinomicetebis, klostridiebis, spiroqetebis winaaRmdeg.
penicilinis aRmoCenis da misi qimiuri formulis gaSifvris Semdeg, sxvadasxva radikalebis damatebiT
misgan nawarmoebi iqna uamravi sxva antibiotiki, romelic dRes erTiandeba β laqtamebis klasis
saxelwodebiT da moicavs: yvela tipis penicilins, amoqsacilins, oqsacilins da sxv.
mikotoqsinebi
vitaminebi
mikroorganizmTa mier iwarmoeba aseve rigi vitaminebi, romlebic cxovelur organizms aucileblad
sWirdeba zrda-ganviTarebisaTvis, magram TviTon maTi sinTezi ar SeuZlia, esenia: riboflavini da vitamini
B 12 . maTi producentebi arian klostridiumebi, streptomicetebi, soko Candida.
ekzopolisaqaridebi
baqteriuli toqsinebi
baqteriuli toqsinebi iyofa egzo da endotoqsinebad. egzotoqsinebi cilovani produqtebia, xSirad isini
paTogenobis ZiriTadi faqtorebia da swored isini apirobeben infeqciuri procesis warmarTvas. maTi maRali
toqsiuroba ganpirobebulia maTi struqturuli msgavsebiT organizmis hormonebisa da fermentebis
suberTeulebTan. maT amis gamo stereoqimiurad SeuZliaT daablokiron bunebrivi analogebis moqmedeba.
endotoqsinebi warmoadgenen lipidebs an polisaqaridebs da iTvlebian gram (_) baqteriebis ujreduli kedlis
komponentebad. maTi umetesoba gamoTavisufldeba ujredis daRupvis Semdeg. maTi biologiuri aqtivoba
hgavs anTebis mediatorebis moqmedebas – umetesad mimdinareobs Zlieri cxelebiT. Tu toqsini moxvda
sisxlSi, viTardeba endotoqsiuri Soki da avadmyofi umetesad iRupeba.
1. empiriuls, roca mikrobiologiuri teqnologiebi viTardeboda ise, rom isini adamianis mier
gacnobierebuli arc ki iyo, igive Rvinis warmoeba da puris cxoba, teqnologiebi, romlebi Cv.
welTaRricxvamde gacilebiT adre arsebobda, magram aravin icoda maTi buneba,
2. fundamenturi biologiuri mecnierebebis Camoyalibeba XV – XVIII saukeneebSi,
3. mikrobiologiur warmoebaSi samecniero monacemebis danergvis pirveli mcdelobebi, XIX
saukunis meore naxevari da XX saukunis 20-30-iani wlebi, pasteris, koxis da sxvaTa epoqa,
4. Tanamedrove bioteqnologiis safuZvlebis Seqmna XX saukunis I naxevarSi – cilebis struqturis
gaSifrva, virusebis gamoyeneba ujreduli organizmebis genetikis SeswavlaSi,
5. uaxlesi bioteqnologiis ganviTareba rac dakavSirebulia genuri da ujreduli inJineriebis,
imunobioteqnologiis danergvasTan.
bioteqnologiis gamoyenebis speqtri sakmaod farToa. igi moicavs msubuq mrewvelobas, soflis
meurneobas, medicinas, eqsperimentul biologias da sxva. magaliTad, sxvadasxva produqtebis misaRebad
gamoyenebulia bioteqnologiis, gansakuTrebiTGki sawarmo mikrobiologiis meTodebi. es ukanaskneli
gulisxmobs mikroorganizmebis gamoyenebas Zvirfasi produqtebis da wamlebis misaRebad. mikrobuli
sinTezis umniSvnelovanesi produqtebia farmacevtuli da sakvebi miznebiT gamoyenebuli specialuri
nivTierebebi (antibiotikebi, fermentebi, fermentebis intihibitorebi, vitaminebi, kvebiTi warmoebisTvis
gamoyenebuli danamatebi da sxva). metabolizmis plastikuroba, mikrobebis maRali adaptaciuri unari,
kultivirebis simartive da sxva Tvisebebi, mikrobul bioteqnologias erT-erT perspeqtiul mimarTulebad
aqcevs.
mikrobuli sinTezis yvelaze ufro cnobil sawarmoo produqtebs miekuTvnebian: acetoni, spirtebi
(eTanoli, buTanoli, izopropanoli,, glicerini), organuli mJavebi (limonis, Zmris, propionis, da sxv.),
aromatizatorebi da sunis gamaZlierebeli nivTierebebi. mcenareuli warmoSobis aromatuli nivTierebebi
SeiZleba iwarmoos mcenareebis genebis eqspresiiT mikroorganizmebis ujredebSi.
dedamiwaze baqteriebis 100 000 mde da 250 000ze meti sokoebis saxeobebia, amaT garda virusebi,
umartivesebi, magram bioteqnologiur praqtikaSi gamoiyeneba mikroorganizmTa mxolod 100 mde
saxeoba.
bolo wlebSi medicinis, soflis meurneobis, kvebis mrewvelobis mravali problemis gadawyveta
SesaZlebeli gaxda modificirebuli genomis mqone organizmebis gamoyenebiTac.
XX saukunis 80-iani wlebidan Camoyalibda axali bioteqnologiuri dargi – genuri inJineria, romlis
arsic mdgomareobs mocemuli sakvlevi masalis genuri aparatis SecvlaSi. bioteqnologiis am dargSic
mikroorganizmebma didi roli Seasrules, vinaidan modificirebuli geni rogorc minimumi, unda eqpresirdes
ujredebis romelime xazSi, rom SesaZlebeli gaxdes misi Semdgomi Seswavla. modificirebuli an
sinTezirebuli genis veqtoris rols, rogorc wesi asrulebs, plazmida, virusi an fagi.
baqteriebi – virusebze ufro did zomis, SedarebiT rTuli genomuri organizaciis, mcire, primitiuli
ubirTvo ujredebi, romlebic Seicaven rogorc dnms aseve rnms, ribosomebs da xandaxan martiv
organelebs. mravldebian binaruli gayofiT.
sokoebi – rTuli ujreduli organizaciis, birTviani mikrobebi, romlebic ukve ekuTvnian eukariotebs,
Seicaven organelebs, axasiaTebT sqesobrivic da usqeso gamravlebac. aqvT damaxasiaTebeli zrda da rTuli
metabolizmi.
parazitebi
1. isini Secaven mxolod erTi tipis nukleinis mJavas – an rnms, an dnms da arasdros orives!
2. maTi reproduqciisaTvis aucilebeli da sakmarisia mxolod nukleinis mJava,
3. maT ara aqvT damoukidebeli gamravlebis unari, ar gaaCniaT cilis masinTezirebeli sistemebi, maTi
cxovelqmedebisaTvis aucilebelia cocxal patron ujredSi arseboba,
4. maT ara aqvT ujreduli agebuleba.
Uujreduli meqanizmebi saWiroa rogorc virusuli nukleinis mJavis replikaciisaTvis, aseve virusuli garsis
cilebis sinTezisaTvis. virusis ganviTareba iwvevs patron ujredis daRupvas. Uujredis gareT virusi arsebobs
virusuli nawilakis – virionis saxiT, romelic Sedgeba nukleinis mJavisa da cilovani garsis – kapsidisagan.
amitom, virusul nawilaks aseve uwodeben nukleokapsids.
virusebi warmoadgenen cocxali materiis umcires formebs. Ggarkveuli gagebiT isini arian ara cocxali
organizmebi, aramed nukleoproteidebi, romlebic iWrebian ujredSi da iq warmoqmnian Svileul Taobebs.
virusebis morfologia
virusebi haploiduri organizmebia, anu isini Seicaven genebis erT nakrebs. gamonaklisebia
retrovirusebi, romlebic arian diploidurebi. virusuli dnm-i SeiZleba iyos erT an orjaWviani, umetesad
cirkularuli formis (Tumca SeiZleba xazovani formiTac iyos warmodgenili an iyos fragmentirebuli), rasac
xels uwyobs dnm-is molekulis orive boloze arsebuli invertirebuli ganmeorebiTi Tanmimdevrobebi,
romelTa saSualebiTac virusuli dnm “ikvreba”. dnm-i yovelTvis erT mTlian molekulad aris warmodgenili.
rnm-is + jaWvi, anu pozitiuri genomi gulisxmobs imas, rom rnm-is aseT molekulas SeuZlia
uSualod moaxdinos genetikuri masalis translireba ribosomebze anu asrulebs informaciuli/matriculi rnm-is
funqcias. aseTi +rnm-ebi gamoirCevian saxasiaTo Cap struqturebiT boloebze.
xolo _ rnm ver funqcionirebs rogorc informaciuli rnm-i da ZiriTadad “gamoiyeneba” rogorc
matrica + jaWvis sinTezisaTvis. e. i. jer sinTezirdeba rnm-is + jaWvi, xolo mere xdeba translacia
ribosomebze.
bevri virusuli nukleinis mJava “infeqciuria” TavisTavad – es imas niSnavs, rom is Seicavs srul
genetikur informacias sakmariss axali virusuli nawilakebis sinTezisaTvis.
umetes SemTxvevaSi aseTi infeqciurebi arian + rnm –iani da dnm Semcveli virusebi.
kapsidi
garsi
Zalian bevr viruss aqvs unari gamoiwvios eriTrocitebis aglutinacia. aseTi hemaglutinaciis unari
ganpirobebulia kapsidis an garsis cilebis moqmedebiT.
1. defeqturi virusebi – isini, rogorc tipiuri virusebi, Sedgebian nukleinis mJavisa da cilebisagan,
magram maT ujredis SigniTac ar SeuZliaT gamravleba “damxmare” (helper) virusis gareSe,
romelic “avsebs” funqciurad defeqtur viruss. rogorc wesi, defeqturi virusebi arian deleciis an
mutaciis Sedegi. aseTi virusebis Sefardeba normalur virusebTan 100:1 – zea. aseTi defeqturi virusis
klasikuri magaliTia δ hepatitis virusi, romelic Tu ujredi ar aris masTan erTad inficirebuli B hepatitis
virusiT, ver mravldeba da ver iwvevs infeqciur process.
2. fsevdovirionebi – Seicaven virusuli dnm-is nacvlad patron ujredis dnm-s. es “Secdoma” xdeba
infeqciis dros, rodesac patron ujredis dnm-i fragmentirebulia da “SemTxveviT” xdeba aseTi
fragmentebis kapsidis SigniT moxvedra. fsevdovirionebs SeuZliaT ujredis inficireba, amagram ar
SeuZliaT replicireba.
3. viroidebi – Seicaven erjaWviani cirkularuli rnm-is superspiralizebul erT molekulas, romelic ar
kodirebs cilebs. isini xSirad iwveven mcenareebis daavadebebs.
4. prionebi – infeqciuri cilismagvari agentebi, romlebic ar Seicaven aranair nukleinis mJavas, amis
gamo sakmaod mdgradebi arian temperaturis, gamosxivebis da sxv fiz. – qim moqmedebebis
mimarT. prionebis mier gamowveuli infeqciebis yvelaze polularuli magaliTia “Zroxis cofi”.
sainteresoa, rom prionebi, anu prionuli cilebi_ kodirdeba iseTi genebiT, romlebic warmodgenilia
normalur cxovelur ujredebSi da garkveul regulatorul funqciebsac asruleben. SesaZloa, amiT aris
ganpirobebuli is faqti, rom imunuri sistema xSir SemTxvevebSi tolerantulia prionuli cilis mimarT.
virusebis gamravleba
umetes SemTxvevaSi ujred – virusis urTierTqmedebas aris produqciuli, aqvs liTiuri xasiaTi da
mTavrdeba patron ujredis daRupviT. es citopaTogenuri efeqti realizdeba mxolod mas Semdeg, rodesac
ujredis SigniT moxdeba virusebis Svileuli Taobebis sruli nukleokapsidebis awyoba.
virusis gamravlebaSi igulisxmeba virusis “Canergva” mis mimarT mgrZnobiare ujredebSi, virusebs
axasiaTebT “tropizmi”, anu midrekileba grakveuli tipis ujredebisadmi an qsovilebisadmi. virusis
“Canergvis” Semdeg xdeba misi genetikuri masalis da cilebis reproduqcia, virusis Svileuli Taobis awyoba
da infeqciis gamomwvevunariani Taobis gamoTavisufleba ujredidan.
baqteriofagi
Tavdapirvelad me19e saukunis bolos da me20e saukunis dasawyisSi, rodesac pirvelad iqna
aRmoCenili baqteriofagi, am termins “baqteiofagi” anu “fagi” xmarobdnen Seuswavleli uxilavi baqteriuli
antagonistis aRsawerad, romelic iwvevda baqteriuli ujredebis lizirebas. baqteriofagebis aRmomCenebad
iTvlebian ingliseli mecnieri tuorti da frangi f. d’ereli. baqteriofagebis kvlevaSi didi wvlili miuZRvis
qarTvel mikrobiologs g. eliavas, vis saxelsac atarebs q. TbilisSi mdebare baqteriofagis sk instituti.
rogorc avRniSneT, baqteriofagi aris baqteriis virusi. fagebis klasifikaciisadmi midgoma identuria
virusebis klasifikaciisa da eyrdnoba fagebis morfologias, antigenur struqturas, moqmedebis speqtrs da sxv.
virusebTan SedarebiT fagebi ufro gamZleni arian sxvadasxva fizikur qimiuri faqtorebis mimarT.
umetesoba uproblemod uZlebs dezinfeqtantebis (formalinis garda), ultraiisferi gamoisxivebis da maRali
temperaturebis zemoqmedebas.
integraciuli infeqciis movlena pirvelad swored fagebisa da baqteriuli ujredis sistemaSi iqna
aRmoCenili da lizogeniis sxelwodeba miiRo.
fagebis struqturas umetesad ixilaven xolme T baqteriofagis magaliTze. fagi Sedgeba Tavisa da
kudisagan.
fagis kudi – es aris asev 100 – 250 nm sigrZis wanazardi, romelic Sedgeba TviT kudis
“RerZisagan” da masze Semoxveuli kumSvadi SaliTisagan. SaliTa moicavs 120 -140 cilovan molekulas,
romelTaganac yoveli, Tavis mxriv, Seicavs 1 atf-is molekulas da kalciumis ionebs. kudis boloSi
moTavsebulia eqvskuTxovani bazaluri girfita 6 – 6 wanazardiT (fibriliT) da SverilebiT, da ferment
lizocimis maragiT.
baqteriofagis urTierTqmedeba baqteriul ujredTan Zalze specifiuria. fagebis mier baqteriuli ujredis
inficireba ZiriTadad xasiaTdeba imave stadiuri TanmimdevrobiT, rac ganxiluli iyo virusebis SemTxvevaSi:
1. adsorbcia – iseve rogorc nebismieri virusis SemTxvevaSi, fagic unda adsorbirdes Sesabamis baqteriul
ujredze. adsorbcia damokidebulia baqteriul ujredze Sesabamisi zedapiruli struqturebis arsebobaze,
romlebic moqmedeben rogorc receptorebi fagebisaTvis. es receptorebi ganlagebulia an lipopreteinul
an lipopolisaqaridul SreSi. sayuradReboa, rom baqteriebze, romlebsac ara aqvT ujreduli kedeli (L
formebi, protoplastebi) fagebi ver adsorbirdebian. zogierTi fagi receptorad iyenebs F pilebs,
warmodgenils baqteriul ujredze. garda receptorebisa fagis adsorbcia baqteriul ujredze damokidebulia
pH , temperaturaze da sxva faqtorebze. erT baqteriul ujredze SeiZleba adsorbirdes 200-300 fagi.
adsorbcia xorcieldeba bazaluri membranisa da masze arsebuli wanazardebisa da Sverilebis
dakavSirebiT baqteriuli ujredis kedelTan. fagi am SverilibiT da wanazardebiT eWideba baqteriul
ujreds, xolo bazaluri membraniT ki “fiqsirdeba” zedapirze.
2. virusuli (faguri) dnm-is Sesvla ujredSi – adsorbciis Semdeg xdeba bazaluri membranidan ferment
lizocimis gamoTavisufleba, romelic iwvevs ujredis kedlis im ubnis daSlas sadac mierTebulia fagi.
amavdroulad xdeba kudis SaliTidan kalciumis ionebis gamoTavisufleba, rac aaqtivebs ferment atf-
azas da misi moqmedebiT SaliTa atf-is (anu energiis) gamoyenebiT ikumSeba da Sehyavs kudis
“RerZi” ujredis kedelSi. amis Semdeg kudis gavliT faguri dnm Seiyvaneba baqteriul ujredSi, rogorc
SpriciT organozmSi Segvyavs raime wamali.
3. fagis reproduqcia – ineqcirebuli fagis dnm ujredSi moxvedrisTanave iwvevs mTeli ujredis
metabolizmis gadarTvas Tavis Tavze. Sesvlidan 2-30wT ganmavlobaSi fagi aranairad ar vlindeba
baqteriul ujredSi – es aris eklipsuri anu latenturi periodi. amis Semdgom iwyeba fagis dnm-is
replikacia da fagis cilebis sinTezi.
4. awyoba – fagis Tavi, kudi, dnm da sxva nawilebi sinTezirdeba baqteriuli ujredis sxvadasxva ubnebSi,
amitom SemdgomSi fagis Svileuli Taobebis awyobas sWirdeba garkveuli dro, sanam yvela nawili
“ipovis” da miuerTdeba erTmaneTs.
5. fagebis awyobis Semdeg xdeba maTi gamosvla, anu gamoTavisufleba baqteriuli ujredidan, rasac
rasakvirvelia Tan moyveba am ujredis daRupva. axali virionebis raodenoba met naklebad stabiluria
fagebis sxvadasxva saxeobebisaTvisac ki da mas uwodeben fagis “gamosavlianobas”.
aRwerili cikli rasakvirvelia miekuTvneboda liTiurs, produqtiuls, magram aseTi ciklis garda arsebobs
rogorc aRiniSna zomieri, lizogenuri cikli, romlis drosac xdeba fagis reduqcia – anu fagis dnm-i ar
iwvevs virusspecifiuri cilebis da nukleinis mJavis sinTezs, aramed igi erTveba baqteriul qromosomaSi da
xSirad gadaecema aseT mdgomareobaSi baqteriul Svileul Taobebs – am latenturi baqteriofagebis
mdgomareobas ew. profagi an provirusi. swored aseT zomier fagebs ganekuTvneba λ baqteriofagi.
konkretuli specifiuri zemoqmedebis Sedegad aseT zomier fagSi SeiZleba moxdes virulenturi Tvisebebis
induqcia da is gadaiqces liTiur fagad, am movlenas ew. fagis induqcia. mainducurebel faqtorebs
ganekuTvneba: dasxiveba, zeJangebis moqmedeba da sxv.
faguri dnm-is asociacia baqteriis ganomTan rasakvirvelia iwvevs rigi genetikuri Tvisebebis Secvlas.
am movlenas, genetikuri Tvisebebis Secvlas, ganpirobebuls fagebiT uwodeben lizogenur konversias.
λ baqteriofagi
λ baqteriofagi warmoadgens viruss, romelic lizogenuria nawlavis Cxiris Escherichia coli –saTvis. igi
kargi modelia zomieri, lizogenuri ciklis gansaxilvelad. λ baqteriofagis qromosomis sigrZe baqteriuli
qromosomis sigrZis mxolod 2%-ia. fagur nawilakebSi dnm warmodgenilia xazovani ormagi jaWvis saxiT,
romlis orive boloSi dupleqsis dawyvilebuli jaWvis gagrZelebaze aris 12 damatebiTi aradupleqsirebuli
nukleotidi, romlebic komplementarulia erTmaneTisa da am ori, qromosomis dawyvilebuli sigrZidan
“gasuli” wargZelebebis saSualebiT fagis dnm –i ikvreba wriul formad. amitom am boloebs uwodeben
webovan boloebs. aseT wriul formas fagis dnm iRebs baqteriuli ujredis inficirebisas, rom Tavi daaRwios
baqteriuli fermentebis zemoqmedebas, sanam CaerTveba baqteriul qromosomaSi.
λ baqteriofagis CarTva qromosomaSi xorcieldeba fagis ferment lambda integrazas saSualebiT, romelic
gamoscnobs or sxvadasxva arahomologiur nukleotidur Tanmimdevrobebs, erTs baqteriul qromosomaSi,
meores fagur qromosomaSi, aaxloebs orive ormag spirals erTmaneTTan sanam isini ar gaixliCebian da
jvaredinad ar SeerTdebian. TiTqmis yovelTvis es xdeba baqteriuli qromosomis erTi da igive ubanSi.
amitom am movlenas ewodeba sait specifiuri rekombinacia. integrirebul mdgomareobaSi faguri
qromosoma replicirdeba baqteriulTan erTad da aranairad ar gamovlindeba Tu ar moxda fagis induqcia.
faguri dnm-is amorTvisas umetesad procesi xorcieldeba Zalian zustad, 99% SemTxvevaSi
gamoTavisuflebuli faguri nawilakebi absoluturad identuria Tavdapirveli (inficirebamde da qromosomaSi
CarTvamde) fagebisa. iSviaTad amorTva xdeba anomalurad da fagis qromosoma miitacebs baqteriuli
ujredis qromosomul masalas, rac safuZvlad udevs specifiuri transduqciis movlenas.
mikrobTa genetika
nebismieri cocxali organizmi Tavisi Tvisebebis umetesobiT msgavsia Tavisi winaprebisa. specifiuri
niSan-Tvisebebis “Senaxvas”, anu am niSan-Tvisebebis mdgradobas rig TaobebSi ew.
“memkvidreobiToba”. yoveli Tvisebis informaciis matareblis rols Seesabameba garkveuli erTeuli - geni.
geni aris dnm-is struqturuli erTeuli, romelSic arsebuli tripletebis ganlageba gansazRvravs
Sesabamisi polipeptiduri jaWvis pirvelad struqturas.
baqteriebis, iseve rogorc umaRlesi organizmebis genetikuri informaciis matarebeli aris dnm-i,
romelic baqteriebSi orjaWviania da aris wriuli formis. ujredis gayofis win dnm-i reduplicirdeba, anu
ormagdeba. Semdgom dnm-idan informacia gadaiwereba matricul anu informaciul rnm-ze, romelTaganac
Semdgom ribosomebze xdeba cilis sinTezi. yoveli geni warmodgenilia dnm-is garkveuli ubniT da
“Cawerilia” am ubanSi garkveuli nukleotiduri TanmimdevrobiT. fermentuli cilebis specifiuroba, romelTa
sinTezsac akontrolebs geni, ganisazRvreba aminomJavebis TanmimdevrobiT polipeptidur jaWvSi. igive
Tanmimdevroba sazRvravs cilis sivrcobriv struqturas – pirvelads, meorads, mesameuls.
antibiotikebisadmi mdgradobas,
kolicinebis warmoqmnis unars,
paTogenurobis faqtorebis produqcias,
antibiotikebis sinTezis unars,
rTuli organuli naerTebis daSlis unars,
restriqciisa da modifikaciis fermentebis sinTezis unars.
gamoyofen gamocalkevebul wriuli molekulis saxiT arsebul plazmidebs – episomebs da
qromosomaSi CaSenebul integrirebul plazmidebs.
1. zogierTi plazmidis dnm-is gaormageba zrdis baqteriuli ujredis “nayofierebas”, imitom rom iwvevs
ujredis gayofis inducirebas. aseT plazmidebs uwodeben F (fertility – nayofiereba) plazmidebs.
integrirebul F plazmidebs uwodeben Hfr (high frequency of recombinations) plazmidebs, an Hfr
faqtorebs. integrirebuli F faqtorebi axdenen qromosomis genetikuri informaciis mobilizebas da
axorcieleben mis gadacemas sxva ujredSi, am process ew koniugacia.
2. arseboben agreTve koniugaciuri plazmidebi, romlebic gadaecemian koniugaciis procesSi erTi
baqteriidan meores. eseni rogorc wesi an F an R plazmidebia. R plazmidebma TavianTi
saxelwodeba sityva resistance idan miiRes, rac mdgradobas niSnavs, da es aris is plazmidebi,
romlebic, swored, apirobeben mdgradobas anu rezistentulobas medikamentebis mimarT, umetes
SemTxvevaSi, antibiotikebis mimarT. R plazmidebi Seicaven ori tipis genebs: 1. genebs, romlebis
“pasuxismgebelni” arian koniugaciis gziT plazmidis gadacemaze RTF (resistance transfer factor) da
2. genebs, romlebic apirobeben sakuTriv rezistentobas. farTo gagebiT orive tipis R da F plazmidebi
“infeqciurebia”, vinaidan SesaZlebelia maTi gadatana, anu erTi baqteriidan meoresaTvis gadacema.
3. arseboben kidev arakoniugaciuri plazmidebic. arakoniugaciuri plazmidebi ZiriTadad
damaxasiaTebelia gramdadebiTi kokebisaTvis, Tumca gvxvdeba gramuaryofiT organizmebSic.
arakoniugaciuri plazmidebic SesaZloa gadatanil iqnan erTi ujredidan meoreSi Tu maTTan erTad
ujredSi koniugaciuri plazmidac arsebobs.
4. paTogenurobis plazmidebi – isini akontroleben Stamebis virulentur Tvisebebs, mag. toqsinebis
sinTezs, gansakuTrebiT enterobaqteriebisas.
5. baqteriocinogeniis plazmidebi akodireben baqteriocinebis sinTezs. baqteriocinebi - cilovani
produqtebia, romlebic iwveven imave an monaTesave saxeobis baqteriebis daRupvas. magaliTad,
adamianis nawlavSi nawlavuri Cxiris baqteriocinebi iwveven sxva enterobaqteriebis sikvdils.
baqteriocinogenia umetesad axasiaTebT gram (_) baqteriebs, iSviaTad gram (+) sac. cnobilia
sxvadasxva baqteriocinebi – kolicinebi (nawarmoebi nawlavis Cxirisagan), stafilocinebi
(nawarmoebi stafilokokebisagan), vibriocinebi (mwarmoebelia vibrio) da sxv.
6. biodegradaciis plazmidebis mqone baqterias SeuZlia sxvadasxva rTuli organuli naerTebis daSla,
vinaidan am nivTierebebis damSleli fermentebis makodirebeli genebia swored biodegradaciis
plazmidaSi. bunebrivia, rom aseT baqteriebs aqvT seleqtiuri upiratesoba.
bevri baqteria Seicavs sxvadasxva zomis plazmidebs. sxvadasxva plazmidebis Tanaarseboba erT baqteriul
ujredSi migviTiTebs imaze, rom sxvadasxva plazmidebi Tavsebadebi arian erTmaneTTan. Tumca
monaTesave plazmidebs Tanaarseboba ar SeuZliaT, mag: ori R plazmida erT ujredSi ver iarsebebs.
plazmidebis mier
migrirebadi (moZravi) genetikuri elementebi – esenia dnm-is calkeuli ubnebi, romelsac aqvs Tavis
Tavis gadatanis unari an erTi qromosomidan meoreSi, an qromosomidan plazmidaSi da piriqiT. aseTi
transpozicia anu adgilis cvlileba ganpirobebulia migrirebadi elementis mier specifiuri rekombinaciuli
fermentis transpozazis sinTezis unariT.
migrirebad genetikur elementebs ganekuTvnebian:
baqteriebis mutaciebi
termini “mutacia” pirvelad SemoTavazebuli iyo frangi mecnieris de frizis mier, rogorc
“memkvidruli Tvisebis naxtomiseburi” cvlilebis cneba. mutaciebi warmoadgenen dnm-is pirveladi
struqturis cvlilebebs gamovlenils memkvidrulad – raime niSan-Tvisebis dakargviT an cvlilebiT. mutaciebs
safuZvlad udevT replikaciis dros memkvidruli informaciis kopirebis “Secdomebi”. baqteriebis
SemTxvevaSi mutaciebma SeiZleba gamoiwvios baqteriuli ujredis morfologiis Secvla, zrdis
faqtorebisadmi baqteriis momTxovneloba, antibiotikebisadmi rezistentoba, temperaturisadmi
damokidebulebis cvlileba da sxv.
mutaciebs yofen qromosomul (rodesac icvleba qromosomis erTi an ramdenime ubani) da genurad
(rodesac icvleba erTi geni an cistroni). faqtorebs, romlebic iwvevn mutaciebs, uwodeben mutagenebs, isini
arian an qimiuri, an fizikuri bunebis. warmoSobis mixedviT gamoyofen:
arsebobs “Sebrunebuli”, uku mutaciebi, romlebic abrunebs spontanurad mutirebul ujreds pirvandel
genetikur mdgomareobaSi. namdvili ”ukumutacia” zustad aRdgens pirvandel genotips da Sesabamisad
genotipsac da mas ewodeba reversia, xolo Tu aRdgena moxda mxolod fenotipur doneze, da ar aRdga
genotipi, maSin laparakoben supresorul mutaciaze.
aseve arCeven:
1. wertilovan mutaciebs - rodesac mutacia exeba erTi fuZis cvlilebas da Sedegad warmoiqmneba
“araswori” aminomJava.
2. freimSift mutaciebi – aTvlis CarCos wanacvleba, rac iwvevs yvela momdevno kodonis
wanacvlebas
3. nonsens mutacia – “uazro”, arasrulfasovani cilebis warmomqmneli mutacia,
4. dnm-is spiralis deformacia – dnm-is molekulis struqturuli “damaxinjeba”, rac xels uSlis swor
replikacias.
nebismier cocxal ujredSi arsebobs bioqimiuri meqanizmebi, romlebsac SeswevT unari srulad an
nawilobriv aRadginon dazianebuli dnm-is sawyisi struqtura. sxvanairad qimiuri an fizikuri faqtorebiT
gamowveul mutaciebs SeiZleba baqteriuli ujredi “gadaSenebamde” mieyvana. dazianebuli dnm-is
koreqciis reaqciebis makatalizirebeli fermentebis erTobliobas uwodeben reparaciul sistemas. dnm-is
defeqtebis koreqciis sami ZiriTadi mimarTulebaa cnobili;
pirveli asworebs dnm-is dazianebas miyenebuls ultraiisferi gamosxivebiT da amisaTvis iyenebs ferment
fotoliazas, romelic amTelebs Timidinis fuZeebs. sxva reparaciuli meqanzmebi miekuTvneba bnel
reparacias.
pirveladi mutacia SesaZloa kompensirebuli iqnas meoradi mutaciiT, romelic warmoiqmna mocemuli genis
SigniT (intragenurad) an sxva genSi (eqstragenurad).
intragenuri supresia ganpirobebulia meoradi mutaciiT, romelic axdens pirveladi mutaciis efeqtis
koregirebas. mag. Tu wertilovani mutaciis Sedegad moxda defeqturi cilis sinTezi, romelsac dakarguli aqvs
biologiuri aqtivoba, situacia SeiZleba gaswordes Tu meoradi mutacia imave genSi daakodirebs
aminomJavas, romelic inarCunebs cilis konfiguracias da aqtivobas.
eqstragenuri supresia aris is situacia, rodesac mutacia erT genSi asworebs Secdomas, romelic moxda sxva
genSi.
didi xnis manZilze iTvleboda, rom baqteriebi iyvnen izolirebuli genetikuri sistemebi da yovel erT
baqterias yavda mxolod erTi “mSobeli”. vinaidan baqteriul ujredSi aris genebis mxolod erTi “nakrebi”,
xolo meiozi (reduqciuli dayofa, romlis drosac xdeba or mSobeli ujredis qromosomebis gadakombinireba)
baqteriul ujreds ar axasiaTebs. es niSnavda, rom mTeli genetikuri cvalebadoba, (Tu ki aseTi iarsebebda)
vinaidan ver “dabraldeboda mSobel ujredebs Soris genetikuri masalis mimocvlas da axali genetikuri
masalis Seqmnas, unda “dabraleboda” mutaciebs.
sinamdvileSi aRmoCnda, rom baqteriul ujreds aqvs genetikuri masalis gacvlis da gadacemis
meqanizmebi: esenia koniugacia, transformacia da transduqcia. am procesebis Sedegad baqteriuli dnm-i
gadaitaneba donori baqteriidan recipient baqteriaSi. es procesebi gansxvavdeba erTmaneTisagan dnm-is
transportirebis wesiT, magram neismier SemTxvevaSi, Tuki da rodesac moxdeba genetikuri masalis
gadatana erTi ujredidan, donori ujredidan recipient, mimReb ujredSi, xdeba rekombinacia – anu ori
qromosomis kombinirebuli Sexameba da iseTi genomis “Seqmna” romelic moicavs orive ujredis, dnm-is
genebs. ujreds sadac moxda rekombinacia uw. rekombinants. rekombinacia mimdinareobs mxolod
recipientul ujredSi da rekombinanti iRebs umetesoba Tvisebebs recipienti ujredidan, donor-ujredidan ki
iRebs mxolod genomis fragmentebs.
koniugacia
is faqti, konkretuli baqteriuli ujredi donoria, Tu recipienti, ganisazRvreba am ujredSi F (ing. fertility
– nayofiereba) koniugaciuri plazmidis arsebobiT. is ujredebi, romlebsac aqvT F faqtori, arian donorebi da
aRiniSnebian F +
ujredebad, meore tipis ujredebi, rolebsac F faqtori ar aqvT, arian recipientebi da
aRiniSnebian F - ujrebad. F faqtori akodirebs specialuri pilebis (an fimbriebis) sinTezs, romlebis uSualod
monawileoben koniugaciaSi. donor ujredebs aqvT pili, xolo recipientebs ki am pilis receptorebi. pilebis da
maTi receptorebis urTierTqmedebiT xdeba donor-recipientuli ujredis uSualo kontaqti da koniugaciuri
xidakis Camoyalibeba, risi saSualebiTac gadaecema genetikuri masala, dnm-i recipientul ujreds.
koniugaciid dros gadadis TviT F faqtoric, anu koniugaciis Semdeg, recipienti ujredi xdeba potenciuri
donori, koniugaciis Semdeg, mas ukve TviTon gaaCnia F faqtori da SeuZlia is gadasces sxva ujreds.
iseT ujredebs, sadac F faqtori integrirebulia ujredul qromosomaSi uw. Hfr ujredebs, swored es
ujredebi axorcieleben yvelaze efeqtur koniugacias. plazmidis, anu F faqtoris integracia Sebrunebadi
procesia da rogorc moxda plazmidis CarTva, anu integracia baqteriul qromosomaSi, iseve SeiZleba
moxdes plazmidis amorTva, anu eqscizia qromosomidan da maSin aseTi ujredi Hfr dan gardaiqmneba isev
Cveulebriv F+ ujredad. plazmidis eqscizia iSviaTad xdeba zustad imave ubnidan, sadac is Tavis droze
integrirda. umetes SemTxvevaSi amorTva xdeba miaxloebuli ubnidan, magram es niSnavs, rom amorTuli
plazmida Tan miitacebs baqteriuli qromosomis raRac nawils. aseT F faqtorebs, romelsac aqvT baqteriuli
dnmis CanarTi, uwodeben F’ s.
sainteresoa is faqti, rom koniugacia, anu masalis gadacema iwyeba raRac konkretuli adgilidan da
gadacemis dros daculia genebis Tanmimdevroba. anu ra TanmimdevrobiTac aris Cawerili qromosomaSi,
im TanmimdevrobiT gadaecema ujredidan ujredSi. rac ufro Sors aris konkretuli geni “aTvlis wertilidan”
miT ufro gvian gadaecema is meore ujreds an ar gadaecema saerTod, vinaidan koniugaciis malimitirebeli
faqtorebi pilebis mierTebis mdgradobaa da Tu raime mizeziT pilis da misi receptoris kontaqti dairRva,
koniugacia Sewydeba, rac bunebrivia Zalze xSirad xdeba. baqteriul ujredSi sruli genetikuri masalis
gadacemas sWirdeba daaxloebiT 2 saaTi.
transduqcia
transformacia
me-20e saukunis pirvel naxevarSi grifitis, everis, makleodis cdebis safuZvelze damtkicda, rom
genetikuri informaciis matarebeli (anu matransportirebeli) SeiZleba iyos TviT dnm-i. xSirad daRupuli,
lizirebuli baqteriebisagan gamoTavisufldeba dnm. aRmoCnda, rom misi miReba aseTi sxnadi saxiT sxva
baqteriebs SeuZliaT. rogorc wesi, nebismieri “ucxo” dnm ujredSi moxvedrisTanave ixliCeba fermentebiT,
anu xdeba misi gauvnebelyofa, magram rig SemTxvevbSi aseTi ucxo dnm SesaZloa integrirebuli iqnas
baqteriis genomSi. warmoSobis mixedviT es SeiZleba iyos rogorc baqteriuli qromosoma, aseve plazmida.
imis Semdeg, rac dnm gadaitaneba ujredis SigniT, warmoiqmneba Seuqcevadi kavSiri Sida
membranasa da dnms Soris.Ddnmi aRwevs ujredSi erTjaWviani saxiT da aseTive saxiT integrirdeba
baqteriul qromosomaSi, “gamoaZevebs”, ra konkretuli ubnis dnm-is natiur erT jaWvs.
nebismieri tipis “ucxo” saxis dnm-s baqteriuli ujredi ebrZvis Tavisi Tavdacvis sistemiT – fermen
endonukleaziT, romelic baqteriis mier sinTezirdeba dnm-is molekulis gasaxleCad (amiT igi auvnebelyofs
dnms). am fermentebs aseve uwodeben restriqciul (SemzRudav) endonukleazebs, xolo movlenas ki –
restriqcias.
aseve bunebrivia, rom baqteriulma ujredma Tavisi dnm unda daicvas amave fermentebis zemoqmedebisag
da amas axerxebs kidec sakuTari dnm-is konkretuli fuZeebis meTilirebiT an glukozilirebiT. am movlenas
ki ew. modifikacia.
baqteriebi, rogorc avRniSneT, arian prokariotuli organizmebi. zogierTi gamonaklisis garda yvela
baqteriuli ujredi formis mixedviT SeiZleba daiyos sferuli (kokebi), cilindruli (Cxirebi) da ,,moxrili”
cilindruli (moxrili Cxirebi) formis mqoneebad. Sesabamisad, ZiriTad formebad iTvleba kokebi, Cxirebi
anu bacilebi da moxrili Cxirebi anu spiraluri baqteriebi.
kokebs Cveulebriv gaaCniaT swori sferos, burTis forma, Tumca SeiZleba hqondeT lancetiseburi,
yavis marcvliseburi an elifsoiduri formac. ganlagebis mixedviT SeiZleba gavarCiod:
mikrokokebi – calkeulad ganlagebuli kokebi
diplokokebi – rodesac wyvili kokia warmodgenili (mag Neisseria s SemTxvevaSi)
tetrakokebi – 4 - 4 ad, kvadratulad ganlagebisas
sarcinebi – “sarTulebad” ganlagebis SemTxvevaSi
streptokokebi _ Zewkviseburad ganlagebis dros
stafilokokebi – yurZnis mtevniseburad ganlagebis SemTxvevaSi
Cxirebi gansxvavdeba erTmaneTisagan zomiT, ujredis daboloebis formiT da urTierTganlagebis
mixedviT. SeiZleba qondeT swori (mag: nawlavis Cxiri), araswori (mag: korinebaqteriebi) an datotvili
formebi (mag: aqtinomicetebi). ujredis boloebi SeiZleba “wakveTili” iyos, rogorc cimbiris wylulis bacilas
aqvs, momrgvalebuli – rogorc nawlavis Cxiris SemTxvevaSia da maxvili, rogorc mag. fuzobaqteriebs.
ganlagebis mixedviT arCeven:
erTeul Cxirebs – mag. enterobaqteriebi
diplobacilebs – wyvilad, erT xazze ganlagebisas
streptobacilebs – Zewkviseburad ganlagebuli, mag. cimbiris wylulis gamomwvevis
SemTxvevaSi
spiralur baqteriebs yofen:
vibrionebad – msubuqad moxrili baqteriebis SemTxvevaSi, romelTac aqvT mxolod erTi
xveuli, romelic ar aRemateba spiralis brunvis 1/4 s, rogorc, mag. qoleris vibrionia,
spiroqetebad – spiralurad daxveuli baqteriebi 2-3 xveuliT, mag. sifilisis gamomwvevi.
sistematikuri mimoxilva
baqteriebis daxasiaTebisas gaTvaliswinebuli unda iqnas maTi morfologiuri Tvisebebi, unda mieTiTos
maTi forma: koki, Cxiri, moxrili Cxiri; aqvT Tu ara kafsula, ujredebi arian gamocalkevebuli Tu arian
warmodgenili konglomeratebis (Zewkviseburad, mtevniseburad, da a.S.) saxiT, aqvT Tu ara Soltebi da Tu
aqvT rogor arian isini ganlagebuli, warmoqmnian Tu ara baqteriebi endosporebs da iRebebian Tu ara
gramis wesiT. morfologiuri aRweris garda, mniSvlovania mTeli rigi fizikuri – qimiuri maxasiaTeblebi:
1.
kokebi-
sferuli baqteriebi
gram (_)
gram (+)
kokebi
kokebi
2.
moxrili Cxirebi
Cxirebi
meTanwarmomqmneli
anaerobebi baqteribi
anaerobebi
4.
calkeuli
jgufebi
aerobu
“mosria anaerobuli
fototrofuli li fototrofuli
dakvirtvadi riketsiebi, da mikoplazme baqterie
le baqterie baqterie
baqteriebi qlamidiebi bi
bi” bi bi
kokebi
rogorc vxedavT kokebic TavisTavad iyofa gram (+) da gram (_) kokebad da am ori jgufis “SigniT” kidev
aerobul da anaerobul baqteriebad.
Staphylococcus – aerobuli, gram (+), kokebi, romlebic umetesad ganlagebuli arian yerZnis mtevnisebur
klasterebad, Tumca SeiZleba Segvxvdes calkeuli kokebis, wyvilebis anu diplokokebis an tetradebis (oTx-
oTxad ganlagebuli kokebis) saxiTac. stafilokokebi ar warmoqmnian sporebs, mdgradi arian gamoSrobis
mimarT, uZleben maRal, 500C temperaturas 30 wT-is manZilze, warmoqmnian citoqromebs,
e.i.sunTqaven, aqvT sxvadasxva pigmentebi: TeTri, yviTeli, narinjisferi da asinTezireben rig fermentebsa
da toqsinebs. xSirad arian rezistentulebi penicilinebis, ampicilinis da nafcilinis mimarT da es rezistentoba
ganpirobebulia plazmidebi mier.stafilokokebi arian adamianis normaluri mikrofloris warmomadgenlebi,
magram zogierTi Stami aris paTogenuri da iwvevs sakvebismier mowamvlas, sxvadasxva Cirqovan
proceebs, SeuZ.liaT sisxlis hemolizi da a.S. stafilokokebis 30-mde warmomadgenelia cnobili, magram
aqedan klinikurad mniSvnelovania 3 – Staph. epidermidis, Staph. saprophyticus, Staph. aureus.
stafilokokebi kargad izrdebian aerirebul pirobebSi, 370C da qmnian pigmentirebul koloniebs - Staph.
epidermidis moTeTro-monacrisfro, priala, gluv koloniebs, Staph. aureus –aseve priala, gluv, magram
moyviTalo-monarinjisfro koloniebs, saidanac warmosdga misi saxeli aureus anu, oqrosferi stafilokoki.
Staph. epidermidis - aris adamianis kanis, respiratoruli da gastointerstinaluri traqtis normaluri mikrofloris
warmomadgeneli,
Staph. aureus – aris stafilokokebis yvelaze paTogenuri warmomadgeneli. albaT yvela adamians Tavisi
sicocxlis manZilze erTxel mainc hqonia “kontaqti” am baqteriasTan – an kvebismieri mowamvlis an kanis
umniSvnelo gamonayaris an septiuri momentebis saxiT.
da toqsinebs:
enterotoqsinebs – ramdenime tipis sxvadasxva toqsins, romlebis rezistentulebi arian nawlavuri fermentebis
mimarT da iwveven diareas da Rebinebas,
toqsiuri Sokis sindromis toqsinebs – romlebic iwveven cxelebas, multisistemur dazianebebs, Soks, kanis
siwiTles.
Strepcococcus
aerobuli, gram(+) kokebi, ganlagebuli diplokokebad (or-orad) an Zewkviseburad, farTod arian gavrcelebuli
bunebaSi. zogierTi warmomadgeneli adamianis normalur mikroflorasc warmoadgens, magram arian
paTogenuri streptokopkebic. umetesoba streptokokebisa aproducirebs kafsulas, aqvT pilebi, kargad
izrdebian 370C da 10% CO2 Tanaarsebobisas, qmnian moTeTro-rZisfer gaumWvirvale koloniebs.
Str. agalactiae – warmodgenilia qalebis genitalur traqtSi, aris normaluri mikrofloris warmomadgeneli,
magram SeuZlia gamoiwvios neonataluri sefsisi, da meningiti.
Str. mitis, Str.mutans, Str. salivarus – piris Rrus floris warmomadgenlebia, magram xSir SemTxvevaSi
maTTvis xelsayrel pirobebSi iwveven kariess, paradontozs.
Str. pyogenes – yvelaze paTogenuri Cirqmbadi streptokoki, iwvevs maraval daavadebas – anginebs,
sinusitebs, frontitebs, abscesebs da a. S.
da toqsinebs:
gram (+) anaerobuli da gram (_) anaerobuli kokebidan samedicino TvalsazrisiT did yuradRebas arcerTi
warmomadgeneli ar imsaxurebs, magram gram(_) aerobuli kokebidan ki Neisseria s rigi sakmaod
mniSvnelovania klinikurad.
Neisseria – aerobuli, gram (_) diplokokebi, kargad izrdebian organuli nivTierebebis Semcvel areebze da
qmnian ufero, Ria yviTel an Ria vardisfer koloniebs. aqvT citoqromi, unTqaven, Tumca mati zrdisaTvis
sasurvelia 5% CO2 Tanaarseboba. iolad iRupebian gamosxivebis, gamoSrobis an temperaturis
zemoqmedebiT. mgrZnobiarea penicilinas mimarT.
meningokokebi qmnian kapsulas, maT iSviaTad aqvT plazmidebi da “binadroben” respiratorul traqtSi,
xolo
Campylobacter is gvars miekuTvneba aerobuli da mikroaerofiluri moZravi, vibrionis msgavsi, gram (-)
baqteriebi. gvari moicavs 13 mde saxeobas. yvela maTgani spiralurad moRnuli ujredebia, SeiZleba
gaaCndeT S an C forma, sporebs da kafsulebs ar warmoqmnian, aqvT erTi an ori polarulad ganlagebuli
Solti 2-3 jer ufro grZeli vidre TviT baqteruli ujredi, romelic maT moZraobis unars aniWebT.
mgrZnobiareebi arian mzis pirdapiri sxivebis, gamoSrobis, sxvadasxva sadenzifeqcio saSualebebisadmi.
maT virulentobis faqtorebs miekuTvnebaT Soltebi da fermenti mucinaza, romelic Campylobacter ebis
nawlavis lorwovan garsSi SeWraSi xels uwyobs. Campylobacter ebs aqvT entero da citotoqsinebi.
enterotoqsinebi arRvevevn nawlavebis wyal-marilovan balanss, xolo citotoqsinebiiwveven baqteriis
mimarT mgrZnobiare ujredebis daRupvas.
Helicobacter ebi arian Campylobacter ebze ufro did zomis S iseburi formis mikroaerofilebi. 5-7 dRis
inkubaciis Semdeg ujredebi iReben ovoidur formas. lofo an monotriqaluri daSoltva axasiaTebT,
toqsiurobas ganapirobebs ramdenime tipis toqsini da siTburi Sokis cilebi. Hilicobacter pilori gamoiyofa
kuWisa da Tormetgoja nawlavis wyluliT daavadebuli pirebis 80%-Si.
vibrionebi – arian fakultaturi anaerobebi, metabolizmi - Sereuli tipis mJava duRili. yvelaze popularuli
warmomadgenelia Vibrio cholerae – qoleris gamomwvevi. vrceldeba wylis saSualebiT, “izrdeba”
nawlavebSi, gamoyofs toqsins da iwvevs lorwovani garsis fermentul liziss, rasac organizmi
gauwyloebamde miyavs. vibrionebi mokle, moxrili an swori gram(_) ujredebia, ar warmoqmnian sporebs,
aqvT erTi, ori an meti polarulad ganlagebuli Solti, qemoorganotrofebia, maTi zrdis temperaturuli optimumi
370.
qoleris vibrions yvela zemoT CamoTvlili niSan-Tvisebis garda gaaCnia mZlavri paTogenurobis faqtorebi –
aqtiuri moZraobisa da qemotaqsisis unari, adheziisa da kolonizaciis faqtorebi, romelTa daxmarebiT
vibrioni ewebeba wvrili nawlavis mikroxaoebs da axdens lorwovani garsis dasaxlebas.
aqvs fermentebi; mucinaza, preteazebi, neiraminidaza da sxv, romlebic xels uwyoben adhezias da
mkolonizacias, radganac slian lorwos SemadgenlobaSi Semaval nivTierebebs. paTogenurobis mTavari
faqtoria egzotoqsini – qolerogeni – Termolabiluri cila, romelsac Zliero enterotoqsinuri Tvisebebi gaaCnia.
spiroqetebi – qemoheterotrofuli baqteriebis jgufi, romelsac aqvT Zalian saxasiaTo morfologia. maTi ujredi
spiraluria, rogorc spirilisa, magram aris ara rigiduli, aramed Zalian plastiuri, Txeli da kargad gadis
wvrilforian filtrebSi. yvela spiroqeta gram (_). sporebs ar warmoqmnian. spiroqetebis ujredebSi ganirCeva
sami ZiriTadi komponenti: protoplazmuri cilindri, garSemortymuli plazmaturi membranis kompleqsiTa da
ujreduli kedliT, romelic Seicavs peptidoglikans, RerZuli fibrilebi, romlebic ixveva cilindris irgvliv da
ewodeba aqsostili (fibrilebi erTi boloTi ujredis “bolos” uerTdeba, xolo meore bolo Tavisufali aqvT, ujredis
orive bolodan wamosuli fibrilebi baqteriias mTel sigrZeze miyveba orive bolodan da centralur nawilSi
erTmaneTs faraven), da gareTa garsi, anu mravalSriani garegani membrana.
spiroqetebs ara aqvT Soltebi, maT ar SeuZliaT “curva”, magram kargad dasrialeben myar zedapirze. am
baqteriebis gvelisebur, klakvniT gadaadgilebaSi safiqrelia, rom monawileoben fibrilebi. axasiaTebT an
Tavisi RerZis irgvliv swrafi brunva, an swoxazovani moZraoba an xraxniseburi traeqtoriiT moZraoba.
sunTqvis pitis mixedvit spiroqetebi anaerobebi, fakultaturi anaerobebi, mikroaerofilebi an aerobebia.
mravldebian binaruli gayofis gziT. garemos araxelsayreli pirobebis SemTxvevaSi spiroqetebi SeiZleba
transformirdnen spiroqetul cistebad..
es jgufebi moicavs:
riketsiebi
riketsiebma Tavisi saxeli miiiRes amerikeli mecnieris riketsis pativsacemad, romelmac pirvelad
aRwera laqovani cieb-cxeleba, daavadeba, romelsac iwveven riketsiebi. riketsiebis bunebriv patronebs
ganekuTvnebian fexsaxsrianebi (tkipebi, rwyilebi, tilebi), romlebSic es mikrobebi binadroben, rogorc
simbiontebi. sxva partonebTan moxvedris SemTxvevaSi (mag. adamianis organizmSi) riketsiebi iwveven
mZime davadebebs, cieb-cxelebebs da sxvadasxva tipis tifebs.
riketsiebi imdenad patara zomis arian, rom gvanan virusebs, matsaviT cocxal ujredSi mravldebian,
magram maTgan rasakvirvelia gansxvavdebian. upirveles yovlisa imiT, rom Seicaven rogorc dnm-s iseve
rnm-s, maTi ujredi garemoculia ujreduli kedliT, romelic Seicavs muramis mJavas da lizocimis
moqmedebiT iseve iSleba, rogorc nebismieri sxva baqteriis ujrduli kedeli. riketsiebi saWiroeben Jangbads,
arian polimorfuli kokobacilebi – SeiZleba warmodgeni iyvnen kokebis an patara, mokle Cxirebis saxiT.
axasiaTebT cikluri ganviTareba, romelic moicavs gadamtanis rolSi mwers, xolo rezervuaris rolSi cxovels.
riketsiebs aqvT sakuTari metabolizmi, gaaCniaT metabolituri fermentebi, magram metabolizmis regulacia
damokidebulia patron ujredis zemoqmedebaze. metabolizmis gza maTTvis – duRilia, axasiaTebT mwvave
infeqciebis warmarTva.
riketsiebis sxvadasxva saxeobebi izrdebian ujredis sxvadasxva adgilas. erTni, mag tifebis
gamomwvevebi izrdebian citoplazmaSi, cxelebis gamomwvevebi ki birTvSi. saerTod riketsiebi kargad
izrdebian Tu patron ujredis metabolituri aqtivoba dabalia.
qlamidiebi
mikoplazmebi (Mollicutes)
calke gamoyofili didi jgufebidan baqteriebis es jgufi yvelaze mcire zomis prokariotebi arian,
romelsac SeswevT damoukideblad gamravlebis unari. maT adre uwodebdnen pleuropneumonia like
organisms (PPLO), romlebic iwvevdnen pnevmoniis maRalkontagiozur formebs. dResdReobiT maT
ganakuTvneben Mollicutes, anu “rbilkanianTa” jgufs. cnobilia am jgufis 150-ze meti warmomadgeneli,
magram klinikurad mniSvnelovani aqedan ramdenimea:
Cxirebi
korinemorfuli baqteriebis saxeli warmosdga maTi formidan coryne niSnavs qinZisTavs. baqteria
Cxiriseburia, magram misi erT-erTi bolo gasqelebulia (iSviaTad orive) volutinis marcvlebis xarjze, rac mas
qinZisTavs amsgavsebs. korinebaqteriebi arian aerobebi, iZlevian patara granulirebul nacrisfer koloniebs,
iyofian swrafad da mravaljeradad, sxvadasxva mimarTulebiT da amitom, xSirad Svileuli Taobebis
ujredebis kedlebi erTmaneTis mimarT qmnian kuTxes, ris Sedegadac ujredi, gayofis dros erTgvar tkacunis
“xmas” gamoscems. korinebaqteriebi azianeben sasas, nuSisebs jirkvlebs, magram maTi yvelaze popularuli
warmomadgenelia difteriis gamomwvevi baqteriaa Corynebacterium diphtheriae. es mikrobi iwvevs rTul
daavadebas, romlis ZiriTadi paTogenuri faqtori aris specifiuri egzotoqsini, romelsac es baqteria
gamoimuSavebs mxolod patron ujredebis rkinis elementiT suboptimaluri momaragebis SemTxvevaSi.
difteriis Cxiri swori an odnav moRunuli formisaa, momrgvalebuli boloebiT, garemoculia kafsuliT da aqvs
pilebi (fimbriebi), rac aadvilebs mis patron ujredTan adgeziis process. kafsulis gamo igi SedarebiT
mdgradia gamoSrobisa da dabali temperaturis mimarT. kargad izrdeba sisxlian da Sratian niadagebSi.
kafsula da pilebi warmoadgens difteiis virulentobis faqtorebs.
korinemorful baqteriebs rogorc morfologiuri, ise fiziologiuri kuTxiT Sualeduri adgili uWiravT
rZemJava da mikobaqteriebs Soris. rZemJava baqteriebs aqvT martivi forma, korinebaqteriebs es forma
cota urTuldebaT, xolo mikobaqteriebi warmoqmnian “datotvil” struqturebs.
aqtinomicetebi gram (+), fakultaturi anaerobi, niadagSi mobinadre baqteriebi arian, iwveven
msxvili Cliqosani pirutyvis daavadebebs. proaqtinomicetebi (Nocardia) arian aerobebi, kargad izrdebian
Cveulebriv sakveb niadagebSi, awarmoeben ferment ureazas, warmoqmnian rogorc haerovan, aseve
substratul miceliumebs, romlebic iSleba Cxirisebr ujredebad. maTgan gansxvavebiT streptomicetebs
miceliumi unarCundebaT, gansakuTrebiT haerovani, romelic kargad aqvT ganviTarebuli da warmoqmnis
hifebs, anu sporoforebs da romlisganac gamocalkevebuli ujredebis erTobliobebi, anu konidiebi saxeobis
gavrcelebaSi gadamwyvet rols asrulebs. es sporoforebi agebulebis mixedviT SeiZleba iyos spiraluri,
talRovani, swori, konebad Sekruli. maTi agebulebis, baqteriebis koloniebis formis, feris da zomis mixedviT
gamoyofen sxvadasxva saxeobebs. streptomicetebi warmoqmnian sporebs. haerovani hifebis boloebiSi
moTavsebulia xolme sporangiomebi, sporebis lokalizaciis adgilebi. aqtimomicetebis sporebi ar arian
Termostabilurebi, magram mdgradebi arian gamoSrobis winaaRmdeg. TavianTi agebulebiT da diplikonis
mJavas SemcvelobiT, es sporebi emsgavsebian bacilusebis da klostridiumebis sporebs. aqtinomicetebi
zogadad da streptomicetebi kerZod, sainteresoni arian klinikuri TvalsazrisiT antibiotikebis sinTezis unaris
gamo.
ovalur an cilindrul sporas, romelic dediseul ujredze pataraa, ovalur sporas, romlic ufro didia vidre dediseuli
ujredi da mrgval sporas. sporis warmoqmnis unaris gamo es baqteriebi mdgradi arian mSrali sterilizaciis da
rigi qimiuri agentebis mimarT, didxans inarCuneben cxovelqmedebas niadagSi. bacilusebi iSviaTad,
magram mainc iwveven adamianebSi rig daavadebebs: koniuqtivitebs, meningitebs, endokarditebs.
brucelebi arain ZiriTadad cxovelebis obligaturi parazitebi, mokle, kokobacilebis formis, gram (_),
aerobuli, iSviaTad, magram mainc ainficireben adamians. ar warmoqmnian sporebs, ara aqvT Soltebi da
kafsula. brucelebs gaaCniaT uZlieresi alergiuli Tvisebebi.
legionelebi – iwveven respiratoruli traqtis daavadebebs, arian aerobuli, gram (_), moZravi
baqteriebi, ujredSida parazitebi, ar warmoqmnian sporebs, aqvT rTuli fermentuli sistema, ujredSida
cximovani vakuolebi da ribosomebis didi raodenoba.
Bordetella – gram (_), umoZrao, aerobuli baqteriebia, aqvT mikrokafsulebi da pili, arian
mezofilebi, naklebmgrZnobiareebi arian mzis sxivebisa da madenzificirebeli nivTierebebisadmi. sakveb
niadagSi zrdisaTvis saWiroebs 3 aminomJavas: prolins, glutamins da cisteins. popularuli
warmomadgenelia Bordetella pertussis –yivanaxvelis gamomwvevi.
Haemophilus gvarSi gaerTianebuli arian mcire zomis sferuli, ovoiduri an Cxirisebri, gram(_)
qemoorganotrifuli baqteriebi, romlebic izrdebian mxolod mTliani an lizirebuli sisxlis an misi
komponentebis Semcvel sakveb areebSi, iZleva S formis ferad koloniebs. ganlagebuli arian wyvilebad an
mokle Zewkvebis saxiT, gaaCniaT pilebi, sporebs ar warmoqmnian, xSirad warmoadgenen adamianis
sasunTqi gzebis normalur mikrofloras. popularuli infeqciis gamomwvevia Heamophilus influenzae ,
romelsac did xnis ganmavlobaSi gripis gamomwvevad Tvlidnen.
yvela enterobaqteria aris mokle gram (_) Cxiri, romlebsac warmoqmnian “Zewkvebs”. nebismieri
enterobaqteriis mier gamowveuli infeqvcia mimdinareobs mxolod mwvave formiT. umetesoba
enterobaqteriebisa warmoqmnis baqteriocinebs da azianebs ZuZumwovrebs. warmoqmnian kafsulas, ar
gaaCniaT proteolizuri Tvisebebi, arian aerobebi an fakultaturi anaerobebi,kargad izrdebian Cveulebriv
sakveb areebze, aRadgenen nitratebsa da nitritebs, arian qemoorganotrofebi.
Escherichia coli warmoqmnis metalisebur koloniebs, gamoyofs indols, aris moZravi, brtyeli
baqteria, konkretul pirobebSi SeuZlia infeqciuri procesis gamowveva: kuW-nawlavis, Sard-sasqeso
sistemis mwvave anTebiTi infeqciebis gamowveva, aqvs adheziisa da kolonizaciis faqterebi, invaziis
faqtorebi, endo da egzotoqsinebi.
Klebsiella, Enterobacter –gram (-), zrdis periodSi gamoyofen bevr lorwos, warmoqmnian kafsulebs,
arian uZravi, sakveb areebze klebsielebi warmoqmnian gumbaTisebur koloniebs.
Proteus - arian moZravi, moZraoben peritriqalurad ganlagebuli Soltis saSualebiT, aqvT fermenti
qsiloza da ureaza, arian ufro mgrZnobiare antibiotikebis mimarT, vidre sxva enterobaqteriebi. proteusi aris
saSos da msxvili nawlavis fakultaturi floris warmomadgeneli.
vibrionis saxeobis gram (_) Cxirebi da baqteriebi farTod arian gavrcelebuli anaerobul
ekosistemebSi. isini warmodgenili arian nawlavebSi, mgrZnobiare arian Jangbadis mimarT da saWiroeben
TavianTi ganviTarebisaTvis naxSoroJangs.
Bacteroides dominirebadi rigia, am saxeobis mikroorganizmebi didi raodenobiTaa adamianis ganavalSi,
laqtobacilebTan erTd. metabolizmis tipi duRilia.
Fusobacterium – TiTistariseburi formis baqteriebia, mogrZi formis, maTi metabolizmis produqti butiratia.
moipovebian nawlavebSi, ganavalSi, iSviaTad piris RruSi.
sokoebi
sokoebs ganekuTvnebian sxvadasxva obis sokoebi, romlebis izrdebian um, nedl organul masalaze
(purze, kanze, xorcze), erTujrediani safuarebi, romlebidc iwveven duRils da mravalujrediani parazituli
sokoebi, romlebic iwveven sxvadasxva tipis daavadebebs.
sokoebs Seiswavlis mikologia (berZ. mykes – soko), mikrobiologiis erT-erTi dargi vinaidan,
sokoebis kvlevaSi gamoyenebuli meTodikebis umravlesoba praqtikulad ar gansxvavdeba mikrobiologiuri
meTodebisagan.
sokoebi (laT. fungi) ganekuTvnebian eukariotul organizmebs. maT Sualeduri adgili uWiravT mcenareul da
cxovelur samyaros Soris. mcenareebTan maT anaTesavebT ujreduli kedlis da vakuolebis arseboba,
protoplazmis moZraoba, aqtiuri gadaadgilebis unaris uqonloba, magram maT ara aqvT qloroplastebi,
rogorc mcenareebs, ara aqvT morfologiurad mkveTrad diferencirebuli agebuleba (rogorc mag, mcenareebs
– fesvebi, Rero, foTlebi), sokoebis morfologia sustad aris gamoxatuli. kvebis tipi mcenareebs avtotrofuli
aqvT, xolo sokoebs, ki cxovelebiviT heterotrofuli. sokoebi cxovelebiviT warmoqmnian Sardovanas da
glikogens da maT aqvT cxoveluri pigmenti melanini, romelic ar moipoveba mcenareebSi. es Tvisebebi
maT amsgavsebs cxovelebs.
sokoebis agebuleba
sokoebs aqvT garsiani birTvi, organelebiani citoplazma, citoplazmaturi membrana da mravalSriani,
rigiduli ujreduli kedeli, romelic Sedgeba polisaqaridebis ramdenime tipisagan (mananebis, glukanebis,
celulozis, qitinisagan), aseve, cilebis lipidebisa da sxv. citoplazmuri membrana ki Seicavs glikoproteinebs,
fosfolipidebs da ergosterolebs (ZuZumwovrebis mTavari sterolis – qolesterolis analogs). agebulebis
mixedviT arCeven ori pitis sokoebs: hifur da safuariseburs
sokos vegetatiuri sxeuli, romelsac Taloms uwodeben Sedgeba Txeli, 5 mkm-iani sisqis Rruiani
“Zafebisagan”, romlebsac hifebs uwodeben. hifebis mTeli masis erTobliobas uwodeben miceliums.
asxvaveben miceliumis substrarul zrdas, anu rodesac hifebi izrdeba substratSi. aseTi tipis miceliumi aris
vegetatiuri da hifebi pasuxismgebelia sokos kvebaze da aseve, arCeven haerovan zrdas, rodesac hifebi
izrdeba substratis zedapirze. am SemTxvevaSi hifebs uwodeben haerovans da da isini pasuxismgeblebi
arian sokos gamravlebaze. anu, sokos nawili Cazrdilia substratSi da asazrdoebs sokos mTels miceliums,
xolo nawili ki substratis zedapirze izrdeba.
yoveli hifi garSemortymulia mtkice kedliT, romlis ZiriTad komponents warmoadgens qitini –
azotSemcveli polisaqaridi. hifebs ara aqvT ujreduli agebuleba, Tumca Seicaven citoplazmas da zogierT
maTgans aqvT ganivi tixrebi – septebi. septebiT gadatixruli hifebs, uwodeben septirebuls da isini
mogvagonebs martiv ujredebs, Tumca realurad es ujredebi ar aris, es aris calkeuli kompartmentebi –
ganyofilebebi, romelTa Sorisac forebis saSualebiT mimoicvleba citoplazma. forebi tixaris centrSi
mdebareobs. yovel ganyofilebaSi, anu kompartmentSi SeiZleba iyos erTi, ori an ramdenime birTvi,
ganlagebuli hifis gaswvriv. hifebis citoplazmaSi ganlagebulia mitoqondriebi, goljis aparati, endoplazmaturi
retikulumi da ribosomebi vakuolebi da eukariotebisaTvis damaxasiaTebeli sxva organelebi.
safuariseburi sokoebi
safuara sokoebi warmodgenilni arian calkeuli, ovaluri formis ujredebiT. Tumca SeuZliaT
Ffsevdohifebis da fsevdomiceliebis warmoqmnac, romlebic warmoadgens wagrZelebuli ujredebis
“Zewkvebs”. safuarebi mravldebian ZiriTadad dakvirtviT. dakvirtvis process win uswrebs ujredis kedlis
erT-erTi ubnis lizisi da citoplazmis erT-erTi fragmentis amoburcva. Semdeg, deda-ujredis birTvSi iwyeba
mitozi da warmoqmnili axali birTvi gadaitaneba citoplazmis gamokvirtul fragmentSi. amis Semdeg, deda-
ujredsa da kvirts Soris warmoiqmneba tixari, romelic aRadgens ujredis kedlis mTlianobas da acalkevebs
Svileul ujredebs. sakveb niadagebSi safuarebi da safuarismagvari sokoebi warmoqmnian baqteriebis
koloniebis msgavss amoburcul koloniebs.
bevr sokos axasiaTebs dimorfizmi – anu, maT SeuZliaT orive tipis: hifuri an safuriseburi tipis zrda,
kultivirebis pirobebis mixedviT. mag. inficirebul organizmSi isini izrdebian rogorc safuarebi, xolo sakveb
areebze ki hifurad da warmoqmnian miceliumebs.
sokoebis hifebi izrdeba daboloebebis, wveroebis dagrZelebiT, amas ew. apikaluri zrda. sokoebis
umravlesobaSi miceliumis nebismier nawils aqvs zrdis da “dagrZelebis” unari. daTesvisaTvis sakmarisia
miceliumis patara “nagleji”, misgan uproblemod warmoiqmneba sruli Talomi. gamravlebis uzrunvelmyofi
struqturebi da meqanizmebi Zalze mravalferovania sokoebSi da amazea dafuZnebuli sokoebis klasifikacia.
sqesobrivi gamravleba sokoebSi, ki iseve, rogorc sxva uekariotebTan, gulisxmobs ori birTvis
Serwymas. sqesobriv gamravlebaSi arCeven sam fazas:
gametebi sxvadasxvanairad SeiZleba iqnen gadatanili – mag. wylis sokoebs orive gameta moZravi aqvT,
oomicetebSi moZravi mxolod mamrobiTi gametaa, romelic aRwevs oogoniaSi da anayofierebs mas,
zigomicetebSi xdeba gametangiogamia – mTliani gametangiebis Serwyma erTmaneTTan cenozigotis
warmoqmniT.
Tu, mdedrobiTi da mamrobiTi gametebi warmoiqmneba sokos erTi da igive vegetatiur sxeulSi,
laparakoben homoTalamur (anu hermafroditul) sokoebze, heteroTalamusur sokoebSi (anu, sadac
mdedrobiTi da mamrobiTi gametebi warmoiqmnebian sxvadasxva sxeulSi) Talamusebi erTmaneTisagan
gansxvavdeba. homoTalamusur sokoebSi SesaZlebelia TviTganayofierebac anu autogamia.
sokoebi arian heterotrofebi, anu isini moixmaren organul naxSirbads. amis garda, maT aseve
sWirdebad azoti, araorganuli ionebi, mikroelementebi, da zrdis oraganuli faqtorebi vitaminebis saxiT.
parazitarul sokoebs organuli komponentebis ukve mza naerTebi sWirdebad. sokoebi sakvebs iTviseben
TavianTi zedapiris mier Sewovis gziT – difuziiT. kvebis tipi (heterotrofuli) sokoebs cxoveluri aqvT, xolo
sakvebis SeTvisebis es gza ki mcenareulia. sakvebis moneleba xdeba fermentebis saSualebiT.
arCeven:
askomicetebis ZiriTadi sporamatarebeli “organo” aris “CanTa” anu aski (aqedan warmosdgeba
sokoebis am klasis dasxelebac). askSi viTardebian askosporebi da aqve xdeba kariogamia da meiozi., anu
aski amavdoulad aris sqesobrivi gamravlebis saboloo stadia. ask-s uwodeben nayofwarmoqmnis srulyofil
formas. magram bevr askomicets gamravleba SeuZlia usqeso gziT mxolod konidiebiT. nayofierebis asset
formas uwodeben arasrulyofils. anu, askomicetebs ganviTarebis sxvadsxva stadiaze SeuZliaT gamravleba
rogorc usqeso, aseve sqesobrivi gziT, magram rogorc avRniSneT, askomicetebidan klinikurad
mniSvnelovani saxeobebi, mag. Candida, Cryptococcus, Aspergillus, Penicillium mravldebian dakvirtviT an
sporawarmoqmniT – anu usqesod.
iTvleba, rom arasrulyofili sokoebi sxva araferia Tu ara askomicetebi rodesac isini arian usqeso
ganviTarebis stadiaze. aqedan warmosdgeba maTi saxelwodebac Fungi imperfecti – arasrulyofili sokoebi,
Tumca maT SemTxvevaSic aqvs adgili paraseqsualur process. rogorc askomictebSi, aqac gvxvdeba
plazmogamiis, kariogamiis da meiozis movlena, magram ara ganviTarebis garkveul stadiaze, anda
vegetatiuri sxeulis garkveul ubanSi, rogorc es askomicetebSia, aramed sul sxva formiT. arasrulyofili
sokoebis miceliumi SeiZleba iyos homokariotuli, anu Seicavdes mxolod erTi tipis birTvebs, an
heterokarionuli, anu Seicavdes sxvadasxva tipis birTvebs. iseTi protoplastebis gaerTianebisas, romlebic
Seicaven sxvadasxva tipis birTvebs, warmoiqmnebian heterokarionebi. miceliumSi moxvedrili “ucxo”
birTvi mravldeba da warmoqmnili Svileuli Taobebi vrceldeba miceliumSi. periodulad mimdinareobs
kariogamia da meiozi. ase, rom paraseqsualuri cikli genuri masalis iseTive efeqtur rekombinacias
apirobebs, rogorc srulyofili sqesobrivi procesi.