3 3

N ™ê~Ú ã¨KiÛ« `„ =« Ú

lmnopq
N ™ê~Ú<å^è•Ü«∞ #=∞ó

N ™ê~Ú ã¨KÛ«i`„ =
« Ú
"≥Ú^Œ\˜ ~ÀA áê~åÜ«∞}=Ú
QÆ∞~°∞"å~°=Ú
LáÈ^•…`«=Ú, N ™ê~ÚÉÏÉÏ Z=~°∞, N ™ê~ÚÉÏÉÏ ã¨~åfiO`«~åºq∞

LáÈ^•…`«=Ú
=∞Ǩ~å„+¨ì ^Õâ◊=ÚÖ’x "å~°O^ŒiH˜ N QÆ∞~°∞K«i„`« ã¨∞„Ѩã≤^Œú=Ú.
P ^Õâ◊=∞O`«@ ^Œ`å΄`ÕÜ«∞ Éèí‰õΩÎÅ∞ nxx K«k"≥^Œ~°∞. H˘O^Œ~°∞ nxx
x`«ºáê~åÜ«∞}=Ú KÕÃã^Œ~∞° . nxx ~°zOz#"å~°∞ ã¨~ã° fi¨ f QÆOQÍ^è~Œ ∞° _»∞.
WO^Œ∞Ö’ Náê^Œ N=Å¡É™íè êfiq∞ Ü≥ÚHõ¯Ü«Ú, N #~°ãO≤ Ç¨Ï ã¨~ã° fi¨ u ™êfiq∞
Ü≥ÚHõ¯Ü«Ú bÅÅ∞#∞ qz„`« K«~°ºÅ∞#∞ =i‚OѨ|_çÜ«Ú#flq. gi^ŒÌ~°∞
^Œ`å΄`ÕÜ«Úx =ÚMϺ=`å~°=ÚÅ∞. „Ѩ=ÚY =∞~å\© „QÆO^äŒHõ~°ÎÜ«∞QÆ∞
N ZÖò.P~ü. áêOQÍ~üH~õ ü Jaè„áêÜ«∞=Ú „ѨHÍ~° g∞ ~Ô O_»=`å~°=ÚÅ∞ 14,
15 â◊`å|Ì=ÚÅÖ’ "≥ÅÃã#∞. ^Œ`å΄`ÕÜÚ« x `«^∞Œ Ѩi Ü«∞=`å~°=ÚÅ∞ ‰õÄ_®
QÆÅ=Ù. WO^Œ∞Ö’ =ÚYº"≥∞#ÿ q <≥*· Ï=Ú WÖÏMÏÖ’ N =∂}˜Hºõ „ѨÉ∞íè =Ù#∞,
ëÈÖÏѨÓ~°∞ lÖÏ¡Ö’ N JHõ¯ÖòHÀ@Hõ~ü =∞ǨÏ~å*òQÍ~°∞, `«∞@ì`«∞^Œ‰õΩ
JǨÏ=∞^Œ∞#QÆ~∞° lÖÏ¡Ö’x +≤i_ôÖ’ N ™ê~ÚÉÏÉÏÜ«Ú#∞. ÉÏÉÏ 1918=
ã¨O=`«û~°=ÚÖ’ =∞Ǩã¨=∂kè K≥Oki. N JHõ¯ÖòHÀ@Hõ~ü =∞ǨÏ~å*ò

Q Q
J=`å~° Ѩ~°OѨ~°ÜÕ∞ N ™ê~ÚÉÏÉÏÜ«∞x H˘O^Œi Éèí‰õΩÎÅ #=∞‡Hõ=Ú.
1
 3 3
N ™ê~Ú ã¨KiÛ« `„ =« Ú
J~Ú^Œ= Ü«∞^蕺ܫ∞=ÚÖ’ "ÕÑK¨ @ ≥ ∞ì „H˜O^Œ áê^Œ∞HõÅ∞ „Ѩu+≤Oª z# Hõ^Ü Œä Ú« ,
W~°∞=kÜ«∂~°= Ü«∞^蕺ܫ∞=ÚÖ’ K≥Ñʨ |_ç# ǨÏiâ◊ÛO„^ŒÑ` ≤ à« ı J#∞Éè=í =Ú#∞
D #=∞‡Hõ=Ú#∞ ^Œ$_èÑ» ~¨ K° ∞« K«∞#flq.
ÃÑ· # q=iOz# Ô ~ O_» ∞ J=`å~° = ÚÅ qz„`« bÅÅ#∞
N QÆ∞~°∞K«i„`«=∞#∞ „QÆO^äŒ=∞O^Œ∞ 53 J^蕺ܫ∞=ÚÅÖ’ ã¨~°ã¨fif
QÆOQÍ^èŒ~°∞_≥@∞¡ =i‚OK≥<À, Ü«∞@∞Å<Õ N QÀqO^Œ ~°Ñ¶¨Ú<å^ä£ L~°Ñ¶π
J<åfl™êÃÇÏ|∞ ^•Éè’à◊¯~°∞ ('¿ÇÏ=∂_£ÑO¨ `«∞—) J#∞"å~°∞ N™ê~ÚbÅÅ#∞
53 J^蕺ܫ∞=ÚÅÖ’ N ™ê~Ú ã¨K«Ûi„`«=∞#∞ „QÆO^äŒ=Ú# =i‚Oz
Ü«Ú<åfl~°∞. Hõ#∞Hõ D N™ê~Ú ã¨KÛ« i„`«=Ú ~¸<å\˜ 'QÆ∞~°∞K«i„`«—Ü«∞x
K≥Ñʨ =K«∞Û#∞ !
ÃÑ· K«i„`«Å QÆ∂iÛ D kQÆ∞= JOâ◊=ÚÅ∞ QÆ=∞<å~°›=ÚÅ∞ :
1. N QÆ∞~°∞ K«i„`«#∞ „"åã≤#"å~°∞ Hõ#fl_»=Ú "å~°∞ HÍ|\˜ì, "åiH˜
=∞~åsî ÉèÏ+¨ ÉÏQÆ∞QÍ `≥eÜ«∞‰õΩO_≥#∞. J~Ú#ѨÊ\˜H˜ "åi
W+¨^ì =·≥ =Ú Ü≥ÚHõ¯ Pj~åfi^Œ=Ú =Å¡ =∞~åsî ÉèÏ+¨Ö’ „Ѩãk≤ HÔú H˜¯#
Q˘Ñ¨Ê „QÆO^äŒ=Ú#∞ "å~°∞ „"åÜ«∞QÆeyi. N™ê~Ú ã¨K«Ûùi„`«=Ú
Ü≥ÚHõ¯ „QÆO^äŒHõ~°Î ã¨∞„Ѩã≤^Œú =∞~åsî"å~°∞. "å~°∞ =∞Ǩ~å„+¨ì
^Õâ=◊ ÚÖ’x Ü«∞<ÕHõ Ü≥∂QÆ∞Å K«i„`«Å#∞ K«kqÜ«Ú<åfl~°∞. „Ѩãk≤ ú
K≥Ok# UHõ<å^äŒ ÉèÏQÆ=`«=Ú "åi x`«ºáê~åÜ«∞} „QÆO^äŒ=Ú.
N ™ê~Ú ã¨K«Ûi„`«=Ú#∞ *Ï„QÆ`«ÎQÍ K«kq#KÀ, UHõ<å^äŒ
ÉèÏQÆ=`«=ÚÖ’x ÃщõΩ¯ q+¨Ü«∞=ÚÅ∞ N ™ê~Ú ã¨K«Ûi„`«=ÚÖ’
á⁄O^Œ∞Ѩ~K° | « _çÜÚ« O_»∞@ K«∂_»QÅÆ ~°∞.
2. N QÆ∞~°∞K«i„`«=Ú =ÚYº=ÚQÍ Hõ~°‡HÍO_»ÃÑ· <å^è•~°Ñ¨_ç
Ü«ÚO_»∞@KÕ ^•xx É’^èŒÑ¨~°K«∞H˘#∞@ |ǨïHõ+¨ì=Ú. ^•x
<åK«~} ° Ö’ ɡ@∞ì@ =∞é˜O`« Hõ+=ì¨ Ú. ^Œ`å΄`ÕÜÚ« x =ÚYº t+¨µºÅ∞
Q Q
QÆ∂_» ^•x <åK«~°}Ö’ ÃÑ@ìÖˉõΩ<åfl~°∞. N ™ê~Ú ã¨K«Ûi„`«
2 3
LáÈ^•…`=« Ú
q+¨Ü∞« =Ú J\˜kì HÍ^Œ∞. JO^Œ∞Ö’x q+¨Ü∞« =ÚÅ∞ `Õ@`≥Å=¡ ÚÅ∞,
q∞H˜¯e ™ê=∂#º"≥∞ÿ#q. WO^Œ∞Ö’ K≥Ñ≤Ê#"åxx JO^Œ~°∞
ã¨∞ÅÉèí=ÚQÍ „QÆÇ≤ÏOz PK«~°}Ö’ ÃÑ@ìQÆÅ~°∞.
3. N QÆ∞~°∞K«i„`«Ö’ =i‚Oz# q+¨Ü«∞=ÚÅ∞ Jq [iyáÈ~Ú#
#∂ˆ~O_»¡‰õΩ „"åÜ«∞|_≥#∞. HÍx N™ê~Ú ã¨K«Ûi„`«=ÚÖ’x H˘xfl
bÅÅ#∞ ~°K~« Ú`« ã¨fiÜ«∞=ÚQÍ K«∂K≥#∞. N ™ê~ÚÉÏÉÏ Ü≥ÚHõ¯
Ü«∞#∞=∞u á⁄Ok, "åi Ü«∂j~åfi^Œ=Ú`À D „QÆO^äŒ=Ú#∞
„áê~°OaèOK≥#∞. "åi Ü«∂*Ï˝#∞™ê~°=Ú JHõ¯_»Hõ¯_» =ÚYº"≥∞ÿ#
q+¨Ü«∞=ÚÅ∞, bÅÅ∞ @∂H©QÍ „"åã≤Ü«ÚOK«∞H˘<≥#∞. 1918=
㨠O =`« û ~° = ÚÖ’ ™ê~ÚÉÏÉÏ ã¨ = ∂kè K≥ O k# `« ~ ° ∞ "å`« ,
N ™ê~ÚbÅ =∂ã¨Ñ¨„uHõÖ’ N™ê~ÚK«i„`«=Ú#∞ H˘OK≥=Ú
H˘OK≥=ÚQÍ „ѨHõ\˜OK≥#∞. N™ê~Ú ã¨K«Ûi„`« g∞q^èŒ=ÚQÆ 1923
#∞O_ç 1929 =~°‰Ωõ N™ê~ÚbÅÖ’ ^è•~å"åÇ≤ÏHõ=ÚQÆ „ѨK∞« iOѨ|_ç,
1930Ö’ ѨÓiÎ „QÆO^äŒ ~°∂Ѩ=ÚQÆ =Ú„kOѨ|_ç#k. Hõ#∞Hõ
N ™ê~Ú ã¨KÛ« i„`«=∞#∞ „Ѩã∞¨ `
Î « „QÆO^ä=Œ ÚJkèHÍiHõ"∞≥ #ÿ k. +≤i_ôÖ’
N ™ê~ÚÉÏÉÏ ã¨â◊s~°∞Å∞QÆ Ü«ÚO_»QÍ ^Œi≈OK«∞H˘#∞ ÉèÏQƺ=Ú
ÅaèOK«x ™ê~ÚÉè‰í Ωõ ÅÎ ‰õΩ ~¸ „QÆO^ä=Œ Ú x[=ÚQÍ Ü≥ÚHõ =~°=Ú.
N ™ê~Úã¨KÛ« i„`«=Ú#∞ J<åfl™êÃÇÏ|∞ ^•Éè’à◊¯~°∞ ‰õÄ~Ô Û#∞. HÍx,
„Ѩu J^蕺ܫ∞=Ú z=~°#∞ N ™ê~Ú „¿Ñˆ~Ѩ}KÕ '¿ÇÏ=∂_£Ñ¨O`ü—KÕ
„"åÜ« ∞ |_ç #@∞¡ # flk. HÍ=Ù# D ¿ÇÏ=∂_£ Ñ ¨ O `« ∞ Z=~° x
áê~î°‰õΩÅ_»∞QÆ=K«∞Û#∞. J<åfl™êÃÇÏ|∞ ^•Éè’à◊¯~°∞ "≥Ú@ì"≥Ú^Œ\˜™êi
N ™ê~ÚÉÏÉÏ#∞ ã¨O^Œi≈Oz#ѨÙÊ_»∞, "ås a~°∞^Œ∞#∞ ^•Éè’à◊¯~°∞‰õΩ
Hõ~∞° }˜Ozi. ZѨÙÊ_»∞ U ã¨O^Œ~ƒ° =ù ÚÖ’ h a~°∞^Œ∞ #`«xH˜ <˘ã¨Oy~À Ü«∞#∞
q+¨Ü∞« =Ú ~Ô O_»= J^蕺ܫ∞=ÚÖ’ ~°K~« Ú`« K≥ÑÊ≤ Ü«Ú<åfl~°∞. J<åfl™êÃÇÏ|∞
rq`« K«i„`« ~¸ kQÆ∞= ‰õΩ¡Ñ¨Î=ÚQÍ K≥ѨÊ|_ç#k.
 3 3
N ™ê~Ú ã¨KiÛ« `„ =« Ú
„QÆO^äŒ~°K«~Ú`« Ü«∞QÆ∞ ^•Éè’à◊¯~°∞ 1859= ã¨O=`«û~°=ÚÖ’ ~îå}Ï
lÖÏ¡Ö’x ˆHàıfi=∂Ç≤Ï=Ú#O^Œ∞ Ü≥ÚHõ ¿Ñ^Œ P^ŒºQ“_» „ÉÏǨχ}
‰õΩ@∞O|=ÚÖ’ [x‡Ozi. "åi `å`«`«O„_»∞Å∞ ^≥·=ÉèíH˜Î QÆÅ"å~°∞.
^•Éè’à◊¯~°∞ `«=∞ „áê^äqŒ ∞Hõ q^Œº#∞ ã¨fi„QÍ=∞=∞O^Õ Ñ¨ÓiÎKãÕ ,≤ ѨÓ<åÖ’ 5=
™êìO_»~°∞¤ =~°‰õΩ POQÆ¡ q^Œº #Éèíºã≤Ozi. ‰õΩ@∞O| Pi÷Hõ Ѩiã≤÷`«∞ÅO`«
ÉÏQÆ∞QÍ #∞O_»‰Ωõ O_»∞@KÕ "å~°∞ ÃÑ· HÍ¡ã∞¨ Å∞ K«^∞Œ =Ù@ =∂#∞H˘xi. JѨÊ\’¡
#∞#fl ã¨~å¯~°∞ #=ÙHõi ѨsHõ∆Ö’ #∞fÎ~°∞‚Öˇ· `«# TiÖ’<Õ |_çѨO`«∞Å∞
L^ÀºQÆ=ÚÖ’ „Ѩ"ÕtOzi. P ã¨=∞Ü«∞=∞O^Œ∞ ‰õΩÖÏÉÏ lÖÏ¡Ö’
=∂=∞ÅÎ^•~°∞QÍ #∞#fl ™êÉÏr zO`å=∞}˜ z\ò}©ãπ J#∞"å~°∞ gi
ã¨pÛÅ`«#∞, |∞kú‰Ωõ â◊Å`«#∞, ¿ã"åx~°ux K«∂z "≥∞K«∞ÛH˘x `«ÖÏsîÜ∞« #∞
„QÍ"≥∂^ÀºyQÍ xÜ«∞q∞Ozi. `«~∞° "å`« WOw¡+µ¨ QÆ∞=∞™êÎQÍ "Õãi≤ . Ñ≤=∞‡@
=∂=∞ÅÎ^•~°∞ HõKÕiÖ’ ÃÇÏ_£ QÆ∞=∞™êÎQÍ xÜ«∞q∞Ozi. H˘O`«HÍÅ=Ú
[iy# Ñ≤=∞‡@ J@gâßYÖ’ L^ÀºyQÍ #∞Ozi. H˘<åflà◊§‰õΩ Hõ~°∞=Ù
㨠O |O^è Œ Ñ ¨ ٠Ѩ # ∞ÅO^Œ ∞ „Ѩ ` Õ º HÀ^ÀºyQÍ QÆ ∞ [~å`ü Ö ’x „É’Kü Ö ’
xÜ«∞q∞`«∞Öˇ·i. PÜ«∂ L^ÀºQÆ=ÚÅÖ’ `«# ÉÏ^茺`«Å#∞ J`«ºO`«
ã¨=∞~°÷=O`«=ÚQÆ <≥~°"Õ~°∞Û@ =Å# 1901= ã¨O.Ö’ ~îå}Ï lÖÏ¡Ö’x
âßǨѨÓ~°∞Ö’ =∂=∞ÅÎ^•~°∞QÍ xÜ«∞q∞OѨ|_çi. 1903= ã¨O.Ö’ Ѷ㨠∞¨ Hì Í¡ã∞¨
Ô~ã≤_≥O@∞ "≥∞l„¿ãì@∞QÍ ÉÏO„^•Ö’ xÜ«∞q∞OѨ|_çi. "å~°K«Û@ 1907
=~°‰Ωõ L^ÀºQÆ=Ú KÕãi≤ . `«~∞° "å`« PÜ«∞# =Ú~åƒù_∞» , P#O^£, É’~°û^Œ∞ÅÖ’
ѨxKÕã≤, 1910= ã¨O.Ö’ uiy ÉÏO„^•Ö’ Ô~ã≤_≥O@∞ "≥∞l„¿ãì@∞QÍ
xÜ«∞q∞`«∞Öˇ·i. D ã¨O=`«û~°=∞O^Õ "åiH˜ +≤i_ôH˜ áÈ~Ú N ™ê~Ú
ã¨O^Œ~≈° #=Ú KÕÜÚ« ÉèÏQƺ=Ú HõeQÔ #∞.
1916= ã¨O.Ö’ "å~°∞ L^ÀºQÆ q~°=∞} KÕã≤# Ñ≤=∞‡@ H˘xfl <≥ÅÅ
=~°‰Ωõ `å`å¯eHõ L^ÀºyQÍ Ñ¨xKÕãi≤ . JkÜ«Ú#∞ q~°q∞Oz# `«~∞° "å`«
™ê~ÚÉÏÉÏ =∞Ǩã¨=∂kè K≥O^Œ∞=~°‰õΩ N ™ê~Ú ¿ã=Ö’<Õ Ñ¨ÓiÎQÍ
x=∞QÆ∞flÅ~Úi. ÉÏÉÏ =∞Ǩã¨=∂kè Ñ≤=∞‡@ +≤i_ô N ™ê~ÚÉÏÉÏ
ã¨O™ê÷#=Ú#∞, 1929= ã¨O.Ö’ `å#∞ =∞~°}˜OK«∞=~°‰õΩ#∞, ZO`À
Q Q
KåHõK«Hõº=ÚQÆ #_çÑ≤i. "åiH˜ ÉèÏ~°º, XHõ ‰õΩ=∂~°∞_»∞, J~Ú^Œ∞QÆ∞~°∞
4 5
LáÈ^•…`=« Ú
‰õΩ=∂Ô~ÎÅ∞O_çi. a_»¤Å‰õΩ `«y# ã¨O|O^èŒ=ÚÅ∞ ^˘iH˜#q. JO^Œ~°∞
Hˆ =∆ ∞=ÚQÍ #∞<åfl~°∞.
N ™ê~ÚÉÏÉÏ Ü≥∞=~°∞ ?
™ê~ÚÉÏÉÏ Ü≥∞=~°∞ ? ... J#∞ „Ѩâ◊fl‰õΩ =¸_»∞ q^èŒ=ÚÅ∞QÍ
ã¨=∂^è•#=Ú K≥Ñʨ =K«∞Û#∞ :
1. n~å…Ö’K«# KÕÜ«∞HõÜÕ∞, q+¨Ü«∞=ÚÅ QÆ∂iÛ QÍx, =∞#∞+¨µºÅ#∞
QÆ∂iÛ QÍx Ü«∞aè„áêÜ«∞=Ú K≥ÑÙ¨ Ê JÉèϺã¨=Ú QÆÅ"å~°∞ ™ê~ÚÉÏÉÏ
<˘Hõ Ñ≤zÛ Ñ¶H¨ ~© x° Ü«Ú, "å~°∞ +≤i_ôÖ’ tkäÅ"≥∞ÿ áê_»∞Ѩ_#ç =∞ã‘^∞Œ Ö’
#<ÕHõ ã¨O=`«û~°=ÚÅ∞ x=ã≤Oz~°xÜ«Ú, W+¨ì=Ú =zÛ#@∞¡QÍ
=∂\Ï¡_∞» K«∞, `«=∞#∞ ^Œi≈OѨ =zÛ#"åi #∞Oz ^ŒH} ∆˜ ~°∂Ѩ=ÚQÍ
^è#Œ =Ú =ã¨∂Å∞ KÕÜÚ« K«∞O_ç~x° Ü«Ú K≥ÑÙ¨ Ê^Œ∞~°∞.
D Jaè„áêÜ«∞=Ú `«ÑÙ¨ Ê ! P~ü.U. `«~_ö° £ QÍi ¿ãflÇ≤Ï`«∞_»∞ XHõ™êi
ÉÏÉÏ ^Œ~°≈<å#O`«~°=Ú, ÉÏÉÏ =^ŒÌ ÃãÅ=٠ѨÙK«∞ÛH˘x ÉÁOÉÏ~Ú
uiy áÈ=Ù#ѨÙ_»∞ HõO@`«_ç ÃÑ@∞ìH˘<≥#∞. J`«x`À ÉÏÉÏ
~Ú@¡<#≥ ∞, ''Ñ≤zÛ"åx=Öˇ „Ѩ=iÎOK«∞K«∞<åfl"Õq∞ ? <Õ#∞ ÉÁOÉÏ~ÚÖ’
=∂„`«=Ú h`À ÖË<å ?—— ^•xH˜ `«~_ö° £ QÍi q∞„`«∞_ç@∞¡ ["åaK≥Û#∞:
''<åHÍ q+¨Ü∞« =Ú `≥eÜ«∞^Œ∞. ZO^Œ∞Hõ#QÍ, g∞~°∞ ÉÁOÉÏ~ÚÖ’
<å`À #∞#fl@∞¡ <å Hõ#∞Éèí==Ú ÖË^Œ∞QÆ^• !—— JO^Œ∞ʼnõΩ ÉÏÉÏ
~Ú@¡xÜ≥∞#∞ : ''Z=~° ~Ú`Õ ÉÏÉÏ +≤i_ôÖ’ =∂„`«"∞Õ Ü«Ú<åfl_»x
Ü« ∞ #∞H˘O^Œ ∞ ~À "å~° ∞ ÉÏÉÏ#∞ x[=ÚQÍ „QÆ Ç ≤ Ï OѨ Ö Ë ^ Œ x
`≥Å∞ã¨∞HÀ!——.
2. H˘O^Œ~∞° ™ê~ÚÉÏÉÏ#∞ =∞Ǩã≤^úŒ ѨÙ~°∞+¨µ_»xi. =∞ǨÏ=∞‡nÜ«ÚÅ∞
ÉÏÉÏ#∞ `«=∞ Ñ‘~∞° ÅÖ’ <˘HõxQÍ ÉèÏqOzi. Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ ÉÏÉÏ#∞
`«=∞ =∞Ǩ`«∞‡ÅÖ’ <˘HõxQÍ „QÆÇ≤ÏOzi. „Ѩu ã¨O=`«û~°=Ú
+≤i_ôÖ’ [~°∞QÆ∞ L`«û==ÚÅ x~åfiǨωõΩÅ∞ `«=∞ „ѨHõ@#ÅÖ’
ÉÏÉÏ#∞ 'ã¨O`« K«∂_®=∞}˜—QÍ ¿Ñ~˘¯<≥^Œ~°∞.
 3 3
N ™ê~Ú ã¨KiÛ« `„ =« Ú
D Ü«∞aè„áêÜ«∞=Ú ‰õÄ_® ã¨iÜ≥ÿ∞#k HÍ^Œ∞ !
3. N ™ê~ÚÉÏÉÏ#∞ ã¨xflÇ≤Ï`«=ÚQÍ#∞, "åã¨=Î =ÚQÍ#∞ ¿ãqOz# "å~°∞
=∂„`«=Ú ÉÏÉÏ#∞ ÉèQí =Æ ^Œ=`å~°=ÚQÍ xѨÊ\˜Hx˜ ÉèÏqOK«∞K«∞<åfl~°∞.
nxH˜ kQÆ∞= H˘xfl ^Œ$ëêìO`«=ÚÅ xK≥Û^Œ=Ú.
N™ê~ÚÉÏÉÏ ã¨~åfiO`«~åºq∞ :
1. a.q. #~°ã≤OǨϙêfiq∞QÍ~°∞ ~°zOz# ''ÉÏÉÏ ã¨∂„`«=ÚÅ∞ – 3.
ѨÅ∞‰õΩÅ∞—— J#∞ „QÆO^ä=Œ Ú#‰õΩ Ñ‘iHî Öõ ’ WO_À~°∞ ÃÇÏ· HÀ~°∞ì [_çQ˚ Í~°Q∞Æ
Ü«∞"£∞. a. ˆ~ˆQQÍ~°∞ W@∞¡ „"åã≤Ü«Ú<åfl~°∞ : ''ÉÏÉÏ ã¨â◊s~°∞Å∞QÍ
Ü«Ú#flÑÙ¨ Ê_∞» , "å~˘Hõ ~°∂ѨÙ^•eÛ# ÉèQí `Æ fiû« ~°∂Ѩ=ÚQÆ `«=∞ Éè‰í Ωõ ÅÎ ‰õΩ
ÉèÏã≤Å∞¡`«∂, `«=∞ bÖÏ „Ѩɒ^è•Å ^•fi~å ™ê^茉õΩÅ =∂~°æ=Ú#∞
„ѨHÍtOѨKÕÜ«Ú K«∞O_≥_ç"å~°∞. "åi #â◊fi~°"≥∞ÿ# ^ÕǨÏ=Ú
=∂Ü«∞"≥∞áÿ È~Ú#k QÍx, ^•xÖ’ JѨÙÊ_∞» O_ç# 'ÉÏÉÏ— =∂„`= « Ú
xѨÊ\˜H˜x J#O`«â◊H˜Î=Öˇ xez, "å~°∞ ã¨=∂kè K≥O^ŒHõ=ÚO^Œ∞
Éèí‰õΩÎʼnõΩ `À_»Ê_ç#>Ë¡ WѨÊ\˜H˜x "åi <å„â◊~ÚOK«∞ Ü«∞ã¨OMϺHõ
Éèí‰õΩÎʼnõΩ xâ◊≈|Ì=ÚQÍ ã¨Ç¨Ü«∞Ѩ_»∞K«∞<åfl~°∞——.
2. N a.q. #~°ã≤OǨϙêfiq∞ QÍ~°∞ ~°zOz# 'Éèí‰õΩÎÅ Ü«∞#∞Éèí==ÚÅ∞—
J#∞ ѨÙã¨ÎHõ=ÚÖ’x "≥Ú^Œ\˜ ¿ÑrÖ’ L`«Î~° ÉèÏ~°`«^Õâ◊=ÚÖ’ #∞#fl
XHõ ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì [_ç˚QÍi@∞¡ „"åã≤Ü«Ú<åfl~°∞ :
''<Õ#∞ ™ê~ÚÉÏÉÏ#∞ ã¨$+≤ì, ã≤÷u ÅÜ«∞HÍ~°‰õΩ_»∞QÍ ÉèÏqOK≥^Œ#∞.
1918= 㨠O .Ö’ "å~° ∞ 㨠= ∂kè K≥ O ^Œ H õ = ÚO^Œ ∞ <Õ # @∞¡
ÉèÏqOzux. WѨÊ\H˜ ˜ <Õ#>Ë¡ ÉèÏqOK«∞K«∞<åfl#∞. <å‰õΩ =∂„`= « Ú
"å~°∞ ã¨=∂kè K≥Ok#@∞¡ ÖË^Œ∞. <å ^Œ$+≤ìÖ’, "å~°∞ Jxfl
Ѩiq∞`«∞ʼnõΩ Jf`«∞Å∞. "å~°∞ =∂ =∞^茺 Ü«Ú#flѨÙÊ_»∞ "åi
=∂#= â◊s~°=Ú =∂ Hõ#∞Å =ÚO^Œ∞ ã¨OK«iOK«∞ K«∞O_≥#∞.
XH˘¯Hõ¯Ñ¨ÙÊ_»k =∂ ^Œ$+≤ìx qâı+¨=ÚQÆ <åHõi¬OK≥_çk. HÍx,
Z‰õΩ¯= ÉèÏQÆ=Ú =∂ Z~°∞HõÖ’ xÅz#k =∂„`= « Ú "åi J#O`«
Q Q
`«`fiΫ "Õ∞. âßâ◊fi`«=Ú – Jâßâ◊fi`«=ÚÅ J^Œ∞ƒ`ù « ã¨"∞Õ ‡à◊# ~°∂Ѩ"∞≥ #
ÿ Ü«∂Ö’K«#Å#∞, HÀiHõÅ#∞ Q„ Ç
6 7
LáÈ^•…`=« Ú
Ü≥ÚHõ =∂#ã≤Hõ „ѨuaO|=Ú=ÖË "å~°∞ =∂‰õΩ ÉèÏã≤OKÕ"å~°∞.
Jâßâ◊fi`«"∞≥ #
ÿ `«=∞ =∂#=^ÕÇϨ =Ú <˘H˘¯Hõ¯Ñ¨ÙÊ_∞» =∂ =ÚO^Œ~°
`«à◊√‰õΩ=∞x "≥∞iÑ≤OKÕ"å~°∞. WѨÙÊ_»∞ Jâßâ◊fi`«"≥∞ÿ# P ^ÕǨÏ=Ú
=∂Ü«∞"≥∞,ÿ '™ê~ÚÉÏÉÏ— Ü«∞#∞ âßâ◊fi`«"∞≥ #
ÿ J#O`«âH◊ Θ =∂„`=« Ú
xezÜ«Ú#flk——.
a.q. #~°ãO≤ Ǩϙêfiq∞ QÍiKÕ ~°zOѨ|_ç# 'Éè‰í Ωõ ÅÎ Ü«∞#∞Éè=í =ÚÅ∞—
J#∞ „QÆO^ä=Œ ÚÖ’ 19–20 ѨÙ@ÅÖ’ PKå~°º l.l. <åˆ~¯, (Ü«∞O.U.,
Ü«∞O.Ü«∞ãπ.ã≤., ѨÓ<å WO[hiOQÆ∞ HÍÖËr) ~Ú@∞¡ K≥ÑÊ≤ Ü«Ú<åfl~°∞:
''WO\˜ = ^Œ Ì x`« º =Ú <Õ # ∞ Ѩ Ó lOK« ∞ QÆ $ Ǩ Ï ^Õ = `« Å =∞^è Œ º
™ê~ÚÉÏÉÏ <˘HõiQÍ #∞Ozux. ™ê~ÚÉÏÉÏ ÉèíQÆ=O`«∞_»∞.
PÜ«∞# ™ê=∂#º ã¨`∞« Ê~∞° +¨µ_»∞ HÍ_»∞. =∂ =∂=∞QÍ~°Q∞Æ N=∂<£
|∂\©, <å ÉèÏ~°º, <å `«e¡ Q˘Ñ¨Ê ™ê~ÚÉè‰í Ωõ ÅÎ ∞. "å~°∞ ™ê~ÚÉÏÉÏ#∞
Éè í Q Æ = O`« ∞ x=Öˇ Ѩ Ó lOK« ∞ "å~° ∞ . <Õ # ∞ „ H ˘`« Î Q Í +≤ i _ô H ˜
áÈ~Ú#ѨÙÊ_˘Hõ<å_»∞ Ǩ~°u ã¨=∞Ü«∞=ÚÖ’ ™ê~ÚÉÏÉÏ q∞H˜¯e
HÀáÈnÌÑ≤`«∞_≥· Ü«ÚO_≥#∞. JHÍ~°}=ÚQÍ "å~°∞ HÀÑ≤OK«∞K«∞,
â◊Ñ≤OK«∞K«∞ ÉèíÜ«∞ÃÑ@∞ìK«∞O_çi. PÜ«∞# Ñ≤zÛ"å_® ÜÕ∞=∞#∞
ã¨Oâ◊Ü«∞=Ú <å =∞#ã¨∞ûÖ’ "≥∞kÖˇ#∞. =∂=¸Å∞QÆ<Õ Ç¨~°u
Ѩ Ó iÎ Ü « ∂ Ü≥ ∞ #∞. P<å\˜ ™êÜ« ∞ OHÍÅ=Ú <Õ # ∞ ÉÏÉÏ
áê^Œ=ÚÅ#∞ X`«∞ÎK«∞O\˜x. JѨÙÊ_»∞ ÉÏÉÏ „¿Ñ=∞QÍ <å `«Å#∞
x=Ú~°∞K«∞, '<Õ#∞ Ñ≤zÛ"å_»#∞ HÍ#∞ !— J<≥#∞. ZO`« Ü«∂â◊Û~º° =Ú!
<å Ǩ Ï $^Œ Ü « ∞ QÆ ` « Éè Ï ==Ú#∞ „ Q Æ Ç ≤ Ï OK« ∞ K« ∞ <åfl ~ ° ∞ . "åiH˜
`≥eÜ«∞‰õΩO_» =∞#=Ú U ~°Ç¨Ï㨺=ÚÅ#∞ ^•K«*ÏÅ=Ú. "å~°∞
Ü« ∞ O`« ~ åºq∞, <å Ü« ∂ `« ‡ Ü≥ Ú Hõ ¯ JO`« ~ åºq∞. "åi
Ü«∞O`«~åºq∞`«fi=Ú#∞ QÆ∂iÛ <åHõ<ÕHõ x^Œ~°≈#=ÚÅ∞ HõeÔQ#∞.
"å~°∞ <å`À =∂\Ï¡_»∞#ѨÙÊ_»∞ <å ǨÏ$^ŒÜ«∞=ÚÖ’ ‰õÄ~°∞ÛO_ç,
=∂\Ï¡_»∞"åx=Öˇ =∂\Ï¡_»∞"å~°∞. <å ǨÏ$^ŒÜ«∞=ÚÖ’ QÆÅ
Æ Ï≤ OK«∞ K«∞O_≥_" ç å~°∞. "å~°∞ <åÖ’
 3 3
N ™ê~Ú ã¨KiÛ« `„ =« Ú
#∞#fl ÉèíQÆ=O`«∞_»∞. "åˆ~ ÉèíQÆ=O`«∞_»x xâ◊Û~ÚOK«∞@Ö’ <åÔH\˜ì
㨠O HÀK« = Ú ÖË ‰ õ Ω O_≥ # ∞. XH˘¯Hõ ¯ Ѩ Ù Ê_» ∞ "åix <Õ # ∞
ѨsH˜∆OK«∞K«∞O\˜x. „Ѩu ѨsHõ∆Ö’ "å~°∞ ã¨~°fiA˝ÅxÜ«Ú, "åi
~ÚKåÛù#∞™ê~°=Ú ã¨~°fi=Ú#∞ #_çÑ≤OK≥^Œ~°#∞ XˆH #=∞‡Hõ=Ú
HõÅ∞QÆ∞K«∞O_≥#∞——.
4. ~å=Ù|ǨÏ^Œ∂Ì~ü Ü«∞"£∞._»|∞¡º. „Ѩ^è•<£ „"åã≤# '+≤i_ô ™ê~ÚÉÏÉÏ—
Ü« ∞ #∞ „QÆ O ^ä Œ = Ú#‰õ Ω LáÈ^•…`« = ÚÖ’ Q“~° = hÜ« Ú Å∞#∞,
J=∞~å=uÖ’ „Ѩã≤kú ÔHH˜¯# =H©Å∞#∞ #QÆ∞ ^•^•™êÃÇÏ|∞ MÏѨˆ~¤
~Ú@∞¡ K≥ÑÊ≤ Ü«Ú<åfl~°∞ :
''N ™ê~ÚÉÏÉÏ „ Ñ ¨ u "åi Ü« ∞ O`« ~ ° O QÆ = ∞O^Œ ∞ "≥ ∞ ^Œ Å ∞
PÖ’K«#ÅxflÜÚ « `≥eã≤# "åx=Öˇ =ÙO_ç, "åi HÀiHõÅ∞ f~°∞ÛK∞«
ã¨∞Yã¨O`À+¨=ÚÅ∞ HõÅ∞QÆ*ÜË Ú
« K«∞O_≥_"ç å~°∞. PÜ«∞# Éè∂ í q∞ÃÑ·
#_»Ü«∂_»∞ ^≥·==∞<Õ ÉèÏ==Ú HõÅ∞QÆ∞K«∞O_≥#∞——
5. ^•ã¨QÆ}∞ =∞Ǩ~åA `«=∞ 'ã¨Î=# =∞O[i— Ü«∞#∞ ™È΄`«=Ú #O^Œ∞
™ê~ÚÉÏÉÏ#∞ [QÆ`«∞Î Ü≥ÚHõ¯ ã¨$+≤ìHõ~°ÎQÍ#∞, x~°‡Å"≥∞ÿ#
Ü«∞O`«~å`«‡QÍ#∞ x`«º âßO`«=¸iÎQÍ#∞ =i‚Oz Ü«Ú<åfl~°∞.
6. ¿ÇÏ=∂_£ Ñ ¨ O `« ∞ N ™ê~Ú㨠K « Û i„`« = Ú Ü≥ Ú Hõ ¯ "≥ Ú ^Œ \ ˜
LáÈ^•…`=« Ú
D Éèí‰õΩÎÅO^Œi Ü«∞aè„áêÜ«∞=ÚÅ#∞ J=^èŒiOz, "å~°∞ K≥Ñ≤Ê#
^•xÖ’x Ü«∞^•~°÷=Ú#∞ „QÆÇ≤ÏOz N ™ê~Ú Ü«∞=`å~°Ñ¨Ù~°∞+¨µ_»x
ÉèÏqOK≥^Œ=Ú QÍHõ !
LѨx+¨^£ „^Œ+Öì¨ #·ˇ =∞# ѨÓ~°fi |∞∞+¨µÅ∞ ÉèQí =Æ O`«∞_»∞ ã¨~åfiO`«~åºq∞
Ü«∞#∞ ã¨`º« =Ú#∞ ^Œi≈Ozi. |$ǨÏ^•~°}ºHõ, KèåO^ÀQƺ, Hõ~,°î âıfi`åâ◊fi`«~°
LѨx+¨`∞« ÅÎ ∞ r=HÀ\˜`À ã¨ÇϨ ã¨~fi° =ã¨∞Î ã¨=Ú^•Ü«∞"≥∞#ÿ „ѨH$õ u Ü«∞O`«ÜÚ«
ÉèíQÆ=O`«∞x ~°K«#=∞xÜ«Ú, Jk Ü«∞O`«Ü«Ú #O`«~åºq∞KÕ, J#QÍ
ã¨~fi° =Ú#∞ ã¨$+≤Oì z áêeOK≥_ç ÉèQí =Æ O`«∞xKÕ, "åºÑ≤OѨ|_çÜÚ« #fl^ŒxÜ«Ú
=Hͯ}˜OK«∞ K«∞#flk. D ã≤^•úO`«=Ú#∞ x~°∂Ѩ} KÕÜ«Ú@‰õΩ `«y#
Ü«Ú^•Ç¨Ï~°}=Ú N ™ê~ÚÜÕ∞ ! D N ™ê~Ú ã¨K«Ûi„`«=Ú#∞,
™ê~ÚÉÏÉωõΩ ã¨O|OkèOz# W`«~° „QÆO^äŒ=ÚÅ#∞ K«kq#"å~°∞ `«Ñ¨ÊHõ
~¸ ã¨`«º=Ú#∞ „QÆÇ≤ÏOz, Ü«∞^•~°÷=∞~Ú# N ™ê~Úx ^Œi≈OK«QÆÅ~°∞ !
LáÈ^•…`=« Ú ã¨OѨÓ~°=‚ Ú

7.
J^蕺ܫ∞=ÚÖ’ ™ê~ÚÉÏÉÏ#∞ QÀ^èŒ∞=∞Å∞ qã¨~°∞K«∞O_ç# Ü≥ÚHõ
qO`«Ü≥∂yQÍ =i‚OK≥#∞. HÍx ~å#∞ ~å#∞ ÉÏÉÏ`À ã¨O|O^èŒ=Ú
ÃÑiy# H˘Åk, ÉÏÉÏ#∞ ÉèíQÆ=O`«∞_»xÜ«Ú, ™êH∆Í`«Ê~°„|Ǩχ
ã¨fi~°∂ѨÙ_»xÜ«Ú K≥ÑÊ≤ Ü«Ú<åfl~°∞.
+≤i_ô Éè‰í Ωõ ÅÎ O^Œ~∞° , =ÚYº=ÚQÍ =∂^è=Œ ~å=Ù ^Õâá◊ êO_Õ =Ù~°Ñπ¶ âߺ=∂
abcdef
ã¨^Œ∞æ~°∞ N ™ê~Ú<å^ä•~°Ê}=∞ã¨∞Î
â◊√ÉèíO Éèí=`«∞
Ü«∞#∞"å~°∞ ÉÏÉωõΩ q∞H˜¯e Éèí‰õΩÎÅ∞† =zÛ# Éèí‰õΩÎÅO^Œi`À Hõeã≤
"≥∞Åã≤ u~°∞QÆ∞`å_»∞. PÜ«∞<≥šѨÙÊ_»∞ ÉÏÉÏ#∞ '^Õ"å— Ü«∞x

Q Q
ã¨OÉ’kèOK«∞"å_»∞.
8 9
 3 3
N ™ê~Ú ã¨KiÛ« `„ =« Ú
lmnopq
N ™ê~Ú<å^è•Ü«∞ #=∞ó
N ™ê~Ú ã¨KÛ«i`„ =
« Ú
"≥Ú^Œ\˜ J^蕺ܫ∞=Ú
QÆ∞~°∞^Õ=`å ã¨∞Îu † u~°QÆe qã¨~°∞@ – ^•x "Õ^•O`« `«`«Îfi=Ú
QÆ∞~°∞^Õ=`åã¨∞Îu :
ѨÓ~°fi ã¨O„Ѩ^•Ü«∂#∞™ê~°=Ú ¿ÇÏ=∂_£ÑO¨ `«∞ N ™ê~Ú ã¨KÛ« i„`«
„QÆO^ä=Œ Ú#∞ QÆ∞~°∞^Õ=`åã¨∞uÎ `À „áê~°OaèOK«∞K«∞<åfl~°∞.
1. „Ѩ„Ѩ^=Œä ∞=Ú# q¿Ñ¶∞flâ◊fi~°∞x 㨇iOK«∞K«∞ P@OHõ=ÚÅ#∞ `˘ÅyOz
~¸ „QÆ O ^ä Œ = Ú [Ü« ∞ „Ѩ ^ Œ = ÚQÍ ™êQÆ ∞ #@∞¡ "Õ _ » ∞ H˘#∞K« ∞
N ™ê~Ú<å^ä∞Œ _Õ ™êH∆Í`«∞Î N QÆ}âË √◊ _»x K≥ÑÙ¨ ÊK«∞<åfl~°∞.
2. Ñ≤=∞‡@ N ã¨~°ã¨fif^Õqx 㨇iOz Ü«∂"≥∞ `«#h „QÆO^äŒ ~°K«#‰õΩ
ѨÙiH˘eÊ#O^Œ∞ʼnõΩ #=∞㨯iOK«∞K«∞, N ™ê~ÚÜÕ∞ ã¨~°ã¨fif
㨠fi ~° ∂ Ѩ Ù Öˇ · `« = ∞ Hõ ^ ä Œ # ∞ `å"Õ ∞ QÍ#=Ú KÕ Ü « Ú K« ∞ <åfl~° x
K≥ÑÙ¨ ÊK«∞<åfl~°∞.
3. `«^∞Œ Ѩi ã¨$+≤,ì ã≤u÷ , ÅÜ«∞ HÍ~°‰Ωõ ÅQÆ∞ „|Ǩχ, q+¨µ,‚ =∞¿ÇÏâ◊fi~°∞Å#∞
„áêi÷Oz N ™ê~ÚÜÕ∞ „u=¸~åκ`«‡Hõ ã¨fi~°∂ѨÙÅxÜ«Ú, ã¨=∞~°÷
㨠^ Œ ∞ æ ~ ° ∞ =ÙÅxÜ« Ú , "å~° ∞ =∞#Å#∞ 㨠O ™ê~° = ∞#∞ #kx
Q Q
^•\˜OK«QÅÆ ~°xÜ«Ú K≥ÑÙ¨ ÊK«∞<åfl~°∞.
10
"≥Ú^Œ\˜ J^蕺ܫ∞=Ú
4. `«~°∞"å`« `«=∞ QÆ$ǨÏ^Õ=`«Ü«∞QÆ∞ <å~åÜ«∞} Pk<å^äŒ∞#‰õΩ
#=∞㨯iOz, "å~°∞ H˘OHõ} ^Õâ◊=ÚÖ’ "≥Åã≤~°xÜ«Ú, P Éèí∂q∞
Ѩ~â° √◊ ~å=Ú_»∞ ã¨=Ú„^Œ=Ú #∞O_ç ã¨OáêkOz#^ŒxÜ«Ú K≥ÑÙ¨ ÊK«∞,
"åi =Oâ◊ =¸ÅѨÙ~°∞+¨µx ™È΄`«=Ú KÕã≤i.
5. J@∞ Ñ≤=∞‡@ "åi QÀ„`« |∞∞+≤Ü∞« QÆ∞ Éè~í ^° •fi[=Úxx 㨇iOK≥#∞.
JO`ÕQÍHõ, Ü«∂[˝=Å∞¯º_»∞, Éè$í QÆ∞_»∞, Ѩ~åâ◊~∞° _»∞, <å~°^∞Œ _»∞, ã¨#Hõ
ã¨#O^Œ<å^Œ∞Å∞, ã¨#`«∞¯=∂~°∞_»∞, â◊√‰õΩ_»∞, â∫#‰õΩ_»∞, qâßfiq∞„`«∞_»∞,
=t+¨µª_»∞, "åb‡H˜, "åã¨∞^Õ=Ù_»∞, *ˇ·q∞x, "≥·â◊OáêÜ«∞#∞_»∞,
#=Ü≥∂wO„^Œ∞Å∞ =Ú#flQÆ∞ ѨÅ∞=Ù~°∞ =Ú#∞Å#∞, x=$uÎ, *Ï˝#^Õ=Ù,
™Èáê#∞, =ÚHÍÎÉÏ~Ú, [<å~°÷#∞_»∞, UHõ<å^äŒ∞_»∞, <å=∞^Õ=Ù_»∞,
`«∞HÍ~å"£∞, HÍ<å›, #~°ÇϨ i `«k`«~° J~åfip# Ü≥∂wâ◊fi~°∞Å#∞ ‰õÄ_®
„áêi÷OK≥#∞.
6. `«~∞° "å`« `«# Ñ≤`å=∞Ǩï_≥#· ã¨^•t=Ù#‰õΩ, `«O„_ç ~°ÑÚ¨¶ <å^ä∞Œ #‰õΩ,
Hõ#fl`«eH¡ ,˜ z#fl`«#=Ú #∞O_ç ÃÑOz ÃÑ^ŒKÌ ãÕ #≤ "Õ∞#`«‰Î Ωõ , `«# *˺+¨ª
™È^Œ~∞° #‰õΩ #=∞㨯iOK≥#∞.
7. J@∞ÃÑ· # áê~î ° ‰ õ Ω ʼnõ Ω #=∞㨠¯ iOz, `« # „QÆ O ^ä Œ = Ú#∞
UHÍ„QÆz`«=Î Ú`À áê~åÜ«∞} KÕÜÚ« _»x „áêi÷OK≥#∞.
8. z=~°QÍ `«# QÆ∞~°∞=Ù, ^Œ`åÎ=`å~°=Ú#∞ JQÆ∞ N ™ê~ÚÉÏÉωõΩ
#=∞㨯iOz, `å#∞ "åiÃÑ· ѨÓiÎQÍ <å^è•~°Ñ_¨ ç Ü«Ú<åfl#x K≥ÑÙ¨ ÊK«∞,
D „ѨÑO¨ K«=Ú q∞^二 Ü«∞xÜ«Ú, „|Ǩχ"Õ∞ ã¨`º« =∞<Õ J#∞Éè=í =Ú#∞
`«#‰õΩ HõeyOK«∞ â◊H˜Î "åiˆH HõÅ^Œx K≥ѨÙÊK«∞, h „ѨѨOK«=ÚÖ’
<ÕÜÕ∞ r=ÙÅO^Œ∞ Ѩ~°=∂`«∞‡_»∞ x=ã≤OK«∞K«∞<åfl_À "å~°ÅO^ŒiH˜
#=∞㨯iOK≥#∞.
Ѩ~åâ◊~∞° _»∞, "åºã¨∞_»∞, âßO_çÅ∞º_»∞ "≥Ú^ŒÅ∞QÍ QÆÅ"å~°Å∞ K≥ÑÊ≤ #
ÉèíH˜Î =∂~°æ=ÚÅ#∞ á⁄QÆ_ç =i‚Oz# Ñ≤=∞‡@, ¿ÇÏ=∂_£Ñ¨O`«∞ D „H˜Ok
Hõ^#Œä ∞ K≥ÑÙ¨ Ê@‰õΩ „áê~°OaèOK≥#∞.
11
 3 3
N ™ê~Ú ã¨KiÛ« `„ =« Ú
1910 ã¨O. `«^∞Œ Ѩi Ü≥ÚHõ<å\˜ L^ŒÜ∞« =Ú# <Õ#∞ ti_ô =∞ã‘^∞Œ Ö’
#∞#fl N ™ê~ÚÉÏÉÏ ^Œ~°≈#=Ú H˘~°‰õΩ "≥o§ux. JѨÙÊ_»∞ [iy# D
„H˜Ok q+¨Ü«∞=Ú#∞ QÆ=∞xOz q∞H˜¯e Ü«∂â◊Û~°ºÑ¨_çux. ÉÏÉÏ =ÚY
„ѨH∆Íà◊#=Ú QÍqOK«∞H˘x QÀ^èŒ∞=∞Å∞ qã¨~°∞@‰õΩ ã¨Oã≤^Œ∞ú_»QÆ∞K«∞O_≥#∞.
"å~°∞ <ÕÅÃÑ· QÀ<≥ Ѩ~z° , ^•xÃÑ· u~°∞QÆe Ü«ÚOzi. KÕ@Ö’ H˘xfl QÀ^è∞Œ =∞Å∞
áÈã≤H˘x, HõÑh¨¶ (K˘Hͯ) KÕ`∞« Å∞ ÃÑ·H˜ =∞_»z, Ñ≤_HÔç _»∞ K˘Ñ¨ÙÊ# QÀ^è∞Œ =∞Å∞
"ÕÜÚ« K«∞ qã¨~™° êyi. Jk K«∂z <åÖ’ <Õ#∞, ''D QÀ^è∞Œ =∞Ñ≤O_çx ÉÏÉÏ
ÜÕ∞q∞KÕÜ«Ú#∞ ?—— PÜ«∞<≥O^Œ∞ʼnõΩ QÀ^èŒ∞=∞Å∞ qã¨~°∞K«∞O_≥#∞ ?
"å~°∞ aèH∆Í@#=ÚKÕ rqOK«∞"åˆ~ ! "åiH˜ QÀ^èŒ∞=∞Ñ≤O_ç`À <Õq∞
xq∞`«Î=Ú ? "åiH˜ Ñ≤O_ç xÅfi KÕÜ«∞=Åã≤# JQÆ`«º=Ú ÖË^Õ !—— Ü«∞x
zOuOzux. JK« Û @‰õ Ω =zÛ# =∞iH˘O`« = ∞Ok ‰õ Ä _» x>Ë ¡
Ü«∂â◊Û~°º=∞QÆ∞flÅ~Úi. HÍx =∂Ö’ <≥=iH˜ QÆ∂_» ÉÏÉÏ#∞ „ѨtflOK«∞@‰õΩ
^è≥·~°º=Ú KåʼnõΩO_≥#∞. D ã¨OQÆu "≥O@<Õ „QÍ=∞=ÚÖ’ "åºÑ≤OK≥#∞.
PÉÏÅ QÀáêÅ=Ú D qO`« K«~°º#∞ K«∂K«∞@ÔH· ÉÏÉÏ =^ŒÌ QÆ∞q∞QÆ∂_çi.
#Å∞QÆ∞~°∞ „ã‘ÎÅ∞ Z@∞Å<À ™êǨÏã≤Oz =∞ã‘^Œ∞ "≥∞>ˇ¡H˜¯ ÉÏÉÏ#∞ „ѨHõ¯‰õΩ
[iÑ≤, "åˆ~ qã¨~°∞@ „áê~°OaèOzi. "å~°∞ u~°∞QÆe Ñ≤_çx KÕ`«Ñ¨@∞ìH˘x,
ÉÏÉÏ bÅÅ#∞ áê_»∞K«∞ qã¨∞~°∞@ ™êyOzi. D K«~º° Å#∞ K«∂z ÉÏÉωõΩ
HÀѨ=Ú =K≥Û#∞. HÍx, "åi „¿Ñ=∞‰õΩ ÉèíH˜ÎH˜ q∞QÆ∞Å ã¨O`«ã≤Oz
zé∞#=Ùfi#qfii. qã¨~∞° #ѨÙÊ_»∞ „ã‘ÅÎ ∞ `«=∞Ö’ `åq∞@¡#∞H˘xi. ''ÉÏÉωõΩ
WÅ∞¡ Ñ≤Å¡Å∞ ÖË~°∞. Pã≤Îáêã¨∞ÎÅ∞ ÖË=Ù. "åiÃÑ· P^è•~°Ñ¨_ç#"å~°∞, PÜ«∞#
áÈ+≤OK«=Åã≤# "åÔ~=~°∞#∞ ÖË~°∞. "å~°∞ aèH∆Í@#=ÚKÕ rqOK«∞"å~°∞
Hõ#∞Hõ "åiH˜ ~˘>ˇì KÕã≤H˘#∞@‰õΩ QÀ^èŒ∞=∞Ñ≤O_ç`À xq∞`«Î=Ú ÖË^Œ∞.
J\˜ì Ѩiã≤÷`«∞ÅÖ’ ÉÏÉωõΩ QÀ^èŒ∞=∞Ñ≤O_ç`À <Õq∞Ѩx ? ÉÏÉÏ q∞QÆ∞Å
^ŒÜ«∂„~°Ì ǨÏ$^ŒÜ«Ú_»QÆ∞@KÕ =∞#H© Ñ≤O_çx ѨOzÃÑ@∞ì#∞ HÍÉ’Å∞——
Dq^è=Œ ÚQÍ =∞#=Ú# "Õ~ˆ fi~°∞ q^è=Œ ÚÅ zOuOK«∞K«∞ áê_»∞K«∞ qã¨~∞° @
Q Q
=ÚyOz, Ñ≤O_çx <åÅ∞QÆ∞ ÉèÏQÆ=ÚÅ∞QÍ KÕã≤ Ü≥ÚH˘¯Hõ¯~°∞ XH˘¯Hõ¯
12
"≥Ú^Œ\˜ J^蕺ܫ∞=Ú
ÉèÏQÆ=Ú#∞ fã≤H˘#∞K«∞O_çi. JO`«=~°‰õΩ âßO`«=ÚQÍ QÆ=∞xOK«∞K«∞#fl
ÉÏÉÏ ÖËz HÀѨ=Ú`À "åix u@∞ìK«∞ x@¡<≥#∞.
''F =x`«ÖÏ~å ! g∞‰õΩ Ñ≤zÛѨ\#ì˜ ^• ÜÕ∞q∞ ? Z=~°|ƒ ™⁄=∞‡#∞H˘x
Å∂\© KÕÜÚ« K«∞O\˜i ? g∞ =^ŒÌ #∞O_ç QÀ^è∞Œ =∞Å∞ "å_»∞H˘O\˜<åÜÕ∞q∞ ?
U HÍ~°}=Ú KÕ`« Ñ≤O_çx Q˘OáÈ=Ù@‰õΩ Ü«∞uflOK«∞K«∞<åfl~°∞ ? ã¨~ˆ , ~Ú@∞¡
KÕÜÚ« _»∞. Ñ≤O_çx fã≤H˘xáÈ~Ú „QÍ=∞Ѩ٠ã¨iǨÏ^Œ∞ÅÌ ÃÑ·x K«Å∞¡_∞» ——. Jk
qx Ü«∂ =x`« ÖÏâ◊Û~°º=∞QÆflÅ~Úi, ã≤QÆ∞æѨ_çi, QÆ∞ã¨QÆ∞ã¨ÖÏ_»∞H˘#∞K«∞
T~°∞ ã¨iǨÏ^Œ∞ÅÌ =^Œ‰Ì Ωõ áÈ~Ú ÉÏÉÏ Ü«∂*Ï˝#∞™ê~°=Ú P Ñ≤O_çx K«ei¡ .
<Õx^ŒO`«Ü«Ú Ez, +≤i_ô „Ѩ[Å#∞ ÉÏÉÏ K«~°º#∞ QÆ∂iÛ
„ѨtflOzux. TiÖ’ HõÅ~å *Ï_»º=Ú QÆÅ^ŒxÜ«Ú ^•xx âßOuOѨKÜ Õ Ú« @
Hõk ÉÏÉÏ ™ê^èŒ#=∞xÜ«Ú K≥Ñ≤Êi. JѨÙÊ_»∞ "å~°∞ qã≤i#q QÀ^èŒ∞=∞Å∞
HÍ=xÜ«Ú, "å~°∞ HõÅ~å *Ï_»º=Ú#∞ qã¨i TiHõ=`«Å áê~°„^Àe~°xÜ«Ú
K≥Ñ≤Êi. JѨÊ\˜ #∞O_ç HõÅ~å `«ÔQæ#∞. „QÍ=∞=ÚÖ’x „Ѩ[ÅO^Œ~°∞
P#OkOzi. W^ŒO`«ÜÚ« qx# <å‰õΩ q∞H˜¯e ã¨O`«ã=¨ Ú HõeQÔ #∞. nx
QÆ∂_®~°÷=Ú#∞ `≥eã≤H˘# ‰õΩ`«∂ǨÏÅ=Ú HõeÔQ#∞. QÀ^èŒ∞=∞Ñ≤O_çH˜ HõÅ~å
*Ï_» º =Ú#‰õ Ω 㨠O |O^è Œ " Õ ∞ q∞? D Ô ~ O_ç O \˜ H ˜ QÆ Å HÍ~° º HÍ~° }
ã¨O|O^è"Œ ∞Õ q∞ ? XHõ\˜ ~ÚOH˘Hõ ^•x<≥@∞¡ âßOuOѨ*ÃË ã#∞ ? W^ŒO`«ÜÚ«
JQÀK«~°=ÚQÍ `ÀK≥#∞. JO^Œ∞KÕ <Õ#∞ `«Ñ¨ÊHõ ~¸ q+¨Ü«∞=Ú#∞ QÆ∂iÛ
„"åã≤ ÉÏÉÏ bÅÅ#∞ =∞#™ê~å áê_»∞H˘# =ÅÜ«Ú#x xâ◊Û~ÚOK«∞H˘O\˜x.
D bÅ#∞ Ez ~Ú@∞¡ ÉèÏqOK«∞H˘x ǨÏ$^ŒÜ∂« #O^Œ ѨÓi`«∞_»#~Úux.
D „ѨHÍ~°=ÚQÍ ÉÏÉÏ ã¨KÛ« i„`«#∞ „"åÜ«Ú@‰õΩ „¿Ñˆ~Ñ≤OѨ|_çux. J>Ë¡
ÉÏÉÏ Hõ$áêHõ\ÏHõ∆=ÚÅKÕ Pj~åfi^Œ=ÚÅKÕ „QÆO^äŒ=Ú xifiѶ¨∞fl=ÚQÆ#∞,
[Ü«∞„Ѩ^=Œ ÚQÆ#∞ ѨÓiÎÜ∞ÿ≥ #k.
u~°QÆe qã¨~°∞@ – ^•x "Õ^•O`« `«`«Îfi=Ú :
u~°∞QÆe qã¨~∞° @#∞ QÆ∂iÛ +≤i_ô „Ѩ[Å#∞H˘#∞suÜÕ∞ HÍHõ ^•xÖ’
"Õ^•O`« ÉèÏ==Ú ‰õÄ_® HõÅ^Œ∞. ™ê~ÚÉÏÉÏ +≤i_ô Ü«∞O^Œ∞ ã¨∞=∂~°∞ 60
13
 3 3
N ™ê~Ú ã¨KiÛ« `„ =« Ú

lmnopq
UO_»∞¡ x=ã≤OK≥#∞. D HÍÅ=∞O`«Ü«Ú "å~°∞ u~°∞QÆe qã¨~°∞K«∞<Õ
Ü«ÚO_çi! x`«º=Ú "å~°∞ qã¨~°∞#k QÀ^èŒ∞=∞Å∞ HÍ=Ù, Éèí‰õΩÎÅ Ü≥ÚHõ¯
áêѨ=ÚÅ∞, =∞<À qKå~°=ÚÅ∞ "≥Ú^ŒÅQÆ∞#q. u~°∞QÆe Ü≥ÚHõ¯ „H˜Ok~å~Ú
Hõ~‡° † g∞k ~å~Ú ÉèHí †Î˜ KÕu`À Ѩ@∞ìH˘x# Ñ≤_ç *Ï˝#=Ú. *Ï˝<À^ŒÜ∞« =Ú#‰õΩ N ™ê~Ú<å^è•Ü«∞ #=∞ó
QÍx, P`«‡ ™êH∆Í`å¯~°=Ú#‰õΩ QÍx "≥Ú@ì"Ú≥ ^Œ@ áêѨ=ÚÅ#∞, HÀiHõÅ#∞
`«∞_çz "ÕÜ∞« =ÅÜ«Ú#∞. J@∞ Ñ≤=∞‡@ „uQÆ∞} ~åÇ≤Ï`«º=Ú á⁄O^Œ=Öˇ#∞.
JǨÏOHÍ~°=Ú#∞ K«OѨÙH˘#=ÅÜ«Ú#∞.
N ™ê~Ú ã¨KÛ«i`„ =
« Ú
Wk q#QÆ<Õ Hõc~°∞ Hõ^äŒ [˝Ñ≤ÎH˜ =K«∞Û#∞. XHõ<å_»∞ „ã‘Î Ü≥ÚHõ`≥ Ô~O_»= J^蕺ܫ∞=Ú
u~°∞QÆeÖ’ ^è•#º=Ú#∞ "Õã≤ qã¨~°∞K«∞O_≥#∞. ^•xx K«∂z Hõc~°∞
ÜÕ∞_»fi™êÔQ#∞. xѨu x~°O[#∞_»#∞ Ü≥ÚHõ ™ê^èŒ∞ѨÙOQÆ=Ù_»k K«∂z
HÍ~°}=∞_»∞QÆQÍ Hõc~°∞ ~Ú@∞¡ ["åaK≥Û#∞† ''<Õ#∞ ‰õÄ_® P ^è•#º=Ú D „QÆO^äŒ ~°K«#‰õΩ =ÚYº HÍ~°}=Ú† „QÆO^äŒ ~°K«#‰õΩ ѨÓ#∞H˘#∞@‰õΩ
=Öˇ „ Ñ ¨ Ñ ¨ O K« = ∞#∞ u~° ∞ QÆ e Ö’ q㨠~ ° | _≥ ^ Œ # ∞ Hõ ^ • ?—— ^•xH˜ Jã¨=∞~°÷`«–ÉÏÉÏ JÉèíÜ«∞=Ú† "å_®Ö’ f„= "åyfi"å^Œ=Ú†
xѨux~°O[#∞_ç@∞¡ |^Œ∞Å∞ K≥ÃÑÊ#∞ : '¿ÇÏ=∂_£Ñ¨O`«∞— J#∞ a~°∞^Œ∞#‰õΩ =¸ÅHÍ~°}=Ú, QÆ∞~°∞=Ù Ü≥ÚHõ¯ P=â◊ºHõ`«
''ÉèíÜ«∞=Ú ÖË^Œ∞ ! u~°∞QÆe Ñ≤_çx QÆ\˜ìQÍ Ñ¨@∞ìH˘#∞=Ú. J#QÍ
*Ï˝#=Ú#∞ q_»∞=‰õΩ=Ú. <Õ<≥@∞¡ QÆ\˜ìQÍ Ñ¨\˜ìÜ«Ú<åfl<À h=Ù#∞ J>Ë¡ D „QÆO^äŒ ~°K«#‰õΩ =ÚYºHÍ~°}=Ú
KÕÜ«Ú=Ú. =∞#ã¨∞û#∞ ˆHO„nHõiOK«∞=Ú. ^Œ∂~°=ÚQÍ áÈhÜ«∞‰õΩ=Ú. "≥Ú^Œ\˜ Ü«∞^蕺ܫ∞=ÚÖ’ QÀ^è∞Œ =∞Å∞ qã¨i Ü«∂ Ñ≤O_çx Ti|Ü«∞@
JO`«~å`«‡#∞ EK«∞@‰õΩ ^Œ$+≤ìx JO`«~°∞‡Y=Ú QÍx=Ú‡. h=Ù `«Ñ¨ÊHõ K«e¡ HõÅ~å *Ï_»º=Ú#∞ `«iq∞"Õã≤# ÉÏÉÏ qO`« K«~°º#∞ =i‚Ozux.
~°HO∆˜ Ѩ|_≥^=Œ Ù——.
W^ÕQÍHõ N ™ê~Ú Ü≥ÚHõ¯ ~Ú`«~° =∞Ç≤Ï=∞Å∞ qx ã¨O`À+≤Ozux. P
"≥Ú^Œ\˜ J^蕺ܫ∞=Ú ã¨OѨÓ~°=‚ Ú ã¨O`À+¨"Õ∞ #hfl „QÆO^äŒ=Ú „"åÜ«Ú@‰õΩ ѨÙiH˘eÊ#k. J^ÕQÍHõ ÉÏÉÏQÍi

abcdef
qO`« bÅÅ∞#∞ K«~°ºÅ∞#∞ =∞#ã¨∞û# HÍ#O^Œ=Ú HõÅ∞QÆ*ËÜ«Ú#∞† Jq
Éèí‰õΩÎʼnõΩ É’^èŒ#Å∞QÍ LѨHõiOK«∞#∞† `«∞^Œ‰õΩ áêѨ=ÚÅ∞ É’Q˘@∞ì#∞ QÆ^•
Ü«∞x ÉèÏqOz ÉÏÉÏ Ü≥ÚHõ¯ Ѩq„`« rq`«=Ú#∞, "åi É’^è#Œ Å#∞ „"åÜ«∞
ã¨^Œ∞æ~°∞ N ™ê~Ú<å^ä•~°Ê}=∞ã¨∞Î "≥Ú^Œe_çux. Ü≥∂wâ◊fi~°∞x rq`« K«i„`« `«~¯° =Ú#∞ <åºÜ«∞=Ú#∞ HÍ^Œ∞.

Q Q
â◊√ÉèíO Éèí=`«∞ Jk =∞#‰õΩ ã¨`º« =Ú#∞, P^蕺u‡Hõ=Ú#∞<≥#· =∂~°=æ Ú#∞ EѨÙ#∞.
14 15
 3 3
N ™ê~Ú ã¨KiÛ« `„ =« Ú
„QÆO^äŒ ~°K«#‰õΩ ѨÓ#∞H˘#∞@‰õΩ Jã¨=∞~°÷`« – ÉÏÉÏ JÉèíÜ«∞=Ú :
N ™ê~Ú ã¨KÛ« i„`« „QÆO^äŒ ~°K#« ‰õΩ `«y# ã¨=∞~°`
÷ « QÆÅ"å_»#∞ HÍ#x
¿ÇÏ=∂_£Ñ¨O`«∞ ÉèíÜ«∞Ѩ_≥#∞. J`«_ç@¡#∞H˘<≥#∞ : ''<å Ü≥ÚHõ¯ ã¨xflÇ≤Ï`«
¿ãflÇ≤Ï`«∞x rq`«K«i„`«ÜÕ∞ <å‰õΩ `≥eÜ«∞^Œ∞. <å =∞#¿ãû <å‰õΩ QÀK«~°=Ú
H͉õ Ω #fl k . W\˜ ì ã≤ ÷ u Ö’ XHõ Ü≥ ∂ wâ◊ fi ~° ∞ x K« i „ ` « # ∞ <Õ < ≥ @ ∞¡
"„ åÜ«∞QÆÅ∞QÆ∞^Œ∞#∞? J=`å~° ѨÙ~°∞+¨µÅ ÅHõ} ∆ =ÚÅ <≥@∞¡ =i‚OK«QÅÆ #∞?
"Õ^Œ=ÚÖË "åix á⁄QÆ_»ÖˉõΩO_≥#∞. `å#∞ Ü≥∂yÜ«∞~Ú# QÍx Ü≥∂y
Ü≥ÚHõ¯ rq`«=Ú#∞ Q„ Ç Æ Ï≤ OѨ*ÏÅ_»∞. J\ì̃KÀ "åi =∞Ç≤Ï=∞Å#∞ <Õ<@ ≥ ∞¡
H© i Î O K« Q Æ Å #∞ ? ã¨ Ñ ¨ Π㨠= Ú„ ^ Œ = ÚÅ Ö’`« ∞ #∞ Q˘Å∞= =K« ∞ Û # ∞.
PHÍâ◊=Ú#∞ QÆ∞_»¤Ö’ "Õã≤ =¸Ü«∞=K«∞Û#∞. HÍx Ü≥∂wâ◊fi~°∞x K«i„`«
„"åÜ«Ú@ |ǨïHõ+¨ì=Ú. Wk Q˘Ñ¨Ê ™êǨÏ㨠Hõ$`«º=∞x ‰õÄ_® <å‰õΩ
`≥eÜ«Ú#∞—— JO^Œ∞=Å# #Å∞QÆ∞iÖ’ #=ÙfiÅáêÅQÆ∞^Œ∞<Õ"∂≥ #x ÉèÜ í ∞« Ѩ_ç
N ™ê~¸â◊fi~°∞x J#∞„QÆǨÏ=Ú H˘~°‰õΩ „áêi÷OK≥#∞.
=∞Ǩ~å„+¨ì ^Õâ=◊ ÚÖ’x „Ѩ^=Œè ∞ HõqÜ«Ú, Ü≥∂wâ◊fi~°∞_»∞#QÆ∞ *Ï˝<âÕ fi◊ ~°
=∞Ǩ~åA Ü≥∂QÆ∞Å K«i„`« „"åã≤# "åix ÉèíQÆ=O`«∞_»∞ „¿Ñq∞OK«∞#x
K≥ÑÊ≤ Ü«Ú<åfl~°∞. U Éè‰í Ωõ ÅÎ ∞ Ü≥∂QÆ∞Å K«i„`«Å#∞ „"åÜ«∞ ‰õΩ`«∂ǨÏŠѨ_^≥ ~Œ À
"åi HÀiHõÅ∞ <≥~°"Õ~°∞#@∞¡, "åi „QÆO^äŒ=ÚÅ∞ H˘#™êQÆ∞#@∞¡ KÕÜ«Ú@‰õΩ
Ü≥∂QÆ∞Å<ÕHõ =∂~°æ=ÚÅ #=ÅOaOK≥^Œ~°∞. Ü≥∂QÆ∞ÖË Ü«∞\˜ìѨxH˜
„¿Ñˆ~Ñ≤O`«∞~°∞. ^•xx <≥~°"Õ~°∞Û@‰õΩ Éèí‰õΩÎx HÍ~°}=∂„`«∞xQÍ #∞Oz
"åi "åi HÍ~°º=ÚÅ#∞ "åˆ~ H˘#™êyOK«∞H˘<≥^Œ~°∞. 1700 â◊Hõ
ã¨O=`«û~°=ÚÖ’ =∞Ç‘ÏѨu ѨO_ç`∞« _»∞ Ü≥∂wâ◊fi~°∞Å K«i„`«Å#∞ „"åÜ«Ú@‰õΩ
HÍOH˜O∆ K≥#∞. Ü≥∂QÆ∞Å∞ P`«xx „áÈ`«ûÇ≤ÏOz P HÍ~°º=Ú#∞ H˘#™êyOzi.
J>Ë¡ 1800 â◊Hõ ã¨O=`«û~°=ÚÖ’ ^•ã¨QÆ}∞ Ü≥ÚHõ¯ ¿ã=#∞ P"≥∂kOzi.
=∞Ç‘ÏѨu <åÅ∞QÆ∞ „QÆO^äŒ=ÚÅ#∞ „"åÃã#∞. Jq ÉèíHõÎ q[Ü«∞=Ú, ã¨O`«
q[Ü«∞=Ú, ÉèíHõÎ bÖÏ=∞$`«=Ú, ã¨O`« bÖÏ=∞$`«=Ú J#∞#q. ^•ã¨QÆ}∞
Q
„"åã≤#q ÉèíHõÎbÖÏ=∞$`«=Ú, ã¨O`«Hõ^ä• =∞$`«=Ú#∞ =∂„`«"Õ∞. P^èŒ∞xHõ
16
~Ô O_»= J^蕺ܫ∞=Ú
Ü≥∂QÆ∞Å K«i„`«Å∞ gxÜ«∞O^Œ∞ QÆÅ=Ù. ÉèíHõÎ bÖÏ=∞$`«=ÚÖ’x 31, 32,
33 J^蕺ܫ∞=ÚÅO^Œ∞#∞, ã¨O`«H^õ •ä =∞$`«=ÚÖ’x 57= J^蕺ܫ∞=∞O^Œ∞#∞
™ê~ÚÉÏÉÏ rq`« K«i„`«ÜÚ« , "åi É’^è#Œ Å∞ K«H¯õ QÍ qâ◊nHõiOѨ|_ç#q.
Wq ™ê~ÚbÖÏ =∂ã¨Ñ¨„uHõ, ã¨OѨÙ@=Ú 17, ã¨OzHõÅ∞ 11, 12 #O^Œ∞
„ѨK∞« i`«=ÚÅ∞. K«^∞Œ =~°∞Å∞ D Ü«∞^蕺ܫ∞=ÚÅ∞ ‰õÄ_® ѨiOî K«=Öˇ#∞.
N ™ê~ÚÉÏÉÏ J^Œ∞ƒù`b« ÅÅ∞ ÉÏO„^• x"åã≤xÜ«∞QÆ∞ N=∞u ™êq„fÉÏ~Ú
~°Ñ¶¨Ú<å^ä£ `≥O_»∂ů~üKÕ z#fl ѨÙã¨ÎHõ=ÚÖ’ K«Hõ¯QÍ =i‚OѨ|_ç#q.
^•ã¨QÆ}∞ =∞Ǩ~åAQÍ~°∞ ‰õÄ_» N™ê~Ú áê@Å∞ =∞^èŒ∞~°=ÚQÍ
„"åã≤ÜÚ« <åfl~°∞. QÆ∞[~åf ÉèÏ+¨Ö’ Jg∞^•ãπ Éè"í åx "≥∞ǨÏ`å Ü«∞#∞ Éè‰í Ωõ _Î ∞»
N ™ê~Ú Hõ^äŒÅ#∞ =Ú„kOz<å~°∞. ™ê~Ú<å^䌄ѨÉèí J#∞ =∂ã¨Ñ¨„uHõ
+≤i_ôÖ’x ^ŒH˜∆}aèHõ∆ ã¨Oã¨÷ "å~°∞ „ѨK«∞iOz Ü«Ú<åfl~°∞. Wxfl
„QÆO^äŒ=ÚÅ∞O_»QÍ „Ѩã¨∞Î`« ã¨K«Ûi„`« „"åÜ«Ú@‰õΩ HÍ~°}"Õ∞q∞ ? ^•x
Ü«∞=ã¨~"° ∞Õ q∞ ? Ü«∞x Z=Ô~#· #∞ „ѨtflOѨ =K«∞Û#∞.
nxH˜ ["å|∞ q∞H˜¯e `ÕeHõ ! ™ê~ÚÉÏÉÏ rq`« K«i„`« ã¨=Ú„^Œ=Ú
=Öˇ qâßÅ"≥∞#ÿ k, Ö’`≥#· k. JO^Œ~∞° nxÜ«∞O^Œ∞ =Úxy ÉèHí *Θ Ï˝#=ÚÅ#∞
=∞}∞Å#∞ "≥eH˜fã≤ HÍ=Åã≤#"åiH˜ ѨOz ÃÑ@ì=K«∞Û#∞. N ™ê~ÚÉÏÉÏ
hu É’^èŒHõ=∞QÆ∞ Hõ^äŒÅ∞, bÅÅ∞ q∞H˜¯e Ü«∂â◊Û~°º=Ú#∞ HõÅ∞QÆ*ËÜ«Ú#∞.
Jq =∞<ÀqHõÅ`« K≥Ok#"åiH˜, qKå~°„QÆã¨∞ÎʼnõΩ âßOu ã¨=∞‰õÄiÛ
Ü«∂#O^Œ=Ú HõÅ∞QÆ*Ü Ë Ú« #∞. WǨÏѨ~=° ÚʼnõΩ HÍ=Åã≤# *Ï˝#=Ú#∞ |∞kúx
WK«∞Û#∞. "Õ^Œ=ÚÅ=Öˇ ~°O[Hõ=ÚÅ∞#∞ LѨ^Õâ◊Hõ=ÚÅ∞#∞#QÆ∞ ÉÏÉÏ
„Ѩɒ^è=Œ ÚÅ∞ qx, "åxx =∞##=Ú KÕã#≤ KÀ Éè‰í Ωõ ÅÎ ∞ "åOzèOK«∞#q, J#QÍ
„|ÃǷχHõºÜ≥∂QÆ=Ú, JëêìOQÆÜ∂≥ QÆ „áêg}º=Ú, ^蕺<å#O^Œ=Ú á⁄O^≥^~Œ ∞° .
JO^Œ∞KÕ ÉÏÉÏ bÅÅ#∞ ѨÙã¨HÎ õ ~°∂Ѩ=Ú# „"åÜ«∞ xâ◊Û~ÚOzux. ÉÏÉÏ#∞
ã¨=∂kèH˜ =ÚO^Œ∞ K«∂_»x Éèí‰õΩÎʼnõΩ D bÅÅ∞ q∞QÆ∞Å P#O^Œ=Ú
HõÅ∞QÆ*ËÜ«Ú#∞. JO^Œ∞KÕ`« ÉÏÉÏQÍi Ü«∂`«‡ ™êH∆Í`å¯~° Ѷ¨e`«=∞QÆ∞
Q
ѨÅ∞‰õΩÅ∞, É’^èÅŒ ∞ ã¨=∞‰õÄ~°∞Û@‰õΩ ѨÓ#∞H˘O\˜x. ™ê~ÚÉÏÉÏÜÕ∞ ~¸
17
 3 3
N ™ê~Ú ã¨KiÛ« `„ =« Ú
HÍ~°º=Ú#‰õΩ ##∞fl „áÈ`«ûÇ≤ÏOK≥#∞. <å Ü«∞ǨÏOHÍ~°=Ú#∞ "åi áê^Œ=ÚÅÃÑ·
#∞Oz â◊~} ° O\˜x. HÍ=Ù# <å =∂~°=æ Ú ã¨=º"≥∞#ÿ ^ŒxÜ«Ú ÉÏÉÏ ~ÚǨÏѨ~°
™œYº=ÚÅ∞ `«Ñʨ Hõ ^ŒÜ∞« KÕÜÚ« #xÜ«Ú #q∞‡Ü«ÚO\˜x.
<å Ü«∞O`«@ <Õ#∞ D „QÆO^äŒ ~°K«#‰õΩ ÉÏÉÏ Ü≥ÚHõ¯ Ü«∞#∞=∞ux
á⁄O^ŒÖ‰Ë Ωõ O\˜x. =∂^è=Œ ~å=Ù ^Õâá◊ êO_Õ L~°Ñπ¶ âߺ=∂ J#∞"å~°∞ ÉÏÉωõΩ
=ÚYºÉè‰í Ωõ _Î ∞» . "åix <å `«~Ñ° Ù¨ # ÉÏÉÏ#∞ „áêi÷OK«=∞O\˜x. <å `«~∞° ѨÙ#
"å~°∞ ÉÏÉÏ`À x@¡xi. ''D J<åfl™êÃÇÏ|∞ g∞ rq`« K«i„`«#∞ „"åÜ«∞
HÍOH˜∆OK«∞K«∞<åfl_»∞. '<Õ#∞ aèH∆Í@#=ÚKÕ rqOK«∞ Ѷ¨H©~°∞#∞. <å
rq`« K«i„`« „"åÜ«∞#=ã¨~°=Ú ÖË^Œ—x Ü«∞#=^Œ∞Ì ! g∞~°∞ ã¨=∞‡uOz
ã¨ Ç ¨  Ü« ∞ Ѩ _ ç # KÀ "å~° ∞ „ " åà ã ^Œ ~ ° ∞ . ÖË ^ • g∞ Hõ $ Ѩ Ü Õ ∞ ^•xx
ã≤kúOѨ*ËÜ«Ú#∞. g∞ Ü≥ÚHõ¯ Ü«∞#∞=∞u Ü«∂j~åfi^Œ=Ú ÖËx^Õ
ÜÕ∞kÜ«Ú [Ü«∞Ñ „ ^ Œ ÚQÍ KÕÜ∞« ÖË=Ú——. Jk qx#O`«<Õ N ™ê~ÚÉÏÉÏ
¨ =
=∞#ã¨∞û Hõiy, <å‰õΩ Tn „Ѩ™ê^Œ=Ú ÃÑ\˜ì Ü«∂j~°fikOK≥#∞. =∞iÜ«Ú
(âߺ=∂`À) x@∞¡ K≥Ñ¨Ê ^˘_»OÔQ#∞. ''Hõ^äŒÅ#∞, J#∞Éèí==ÚÅ#∞ „áÈQÆ∞
KÕÜ«∞=∞#∞=Ú. JHõ¯_»Hõ¯_» H˘xfl =ÚYº q+¨Ü«∞=ÚÅ#∞ @∂H©QÍ
„"åÜ«∞=∞#∞. <Õ#∞ ã¨Ç¨Ü«∞=Ú KÕÃã^Œ#∞. "å_»∞ xq∞`«Î=∂„`«∞_Õ. <å
rq`« K«i„`« <Õ<Õ „"åã≤ <å Éèí‰õΩÎÅ HÀiHõÅ∞ <≥~°"Õ~°Û=Öˇ#∞. "å_»∞ `«#
Ü«∞ǨÏOHÍ~°=Ú#∞ q_»∞==Öˇ#∞. ^•xx <å áê^Œ=ÚÅÃÑ·# ɡ@ì=Öˇ#∞.
Z=~°~Ú`Õ "åi rq`«=ÚÖ’ x@∞¡ KÕÃã^Œ~À "åiH˜ <Õ#∞ q∞H˜¯e
ã¨Ç¨ Ü«∞Ѩ_^≥ #Œ ∞. <å rq`« K«~º° ÅH˘~°Hˆ HÍ^Œ∞. ™ê^躌 "≥∞#ÿ O`« =~°‰Ωõ "åi
QÆ$ǨÏHõ$`«º=ÚÅO^Œ∞#∞ `À_»Ê_≥^Œ#∞. "åx Ü«∞ǨÏOHÍ~°=Ú Ñ¨ÓiÎQÍ
Ѩ_çáÈ~Ú# Ñ≤=∞‡@ Jk =∞K«∞Û#‰õΩ ‰õÄ_» ÖˉõΩO_»∞#ѨÙÊ_»∞ <Õ#∞ "åx
=∞#ã¨∞ûÖ’ „Ѩ"tÕ Oz <å K«i„`«#∞ <Õ<Õ „"åã≤H˘O^Œ∞#∞. <å Hõ^ÅŒä ∞ É’^èÅŒ ∞
q#fl Éè‰í Ωõ ÅÎ ‰õΩ ÉèHí Θ qâßfiã¨=ÚÅ∞ ‰õΩ^Œ∞~°∞#∞. "å~°∞ P`«‡ ™êH∆Í`å¯~°=Ú#∞
„|Ǩ‡#O^Œ=Ú#∞ á⁄O^≥^~Œ ∞° . h‰õΩ `Àz# ^•x<Õ h=Ù x~åú~} ° KÕÜÚ« @‰õΩ
„Ѩܫ∞uflOK«‰õΩ=Ú. W`«~°∞Å Jaè„áêÜ«∞=ÚÅ#∞ H˘\˜ì"ÕÜ«Ú@‰õΩ
„Ѩܫ∞uflOK«‰õΩ=Ú. U q+¨Ü«∞=Ú ÃÑ·##∞ H©_»∞ "Õ∞Å∞ ZOK«∞ q"å^Œ=Ú
Q Q
‰õÄ_»^∞Œ ——.
18
~Ô O_»= J^蕺ܫ∞=Ú
q"å^Œ=∞#QÆ<Õ ##∞fl '¿ÇÏ=∂_£ÑO¨ `«∞— Jx Ñ≤Å∞Û@‰õΩ HÍ~°}"Õ∞"≥∂
g∞‰õΩ K≥ÃÑÊ^Œ##∞ "åQÍÌ#=Ú [˝Ñ≤ÎH˜ =zÛ#k. WѨÙÊ_»∞ ^•x<Õ g∞‰õΩ
K≥Ñʨ É’=ÙK«∞<åfl#∞. HÍHÍ™êÃÇÏ|∞ nH˜` ∆ ,ü <å<å™êÃÇÏ|∞ KåO^À~°¯~°∞Å`À
<Õ<‰≥ Ωõ ¯= ¿ãflǨÏ=Ú`À #∞O\˜x. "å~°∞ ##∞fl +≤i_ô áÈ~Ú ÉÏÉÏ ^Œ~≈° #=Ú
KÕÜ«Ú=∞x |Å=O`«=Ú KÕã≤i. J>Ë¡ KÕÃã^Œ#x "åiH˜ <Õ#∞ "åQÍÌ#=Ú
KÕã≤ux. D =∞^茺֒<Õ^À [iy#k. Jk <å +≤i_ô „Ѩܫ∂}=Ú#
Hõ_∞» Ѥ _¨ #ç k. Ö’<å"åÖÏÖ’ #∞#fl <å ¿ãflÇ≤Ï`«∞x H˘_»∞‰õΩ [|∞ƒÑ¨_#≥ ∞. <å
¿ãflÇ≤Ï`«∞_»∞ =∞O^Œ∞Å∞, =∞O„`«=Ú ÅxflÜ«Ú #∞ѨÜ≥∂yOK≥#∞ QÍx
x+¨ÊÅù =∞Ü≥∞º#∞. [|∞ƒ `«QÖæÆ ^Ë ∞Œ . `«∞^Œ‰Ωõ "åx QÆ∞~°∞=Ù#∞ Ñ≤eÑ≤OK«∞H˘x
„ѨHõ¯# ‰õÄ~°∞ÛO_»Éˇ@∞ìH˘<≥#∞. HÍx „ѨÜ≥∂[#=Ú ÖˉõΩO_≥#∞. D
ã¨OQÆu qx, ''<å ¿ãflÇ≤Ï`«∞x ‰õΩ=∂~°∞x ~°H˜∆OK«ÖË#\˜ì QÆ∞~°∞=Ù Ü≥ÚHõ¯
„ Ñ ¨ Ü ≥ ∂ [#"Õ ∞ q∞ ? QÆ ∞ ~° ∞ =Ù =∞#‰õ Ω Uq∞Ü« Ú ã¨ Ç ¨  Ü« ∞ =Ú
KÕÜ«∞ÖË#ѨÙÊ_»∞ <Õ#∞ +≤i_ô ÜÕ∞Å áÈ=Öˇ#∞ ?—— Jx ÉèÏqOz, +≤i_ô
„Ѩܫ∂}=Ú#∞ =∂#∞H˘O\˜x. HÍx HÍ#∞#flk HÍHõ=∂#^Œ∞. Jk ~¸
„H˜Ok q^èŒ=ÚQÍ [iÔQ#∞.
<å<å™êÃÇÏ|∞ KåO^À~° ¯ ~ü „áêOfÜ« ∞ Ô ~ "≥ # ∂º Jkè H Íi.
L^ÀºQÆs`åº Ü≥ÚHõ<å_®Ü«∞# =ã¨~¸H˜ Ѩ~°º@#ÔH· áÈ=ÙK«∞O_≥#∞.
~îå}Ï#∞O_ç ^•^Œ~°∞‰õΩ =zÛ Ü«∞K«Û@ =ã¨~¸ áÈ=Ù |O_çH˘~°‰õΩ
HõxÃÑ@∞ìH˘x Ü«ÚO_≥#∞. DÖ’QÍ ÉÏO„^• Ö’HõÖò |O_ç =K≥Û#∞. ^•xÖ’
‰õÄ~˘Ûx ÉÏO„^• =zÛ, ##∞fl Ñ≤eÑ≤Oz +≤i_ô „Ѩܫ∂}=Ú#∞ "å~Ú^•
"Õã≤#O^Œ∞ʼnõΩ <åÃÑ· HÀÑ≤OK≥#∞. <å<å K≥Ñ≤Ê#k ã¨O`À+¨ ^•Ü«∞Hõ=ÚQÆ#∞
ã¨=∞‡`«=ÚQÍ#∞ LO_≥#∞. JO^Œ∞KÕ <å ~å„uÜÕ∞ +≤i_ôH˜ áÈ=
xâ◊Û~ÚOzux. ™ê=∂#∞Å∞ Hõ@∞ìH˘x +≤i_ô |Ü«∞Å∞^Õiux. ÉÏO„^•
#∞O_ç ^•^Œ~∞° "≥o§ JK«Û@ =∞<å‡_£ "≥à√◊ § ~Ô Å· ∞ ZHõ¯=Öˇ#x J#∞H˘O\˜x.
J@∞Å<Õ ^•^Œ~∞° ‰õΩ \˜H¯õ @∞ì H˘x, ~Ô Å· ∞ ~åQÍ<Õ ZH˜¯ ‰õÄ~°∞ÛO\˜x. |O_ç
WHõ |Ü«∞Å∞^Õ~∞° ##QÍ, =∞ǨÏ=∞‡nÜ«Ú_˘Hõ_∞» <Õ#∞ ‰õÄ~˘Ûx# ÃÑ>ˇÖì ’xH˜
19
 3 3
N ™ê~Ú ã¨KiÛ« `„ =« Ú
ǨÏ_®q_çQÍ =zÛ, <å ã¨~O° *Ï=∂#O`«ÜÚ« Ez, Ü≥∞Hõ¯_»‰Ωõ áÈ=ÙK«∞O\˜=x
##∞fl „ѨtflOK≥#∞. <å Ü«∂Ö’K«# "åiH˜ K≥ÑÊ≤ ux, "≥O@<Õ P`«_∞» ^•^Œ~∞°
¿ãì+¨#∞Ö’ kQÆ=^ŒÌh, ZO^Œ∞Hõ#QÍ =∞<å‡_»∞ "≥∞~ÚÅ∞ ^•^Œ~°∞Ö’ PQÆ^Œh,
J^Õ Ô~·Å∞Ö’ WOHõ#∂ =ÚO^Œ∞‰õΩÉ’~Ú É’s|O^Œ~°∞ ¿ãì+¨#∞Ö’ kQÆ=∞x
<å‰õΩ ã¨ÅǨ K≥ÃÑÊ#∞. D z#fl bÅÜÕ∞ [~°QƉõΩO_ç#KÀ <Õ##∞H˘x#
„ѨHÍ~°=Ú P =∞~°∞ã¨\˜ L^ŒÜ«∞=Ú +≤i_ô KÕ~°ÖËHõáÈÜ≥∞_ç"å_»#∞. J<ÕHõ
ã¨O^ÕǨÏ=ÚÅ∞ ‰õÄ_® Hõey Ü«ÚO_≥_çq. HÍx <å Ü«∞^Œ$+¨ì=âß`«∞Î Ü«∞k
Ü«∞@∞¡ [~°∞QÆÖË^Œ∞. =∞~°∞ã¨\˜ k#=Ú ã¨∞=∂~°∞ 9–10 QÆO@ÅÖ’QÍ <Õ#∞
+≤i_ô KÕiux. +≤~°_ôÖ’ <å H˘~°‰õΩ HÍHÍ™êÃÇÏ|∞ nH˜∆`ü HõxÃÑ@∞ìH˘x
Ü«ÚO_≥#∞.
Wk 1910 „áêO`«=ÚÖ’ [iy#k. JѨÊ\˜H˜ ™êˆ~"î å_® Ü≥∞Hõ¯\˜Ü∞Õ
+≤i_ô =K«∞Û Éè‰í Ωõ ÅÎ H˘~°‰Ωõ xi‡OѨ|_ç Ü«ÚO_≥#∞. \ÏOQÍ ky# "≥O@<Õ
ÉÏÉÏ#∞ ^Œi≈OK«=Öˇ#x <å‰õΩ P„`«=Ú HõeQÔ #∞. JO`«Ö’, JѨÙÊ_Õ =∞ã‘^∞Œ
#∞O_ç =K«∞ÛK«∞#fl `å`庙êÃÇÏ|∞ #∂ů~°∞ ÉÏÉÏ "å_® z=~°#
L<åfl~°xÜ«¸, "≥Ú@ì"≥Ú^Œ@ ^èŒ∂o^Œ~°≈#=Ú KÕã¨∞H˘#=∞x <å‰õΩ ã¨ÅǨ
~ÚK≥Û#∞. ™êfl<å#O`«~=° Ú FÑ≤HQõ Í =∞~°Å K«∂_»=K«∞Û#<≥#∞. Wk qx#
`À_»<Õ <Õ#∞ áÈ~Ú ÉÏÉÏ áê^Œ=ÚʼnõΩ ™êëêìOQÆ #=∞™ê¯~°=Ú KÕã≤ux.
<åÖ’ P#O^Œ=Ú á⁄Oyá⁄~°e#k. <å<å™êÃÇÏ|∞ KåO^À~°¯~°∞ K≥Ñ≤Ê#
^•xHõ#fl#∂ Z<Àfl ~Ô @∞¡ J#∞Éè=í "≥∞#ÿ k. <å ã¨~ˆ fiO„kÜ«∞=ÚÅ∞ `«$Ñ≤Î K≥Ok
Ü«∂Hõe ^ŒÑ≤ÊHõÅ∞ =∞~°zux. =∞#ã¨∞û‰õΩ ã¨O`«∞+≤ì HõeÔQ#∞. ÉÏÉÏ
áê^Œ=ÚÅ∞ Ѩ\˜ì# "≥O@<Õ <å rq`«=ÚÖ’ Q˘Ñ¨Ê =∂~°∞Ê HõeÔQ#∞. <å‰õΩ
+≤i_ô áÈ=Åã≤#^Œx „áÈ`«ûÇ≤ÏOz# "å~°O^ŒiH˜ <Õ<≥O`À |∞∞}Ѩ_ç#@∞¡QÍ
ÉèÏqOzux. "åix <å x["≥∞ÿ# ¿ãflÇ≤Ï`«∞Å∞QÍ ÉèÏqOzux. "åi
|∞∞}=Ú#∞ <Õ#∞ f~°∞ÛH˘#ÖË#∞. "åix [˝Ñ≤ÎH˜ ^≥K«∞ÛH˘x, "åiH˜ <å
=∞#ã¨∞Ö’ ™êëêìOQÆ „Ѩ=∂}=Ú KÕã≤ux. <å‰õΩ `≥eã≤#O`«=~°‰õΩ
Q Q
™ê~ÚÉÏÉÏ ^Œ~≈° #=Ú =Å¡ HõÅ∞QÆ∞ z„`«"∞Õ =∞# =∞#Ö’#∞#fl Ü«∂Ö’K«#Å∞
20
~Ô O_»= J^蕺ܫ∞=Ú
=∂iáÈ=Ù#∞. "≥#∞Hõ\˜ Hõ~‡° Å |Å=Ú `«Q∞Æ #æ ∞. „Hõ=∞=ÚQÍ „ѨÑO¨ K«=∞O^Œ∞
q~°H˜Î HõÅ∞QÆ∞#∞. <å ѨÓ~°fi[#‡ ã¨∞Hõ$`«=ÚKÕ <åH© ^Œ~°≈#=Ú ÅaèOz#
^Œ#∞H˘O\˜x. ™ê~ÚÉÏÉÏ#∞ K«∂z#O`« =∂„`«=Ú#<Õ h „ѨÑO¨ K«=∞O`«ÜÚ«
™ê~ÚÉÏÉÏ ~°∂Ѩ=Ú =Ç≤ÏOK≥#∞.
"å_®Ö’ f„= "åyfi"å^Œ=Ú :
<Õ#∞ +≤i_ô KÕi# "≥Ú^Œ\˜ k#=Ú#<Õ <å‰õΩ#∞ ÉÏÖÏ™êÃÇÏ|∞
ÉèÏ>ˉΩõ #∞ QÆ∞~°∞=Ù Ü≥ÚHõ¯ Ü«∂=â◊ºHõ`#« ∞ QÆ∂iÛ Q˘Ñ¨Ê "åyfi"å^Œ=Ú [iÔQ#∞.
=∞# ¿ãfiK«Ûù#∞ q_çz ~ÚOH˘HõiH˜ ZO^Œ∞‰õΩ ÖÁOyÜ«ÚO_»=Öˇ#x <Õ#∞
"åkOzux. ''=∞# Hõ~°‡Å#∞ =∞#"Õ∞ KÕÜ«Ú@‰õΩ QÆ∞~°∞=Ù Ü≥ÚHõ¯
Ü«∂=â◊ºHõ`« Uq∞ ? `«#O`«@ `å<Õ Hõ$+≤ KÕã≤, q∞H˜¯e Ü«∞`«fl=Ú`À
~¸ [#‡^Œ∞óY=Ú #∞O_ç `«Ñ≤ÊOK«∞H˘# =Öˇ#∞. Uq∞Ü«Ú KÕÜ«∞Hõ
™È=∞iQÍ ‰õÄ~˘Û#∞"åxH˜ QÆ∞~°∞"Õq∞ KÕÜ«∞QÆÅ_»∞ ?—— Jx <Õ#∞ ¿ãfiK«Ûù
ѨH=∆õ Ú#∞ P„â◊~ÚOzux. ÉèÏ>Ë ~ÚOH˘Hõ "å^Œ=Ú#∞ |@∞ìH˘x, „áê~°|=ú Ú
`«~°Ñ¨Ù# "åkOK«∞K«∞, ''H͉õΩ#flk HÍHõ =∂#^Œ∞. =∞ǨÏhÜ«ÚÅ∞ ‰õÄ_»
h q+¨Ü«∞=ÚÖ’ <À_çáÈ~Úi. =∞#∞A_˘Hõ\˜ `«ÅOz# ÉèíQÆ=O`«∞_»∞
"Õ~˘Hõ\˜ `«ÅOK«∞#∞. h `≥eq`Õ@Å#∞ J@∞O_»x=Ú‡. QÆ~°fi=ÚQÍx
Ü«∞ǨÏOHÍ~°=Ú HÍx g∞‰õΩ `À_»Ê_»=Ù—— J<≥#∞. D "å^Œ# Ü≥ÚHõ QÆO@
=~°‰Ωõ [iÔQ#∞. HÍx ~Ú^Œq∞`«=÷ ∞x ÜÕ∞q∞Ü«¸ `ÕÅÖË^∞Œ . J¼Åã≤áÈ=Ù@KÕ
Ѷ¨∞~°¬} =∂#∞H˘O\˜q∞. D Ѷ¨∞~°¬}=Å¡ <å =∞#óâß≈Ou `«Ñ≤Ê#k.
^ÕǨ`«‡|∞kú, JǨÏOHÍ~°=Ú ÖˉõΩ#flKÀ q"å^Œ=Ú#‰õΩ `å=ÙÖË^Œx
„QÆÇ≤ÏOzux. "ÕÜÕ∞Å, q"å^Œ=Ú#‰õΩ =¸Å HÍ~°} =∞ǨÏOHÍ~°=Ú.
W`«~°∞Å`À ‰õÄ_» "Õ∞=Ú =∞ã‘^Œ∞#‰õΩ áÈQÍ, ÉÏÉÏ HÍHÍ#∞ aez
~Ú@¡_çÔQ#∞ : ''"å_®Ö’ <Õq∞ [iy#k ? Uq∞\Ï q"å^Œ=Ú ? Jk ^Õxx
QÆ∂iÛ? D ¿ÇÏ=∂_£Ñ¨O`«∞ U=∞#∞K«∞<åfl_»∞ ?——
D =∂@Å∞ qx <Õ#∞ Pâ◊Û~°ºÑ¨_çux. ™êˆ~î"å_® =∞ã‘^Œ∞#‰õΩ
KåÖÏ ^Œ∂~°=ÚQÍ #∞#flk. =∂ q"å^Œ=Ú QÆ∂iÛ ÉÏÉÏÔH@∞¡ `≥eÃã#∞ ?
21
 3 3
N ™ê~Ú ã¨KiÛ« `„ =« Ú
J`«_»∞ ã¨~°fiA˝_≥· Ü«ÚO_»=Öˇ#∞. ÖËxKÀ =∂ "å^Œ# <≥@∞¡ „QÆÇ≤ÏOK«∞#∞ ?
ÉÏÉÏ =∞# Ü«∞O`«~å`«‡ÃÑ· #kèHÍiÜ≥∞ÿ Ü«ÚO_»=K«∞Û#∞.
¿ÇÏ=∂_£Ñ¨O`«∞ J#∞ a~°∞^Œ∞#‰õΩ =¸ÅHÍ~°}=Ú :
™ê~ÚÉÏÉÏ #<≥flO^Œ∞ʼnõΩ '¿ÇÏ=∂_£Ñ¨O`«—x Ñ≤eK≥#x PÖ’zOѨ
™êyux? Wk '¿ÇÏ=∂„kѨO`«∞— J#∞ <å=∞=Ú#‰õΩ ~°∂áêO`«~°=Ú.
^Õ=yiH˜ K≥Ok# Ü«∂^Œ= =Oâ◊ ~åAʼnõΩ ¿ÇÏ=∂„kѨO`«∞ „Ѩ^•è <å=∂`«∞º_»∞.
J`«_∞» Q˘Ñ¨Ê ѨO_ç`∞« _»∞, =∞Oz ã¨fiÉèÏ==Ú QÆÅ"å_»∞† K«`∞« ~°fi~°æ zO`å=∞}˜,
~å[ „Ѩâã◊ Î≤ Ü«∞#∞ Q˘Ñ¨Ê „QÆO^ä=Œ ÚÅ#∞ ~°zOz#"å_»∞† "≥∂_ô ÉèÏ+¨#∞, XHõ
#∂`«# QÆ}` ˜ « q^è•#=Ú#∞ HõxÃÑ\˜#ì "å_»∞. WHõ <Õ<å ? "åxH˜ =ºuˆ~Hõ|∞kú
QÆÅ"å_»#∞, "Õ∞^è•â◊HÎ̃ Ü«∞O`«QÍ ÖËx"å_»#∞. =∞i, ™ê~ÚÉÏÉÏ <åÔHO^Œ∞H©
'a~°∞^Œ∞— <˘ã¨Oy~À `≥eÜ«∞‰õΩO_≥#∞. PÖ’K«# KÕÜ«∞QÍ xk <å
Ü«∞ǨÏOHÍ~°=Ú#∞ K«OѨÙ@H˘Hõ Ü«∞=∞‡xÜ«Ú, <Õ<≥ѨÙÊ_»∞#∞ J}‰õΩ=
#„=∞`«Å∞ Hõey Ü«ÚO_»=Öˇ#x ÉÏÉÏ HÀiHõÜ∞« ~Ú Ü«ÚO_»=K«∞Û#xÜ«Ú
„QÆÇ≤ÏOzux. JO`«‰õΩ=ÚO^Œ∞ "å_®Ö’ [iy# K«~°ÛÖ’ <Õ K«∂Ñ≤#
`≥ e q`Õ @ ʼnõ Ω ÉÏÉÏ ~¸ suQÍ Jaè # OkOz Ü« Ú O_» = K« Û x
Ü«∞#∞H˘O\˜x.
Éèíq+¨ºK«Ûi„`«#∞ |\˜ì K«∂_»QÍ ÉÏÉÏ Ñ¨Å∞‰õΩʼnõΩ (^•Éè’à◊¯~°∞#∞
'¿ÇÏ=∂_£Ñ¨O`«∞— J#∞@) Q˘Ñ¨Ê „áê=ÚYº=Ú HõÅ^ŒxÜ«Ú, Éèíq+¨º`«∞Î
`≥eã≤ÜÕ∞ ÉÏÉÏ Ü«∞@¡<≥#xÜ«Ú ÉèÏqOK«=K«∞Û#∞. UÅÜ«∞#QÍ
¿ÇÏ=∂_£Ñ¨O`«∞ N ™ê~ÚÉÏÉÏ ã¨O™ê÷#=Ú#∞ K«Hõ¯x KåHõK«Hõº=Ú`À
#_çÃÑ#∞. ã¨O™ê÷#=Ú Ü≥ÚHõ¯ ÖˇH¯õ Å#∞ ÉÏQÆ∞QÍ #∞OK≥#∞. J^ÕHÍHõ ÉèHí ,Θ
*Ï˝#=Ú, x~åfiº"≥∂ǨÏ=Ú, P`«‡ â◊~} ° ÏQÆu, P`«‡ ™êH∆Í`å¯~°=Ú "≥Ú^ŒÅQÆ∞
q+¨Ü∞« =ÚÅ`À N ™ê~Ú ã¨KÛ« i„`« Ü«∞#∞ Q˘Ñ¨Ê „QÆO^ä=Œ Ú#∞ ~°zOK≥#∞.
QÆ∞~°∞=Ù Ü≥ÚHõ¯ Ü«∂=â◊ºHõ`« :
D q+¨Ü∞« "≥∞ÿ ÉÏÉÏ ÜÕ∞=∞<≥<À ¿ÇÏ=∂_£ÑO¨ `«∞ „"åã≤ÜÚ« O_»Ö^Ë ∞Œ .
Q Q
HÍh, HÍHÍ™êÃÇÏ|∞ nH˜∆`ü D q+¨Ü«∞=Ú#∞ QÆ∂iÛ `å#∞ „"åã≤H˘x#
22
~Ô O_»= J^蕺ܫ∞=Ú
^•xx „ѨK«∞iOK≥#∞. ¿ÇÏ=∂_£Ñ¨O`«∞ ÉÏÉÏ#∞ Hõeã≤# Ô~O_»= k#=Ú
HÍHÍ™êÃÇÏ|∞ nH˜` ∆ ü ÉÏÉÏ =^Œ‰Ì Ωõ =zÛ ''+≤i_ô #∞O_ç "≥à§◊ =K«∞Û<å—— Ü«∞x
Ü«∞_çÔQ#∞. ÉÏÉÏ Ü«∞>Ë¡ Ü«∞x ["åaK≥Û#∞. ''ZHõ¯_»‰õΩ—— Jx Z=~À
Ü«∞_»∞QÆQÍ, ''KåÖÏ ÃÑ·H˜—— Jx ÉÏÉÏ K≥ÃÑÊ#∞. ''=∂~°æ"Õ∞k—— Ü«∞x nH˜∆`ü
Ü«∞_çÔQ#∞. ''JHõ¯_»‰õΩ áÈ=Ù@‰õΩ J<ÕHõ =∂~°æ=ÚÅ∞ HõÅ=Ù. +≤i_ô #∞Oz
‰õÄ_» <˘Hõ =∂~°=æ Ú HõÅ^Œ∞. =∂~°=æ Ú „ѨÜ∂« ã¨H~õ "° ∞≥ #ÿ k. =∂~°=æ ∞^躌 =Ú#
#∞#fl Ü«∞_»qÖ’ ѨÙÅ∞Å∞, `À_Õà◊√§ HõÅ——=x ÉÏÉÏ |^Œ∞e_≥#∞.
''=∂~°^æ ~Œ ≈° ‰õΩx "≥O@ nã≤H˘x áÈ~Ú#KÀ—— #x HÍHÍ™êÃÇÏ|∞ Ü«∞_»∞QÆQÍ,
''J@¡~Ú#KÀ Hõ+¨ì"Õ∞ ÖË^Œ——x ÉÏÉÏ ["åaK≥Û#∞. =∂~°æ^Œ~°≈‰õΩ_»∞ u#flQÍ
QÆ=∞º™ê÷#=Ú KÕ~∞° Û#∞. =∂~°=æ ∞^躌 =Ú# #∞#fl `À_Õà√◊ §, ѨÙÅ∞Å∞ QÀ`«∞Å
#∞O_ç `«Ñ≤ÊOK«∞#∞. =∂~°æ^Œ~°≈‰õΩ_Õ ÖËxKÀ J_»q =∞$QÆ=ÚÅKÕ
K«OѨ|_»=K«∞Û#∞. ÖË^• ^•i`«ÑÊ≤ QÆ∞O@ÅÖ’ Ѩ_áç È=K«∞Û#<≥#∞. =∞ã‘^∞Œ Ö’
JѨÙÊ_»K«Û@<Õ Ü«Ú#fl ^•Éè’à◊¯~°∞ `«# „Ѩâ◊fl HõkÜÕ∞ `«y# ã¨=∂^è•#=∞x
QÆ∞iÎOK≥#∞. "Õ^•O`« q+¨Ü«∞=ÚÅÖ’ =∂#=Ù_»∞ ¿ãfiKåÛùѨ~°∞_® HÍ_® ?
Ü«∞#∞ q"å^Œ=Ú =Å# „ѨÜ≥∂[#=Ú ÖË^Œx „QÆÇ≤ÏOK≥#∞. Ѩ~°=∂~°÷=Ú
x[=ÚQÍ QÆ∞~°∞É’^èŒ=Å¡<Õ z‰õΩ¯#xÜ«Ú, ~å=∞Hõ$+¨µ‚Å∞ `«=∞ QÆ∞~°∞=ÙÖˇ·#
=ã≤+¨ª ™êOnѨÙʼnõΩ ÖÁOy Ü«∞}‰õΩ=`À #∞O_ç Ü«∂`«‡ ™êH∆Í`å¯~°=Ú
á⁄Ok~°xÜ«Ú, ^•xH˜ ^Œ$_è»"≥∞ÿ# #=∞‡Hõ=Ú (x+ª̈), FÑ≤Hõ (ã¨|∂i) Ü«∞#∞
~Ô O_»∞ QÆ∞}=ÚÅ∞ P=â◊ºHõ=∞xÜ«Ú „QÆÇÏ≤ OK≥#∞.
~Ô O_»= J^蕺ܫ∞=Ú ã¨OѨÓ~°=‚ Ú
abcdef
ã¨^Œ∞æ~°∞ N ™ê~Ú<å^ä•~°Ê}=∞ã¨∞Î
â◊√ÉèíO Éèí=`«∞
23
 3 3
N ™ê~Ú ã¨KiÛ« `„ =« Ú
lmnopq
N ™ê~Ú<å^è•Ü«∞ #=∞ó
N ™ê~Ú ã¨KÛ«i`„ =
« Ú
=¸_»= J^蕺ܫ∞=Ú
™ê~ÚÉÏÉÏ Ü«∞#∞=∞u – "åQÍÌ#=Ú† Éèí‰õΩÎʼnõΩ "Õˆ~fi~°∞ Ѩ#∞Å∞xÜ«∞q∞OK«∞@†
ÉÏÉÏ Hõ^äŒÅ∞ nѨã¨ÎOÉèí=ÚÅ∞† ™ê~ÚÉÏÉÏ =∂`«$ „¿Ñ=∞ – ~ÀÇ≤ÏÖÏ ¡Hõ^䌆
ÉÏÉÏ Ü≥ÚHõ¯ J=∞$`« `«∞ź=∞QÆ∞ ѨÅ∞‰õΩÅ∞
™ê~ÚÉÏÉÏ Ü≥ÚHõ¯ Ü«∞#∞=∞u, "åQÍÌ#=Ú :
"≥#∞Hõ\˜ Ü«∞^蕺ܫ∞=ÚÖ’ =i‚Oz# „ѨHÍ~°=Ú N ™ê~Ú ã¨KÛ« i„`«
„"åÜ«Ú@‰õΩ ÉÏÉÏ Ñ¨ÓiÎ Ü«∞#∞=∞u <˘ã¨OQÆ∞K«∞ W@∞¡ #∞_çqi : ''ã¨KÛ« i„`«
„"åÜ«Ú q+¨Ü∞« =ÚÖ’ <å ѨÓiÎ ã¨=∞‡u QÆÅ^Œ∞. h Ѩxx h=Ù x~°fiiÎOK«∞=Ú.
ÉèíÜ«∞Ѩ_»‰õΩ=Ú. =∞#ã¨∞û xÅHõ_»QÍ #∞OK«∞=Ú. <å =∂@ÅÜ«∞O^Œ∞
qâßfiã¨=ÚOK«∞=Ú. <å bÅÅ∞ „"åã≤#KÀ #q^Œº JO`«iOz áÈ=Ù#∞.
„â◊^•úɉíè Ωõ ÅÎ `À "åxx qx# "åiH˜ „ѨÑO¨ K«=∞O^Œ∞ "åº"≥∂ǨÏ=Ú H©}∆ O˜ K«∞#∞.
|Å"≥∞#ÿ „¿Ñ=∞ ÉèHí Θ HÔ ~°@=ÚÅ∞ ÖËK∞« #∞. Z=~°~Ú`Õ <å bÅÅÖ’ =ÚxÔQ^Œ~À
"åiH˜ *Ï˝#~°`«fl=ÚÅ∞ ÅaèOK«∞#∞——.
Wk qx ~°K~« Ú`« q∞H˜¯e ã¨O`«ãO≤ K≥#∞. "≥O@<Õ x~°ƒÜù Ú« _»Ü∞≥ º#∞.
HÍ~°º=Ú [Ü«∞„Ѩ^=Œ ÚQÍ ™êQÆ∞##∞ ^è~·≥ º° =Ú HõeQÔ #∞. J@∞ÃÑx· =∂^è=Œ ~å=Ù
Q Q
^Õâ◊áêO_Õ (âߺ=∂) "≥·Ñ¨Ù uiy ÉÏÉÏ ~Ú@¡<≥#∞ :
24
=¸_»= J^蕺ܫ∞=Ú
''„¿Ñ=∞`À <å <å=∞=Ú#∞K«Ûiù Oz# "åi HÀiHõÅxflÜ«Ú <≥~"° ~ÔÕ Û^Œ#∞.
"åi ÉèHí xΘ ÃÇÏzÛOK≥^#Œ ∞. "åi#xfl kâ◊ÅO^Œ∞ HÍáê_≥^#Œ ∞. Z=Ô~` · Õ =∞#ó
ѨÓ~°fiHõ=ÚQÍ <åÃÑ· ѨÓiÎQÍ <å^è•~°Ñ_¨ Ü ç Ú« <åfl~À "ås Hõ^ÅŒä ∞ q#∞#ѨÙÊ_»∞
Jq∞`å #O^Œ=Ú#∞ á⁄O^≥^~Œ ∞° . <å bÅÅ#∞ QÍ#=Ú KÕÜÚ« "åiHõO`«∞ÖËx
Ü«∂#O^Œ=Ú#∞, âßâ◊fi`«"∞≥ #ÿ `«$Ñ≤xÎ WK≥Û^Œ#x #=Ú‡=Ú. Z=~°~Ú`Õ ##∞fl
â◊~}° ∞ "Õ_^≥ ~Œ À, ÉèHí Θ qâßfiã¨=ÚÅ`À ##∞fl ѨÓlOK≥^~Œ À, #<Õfl 㨇iOK≥^~Œ À,
<å ~°∂Ѩ=Ú#∞ `«=∞ =∞#ã¨∞û# xÅ∞ѨÙH˘<≥^~Œ À, "åix ^Œ∞óY |O^è#Œ =ÚÅ
#∞O_ç `«ÑÊ≤ O`«∞#∞. „áêѨOzHõ q+¨Ü∞« =ÚÅ#xflO\˜h =∞~°z, <å <å=∞=Ú<Õ
[Ñ≤OK«∞K«∞, <å ѨÓ[<Õ ã¨Å∞ÊK«∞, <å bÅÅ#∞, K«i„`«=Ú#∞ =∞##=Ú
KÕ Ü « Ú K« ∞ , ZÅ¡ Ñ ¨ Ê _» ∞ ##∞fl [˝ Ñ ≤ Î Ü « ∞ O^Œ ∞ OK« ∞ H˘#∞"å~° ∞ „Ѩ Ñ ¨ O K«
q+¨Ü∞« =ÚÅO^≥@∞¡ `«Q∞Æ Å∞H˘O^Œ∞~°∞? "åix =∞~°}=Ú #∞O_ç |Ü«∞@‰õΩ
ÖÏÔQ^Œ#∞. <å Hõ^äŒÅ∞ qx#KÀ ã¨HõÅ ~ÀQÆ=ÚÅ∞ x"åiOѨ|_»∞#∞. HÍ=Ù#
ÉèíH˜Î „â◊^ŒúÅ`À <å Hõ^äŒÅ#∞ q#∞=Ú. "åxx =∞#=Ú# xÅ∞ѨÙ=Ú.
P#O^Œ = Ú#‰õ Ω `« $ Ñ≤ Î H ˜ xkÜÕ ∞ =∂~° æ = Ú. <å Éè í ‰ õ Ω Î Å Ü≥ Ú Hõ ¯
QÆ~åfiǨÏOHÍ~°=ÚÅ∞ x„+¨¯q∞OK«∞#∞. <å bÅÅ∞ q#∞"åiH˜ âßOu HõÅ∞QÆ∞#∞.
=∞#óѨÓ~°fiHõ"≥∞ÿ# #=∞‡Hõ=Ú QÆÅ"åiH˜ â◊√^Œú K≥·`«#º=Ú`À `å^•`«‡º=Ú
HõÅ∞QÆ∞#∞. '™ê~Ú ™ê~Ú— Ü«∞#∞ <å=∞=Ú#∞ [˝Ñ≤Î Ü«∞O^Œ∞OK«∞H˘#flO`«
=∂„`«=Ú#, K≥_»∞ ѨÅ∞‰õΩ@ =Å#, q#∞@ =Å# HõÅ∞QÆ∞ áêѨ=ÚÅ∞
`˘ÅyáÈ=Ù#∞——.
Éèí‰õΩÎʼnõΩ "Õˆ~fi~°∞ Ѩ#∞Å∞ xÜ«∞q∞OK«∞@ :
ÉèíQÆ=O`«∞_»∞ "Õˆ~fi~°∞ Éèí‰õΩÎÅ#∞ "Õˆ~fi~°∞ Ѩ#∞ʼnõΩ xÜ«∞q∞OK«∞#∞.
H˘O^Œ~°∞ ^Õ"åÅÜ«∞=ÚÅ∞, =∞~î°=ÚÅ∞, f~°÷=ÚÅÖ’ #k X_»∞¤# "≥∞@∞¡
"≥Ú^ŒÅQÆ∞#q xi‡OK«∞@‰õΩ xÜ«∞q∞`«∞ÅQÆ∞^Œ∞~°∞. ÉèíQÆ=O`«∞x bÅÅ#∞
áê_»∞@‰õΩ H˘O^Œ~∞° xÜ«Ú‰õΩÅÎ QÆ∞^Œ∞~°∞. H˘O^Œ~∞° f~°Ü ÷ ∂« „`«Å‰õΩ áÈ=Ù^Œ∞~°∞.
ã¨KÛ« i„`« ~°K#« <å‰õΩ xÜ«∞q∞OѨ|_ç#k. q+¨Ü∞« *Ï˝#=Ú â◊¥#º=∞QÆ∞@KÕ
h Ѩx <å J~°›`«‰Ωõ q∞Oz#k. J~Ú#KÀ, ~ÚO`« Hõi#î "≥∞#ÿ Ѩx <Õ<O≥ ^Œ∞‰õΩ
25
 3 3
N ™ê~Ú ã¨KiÛ« `„ =« Ú
P"≥∂kOK«=Öˇ#∞ ? ™ê~ÚÉÏÉÏ rq`«K«i„`«#∞ =i‚OK«QÆÅ "åÔ~=fi~°∞ ?
™ê~Ú Ü≥ÚHõ¯ Hõ~°∞}ÜÕ∞ ~ÚO`« Hõiî# HÍ~°º=Ú#∞ <≥~°"Õ~°∞Û â◊H˜Îx <å‰õΩ
„Ѩ™êkOz#k. <Õ#∞ KÕ`« HõÅ=Ú Ñ¨@∞ìH˘#QÆ<Õ ™ê~ÚÉÏÉÏ <å
Ü«∞ǨÏOHÍ~°=Ú#∞ ѨiǨÏiOz, "åi Hõ^äŒÅ#∞ "åˆ~ „"åã≤H˘xi Hõ#∞Hõ D
„QÆO^äŒ=Ú ~°zOz# Q“~°==Ú ™ê~ÚÉÏÉψH K≥O^Œ∞#∞QÍx <å‰õΩ QÍ^Œ∞.
„ÉÏǨχ}∞_»<·≥ ѨÙ\˜#ì ѨÊ\˜Hx˜ „â◊√u 㨇$u Ü«∞#∞ ~Ô O_»∞ HõO_»∞¡ ÖˉΩõ O_»∞@KÕ
™ê~Ú ã¨KÛ« iù „`«#∞ <Õ#∞ „"åÜ«∞ÖˉΩõ O\˜x. HÍx ÉèQí =Æ O`«∞x J#∞„QÆÇϨ =Ú
=¸QÆ"åxx =∂\Ï¡_∞» #@∞¡ KÕÜÚ« #∞† ‰õΩO\˜"åxx Ѩ~fi° `«=Ú ^•@∞#@∞¡
KÕÜ«Ú#∞. `«# ~ÚKåÛù#∞™ê~°=Ú Ñ¨#∞Å∞ <≥~°"Õ~°∞ÛH˘#∞ Kå`«∞~°º=Ú P
ÉèíQÆ=O`«∞xˆH QÆÅ^Œ∞. Ǩ~À‡xÜ«∞=Ú#‰õΩ QÍx "Õ}∞=Ù#‰õΩ QÍx ^èŒfi#∞Å∞
Z@∞¡ =K«∞ÛK«∞#fl"À `≥eÜ«∞^Œ∞. Jk "å~ÚOK«∞"åxˆH `≥eÜ«Ú#∞.
K«O„^ŒHÍO`«=Ú „^ŒqOK«∞@, ã¨=Ú„^Œ=Úá⁄ÊOQÆ∞@ "åx "åx =Å¡ [~°∞QÆ=Ù.
Jq K«O„^À^ŒÜ«∞=Ú =Å¡ [~°∞QÆ∞#∞.
ÉÏÉÏ Hõ^äŒÅ∞ nѨã¨ÎOÉèí=ÚÅ∞ :
ã¨=Ú„^Œ =∞^躌 =∞O^Œ∞ nѨãOΨ Éè=í ÚÅ∞O_»∞#∞. Ѩ_=» Å "≥Ñ· Ù¨ áÈ=Ù"å~°∞
P "≥Å∞`«∞~°∞Ö’ ~åà◊√§ ~°Ñ¨ÊÅ =Å¡ HõÅ∞QÆ∞ Ǩ#∞Å#∞ `«Ñ≤ÊOK«∞H˘x
ã¨∞~°H`∆˜ =« ÚQÍ „ѨÜ∂« }˜O`«∞~°∞. „ѨÑO¨ K«=∞#∞ =∞Ǩã¨=Ú„^Œ=ÚÖ’ ÉÏÉÏ
Hõ^ÅŒä #∞ nѨ=ÚÅ∞ ^•i K«∂ѨÙ#∞. Jq J=∞$`«=Ú HõO>ˇ uÜ«∞ºQÍ #∞O_ç
„ѨÑO¨ K« Ü«∂„`« KÕÜÚ« =∂~°=æ Ú#∞ ã¨∞ÅÉè=í ÚQÆ#∞, ã¨∞QÆ=∞=ÚQÆ#∞ KÕÜÚ« #∞.
Ü≥∂wâ◊fi~°∞Å Hõ^ÅŒä ∞ Ѩq„`«=ÚÅ∞. Jq =∞# K≥=ÙÅ ^•fi~å ǨÏ$^ŒÜ∞« =∞O^Œ∞
„Ѩ"ÕtOK«∞#ѨÙÊ_»∞ â◊s~° ã¨Ê$ǨÏÜ«Ú#∞, JǨÏOHÍ~°=Ú#∞, ^ŒfiO^Œfi
ã¨fiÉèÏ==ÚÅ∞#∞ x„+¨¯q∞OK«∞#∞. =∞# ǨÏ$^ŒÜ«∞=∞O^Œ∞ xÅfiÜ«ÚO_ç#
ã¨O^ÕǨÏ=ÚÅ∞ Ѩ\ÏѨOK«Å~ÚáÈ=Ù#∞. â◊s~° QÆ~°fi=Ú =∂Ü«∞"≥∞ÿáÈ~Ú
HÍ=Åã≤#O`« *Ï˝#=Ú xÅfiKÕÜ«∞|_»∞#∞. N ™ê~ÚÉÏÉÏ H©iÎ, =~°‚#Å∞
„¿Ñ=∞`À áê_ç#QÍx, qx#QÍx Éè‰í Ωõ xÎ áêѨ=ÚÅ∞ Ѩ\ÏѨOK«ÅQÆ∞#∞. HÍ|\˜ì
Q Q
~ÚqÜÕ∞ "≥∂Hõ∆=Ú#‰õΩ ã¨∞ÅÉèí ™ê^èŒ#=ÚÅ∞. Hõ$`« Ü«ÚQÆ=ÚÖ’
26
=¸_»= J^蕺ܫ∞=Ú
â◊=∞^Œ=∞=ÚÅ∞ (J#QÍ xâ◊ÛÅ =∞#ã¨∞û, â◊s~°=Ú), „`Õ`åÜ«ÚQÆ=ÚÖ’
Ü«∂QÆ=Ú, ^•fiѨ~° Ü«ÚQÆ=ÚÖ’ ѨÓ[, HõeÜ«ÚQÆ=ÚÖ’ ÉèQí =Æ #‡Ç≤Ï=∞Å#∞
<å=∞=ÚÅ#∞ áê_»∞@ "≥∂Hõ∆ =∂~°æ=ÚÅ∞. <åÅ∞QÆ∞ =~°‚=ÚÅ"å~°∞ D
z=i ™ê^èŒ#=Ú#∞ J=ÅOaOK«=K«∞Û#∞. `«H˜¯# ™ê^èŒ#=ÚÅ∞ J#QÍ
Ü≥∂QÆ=Ú, Ü«∂QÆ=Ú, ^蕺#=Ú, ^è•~°}=Ú J=ÅOaOK«∞@ Hõ+¨ì`«~°=Ú.
HÍx ÉèíQÆ=O`«∞x H©iÎx, =∞Ç≤Ï=∞#∞ áê_»∞@ Ü«∞u ã¨∞ÅÉèí=Ú. =∞#
=∞#ã¨∞û#∞ =∂„`«=Ú J@∞"≥Ñ· Ù¨ „uѨÊ=Öˇ#∞. ÉèQí =Æ `«¯^äÅŒ #∞ q#∞@ =Å#
áê_»∞@ =Å# =∞#‰õΩ ^ÕǨaè=∂#=Ú `˘ÅyáÈ=Ù#∞. Jk Éèí‰õΩÎÅ#∞
x~À‡Ç¨ïÅ∞QÆ *Ëã≤, `«∞^Œ‰õΩ P`«‡ ™êH∆Í`å¯~°=Ú á⁄O^Œ∞#@∞¡ KÕÜ«Ú#∞.
D HÍ~°}=Ú KÕ`«<Õ ™ê~ÚÉÏÉÏ <å‰õΩ ã¨Ç¨Ü«∞Ѩ_ç <åKÕ D
ã¨K«Ûi`å=∞$`«=Ú#∞ „"å~ÚOK≥#∞. Éèí‰õΩÎÅ∞ ^•xx ã¨∞ÅÉèí=ÚQÆ K«^Œ∞=
QÆÅ~°∞, q#QÆÅ~°∞. K«^∞Œ =Ù#ѨÙÊ_»∞ q#∞#ѨÙÊ_»∞ ÉÏÉÏ#∞ ^蕺xOK«=K«∞Û#∞.
"åi ã¨fi~°∂Ѩ=Ú#∞ =∞#ã¨∞û#O^Œ∞ =∞##=Ú KÕã≤H˘#=K«∞Û#∞. D
„ѨHÍ~°=ÚQÍ QÆ∞~°∞=Ù#O^Œ∞ `«^∞Œ Ѩi ÉèQí =Æ O`«∞x Ü«∞O^Œ∞ ÉèHí Î̃ HõÅ∞QÆ∞#∞.
`« ∞ ^Œ ‰ õ Ω „Ѩ Ñ ¨ O K« = ∞O^Œ ∞ q~° H ˜ Î á⁄Ok Ü« ∂ `« ‡ ™êH∆ Í `å¯~° = Ú
ã¨OáêkOK«QÅÆ ∞QÆ∞^Œ∞=Ú. ã¨KÛ« i`å=∞$`«=Ú „"åÜ«Ú@, `«Ü∂« ~°∞KÕÜÚ« @
ÉÏÉÏ Ü≥ÚHõ¯ Hõ\ÏHõ∆=Ú KÕ`«<Õ ã≤kúOz#q. <Õ#∞ xq∞`«Î=∂„`«∞_»∞QÆ<Õ
Ü«ÚO\˜x.
™ê~ÚÉÏÉÏ Ü≥ÚHõ¯ =∂`«$„¿Ñ=∞ :
P=Ù `«# ^Œ∂_»<≥@∞¡ „¿Ñq∞OK«∞<À Ü«∞O^ŒiH˜ `≥eã≤# q+¨Ü«∞"Õ∞.
^•x á⁄^Œ∞ÔQšѨÙÊ_»∞ xO_çÜÕ∞ Ü«ÚO_»∞#∞. ^Œ∂_»‰õΩ HÍ=Åã≤#ѨÙÊ_≥Å¡
‰õΩ_çz#KÀ áêÅ∞ ^è•~°QÍ HÍ~°∞#∞. J¼ÖÏQÆ∞#<Õ a_»¤‰õΩ ZѨÙÊ_»∞ áêÅ∞
HÍ=Öˇ<À `«e¡ „QÆÇÏ≤ Oz ã¨HÍÅ=∞O^Œ∞ áêeK«∞Û#∞. a_»‰¤ Ωõ QÆ∞_»Å¤ ∞ `˘_»∞QÆ∞@
Ü«∞O^Œ∞#∞, J¼ÅOHõiOK«∞@ Ü«∞O^Œ∞#∞ `«e¡ `«y# „â◊^Œú fã≤H˘x ã¨iQÍ
KÕÜÚ« #∞. a_»‰¤ Ωõ D q+¨Ü∞« "Õ∞q∞Ü«Ú `≥eÜ«∞^Œ∞ QÍx, `«e¡ `«# a_»Å¤ ∞
K«Hõ¯QÍ ^Œ∞ã¨∞ÎÅ∞ ^èŒiOz Ü«∞ÅOHõiOѨ |_»∞@ K«∂z Ü«∞q∞`å#O^Œ=Ú
27
 3 3
N ™ê~Ú ã¨KiÛ« `„ =« Ú
á⁄O^Œ∞#∞. `«e¡ „¿Ñ=∞‰õΩ ã¨iáÈÅÛ ^Œy# ^ÕkÜ«Ú ÖË^∞Œ . Jk Ü«∞™ê=∂#º=Ú†
x~åfiº[=Ú. ã¨^Œ∞æ~°∞=ÙÅ∞ ‰õÄ_® h =∂`«$„¿Ñ=∞ "åi t+¨µºÅO^Œ∞
K«∂ѨÙ^Œ∞~°∞. ™ê~ÚÉÏÉωõΩ QÆ∂_» <å Ü«∞O^Œ\ì˜ „¿Ñ=∞ Ü«ÚO_≥#∞. ^•xH©
„H˜Ok Ü«Ú^•Ç¨Ï~°} Ü≥ÚHõ\.˜
1916= ã¨O=`«û~°=ÚÖ’ <Õ#∞ ã¨~å¯~°∞ L^ÀºQÆ=Ú #∞O_ç
q~°q∞Ozux. <åH©Ü∞« xâ◊Û~ÚOz# Ñ≤OKè#« ∞ ‰õΩ@∞O|=Ú#∞ Q“~°==ÚQÍ
™ê‰õΩ@‰õΩ KåÅ^Œ∞. QÆ∞~°∞áœ~°‚q∞<å_»∞ W`«~° Éèí‰õΩÎÅ`À <Õ#∞ ‰õÄ_» +≤i_ôH˜
áÈ~Úux. J}Ï‚ zOK«}©Hõ~ü <åQÆ∞iOz ÉÏÉÏ`À x@¡<≥#∞ : ''^ŒÜ«∞KÕã≤
~¸ J<åfl™êÃÇÏÉò Ü«∞O^Œ∞ ^•H˜}
∆ º=Ú K«∂ѨÙ=Ú. "åxH˜ =K«∞Û Ñ≤OKè#
« ∞
ã¨iáÈ^Œ∞, "åx ‰õΩ@∞O|=Ú ÃÑ~°∞QÆ∞K«∞#flk. "åx H˜OˆH^≥·# L^ÀºQÆ
q∞Ñ≤ÊOK«∞=Ú. "åx Ü«∂`«∞~°`«#∞ fã≤, xtÛO`«#∞ QÆÅ∞QÆ KÕÜ«Ú=Ú——
JO^Œ∞ʼnõΩ ÉÏÉÏ ~Ú@∞¡ ["åaK≥Û#∞ : ''"åx H˜OH˘Hõ L^ÀºQÆ=Ú ^˘~°∞‰õΩ#∞.
HÍx "å_çÑÙ¨ Ê_»∞ <å ¿ã=`À `«$Ñ≤ÑÎ _¨ =» Öˇ#∞. "åx Éè’[# áê„`«Å∞ ZѨÙÊ_»∂
ѨÓ~°=‚ ÚQÆ<Õ Ü«ÚO_»∞#∞. Jq Z#fl\˜Hx˜ xO_»∞H˘#=Ù. "åx ^Œ$+≤#ì O`«\x˜
<å"≥Ñ· Ù¨ „uѨÊ=Öˇ#∞. <åã≤‰Î Ωõ Å ^Œ∞~å‡~°∞Åæ ã¨ÇϨ "åã¨=Ú q_»∞==Öˇ#∞. JO^Œi
Ü≥∞_»Å J}∞‰õΩ= #„=∞`«Å∞O_»=Öˇ#∞. ##∞fl ǨÏ$^ŒÜ«∞ѨÓ~°fiHõ=ÚQÆ
ѨÓlOK«=Öˇ#∞. "å_ç@∞¡ KÕã#≤ KÀ âßâ◊fi`å#O^Œ=Ú á⁄O^Œ∞#∞——.
##∞fl ѨÓlOѨÙ_»#∞ ^•xÖ’x D '##∞fl— J#QÍ Z=~°∞ ? J#∞
„Ѩâfl◊ ‰õΩ ã¨=∂^è•#=Ú ~¸ „QÆO^ä=Œ Ú Ü≥ÚHõ¯ LáÈ^•…`«=ÚÖ’ '™ê~ÚÉÏÉÏ
Z=~°∞— J#∞ ji¬Hõ „H˜O^Œ K≥Ñ≤Ê# ^•xÖ’ qâ◊nHõiOѨ|_ç Ü«Ú#flk.
K«∂_»∞_»∞ !
~ÀÇ≤ÏÖÏ¡ Hõ^äŒ :
~ÀÇ≤ÏÖÏ¡ Hõ^Œä q#flKÀ ÉÏÉÏ „¿Ñ=∞ Ü≥∞\˜^ì À É’^èÑŒ _¨ ∞» #∞. á⁄_»∞QÍ\˜
"å_»∞#∞, á⁄_»∞ÔQ·# K˘Hͯ `˘_çy#"å_»∞#∞, |Å=O`«∞_»∞#QÆ∞ ~ÀÇ≤ÏÖÏ¡
Ü≥ÚHõ_∞» ÉÏÉÏ H©iÎ qx PHõi` ¬ ∞« _≥· +≤i_ôÖ’ ã≤~÷ x° "åã¨=Ú U~°Ê~°K∞« H˘<≥#∞.
Q Q
~å„uO|=à◊√§ Y∞~å#∞Ö’x HõÖχ#∞ K«^Œ∞=ÙK«∞, ''JLÖϡǨï JHõƒ~ü—— Ü«∞x
28
=¸_»= J^蕺ܫ∞=Ú
Ü«∂É’`«∞ ~°OÔH "ÕÜ«Ú#@∞¡ aQÆæ~°QÍ #~°K«∞K«∞O_≥#∞. JO^Œ∞=Å#
ѨQÆÅO`«Ü«Ú á⁄Å=ÚÖ’ Hõ+¨ìѨ_ç ѨxKÕã≤ ~ÚO\˜H˜ =zÛ# +≤i_ô „Ѩ[ʼnõΩ
~å„u x„^•ÉèíOQÆ=Ú#∞ J™œHõ~°º=Ú#∞ HõÅ∞QÆ∞K«∞O_≥#∞. H˘<åflà◊§=~°‰õΩ
"å~°∞ nx <À~°∞ÛH˘xi. `«∞^Œ‰õΩ P ÉÏ^èŒ <À~°fiÖËHõ ÉÏÉÏ =^ŒÌˆHy ~ÀÇ≤ÏÖÏ
J~°Ñ¨ÙÅ <åѨÙ=∞x |u=∂ei. ÉÏÉÏ "åi Ѷ≤~åº^Œ∞#∞ q#HõáÈ=Ù@ÜÕ∞
HÍHõ "åiÃÑ· HÀÑ≤Oz "åi Ѩ#∞Å∞ "å~°∞ K«∂K«∞H˘#=Åã≤#^Õ HÍx ~ÀÇ≤ÏÖÏ¡
*’eH˜ áÈ=^ŒÌx =∞O^ŒeOzi. ''~ÀÇ≤ÏÖÏ¡‰õΩ XHõ ^Ò~åƒùQƺѨ٠ÉèÏ~°º
QÆÅ^ŒxÜ«Ú, P"≥∞ QÆÜ«∂ºo Ü«∞xÜ«Ú, P"≥∞ =zÛ ~ÀÇ≤ÏÖÏ¡#∞ `«##∞
ÉÏ^èŒ ÃÑ@∞ìK«∞#fl^ŒxÜ«Ú, ~ÀÇ≤ÏÖÏ¡ „áê~°÷#Å∞ qx P"≥∞ Uq∞ KÕÜ«∞ÖËHõ
T~°HõÜ«ÚO_»∞—— #xÜ«Ú ÉÏÉÏ K≥ÃÑÊ#∞. x[=ÚQÍ ~ÀÇ≤ÏÖÏ¡‰õΩ ÉèÏ~°ºÜÕ∞
ÖË^∞Œ . ÉèÏ~°º Ü«∞#QÍ ^Œ∞~°∞ƒùkÜ
ú ∞« x ÉÏÉÏ ÉèÏ==Ú. ÉÏÉωõΩ Jxfl\˜HOõ >ˇ
^≥=· „áê~°#÷ ÅO^Œ∞ q∞‰õΩ¯@=∞QÆ∞ „¿Ñ=∞, JO^Œ∞KÕ ~ÀÇ≤ÏÖÏ¡ `«~Ñ° Ù¨ # "åkOz,
TiÖ’x "åi <ÀÑ≤Hõ`À <À~°∞ÛH˘x P J™œHõ~°º=Ú#∞ ã¨Ç≤ÏOѨ=Åã≤#
^ŒxÜ«Ú, #k `«fi~°Ö’ `«QÆ∞æ#xÜ«Ú ÉÏÉÏ |∞kú K≥ÃÑÊ#∞.
ÉÏÉÏ Ü≥ÚHõ¯ Ü«∞=∞$`« `«∞ź=∞QÆ∞ ѨÅ∞‰õΩÅ∞ :
XHõ<å_»∞ =∞^蕺ǨÏfl Ǩ~°u Ü«∞~Ú# Ñ≤=∞‡@ Éèí‰õΩÎÅO^Œ~°∞ `«=∞
`«=∞ |ã¨Å‰õΩ áÈ=ÙK«∞O_çi. JѨÙÊ_»∞ "åiH˜ ÉÏÉÏ ~¸ „H˜Ok K«Hõ¯x
Ü«ÚѨ^âÕ ◊ q∞zÛi :
''g∞Ô~Hõ¯_» #∞#fl#∂, Uq∞ KÕÜÚ« K«∞#fl#∂ <å‰õΩ `≥eÜ«Ú#x ÉÏQÆ∞QÍ
*Ï˝ÑH¨ =õ ÚOK«∞H˘#∞_»∞. <Õ#O^Œi ǨÏ$^ŒÜ∞« =ÚÅ áêeOK«∞"å_»#∞. JO^Œi
ǨÏ$^ŒÜ«∞=ÚÅÖ’ x=ã≤OK«∞"å_»#∞. <Õ#∞ „ѨѨOK«=∞O^Œ∞QÆÅ K«~åK«~°
r=HÀ\˜ <å=iOzÜ«Ú<åfl#∞. D [QÆ`∞« #Î ∞ #_çÑO≤ K«∞"å_»#∞, ã¨∂„`«^•è ix
<Õ<Õ. <Õ<Õ [QÆ<å‡`«#∞, „uQÆ∞}=ÚÅ ™ê=∞~°ã¨º=Ú#∞ <Õ<Õ, WO„kÜ«∞
KåʼnõΩ_»#∞ <Õ<Õ. ã¨$+≤ì ã≤÷u ÅÜ«∞ HÍ~°‰õΩ_»#∞ <Õ<Õ. Z=~°~Ú`Õ `«=∞
^Œ$+≤ìx <å"≥·Ñ¨Ù „uÃÑÊ^Œ~À "åiˆHǨx QÍx ÉÏ^èŒ QÍx HõÅ∞QÆ^Œ∞. ##∞fl
=∞~°z# "åix =∂Ü«∞ tH˜O∆ K«∞#∞. ѨÙ~°∞QÆ∞Å∞, p=∞Å∞ `«k`«~° ^Œ$â◊º=∂#
K«~åK«~° r=HÀ\˜ Ü«∞O`«Ü«Ú <åâ◊s~°"Õ∞, <å ~°∂Ѩ"Õ∞ !——.
29
 3 3
N ™ê~Ú ã¨KiÛ« `„ =« Ú
D K«Hõ¯x Ü«∞=¸Åº"≥∞ÿ# =∂@Å∞ qx "≥O@<Õ <å =∞#ã¨∞ûÖ’
ÜÕ ∞ <ÒHõ s H˘~° ‰ õ Ω Ü« ∞ uflOK« H õ , QÆ ∞ ~° ∞ ¿ã=Ö’<Õ x=∞QÆ fl =∞QÆ ∞ @‰õ Ω
xâ◊Û~ÚOK«∞H˘O\˜x. HÍx, J}Ï‚ zOK«}©Hõ~°∞ „Ѩâ◊fl‰õΩ ÉÏÉÏ K≥Ñ≤Ê#
ã¨=∂^è•#=Ú <å =∞#ã¨∞û #O^Œ∞O_≥#∞. Jk [~°∞QÆ∞<å ÖË^• Ü«∞x
ã¨O^ÕǨÏ=Ú HõÅ∞QÆ∞K«∞O_≥#∞. Éèíq+¨º`«∞ÎÖ’ ÉÏÉÏ Ñ¨eH˜# ѨÅ∞‰õΩÅ∞
ã¨`º« =ÚÖˇ#· q. <åH˘Hõ ã¨~å¯~°∞ L^ÀºQÆ=Ú ^˘~°HÔ #∞. HÍx Jk H˘kÌHÍÅ=Ú
=~°ˆH. J@∞ Ñ≤=∞‡@ "Õˆ~ Ѩx ÜÕ∞kÜ«Ú KÕÜ«∞Hõ N ™ê~Ú ¿ã=‰õΩ <å
rq`«=∞O`«ÜÚ« ã¨=∞iÊOzux.
D Ü«∞^蕺ܫ∞=Ú#∞ =ÚyOK«É’=Ù=ÚO^Œ∞ K«^Œ∞=~°∞ʼnõΩ <Õ#∞
K≥ÑÙ¨ Ê# ^Õ=∞#, |^ŒHú =õ Ú, x„^Œ, K«OK«Å =∞#ã¨∞û ^ÕÇ¨ aè=∂#=Ú "≥Ú^ŒÅQÆ∞
"åxx q_çz, "å~°∞ `«=∞ Ü«∂=`«∞Î ^Œ$+≤xì ™ê~ÚÉÏÉÏ Hõ^ÅŒä "≥Ñ· Ù¨ „uѨÊ=Öˇ#∞.
"åi „¿Ñ=∞ ã¨Ç¨Ï[=ÚQÍ #∞O_»=Öˇ#∞. "å~°∞ ÉèíH˜Î Ü≥ÚHõ¯ ~°Ç¨Ï㨺=Ú#∞
`≥eã≤H˘O^Œ∞~°∞QÍHõ. W`«~° =∂~°æ=Ú Å=ÅOaOz J#=ã¨~°=ÚQÍ
#Åã≤áÈ=^Œ∞Ì. JO^Œ~°∞ <˘ˆH =∂~°æ=Ú#∞ „`˘‰õΩ¯^Œ∞~°∞ QÍHõ ! J#QÍ
N ™ê~Ú Hõ^ÅŒä #∞ qO^Œ∞~°∞ QÍHõ ! Wk "åi Ü«∞*Ï˝#=Ú#∞ #tOѨ*Ü Ë Ú« #∞.
"≥∂Hõ=∆ Ú#∞ ã¨OáêkOz ÃÑ@∞ì#∞. Ö’aè Ü≥∞Hõ¯_» #∞#flѨÊ\˜Hx˜ "åx =∞#ã¨∞û
`å#∞ áêu ÃÑ\˜ì# ™⁄`«∞Î#O^Õ Ü«ÚO_»∞#@∞¡, ÉÏÉÏ#∞ ‰õÄ_» <≥Å¡~°∞ `«=∞
ǨÏ$^ŒÜ∞« =ÚÅO^Œ∞ ™ê÷ÑO≤ K«∞H˘O^Œ∞~°∞QÍHõ !
=¸_»= J^蕺ܫ∞=Ú ã¨OѨÓ~°=‚ Ú
abcdef
ã¨^Œ∞æ~°∞ N ™ê~Ú<å^ä•~°Ê}=∞ã¨∞Î
Q Q
â◊√ÉèíO Éèí=`«∞
30
lmnopq
N ™ê~Ú<å^è•Ü«∞ #=∞ó
N ™ê~Ú ã¨KÛ«i`„ =
« Ú
<åÅ∞QÆ= J^蕺ܫ∞=Ú
Ü≥∂wâ◊fi~°∞Å Hõ~°Î=º=Ú† Ѩq„`« +≤i_ô ˆH∆„`«=Ú † ™ê~ÚÉÏÉÏ ~°∂Ѩو~YÅ∞†
Q“e|∞"å Jaè„áêÜ«∞=Ú† q~î°Å ^Õ=Ù_»∞ ^Œ~°≈#q∞K«∞Û@† ÉèíQÆ=O`«~å=Ù
H©∆~°™êQÆ~°∞x Hõ^䌆 „Ѩܫ∂QÆ ˆH∆„`«=ÚÖ’ ^•ã¨QÆ}∞ ™êfl#=Ú† ÉÏÉÏ
JÜ≥∂xã¨OÉèí=Ù_»∞– +≤i_ô "≥Ú@ì"≥Ú^Œ@ „Ѩ"ÕtOK«∞@† =¸_»∞ =ã¨u QÆ$ǨÏ=ÚÅ∞
Ü≥∂wâ◊fi~°∞Å Hõ~°Î=º=Ú :
Éèí QÆ=næ`« K«`«∞~å÷^蕺ܫ∞=Ú# 7–8 â’¡Hõ=ÚÅO^Œ∞ NHõ$+¨‚
Ѩ~°=∂`«∞‡_»∞ W@∞¡ ÃãÅqzÛÜ«Ú<åfl~°∞. ''^èŒ~°‡=Ú #tOK«∞#ѨÙÊ_»∞
J^èŒ~°‡=Ú =$kú á⁄O^Œ∞#ѨÙÊ_»∞ <Õ#∞ J=`«iOK≥^Œ#∞. ã¨<å‡~°∞æÅ#∞
~° H ˜ ∆ O K« ∞ @‰õ Ω , ^Œ ∞ ~å‡~° ∞ æ Å #∞ tH˜ ∆ O K« ∞ @‰õ Ω , ^è Œ ~ ° ‡ ™ê÷ Ñ ¨ # H˘~° ‰ õ Ω ,
Ü«ÚQÆÜ«ÚQÆ=ÚÅO^Œ∞ J=`«iOK≥^Œ#∞——. WkÜÕ∞ ÉèíQÆ=O`«∞x Hõ~°Î=º Hõ~°‡.
ÉèíQÆ=O`«∞x „Ѩux^èŒ∞ÅQÆ∞ Ü≥∂QÆ∞Å∞ ã¨<åºã¨∞Å∞ J=ã¨~°=Ú =zÛ#ѨÙ_≥Å¡
J=`«iOz P Hõ~=ΰ º=Ú#∞ x~°fiiÎOK≥^~Œ ∞° . kfiAÅQÆ∞ „ÉÏǨχ}, Hõ„∆ uÜ«∞,
"≥â· º◊ *Ï`«∞Å"å~°∞ `«=∞ Hõ~‡° Å#∞ =∂#∞#ѨÙÊ_»∞, â◊¥„^Œ∞Å∞ ÃÑ· *Ï`«∞Å"åi
ǨωõΩ¯Å#∞ JѨǨÏiOK«∞#ѨÙÊ_»∞, =∞`« QÆ∞~°∞=ÙÅ#∞ Q“~°qOK«Hõ
Ü«∞==∂xOK«∞#ѨÙÊ_»∞, Z=~°∞#∞ =∞`« É’^èŒÅ#∞ ÅHõ∆ºÃÑ@ì#ѨÙÊ_»∞,
„Ѩ u "å_» ∞ #∞ Q˘Ñ¨ Ê Ñ¨ O _ç ` « ∞ _» # x Ü« ∞ #∞H˘#∞#Ѩ Ù Ê_» ∞ , [#∞Å∞
31
 3 3
N ™ê~Ú ã¨KiÛ« `„ =« Ú
x+≤^•úÇ¨ ~°=ÚÅ∞ =∞^Œºáê#=ÚÅ HõÅ"å@∞ Ѩ_#ç ѨÙÊ_»∞, =∞`«=Ú ¿Ñ~°∞`À
HÍx Ѩ#∞Å∞ KÕÜ«Ú#ѨÙÊ_»∞, "Õˆ~fi~°∞ =∞`«=ÚÅ "å~°∞ `«=∞Ö’ `å=Ú
HõÅÇ≤ÏOK«∞#ѨÙÊ_»∞, „ÉÏǨχ}∞Å∞ ã¨O^蕺=O^Œ#=Ú =∂#∞#ѨÙÊ_»∞,
ã¨<å`«#∞Å∞ `«=∞ =∞`åKå~°=ÚÅ∞ áê\˜OK«#ѨÙÊ_»∞, „Ѩ[Å∞ ^èŒ#^•~å
㨠O `å#=ÚÖË rq`« Ѩ ~ ° = ∂~° ÷ = ÚQÍ Éè Ï qOz "≥ ∂ Hõ ∆ = ∂~° æ = Ú#∞
=∞~°K«∞#ѨÙÊ_»∞, Ü≥∂wâ◊fi~°∞Å∞^ŒƒùqOz "åi "åHͯܫ∞ Hõ~°‡ÅKÕ „Ѩ[Å#∞
㨠= º=∂~° æ = Ú# ɡ \ ˜ ì =º=Ǩ  ~° = ÚÅ#∞ K« H õ ¯ k^Œ ∞ Ì ^ Œ ∞ ~° ∞ . "å~° ∞
nѨã¨ÎOÉèí=ÚÅ=Öˇ ã¨Ç¨Ü«∞Ѩ_ç, =∞#=Ú #_»∞Ѩ=Åã≤# ã¨<å‡~°æ=Ú#∞
㨄`«Ê=~°Î#=Ú#∞ xˆ~ÌtOK≥^Œ~°∞. D q^èŒ=ÚQÆ<Õ x=$uÎ, *Ï˝#^Õ=Ù,
=ÚHÍÎÉÏ~Ú, <å=∞^Õ=Ù, *Ï<åÉÏ~Ú, QÀ~å, QÀ}Ï~¸, UHõ<å^ä∞Œ _»∞, `«∞HÍ~°O,
#~°ÇϨ i, #iûÉÏ~Ú, ã¨[<£H™õ ê~Ú, ™êO=`«=∂e, ~å=∞^•ã¨∞ "≥Ú^ŒÅ∞QÍQÆÅ
Ü≥∂QÆ∞Å∞#∞, `«k`«~∞° Å∞ "Õ~ˆ fi~°∞ ã¨=∞Ü«∞=ÚÅO^Œ∞^Œƒqù Oz =∞#‰õΩ ã¨=º"≥∞#ÿ
=∂~°æ=Ú#∞ EÑ≤i. J>Ë¡ ™ê~ÚÉÏÉÏQÆ∂_» ã¨HÍÅ=∞O^Œ∞ +≤i_ô KÕii.
Ѩq„`« +≤i_ô ˆH∆„`«=Ú :
JǨÏ=∞^Œ∞#QÆ~°∞ lÖÏ¡Ö’x QÀ^•=i #k „áêO`«=ÚÅ∞ KåÖÏ
ѨÙ}º`«=∞=ÚÅ∞. UÅÜ«∞# #K«Û@ #<ÕHõ Ü≥∂QÆ∞Å∞^Œƒqù Ozi, x=ã≤Ozi.
J\˜ì"åiÖ’ =ÚY∞ºÅ∞ N *Ï˝<Õâ◊fi~ü =∞ǨÏ~å*ò. +≤i_ô „QÍ=∞=Ú
JǨÏ=∞^Œ∞#QÆ~°∞ lÖÏ¡Ö’x HÀѨ~üQÍO `åÅ∂H͉õΩ K≥Ok#k. HÀѨ~üQÍO
=^ŒÌ QÀ^•=i ^•\˜ +≤i_ôH˜ áÈ=Öˇ#∞. #k ^•\˜ 3 HÀã¨∞Å∞ áÈ~Ú#KÀ
h"£∞QÍO"£ =K«∞Û#∞. JK«Û\˜H˜ +≤i_ô HõxÑ≤OK«∞#∞. Hõ$ëê‚ f~°=∞O^Œ∞QÆÅ
QÍ}QÍѨ Ù ~° = Ú, #~° ã ≤ O Ǩ Ï "å_ç , B^Œ ∞ O|~ü "≥ Ú ^Œ Å ∞QÍ QÆ Å
ѨÙ}ºˆH„∆ `«=ÚÅ=Öˇ +≤i_ô‰Äõ _» Q˘Ñ¨ÊQÍ ¿Ñ~°∞ QÍOz#k. ѨO_»sѨÙ~°=Ú#‰õΩ
ã¨g∞Ѩ=Ú# QÆÅ =∞OQÆà"◊ ^Õ Œè Ü«∞O^Œ∞ Éè‰í Ωõ _Î Q» ∞Æ ^•=∂r, ã¨[#˚ QÆ_»è =∞O^Œ∞
ã¨=∞~°÷ ~å=∞^•ã¨∞, #~ÀûÉÏp"å_ôÜ∞« O^Œ∞ N #~°ãO≤ Ç¨Ï ã¨~ã° fi¨ f™êfiq∞"å~°∞¡
Q Q
=iúe¡#>Ë¡ N ™ê~Ú<å^äŒ∞_»∞ +≤i_ôÖ’ =iúe¡ ^•xx Ѩq„`« "≥Ú#Ô~Û#∞.
32
<åÅ∞QÆ= J^蕺ܫ∞=Ú
™ê~ÚÉÏÉÏ ~°∂Ѩو~YÅ∞ :
™ê~ÚÉÏÉÏ =Å#<Õ +≤i_ô „áê=ÚYº=Ú =Ç≤ÏOz#k. ™ê~ÚÉÏÉÏ
Ü≥∞\˜ì =ºH˜ÎÜ≥∂ ѨijeO`«=Ú. "å~°∞ Hõ+¨ì`«~°"≥∞ÿ# ã¨O™ê~°=Ú#∞
[~ÚOz#"å~°∞. âßOuÜÕ∞ "åi Éèí∂+¨}=Ú. "å~°∞ *Ï˝#=¸~°∞ÎÅ∞,
"≥ · + ¨ ‚ = Éè í ‰ õ Ω Î Å H˜ Å ∞¡ = O\˜ " å~° ∞ † L^•~° 㨠fi Éè Ï =ÙÅ∞† ™ê~° = ÚÖ’x
™ê~åOâ◊=Ú=O\˜"å~°∞† #tOK«∞ =ã¨∞=Î ÙÅO^Œa=è ∂#=Ú ÖËx"å~°∞† ZÅ¡ÑÙ¨ Ê_»∞
P`«‡ ™êH∆Í`å¯~°=∞O^Õ =ÚxyÜ«ÚO_≥_ç"å~°∞† Éèí∂Ö’Hõ=∞O^Œ∞QÍx,
ã¨fi~°æÖ’Hõ=∞O^Œ∞QÍx QÆÅ =ã¨∞Î=ÙÅ Ü«∞O^Œaè=∂#=Ú ÖËx"å~°∞. "åi
Ü«∞O`«~O° QÆ=Ú J^Œ=Ì Ú=Öˇ ã¨fiK«Û"ù ∞≥ #ÿ k. "åi "å‰õΩ¯Å #∞O_ç Ü«∞=∞$`«=Ú
„ã¨qOK«∞K«∞O_≥#∞. Q˘Ñ¨Ê"å~°∞, c^Œ"å~°∞ "åiH˜ ã¨=∂#"Õ∞. "å~°∞
=∂<å==∂<åÅ#∞ ÖˇH˜¯Oz#"å~°∞ HÍ~°∞. JO^ŒiH˜ "å~°∞ „ѨÉèí∞=Ù.
JOk~°`À Hõeã≤ "≥∞Åã≤ Ü«ÚO_≥_"ç å~°∞. P@Å∞ QÍqOK≥_"ç å~°∞† áê@Å#∞
q#∞K«∞O_≥_"ç å~°∞. HÍh ã¨=∂kè ã≤u÷ #∞O_ç =∞~°Å∞"å~°∞ HÍ~°∞. ZÅ¡ÑÙ¨ Ê_»∞
J¼ÖÏ¡ <å=∞=Ú #∞K«Ûiù OK«∞K«∞O_≥_"ç å~°∞. „ѨÑO¨ K«=∞O`å "Õ∞Å∞H˘#∞#ѨÙÊ_»∞
"å~°∞ Ü≥∂QÆx„^Œ Ü«∞O^Œ∞O_≥_ç"å~°∞. Ö’Hõ=Ú x„kOz#ѨÙÊ_»∞ "å~°∞
"≥∞ʼnõΩ=`À #∞O_≥_"ç å~°∞. "åi Ü«∞O`«~O° QÆ=Ú Ö’`«~Ú# ã¨=∞„^Œ=Ú=Öˇ
„Ѩ â ßO`« = Ú. "åi Ü« ∂ „â◊ = ∞=Ú, "åi K« ~ ° º Å∞ W^Œ q ∞`« ÷ = ÚQÍ
xâ◊Û~ÚOK«∞@‰õΩ gÅ∞HÍxq. XHõKÀ@<Õ ‰õÄ~°∞ÛO_çÜ«Ú#flѨÊ\˜H˜x
„ѨÑO¨ K«=∞O^Œ∞ [~°∞QÆ∞ ã¨OQÆ`∞« ÅxflÜ«Ú "åiH˜ `≥eÜ«Ú#∞. "åi ^Œ~åƒ~°∞
Ѷ¨∞#"≥∞ÿ#k. x`«º=Ú =O^ŒÅ H˘Åk Hõ^äŒÅ∞ K≥ѨÙÊ#ѨÊ\˜H˜x =∞ø#=Ú
`«ÃÑÊ_ç"å~°∞ HÍ~°∞. ZšѨÙÊ_»∞ =∞ã‘^Œ∞ QÀ_»‰õΩ P#∞‰õΩx xÅ∞K«∞"å~°∞.
ÖË^•, L^ŒÜ«∞=Ú =∞^蕺ǨÏfl=Ú ™êÜ«∞O„`«=Ú ÖˇO_ô `À@"≥·Ñ¨ÙQÍx
Kå=_ç"Ñ·≥ Ù¨ QÍx ѨKå~°∞¡ KÕÜÚ« K«∞O_≥_"ç å~°∞. ZÅ¡ÑÙ¨ Ê_»∞ P`«‡^蕺#=Ú#O^Õ
=Úxy Ü«ÚO_≥_"ç å~°∞. ã≤^ÑúŒ Ù¨ ~°∞+¨µ_≥#· ѨÊ\˜Hx˜ ™ê^艌 Ωõ x=Öˇ #\˜OK«∞"å~°∞.
J}‰õΩ= #„=∞`« Hõey, Ü«∞ǨÏOHÍ~°=Ú ÖËHõ Ü«∞O^Œix P#OkOѨ
*ËÜ«Ú"å~°∞. J\˜ì"å~°∞ ™ê~ÚÉÏÉÏ. +≤i_ô <ÕÅ "åi áê^Œã¨Ê~°≈KÕ Q˘Ñ¨Ê
33
 3 3
N ™ê~Ú ã¨KiÛ« `„ =« Ú
„áê=ÚYº=Ú á⁄Ok#k. *Ï˝<Õâ◊fi~ü =∞ǨÏ~å*ò Pà◊Okx =$kú KÕã≤#@∞¡,
UHõ<å^ä∞Œ _»∞ ÃÑ·~åî #∞#∞ =$kú KÕã#≤ @∞¡ N ™ê~ÚÉÏÉÏ +≤i_ôx =$kú KÕÃã#∞.
+≤i_ôÖ’x QÆ_ç¤~åà◊√§ ѨÙ}º=Ú KÕã≤H˘#flq. UÅÜ«∞# ÉÏÉÏ Ñ¨q„`«
áê^Œ=ÚÅ#∞ =Ú^Œ∞Ì ÃÑ@∞ìH˘x "åi áê^Œ^èŒ∂o `«ÅÃÑ·x "Õã≤H˘#QÆey#q.
+≤i_ô =∂ =O\˜ Éèí‰õΩÎʼnõΩ ѨO_»sѨÙ~°=Ú, [QÆ<åfl^äŒ=Ú, ^•fi~°Hõ, HÍt,
~å"Õ∞â◊fi~°=Ú, |^Œs, ˆH^•~ü, <åã≤H±, „`«ºO|ˆHâ◊fi~°=Ú, L[˚~Úx,
=∞Ǩ|ÖËâfi◊ ~°=Ú, QÀHõ~=‚° ÚÅ =O\˜^~Œ Ú#k. +≤i_ô ™ê~ÚÉÏÉÏ ã¨Ê~°≈ÜÕ∞
=∂‰õΩ "Õ^Œáê~åÜ«∞} `«O„`«=Ú. Jk =∂‰õΩ ã¨O™ê~° |O^èŒ=ÚÅ
ã¨#flyÅKÕã≤ Ü«∂`«‡ ™êH∆Í`å¯~°=Ú#∞ ã¨∞ÅÉèí ™ê^茺=Ú KÕÜ«Ú#∞.
N ™ê~Ú ^Œ~≈° #"Õ∞ =∂‰õΩ Ü≥∂QÆ™ê^è#Œ =ÚQÍ #∞O_≥#∞. "åi`À ã¨OÉèÏ+¨}
=∂ áêѨ=ÚÅ#∞ `˘ÅyOK«∞K«∞O_≥#∞. „u"Õ}© „Ѩܫ∂QÆÅ ™êfl#Ѷ¨Å=Ú
"åi áê^Œ¿ã= =Å#<Õ HõÅ∞QÆ∞K«∞O_≥_kç . "åi áê^À^ŒH=õ Ú =∂ HÀiHõÅ#∞
#tOѨ*ËÜ«Ú K«∞O_≥_çk. "åi Ü«∂[˝ =∂‰õΩ "Õ^Œ"å‰õΩ¯QÍ #∞O_≥_çk.
"åi Tn „Ѩ™ê^Œ=Ú =∞=Ú‡ áê=#=Ú KÕÜÚ« K«∞O_≥#∞. "å~°∞ =∂ áêe@
NHõ$+¨µ_‚ ∞» QÆ, N~å=Ú_»∞QÍ #∞O_ç LѨâ=◊ ∞#=Ú HõÅ∞QÆ*Ü
Ë Ú« K«∞O_çi. "å~°∞
=∂‰õΩ Ѩ~°„|Ǩχ ã¨fi~°∂Ѩ"Õ∞. "å~°∞ ^ŒfiO^•fif`«∞Å∞† x~°∞`åûǨÏ=ÚQÍx
LÖÏ¡ã¨=ÚQÍx Ü≥∞~°∞QÆ~°∞. "å~°∞ ZšѨÙÊ_»∞ ã¨zÛ^•#O^Œ ã¨fi~°∂ѨÙÅ∞QÍ
#∞O_≥_ç"å~°∞. +≤i_ô "åi ˆHO„^Œ"≥∞ÿ##∞ "åi bÅÅ∞ ѨO*Ï|∞, HõÅHõ`åÎ,
L`«Î~° Ç≤ÏO^Œ∂™ê÷#=Ú, QÆ∞[~å`«∞, ^ŒHõ¯#∞, Hõ#fl_» ^Õâ◊=ÚÅÖ’
K«∂ѨÙK«∞O_çi. W@∞¡ "åi H©iÎ ^Œ∂~° ^Õâ◊=ÚʼnõΩ "åºÑ≤OK«QÍ,
Éè‰í Ωõ ÅÎ xfl^Õâ=◊ ÚÅ #∞O_ç +≤i_ô KÕi "åix ^Œi≈Oz "åi Ü«∂j~åfi^Œ=Ú#∞
á⁄O^Œ∞K«∞O_çi. "åi ^Œ~°≈# =∂„`«=Ú#<Õ Éèí‰õΩÎÅ =∞#=ÚÅ∞ "≥O@<Õ
âßOu =Ç≤ÏOK«∞K«∞O_≥_çq. ѨO_»sѨÙ~°=∞O^Œ∞ q~î°Öò ~°Y∞=∂~¸Å#∞
^Œi≈Oz#KÀ Éèí‰õΩÎʼnõΩ HõeÔQ_ç Ü«∂#O^Œ=Ú +≤i_ôÖ’ ^˘~°∞‰õΩK«∞O_≥#∞.
Wk Ü«∞uâ◊Ü≥∂H˜Î HÍ^Œ∞. D q+¨Ü«∞=Ú#∞ QÆ∂iÛ Éèí‰õΩÎ_˘Hõ_»∞ K≥Ñ≤Ê#k
Q Q
QÆ=∞xOѨÙ_»∞.
34
<åÅ∞QÆ= J^蕺ܫ∞=Ú
Q“e|∞"å Jaè„áêÜ«∞=Ú :
95 ã¨O=`«û~°=ÚÅ =Ü«∞ã¨∞û QÆÅ Q“e|∞"å Ü«∞#∞ =$^ŒúÉèí‰õΩÎ_»∞
XHõ_∞» ѨO_»sÜ«∂„`« „Ѩu ã¨O=`«û~°=Ú KÕÜÚ« "å_»∞. Zxq∞k =∂ã¨=ÚÅ∞
ѨO_»s ѨÙ~°=∞O^Œ∞, q∞QÆ`« <åÅ∞QÆ∞ =∂ã¨=ÚÅ∞ – Pëê_è»=Ú "≥Ú^ŒÅ∞
HÍsÎHõ=Ú =~°‰õΩ (AÖˇ· – #=O|~°∞) QÆOQÍ#k Ü≥Ú_»∞¤##∞ LO_≥_ç"å_»∞.
™ê=∂#∞ "≥∂Ü«Ú@ H˘Hõ QÍ_ç^Œ#∞, `À_»∞QÍ <˘Hõ t+¨µºx fã¨∞H˘x
áÈ=Ù"å_»∞. „Ѩu ã¨O=`«û~°=Ú Ñ¨O_»sÜ«∂„`« KÕãH≤ ˘x +≤i_ô ™ê~ÚÉÏÉÏ
^Œ~°≈#=Ú#ÔH· =K≥Û_ç"å_»∞. J`«_»∞ ÉÏÉÏ#∞ q∞QÆ∞Å „¿Ñq∞OK«∞"å_»∞.
J`«_»∞ ÉÏÉÏ "≥·Ñ¨Ù K«∂K«∞K«∂ ~Ú@¡<≥_ç"å_»∞: ''g~°∞ ѨO_»s<å^äŒ∞x
Ü«∞=`å~°"Õ∞ ! J<å^äŒÅ H˘~°‰õΩ, c^ŒÅ H˘~°‰õΩ "≥Åã≤# HÍ~°∞}º=¸iÎ !——
Q“e|∞"å q~îÀÉÏ^Õ=Ùx =Úã¨eÉèí‰õΩÎ_»∞. ѨO_»sÜ«∂„`« Ü≥∞xfl ™ê~°∞Ö’
KÕÃã#∞. g~°∞ ™ê~ÚÉÏÉÏ Ñ¨O_»s<å^ä∞Œ x Ü«∞=`å~°=∞x x~åú~}
° Ѩ~z° i.
q~î°Å ^Õ=Ù_»∞ ^Œ~°≈#q∞K«∞Û@ :
™ê~ÚÉÏÉωõΩ ÉèíQÆ=<åfl=∞㨇~°}Ü«∞O^Œ∞#∞, ã¨OH©~°Î#=∞O^Œ∞#∞
q∞H˜¯e „Ñ‘u. "åÔ~ѨÙÊ_»∞ 'J’ÖÏ¡=∂eH±— –– J#QÍ, 'J¼ÖÏ¡ÜÕ∞ Ü«∞[=∂x—
Jx Ü«∞#∞K«∞O_≥_"ç å~°∞. U_»∞ ~å„uO|=à◊√§ ÉèQí =Æ <åfl=∞㨇~°} KÕ~ÚOK«∞
K«∞O_≥_ç"å~°∞. nx<Õ <å=∞ã¨áêÎã¨=∞O^Œ∞~°∞. ÉÏÉÏ XHõѨÙÊ_»∞ ^•ã¨QÆ}∞
=∞Ǩ~åA#∞ <å=∞ã¨áêÎǨÏ=Ú KÕÜ«Ú=∞xi. ã¨áêÎǨÏ=Ú =ÚyÜ«Ú<å_»∞
q~îÖ° ò ^Œ~≈° #=Ú HõÅ∞QÆ∞#x "åQÍÌ#q∞zÛ#KÀ <å=∞ã¨áêÎÇϨ =Ú#∞ ã¨eÃÑ^Œ#x
^•ã¨QÆ}∞ ["åaK≥Û#∞. ÉÏÉÏ `«# QÆ∞O_≥ÃÑ· KÕ~Ú "Õã≤, ''`«Ñ¨Êxã¨iQÆ
^Œ~°≈#q∞K«∞Û#∞ QÍx, Éèí‰õΩÎ_»∞ ÉèíHÎ̃ „¿Ñ=∞Å`À #∞O_»=Öˇ#∞. _®‰õÄ~°∞<å^ä£
Ü≥ÚHõ¯ _®‰õÄ~°∞ Ѩ@} ì =Ú, q~îÖ° ò Ü≥ÚHõ¯ ѨO_»sѨÙ~°=Ú, NHõ$+¨µx‚ ^•fi~°HÍ
Ѩ@ì}=Ú, WHõ¯_»<Õ Ü«∞#QÍ +≤i_ôÖ’<Õ Ü«Ú#flq. Z=~°∞#∞ ^•fi~°Hõ‰õΩ
áÈ=Åã≤# J=ã¨~°=Ú ÖË^Œ∞. q~î°Å∞_»∞ WHõ¯_»<Õ Ü«Ú<åfl_»∞. Éèí‰õΩÎ_»∞ ÉèíH˜Î
„¿Ñ=∞Å`À H©iÎOK«∞#ѨÙÊ_»∞ q~î°Å∞_çHõ¯_»<Õ Ü«∞=`«iOK«∞#∞—— J<åfl~°∞.
35
 3 3
N ™ê~Ú ã¨KiÛ« `„ =« Ú
㨠á êÎ Ç ¨ Ï =Ú =Úyã≤ # Ñ≤ = ∞‡@ q~î ° Å ∞_ô „H˜ O k q^è Œ = ÚQÍ
^Œ~°≈#q∞K≥Û#∞. ™êfl<å#O`«~°=Ú HÍHÍ™êÃÇÏ|∞ nH˜∆`ü ^蕺#=ÚÖ’
=Úxy#ѨÙÊ_»∞ q~îÅ° ∞_»∞ "åiH˜ QÍxÊOK≥#∞. HÍHÍ =∞^蕺ǨÏfl Ǩ~°u H˘~°‰Ωõ
ÉÏÉÏ Ü≥Ú^ŒÌ‰õΩ áÈQÍ `Õ@`≥Å¡=ÚQÍ HÍHÍ#∞ ÉÏÉÏ ~Ú@¡_çÔQ#∞. ''q~î°Öò
áê\˜Öò =zÛ<å_® ? h=Ù "åxx Ezu"å ? "å_»∞ q∞H˜¯e áê~°∞É’`«∞.
"åxx ^Œ$_è»=ÚQÍ Ñ¨@∞ìH˘#∞=Ú. U =∂„`«=Ú J*Ï„QÆ`«ÎQÆ#∞#fl#∞
`«ÑÊ≤ OK«∞H˘x áêiáÈ=Ù#∞.—— Wk L^ŒÜ∞« =Ú [iÔQ#∞. =∞^蕺ǨÏfl=Ú Z=_À
Ѩ@=ÚÅ #=Ú‡"å_»∞ 25, 30 q~îÀÉÏ z„`« Ѩ@=ÚÅ#∞ J=∞‡Hõ=Ú#‰õΩ
`≥KÛ≥ #∞. P Ѩ@=Ú ã¨iQÍ HÍHÍ™êÃÇÏ|∞ ^蕺#=ÚÖ’ K«∂z# ^Œ$â◊º=Ú`À
áÈeÜ«ÚO_≥#∞. nxx Ez ÉÏÉÏ =∂@Å∞ *Ï˝Ñ¨Hõ=Ú#‰õΩ ^≥K«∞ÛH˘x,
HÍHÍ™êÃÇÏ|∞ Pâ◊Û~åº#O^Œ=ÚÅÖ’ =ÚxÔQ#∞. q~îÀÉÏ Ñ¨@=Ú <˘Hõ\˜
H˘x ѨÓ*Ï=∞Ok~°=ÚÖ’ #∞OK«∞H˘<≥#∞.
ÉèíQÆ=O`«~å=Ù H©∆~°™êQÆ~°∞x Hõ^äŒ :
q~îÅ° ѨÓ[Ü«∞O^Œ∞ ÉÏÉÏ HÔ O`« „Ñ‘uÜ≥∂ ÉèQí =Æ O`«~å=Ù H©~∆ ™° êQÆ~∞° x
Hõ^ÖŒä ’ qâ◊nHõiOѨ|_ç#k. ÉèQí =Æ O`«~å=Ù `«O„_ç q~îÀÉÏ Éè‰í Ωõ _Î ∞» . ѨO_»s
ѨÙ~°=Ú#‰õΩ xÜ«∞=∞=ÚQÆ Ü«∂„`« KÕÜ«ÚK«∞O_≥_ç"å_»∞. WO\˜=^ŒÌ ‰õÄ_»
q~îÀÉÏ „Ѩu=∞ #∞Oz ^•xx ѨÓlOK«∞"å_»∞. J`«_∞» =∞~°}O˜ z# Ñ≤=∞‡@
"åi H˘_»∞‰õΩ ѨÓ[#∞, Ü«∂„`«#∞, „âß^Œú=Ú#∞ =∂<≥#∞. ÉèíQÆ=O`«~å=Ù
+≤i_ô =zÛ#ѨÙÊ_»∞, ÉÏÉÏ "åx `«O„_çx [˝Ñ≤ÎH˜ ^≥K«∞ÛH˘x : ''gx `«O„_ç <å
¿ãflÇ≤Ï`«∞_»∞ QÍ# gx xK«Û@‰õΩ D_»∞ÛH˘x =zÛux. g_»∞ <≥·"Õ^Œº=Ú
Z#fl_»∞ ÃÑ@ìÖË^Œ∞. HÍ=Ù# ##∞fl#∞ q~î°Å∞x ‰õÄ_» PHõe`À =∂_çÛ<å_»∞.
JO^Œ∞KÕ`« gx xHõ¯_»‰õΩ `≥zÛux. g_»∞ KÕÜ«Ú#k `«Ñ¨Êx É’kèOz
z"å@∞¡ ÃÑ\˜ì uiy ѨÓ[ „áê~°OaèOK«∞#@∞¡ KÕÃã^Œ#∞—— Jxi.
„Ѩܫ∂QÆ ˆH∆„`«=ÚÖ’ ^•ã¨QÆ}∞ ™êfl#=Ú :
QÆOQÍ#k Ü«∞=Ú<å#k HõeÜ«ÚKÀ@∞#‰õΩ „Ѩܫ∂QÆÜ«∞x ¿Ñ~°∞.
Q
WO^Œ∞Ö’ ™êfl#=∂K«iOz# „Ѩu"åxH˜ Q˘Ñ¨Ê ѨÙ}º=Ú „áêÑ≤ÎOK«∞#x
36
<åÅ∞QÆ= J^蕺ܫ∞=Ú
Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ #=∞‡Hõ=Ú. JO^Œ∞KÕ`<« Õ "ÕÅH˘Åk Éè‰í Ωõ ÅÎ ∞ JѨÙÊ_»ÑÙ¨ Ê_»K\« H˜ ˜
áÈ~Ú ™êfl#=∂_»∞^Œ∞~°∞. ^•ã¨QÆ}∞ ‰õÄ_® „Ѩܫ∂QÆáÈ~Ú JK«Û@
ã¨OQÆ=∞=ÚÖ’ ™êfl#=Ú KÕÜ«∞=Öˇ#x =∞#ã¨∞û# ^ŒÅK≥#∞. ÉÏÉÏ =^ŒÌˆHy
Ü«∞#∞=∞uOK«=∞<≥#∞. JO^Œ∞‰õΩ ÉÏÉÏ ~Ú@∞¡ ["åaK≥Û#∞. ''JO`«^∂Œ ~°=Ú
áÈ=Åã≤# J=ã¨"Õ∞ ÖË^Œ∞. =∞# „Ѩܫ∂QÆ ~ÚK«Û@<Õ HõÅ^Œ∞. <å =∂@Å∞
qâ◊fiã≤OѨÙ=Ú——. W@¡#∞#O`«Ö’ <åâ◊Û~°º=ÚÅxfl\˜HOõ >ˇ <åâ◊Û~°ºHõ~"° ∞≥ #ÿ qO`«
[iy#k. ^•ã¨Q} Æ ∞ =∞ǨÏ~å*ò ÉÏÉÏ áê^Œ=ÚÅÃÑ· t~°ã∞¨ û #∞Oz# "≥O@<Õ
ÉÏÉÏ Ô~O_»∞ áê^Œ=ÚÅ ÉÁ@# „"Õà◊§ #∞O_ç QÆOQÍ Ü«∞=Ú<å [Å=ÚÅ∞
HÍÅ∞=Å∞QÍ áêÔ ~ #∞. D K« = ∞`å¯~° = Ú#∞ K« ∂ z ^•ã¨ Q Æ } ∞
Pâ◊Û~°ºK«H˜`«∞_»Ü«∂º_»∞. ÉèíHÍκ"ÕâßÅ`À "≥∞ÿ=∞~°Kå_»∞. Hõ#∞flÅ∞
P#O^•„â◊√=ÙÅ`À xO_®~Ú. J`«x ǨÏ$^ŒÜ∞« OÖ’ =Ùá⁄ÊOy# Hõq`å"ÕâO◊
N ™ê~ÚbÖÏQÍ#~°∂ѨOÖ’ ÃÑÅ∞¡aH˜Ok.
ÉÏÉÏ JÜ≥∂xã¨OÉèí=Ù_»∞ – +≤i_ô "≥Ú@ì"≥Ú^Œ@ „Ѩ"ÕtOK«∞@ :
™ê~ÚÉÏÉÏ `«e¡^ŒO„_»∞Å#∞ QÆ∂iÛQÍx, [#‡=Ú QÆ∂iÛ QÍx
[#‡™ê÷#=Ú#∞ QÆ∂iÛ QÍx Ü≥∞=iH˜ Uq∞Ü«Ú `≥eÜ«∞^Œ∞. ZO^Œ~À
ÃщõΩ¯™ê~°∞b q+¨Ü«∞=ÚÅ∞ Hõ#∞Q˘#∞@‰õΩ „Ѩܫ∞uflOzi. ѨÅ∞™ês¡
q+¨Ü«∞=ÚQÆ ÉÏÉÏ#∞ „ѨtflOzi QÍx, Ü≥∞\˜ì ã¨=∂^è•#=Ú QÍx,
ã¨=∂Kå~°=Ú QÍx á⁄O^Œ‰Ωõ O_çi. <å=∞^Õ=Ù, Hõc~°∞ ™ê=∂#º=∂#=ÙÅ=Öˇ
[x‡Oz Ü«ÚO_»ÖË^Œ∞. =Ú`«ºÑ¨ÙzѨÊÅÖ’ z#fl áêѨÅ=Öˇ ÅaèOzi.
<å=∞^Õ=Ù_»∞ cè=∂~°kä #n`«@=Ú# QÀ}Ï~ÚH˜ HõxÑ≤OK≥#∞. Hõc~°∞ ÉèÏw~°nä
#n`«@=Ú# `«=∂Å∞‰õΩ HõxÑ≤OK≥#∞. J\˜ì^Õ ™ê~Ú [#‡ =$`åÎO`«=Ú.
Éèí‰õΩÎÅ H˘~°‰õΩ ÉÏÉÏ Ñ¨^Œ∞<åˆ~à◊§ ÉÏÅ∞_»∞QÍ +≤i_ôÖ’x "ÕѨK≥@∞ì „H˜O^Œ
#=`«iOK≥#∞. ÉÏÉÏ JѨÊ\˜Hˆ „|Ǩχ*Ï˝xQÍ QÍxÊOK≥#∞. ÉÏÉÏ ã¨fiáêfl=ã¨÷
Ü«∞O^Œ~Ú##∞ „ѨѨOK« =ã¨∞Î=ÙÅ#∞ HÍOH˜∆OK≥_ç"å~°∞ HÍ^Œ∞. PÜ«∞#
=∂Ü«∞#∞ `«<≥fl#∞. =ÚH˜Î ÉÏÉÏ áê^Œ=ÚÅ#∞ ¿ãqOK«∞K«∞O_≥#∞.
<å<åKÀÑπ^•~°∞ `«e¡ q∞H˜¯e =Úã¨ek. P"≥∞ ÉÏÉÏ x@∞¡ =i‚Oz#k.
Q
37
 3 3
N ™ê~Ú ã¨KiÛ« `„ =« Ú
''D K«H¯õ x K«∞~°∞HÔ # · ‰õΩé]"å_»∞ "ÕÑK ¨ @
≥ ∞ì H„ O˜ ^Œ Pã¨#=ÚÖ’ #∞O_≥#∞.
j`À+¨‚=ÚÅ#∞ ÖˇH˜¯OѨHõ Ü«∞O`«\˜ z#fl ‰õΩé]"å_»∞ Hõiî# `«Ñ¨
=∂K«iOK«∞@ ã¨=∂kèÖ’ =Ú#∞QÆ∞@ K«∂z „QÍ=∞ã¨∞÷Å∞ Pâ◊Û~°ºÑ¨_çi.
P ÉÏÅ∞_»∞ ѨQÆÅ∞ Z=i`À HõeÃã_ç"å_»∞ HÍ^Œ∞. ~å„uÜ«∞O^≥=iH˜
ÉèíÜ«∞Ѩ_»∞"å_»∞ HÍ_»∞. K«∂z#"å~åâ◊Û~°º x=∞QÆ∞flÖˇ· ~¸ z#fl
‰õΩé]"å_≥Hõ¯_» #∞O_ç =zÛ<å_»x Ü«∞_»∞QÆ™êyi. J`«x ~°∂ѨÙ, =ÚY
ÅHõ}
∆ =ÚÅ∞ KåÖÏ JO^Œ=ÚQÆ #∞O_≥#∞. K«∂z# "åÔ~Å¡~∞° XHõ¯™êiQÆ
=ÚQÆ∞úÅQÆ∞K«∞O_çi. PÜ«∞# Z=i ~ÚO\˜H˜ áȉõΩO_≥#∞, ZšѨÙÊ_»∞
"ÕÑK¨ @
≥ ∞ì H„ O˜ ^Œ<Õ ‰õÄ~˘Û#∞"å_»∞. Ñ
à H· ˜ z#fl ÉÏÅ∞x =Öˇ QÍxÊOz#ÑÊ̈\H˜ x ˜
KÕ`«Å#∞ |\˜ì K«∂_»QÍ x[=ÚQÍ =∞Ǩ#∞ÉèÏ=Ù_Õ. x~åfiº"≥∂ǨÏ=Ú
~°∂ѨÙ^•eÛ# Ü«∂`«x QÆ∂iÛ Ü≥∞=iH˜ <Õq∞ `≥eÜ«∞ ‰õΩO_≥#∞——. XHõ<å_»∞
YO_ÀÉÏ ^Õ=Ù_˘Hõx <å"ÕtOK«QÍ h ÉÏÅ∞_≥=_»~Ú Ü«ÚO_»∞#x „ѨtflOzi.
"åx `«e¡^ŒO„_»∞Öˇ=~°x, ZK«Û\˜#∞O_ç =zÛ<å_»x Ü«∞_çyi. P YO_ÀÉÏ
QÆ}=Ú XHõ ã¨÷Å=Ú#∞ K«∂Ñ≤, QÆ_»¤áê~°#∞ nã≤H˘x =zÛ Ü«∞K«Û@
„`«=Ùfi=∞<≥#∞. J@∞¡ „`«=fiQÍ #O^Œ∞Ö’ H˘xfl x@∞HõÅ∞, "åx Ü≥∞QÆ∞=
"≥_»Å∞Ê ~å~Ú Ü≥ÚHõ\˜ QÍxÊOK≥#∞. P |O_»#∞ `˘ÅyOK«QÍ „H˜O^Œ<˘Hõ
ã¨O^Œ∞ QÍxÊOK≥#∞. JK«Û@ <åÅ∞QÆ∞ nѨ=ÚÅ∞ "≥Å∞QÆ∞K«∞O_≥#∞. P
™⁄~°OQÆ=Ú ^•fi~å =ÚO^Œ∞‰õΩ áÈQÍ #K«Û@ <˘Hõ Éè∂í QÆ$ǨÏ=Ú HÍxÊOK≥#∞.
JO^Œ∞Ö’ QÀ=ÚY x~å‡}=ÚÅ∞, Hõé]|Å¡Å∞, [Ѩ=∂ÅÅ∞ QÍxÊOK≥#∞.
D ÉÏÅ∞_»K«Û@ 12 ã¨O=`«û~°=ÚÅ∞ `«Ñ¨ã¨∞û #Éèíºã≤OK≥#x YO_ÀÉÏ
K≥ÃÑÊ#∞. Ñ≤=∞‡@ ‰õΩé]"åx h q+¨Ü«∞=Ú „ѨtflOK«QÍ, "å~°Å#∞
=∞~°Ñ≤OK«∞K«∞ Jk `«# QÆ∞~°∞™ê÷#=∞xÜ«Ú, "åi ã¨=∂kè Ü«∞K«Û@ QÆÅ^Œ∞
QÍ=Ù# ^•xx HÍáê_»=Öˇ#xÜ«Ú K≥ÃÑÊ#∞. "≥O@<Õ ^•x <≥ѨÊ\˜=Öˇ
=¸ã≤"Õã≤i. Jâ◊fi`«÷ L^Œ∞O|~° =$Hõ∆=ÚÅ=Öˇ h "ÕѨK≥@∞ì#∞ Ѩq„`«=ÚQÍ
K«∂K«∞H˘#∞K«∞ ÉÏÉÏ „¿Ñq∞OK«∞"å~°∞. =∞ǨÖÏûѨu `«k`«~° +≤i_ôÖ’x
Éè‰í Ωõ ÅÎ ∞ nxx ÉÏÉÏÜ≥ÚHõ¯ QÆ∞~°∞=ÙQÍi ã¨=∂kè™ê÷#=∞x ÉèÏqOz ™êëêìOQÆ
Q Q
#=∞™ê¯~°=ÚÅ∞ KÕÃã^Œ~∞° .
38
<åÅ∞QÆ= J^è
J^蕺ܫ∞=Ú
=¸_»∞ =ã¨u QÆ$ǨÏ=ÚÅ∞ :
"ÕѨK≥@∞ì#∞, ^•x K«∞@∞ì#∞#fl ã¨÷Å=Ú#∞ ǨÏi q<åÜ«∞Hõ ™êˆ~î
J#∞"å_»∞ H˘x ™êˆ~î"å_®Ü«∞#∞ <˘Hõ ÃÑ^ŒÌ =ã¨u QÆ$ǨÏ=Ú#∞ QÆ\˜ìOK≥#∞.
JѨÊ\’¡ +≤i_ôH˜ áÈ~Ú# ÉèíHõÎ=∞O_»eH˜k Ü≥ÚHõ¯\˜ÜÕ∞ x"åã¨ã¨÷Å=Ú.
"ÕѨK≥@∞ì K«∞@∞ì Z`«∞ÎQÍ J~°∞QÆ∞ Hõ\˜ìi. "≥∞@∞¡ xi‡Ozi. "≥∞@¡ kQÆ∞=#
<˘Hõ QÆ∂_»∞ =O\˜k QÆÅ^Œ∞. Éèí‰õΩÎÅ∞ =∞O_»Ñ¨=ÚÃÑ· #∞`«Î~åaè=ÚY=ÚQÍ
‰õÄ~˘Û<≥^Œ~°∞. Z=iK«Û@ QÆ∞~°∞, â◊√„Hõ"å~°=ÚÅ∞ ^èŒ∂Ѩ=Ú "ÕÜ«Ú^Œ∞~À
"å~°∞ ÉÏÉÏ Hõ$Ѩ=Å¡ ã¨O`À+¨=Ú`À #∞O_≥^Œ~°∞. D "å_® KåÖÏ
ѨÙ~å`«#"≥∞ÿ#k. HÍ=Ù# =∞~°=∞‡`«∞Î#‰õΩ ã≤^Œú=ÚQÍ #∞O_≥#∞. `«y#
=∂~°∞ÊÅ∞ =∞~°=∞‡`«∞ÅÎ ∞ ã¨O™ê÷#=Ú "å~°∞ KÕãi≤ .
H˘xfl ã¨O=`«û~°=ÚÅ Ñ≤=∞‡@ nH˜` ∆ ü "å_®Ü«∞#∞ ¿Ñ~° WOH˘Hõ =ã¨u
QÆ$ǨÏ=Ú Hõ@ì|_ç#k. <åºÜ«∞"åkÜ≥ÿ∞# HÍHÍ™êÃÇÏ|∞ nH˜∆`ü WOQÆ¡O_»∞‰õΩ
É’Ü≥∞#∞. JK«Û@ Ô~·Å∞ „Ѩ=∂^Œ=Ú# HÍÅ∞ ‰õΩO@∞Ѩ_≥#∞. Jk Ü≥∞O`«
„Ѩܫ∞uflOz##∞ ÉÏQÆ∞ HÍÖË^Œ∞. `«# ¿ãflÇ≤Ï`«∞_»QÆ∞ <å<å™êÃÇÏ|∞
KåO^À~°¯~°∞ +≤i_ô ™ê~ÚÉÏÉÏ#∞ ^Œi≈OK«∞=∞x ã¨ÅǨ ~ÚK≥Û#∞. 1909=
ã¨O=`«û~°=Ú# HÍHÍ +≤i_ôH˜ É’Ü≥∞#∞. ÉÏÉÏ ^Œ~°≈# =∂„`«=Ú#
Jq∞`å#O^Œ Éèií `«∞_≥· +≤i_ôÖ’ x=ã≤OK«∞@‰õΩ xâ◊Û~ÚOK«∞H˘<≥#∞. HÍÅ∞
‰õΩO\˜`«#=ÚHõ#fl `«# =∞#ã¨∞ûÖ’x ‰õΩO\˜`«#=Ú#∞ fã≤"ÕÜ«Ú=∞x
ÉÏÉÏ#∞ „áêi÷OK≥#∞. `«# H˘~°‰õΩ#∞, W`«~° Éèí‰õΩÎʼnõΩ#∞ ѨxH˜ =K«∞Û#@∞¡
XHõ "å_®#∞ xi‡OK≥#∞. 10–12–1910= `åsY∞# D "å_® Hõ@∞ì@‰õΩ
ѨÙ<åk "Õãi≤ . P<å_Õ ~Ô O_»∞ =ÚYº"≥∞#ÿ ã¨OѶ∞¨ @#Å∞ [iÔQ#∞. (1) ^•^•
™êÃÇÏ|∞ MÏѨˆ~¤‰õΩ `«# WO\˜H˜ É’=Ù@‰õΩ ÉÏÉÏ ã¨=∞‡u ^˘iÔH#∞.
(2) Kå=_çÖ’ âı*ò (~å„u) Ǩ~°u „áê~°OÉèí=∞Ü≥∞º#∞. nH˜∆`ü"å_®
ѨÓiÎHÍQÍ<Õ 1911= ã¨O=`«û~°=ÚÖ’ N~å=∞#=q∞ ã¨=∞Ü«∞=∞O^Œ∞
âß„™ÈÎHõÎ=ÚQÍ QÆ$ǨτѨ"Õâ◊=Ú [iÑ≤i.
39
 3 3
N ™ê~Ú ã¨KiÛ« `„ =« Ú

lmnopq
`«~∞° "å`«, HÀ\©âfi◊ ~°∞_»∞#∞ <åQÆÑÓ¨ ~°∞ x"åã≤ÜÚ« #QÆ∞ |∂\© =∞iÜ≥ÚHõ
ÃÑ^ŒÌ ~åu"Õ∞_»#∞ xi‡OK≥#∞. J`«_∞» KåÖÏ „^Œ=º=Ú nxH˘~°‰Ωõ "≥zÛOK≥#∞.
"≥zÛOz# „^Œ=º=∞O`«Ü«Ú x[=Ú#‰õΩ ™ê~°úHõ=∞Ü≥∞º#∞. UÅÜ«∞#
ÉÏÉÏQÍi Éè∫uHõ â◊s~° =∞O^Œ∞Ö’ ã¨=∂kè KÕÜ«∞|_ç#k. nx<Õ ã¨=∂kè N ™ê~Ú<å^è•Ü«∞ #=∞ó
=∞Ok~°=∞O^Œ∞~°∞. D ã¨÷Å=ÚÖ’ "≥Ú@ì"≥Ú^Œ@ ѨÓÅ`À@ Ü«ÚO_≥#∞.
P `À@Ö’ ÉÏÉÏÜÕ∞ `À@=∂eQÍ "≥ÚHõ¯Å‰õΩ hà◊√§ áÈÜ«Ú@ "≥Ú^ŒÅQÆ∞#q
KÕÃã_ç"å~°∞.
W@∞¡ =¸_»∞ "å_®Å∞ (=ã¨u QÆ$ǨÏ=ÚÅ∞) Hõ@ì|_≥#∞. JO`«‰õΩ
N ™ê~Ú ã¨KÛ«i`„ =
« Ú
=ÚOkK«Û@ XHõ¯ =ã¨uQÆ$ǨÏ=Ú ‰õÄ_» ÖˉΩõ O_≥#∞. Jxfl\˜HOõ >ˇ ™êˆ~"î å_® J~Ú^Œ= J^蕺ܫ∞=Ú
"≥Ú^Œ\˜ ~ÀAÅÖ’ JO^ŒiH˜ KåÖÏ LѨHiõ OK«∞K«∞O_≥#∞.
ÃÑO_ç¡ "åi`À HõÅã≤ ÉÏÉÏ uiy +≤i_ô =K«∞Û@† Ѷ¨H©~°∞‰õΩ '™ê~Ú— <å=∞"≥∞@∞¡
<åÅ∞QÆ= J^蕺ܫ∞=Ú ã¨OѨÓ~°=‚ Ú =K≥Û#∞† W`«~° Ü≥∂QÆ∞Å`À ã¨Ç¨Ï"åã¨=Ú† ÉÏÉÏ ^Œ∞ã¨∞ÎÅ∞–"åi x`«º Hõ$`«º=ÚÅ∞†
"ÕѨK≥@∞ì „H˜O^Œ#∞#fl áê^Œ∞HõÅ =$`åÎO`«=Ú† D Hõ^äŒ Ü≥ÚHõ¯ ѨÓiÎ q=~°=ÚÅ∞†

abcdef
"≥ÚÇ≤ÏÜ≥ÚnÌ<£ `«OÉ’e`À ‰õΩã‘Î – rq`«=ÚÖ’ =∂~°∞ʆ hà◊¡#∞ #∂<≥QÍ =∂~°∞Û@†
*∫ǨÏ~ü Jxb Ü«∞#∞ HõѨ@ QÆ∞~°∞=Ù

ÃÑO_ç¡ "åi`À Hõeã≤ ÉÏÉÏ uiy +≤i_ôH˜ =K«∞Û@ :

ã¨^Œ∞æ~°∞ N ™ê~Ú<å^ä•~°Ê}=∞ã¨∞Î B~°OQÍÉÏ^£ lÖÏ¡Ö’ ^èŒ∂Ñπ J#∞ „QÍ=∞=Ú HõÅ^Œ∞. JK«Û@
â◊√ÉèíO Éèí=`«∞ ^èŒx‰õΩ_»QÆ∞ =∞ǨÏ=∞‡nÜ«Ú _˘Hõ_»∞O_≥#∞. J`«x¿Ñ~°∞ KåO^£áê\©Å∞.
B~°OQÍÉÏ^Œ∞ áÈ=ÙK«∞O_»QÍ J`«x QÆ∞é]=Ú `«Ñ≤ÊáÈÜ≥∞#∞. Ô~O_»∞
=∂ã¨=ÚÅ∞ "≥^ŒH˜##∞ ^•x Ü«∞O`«∞ ^˘~°Hõ‰õΩO_≥#∞. J`«_»∞ x~åâ◊K≥Ok
Éèí∞[=ÚÃÑ· r#∞ "Õã¨∞H˘x B~°OQÍÉÏ^Œ∞ #∞O_ç ^èŒ∂Ñπ „QÍ=∞=Ú#‰õΩ
áÈ=ÙK«∞O_≥#∞. ã¨∞=∂~˘Hõ `˘q∞‡k "≥∞àÿ √◊ § #_»z# Ñ≤=∞‡@ <˘Hõ =∂q∞_çK@
≥ ∞ì
=^ŒÌ‰õΩ =K≥Û#∞. ^•x h_»Ö’ <˘Hõ qO`« ѨÙ~°∞+¨µ_»∞ ‰õÄ~˘ÛxÜ«ÚO_≥#∞.
J`«_»∞ `«ÅÃÑ· \’Ñ≤, á⁄_»∞ÔQ·# K˘Hͯ ^èŒiOzÜ«ÚO_≥#∞. K«OHõÖ’ ã¨@HÍ
ÃÑ@∞ìH˘x zÅ∞=Ú „`åQÆ∞@‰õΩ „Ѩܫ∞uflOK«∞K«∞O_≥#∞. ^•i"≥O@ áÈ=Ù

Q Q
KåO^£áê\©Å∞#∞ Ez, J`«xx aez zÅ∞=Ú „`åy H˘O_» `«_=» Ù q„âßOu
40 41
 3 3
N ™ê~Ú ã¨KiÛ« `„ =« Ú
Q˘#∞=∞<≥#∞. r#∞ QÆ∞iOz „ѨtflOK≥#∞. Jk `å#∞ áÈQ˘@∞ìH˘x#
QÆ∞é]=Ú^Œx KåO^£áê\©Å∞ |^Œ∞Å∞ K≥ÃÑÊ#∞. P ^ŒQÆæ~°Ö’ #∞#fl HÍÅ∞=
„ѨHõ¯# "≥^Œ‰õΩ=∞x Ѷ¨H©~°∞ K≥ÃÑÊ#∞. J`«_»K«@‰õΩ áÈ~Ú QÆ_ç¤ "Õ∞Ü«ÚK«∞#fl
QÆ∞é]=Ú#∞ K«∂z q∞H˜¯e Ü«∂â◊Û~°ºÑ¨_#≥ ∞. D ѶH¨ ~© ∞° ™ê^è•~°} =∞#∞A_»∞
HÍ_»xÜ«Ú Q˘Ñ¨Ê BeÜ«∂ (ã≤^ŒúѨÙ~°∞+¨µ_»∞) J~Ú Ü«ÚO_»=K«∞Û #xÜ«Ú
J#∞H˘<≥#∞. QÆ∞é]=Ú#∞ nã≤H˘x Ѷ¨H©~°∞ =^ŒÌ‰õΩ =K≥Û#∞. zÅ∞=Ú
`«Ü«∂~°∞QÍ #∞O_≥#∞. HÍx zÅ∞=Ú "≥eyOK«∞@‰õΩ xѨÙÊ, QÆ∞_»¤#∞
`«_»∞ѨÙ@‰õΩ h~°∞ HÍ=Åã≤ Ü«ÚO_≥#∞. Ѷ¨H©~°∞ ã¨@HÍ#∞ Éèí∂q∞Ö’xH˜
„QÆ∞K«ÛùQÍ xѨÙÊ =K≥Û#∞. =∞~°Å JHõ¯_Õ ã¨@HÍ`À <ÕÅÃÑ· "≥∂^ŒQÍ h~°∞
=K≥Û#∞. ѶH¨ ~© ∞° KåÛÑ‘ (QÆ∞_»¤ =ÚHõ¯) <å h\˜`À `«_Ñç ,≤ xѨÙÊ`À zÅ∞=Ú#∞
"≥eyOK≥#∞. J@∞Å ã≤^Œú"≥∞ÿ# zÅ∞=Ú#∞ P Ѷ¨H©~°∞ `å#∞ Ñ‘eÛ, `«~°∞"å`«
KåO^£áê\©Å∞ HõOkOK≥#∞. W^ŒO`«Ü«Ú Ez KåO^£áê\©Å∞ Pâ◊Û~°º
K«H`˜ ∞« _»Ü∞≥ º#∞. ѶH¨ ~© ∞° #∞ `«# QÆ$ǨÏ=Ú#‰õΩ JukäQÍ ~°=∞‡x KåO^£áê\©Å∞
"Õ_≥#∞. P =∞~°∞ã¨\˜k#"Õ∞ Ѷ¨H©~°∞ áê\©Å∞ WO\˜H˜ áÈ~Ú Ü«∞K«Û@
H˘O`«HÍÅ=ÚO_≥#∞. P áê\©Å∞ „QÍ=∞=Ú#‰õΩ =Ú#ã¨|∞. J`«x ÉèÏ~°º
`«=Ú‡x H˘_»∞‰õΩ ÃÑO_ç¡ ã¨g∞Ñ≤OK≥#∞. ÃÑO_ç¡ ‰õÄ`«∞ik +≤i_ô „QÍ=∞=Ú.
JO^Œ∞KÕ HÍ=Åã≤# ã¨<åflǨÏ=ÚÅxflÜ«Ú KÕã≤H˘x áê\©Å∞ +≤i_ô „Ѩܫ∂}
=∞Ü≥∞º#∞. ÃÑO_ç"¡ åi`À HõÅã≤ ѶH¨ ~© ∞° ‰õÄ_® |Ü«∞Å∞^Õ~Ô #∞. Z\˜ì z‰õΩ¯Å∞
ÖËHõ q"åǨÏ=Ú [iyáÈÜ≥∞#∞. ÃÑO_ç¡"å~°∞ ^èŒ∂Ñπ „QÍ=∞=Ú uiy "≥o§i
QÍx Ѷ¨H©~°∞ =∂„`«=Ú +≤i_ôÖ’ Py, Ü«∞K«Û@<Õ ã≤÷~°=ÚQÍ xeK≥#∞.
Ѷ¨H©~°∞‰õΩ '™ê~Ú— <å=∞"≥∞@∞¡ =K≥Û#∞ ?
ÃÑO_ç¡"å~°∞ +≤i_ô KÕ~°QÆ<Õ YO_ÀÉÏ =∞Ok~°=Ú#‰õΩ ã¨g∞Ѩ=Ú#
#∞#fl ÉèíHõÎ =∞ǨÏÖÏûѨuQÍi á⁄Å=ÚÖ’ #∞#fl =∞é˜]K≥@∞ì „H˜O^Œ |ã¨KÕã≤i.
YO_ÀÉÏ =∞Ok~°=Ú#‰õΩ `«yeÜ«Ú#fl MÏm *ÏQÍÖ’ |O_»∞¡ q_çzi.
|O_»¡Ö’ #∞#fl"å~˘Hõi `«~°∞"å`« <˘Hõ~°∞ kyi. Ѷ¨H©~°∞ ‰õÄ_® kÔQ#∞.
Q Q
|O_ç kQÆ ∞ K« ∞ #fl Ü« Ú = Ѷ ¨ H © ~ ° ∞ #∞ Ez Éè í H õ Î =∞Ǩ Ï ÖÏûѨ u
42
J~Ú^Œ= J^蕺ܫ∞=Ú
''~°O_ç ™ê~¸—— ! Ü«∞x ™êfiQÆuK≥#∞. `«H¯˜ #"å~°∞ QÆ∂_» PÜ«∞##∞ '™ê~Ú—
Ü«∞x Ñ≤Å∞= <å~°OaèOzi. Jk "≥Ú^ŒÅ∞ "å~°∞ '™ê~ÚÉÏÉÏ—QÍ „ѨMϺ`«∞Öˇi· .
W`«~° Ü≥∂QÆ∞Å`À ã¨Ç¨Ï"åã¨=Ú :
™ê~ÚÉÏÉÏ +≤i_ôÖ’ <˘Hõ =∞ã‘^∞Œ Ö’ x"å㨠"Õ∞~°Ê~°K∞« H˘xi. ÉÏÉÏ
+≤i_ô ~åHõ ѨÓ~°fi"Õ∞ ^Õg^•ã¨∞ J#∞ Ü≥∂y +≤i_ôÖ’ Z<Àfl ã¨O=`«û~°=ÚÅ
#∞O_ç x=ã≤OK«∞K«∞O_≥#∞. ÉÏÉÏ J`«x`À ™êOQÆ`«º=Ú# H˜+¨ìѨ_≥#∞.
J`«x`À HõÅã≤ H˘O`«HÍÅ=Ú =∂~°∞f =∞Ok~°=ÚÖ’#∞, Kå=_çÖ’#∞
#∞O_≥#∞. H˘O`«HÍÅ "≥ÚO@iQÍ #∞O_≥#∞. JO`«Ö’ *Ï#H©^•ã¨∞ QÀ™êq
J#∞ xOH˘Hõ Ü≥∂y Ü«∞K«Û@‰õΩ =K≥Û#∞. ÉÏÉÏ JѨÙÊ_»ÑÙ¨ Ê_»∞ D Ü≥∂y`À
=∂\Ï¡_»∞K«∞O_≥_ç"å~°∞ ÖË^•, ÉÏÉÏ LO_»∞KÀ@∞‰õΩ *Ï#H©^•ã¨∞
áÈ=ÙK«∞O_≥#∞. J@∞Å<Õ, ѨÙ}`åOÉË #∞O_ç Ü≥ÚHõ "≥·â◊º Ü≥∂y +≤i_ô
=K«∞ÛK«∞O_≥_"ç å_»∞. PÜ«∞# QÆ$ǨÏã¨∞_÷ ∞» † ¿Ñ~°∞ QÆOQÍw~°∞. XHõ<å_»∞ ÉÏÉÏ
ã¨fiÜ«∞=ÚQÍ ‰õΩO_»Å`À hà◊√§ `≥zÛ Ñ¨ÓÅK≥@¡‰õΩ áÈÜ«ÚK«∞O_»∞@ Ez
J`«_»∞ +≤i_ô „QÍ=∞ã¨∞÷Å`À x@¡<≥#∞. ''D =∞}˜ ~ÚK«Û@∞O_»∞@KÕ +≤i_ô
ѨÙ}ºˆH∆„`«=∞~Ú#k. DÜ«∞h<å_»∞ ‰õΩO_»Å`À hà◊√§ "≥∂Ü«ÚK«∞<åfl_»∞.
HÍx ~Ú`«_»∞ ™ê=∂#º =∂#=Ù_»∞ HÍ_»∞. D <ÕÅ x[=ÚQÆ Ñ¨Ù}º=Ú
KÕã≤H˘x#k Hõ#∞Hõ<Õ ™ê~ÚÉÏÉÏ Ü«∞#∞ h =∞}˜x ~å|@∞ìH˘#
QÆeÔQ#∞——. U=ÖÏ „QÍ=∞=ÚÖ’ #∞#fl =∞~î°=ÚÖ’ P#O^Œ<å^äŒ∞_»#∞
Ü≥∂yѨÙOQÆ=Ù _»∞O_≥#∞. J`«_∞» JHõ¯ÖòHÀ@Hõ~ü =∞ǨÏ~å*ò QÍi t+¨µº_»∞.
J`«_˘Hõ<å_»∞ +≤i_ô „QÍ=∞ x"åã¨∞Å`À ÉÏÉÏ#∞ K«∂_»=K≥Û#∞. J`«_»∞
™ê~ÚÉÏÉÏ#∞ Ez ~Ú@¡<≥#∞. ''DÜ«∞# Ü≥ÚHõ Ü«∞=¸Åº"≥∞ÿ#
~°`«fl=Ú. ™ê=∂#º =∂#=Ùx =Öˇ QÍxÊOK«∞#ѨÊ\˜H˜x DÜ«∞#
=∂=¸Å∞ ~å~Ú=O\˜ "å_»∞ HÍ^Œ∞. DÜ«∞<˘Hõ Ü«∞=¸Åº =„[=Ú.
=ÚO^Œ∞ =ÚO^Œ∞ D ã¨OQÆu g∞ˆH `≥eÜ«∞QÆÅ^Œ∞——. W@¡#∞K«∞
P#O^Œ<å^ä∞Œ _»∞ uiy U=ÖÏ "≥ো #∞. Wk N ™ê~ÚÉÏÉÏ Ü«∞ø=fi#=Ú#
[iy# ã¨OQÆu.
43
 3 3
N ™ê~Ú ã¨KiÛ« `„ =« Ú
ÉÏÉÏ ^Œ∞ã¨∞ÎÅ∞ – "åi x`«ºHõ$`«º=ÚÅ∞ :
Ü«∞ø=#=Ú#O^Œ∞ ÉÏÉÏ `«=∞ `«Å "≥O„@∞HõÅ∞ HõuiÎ OK«∞H˘#Hõ A@∞ì
ÃÑOK«∞K«∞O_≥#∞. ѨÇ≤ÏÖÏfi#∞=Öˇ ^Œ∞ã¨∞ÎÅ∞ "Õã¨∞H˘<≥_ç"å~°∞. +≤i_ôH˜
=¸_»∞"≥∞àÿ §◊ ^Œ∂~°=ÚÖ’ #∞#fl ~°ÇϨ `å‰õΩ áÈ~Ú#ѨÙÊ_˘Hõ™êi |Ou, QÆ<flÕ ~°∞,
x`«º=∞Öˇ¡ "≥ÚHõ¯Å∞ fã≤H˘x=zÛ, <ÕÅ#∞ K«^Œ∞#∞KÕã≤ "å\˜x <å\˜ hà◊√§
áÈÜ«ÚK«∞O_çi. J#∞k#=Ú "å=∞<£`å`åº Ü«∞#∞ ‰õΩ=∞‡i ÉÏÉωõΩ HÍÅÛx
~Ô O_»∞ ѨzÛ ‰õΩO_»Å#∞ WK«∞ÛK«∞O_≥_"ç å_»∞. ÉÏÉÏ ã¨fiÜ«∞=ÚQÆ ÉÏq #∞O_ç
hà◊√§ KÕk, P h\˜x P ѨzÛ ‰õΩO_»ÅÖ’ `À_ç, Éèí∞[=ÚÃÑ· "≥∂ã¨∞H˘x
`≥zÛ "≥ÚHõ¯Å‰õΩ áÈÃã_ç"å~°∞. ™êÜ«∞OHÍÅ=Ú P ‰õΩO_»Å#∞ "ÕѨK≥@∞ì
"≥Ú^Œ@ É’i¡OK«∞K«∞O_çi. HÍÅÛx=QÆ∞@KÕ Jq "≥O@<Õ qiy =ÚHõ¯Å∞
=ÚHõ¯ÅQÆ∞K«∞O_≥_qç . W@∞¡ =¸_»∞ ã¨O=`«û~°=ÚÅ∞ QÆ_K» #≥ ∞. ™ê~ÚÉÏÉÏ
Hõ$+≤ =Å# JK«Û@ <˘Hõ ѨÓÅ`À@ ÖËK≥#∞. P ã¨÷Å=ÚÖ’<Õ ~ÚѨÙÊ_»∞
ÉÏÉÏ ã¨=∂kè Ü«Ú#flk. ^•x<Õ ã¨=∂kè =∞Ok~° =∞O^Œ∞~°∞. ^•xx
^Œi≈OK«∞@ H˘~°̂H Ü«∞<ÕH=õ ∞Ok Éè‰í Ωõ ÅÎ ∞ qâı+=¨ ÚQÍ áÈ=ÙK«∞<åfl~°∞.
"ÕѨK≥@∞ì „H˜O^Œ#∞#fl áê^Œ∞HõÅ =$`åÎO`«=Ú :
JHõ¯ÖòHÀ@Hõ~ü =∞ǨÏ~å*ò QÍi Éèí‰õΩÎ_»∞ ÉèÏ~ÚHõ$+¨‚r J¼bÉÏQ∑Hõ~ü.
W`«_»∞ JHõ¯ÖòHÀ@Hõ~ü =∞ǨÏ~å*ò QÍi z„`« Ѩ@=Ú#∞ ѨÓlOK≥_ç"å_»∞.
J`«_˘HõѨÙÊ_»∞ ëÈÖÏѨÓ~°∞ lÖÏ¡Ö’x JHõ¯ÖòHÀ@ „QÍ=∞=Ú#‰õΩ áÈ~Ú,
=∞ǨÏ~å*ò QÍi áê^Œ∞HõÅ∞ ^Œi≈Oz ѨÓlOK«=Öˇ#x Ü«∞#∞H˘<≥#∞.
J`«_»K«Û\˜H˜ áÈHõ =Ú#∞¿Ñ ã¨fiѨfl=ÚÖ’ P =∞ǨÏ~å*ò ^Œ~°≈#q∞zÛ ~Ú@∞¡
K≥ÃÑÊ#∞. ''„Ѩã¨∞Î`«=Ú +≤i_ô <å x"å㨠ã¨÷Å=Ú. JK«Û\˜H˜ áÈ~Ú h ѨÓ[
Ü≥Ú#iOѨÙ=Ú !—— JO^Œ∞KÕ, JHõ¯ÖòHÀ@ áÈ=Öˇ##∞ `«# x~°‚Ü«∞=Ú#∞
=∂~°∞ÛH˘x ÉèÏ~ÚHõ$+¨‚r +≤i_ô KÕi, ÉÏÉÏ#∞ ѨÓlOz, JK«Û@<Õ P~°∞
=∂ã¨=ÚÅ∞ P#O^Œ=Ú`À QÆ_Ãç Ñ#∞. nx *Ï˝ÑH¨ Í~°=÷ Ú áê^Œ∞HõÅ∞ KÕ~ÚOz
„âß=} =∂ã¨=ÚÖ’ <˘Hõ â◊√Éèkí #=Ú# "ÕÑK¨ @ ≥ ∞ì„H˜O^Œ „Ѩu+¨ª KÕ~ÚOK≥#∞.
Q Q
Wk â◊Hõ ã¨O. 1834, „âß=} =∂ã¨=ÚÖ’ (J#QÍ, „H©.â◊. 1912Ö’) [iÔQ#∞.
44
J~Ú^Œ= J^蕺ܫ∞=Ú
^•^•ˆHů~ü, Láêã¨hÉÏÉÏ J#∞"å~°∞ ѨÓ[#∞ âß„™ÈÎH=Îõ ÚQÍ [iÑ≤i. nH˜` ∆ ü
Ü«∞#∞ „ÉÏǨχ}∞_»∞ áê^Œ∞HõÅ x`«ºÑ¨Ó[‰õΩ xÜ«∞q∞OѨ|_≥#∞. nxx
Ѩ~º° "ÕHO∆˜ K«∞ ÉÏ^躌 `« ÉèHí Îõ ã¨Q∞Æ }"Õ∞~°∞ <åÜ«∞H±# HõÑʨ yOK«|_ç#k.
D Hõ^äŒ Ü≥ÚHõ¯ ѨÓiÎ q=~°=ÚÅ∞ :
~îå}Ë "åã¨Î=Ùº_≥·# N a.q. ^Õ=Ù ÉÏÉωõΩ Q˘Ñ¨Ê Éèí‰õΩÎ_»∞. g~°∞
=∂=∞ÅÎ^•~°∞QÍ Ñ¨^Œg q~°=∞} KÕã≤i. "ÕѨK≥@∞ì „H˜O^Œ „Ѩu+≤ªOѨ|_ç#
áê^Œ∞HõʼnõΩ ã¨O|OkèOz# q=~°=ÚÅxflÜ«Ú ã¨Q∞Æ }ü"∞Õ ~°∞ <åÜ«∞H± =∞iÜ«Ú
QÀqO^Œ Hõ=∞ÖÏHõ~ü nH˜` ∆ Åü #∞O_ç ¿ãHõiOz, áê^Œ∞HõŠѨÓiÎ =$`åÎO`«=Ú,
N ™ê~ÚbÅ =∂ã¨Ñ„¨ uHõ ~Ô O_»= ã¨OѨÙ@=Ú, "≥Ú^Œ\˜ ã¨OzHõ, 25= ¿ÑrÖ’
hsuQÍ „ѨK«∞iOz<å~°∞.
1912= ã¨O=`«û~°=ÚÖ’ ÉÁOÉÏ~Ú #∞O_ç _®Hõì~°∞ ~å=∂~å=Ù
H˘~îå~Ô Ü«∞#∞ #`«_∞» +≤i_ô =K≥Û#∞. "åx`À ÉÏ@∞QÆ J`«x HÍOáœO_»~#ü ∞
=∞iÜ«Ú J`«x q∞„`«∞_≥·# ÉèÏ~ÚHõ$+¨‚r J¼bÉÏQ∑Hõ~ü J#∞#`«_»∞#∞ "≥O@
=zÛi. +≤i_ôÖ’ "å~°∞ ã¨Q∞Æ }ü"∞Õ ~°∞ <åÜ«∞H±‰Ωõ l.ÔH. nH˜`
∆ ‰ü Ωõ ã¨xflÇ≤Ï`«∞Öˇi· .
J<ÕHõ q+¨Ü«∞=ÚÅ∞ `«=∞Ö’ `å=Ú K«iÛOK«∞H˘#∞#ѨÙÊ_»∞ ã¨OÉèÏ+¨}
=âß`«∂Î, ÉÏÉÏ „Ѩ„Ѩ^äŒ=∞=Ú# +≤i_ô „Ѩ"ÕtOz "ÕѨK≥@∞ì „H˜O^Œ `«Ñ¨ã¨∞û
KÕã≤# ^•x *Ï˝Ñ¨HÍ~°÷=Ú ÉÏÉÏ áê^Œ∞HõÅ#∞ ~åu`À K≥H˜¯OK«∞@‰õΩ
x~°~‚ ÚOzi. D ã¨OQÆu _®Hõ~ì ∞° ~å=∂~å=Ù H˘~îå~ˆ ‰õΩ ^≥eÑ≤#KÀ PÜ«∞#
K«Hõ¯x áê^Œ∞HõÅ∞ K≥H˜¯OK≥^Œ~°x ÉèÏ~ÚHõ$+¨‚r q∞„`«∞_≥·# HÍOáœO_»~ü
ã¨ÅǨxK≥Û#∞. JO^Œ~°∞#∞ ~¸ ã¨ÅǨ‰õΩ ã¨=∞‡uOzi. JѨÊ\˜H˜
ÉÁOÉÏ~Ú uiy "≥o§# _®Hõì~°∞ QÍiH˜ D q+¨Ü«∞=Ú#∞ `≥eÜ«∞Ѩ~°zi.
"å~°∞ "≥O@<Õ =∞~°Å +≤i_ô =zÛ áê^Œ∞HõÅ #=¸<å „"å~ÚOzi. YO_ÀÉÏ
=∞Ok~°=∞O^Œ∞#fl Láêã≤h =∞ǨÏ~å*ò =^Œ‰Ì Ωõ áÈ~Ú `å=Ú „"åã≤# áê^Œ∞HõÅ
#=¸<å#∞ EÑ≤i. N Láêã¨h ^•xÖ’ H˘xfl =∂~°∞ÊÅ#∞ *Ëã,≤ Ѩ^‡Œ =Ú,
â◊OY=Ú, K«„Hõ=Ú "≥Ú^ŒÅQÆ∞#q KÕiÛ, ÉÏÉÏ Ü≥∂QÆâ◊H˜Îx "ÕѨK≥@∞ì
Q˘Ñ¨Ê`«#=Ú#∞ ^≥Å∞Ѩ٠~¸ „H˜Ok â’¡Hõ=Ú#∞ ‰õÄ_» K≥H˜¯OK«=∞xi :
45
 3 3
N ™ê~Ú ã¨KiÛ« `„ =« Ú
ã¨^• xO|=$Hõã∆ º¨ =¸ÖÏkè"å™ê`ü
ã¨∞^è• ™„ êq}O uHõ=Î ∞ѨºÑ„ Ü ≤ ∞« O `«"∞£
`«~∞° O HõÅÊ=$H∆ÍkèHOõ ™ê^èÜ Œ ∞« O`«O
#=∂g∞â◊fi~°O ã¨^∞Œ ~æ ∞° O ™ê~Ú<å^ä"Œ ∞£
Láêã¨h ã¨ÅǨÅ <å"≥∂kOz áê^Œ∞HõÅ∞ ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ KÕ~ÚOz
HÍOáœO_»~°∞ ^•fi~å ѨOÑ≤i. „âß=} áœ~°‚q∞ <å_»∞ ™ê÷Ѩ# KÕÜ«Ú=∞x
ÉÏÉÏ Ü«∂*Ï˝Ñ≤OK≥#∞. P<å_»∞ 11 QÆO@ʼnõΩ l.ÔH. nH˜∆`ü `«# t~°ã¨∞ûÃÑ·
áê^Œ∞HõÅ∞ ÃÑ@∞ìH˘x YO_ÀÉÏ =∞Ok~°=Ú #∞O_ç ^•fi~°HÍ=∂~ÚH˜
L`«û==Ú`À =zÛi. ÉÏÉÏ Ü«∂ áê^Œ∞HõÅ#∞ ã¨Ê$tOz, Jq ÉèíQÆ=O`«∞x
áê^Œ∞HõÅx #∞_ç"≥#∞. "åxx "ÕѨK≥@∞ì =¸Å=Ú# „Ѩu+≤ªOѨÙ_»x
Ü«∂^ÕtOK≥#∞.
P =ÚO^Œ∞~ÀA ÉÁOÉÏ~Ú#∞O_ç áê™êοã\ò Ü«∞#∞ áêsû Éè‰í Ωõ _Î ˘Hõ_∞»
=∞xÜ«∂~°~¤ ∞° ^•fi~å 25 ~°∂áêÜ«∞Å∞ ѨOÑ≤ÜÚ« O_≥#∞. ÉÏÉÏ Ü«∂ ÃÑ·H=õ Ú
áê^Œ∞HÍ „Ѩu+¨ªHõQÆ∞ Y~°∞Û xq∞`«Îq∞K≥Û#∞. "≥Ú`«Î=Ú 100 ~°∂áêÜ«∞Å∞
Y~°Û~Ú#q. JO^Œ∞Ö’ 75 ~°∂áêÜ«∞Å∞ K«O^•Å ^•fi~å =ã¨∂Å∞ KÕã≤i.
"≥Ú^Œ\˜ 5 ã¨O=`«û~°=ÚÅ∞ l.ÔH. nH˜∆`ü D áê^Œ∞HõʼnõΩ ѨÓ[ KÕÃã#∞.
`«~∞° "å`« ÅHõ‡∆ }ü HõKâÕ fi◊ ~ü *ÏMò_≥ Ü«∞#∞ „ÉÏǨχ}∞_»∞ (<å#∞<å=∂ ѨÓ*Ïi)
ѨÓ[ KÕÜ«ÚK«∞O_≥#∞. "≥Ú^Œ\˜ 5 ã¨O=`«û~°=ÚÅ∞ <≥ʼnõΩ 2 ~°∂áêÜ«∞Å
K˘Ñ¨ÙÊ# _®Hõì~ü H˘~îåÔ~ nѨѨ٠Y~°∞Û xq∞`«Î=Ú Ñ¨OѨÙK«∞O_≥#∞. áê^Œ∞HõÅ
K«∞@∞ì HõOK≥ ‰õÄ_® ѨOÃÑ#∞. D HõOK≥Ü«Ú, ÃÑ· HõѨÙÊ#∞ HÀѨ~üQÍO ¿ãì+¨<£
#∞O_ç +≤i_ô `≥K«∞Û@‰õΩ 7–8–0 Y~°∞Û ã¨QÆ∞}ü"Õ∞~°∞ <åÜ«∞H± WK≥Û#∞.
(„Ѩã¨∞Î`«=Ú *ÏMò_≥ ѨÓ[ KÕÜ«ÚK«∞<åfl_»∞. ã¨QÆ∞}∞_»∞ <≥·"Õ^Œº=Ú#∞
nѨ=Ú#∞ ÃÑ@∞ìK∞« <åfl_»∞).
"≥Ú@ì"≥Ú^Œ@ ÉèÏ~ÚHõ$+¨‚r, JHõ¯ÖòHÀ@Hõ~ü =∞ǨÏ~å*ò Éèí‰õΩÎ_»∞.
1912= ã¨O=`«û~°=ÚÖ’ "ÕÑK¨ @ ≥ ∞ì „H˜O^Œ áê^Œ∞HõÅ∞ ™ê÷ÑO≤ K«∞#ѨÙÊ_»∞ JHõ¯Öò
Q Q
HÀ@‰õΩ áÈ=ÙK«∞ =∂~°æ=∞^茺=Ú# +≤i_ô Ü«∞O^Œ∞ kÔQ#∞. ÉÏÉÏ ^Œ~°≈#=Ú
46
J~Ú^Œ= J^蕺ܫ∞=Ú
KÕã≤# `«~°∞"å`« JHõ¯ÖòHÀ@ „QÍ=∞=Ú#‰õΩ áÈ=Öˇ##∞H˘x ÉÏÉÏ =^ŒÌˆHy
Ü«∞#∞=∞u x=∞‡<≥#∞. ÉÏÉÏ ~Ú@¡<≥#∞. ''JHõ¯ÖòHÀ@Ö’ <Õ=Ú#flk ?
JHõ¯_ÕÅ áÈÜ≥∞^Œ=Ù ? JHõ¯_»∞O_Õ =∞ǨÏ~å*ò „Ѩã∞¨ `Î q« ∞Hõ¯_»<Õ Ü«Ú<åfl~°∞.
"åˆ~ <Õ#∞——. Wk qx ÉèÏ~ÚHõ$+¨‚r JHõ¯ÖòHÀ@ "≥à◊√§@ =∂#∞H˘<≥#∞.
áê^Œ∞HõÅ ™ê÷Ñ#¨ `«~∞° "å`« J<ÕHõ Ѩ~åºÜ«∞=ÚÅ∞ +≤i_ô Ü«∂„`« KÕÃã#∞.
¿ÇÏ=∂_£Ñ¨O`«∞#H© q=~°=ÚÅ∞ `≥eã≤Ü«ÚO_»=Ù. `≥eã≤Ü«Ú#flKÀ
ã¨KÛ« i„`«Ö’ „"åÜ«Ú@ =∂xÜ«ÚO_»~∞° .
"≥ÚÇ≤ÏÜ≥ÚnÌ<£ `«OÉ’e`À ‰õΩã‘Î – rq`«=ÚÖ’ =∂~°∞Ê :
+≤i_ô „QÍ=∞=ÚÖ’ ‰õΩã‘ÅÎ ∞ Ѩ@∞ì@ "å_»∞Hõ. JK«Û@ "≥ÚÇ≤ÏÜ«ÚnÌ<£
`åOÉ’e Ü«∞#∞"å_»∞ `«~K° ∞« QÍ ‰õΩã‘ÅÎ ∞ Ѩ@∞ìK∞« O_≥_"ç å_»∞. "åxH˜, ÉÏÉωõΩ
XHõ q+¨Ü«∞=ÚÖ’ ÉèË^•aè„áêÜ«∞=Ú =zÛ ‰õΩã‘ΠѨ\˜ìi. JO^Œ∞Ö’ ÉÏÉÏ
Ü≥∂_çáÈÜ≥∞#∞. JѨÊ\˜ #∞O_ç ÉÏÉωõΩ q~°H˜Î Hõey `«# ^Œ∞ã¨∞ÎÅ#∞,
x=ã≤OK«∞ sux =∂~°∞ÛH˘<≥#∞. ÅOQÀ\˜ ayOK«∞H˘x, (ѶH¨ ~© ∞° Å∞ ^èiŒ OK«∞)
á⁄_»"å\˜ K˘Hͯ (HõѶ‘fl)x `˘_çyH˘x, <≥uÎÃÑ·x QÆ∞_»¤ Hõ@∞ìH˘<Õ"å~°∞. XHõ
QÀ<≥ =ÚHõ¯ÃÑ· ‰õÄ~°∞Û<≥_ç"å~°∞. zOH˜QÆ∞_»¤Å`À ã¨O`«∞+≤ì K≥O^≥_ç"å~°∞.
~å[º Éè’QÆ=Ú HõO>ˇ ^•i„^Œº"Õ∞ "Õ∞Åx #∞_ç"≥_ç"å~°∞. ¿Ñ^Œ"åiH˜
ÉèQí =Æ O`«∞_»∞ ¿ãflÇ≤Ï`«∞_»<"Õ å~°∞. QÆOQÍw~°∞‰õΩ ‰õÄ_» ‰õΩã‘ÅÎ Ü«∞O^Œ∞ „¿Ñ=∞.
XHõ<å_»∞ ‰õΩã‘ΠѨ@∞ìK«∞O_»QÍ Ü«∞`«xH˜ "≥·~åQƺ=Ú HõeÔQ#∞. J^Õ
ã¨=∞Ü«∞=ÚÖ’ '^ÕÇϨ =Ú#∞ ^Œq∞Oz, ^Õ=Ùx ã¨ÇϨ "åã¨=Ú KÕÜ∞« =∞—x Ü≥ÚHõ
Ü«∞â◊s~°"å}˜ Ü«∞`«xH˜ qxÑ≤OK≥#∞. JѨÊ\˜#∞O_ç QÆOQÍw~°∞ ã¨O™ê~°=Ú
q_çK≥#∞. P`«‡™êH∆Í`å¯~°=Ú H˘~°‰õΩ áê@∞Ѩ_≥#∞. ѨÙ}`åOÉË ^ŒQÆæ~°
#kÜ≥Ú_»∞#¤ XHõ =∞~î=° Ú#∞ ™ê÷ÑO≤ z `«# t+¨µºÅ`À x=ã≤OK«∞K«∞O_≥#∞.
™ê~ÚÉÏÉÏ [#∞Å`À HõÅã≤ "≥∞Åã≤ uiÔQ_ç"å~°∞ HÍ~°∞† Z=fii`À#∞
`«=∞O`«@ `å=Ú =∂\Ï¡_≥_ç"å~°∞ HÍ~°∞. Z=Ô~·# ÜÕ∞^≥·# J_çy#
Ü«∂Ü«∞_çy#^•xH˜ =∂„`«=Ú ["åaK«∞Û"å~°∞. k#=ÚÖ’ Ü≥∞‰õΩ¯= ÉèÏQÆ=Ú
"ÕѨK≥@∞ì h_»Ü«∞O^Œ∞, JѨÙÊ_»Ñ¨ÙÊ_»∞ Ü«¸~°=`«Å#∞#fl HÍÅ∞= Ü≥Ú_»∞¤#
47
 3 3
N ™ê~Ú ã¨KiÛ« `„ =« Ú
QÆÅ `«∞=∞‡K≥@∞ì h_»# ‰õÄ~˘Û<≥_ç"å~°∞. ™êÜ«∞OHÍÅ =¸~°Hõ<Õ
H˘O`«^Œ∂~°=Ú #_çK≥_ç"å~°∞† XH˘¯Hõ¯™êi h"£∞QÍO áÈ=ÙK«∞O_≥_ç"å~°∞.
h"£∞QÍOÖ’ ÉÏÉÏ™êÃÇÏÉò „`«ºO|H±r _ÕOQÆÖË Ü«∞#∞#`«x WO\˜H˜
`«~∞° K«∞QÍ áÈ=Ù"å~°∞. ÉÏÉÏ™êÃÇÏÉò _ÕOQÆÖË Ü«∞O^Œ∞ ™ê~ÚÉÏÉωõΩ q∞H˜¯e
„¿Ñ=∞. J`«x `«=Ú‡x ¿Ñ~°∞ <å<å™êÃÇÏ|∞. J`«_∞» ~Ô O_»∞ q"åǨÏ=ÚÅ∞
KÕãH≤ ˘#fl#∞ ã¨O`å#=Ú HõÅ∞QÆÖ^Ë ∞Œ . ÉÏÉÏ™ê¿ÇÏ|∞ _ÕOQÆÖË `«# ™È^Œ~∞° x
™ê~ÚÉÏÉÏ =^ŒÌ‰õΩ ѨOÃÑ#∞. ÉÏÉÏ Ü«∞#∞„QÆǨÏ=ÚKÕ <å<å™êÃÇÏ|∞‰õΩ
Ѩل`« ã¨O`å#=Ú HõeÔQ#∞. JѨÊ\˜#∞O_ç ÉÏÉÏ#∞ ^Œi≈OK«∞@‰õΩ „Ѩ[Å∞
`«O_ÀѨ `«O_»=ÚÅ∞QÍ ~å™êyi. "åi H©iÎ Ü«∞O`«@#∞ "≥Å_¡ ç Ü«∂Ü≥∞#∞.
JǨÏ=∞^£#QÆ~°∞ =~°‰õΩ "åºÑ≤OK≥#∞. JHõ¯_ç #∞O_ç <å<å™êÃÇÏ|∞
KåO^À~°¯~°∞, Hˆ â◊"£ z^ŒO|~ü "≥Ú^ŒÅ∞QÍ QÆÅ Ü«∞<ÕHõ =∞Ok +≤i_ôH˜ =K«∞Û@
„áê~°OaèOzi. k#=∞O`«Ü«Ú ÉÏÉÏ#∞ Éèí‰õΩÎÅ∞ K«∞\˜ìÜ«ÚO_≥_ç"å~°∞.
~å„`«∞ÅO^Œ∞ ÉÏÉÏ áê_»∞Ѩ_#ç áê`« =∞ã‘^∞Œ #O^Œ∞ â◊Ü∞« xOK«∞K«∞O_≥#∞.
á⁄QÆ Ñ‘Å∞ÛH˘#∞ 'zeO— Q˘@ì=Ú, H˘O`« á⁄Q͉õΩ, XHõ ˆ~‰õΩ _»Éσ, HõѶ‘fl,
`«ÅQÆ∞_»¤ ZÅ¡ÑÙ¨ Ê_»∞ ^ŒQ~æÆ #° ∞OK«∞H˘#∞ 'ã¨@HÍ— (KÕuHõ„~°) =∂„`«"∞Õ JѨÊ\˜Ö’
PÜ«∞#‰õΩ#fl ™ê=∂#∞Å∞. `«ÅÃÑ· <˘Hõ QÆ∞_»¤#∞ K«∞\˜ì, ^•x JOK«∞Å#∞
[_»=Öˇ "≥∞eɡ\˜ì =Ú_ç"Õã≤, Ü≥∞_»=∞ K≥qÃÑ· #∞Oz "≥#∞Hõ‰õΩ „"ÕÖÏ_»∞#@∞¡
"Õã¨∞H˘#∞"å~°∞. `«=∞ ^Œ∞ã¨∞ÎÅ#∞ "å~°=ÚÅ `«~°|_ç L`«∞Hõ‰õΩO_»
#∞OK«∞"å~°∞. K≥ѨÙÊÅ#∞ `˘_çˆQ"å~°∞ HÍ~°∞. k#=∞O`«Ü«Ú QÀ<≥QÆ∞_»¤ÃÑ·<Õ
‰õÄ~˘Û<Õ"å~°∞. (HõÑfl‘¶ „H˜O^Œ) ÅOQÀ\© Hõ@∞ìH˘<≥_"ç å~°∞. K«ex HÍK«∞H˘#∞@‰õΩ
^è∞Œ x HÔ ^Œ∞~°∞QÍ (=∞ã‘^∞Œ Dâß#º ÉèÏQÆ=ÚÖ’ QÆÅ) H˘Ü«∞º KÕÑ@ ¨ ∞ìÃÑ· `«=∞
Ü≥∞_»=∞ KÕu<åxOz, ^ŒH˜∆}Ïaè=ÚY=ÚQÍ ‰õÄ~°∞Û<Õ"å~°∞. P ^èŒ∞xÖ’
JǨÏOHÍ~°=Ú#∞, HÀiHõÅ#∞, PÖ’K«#Å#∞ PǨïu KÕã≤ 'JLÖÏ¡ÜÕ∞
Ü«∞[=∂x— Jx ѨeˆH"å~°∞. =∞ã‘^Œ∞Ö’ Ô~O_»∞ QÆ^Œ∞Å ã¨÷Å=Ú
=∂„`«=ÚO_≥#∞. Éè‰í Ωõ ÅÎ O^Œ~∞° JK«@<Õ ÉÏÉÏ#∞ ^Œi≈OK«∞K«∞O_çi. 1912
Q Q
`«^Œ∞Ѩi =∞ã‘^Œ∞‰õΩ H˘xfl =∂~°∞ÊÅ∞ KÕÜ«∞|_ç#q. áê`« =∞ã‘^Œ∞#∞
48
J~Ú^Œ= J^蕺ܫ∞=Ú
=∞~å=∞`«∞ KÕã≤ <ÕÅÃÑ·# #y+‘~åà◊√§ `åѨ#KÕã≤i. ÉÏÉÏ ~¸ =∞ã‘^Œ∞‰õΩ
~åHõÑÓ¨ ~°fi=Ú '`«HÜ
˜ ∂« — (~°KÛ« )Ö’ KåÖÏ HÍÅ=Ú x=ã≤Ozi. ÉÏÉÏ `«=∞
HÍà◊§‰õΩ z#fl QÆ[˚Å∞ Hõ@∞ìH˘x ™⁄QÆã¨∞QÍ <å@º=Ú KÕ¿ã"å~°∞† ÉèíH˜Î
ѨÓ~°fiHõ=∞~Ú# áê@Å∞ áê_Õ"å~°∞.
hà◊¡#∞ #∂<≥QÍ =∂~°∞Û@ :
™ê~ÚÉÏÉωõΩ nѨ=ÚÅ#fl KåÖÏ ~Ú+¨ì=Ú. TiÖ’ #∂<≥#∞
q„Hõ~ÚOK«∞ ëêǨïHÍ~°#¡ ∞ #∂<≥ Ü«∞_çy `≥zÛ =∞ã‘^∞Œ #O^Œ∞ ~å„uÜ«∞O`«ÜÚ«
nѨ=ÚÅ∞ "≥eyOK«∞K«∞O_Õ"å~°∞. H˘<åflà◊√§ W@∞¡ [iÔQ#∞. XHõ<å_»∞ #∂<≥
WK«∞Û ^Œ∞HÍ}Ï^•~°∞ÅO^Œ~∞° ‰õÄ_»|Å∞‰õΩH˘x ÉÏÉωõΩ #∂<≥ W=fi‰õÄ_»^xŒ
xâ◊Û~ÚOK«∞H˘xi. ÉÏÉÏ "åi ^Œ∞HÍ}=ÚʼnõΩ ZѨÊ\˜=Öˇ áÈQÍ #∂<≥
ÖË^Œxi. ÉÏÉÏ HõÅ`« *ˇO^ŒHõ =\˜ì =`«∞ÎÅ∞ =∂„`«"Õ∞ „Ѩq∞^ŒÅÖ’ ÃÑ\˜ì
Ü«ÚOK≥#∞. #∂<≥ "åºáê~°∞Å∞ Pã¨H˜Î`À x^ŒO`«Ü«Ú QÆ=∞xOK«∞K«∞O_çi.
J_»∞QÆ∞# Ô~O_»∞ =¸_»∞ #∂<≥K«∞Hõ¯Å∞ q∞yeÜ«Ú#fl `«=∞ ˆ~‰õΩ_»Éσ֒
h\˜x áÈã≤ HõeÜ«∞ɡ\˜ì, P h\˜x „`åy"Õã≤i. D q^èŒ=ÚQÍ Ü«∂ ˆ~‰õΩ
_»Éσ֒x #∂<≥ J=âı+¨=Ú#∞ áê=#=Ú KÕã≤# Ñ≤=∞‡@, =∞~°Å _»Éσ`À
h~°∞ fã≤H˘x, Ü«∂ h\˜x „Ѩq∞^ŒÅÖ’ xOÃÑ#∞. ^Œ∂~°=ÚQÍ xez
ѨsH˜∆OK«∞K«∞#fl ^Œ∞HÍ}Ï^•~°∞Å∞ q㨇ܫ∞"≥ÚO^Œ∞#@∞¡ „Ѩq∞^ŒÅxflÜ«Ú
`≥Å"¡ å~°∞^•Hõ K«H¯õ QÍ "≥Å∞QÆ∞K«∞O_≥#∞. W^ŒO`«ÜÚ« Ez Ü«∂ ëêǨïHÍ~°∞¡
ѨâßÛ`åÎѨѨ_ç, ÉÏÉÏ#∞ =∞xflOѨÙ=∞x HÀii. ÉÏÉÏ "åix Hõ∆q∞Oz,
WHõÃÑ·<#·≥ #∂ ã¨`º« =Ú #O\˜ÃÑ@∞ìH˘#∞_»x Ç≤Ï`«=Ù K≥ÑÊ≤ ѨOÑ≤"ãÕ i≤ .
*∫ǨÏ~ü Jwb Ü«∞#∞ HõѨ@QÆ∞~°∞=Ù :
ÃÑ·# q=iOz# ‰õΩã‘Î [iy# Ü«∞~Ú^ÕO_»¡ `«~∞° "å`« JǨÏ=∞^Œ∞#QÆ~∞°
#∞O_ç *∫ǨÏ~ü J¼b Ü«∞#∞ ѶH¨ ~© ˘Hõ_∞» t+¨µºÅ`À ~°ÇϨ `å =K≥Û#∞. g~°É„íè ^Œ
=∞Ok~°=Ú#‰õΩ ã¨g∞Ѩ=ÚÖ’ #∞#fl ã¨÷Å=ÚÖ’ kÔQ#∞. P Ѷ¨H©~°∞ ÉÏQÍ
K«^Œ∞=ÙH˘#fl"å_»∞, Y∞~å#O`«Ü«Ú =e¡OK«QÆÅ_»∞, =∞^èŒ∞~°ÉèÏ+¨}∞_»∞. P
Ü« ¸ iÖ’x Éè í ‰ õ Ω Î Å ∞ =zÛ "åxx 㨠< å‡xOK« ∞ K« ∞ Q“~° = =Ú`À
49
 3 3
N ™ê~Ú ã¨KiÛ« `„ =« Ú
K«∂K«∞K«∞O_≥_"ç å~°∞. "åi ã¨Ç¨ Ü«∞=Ú`À g~°É„íè ^Œ =∞Ok~°=Ú#‰õΩ ^ŒQ~æÆ Q° Í
'D^£QÍ— Ü«∞#∞ QÀ_»#∞ xi‡OK«∞@‰õΩ ѨÓ#∞H˘<≥#∞. D^Œ∞Öò Ѷ≤`«~ü
J#∞ ѨO_»∞QÆ<å_»∞ =∞ǨÏ=∞‡nÜ«ÚÅ∞ xÅ∞K«∞H˘x „áêi÷OK«∞ QÀ_»ÜÕ∞
'D^£QÍ—. D q+¨Ü∞« =ÚÖ’ q"å^Œ=Ú ÖËz, Jk Ѷ∞¨ ~°} ¬ ʼnõΩ ^•ifÃã#∞.
^•x`À *∫ǨÏ~ü J¼b ~°Ç¨Ï`å q_çz, +≤i_ô KÕi ÉÏÉÏ`À =∞ã‘^Œ∞#O^Œ∞O_»
™êÔQ#∞. „Ѩ[Å∞ "åx fÑ≤=∂@ʼnõΩ "≥∂ã¨áÈ~Úi. J`«_»∞ ÉÏÉÏ#∞ `«#
t+¨µº_»x K≥ѨÙÊ"å_»∞. ÉÏÉÏ Ü«∞O^Œ∞Å Hõ_»∞¤K≥ѨÊHõ t+¨µºx=Öˇ<Õ =∞ã¨Å∞
H˘<≥#∞. `«~°∞"å`« QÆ∞~°∞t+¨µºe^ŒÌ~°∂ ~°Ç¨Ï`å‰õΩ áÈ~Ú Ü«∞K«Û@
x=ã≤OK«∞@‰õΩ xâ◊Û~ÚOK«∞H˘xi. QÆ∞~°∞=Ù#‰õΩ t+¨µºx â◊H˜Î ÜÕ∞q∞Ü«Ú
`≥eÜ«∞‰õΩO_≥#∞. t+¨µºxH˜ =∂„`«=Ú QÆ∞~°∞=Ù Ü≥ÚHõ¯ ֒Ѩ=ÚÅ∞ ÉÏQÍ
`≥eÜ«Ú#∞. J~Ú#ѨÊ\˜H˜ ÉÏÉÏ P HõÑ@ ¨ QÆ∞~°∞=Ù<≥ÑÙ¨ Ê_»∞ JQ“~°qOK«H,õ
t+¨º ^è~Œ ‡° =Ú#∞ „â◊^QúŒ Í <≥~"° ~Õ ∞° ÛK«∞O_≥_"ç å~°∞. JѨÙÊ_»ÑÙ¨ Ê_»∞ "åi~°∞=Ù~°∞
+≤i_ôH˜ =zÛ áÈ=ÙK«∞O_≥_"ç å~°∞ HÍx JkèH=õ ÚQÍ ~°ÇϨ `åÖ’<Õ x=ã≤OKÕ"å~°∞.
+≤i_ôÖ’x ™ê~ÚÉèí‰õΩÎʼnõΩ ÉÏÉÏ P q^èŒ=ÚQÆ ~°Ç¨Ï`åÖ’ #∞O_»∞@ ZO`«
=∂„`« q∞+¨ì=Ú ÖˉõΩO_≥#∞. JO^Œ∞KÕ "å~°O^Œ~°∞ HõÅã≤ ™ê~ÚÉÏÉÏ#∞
=∞~°Å +≤i_ôH˜ Ñ≤Å∞K«∞H˘x=K«∞Û@‰õΩ ~°Ç¨Ï`å "≥o§i. "å~°∞ ~°Ç¨Ï`åÖ’
D^£QÍ =^ŒÌ ÉÏÉÏ#∞ XO@iQÍ K«∂z, "åix uiy +≤i_ô fã≤H˘x áÈ=Ù@ÔH·
=zÛ<å=∞x K≥Ñ≤Êi. *∫ǨÏ~ü J¼b =ÚHÀ¯Ñ≤ Ü«∞h, PÜ«∞# `«##∞
q_çzÃÑ@ì_h» , JO^Œ∞=Å# "å~°∞ `«#Ü«∞O^Œ∞ Pâ◊ q_çz, ѶH¨ ~© ∞° JHõ¯_»‰Ωõ
=K«∞Û֒ѨÅ, +≤i_ô =∞~°e"≥à◊√§@ =∞Oz^Œx ÉÏÉÏ "åiH˜ ã¨ÅǨ WK≥Û#∞.
"åi@∞¡ =∂\Ï¡_»∞H˘#∞K«∞O_»QÍ, *∫ǨÏ~ü J¼b JHõ¯_»‰õΩ =zÛ, ÉÏÉÏ#∞
fã≤H˘x áÈ=Ù@‰õΩ „ѨÜ∞« uflOK«∞K«∞#fl +≤i_ô „Ѩ[ÅÃÑ· =∞O_çÑ_¨ #≥ ∞. H˘O`«
"å^ÀѨ"å^Œ=ÚÅ∞ [iy# Ñ≤=∞‡@ QÆ∞~°∞t+¨µºe^Œ~Ì ∂° uiy +≤i_ô áÈ=Ù@‰õΩ
x~°Ü
‚ ∞« "≥∞#ÿ k.
"å~°∞ +≤i_ô KÕi Ü«∞K«Û@<Õ x=ã≤OK«∞K«∞O_çi. H˘xfl k#=ÚÅ
Q Q
Ñ≤=∞‡@ ^Õg^•ã¨∞ P HõѨ@ QÆ∞~°∞=Ù#∞ ѨsH˜∆Oz Ü«∞`«x |O_®~°=Ú
50
J~Ú^Œ= J^蕺ܫ∞=Ú
|Ü«∞@ÃÑ>ˇì#∞. KåO^£áê\˜Öò ÃÑo§ |$O^Œ=Ú`À ÉÏÉÏ +≤i_ô =K«∞Û@‰õΩ
12 ã¨O=`«û~°=ÚÅ =ÚO^Õ Ñ¨k Ѩ<≥flO_Õà◊§ =Ü«∞ã¨∞Ö’ ^Õg^•ã¨∞ +≤i_ô
KÕÔ~#∞. "å~°∞ =∂~°∞u ^Õ"åÅÜ«∞=ÚÖ’ #∞O_Õ"å~°∞. ^Õg^•ã¨∞ K«Hõ¯x
JOQÆ™œ+¨ª==Ú, `Õ*’=O`«=ÚÖˇ·# <Õ„`«=ÚÅ∞ Hõey, x~åfiº"≥∂Ç≤Ï`å=
`å~°=Ú =Öˇ *Ï˝x=Öˇ Hõ#Ѩ_»∞K«∞O_≥#∞. `å`åºáê\©Å∞, HÍj<å^ä£ +≤OÑ‘
"≥Ú^ŒÅ∞QÍ QÆÅ Ü«∞<ÕH=õ ∞Ok ^Õg^•ã¨∞#∞ `«=∞ QÆ∞~°∞=ÙQÍ ÉèÏqOK≥_"ç å~°∞.
"å~°∞ *∫ǨÏ~ü J¼bx ^Õq^•ã¨∞ =^ŒÌ‰õΩ fã≤H˘x=zÛi. "åi =∞^茺 [iy#
"å^Œ=ÚÖ’ *∫ǨÏ~ü J¼b z`«∞ÎQÍ Ü≥∂_çáÈ~Ú, +≤i_ô #∞O_ç ѨÖÏÜ«∞#=Ú
z`«ÎyOK≥#∞. P `«~°∞"å`« Ü«∞`«_»∞ "≥·*ÏѨÓ~°∞Ö’ #∞O_ç, KåÖÏ ÜÕ∞O_»¡
`«~°∞"å`« +≤i_ô uiy =zÛ ÉÏÉÏ áê^Œ=ÚÅÃÑ· |_≥#∞. `å#∞ QÆ∞~°∞=Ù,
™ê~ÚÉÏÉÏ t+¨µº_»#∞ „Éèí=∞ "åx =∞#ã¨∞û#∞O_ç `˘Åy, `«# „Ѩ=~°Î#‰õΩ
ѨâßÛ`åÎѨѨ_≥#∞. ™ê~ÚÉÏÉÏ "åxx Ü«∞^ä•su Q“~°==ÚQÍ<Õ K«∂K≥#∞.
Dq^èŒ=ÚQÍ t+¨µº_»∞ QÆ∞~°∞=Ù<≥@∞¡ ¿ãqOѨ=Öˇ<À, Ü≥∞@∞¡ JǨÏOHÍ~°
=∞=∞HÍ~°=ÚÅ#∞ q_çz QÆ∞~°∞â◊√„â◊¥+¨ KÕã≤ `«∞^Œ‰Ωõ P`«‡ ™êH∆Í`å¯~°=Ú#∞
á⁄O^Œ=Öˇ<À ÉÏÉÏ PK«~°}Ï`«‡Hõ=ÚQÆ x~°∂Ñ≤OK≥#∞. D Hõ^äŒ ÉèíHõÎ
=∞ǨÏÖÏûѨu K≥Ñ≤Ê# q=~°=ÚÅ Ü«∂^è•~°=ÚQÆ „"åÜ«∞|_ç#k.
J~Ú^Œ= J^蕺ܫ∞=Ú ã¨OѨÓ~°=‚ Ú
abcdef
ã¨^Œ∞æ~°∞ N ™ê~Ú<å^ä•~°Ê}=∞ã¨∞Î
â◊√ÉèíO Éèí=`«∞
51
 3 3
N ™ê~Ú ã¨KiÛ« `„ =« Ú
lmnopq
N ™ê~Ú<å^è•Ü«∞ #=∞ó
N ™ê~Ú ã¨KÛ«i`„ =
« Ú
P~°= J^蕺ܫ∞=Ú
™ê~ÚÉÏÉÏ Ü≥ÚHõ¯ J#∞=∞u – "åQÍú#=Ú† L~°∞ã¨∞ L`«û==Ú†
K«O^Œ<À`«û==Ú† L~°∞ã¨∞ N~å=∞ #=q∞ L`«û==ÚQÍ =∂i# "≥·#=Ú†
=∞ã‘^Œ∞‰õΩ =∞~°=∞‡`«∞ÎÅ∞
™ê~ÚÉÏÉÏ Ü≥ÚHõ¯ Ü«∞#∞=∞u – "åQÍÌ#=Ú :
ã¨O™ê~°=∞#∞ ™êQÆ~=° ÚÖ’ r=Ù_»<_≥ ç Ü≥∂_»#∞ ã¨^∞Œ ~æ ∞° _Õ ã¨~O° QÆ∞Ü≥∞ÿ
#_»∞ѨÙ#ѨÙÊ_»∞ Jk ã¨∞ÅÉè=í ÚQÆ#∞, ã¨∞~°H` ∆˜ =« ÚQÆ#∞ QÆ=∞º=Ú#∞ KÕ~∞° #∞.
ã¨^Œ∞æ~°∞=#QÍ<Õ ™ê~ÚÉÏÉÏ ã¨∞Êù~°}‰õΩ =K«∞ÛK«∞<åfl~°∞. <åHõO_»¡ Ü≥∞^Œ∞@
™ê~ÚÉÏÉÏ xezÜ«Ú#fl@∞¡, <å #∞^Œ∞@ Tn ÃÑ@∞ìK∞« #fl@∞¡, <å t~°ã∞¨ ûÃÑ·
KÕ~Ú"Õã≤ Ü«∂j~°fikOK«∞K«∞#fl@∞¡ á⁄_»=ÚK«∞#flk. <å =∞#ã¨∞û
ã¨O`À+¨=Ú`À xO_çáÈ~Ú, HõO_»¡ #∞O_ç „¿Ñ=∞ á⁄Oy á⁄~°Å∞K«∞#flk.
QÆ∞~°∞ǨÏã¨Îã¨Ê~°≈ =∞Ç≤Ï=∞ J^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ#k. „Ѩà◊Ü«∂yflKÕ ‰õÄ_» HÍÅ#\˜ì
"åã¨<å=∞Ü«∞"≥∞#ÿ ã¨∂Hõ‡∆ â◊s~°=Ú QÆ∞~°∞ Hõ~° ã¨Ê~°≈ `«Q∞Æ ÅQÆ<Õ Éèãí ‡¨ "≥∞ÿ áÈ=Ù#∞†
J<ÕHõ [<å‡i˚`« áêѨ ã¨OK«Ü«∞=Ú Ñ¨\ÏѨOK«Öˇ·áÈ=Ù#∞. P^蕺u‡Hõ
ã¨O|O^è"Œ ∞≥ #ÿ q+¨Ü∞« =ÚÅ∞ q#∞@ˆH qã¨∞QÆ∞Ѩ_∞» "åi "å‰õΩ¯ ‰õÄ_» <≥=∞‡k
á⁄O^Œ∞#∞. N ™ê~Ú ã¨∞O^Œ~° ~°∂Ѩ=Ú HÍOK«∞@ `À_»<Õ HõO~î°=Ú
Q Q
P#O^•uˆ~Hõ=Ú`À QÆ^Œæ^Œ=∞QÆ∞#∞† Hõ#∞flÅ #∞O_ç P#O^•„â◊√=ÙÅ∞ á⁄Oy
52
P~°= J^蕺ܫ∞=Ú
á⁄~°Å∞#∞† ǨÏ$^ŒÜ«∞=Ú ÉèÏ"À„^ÕHõ=Ú`À Ü«ÚH˜¯i aH˜¯i Ü«∞QÆ∞#∞. '<Õ<Õ
`å#—#∞ (Ѩ~„° |Ǩχ ã¨fi~°∂Ѩ=Ú#∞) ã¨∞Êù~} ° "Õ∞ÖÁ¯x, P`«‡ ™êH∆Í`å¯~å
#O^Œ=Ú#∞ HõeyOK«∞#∞. '<Õ#∞ h=Ù— J#∞ ÉèË^ŒÉèÏ==Ú#∞ `˘ÅyOz
„|ÃǷχHͺ#∞Éè=í =Ú#∞ ã≤kOú Ѩ*Ü Ë Ú« #∞. <Õ#∞ "Õ^ÑŒ Ù¨ ~å}Ïk 㨄^ŒOæ ^ä=Œ ÚÅ∞
K«^∞Œ =Ù#ѨÙÊ_»∞ <å ã¨^∞Œ ~æ ∞° =¸iÎÜ∞Õ Ü«∞_»∞QÆ_∞» QÆ∞#‰õΩ [˝ÑHÎ≤ ˜ =K«∞ÛK«∞O_»∞#∞†
<å ã¨^∞Œ ~æ ∞° "≥#· N ™ê~ÚÉÏÉÏÜÕ∞ N~å=Ú_»∞QÍ, NHõ$+¨µ_‚ ∞» QÍ <å =ÚO^Œ∞
xez, `«# bÅÅ#∞ `å"Õ∞ qxÑ≤OѨ *ËÜ«Ú#@∞¡ `ÀK«∞#∞. <Õ#∞ ÉèÏQÆ=`«
áê~åÜ«∞}‰õΩ ѨÓ#∞H˘#QÆ<Õ N ™ê~Ú Ü«∂áê^Œ =∞ã¨ÎHõ=Ú Hõ$+¨µ‚x=Öˇ
QÍxÊOK«∞#∞. ÉèÏQÆ=`«"≥∂, L^Œú=w`«Ü≥∂ `å"Õ∞ áê_»∞K«∞#fl@∞¡QÆ
JxÑ≤OK«∞#∞. Z=i`À<≥·# ã¨OÉèÏ+≤OK«∞#ѨÙÊ_»∞ ™ê~ÚÉÏÉÏ Hõ^äŒÖË
L^•Ç¨Ï~°}=ÚÅ∞QÍ xK«∞Û@‰õΩ [˝Ñ≤ÎH˜ =K«∞Û#∞. <åÔH· <Õ#∞ ÜÕ∞^≥·# „"åÜ«∞
`«ÅÃÑ\˜ì#KÀ, Ü≥ÚHõ =∂@QÍx "åHõº=Ú QÍx „"åÜ«Ú@‰õΩ ~å^Œ∞. "åi
Ü«∂j~åfi^Œ=Ú ÅaèOz# "≥O@<Õ ~°K«<å ^è•~° Ü«∞O`«∞ÖË#@∞¡ ™êQÆ∞#∞.
Éèí‰õΩÎxÖ’ JǨÏOHÍ~°=Ú q[$OaèOK«QÆ<Õ ÉÏÉÏ ^•xx Ü«∞}z "ÕÜ«Ú#∞.
`«# â◊H` Θ À "åx HÀiHõÅ#∞ <≥~"° iÕ Û ã¨O`«∞+≤*ì ãË ≤ Ü«∂j~°fikOK«∞#∞. ™ê~Ú
áê^Œ=ÚʼnõΩ ™êëêìOQÆ #=∞™ê¯~°=Ú KÕã≤ ã¨~°fi㨺 â◊~°}ÏQÆu KÕã≤#"åxH˜
^è Œ ~ å‡~° ÷ HÍ=∞ "≥ ∂ Hõ ∆ = ÚÅ∞ Hõ ~ ° ` « Ö Ï=∞ÅHõ = ÚÅQÆ ∞ #∞. Éè í Q Æ = `ü
™êxfl^躌 =Ú#‰õΩ áÈ=Ù@‰õΩ Hõ~‡° , *Ï˝#, Ü≥∂QÆ, ÉèHí Î̃ =∂~°=æ ÚÅ<≥_ç <åÅ∞QÆ∞
„`À=Å∞ QÆÅ=Ù. JxflO\˜Ö’ ÉèHí =Θ ∂~°=æ Ú Hõ+"ì¨ ∞≥ #ÿ k. Jk =ÚO_»∞¡ QÀ`«∞Å`À
xO_çÜ«ÚO_»∞#∞. ã¨^Œ∞æ~°∞x ã¨Ç¨Ü«∞=Ú`À =ÚO_»¡#∞ QÀ`«∞Å#∞
`«Ñ≤ÊOK«∞H˘x =ÚO^Œ∞‰õΩ ™êy#KÀ QÆ=∞º™ê÷#=Ú J=bÅQÍ KÕ~°=K«∞Û#∞.
D 㨠` « º =Ú#∞ ^Œ $ _è » = ÚQÍ #=Ú‡_» x N ™ê~ÚÉÏÉÏ <˘H˜ ¯
=Hͯ}˜OK≥_"ç å~°∞.
ã¨fiÜ«∞Oã¨`åÎHõ"≥∞ÿ# „|Ǩχ=Ú, [QÆ`«∞Î#∞ ã¨$+≤ìOK«∞ <å „|Ǩχ=Ú
Ü≥ÚHõ¯ â◊HΘ (=∂Ü«∞), ã¨$+≤ì ... Ü«∞#∞ ~¸ =¸_çO\˜ QÆ∂iÛ# `«`fiΫ qKå~°=Ú
KÕã≤, "åã¨Î==Ú#H© =¸_»∞#∞ <˘Hõ\˜ÜÕ∞Ü«∞x ã≤^•úOfHõiOz, ÉÏÉÏ `«#
53
 3 3
N ™ê~Ú ã¨KiÛ« `„ =« Ú
Éèí‰õΩÎÅ „âıÜ«∞ã¨∞ûÔH· KÕã≤# JÉèíÜ«∞ „Ѩ^•# "åHõº=ÚÅ#∞ ~°K«~Ú`« D
„H˜O^Œ L^ŒÇϨ iOK«∞K«∞<åfl_»∞ :
''<å Éèí‰õΩÎx ~ÚO\˜Ö’ J#fl =„ã¨Î=ÚʼnõΩ ZѨÙÊ_»∂ Ö’@∞O_»^Œ∞.
<åÜ«∞O^Õ =∞#ã¨∞û xeÑ≤, ÉèíH˜Î„â◊^ŒúÅ`À =∞#óѨÓ~°fiHõ=ÚQÍ #<Õfl
Ü«∂~åkèOK«∞"åi Ü≥∂QÆHˆ =∆ ∞=ÚÅ <Õ#∞ EK≥^#Œ ∞. HÍ=Ù# =„™êÎÇ¨ ~°=ÚÅ
H˘~°‰õΩ „Ѩܫ∂ã¨Ñ¨_»=^Œ∞Ì ! hˆH"≥∞ÿ# HÍ=Åã≤# ÉèíQÆ=O`«∞x "Õ_»∞H˘#∞=Ú.
„ѨѨOK«=ÚÖ’x H©iÎ „Ѩu+¨ªÅÔH· „áê‰õΩÖÏ_»∞@ =∂x, ^≥·==Ú Ü≥ÚHõ¯
^Œ~åƒ~°∞Ö’ =∞#fl#Å∞ á⁄O^Œ∞@‰õΩ, ÉèíQÆ=O`«∞x Hõ~°∞}ÏHõ\ÏHõ∆=ÚÅ∞
ã¨OáêkOK«∞@‰õΩ Ü«∞uflOK«∞=Ú. „ѨѨOK« Q“~°==∞O^Œ∞H˘#∞ „Éèí=∞#∞
q_»∞=Ù=Ú. =∞#ã¨∞û #O^Œ∞ W+¨^ì =·≥ =Ú Ü≥ÚHõ¯ Ü«∂HÍ~°=Ú#∞ xÅ∞ѨÙ=Ú.
㨠= ∞¿ãÎ O „kÜ« ∞ =ÚÅ#∞ =∞#㨠∞ û#∞ Éè í Q Æ = O`« ∞ x Ü« ∂ ~å^è Œ # H˘~° ˆ H
xÜ«∞q∞OѨÙ=Ú. W`«~°=ÚÅ "≥·Ñ¨Ù =∞#ã¨∞û áÈx=fi‰õΩ=Ú. ZšѨÙÊ_»∞ #<Õfl
[˝ÑÜ Î≤ ∞« O^Œ∞OK«∞H˘#∞=Ú. =∞#ã¨∞#∞ ^è#Œ ã¨Oáê~°#˚ =Ú, ^ÕÇϨ áÈ+¨}, QÆ$ǨÏ
ã¨O~°H} ∆õ =Ú "≥Ú.# q+¨Ü∞« =ÚŠѨ@¡ ã¨OK«iOK«‰Ωõ O_» QÆ\Qì˜ Í xÅ∞ѨÙ=Ú.
JѨÙÊ_»k <≥=∞‡k =Ç≤ÏOz, âßO`«=ÚQÆ#∞ zO`å~°Ç≤Ï`«=ÚQÆ#∞
Ü«ÚO_»∞#∞. =∞#ã¨∞û ã¨iÜ≥ÿ∞# ™êOQÆ`«º=ÚÖ’ #∞#fl^Œ#∞@‰õΩ xkÜÕ∞
QÆ∞~°∞Î. K«OK«Å =∞#ã¨∞¯#‰õΩ ™êfiã¨÷º=Ú zHõ¯^Œ∞——.
ÉÏÉÏ =∂@Å∞^ŒÇ¨ÏiOz# Ñ≤=∞‡@ „QÆO^äŒHõ~°Î +≤i_ôÖ’ [~°∞QÆ∞
N~å=∞#=q∞ Ü«Ú`«û==Ú#∞ =i‚OK«∞@‰õΩ ѨÓ#∞H˘<≥#∞. +≤i_ôÖ’ [~°∞QÆ∞
#∞`«û==ÚÅxfl\˜Ö’ N~å=∞#=q∞ÜÕ∞ Q˘Ñ¨Êk. ™ê~ÚbÅ (1925 – ѨÙ@
197) Ѩ„uHõÖ’ +≤i_ôÖ’ [~°∞QÆ∞ N~å=∞#=q∞ Ü«Ú`«û==Ú QÆ∞iOz
qѨÙÅ=ÚQÆ =i‚OѨ|_ç#k. ^•x ã¨O„QÆǨÏq∞@ ¿Ñ~˘¯#|_»∞K«∞#flk.
L~°∞ã¨∞ L`«û==Ú :
HÀѨ~üQÍO"£Ö’ QÀáêÖò~å=Ù QÆ∞O_£ J#∞#`«_»∞ áÈbã¨∞ ã¨i¯Å∞
W<£ÃãÊHõ~ì ∞° QÍ #∞O_≥#∞. J`«_∞» ÉÏÉωõΩ Q˘Ñ¨Ê Éè‰í Ωõ _Î ∞» . J`«xH˜ =ÚQÆ∞~æ ∞°
Q Q
ÉèÏ~°ºÅ∞#flѨÊ\˜H˜ ã¨O`å#=Ú HõÅ∞QÆÖË^Œ∞. N™ê~Ú Ü«∂j~°fiK«#=ÚKÕ
54
P~°= J^蕺ܫ∞=Ú
J`«xH˘Hõ H˘_»∞‰õΩ |∞>ˇì#∞. P P#O^Œ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ J`«xH˜ +≤i_ôÖ’
'L~°∞ã¨∞—* L`«û==Ú x~°fiÇ≤ÏOK«=Öˇ##∞ PÖ’K«# Hõey#k. `«# PÖ’K«##∞
`å`åºHÀ`Õáê\©Å∞, ^•^•HÀ`Õ áê\©Å∞, =∂^èŒ=~å=Ù ^Õâ◊áêO_Õ `«k`«~°
`«H¯˜ # ™ê~ÚÉè‰í Ωõ ÅÎ =ÚO^Œ∞OK≥#∞. "å~°O`å nxx P"≥∂kOzi. ÉÏÉÏ
Ü«∂j~åfi^Œ=Ú#∞, J#∞=∞ux á⁄Oki. Wk 1897Ö’ [iÔQ#∞. L~°∞ã¨∞
L`«û=O [~°∞ѨÙHÀ=_®xH˜ lÖÏ¡ HõÖHˇ ~ìõ ∞° J#∞=∞uÔH· ^Œ~M° Ïã¨∞Î ÃÑ\˜iì . „QÍ=∞
‰õΩÅHõi‚ (Hõ~°}=Ú) ^•xÃÑ· <Õ^À =ºuˆ~Hõ=ÚQÍ K≥Ñ≤Ê#O^Œ∞# J#∞=∞u
~åÖË^Œ∞. HÍx ÉÏÉÏ Ü«∂j~°fikOz Ü«ÚO_»∞@KÕ, =∞~°Å „Ѩܫ∞uflOK«QÍ
"≥O@<Õ Ü«∞#∞=∞u =K≥Û#∞. ÉÏÉÏ ã¨ÅǨ ##∞ã¨iOz L~°∞ã¨∞ L`«û==Ú#∞
N~å=∞#=q∞<å_»∞ KÕÜ«Ú@‰õΩ xâ◊Û~ÚOzi. D L~°∞ã¨∞ L`«û==Ú#∞
N~å=∞#=q∞<å_»∞ [~°∞ѨÙH˘#=∞#∞@Ö’ Ç≤ÏO^Œ∂–=∞ǨÏ=∞‡nÜ«ÚÅ
ã¨"∞≥ Hÿ ºõ `å ÉèÏ==Ú ÉÏÉÏ L^ÕâÌ º◊ =Ú HÍÉ’Å∞. Éèqí +¨º`«ûOѶ∞¨ @#Å#∞ |\˜ì
K«∂_»QÍ ÉÏÉÏ ã¨OHõÅÊ=Ú <≥~°"Õi#@∞¡ ã¨Ê+ì̈=∞QÆ∞#∞.
L`«û==Ú [~°∞ѨÙ@‰õΩ J#∞=∞`«~Ú`Õ =K≥Û#∞QÍx, ~Ú`«~°
J"åO`«~°=ÚÅ∞ H˘xfl `«ÖˇuÎ#q. z#fl „QÍ=∞"≥∞ÿ# +≤i_ôÖ’ h\˜ Z^ŒÌ_ç
JkèHõ=ÚQÍ #∞O_≥#∞. „QÍ=∞=∞O`«\˜H˜ Ô~O_»∞ #∂`«∞Å∞O_≥_çq. XHõ\˜
Ü≥∞O_®HÍÅ=ÚÖ’ <≥O_çáÈ=ÙK«∞O_≥#∞. Ô~O_»= ^•xÖ’x hà◊√§ LѨÊxq.
D ã¨=∞㨺#∞ ÉÏÉωõΩ x"ÕkOK«QÍ, ÉÏÉÏ P LѨÙÊh\˜ ÉÏqÖ’ ѨÙ=ÙfiÅ∞
"ÕÃã#∞. Pâ◊Û~°ºHõ~°=ÚQÆ P LѨÙÊh~°∞ =∞Ozhà◊√§QÍ =∂iáÈ~Ú#q. P
h~°∞ ‰õÄ_® KåÅHõáÈ=Ù@KÕ `å`åºáê\©Å∞ ^Œ∂~°=Ú #∞O_ç "≥∂@Å^•fi~å
h~°∞ `≥Ñ≤ÊOK≥#∞. `å`å¯eHõ=ÚQÆ JOQÆà◊√§ "≥Åã≤#q. ‰õΩã‘Î áÈ\©Å
H˘~°Hˆ ~åÊ@∞¡ KÕÜ∞« |_ç#q.
QÀáêÅ~å=Ù QÆ∞O_»∞# H˘Hõ q∞„`«∞_»∞ QÆÅ_»∞. "åx ¿Ñ~°∞ ^•=Ú
J}Ï‚HÍ™ê~ü. J`«xk JǨÏ=∞^£#QÆ~∞° . J`«xH˜x W^Œ~Ì ∞° ÉèÏ~°ºÅ∞#flѨÊ\˜H˜
* L~°∞ã¨∞ ´ ã¨=∂kè K≥Ok# =∞ǨÏ=∞‡nÜ«ÚÅ =∞Ǩ`«∞‡Å ^Œ~åæÅ (ã¨=∂^è∞Œ Å)
=^ŒÌ ÜÕ∞>Ë\Ï Éèí‰õΩÎÅ∞ [~°∞ѨÙH˘#∞ P~å^èŒ<À`«û==Ú.
55
 3 3
N ™ê~Ú ã¨KiÛ« `„ =« Ú
ã¨O`å#=Ú ÖˉõΩO_≥#∞. J`«xH˜ ‰õÄ_» ÉÏÉÏ Ü«∂j~åfi^Œ=ÚKÕ Ñ¨Ù„`«
ã¨O`å#=Ú QÆeÔQ#∞. L`«û==Ú H˘~°‰õΩ XHõ [O_® `«Ü«∂~°∞ KÕ~ÚOK«
=Öˇ#x QÀáêÅ~å=Ù J`«xH˜ ѨÙ~°=∂~ÚK≥#∞. J@∞Å<Õ <å<å™êÃÇÏ|∞
x"≥∂<£Hõ~°∞#∞ XHõ #y+‘ [O_® `≥=∞‡x HÀÔ~#∞. D Ô~O_»∞ [O_®Å#∞
L`«û==Ú`À fã≤H˘xáÈ~Ú =∞ã‘^Œ∞ Ô~O_»∞ =¸ÅÅO^Œ∞ xÅɡ\˜ìi. D
Ѩ^Œúu xѨÊ\˜H˜x J=ÅOaOK«∞K«∞<åfl~°∞. ÉÏÉÏ `å=Ú x=ã≤Oz# Ü«∂
=∞ã‘^∞Œ #∞ '^•fi~°HÍ=∂~Ú— Ü«∞x Ñ≤eK≥_"ç å~°∞.
K«O^Œ<À`«û==Ú :
ã¨∞=∂~°∞ J~Ú^Õà◊§ `«~°∞"å`« D Ü«Ú`«û==Ú`À ÉÏ@∞ xOH˘Hõ
L`«û==Ú ‰õÄ_» „áê~°OÉè=í ∞Ü≥∞º#∞. H˘~åÖÏ „QÍ=∞=Ú#‰õΩ K≥Ok# Jg∞~°∞
â◊Hõ¯~ü ^ŒÖÏÖò J#∞ =∞ǨÏ=∞‡nÜ«∞ Éèí‰õΩÎ_»∞ K«O^Œ# L`«û==Ú#∞
„áê~°OaèOK≥#∞. D L`«û==Ú Q˘Ñ¨Ê =∞ǨÏ=∞‡nÜ«∞ ѶH¨ ~© ∞° Å Q“~°"å~°=÷ Ú
KÕÜÚ« ^Œ∞~°∞. "≥_Å» ∞Ê Ñ¨à§‹ ~°=ÚÖ’ K«O^Œ#Ѩ٠=Ú^ŒÌ #∞Oz `«ÅÃÑ· ÃÑ@∞ìH˘x
™êO„ÉÏ}˜ ^èŒ∂Ѩ=ÚÅ`À ÉèÏ*Ï Éèí[O„fÅ`À L`«û==Ú ™êyOK≥^Œ~°∞.
L`«û= =¸ˆ~y# Ñ≤=∞‡@ =∞ã‘^Œ∞#‰õΩ =zÛ =∞ã‘^Œ∞ QÆ∂\˜ (xOÉÏ~°∞)
Ö’#∞, QÀ_»ÅÃÑ#· #∞ P K«O^Œ#=Ú#∞ KÕu`À #O^Œ~∞° #∞ `«>^ìˇ ~Œ ∞° . "≥Ú^Œ\˜
=¸_»∞ ã¨O=`«û~°=ÚÅ∞ D Ü«Ú`«û==Ú#∞ Jg∞~°∞â◊H¯õ ~°∞ x~°fiÇ≤ÏOK≥#∞.
Ñ≤=∞‡@ J`«x ÉèÏ~°º P ¿ã=#∞ H˘#™êyOK≥#∞. XˆH k#=∞O^Œ∞ ѨQÆÅ∞
Ç≤ÏO^Œ∞ÅKÕ [O_®Ü«Ú`«û==Ú, ~å„`«∞ÅO^Œ∞ =∞ǨÏ=∞‡nÜ«ÚÅKÕ
K«O^Œ<À`«û==Ú ÜÕ∞ Jé=∞iHõÅ∞ ÖËHõ [~°∞QÆ∞K«∞#flq.
U~åÊ@∞¡ :
+≤i_ôÖ’ [~°∞QÆ∞ N~å=∞#=q∞ L`«û==Ú ÉÏÉÏ Éèí‰õΩÎʼnõΩ
=ÚYº"≥∞ÿ#k, Ѩq„`«"≥∞ÿ#k. Éèí‰õΩÎÅO^Œ~°∞ =zÛ D Ü«Ú`«û==ÚÖ’
áêÖÁæ # ∞K« ∞ O_ç i . |Ü« ∞ \˜ U~åÊ@¡ x flÜ« Ú `å`åºHÀ`Õ áê\© Å ∞
Q Q
K«∂K«∞H˘<≥_"ç å_»∞. WO\˜Ö’ѨŠKÕÜ∞« =Åã≤#=xflÜ«Ú ~å^è•Hõ$+¨=‚ ∂~Ú Ü«∞#∞
56
P~°= J^蕺ܫ∞=Ú
Éè‰í Ωõ ~Î åÅ∞ K«∂K«∞K«∞O_≥#∞. L`«û= k#=ÚÅÖ’ P"≥∞ x"åã¨=Ú Éè‰í Ωõ ÅÎ `À
xO_çáÈÜ≥∞_çk. P"≥∞ "åiH˜ HÍ=Åã≤# ÜÕ∞~åÊ@∞¡ K«∂K«∞H˘#∞@ÜÕ∞ QÍHõ,
L`«û==Ú#‰õΩ HÍ=Åã≤# ã¨~°O*Ï=∂#O`«Ü«Ú ã≤^ŒúѨ~°K«∞K«∞O_≥#∞.
JO`ÕHÍ^Œ∞. ã¨fiÜ«∞=ÚQÍ P"≥∞ =∞ã‘^Œ∞#∞ â◊√„ÉèíѨ~°z QÀ_»Å‰õΩ ã¨∞#fl=Ú
"ÕÜÚ« K«∞O_≥#∞. =∞ã‘^∞Œ QÀ_»Å∞ ÉÏÉÏ "≥eyOK«∞ ^è∞Œ x =¸Å=ÚQÍ =∞ã≤Ñ\ ¨ ì˜
Ü«ÚO_≥_çq. =∞O_»∞K«∞#fl ^èŒ∞x`À ã¨Ç¨, =∞ã‘^Œ∞Ö’x =ã¨∞Î=ÙÅ#xflO\˜h
fã≤ |Ü«∞@ÃÑ\ì̃, =∞ã‘^Œ∞ QÀ_»Å#∞ K«Hõ¯QÍ Hõ_çy "≥Å¡"Õ~ÚOK«∞K«∞O_≥#∞.
P"≥∞ W^ŒO`«ÜÚ« ÉÏÉÏ (k#=Ú =∂iÛ k#=Ú) Kå=_çÖ’ Ѩ~∞° O_»∞#ѨÙÊ_»∞
KÕÃã_çk. D Ѩxx N~å=∞#=q∞H˜ XHõ~ÀA =ÚO^Õ Ñ¨ÓiÎKÜ Õ Ú« K«∞O_≥#∞.
¿Ñ^ŒÅ‰õΩ J#fl^•#=∞x# ÉÏÉωõΩ KåÖÏ „Ñ‘u. JO^Œ∞KÕ D Ü«Ú`«û=
ã¨=∞Ü«∞=∞O^Œ∞ J#fl^•#=Ú qiqQÍ KÕÜÚ« K«∞O_çi. Éè’[# Ѩ^•~°=÷ ÚÅ∞,
q∞~îå~ÚÅ∞ ~å^è•Hõ$+¨‚=∂~Ú WO\˜Ö’ q™êÎ~°=ÚQÆ =O_»|_≥_çq.
J<ÕHõ=∞Ok ã¨OѨ#∞flÖˇ·# ™ê~ÚÉèí‰õΩÎÅ∞ ã¨fiK«ÛùO^Œ=ÚQÆ Ñ¨Ó#∞H˘x ~¸
¿ã=Ö’ áêÖÁæ#∞K«∞O_≥_"ç å~°∞.
L~°∞ã¨∞ N~å=∞#=q∞ L`«û==ÚQÍ =∂i# "≥·#=Ú :
D „ѨHÍ~°=ÚQÍ 1897 #∞O_ç 1911 =~°‰õΩ L~°∞ã¨∞ L`«û==Ú
N~å=∞#=q∞ <å_»∞ "≥·Éèí==ÚQÍ [~°∞QÆ∞K«∞O_≥#∞. ~å#∞~å#∞ Jk
=$kú Ü « ∞ QÆ ∞ K« ∞ „áê=ÚYº=Ú ã¨ O `« i OK« ∞ H˘<≥ # ∞. 1912Ö’ ~¸
L`«û==Ú#‰õΩ ã¨O|OkèOz<˘Hõ =∂~°∞Ê [iÔQ#∞. N ™ê~Ú<å^äŒ
ã¨QÆ∞}Àáêã¨# „QÆO^äŒHõ~°ÎÜ≥ÿ∞# Hõ$ëê‚~å=Ù *ψQâ◊fi~° cè+¨‡ Ü«∞#∞"å_»∞
^•^•™êÃÇÏ|∞ MÏѨ~ˆ ¤ (J=∞~å=u)`À Hõeã≤ #∞`«û==Ú#‰õΩ =K≥Û#∞. "å~°∞
nH˜∆`ü"å_®Ö’ |ã¨KÕã≤i. L`«û==Ú =ÚO^Œ∞~ÀA Hõ$ëê‚~å=Ù nH˜∆`ü"å_®
=™ê~åÖ’ ѨO_»∞H˘xÜ«ÚO_≥#∞. P ã¨=∞Ü«∞=ÚÖ’ ÅHõ∆‡}~å=Ù L~°Ñ¶π
HÍHÍ=∞Ǩ[x ѨÓ*Ï Ñ¨iHõ~°=ÚÅ Ñ¨à‹§=Ú`À =∞ã‘^Œ∞#‰õΩ áÈ=ÙK«∞O_≥#∞.
J`«xx K«∂_»QÆ<Õ cè+¨‡‰õΩ Ü≥ÚHõ „H˘`«Î Ü«∂Ö’K«# `«>ˇì#∞. "≥O@<Õ HÍHÍ
=∞Ǩ[xx ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ Ñ≤ez J`«x`À, ''L~°∞ã¨∞ Ü«Ú`«û==Ú#∞ N~å=∞#=q∞
57
 3 3
N ™ê~Ú ã¨KiÛ« `„ =« Ú
<å_» ∞ KÕ Ü « Ú =∞#∞@Ö’ Éè í Q Æ = ^Œ ∞ ^Õ Ì â ◊ " Õ ∞ kÜ≥ ∂ Ü« Ú O_» = K« ∞ Û#∞.
N~å=∞#=q∞ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙʼnõΩ KåÖÏ =ÚYº"≥∞ÿ# Ѩ~°fik#=Ú Hõ#∞Hõ ~¸
k#=∞O^Œ∞ ~å=∞ [<À‡`«û==Ú ÜÕ∞Å [~°∞Ѩ‰õÄ_»——^Œx Ü«∞_çÔQ#∞. HÍHÍ
=∞Ǩ[xH˜ P Ü«∂Ö’K«# ÉÏQÍ #zÛ#k. `«=∞ ã¨OHõÅÊ=Ú#‰õΩ ÉÏÉÏ
Ü«∞#∞=∞u ã¨OáêkOK«∞@‰õΩ PÜ«∞`«Î=∞~Úºi. HÍh, ÉèíQÆ=ã¨ûOH©~°Î#
KÕÜÚ« @‰õΩ, JO`« `«‰Ωõ ¯= =º=kèÖ’ ǨÏi^•ã¨∞#∞ ã¨OáêkOK«∞@ Hõ+=ì¨ Ú.
D ã¨=∞㨺#∞ ‰õÄ_® `«∞^Œ‰Ωõ cè+‡¨ ÜÕ∞ Ѩi+¨¯iOK≥#∞. Z@¡#, J`«x =^ŒÌ
~å=∂MϺ#=∞#∞ N~å=Úx K«i„`« ã≤^Œú=ÚQÍ #∞O_»∞@KÕ, J`«_Õ ^•xx
ã¨OH©~°Î# KÕÜ«Ú@‰õΩ, HÍHÍ =∞Ǩ[x Ǩ~À‡xÜ«∞O "å~ÚOK«∞@‰õΩ
f~å‡xOzi. K«HÔ ¯~°`À HõeÑ≤# âÁOiî QÆ∞O_» „Ѩ™ê^Œ=Ú ~å^è•Hõ$+¨=‚ ∂~Ú
KÕÜ«Ú@ ˆH~åÊ@Ü≥∞º#∞. ÉÏÉÏ Ü«∞#∞=∞u ÉÁO^Œ∞@ÔH· "å~°∞ =∞ã‘^Œ∞‰õΩ
áÈ~Úi. ã¨~°fiA˝_≥·# ÉÏÉÏ, ''"å_»Ö’ <Õq∞ [~°∞QÆ∞K«∞#fl^Œ——x =∞Ǩ[xx
„ѨtflOK≥#∞. ÉÏÉÏ Ü«∞_çy# „Ѩâ◊flÖ’x JO`«~å~°ú=Ú#∞ =∞Ǩ[x
„QÆÇ≤ÏOK«ÖËHõ, ÜÕ∞g∞ ["åa=fiHõ =∞ø#=ÚQÆ #∞O_≥#∞. ÉÏÉÏ Ü«∞^Õ „Ѩâ◊fl
cè+‡¨ #_çQÔ #∞. J`«_∞» N~å=∞#=q∞ Ü«Ú`«û==Ú KÕÜ∞« =ÅÜ«Ú##∞ `«=∞
Ü«∂Ö’K«##∞ ÉÏÉωõΩ q=iOz, JO^Œ∞ʼnõΩ ÉÏÉÏ Ü«∞#∞=∞u x=fi=Öˇ#x
HÀÔ~#∞. ÉÏÉÏ "≥O@<Õ Ü«∂j~°fikOK≥#∞. JO^Œ~∞° ã¨O`«ãO≤ z ~å=∞[Ü«∞Ou
L`«û==Ú#‰õΩ ã¨Oã≤^Œ∞úÖˇ·i. P =∞~°∞ã¨\˜ k#=Ú =∞ã‘^Œ∞ #ÅOHõiOzi.
~å^è•Hõ$+¨=‚ ∂~Ú Ü≥ÚHõ TÜ«∞ÅxK≥Û#∞. ^•xx ÉÏÉÏ Pã¨#=Ú =ÚO^Œ∞
„"ÕÖÏ_»QÆ\˜ìi. N~å=∞[<À‡`«û= "Õ_»∞Hõ „áê~°OÉèí=∞Ü≥∞º#∞. cè+¨µ‡_»∞
H©~°Î# K≥ѨÊ@‰õΩ ÖËK≥#∞. =∞Ǩ[x Ǩ~À‡xÜ«∞O =ÚO^Œ∞ ‰õÄ~˘Û<≥#∞.
JѨÙÊ_Õ ÖˇO_ô #∞O_ç =∞ã‘^∞Œ ‰õΩ =zÛ# ÉÏÉÏ J^ŒO`«ÜÚ« K«∂z =∞Ǩ[xx
Ñ≤eÑ≤OK≥#∞. ~å=∞[<À‡`«û==Ú [~°∞ѨÙ@‰õΩ ÉÏÉÏ Ü≥ÚѨÙÊH˘#∞<À ÖË^À,
ÜÕ∞=∞QÆ∞<À Ü«∞x [O‰õΩ`«∂ J`«_∞» ÉÏÉÏ =^Œ‰Ì Ωõ "≥ো #∞. JkÜ«∞O`«ÜÚ«
ÜÕ∞=∞x, JHõ¯_» TÜ«∞Å Ü≥∞O^Œ∞‰õΩ Hõ\˜ì~°x ÉÏÉÏ Ü«∞`«xx Ü«∞_çÔQ#∞.
Q Q
N~å=∞#=q∞ =∞Ǩϟ`«û==Ú „áê~°OÉèí"≥∞ÿ#^ŒxÜ«Ú JO^Œ∞ÅÔH· TÜ«∞Å
58
P~°= J^蕺ܫ∞=Ú
Hõ\~ì˜ x° Ü«Ú J`«_∞» K≥ÃÑÊ#∞. ÉÏÉÏ =∞ã‘^∞Œ Ö’ #∞O_»∞ ÉèQí =Æ O`«∞x x~°∞}
æ
ã¨fi~°∂Ѩ=Ú#∞ ã¨∂zOK«∞ 'xOÉÏ~°∞— (QÆ∂_»∞) #∞O_ç ~Ô O_»∞ ѨÓÅ=∂ÅÅ∞
fã≤, Ü≥ÚHõ\˜ =∞Ǩ[x "≥∞_»Ö’ "Õã,≤ ~ÚOH˘Hõ\˜ cè+‡¨ ‰õΩ ѨOÃÑ#∞. ǨÏiHõ^Œä
„áê~°OÉèí=∞Ü≥∞º#∞. ~å=∞Hõ^ä•ã¨OH©~°Î#=Ú =ÚyÜ«∞QÍ<Õ, ÉÏ*Ï Éèí[O„f
^èŒfi#∞Å =∞^茺 'N~å=∞K«O„^Œ=¸iÎH© *ˇ·— Ü«∞#∞ [Ü«∞ [Ü«∞ ^è•fi#=ÚÅ∞
KÕÜÚ« K«∂, Ѩ~"° ∂≥ `åûǨÏ=Ú`À JO^Œ~∂° Ü≥ÚHõiÃÑ· <˘Hõ~∞° 'QÆ∞ÖÏÖò— (Zé]
~°OQÆ∞á⁄_ç) [Å∞¡H˘xi. JO`«Ö’ <˘Hõ QÆ~°˚# q#|_≥#∞. Éèí‰õΩÎÅ∞
K«Å∞¡H˘#∞K«∞O_ç# QÆ∞ÖÏÖò Z@∞Å<À áÈ~Ú ÉÏÉÏ HõO\˜Ö’ Ѩ_#≥ ∞. ÉÏÉÏ
HÀѨ=Ú`À aQÆæ~°QÍ u@∞ì@ „áê~°OaèOK≥#∞. Wk K«∂z KåÅ=∞Ok
ÉèÜ
í ∞« =Ú`À áêiáÈ~Úi. HÍx ÉÏÉÏ Ü≥ÚHõ¯ ã¨xflÇ≤Ï`«É‰íè Ωõ ÅÎ ∞ =∂„`«=Ú
J=xflÜ«Ú u@¡ ~°∂Ѩ=ÚQÍ ÉÏÉÏ `«=∞H˜zÛ# Ü«∂j~åfi^Œ=ÚÅx „QÆÇÏ≤ Oz
Hõ^ŒÅHõ #Hõ¯_»<Õ Ü«ÚO_çi. N~å=∞[Ü«∞Ou<å_»∞ ~å=}∞_»<Õ
Ü«∞ǨÏOHÍ~åk Ji+¨_fi» ~°=æ ÚÅ#∞ ã¨OǨÏiOK«∞@‰õΩ N™ê~Ú ~°∂Ѩ=ÚÖ’
#∞#fl N~å=Ú_»∞ P„QÆÇÏ≤ OK«∞@ ã¨ÇϨ ["Õ∞ Hõ^• Ü«∞x ÉèÏqOzi. +≤i_ôÖ’
U^≥#· „H˘`«kÎ „áê~°OaèOK«∞#ѨÙ_≥Å¡ ÉÏÉÏ HÀÑ≤OK«∞@ Ü≥ÚHõ i"åA. nxx
`≥eã≤#"å~°∞ QÆ=Ú‡# #∂~°H˜O_çi. `«# TÜ«∞Å#∞ ÉÏÉÏ q~°∞K«∞##∞
ÉèíÜ«∞=Ú`À ~å^è•Hõ$+¨‚=∂~Ú =∞Ǩ[xx aez TÜ«∞Å#∞ nã≤H˘x
~°=∞‡<≥#∞. =∞Ǩ[x áÈ~Ú ^•xx qѨÙÊK«∞O_»QÍ ÉÏÉÏ J`«x =^ŒÌ‰õΩ
áÈ~Ú TÜ«∞Å#∞ fÜ«∞=Å^Œx K≥ÃÑÊ#∞. H˘O`«¿ãѨ\H˜ ˜ ÉÏÉÏ âßOuOK≥#∞.
P<å\˜ =∞ǨѨÓ[ Ǩ~°u "≥Ú^ŒÅQÆ∞#q =ÚyÃã#∞. ™êÜ«∞O„`«=Ú =∞Ǩ[x
áÈ~Ú TÜ«∞Å#∞ qѨÙÊK«∞O_»QÍ xOHõ#∂ ^•x Ü«∞=ã¨~=° Ú#fl^Œh, Hõ#∞Hõ
^•xx qѨÊ=^ŒÌh ÉÏÉÏ Ü«∞`«xx "åiOK≥#∞. ~å=∞#=q∞ =∞~°∞ã¨\˜
k#=Ú# [~°∞Ѩ٠QÀáêÅHÍÖ’`«û==Ú`À QÍx Ü«Ú`«û==Ú Ñ¨ÓiÎHÍ^Œ#∞
q+¨Ü«∞=Ú JѨÙÊ_»∞ Éèí‰õΩÎʼnõΩ ã¨∞ÊùiOK≥#∞. =∞~°∞<å_»∞ NHõ$+¨‚ [##=Ú
<å_»∞ áê\˜OK«∞ 'HÍÖÏǨÏO_ç— Ü«∞#∞ L`«û==Ú [iÑ≤i. HÍÖÏǨÏO_ç Ü«∞#QÍ
#Å¡x ‰õΩO_»Ö’ J@∞‰õΩÅ∞, ÃÑ~°∞QÆ∞, LѨÙÊHÍ~°=Ú HõeÑ≤ „"ÕÖÏ_»QÆ>ˇì^Œ~°∞.
59
 3 3
N ™ê~Ú ã¨KiÛ« `„ =« Ú
ǨÏiHõ^äŒ ã¨=∂ѨÎ"≥∞ÿ# Ñ≤=∞‡@ nxx Hõ>ˇì`À ѨQÆ∞Å Q˘>ˇì^Œ~°∞. ~åeѨ_ç#
Ü«∞@∞‰õΩÅ#∞ Éè‰í Ωõ ÅÎ ‰õΩ „Ѩ™ê^Œ=ÚQÆ Ñ¨Oz ÃÑ>ˇ^ì ~Œ ∞° . NHõ$+¨‚ Ѩ~=° ∂`«∞‡_»∞
D =∂kiQÆ<Õ QÆ# ¿ãflÇ≤Ï`«∞ÅQÆ∞ Q˘Å¡ Ñ≤Å"¡ åO„_»‰Ωõ ѨOz ÃÑ@∞ìK∞« O_≥#∞.
P =∞~°∞ã¨\˜ k#=Ú W=xflÜ«Ú Ñ¨ÓiÎÜ∞ÿ≥ # Ñ≤=∞‡@ TÜ«∞Å#∞ qѨÙÊ@‰õΩ
ÉÏÉÏ ã¨=∞‡uOK≥#∞. N~å=∞#=q∞ "Õ_∞» Hõb q^è=Œ ÚQÆ [iyáÈ=ÙK«∞O_»QÍ,
ѨQ\ Æ "˜ àÕ ◊ Ѩ`åHÀ`«û==Ú, ~å„uÜ«∞O^Œ∞ K«O^Œ<À`«û==Ú ‰õÄ_® Ü«∞^ä•qkèQÆ
[iy#q. Dq^èŒ=ÚQÆ P<å\˜ #∞O_ç L~°∞ã¨∞ L`«û==Ú N~å=∞#=q∞
L`«û==ÚQÆ =∂Ô~#∞.
1913 #∞O_ç N~å=∞#=q∞ Ü«Ú`«û==ÚÖ’x Ü«∞Oâ◊=ÚÅ∞
„Hõ = ∞=ÚQÆ ÃÇÏzÛ#q. K≥ · „ `« áê_» º q∞ #∞Oz ~å^è • Hõ $ +¨ ‚ = ∂~Ú
'<å=∞ã¨áêÎǨÏ=Ú— „áê~°OaèOK«∞ K«∞O_≥#∞. Éèí‰õΩÎÅO^Œ~°∞ =O`«∞Å "åsQÍ
JO^Œ∞ áêÖÁæ#∞K«∞O_çi. XH˘¯Hõ¯Ñ¨ÙÊ_»∞ ~å^è•Hõ$+¨‚=∂~Ú ‰õÄ_»
"Õ‰õΩ=~°≠Ï=Ú#<Õ Éèí[#Ö’ KÕ~°∞K«∞O_≥#∞. N~å=∞#=q∞ L`«û==ÚÅ∞
^Õâ=◊ ∞O`«@ [~°∞QÆ∞@KÕ Ç¨ÏiHõ^•ä HÍňHÑ∆ =¨ Ú KÕÜÚ« ǨÏi^•ã¨∞Å∞ ^˘~°∞‰õΩ@
^Œ∞~°¡Éèí=ÚQÍ #∞O_≥#∞. N~å=∞#=q∞H˜ 5, 6 ~ÀAÅ∞ =ÚO^Œ∞ 'P^èŒ∞xHõ
`«∞HÍ~å"£∞— Ü«∞x Ñ≤Å∞=|_»∞ ÉÏÖÏ|∞= =∂bÜ«∞#∞ ã¨OH©~°Î#HÍ~°∞x
HÍHÍ=∞Ǩ  [x Ü« ∂ ^è Œ $ zÛù H õ = ÚQÆ Hõ e Ü« Ú @ `« @ ã≤ Î O z#k.
N~å=∞#=q∞<å_»∞ ã¨OH©~#ΰ KÕÜÚ« @‰õΩ =∞Ǩ[x J`«xx +≤i_ô `À_˘¯x
=K≥Û#∞. P =∞~°∞ã¨\˜ ã¨O=`«û~°=Ú ‰õÄ_®, J#QÍ 1914Ö’ `«#
ã¨fi„QÍ=∞"≥∞ÿ# ã¨`å~å lÖÏ¡ |$ǨÏ^£ ã≤^ŒúHõ=>ˇ „QÍ=∞=ÚÖ’ ¿Ñ¡QÆ∞ "åºÑ≤Oz
Ü«ÚO_»∞@KÕ`« ÉÏÅ|∞= ã¨`å~°¯~ü ã¨OH©~#ΰ HÍ~°º„Hõ=∞=ÚÅ∞ ÖËHõ MÏmQÍ
#∞O_≥#∞. HÍHÍ™êÃÇÏÉò nH˜` ∆ ü ^•fi~å ÉÏÉÏ Ü«∞#∞=∞u á⁄Ok J`«_∞» +≤i_ô
=zÛ, ǨÏiHõ^•ä ã¨OH©~#ΰ =Ú KÕÃã#∞. ÉÏÉÏ J`«xx `«y#@∞¡ ã¨`¯« iOK≥#∞.
1914 ã¨O.Ö’ „Ѩu ã¨O=`«û~°=Ú N~å=∞#=q∞ <å_»∞ +≤i_ôÖ’ ã¨OH©~°Î#
KÕÜÚ« ÉÏ^躌 `«#∞ N ^•ã¨Q} Æ ∞ =∞Ǩ~åA#‰õΩ ÉÏÉÏ JѨÊyOK«∞@ ^•fi~å
ÜÕ∞>Ë\Ï XH˘¯Hõ¯ „H˘`«Î ǨÏi^•ã¨∞#∞ Ñ≤Å∞K«∞ ã¨=∞㨺 âßâ◊fi`«=ÚQÆ
Q
Ѩi+¨¯iOѨ|_≥#∞.
60
P~°= J^蕺ܫ∞=Ú
1912 #∞O_ç D Ü«Ú`«û==Ú ~å#∞ ~å#∞ =$kú á⁄O^Œ∞K«∞O_≥#∞.
K≥„· `« â◊√^Œú J+¨qì ∞ "≥Ú^ŒÅ∞ ^•fi^Œt =~°‰Ωõ +≤i_ô `Õ<„≥ `«∞>ˇÜ
ì ∞« =Öˇ „Ѩ[Å`À
H˜@H˜@ÖÏ_»∞K«∞O_≥#∞. JOQÆà◊§ ã¨OYº ÃÑiyáÈÜ≥∞#∞. ‰õΩã‘ÎáÈ\©ÅÖ’
#<ÕHõ=∞Ok „Ѩ=ÚY =∞Å∞¡Å∞ áêÖÁæ#∞K«∞O_çi. ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ J#fl ã¨O`«~°Ê}
qiqQÆ [~°∞QÆ∞K«∞O_≥#∞. ~å^è•Hõ$+¨=‚ ∂~Ú Hõ$+≤KÕ +≤i_ô Ü≥ÚHõ ã¨O™ê÷#=ÚQÆ
~°∂á⁄O^≥#∞. qq^èŒ=ÚÖˇ·# ǨÏOQÆ∞Å∞, J¼ÅOHÍ~°=ÚÅ∞ ÃÑiy#q.
J¼ÅOHõiOѨ|_ç# QÆ∞é]=Ú, ѨšH˜, ~°^äŒ=Ú, áê„`«Å∞, "≥O_ç ™ê=∂#∞Å∞,
ÉÏbì Å ∞, =O@áê„`« Å ∞, Ѩ @ =ÚÅ∞, xÅ∞=Ù@^Œ Ì = ÚÅ∞ "≥ Ú .#q
|Ǩ˙HõiOѨ|_≥#∞. L`«û==Ú#‰õΩ U#∞QÆ∞Å∞ ‰õÄ_» =K≥Û#∞. W=xflÜ«Ú
Ü≥ ∞ O`« ÃÇÏzÛ#Ѩ Ê \˜ H ˜ ™ê~ÚÉÏÉÏ gx<Õ = ∂„`« = Ú ÅHõ ∆ º ÃÑ@ì H õ
Ü«∞^ä•Ñ¨Ó~°fi=Ú x~å_»O|~°∞Öˇ· Ü«ÚO_≥_ç"å~°∞. D Ü«Ú`«û==ÚÖ’
QÆ=∞xOѨ=Åã≤# =ÚYº q+¨Ü«∞"Õ∞=∞# Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞, =∞ǨÏ=∞‡nÜ«ÚÅ∞
Ü≥∞\˜ì J~°=∞iHõÅ∞ ÖËHõ Hõeã≤ "≥∞Åã≤ L`«û==ÚÅÖ’ áêÅ∞|OK«∞H˘<≥_"ç å~°∞.
D<å\˜ =~°‰Ωõ Ü≥∞@∞=O\˜ =∞`« HõÅǨÏ=ÚÅ∞ +≤i_ôÖ’ `«Ö` ˇ ÖΫ ^Ë ∞Œ . "≥Ú^Œ@
5000 #∞O_ç 7000 =~°‰Ωõ Ü«∂„u‰õΩÅ∞ =KÕÛ"å~°∞. „Hõ=∞=ÚQÆ Ü«∂ ã¨OYº
75,000‰õΩ ÃÑiy#k. JO`« ÃÑ^ŒÌ ã¨OYºÖ’ [#∞Å∞ QÆ∞q∞QÆ∂_ç#ѨÊ\˜H˜
Z#fl_»∂ JO@∞"åº^èŒ∞Å∞ HÍx, J¼Å¡~°∞Å∞ QÍx ã¨OÉèíqOK«ÖË^Œ∞ !
=∞ã‘^Œ∞‰õΩ =∞~°=∞‡`«∞Å∞ :
QÀáêÅ~å=Ù QÆ∞O_»∞#‰õΩ WOH˘Hõ =∞Oz Ü«∂Ö’K«# `«>#ìˇ ∞. L~°∞ã¨∞
L`«û==Ú#∞ „áê~°OaèOz# q^èŒ=ÚQÆ<Õ, =∞ã‘^Œ∞#∞ `«y#@∞¡QÍ fiÛ
k^ŒÌ=Öˇ#x xâ◊Û~ÚOK«∞H˘<≥#∞. =∞ã‘^Œ∞ =∞~°=∞‡`«∞ KÕÜ«Ú xq∞`«Î"≥∞ÿ
~åà◊§#∞ `≥ÑÊ≤ Oz K≥H¯˜ OK≥#∞. HÍx D Ѩx ÉÏÉÏ J`«xH˜ xÜ«∞q∞OK«Ö^Ë ∞Œ .
<å<å™êÃÇÏ|∞ KåO^À~°¯~°∞‰õΩ P ¿ã= ÅaèOz#k. ~åà◊§ `åѨ# HÍ~°º=Ú
HÍHÍ™êÃÇÏ|∞ nH˜∆`ü‰õΩ xÜ≥∂yOѨ|_≥#∞. =∞ã‘^Œ∞‰õΩ =∞~°=∞‡`«∞Å∞
KÕÜ«Ú@ "≥Ú^Œ@ ÉÏÉÏ H˜+¨ì=Ú ÖˉõΩO_≥#∞. HÍx Éèí‰õΩÎ_»QÆ∞ =∞ǨÏÖÏûѨu
Q
HõeÊOK«∞H˘x, Ü≥∞@∞Å<À ÉÏÉÏ Ü«∞#∞=∞ux ™êkèOK≥#∞. ÉÏÉÏ Kå=_çÖ’
61
 3 3
N ™ê~Ú ã¨KiÛ« `„ =« Ú
ѨO_»∞H˘#fl XHõ¯ ~å„uÖ’ =∞ã‘^∞Œ <ÕÅ#∞ K«H¯õ x ~åà◊§`«À `åѨ# KÕÜÚ« @
=ÚyOzi. JѨÊ\˜#∞O_ç ÉÏÉÏ QÀ<≥QÆ∞_»¤ÃÑ· ‰õÄ~°∞ÛO_»∞@ =∂x z#fl
Ѩ~°∞ѨÙg∞^Œ ‰õÄ~°∞ÛO_»∞"å~°∞. Q˘Ñ¨Ê =ºÜ«∞ „Ѩܫ∂ã¨Å`À 1911=
ã¨O=`«û~°=ÚÖ’ ã¨ÉÏè =∞O_»Ñ=¨ Ú Ñ¨ÓiÎKãÕ i≤ . =∞ã‘^∞Œ ‰õΩ =ÚO^Œ∞#fl *ÏQÍ
KåÖÏ z#flk. ™œHõ~°º=ÚQÍ ÖˉõΩO_≥#∞. HÍHÍ™êÃÇÏ|∞ nH˜∆`ü ^•xx
qâßÅѨ~z° ÃÑ· HõÑÙ¨ Ê "ÕÜ∞« ^ŒÅK≥#∞. ZO`À _»|∞ƒ ÃÑ\˜ì W#∞Ѩ ã¨OÎ Éè=í ÚÅ∞
"≥Ú^ŒÅQÆ∞#q `≥Ñ≤ÊOz Ѩx „áê~°OaèOK≥#∞. ~å„uÜ«∞O`«Ü«Ú „â◊=∞Ѩ_ç
ã¨OÎ Éè=í ÚÅ∞ <å>ˇ_"ç å~°∞. =∞~°∞ã¨\˜ k#=Ú „áê`«óHÍÅ=Ú#<Õ ÉÏÉÏ Kå=_ç
#∞O_ç =zÛ Ü«∞kÜ«∞O`«ÜÚ« Ez HÀѨ=Ú`À "åxx Ñ‘H˜ áê~°"K·≥ _≥ "ç å~°∞.
P~°= J^蕺ܫ∞=Ú
<åâ◊Û~°º=∞QÆ∞flÖˇi· . JO`« `«fi~°Ö’ ÉÏÉÏ HÔ @∞¡ HÀѨ=Ú =K≥Û#∞ ? ZO^Œ∞KÕ`«
h q^è=Œ ÚQÆ `å`åº#∞ tH˜O∆ K≥#∞ ? "åi HÀѨ=Ú `«H} ∆õ "Õ∞ Z@∞¡ K«Å|¡ _≥#∞?
Jx Ü«∞O^Œ~∞° PÖ’zOK«∞K«∞O_çi. ÉÏÉÏ XH˘¯Hõ¯Ñ¨ÙÊ_»∞ âßO`«=¸iÎ=Öˇ
QÆ∂~°∞ÛO_ç Ü«∞`«ºO`« „¿Ñ=∂#∞~åQÆ=Ú`À =∂\Ï¡_∞» K«∞O_»∞"å~°∞. JO`«Ö’
#HÍ~°}=ÚQÍ HÀÑ≤OK≥_"ç å~°∞. J@∞=O\˜ ã¨OѶ∞¨ @#Å∞ J<ÕH=õ ÚÅ∞ QÆÅ=Ù.
HÍx ÜÕ∞k K≥Ñʨ =Öˇ##∞ q+¨Ü∞« =Ú `ÕÅ∞ÛH˘#ÖˉΩõ <åfl#∞. JO^Œ∞KÕ <å‰õΩ
*Ï˝ÑH¨ =õ Ú =zÛ#ѨÙÊ_≥Å¡ XH˘¯Hõ¯\˜ K≥ÃÑÊ^Œ#∞.
P~°= J^蕺ܫ∞=Ú ã¨OѨÓ~°=‚ Ú

abcdef
XHõ™êi ÉÏÉÏ q∞H˜¯e HÀáÈnÌÑ≤`«∞_≥·, <å\˜# W#∞Ѩ ã¨ÎOÉèí=Ú#∞
XHõ KÕu`À ɡHeõ OK«∞K«∞, ~Ô O_»= KÕu`À `å`åºáê\©Å∞ Ñ‘H#õ ∞ |@∞ìH˘<≥#∞.
`å`åº `«ÅáêQÍ#∞ |Å=O`«=ÚQÍ nã≤, Ü«∞yæÑÙ¨ Å¡`À xѨÊO\˜Oz, Ü≥ÚHõ
QÀuÖ’ áê~°"K·≥ #≥ ∞. ÉÏÉÏ <Õ„`«=ÚÅ∞ xѨÙÊHõ}=ÚÅ=Öˇ "≥Å∞QÆ∞K«∞O_≥#∞.
Z=iH˜x ÉÏÉÏ"≥·Ñ¨Ù K«∂K«∞@‰õΩ ‰õÄ_® ^è≥·~°º=Ú KåʼnõΩO_≥#∞. JO^Œ~°∞ ã¨^Œ∞æ~°∞ N ™ê~Ú<å^ä•~°Ê}=∞ã¨∞Î
ÉèÜ í ∞« HõOÑ≤`∞« Öˇi· . ÉÏÉÏ `«# *Ë|∞Ö’ #∞Oz XHõ ~°∂áê~Ú fã≤ Ü«∞@∞"≥Ñ· Ù¨ â◊√ÉèíO Éèí=`«∞
qã¨~Ô #∞. Jk â◊√Éèãí =¨ ∞Ü«∞=∞O^Œ∞ KÕÜÚ« Ü«∂Ǩïu=Öˇ Hõ#|_≥#∞. `å`åº
‰õÄ_® KåÖÏ ÉèíÜ«∞Ѩ_≥#∞. `å`庈Hq∞ [~°∞QÆ#∞#fl^À Z=iH© Uq∞Ü«Ú
`≥eÜ«∞‰õΩO_≥#∞. HõeÊOK«∞H˘x ÉÏÉÏ Ñ¨@∞ì#∞O_ç `å`åº#∞ q_çÑ≤OK«∞@
ÔH=fiiH˜x ^è≥·~°º=Ú KåÅÖË^Œ∞. WO`«Ö’ ‰õΩ+≤ª~ÀyÜ«Ú ÉÏÉÏ Éèí‰õΩÎ_»∞ #QÆ∞
ÉèÏQÀl tO^Õ H˘OK≥=Ú ^è≥·~°º=Ú ‰õÄ_»QÆ@∞ìH˘x =ÚO^Œ∞‰õΩ áÈQÍ ÉÏÉÏ
"åxx XHõ „ѨH¯õ ‰õΩ „`Àã≤"ÃÕ ã#∞. =∂^è=Œ ~å=Ù ã¨g∞Ñ≤OK«É’QÍ ÉÏÉÏ J`«xÃÑ·
W@∞Hõ~å~Ú ~°∞"≥fi#∞. ZO`«=∞Ok P *’eH˜ áÈ^ŒÅz~À JO^ŒiH˜ Ü≥ÚˆH
QÆu Ѩ>ˇì#∞. HÍx H˘O`«¿ãѨ\˜H˜ ÉÏÉÏ âßOuOK≥#∞. XHõ ^Œ∞HÍ}^•~°∞x
Ñ≤eÑ≤Oz, "åx =^ŒÌ#∞Oz Ü≥ÚHõ #y+‘ [sáêQÍ#∞ H˘x, `å`åº#∞
„Ѩ`ºÕ Hõ=ÚQÍ ã¨`¯« iOK«∞@HÍÜ«∞#fl@∞¡, ^•xx ã¨fiÜ«∞=ÚQÍ `å`åº `«Å‰õΩ

Q Q
K« ∞ >ˇ ì # ∞. ÉÏÉÏ Ü≥ Ú Hõ ¯ ~¸ qO`« K « ~ ° º #∞ Ez# "åÔ ~ Å¡ ~ ° ∞
62 63
 3 3
N ™ê~Ú ã¨KiÛ« `„ =« Ú
lmnopq
N ™ê~Ú<å^è•Ü«∞ #=∞ó
N ™ê~Ú ã¨KÛ«i`„ =
« Ú
U_»= J^蕺ܫ∞=Ú
J^Œ∞ƒù`å=`å~°=Ú† ™ê~ÚÉÏÉÏ "≥·Yi† ÉÏÉÏ Ü≥∂QÍÉèϺã¨=ÚÅ∞ – ^èÒu,
YO_»Ü≥∂QÆ=Ú† ÉÏÉÏ ã¨~åfiO`«~åºq∞`«fi=Ú, HÍ~°∞}º=Ú† ‰õΩ+¨µª~ÀQÆ Éèí‰õΩÎx
¿ã=† MÏѨˆ~¤ ‰õΩ=∂~°∞x ¿Ñ¡QÆ∞ "åºkè† ÉÏÉÏ Ñ¨O_»i „Ѩܫ∂}=Ú
J^Œ∞ƒù`å=`å~°=Ú :
™ê ~ÚÉÏÉÏ Ç≤ Ï O^Œ ∞ =#flKÀ "å~° ∞ =∞Ǩ Ï =∞‡nÜ« Ú x =Öˇ
HõxÑ≤OK≥_ç"å~°∞. =∞ǨÏ=∞‡nÜ«Ú_»#∞H˘#flKÀ Ç≤ÏO^Œ∂=∞`åKå~°
ã¨OѨ#∞fl_»∞QÆ QÍxÊOK«∞K«∞O_≥#∞. PÜ«∞# Ç≤ÏO^Œ∞"å ÖËHõ =∞ǨÏ=∞‡nÜ«Ú_®
Ü«∞#fl q+¨Ü∞« =Ú W^Œq∞^Œ=ú ÚQÆ Ü≥∞=fiiH© `≥eÜ«∞^Œ∞. ÉÏÉÏ âß„™ÈÎH=Îõ ÚQÍ
Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ N~å=∞#=q∞ Ü«Ú`«û==Ú [~°∞ѨÙK«∞O_≥#∞. J^ÕHÍÅ=∞O^Œ∞
=∞ǨÏ=∞‡nÜ«ÚÅ K«O^Œ<À`«û==Ú [~°∞ѨÙ@‰õΩ J#∞=∞uOK≥#∞. D
Ü«Ú`«û= ã¨=∞Ü«∞=∞O^Œ∞ ‰õΩã‘Î áÈ\©Å#∞ „áÈ`«ûÇ≤ÏOK«∞ K«∞O_»∞"å~°∞. QÔ ez#
"åiH˜ =∞Oz |Ǩï=∞`«∞eK≥Û_ç"å~°∞. QÀ‰õΩÖÏ+¨qì ∞<å_»∞ QÀáêÖòHÍÖ’`«û==Ú
[iÑ≤OK«∞K«∞O_çi. D^Œ∞Öò Ѷ≤`«~ü ѨO_»∞QÆ<å_»∞ =∞ǨÏ=∞‡nÜ«ÚÅKÕ
=∞ã‘^Œ∞Ö’ #=∂A KÕ~ÚOK≥_ç"å~°∞. "≥ÚǨÏé]O ѨO_»∞QƉõΩ H˘O`«=∞Ok
=∞ǨÏ=∞‡nÜ«ÚÅ∞ =∞ã‘^Œ∞Ö’ `ålÜ«∂ ÖË^• `å|∂`«∞ xeÊ, H˘xfl
k#=ÚÅ∞ ^•x #K«Û@ #∞Oz Ñ≤=∞‡@ „QÍ=∞=ÚÖ’ #∂ˆ~yOK≥^Œ=∞xi.
Q
<åÅ∞QÆ∞ k#=ÚÅ =~°‰Ωõ =∞ã‘^∞Œ Ö’ `å|∂`«∞ #∞OK«∞@‰õΩ ÉÏÉÏ ã¨=∞‡uOz
64
wU_»= J^蕺ܫ∞=Ú
Ü«∞~Ú^Œ=<å_»∞ xã¨ûOHÀK«=ÚQÆ ^•xx `å"Õ∞ fã≤"Õã≤i. "å~°∞
=∞ǨÏ=∞‡nÜ«ÚÅ#flKÀ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙʼnõΩ=Öˇ "åi K≥=ÙÅ∞ ‰õΩ@ì|_çÜÚ« O_≥#∞.
"å~°∞ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ#flKÀ, ã¨∞<£fx „áÈ`«ûÇ≤ÏOK≥_"ç å~°∞. ÉÏÉÏ Ç≤ÏO^Œ∞"≥#· KÀ
=∞ã‘^Œ∞#O^ÕÅ Ü«ÚO_»∞#∞ ? =∞ǨÏ=∞‡nÜ«Ú_≥·#KÀ ^èŒ∞xÜ«∞#∞
JyflǨϟ„`«=Ú<ÕÅ "≥eyOz Ü«ÚO_»∞"å~°∞ ? JkÜÕ∞QÍHõ, u~°∞QÆe`À
qã¨~°∞@, â◊OY=¸^Œ∞@, QÆO@ "å~ÚOK«∞@, Ǩϟ=∞=Ú KÕÜ«Ú@, Éèí[#,
J#fl ã¨O`«~°Ê}, J~°…ºáê^•º^Œ∞Å`À ѨÓ[Å∞ "≥Ú^ŒÅQÆ∞ =∞ǨÏ=∞‡nÜ«∞
=∞`«=Ú#‰õΩ JOwHÍ~°=Ú HÍx q+¨Ü∞« =ÚÅ∞ =∞ã‘^∞Œ Ö’ [~°∞QÆ∞K«∞O_≥#∞.
"å~°∞ =∞ǨÏ=∞‡nÜ«ÚÖˇ·#KÀ Hõi‡+¨µªÅQÆ∞ ã¨<å`«<åKå~° Ѩ~åÜ«∞}∞Öˇ·#
„ÉÏǨχ}∞Å∞ "åi áê^Œ=ÚÅÃÑ· ™êëêìOQÆ #=∞™ê¯~°=Ú Öˇ@∞¡ KÕÜ«Ú
K«∞O_≥_ç"å~°∞ ? "åˆ~ `≥QÆ"å~°x Ü«∞_»∞QÆÉ’~Ú# "åÔ~Å¡~°∞ "åix
ã¨O^Œi≈Oz# "≥O@<Õ =¸QÆÅQÆ∞K«∞ Ѩ~°=tOK«∞K«∞O_çi. JO^Œ∞KÕ
™ê~ÚÉÏÉÏ Ç≤ÏO^Œ∞"À =∞ǨÏ=∞‡nÜ«Ú_À Z=~°∞#∞ ã¨iQÍ x~°‚~ÚOK«
ÖˉõΩO_çi. WkÜ≥ÚHõ qO`«HÍ^Œ∞. Z=~°~Ú`Õ ã¨~°fi=Ú#∞ `«ºlOz
ÉèíQÆ=O`«∞x ã¨~°fi㨺 â◊~°}ÏQÆu Ü≥Ú#iOK≥^Œ~À "å~°∞ ^Õ=Ùx`À <≥·Hõº"≥∞ÿ
áÈÜ≥∞^Œ~∞° . "åiH˜ ^Õx`À ã¨O|O^è=Œ ÚQÍx, Éè^Ë ÉŒ Ïè ==ÚQÍx Ü«ÚO_»^∞Œ .
"åiH˜ *Ïu =∞`«=ÚÅ`À <≥\ì˜ ã¨O|O^è=Œ Ú ÖË^∞Œ . ™ê~ÚÉÏÉÏ J\˜"ì å~°∞.
"åiH˜ *Ï`«∞ÅO^Œ∞ =º‰õΩÎÅO^Œ∞ ÉèË^Œ=Ú QÍxÊOK«‰õΩO_≥#∞. Ѷ¨H©~°∞Å`À
Hõeã≤ ÉÏÉÏ =∞`«ûº =∂Oã¨=ÚÅ∞ Éè∞í lOK«∞K«∞O_≥#∞. "åi Éè’[# Ѩো =ÚÖ’
‰õΩHõ¯Å∞ =¸u ÃÑ\ì̃##∞ ã¨}∞QÆ∞"å~°∞ HÍ~°∞.
N™ê~Ú Ü«∞=`å~°=Ú qt+¨ì"≥∞ÿ#k† Ü«∞^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ#k. <å ѨÓ~°fi
ã¨∞Hõ$`«=ÚKÕ "åi áê^Œ=ÚÅ K≥O`« ‰õÄ~˘Û#∞ ÉèÏQƺ=Ú ÅaèOz#k. "åi
™êOQÆ`«º=Ú ÅaèOK«∞@ <å Ü«∞^Œ$+¨ì=Ú. "åi ã¨xflkèÖ’ <å‰õΩ Hõey#
Ü«∂#O^ÀÖÏ¡ã=¨ ÚÅ∞ K≥Ñʨ #Åq HÍxq. ™ê~ÚÉÏÉÏ x[=ÚQÍ â◊√^•ú#O^Œ
K≥`
· #« º=¸~°∞ÅÎ ∞. <Õ#∞ "åi Q˘Ñ¨Ê`«#=Ú#∞, qt+¨` ì #« ∞ ѨÓiÎQÍ =i‚OK«Ö#Ë ∞.
Z=~°∞ "åi áê^Œ=ÚÅ#∞ #"≥∞‡^Œ~À "åiH˜ P`å‡#∞ã¨O^è•#=Ú HõÅ∞QÆ∞#∞.
Q
65
 3 3
N ™ê~Ú ã¨KiÛ« `„ =« Ú
ã¨<åºã¨∞Å∞, ™ê^茉õΩÅ∞, =Ú=Ú‰õ∆Ω=ÙÅ∞ `«k`«~°∞Å<ÕHõ=∞Ok ™ê~ÚÉÏÉÏ
=^ŒÌ‰õΩ =K≥Û_ç"å~°∞. ÉÏÉÏ "åi`À HõÅã≤ #=ÙfiK«∂, ã¨OÉèÏ+≤OK«∞K«∂
ã¨OK«iOK«∞K«∞#flѨÊ\˜H,© "åi <åÅ∞HõÃÑ· 'J¼ÖÏ¡=∂eH±— Ü«∞#∞ =∂@ Ü≥∞ѨÙÊ_»∂
<å@º=∂_»∞K«∞O_≥_kç . "åiH˜ "å^Œ q"å^Œ=ÚÅ∞ QÍx, K«~Û° Å∞ QÍx ~Ú+¨=ì Ú
ÖË^∞Œ . JѨÙÊ_»ÑÙ¨ Ê_»∞ HÀѨ=Ú =Ç≤ÏOz#ѨÊ\˜H,© "åÔ~Å¡ÑÙ¨ Ê_»∞ âßO`«=ÚQÍ#∞,
ã¨OÜ«∞=∞=Ú`À#∞ Ü«ÚO_≥_"ç å~°∞. ZÅ¡ÑÙ¨ Ê_»∞ ѨiѨÓ~°‚ "Õ^•O`« `«`fiΫ =Ú#∞
É’kèOK«∞K«∞O_»∞"å~°∞. PY~°∞ =~°‰Ωõ ÉÏÉÏ Ü≥∞=~À Z=iH˜ `≥eÜ«∞<ÕÖ^Ë ∞Œ .
"å~°∞ „ѨÉèí∞=ÙÅ#∞ aè‰õ∆Ω‰õΩÅ#∞ <˘ˆH suQÍ P^ŒiOzi. JO^Œi Ü«∞O`«
~°OQÆ=ÚÅO^Œ∞ QÆÅ ~°Ç¨Ï㨺=ÚÅxfl ÉÏÉÏ Ü≥∞iOÔQ_ç"å~°∞. ÉÏÉÏ P
~°Ç¨Ï㨺=ÚÅ#∞ "≥e|∞K«ÛQÆ<Õ Ü«∞O^Œ~°∞ Pâ◊Û~°º=∞QÆ∞flÅQÆ∞K«∞O_çi. "å~°∞
ã¨~°fiA˝Å~Ú#ѨÊ\˜H˜ Uq∞Ü«Ú `≥eÜ«∞x"åx=Öˇ #\˜OK«∞K«∞O_çi.
ã¨<å‡#=ÚÅ#flKÀ "åiˆH=∂„`«=Ú W+¨=ì Ú ÖË^∞Œ . ™ê~ÚÉÏÉÏ <≥[· =∞\˜kì .
=∂#= ^ÕÇϨ =Ú`À ã¨OK«iOK«∞K«∞#flѨÊ\˜H,© "åi K«~º° Å#∞ |\˜ì E_» "å~°∞
™êH∆Í`«∞Î ÉèíQÆ=O`«∞_»xÜÕ∞ K≥ѨÊ=Öˇ#∞. "åix Ez# "å~°O^Œ~°∞ "å~°∞
+≤i_ôÖ’ "≥Åã≤# ÉèQí =Æ O`«∞_»xÜÕ∞ Ü«∞#∞H˘#∞K«∞O_çi. =\˜ì =¸~°∞_ö <» #·≥
<Õ#∞ ÉÏÉÏ =∞Ç≤Ï=∞Å <≥@∞¡ =i‚OK«QÆÅ#∞ ?
™ê~ÚÉÏÉÏ "≥·Yi :
+≤i_ô „QÍ=∞=ÚÖ’ #∞#fl â◊x, QÆ}Ѩu, áê~°fif–â◊OHõ~,° „QÍ=∞^Õ=`«,
=∂~°∞f "≥Ú^ŒÅQÆ∞ ^Õ"åÅÜ«∞=ÚÅxfl\˜x `å`åºáê\©Å∞ ^•fi~å ÉÏÉÏ
=∞~°=∞‡`«∞ KÕ~ÚOK≥#∞. "åi ^•#QÆ∞}=Ú Z#fl^Œy#k. ^ŒH} ∆˜ ~°∂Ѩ=ÚQÍ
=ã¨∂Å~Ú# ÃÑ·Hõ=Ú#O`«Ü«Ú <˘H˘¯Hõ¯iH˜ ~ÀAH˘Hõ¯O\˜H˜ ~°∂. 50/–,
20/–, 15/–Å K˘Ñ¨ÙÊ# WK«Û=ù zÛ#@∞¡ ѨOzÃÑ>ˇ_ì "ç å~°∞.
ÉÏÉÏ#∞ ^Œi≈Oz# =∂„`«=Ú# „Ѩ[Å∞ â◊√Éèí=ÚÅ∞ á⁄O^Õ"å~°∞.
~ÀQÆ∞Å∞ P~ÀQƺ=O`«∞ÅQÆ∞K«∞O_çi. ^Œ∞~å‡~°∞æÅ∞ ã¨<å‡~°∞æÅ∞QÍ
=∂~°∞K«∞O_çi. ‰õΩ+¨µª"å~°∞ ‰õÄ_» ~ÀQÆq=Ú‰õΩÎÅQÆ∞K«∞O_çi. J<Õ‰õΩʼnõΩ
Q Q
HÀiHõÅ∞ <≥~"° ~Õ ∞° K«∞O_≥#∞. Z@∞=O\˜ =∞O^Œ∞Å∞ Ѩã~¨ ∞° Å`À ѨxÖˉΩõ O_»Q<Æ Õ
66
U_»= J^蕺ܫ∞=Ú
„QÆ∞_ç¤"åiH˜ ^Œ$+≤ì =K«∞ÛK«∞O_≥#∞. ‰õΩO\˜"åiH˜ HÍà◊√§ =K«∞ÛK«∞O_≥#∞.
JO`«∞ÖËx ÉÏÉÏ Q˘Ñ¨Ê`«#=Ú#∞ ™ê~°=Ú#∞ Z=fi~°∞#∞ Hõ#∞Q˘#‰õΩO_çi.
"åi H©iÎ #Å∞=¸ÅÅ "åºÑ≤OK≥#∞. Jxfl ^Õâ=◊ ÚÅ #∞O_ç Éè‰í Ωõ ÅÎ ∞ +≤i_ôH˜
`«O_ÀѨ`«O_»=ÚÅ∞QÆ ~å™êyi. ÉÏÉÏ ZšѨÙÊ_»∞ ^èŒ∞xÔH^Œ∞~°∞QÍ ^蕺#
=∞QÆ∞flÅ~Ú ‰õÄ~˘Û<≥_ç"å~°∞. XH˘¯Hõ¯Ñ¨ÙÊ_»∞ =∞Å=¸„`« qã¨~°˚# ‰õÄ_®
JHõ¯_Õ KÕ¿ã"å~°∞. XH˘¯Hõ¯Ñ¨ÙÊ_»∞ ™êfl#=Ú KÕ¿ã"å~°∞† =∞~˘Hõ¯Ñ¨ÙÊ_»∞
™êfl#=Ú ÖˉΩõ O_®<Õ Ü«ÚO_Õ"å~°∞.
`˘e k#=ÚÅÖ’ ÉÏÉÏ `≥Å\ ¡ ˜ `«ÅáêQÍ, â◊√„Éè"í ∞≥ #ÿ ^èÀ=u, K˘Hͯ
^èŒiOKÕ"å~°∞. "≥Ú^Œ\˜ ~ÀAÅÖ’ "å~°∞ "≥·^ŒºO KÕ¿ã"å~°∞. „QÍ=∞=ÚÖ’
~ÀQÆ∞Å#∞ ѨsH˜O∆ z B+¨^=Œè Ú eK≥Û_ç"å~°∞. "åi KÕu`À xzÛ# =∞O^Œ∞Å∞
J^Œ∞ƒù`=« ÚQÆ Ñ¨x KÕÜÚ« K«∞O_≥_qç . "åiH˜ Q˘Ñ¨Ê 'ǨÏH©O— ("≥^· ∞Œ º_»∞) Ü«∞x
¿Ñ~°∞ =K≥Û#∞. D ã¨O^Œ~ƒ° =ù Ú# <˘Hõ Pã¨HHΘ ~õ "° ∞≥ #ÿ ã¨OѶ∞¨ @##∞ K≥Ñʨ =Öˇ#∞.
XHõ Éè‰í Ωõ xÎ H˜ HõO_»∞¡ "åz q∞H˜¯e Ü≥∞é]|_≥#∞. +≤i_ôÖ’ "≥^· ∞Œ º_»∞ ^˘~°HÖõ ^Ë ∞Œ .
W`«~° Éèí‰õΩÎÖÏ`«xx ÉÏÉÏ =^ŒÌ‰õΩ Q˘xáÈ~Úi. ™ê=∂#º=ÚQÆ J\˜ì
~ÀQÆ∞ʼnõΩ JO[#=ÚÅ∞, P=ÙáêÅ∞, Hõ~°∂Ê~°=Ú`À KÕã≤# Ü«∞ø+¨^èŒ=ÚÅ∞
"≥·^Œ∞ºÅ∞ѨÜ≥∂yOK≥^Œ~°∞. HÍx ÉÏÉÏ KÕã≤# zH˜`«û qÅHõ∆}"≥∞ÿ#k. #Å¡
r_çyO[Å#∞ #∂i ~Ô O_»∞ =∂„`«Å∞QÆ *Ëã,≤ Ü≥ÚH˘¯Hõ¯ HõO\˜Ö’ <˘H˘¯Hõ¯
^•xx ÃÑ\ì̃ QÆ∞_»¤`À Hõ@∞ìHõ\ì̃i. =∞~°∞ã¨\˜ k#=Ú P Hõ@¡#∞ qÑ≤Ê hà◊§#∞
^è•~°QÍ áÈã≤i. HõO_»¡Ö’x ѨÙã≤ `«yæ HõO\˜áêѨÅ∞ `≥Å¡|_ç â◊√„Éèí=∞Ü≥∞º#∞.
#Å¡r_ç Ñ≤H¯õ Å#∞ #∂i HõO_»Ö¡ ’ ÃÑ\˜#ì #∂ ã¨∞xfl`«"∞≥ #ÿ HõO_»∞¡ =∞O_»<ÖÕ ^Ë ∞Œ .
J@∞=O\˜ z„`«=ÚÅ<ÕHõ=ÚÅ∞ QÆÅ=Ù HÍx, Ü«∞O^Œ∞ ~Ú^˘Hõ\˜ =∂„`«"Õ∞
K≥Ñʨ |_ç#k.
ÉÏÉÏ Ü≥∂QÍÉèϺã¨=ÚÅ∞ :
™ê~ÚÉÏÉωõΩ ã¨HõÅ Ü≥∂QÆ „Ѩ„H˜Ü«∞Å∞ `≥eã≤Ü«ÚO_≥#∞. ^èÒu,
YO_»Ü≥∂QÆ=Ú, ã¨=∂kè =Ú#flQÆ∞ +¨_çfi^èŒÜ≥∂QÆ „Ѩ„H˜Ü«∞ÅO^Œ∞ ÉÏÉÏ
Pi`Õi#"å~°∞. JO^Œ∞Ö’ Ô~O_»∞ =∂„`«"Õ∞ ~ÚHõ¯_» =i‚OѨ|_ç#q.
67
 3 3
N ™ê~Ú ã¨KiÛ« `„ =« Ú
^èÒu :
=∞ã‘^∞Œ ‰õΩ KåÖÏ ^Œ∂~°=Ú# XHõ =∞é˜K] @
≥ ∞ì HõÅ^Œ∞. JHõ¯_˘Hõ ÉÏq
HõÅ^Œ∞. „Ѩu =¸_»∞~ÀAÅ H˘Hõ™êi ÉÏÉÏ Ü«∞K«Û@‰õΩ áÈ~Ú =ÚY
„ѨH∆Íà◊#=Ú, ™êfl#=Ú KÕÜ«ÚK«∞O_≥#∞. P ã¨=∞Ü«∞=ÚÖ’ ÉÏÉÏ `«#
„¿Ñ=ÙÅ#∞ |Ü«∞\˜H˜ "≥_»Å„QÆH˜¯, "å\˜x h\˜`À â◊√„ÉèíѨ~°z, „ѨHõ¯#∞#fl
<Õˆ~_»∞ K≥@∞ìÃÑ· P~°"ÕÜ«Ú@ +≤i_ôÖ’x H˘O^Œ~°∞ HõO_®¡~° K«∂z K≥Ñ≤Êi.
=∂=¸Å∞QÍ ^èÒuÜ«∞#QÍ 3 JOQÆ∞à◊=ÚÅ "≥_»Å∞Ê 22 1/2 J_»∞QÆ∞Å
á⁄_»=ÙQÆÅ QÆ∞_»¤#∞ „q∞Oy Hõ_»∞ѨÙÖ’ J~°QÆO@ =~°‰õΩ #∞O_»xzÛ Ñ≤=∞‡@
fÃã^Œ~°∞, HÍx ÉÏÉÏ KÕã≤# ^èÒu KåÖÏ qt+ì̈=Ú, J™ê^è•~°}=Ú<≥·#k.
YO_»Ü≥∂QÆ=Ú :
ÉÏÉÏ `«# â◊s~å=Ü«∞==ÚÅxflÜ«Ú "Õ~∞° KÕã≤ =∞ã‘^∞Œ #O^Œ∞ "Õ~ˆ fi~°∞
ã¨÷Å=ÚÅÖ’ q_çz ÃÑ@∞ì"å~°∞. XHõ<å_˘Hõ ÃÑ^ŒÌ=∞x+≤ =∞ã‘^Œ∞‰õΩ áÈ~Ú
ÉÏÉÏ Ü«∞=Ü«∞==ÚÅ∞ "Õˆ~fi~°∞ ã¨÷Å=ÚÅO^Œ∞ Ѩ_çÜ«ÚO_»∞@ Ez
ÉèÜí ∞« HõOÑ≤`∞« _≥· ÉÏÉÏ#∞ Z=~À Y∂x KÕã~≤ #° ∞H˘x „QÍ=∞ =Ú#ã¨|∞ =^Œ‰Ì Ωõ
áÈ~Ú Ñ¶≤~åº^Œ∞ KÕÜ«∞ xâ◊Û~ÚOK«∞H˘<≥#∞. HÍx "≥Ú@ì"≥Ú^Œ@ Ѷ≤~åº^Œ∞
KÕã≤#"åxH˜ P q+¨Ü«∞=Ú QÆ∂iÛ H˘OK≥"≥∞ÿ# `≥eã≤ Ü«ÚO_»∞#x `«#<Õ
J#∞=∂xOK≥^~Œ x° ÉèÜ í ∞« Ѩ_ç Ü«¸~°H˘<≥#∞. =∞~°∞ã¨\˜ k#=∞`«_∞» =∞ã‘^∞Œ ‰õΩ
áÈQÍ, ÉÏÉÏ Ü≥ ∞ Ѩ Ê \˜ = Öˇ Ǩ  ~ÚQÍ ‰õ Ä ~˘ÛxÜ« Ú O_» ∞ @ Ez
Ü«∂â◊Û~°ºÑ¨_≥#∞. =ÚO^Œ∞k#=Ú `å#∞ K«∂z# ^ŒO`«Ü«Ú „ÉèÏOu
Ü«∞#∞H˘<≥#∞.
z~° ∞ „áêÜ« ∞ =Ú #∞O_ç ÉÏÉÏ qq^è Œ Ü≥ ∂ QÆ „Ѩ „ H˜ Ü « ∞ Å∞
KÕÜ«ÚK«∞O_≥#∞. "åi Ü≥∂QÆã≤÷u Ü≥∞=fiiH˜x JO`«∞|@ìxk. ~ÀQÆ∞Å=^ŒÌ
#∞Oz _»|∞ƒ ѨÙK«∞ÛH˘#Hõ Ü«Úz`«=ÚQÍ zH˜`û« KÕÜÚ« K«∞O_çi. ZO^Œ~À
¿Ñ^ŒÅ∞ =º^è•~°∞Åú ∞ "åi Ü«∞#∞„QÆÇϨ =Ú =Å¡ ã¨fiã¨` ÷ « á⁄Oki. x™êfi~°=÷ ÚQÆ
Q
"å~°∞ KÕÜ«Ú ã¨`å¯~°º=ÚÅ =Å¡<Õ "åiH˜ Q˘Ñ¨Ê H©iÎ =K≥Û#∞. ÉÏÉÏ `«#
68
U_»= J^蕺ܫ∞=Ú
™⁄O`«=Ú H˘~°‰õΩ Uq∞Ü«Ú KÕÜ«∞Hõ, ~Ú`«~°∞Å "Õ∞Å∞H˘~°ˆH Ü≥∞šѨÙÊ_»∞
áê@∞Ѩ_"Õ å~°∞. XH˘¯Hõ¯Ñ¨ÙÊ_»∞ W`«~∞° Å "åºkèx `«=∞ÃÑ· "ÕãH≤ ˘x P ÉÏ^è#Œ ∞
`å=∞#∞ÉèíqOKÕ"å~°∞. J@∞=O\˜ ã¨OѶ¨∞@# <˘Hõ^•xx ~¸ kQÆ∞=
¿Ñ~˘¯O^Œ∞#∞. nxx |\ì̃ ÉÏÉÏ Ü≥ÚHõ¯ ã¨~fi° [˝`,« ^ŒÜ∂« „~°Ì ǨÏ$^ŒÜ∞« =Ú
qk`«=∞QÆ∞#∞.
ÉÏÉÏ ã¨~åfiO`«~åºq∞`«fi=Ú – HÍ~°∞}º=Ú :
1910= ã¨O=`«û~°=Ú (Ѷ¨∞# „`«Ü≥∂^Œt<å_»∞, Ü«∞#QÍ) náê=o
ѨO_»∞QÆ =ÚO^Œ∞ ~ÀA# ÉÏÉÏ ^èŒ∞x =^ŒÌ ‰õÄ~°∞ÛO_ç K«e HÍK«∞H˘#∞K«∞,
^èŒ∞xÖ’ Hõ>ˇìÅ∞ "ÕÜ«ÚK«∞O_≥#∞. ^èŒ∞x ÉÏQÆ∞QÍ =∞O_»∞K«∞O_≥#∞. H˘O`«
¿ãѨ~Ú# `«~°∞"å`« ǨÏ~îå`«∞ÎQÆ Hõ>ˇìʼnõΩ =∂~°∞ `«# KÕux ^èŒ∞xÖ’ ÃÑ\˜ì
xâ◊ÛÅ=ÚQÆ Ü«ÚO_çáÈ~Úi. =∞O@ʼnõΩ KÕ~Ú HÍeáÈÜ≥∞#∞. =∂^è=Œ Ù_»<Õ
<ÒHõ~°∞#∞, =∂^èŒ=~å=Ù ^Õâ◊áêO_ÕÜ«Ú nxx Ez, "≥O@<Õ ÉÏÉÏ "≥·Ñ¨Ù‰õΩ
Ѩ~°∞y_çi. =∂^èŒ=~å=Ù ^Õâ◊áêO_Õ ÉÏÉÏ #_»∞=Ú#∞ Ѩ@∞ìH˘x |Å=ÚQÆ
"≥#∞Hõ‰õΩ ÖÏÔQ#∞. ''^Õ"å ! W>Ë¡Å KÕã≤u~°——x ÉÏÉÏ #_çyi. (=∞ˆ~^À
Ö’Hõ=ÚÖ’ Ü«ÚO_ç#@∞¡O_ç#) ÉÏÉÏ ÉÏǨϺ㨇$u `≥K«∞ÛH˘x, ''WHõ¯_»‰õΩ
KåÖÏ ^Œ∂~°=ÚÖ’ XHõ Hõ=∞‡i „ã‘Î `«# a_»¤#∞ Ü≥Ú_çÖ’ #∞OK«∞H˘x,
H˘eq∞ #∂^Œ∞K«∞O_≥#∞. JO`«Ö’ <å"≥∞ Éèí~°Î Ñ≤eK≥#∞. `«# Ü≥Ú_çÖ’
a_»¤Ü«Ú#fl ã¨OQÆu =∞~°z P"≥∞ `˘O^Œ~°QÍ ÖËK≥#∞. a_»¤ =∞O_»∞K«∞#fl
H˘eq∞Ö’ |_≥#∞. "≥O@<Õ <å KÕux H˘eq∞Ö’xH˜ ^Œ∂iÛ P a_»¤#∞
~°H˜∆Ozux. <å KÕ~Ú HÍe`Õ HÍe#k. Jk <å HõO`« ÉÏ^è•Hõ~°=Ú HÍ^Œ∞.
HÍx a_»¤ ~°HO∆˜ Ѩ|_≥##∞ q+¨Ü∞« =Ú <å HÍ#O^Œ=Ú QÆÅ∞QÆKÜÕ Ú« K«∞#fl——^Œx
["åaK≥Û#∞.
‰õΩ+¨µª~ÀQÆÉèí‰õΩÎx ¿ã= :
ÉÏÉÏ K≥~Úº HÍÖˇ##∞ ã¨OQÆu =∂^èŒ=~å=Ù ^Õâ◊áêO_Õ ^•fi~å
`≥eã≤H˘x# <å<å ™êÃÇÏ|∞ KåO^À~°¯~°∞ "≥O@<Õ ÉÁOÉÏ~Ú #∞O_ç _®Hõ~ì ∞°
Ѩ~=° ∂#O^£ Ü«∞#∞ „ѨMϺ`« "≥^· ∞Œ ºx "≥O@ɡ@∞ìH˘x "≥^· ºŒ ™ê=∞„y`À ã¨Ç¨
Q 69
 3 3
N ™ê~Ú ã¨KiÛ« `„ =« Ú
Ǩï\ÏǨï\˜# +≤i_ô KÕ~Ô #∞. zH˜`û« KÕÜÚ« @ÔH· _®Hõ~ì ∞° ‰õΩ HÍe# `«=∞ KÕ~Ú
K«∂Ѩ=∞x ÉÏÉÏ#∞ <å<å HÀÔ~#∞. ÉÏÉÏ Ü«∞O^Œ∞Å H˘Ñ¨ÙÊH˘#ÖË^∞Œ . KÕ~Ú
HÍe# ÅQÍÜ«∞`«∞ ÉèÏQÀrtO^Õ Ü«∞#∞ ‰õΩ+¨µª~Ày ÜÕ∞^À P‰õΩ"Õã≤ Hõ@∞ì
Hõ>_ìˇ "ç å_»∞. <å<å Ü≥∞O`« "Õ_#ç #∞ ÉÏÉÏ _®Hõ~ì ∞° QÍiKÕ zH˜`û« á⁄O^Œ∞@‰õΩ
ã¨=∞‡uOѨÖË^Œ∞. _®Hõì~°∞QÍ~°∞ ‰õÄ_» J<ÕHõ™ê~°∞Å∞ "Õ_»∞H˘xi. 'JLÖÏ¡ÜÕ∞
`«# "≥^· ∞Œ º_»h—, '`«=∞ˆH =∂„`«=Ú ÉÏ^èÖŒ ^Ë hŒ — K≥ÑÙ¨ ÊK«∂, Ü≥∞@∞Ö’ _®Hõ~ì ∞° KÕ
zH˜`û« KÕ~ÚOK«∞H˘#∞@#∞ ^•@"ÕÜÚ« K«∞O_≥#∞. JO^Œ∞KÕ _®Hõ~ì ∞° =∞O^Œ∞Å
ÃÑ>ˇì =¸`«Ü≥ÿ∞# `≥~°∞=‰õΩO_»QÆ<Õ ÉÁOÉÏ~Ú uiy "≥o§áÈÜ≥∞#∞. HÍx
J`«xH˜ ~¸ q∞+¨`À ÉÏÉÏ ^Œ~≈° # ÉèÏQƺ=Ú ÅaèOK≥#∞. „Ѩu~ÀA ÉèÏQÀr
=zÛ ÉÏÉÏ KÕuH˜ Hõ@∞ì Hõ@∞ìK∞« O_≥#∞. H˘xfl k#=ÚÅ `«~∞° "å`« QÍÜ«∞=Ú
=∂xáÈÜ≥∞#∞. JO^Œ~°∞ ã¨O`À+≤Ozi. JѨÊ\˜H˜x ~ÚOHÍ U"≥∞ÿ# <˘Ñ≤Ê
q∞yeÜ«ÚO_ç#^•Ü«∞#∞ ã¨OQÆu Ü≥∞=iH˜ `≥eÜ«∞^Œ∞. HÍx, „Ѩu~ÀA
L^ŒÜ∞« =Ú ÉèÏQÀr Ѩ\Åì© #∞ qÑ≤Ê, ÉÏÉÏ KÕux <Õu`À `Àq∞, uiy Hõ@#¡ ∞
Hõ@∞ìK∞« O_≥_"ç å_»∞. ÉÏÉÏ =∞Ǩã¨=∂kè =~°‰Ωõ Wk [~°∞QÆ∞K«∞<Õ Ü«ÚO_≥#∞.
=∞Ǩã≤^ÑúŒ Ù¨ ~°∞+¨µ_»~Ú# ÉÏÉÏH˜^OŒ `«ÜÚ« x*ÏxH˜ J=ã¨~=° Ú ÖË#ѨÊ\˜H,©
`«# Éè‰í Ωõ _Î #·≥ ÉèÏQÀr Ü«∞O^Œ∞QÆÅ „¿Ñ=∞KÕ J`«_˘#~°∞Û Láêã¨##∞ QÔ H· ˘<≥#∞.
ÉÏÉÏ ÖˇO_ôH˜ áÈ=Ù#ѨÙÊ_»∞ ÉèÏQÀr ÉÏÉÏ `«ÅÃÑ· Q˘_»∞QÆ∞ Ѩ@∞ìH˘x "≥O@
#_çK_≥ "ç å_»∞. „Ѩu~ÀA L^ŒÜ∞« =Ú ÉÏÉÏ ^è∞Œ x Ü≥Ú^ŒÌ ‰õÄ~˘Û#QÆ<,Õ ÉèÏQÀr
`«# ¿ã"åHÍ~°º=Ú "≥Ú^Œe_»∞"å_»∞. ÉèÏQÀr QÆ`« [#‡Ü«∞O^Œ∞ KÕã#≤ áêѨ
Ѷe¨ `«=ÚQÆ ~¸ [#‡=Ú# ‰õΩ+¨µ~ª ÀQÆ=ÚKÕ ÉÏ^èÑŒ _¨ ∞» K«∞O_≥#∞. "åx „"Õà√◊ §
D_»∞ÛH˘x áÈ~ÚÜ«ÚO_≥#∞. "åx â◊s~°=∞O`«Ü«Ú p=Ú HÍ~°∞K«∞,
^Œ∞~åfiã¨# H˘@∞ìK∞« O_≥#∞. ÉÏǨϺ=Ú#‰õΩ J`«_O≥ `« ^Œ∞~°^$Œ +¨=ì O`«∞x=Öˇ
QÍxÊOK«∞#ѨÊ\˜H˜, J`«_»∞ q∞H˜¯e J^Œ$+¨ìâße, ã¨O`À+≤. ZO^Œ∞Hõ#QÍ
J`«_»∞ ÉÏÉÏ ¿ã=‰õΩÅO^ŒiÖ’ "≥Ú^Œ\˜"å_»∞† ÉÏÉÏ ã¨Ç¨Ï"åã¨=Ú Ñ¨ÓiÎQÍ
Q Q
##∞Éèqí Oz#"å_»∞.
70
U_»= J^蕺ܫ∞=Ú
MÏѨˆ~¤ ‰õΩ=∂~°∞x ¿Ñ¡QÆ∞ "åºkè :
ÉÏÉÏ qz„`« bÅÅÖ’ xOH˘Hõ ^•xx =i‚OK≥^Œ#∞. J=∞~å=u
x"åã≤ Ü«∞QÆ∞ ^•^•™êÃÇÏ|∞ MÏѨˆ~¤ ÉèÏ~°º `«# z#fl H˘_»∞‰õΩ`À Hõeã≤
+≤i_ôÖ’ H˘xfl k#=ÚÅ∞O_≥#∞. XHõ<å_»∞ MÏѨ~ˆ ¤ ‰õΩ=∂~°∞xH˜ f„= [fi~°=Ú
=K≥Û#∞. Jk ¿Ñ¡QÆ∞ [fi~°=Ú „H˜O^Œ =∂Ô~#∞. `«e¡ q∞H˜¯e ÉèíÜ«∞Ѩ_≥#∞.
+≤i_ô q_»z J=∞~å=u áÈ=Öˇ##∞H˘x ™êÜ«∞OHÍÅ=Ú ÉÏÉÏ |∂\©"å_®
=^Œ‰Ì Ωõ =K«∞ÛK«∞#flѨÙÊ_»∞ "åix ÃãÅ=Ù #_»∞QÆÉ’Ü≥∞#∞. QÆ^^æŒ Œ HõO~î=° Ú`À
`«# z#flH˘_»∞‰õΩ ¿ÑQ¡ ∞Æ `À Ѩ_Ü
ç Ú« <åfl_»x ÉÏÉωõΩ K≥ÃÑÊ#∞. ÉÏÉÏ Ü«∂"≥∞`À
^ŒÜ∞« `À =∞$^Œ∞=ÙQÆ x>¡<#≥ ∞ : ''„Ѩã∞¨ `
Î =« Ú PHÍâ◊=Ú =∞|∞ƒ Ѩ\ì˜ Ü«Ú#flk.
H˘kÌ ¿ãѨ\˜Ö’ =∞|∞ƒÅxflÜ«Ú K≥kiáÈ~Ú, PHÍâ◊=Ú x~°‡Å=∞QÆ∞#∞——.
J@¡#∞K«∞ ÉÏÉÏ HõѶ‘flx ÃÑ·ÔHuÎ, K«OHõÖ’ HÀ_ç„QÆ∞_»¡O`« Ѩi=∂}=Ú QÆÅ
<åÅ∞QÆ∞ ¿ÑQ¡ ∞Æ á⁄‰õΩ¯Å#∞ K«∂ѨÙK«∂, ''<å Éè‰í Ωõ ÅÎ H˘~°‰Ωõ <Õ<@
≥ ∞¡ ÉÏ^èÑŒ _¨ ^≥ <Œ À
K«∂_»∞=Ú ! "åi Hõ+¨ì=ÚÅxflÜ«Ú <å"Õ !—— D =∞Ǩ^Œ∞ƒù`« bÅ#∞ Ez#
[#∞ʼnõΩ, =∞Ǩ`«∞‡Å∞ `«=∞ Éè‰í Ωõ ÅÎ ÉÏ^èÅŒ ∞ `å"≥∞@∞¡ ã‘fiHõiO`«∞~À Ü«∞#∞
q+¨Ü«∞=Ú ã¨Ê+¨ì=∞Ü≥∞º#∞. =∞Ǩ`«∞‡Å =∞#ã¨∞û "≥∞ÿ#=Ú Hõ#fl "≥∞`«Îxk,
"≥#fl=Öˇ =∞$^Œ∞"≥·#k. "å~°∞ Éèí‰õΩÎÅ#∞ „Ѩ`«∞ºÑ¨HÍ~°"Õ∞q∞Ü«Ú PtOK«Hõ
„¿Ñq∞OK≥^Œ~°∞. Éèí‰õΩÎÅ<Õ `«=∞ ã¨fi[#∞Å∞QÆ ÉèÏqOK≥^Œ~°∞.
ÉÏÉÏ Ñ¨O_»i „Ѩܫ∂}=Ú !
™ê~ÚÉÏÉÏ `«# Éèí‰õΩÎÅ<≥@∞¡ „¿Ñq∞OK«∞K«∞O_≥<À "åi HÀiHõÅ#∞
J=ã¨~°=ÚÅ <≥@∞¡ „QÆÇ≤ÏOK«∞K«∞O_≥<À Ü«∞#∞ Hõ^äŒ#∞ K≥Ñ≤Ê D
J^蕺ܫ∞=Ú#∞ =ÚyOK≥^#Œ ∞. <å<å™êÃÇÏ|∞ KåO^À~°¯~°∞ ÉÏÉωõΩ Q˘Ñ¨Ê
Éè‰í Ωõ _Î ∞» . J`«_∞» MÏO^Õ+µ¨ Ö’x #O^Œ∂~°∞ÉÏ~°∞Ö’ =∂=∞ÅÎ^•~°∞QÍ #∞O_≥#∞.
J`«xH˜ ѨO_»s ѨÙ~°=Ú#‰õΩ |kb JÜ≥∞º#∞. ™ê~ÚÉÏÉÏ Ü«∞O^Œ∞ J`«xH˜
QÆÅ ÉèíH˜Î Ü«∞#∞ Ѷ¨Å=∂<å\˜H˜ ѨO_≥#∞. ѨO_»s ѨÙ~°=Ú#∞ Éèí∂Ö’Hõ
"≥‰· Ωõ O~î=° ∞<≥^~Œ ∞° . J\˜ì ã¨Å÷ =Ú#‰õΩ |kb Ü«∞QÆ∞@KÕ <å`«_∞» Q˘Ñ¨Ê ^è#Œ ∞º_»∞.
<å<å™êÃÇÏ|∞ "≥O@<Õ Ñ¨O_»i áÈ~Ú L^ÀºQÆ=ÚÖ’ „Ѩ"ÕtOK«=Åã≤
Ü«ÚO_≥#∞. +≤i_ôÖ’ Ü≥∞=fiiH© L`«~Î =° Ú „"åÜ«∞Hõ, Ǩï\ÏǨï\˜# ѨO_»iH˜
71
 3 3
N ™ê~Ú ã¨KiÛ« `„ =« Ú

lmnopq
„ѨÜ∂« }=∞Ü≥∞º#∞. =ÚO^Œ∞QÍ +≤i_ôH˜ áÈ~Ú `«# q~îÀÉÏÜ«∞QÆ∞ ÉÏÉÏ#∞
^Œi≈Oz, P `«~°∞"å`« ѨO_»iH˜ áÈ=Öˇ##∞H˘<≥#∞. <å<å™êÃÇÏ|∞ +≤i_ôH˜
=K«∞Û ã¨OQÆu Ü≥∞=iH˜ `≥eÜ«∞^Œ∞. HÍx ÉÏÉÏ ã¨~fi° A˝_Q» ∞Æ @KÕ „QÆÇÏ≤ OK≥#∞.
<å<å™êÃÇÏ|∞ h"£∞QÍO KÕ~∞° ã¨iH˜ +≤i_ô =∞ã‘^∞Œ Ö’ HõÅHõÅ=Ú ~ˆ QÔ #∞. ÉÏÉÏ
N ™ê~Ú<å^è•Ü«∞ #=∞ó
=∞ã‘^∞Œ Ö’ ‰õÄ~°∞ÛO_ç =∞ǨÏÖÏûѨu, JáêÊtO^Õ, HÍj~å=ÚÅ`À =∂\Ï¡_∞»
K«∞O_≥#∞. ǨÏ~îå`«∞ÎQÍ ÉÏÉÏ "åi`À x@¡xÜ≥∞#∞ : ''=∞# #Å∞QÆ∞~°=Ú
Hõeã≤ Éèí[# KÕÃã^Œ=Ú. ѨO_»s ^•fi~°=ÚÅ∞ `≥~°z<å~°∞. Hõ#∞Hõ
N ™ê~Ú ã¨KÛ«i`„ =
« Ú
P#O^Œ=ÚQÍ áê_≥^=Œ Ú ÖˇO_»∞ !—— JO^Œ~∞° Hõeã≤ áê_»^˘_»Oyi. P áê@ Ô~O_»= ~ÀA áê~åÜ«∞}=Ú
Ü≥ÚHõ¯ ÉèÏ="Õ∞=∞#, ''<Õ#∞ ѨO_»s áÈ=Öˇ#∞. <Õ#Hõ¯_»<Õ x=ã≤OK«=Öˇ#∞.
ZO^Œ∞Hõ#QÍ, JkÜÕ∞ <å „Ñ¨Éèí∞=Ù Ü≥ÚHõ¯ ^è•=∞=Ú——. â◊√H„ "
õ å~°=Ú
J@∞¡ ÉÏÉÏ áê_»∞K«∞O_≥#∞. Éèí‰õΩÎÅO^Œ~°∞ ÉÏÉÏ#∞ J#∞HõiOzi.
H˘kÌ¿ãѨ\˜H˜ <å<å™êÃÇÏÉò ‰õΩ@∞O| ã¨"Õ∞`«=ÚQÆ =zÛ ÉÏÉÏ áê^Œ=ÚʼnõΩ Zxq∞^Œ= J^蕺ܫ∞=Ú
™êëêìOQÆ #=∞™ê¯~°=Ú KÕã,≤ `«#‰õΩ ѨO_»sѨÙ~°=Ú |kbÜ≥∞ÿ #^Œh, ÉÏÉÏ
‰õÄ_® "åi`À ѨO_»sѨÙ~°=Ú =zÛ Ü«∞Hõ¯_»∞O_»=Åã≤#^Œh "Õ_»∞H˘<≥#∞. =∂#=[#‡ Ü≥ÚHõ¯ „áê=ÚYº=Ú† ÉÏÉÏ Ü≥ÚHõ¯ aèH∆Í@#=Ú† ÉÏ~Ú*ÏÉÏ~Ú
J@∞Å „|u=∂Å∞@ Hõ=ã¨~=° Ú ÖˉΩõ O_≥#∞. UÅ# ÉÏÉÏ Ü«∞ѨÊ\˜Hˆ ѨO_»i Ü≥ÚHõ¯ Z#ÖËx ¿ã=† =ÚQÆ∞æi Ѩ_»Hõ ã¨÷Å=Ú† ~°Ç¨Ï`å x"åã≤ ‰õΩâßÖòK«O^£
áÈ=Öˇ#∞, JK«Û@ #∞O_»=Öˇ##∞ ÉèÏ==Ú#∞ "≥e|∞K«∞ÛK«∞O_≥#x `«H˜¯#
Éèí‰õΩÎÅ∞ K≥Ñ≤Êi. Wk qx <å<å =∞#ã¨∞û Hõiy ÉÏÉÏ áê^Œ=ÚÅÃÑ· |_≥#∞. =∂#= [#‡ Ü≥ÚHõ¯ „áê=ÚYº=Ú :
ÉÏÉÏ Ü≥ÚHõ¯ Tn „Ѩ™ê^Œ=Ú#∞ Pj~åfi^Œ=Ú#∞ J#∞[˝#∞ á⁄Ok, <å<å D Ü«∞^Œ∞ƒù`« qâ◊fi=∞O^Œ∞ ÉèíQÆ=O`«∞_»∞ HÀ\Ï#∞HÀ@¡ r=ÙÅ#∞
™êÃÇÏ|∞ ѨO_»iH˜ áÈÜ≥∞#∞. W\˜ì ÉÏÉÏ bÅÅ HõO`«∞ÖË^Œ∞ ! ã¨$+≤ìOz Ü«Ú<åfl_»∞. ^Õ= Ü«∞Hõ∆ QÆO^èŒ~åfi^Œ∞Å∞, [O`«∞ H©@HÍ^Œ∞Å∞,
U_»= J^蕺ܫ∞=Ú ã¨OѨÓ~°=‚ Ú =∞#∞+¨µºÅ∞ "≥Ú^ŒÅQÆ∞ "åxx ã¨$+≤ìOK≥#∞. ã¨fi~°æ=Ú, #~°Hõ=Ú, Éèí∂q∞,

abcdef
=∞Ǩ ã¨=Ú„^Œ=Ú, PHÍâ◊=Ú#O^Œ∞ x=ã≤OK«∞ r=HÀ\˜ Ü«∞O`«Ü«Ú
ã¨$+≤ìOK≥#∞. giÖ’ <≥=i ѨÙ}º"≥∞‰õΩ¯=QÆ∞<À "å~°∞ ã¨fi~°æ=Ú#‰õΩ áÈ~Ú
"åi ѨÙ}ºÑ¶¨Å=Ú ##∞ÉèíqOz# Ñ≤=∞‡@ „`Àã≤"ÕÜ«∞|_»∞^Œ∞~°∞. Z=i
áêѨ"∞≥ ‰õΩ¯=QÆ∞<À "å~°∞ #~°H=õ Ú#‰õΩ áÈ^Œ∞~°∞. JK«Û@ "å~°∞ áêѨ=ÚʼnõΩ
ã¨^Œ∞æ~°∞ N ™ê~Ú<å^ä•~°Ê}=∞ã¨∞Î `«y#@∞¡ ÉÏ^èŒÅ#∞ á⁄O^≥^Œ~°∞. áêѨ ѨÙ}º=ÚÅ∞ ã¨=∂#=∞QÆ∞#ѨÙÊ_»∞
â◊√ÉèíO Éèí=`«∞ Éèí∂q∞ÃÑ· =∂#=ÙÅ∞QÍ [x‡Oz "≥∂Hõ∆ ™ê^èŒ#=Ú#ÔH· Ü«∞=HÍâ◊=Ú

Q Q
"≥Ú^Œ\˜~ÀA áê~åÜ«∞}=Ú ã¨=∂ѨÎ=Ú QÍOK≥^Œ~°∞. "åi áêѨ ѨÙ}º=ÚÅ∞ x„+¨¯q∞OK«∞#ѨÙÊ_»∞ "åiH˜ "≥∂Hõ∆=Ú
72 73
 3 3
N ™ê~Ú ã¨KiÛ« `„ =« Ú
HõÅ∞QÆ∞#∞. "ÕÜÕ∞Å "≥∂Hõ∆=ÚQÍx, ѨÙ@∞ìHõ QÍx "å~°∞ "å~°∞ KÕã≤H˘x#
Hõ~‡° ÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ ç Ü«ÚO_»∞#∞.
=∂#= â◊s~°=Ú Ü≥ÚHõ¯ „Ѩ`ÕºHõ qÅ∞= :
r=HÀ\˜ Ü«∞O`«\˜H˜ PǨ~°=Ú, x„^Œ, ÉèíÜ«∞=Ú, ã¨OÉè’QÆ=Ú
™ê=∂#º=Ú. =∂#=ÙxH˜qQÍHõ =∞~˘Hõ¯ „Ѩ[˝ QÆÅ^Œ∞. JkÜÕ∞ *Ï˝#=Ú.
nx ã¨Ç¨Ü«∞=Ú#<Õ =∂#=Ù_»∞ ÉèíQÆ=`ü ™êH∆Í`å¯~°=Ú#∞ á⁄O^ŒQÆÅ_»∞.
WOˆH [#‡Ü«∞O^Œ∞#∞ nx Hõ=HÍâ◊=Ú ÖË^∞Œ . D HÍ~°}=Ú KÕ`<« Õ ^Õ=`«Å∞
Ãã·`=« Ú =∂#=[#‡#∞ D~°º¬ `À K«∂K≥^~Œ ∞° . "å~°∞ ‰õÄ_» Éè∂í q∞ÃÑ· =∂#=
[#‡"≥∞uÎ "≥∂Hõ∆=Ú#∞ ™êkèOK«=Öˇ#x HÀÔ~^Œ~°∞.
H˘O`«=∞Ok =∂#= [#‡=Ú KåÖÏ hK«"∞≥ #ÿ ^ŒxÜ«Ú† p=Ú, ~°H=Îõ Ú,
=∞Å=ÚÅ`À xO_çÜ«ÚO_»∞#xÜ«Ú, `«∞^Œ‰õΩ tkäÅ"≥∞ÿ ~ÀQÆ=Ú#‰õΩ,
=∞~°}=Ú#‰õΩ HÍ~°}=∞QÆ∞#xÜ«Ú#O^Œ∞~°∞. H˘O`«=~°Hõk ‰õÄ_» x["Õ∞.
Wxfl ֒Ѩ=ÚÅ∞#flѨÊ\˜H˜ =∂#=Ù#‰õΩ *Ï˝#=Ú#∞ ã¨OáêkOK«∞ â◊HΘ HõÅ^Œ∞.
â◊s~°=ÚO_»∞@ KÕ`«<Õ =∂#=Ù_»∞ `«# ^ÕǨÏ=Ú Ü≥ÚHõ¯, [QÆ`«∞Î Ü≥ÚHõ¯
Jx`«º`«fi=Ú#∞ „QÆÇÏ≤ Oz, WO„kÜ«∞ ã¨∞Y=ÚŠѨ@¡ q~°HΘ á⁄Ok, x`åºx`«º
q"ÕHõ=Ú`À Hõ_»‰õΩ ÉèíQÆ=`åûH∆Í`å¯~°=Ú#∞ ÉÁO^Œ∞K«∞<åfl_»∞. â◊s~°=Ú
=∞ÅÉè í ∂ ~Ú+¨ ì " ≥ ∞ ÿ # ^Œ x x~åHõ i Oz#KÀ "≥ ∂ Hõ ∆ = Ú#∞ 㨠O áêkOK« ∞
J=HÍâ◊=Ú#∞ áÈQ˘@∞ìH˘<≥^Œ=Ú. ^ÕǨÏ=Ú#∞ =Ú^Œ∞ÌQÍ ÃÑOz q+¨Ü«∞
ã¨∞Y=ÚʼnõΩ =∞~°y#KÀ #~°H=õ Ú# |_≥^=Œ Ú. Lz`« =∂~°"æ ∞Õ =∞#, ^ÕÇϨ =Ú
#„â◊^Œú KÕÜ«∞‰õÄ_»^Œ∞† ^•xx Ö’Å`«fi=Ú`À áÈ+≤OѨ#∂ QÆ∂_»^Œ∞. `«QÆ∞
*Ï„QÆ`Ϋ =∂„`«"∞Õ fã≤H˘#=Öˇ#∞. QÆ∞é]ÑÙ¨ ~“`«∞ `«# QÆ=∞º™ê÷#=Ú KÕ~∞° =~°‰Ωõ
QÆ∞é]=Ú#∞ ZO`« *Ï„QÆ`«Î`À K«∂K«∞H˘#∞<À Ü«∞O`« *Ï„QÆ`«Î =∂„`«"Õ∞
fã≤H˘#=Öˇ#∞. D â◊s~°=Ú#∞ "≥∂Hõ∆™ê^èŒ#, ÖËHõ Ü«∂`«‡ ™êH∆Í`å¯~°=Ú
Q Q
H˘~°‰õΩ qxÜ≥∂yOK«=Öˇ#∞. WkÜÕ∞ r=Ùx Ѩ~°=∂=kèÜ≥ÿ∞ Ü«ÚO_»=Öˇ#∞.
74
Zxq∞^Œ= J^蕺ܫ∞=Ú
ÉèíQÆ=O`«∞_»<ÕHõ r=ÙÅ#∞ ã¨$+≤ìOz#ѨÊ\˜H˜ J`«xH˜ ã¨O`«∞+≤ì
HõÅ∞QÆÖË^Œ@. ZO^Œ∞Hõ#QÍ ÉèíQÆ=O`«∞x â◊H˜Îx J"ÕqÜ«Ú „QÆÇ≤ÏOK«ÖËHõ
áÈ~Ú#q. JO^Œ∞KÕ`« ÉèíQÆ=O`«∞_»∞ „Ѩ`ÕºHõ=ÚQÍ =∂#=Ùx ã¨$+≤ìOK≥#∞.
"åxH˜ *Ï˝#=∞<Õ „Ѩ`ÕºHõ â◊H˜Î xK≥Û#∞. =∂#=Ù_»∞ ÉèíQÆ=O`«∞x bÅÅ#∞,
J^Œ∞ƒù`« HÍ~°º=ÚÅ#∞, âı=Ú+‘ q*Ï˝#=ÚÅ#∞ Ez Ѩ~=° â◊"Ú≥ Ok#ѨÙÊ_»∞
ÉèíQÆ=O`«∞_»∞ q∞H˜¯e ã¨O`«∞+≤ì *ˇOk Ü«∂#OkOK«∞#∞. JO^Œ∞KÕ
=∂#=[#‡ á⁄O^Œ∞@ ÅaèOK«∞@ Q˘Ñ¨Ê Ü«∞^Œ$+¨ì=Ú. „ÉÏǨχ} [#‡
á⁄O^Œ∞@ JO^Œ∞Ö’#∂ „âı+=ì¨ Ú. Jxfl\˜HOõ >ˇ Q˘Ñ¨Êk ™ê~ÚÉÏÉÏ K«~}° Ï~°
qO^Œ=ÚÅÃÑ· ã¨~fi° 㨺 â◊~}
° ÏQÆu KÕÜÚ« #=HÍâ◊=Ú HõÅ∞QÆ∞@.
=∂#=Ùx q^Œ∞ºHõÎ ^èŒ~°‡=Ú :
=∂#=[#‡ qÅ∞"≥·#^ŒxÜ«Ú, ^•xÔHѨÊ\˜ÔH·##∂ =∞~°}=Ú
Jx"å~°º=∞xÜ«Ú „QÆÇÏ≤ Oz =∂#=Ù_≥ÅÑ¡ Ù¨ Ê_»∞ *ÏQÆ~∂° ‰õΩ_≥· Ü«ÚO_ç rq`«
Ѩ~°=∂=kèx ™êkèOK«∞@ÔH· Ü«∞uflOK«=ÅÜ«Ú#∞. U =∂„`«=Ú#∞ J„â◊^Œú
QÍx PÅ㨺=ÚQÍx KÕÜ«∞~å^Œ∞. `«fi~°Ö’ ^•xx ã¨OáêkOK«∞@‰õΩ
Ü«∞uflOK«=Öˇ#∞. ÉèÏ~°º K«xáÈ~Ú# "å_»∞ Ô~O_»= ÉèÏ~°º H˘éÔHO`«
P`«∞~°Ñ¨_»∞<À, `«Ñ≤ÊáÈ~Ú# Ü«Ú=~åAÔH· K«„Hõ=iÎ Ü≥∞O`«QÍ "≥^ŒHõ
Ü«∞uflOK«∞<À Ü«∞@∞Å<Õ, qã¨∞QÆ∞ q~å=∞=Ú ÖËHõ ~å„uO|=à◊√§ Hõ$+≤ KÕã≤
Ü«∂`«‡ ™êH∆Í`å¯~°=Ú#∞ ã¨OáêkOK«=Öˇ#∞. |^ŒúHõ=Ú#∞, J¼Åã¨`«#∞,
‰õΩ#∞‰õΩáê@¡#∞ ^Œ∂~°"≥Ú#iÛ JǨϟ~å„`«=ÚÅ∞ P`«‡Ü«∞O^Õ ^蕺#=Ú
xÅ∞Ѩ=Öˇ#∞. D =∂„`«=Ú KÕÜ«∞ÖËxKÀ =∞#=Ú Ñ¨â◊√„áêÜ«ÚÅ
=∞QÆ∞^Œ∞=Ú.
`«Hõ∆} Hõ~°Î=º=Ú :
=∞# ^èպܫ∞=Ú ã¨`«fi~°=Ú Ñ¶¨eOK«∞ =∂~°æ"Õ∞^Œ#, "≥O@<Õ
ÉèQí =Æ `åûH∆Í`å¯~°=Ú á⁄Ok# ã¨^∞Œ ~æ ∞° =Ù =^ŒHˆÌ QÆ∞@. P^蕺u‡HÀѨ<åºã¨=Ú
Öˇxfl qx#ѨÊ\˜H˜ á⁄O^Œ#\˜ìkÜ«Ú, P^蕺u‡Hõ „QÆO^äŒ=ÚÖˇxfl K«kq##∞
75
 3 3
N ™ê~Ú ã¨KiÛ« `„ =« Ú
`≥eÜ«∞#\˜ìkÜ«Ú#QÆ∞ P`«‡ ™êH∆Í`å¯~°=Ú ã¨^Œ∞æ~°∞=ÙÅ ™êOQÆ`«º=ÚKÕ
ã¨∞ÅÉèí=ÚQÍ á⁄O^Œ=K«∞Û#∞. #Hõ∆„`«=ÚÅxflÜ«Ú Hõeã≤ ~Ú=fiÖËx
"≥Å∞`«∞~°∞#∞ ã¨∂~°∞º_≥@∞¡ W=fiQÆÅ∞QÆ∞K«∞<åfl_À Ü«∞@¡<Õ P^蕺u‡HÀѨ
<åºã¨=ÚÅ∞, „QÆO^ä=Œ ÚÅ∞ W=fiÖËx *Ï˝#=Ú#∞ ã¨^∞Œ ~æ ∞° =Ù qÑ≤Ê K≥Ñʨ QÆÅ_»∞.
"åi K«~°ºÅ∞, ™ê=∂#º ã¨OÉèÏ+¨}ÖË =∞#‰õΩ =∞ø# „Ѩɒ^èŒ=ÚÅ∞. âßOu,
Hõ=∆ ∞, "≥~· åQƺ=Ú, ^•#=Ú, ^è~Œ ‡° =Ú, =∞<À^ÕÇϨ =ÚÅ#∞ ™êfinè# =∞O^Œ∞OK«∞
H˘#∞@, JǨÏOHÍ~°=Ú ÖˉõΩO_»∞@ "≥Ú^ŒÅQÆ∞ â◊√ÉèíÅHõ∆}=ÚÅ#∞ "åi
PK«~} ° Ö’ K«∂z, Éè‰í Ωõ ÅÎ ∞ <Õ~∞° ÛH˘O^Œ∞~°∞. "åi áê=# K«i`«=ÚÅ∞ Éè‰í Ωõ ÅÎ
=∞#=ÚʼnõΩ „Ѩɒ^è=Œ Ú HõÅ∞QÆ*ãË ≤ "åix áê~°=∂i÷H=õ ÚQÍ L^Œiú OK«∞#∞.
™ê~ÚÉÏÉÏ Ü«∞\˜ì =∞ǨѨÙ~°∞+¨µ_»∞† ã¨^∞Œ ~æ ∞° =Ù.
ÉÏÉÏ ™ê=∂#º Ѷ¨H©~°∞=Öˇ ã¨OK«iOK«∞K«∞#flѨÊ\˜H˜ "åÔ~ѨÙÊ_»∞#∞
P`å‡#∞ã¨O^è•#=Ú #O^Õ x=∞QÆ∞flÅQÆ∞K«∞O_çi. ^≥·=ÉèíH˜Î QÆŠѨq„`«
ǨÏ$^ŒÜÚ« Å∞ "åiH˜ ã¨^• „Ñ‘uáê„`«∞Å∞. "å~°∞ ã¨∞Y=ÚʼnõΩ Lá⁄ÊOQÆ∞"å~°∞
HÍ~°∞, Hõ+¨ì=ÚÅ =Å# „‰õΩOyáÈ=Ù"å~°∞ HÍ~°∞. ~å*ˇ·##∂, x~°∞¿Ñ^≥·##∂
"åiH˜ ã¨=∂#"Õ∞. `«=∞ ^Œ$+≤ì =∂„`«=Ú# =Ú+≤ì"åxx K«„Hõ=iÎx KÕÜ«∞QÆÅ
â◊H˜Î Ü«Ú#flѨÊ\˜H˜ ÉÏÉÏ WO\˜O\˜H˜ uiy aèHõ∆ <≥`≥Î_ç"å~°∞ ! "åi aèHõ∆
Ü≥∞\˜^ì À K«∂`«=Ú.
ÉÏÉÏ Ü≥ÚHõ¯ aèH∆Í@#=Ú :
+≤i_ô [#∞Å∞ ѨÙ}Ϻ`«∞‡Å∞. ZO^Œ∞Hõ#QÍ, "åi ~ÚO_»¡ Ü≥∞^Œ∞@<Õ
QÆ^• ÉÏÉÏ aè‰õ∆Ω‰õΩx =Öˇ xÅz, ''J=∂‡ ! ~˘>ˇì=ÚHõ¯ ÃÑ@∞ì—— _»#∞K«∞,
^•xx JO^Œ∞H˘#∞@‰õΩ KÕ~Ú KåK≥_"ç å~°∞ ! KÕ`« XHõ ~ˆ ‰õΩ _»Éσ Ѩ@∞ìH˘x,
Éèí∞*ÏxH˜ XHõ QÆ∞_»¤*’Öˇ `«yeOK«∞H˘x aèH∆Í@#‰õΩ áÈÜ≥∞_ç"å~°∞. ÉÏÉÏ
H˘xfl ~ÚO_»¡‰õΩ =∂„`«"Õ∞ aèHõ∆‰õΩ áÈÜ≥∞_ç"å~°∞. ѨÙÅ∞ã¨∞, =∞l˚QÆ =O\˜
„^Œ= Ѩ^•~°÷=ÚÅ∞, ‰õÄ~°Å∞ "≥Ú^ŒÅQÆ∞#q ˆ~‰õΩ _»Éσ֒ áÈã≤H˘<≥_ç"å~°∞.
Q Q
J#fl=Ú, ~˘>ˇìÅ∞ "≥Ú^ŒÅQÆ∞#q *’ÖˇÖ’ "Õ~ÚOK«∞H˘<≥_ç"å~°∞. ÉÏÉωõΩ
76
Zxq∞^Œ= J^蕺ܫ∞=Ú
~°∞z Ü«∞#∞#k ÖË^Œ∞. "å~°∞ lǨÏfi#∞ ™êfinè#=∞O^Œ∞OK«∞H˘xi. HÍ#
Jxfl Ѩ^•~°÷=ÚÅ#∞ ˆ~‰õΩ_»Éσ֒#∞, *’ÖˇÖ’#∞ "Õã≤H˘<≥_ç"å~°∞. Jxfl
Ѩ^•~°=÷ ÚÅ#∞ XˆH™êi HõeÑ≤"ãÕ ≤ Éè∞í lOz ã¨O`«∞+≤ì K≥O^Õ"å~°∞. Ѩ^•~°=÷ ÚÅ
~°∞zx áê\˜OKÕ"å~°∞ HÍ^Œ∞. "åi <åÅ∞Hõ‰Ωõ ~°∞z Ü«∞#∞#k ÖË#>Ë¡ HÍxÊOK«∞
K«∞O_≥#∞. ÉÏÉÏ aèH‰∆õ Ωõ Ü≥ÚHõ Ѩ^uúŒ , HÍÅxÜ«∞=∞=Ú ÖˉΩõ O_≥#∞. XH˘¯Hõ¯
k#=Ú H˘xfl ~ÚO_»¡ =^ŒÌ =∂„`«"Õ∞ aèHõ∆ KÕÃã_ç"å~°∞. XH˘¯Hõ¯™êi 12
™ê~°∞¡ ‰õÄ_® aèHõ∆‰õΩ "≥à‹§_ç"å~°∞. aèHõ∆Ö’ ^˘iH˜# Ѩ^•~°÷=ÚÅ #xflO\˜x
XHõ =∞\˜ì áê„`«Ö’ "Õ¿ã"å~°∞. ^•xx ‰õΩHõ¯Å∞, Ñ≤Å∞¡Å∞, H͉õΩÅ∞ qK«ÛÅq_çQÍ
u#∞K«∞O_≥_qç . "å\˜x `«i"Õ∞"å~°∞ HÍ~°∞. =∞ã‘^∞Œ `«∞_çz â◊√„Éè=í Ú KÕÜÚ«
„ã‘Î 10–12 ~˘>ˇ=ì ÚHõ¯Å#∞ x~å@OHõ=ÚQÍ fã≤H˘#∞K«∞O_≥_kç . ‰õΩHõ¯Å#∞,
Ñ≤Å∞¡Å#∞ QÆ∂_» HõÅÖ’ Ãã·`«=Ú J_»∞¤ ÃÑ@ìx"å~°∞, PHõe`À #∞#fl ¿Ñ^ŒÅ
PǨ~°=Ú#‰õΩ J_»∞¤K≥ѨÙÊ^Œ∞~å ? ''Ѷ¨H©~°∞ Ѩ^ŒqÜÕ∞ x["≥∞ÿ# =∞Ǩ~å[
Ѩ^qŒ Ü«∞h, JkÜÕ∞ âßâ◊fi`«=∞h, =∂=¸Å∞ ã≤iã¨OѨ^ÅŒ ∞ Hõ} ∆ ÉèOí QÆ∞~åÅh——,
ÉÏÉÏ Ü«∞#∞K«∞O_≥_ç"å~°∞. P áê=# K«i`«∞x rq`«=Ú =O\˜ rq`«"Õ∞
QÆ^• q∞QÆ∞Å ^èŒ#º"≥∞ÿ#k !
"≥Ú^Œ@ +≤i_ô „Ѩ[Å∞ ÉÏÉÏ<˘Hõ Ñ≤zÛ Ñ¶¨H©~°x ÉèÏqOz, J@∞Å<Õ
Ñ≤eK≥_ç"å~°∞. Éè’[<ÀáêkèÔH· ~˘>ˇì=ÚHõ¯ÅÔH· „QÍ=∞=ÚÖ’ aèHõ∆<≥uÎ
á⁄@ìá⁄ã≤H˘<≥_»∞ ¿Ñ^Œ Ѷ¨H©~°#fl Z=iH˜ Q“~°="Õ∞q∞Ü«ÚO_»∞#∞ ? HÍh, ~¸
Ѷ¨H©~°∞ Ѩ~°=∞ qâßÅǨÏ$^ŒÜ«Ú_»∞, L^•~°∞_»∞, ^èŒ<å¿ÑHõ∆ ÖËâ◊ =∂„`«=Ú ÖËx
x~å㨉õΩÎ_»∞. ÉÏǨϺ^Œ$+≤ìH˜ "å~°∞ K«OK«Å∞xQÆ#∞, ã≤÷~°`«fi=Ú ÖËx"å~°∞QÆ#∞
QÍxÊOz##∞, Ö’# "å~°∞ ã≤÷~°z`«∞ÎÅ∞. "åi K«~°ºÅ∞ JO`«∞|@ìxq. P
‰õΩ„QÍ=∞=ÚÖ’ ‰õÄ_» ÉÏÉÏ#∞ XHõ Q˘Ñ¨Ê =∞Ǩ`«∞‡xQÆ QÆ∞iÎOz, ¿ãqOz#
^èŒ#ºr=ÙÅ∞ H˘kÌ=∞Ok QÆÅ~°∞. J\˜ì"åiÖ’ <˘Hõi =$`åÎO`«q∞Hõ¯_»
K≥Ñʨ É’=ÙK«∞<åfl#∞.
77
 3 3
N ™ê~Ú ã¨KiÛ« `„ =« Ú
ÉÏ~Ú*ÏÉÏ~Ú Ü≥ÚHõ¯ Z#ÖËx ¿ã= :
`å`åºHÀ`Õ áê\©Å∞ `«e¡ ¿Ñ~°∞ ÉÏ~Ú*ÏÉÏ~Ú. P"≥∞ „Ѩu~ÀA
=∞^蕺ǨÏfl=Ú `«ÅÃÑ· XHõ QÆOѨ֒ ~˘>ˇì ‰õÄ~° ÃÑ@∞ìH˘x, ã¨g∞Ѩ=Ú##∞#fl
z@ì_çqÖ’ =ÚO_»∞¡ á⁄^ŒÅ∞ ÖˇHõ¯KÕÜ«∞Hõ „HÀã¨∞Å H˘kÌ ^Œ∂~°=Ú #_»z,
P`«‡^蕺#=ÚÖ’ xâ◊ÛÅ=ÚQÆ Ü≥∞Hõ¯_À ‰õÄ~°∞ÛxÜ«Ú#fl ÉÏÉÏ#∞ "≥^ŒH˜
Ѩ@∞ìH˘x, Éè’[#=Ú ÃÑ@∞ìK«∞O_≥#∞. ÉÏÉωõΩ ™êëêìOQÆ #=∞™ê¯~°=Ú
KÕã≤, "åi Ü≥∞^Œ∞@ qã¨Î~˘Hõ\˜ "Õã≤ `å#∞ `≥zÛ# ~˘>ˇì ‰õÄ~° "≥Ú^ŒÅQÆ∞
Éè’[# Ѩ^•~°÷=ÚÅ#∞ =_ç¤Oz, H˘ã¨i H˘ã¨i "å\˜x ÉÏÉÏKÕ uxÑ≤OK«∞
K«∞O_≥#∞. P"≥∞ ÉèíH˜Î qâßfiã¨=ÚÅ∞ J^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ#q. Z#ÖËx P"≥∞ ¿ã=#∞
ÉÏÉÏ z=i =~°‰õΩ =∞~°∞=ÖË^Œ∞. P"≥∞ ¿ã=‰õΩ `«y#@∞¡ P"≥∞ Ѩل`«∞_»QÆ∞
`å`åºáê\©Å∞#∞ Ü≥∞O`À P^ŒiOz L^ŒúiOK≥#∞. P `«e¡ H˘_»∞‰õΩʼnõΩ
ÉÏÉÏ ™êH∆Í`ü ÉèíQÆ=O`«∞_»<Õ qâßfiã¨=ÚO_≥#∞. H˘xfl ã¨O=`«û~°=ÚÅ
`«^∞Œ Ѩi ÉÏÉÏ Ü«∞_»=ÙʼnõΩ É’=Ù@ =∂x =∞ã‘^∞Œ Ö’<Õ ‰õÄ~°∞ÛO_ç Éè’[#=Ú
KÕÜ«∞™êyi. JѨÊ\˜#∞Oz á⁄Å=ÚÖ’ uiy ÉÏÉÏ#∞ "≥`«H˜ Ѩ@∞ìH˘#∞
„â◊=∞ ÉÏ~Ú*ÏÉÏ~ÚH˜ `«Ñ≤Ê#k.
=ÚQÆ∞æi Ѩ_»Hõ ã¨÷Å=Ú :
Z=i ǨÏ$^ŒÜ«∞=∞O^Œ∞ ã¨^• "åã¨∞^Õ=Ù_»∞ =ã≤OK«∞K«∞O_»∞<À J\˜ì
=∞Ǩ`«∞‡Å∞ ^èŒ#∞ºÅ∞† J\˜ì =∞Ǩ`«∞‡Å ™êOQÆ`«º=Ú ÅaèOz# Éèí‰õΩÎÅ∞
Q˘Ñ¨Ê Ü«∞^Œ$+¨ì=O`«∞Å∞. `å`åºHÀ`Õ áê\©Å∞, =∞ǨÏÖÏûѨu W^ŒÌ~°∞ J\˜ì
J^Œ$+¨âì ßÅ∞~°∞. ÉÏÉÏ "åi~°∞=Ùix ã¨=∂#=ÚQÍ „¿Ñq∞OK≥_"ç å~°∞. ÉÏÉÏ
"åi~°∞=Ùi`À HõÅã≤, =∞ã‘^∞Œ Ö’ `«=∞ `«ÅÅ#∞ `«∂~°∞Ê, Ѩ_=» ∞~°, L`«~Î =° ÚÅ
"≥·Ñ¨Ù KÕã≤, =∞^茺֒ XHõi HÍà◊√§ XHõiH˜ `«QÆ∞Å∞#@∞¡ ѨO_»∞H˘<≥_ç"å~°∞.
„ѨHõ¯Å∞ Ѩ~°K«∞H˘x, "åxÃÑ· K«uH˜ÅѨ_ç ã¨QÆ=Ú ˆ~~Ú =~°‰õΩ U"Õ"À
㨠O QÆ ` « ∞ Å∞ =ÚK« Û _ç O K« ∞ H˘<≥ _ ç " å~° ∞ . JO^Œ ∞ Ö’ <≥ = iÔ H · # x„^Œ
Q Q
=K«∞ÛK«∞#fl@∞Å QÍxÊOz# `«H˜¯#"å~°∞ "åix "Õ∞ÖÁ¯Å∞Ѩ٠K«∞O_çi.
78
Zxq∞^Œ= J^蕺ܫ∞=Ú
`å`åº Ñ¨O_»∞H˘x QÆ∞é∞]ÃÑ\˜ì#KÀ ÉÏÉÏ "åxx Ü«∞@∞ x@∞ TÑ≤, "åx
t~°ã¨∞û#∞ QÆ\˜ìQÍ <˘‰õΩ¯K«∞O_≥#∞. ÉÏÉÏ XH˘¯Hõ¯™êi =∞ǨÏÖÏûѨux
J‰õΩ¯# *Ë~∞° ÛH˘x, J`«x HÍà◊√§ <˘H˜¯ gѨ٠`À"≥∞_ç"å~°∞. D q^è=Œ ÚQÍ
14 ã¨O=`«û~°=ÚÅ∞ `å`åº `«# `«e¡^ŒO„_»∞Å#∞ q_»z ÉÏÉÏÃÑ· „¿Ñ=∞KÕ
=∞ã‘^Œ∞Ö’<Õ Ñ¨O_»∞H˘<≥#∞. Jq =∞~°Ñ¨Ù~åx =∞^èŒ∞~° k#=ÚÅ∞. ÉÏÉÏ
„¿Ñ=∂#∞~åQÆ=ÚÅ∞ H˘Å∞=~åxq† "åi J#∞„QÆÇϨ =Ú WO`«Ü∞« x K≥ÑÙ¨ Ê@‰õΩ
J¼ÅqHÍxk. `«O„_ç =∞~°}O˜ z# Ñ≤=∞‡@ `å`åº QÆ$ǨÏÉÏ^躌 `«#∞ ã‘fiHõiOz
WO\˜Ö’<Õ x„kOK«∞@‰õΩ „áê~°OaèOK≥#∞.
~°Ç¨Ï`å x"åã≤ ‰õΩâßÖòK«O^£ :
+≤i_ôÖ’ (`å`åº `«O„_çQÍÔ~·#) QÆ}Ѩu~å=ÙHÀ`Õ áê\©Å∞#∞ ÉÏÉÏ
ZO`« „¿Ñ=∂aè=∂#=ÚÅ`À EK≥_ç"å~À, JO`«\˜ „¿Ñ=∂^Œ~°=ÚÅ`À<Õ
~°Ç¨Ï`å x"åã≤Ü«∞QÆ∞ K«O„^ŒÉèÏ#∞ âı\ò =∂~åfi_ôx EK«∞K«∞O_çi. P âı\ò
=∞~°}O˜ z# Ñ≤=∞‡@ J`«x Ü«∞#fl H˘_»∞HõQ∞Æ ‰õΩâßÖòKO« ^Œ∞#∞ QÆ∂_» q∞H˜¯e
„¿Ñ=∞`À EK«∞K«∞ JǨÏiflâ◊Å∞ "åx Ü≥∂QƈH∆=∞ =∞~°Ü«ÚK«∞O_çi.
XH˘¯Hõ¯Ñ¨ÙÊ_»∞ \ÏOQÍÖ’#∞, =∞~˘HõѨÙÊ_≥^Œ∞ÌÅ |O_ç g∞^Œ#∞ ÉÏÉÏ `«#
ã¨xflÇ≤Ï`« Éèí‰õΩÎÅ`À HõÅã≤ ~°Ç¨Ï`å áÈ=Ù"å~°∞. ~°Ç¨Ï`å „Ñ¨[Å∞ ÉÏ*Ï
Éèí[O„fÅ`À Ü≥∞^Œ∞ˆ~y, ÉÏÉÏ#∞ „QÍ=∞ ã¨iǨÏ^Œ∞Ì ^•fi~°=Ú =^ŒÌ ^Œi≈Oz,
™êëêìOQÆ #=∞™ê¯~°=ÚÅ∞ KÕÃã_ç"å~°∞. `«~∞° "å`« =∞Ǩ "≥É· =íè =ÚQÆ ÉÏÉÏ#∞
„QÍ=∞=ÚÖ’xH˜ ™ê^Œ~=° ÚQÆ fã¨∞H˘x "≥ো _ç"å~°∞. ‰õΩâßÖòKO« ^Œ∞ ÉÏÉÏ#∞
`«# ~ÚO\˜H˜ fã≤H˘xáÈ~Ú `«y# Ü«∂ã¨#=Ú #O^Œ∞ ‰õÄ~°∞ÛO_»*Ëã≤
Éè’[#=Ú ÃÑ>ˇì_ç"å_»∞. W~°∞=Ù~°∞ H˘O`«¿ãѨ٠„¿Ñ"≥∂ÖÏ¡ã¨=ÚÅ`À
=ÚK«Û_çOK«∞H˘<≥_ç"å~°∞. `«^Œ∞Ѩi ÉÏÉÏ "åix Pj~°fikOz +≤i_ô
KÕ~∞° K«∞O_≥_"ç å~°∞.
+≤i_ô „QÍ=∞=Ú#‰õΩ ã¨=∂# ^Œ∂~°=ÚÖ’ XHõ"≥·Ñ¨Ù (^ŒH˜∆}=Ú#)
~°Ç¨Ï`å, =∞~À"≥·Ñ¨Ù (L`«Î~° kâ◊Ü«∞O^Œ∞) h"£∞QÍO L#flq. D Ô~O_»∞
„QÍ=∞=ÚÅ∞ ^•\˜ ÉÏÉÏ Ü≥∞#fl_»∞ ZK«Û\˜H˜ áÈ~Ú Ü«ÚO_»Ö^Ë ∞Œ . "åÔ~#fl_»∂
79
 3 3
N ™ê~Ú ã¨KiÛ« `„ =« Ú

lmnopq
Ô~·Å∞|O_çÖ’ „Ѩܫ∂}=Ú KÕã≤ Ü≥∞~°∞QÆ~°∞† Ô~·Å∞|O_çx Hõhã¨=Ú K«∂z
‰õÄ_® Ü«ÚO_»ÖË^Œ∞. HÍh, ã¨~°fiA˝_≥·# ÉÏÉωõΩ |O_»¡ ~åHõáÈHõÅ∞
YzÛ`«=ÚQÆ `≥eÜ«ÚK«∞O_≥_çq. ÉÏÉÏ =^ŒÌ ÃãÅ=٠ѨÙK«∞ÛH˘x "åi
Ü«∂*Ï˝#∞™ê~°=Ú „ѨÜ∂« }=Ú KÕÜÚ« "å~°ÅHˆ Hõ+=ì¨ ÚÅ∞O_≥_qç HÍ=Ù. ÉÏÉÏ N ™ê~Ú<å^è•Ü«∞ #=∞ó
Ü«∂^Õâ◊=Ú#‰õΩ =ºuˆ~Hõ=ÚQÆ áÈ=Ù "å~°<ÕHõ Hõ+¨ì=ÚÅ áêÅQÆ∞K«∞O_çi.
J@∞=O\˜ H˘xfl ã¨OѶ¨∞@#Å#∞, =∞iH˘xfl W`«~° q+¨Ü«∞=ÚÅ#∞ ~åÉ’=Ù
Ü«∞^蕺ܫ∞=ÚÖ’ K≥ÃÑÊ^Œ#∞. N ™ê~Ú ã¨KÛ«i`„ =
« Ú
Zxq∞^Œ= J^蕺ܫ∞=Ú ã¨OѨÓ~°=‚ Ú
`˘q∞‡^Œ= J^蕺ܫ∞=Ú

abcdef
ã¨^Œ∞æ~°∞ N ™ê~Ú<å^ä•~°Ê}=∞ã¨∞Î
â◊√ÉèíO Éèí=`«∞
+≤i_ô Ü«∂„`« Ü≥ÚHõ¯ ÅHõ∆}=ÚÅ∞† `å`åºHÀ`Õ áê\˜Öò†
S~Àáê ^Õâ◊ã¨∞Îx L^ŒO`«=Ú† aèHõ∆ Ü≥ÚHõ¯ Ü«∂=â◊ºHõ`«†
Éèí‰õΩÎÅ Ü«∞#∞Éèí==ÚÅ∞ – `«~°ö_£ ‰õΩ@∞O|=Ú† P`å‡~å=Úx ÉèÏ~°º†
ÉÏÉωõΩ ã¨O`«∞+≤ìQÍ Éè’[=Ú ÃÑ@∞ì@ Ü≥∞@∞¡?† hu

+≤i_ô Ü«∂„`« Ü≥ÚHõ¯ ÅHõ∆}=ÚÅ∞ :

+≤i_ô ã¨O^Œ~≈° #=ÚÖ’x Ü≥ÚHõ „Ѩ`ºÕ Hõ qâı+"¨ ∞Õ =∞#, ÉÏÉÏ Ü«∞#∞=∞u
ÖËx^Õ Ü≥∞=~°∞#∞ +≤i_ô q_»∞= ÖˉΩõ O_çi. ÉÏÉÏ Ü«∞#∞=∞u ÖËHõ Ü≥∞=Ô~#· #∞
+≤ i _ô q_» z "≥ o §#KÀ, "å~° ∞ TÇ≤ Ï OK« x Hõ + ¨ ì = ÚÅ∞ H˘x
`≥K∞« Û‰õΩ#fl"å~°Q∞Æ K«∞O_çi. ÉÏÉÏ Ü≥∞=i<≥#· |Ü«∞Å∞^Õ~∞° _»x ÃãÅqzÛ#
`«~°∞"å`«, WHõ +≤i_ôÖ’ #∞O_»~å^Œ∞. ÃãÅ=Ù fã¨∞H˘#∞@‰õΩ ÉÏÉÏ =^ŒÌ‰õΩ
Éè‰í Ωõ ÅÎ ∞ áÈ~Ú#ѨÙÊ_»∞ ÉÏÉÏ "åiH˜ ã¨Ê+¨=ì ÚQÆ<À ÖËHõ ã¨∂K«# „áêÜ«∞=ÚQÆ<À
H˘xfl ã¨ÅǨÅ xK«∞ÛK«∞O_≥_"ç å~°∞. ÉÏÉÏ P^Õâß#∞™ê~°=Ú #_»z f~°=Öˇ#∞.
=ºuˆ~Hõ=ÚQÍ áÈ~Ú#KÀ „Ѩ=∂^Œ=ÚÖË"À `«Ñ¨ÊHõ =K«∞ÛK«∞O_≥_çq. D

Q
kQÆ∞= J\˜ì Ü«Ú^•Ç¨Ï~°}=ÚÅ∞ H˘xfl WK«∞ÛK«∞<åfl#∞.
80 Q 81
 3 3
N ™ê~Ú ã¨KiÛ« `„ =« Ú
`å`åºHÀ`Õ áê\˜Öò :
`å`åºHÀ`Õ áê\˜Öò XHõ<å_»∞ \ÏOQÍÖ’ HÀѨ~üQÍO"£Ö’ [~°∞QÆ∞
ã¨O`«‰Ωõ |Ü«∞Å∞^Õ~Ô #∞. ǨÏ_®=Ù_çQÍ =∞ã‘^∞Œ ‰õΩ =zÛ, ÉÏÉωõΩ #=∞㨯iOz
HÀѨ~üQÍO"£ ã¨O`«‰õΩ áÈ=ÙK«∞O\˜#x K≥ÃÑÊ#∞. ÉÏÉÏ J`«x`À, ''`˘O^Œ~°
Ѩ_»=^Œ∞Ì ! H˘OK≥=∂QÆ∞=Ú. ã¨O`« ã¨OQÆu Ü«∞@∞O_»x=Ùfi ! T~°∞ q_çz
Jã¨Å∞ |Ü«∞@ÔHHõ¯_çH˜x áÈ=Å^Œ∞—— Jx J<≥#∞. ã¨O`«‰õΩ "≥à◊§=Öˇ#<≥_ç
`å`åº Ü«∂`«∞~°`«#∞ Ez, Hõhã¨=Ú âߺ=∂ (=∂^èŒ=~å=Ù ^Õâ◊áêO_Õ)
#~Ú# "≥O@ nã≤H˘x á⁄=∞‡x ÉÏÉÏ K≥ÃÑÊ#∞. ÉÏÉÏ =∂@Å#∞
ÖˇH¯õ KÕÜ∞« Hõ `å`åº Ç¨ï\ÏǨï\˜# \ÏOQÍ<≥H¯˜ HÀѨ~Qü ÍO"£ |Ü«∞Å∞^Õ~Ô #∞.
\ÏOQ͉õΩ Hõ\˜ì# Ô~O_»∞ QÆ∞é]=ÚÅÖ’ <˘Hõ\˜ =¸_»∞=O^ŒÅ ~°∂áêÜ«∞Å∞
Ys^Œ∞ ÃÑ\˜ì „H˘`«ÎQÍ H˘#flk. q∞H˜¯e K«∞~°∞ÔH·#k. +≤i_ô =^Œe ™ê=ÙÖò
qÇ≤Ï~ü ^•\˜# "≥O@<Õ Jk q∞H˜¯e =_çQÍ Ñ¨~∞° QÔ `«™Î êÔQ#∞. H˘O`«^∂Œ ~°=Ú
áÈ~Ú# Ñ≤=∞‡@ HÍÅ∞ =∞_»`«|_ç Ü«∞k ‰õÄÅ|_≥#∞. `å`庉õΩ ÃÑ^ŒÌ
^≥|ƒÖËg∞ `«QÆ∞ÅÖË^Œ∞ QÍh, `«e¡=Öˇ „¿Ñ=∞`À ÉÏÉÏ K≥Ñ≤Ê# ã¨ÅǨ [˝Ñ≤ÎH˜
=K≥Û#∞. =∞~˘HõÑÙ¨ Ê_»∞ QÆ∂_®, W@∞Å<Õ ÉÏÉÏ Ü«∂[˝#∞ =ºuˆ~H˜Oz HÀÖÏ›~°∞
„QÍ=∞=Ú#‰õΩ „Ѩܫ∂}"≥∞ÿ, ^•iÖ’ \ÏOQÍ „Ѩ=∂^Œ=Ú#‰õΩ QÆ∞~°Ü≥∞º#∞.
S~Àáê ^Õâ◊ã¨∞Îx L^ŒO`«=Ú :
ÉÁOÉÏ~Ú #∞O_ç S~Àáê ^Õâã◊ ∞¨ _Î ˘Hõ_∞» ÜÕ∞^À L^ÕâÌ =◊ Ú`À ÉÏÉÏ
^Œ~≈° <å~°=÷ Ú +≤i_ô =K≥Û#∞. `«#`À <å<å™êÃÇÏ|∞ KåO^À~°¯~°∞ =^ŒÌ #∞Oz
`«##∞ QÆ∂iÛ# Ü≥ÚHõ ѨiK«Ü∞« Ѩ„`«=Ú#∞ ‰õÄ_® `≥KÛ≥ #∞. J`«x H˘~°‰Ωõ
XHõ „Ѩ`ÕºHõ QÆ∞_®~°=Ú "Õã≤, JO^Œ∞Ö’ ™œHõ~°º=ÚQÆ |㨠ÜÕ∞~åÊ@∞ KÕã≤i.
ÉÏÉÏ =ÚO^Œ∞ „"≥∂Hõie¡, "åi KÕux =ÚkÌ_»=Öˇ##∞ HÀiHõ`À J`«_»∞
=¸_»∞™ê~°∞Å∞ =∞ã‘^Œ∞Ö’ „Ѩ"ÕtOѨ Ü«∞uflOK≥#∞. HÍx ÉÏÉÏ J`«xx
=∞ã‘^Œ∞Ö’ „Ѩ"ÕtOK«∞@‰õΩ x¿+kèOK≥#∞. „H˜O^Œ∞QÍ =∞ã‘^Œ∞ =ÚO^Œ∞ QÆÅ
|Ç≤Ï~°OQÍ=~°}=ÚÖ’ ‰õÄ~°∞ÛO_çÜÕ∞ `«=∞#∞ ^Œi≈OK«∞H˘#=K«∞Û#xi.
Q Q
J`«_»∞ `«#‰õΩ [iy# =∞iÜ«∂^Œ‰õΩ Jã¨O`«∞+≤ìѨ_ç "≥O@<Õ +≤i_ô q_»∞=
82
`˘q∞‡^Œ= J^蕺ܫ∞=Ú
=Öˇ#x xâ◊Û~ÚOK«∞H˘<≥#∞. ÉÏÉÏ ÃãÅ=Ù á⁄O^Œ∞@‰õΩ =K≥Û#∞. `˘O^Œ~°
Ѩ_H» õ =∞~°∞ã¨\˜ k#=Ú á⁄=∞‡x ÉÏÉÏ K≥ÃÑÊ#∞. `«H¯˜ #"å~°∞ ‰õÄ_» ÉÏÉÏ
P^Õâ◊=Ú#∞ áê\˜OK«=∞x ã¨ÅǨ WzÛi. P ã¨ÅǨÅ#∞ MÏ`«~°∞ KÕÜ«∞Hõ
J`«_»∞ \ÏOQÍ<≥H˜¯ +≤i_ô #∞O_ç |Ü«∞Å∞^ÕÔ~#∞. "≥Ú^Œ@ QÆ∞é]=ÚÅ∞
ÉÏQÆ∞QÆ<Õ Ñ¨~°∞ÔQuÎ#q. ™ê=ÙÖòqÇ≤Ï~ü ^•\˜# H˘kÌ¿ãѨ\˜Ö’ Ü≥ÚHõ Ãã·H˜Å∞
J`«x \ÏOQÍ HÔ ^Œ∞~°∞ =K≥Û#∞. ^•xx Ez QÆ∞é]=ÚÅ∞ ɡ^iŒ #q. \ÏOQÍ
`«Å„H˜O^Œ∞ÅÜ≥∞º#∞. P ÃÑ^ŒÌ=∞x+≤ „H˜O^Œ|_ç, ~À_»∞¤ÃÑ· H˘O`« ^Œ∂~°=Ú
D_»fi|_≥#∞. Ѷe¨ `«=ÚQÍ QÍÜ«∞=ÚÅ#∞ ÉÏQÆ∞ KÕãH≤ ˘#∞@ÔH· HÀѨ~Qü ÍO"£Ö’
Pã¨∞Ѩ„u áêÅÜ≥∞º#∞. W@∞=O\˜ J<ÕHõ ã¨OѶ¨∞@#Å =¸Å=Ú# ÉÏÉÏ
Ü«∂[˝#∞ kèHõ¯iOK«∞"å~°∞ „Ѩ=∂^Œ=ÚÅ áêÅQÆ∞^Œ∞~°xÜ«Ú, ÉÏÉÏ
Ü«∂*Ï˝#∞™ê~°=Ú áÈ=Ù"å~°∞ ã¨∞~°H˜∆`«=ÚQÍ #∞O^Œ∞~°xÜ«Ú [#∞Å∞
„QÆÇ≤ÏOzi.
aèHõ∆ Ü≥ÚHõ¯ Ü«∂=â◊ºHõ`« :
ÉÏÉÏÜÕ∞ ÉèQí =Æ O`«∞_»~Ú#KÀ "å~°∞ aèHÍ∆ @#=ÚKÕ rq`«=∞O`«ÜÚ«
QÆ_»∞Ѩ<ÕÅ ? Ü«∞#∞ ã¨OkÜ«∞=Ú KåÖÏ=∞OkH˜ HõÅ∞QÆ=K«∞Û#∞. nxH˜
(1) aèHÍ∆ @#=Ú KÕã≤ rqOK«∞ ǨωõΩ¯ Z=iH˜ HõÅ^Œ∞ ? (2) ѨOK«ã∂¨ #=ÚÅ∞,
"åxx áÈQ˘@∞ìH˘#∞ =∂~°æ"Õ∞k ? Ü«∞#∞ Ô~O_»∞ „Ѩâ◊flʼnõΩ =K«∞Û
ã¨=∂^è•#=Ú`À ã¨=∂^è•#Ѩ_∞» #∞.
ã¨O`å#=Ú, ^èŒ#=Ú, H©iÎ ã¨OáêkOK«∞@ Ü«∞O^•¿ÑHõ∆ =^ŒÅ∞H˘x
ã¨#ºã≤OK«∞"å~°∞ aèHÍ∆ @#=ÚKÕ rqOK«=K«∞Û#x =∞# âß„ã¨=Î ÚÅ∞ Ѷ∞¨ ’+≤OK«∞
K«∞#flq. "å~°∞ WO\˜=^ŒÌ =O@ „Ѩܫ∞`«fl=ÚÅ∞ KÕã≤H˘x u#ÖË~°∞. "åiH˜
Éè’[#=Ú ÃÑ@∞ì ÉÏ^茺`« QÆ$ǨÏã¨∞÷ÅÃÑ· QÆÅ^Œ∞. ™ê~ÚÉÏÉÏ QÆ$ǨÏã¨∞÷_»∞
HÍ~°∞† "å#„Ѩã¨∞÷_»∞ ‰õÄ_» HÍ~°∞† "å~°ã¨÷e`« „|ǨχKå~°∞Å∞. ÉÏź=Ú
#∞Oz „|ǨχK«~°º=Ú<Õ J¼=ÅOaèOK«∞K«∞O_çi. D ã¨HõÅ [QÆ`«ÎO`«Ü«Ú
"åi QÆ$ǨÏ"Õ∞. D [QÆ`«∞Î#‰õΩ "å~°∞ HÍ~°}Éèí∂`«∞Å∞. "åiÃÑ· [QÆ`«∞Î
P^è•~°Ñ_¨ ç Ü«Ú#flk. "å~°∞ Ѩ~„° |Ǩχ ã¨fi~°∂ѨÙÅ∞. HÍ|\˜ì "åiH˜ aèHÍ∆ @#
KÕÜÚ« ǨωõΩ¯ ã¨OѨÓ~°=‚ ÚQÍ HõÅ^Œ∞.
83
 3 3
N ™ê~Ú ã¨KiÛ« `„ =« Ú
ѨOK«ã∂¨ #=ÚÅ∞, "åxx `«ÑÊ≤ OK«∞H˘#∞ =∂~°=æ Ú#∞ PÖ’zO`«=Ú.
Éè’[# Ѩ^•~°=÷ ÚÅ∞ `«Ü∂« ~°∞KÕÜÚ« @‰õΩ QÆ$ǨÏã¨∞Å÷ ∞ J~Ú^Œ∞ Ѩ#∞Å∞ `«Ñʨ Hõ
KÕÜ«∞=Öˇ#∞. Jq ÜÕ∞=# : 1) ^ŒOK«∞@ ÖËHõ ~°∞|∞ƒ@, 2) qã¨~°∞@,
3) áê„`«Å∞ `À=Ú@, 4) WÅ∞¡ T_»∞Û@, `«∞_»∞K«∞@, 5) á⁄~Úº
Ü«∞O\˜OK«∞@. D J~Ú^Œ∞ Ѩ#∞Å∞ KÕÜ«Ú#ѨÙÊ_»<ÕHõ „H˜q∞ H©@HÍ^Œ∞Å∞
=∞~°}˜OK«∞@ `«Ñ¨Ê^Œ∞. QÆ$ǨÏã¨∞÷Å∞ D áêѨ=Ú ##∞ÉèíqOK«=Öˇ#∞. D
áêѨ ѨiǨ~°=Ú#‰õΩ =∞# âß„ã¨=Î ÚÅ∞ P~°∞ =∂~°=æ ÚÅ∞ „ѨɒkèOK«∞ K«∞#flq.
1) „|Ǩχܫ∞[˝=Ú, 2) "Õ^•^躌 Ü«∞#=Ú, 3) Ñ≤`$« Ü«∞[˝=Ú, 4) ^Õ=Ü«∞[˝=Ú,
5) Éèí∂`«Ü«∞[˝=Ú, 6) Jukä Ü«∞[˝=Ú. âß„ã¨Î=ÚÅ∞ qkèOz# D
Ü«∞[˝=ÚÅ∞ x~°fiiÎOz#KÀ QÆ$ǨÏã¨∞÷Å =∞#ã¨∞ûÅ∞ áêѨ~°Ç≤Ï`«=ÚÅQÆ∞#∞.
"≥∂Hõ∆™ê^èŒ#=Ú#‰õΩ P`«‡ ™êH∆Í`å¯~°=Ú#‰õΩ ~Úq `À_»Ê_»∞#∞. ÉÏÉÏ
~ÚO\˜O\˜H˜ "≥o§ aèHõ∆ Ü«∞_»∞QÆ∞@Ö’, P QÆ$ǨÏã¨∞÷ʼnõΩ "å~°∞ KÕÜ«∞=Åã≤#
Hõ~‡° #∞ ÉÏÉÏ [˝ÑHÎ≤ ˜ ^≥zÛ#@¡~Ú#k. `«=∞ WO\˜ QÆ∞=∞‡=Ú =^Œ<Ì Õ ~ÚO`«
Q˘Ñ¨Ê „Ѩɒ^èŒ=Ú#∞ á⁄Ok# +≤i_ô „Ѩ[ÖˇO`«\˜ ^èŒ#∞ºÅ∞ !
Éèí‰õΩÎÅ Ü«∞#∞Éèí==ÚÅ∞ :
NHõ$+¨µ_‚ ∞» ÉèQí =Æ næ`« (9 J. 26 â’¡.) Ü«∞O^Œ∞ ''„â◊^•úɉíè Ωõ ÅÎ `À Z=fiˆ~x
Ѩ„`«=Ú QÍx ѨÙ+¨Ê=ÚQÍx Ѷ¨Å=Ú QÍx ÖË^• h~°∞ QÍx Ü«∞iÊOz#KÀ
^•xx <Õ#∞ „QÆÇ≤ÏOK≥^Œ#∞—— Jx #∞_ç"≥#∞. ™ê~ÚÉÏÉωõΩ ã¨O|OkèOz
~ÚOHÍ ã¨O`À+¨^•Ü«∞Hõ=∞QÆ∞ q+¨Ü«∞"Õ∞=∞#, `«=∞ Éèí‰õΩÎ_Õ^≥·# `«=∞‰õΩ
ã¨=∞iÊOK«=Öˇ##∞H˘x, ÜÕ∞ HÍ~°}=Ú KÕ`≥·##∞ P ã¨OQÆu =∞~°z#KÀ,
J\˜ì"åxH˜ ÉÏÉÏ P q+¨Ü«∞=Ú *Ï˝Ñ¨Hõ=Ú KÕã≤, P x"Õ^Œ##∞ „QÆÇ≤ÏOz
Ü« ∂ j~° fi kOK« ∞ "å~° ∞ . J\˜ ì Ü« Ú ^•Ç¨ Ï ~° } Å∞ H˘xfl ~¸ „H˜ O ^Œ
Q Q
K≥Ñʨ É’=ÙK«∞<åfl#∞.
84
`˘q∞‡^Œ= J^蕺ܫ∞=Ú
`«~°ö_£ ‰õΩ@∞O|=Ú :
~å=∞K«O„^Œ P`å‡~å"£∞ =Ù~°Ñπ¶ ÉÏÉÏ™êÃÇÏ|∞ `«~_ö° £ Ü≥ÚHÍ<˘HõÑÙ¨ Ê_»∞
„áê~°÷# ã¨=∂[ã¨∞÷_≥·##∞, `«~°∞"å`« ÉÏÉωõΩ „Ñ≤Ü«∞Éèí‰õΩÎ_≥·<å_»∞. "åx
ÉèÏ~åºÑ¨Ù„`«∞Å∞ ‰õÄ_» ÉÏÉÏ#∞ q∞QÆ∞Å „¿Ñq∞OK«∞K«∞O_çi. XHõ™êi `«b¡
H˘_»∞‰õΩÅ∞ +≤i_ôH˜ áÈ~Ú Ü«∞K«Û@ "Õã¨q ÃãÅ=ÙÅ∞ QÆ_»∞Ѩ=Öˇ#x
x~°‚~ÚOzi. +≤i_ô áÈ=Ù@ ã¨O`À+¨^•Ü«∞Hõ"≥∞ÿ##∞, H˘_»∞‰õΩ =∂„`«=Ú
^•xH˜ =∞#óã¨∂ÊùiÎQÆ W+¨ìѨ_»ÖË^Œ∞. HÍ~°}"Õ∞=∞# `«# `«O„_ç „áê~°÷#
ã¨=∂[=Ú#‰õΩ K≥Ok#"å_»QÆ∞@KÕ WO\˜=^ŒÌ ÉÏÉÏ Ü≥ÚHõ¯ ѨÓ[ ã¨iQÍ
KÕ Ü « ∞ Hõ á È=K« ∞ Û#x 㨠O â◊ ~ ÚOK≥ # ∞. HÍx, ÉÏÉÏѨ Ó [#∞ `å#∞
xÜ«∞=∂#∞™ê~°=Ú ã¨„Hõ=∞=ÚQÍ KÕÃã^Œ#x `«O„_ç "åQÍÌ#=Ú KÕÜÚ« @KÕ
|Ü«∞Å∞^Õ~Ô #∞. â◊√„Hõ"å~°=Ú ~å„u `«e¡ H˘_»∞‰õΩ |Ü«∞Å∞^Õi +≤i_ôH˜ =zÛi.
P =∞~°∞ã¨\˜ k#=Ú â◊x"å~°=Ú<å_»∞ `«O„_çÜ«∞QÆ∞ `«~°ö_£
ÃÑO^ŒÅHõ_<» Õ x„^ŒÖzË , ™êfl#=ÚKÕã,≤ ѨÓ[#∞ „áê~°OaèOK«∞@‰õΩ =ÚO^Œ∞QÍ
ÉÏÉÏ Ñ¨@=Ú#‰õΩ ™êëêìOQÆ #=∞™ê¯~°=Ú KÕã≤, ÜÕ∞^À ÖÏOKè«#=Ú =Öˇ
HÍHõ, `«# ‰õΩ=∂~°∞_»∞ KÕÜ«Ú#@∞¡ ѨÓ[#∞ „â◊^ŒúQÍ `«#KÕ KÕ~ÚOѨ
=Åã≤#^Œx „áêi÷OK≥#∞. P<å\˜ ѨÓ[#∞ ã¨=∂Ñ≤Î KÕã≤ <≥"· ^Õ ºŒ =ÚQÆ HõÅHõO_»#∞
JiÊOK≥#∞. Éè’[# ã¨=∞Ü«∞=∞O^Œ∞ ^•xx ѨOzÃÑ>ì̌#∞.
P<å\˜ ™êÜ« ∞ O„`« = Ú, P =∞~° ∞ 㨠\ ˜ k#=Ú, J#QÍ
Pk"å~°=Ú<å_»∞, ѨÓ[ Ü«∞O`«Ü«Ú ã¨=º=ÚQÍ [iÔQ#∞. ™È=∞"å~°=Ú
‰õÄ_» K«H¯õ QÍ QÆ_Kç #≥ ∞. P`å‡~å=Ú_»∞ ZѨÙÊ_ç@∞¡ ѨÓ[ KÕã≤ Ü«ÚO_»Ö^Ë ∞Œ .
ѨÓ[Ü«∞O`«ÜÚ« H˘_»∞‰õΩ#‰õΩ "åQÍÌ#=Ú KÕã#≤ @∞¡ ã¨iQÍ [~°∞QÆ∞K«∞#flO^Œ∞‰õΩ
ã¨O`«ãO≤ K≥#∞. =∞OQÆà"◊ å~°=Ú <å_»∞ ѨÓ[<≥Ñʨ \˜=Öˇ ã¨eÑ≤ HõKiÕ H˜ áÈÜ≥∞#∞.
=∞^蕺ǨÏflq∞O\˜H˜ =zÛ Éè’[#=Ú#‰õΩ ‰õÄ~°∞Û#flѨÙÊ_»∞ JHõ¯_» „Ѩ™ê^Œ=Ú
ÖˉõΩO_»∞@ QÆ=∞xOK≥#∞. <ÒY~°∞#∞ J_»∞QÆQÍ P<å_»∞ <≥·"Õ^Œºq∞K«∞Û@
=∞~°K«∞@KÕ „Ѩ™ê^Œ=Ú ÖË^Œx |^Œ∞Å∞ K≥ÃÑÊ#∞. D ã¨OQÆu q#QÆ<Õ
Éè’[#=Ú#‰õΩ ‰õÄ~°∞Û#fl P`å‡~å"£∞ "≥O@<Õ ÖËz, ÉÏÉÏ Ñ¨@=Ú#‰õΩ
™êëêìOQÆ #=∞™ê¯~°=Ú KÕã≤, ÉÏÉÏ#∞ Hõ∆=∂Ѩ} HÀÔ~#∞. ÉÏÉÏ `«#‰õΩ P
85
 3 3
N ™ê~Ú ã¨KiÛ« `„ =« Ú
q+¨Ü∞« =Ú#∞ [˝ÑHÎ≤ ˜ `Õ#O^Œ∞‰õΩ xOkOK≥#∞. D ã¨OQÆ`∞« Åxfl\˜x +≤i_ôÖ’
#∞#fl `«# H˘_»∞‰õΩ#‰õΩ „"åã≤, ÉÏÉÏ#∞ Hõ=∆ ∂Ѩ} "Õ_∞» H˘<≥#∞. Wk ÉÏO„^•Ö’
=∞OQÆà◊"å~°=Ú =∞^蕺ǨÏfl=Ú ã¨∞=∂~°∞ 12 QÆO@ʼnõΩ [iÔQ#∞.
J^Õ ã¨=∞Ü«∞=∞O^Œ∞ +≤i_ôÖ’ =∞^蕺ǨÏfl Ǩ~°u „áê~°OaèOK«∞@‰õΩ
=ÚO^Œ∞, P`å‡~å=Úx ÉèÏ~°º`À ÉÏÉÏ ~Ú@¡<≥#∞ : ''`«b¡ ! U=∞~Ú#
u#=Öˇ##∞ L^ÕÌâ◊=Ú`À ÉÏO„^•Ö’ g∞ ~ÚO\˜H˜ áÈ~Ú<å#∞. `«Å∞ѨÙ
`åà◊=Ú "Õã≤Ü«ÚO_≥#∞. ZÖÏQÆ∞#<À ֒ѨŠ„Ѩ"ÕtOzux. HÍx JHõ¯_»
u#∞@ˆHq∞ ÖËHõáÈ=Ù>KÕ uiy =zÛux—— J<≥#∞.
ÉÏÉÏ =∂@Å∞ P"≥∞ˆHq∞Ü«Ú É’^èŒÑ¨_»ÖË^Œ∞. HÍx „ѨHõ¯<ÕÜ«Ú#fl
‰õΩ=∂~°∞_»∞ =∂„`«=Ú WO\˜=^ŒÌ ѨÓ[Ö’ <Õq∞Ü≥∂ Ö’@∞áê@∞Å∞ [iy#=x
„QÆÇÏ≤ Oz, ~ÚO\˜H˜ áÈ=Ù@‰õΩ ÃãÅ=Ù x=∞‡x ÉÏÉÏ#∞ "Õ_#≥ ∞. JO^Œ∞ʼnõΩ
ÉÏÉÏ Ñ¨Ó[#∞ JHõ¯_»<Õ KÕÜÚ« =∞h, ~ÚO\˜H˜ áÈ#=ã¨~=° Ú ÖË^xŒ K≥ÃÑÊ#∞.
"≥O@<Õ H˘_»∞‰õΩ +≤i_ôÖ’ [iy# q+¨Ü«∞=∞O`«Ü«Ú q=~°=ÚQÆ `«O„_çH˜
L`«~Î =° Ú „"åã≤, ÉÏÉÏ Ñ¨Ó[#∞ J„â◊^úŒ KÕÜ∞« =^ŒxÌ "Õ_∞» H˘<≥#∞. D ~Ô O_»∞
L`«Î~°=ÚÅ∞ XHõ\˜H˘Hõ\˜ =∂~°æ=∞^茺=Ú# `«@ã¨÷Ѩ_ç `«=∞ `«=∞ QÆ=∞º
™ê÷#=ÚʼnõΩ KÕÔ~#∞. Wk Pâ◊Û~°ºHõ~°=Ú Hõ^• !
P`å‡~å=Úx ÉèÏ~°º :
WHõ P`å‡~å=Úx ÉèÏ~°º q+¨Ü«∞=Ú. XHõ™êi P"≥∞ =¸_»∞
Ѩ^•~°÷=ÚÅ#∞ ÉÏÉωõΩ <≥·"Õ^Œº=Ú ÃÑ@∞ì@‰õΩ ã¨OHõeÊOK«∞H˘<≥#∞. Jq :
1) =OHÍÜ«∞ ÃÑ~°∞QÆ∞ѨK«Û_ç, 2) =OHÍÜ«∞ "ÕѨÙ_»∞ ‰õÄ~°, 3) ¿Ñ_®. ÉÏÉÏ
gx<≥@∞¡ „QÆÇÏ≤ OK≥<À K«∂K≥^=Œ Ú.
ÉÏO„^• x"åã≤Ü∞« QÆ∞ ~°ÑÚ¨¶ g~° ÉèÏ㨯~° ѨÙ~°O^Œ̂~ ÉÏÉωõΩ q∞H˜¯e
Éèí‰õΩÎ_»∞. J`«_»∞ XHõ<å_»∞ ÉèÏ~°º`À +≤i_ô |Ü«∞Å∞^Õ~°∞K«∞O_≥#∞.
P`å‡~å=Úx ÉèÏ~°º ÃÑ^ŒÌ =OHÍÜ«∞Å∞ Ô~O_çO\˜x q∞QÆ∞Å „¿Ñ=∞`À `≥zÛ
ѨÙ~°O^Œ~°∞x ÉèÏ~°º KÕuH˜zÛ Ü≥ÚHõ =OHÍÜ«∞`À ÃÑ~°∞QÆ∞ ѨK«Û_çx
Q Q
Ô~O_»=^•x`À "ÕѨÙ_»∞#∞ KÕã≤ ÉÏÉωõΩ =_ç¤OK«∞=∞x "Õ_≥#∞. +≤i_ô KÕi#
86
`˘q∞‡^Œ= J^蕺ܫ∞=Ú
"≥O@<Õ Ñ¨Ù~°O^Œ~°∞x ÉèÏ~°º =OHÍÜ«∞ ÃÑ~°∞QÆ∞ѨK«Û_ç =∂„`«=Ú KÕã≤ ÉÏÉÏ
Éè’[#=Ú#‰õΩ ‰õÄ~°∞Û#flѨÙÊ_»∞ fã¨∞H˘x "≥à‹§#∞. ÉÏÉÏHÍ Ñ¨K«Û_ç KåÖÏ
~°∞zQÍ #∞O_≥#∞. HÍ# ^•x #O^Œ~°‰õΩ ѨOz ÃÑ>ˇì#∞. "≥O@<Õ, `«#‰õΩ
=OHÍÜ«∞ "ÕѨÙ_»∞ ‰õÄ_» JѨÙÊ_Õ HÍ=Öˇ#x ÉÏÉÏ J_çÔQ#∞. D ã¨OQÆu
Éè‰í Ωõ ÅÎ ∞ ~å^è•Hõ$+¨=‚ ∂~ÚH˜ `≥eÜ«∞Ѩ~z° i. Jk =OHÍÜ«∞Å HÍÅ=Ú HÍ^Œ∞
QÆ#∞Hõ Ü«∂"≥∞ ˆHq∞Ü«Ú `ÀK«‰õΩO_≥#∞. =OHÍÜ«∞Å∞ Z@∞¡ ã¨OáêkOK«∞@
Ü«∞#∞#k P"≥∞‰õΩ ã¨=∞㨺 Ü«∂Ü≥∞#∞. =OHÍÜ«∞ѨK«Û_ç `≥zÛ#^≥=~°x
Hõ#∞Q˘#QÍ Ñ¨Ù~°O^Œ~°∞x ÉèÏ~°ºÜ«∞x `≥eÜ«Ú@KÕ =OHÍÜ«∞ "ÕѨÙ_»∞ QÆ∂_»
P"≥∞ÜÕ∞ KÕã≤ ÃÑ@ì=Öˇ#x P"≥∞‰õΩ Hõ|∞~°OÑ≤i. JѨÙÊ_»O^ŒiH˜ =OHÍÜ«∞
"ÕѨÙ_»∞#∞ ÉÏÉÏ Ü≥∞O^Œ∞ʼnõΩ HÀi~À `≥eã≤#k. ÉÏÉÏ ã¨~°fi[˝`«‰õΩ
Ü«∞O^Œ~åâ◊Û~°ºÑ¨_iç .
1915 _çÃãO|~°∞Ö’ QÀqO^Œ |Å~åO =∂<£Hõ~ü Ü«∞#∞"å_»∞ +≤i_ôH˜
áÈ~Ú `«# `«O„_çH˜ L`«~Î ° „H˜Ü∞« Å∞ KÕÜ∞« =Öˇ##∞H˘<≥#∞. „ѨÜ∂« }=Ú#‰õΩ
ѨÓ~°fi=Ú P`å‡~å=Úx =^Œ‰Ì Ωõ =K≥Û#∞. P`å‡~åO ÉèÏ~°º ÉÏÉÏ H˘~°Hˆ "≥∞#ÿ
ѨOѨ=Öˇ##∞H˘x WÅ¡O`«ÜÚ« "≥^HÔŒ #∞. HÍx Ü≥ÚHõ¯ ¿Ñ_® `«Ñʨ ÜÕ∞q∞Ü«Ú
QÍxÊOK«Ö^Ë ∞Œ . P ¿Ñ_® ‰õÄ_® Ü«∞ѨÊ\˜Hˆ ÉÏÉωõΩ <≥"· ^Õ ºŒ =ÚQÆ ã¨=∞iÊOѨ
|_ç Ü«ÚO_≥#∞. `«O„_ç =∞~°}˜OK«∞@KÕ QÀqO^Œ∞_»∞ qKå~°„QÆã¨∞Î_≥·
Ü«ÚO_≥#∞. HÍx ÉÏÉÏ Ü«∞O^Œ∞#fl ÉèíH˜Î „¿Ñ=∞ÅKÕ P"≥∞ Ü«∂ ¿Ñ_®#∞
J`«x ^•fi~å ѨOÃÑ#∞. ÉÏÉÏ ^•xx ѨÙK«∞ÛH˘x u#∞#x #q∞‡Ü«ÚO_≥#∞.
QÀqO^Œ∞_»∞ +≤i_ô KÕ~Ô #∞† ÉÏÉÏ#∞ ^Œi≈OK≥#∞. HÍh, ¿Ñ_® fã≤H˘x "≥à√◊ §@
=∞~°K#≥ ∞. ÉÏÉÏ JѨÊ\˜H˜ T~°‰Ωõ O_≥#∞. ™êÜ«∞O„`«=Ú ÉÏÉÏ ^Œ~≈° #=Ú#ÔH·
"≥o§#ѨÙÊ_»∞ ‰õÄ_» J`«_∞» ¿Ñ_® fã≤H˘xáÈ=Ù@ =∞~°K#≥ ∞. JѨÙÊ_»∞ ÉÏÉÏ
Ü≥∂Ñ≤Hõ Ѩ@Hì õ `«#H˘~°Hˆ q∞ `≥zÛ<å=x Ü«∞_çQÔ #∞. Uq∞Ü«Ú fã≤H˘x ~åÖË^xŒ
QÀqO^Œ∞_»∞ ["åaK≥Û#∞. "≥O@<Õ ÉÏÉÏ, ''h=Ù ~ÚO\˜=^ŒÌ |Ü«∞Å∞
^Õ~∞° #ѨÙÊ_»∞ P`å‡~å=Úx ÉèÏ~°º <å H˘~°‰Ωõ h KÕuH˜ q∞~îå~Ú W=fiÖË^•——?
Ü«∞x Ü«∞_çÔQ#∞. ‰õΩé]"å_»kÜ«∞O`«Ü«Ú [˝Ñ≤ÎH˜ ^≥K«∞ÛH˘x ã≤QÆ∞æѨ_≥#∞.
87
 3 3
N ™ê~Ú ã¨KiÛ« `„ =« Ú
ÉÏÉÏ#∞ Hõ=∆ ∂Ѩ} HÀÔ~#∞. |㨉Ωõ Ѩ~∞° QÔ uÎ ¿Ñ_®#∞ ^≥zÛ ÉÏÉÏ KÕuH˜KÛ≥ #∞.
KÕuÖ’ Ѩ_ç# "≥O@<Õ ÉÏÉÏ ^•xx QÆ∞@∞‰õΩ¯# „q∞OÔQ#∞. Wqfi^èŒ=ÚQÍ
P`å‡~å=Úx ÉèÏ~°º Ü≥ÚHõ¯ ÉèíH˜Îx ÉÏÉÏ „Ñ‘uѨÓ~°fiHõ=ÚQÆ ã‘fiHõiOK≥#∞.
''<å Éè‰í Ωõ ÅÎ ∞ #<≥fl@∞¡ ÉèÏqO`«∞~À, <Õ#∞ "åi <åq^è=Œ ÚQÆ<Õ J#∞„QÆÇÏ≤ O`«∞#∞——
J#∞ w`å"åHõº=Ú (4–11) x~°∂Ñ≤OK≥#∞.
ÉÏÉωõΩ ã¨O`«∞+≤ìQÍ Éè’[#=Ú ÃÑ@∞ì@ Ü≥∞@∞¡ ?
XHõѨÙÊ_»∞ P`å‡~å"£∞ `«~°ö_£ ÉèÏ~°º +≤i_ôÖ’ <˘Hõ WO\˜Ü«∞O^Œ∞
kÔQ#∞. =∞^蕺ǨÏfl Éè’[#=Ú `«Ü∂« ~°Ü∞≥ º#∞. JO^ŒiH˜ =_çO¤ zi. PHõe`À
#∞#fl ‰õΩHõ¯ Ü≥ÚHõ\˜ =zÛ "≥Úé∞QÆ∞@ „áê~°OaèOK≥#∞. "≥O@<Õ `«~°ö_£
ÉèÏ~°º ÖËz Ü≥ÚHõ ~˘>ˇì=ÚHõ¯#∞ qã¨Ô~#∞. P ‰õΩHõ¯ ZO`À =∞‰õΩ¯=QÍ P
~˘>ˇì=ÚHõ¯#∞ u<≥#∞. P<å_»∞ ™êÜ«∞OHÍÅ=Ú P"≥∞ =∞ã‘^Œ∞#‰õΩ áÈQÍ
ÉÏÉÏ P"≥∞`À x@¡<#≥ ∞, ''`«b¡ ! <å‰õΩ Hõ_∞» ѨÙxO_» Q˘O`«∞=~°‰Ωõ Éè’[#=Ú
ÃÑ\˜<ì å=Ù. <å r=â◊‰Ωõ ÅÎ ∞ ã¨O`«∞+≤ì K≥Ok#q. ZÅ¡ÑÙ¨ Ê_»∞ W@¡<Õ KÕÜÚ« =Ú.
Wk h‰õΩ ã¨^Œæu HõÅ∞QÆ*ËÜ«Ú#∞. D =∞ã‘^Œ∞Ö’ QÆ∂~°∞ÛO_ç <Õ<≥#fl_»ã¨`«º
=∂_»#∞. <åÜ«∞Ok>Ë¡ ^ŒÜ«∞ Ü«ÚOK«∞=Ú. "≥Ú^Œ@ Ü«∂Hõe`À #∞#fl
rqH˜ Éè’[#=Ú ÃÑ\˜ì# Ñ≤=∞‡@ h=Ù Éèí∞lOѨÙ=Ú. nxx *Ï„QÆ`«ÎQÍ
[˝ÑÜ Î≤ ∞« O^Œ∞OK«∞H˘#∞=Ú——. W^ŒO`«ÜÚ« P"≥∞Hˆ q∞Ü«Ú É’^èÑŒ _¨ Ö» ^Ë ∞Œ . HÍ=Ù#
P"≥∞ ~Ú@∞¡ ["åaK≥Û#∞. ''ÉÏÉÏ ! <Õ#∞ hÔH@∞¡ Éè’[#=Ú Ñ Ã @ìQÅÆ #∞?
<å Éè’[#=Ú H˘~°ˆH W`«~°∞ÅÃÑ· P^è•~°Ñ¨_ç Ü«Ú<åfl#∞. <Õ#∞ "åiH˜
_»aƒzÛ Éè’[#=Ú KÕÜ«ÚK«∞<åfl#∞——. JO^Œ∞ʼnõΩ ÉÏÉÏ ~Ú@∞¡
["åaK≥Û#∞. ''h=Ù „¿Ñ=∞ѨÓ~°fiHõ=ÚQÆ ÃÑ\˜ì# Ü«∂ ~˘>ˇì=ÚHõ¯#∞ ux
~ÚѨÊ\˜H˜ „`Õ#∞ѨÙÅ∞ fÜ«ÚK«∞<åfl#∞. h Éè’[#=Ú#‰õΩ =ÚO^Œ∞ ÜÕ∞
‰õΩHõ¯#∞ h=Ù Ez ~˘>ˇì ÃÑ\˜ìu"À JkÜ«Ú <Õ#∞ XHõ¯\˜ÜÕ∞. J@¡<Õ,
Ñ≤Å∞¡Å∞, ѨO^Œ∞Å∞, DQÆÅ∞, P=ÙÅ∞ "≥Ú^ŒÅ∞QÍ QÆÅ=xflÜ«Ú <å
Ü«∞Oâ◊=ÚÖË. <Õ<Õ "åx Ü«∂HÍ~°=ÚÖ’ u~°∞QÆ∞K«∞<åfl#∞. Z=~°~Ú`Õ ã¨HÅõ
r=HÀ\˜Ö’ ##∞fl E_»QÆÅ∞QÆ∞^Œ∞~À "åˆ~ <å „Ñ≤Ü«∞Éèí‰õΩÎÅ∞. HÍ=Ù# <Õ#∞
Q Q
"Õ~∞° `«H¯˜ # r=~åt Ü«∞O`«ÜÚ« "Õ~∞° Ü«∞#∞ ^ŒfiO^ŒfiÉèÏ==Ú#∞ Éè^Ë =Œ Ú#∞
88
`˘q∞‡^Œ= J^蕺ܫ∞=Ú
q_çz ##∞fl ¿ãqOѨÙ=Ú——. D Ü«∞=∞$`« `«∞ź=∞QÆ∞ =∂@Å∞ Ü«∂"≥∞
ǨÏ$^ŒÜ«∞=Ú <≥O`«Ü≥∂ Hõ^ŒeOz#q. P"≥∞ <Õ„`«=ÚÅ∞ J„â◊√=ÙÅ`À
xO_≥#∞. Q˘O`«∞ QÆ^Œæ^Œ=∞Ü≥∞º#∞. P"≥∞ Ü«∂#O^Œ=Ú#‰õΩ JO`«∞
ÖˉΩõ O_≥#∞.
hu :
'r=ÙÅxfl\˜ Ü«∞O^Œ∞ ÉèíQÆ=O`«∞x ^Œi≈OѨÙ=Ú— J#∞#k ~¸
Ü«∞^蕺ܫ∞=ÚÖ’ <Õ~°∞ÛH˘#=Åã≤# hu. LѨx+¨`«∞ÎÅ∞, ÉèíQÆ=næ`«,
ÉèÏQÆ=`«=Ú "≥Ú^ŒÅQÆ∞#q Ü«∞xflÜ«Ú ÉèíQÆ=O`«∞x „Ѩu rqÜ«∞O^Œ∞
K«∂_»∞=∞x „ѨɒkèOK«∞K«∞#flq. D Ü«∞^蕺ܫ∞=Ú z=~° K≥Ñ≤Ê#
Ü«Ú^•Ç¨Ï~°}=Ú =Å##∞, W`«~° J<ÕHõ Éèí‰õΩÎÅ J#∞Éèí==ÚÅ =Å##∞,
™ê~ÚÉÏÉÏ LѨx+¨`«∞ÎÅÖ’x „Ѩɒ^èŒ=ÚÅ#∞, `«=∞ PK«~°} ~°∂Ѩ=Ú#
K«∂Ñ≤, Ü«∞#∞Éèí= ѨÓ~°fiHõ=ÚQÍ x~åú~°} KÕã≤Ü«Ú<åfl~°x ã¨Ê+¨ì=∞QÆ∞#∞.
LѨx+¨^•k „QÆO^äŒ=ÚÅÖ’ „ѨuáêkOѨ|_ç# `«`«Îfi=Ú#∞ J#∞Éèí=
ѨÓ~°fiHõ=ÚQÆ „ѨɒkèOz# ã¨=∞~°ú ã¨^∞Œ ~æ ∞° _Õ N ™ê~ÚÉÏÉÏ.
`˘q∞‡^Œ= J^蕺ܫ∞=Ú ã¨OѨÓ~°=‚ Ú
abcdef
ã¨^Œ∞æ~°∞ N ™ê~Ú<å^ä•~°Ê}=∞ã¨∞Î
â◊√ÉèíO Éèí=`«∞
89
 3 3
N ™ê~Ú ã¨KiÛ« `„ =« Ú
lmnopq
N ™ê~Ú<å^è•Ü«∞ #=∞ó
N ™ê~Ú ã¨KÛ«i`„ =
« Ú
Ѩ^Œ= J^蕺ܫ∞=Ú
™ê~ÚÉÏÉÏ rq`« q^è•#=Ú† ÉÏÉÏ "åi â◊Ü«∞# bņ „|Ǩχ=Ú Ü≥ÚHõ¯
ã¨QÆ∞}Ï=`å~°=Ú† +≤i_ôÖ’ ÉÏÉÏ x"åã¨=Ú – "åi [#‡ `Õk† ÉÏÉÏ ÅHõ∆º=Ú–
"åi É’^èŒÅ∞† ™ê~ÚÉÏÉÏ ã¨^Œ∞æ~°∞=Ù† ÉÏÉÏ "åi Ü«∞}‰õΩ=† <å<å=o†
=∞Ǩ`«∞‡Å Hõ^ä• „â◊=}=Ú – "åi ™êOQÆ`«º"Õ∞ Ju ã¨∞ÅÉèí=∂~°æ=Ú
™ê~ÚÉÏÉÏ rq`« q^è•#=Ú :
Z šѨÊ_»∞ N ™ê~ÚÉÏÉÏ#∞ ÉèíH˜Î „¿Ñ=∞Å`À [˝Ñ≤ÎÜ«∞O^Œ∞
Ü«ÚOK«∞H˘#∞=Ú. UÅ# ÉÏÉÏ ZšѨÙÊ_»∞ `«=∞ P`«‡ ã¨fi~°∂Ѩ=Ú#O^Õ
b#"≥∞,ÿ ã¨~∞° fiʼnõΩ Ç≤Ï`«=Ú KÕÜÚ« @Ü«∞O^Œ∞ x=∞QÆfl"≥∞ÿ Ü«ÚO_»∞"å~°∞† "åi
㨇~°}ÜÕ∞ r=#‡~°}~°∂Ѩ"≥∞ÿ# ã¨O™ê~°=∞<≥_»∞ z‰õΩ¯=Ú_çx qѨÙÊ
`«~∞° }ÀáêÜ«∞=Ú. Wk JxflO\˜HOõ >Ë J`«ºO`« „âı+=ì¨ Ú ã¨∞ÅÉè` í ~« =° ÚÜ≥∞ÿ #
™ê^è#Œ =Ú. nxÖ’ =ºÜ«∞ „ѨÜ∂« ã¨Å∞ ÖË=Ù. H˘kÌ „â◊=∞`À Q˘Ñ¨Ê Ѷe¨ `«=Ú#∞
á⁄O^Œ = K« ∞ Û#∞. JO^Œ ∞ =Å# WHõ PÅ㨠º =Ú KÕ Ü « ∞ Hõ , =∞#
^Õ¿ÇÏO„kÜ«∞=ÚÅÖ’ Ѩ@∞`«fi=Ú#flO`« =~°‰õΩ „Ѩu xq∞+¨=Ú#∞ D
™ê^è#Œ =Ú#∞ J#∞+≤Oª K«∞@‰õΩ "≥zÛOK«=Öˇ#∞. W`«~° ^Õ=`«ÅO`å L`«Î „Éè=í ∞.
QÆ∞~°∞"˘Hõ_Õ ^Õ=Ù_»∞. ã¨^∞Œ ~æ ∞° =Ù K«~}
° =ÚÅ#∞ #q∞‡ H˘eÛ#KÀ "å~°∞ =∞#
Ü«∞^Œ$+¨ì=Ú#∞ ÉÏQÆ∞KÕÜ«∞QÆÅ~°∞. "åix „â◊^ŒúQÍ ¿ãqOz#KÀ ã¨O™ê~°
Q
|O^è Œ = ÚÅ #∞O_ç `« Ñ ≤ Ê OK« ∞ H˘#QÆ Å =Ú. <åºÜ« ∞ g∞=∂O™êk
90
Ѩ^Œ= J^蕺ܫ∞=Ú
+¨_»Ì~°≈#=ÚÅ#∞ K«^Œ∞= ѨxÖË^Œ∞. =∞# rq`«=∞<Õ F_»‰õΩ ã¨^Œ∞æ~°∞x
ã¨~°OQÆ∞QÍ *Ëã≤H˘#flKÀ, Hõ+¨ì=ÚÅ∞ zO`«Å`À ‰õÄ_ç# ã¨O™ê~°=∞<Õ
™êQÆ~=° Ú#∞ =∞#=Ú ã¨∞ÅÉè=í ÚQÍ ^•@QÆÅ=Ú. ã¨=Ú„^Œ=ÚÅ∞, #^Œ∞Å∞
^•@∞#ѨÙÊ_»∞ =∞#=Ú F_» #_ç¿Ñ"åxÜ«∞O^Œ∞ #=∞‡Hõ=ÚOz#@∞¡,
ã¨O™ê~°=∞<Õ ™êQÆ~°=Ú#∞ ^•@∞@‰õΩ ã¨^Œ∞æ~°∞=<Õ ã¨~°OQÆ∞ÃÑ· ѨÓiÎ
#=∞‡Hõ=ÚOK«=Öˇ#∞. Éè‰í Ωõ ÅÎ Ü≥ÚHõ¯ Ü«∞O`«~O° QÆ=Ú# QÆÅ ÉèHí Θ „¿Ñ=∞Å#∞
|\˜,ì ã¨^∞Œ ~æ ∞° =Ù "åiH˜ *Ï˝#=Ú#∞ âßâ◊fi`å#O^Œ=Ú#∞ „Ѩ™êkOK«∞#∞.
QÆ`« J^蕺ܫ∞=ÚÖ’ ÉÏÉÏ Ü≥ÚHõ¯ aèHÍ∆ @#=Ú#∞ H˘O^Œ~∞° Éè‰í Ωõ ÅÎ
Ü«∞#∞Éèí==ÚÅ∞ "≥Ú^ŒÅQÆ∞#q K≥Ñ≤Êuq∞. D J^蕺ܫ∞=ÚÖ’ ÉÏÉÏ
Ü≥∞Hõ¯_» x=ã≤OK≥#∞ ? UÖÏQÆ∞# rqOK≥#∞ ? Z@∞¡ â◊Ü«∞xOK≥_ç"å~°∞ ?
Éè‰í Ωõ ÅÎ ‰õΩ Z@∞¡ É’kèOK«∞K«∞O_≥#∞ ? "≥Ú^ŒÅQÆ∞#q K≥ÑÙ¨ Ê^Œ∞=Ú.
ÉÏÉÏ"åi â◊Ü«∞#bÅ :
"≥Ú@ì"Ú≥ ^Œ@ ÉÏÉÏ Ü≥∞K«Û@ ѨO_»∞H˘#∞K«∞O_≥<À, Z@∞¡ ѨO_»∞H˘#∞
K«∞O_≥<À K«∂K≥^Œ=Ú. XHõ™êi <å<å™êÃÇÏ|∞ _ÕOQÆÖË, ã¨∞=∂~°∞ <åÅ∞QÆ∞
=¸~°Å á⁄_»=Ù, XHõ *Ï<≥_∞» "≥_Å» ∞Ê QÆÅ Ü≥ÚHõ Hõé] |Å¡#∞ ÉÏÉÏ Ñ¨_H» Hõ xõ
`≥KÛ≥ #∞. P |Å¡#∞ <ÕÅÃÑ· "Õã∞¨ H˘x ѨO_»∞H˘#∞@‰õΩ =∂~°∞QÍ, ÉÏÉÏ ^•xx
=∞ã‘^∞Œ Ü≥ÚHõ¯ ^Œ∂Å=ÚʼnõΩ TÜ«∞Å=Öˇ „"ÕÖÏ_»∞#@∞¡ zxy# áê`«Q∞Æ _»¤
Ñ‘eHõÅ`À QÆ\,ì˜ ^•xÃÑ· ѨO_»∞H˘# "≥Ú^Œe_≥#∞. QÆ∞_»¤ Ñ‘eHõÅ∞ ѨÅ∞K«xq,
ÜÕ∞ =∂„`«=Ú |Å"≥∞ÿ#q HÍ=Ù. Jq P H˘Ü«∞º|Å¡ Ü≥ÚHõ¯ |~°∞=Ù#∞
"≥∂Ü«Ú@ÜÕ∞ QÆQÆ#=Ú. WOHõ ÉÏÉÏ Ü≥ÚHõ¯ |~°∞=Ù#∞ ‰õÄ_» HõeÑ≤
JqÜ≥∞@∞¡ Éèií OK«∞K«∞O_≥ ##∞#k Ü«∂â◊Û~°º q<À^Œ=ÚʼnõΩ ¿ÇÏ`«∞=Ü≥∞º#∞.
P áê`«QÆ∞_»¤ Ñ‘eHõÅ∞ Ü«∞O`« |~°∞=Ù#∞ "≥∂Ü«∞QÆÅ∞QÆ∞@ x[=ÚQÆ ÉÏÉÏ
bÅÜÕ∞. ÉÏÉÏ D |Å¡ Ü≥ÚHõ¯ <åÅ∞QÆ∞ =¸ÅÅÜ«∞O^Œ∞ <åÅ∞QÆ∞ nѨÑÙ¨
„Ѩq∞^ŒÅ∞Oz ~å„u Ü«∞O`«ÜÚ« nѨ=ÚÅ∞ "≥eyOK«∞K«∞O_çi. WkÜÕ∞q∞
z„`«=Ú ! |Å¡ÃÑ· P*Ï#∞ÉÏǨï=QÆ∞ ÉÏÉÏ Ñ¨O_»∞H˘#∞@ˆH ã¨÷Å=Ú
Q
KåÅ#ѨÙÊ_»∞ nѨ=ÚÅ∞ ÃÑ@∞ì@‰õΩ *ÏQÍ Ü≥∞Hõ¯_çk ? ÉÏÉÏ |Å¡ÃÑ·#
91
 3 3
N ™ê~Ú ã¨KiÛ« `„ =« Ú
ѨO_»∞H˘x# Ü«∂ ^Œ$â◊º=Ú#∞ ^Õ=`«Å∞ ã¨Ç≤Ï`«=Ú K«∂z f~°=Åã≤#^Õ !
P |Å¡ÃÑ·H˜ ÉÏÉÏ Ü≥∞@∞¡ Z‰õΩ¯K«∞O_≥#∞ ? Z@∞¡ kQÆ∞K«∞O_≥#∞ ? J#∞#q
Ü«∞O^Œ~°‰õΩ Ü«∂â◊Û~°º=Ú HõeyOK«∞K«∞O_≥#∞. J<ÕHõ=∞Ok L`«∞ûHõ`«`À
ÉÏÉÏ |Å¡ÃÑ·H˜ Ü≥∞‰õΩ¯@, kQÆ∞@ QÆ=∞xOK«∞@ÔH· HõxÃÑ@∞ìH˘x LO_≥_"ç å~°∞.
HÍx ÉÏÉÏ Ü≥∞=iH˜ P "≥·#=Ú JO`«∞ `≥eÜ«∞x=fiÖË^Œ∞. P qO`«
K«∂K«∞@‰õΩ [#∞Å∞ QÆ∞OѨÙÅ∞ QÆ∞OѨÙÅ∞QÆ QÆ∞q∞QÆ∂_»∞K«∞O_»∞@KÕ ÉÏÉÏ
qã¨∞QÆ∞K≥Ok <˘Hõ<å_»∞ Ü«∂ |Å¡#∞ q~°z áê~°"≥·zi. J+¨ìã≤^Œ∞úÅ∞ ÉÏÉÏ
Ü«∞nè#=ÚÅ∞. ÉÏÉÏ "åx #¿ÑH˜∆OK«ÖË^Œ∞, "åxH˘~°‰õΩ <Õ JÉèϺã¨=ÚÅ∞
KÕÜ«∞ÖË^Œ∞. "å~°∞ ѨiѨÓ~°∞‚Å∞ QÆ#∞Hõ ã¨Ç¨Ï[=ÚQÆ<Õ Jq "åiH˜ ã≤kúOK≥#∞.
„|Ǩχ=Ú Ü≥ÚHõ¯ ã¨QÆ∞}Ï=`å~°=Ú :
™ê~ÚÉÏÉÏ =¸_»∞#fl~° =¸~°Å =∂#= ^ÕÇϨ =Ú`À QÍxÊOz##∞
"å~°∞ ã¨~°fiǨÏ$^ŒÜ«∂O`«~°ã¨∞÷Å∞. JO`«~°OQÆ=Ú# "å~°∞ Ѩ~°=∞ xsǨïÅ∞
xã¨Ê$ǨÏÖˇ#· ѨÊ\˜H,˜ ÉÏǨϺ=Ú#‰õΩ Ö’HõÇÏ≤ `«=Ú HÀ~°∞"åxQÆ QÆxÑ≤OK«∞"å~°∞.
JO`«~O° QÆ=Ú# "å~°∞ =∞=∞HÍ~° ~°ÇÏ≤ `«∞Öˇ#· ѨÊ\˜H,© ÉÏǨϺ ^Œ$+≤Hì ˜ =∂„`«=Ú
`«=∞ Éè‰í Ωõ ÅÎ Ü≥∂QÆHˆ =∆ ∞=ÚÅ H˘~°‰Ωõ ZO`«Ü∂≥ `åѨ„`«Ü∞« Ѩ_∞» `«∞#fl "åi
=ÖË HõxÑ≤OK≥_ç"å~°∞. "åi JO`«~°OQÆ=Ú âßOuH˜ LxH˜ Ѩ@ì~Ú##∞,
|Ü«∞@‰õΩ K«OK«Å =∞#ã¨∞¯x =Öˇ QÆxÑ≤OK«∞K«∞O_≥#∞. ֒ѨŠѨ~°„|Ǩχ
ã≤÷u Ü«∞O^Œ∞#flѨÊ\˜H˜x, |Ü«∞@‰õΩ ^ŒÜ«∞º=Ú=Öˇ #\˜OK«∞K«∞O_≥_ç"å~°∞.
֒ѨŠܫ∞^≥fi· uÜ≥∞ÿ ##∞ |Ü«∞@‰õΩ „ѨÑO¨ K«=Ú#O^Œ∞ `«Q∞Æ ÖÁ¯x# "åx=Öˇ
QÍxÊOK«∞K«∞O_≥#∞. XH˘¯Hõ¯Ñ¨ÙÊ_»O^Œix „¿Ñ=∞`À K«∂K≥_ç"å~°∞.
WOH˘HõѨÙÊ_»∞ "åiÃÑ· ~åà◊√§ qã¨~°∞K«∞O_çi. XH˘¯Hõ¯Ñ¨ÙÊ_»∞ "åix
u@∞ìK«∞O_çi. WOH˘HõѨÙÊ_»∞ "åix „¿Ñ=∞`À J‰õΩ¯# *Ë~°∞Û‰õΩx, ZO`À
<≥ = ∞‡k`À#∞, âßO`« = Ú`À#∞, Fiq∞`À#∞, 㨠O Ü« ∞ =∞=Ú`À#∞
=º=ǨÏiOK≥_"ç å~°∞.
ÉÏÉÏ ZšѨÙÊ_»∞ P`å‡#∞ã¨O^è•#=∞O^Õ =ÚxyÜ«ÚO_≥_ç"å~°∞†
Q
Éèí‰õΩÎÅÃÑ· HÍ~°∞}º=Ú#∞ EѨÙK«∞O_≥_ç"å~°∞. "åÔ~šѨÙÊ_»∞ <˘ˆH
92
Ѩ^Œ= J^蕺ܫ∞=Ú
Ü«∂ã¨#=∞O^Œ∞ ã≤÷~°=ÚQÆ #∞O_≥_ç"å~°∞. "åÔ~Hõ¯_»‰õΩ „Ѩܫ∂}=ÚÅ∞
KÕÃã_ç"å~°∞ HÍ~°∞. z#fl KÕuHõé] (ã¨@HÍ) ÜÕ∞ "å~°∞ ã¨^• ^èiŒ OK≥_ç ^ŒO_»=Ú†
zO`å ~°ÇÏ≤ `«∞Öˇ· Ü≥∞ѨÙÊ_»∞ âßO`«=ÚQÍ #∞O_Õ"å~°∞. ã≤iã¨OѨ^ÅŒ #∞ QÍx,
H©iÎ „Ѩu+¨Åì #∞ QÍh ÅHõº∆ ÃÑ@ìH,õ aèHÍ∆ @#=ÚKÕ x~å_»O|~°∞Öˇ· rqOK≥_"ç å~°∞.
J\˜ì áê=# r=#∞Å∞ "å~°∞. ZšѨÙÊ_»∞ ÉÏÉÏ 'JLÖÏ¡=∂eH±— (ÉèíQÆ=O`«∞_Õ
Ü«∞[=∂x) Jx Ü«∞<≥_ç"å~°∞. Éèí‰õΩÎÅÜ«∞O^Œ∞ JqzÛù#fl"≥∞ÿ# ѨiѨÓ~°‚
„¿Ñ=∂#∞~åQÍÅ#∞ Hõey Ü«ÚO_≥_"ç å~°∞. P`«‡ *Ï˝#=Ú#‰õΩ PÜ«∞# QÆx,
k"åº#O^Œ=Ú#‰õΩ "å~°∞ LxH˜Ñ@ ¨ ∞ì. ™ê~ÚÉÏÉÏ Ü≥ÚHõ¯ k=º ã¨fi~°∂Ѩ=Ú
J\˜ìk. P^ŒºO`«=ÚÅ∞ ÖË#\˜ìk, JHõ∆Ü«∞"≥∞ÿ#\˜ìk, ÉèË^Œ~°Ç≤Ï`«"≥∞ÿ#\˜ìk,
qâ◊fi=∞O`«ÜÚ« <å=iOz#\˜kì Ü≥∞ÿ # P Ѩ~„° |Ǩχ `«`fiΫ "Õ∞ ™ê~ÚÉÏÉÏQÍ
Ü«∞=`«iOz#k. ZO`À ѨÙ}º=Ú KÕã¨∞H˘#fl J^Œ$+¨ì=O`«∞Å∞ =∂„`«"Õ∞
Ü«∂ xkèx á⁄O^ŒQÆeyi. „QÆÇ≤ÏOK«QÆÅ∞QÆ∞K«∞O_çi. ™ê~ÚÉÏÉÏ Ü≥ÚHõ¯
x[`«`«Îfi=Ú#∞ „QÆÇ≤ÏOK«ÖËHõ, "åi<˘Hõ ™ê=∂#º=∂#=ÙxQÍ <≥Oz#"å~°∞
x[=ÚQÆ ^Œ∞~°^$Œ +¨=ì O`«∞Å∞.
+≤i_ôÖ’ ÉÏÉÏ x"åã¨=Ú – "åi [#‡`Õk :
ÉÏÉÏ Ü≥ÚHõ¯ `«e¡^ŒO„_»∞Å QÆ∞iOz QÍx, "åi ã¨iÜ≥ÿ∞# [#‡
`ÕnQÍx Ü≥∞=iH˜x `≥eÜ«∞^Œ∞. "å~°∞ +≤i_ôÖ’ =ÙO_ç# HÍÖÏxfl |\˜ì
^•xx ã¨∞=∂~°∞QÍ xâ◊Û~ÚOѨ=K«∞Û#∞. ÉÏÉÏ 16 ÜÕ∞O_»¡ „áêÜ«∞=Ú#
+≤i_ô =zÛ =¸_»∞ ã¨O=`«û~°=ÚÅ∞ JK«@ #∞O_çi. ǨÏ~îå`«∞ÎQÍ JK«@
#∞O_ç J^Œ$â◊√ºÖˇ·, H˘O`«HÍÅ=Ú Ñ≤=∞‡@ <≥·*Ï=Ú ~å[º=ÚÖ’x
B~°OQÍÉÏ^Œ∞‰õΩ ã¨g∞Ѩ=Ú# QÆxÑ≤Ozi. 20 ã¨O=`«û~°=ÚÅ „áêÜ«∞=Ú#
KåO^£ á ê\© Å ∞ ÃÑO_ç ¡ Q Æ ∞ OѨ Ù `À +≤ i _ô KÕ i i. JѨ Ê \˜ # ∞O_ç 60
ã¨O=`«û~°=ÚÅ∞ +≤i_ô =^ŒÅHõ Ü«∞K«Û@<Õ Ü«ÚO_ç, 1918= ã¨O=`«û~°=ÚÖ’
=∞Ǩã¨=∂kè K≥Oki. nxx|\˜ì ÉÏÉÏ ã¨∞=∂~°∞ 1838= ã¨O=`«û~°
Q
„áêO`«=ÚÅO^Œ∞ [x‡OzÜ«ÚO^Œ∞~°x ÉèÏqOѨ=K«∞Û#∞.
93
 3 3
N ™ê~Ú ã¨KiÛ« `„ =« Ú
ÉÏÉÏ ÅHõ∆º=Ú – "åi É’^èŒÅ∞ :
17= â◊`å|Ì=ÚÖ’ ~å=∞^•ã¨#∞ Ü≥∂yѨÙOQÆ=Ù_»∞ (1608 – 81)
=iúÖ#¡ˇ ∞. QÀ„ÉÏǨχ}∞Å#∞ =∞ǨÏ=∞‡nÜ«ÚÅ #∞O_ç ~°HO∆˜ K«∞ ÅHõº∆ =Ú#∞
"å~°∞ K«Hõ¯QÍ x~°fiiÎOzi. "å~°∞ QÆuOz# 200 UO_»¡ Ñ≤=∞‡@
Ç≤ÏO^Œ∞=ÙʼnõΩ =∞ǨÏ=∞‡nÜ«ÚʼnõΩ uiy "≥·~°=Ú „Ѩ|Öˇ#∞. "åi =∞^茺
ã¨"≥∞ÿHõº ÉèÏ==Ú#∞ <≥ÅH˘Å∞Ê@ˆH ™ê~ÚÉÏÉÏ J=`«iOK≥#∞. ZšѨÙÊ_»∞
"å~° ∞ K≥ à ÑÊ_ç Ç≤ Ï `« = Ù ''Ç≤ Ï O^Œ ∞ =ÙÅ ^≥ · = =∞QÆ ∞ N~å=Ú_» ∞ #∞,
=∞ǨÏ=∞‡nÜ«ÚÅ ^≥·==∞QÆ∞ ~°Ç‘Ï=Ú#∞ XHõ¯ˆ~. "åi~°∞=Ùi =∞^茺 ÜÕ∞g∞
ÉèË^Œ=Ú ÖË^Œ∞. J@¡~Ú#ѨÙÊ_»∞ "åi Éèí‰õΩÎÅ∞ "åiÖ’ "å~°∞ HõÅǨÏ=∂_»∞@
Ü≥∞O^Œ∞ʼnõΩ ? F J*Ï˝#∞ÖÏ~å ! KÕ`∞« Å∞ KÕ`∞« Å∞ HõeÑ≤ ~Ô O_»∞ *Ï`«∞Å∞#∞
Hõeã≤ "≥∞eã≤ Ü«ÚO_»∞_»∞. |∞kú`À „Ѩ=iÎOѨÙ_»∞. *ÏfÜ«∞ SHõ=∞`«º=Ú#∞
ã¨=∞‰õÄ~°∞Û_»∞. q"å^Œ=Ú =Å¡QÍx, Ѷ¨∞~°¬} =Å¡QÍx „ѨÜ≥∂[#=Ú ÖË^Œ∞.
JO^Œ∞KÕ q"å^Œ=Ú q_»∞=Ù_»∞. W`«~°∞Å`À áÈ\©Ñ¨_»‰õΩ_»∞. g∞ Ü≥ÚHõ¯
=$kúx "Õ∞Å∞#∞ K«∂K«∞H˘#∞_»∞. ÉèíQÆ=O`«∞_»∞ q∞=Ú‡ ~°H˜∆OK«∞#∞.
Ü≥∂QÆ=Ú, `åºQÆ=Ú, `«Ñ㨠∞¨ û, *Ï˝#=Ú, "≥∂Hõ=∆ Ú#‰õΩ =∂~°=æ ÚÅ∞. gxÖ’
<Õ^≥·# J=ÅOaOz "≥∂Hõ∆=Ú#∞ ã¨OáêkOK«xKÀ g∞ rq`«=Ú =º~°÷=Ú.
Z=Ô~·# g∞‰õΩ H©_»∞ KÕã≤#KÀ, „Ѩ`«ºÑ¨HÍ~°=Ú KÕÜ«∞‰õΩ_»∞. W`«~°∞Å H˘~°‰õΩ
g∞ˆ~"≥∞ÿ# KÕÜ«∞QÆey#KÀ <≥šѨÙÊ_»∞ "Õ∞Å∞ =∂„`«"Õ∞ KÕÜ«Ú_»∞——.
ã¨O„QÆǨÏ=ÚQÍ WkÜÕ∞ ÉÏÉÏ Ü≥ÚHõ¯ „Ѩɒ^èŒ=Ú. Wk WǨÏѨ~°™ê^èŒ#=Ú.
™ê~ÚÉÏÉÏ ã¨^Œ∞æ~°∞=Ù :
QÆ∞~°∞=ÙÅ=∞x K≥ѨÙÊH˘x u~°∞QÆ∞"å~°∞ J<Õ‰õΩÅ∞ QÆÅ~°∞. "å~°∞
WO\˜O\˜H˜ u~°∞QÆ∞K«∞ g}, z~°`Å« ∞ KÕ`|« @∞ìH˘x P^蕺u‡HÍ_»O|~°=Ú
Kå>ˇ^Œ~°∞. t+¨µºÅ K≥=ÙÅÖ’ =∞O„`«=ÚÅ #∂k "åi #∞O_ç ^èŒ#=Ú
ÖÏÔQ^Œ~∞° . Ѩq„`« =∂~°=æ Ú#∞ =∞`«=Ú#∞ É’kèOK≥^=Œ ∞x K≥ÃÑÊ^Œ~∞° . HÍx
Q Q
=∞`« =∞#QÍ<Õ"≥∂ "åiˆH `≥eÜ«∞^Œ∞. ã¨fiÜ«∞=ÚQÍ "å~°Ñ¨q„`«∞Å∞.
94
Ѩ^Œ= J^蕺ܫ∞=Ú
™ê~ÚÉÏÉÏ `«# Q˘Ñ¨Ê`«# "≥∞#fl_»∞#∞ „Ѩ^iŒ ≈OK«=Öˇ ##∞H˘#ÖË^∞Œ .
"åiH˜ ^ÕÇ¨ aè=∂#=Ú U =∂„`«=Ú ÖˉΩõ O_≥#∞. HÍx Éè‰í Ωõ ÅÎ Ü«∞O^Œ∞ q∞H˜¯e
„¿Ñ=∞ =∂„`«=Ú LO_≥_çk. xÜ«∞`«QÆ∞~°∞=ÙÅx JxÜ«∞`« QÆ∞~°∞=ÙÅx
QÆ∞~°∞=ÙÅ∞ ~Ô O_»∞ q^è=Œ ÚÅ∞. xÜ«∞`« QÆ∞~°∞=ÙÅ#QÍ xÜ«∞q∞OѨ |_ç#"å~°∞.
JxÜ«∞`« QÆ∞~°∞=ÙÅ#QÍ ã¨=∞Ü«∂#∞‰õÄÅ=ÚQÍ =zÛ ÜÕ∞^≥·# ã¨ÅǨxzÛ
=∞# Ü«∞O`«~°OQÆ=Ú##∞#fl ã¨∞QÆ∞}=Ú#∞ =$kúKÕã≤ "≥∂Hõ∆=∂~°æ=Ú
„`˘‰õΩ¯#@∞¡ KÕÜ«Ú"å~°∞. xÜ«∞`« QÆ∞~°∞=ÙÅ ã¨Ç¨Ï"åã¨=Ú 'h=Ù <Õ#—#∞
^ŒfiO^Œfi ÉèÏ=##∞ áÈQ˘\˜ì, JO`«~°OQÆ=Ú#∞ Ü≥∂QÆ=Ú# „Ѩu+≤ªOz
''`«`«fi=∞ã≤—— Ü«∞QÆ∞#@∞¡ KÕÜ«Ú#∞. ã¨~°fiq^èŒ=ÚÅ „ѨѨOK« *Ï˝#=Ú#∞
É’kèOK«∞ QÆ∞~°∞=ÙÅ<Õ‰õΩÅ∞ QÆÅ~°∞. HÍx =∞#Å <≥=~°~Ú`Õ ã¨Ç¨Ï[ã≤÷u
Ü«∞O^Œ∞ xÅ∞K«∞#@∞¡ KÕã≤ =∞#Å#∞ „ѨÑO¨ K«ÑÙ¨ @∞xH˜H˜ Jf`«=ÚQÍ fã≤H˘x
áÈÜ≥∞^Œ~À "åˆ~ ã¨^∞Œ ~æ ∞° =ÙÅ∞. ™ê~ÚÉÏÉÏ Ü«∞\˜ì ã¨^∞Œ ~æ ∞° =Ù. "åi =∞Ç≤Ï=∞
=~°‚<åf`«=Ú. Z=Ô~·<å "åix ^Œi≈Oz#KÀ, ÉÏÉÏ "åi Ü≥ÚHõ¯ Éèí∂`«,
Éèíq+¨º^Œfi~°Î=∂#=ÚÅxfl\˜x K≥ѨÙÊ"å~°∞. „Ѩu rqÜ«∞O^Œ∞ ÉÏÉÏ
^≥·=`«fi=Ú#∞ EKÕ"å~°∞. ¿ãflÇ≤Ï`«∞Å∞, q~À^èŒ∞Å∞ "åiH˜ ã¨=∂#∞ÖË.
x~°aè=∂#=Ú ã¨=∞`«fi=Ú "åiÖ’ =¸sÎÉèíqOz#q. "å~°∞ ^Œ∞~å‡~°∞æÅ
Ü«∞=ã¨~°=ÚÅ QÆ∂_» nÔ~Û_ç"å~°∞. Hõeq∞ ÖË=ÚÅ∞ "åiH˜ ã¨=∂#=Ú.
=∂#= ^ÕǨÏ=Ú`À ã¨OK«iOz#ѨÊ\˜H˜, "åiH˜ QÆ$ǨÏ^ÕǨ^Œ∞ÅÜ«∞O^Œ∞
Ü«∞aè=∂#=Ú ÖˉΩõ O_≥#∞. â◊s~°^•è ~°∞Å=Öˇ QÆxÑ≤Oz##∞ "å~°∞ x[=Ú#‰õΩ
xâ◊≈s~°∞Å∞, r=#∞‡‰õΩÅÎ ∞.
ÉÏÉÏ#∞ ÉèíQÆ"å#∞x =Öˇ ѨÓlOz# +≤i_ô „Ѩ[Å∞ ѨÙ}Ϻ`«∞‡Å∞.
Uk u#∞K«∞#fl#∞, „`åQÆ∞K«∞#fl#∞, `«=∞ ^˘_»Ö¡ ’<À, á⁄Å=ÚÅÖ’<À ѨxKÕã≤
H˘#∞K«∞#fl#∞, "åÔ~Å¡ÑÙ¨ Ê_»∞ ™ê~Úx [˝ÑÎ≤ Ü«∞O^Œ∞OK«∞H˘x ™ê~Ú =∞Ç≤Ï=∞#∞
H©iOÎ K«∞K«∞O_Õ"å~°∞. ™ê~Ú `«Ñʨ ~ÚOH˘Hõ ^≥=· =Ú#∞ "åÔ~iy Ü«ÚO_»Ö^Ë ∞Œ .
+≤i_ô „ã‘ÎÅ „¿Ñ=∞#∞ ÉèíH˜Îx ^•x =∂^èŒ∞~°º=Ú#∞ =i‚OK«∞@‰õΩ =∂@Å∞
KåÅ=Ù. "å~°∞ áê=∞~°∞Å~Ú#ѨÊ\˜H,˜ "åi‰õΩ#fl ã¨fiÅÊ ÉèÏëê *Ï˝#=Ú`À<Õ
95
 3 3
N ™ê~Ú ã¨KiÛ« `„ =« Ú
„¿Ñ=∞`À ÉÏÉÏÃÑ· áê@Å#∞ ‰õÄ~°∞ÛH˘x áê_»∞H˘#∞K«∞O_çi. "åiH˜ JHõ∆~°
*Ï˝#=Ú â◊¥#º=∞~Ú#ѨÊ\˜H˜ "åi áê@ÅÖ’ x["≥∞ÿ# Hõq`«fi=Ú
QÍ#=K«∞Û#∞. Ü«∞^•~°"÷ ∞≥ #ÿ Hõq`«fi=Ú áêO_ç`º« =Ú=Å¡ ~å^Œ∞. Jk Ü«∞ã¨Ö#·ˇ
„¿Ñ=∞=Å# "≥Å∞=_»∞#∞. Hõq`«fi=Ú ã¨fiK«Ûù"≥∞ÿ# „¿Ñ=∞ÉèÏ==Ú #∞O_ç
"≥Å∞=_»∞#∞. J@∞=O\˜ ã≤ã¨Öˇ·# Hõq`åfixfl q|∞^èŒ∞Öˇ·# „â’`«Å∞
P™êfikOK«QÆÅ~°∞. D Ñ¨Öˇ¡ Ѩ^•Å#xflÜ«Ú ¿ãHõiOѨ^Œy#q. ™ê~Ú
J#∞„QÆǨÏ=ÚO>Ë, U Éèí‰õΩÎ_»~Ú# gxx N ™ê~ÚbŠѨ„uHõÖ’<À ÖË^•
ѨÙãÎ̈Hõ ~°∂Ѩ=Ú#<À „ѨH\ õ O˜ z# Ü≥∞O`«Ü∂≥ ÉÏQÆ∞O_»∞#∞.
ÉÏÉÏ"åi Ü«∞}‰õΩ= :
ÉèíQÆ=O`«∞xH˜ P~°∞ ÅHõ∆}=ÚÅ∞ QÆÅ=Ù. (1) H©iÎ, (2) ^èŒ#=Ú,
(3) Jaè=∂#=Ú ÖˉΩõ O_»∞@, (4) *Ï˝#=Ú, (5) =∞Ç≤Ï=∞, (6) B^•~°º=Ú.
D QÆ∞}=ÚÅxflÜ«Ú ÉÏÉÏÖ’ #∞O_≥#∞. Éè‰í Ωõ ÅÎ H˘~°‰Ωõ =∂#= ~°∂Ѩ=Ú#
J=`«iOz# ÉèíQÆ=`«`«Îfi"Õ∞ ™ê~ÚÉÏÉÏ. "åi Hõ~°∞}, J#∞„QÆǨÏ=Ú
J^Œ∞ƒù`«=ÚÅ∞. "åˆ~ Hõ~°∞}`À Éèí‰õΩÎÅ#∞ `«=∞ =^ŒÌ‰õΩ KÕ~°∞ÛH˘#‰õΩO_ç#,
"åi =∞Ǩ`«‡º=Ú#∞ `≥Å∞ã¨∞H˘#QÆÅ â◊HΘ Ü≥∞=iH˜ QÆÅ^Œ∞ ? Éè‰í Ωõ ÅÎ H˘~°‰Ωõ
ÉÏÉÏ<À@ "≥Å∞=_ç# ѨÅ∞‰õΩÅ∞ ѨÅ∞‰õΩ@‰õΩ ã¨~°ã¨fif ^Õq ‰õÄ_® "≥~°QÆ∞
K≥O^Œ∞#∞. XHõ Ü«Ú^•Ç¨Ï~°}. ÉÏÉÏ q∞H˜¯e Ü«∞}‰õΩ=`À x@¡<_≥ "ç å~°∞ :
''ÉÏxã¨Å‰õΩ ÉÏxã¨#QÆ∞ <Õ#∞ g∞‰õΩ |∞∞}„QÆã¨∞÷_»#∞. g∞ ^Œ~°≈#=ÚKÕ <Õ#∞
`«$ѨÙ_Î <» u·≥ x. g∞ áê^Œ=ÚÅ∞ ^Œi≈OK«∞@ <å ÉèÏQƺ=Ú. g∞ Ü«∞â◊√^Œ=ú ÚÖ’
<Õ<˘Hõ ѨÙ~°∞QÆ∞#∞. J@¡Q∞Æ @ =Å# <Õ#∞ ^è#Œ ∞º_»#∞——. Uq∞ "åi Ü«∞}‰õΩ=!
ÉÏÉÏ Ü≥ÚHõ¯ ~¸ "åHõº=ÚÅ#∞ „ѨK«∞iOK«∞@ ^•fi~å ÉÏÉÏ#∞
H˜OK«Ñ¨izu#x Z=Ô~·# Ü«∞x#KÀ, ~¸ <å JѨ~å^èŒ=Ú#‰õΩ ÉÏÉÏ#∞
Hõ=∆ ∂Ѩ} HÀÔ~^Œ#∞† `«`åÊѨÑi¨ Ǩ~å~°"÷ ∞≥ ÿ ÉÏÉÏ <å=∞[Ѩ=Ú KÕÃã^Œ#∞.
ÉÏǨϺ^Œ$+≤ìH˜ ÉÏÉÏ WO„kÜ«∞ q+¨Ü«∞=ÚÅ ##∞ÉèíqOK«∞"åx=Öˇ
Hõ#Ê\˜ì##∞, WO„kÜ«∂#∞Éèí∂`«∞Å`À "åiˆH=∂„`« =∞aè~°∞z Ü«ÚO_≥_çk
Q
HÍ^Œ∞. Jã¨Å∞ WO„kÜ«∂#∞Éèí==ÚÅ ã¨Ê$ǨÏÜÕ∞ "åiH˜ ÖˉõΩO_≥#∞. "å~°∞
96
Ѩ^Œ= J^蕺ܫ∞=Ú
Éèí∞lOK«∞#ѨÊ\˜H˜ ^ÕxÜ«∞O^Œ∞ "åiH˜ ~°∞z Ü«ÚO_≥_çk HÍ^Œ∞. "å~°∞
„ѨѨOK«=Ú#∞ K«∂K«∞K«∞#fl@∞¡ QÍxÊOz##∞ "åiH˜ ^•xÜ«∞O^Õ=∂„`«=Ú
Pã¨H˜Î ÖˉõΩO_≥#∞. HÍ=∞=∞#flKÀ "å~°∞ ǨÏ#∞=∞O`«∞x=Öˇ Ü«∞ã¨÷e`«
„|ǨχKå~°∞Å∞. "åiH˜ ^ÕxÜ«∞O^Œ∞ =∞=∞HÍ~°=Ú ÖˉõΩO_≥#∞. "å~°∞ â◊√^Œú
K≥`
· #« º ã¨fi~°∂ѨÙÅ∞† HÀiHõÅ∞, HÀѨ=Ú "≥Ú^ŒÅQÆ∞ ÉèÏ=qHÍ~°=ÚÅ∞ âßOuOz,
™êfi㨺÷ =Ú K≥O^≥_ç q„âßOu ^è•=∞=Ú. "ÕÜ∞Õ Å "å~°∞ q~åQÆ∞Å∞, =Ú‰õΩÅÎ ∞,
ѨiѨÓ~°∞‚Å∞. nxx q=iOK«∞@ H˘Hõ Ü«Ú^•Ç¨Ï~°}=Ú.
<å<å=o :
+≤i_ôÖ’ qz„`« ѨÙ~°∞+¨µ_˘Hõ_∞» O_≥#∞. J`«x ¿Ñ~°∞ <å<å=o. J`«_∞»
ÉÏÉÏ q+¨Ü∞« =ÚÅ#∞, Ѩ#∞Å#∞ K«H¯õ ÃÑ@∞ìK∞« O_»∞"å_»∞. XHõ<å_»`_« ∞» ÉÏÉÏ
=^Œ‰Ì Ωõ áÈ~Ú, ÉÏÉÏ#∞ "åi QÆ^Ì≥ (Pã¨#=Ú) #∞O_ç ÖË==Åã≤#^Œh, ^•xÃÑ·
`å#∞ ‰õÄ~°∞ÛO_»=Öˇ#x `«#‰õΩ |∞kú ѨÙ\˜ì#^Œh J<≥#∞. "≥O@<Õ ÉÏÉÏ
ÖËz QÆ^≥Ì#∞ MÏm KÕÃã#∞. <å<å=o ^•xÃÑ· H˘O`«¿ãѨ٠‰õÄ~°∞ÛO_ç ÖËz,
ÉÏÉÏ#∞ uiy ‰õÄ~˘Û#∞=∞<≥#∞. ÉÏÉÏ `«# QÆ^ÃÌ≥ Ñ· ‰õÄ~˘Û<≥#∞. <å<å=o
ÉÏÉÏ áê^Œ=ÚʼnõΩ ™êëêìOQÆ #=∞™ê¯~°=Ú KÕã≤ "≥o§áÈÜ≥∞#∞. `«# QÆ^≥Ì
g∞^Œ #∞O_ç kyá⁄=∞‡x##∞, ^•xÃÑ· xOH˘Hõ~∞° ‰õÄ~˘Ûx##∞, ÉÏÉÏ Ü≥∞\˜ì
Ü«∞ã¨O`«∞+≤ì "≥e|∞K«ÛÖË^∞Œ . ÉÏÉÏ#∞ <å<å=o Ü≥∞O`«QÍ „¿Ñq∞OK«∞"å_»x#,
J`«_∞» ÉÏÉÏ =∞Ǩã¨=∂kè K≥Ok# Ѩ^=Œ ¸_»=<å_»∞ ^ÕÇϨ `åºQÆ=Ú KÕÃã#∞.
=∞Ǩ`«∞‡Å Hõ^ä• „â◊=}=Ú – "åi ™êOQÆ`«º"Õ∞ Juã¨∞ÅÉèí =∂~°æ=Ú:
™ê~ÚÉÏÉÏ ™ê=∂#º =∂#=Ùx =Öˇ #\˜Oz#ѨÊ\˜H,˜ "åi K«~º° Å#∞
|\˜ì "å~°∞ Ü«∞™ê^è•~°} |∞kú ‰õΩâ◊Å`«Å∞ HõÅ"å~°x `≥eÜ«∞=K«∞Û#∞. "å~°∞
KÕÜ«Ú#^ŒO`«Ü«Ú `«=∞ Éèí‰õΩÎÅ "Õ∞Å∞H˘~°ˆH. "å~°∞ Pã¨#=ÚÅ∞ QÍx,
Ü≥∂QÍÉèϺã¨=ÚÅ∞ QÍx, =∞O„`ÀѨ^Õâ◊=ÚÅ∞ QÍx `«=∞ Éèí‰õΩÎʼnõΩ
LѨ^ÕtOK«ÖË^Œ∞. `≥eq`Õ@Å#∞ „ѨHõ¯‰õΩ ɡ\˜ì '™ê~Ú ™ê~Ú— Ü«∞#∞
<å=∞=Ú#∞ =∂„`«=Ú [˝Ñ≤ÎÜ«∞O^Œ∞OK«∞H˘#∞=∞xi. J@∞¡ KÕã≤#KÀ "å~°∞
ã¨~°fi |O^èŒ#=ÚÅ #∞O_ç q=Ú‰õΩÎÖˇ·, ™êfi`«O„`«º=Ú á⁄O^≥^Œ~°x K≥Ñ≤Êi.
Q
97
 3 3
N ™ê~Ú ã¨KiÛ« `„ =« Ú
ѨOKåQÆ∞flÅ #_»∞=∞ ‰õÄ~˘Û#∞@, Ü«∂QÆ=ÚÅ∞ KÕÜ«Ú@, =∞O„`« [Ѩ=Ú
KÕÜÚ« @, JëêìOQÆ Ü≥∂QÆ=ÚÅ∞ "≥Ú^ŒÅQÆ∞#q „ÉÏǨχ}∞ňH gÅ∞Ѩ_∞» #∞.
`«H¯˜ # =~°=‚ ÚÅ "åiH˜ Jq LѨÜÚ« Hõ=Î ÚÅ∞HÍ=Ù. PÖ’zOK«∞>Ë =∞#ã¨∞û
Ü≥ÚHõ¯ Ѩx. Jk Ü«∂Ö’zOK«‰õΩO_» Ü≥ÚHõ¯ x=Ú+¨"≥∞ÿ# #∞O_»ÖË^Œ∞.
^•xˆH^≥#· WO„kÜ«∞ q+¨Ü∞« =Ú [˝ÑHÎ≤ ˜ ^≥zÛ#KÀ, ^•x<Õ zOuOK«∞K«∞O_»∞#∞.
QÆ∞~°∞=Ù#∞ [˝ÑHÎ≤ ˜ ^≥zÛ#KÀ QÆ∞~°∞=Ù<Õ zOuOK«∞K«∞O_»∞#∞. g∞~°∞ ™ê~ÚÉÏÉÏ
Ü≥ÚHõ¯ Q˘Ñ¨Ê`«#=Ú#∞ "≥·Éèí==Ú#∞ „â◊^ŒúQÍ qO\˜i. WkÜÕ∞ "åix [˝Ñ≤Î
Ü«∞O^Œ∞OK«∞H˘#∞@‰õΩ ã¨Ç¨Ï["≥∞ÿ# =∂~°æ=Ú. WkÜÕ∞ "åi ѨÓ[Ü«Ú
H©~#ΰ Ü«Ú.
=∞Ǩ`«∞‡Å Hõ^äŒÅ#∞ q#∞@ ÃÑ·# K≥Ñ≤Ê# W`«~° ™ê^èŒ#=ÚÅ=Öˇ
Hõ+"ì¨ ∞≥ #ÿ k HÍ^Œ∞. Wk q∞H˜¯e ã¨∞ÅÉèí ™ê^躌 "≥∞#ÿ k. "åi Hõ^ÅŒä ∞ ã¨O™ê~°=Ú
#O^Œ∞ QÆÅ ÉèÜ í ∞« =ÚÅxfl\˜x áê~°„^Àe áê~°=∂i÷Hõ =∂~°=æ Ú#‰õΩ nã≤H˘x
áÈ=Ù#∞. HÍ=Ù# =∞Ǩ`«∞‡Å K«i„`«Å#∞ „â◊=}=Ú KÕÜ«Ú_»∞† "åx<Õ
=∞##=Ú KÕÜ«Ú_»∞† "åxÖ’x ™ê~åOâ◊=Ú#∞ ri‚OK«∞H˘#∞_»∞. WO`«
=∂„`«=Ú KÕã≤#KÀ „ÉÏǨχ}∞ÖË QÍHõ „ã‘Î â◊¥„^•k Jxfl =~°‚=ÚÅ"å~°∞
‰õÄ_» Ѩq„`«∞ÅQÆ∞^Œ∞~°∞. „áêѨOzHõ ÉÏ^茺`«ÅO^Œ∞ `«QÆ∞ÖÁ¯xÜ«Ú#fl#∞
g∞ =∞#ã¨∞û#∞ ™ê~ÚÉÏÉÏ HõiÊOѨÙ_»∞, "åi Hõ^ÅŒä ∞ q#∞_»∞. "å~°∞ `«Ñʨ Hõ
=∞#Å#∞ J#∞„QÆÇÏ≤ OK«QÅÆ ~°∞. Wk q∞H˜¯e ã¨∞ÅÉè’áêÜ«∞=Ú. J~Ú#KÀ
=∞i nx <≥O^Œ∞‰õΩ JO^Œ~°∞ J=ÅOaOK«‰õΩ<åfl~°∞ ? Jx Ü«∞_»∞QÆ=K«∞Û.
HÍ~°}"Õ∞=∞#† ÉèíQÆ=O`«∞x Hõ$áêHõ\ÏHõ∆=Ú ÖËx Ü≥∞_»Å =∞Ǩ`«∞‡Å
K«i„`«Å#∞ q#∞@‰õΩ ‰õÄ_® =∞#ã¨∞û JOwHõiOK«^Œ∞. ÉèíQÆ=O`«∞x KÕ`«<Õ
ã¨~°fi=Ú x~å@OHõ=Ú, ã¨∞QÆ=∞=Ú Ü«∞QÆ∞#∞. =∞Ǩ`«∞‡Å Hõ^äŒÅ∞ q#∞@
Ü«∞#QÍ "åi ™êOQÆ`«º=Ú KÕÜ«Ú>Ë. =∞Ǩ`«∞‡Å ™êOQÆ`«º=ÚKÕ HõÅ∞QÆ∞
„áê=ÚYº=Ú KåÖÏ Q˘Ñ¨Êk. Jk =∞# Ü«∞ǨÏOHÍ~°=Ú#∞, ^ÕÇ¨ aè=∂#=Ú#∞
#tOѨ*ËÜ«Ú#∞† Kå=٠ѨÙ@∞ìHõÅ<Õ |O^èŒ=ÚÅ#∞ ‰õÄ_» #tOѨ*ËÜ«Ú#∞†
Q Q
ǨÏ$^ŒÜ«∞ „QÆO^äŒ∞Å#∞ `≥QÆQ˘@∞ì#∞. `«∞^Œ‰õΩ â◊√^Œú K≥·`«#º~°∂ѨÙ_»QÆ∞
98
Ѩ^Œ= J^蕺ܫ∞=Ú
ÉèíQÆ=O`«∞x ™êxfl^茺=Ú#‰õΩ fã¨∞H˘xáÈ=Ù#∞. q+¨Ü«∞ "åº"≥∂ǨÏ=ÚÅ
Ü«∞O^Œ∞ =∞#‰õΩ QÆÅ Ü«∞aè=∂#=Ú#∞ `«yæOz „áêѨOzHõ Hõ+¨ì ã¨∞Y=Ú
ÅO^Œ∞ q~°HΘ HõÅ∞QÆ*ãË ≤ áê~°=∂iúHõ =∂~°=æ Ú# #_»∞ѨÙ#∞. g∞‰õΩ ÉèQí =Æ <åfl=∞
㨇~°}=Ú Ñ¨Ó[ ÉèíH˜Î =O\˜ ~Ú`«~° ™ê^èŒ#=Ú ÖËqÜ«Ú ÖËHõáÈ~Ú##∞,
Hˆ =Å=Ú Ç¨Ï$^ŒÜ∞« ѨÓ~°fiHõ=ÚQÆ =∞Ǩ`«∞‡Å <å„â◊~ÚOz#KÀ KåÅ∞#∞, "å~°∞
=∞#Å#∞ Éèí=™êQÆ~°=Ú #∞O_ç `«iOѨ*ËÜ«Ú^Œ∞~°∞. =∞Ǩ`«∞‡Å∞
JO^Œ∞H˘~°Hˆ #=`«iOK≥^~Œ ∞° . „ѨÑO¨ K« áêѨ=ÚÅ `˘ÅQÆ*Ü Ë Ú« #\˜ì QÆOQÍ,
QÀ^•=s, Hõ$ëê‚, HÍ"Õs =Ú#flQÆ∞ Ѩq„`« #^Œ∞Å∞ ‰õÄ_» =∞Ǩ`«∞‡Å∞ =zÛ
`«=∞ h\˜Ö’ ™êfl#=Ú KÕã≤ `«=∞#∞ áê=#=Ú KÕÜ«∞=Öˇ#x "åOzèOK«∞
K«∞O_»∞#∞. =∞Ǩ`«∞‡Å =∞Ç≤Ï=∞ J\˜ìk. =∞# ѨÓ~°fi[#‡ ã¨∞Hõ$`«=ÚKÕ
=∞#‰õΩ ™ê~ÚÉÏÉÏ áê^Œ=ÚÅ <å„â◊~ÚOK«∞ ÉèÏQƺ=Ú Hõey#k.
=∞ã‘^∞Œ QÀ_» HÍ#∞H˘x Tn =∞Ǩ „Ѩ™ê^Œ=Ú#∞ `«# Éè‰í Ωõ ÅÎ Ü≥∂QÆ
ˆH∆=∞=ÚÅÔH· ѨOzÃÑ@∞ì ã¨∞O^Œ~° ã¨fi~°∂ѨÙ_»∞#∞, D „ѨѨOK«=Ú Ü≥ÚHõ¯
JÉèÏ==Ú#∞ zOuOK«∞"å_»∞#∞, ã¨^• ѨÓ~å‚#O^Œ=ÚÖ’ =Úxy
Ü«ÚO_»∞"å_»∞#QÆ∞ ™ê~Ú áê^Œ=ÚʼnõΩ ™êëêìOQÆ #=∞™ê¯~°=ÚÅ∞
KÕÜÚ« K«∂ D J^蕺ܫ∞=Ú#∞ =ÚyOK≥^=Œ Ú.
Ѩ^=Œ J^蕺ܫ∞=Ú ã¨OѨÓ~°=‚ Ú
abcdef
ã¨^Œ∞æ~°∞ N ™ê~Ú<å^ä•~°Ê}=∞ã¨∞Î
â◊√ÉèíO Éèí=`«∞
99