„áê}â◊H˜Î XHõ J=¸Åº"≥∞ÿ# qÉèí∂u

Ê¢lµ¶¢Àñ¼å , hµqÒn¶¨á, ±ÀµÀÀSµlµñ¶¨á

ѨO_ç`« N~å=∞â◊~°‡ PKå~°º

hÇvÀSµÀ C¶mÀ¢¸lµ¶¢ÀÀ
f¸.¶¢Ã±Çyµõ §ñ±¸¶¢ÀOµÅ¶¨ä
I´¢À. I´ª »ª. »p ȬV³fº
 „áê}â◊H˜Î XHõ J=¸Åº"≥∞ÿ# qÉèí∂u

¶¢ÀÀPï Sµ¶¢ÀnOµ :
SµÀ±µÀlɶ¢Áv ¢¸ASµî±ÀµÀ¶¢ÀÀ Dlû¸±µ¶¢ÀÀS¸ CAlµÀvÑn
q¸±¸S¸ñ´pû ¶mAs±µô¶mÀ È¢ÀÀhµå¶¢ÀÀ ¶pÁ¶ªåOµ¶¢ÀÀ
C¶mÀ¢¸lµ¶¢ÀÀvÑ VµÃ»ª ¶ªê¶¨á¶¢ÀÀS¸ Sµñ»¬AVµ¶¢VµÀÛ.
 áê¢}q^Œº 3

1. „áê}â◊H˜Î XHõ J=¸Åº"≥∞ÿ# qÉèí∂u

1.1 „áê}â◊H˜Î : =∂#=ÙÅÖ’ „Ѩ=Ç≤ÏOKÕ „ѨK«O_»
q^Œ∞º„`«Ê"åǨÏ=Ú :–
'„áê}O— J<Õ â◊ÉÏÌxH˜ J~°Oú KÕ`<« åâ◊HΘ Jh, r"åxfl Hõey
=Ù#fl"å\˜x „áê}∞Å∞ Jh JO\Ï~°∞. „áê}O J<åfl, r=O J<åfl
XHõ>Ë J~°úO. P`«‡ Ü≥ÚHõ¯ QÆ∞}O– „áê}O.
KÕ`«<å [QÆ`«∞ÎÖ’ nx<Õ qKå~°} (PÖ’K«#) =∞iÜ«Ú
ã¨O"Õ^Œ# Jx J#=K«∞Û. WK«Ûù, *Ï˝#=Ú =∞iÜ«Ú „H˜Ü«∂~°∂áêÅÖ’
Wk r=^è•~°∞ÅÖ’ ѨxKÕã¨∞ÎOk.
[_» KÕ`«<å [QÆ`«∞ÎÖ’ D „áê}â◊H˜Î J`«∞º#fl`åâ◊H˜Î
J~Ú#O^Œ∞=Å¡ „áê}â◊H˜Îx „Ѩ^èŒ=∞â◊H˜Î =∞iÜ«Ú Ju „âı+¨ª"≥∞ÿ#â◊H˜Î
JO\Ï~°∞.
1. ã¨$+≤ªH˜ =ÚO^Œ∞ U=ÚOk?
[. |∞∞+¨µÅ∞ L<åfl~°∞.
2. |∞∞+≤ JO>Ë Uq∞\˜?
[. áê„}Ïxfl Hõe#æ "å~°∞. D ᢠê}Ïxfl Hõe#æ "åi<Õ |∞∞+¨µÅ∞ JO\Ï~°∞.
 áê¢}q^Œº 4

„Ѩâ’flѨx+¨`«∞ÎÖ’ „áê}O Ü≥ÚHõ¯ L^Œæ=∞ˆHO„^•xfl ã¨∂~°∞ºxQÍ

ÉèÏq™êÎ~°∞.
'ã¨O ÜÕ∞+¨ "≥â· ßfi#~À qâ◊fi ~°∂Ѩó áê„}À~yü fl ǨÏ$^ŒÜ∞« `Õ— J#QÍ
„áê}Ïyfl qâ◊fi=∞O`å "åºÑ≤Oz LOk. nxÜ≥ÚHõ¯ ˆHO„^ŒO L^Œ~ÚOKÕ
ã¨∂~°∞º_»∞.
1.2 ֒ǨÏѨ٠ã¨∂kx ^•~åxH˜ Hõ\ ì˜ „"ÕÖÏ_»n¿ã,Î ^•x XHõ z=~°
L`«~Î O° "≥Ñ· Ù¨ ‰õΩ =∞iÜ≥ÚHõ z=~° ^ŒH}∆˜ O "≥Ñ· Ù¨ ‰õΩ LO@∞Ok. kâßxˆ~âÌ H◊ õ
Ü«∞O„`«=Ú – HõOáêãπ#∞ nx P^è•~°OQÍ<Õ `«Ü«∂~°∞ KÕ™êÎ~°∞. „áê}∞
ÅÖ’ Z<Àfl „H˜Ü«∂HõÖÏáêÅhfl D JÜ«∞™ê¯O`« PHõ~°¬}Ïâ◊H˜Î g∞^Õ
P^è•~°Ñ¨_ç ѨxKÕã¨∞Î<åfl~Ú.
x„^•=ã¨÷Ö’ =∞# JKÕ`«<å =∞ã≤Î+¨¯O PHÍâ◊O #∞Oz ZO`«
q^Œ∞º`«∞Î#∞ ã‘fiHõiã¨∞ÎO^ŒO>Ë, P â◊H˜Î`À<Õ âßsiHõ, =∂#ã≤Hõ „H˜Ü«∂
HõÖÏáêÅ∞ ã¨iQÍæ [~°∞QÆ∞`å~Ú.
XHõ r= JÜ«∞™ê¯O`«=Ú LO@∞Ok, nx<Õ "≥*· Ï˝x‰õΩÅ ÉèÏ+¨Ö’
[O`«∞ PHõ~°¬Hõ JÜ«∞™ê¯O`«=Ú Jx JO\Ï~°∞.
1.3 ÃÑ^ŒÌ =Ü«∞ã¨∞û"åiÖ’ L#fl q^Œ∞º`ü z#fl =Ü«∞ã¨∞û"åiH˜,
ã¨=∞~°∞úÅÖ’#∞Oz Jã¨=∞~°∞úÅÖ’xH˜ D â◊H˜Î„Ѩ"åǨÏO [~°∞QÆ∞`«∂
=ÙO@∞Ok. Dq^èOŒ QÍ ã¨Êi≈OK«_O» =Å¡ z#fl"å~°∞ â◊HxΘ „QÆÇÏ≤ OK«∞H˘<Õ
ÖÏÉèÏxfl, ÃÑ^ŒÌ"å~°∞ W=fi@OÖ’ L#fl ã¨O`Àëêxfl á⁄O^Œ∞`å~°∞.
 áê¢}q^Œº 5

`Õ*’=ÅÜ«∞=Ú XHõ J=¸Åº"≥∞ÿ# P`«‡Ü≥ÚHõ¯ qÉèí∂u :–

P^蕺u‡Hõ ~°Ç¨Ï™Èº^•…@#Ö’ <Õ„`åÅ#∞ ã¨∂~°ºK«O„^Œ∞Å`À
áÈÖÏÛ~°∞. "å‰õΩ¯ x ã¨~ã° fi¨ u`À#∞, <åã≤H#õ ∞ "åÜ«Ú=Ù`À#∞, K≥=ÙÅ#∞
PHÍâ◊O`À#∞ áÈÅ∞™êÎ~°∞. Éèí$‰õΩ\˜ ™ê÷#OÖ’ L#fl <Õ„`åxfl `«$fÜ«∞
<Õ„`«O ÖËHõ =¸_»= Hõ#∞fl Jh JO\Ï~°∞. D <Õ„`«O`À J^Œ$â◊ºOQÍ
L#fl ^Œ$âߺÅ#∞ K«∂_»=K«∞Û. „Ѩ`«ºHõ∆ <Õ„`«O`À áÈe¿ãÎ nxÜ≥ÚHõ¯
`Õ[ã¨∞û Jáê~°O. D <Õ„`åxfl `≥~°KÕ t=Ù_»∞ =∞#‡^èŒ∞_çx Jyfl`À
^ŒÇ≤ÏOz |∂_ç^ŒQÍ =∂~åÛ_»∞. „uHÍÅ^Œ~°∞≈Å∞ nx ã¨Ç¨Ü«∞O`À<Õ
^Œ∂~°^Œ~°≈#"Õ∞ HÍHõ Éèí∂`« Éèíq+¨º`«∞ÎÅ#∞ ‰õÄ_» ^Œi≈OK«QÆÅ∞æ`å~°∞.
=∞ã≤Î+¨¯O ֒ѨÅ∞#fl „|Ǩχ~°O„^èŒ"Õ∞ ã¨Ç¨Ï„™ê~° K«„HõO. "≥·+¨‚=ÙÅ∞ JO>Ë
q+¨µ‚=Ùx Láêã≤OKÕ"å~°∞. g~°∞ H©∆~°™êQÆ~°OÖ’ x„kã¨∞Î#fl ã¨Ç¨Ï„ã¨
Ѩ_Q» ÅÆ `À L#fl âı+<¨ åQÆ∞QÍ nx<Õ Ñ¨Ól™êÎ~∞° . =∞iÜ«Ú t"Àáê㨉Ωõ Å∞
D „|Ǩχ~°O„^è•xfl ÔH·ÖÏã¨OQÍ#∞, ^•x K«∞@∂ì L#fl ˆH∆„`åxfl =∂#ã¨
ã¨~À=~°OQÍ#∂ ѨÓl™êÎ~°∞.
D ™ê÷#OÖ’ ^Œ$+≤ìx LOz QÆ∞~°∞=Ùx ^蕺#O KÕ™êÎ~°∞.
Dq^èOŒ QÍ =∞ã≤+Î ¯¨ O Ü≥ÚHõ¯ ֒Ѩe ÉèÏQÆO k=º â◊‰Ωõ ÅÎ `À xO_ç=ÙOk.
*Ï˝<ÕO„kÜ«∂Å∞ x~°‡ÅOQÍ LO>Ë Jq‰õÄ_® ^≥·=`«∞ź"Õ∞. Dq^èŒOQÍ
=ÚY=Ú =∞iÜ«Ú =∞ã≤+Î ¯¨ =Ú ^Õ=`å â◊‰Ωõ ÅÎ x"å㨙ê÷#OQÍ ÉèÏq™êÎ~∞° .
g\˜ LxH˜x =ÚYO g∞^Œ L#fl `Õ[ã¨∞û`À QÆ∞iÎOK«=K«∞Û.
 áê¢}q^Œº 6

1.6 =∞#∞+¨µºÅÖ’x JÜ«∞™ê¯O`« `«~°OQÆ =∞Ǩ™êQÆ~°=Ú :–

=∞ã≤ Î + ¨ ¯ OÖ’ â◊ H ˜ Î Ü≥ Ú Hõ ¯ T~° ú fi QÍq∞ „Ѩ " åǨ Ï O
Hˆ O„nHõiOK«|_ç LO@∞Ok. ''=∂#= K«∞O|HõO—— (r=JÜ«∞™ê¯O`«=Ú)
Ü≥ÚHõ¯ L`«Î~°^èŒ$=O =∞ã≤Î+¨¯OÖ’#∞, ^ŒH˜∆}^èŒ$=O [#<ÕO„kÜ«∞
=¸ÅOÖ’#∞ LO@∞Ok. T~°˚ (L#fl`« „áê}â◊H˜Î) Ü≥ÚHõ¯ J^èÀQÆ=∞#
„Ѩ"åǨÏO WHõ¯_Õ ˆHO„nHõiOѨ|_ç LO@∞Ok. „áê} T~°˚ Ü≥ÚHõ¯
T~°úfiQÆ=∞#OÖ’<Õ „ѨY~°`« („Ѩ[˝) =Ù#flk.
1.9,1.10 =∂#= ™ê=∞~°úºO q^Œ∞º^ŒÜ«∂<£Å Ü≥ÚHõ¯ „H©_®HõÖÏѨ"Õ∞ :–

â◊s~°OÖ’ "Õ_çH˜ J=ã¨~°"≥∞ÿ#O`« q^Œ∞º`ü=ÙO>Ë ^•x

„ѨK«O_» `Õ[ã¨∞ûH˜, x~°À^èŒHõ â◊H˜ÎH˜ ~ÀQÆHÍ~°Hõ „H˜=ÚÅ∞ â◊s~°OÖ’
„Ѩ"ÕtOK«ÖË=Ù, „Ѩ"ÕtOz<å =∂_ç=∞Ãã·áÈ`å~Ú. J<åKåÛùk`« â◊s~°O
g∞^Œ "Õ_ç Ü≥ÚHõ¯ „ѨÉÏè =O JkèHOõ QÍ LO@∞Ok. J^Õq^èOŒ QÍ â◊s~°=Ú
g∞^Œ =„ã¨Î=ÚÅ∞ ÖËHõáÈ~Ú<å =∞#∞+¨µºÅ g∞^Œ W`«~°∞Å PHõ~°¬}Ïâ◊H˜Î
„ѨÉèÏ=O JkèHõOQÍ LO@∞Ok.
K«OÑ≤# Q˘éˇ] #∞O_ç fã≤# TÅ∞ =∞iÜ«Ú Ñ¨@∞ìÑÙ¨ ~°∞QÆ∞Å#∞
K«OÑ≤ `«Ü«∂~°∞KÕã≤# Ѩ@∞ì P^蕺u‡Hõ ™ê^èŒ<å „Ñ¨„H˜Ü«∞Ö’ LѨÜ≥∂yO
K«~å^Œ∞. ^•xHõO>Ë LuH˜# #∂Å∞ =„ã¨ÎO ZO`À L#fl`«"≥∞ÿ#k. Wk
=∞# `Õ*’=ÅÜ«∂xfl ™êufiHõ ã¨OѨ~¯° O`À LOz Hõhã¨O x~°‡ÅOQÍ<≥<· å
LOK«∞`«∞Ok.
 áê¢}q^Œº 7

1.11 D `Õ*’=ÅÜ«∞ ™êg∞Ѩº`« =Å# JѨiz`«∞Å∞ ‰õÄ_®

PHõi¬`«∞Öˇ· KåÖÏ z~°Ñ¨iK«Ü«∞O HõÅ"åiQÍ J#∞Éèí∂u á⁄O^Œ∞`å~°∞.
=∞iÜ«Ú "å~°∞ XHõi`À XHõ~°∞ =∂\Ï¡_»‰õΩO_®, ^ŒQÆæ~°‰õΩ ~å‰õΩO_®
LO_»ÖË~°∞. D J<åÜ«∂㨠PHõ~°¬} "≥#∞Hõ ѨÓ~°fi[#‡ÅÖ’ ã¨O|O^èŒO
LO_»=K«∞Û. HÍx „Ѩ`«ºHõ∆ HÍ~°}O W^ŒÌi Ü≥ÚHõ¯ `Õ*’=ÅÜ«∞O ã¨=∂
#OQÍ LO_»_»O =Å#<Õ. Wk XHõi"≥·Ñ¨Ù XHõix PHõi¬ã¨∂Î LO@∞Ok.
=∂@ÅÖ’<Õ "å~°∞ XHõiH˘Hõ~°∞ J`«ºO`« PѨÙÎÅ∞QÍ =∂iáÈ`å~°∞.
1.12 *Ï˝<OÕ „kÜ«∞ „ѨÉÏè = Hˆ „∆ `«OÖ’=Ù#fl =¸ÖÏ^è•~°, ™êfikèëêª#
K«„HÍÖËQÍHõ â◊HÎ̃ Hõey# =∞iH˘xfl =∞ǨÏ`«fiǨ¨Ó~°‚"≥∞ÿ# ã¨÷ÖÏÅ∞ =∞iÜ«Ú
„áê}â◊‰õΩÎÅ∞ L<åfl~Ú. g\˜Ö’ =ÚYº"≥∞ÿ#q – =„["Õ∞~°∞^ŒO_»=Ú,
Hõâ◊ÛѨ, ‰õΩO_»Å, ã¨iÊ}˜, ~°∞„^茄QÆOkè, ã¨=∂# =∞iÜ«Ú ã¨∞+¨µ=∞fl
"≥Ú^ŒÅQÆ∞#q.
™ê^è•~°} [#∞Å∞ ~°u„H˜Ü«∞Ö’ KåÖÏ â◊◊H˜Îx HÀÖ’Ê`å~°∞.
HÍh, Ü≥∂QÆ™ê^èŒ#Ö’, D ˆHO„^ŒOÖ’ xH˜∆ѨÎOQÍ=Ù#fl â◊H˜Î=ÅÜ«∞O
=Å¡ J#fl=∞Ü«∞, „áê}=∞Ü«∞ HÀâßÅ Ü≥ÚHõ¯ ã¨∂Hõ;â◊‰Ωõ ÅÎ #∞ *ÏQÆ$`«Ñ« ~¨ °
K«=K«∞Û.
âßs~°Hõ ã¨O|Okè`« „H˜Ü«∂HõÖÏáêÅ∞ U ~°∂ѨOÖ’ ^Œ$+≤ì
QÀK«~O° QÍqOK«|_ç<å, x*ÏxH˜ Jq q^Œ∞º`ü„Ѩ"åǨÏO Ü≥ÚHõ¯ ~°∂ѨO
Ö’<Õ [~°∞QÆ∞`å~Ú. #~åÅ∞, <å_»∞ÅÖ’ ~°Hõ΄Ѩã¨~°} nx P^è•~°OQÍ<Õ
[~°∞QÆ∞`«∞Ok. =∞ã≤Îëê¯xH˜, qaè#fl JOQÍʼnõΩ, J=Ü«∞"åʼnõÄ =∞^茺
 áê¢}q^Œº 8

ã¨O|O^è•Å#∞ g\˜ ã¨Ç¨Ü«∞O`À<Õ [~°Ñ¨\ÏxH˜ *Ï˝#`«O`«∞=ÙÅ∞ LѨ

Ü≥∂QÆѨ_»`å~Ú. HõO_»~åÅ Ü≥ÚHõ¯ ã¨OHÀK«, "åºHÀK«=ÚÅ „Ѩ„H˜Ü«∞
nx=Å#<Õ [~°∞QÆ∞`«∞Ok. x„^Œ =∞iÜ«Ú *ÏQÆ$`« ã≤÷`«∞ʼnõΩ ‰õÄ_®
W^Õ =¸ÅHÍ~°}=Ú.
D r=q^Œ∞º`«∞Îx P^蕺u‡Hõ ÉèÏ+¨Ö’ „áê}â◊H˜Î Jx
JO\Ï~°∞. â◊s~°^è•~°∞Å Ü≥ÚHõ¯ âßsiHõ, =∂#ã≤Hõ =∂~°∞ÊʼnõΩ W^Õ
„Ѩ^è•# HÍ~°}=Ú HÍ=_»O =Å¡ g\˜x „áê}∞Å∞ Jx JO\Ï~°∞.
1.15 =∂#=Ùx `Õ*’=ÅÜ«∞=Ú :–
=∞# r=K≥`· #« ºOÖ’ „áê}O H˘O`« ѨikèÖ’<Õ xO_ç=ÙOk.
nx=Å# ˆH=ÅO ^≥·#Ok# HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ =∂„`«"Õ∞ ™êQÆ∞`å~Ú.
Éè∫uHõ"≥∞ÿ# ã¨Ñ¶¨Å`«‰õΩ =∞iÜ«Ú P`«‡qÉèí∂u Ѷ¨e`åÅ#∞ á⁄O^ÕO^Œ∞‰õΩ
PO`«iHõ „áê}ã¨OѨ^Œ#∞ <≥=∞‡kQÍ, Ѩ^Œúu „ѨHÍ~°O ÃÑOK«∞H˘<Õ
„Ѩܫ∞`«flO K≥Ü«∂ºe. WO^Œ∞HÀã¨O q~å\ò „|Ǩ‡O_»=ÚÖ’ qѨÙÅ
Ѩi=∂}OÖ’ L#fl „áê}â◊H˜Î`À ã¨O|O^è•xfl ÃÑOK«∞HÀ"åe. „áê}Ï
Ü«∂=∞O JO>Ë âßfiã¨#∞ f„=`«~O° K≥Ü∞« º@O =∂„`«"∞Õ HÍ^Œ∞. âßfiã¨Ö’
`åà◊, ÅÜ«∞, „Hõ=∞|^Œ"ú ∞≥ #ÿ =∂~°∞ÊÅ#∞ fã¨∞‰õΩ~å=_»O ^•fi~å ~°H~õ H° ÍÅ
„áê}ÏÜ«∂=∂Å∞ KÕÜ«∞=K«∞Û. „áê}Ü«∂=∞ q^è•<åÅ∞ H˘xfl ã¨~°à◊
"≥∞ÿ#q, =∞iH˘xfl Hõiî#"≥∞ÿ#q.
 áê¢}q^Œº 9

Ö’`«∞QÍ QÍex Ñ‘eÛ =∞iÜ«Ú Ñ¨ÓiÎQÍ QÍex |Ü«∞@H˜

=^Œe TÑ≤iu`«∞ÅÎ #∞ MÏm KÕã∞¨ H˘#∞@ ã¨~à° " ◊ ∞≥ #
ÿ á„ ê}ÏÜ«∂=∞=Ú.
âßfiã¨#∞ ֒ѨeH˜ ã‘fiHõiOKÕ@ѨC_»∞– qâ◊fi=∞O`å xO_çÜÚ « #fl á„ ê}â◊Hx
Θ
=∞#Ö’H˜ Ñ‘Å∞Û‰õΩO@∞#fl@∞¡ =∞iÜ«Ú „áê}â◊H˜Î =∞# â◊s~°OÖ’ xez
Ü«Ú#fl@∞¡ ÉèÏ=# K≥Ü«∂ºe.
âßfiã¨#∞ |Ü«∞@‰õΩ =kÖË@ѨC_»∞ ^Œ∞~°ƒÅ`«, ~°∞QƇ`«
=∞iÜ«Ú J<≥·uHõ`« Ü≥ÚHõ¯ Jxfl `«`åfiÅ∞ |Ü«∞@H˜ "≥o§áÈ`«∞<åfl~Ú,
WOHõ ZѨC_»∂ =∞m§ uiy =∞#^ŒQ~æÆ H° ˜ ~å=Ù J<Õ ÉèÏ=# KÕÜ∞« =Öˇ#∞.
Wk "≥Ú`«ÎOHõeÑ≤ XHõ „áê}ÏÜ«∂=∞O. D „áê}ÏÜ«∂=∂xfl "≥Ú^Œ\’¡
=¸_»∞™ê~°∞¡ K≥Ü«∞º=K«∞Û. <≥=∞‡kQÍ "å~åxH˜ XHõ „áê}ÏÜ«∂=∂xfl
ÃÑOK«∞‰õΩO@∂ "≥àϧe.
âßfiã¨#∞ ֒ѨeH˜ fã¨∞HÀ=@O, =^ŒÅ@"Õ∞ „áê}ÏÜ«∂=∞=Ú
#∞. nx`Àáê@∞
HÍ^Œ∞ J<Õ q+¨Ü«∞O =∞#O QÆ∞~°∞ÎOK«∞HÀ=ÅÜ«Ú#∞
ã¨OHõÅÊ=Ú, ÉèÏ==ÚÜ≥ÚHõ¯ f„=`«, qâßfiã¨=Ú ‰õÄ_® *’_çOK«∞H˘x
KÕÜ«∞=K«∞Û.
1.16 r=â◊H˜Î Ü≥ÚHõ¯ q^Œ∞º^ŒÜ«∞™ê¯O`« ˆH∆„`«=Ú :–
H˘xfl Ѩ‰õ∆ΩÅ∞, KÕѨÅ∞ "ÕÖÏk"≥∞ÿà◊√§ „Ѩܫ∂}O KÕ™êÎ~Ú.
Jn, ~å„uѨÓ@ =∞iÜ«Ú qaè#fl |∞∞`«∞=ÙÅÖ’ „Ѩܫ∂}O KÕ™êÎ~Ú.
J~Ú<å HÍh xÜ«∞q∞`« ™êú<åxH˜ KÕ~°∞`å~Ú. [O`«∞=ÙÅ∞ PHõ~°¬}
â◊H˜ÎH˜ J#∞QÆ∞}OQÍ „Ѩܫ∂}˜™êÎ~Ú.
 áê¢}q^Œº 10

1.18 Éèí∂QÆ~°ƒùOÖ’ L#fl ÃѶ„~°ãπ PÔH· û_£ =Å¡ Éèí∂q∞ XHõ qâßÅ
JÜ«∞™ê¯O`«OQÍ Ñ¨xKÕã¨∞ÎOk. =∂#=ÙÅ∞, [O`«∞=ÙÅ∞ Ѩ$kèfi Ü≥ÚHõ¯
JÜ«∞™ê¯O`«^è•~°Å‰õΩ „ѨÉèÏq`«O HÍ=_®xH˜ HÍ~°}O ֒ǨÏÜ«ÚHõÎ"≥∞ÿ#
''ÃÇÏ"≥∂QÀ¡a<£—— LO_»@"Õ∞ HÍh, D ~Ô O_çO\˜H˜ ã¨∂~°∞ºx Ü≥ÚHõ¯ „ѨHÍâ◊
H˜~°}ÏÅÖ’x q^Œ∞º^•Hõ~°¬} â◊ˆHÎ HÍ~°}=Ú. JYO_»*’ºu Ѩ„uHõÖ’x
XHõ JOHõOÖ’ '~å~ÚÖ’ ÉèíQÆ=O`«∞_»∞— J<Õ ji¬HõÖ’ UO K≥áêÊ~°O>Ë–
'ã¨∂~°∞º_ç Ü≥ÚHõ¯ „ѨHÍâ◊ Hõ}ÏÅ∞ (á¶È\Ï<£û) r=<åxH˜ P^è•~°
Éè∂í `«"∞≥ #ÿ q—. ѨÙ~°∞+¨µÅ â◊s~°OÖ’ Hõ#|_Õ ''ÃÇÏ"≥∂QÀ¡a<£—— D „áê}"Õ∞.
Jk ã¨∂~°∞ºx #∞Oz „Ѩ™êkOK«|_»∞`«∞Ok. "åÜ«Ú=Ù ^•fi~å, WKåÛùâH◊ Θ
^•fi~å =∞iÜ«Ú PǨ~°O ^•fi~å Jk =∞# â◊s~°OÖ’H˜ „Ѩ"Õtã¨∞ÎOk.
¢ãÅΑ â◊s~°OÖ’ n<Õfl ''~°~¸—— JO\Ï~°∞. qѨs`« ^è$Œ =ã¨OK«Ü∞« O J=@O
=Å# ¢ãΑ ѨÙ~°∞+¨µÅ Ѩ~㰠ʨ ~° PHõ~¬° }Ï ã¨fiÉèÏ=O QÆ∞iÎOK«=K«∞Û. WѨC_»∞
=∞#‰õΩ r=#â◊H˜Î XHõ q^Œ∞º^•Hõ~°¬}`«`«fiO Jx `≥Å∞ã¨∞ÎOk. JHõ¯_»
Wk ã¨∂~°ºÖ’HõO`À ã¨O|O^èŒO Hõeæ=ÙO^Œ#fl ã¨`åºxfl „áê=∂}˜HõOQÍ
"≥·*Ï˝x‰õΩÅ∞ QÆ∞iÎOKå~°∞. ã¨∂~°∞º_çÖ’=Ù#fl #Å¡=∞K«ÛÅ#∞ K«∂ã≤
"≥*· Ï˝x‰õΩÅ∞ D q+¨Ü∂« xfl ^è$Œ gHõiã¨∂Î ã¨∂~°ºÖ’HõO Ü≥ÚHõ¯ ã¨O|O^èOŒ
=∞iÜ≥ÚHõ ã¨∞qâßÅ „QÆǨÏO`À J#QÍ „|Ǩ‡O_»O`À Hõey LO^Œx
QÆ∞iÎOKå~°∞.
 áê¢}q^Œº 11

=∂#=Ùx `Õ*’=ÅÜ«∞=Ú XHõ P^蕺u‡Hõ ã¨OѨ^Œ :–

*Ï˝<ÕO„kÜ«∂Å Ü≥ÚHõ¯ =¸Å™ê÷#=Ú =∞iÜ«Ú =∞ã≤Î+¨¯O
Ü≥ÚHõ¯ q^Œ∞º`ü ÉèÏO_®QÍ~°=Ú XˆH „Ѩ^Õâ◊OÖ’ LO\Ï~Ú. JO^Œ∞=ÖË¡
=ÚYO Jxfl\˜HõO>Ë PHõ~°¬}©Ü«∞OQÍ#∂ =∞iÜ«Ú „ѨÉèÏq`«O KÕ¿ãk
QÍ#∂ LO@∞Ok. Uq^èOŒ QÍ<≥`· Õ q^Œ∞º`«∞,Î `åѨ=Ú ("Õ_)ç , JÜ«∞™ê¯O
`«=Ú =O\˜ T~å˚ â◊‰õΩÎÅ∞ "å\˜ qâı+¨`«Å#∞|\˜ì =º‰õΩÎÅÖ’ =∞iÜ«Ú
Ѩ^•~åúÅg∞^Œ „ѨÉÏè =O K«∂Ñ≤™êÎÜ∂≥ , J^Õq^èOŒ QÍ `Õ*’=ÅÜ«∞O Ü≥ÚHõ¯
q^Œ∞º`«∞Î =∞O_»ÅO ã¨g∞ѨOÖ’ L#fl ˆH∆„`«OÖ’ =º‰õΩÎÅÖ’, Ѩ^•~åúÅÖ’
^•xÜ≥ÚHõ¯ „ѨHÍâßxfl, „ѨÉèÏ"åxfl qã¨ÎiOѨ*Ëã¨∞ÎOk.
1.19 =ºH˜`Î fi« O g∞^Œ `Õ*’=ÅÜ«∞O Ü≥ÚHõ¯ ÃÑ^Œ=Ì Ú„^Œ LO@∞Ok.
Wk [#‡[<å‡O`«~åÅ „ѨÜ∂« ã¨, JÉèϺã¨=Ú =∞iÜ«Ú ã¨O™ê¯~åÅg∞^Œ
P^è•~°Ñ¨_ç xi‡OK«|_»∞`«∞Ok. HÍh, =∞#∞+¨µºÅ∞ "åi ã¨fi`«O„`«
KÕ`«##∞ LѨÜ≥∂yOK«∞H˘x nxx =∂~°∞ÛHÀ=K«∞Û, ÃÑOK«∞HÀ=K«∞Û.
1.20 WHõ #∞Oz =∞#∞+¨µºÅ#∞ „ѨÉèÏ=∞O_»Å=Ú ^•fi~å
`≥Å∞ã¨∞‰õΩO\Ï~°∞ :–
|Ü«∞\˜H˜ HõxÊOz#@∞¡QÍ =∞#∞+¨µºÅ∞ =∂Oã¨HõO_»~åÅ`À
KÕã≤# Ñ≤O_»O =∂„`«"Õ∞ HÍ^Œ∞. "å~°∞ KÕ`«# Ü≥ÚHõ¯ ã¨∂Hõ∆ ‡~°∂ѨO.
U^≥·`Õ =∞$`«∞º=Ù `«~åfi`« ‰õÄ_® q∞ye=ÙO@∞O^À P ã¨∂Hõ∆ ‡KÕ`«<å
â◊H˜Î Ü≥ÚHõ¯ ã¨∂Hõ∆ ‡â◊s~°O QÆ∞iOz `≥Å∞ã¨∞H˘#∞@‰õΩ â◊s~°O <åÅ∞QÆ∞
 áê¢}q^Œº 12

"≥·Ñ¨ÙÖÏ qã¨ÎiOzÜ«Ú#fl =∞|∞ƒÖ’¡ L#fl Lé∞=Ú =Öˇ nx „ѨÉèÏ=O

„Ѩ`«ºHõ∆OQÍ K«∂_»=K«∞Û, J#∞ÉèíqOK«=K«∞Û. nxH˜ `«#^≥·# XHõ qt+¨ª
"≥∞ÿ# PHõ~°¬} LO@∞Ok. =∂#=ÙÅÖ’ LO_Õ D PHõ~°¬} Ü≥ÚHõ¯
qâı+`¨ « ™ê^è<Œ å Hˆ „∆ `«OÖ’ „ѨÉÏè =∞O_»ÅO ÖËHõ `Õ*’=ÅÜ«∞O ~°∂ѨOÖ’
`≥Å∞ã¨∞‰õΩO\Ï=Ú. POQÆÉ¡ Ïè +¨Ö’ nx<Õ ''ÃÇÏÖ’—— ÖËHõ ''P~å—— JO\Ï~°∞.
ã¨=∞ã¨Î â◊s~°OÖ’x Hõ}Hõ}ÏÖ’ Wk "åºÑ≤Oz=ÙO@∞Ok. HÍh Wk
‰õÄ_® "å‰õΩ¯ ÖÏQÍ<Õ â◊s~°O #∞O_ç |Ü«∞@H˜ =zÛ ^Œ∂~°ˆH∆„`«OÖ’H˜
"≥à◊§QÍ<Õ nx „ѨÉèÏ=O `«QÆ∞æ`«∞Ok.
1.21 käÜ≥∂ã¨Ñ¶‘ q^•fiOã¨∞Å „ѨHÍ~°O D PÉèÏ=∞O_»ÅO
''D^äiŒ H± _»|Öò—— ~°∂ѨOÖ’ Éè∫uHõ â◊s~°O #∞Oz 1/4 =O`«∞ |Ü«∞@H˜
=zÛ=ÙO@∞Ok. HÍx ''á¶È~üû Ѷ‘Öò¤—— ~°∂ѨOÖ’ Wk Z<Àfl JOQÆ∞àÏÅ∞
JkèHõOQÍ |Ü«∞@H˜ qã¨ÎiOz LO@∞Ok.
<À|∞Öò ѨÙ~°™ê¯~° q*Ë`« „á⁄II_»QÅÆ <£. Z. _ç<£ QÍi „ѨHÍ~°O
=∂#=ÙÅ KÕu„"Õà√◊ §, KÕ`∞« ʼnõΩ <åÅ∞QÆ∞"≥Ñ· Ù¨ ÖÏ L#fl PÉèÏ=∞O_»ÅO`À
Z=~°∞ Éèíq+¨º`«∞ÎÖ’ ~Ày JÜÕ∞º J=HÍâ◊=ÚO^À `ÕeHõQÍ QÆ∞iÎOz
"åi „ѨÉèÏ=∞O_»ÖÏÅ#∞ H˘ez, ~ÀQÍÅ#∞ `«yæOK«_»OÖ’ g~°∞
ã¨Ñ¶¨bHõ$`«∞ÅÜ«∂º~°∞. nxˆH PÜ«∞# <À|∞Öò ѨÙ~°™ê¯~åxfl JO^Œ∞
‰õΩ<åfl~°∞. =ÚO^Œ∞ =ÚO^Œ∞ ''P~å#∞ H˘eKÕ q^è•#O—— zH˜`åû q*Ï˝#
=ÚÖ’ XHõ =∞ǨÏ`«fiѨÓ~°‚"≥∞ÿ# ™ê÷<åxfl ã¨OáêkOK«∞‰õΩO@∞Ok.
WO^Œ∞Ö’ U =∂„`«O Pâ◊Û~°ºO ÖË^Œ∞.
 áê¢}q^Œº 13

1.22 H˘kÌHÍÅOÖ’ ~ÀQÆO =KÕÛ J=HÍâ◊O=Ù#fl =ºHÎ̃ Ü≥ÚHõ¯ Ñ „ ɨ Ïè

=∞O_»ÅO ÖËHõ `Õ*’=ÅÜ«∞OÖ’ =∂~°∞Ê =ã¨∞OÎ k. nx P^è•~°OQÍ =ÚO^Œ∞
QÍ<Õ =KÕÛ „Ѩ=∂^•xfl QÆ∞iÎOz ^•xH˜ `«QÆæ *Ï„QÆ`«ÎÅ∞ fã¨∞HÀ=K«∞Û.
1.23 Dq+¨Ü«∞OÖ’ K≥·<å "≥·*Ï˝xHõ"Õ`«Î ''ã¨∂b _ç. "≥∂Ô~O\ò——
„ѨHÍ~°O K≥·<åÖ’ ''Ü«∂OQ∑—— =∞iÜ«Ú ''D<£—— Ü≥ÚHõ¯ qKå~°}
=∞ǨÏ`«fiѨÓ~°‚"≥∞ÿ#k. „ѨâßO`« "å`å=~°}O ^èŒ<å`«‡HõOQÍ LO@∞Ok.
n<Õfl K≥·hÜ«ÚÅ∞ ''Ü«∂OQ∑—— JO\Ï~°∞. Wk ã¨∂~°∞º_»∞, #Hõ∆„`åÅ
HÍ~°}OQÍ LO@∞Ok. |∞∞}Ï`«‡Hõ"∞≥ #ÿ P"ÕâO◊ Ѩ$kèfi=Å¡ HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok.
n<Õfl "å~°∞ ''D<£—— JO\Ï~°∞. 16= â◊`åaÌÖ’x K≥·<å ѨÙã¨ÎHÍÅ
J#∞™ê~°O ''Ü«∂OQ∑—— `ÕeHõQÍ, â◊√^ŒOú QÍ LO@∞Ok. D â◊HΘ ÃÑ· "≥Ñ· Ù¨ ‰õΩ
ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞Ok. nx=Å¡<Õ PHÍâ◊O U~°Ê_çOk. ''D<£—— |~°∞=ÙQÍ ÖÏ=ÙQÍ
LO@∞Ok. nx`À Ѩ$kèfi U~°Ê_çOk. PHÍâ◊O Ü≥ÚHõ¯ â◊H˜ÎÃÑ·# LO>Ë,
Ѷ¨$nèfi â◊H˜Î =#ã¨OѨ^ŒÅÖ’ „H˜O^Œ LOk. D „áê}â◊H˜Î, ã¨=∞Ü«∂xfl,
™ê÷<åxfl |\˜ì Ѩiã≤÷`«∞Å Hõ#∞QÆ∞}OQÍ ÃÑ~°QÆ@O ÖËHõ `«~°QÆ@O
[~°∞QÆ∞`«∞Ok.
1.23 „áê}â◊H˜Î ÃÑ· âß„ã‘ÎÜ«∞ ^Œ$HõÊ^èŒO :–
„áê}â◊H˜Î Ü≥ÚHõ¯ =ÚYº „Ѩ"åǨÏ=Ú ã¨∂~°∞º_ç Ü≥ÚHõ¯
''ëê~°∞ì"Õ"£ ZÅ¢HÀì =∂ÔQfl\˜H± ˆ~_çÜÕ∞+¨<£—— (q^Œ∞º^ŒÜ«∞™ê¯O`« ˆ~_çÜ≥∂
^è•i‡Hõ ã¨∂Hõ∆ ‡ `«~°OQÍÅ∞). g\˜ Ѩi}Ï=∞"Õ∞ ''"å`å=~°} „H˜Ü«∂jÅ
|∞Ú} JÜ«∂#∞Å∞——. W^Õ =∂#=ÙÅ, [O`«∞=ÙÅ, =#ã¨Ê`«∞Å, K≥@¡,
 áê¢}q^Œº 14

"≥ÚHõ¯Å, J}∞=Ù, Ѩ~°=∂}∞=ÙÅ, „áÈ\Ï#∞Å, „#∂º„\Ï#∞Å#∞ ã¨=∞ãÎ̈

Ѩ^•~°ú=ÚʼnõΩ „áê}â◊H˜Î(r=â◊H˜Î)QÍ LOk. J#O`«OQÍ =KÕÛ ã¨∂~°º
H˜~°}ÏÖË „áê}=O`«∞ʼnõΩ â◊H˜Î=O`«"≥∞ÿ=Ù#fl Ô~O_»= =ÚYº P^è•~°=Ú
|∞∞}Ï`«‡HõJÜ«∂#∞¡. D H˜~°}ÏÅ∞ ѨQÆÅ∞, ~å„u ZšѨC_»∞ „Ѩã¨iã¨∂Î
LO\Ï~Ú. D J`«ºO`« â◊H˜Î=O`«"≥∞ÿ# |∞Ú}Ï"Õâ◊ JÜ«∂#∞Å∞ h\˜
Ü≥ÚHõ¯ JÅÅ∞ =∞iÜ«Ú ÉèÏ+‘ÊHõ~°}=Ú =Å¡ Z‰õΩ¯=QÍ |Ü«∞@‰õΩ
=™êÎ~Ú. JO^Œ∞=Å¡<Õ ã¨=Ú„^ŒÑ¨ÙQÍe L`åûǨxfl ÃÑOK«∞`«∞Ok.
z~å‰õΩQÍ, h~°ã¨OQÍ L#fl =º‰õΩÎʼnõΩ ã¨=Ú„^ŒÑ¨ÙQÍe ÖÏÉèÏxfl HõÅ∞QÆ
*Ëã¨∞ÎOk. D „H˜Ü«∂jÅ JÜ«∂#∞Å Ü≥ÚHõ¯ â◊H˜Îx „QÆÇ≤ÏOz qq^èŒ
J=Ü«∞"åʼnõΩ P â◊HxΘ ã¨~Ñ° ~¨¶ å KÕã∂¨ Î =∞iO`« â◊HxΘ ÃÑOá⁄OkOK«_"» ∞Õ
„áê}ÏÜ«∂=∞=Ú Ü≥ÚHõ¯ L^ÕâÌ º◊ =Ú. J#fl=Ú, h~°∞ Uq^èOŒ QÍ â◊s~åxH˜
ã¨~Ñ° ~¨¶ å KÕÜ∞« |_»∞`«∞<åflÜ≥∂, J^Õ „Ѩ}ÏoHÍ|^ŒOú QÍ q^Œ∞º`ü ã¨~Ñ° ~¨¶ å
‰õÄ_® [~°∞QÆ∞K«∞#flk.
1.24 „áê}â◊H˜Î ˆHO„^•Å∞ – ZO`« ã¨Ê+¨ì"≥∞ÿ#q, ZO`« J^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ#q ?
„áê}`«`«fi=Ú XHõ KÕ`«#`«fi T~å˚â◊H˜Î Jx K≥ѨÊ|_ç#k.
Éè∫uHõ q*Ï˝<å#∞™ê~°=Ú â◊H˜Îx P~°∞ ~°HÍÅ∞QÍ qÉèílOK«=K«∞Û. Jq.
1. `åѨ=Ú(Ç‘Ï\ò) 2. „ѨHÍâ◊=Ú(Öˇ\· ò) 3. JÜ«∞™ê¯O`«=Ú (=∂QÆfl\˜H)±
4. q^Œ∞º`ü (ZÅ¢H˜ìã≤\ ©) 5. â◊|Ì=Ú (™œO_£) 6. Ѷ¨∞~°¬} („Ѷ≤Hõ∆<£) ÖËHõ
Ü«∂O„uHõ`« ("≥∞HÍxHõÖò.)
 áê¢}q^Œº 15

1.25 XHõ ~°∂ѨOÖ’ L#fl â◊H˜Îx =∞~˘Hõ ~°∂ѨOQÆeæ# â◊H˜ÎQÍ

=∂~°Û=K«∞Û. âßs~°Hõ KÕ`<« å ™ê=∞~°ºú =Ú–„áê}â◊HΘ (ÖˇÑ· π¶ Z#s˚) "≥*· Ï˝xHõ
Ѩ^Œú`«∞ʼnõΩ aè#flOQÍ `Àz#ѨÊ\˜H©, g\˜x =∂^茺=∞OQÍ KÕã¨∞‰õΩx
`≥Å∞ã¨∞‰õΩx J~°úO KÕã¨∞HÀ=K«∞Û.
"≥·*Ï˝x‰õΩÅ∞ UO K≥áêÎ~°O>Ë Z#s˚ #+¨ìáÈ^Œ∞, Jk ˆH=ÅO
~°∂áêO`«~°O K≥O^Œ∞`«∞Ok Jx JO\Ï~°∞. Z#s˚ U ã¨∂÷ÅѨ^•~°úO
`À<≥·<å ã¨O|O^èŒO ÃÑ@∞ìHÀQÆÅ^Œ∞. WÖÏ [iy#ѨÊ\˜H© nx Jã≤÷`«fiO
"å\˜H˜ aè#flOQÍ<Õ LO@∞Ok. JO`ÕQÍHõ XHõ Ѩ^•~°úO #∞Oz WOH˘Hõ
Ѩ^•~åúxH˜ ™ê÷<åO`«sHõ~}° („\Ï<£ûѶ~¨ )ü ‰õÄ_® [~°∞QÆ∞`«∞Ok. „áê}â◊HΘ
Ü≥ÚHõ¯ ™ê÷<åO`«~°`« QÆ∞iOz ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ Ü≥ÚHõ¯ ^Œ$+≤ìHÀ}O ‰õÄ_®
W^Õ. nx<Õ áêâßÛ`«º "≥*· Ï˝x‰õΩÅ∞ ‰õÄ_® XѨC‰õΩO@∞<åfl~°∞. ǨÏ$^ŒÜ∞« O
ѨxKÕÜ«∞_®xH˜ ã¨∞=∂~°∞ 20 "ÀÅ∞ìÅ q^Œ∞ºK«ÛùH˜Î J=ã¨~°=∞ø`«∞Ok.
q^Œ∞º`«∞ΠǨÏ$^ŒÜ∞« OÖ’<Õ Ñ¨Ù_»∞`«∞Ok. QÆ∞O_≥Ö’¡ U Hˆ „∆ `«OÖ’ q^Œ∞º`«ûÊO
^Œ#Å∞ [x™êÎÜ≥∂ P ™ê÷<åxfl ''¿Ñãπ "Õ∞Hõ~ü—— JO\Ï~°∞. XHõ P~ÀQƺ
=O`«∞_≥·# =∞x+≤Ö’ D q^Œ∞º`ü ã¨ÊO^Œ#Å∞ ѨÙ\˜ì# ã¨∞=∂~°∞ 0.9
ÃãHõO_»¡Ö’<Õ Ç¨Ï$^ŒÜ«∞=∞O`å "åºÑ≤™êÎ~Ú. WO`Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ǨÏ$^Œ
Ü«∞=Ú XHõ ã¨ÊO^Œ##∞ ѨÓiÎKãÕ ∞¨ ‰õΩO@∞Ok. ǨÏ$^ŒÜ∞« ã¨ÊO^Œ# =∞iÜ«Ú
xÜ«∞O„`«} D q^Œ∞º`ü ã¨ÊO^Œ#Å =ÖË¡ [~°∞QÆ∞`«∂O@∞Ok. ǨÏ$^ŒÜ«∞
ã¨ÊO^Œ#Å Ü≥ÚHõ¯ f~°∞#∞ ''ZÅ¢HÀì HÍi¤Ü≥∂„QÍÑ¶π—— (W. ã≤. l) J<Õ
Ü«∞O„`«O QÆ∞iÎã∞¨ OÎ k. QÆ∞O_≥ [|∞ƒÅ#∞ D q^Œ∞º`ü ã¨ÊO^Œ#Å P^è•~°O
QÍ<Õ x~åú~°} KÕ™êÎ~°∞.
 áê¢}q^Œº 16

1.26 "≥·*Ï˝x‰õΩÅ∞ K≥¿ÑÊ^•xfl|\˜ì <Õ„`åÅÖ’ ‰õÄ_® q^Œ∞º`ü

Hõ}OÖÏO\˜ =º=ã¨÷ L#flk. ''á¶⁄\’ ZÅ¢H˜ìH± ÃãÖò—— Ü≥ÚHõ¯ qt+¨ª`«
Uq∞@O>Ë Jk "≥Å∞`«∞~°∞#∞ q^Œ∞º`ü`«~°OQÍÅ∞QÍ =∂~°∞ã¨∞ÎOk.
<Õ„`åÅÖ’ ‰õÄ_® D Ѩ^uúŒ =Å¡ q^Œ∞º^Œ∞`åÊ^Œ<å Hõ=∆ ∞`« [~°∞QÆ∞`«∞O^Œx
"≥·*Ï˝x‰õΩÅ Jaè„áêÜ«∞O. <Õ„`« ~ÀQÍÅ x~åú~°}, =sæHõ~°}ʼnõΩ <Õ„`å
ÅÖ’ L`«Ê#fl=∞ÜÕ∞º q^Œ∞º`ü ã¨ÊO^Œ#Å#∞ D.P~ü.l. (ZÅ¢HÀì ~Ô \˜<À„QÍѶ)π
Ü«∞O„`«=Ú ^•fi~å QÆ∞iÎOK«=K«∞Û.
t~°ã¨∞ûÖ’x „ѨuÉèÏQÆOÖ’#∞ =∞ã≤Î+¨¯Ñ¨Ù q^Œ∞º`«∞Î Ü≥ÚHõ¯
ã¨ÊO^Œ#Å#∞ W.ã≤.l ^•fi~å #"≥∂^Œ∞ KÕÜ«∞=K«∞Û. ǨÏ$^ŒÜ«∞O Ü≥ÚHõ¯
q^Œ∞º¢`«ÊÉèÏ=O W.ã≤.l Ü«∞O„`«O ^•fi~å HÍe ÉÁ@#„"ÕÅ∞ =~°‰õΩ
‰õÄ_® #"≥∂^Œ∞ KÕÜ∞« =K«∞Û. ǨÏ$^ŒÜ∂« xH˜ ^ŒQ~æÆ Q° Í =∞iÜ«Ú ^Œ∂~°OQÍ
L#fl Jxfl JOQÍÅÖ’ D ã¨ÊO^Œ# ã¨=∂# ~°∂ѨOÖ’ â◊H˜Î=O`«OQÍ
ѨxKÕã¨∞ÎOk.
1.27 â◊s~°OÖ’x Jxfl JOQÍÅ=∞^茺 ÃÑ· #∞O_ç „H˜Ok ÉèÏQÆO
=~°‰õΩ [iˆQ ã¨OKå~°=Ú q^Œ∞º`ü Ü≥ÚHõ¯ ^èŒ#, |∞∞}Ï"Õâ◊JÜ«∂#¡
„ѨÉèÏ="Õ∞. nx=ÖË¡ â◊s~°O "≥Ú`«ÎOÖ’ ã¨OKå~°O [~°∞QÆ∞`«∞Ok.
"≥·*Ï˝x‰õΩŠѨiÉèÏ+¨Ö’ nx<Õ ''_çáÈÅÔ~·*Ë+¨<£ PѶπ ÃãÖò—— ÖËHõ ''i
áÈÅÔ~·*Ë+¨<£ PѶπÃãÖò—— Jx JO\Ï~°∞. D „Ѩ„H˜Ü«∞#∞ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞
ѨOK«„áê}ÏÅÖ’x XHõ „áê}=Ú ''"åº#O——QÍ =º=ǨÏi™êÎ~°∞.
 áê¢}q^Œº 17

„áê}=Ú : ¿ÑQÆ∞ÅÖ’ [iˆQ q^Œ∞º`ü„Ѩ„H˜Ü«∞#∞ "≥·*Ï˝x‰õΩÅ∞

''™È_çÜ∞« O ѨOÑπ—— J<Õ ¿Ñ~°∞`À K≥|∞`å~°∞. ™È_çÜ∞« O Hõ}ÏÅÖ’ |∞∞},
^èŒ# „ѨÉèÏ"åÅ =∂~°∞Ê=Å¡ Jk Hõ}ÏÅ QÀ_»Å =∞^茺 J@∂, W@∂
=ã¨∂Î áÈ`«∂ LO@∞Ok. D „Ѩ„H˜Ü«∞ =Å# â◊s~° áÈ+¨Hõ ~°™êÅ
(QÆ∂H¡ À*ò, „H˘=Ùfi "≥Ú^ŒÅ~Ú#q) Ö’ =º`åºã¨O ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞Ok. JO`ÕQÍHõ
q^Œ∞º`«∞Î ‰õÄ_® ~°™êÜ«∞<åÅ`À áê@∞ ã¨OK«iã¨∂Î=ÙO@∞Ok. D
„Ѩ„H˜Ü«∞ Ѩ¨OK«„áê}ÏÅÖ’x ''„áê}——QÍ K≥ѨÊ|_»∞`«∞Ok.
Jáê#=Ú : „ѨuHõ}O `«#‰õΩ LѨܫÚHõÎ"≥∞ÿ# PǨ~åxfl
„QÆÇ≤ÏOK«∞HÀ=_»"Õ∞QÍHõ ^•xx T~å˚ Ü≥ÚHõ¯ L+¨‚â◊H˜ÎQÍ =∂~°∞Û`«∞Ok.
áê`«Hõ}=ÚÅ qYO_»#=Å¡ |Ç≤Ï~°æ`«=∞ÜÕ∞º =∞e<åÅ∞ qã¨~°˚<åxH˜
J=ã¨~°=∞ÜÕ∞º q^Œ∞º`ü~°™êÜ«∞xHõ „H˜Ü«∞Å (ZÅ¢HÀìÔHq∞HõÖò) ÉÏ^茺`«
‰õÄ_® =Ç≤Ï™êÎ~Ú. „áê}q^Œ∞º`üÖ’ nx<Õ ''Jáê#=Ú—— JO\Ï~°∞.
T~å˚ Ü≥ÚHõ¯ L+¨‚â◊H˜Î ZѨC_»∂ â◊s~°O JO`«\Ï PQƉõΩO_® L`«Ê#fl
=∞~Ú ã¨OK«iã¨∂Î=ÙO@∞Ok. J~°QÆ@O „¿ÑQÆ∞ÅÖ’<Õ H͉õΩO_® â◊s~°O
Ö’x „ѨuHõ}OÖ’#∞ [~°∞QÆ∞`«∂ LO@∞Ok. JO^Œ∞=Å¡<Õ ~°™êÅ∞
â◊s~°OÖ’ Hõ}Hõ}ÏxH˜ ѨOÑ≤OK«|_»`å~Ú.
ã¨=∂#=Ú : U „áê}T~å˚ ã¨Ç¨ÏHÍ~°O`À D „Ѩ„H˜Ü«∞
#_»∞ã¨∞OÎ ^À ^•xx ÉèÏ~°fÜ«∞ |∞Ú+¨µÅ∞ ''ã¨=∂#—— "åÜ«Ú=ÙQÍ K≥áêÎ~∞° .
W^Õq^èŒOQÍ „ѨuHÀâ◊OÖ’#∞ ~°ã¨Ñ¨iáêHõ`« [iy# `«~°∞"å`« áê`«
Hõ } ÏÅ qYO_» # =Å¡ |Ç≤ Ï ~° æ ` « = ∞ÜÕ ∞ º =∞e<åÅ q㨠~ ° ˚ < åxH˜
 áê¢}q^Œº 18

J=ã¨~°=∞ÜÕ∞º q^Œ∞º`ü ~°™êÜ«∞xHõ „H˜Ü«∞Å∞(ZÅ„HÀì ÔHq∞HõÖò) ‰õÄ_®

ÉÏ^茺`« =Ç≤Ï™êÎ~Ú. „áê}q^ŒºÖ’ nx<Õ ''Jáê#=Ú—— JO\Ï~°∞.
L^•#=Ú : ѨOK«„áê}ÏÅÖ’ XHõ „áê}Ïxfl ''L^•#=Ú——
JO\Ï~°∞. â◊s~°O Ü≥ÚHõ¯ J=Ü«∞"åÅ#∞ x\Ï~°∞QÍ LOK«_O» nxѨx.
"≥·*Ï˝xHõ ÉèÏ+¨Ö’ nxx ''ZÅ¢H˜ìHõÖò ã≤ì=ÚºÖˇ·*Ë+¨<£—— Jx JO\Ï~°∞.
â◊ s ~° Q Æ ` « q^Œ ∞ º`ü 㨠O "Õ Q ÍÅÖ’ J#fl=∞Ü« ∞ HÀâ◊ Ñ ¨ Ù Hõ } *ÏÖO
J=ã¨~åxfl|\˜ì U^≥·<å ѨxK≥Ü«∞º_®xH˜ gÅ∞QÍ |ÅѨ_»∞`«∂ ÖËHõ
|ÅÇ‘Ï#Ѩ_»∞`«∂ LO\Ï~Ú.
â◊s~°OÖ’x K«=∞`å¯~° Ѩi=~°Î#Å∞ fã¨∞‰õΩ=KÕÛO^Œ∞‰õΩ
„áê}„Ѩ„H˜Ü«∞ ^•fi~å „áê}=∞Ü«∞HÀâ◊O Ü≥ÚHõ¯ â◊√kú, â◊s~° „áê}
T~å˚â◊H˜Î „ѨÜ≥∂QÆO QÆ∂iÛ ÉèÏ~°fÜ«∞ |∞Ú+¨µÅ∞ <˘H˜¯ K≥áêÊ~°∞.
1.28 qâ◊fi„áê}=Ú`À =ºH˜Î„áê}=Ú Hõe¿ã =∞Oz
J=HÍâ◊=Ú ó–
„áê}O Ü≥ÚHõ¯ =∞iÜ≥ÚHõ ~°∂ѨO ^≥g· KÕ`#« . Wk J`«ºO`«
ã¨∂Hõ∆ ‡"≥∞ÿ#k. Wk XHõ kâ◊Ö’x K≥·`«#ºqH˜~°} ~°∂Ѩ=Ú. =∞#ã¨∞û
‰õÄ_® nxÜ≥ÚHõ¯ ~°∂Ѩ"∞Õ . ^Õ=`å â◊‰Ωõ ÅÎ ∞ „áê}=∞Ü«∞=ÚÖË. Ü≥∂QÆOÖ’
D „áê}T~å˚â◊H˜Îx =jHõ~°} KÕã¨∞‰õΩO\Ï~°∞.
Ü≥∂QÆq^Œº#∞ K«=∞`å¯~åÅ∞, qz„`åÅ`À ‰õÄ_ç#kQÍ#∞
=∞iÜ«Ú ~°Ç¨Ï㨺q^ŒºQÍ#∞ J*Ï˝#∞Å∞ J#∞‰õΩO\Ï~°∞. HÍx x*ÏxH˜
 áê¢}q^Œº 19

Ü≥∂QÆq^Œº XHõ „âı+¨ª"≥∞ÿ# q^•ºÑ¨^Œúu. ^•xH˜ XHõ ÅHõ∆ ºO LOk.

„áê}T~å˚ Ü≥ÚHõ¯ `åufiHõ *Ï˝<åxfl, J~åúxfl „QÆÇ≤ÏOz, "å\˜x K«Hõ¯QÍ
LѨÜ≥∂yOK«∞HÀ=@OÖ’ ™ê=∞~åúºxfl á⁄O^•e.
„áê}â◊H˜Îx JkèHõ=ÚQÍ LѨÜ≥∂yOK«∞‰õΩ<Õ Ñ¨^Œúu Ü≥∂QÆq^Œº
J<Õ ¿Ñ~°∞`À `≥eÜ«∞*ËÜ«∞|_ç#k.
Ü«∂O„uHõ Ѩ^`úŒ ∞« ÅHõO>Ë Wk JkèHõ ™ê=∞~å÷ºxfl JkèHâõ H◊ xΘ
=∞iÜ«Ú JkèHõ"≥∞ÿ# ѨiѨÓ~°‚`«#∞ Hõeæ=ÙOk.
=ºH˜Î `«# ™ê=∂#º ™êO™êiHõ QÆuq^èŒ∞ÅÖ’ |OkèOK«|_ç
L#flѨC_»∞, P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ "åi Ñ≤O_»OÖ’x â◊H˜ÎÖ’ 㨄H˜Ü«∞ =ÚYº
„áê}„Ѩ"åǨÏ=Ú#∞ f„=ã¨O"ÕQÆO`À XˆHkâ◊Ö’ xˆ~ÌtOѨ KÕÜ«∞=K«∞Û.
^•x=Å¡ ZO`À q™ÈÊù@Hõ ~°∂áêxfl ^è•~°} KÕã¨∞ÎOk. nxÜ≥ÚHõ¯ XHõ
„Ѩ=∂}O HÍ=∞"ÕQÆO. Wk =∞#ã¨∞û#∞, |∞kúx =∞iÜ«Ú WO„kÜ«∂Å
Ü≥ÚHõ¯ ™ê=∂#º =$`«∞ÎÅ#∞ P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ kQÆ*Ï~°∞ã¨∞ÎOk.
D „áê}Ïxfl =jHõiOѨ KÕã¨∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ =∞#ã¨∞û#∞ x~°‡Å=ÚQÍ
LOK«∞H˘#∞@ P=â◊ºHõ=Ú. WO^Œ∞=Å¡<Õ Ü«∞=∞ xÜ«∞=∂Å∞ „áê}q^Œº‰õΩ
„Ѩ^èŒ=∞™Èáê<åÅ∞. JÇ≤ÏOã¨, ã¨`«º=Ú, J¿ãÎÜ«∞=Ú, „|ǨχK«~°º=Ú,
JѨi„QÆǨÏ=Ú– g\˜x ''Ü«∞=∞=Ú—— Åx JO\Ï~°∞. â∫K«=Ú,. ã¨O`À+¨=Ú,
`«Ñ¨=Ú, ™êfi^蕺ܫ∞=Ú =∞iÜ«Ú Dâ◊fi~°„Ѩ}˜^è•#=ÚÅ#∞ ''xÜ«∞=∞=Ú—— Åx
JO\Ï~°∞. D Ü«∞=∞, xÜ«∞=∞ =ÚÅ ™ê^èŒ#Å =Å¡ â◊s~°Ü«∞O„`«â◊√kú
[~°∞QÆ∞`«∞Ok. =∞#ã¨∞û Ѩq„`«=∞=Ù`«∞Ok. „áê}T~å˚ ã¨fi~°∂Ѩ=Ú#∞ QÆ∂iÛ
 áê¢}q^Œº 20

J~°ú=∞ø`«∞Ok =∞iÜ«Ú ÅHõ∆ º„áêÑ≤Î g∞^Œ „â◊^Œú HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok. nx`Àáê@∞

Pã¨#ã≤kÜú Ú≥ Hõ¯ JÉèϺã¨=Ú P=â◊ºHõ=Ú. nx=Å¡ Kåe#O`« ã¨=∞Ü«∞=Ú =~°‰Ωõ
XHõ =Ú„^ŒÖ’ ã≤÷~°OQÍ LO_ç ™ê^èŒ# KÕÜ«∞=K«∞Û.
''=∞# U= Ñ≤`å, "å[ò˝=∂`å áê„}: Ѩ„*Ï —— – |$ǨÏ^•. L.1/5/7
J~°ú=Ú : =∞#¿ãû `«O„_ç, qKå~° „Ѩ„H˜Ü«∞ "å}˜ `«e¡ =∞iÜ«Ú
„áê}O Ñ≤ÅÅ¡ ∞ ÖËHõ ã¨O`«u. JO>Ë „áê} ™ê^è#Œ Ö’ =∞#ã¨∞û, PÖ’K«#Å∞
=∞iÜ«Ú „áê}„Ѩ"åǨÏ=Ú =¸_çO\˜ Ü≥ÚHõ¯ ™ê^èŒ#Å∞ JO`«ifl
Ç≤Ï`«OQÍ LO\Ï~Ú. =∞#ã¨∞û#∞, PÖ’K«#Å#∞ XˆH kâ◊Ö’ LѨÜ≥∂
yOK«_O» =Å¡ „áê}â◊HΘ „Ѩ"åǨxfl xÜ«∞O„uOKÕ JÉèϺ™êxfl „áê}ÏÜ«∂
=∞=Ú JO\Ï~°∞.
1.29 „Ѩ|Å „áê}ã¨O"ÕQÆO =Å¡ Éè∫uHõ, „áêHõ$uHõ Ѩi=~°Î#
KÕÜ«∞=K«∞Û =∞iÜ«Ú W`«~°∞Å =∂#ã≤Hõ ã≤÷ux‰õÄ_® „ѨÉèÏq`«O
KÕÜ«∞=K«∞Û.
=∞#ã¨∞û, PÖ’K«#Å∞ Jã¨Î=ºã¨ÎOQÍ L#flѨC_»∞ f„="≥∞ÿ#
„áê}ÏÜ«∂=∞ ™ê^èŒ# KÕÜ«Ú@ Jã¨O Éèí==Ú. Jã¨Î=ºã¨Î"≥∞ÿ# =∂#ã≤Hõ
ã≤÷uÖ’ „áê}ÏÜ«∂=∞O KÕÜ«Ú@=Å¡ JkèHõ ã¨=∞Ü«∞O ^•xx
JÉèíºã≤OK«@O =Å¡ =∞#∞+¨µºÅ∞ Ñ≤zÛ"å~°∞(=∞u„Éèí=∞}O) JÜÕ∞º
J=HÍâ◊O LOk. J#QÍ „áê}ÏÜ«∂=∞=Ú ZšѨC_»∞, QÆ∞~°∞ Ѩ~°º"ÕHõ∆
}Ö’ =∞iÜ«Ú ^蕺# JÉèϺã¨=ÚÅ ^•fi~å KÕÜ«∞=Öˇ#∞.
 áê¢}q^Œº 21

=∞#ã¨∞û Ü≥ÚHõ¯ „ѨK«O_» ã¨OHõÅÊâ◊H˜Î XˆH kâ◊Ö’ LѨÜ≥∂yOK«‰õΩO_®,

„áê}™ê^èŒ# KÕÜ«Ú@=Å¡ âßfi㨖 „Ѩâßfiã¨Å ™ê^è•~°} "åºÜ«∂=∞O =∞iÜ«Ú
TÑ≤iu`«∞ÎʼnõΩ Hõã¨~°`«∞Î =∂„`«"Õ∞ [~°∞QÆ∞`«∞Ok.
z`«ÎKåOK«Åº`«, "åã¨<å=∞Ü«∞ PÖ’K«#Å =Å¡ „áê}â◊H˜Î
ã≤÷~°=ÚQÍ LO_»^Œ∞. nx=Å¡ „áê}â◊H˜Îx 㨄Hõ=∞=∂~°æOÖ’ ѨÓiÎQÍ
qxÜ≥∂yOK«∞H˘#ÖË=Ú. Ü«∞=∞, xÜ«∞=∂Å JÉèϺã¨=Ú =ºH˜ÎÖ’ P
™ê=∞~åúºxfl ÃÑOK«∞`«∞Ok. ^•x=Å# „áê}â◊H˜Îx xÜ«∞=∞Ѩ^ŒúuÖ’
LѨÜ≥∂yOK«∞H˘#QÆÅ=Ú.
„áê}â◊H˜Î Ü≥ÚHõ¯ „ѨK«O_» q^Œ∞º„`«Ê"åǨÏ=Ú :–
Éè∫uHõ [QÆ`«∞ÎÖ’<≥·#, P^蕺u‡Hõ [QÆ`«∞ÎÖ’<≥·<å J<ÕHõ=ÚÖˇ·#
HÀiHõÅ∞, HõÅÅ∞ L#flѨÊ\˜H© "å\˜x ™êkèOK«∞‰õΩx ÅHõ∆ ºã≤kú á⁄O^Œ
\ÏxH˜ J=ã¨~°"≥∞ÿ# Hõ$+≤, Ѩ@∞ì^ŒÅ, f„="≥∞ÿ# `«Ñ¨# =∂#=Ù_çH˜ ÖËHõ
áÈ=@O qKå~°Hõ~°=Ú =∞iÜ«Ú Ç¨™êºã¨Ê^Œ=ÚHõ^•!
1.30 UHÍ„QÆ`« Ü≥ÚHõ¯ „ѨuѶ¨Å=Ú :–
=∞<À=∞Ü«∞HÀâ◊ ™ê^èŒ# "åº=ǨiHõ r=<åxfl =∞Oz
ã¨OÜ«∞=∞=O`«=ÚQÍ#∂, Ѷ¨Å=O`«=ÚQÍ#∂ KÕã¨∞ÎOk. =∞<Àâ◊H˜Î
[Å=ÚÖÏQÍ ™ê^è•~°}OQÍ ÃÑ·#∞O_ç „H˜O^Œ‰õΩ „Ѩ=Ç≤Ïã¨∂Î LO@∞Ok.
D h\˜<Õ q^Œ∞ºK«ÛHù QΘ Æ =∂~°∞Û‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ „ѨÜ∞« `«flO KÕ¿ãÎ J^Œ∞ƒù`O« QÍ,
KåÖÏ Ñ¶¨Å=O`«OQÍ LѨÜ≥∂QÆѨ_»∞`«∞Ok. JO`ÕQÍHõ x~°~°úHõOQÍ
 áê¢}q^Œº 22

„Ѩ=Ç≤ÏOKÕ h\˜x J`«ºO`« ÖÏÉè^í •Ü«∞HõOQÍ#∂, LѨÜ∂≥ QÆH~õ O° QÍ#∂

"å_»∞ ‰õΩ#fl@¡=Ù`«∞Ok. =∞#ã¨∞ûÖ’ xO_ç=Ù#fl „ѨOK«_»â◊H˜Î Ü≥ÚHõ¯
=∞ǨÏ`åºxfl Z=~°∞ `≥Å∞ã¨∞‰õΩO\Ï~À "å~°∞ "≥Ú`«ÎO ^•xfl =∞<À
xÜ«∞O„`«} H˘~°‰õΩ LѨÜ≥∂yOK«∞‰õΩO\Ï~°∞. =∞#ã¨∞û Ü≥ÚHõ¯ K«OK«Å
`«#∞ x~ÀkèOz UHÍ„QÆ`«#∞ ÃÑOK«∞‰õΩO\Ï~°∞.
1.31 =∞#¿ãû q∞„`«∞_»∞, =∞#¿ãû â◊„`«∞=Ù...
Z=Ô~·`Õ `«=∞ =∞#ã¨∞û#∞ [~ÚOK«∞`å~À "å~°∞ =¸_»∞
Ö’HÍÅ#∞ [~ÚOK«QÆÅ ™ê=∞~°úºO QÆÅ "å~“`å~°∞. =∞#ã¨∞û Ü≥ÚHõ¯
™ê„=∂[º"Õ∞ KÕ`«<å[QÆ`«ÎO`å "åºÑ≤Oz=ÙOk.
=∞Ǩ`å‡QÍOnè, |∞^ŒúÉèíQÆ"å#∞_»∞, D™ê, q∞ã‘ÇπÏ "≥Ú^ŒÅ
QÆ∞"å~°∞ =∞#ã¨∞ûx [~ÚOz =∞Ǩ ѨÙ~°∞+¨µÅÜ«∂º~°∞. g~°∞ ZO`À=∞Ok
=º‰õΩÎÅ rq`åefl =∂iÛ"Õâß~°∞. Wk `≥eÜ«∞x"å~°∞ ÖË~°∞QÆ^•!
=∂#ã≤Hâõ H◊ Θ HõO>Ë „áê}â◊HΘ KåÖÏ =∞ǨÏ`«~Î "° ∞≥ #ÿ k =∞iÜ«Ú
ã¨∂Hõ∆ ‡"≥∞#ÿ k. Wk â◊s~°OÖ’x XHõ JOQÆO =∂„`«"∞Õ . nxx Ѩ^HŒ ˘O_»=
WO„kÜ«∞=Ú Jx‰õÄ_® JO\Ï~°∞. HÍx „áê}=Ú, „áê}â◊H˜Î XHõ\ ˜
HÍ^Œ∞. „áê}OHõO>ˇ „áê}â◊H˜Î „Ѩ|Å"≥∞ÿ#k =∞iÜ«Ú ã¨∂Hõ∆ ‡"≥∞ÿ#k.
JO^Œ∞=Å¡<Õ =∞#=Ú =∂#ã≤Hõ tHõ∆} ѨÓiÎ J~Ú# `«~åfi`« „áê}â◊H˜Î
tHõ∆}#∞ W™êÎ=Ú.
 áê¢}q^Œº 23

Ѩ~å„ѨHõ$u Ü≥ÚHõ¯ KÕ`«<å â◊H˜Î :–

ã¨$+≤ì Ѩ~å„ѨHõ$u, JѨ~å„ѨHõ$u Jx Ô~O_»∞ q^è•Å∞QÍ
qÉèílOK«|_ç LOk. XHõ^•xfl [_»â◊H˜ÎQÍ#∞ =∞iÜ≥ÚHõ ^•xfl
KÕ`«<åâ◊H˜ÎQÍ#∂ K≥ѨÊ=K«∞Û. â◊s~°OÖ’ =∞#ã¨∞ Ü≥ÚHõ¯ KÕ`«##∞
ѨOK«`«`åfiÅ`À ã¨q∞‡o`«O KÕÜ«∞|_»¤ KÕ`«#QÍ ÉèÏq™êÎ~°∞. P`«‡Ö’
„ѨHÍâßxfl á⁄Ok#ѨÊ\˜H˜, P „ѨHÍâ◊O â◊s~åxk Jx J#∞‰õΩO\Ï~°∞.
D q^èŒOQÍ<Õ qâ◊fi"åºÑ¨Î"≥∞ÿ# ѨOK«`«`åfiÅ Ü≥ÚHõ¯, =∞ǨÉèí∂`åÅ
Ü≥ÚHõ¯ ã¨q∞‡o`« KÕ`«<åâ◊ˆHÎ „áê}=Ú. D „áê}Ï<Õfl r=#â◊H˜Î Jx
‰õÄ_® JO\Ï~°∞. Jk "åÜ«Ú=ÙÖ’, PHÍâ◊OÖ’ Hõeã≤=ÙO@∞Ok. HÍh
x*ÏxH˜k g\˜H˜ aè#fl"≥∞ÿ#k. g\˜x [_»„Ѩ‰õ$u Jx JO\Ï~°∞. HÍh
x*ÏxH˜ Jk [_»=Ú HÍ^Œ∞. g\˜Ö’ „áê}O ã¨fiÅÊOQÍ LO@∞Ok.
=∞$`«=ã¨∞=Î Ù x~°∞ѨÜ∂≥ QÆ"∞Õ QÍHõ "≥O@<Õ #tOzáÈ`«∞Ok. „áê}OÖËx
U =ã¨∞"Î <·≥ å `«# ã¨fi~°∂Ѩ^•è ~°} KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . JO`ÕQÍHõ ^•x ™êfiÉèÏqHõ
QÆ∞}ÏÅ∞ ‰õÄ_® ã≤÷~°OQÍ LO_»=Ù.
„áê}Ïxfl XHõ q^èŒ"≥∞ÿ# ã¨r= q^Œ∞K«ÛùH˜Î Jx J#=K«∞Û.
Wk ã¨=∞ã¨Î [QÆ`«∞ÎÖ’ "åÜ«Ú=Ù, PHÍâ◊=Ú, Jyfl =∞iÜ«Ú D^äŒ~üQÍ
"åºÑ≤Oz=ÙO@∞Ok.
D „áê}=∞<Õ â ◊ H ˜ Î x =∞#O =ÚY™œO^Œ ~ ° º OÖ’#∞,
=∞$^Œ∞ÉèÏ+¨}Ö’#∞, „ѨuÉèíÖ’#∞, |∞kúÖ’#∞, HõàÏH“â◊ÅOÖ’#∞, ÉèíH˜Î
Ö’#∞, W`«~° ~°∂áêÅÖ’ ‰õÄ_® ^Œi≈OK«=K«∞Û.
 áê¢}q^Œº 24

âßs~°Hõ ã¨fiã¨÷`«#∞ ÃÑOK«∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ "åºÜ«∂=∞O ZÖÏQÆ

LѨÜ∂≥ QÆÑ_¨ ∞» `«∞O^À JÖψQ „áê}â◊HxΘ ÃÑOK«∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ ''„áê}ÏÜ«∂
=∞=Ú—— J=ã¨~°=∞ø`«∞Ok. ã¨fi~°q*Ï˝#O ‰õÄ_® D âßGÉèÏQÆ"Õ∞.
áêÅ∞, ѨOK«^•~° ~Ô O_»∞ "Õ~∞° "Õ~∞° Ѩ^•~åúÅ∞ Hõeã≤ Hˆ =ÅO
áêÖÖÏQÍ HõxÊOz#@∞¡, „áê}=Ú =∞iÜ«Ú "åÜ«Ú=Ù XˆHÖÏ HõxÑ≤Oz
#ѨÊ\˜H© x*ÏxH˜ Jq qaè#fl"≥∞ÿ#q. âßfiã¨^•fi~å ֒ѨeH˜ fã¨∞‰õΩ#fl
"åÜ«Ú=ÙÖ’ QÆÅ „áê}"åÜ«Ú=Ù (JH˜û[<£) "≥Ú^ŒÖˇ·# QÆ∞}ÏÅ#∞
™ê^è•~°} suÖ’<Õ â◊s~°O „QÆÇ≤Ïã¨∞ÎOk. "åÜ«Ú=ÙÖ’ „áê}O Hõeã≤
LO_»@O =Å¡ „áê}Ïxfl XHõ qâı+Ѩ ^¨ uúŒ Ö’ „áê}ÏÜ«∂=∞ „Ѩ„H˜Ü∞« ^•fi~å
=∂„`«"Õ∞ „áêÑ≤ÎOѨ*Ëã¨∞H˘#=K«∞Û#∞.
„áê}â◊H˜Î – rq`«T~å˚ :–
=∞ã≤Î+¨¯OÖ’ [iˆQ PÖ’K«#Å HõOѨ#Å∞ q^Œ∞º`ü„Ѩ"åǨÏ
~°∂ѨOÖ’ „Ѩ=Ç≤Ï™êÎ~Ú. â◊s~°OÖ’ [iˆQ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ <å_ô=∞O_»
ÅOÖ’ „Ѩ=Ç≤ÏOKÕ q^Œ∞º`ü„Ѩ"åǨÏO ^•fi~å<Õ [~°∞QÆ∞`«∞Ok. =∞ã≤Î+¨¯O
Ö’x q^Œ∞º`«∞ÎÖ’ =∞#ã¨∞û, |∞^Œ∞úÅ ^•fi~å K«∂¿ã J<ÕHÍ<ÕHõ K«=∞`å¯
~åÅ∞ ~ÀE =∞# Hõà◊§=ÚO^Œ∞‰õΩ =™êÎ~Ú.
=∂=¸Å∞ q^Œ∞º`«∞ÎH˜ ëê‰õΩH˘@ì_»O, =ÚO^Œ∞‰õΩ „Ѩ=Ç≤ÏO
K«@O ÖÏO\˜ QÆ∞}ÏÅ∞ LO\Ï~Ú. nx Ü≥ÚHõ¯ QÆ}# '' Jâ◊fiâ◊H˜Î——
("ÀÖËlì ) ~°∂ѨOÖ’ KÕÜ∞« |_»∞`«∞Ok. HÍh =∂#= â◊s~°OÖ’ „Ѩ=Ç≤ÏOKÕ
q^Œ∞º`«∞Î Ü≥ÚHõ¯ „H˜Ü«∂Ѩ^Œúu nxH˜ aè#flOQÍ LO@∞Ok. =ºH˜Î`«fiO
 áê¢}q^Œº 25

Ü≥ÚHõ¯ |Ǩï=ÚY „Ѩ*Ï˝qHÍ™êÅ =O\˜q J<ÕHõO nx`À =Ú_ç=_ç

=Ù<åfl~Ú. JO`ÕQÍHõ Jk J#º„áê}∞Å g∞^•, Ѩ^•~åúÅ g∞^• =∞iÜ«Ú
"å`å=~°}O g∞^• `«# J™ê^è•~°} „ѨÉèÏ=O K«∂ѨÙ`«∞Ok.
1.33 „|Ǩ‡O_»=∞O`å "åºÑ≤OzÜ«Ú#fl PHÍâ◊=∞Ǩáê`«O g∞^Œ
D q^Œ∞º^ŒÜ«∞™ê¯O`«â◊H˜Î Ü≥ÚHõ¯ PkèѨ`«ºO LO@∞Ok. D â◊H˜Î [_»O
HÍ^Œ∞. Jk [_»"Õ∞ J~Ú=ÙO>Ë, J}∞=ÙÅ∞ Ѩ~°=∂}∞=ÙÅ Ü≥ÚHõ¯
x~å‡}=Ú HÀÖÏǨÏÅ=ÚÅÖ’ J^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ# =º=ã¨÷ HõxÑ≤OKÕk HÍ^Œ∞.
=∞iÜ«Ú ^•x ^Œ~°≈#O ‰õÄ_® [iy=ÙO_ÕkHÍ^Œ∞. W^Õ q^Œ∞º^ŒÜ«∞
™ê¯O`«„áê}=Ú.
„QÆǨÅÖ’ "å\˜"å\˜ QÆ∞~°∞`åfiHõ~°¬}â◊H˜Î LO@∞Ok. J~Ú<å
Jk "å\˜ ã¨fi`«ã≤^Œú"≥∞ÿ#k HÍ^Œ∞. „|Ǩ‡O_»=∞O`å "åºÑ≤OzÜ«Ú#fl
q^Œ∞º^ŒÜ«∞™ê¯O`« ™ê=∞~°úºOÖ’ D „QÆǨÏ#Hõ∆„`åÅ∞ "å\˜ ÉèÏQÍxfl
ѨOK«∞‰õΩO\Ï~Ú. =∞iÜ«Ú g\˜ QÆ∞~°∞`åfiHõ~°¬}â◊H˜Î W`«~° â◊‰õΩÎÅ
ã¨OKå~°O`À xO_ç=ÙO@∞Ok. Wk ã¨q∞‡o`«â◊H˜Î. qâ◊fiѨi"å~°=∞O`å
WO^Œ∞Ö’#∞O_ç "å\˜"å\˜ ÉèÏQÍxflá⁄Ok, "å\˜ Ѩxx #_çÑ≤OK«∞
‰õΩO\Ï~Ú. W^Õ q+¨Ü∞« O „áê}â◊HHΘ ˜ ‰õÄ_® =iÎã∞¨ OÎ k. ''qâßfiO`«~åà◊
=∞Ǩ„áê}=Ú—— J<Õ^˘Hõ Ѩ~°=∞ ã¨`«º=Ú. ^•x qâßÅ "≥·Éèí=OÖ’
Éèí∂q∞ÃÑ·# QÆÅ r=^è•~°∞Å∞ "åi"åi áê„`«`«#∞, J=ã¨~åxfl|\˜ì
ÉèÏQÍxfl ѨOK«∞‰õΩO\Ï~°∞. =∂#=ÙÅ q+¨Ü«∞OÖ’ „Ѩ`ÕºHõ`« Uq∞@O>Ë
D ™ê^è•~°} ѨOѨHõOÖ’ `«=∞ x~°¡Hõ∆ ºOKÕ`« ^•xx áÈQ˘@∞ìHÀ=K«∞Û
 áê¢}q^Œº 26

ÖË^• L`åûǨxfl `≥K«∞ÛH˘x ã¨OHõÅÊ|ÅO`À „Ѩܫ∞`«flOKÕ`« JO`«\Ï

"åºÑ≤OzÜ«Ú#fl P „áê}â◊HÎ̃Ö’ J`«ºkèHõ ÉèÏQÍxfl á⁄O^Õ J=HÍâ◊=¸
LOk. „Ѩã¨∞Î`«O =∂#=ÙÅ∞ x~°¡Hõ∆ ºÑ¨Ù "≥·Yi=Å¡ `«=∞ â◊H˜ÎÉèÏQÍxfl
áÈQ˘@∞ìHÀ=_»O [~°∞QÆ∞`«∞#flk.
1.34 „áê} Ü≥∂QÆ™ê^èŒ#, „áê}ÏÜ«∂=∞ „Ѩ„H˜Ü«∞ D „ѨÜ≥∂[
<åxfl ѨÓiÎ*Ëã¨∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ âߢã‘ÎÜ«∞"≥∞ÿ# K«Hõ¯\˜ J=HÍâ◊=Ú. H˘O`«
=∞Ok =º‰õΩÎÅ∞, ™ê=∂#º Ö’HõQÆuH˜ aè#flOQÍ, `«=∞ ÉÏ@Ö’ XO@
iQÍ, ã¨fiâ◊H˜Î`À "åi ã≤^•úO`åÅ`À HÍ~Àº#∞‡Y∞Öˇ·, â∫~°ºÑ¨~å„Hõ=∂Å∞
K«∂Ñ≤OKÕ "åiÖ’ P`«‡qâßfi㨄áê}â◊H˜Î J`«ºkèHõOQÍ Ñ¨xKÕÜ«∞_»O
=∞#O QÆ=∞x™êÎ=Ú. JÖψQ =∞ǨѨÙ~°∞+¨µÅ q[Ü«∞=Ú, ã¨Ñ¶¨Å`å
HõO>Ë „Ѩ^Œi≈OKÕ ™êǨÏã¨=Ú =ÚYº=Ú.
P`«‡ˆH∆„`«OÖ’x ã¨=∞ã¨Î ã≤^ŒúѨÙ~°∞+¨Å Ü≥ÚHõ¯ =∂~°æO – D
L`åûǨÏ=Ú =∞iÜ«Ú „Ѩ|Å"≥∞ÿ# ѨÙ~°∞ëê~°ú=Ú. nx<Õ "≥·*Ï˝x‰õΩÅ∞
„áê}â◊H˜Î Ü≥ÚHõ¯ K«=∞`å¯~°=∞x JO\Ï~°∞.
1.35 Jxfl "Õà◊ÖÏ, JxflKÀ\Ï¡, Jxfl~°HÍÅ ã¨^Œ∞áêÜ«∂Å∞ L<åfl
JO^ŒiH© Jhfl ã¨=∂#OQÍ=Ù<åfl, UH˘kÌ=∞Ok =∂„`«"≥∂ K«i`å~°∞úÖ∫
`«∂O\Ï~°∞. `«Ñ¨ã¨∞û, ã¨Ç¨Ï#=ÚÅ Ü≥ÚHõ¯ ¿ãfiKåÛù ã¨OHõÅÊ=Ú ZO`«
Hõiî#"≥∞ÿ#^À, ZO`« [\˜Å"≥∞ÿ#^À J~°úO KÕã¨∞HÀ=K«∞Û. „áê}=O`«∞Å∞
`«=∞ K«∞@∂ì=Ù#fl P@OHÍÖ#∞ Jkè~ÀÇ≤ÏOz, `åºQÆ|e^•#=ÚÅ
QÆ∞iOz ˆH=Å=Ú =∂\Ï¡_»@"Õ∞QÍHõ, â◊H˜ÎÜ«Ú‰õΩÎÅ#∞ ‰õÄ_»QÆ@∞ìH˘x,
 áê¢}q^Œº 27

ÅHõ∆ ºã≤kúH˜ #_»∞=ÚayOz Hõ$+≤ KÕ™êÎ~°∞. „áê}=Ú– [_» [QÆ`«∞Î,

KÕ`«<å [QÆ`«∞Î Ô~O_ç\ ˜g∞^Œ ã¨~ÀfiѨiâ◊H˜ÎQÍ Ñ¨xKÕã¨∞ÎOk. Wk
r=#™ê~°=Ú. „ѨQÆuH˜ P^è•~°O. âßGHÍ~°∞Å∞ nxx ''Pk—— =∞iÜ«Ú
''J#O`«O—— JO\Ï~°∞. ã¨$+≤ì nx#∞O_ç [~°∞QÆ∞`«∞Ok. „ѨàÜ ◊ ∞« HÍÅOÖ’
nxÖ’<Õ JO`«=∞=Ù`«∞Ok. Hõ~îÀѨx+¨`«∞ÎÖ’ ã¨$+≤ìÜ≥ÚHõ¯ „áê~°OÉèíO
„áê}T~°˚ º Ü≥ÚHõ¯ HõOѨ#Å`À "≥Ú^ŒÅ~ÚºO^Œx K≥ѨÊ|_çOk.
'Ü« ∞ k^Œ H˜ O K« [ QÆ ` ü ã ¨ ~ ° fi "£ ∞ áê„} Z[ux:㨠∞ û`« " £ ∞ —
J#QÍ D ã¨OѨÓ~°‚ ã¨O™ê~°OÖ’ Uq∞=ÙO^À Jk „áê} HõOѨ#Å
Ü≥ÚHõ¯ Jaè=ºH©ÎHõ~°} =∂„`«"Õ∞.
1.36 ''áê„}À Ç≤Ï Éèí∂`å<å=∂Ü«Úó `«™ê‡`«û~åfiÜ«Ú+¨=ÚK«º`Õ—— –
J#QÍ „áê}"Õ∞ „áê}∞ÅÜ≥ÚHõ¯ PÜ«Ú=Ù. JO^Œ∞ˆH nxx ã¨~åfiÜ«Ú+¨µ¬
JO\Ï~°∞.
â◊s~°OÖ’x ѨOK«ÉèÏQÍÅÖ’ Wk LO_»@O =Å¡ nxx
ѨOK«„áê}=ÚÅ∞ Jx JO\Ï=Ú. Wq S^Œ∞ – „áê}=Ú, L^•#=Ú,
ã¨=∂#=Ú, Jáê#=Ú =∞iÜ«Ú "åº#=Ú. g\˜H˜ S^Œ∞ LѨ„áê}=ÚÅ∞
‰õÄ_®=Ù<åfl~Ú. Jq – ^Õ=^Œ`«Î=Ú, Hõ$HõÅ=Ú, ‰õÄ~°‡=Ú, <åQÆ=Ú
=∞iÜ«Ú ^è#Œ O[Ü«∞=Ú. D J~Ú^Œ∞ LѨ„áê}ÏÅ∞ „Ѩ^•è # „áê}ÏʼnõΩ
ã¨ Ç ¨  Ü« ∞ HÍ~° ∞ Å∞QÍ Ñ¨ x KÕ ™ êÎ ~ Ú. H˘O`« = ∞Ok "≥ · * Ï˝ x ‰õ Ω Å∞
g\˜x ' Hõ=¡ Ù_£ PѶπ JÜ«∂<£û— Jx JO\Ï~°∞. â◊s~° "≥*· Ï˝x‰õΩÅ∞ nx<Õ
''|Ü≥∂áê¡ã≤‡H± Z#s˚—— J<Õ ¿Ñ~°∞`À K≥|∞`å~°∞.
 áê¢}q^Œº 28

qaè#fl ^ÕâßÅÖ’ g\˜x ~°Hõ~°HÍÅ ¿Ñ~°¡`À Ñ≤Å=_»O J~°úO

KÕã¨∞HÀ=_»O [~°∞QÆ∞`«∞#flk. ZÖÏ JO>Ë – K≥·<åÖ’ '' p Z#s˚—— Jx,
[áê<£Ö’ ''H© Z#s˚——, áêâßÛ`«º^ÕâßÅÖ’ ''Ü«¸xá¶ê~°‡Öò Z#s˚——, ''"≥@· Öò
Z#s˚—— Jx JO@∞<åfl~°∞.
S<£ã‘ì<£ ã≤^•úO`åÅ P^è•~°OQÍ T~å˚ Ü≥ÚHõ¯ ã¨q∞‡o`«
ã¨fi~°∂Ѩ"Õ∞ Ѩ^•~°úO Ü≥ÚHõ¯ ~°∂ѨOÖ’ HõxÑ≤ã¨∞ÎOk. nx`À ÉèÏ~°fÜ«∞
Ü≥∂QÆâߢ™êÎÅÖ’ =i‚Oz#@∞¡QÍ '' „áê}=Ú—— =∞iÜ«Ú ''T~å˚——
XHõ^•xH˘Hõ\ ˜ Ѩ~åºÜ«∞ Ѩ^•Å∞ Jx ã¨Ê+¨ì=∞=Ù`«∞Ok. Éè∫uHõ"≥∞ÿ#
T~å˚#∞ ZÖÏQÆ~Ú`Õ JÜ«∞™ê¯O`« ˆH∆„`«=Ú ÖË^• q^Œ∞º`üˆH∆„`«O ^•fi~å
PHõi¬™êÎ"≥∂, J^Õ Ñ¨^ŒúuÖ’ „áê}–T~å˚#∞ =∂#ã≤Hõâ◊H˜Î`À JHõi¬Oz
„ѨÉÏè q`«O KÕ™êÎ=Ú. ã¨=∞ã¨Î WO„kÜ«∞ QÆuq^è∞Œ Å∞ =∞iÜ«Ú =∞ã≤+Î ¯¨ =Ú
Ü≥ÚHõ¯ PÖ’K«#Å∞ nxg∞^Õ P^è•~°Ñ¨_ç LO\Ï~Ú. =∞#∞+¨µºÅ Ü≥ÚHõ¯
ã¨~Àfi`«Î=∞"≥∞ÿ#â◊H˜Î ÖËHõ LK«Ûù"≥∞ÿ#â◊H˜Î ''„áê} T~å˚—— Z‰õΩ¯=ÉèÏQÆO
=º~°"ú ∞≥ #ÿ HÍ~°ºHõÖÏáêʼnõΩ, K≥_Ѥ» #¨ ∞Å#∞, K≥_∞» PÖ’K«#Å∞ KÕÜ∞« _®xH©
Jk Y~°Û~ÚáÈ`«∞#flk.
1.37 q∞`«"≥∞ÿ# PǨ~°=º=Ǩ~åʼnõΩ, zO`«#=∞##ʼnõΩ,
L`«¯ $+¨"ª ∞≥ #ÿ HÍ~åºÅ‰õΩ LѨÜ∂≥ yOz, D |Ǩï=¸Åºã¨OѨ^Œ Ü≥ÚHõ¯
HÀâßxfl JO`«~O° QÆâH◊ ÖΘ ’ ™ê÷ÑO≤ K«=K«∞Û. JO`ÕHÍHõ nxx `«# =∞iÜ«Ú
W`«~°∞Å Ü≥ÚHõ¯ qt+¨ì"≥∞ÿ# J=ã¨~åÅ#∞ f~°∞Û‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ LѨÜ≥∂yO
K«=K«∞Û.
 áê¢}q^Œº 29

„áê}â◊H˜Îx J#=ã¨~°=ÚQÍ qxÜ≥∂yOK«∞@, JO^Œ∞=Å#

#+¨ìáÈ~Ú# â◊H˜Îx uiy á⁄O^Õ≥O^Œ∞‰õΩ, „áê}`«`åfixfl Z‰õΩ¯=QÍ
PHõi¬OK«∞H˘x =∞# =ºH˜Î`åfixfl ÃÑOK«∞‰õΩx L#fl`«"≥∞ÿ# =º‰õΩÎÅ∞QÍ
ZkˆQO^Œ∞‰õΩ J=ã¨~°"≥∞ÿ# ã¨=∞„QÆ™ê^èŒ<å Ѩ^Œúu<Õ '' „áê}q^Œº—— ÖËHõ
''„áê}ÏÜ«∂=∞ ™ê^èŒ#—— Jx JO\Ï~°∞. nxÜ≥ÚHõ¯ L`«¯ $+¨ª ™ê^èŒ#<Õ
'' ‰õΩO_»eh *ÏQÆ~°}—— JO\Ï~°∞. ‰õΩO_»bh ™ê^èŒ#Ö’ Jx"å~°ºOQÍ
'ã¨OHõÅÊO— LO@∞Ok. D ã¨OHõÅÊâ◊HΘ ã¨Ç¨ Ü«∞O`À ^•x PHõ~¬° }Ïâ◊HKΘ `Õ «
„|ǨχO_»=∞O`å "åºÑ≤OzÜ«Ú#fl ã¨q∞+≤ìQÆ`« „áê}`«`åfixfl PHÍâ◊O
#∞O_ç PHõi¬OK«∞H˘x „â◊^•úÉHíè `Θ À ^•xx =∞#Ö’H˜ ^è•~°} KÕã∞¨ HÀ=K«∞Û.
1.41 Ü≥∂QÆq^ŒºÖ’x ã¨=∂kèã≤÷uÖ’ ~°Hõ΄Ѩã¨~°} =∞iÜ«Ú âßfiã¨
„Ѩâßfiã¨Å∞ PyáÈ`å~Ú. P ã≤÷uÖ’ =∞x+≤ rqOKÕ LO\Ï_»∞. D ã≤÷u
QÆ∞iOz WHõ¯_» q=~°} W=fi_»O ÖË^Œ∞. ZO^Œ∞HõO>Ë Jk KåÖÏ Q˘Ñ¨Ê
™ê^èŒ# JO`ÕQÍHõ P ™ê^èŒ#Ö’ xëê‚`«∞Öˇ·# ™ê^èŒ∞ѨÙOQÆ=ÙʼnõΩ `«Ñ¨Ê
™ê^è•~°} =º‰õΩÎʼnõΩ ™ê^茺Ѩ_»^Œ∞. `«‰õΩ¯= „âı}˜H˜ K≥Ok# ã¨=∂kèã≤÷u
™ê^è•~°} =∞#∞+¨µºÅ‰õΩ ‰õÄ_® „áêÑ≤ÎOK«=K«∞Û. nxHÀã¨O ã¨<åºã¨O
ã‘fiHõiOKåeû# ѨxÖË^∞Œ . ǨÏ~îÜ° ∂≥ QÆ ™ê^è<Œ å ѨÙã¨HÎ ÍÅÖ’ ã¨=∂kè Ü≥ÚHõ¯
U_»∞ ã≤÷`«∞Å#∞ =i‚OKå~°∞. JO^Œ∞Ö’x "≥Ú^Œ\ ˜ ^Œâ◊Å#∞ H˘xfl
™ê^èŒ#Å^•fi~å KåÖÏ=∞Ok ™ê^茉õΩÅ∞ KÕ~°∞HÀQÆÅ~°∞.
H˜¡ Ü«∞~° "åÜ«∞<£û— (k=º^Œ$+≤ì) #∞ JÉèíºã≤OK«_®xH˜
Hõiî#"≥∞ÿ# ™ê^èŒ#Å∞ J=ã¨~°O ÖË^Œ∞. z`åÎxfl ã≤÷~°OQÍ LOK«∞H˘x,
 áê¢}q^Œº 30

ǨÏ$^ŒÜ«∂xfl Ѩq„`«OQÍ LOK«∞‰õΩO>Ë D Ô~O_»∞ QÆ∞}ÏÅ=Å¡ =∞#=Ú

D kâ◊ Ö’ „Ѩܫ∂}˜OK«QÆÅ∞QÆ∞`å=Ú.
1.42 z`åÎxfl UHÍ„QÆOQÍ LOK«∞HÀ=_»O, JO`«~°OyHõâßOux
Hõey=ÙO_»@O ^•fi~å |ǨϺKÕ`«##∞ J^Œ∞ѨÙÖ’ LOK«∞H˘#=K«∞Û#∞.
nx^•fi~°<Õ ã¨∂ˆH∆ ‡O„kÜ«∂Å *ÏQÆ~°} [~°∞QÆ∞`«∞Ok. Z=Ô~·`Õ nxx
JÉèíºã≤OKåÅx J#∞‰õΩO\Ï~À "å~°∞ "åiH˜ W+¨ì"≥∞ÿ# XHõ =ã¨∞Î=Ùx
Z#∞flH˘x P =ã¨∞=Î Ù g∞^Õ KåÖÏ¿ãѨ٠=∞#ã¨∞û#∞ xeÑ≤ ^蕺#O KÕÜ∞« @O
JÉèϺã¨O KÕÜ«∂e.L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ g∞‰õΩ =„[ѨÙ@∞O QÆ~°=Ú W+¨ì"≥∞ÿ`Õ
^•xx =ÚO^Œ∞OK«∞H˘x =∞#ã¨∞û#∞ ^•xg∞^Œ ã≤÷~°OQÍ=ÙOz ^•xH˜
ã¨O|OkèOz# q+¨Ü«∂Å<Õ ã¨‡~°} KÕÜ«∞O_ç. Dq^èŒOQÍ „Ѩu~ÀA
Ѩk, Ѩk¿ÇÏ#∞ xq∞ëêÅ∞ JÉèϺã¨O KÕ¿ãÎ LOQÆ~åxH˜, =„*ÏxH˜
ã¨O|OkèOz# Ju ã¨∂Hõ∆ ‡"≥∞ÿ# q+¨Ü«∂Å∞ ^蕺#OÖ’H˜ ~å=_»O
"≥Ú^ŒÅ=Ù`«∞Ok. x~°O`«~°OQÍ P~°∞"å~åÅ∞ JÖÏ JÉèϺã¨O KÕÜ«∞_»O
ZO`À ÖÏÉèí^•Ü«∞HõO.
"≥Ú^Œ@QÍ U^≥·<å [_»=ã¨∞Î=Ùg∞^Œ JÉèϺã¨O K≥Ü«∂ºe.
P~°∞"å~åÅ `«~åfi`« =∂#ã≤Hõ ^蕺<åxfl KÕÜ«∂e.
=∞# W+¨ì^Õ=`å =¸iÎx =∞#ã¨∞ûÖ’ ^蕺xã¨∂Î LO_»@O =Å¡ "åi
JOQÆ „Ѩ`«ºOQÍ Å#∞ ã¨∞ã¨Ê+¨ìOQÍ ^Œi≈OKÕ JÉèϺã¨O KÕÜ«∞_»O=Å#
ã¨∂Hõ∆ ‡KÕ`#« ÉÏQÍ â◊√„ÉèÑí _¨ ç <≥=∞‡kQÍ J„Ѩ`º« Hõ∆ q+¨Ü∂« Å#∞ QÆ∞iOz
 áê¢}q^Œº 31

`≥eÜ«∞_»O "≥Ú^ŒÖ∫`«∞Ok. 'H˜¡Ü«∞~ü "åÜ«∞<£û— (k=º^Œ$+≤ì)#∞

™êkèOK«\ÏxH˜ QÆO*Ï~Ú ÖÏO\˜ =∞`«∞ÎHÍ^Œ∞, P`«‡™ê^èŒ# Ü≥ÚHõ¯
áê~°=â◊ºO LO_®e. ™êO™êiHõ HÍ~°º„Hõ=∂Å#∞ x~°‡Ç≤Ïã¨∂Î ‰õÄ_®
"å\˜Ö’ ‰õÄ~°∞‰õΩáȉõΩO_® P^蕺u‡Hõ Ö’HõOÖ’<Õ „Éèíq∞OKÕ JÉèϺã¨O
=Å¡ D k=ºâ◊‰õΩÎÅ∞ =∞#‰õΩ <≥=∞‡kQÍ Jaè™êÎ~Ú. ...................
 áê¢}q^Œº 32

2. „áê} KÕ`«# Ü≥ÚHõ¯ ~°Ç¨Ï㨺=Ú

2.1 =∞#∞+¨µºÅ „áê}T~å˚ =∞iÜ«Ú ^•x Jaè=$kú :–
â◊s~°Ü«∞O„`åxH˜ ‰õÄ_® â◊H˜Î J=ã¨~°=Ú. nxH˘~°‰õΩ
Dâ◊fi~°∞_»∞ „Ѩ™êkOz#, ã¨fiÜ«∞OQÍ #_çKÕ Ü«∞O„`åOQÆO =∞#
â◊s~°OÖ’<Õ LOk. â◊s~°=∞<Õ Ü«∞O„`«O #_»∞ã¨∞ÎOk. ^•x `«~°∞"å`«
q∞ye#=xfl "å@O`«@"Õ u~°∞QÆ∞`å~Ú.
D KÕ`#« Ü≥ÚHõ¯ Hˆ O„^ŒO '=∞ã≤+Î ¯¨ =∞x— JOwHõiOѨ|_çOk
=∞iÜ«Ú ~°Hõ΄Ѩã¨~°} ˆHO„^ŒO QÆ∞O_≥ QÍ#∞ K≥ѨÊ|_çOk.
=∞#∞+¨µºÅ∞ – uiˆQ JÜ«∞™ê¯O`åÅ∞ Jx J#_»OÖ’
Pâ◊Û~°ºO ÖË^Œ∞. JÜ«∞™ê¯O`«O Ü≥ÚHõ¯ QÆ∞}O PHõi¬OK«∞HÀ=_»O. `«#
Hõà◊^•fi~å Jk W`«~° ֒ǨÏ=ã¨∞Î=ÙÅ#∞ PHõi¬OK«∞‰õΩO@∞Ok. "å\˜x
`«#ÖÏQÍ KÕã∞¨ ‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ „ѨÜ∞« uflã¨∞OÎ k. JÜ«∂™ê¯O`åxH˜ =∞iÜ≥ÚHõ
qâı + ¨ O ‰õ Ä _® LOk. XHõ " Õ à ◊ ^•xx =ÚHõ ¯ Å∞=ÚHõ ¯ Å∞QÍ
qÉèílOz#ѨÊ\˜H˜ „Ѩu=ÚHõ¯Ö’ J^Õ qâı+¨`«#∞ Hõey=ÙO@∞Ok.
ZÖÏO\˜ Ѩiã≤÷`«∞Å∞ =zÛ<å ^•x kâ◊#∞ Jk =∂~°∞ÛHÀ^Œ∞.
2.2 ã≤÷~°`«fiO JÜ«∞™ê¯O`«O Ü≥ÚHõ¯ ã¨Ç¨Ï[ QÆ∞}O. nx
=ºH˜Î`«fiOÖ’ `«~°`«=∞ÉèË^ŒO ÖË^Œ∞. ѨHõ∆áê`«O J<Õk Jã¨ÖË LO_»^Œ∞.
XˆH ã¨∂~°∞º_»∞ J<ÕHõ ‰õΩO_»ÅÖ’x h\˜Ö’ XˆH ~°∂ѨOÖ’ HõxÑ≤™êÎ_»∞.
 áê¢}q^Œº 33

JÜ«∞™ê¯O`«O Ü≥ÚHõ¯ =¸_»= qâı+¨`« Uq∞@O>Ë ^•x

kâ◊ ã≤÷~°`«fiOQÍ LO@∞Ok. W^Õã≤÷u qHõã≤Oz# =ºH˜ÎÖ’ ‰õÄ_®
LO@∞Ok. 㨄`«Ê=$`«∞ÅÎ #∞ "Õ∞ÖÁ¯eÊ`Õ, ÉèÏ=#Å#∞ =∞iÜ«Ú =ºH˜`Î åfixfl
ÃÑOK«∞‰õΩO>Ë, JÖψQ L^ÕÌâߺxfl QÆOcè~°OQÍ „QÆÇ≤ÏOKÕ â◊H˜Îx
ÃÑOK«∞‰õΩO>Ë, =∞#∞+¨µºÅ∞ "åi kâ◊#∞O_ç ZѨC_»∂ „ѨH¯õ ‰õΩ =∞~°ÅÖË~∞°
J<Õk xâ◊ÛÜ«∞O. W`«~°∞ʼnõΩ ‰õÄ_® "å~°∞ ã¨iÜ≥ÿ∞# „¿Ñ~°}#∞
W=fiQÆÅ~°∞. Wk ‰õÄ_® JÜ«∞™ê¯O`«O Ü≥ÚHõ¯ XHõ QÆ∞}"Õ∞.
L`«Î=∞QÆ∞}ÏÅ∞, qâı+¨`«Å∞ Hõey# =º‰õΩÎÅ∞ ‰õÄ_®
^Œ∞+¨¯~°‡Å∞, ^Œ∞~åÖ’K«#Å HÍ~°}OKÕ`« |∞~°^ŒQÆ∞O@Ö’ kQÆ*Ïi
áÈ=_»"Õ∞QÍHõ `«# ã¨=∞ã¨Î qt+¨ì`«Å#∞ <≥=∞‡k<≥=∞‡kQÍ HÀÖ’Ê`å~°∞.
Uq^èŒOQÍ#~Ú`Õ JÜ«∞™ê¯O`åxfl =∂\˜=∂\˜H˜ qã≤ˆ~ã≤, ÃÑ·H˜ „H˜OkH˜
KÕÜ«∞_»O =Å# ^•xÜ≥ÚHõ¯ PHõ~°¬}Ïâ◊H˜Î Å∞ѨÎ"≥∞ÿáÈ`«∞O^À ã¨iQÍæ
J^Õq^èŒOQÍ =∞ǨѨÙ~°∞+¨µÅ ѨÙ}º~åt „ѨÉèÏ=O ‰õÄ_® Ѩ`«<åxH˜
kQÆ*Ï~°_»O=Å¡ #+¨ìáÈ`«∞Ok.
2.3 =∂#gÜ«∞ JÜ«∞™ê¯O`«O JO`«iHõO∆ #∞O_ç =i¬OKÕ J<ÕHõ
=∞Oz K≥_»∞ =~°^•<åÅ#∞ `«# JO`«~°OQÆã≤÷ux J#∞ã¨iOz
ã‘fiHõiOK«_»"≥∂, u~°ã¨¯iOK«_»"≥∂ KÕã¨∞ÎOk. J^Õq^èŒOQÍ `«#‰õΩ#fl
ã¨Ç¨Ï[ã≤^Œú PHõ~°¬}Ïâ◊H˜Î`À D qâ◊fi„|Ǩ‡O_»OÖ’ `«#ÖÏO\˜
ã¨∂Hõ∆ ‡^è•~å„Ѩ"åǨÅ #∞O_ç ã¨∞<åÜ«∂ã¨OQÍ â◊H˜Îx ã¨=Úáêi˚OK«∞
‰õΩO@∞Ok.
 áê¢}q^Œº 34

(„áê}∞ÅÖ’ „Ѩ=Ç≤ÏOKÕ q^Œ∞º`«∞Î |ÅÇ‘Ï#OQÍ L#flѨÊ\˜H©, ™ê^èŒ#Å^•fi~å

`«=∞ WKåÛùâ◊H˜Î, |∞kúâ◊‰õΩÎÅ#∞ |ÅѨ~°K«∞H˘x, `«=∞ Ü≥∂Qƺ`«#∞ KÕ`«#`åfixfl
ÃÑOK«∞HÀQÆÅ∞æ`å~°∞).
2.4 `«eQ¡ ~Æ ƒ° =ù ÚÖ’ L#fl JO_»=Ú Ü≥ÚHõ¯ PHõ$u – „ѨH$õ u r=O`À
L`«Ê#flO J~Ú=ÙO@∞O^À ^•x x~åú~°} ~°™êÜ«∞xHõ ã¨O~°K«#g∞^Œ
P^è•~°Ñ_¨ Qç ÍHõ, ''~°[=Ú—— =∞iÜ«Ú ''â◊√„Hõ—— Hõ}ÏÅÖ’ LO_Õ KÕ`#« `«fiO
g∞^Œ P^è•~°Ñ¨_ç LO@∞Ok. D JÜ«∞™ê¯O`« PHõ~°¬}Ïâ◊H˜Î =Å¡<Õ
QÆ~åƒùâ◊Ü«∞OÖ’ qt+ì̈"≥∞ÿ# á⁄~°ÅÖ’ „áê}∞Å PHõ$u–„ѨHõ$u kQÆ*Ï~°∞
`«∞Ok. WÖÏ [~°QÆHõáÈ`Õ ã¨O™ê~°OÖ’ LO_Õ Jxfl„áê}∞Å∞ "≥Ú^Œ@
XˆH PHõ$u–„ѨHõ$`«∞Å`À L`«Ê#fl=∞=Ù`å~°∞. ZO^Œ∞HõO>Ë J}∞=ÙÅ
á⁄~°Å∞ "≥Ú^Œ@ Jhfl XˆHÖÏQÍ LO\Ï~Ú.
Ü≥∂QÆ™ê^èŒ# Ü≥ÚHõ¯ L^ÕÌâ◊ºO D KÕ`«<å q^Œ∞ºK«ÛùH˜Îx
Jaè=$kúѨ~°K«_»O ‰õÄ_®. nx<Õ =∞<À|ÅO, „áê}|ÅO, P`«‡|ÅO
Jx ‰õÄ_® JO\Ï~°∞. ã¨OHõÅÊâ◊H˜Î ÖË^• WKåÛùâ◊H˜Î Ü≥ÚHõ¯ ~°∂ѨOÖ’
g\˜ Ü≥ÚHõ¯ K«=∞`å¯~åxfl =∞#O ^Œi≈OK«=K«∞Û.
2.5 P`«‡ã¨`åÎÖ’ „áê}ã¨`åÎ Ü≥ÚHõ¯ J=`«~°} :–
Uk „áê}"≥∂ J^Õ „Ѩ[˝. Uk „Ѩ*’˝ J^Õ „áê}=Ú. D
„áê}â◊H˜Î<Õ QÍÜ«∞„u Jx JO\Ï=Ú. nxÜ≥ÚHõ¯ â◊H˜Î ã¨∂÷Å, ã¨∂Hõ∆ ‡,
HÍ~°} â◊s~åÅÖ’x Hõ}Hõ}ÏÅÖ’ "åºÑ≤Oz=ÙOk. HÍx nx ˆHO„^ŒO
 áê¢}q^Œº 35

=∞Å, =¸„`«, zè„^•Å =∞^茺ˆH∆„`«OÖ’ L#fl =¸ÖÏ^è•~° K«„HõQÆ∞ǨÏÖ’

LO^Œx JO\Ï~°∞. „áê}â◊H˜Îx D =¸ÖÏ^è•~°K«„Hõ ^•fi~åxfl `«\ ˜ì
fã¨∞HÀ"åe. HÀ@Ö’H˜ „Ѩ"tÕ OKÕO^Œ∞‰õΩ ^•xÜ≥ÚHõ¯ ^•fi~åÖ#∞ `≥~"° åe
ÖË^• ѨQÆ∞ÅQ˘\Ïìe. =¸ÖÏ^è•~°K«„Hõ ™ê^èŒ#=Å¡ D „ѨÜ≥∂[#"Õ∞
<≥~°"Õ~°∞`«∞Ok.
QÍÜ«∞„u Ü≥ÚHõ¯ „áê}â◊HÎ̃ =¸ÖÏ^è•~K«„HõO`À J#∞ã¨O^è•
xOѨ|_ç L#fl^Œx QÍÜ«∞„u =∞O[iÖ’ q=iOKå~°∞.
''Ü≥∂yHÍ<åO ã¨=∞™êÎ<å"£∞ ™ê^èŒ<å<å"£∞ `«∞¿ÇÏ Ñ≤„ÜÕ∞
QÍÜ«∞`Õ„= =∂`åÖ’ˆH =¸ÖÏ^è•~å q^À =Ô~·:
– QÍÜ«∞„u =∞O[i
q^•fiOã¨∞Å ^Œ$+≤ìÖ’ ã¨=∞ã¨Î Ü≥∂QÆ™ê^èŒ#ʼnõΩ =¸ÖÏ^è•~°O
QÍÜ«∞„uÜÕ∞.
`Õ*’=ÅÜ«∞=Ú#∞QÆ∂iÛ âß„ã‘ÎÜ«∞ P^è•~°=Ú :–
=∞#∞+¨µºÅÖ’ JO`«~°æ`«OQÍ ZšѨC_»∂ ^Õ"åã¨∞~° ã¨O„QÍ=∞O
[~°∞QÆ∞`«∂<Õ LO@∞Ok. Ô~O_»∞ ~°HÍÖˇ·# ã¨ÊO^Œ#Å∞ ZšѨC_»∂
HõÅ∞QÆ∞`«∂=ÙO\Ï~Ú. =∞#ã¨∞ûÖ’ =∞iÜ«Ú JO`«:Hõ~°}Ö’ PÖ’K«#Å
=∞iÜ«Ú ÉèÏ=#Å∞ Ô~O_»∞~°HÍÅ ^è•~°Å∞ Hõeã≤ „Ѩ=Ç≤Ïã¨∞Î=ÙO\Ï~Ú.
PÖ’K«#Å ^è•~°Å∞ *Ï˝<åxH˜ ã¨O|OkèOz#q. nxÖ’ |Ü«∞\˜
Ѩiã≤÷`«∞Å∞, "åº=ǨiHõ, [QÆ`«∞ΉõΩ ã¨O|OkèOz# q+¨Ü«∂Å∞ ‰õÄ_®
 áê¢}q^Œº 36

ã¨q∞‡o`«"≥∞ÿ LO\Ï~Ú. =∂#=Ù_»∞ "å`å=~°}O, ã¨=∂[O, tHõ∆},

™êfi^蕺ܫ∞O, ã¨`«ûOQÆ=ÚÅ ^•fi~å ÖËHõ QÆ∞~°∞=ÙÅ #∞Oz U *Ï˝<åxfl
Pi˚™êÎ_À ^•xH˜ J#∞QÆ∞}OQÍ P q+¨Ü∂« Å zO`«#, =∞##, PÖ’K«#,
J~°úO KÕã¨∞H˘#∞@ J<Õ „Ѩ„H˜Ü«∞ XHõ =$`åÎHÍ~° ѨikèÖ’ ZšѨC_»∂
[~°∞QÆ∞`«∂ LO@∞Ok. =∞#ã¨∞û–=∞ã≤+Î ¯¨ OÖ’ „Ѩ=Ç≤ÏOKÕ D PÖ’K«#ÖË
XHõ ^è•~å~°∂áêxfl á⁄O^Œ∞`å~Ú. JO`«:Hõ~°}OÖ’ „Ѩ=Ç≤ÏOKÕ ‰õ∆Ω„^Œ
ÉèÏ=#Å ^è•~°Å#∞ HõëêÜ«∞HõŇ+¨Å ^è•~°Å∞ Jx‰õÄ_® JO\Ï=Ú.
HÍ=∞, „HÀ^è,Œ =∞^Œ, =∂`«û~°º, "≥∂ǨÏ, ~åQÆ, ^Õfi+¨=Ú "≥Ú^ŒÅQÆ∞ "åã¨#Å
^è•~°Å∞ =∞#∞+¨µºÅ ã¨∂Hõ∆ ‡, HÍ~°} [QÆ`∞« ÖÎ Ö’ ZÅ¡ÑC¨ _»∂ „Ѩ=Ç≤Ïã¨∂<Î Õ
LO\Ï~Ú. HÍh ™ê^èŒ∞=ÙÅ∞, =∞ǨѨÙ~°∞+¨µÅÖ’ L^•~°`«, Pf‡Ü«∞`«,
ã¨Ç¨Ï$^ŒÜ«∞`«, Hõ~°∞}, Ѩq„`«`« "≥Ú^ŒÅQÆ∞ â◊√Éèí„Ѩ^Œ"≥∞ÿ#, HõàϺ}
HÍ~°Hõ"≥∞ÿ# ^è•~°Å∞ „Ѩ=Ç≤Ïã¨∂Î LO\Ï~Ú.
"≥*· Ï˝x‰õΩÅ Jaè„áêÜ«∞ „ѨHÍ~°O ''JѨ~åq^Œº—— (qKå~°^•è ~°)
=∞iÜ«Ú 'Ѩ~åq^Œº—— (ÉèÏ=^è•~°) Ü≥ÚHõ¯ „Ѩ"åǨÏO =Å¡ ã¨∂Å÷ , ã¨∂Hõ∆ ‡,
HÍ~°} â◊s~åÅ x~å‡}OÖ’ ÉèÏQÆO ѨOK«∞‰õΩ<Õ `«`åfiÅ ã¨∂Hõ∆ ‡
Ѩ~°=∂}∞=ÙÅ #∂º„\Ï#¡Ö’ ã¨ÊO^Œ# [~°∞QÆ∞`«∂ LO@∞Ok. nx=ÖË¡
„áê} T~å˚ x~å‡}O [~°∞QÆ∞`«∞Ok.
2.6 ã¨^•ƒù=Å# g∞^Œ, ~°OQÆ∞Å g∞^Œ qâı+≤Oz |OQÍ~°∞ ~°OQÆ∞Ö’
"≥∞i¿ã L^Œ~ÚOKÕ ã¨∂~°∞º_ç Ü≥ÚHõ¯ ^蕺#O ^•fi~å „áê} T~å˚ Ü≥ÚHõ¯
=$kú [~°∞QÆ∞`«∞Ok.
 áê¢}q^Œº 37

2.7 D ~°OQÆ∞Å ^蕺#OÖ’ ~°Hõ~°HÍÅ _ç*ˇ·#∞¡ Hõ#∞flÅ=ÚO^Œ∞

HõxÑ≤™êÎ~Ú. D ~°OQÆ∞Å Ü≥ÚHõ¯ qâı+¨"Õ∞=∞O>Ë g\˜ ^蕺#O=Å¡ <Õ„`«
^Œ$+≤ì =$kú K≥O^Œ∞`«∞Ok.
=∞ã≤Î+¨¯OÖ’x ã¨Ç¨Ï„™ê~°K«„HõO *ÏQÆ$`«"≥∞ÿ`Õ ã¨Ç¨Ï„ã¨^Œà◊
Hõ=∞ÅO #∞O_ç ã¨ÇϨ „㨠– ã¨ÇϨ „™êÅ (J#O`«) „ѨHÍâ◊ H˜~}
° ÏÅ∞ „Ѩã∞¨ Êù
\˜™êÎ~Ú =∞iÜ«Ú t~°ã¨∞û Ü≥ÚHõ¯ <åÅ∞QÆ∞"≥·Ñ¨ÙÖÏ =$`åÎHÍ~° ~°∂ѨOÖ’
„ѨÉèÏ=∞O_»ÅO Ü≥ÚHõ¯ x~å‡}O [~°∞QÆ∞`«∞Ok. nx~°OQÆ∞ J`«ºO`«
ã¨∞O^Œ~°OQÍ |OQÍ~°OÖÏQÍ "≥∞~°∞ã¨∂Î LO@∞Ok.
2.8. Jk ã≤÷~°"≥∞ÿ#kQÍ=ÙO_ç, áê=#=¸~°∞ÎÅ K«~°‡K«‰õ∆Ω=ÙʼnõΩ
‰õÄ_® QÀK«iã¨∞ÎOk.
2.10 J`«∞º#fl`«"≥∞ÿ#, ~°Ç¨Ï㨺"≥∞ÿ# „áê}`«`«fi=Ú :–
„áê}"åÜ«Ú=ÙÖ’ LO_Õ QÍex PH˜û[<£ Jx JO\Ï=Ú.
„áê}`«`«fi=Ú ã¨∂Hõ∆ ‡KÕ`«#. WO^Œ∞Ö’ „H˜Ü«∞, =º=ã¨÷, PÖ’K«#Å∞
=∞iÜ«Ú ÉèÏ=#Å∞ Hõeã≤=ÙO\Ï~Ú. Wq LO_»@O=ÖË¡ „áê}∞Å∞
rqOz=ÙO\Ï~Ú. „áê}OáÈ`Õ =∞$`«∞º=Ù `«Ñ¨Ê^Œ∞. JѨC_»∞ PH˜û[<£
q∞„t`«"≥∞ÿ# "åÜ«Ú=Ù#∞ TÑ≤iu`«∞ÎÅÖ’H˜ ѨOÑ≤Oz# ѨÊ\˜H© „áê}O
uiy~å^Œ∞. „áê}=Ú PH˜û[<£ J<Õ Ñ¨^•~°úO`À Hõeã≤=Ù#fl XHõ KÕ`«#.
JÜ«∞™ê¯O`«â◊HÎ̃ J^Œ$â◊ºˆH∆„`«OÖ’ „Ѩ=Ç≤ÏOKÕ ™ê=∞~°úºOQÆÅ
â◊HÎ̃ J<Õ q+¨Ü«∞O ã¨~°fiqk`«"Õ∞. Jk ã¨*ÏfÜ«∞ `«`åfiÅ#∞ `«#"≥·Ñ¨Ù‰õΩ
 áê¢}q^Œº 38

PHõi¬ã¨∞ÎOk. â◊s~°QÆ`« „áê}â◊H˜Î JÜ«∞™ê¯O`«OÖÏQÍ W`«~°∞Å#∞

PHõi¬ã¨∞ÎOk. "åix „ѨÉèÏq`«OKÕã¨∞ÎOk.
2.11 „áê}O Ü≥ÚHõ¯ "Õ~˘Hõ ™ê÷~Ú =Å¡ ã¨∂Hõ∆ ‡â◊s~°O „ѨÉÏè q`«O
J=Ù`«∞Ok. ã¨∂Hõ∆ ‡â◊s~°O J#QÍ zO`«#, q"ÕK«#, =∞OzK≥_»∞Å
qK«Hõ∆} "≥Ú^ŒÅ~Ú#q „áê}„Ѩ„H˜Ü«∞ Ü≥ÚHõ¯ qt+¨ì`« =∞#∞+¨µºÅ#∞
|∞kú=∞O`«∞Å∞QÍ#∞, q"ÕHõ=O`«∞Å∞QÍ#∞, q"ÕK«<å=O`«∞Å∞QÍ#∞,
PHõ~°¬}©Ü«ÚÅ∞QÍ#∞, „ѨuÉèÏ=O`«∞Å∞ QÍ#∞ KÕã¨∞ÎOk. =∂#=ÙÅÖ’
=∞ǨÏhÜ«ÚÅ#∞ Dq^èOŒ QÍ<Õ QÆ∞iΙêÎ=Ú. "å~°∞ ã¨^•ƒù=#Å`À ‰õÄ_ç#
"å`å=~°}Ïxfl HõeyOz, ÉÏQÆ∞KÕ™êÎ~°∞. J#O`åHÍâ◊OÖ’ qã¨ÎiOz
L#fl *Ï˝# ã¨OѨ^Œ#∞ „Hõ=∞Ѩ~°z, ¿ãfiK«ÛùQÍ „QÆÇ≤Ï™êÎ~°∞.
„áê}O Ü≥ÚHõ¯ =∞¸_»=™ê÷~Ú ÉèÏ=<åѨikè. nxx HÍ~°}
â◊s~°OÖ’ ''ã¨xflÇ≤Ï`«=Ú—— JO\Ï~°∞. nx ˆHO„^Œ=∞Ú Ç¨Ï$^ŒÜ«∞=Ú.
P^蕺u‡Hõ ǨÏ$^ŒÜ«∞=Ú Ô~O_»∞ „ѨHõ¯>ˇ=ÚHõÅ∞ Hõe¿ã ™ê÷#OÖ’=ÙO_Õ
QÆ∞O_≥H˜ H˘OK≥O „ѨHõ¯QÍ LO@∞Ok. ^•x<Õ ''ǨÏ$^ŒÜ«∞ ‰õΩǨÏ~°=Ú——
JO\Ï~°∞. JO^Œ∞Ö’ k=º*’ºu ~°∂ѨOÖ’ Ѩ~„° |Ǩχ ^Œ~≈° #=∞=Ù`«∞Ok.
D 㨠= ∞㨠ΠJO`« i Hõ ∆ O Ö’ „QÆ Ç ¨ Ï , #Hõ ∆ „ `åÅ=Öˇ
k=OQÆ`«∞Öˇ·#"åi P`«‡Å∞ ã¨∂Hõ∆â◊s~åÅ`À Éèí∂`« „¿Ñ`åÅ ~°∂ѨOÖ’
Ѩi„Éèíq∞ã¨∂Î, ã¨=∂kèã≤÷uÖ’ x„kã¨∂Î LO\Ï~Ú. ã¨=Ú„^ŒOÖ’ ÖËKÕ
JÅÅ=Öˇ WO^Œ∞Ö’<Õ ^Õ=^•#=ÙÅ∞ ‰õÄ_® LO\Ï~°∞. ^Õ=^•#=ÙÅ∞
=∞#∞+¨µºÅ`À ã¨O|O^è•xfl ™êkèOKÕO^Œ∞‰õΩ PHõi¬`«∞Å=Ù`«∞O\Ï~°∞.
 áê¢}q^Œº 39

JO`ÕQÍHõ ǨÏ$^ŒÜ«∞ã¨÷ „áê}KÕ`«# Ü≥ÚHõ¯ PHõ~°¬}Ïâ◊H˜Î KÕ`« "å\˜x

Ñ≤Å∞==K«∞Û. D `«$fÜ«∞ â◊s~° JO`«~åàÏÅ Ü≥ÚHõ¯ PHõ~°¬}Ïâ◊H˜Îx
`«Ñ¨ã¨∞û, Ü≥∂QÆ ™ê^èŒ#Å ^•fi~å â◊H˜Î ã¨OѨ#flO KÕã¨∞HÀ=K«∞Û.
HÍ~°}â◊s~°=∞Ú ÉèÏ=#Å Ü≥ÚHõ¯ ˆHO„^Œ=Ú. "åã¨#Å∞,
`«$+¨‚ =∞iÜ«∞Ú JǨÏOHÍ~°=ÚÅ Ü≥ÚHõ¯ P@ =∞#â◊≈s~°=∞Ú Hõeã≤
P_»`å~Ú. HÍx, k=ºÉèÏ=#Å∞ JO>Ë „â◊^Œú, x+ª̈, „Ѩ[˝, ^ŒÜ«∞, Hõ~°∞},
L^•~°`«, Pf‡Ü«∞`«, qâßfiã¨=Ú "≥Ú^ŒÅQÆ∞ ~°∂áêÅ∞, ǨÏ$^ŒÜ«∞
Hˆ „∆ `«OÖ’x HÍ~°}â◊s~°=∞Ú Ü≥ÚHõ¯ =~åÅ∞. D ã¨∞QÆ∞}ÏÅ QÆOQÍ=`«~}°
Ѩ=q„`«"≥∞ÿ# k=º JO`«:Hõ~°}ÏÅÖ’ [~°∞QÆ∞`«∞Ok. U =ºH˜Î J~Ú<å
P k=º ã¨∞QÆ∞}ÏÅ#∞ `«# ǨÏ$^ŒÜ«∞ˆH∆„`«OÖ’ xOѨىõΩO>Ë ™ê^èŒ∞=ÙÅ∞,
ã¨O㨯~°ÎÅ∞, J=∞~°∞Å∞, Ö’Hõ¿ã=‰õΩÅ∞, ѨÙ}Ϻ`«∞‡Å∞, Ѩ~°=∂~°∞úÅ∞QÍ
=∂iáÈQÆÅ~°∞. JÖÏ Q͉õΩO_® Éè∫uHõ ^Œ$+≤ì HõÅ"å~°∞ ZѨC_»∂
ã¨OH©~`‚° Å« `À#∞, ™êfi~°÷ Ѩ~`° `« À#∞ „ѨÉÏè q`«∞Å~Ú Ö’Éè=í Ú, "≥∂ǨÏ=Ú
=∞iÜ«∞Ú ^Œ~°Ê=ÚÅ ^•fi~å Z‰õΩ¯= ÖÏÉèíO á⁄O^Œ\ÏxH˜ „Ѩܫ∞`«flO
KÕ™êÎ~°∞. ã¨∂÷Åâ◊s~°=∞Ú Ü≥ÚHõ¯ HÍÜ«∞=Ú#∞, ã¨∂Hõ∆ â◊s~°=Ú Ü≥ÚHõ¯
=∞#ã¨∞û#∞ „ѨÉèÏq`«O KÕ¿ã „áê}â◊HÎ̃x „QÆÇ≤ÏOKÕ JÉèϺã¨O k#K«~°ºQÍ
KÕã¨∞‰õΩO>Ë Wk Hõ~°`«ÖÏ=∞ÅHõ=∞=Ù`«∞Ok.
2.12 JfO„kÜ«∞â◊‰õΩÎÅ Ü≥ÚHõ¯ É’^èŒ Éèí$‰õΩ\˜ =∞^茺 ÉèÏQÆOÖ’
QÆÅ P*Ï˝ K«„HõOÖ’ [~°∞QÆ∞`«∞Ok.
 áê¢}q^Œº 40

HÍx nx =¸ÅHÍ~°}O â◊s~°=Ú Ü≥ÚHõ¯ ǨÏ$^ŒÜ«∞‰õΩǨÏ~°OÖ’

LO@∞Ok. WO^Œ∞‰õΩ „áê}ÏÜ«∂=∞ ™ê^è#Œ ‰õÄ_® f„=OQÍ KÕÜ∞« =Åã≤
LO@∞Ok. WO^ŒŒ∞Ö’ J`«ºO`« ã¨∞ÅÉèí"≥∞ÿ#k ™ÈǨÏO ™ê^èŒ#. nx=Å¡
P`«‡ Ü≥ÚHõ¯ á⁄~°ÅÖ’ qt+¨ª`« L`«Ê#fl=∞=Ù`«∞Ok. =º‰õΩÎÅ∞ ÉèÏ=<å
jÅ∞~°∞QÍ#∞, L^•`«Î ǨÏ$^ŒÜ«∞=ÚÅ∞QÍ#∞ =∂~°`å~°∞.
JfO„kÜ«∞â◊‰õΩÎÅ „ѨK«O_»â◊H˜Î HÍ"åÅO>Ë, =¸Å^è•~°
K«„HõOÖ’ L#fl ‰õΩO_»eh „áê}Ïyflx „Ѩ[fieOѨKÕÜ«∂e. =∞iÜ«∞Ú
*Ï*Ïfiź=∂#"≥∞ÿ# =„["Õ∞~°∞^ŒO_»OÖ’x ã¨∞+¨µ=∂fl =∂~°æOÖ’
=∞ã≤Î+¨¯OÖ’x =∞^茺ˆHO„^ŒOÖ’ L#fl „|Ǩχ~°O„^èŒO =~°‰õΩ KÕ~°Û=Åã≤
LO@∞Ok. JfO„kÜ«∞ ™ê=∞~°úºOÖ’ k=º^Œ$+≤ì, k=º„â◊=}=Ú,
W`«~°∞Å PÖ’K«#Å#∞ „QÆÇ≤ÏOK«QÆÅ∞æ@, „áê}„ѨǨ~°=Ú, Ѩ~°HÍÜ«∞
„Ѩ"Õâ◊=Ú ÖÏO\˜ ã≤^Œ∞úÅ∞ „áêÑ≤ΙêÎ~Ú.
=∂#= q^Œ∞ºK«ÛùH˜Î Ü≥ÚHõ¯ QÆi=∞ =∞iÜ«Ú LѨÜ≥∂QÆ=Ú :–
x„^Œ‰Ωõ ã¨O|OkèOz#O`«=~°‰Ωõ =∞#‰õΩ `≥eã≤#^Õq∞@O>Ë, Wk
ˆH=Å=Ú â◊s~°=Ú Ü≥ÚHõ¯ JÅã¨@#∞ f~°∞Û‰õΩ<Õ ™ê=∂#º ~ÀA"åi
„Ѩ„H˜Ü«∞. WѨC_»∞ `≥Å∞ã¨∞‰õΩ#fl^Õq∞@O>Ë – =∞ã≤+¨¯OÖ’x ã¨KÕ`«#
ÉèÏQÆO JKÕ`#« ã≤u÷ H˜ ZO^Œ∞‰õΩ "≥à√◊ `«∞O^ŒO>Ë JO`«iHõO∆ Ö’ „Ѩ=Ç≤ÏOKÕ
q^Œ∞º`ü^è•~°Å #∞Oz =∞#‰õΩ LѨÜ≥∂QÆѨ_Õ JOâßÅ#∞ ã‘fiHõiOKÕ
J=HÍâ◊O HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok. ''UiÜ«∞Öò—— (Ü«∂O\˜<å) ~ˆ _çÜ∂≥ `«~O° QÍÅ#∞
Ѩ@∞ì‰õΩO@∞Ok. x„^•=ã¨÷Ö’ =∞# JKÕ`«# =∞#ã¨∞û J^Õ Ñ¨xKÕã¨∞Î
 áê¢}q^Œº 41

LO@∞Ok. `«# âßs~°H,õ =∂#ã≤Hõ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ#∞ #_»∞ѨÙHÀ=_®xH˜

HÍ=eû#O`« q^Œ∞º^•Ç¨~åxfl PHÍâ◊O #∞O_ç „QÆÇ≤Ïã¨∞ÎOk. âßs~°Hõ,
=∂#ã≤Hõ ã≤÷uÖ’ QÆ_»a_» [~°QÆ\ÏxH˜ HÍ~°}O x„^ŒÖ’ J=ã¨~°=∞~Ú
#O`« q^Œ∞º^•Ç¨~°O â◊s~åxH˜ ÅaèOK«HõáÈ=_»"Õ∞. JO^Œ∞=Å#
J=ã¨~°"≥∞ÿ#O`« x„^Œ áÈ"åeûO^Õ.
2.14 =∂=¸Å∞ q^Œ∞º`«∞Î ^•fi~å ~°Hõ~°HÍÅ LѨÜ≥∂QÆHõ~°"≥∞ÿ#
Ü«∞O„`åÅ#∞ #_»Ñ¨_»O `≥Å∞ã¨∞H˘x =∞#O ZO`À ÖÏÉèÏxfl á⁄O^Œ∞
`å=Ú. JÖψQ =∂#= â◊s~°OÖ’ q^Œ∞º`ü ™ê=∞~°úºO QÆ∞iOz ‰õÄ_®
=∞#O `≥Å∞ã¨∞H˘x LѨÜ≥∂yOK«∞HÀQÆey`Õ, =ºH˜Î`«fi qHÍã¨O
HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok. WO`ÕQÍHõ nx^•fi~å Z‰õΩ¯= â◊H˜Î Hõey# "å~°∞ `«‰õΩ¯=
â◊H˜ÎQÆÅ "åiH˜ ã¨Ç¨Ü«∞O KÕÜ«∞QÆÅ∞æ`å~°∞.
„ѨÉèÏ=∞O_»Å ~°∂ѨOÖ’ L#fl q^Œ∞º`«ûOѨ^Œ Ü≥ÚHõ¯
ã¨^Œ∞ѨÜ≥∂QÆO :–
"≥·*Ï˝x‰õΩÅ =∞`å#∞™ê~°O =∞#∞+¨º â◊s~°O ÖËHõ =∞ã≤Î+¨¯O
U ã¨∂Hõ∆ ‡ ~°ã¨„™ê"åÅ`À „ѨÉèÏq`«O KÕÜ«∞|_»∞`«∞O^À Jk "åi
K«∞@∂ì=Ù#fl "å`å=~°}OÖ’ xez=Ù#fl |∞∞}JÜ«∂#¡ Ü≥ÚHõ¯
Ѩi=∂}ÏÅ g∞^Œ P^è•~°Ñ¨_ç=ÙO@∞Ok. ZѨC_»∞ D ^èŒ<å"Õâ◊O =ºH˜Î
`Õ*’=ÅÜ«∞O g∞^Œ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞O^À JѨC_»∞ `å=∞㨄Ѩ=$`«∞ÎÅ∞
K≥Å~ˆ QÆ_O» "≥Ú^ŒÖ_ˇ `» å~Ú.Éè^Ë •aè„áêÜ«∞Å∞ ѨÙ_»`å~Ú. ÖËHáõ È`Õ ''ÃãH· À
™êO=∂\˜HÍ—— ÖÏO\˜ J<ÕHõ ~ÀQÍÅ∞ HõÅ∞QÆ∞`å~Ú.
 áê¢}q^Œº 42

|∞∞}JÜ«∂#∞¡ „ѨHõ$u ™êǨÏK«~°ºOÖ’=ÙO_Õ =ºH˜Î Ü≥ÚHõ¯

`Õ*’=ÅÜ«∞OÖ’ JkèHõ=∞=Ù`å~Ú. J^Õ =ºH˜ÎH˜ ã¨∂ÊùiÎx KÕ`«<åâ◊H˜Îx
=∞iÜ«Ú ã¨„H˜Ü«∞`«#∞ ÃÑOK«∞`å~Ú.
q^Œ∞º^•"Õâ◊O ^èŒ#, |∞∞} J<Õ Ô~O_»∞QÍ qÉèílOѨ|_ç
LO@∞Ok. =∞#∞+¨µºÅÖ’ |∞∞}q^Œ∞º`ü JÜ«∂#¡ Ѩi=∂}OÖ’ Z‰õΩ¯=,
`«‰õΩ¯=Å∞ "åiÖ’ Ѩi=~°Î#H˜ HÍ~°}=∞=Ù`«∞Ok. D |∞∞}JÜ«∂#¡
âßfi㨠^•fi~å =∞iÜ«Ú K«~°‡O ^•fi~å‰õÄ_® ֒ѨeH˜ „Ѩ"Õt™êÎ~Ú.
H˘O`«=∞Ok "≥·*Ï˝x‰õΩÅ „ѨHÍ~°O „ѨHÍâ◊=∂~°æOÖ’ ã¨=∂#OQÍ #_çKÕ
„á⁄\Ï<£ûH˜ ã¨=∞~°∂ѨOQÍQÆÅ #∂º„\Ï<£ Hõ}ÏÅ∞ – '' =∂Ü«∞O_®<£û——
‰õÄ_® ã¨∂Hõ∆ ‡~°∂ѨOÖ’, ZÖÏO\˜ P@OHõ=Ú ÖˉõΩO_® â◊s~°OÖ’x,
=∞ã≤¯+¨¯OÖ’x q^Œ∞º`ü =∞O_»ÅOÖ’ WzÛѨÙK«∞Û‰õΩO@∂ WO\Ï~Ú.
(=∂~°∞ÊÅ∞ [~°∞`«∞O\Ï~Ú.)
H˘xfl ã¨O=`«û~åÅ „H˜`«O '' |i¯b qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O——
(HÍeá¶ÈiflÜ«∂—) H˜ K≥Ok#—— JÖò "å~üì áêÖò „‰õÄQÆ~ü—— J<Õ =ºH˜Î „Ѩuáê
kOz# ^•x„ѨHÍ~°O– â◊s~°O ÖËHõ =∞ã≤Î+¨¯OÖ’x ã¨∂Hõ∆ ‡ ~°ã¨„™ê"åÅ
=$kú, ã¨∂ÊùiÎ =∞iÜ«Ú ã¨„H˜Ü∞« `«‰Ωõ |∞∞} JÜ«∂#∞¡ "åÜ«Ú=∞O_»ÅOÖ’
LO_»@O q∞H˜¯e J=ã¨~°O.
2.15 `«e¡QÆ~°ƒùO #∞O_ç |Ü«∞\˜H˜~åQÍ<Õ tâ◊√=Ù‰õΩ #Å∞"≥·Ñ¨ÙÖÏ
|∞∞} JÜ«∂#¡^è•~°Å∞ `«Ü«∂~°=Ù`å~Ú. JO`ÕQÍHõ z=i =~°‰õΩ W"Õ
„áê}â◊HxΘ `«Ü∂« ~°∞ KÕã∂¨ ,Î r=#â◊HxΘ xOѨÙ`«∂ LO\Ï~Ú. (JÜ«∂#∞¡
 áê¢}q^Œº 43

J#QÍ ã‘fiHõiOKÕ QÆ∞}O ÖËHõ ã¨=∞~°Ê} J#=K«∞Û. JO^Œ∞=Å¡ |∞∞}

JÜ«∂#¡#∞ á⁄O^ÕO^Œ∞‰õΩ ã¨iÜ≥ÿ∞# =∂~°æO – ã¨=∞~°Ê}.)
"≥·*Ï˝x‰õΩÅ∞ ‰õÄ_® âßx\’iÜ«∞OÅÖ’#∂, =ÚYº"≥∞ÿ#
x~°‚Ü«∂Å∞ fã¨∞‰õΩ<Õ JkèHÍ~°∞Å∞ `«=∞ JkèHÍ~° HÍ~åºÅÜ«∂ÅÖ’#∂,
P K«∞@∞ì„ѨHõ¯Å Hõ$„u=∞ [Å Ü«∞O„`åÅ#∞ U~åÊ@∞ KÕã¨∞‰õΩO
\Ï~°∞.(ᶜO>ˇ#∞¡ ѨÓÅ QÆ∞`«∞ÎÅ∞, ѨK«Û\˜ "≥ÚHõ¯Å#∞ LOK«∞`å~°∞)
ZO^Œ∞HõO>Ë „Ѩ‰õ$u ã¨Ç¨HÍ~°O`À<Õ D HÍOu=∞O_»Å=Ú, JÜ«∂#∞¡
ѨxKÕ™êÎ~Ú Jx „QÆÇ≤ÏOKå~°∞ J#\ÏxH˜ Wk ÃÑ^ŒÌ L^•Ç¨Ï~°}.
2.16 `«∂~°∞Ê#∞O_ç gKÕ QÍeÖ’ JѨC_»ÑC¨ _»∞ "å`å=~°}OÖ’
^è<Œ å`«‡Hõ JÜ«∂#¡ „Ѩ"åǨO Z‰õΩ¯=QÍ LO@∞Ok. ^ŒH}∆˜ ѨÙQÍe ~°H=Îõ Ú
QÆ_»¤Hõ@ì\ÏxH˜ Ѩ>Ëì ã¨=∞Ü«∂xfl `«yæã¨∞ÎOk. nx=Å# ~°Hõ΄™ê=O
(QÍÜ«∂Å=Å¡), ѨHõ∆"å`«=Ú "≥Ú^ŒÅQÆ∞ ~ÀQÍÅ∞ ^ŒH˜∆}ѨÙQÍe =Å¡
Ju `«fi~°QÍ #Ü«∞"≥∞ÿáÈ`å~Ú. PÖ’K«<å^è•~°Å∞ ѨiѨÙ+≤ì<˘Ok,
`Õ*’=ÅÜ«∞ ~°∂ѨOÖ’ JO`«:ã≤÷u Ü≥ÚHõ¯ „ѨHõ\ ©Hõ~°} '=ºH˜Î`«fi=Ú ÖËHõ
„ѨuÉèí— K«Hõ¯\˜ ~°∂áêxfl á⁄O^Œ∞`å~Ú. =¸ã¨Ö’áÈã≤# ~°∂ѨO=Öˇ
=∞x+≤ =∂iáÈ`å_»∞.
 áê¢}q^Œº 44

2.17 =∞# `Õ*’=ÅÜ«∞O, P`«‡|ÅO ZÖÏ ÃÑOK«∞HÀ"åe?ó–

Ñ≤O_», „|Ǩ‡O_®Å‰õΩ `«=∞`«=∞ ã¨fi`«O„`« PHõ~¬° }ψH„∆ `åÅ∞
LO\Ï~Ú. =∞#O U „QÆǨÏQÀà◊OÖ’ L<åfl"≥∂ ^•xH˜‰õÄ_® XHõ
JÜ«∞™ê¯O`« ˆH∆„`«O LO@∞Ok. WO^Œ∞Ö’ x=ã≤OKÕ ã¨=∞ã¨Î r=
[O`«∞=ÙʼnõΩ, =$Hõ∆=#ã¨Ê`«∞ʼnõΩ PHÍ~°=ÚÅÖ’ ÃÇÏK«∞Û`«QÆ∞æÅ#∞ |\˜ì
‰õÄ_® qt+¨ì"≥∞ÿ# PHõ~°¬}Ï „ѨÉèÏ=O LO@∞Ok.
Éèí∂q∞H˜ ã¨÷Å ÉèË^•xfl|\ì̃ Éèí∂q∞ Ü≥ÚHõ¯ PHõ~°¬}Ï ˆH∆„`«OÖ’
`Õ_®#∞ QÆ=∞xOK«=K«∞Û. =∞#∞+¨µºÅÖ’ D „ѨÉÏè ==Ú `«‰Ωõ ¯"≥#· ѨC_»∞,
JO>Ë g~°∞ ã¨=∞Ü«∂#∞‰õÄÅOQÍ U Éèí∂ÉèÏQÆOÖ’ LO_®eû#
J=ã¨~°"≥Úã¨∞ÎO^À JHõ¯_ç Éèí∂=∂ºHõ~°¬}Ïâ◊H˜Î |ÅÇ‘Ï#`« "åix
„ѨÉèÏq`«O KÕÜ«∞‰õΩO_® LO_»ÖË^Œ∞
2.18 =∞i D Éèí∂=∂`«‰õΩ Uq∞ [iyOk? UHÍ~°}O KÕ`«
Éèí∂=∂`« xs˚=OQÍ, x„™êÎ}OQÍ J~ÚáÈ~ÚOk?
q*Ï˝#∞Öˇ·# P^蕺u‡Hõ"Õ`«ÎÅ∞ XHõ HÍ~°}O K≥áêÎ~°∞. ^•xH˜
HÍ~°}O r=â◊H˜ÎH˜ q∞H˜¯eQÍ Ö’@∞ U~°Ê_»@"Õ∞. Ѩ^•~°ú q*Ï˝#=Ú,
P^蕺u‡Hõ q*Ï˝#=ÚŠѨ~°ã¨Ê~° HõÅ~ÚHõ WHõ¯_» HõxÑ≤ã¨∞ÎOk.
J^èŒ∞<å`«# q*Ï˝# Ѩiâ’^èŒ# `≥eÜ«∞*Ë¿ã^Õq∞@O>Ë – U „Ѩ^Õâ◊OÖ’
PHõ~°¬}Ïâ◊H˜Î `«‰õΩ¯=QÍ=ÙO@∞O^À, ^•x „ѨÉèÏ=O JHõ¯_ç =º‰õΩÎÅ
=∞#ã¨∞û, =∞ã≤Îëê¯Å g∞^Œ `«Ñ¨Ê‰õΩO_® LO@∞Ok. W^Õ P^蕺u‡Hõ
q*Ï˝# „áê=∂}˜Hõ`«.
 áê¢}q^Œº 45

(f~°÷ã¨÷ÖÏʼnõΩ "≥o§#ѨC_»∞ =∞# HÀiHõÅ∞ f~°\ÏxH˜ P ã¨÷Å „ѨÉèÏ==Ú,

"å`å=~°}=Ú HÍ~°}=ÚÅx – =∂ã¨ì~ü P~ü.ÔH.„Ѩ=zOKå~°∞.)
=∞#∞+¨µºÅ∞ â◊H˜Îx ÃÑOK«∞H˘x P~ÀQƺOQÍ#∞, |ÅOQÍ#∞
LO_»\ÏxH˜ Ô~O_»∞ Ѩ^Œú`«∞Å∞<åfl~Ú. Jq Láêã¨# =∞iÜ«Ú ™ê^èŒ#.
Láêã¨<å Ѩ^ŒúuÖ’ „â◊^Œú`À „áê}â◊H˜Îx „QÆÇ≤ÏOz ^è•~°}
KÕã∞¨ <Î åfl=∞x f„= ÉèÏ=# K≥Ü∂« ºe =∞iÜ«Ú ™ê^è#Œ ^•fi~å „áê}â◊HHÎ̃ ˜
P@OHÍefl Hõ e y㨠∂ Î , P Éè Ï O_®QÍ~åxfl áê_» ∞ KÕ ã ¨ ∂ Î LO_Õ
K≥_»∞`«`åfiÅ#∞ |Ü«∞@‰õΩ<≥\ ˜ì"ÕÜ«∂e.
2.19 „áê}â◊H˜Î Ü≥ÚHõ¯ K«=∞`å¯~°"≥∞ÿ# HÍ~°ºâ◊H˜Î ó–
â◊s~°O Ü≥ÚHõ¯ J=Ü«∞"åÅ Hõ^ŒeHõ‰õΩ, „H˜Ü«∂HõÖÏáêʼnõΩ
~°H=Îõ Ú „Ѩ^•è #áê„`« =Ç≤Ïã¨∞OÎ k. Wk =∂=¸Å∞QÍ `≥eã≤# q+¨Ü∞« "Õ∞.
H˘OK≥O Ö’`«∞‰õΩ "≥o§ K«∂¿ãÎ â◊s~°`O« „`«OÖ’ J<ÕHõ QÆuq^è∞Œ Å L`Õ[Î #,
=∞ã≤Î+¨¯OÖ’ <å_ô`«O`«∞=ÙÅ ^•fi~å Jxfl J=Ü«∞"åŠ֒ѨÅ, |Ü«∞\
"åºÑ≤Oz=ÙO_Õ xÜ«∞q∞`«"∞≥ #ÿ XHõ qâı+Ѩ ^¨ uúŒ Ö’ „Ѩ=Ç≤ÏOKÕ q^Œ∞º`«∞Î
^•xH˜ HÍ~°}=∞x qk`«=∞=Ù`«∞Ok. "≥∂\Ï~°∞Ö’ LO_Õ ÉϺ@s _≥#· "≥∂
=∂kiQÍ â◊s~°OÖ’ D q^Œ∞º`«∞ΠѨxKÕã¨∂Î=ÙO@∞Ok. âßs~°Hõ
Ü«∞O„`åxH˜ ~°HõÎO ÃÑ„\’Å∞ =O\˜k. r=q^Œ∞º`«∞Î ÉϺ@s =O\˜k.
D Ô~O_çO\˜Ü≥ÚHõ¯ ã¨OÜ≥∂QÆO =Å# r=#„H˜Ü«∞ H˘#™êQÆ∞`«∞Ok.
 áê¢}q^Œº 46

2.20 H“+≤`åH˜ „ÉÏǨχ}ÀѨx+¨`«∞ÎÖ’ – 2= J^蕺ܫ∞OÖ’

WO„^Œ∞_»∞ „Ѩ`«~°÷#∞_çH˜ „áê}q^Œº#∞ <ÕiÊOKå_»∞ D J^蕺ܫ∞OÖ’
J#O`« „áê}â◊H˜Î ^•fi~å W`«~°∞ʼnõΩ JO`«ó„¿Ñ~°}#∞, PÖ’K«#Å#∞
ѨOÑ≤OK«_»O QÆ∂iÛ# ~°Ç¨Ï㨺 L^•…@##∞ `«=∞ K«~°ÛÖ’ D q^èŒOQÍ
K≥áêÊ~°∞.
J^äŒY∞Å∞ `«™ê‡ ^Õ`«"Õ∞"˘Hõú =Úáêã‘`üI
Ü«∞ø "≥· áê„}Oó ™ê „Ѩ*Ï˝ Ü«∂ "å „Ñ¨*Ï˝ 㨠„áê......I
㨠ܫ∞^• „ѨuÉèí∞^Œº`Õ Ü«∞^è•_»fiˆQflifiã¨∞ÊùeOˆQI
q„Ѩu+¨ªxÎ „áê}ËÉèÁº ^Õ"å ^Õ"ÕÉè’º Ö’HÍ........I
J#QÍ.. =∞#ÃãûѨC_≥·`Õ PÖ’zã¨∞ÎO^À JѨC_»∞ q∞QÆ`å
„áê}â◊‰õΩÎÅ∞ ^•xH˜ ã¨Ç¨ÏHõiOz PÖ’K«<å =∞QÆ∞flÅ=Ù`å~Ú. Hõà◊√§
U^≥·<å XHõ =ã¨∞Î=Ù#∞ K«∂_»@O "≥Ú^ŒÖˇ@ìQÍ<Õ q∞QÆ`å „áê}â◊‰õΩÎÅ∞
QÆ∂_® ^•xH˜ ã¨Ç¨ÏHõi™êÎ~Ú. "å‰õΩ¯^•fi~å U^≥·<å K≥|∞`«∂=ÙO>Ë,
q∞QÆ`å „áê}â◊‰Ωõ ÅÎ ∞ ^•xH˜ ã¨Ç¨ Ü«∞Ѩ_`» å~Ú. =ÚYº"≥∞#ÿ „áê}â◊‰Ωõ ÅÎ
Ü≥ÚHõ¯ HÍ~°º„Hõ=∂ÅÖ’ J#∞|O^èŒ=ÚQÍ q∞QÆ`å „áê}ÏÅ Ü≥ÚHõ¯
ã¨Ç¨ÏHÍ~°=Ú ZšѨC_»∂ LO@∞Ok.
z#flÑ≤Å¡Å â◊s~°OÖ’=Ù#fl q^Œ∞º`«∞Î ZO`«QÍ LO@∞O^ŒO>Ë
P q^Œ∞º`«∞Î`À XHõ Ô~·Å∞ WO[#∞#∞ #_çÑ≤OK«=K«∞Û.
 áê¢}q^Œº 47

2.21 P^蕺u‡Hõ zH˜`«û, „áê}„Ѩã¨~°} „Ѩ„H˜Ü«∞#∞ J~°úO

KÕã¨∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ â◊s~°OÖ’ JO`«~°æO`«OQÍ L#fl =∂#ã≤Hõâ◊H˜Îx J~°úO
KÕã¨∞HÀ=_»O J=ã¨~°O. Uq^èŒOQÍ<≥·`Õ ^èŒfix`«~°OQÍÅ#∞ Ѩ@∞ì‰õΩ<ÕO
^Œ∞‰õΩ ~ˆ _çÜ∂≥ Ö’ XHõ qt+¨"ª ∞≥ #ÿ „H˜ãÖì¨ ò J=∞~°Û|_ç=ÙO@∞O^À JÖψQ
â◊s~° P^蕺u‡Hõ`‰« Ωõ ‰õÄ_® XHõ „H˜ãÖì¨ ò LOk. â◊ÉÏÌxfl `«~O° QÍÅ∞QÍ#∞,
uiy `«~O° QÍÅ#∞ â◊|OÌ QÍ#∞ =∂ˆ~Û Ñ¨xx q^Œ∞º`«∞Î x~°fiÇ≤Ïã¨∞OÎ @∞Ok.
J^Õq^èŒOQÍ P^蕺u‡Hõ zH˜`«û =∞iÜ«Ú PÖ’K«#Å#∞ „QÆÇ≤ÏOKÕ
q^è•<åxfl (>ˇeѨu) =∞#ã¨∞û KÕã∞¨ OÎ k. â◊s~°=∞O^Œe „Ѩu Hõ}=ÚÖ’#∞
XHõ aè#fl"≥∞ÿ# =∞#ã¨∞û LO@∞Ok.
2.28 =∞#H˜ Jxfl\
Jxfl\˜˜H©q∞Oz# ã¨OѨ^Œ „áê}â◊H˜Î :–
=∂#= â◊s~åxfl XHõ~°HõOQÍ ã¨=Ú„^ŒO`À áÈÅÛ=K«∞Û.
WO^Œ∞Ö’ Jã¨OMϺHõ"≥∞ÿ# #~åÅ∞, <å_»∞Å∞– #^Œ∞Å∞, HÍÅ∞=Å=Öˇ
„Ѩ=Ç≤Ïã¨∂Î LO\Ï~Ú. âßfi㨄Ѩâßfiã¨Å JÅÅ∞ ÖË™êÎ~Ú. =∞ã≤Î+¨¯=Ú
J<Õ [#ˆ~@~°∞, QÆ∞O_≥ J<Õ Ñ¨OѨÙ`À Hõeã≤ â◊H˜Îx L`«Ê#flO
KÕã¨∞ÎO\Ï~Ú. ^•xˆH =∂#= q^Œ∞º`«∞Î J<Õ <å=∂xfl ã¨Ç¨Ï[OQÍ
W=fi=K«∞Û. â◊s~° q*Ï˝#ˆH∆„`«OÖ’ ã¨~°fiqk`«"≥∞ÿ# =∂#=q^Œ∞º`«∞Î`À
áê@∞ XHõ KÕ`«<åq^Œ∞º`«∞Î ‰õÄ_® Hõeã≤=ÙOk. nx<Õ „áê}=Ú
JO\Ï~°∞.
=∞ǨѨÙ~°∞+¨µÅ∞ ZѨC_»∂ `«=∞ =∂~åæxfl g_»~°∞. Ѩq„`«
=ºH˜Î`«fi=Ú QÆÅ"å~°∞ `«=∞ r=# qÅ∞=Å#∞ Z#fl\˜H© q_»<å_»~°∞.
 áê¢}q^Œº 48

giH˜ `«#"å~°∞, Ѩ~å~Ú"å~°∞ J#fl ѨHõ∆áê`«=Ú D+¨}χ„`«=Ú

LO_»^Œ∞. kâßxˆ~Ìâßxfl =∞ǨѨÙ~°∞+¨µÅ∞ "åi rq`«OÖ’ ZѨÊ\˜H©
HÀÖ’Ê~°∞.
=∞x+≤ ‰õÄ_® JO`«iHõ∆O #∞O_ç =i¬OKÕ J<ÕHõ =~åÅ#∞
`«# JO`«~°æ`«ã≤÷u ##∞ã¨iOz ã‘fiHõiOK«@"≥∂, u~°ã¨¯iOK«@"≥∂
KÕã¨∂Î=ÙO\Ï_»∞. „|ǨχKÕ`«#`À `å^•`«‡ºO K≥Ok# P^蕺u‡Hõ =∞Ǩ
ѨÙ~°∞+¨µÅ‰õΩ J#O`«"∞≥ #ÿ â◊H™Î˜ ê=∂~åúºÅ∞ JOkOK«|_»`å~Ú. ÖˉΩõ O>Ë
Ѩ$kèfi JO`å xO_ç=Ù#fl hK« JO`«óHõ~°}ÏÅ∞ Hõeæ# =º‰õΩÎÅ=Å¡ gi
ѨÙ}º~åt H˘Å¡Q˘@ì|_ç g~°∞ aHÍ~°∞Å∞QÍ JÜÕ∞º"å~°∞.
2.30 „|Ǩχ`Õ[ã¨∞û Ü≥ÚHõ¯ ~°∂áêxfl J~°úO KÕã¨∞HÀ=\ÏxH˜
ã¨OHõÅÊ=Ú, ^è~·≥ º° =Ú, ^Œ$_è`» ,« „â◊^,úŒ ^è<Œ å¿ÑHõ∆ ÖˉΩõ O_»∞@, ™êǨÏã¨Ki« „`«,
Hõ$`«xâ◊ÛÜ«∞=Ú "≥Ú^ŒÅQÆ∞ QÆ∞}ÏÅ#∞ ѨsH˜∆OK«∞HÀ=Åã≤ =ã¨∞ÎOk.
ÉèÜ
í ∞« =Ú, „Ѩ֒ÉèÏÅ∞ =ke HÀáêxfl JkèQqÆ ∞Oz Ö’HõÇÏ≤ `«=Ú H˘~°‰Ωõ ,
=∂#=Ù_»∞ ã¨`åºxfl „QÆÇÏ≤ Oz, ^•xx J#∞ã¨iOz P =∂~°Oæ Ö’ J#O`«
f~åʼnõΩ #_»=\ÏxH˜ `«Ü«∂~°∞HÍ"åe. QÆ∞O_≥#∞ =∂iÛ, JO^Œ∞Ö’
Hõ$„u=∞ ™ê^èŒ<åÅ^•fi~å ^•xx ã¨ÊOkOKÕ@∞¡ KÕÜ«∞=K«∞Û. HÍx,
=∞ã≤Î+¨¯OÖ’ L#fl q^Œ∞º¢`«Ê"åǨxfl JO^Œ∞Ö’ HõÅѨHõáÈ`Õ r=#=Ú
Jã¨OÉèí==Ú.
2.31 =$Hõ∆*Ï`«∞Å∞ ‰õÄ_® D„ѨHÍ~°OQÍ =∂#= `«~°QÆuH˜
K≥Ok#"Õ. "å\˜Ö’ áÈ+¨Hõ ~°™êÜ«∞<åÅ∞ JkèHõOQÍ=ÙO_ç, =∞<À~°O[
 áê¢}q^Œº 49

Hõ"∞≥ #ÿ , LѨÜ∂≥ QÆH~õ "° ∞≥ #ÿ ѨÓÅ∞, Ѩà√◊ § Wã¨∂Î =ÙO\Ï~Ú. QÍe „Ѩã~¨ }°
"å\˜ =ÚYº"≥∞ÿ# Ѩx. =∞#∞+¨µºÅ =Å¡ qã¨i˚OѨ|_ç# ÉÁQÆ∞æѨÙÅ∞ã¨∞
"å~Ú=Ù (HÍ~°ƒ<£ _»Ü«∂ÔH· û_£) #∞ Jq ã¨fiÜ«∞OQÍ „QÆÇ≤ÏOz, „áê}
"åÜ«Ú=Ù (PH˜û[<£)#∞ q_çz =∂#= áÈ+¨} KÕã∞¨ <Î åfl~Ú. Wk ѨÓ~°fiO
#∞O_ç `≥eã≤# q+¨Ü«∞=Ú. K≥@¡Ö’ ‰õÄ_® q^Œ∞º`«∞Î L#flk. ^•xx
ÉϺ@sÃãÖò =∂kiQÍ LѨÜ≥∂yOK«∞HÀ=K«∞Û. K≥@∞¡ h_»Ö’ WÅ∞¡ ÖËHõ
‰õΩ\©~°=Ú Hõ@∞ìH˘x x=ã≤ã¨∞ÎO>Ë, Jq =∞x+≤Ö’H˜ q^Œ∞º`«∞Î#∞ ѨOz,
L`åûǨxfl, ã¨=∞~°ú`«x HõeyOz ã¨Ç¨Ü«∞Ѩ_»`å~Ú.
=$H∆ÍʼnõΩ ã¨g∞ѨOÖ’ LO_»@O `«e¡^ŒQÆæ~° Ñ≤Å¡Å∞ L#flO`«
ÖÏÉèí^•Ü«∞HõO. ѨÓ~°fiHÍÅOÖ’ |∞∞+¨µÅ∞ P^蕺u‡Hõ, Éè∫uHõ q^èŒ∞Å#∞
k=ºÉèÏ=#Å`À K≥@¡ =∞^茺 x~°fiÇ≤Ïã¨∂Î=ÙO_Õ"å~°∞. =∞ǨHõq
~°gO„^Œ<å^è£ ~îåQÆ∂~°∞ Dq^èŒOQÍ<Õ âßOuxˆH`«<£#∞ ™ê÷Ñ≤OKå~°∞.
ѨÓÅ`À ‰õÄ_ç# L^•º#=#OÖ’ ѨKå~°∞¡ KÕÜ«∞_»O =Å¡ =∞x+≤H˜ „H˘`«Î
L`åûǨÏO HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok. ã¨∞"åã¨#Å#∞, ã¨fiK«Ûù"≥∞ÿ# QÍex Ñ‘Å∞ÛHÀ=
_»"Õ∞QÍHõ, P ˆH∆„`åÅÖ’ gKÕ „áê}â◊H˜Î Ü≥ÚHõ¯ T~å˚ #∞O_ç ÖÏÉèÏxfl
á⁄O^Œ\ÏxH˜ J=HÍâ◊O HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok.
2.32 =∞é˜], ~åq, Lã≤i, aÅfiO, Jâ’Hõ "≥Ú^ŒÖˇ·# K≥@¡#∞ ^≥·=
ã¨=∂#OQÍ `«Å∞™êÎ~°∞. "å\˜ ã¨g∞ѨOÖ’ x=ã≤OK«@O, =∞# x"åã¨
„Ѩ^âÕ ßÖ’¡ "å\˜x ÃÑOK«@O =Å#, Ѩiâ◊√^Œ`ú x« , P~ÀQͺxfl, PÜ«Ú¢=$
kúx á⁄O^ŒQÆÅ=Ú. „ѨHõ$u ™êxfl^茺OÖ’ LO>Ë ^•x#∞O_ç "≥Å∞=_Õ
 áê¢}q^Œº 50

`«~°OQÍÅ∞ âßs~°Hõ"≥∞ÿ#, =∂#ã≤Hõ"≥∞ÿ# ~ÀQÍÅ∞, "åº^èŒ∞Å x"å~°}‰õΩ

LѨÜ≥∂QÆѨ_»`å~Ú. K≥@∞¡ ѨQÆÅ∞ "Õ_çx `«yæ™êÎ~Ú. ~å„uѨÓ@ "Õ_çx
W™êÎ~Ú. LëÈ‚„QÆ`Ö« ’ =KÕÛ `Õ_®Å=Å¡ â◊s~°O g∞^Œ Ѩ_Õ ^Œ∞„+¨ÊÉèÏ"åÅ#∞
=$H∆ÍÅ∞ x~Àkè™êÎ~Ú.
ѨOK«``« åfiÅÖ’ xi‡`«"∞≥ #ÿ ~°™êÜ«∞xHõ Ѩ^•~åúÅ`À â◊s~°O
Ü≥ÚHõ¯ ‰õÄ~°∞Ê, x~å‡}=Ú [iyOk. ^•x HÍ~°ºHõÖÏáêÅ ã¨OK«Å#=Ú
q^Œ∞º`ü K≥`· #« ºO =Å¡ [~°∞QÆ∞`«∞O\Ï~Ú. ^•x<Õ P^蕺u‡Hõ ѨiÉèÏ+¨ÖÁ
'J#fl=∞Ü«∞HÀâ◊=Ú— JO\Ï~°∞. HÍx, x*ÏxH˜ ^•x ã¨OKåÅ<å`«O„`«=Ú
(>ˇHÍflÅl) "Õ~°∞QÍ=ÙOk. ^•x<Õ '„áê}=∞Ü«∞HÀâ◊=Ú— JO\Ï~°∞.
=∞x+≤ „|Ǩ‡O_»=∞O`å "åºÑ≤Oz=Ù#fl „áê}=∞<Õ ã¨K`Õ <« å
q^Œ∞º¢^•t #∞O_ç `«# ™ê=∞~°úºO "Õ∞~°‰õΩ, ÉèíiOKÕ â◊H˜Î"Õ∞~°‰õΩ =∂„`«"Õ∞
P PHõ~°¬}Ï â◊H˜Îx fã¨∞HÀQÆÅ_»∞.
(Uq^èŒOQÍ<≥·`Õ q^Œ∞ºK«ÛùH˜Î fÔQÅ ^•fi~å XHõKÀ\˜ #∞O_ç WOH˘HõKÀ@∞H˜
„Ѩ=Ç≤Ïã¨∂Î LO@∞O^À J^Õq^èŒOQÍ „áê} T~å˚ XHõi â◊s~°O #∞O_ç =∞~˘Hõi â◊s~åxH˜
|kb J=QÆÅ ã≤÷uÖ’ LO@∞Ok.)
ÃÑ^ŒÅÌ ‰õΩ KÕ¿ã áê^•aè=O^Œ#=Ú, Ñ≤#flÅ t~°ã∞¨ û#∞ KÕu`À
ã¨Ê $tOK«@=Ú, gѨ٠`«@ì_»=Ú "≥Ú^ŒÅ~Ú# K«~°ºÅ "≥#Hõ L#flk D
ã≤^•úO`«"Õ∞.
 áê¢}q^Œº 51

(P^è • ºu‡Hõ " Õ ` « Î Å „Ѩ H Í~° = Ú „áê}`« ` « fi "Õ ∞ r=#â◊ H ˜ Î , „|Ǩ  ‡O_» O Ö’
"åºÑ≤ O zÜ« Ú #fl „áê}â◊ H ˜ Î #∞O_ç ZO`« ã‘ fi Hõ i Oz, ZO`« Ѩ i =∂}OÖ’
ã¨O~°H˜∆OK«∞HÀQÆÅ"≥∂ JO`« =∂„`«"Õ∞ xÅ∞ѨÙHÀQÆÅ=Ú.)
¢ãΑ â◊s~°=Ú |∞∞}Ï`«‡Hõ"∞≥ `ÿ ,Õ Ñ¨Ù~°∞+¨ â◊s~°=Ú ^è<Œ å`«‡Hõ=Ú.
D „ѨHÍ~°=Ú ¢ã‘Î, ѨÙ~°∞+¨µÅ ã¨OÜ≥∂QÆOÖ’ ѨÙ~°∞+¨µ_»∞ (g~åºxfl ÖËHõ
„áê}â◊H˜Îx) #+¨ìáÈ`å_»∞. K«∞O|#=Ú, PeOQÆ#=Ú ‰õÄ_® XHõq^èŒ"≥∞ÿ#
ã¨OÜ≥∂QÆ"Õ∞. WO^Œ∞=Å# P^蕺u‡Hõ „ѨÜ≥∂[<åÅ H˘~°‰õΩ KÕ¿ã
J#∞ëêì<åÅÖ’ Dq^èŒ"≥∞ÿ# KÕ+¨ìÅ∞ x+≤^Œú=Ú.
2.33 U„ѨHÍ~°OQÍ TÑ≤iu`«∞ÎÅÖ’H˜ QÆ\ ˜ìQÍ âßfi㨠fã¨∞H˘x
JkèHõ Ѩi=∂}OÖ’ "åÜ«Ú=Ùx xOѨÙH˘x JO^Œ∞Ö’#∞O_ç ã¨fiK«Û"îù ∞≥ #ÿ
PH˜û[<£#∞ á⁄O^Œ∞`å"≥∂, J^ՄѨHÍ~°=Ú „áê}ÏÜ«∂=∞ „Ѩ„H˜Ü∞« ^•fi~å
JO`«~åà◊OÖ’ PH˜û[<£#∞ JkèHõ Ѩi=∂}OÖ’ xOѨÙHÀQÆÅ∞QÆ∞`å=Ú.
â◊s~°OÖ’ D „áê}q^Œ∞º`«∞Î „|Ǩχ~°O„^è=Œ Ú ÖËHõ ã¨ÇϨ „™ê~°
Hõ=∞Å=Ú J<Õ ™êú#OÖ’ J=`«iã¨∞ÎOk. q^Œ∞º^Œ∞`åÊ^Œ# [iˆQ D
Hˆ O„^•<Õfl "≥*· Ï˝xHõ ÉèÏ+¨Ö’ ~Ô \˜‰Ωõ ºÅ~ü Ü«∂H˜"ì \Õ O˜ Q∑ ã≤ã"ì¨ ∞£ JO\Ï~°∞.
WHõ¯_ç#∞O_ç ã¨KÕ`«#"≥∞ÿ# HÍO`«∞Å#∞q~°l=Ú‡ ~°=fiÅ∞ JO>Ë
ZÅ„H˜ìHõÖò WOѨÖòÃããπ L`«Ê#fl=∞~Ú =∞ã≤Î+¨¯Ñ¨Ù`«O„`«=Ú (>ˇHÍflÅl)
^•fi~å =∞ã≤Î+¨¯=∞O`å "åºÑ≤™êÎ~Ú. JO`ÕQÍHõ â◊s~°OÖ’x Jxfl
J=Ü«∞"åʼnõΩ `«# `«~°OQÍÅ#∞ ѨOѨÙ`«∞Ok.
 áê¢}q^Œº 52

2.34 D =∂#= JÜ«∞™ê¯O`åxH˜ Ô~O_»∞ „Ѩ"åǨÅ∞<åfl~Ú.

XHõ\ ˜ ÃÑ·H˜ Ѩܫ∞xOKÕk,"Õ~˘Hõ\ ˜ „H˜OkH˜ Ѩܫ∞xOKÕk. T~°úfiQÍq∞
Ü≥ÚHõ¯ Hˆ O„^Œ=Ú =∞ã≤+Î ¯¨ =Ú. J^äÀQÍq∞ Ü≥ÚHõ¯ Hˆ O„^Œ=Ú =∞~°‡ã¨Åú =Ú.
J^Õ =¸ÖÏ^è•~°K«„Hõ=Ú. g\˜ „ѨÉèÏ=OKÕ`« =ºHÎ̃`«fi qHÍã¨=Ú, „ѨuÉèí
HõÅ∞QÆ∞`å~Ú.
P^Œ~°≈"åkH˜ LO_Õ |∞kú‰õΩâ◊Å`«, =∞<À|ÅO, â∫~°º=Ú,
™êǨÏã¨=Ú "≥Ú^ŒÖ#·ˇ QÆ∞}ÏÅÖ’ ‰õÄ_® D q^Œ∞º`ÕΠѨxKÕã∂¨ Î LO@∞Ok.
=∞x+≤ =ÚMÏxH˜ K«∞@∂ì~å LO_Õ `Õ*’=ÅÜ«∞O (F[ã¨∞û ÖËHõ P~å)
D T~°÷fiQÍq∞ q^Œ∞º`«∞Î Ü≥ÚHõ¯ „ѨÉèÏ="Õ∞#x `≥Å∞ã¨∞HÀ=Åã≤
LO@∞Ok. J^èÀQÍq∞ q^Œ∞º`«∞Î Ü≥ÚHõ¯ ˆHO„^Œ=Ú [#<ÕO„kÜ«∂ÅÖ’
LO_ç, ~°u ã¨∞MÏxfl WzÛ ã¨O`å<À`«ÊuÎH˜ LѨÜ≥∂QÆѨ_»∞`«∞Ok. D
~°Hõ"≥∞ÿ# PHõ~°¬}Ïâ◊H˜Î "≥#Hõ JOâ◊QÍ q^Œ∞º`«∞ΠѨxKÕã¨∂Î=ÙO@∞Ok.
2.35 JO`«iHõO∆ Ö’ "åºÑ≤OzÜ«Ú#fl =∞Oz, K≥_∞» =~°^•<åÅ#∞
=∞#∞+¨µÖË `«=∞`«=∞ PHõ~¬° }Ïâ◊HΘ ^•fi~å á⁄O^Œ@"≥∂, á⁄O^ŒHáõ È=_»"∂≥
[~°∞QÆ∞`«∞O@∞Ok. P PHõ~°¬}Ïâ◊H˜Î ˆHO„^Œ=Ú =∞ã≤Î+¨¯"Õ∞.
2.38 q^Œ∞ºK«ÛùH˜Î D Ü«ÚQÆѨ٠JuKÒHõQÍ ÅaèOKÕ â◊H˜Î. Wk
Hõ~å‡QÍ~åÅÖ’ XHõ~°Hõ"≥∞ÿ# qѨ¡"åxfl (ÃÑ^ŒÌ=∂~°∞Ê) `≥zÛOk. "ÕÖÏk
=º‰õΩÅÎ ∞ ã¨O=`«û~åÅ `«~|° _ç „â◊q∞Oz ™êkèOK«ÖxË Ñ¨#∞Å#∞ q^Œ∞ºK«ÛHù Θ
H˘xfl QÆO@ÅÖ’ ѨÓiÎKÕã≤ K«∂Ñ≤OK«QÆÅ^Œ∞. =∂#= â◊s~°=Ú ‰õÄ_®
XHõ Ѩ=~üǨÏ∫ãπ. t~°ã¨∞û #∞O_ç QÀà◊§=~°‰õΩ Jxfl âßs~° ÉèÏQÍÅÖ’
 áê¢}q^Œº 53

„Ѩu JOQÆ∞à◊O K«Å¡x, "Õ_ç <å_»∞Å∞ (WѨÔ~O\ò Ü«∞O_£ PѶπÔ~O\ò

<≥~üfiû) "åºÑ≤Oz=Ù<åfl~Ú. D <å_»∞Å∞ â◊s~°OÖ’x q^Œ∞K«ÛùHÎ̃x ã¨iQÍæ
=∂=¸Å∞ q^Œ∞º`«∞ΠѨxKÕ¿ã q^èŒOQÍ<Õ LѨÜ≥∂yã¨∞ÎO\Ï~Ú. HÍx,
qKåiOK«=Åã≤# q+¨Ü«∞"Õ∞=∞O>Ë J@∞=O\˜ =∞ǨÏ`«fiѨÓ~°‚"≥∞ÿ#
âßs~° H õ â ◊ H ˜ Î x , =∞#∞+¨ µ ºÅ∞ `« = ∞ ™ê=∂#º"≥ ∞ ÿ # HÀiHõ Å #∞
f~°∞ÛHÀ=\ÏxH˜ LѨÜ≥∂yOK«∞‰õΩO@∞<åfl~°∞.
J#O`«"≥∞ÿ# =∂#= q^Œ∞º`«∞Î Ü≥ÚHõ¯ JOâ◊, =º=Ǩ~°OÖ’
Ju ™ê=∂#º"≥∞ÿ# ~°∂ѨOÖ’ â◊s~°OÖ’x H˘xfl qt+¨ì"≥∞ÿ# K«„HÍÅ∞,
„QÆO^èŒ∞Å∞, LѨã≤÷Hõ (<å_»∞ÅÖ’ =ÙO_Õ H˘xfl =Ú_»∞Å∞)ÅÖ’ xÅfi
J~Ú=ÙO@∞Ok. D =∞ǨÏ`«Î~°"≥∞ÿ#â◊H˜Î ™ê÷<åÅ#∞ *ÏQÆ$`«O KÕÜ«∞_»"Õ∞
Ü≥∂QÆ™ê^èŒ#Å =ÚYº L^ÕÌâ◊º=Ú.
2.39 QÍÜ«∞„u, „áê}=Ú, q^Œ∞º`«∞Î W=hfl XˆH `«`ΫfiO QÆÅq.
g\˜^•fi~å „Ñ¨Ñ¨OK« =º=Ǩ~åÅ∞ #_»∞™êÎ~Ú.
2.40 1882Ö’ J"≥∞iHÍÖ’ [iy# XHõ ã¨OѶ¨∞@#, WO^Œ∞Ö’
L#fl ã¨`åºxfl |∞∞A=Ù KÕã¨∞Î#flk. =∂#= q^Œ∞º`«∞Î#∞ QÆ#∞Hõ
„Hõ=∞|núHõiOK«∞HÀQÆey`Õ, |Ü«∞\˜H˜ ѨeH˜# =∂@Å∞ [iy
f~°∞`å~Ú. #∂ºÜ«∂~°∞¯ #QÆ~°OÖ’ XHõ 22 ã¨O=`«û~åÅ Ü«Ú=‰õΩ_ç
â◊s~°OÖ’ q^Œ∞º`«∞Î ëê‰õΩ H˘_»∞`«∞#fl^Œ<Õ q+¨Ü«∞O "≥·*Ï˝x‰õΩÅ ^Œ$+≤ìH˜
=zÛOk. P Ü«Ú=‰õΩ_ç â◊s~°OÖ’x q^Œ∞º`«∞ΠѨQÆÅ∞ áÈ~Ú ~å„uѨÓ@
^•#O`«@ J^Õ Kèåi˚ JÜÕ∞k. Z<Àfl „ѨÜ≥∂QÍÅ∞ KÕâßHõ‰õÄ_®
 áê¢}q^Œº 54

"≥·*Ï˝x‰õΩÅ∞ ^•x ~°Ç¨Ï™êºxfl KèÕkOK«ÖËHõáÈÜ«∂~°∞. `«~åfi`« 13

ã¨O=`«û~åÅ ‰õΩ=∂i *Ëh "≥∂~å<£ J<Õ XHõ ÉÏeHõ â◊s~°OÖ’ ‰õÄ_®
D â◊H˜Î q[$OaèOzOk. XHõ "≥·*Ï˝x‰õΩ_»∞ „ѨÜ≥∂QÍÅ∞ x~°fiÇ≤Ïã¨∂Î
*Ëhx `åHõQÍ<Õ Hõey# qѨs`«"≥∞ÿ# ëê‰õΩH˜ J`«_»∞ KåÖÏ¿ãѨ٠ã¨Ê $ǨÏ
HÀÖ’ÊÜ«∂_»∞. *ˇh „¿Ñg∞‰õΩ_»∞ Ü«∂O^äÀãπ Uãπ „HÍѶ¨Ùì P"≥∞#∞ QÆ\ ˜ìQÍ
`åHõ@O`À>Ë Hõey# q^Œ∞º^•…`åxH˜ J`«x =„[ѨÙ@∞OQÆ~°O #Å¡|_ç
áÈ~ÚOk. XHõ™êi P"≥∞ `«#H˜+¨ì"≥∞ÿ# Ñ≤e¡x Z`«∞ΉõΩx ǨÏ$^ŒÜ«∂xH˜
ǨÏ`«∞ÎHÀQÍ<Õ áêѨO P Ñ≤e¡ ã¨Ê $Ç¨Ï HÀÖ’Ê=@"Õ∞QÍHõ ^•xH˜ „áê}Ï
áêÜ«∞ã≤÷u U~°Ê_çOk. *Ëh KÕu ã¨Ê~°≈=Å¡ 100 "å@¡ |Å∞¡ "≥eˆQk.
H˘Å~å_ÀH˜ K≥Ok# _®Hõ~ì ∞° _»|∞¡ º. Z. *Ë<û£ =∞iÜ«Ú PÜ«∞# q∞„`«∞_»∞
_®Hõì~°∞ <å~ü‡Ö’OQ∑ D q+¨Ü«∂xfl ÉÏQÍ Ñ¨ijeOz# `«~åfi`« D
q^Œ∞º`«∞Î â◊s~°O Ü≥ÚHõ¯ Hõ}ÏÅÖ’=Ù#fl ˆHO„^Œ=Ú (#∂ºH˜¡Ü«∞ãπ) Ö’
„Ѩ=Ç≤ÏOKÕ q^Œ∞º`«∞Î Jx K≥áêÊ~°∞. =∞i JO^Œi â◊s~åÖ’¡ WÖÏ ZO^Œ∞‰õΩ
[~°QÆ>Ë¡^Œx J_çy`Õ, D â◊H˜ÎˆHO„^Œ=Ú â◊s~°OÖ’ ZHõ¯_À=ÙO_ç
=ÙO_®Åx, Jk "≥·*Ï˝x‰õΩʼnõΩ ‰õÄ_® JO`«∞Ѩ@ìx q+¨Ü«∞=∞x
`≥eÜ«∞*Ëâß~°∞.
=∂#=â◊s~°=Ú „áê}q^Œ∞º`«∞Î Ü≥ÚHõ¯ Y*Ï<å J<Õ
q+¨Ü«∂xfl D L^•Ç¨Ï~°}Å∞ |∞∞A=Ù KÕã¨∞Î<åfl~Ú. =∞#=Ú
™ê=∂#º"≥∞ÿ# PǨ~°qǨ~åÅ∞, ™ê=∂#º"≥∞ÿ# âßfiã¨, ã¨OHõÅÊ|ÅO
(WKåÛù â ◊ H ˜ Î ) ÖË H õ á È=_» = ∞<Õ HÍ~° } ÏÅ=Å¡ P â◊ H ˜ Î x =$^è •
 áê¢}q^Œº 55

KÕã¨∞‰õΩO@∞<åfl=Ú. Q˘Ñ¨ÊQ˘Ñ¨Ê Ѩ#∞Å HÀã¨O ^•xx LѨÜ≥∂yOK«∞

HÀ=@OÖË^∞Œ . D q^Œ∞º`«∞<Î Õ J<ÕH~õ H° ÍÅ Ü≥∂QÆ™ê^è#Œ Å ^•fi~å *ÏQÆ$`«O
KÕã∞¨ H˘x, xÜ«∞O„`«} KÕã∞¨ H˘x Ü≥∂QÆ∞Å∞ WǨÏÖ’Hõ=Ú, Ѩ~Ö° ’Hõ=ÚÅ∞
Ô~O_çO\˜h ã¨=∞~°ú=O`«OQÍ LѨÜ≥∂yOK«∞‰õΩ<Õ"åà◊√§. ™ê^è•~°}
=º‰õΩÎʼnõΩ J™ê^蕺Å∞QÍ#∂, K«=∞`å¯~åÅ∞QÍ#∞ JxÑ≤OKÕ Ñ¨#∞Å#∞
"å~°∞ ™êkèOK«QÆeˆQ"å~°∞.
2.41 ã¨∂Hõ∆ ‡ q+¨Ü«∂Å#∞ „QÆÇ≤ÏOKÕ Ü«∞O„`«=ÚÅ∞, LѨHõ~°}
=ÚÅ ^•fi~å ã¨O"Õ^Œ#Å â◊s~°Og∞^Œ „Ѩu„H˜Ü«∞#∞ J^茺ܫ∞#O KÕã≤#
`«~åfi`« "≥·*Ï˝x‰õΩÅ∞ `≥Å∞ã¨∞‰õΩ#fl^Õq∞@O>Ë rqOzÜ«Ú#fl ''áÈ¡\’
áê¡*χ—— Ü≥ÚHõ¯ qHÍã¨O H˘~°‰õΩ Jã¨Î=ºã¨Î=ÚQÍ L#fl =∞~°=∞‡`«∞ÎÅ
Hõ=ã¨~°"≥∞ÿ# â◊s~åxH˜ D r=q^Œ∞º^•Hõ~°¬}Ï â◊H˜Î =∞ǨÏ`«Î~°"≥∞ÿ#
Éèí∂q∞‰õ#∞ x~°fiÇ≤Ïã¨∞ÎOk. nxfl 'Öˇ·Ñ¶π Ñ‘Öò¤— J<Õ ¿Ñ~°∞`À ã¨OÉ’kè™êÎ~°∞.
gi„ѨHÍ~°=Ú 'Öˇ·Ñ¶π Ѷ‘Öò¤——H˜ =∂#=ÙÅ Ü≥ÚHõ¯ QÆ∞}Hõ~°‡ã¨fiÉèÏ"åÅ`À
u#flQÍ ã¨O|O^èŒO LOk.
2.42 ÉèÏ=<å ˆH∆„`«OÖ’ U PHõ~°¬}<≥·`Õ „¿Ñ=∞ Jx JO\Ï~À Jk
ã¨=∞ã¨Î [_»=ÚÅÖ’#∂, K≥·`«#º=Ú ÅÖ’#∂ "åºÑ≤Oz=ÙOk.
™œ~°=∞O_»ÅOÖ’x „QÆÇϨ , LѨ„QÆÇ¨ Å∞ ã¨∂~°∞º_ç`À Hõeã≤ ^•x PHõ~¬° }Ï
â◊HΘ KÕ`« |OkèOѨ|_ç=Ù<åfl~Ú. áêÅѨÙO`«Ö’ ™œ~°=∞O_»ÅO |OkèOѨ
|_ç=ÙOk. =∞Ǩã¨∂~°∞º_ç Ü≥ÚHõ¯ ^èŒ$=ˆHO„^ŒO`À áêÅѨÙO`«Åhfl
HõÅ∞Ѩ|_ç=Ù<åfl~Ú. =∂#= ã¨=∂["Õ∞HÍ^Œ∞, „|Ǩ‡O_»OÖ’=Ù#fl
 áê¢}q^Œº 56

„QÆÇ¨ Å∞, #Hõ„∆ `åÅ∞ JxflO\˜h ‰õÄ_® PHõ~¬° } J<Õ qt+¨"ª ∞≥ #ÿ ã¨OHÔ à◊§`À
"å\˜"å\˜ HõHõ∆ ºÅÖ’ „Hõ=∞|^ŒúOQÍ #_çKÕ q^èŒOQÍ „ѨHõ$u Hõ>Ëìã≤
LOzOk.
2.43 |Ü≥∂HÔ q∞„ã‘,ì q*Ï˝#âß„ã¨OÎ Ö’ Ѩ<fl≥ O_»∞ Å=}ÏÅ`À qq^èŒ
"≥∂`å^Œ∞ÅÖ’ ~ÀQÍÅ L`«ÊuÎ JiHõ@ì|_»∞`«∞#flk. P =∞O^Œ∞Å#∞
â◊s~°OÖ’ „Ѩ"Õâ◊ÃÑ\˜ì zH˜`«û KÕÜ«∞|_»∞`«∞#flk. ã¨iQÍæ J^Õq^èŒOQÍ
JÜ«∞™ê¯O`«q*Ï˝#"Õ`«ÎÅ∞ â◊s~°O Ü≥ÚHõ¯ Jxfl HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ q^Œ∞º^£
=∞Ü«∞=∞x K≥|∞`«∞<åfl~°∞.
2.44 ^èŒi„u g∞^Œ J=∞$`« ~°™ê™êfi^Œ# [~°QÍÅO>Ë ã¨fiK«Ûù"≥∞ÿ#
ǨÏ$^ŒÜ∞« OÖ’ #∞O_ç J=∞$`«=∞Ü«∞"≥∞#ÿ ™ê#∞Éè∂í u =K«<åÅ =∞Ǩ`«‡ºO
=∞$`«∞_çx K≥·`«#º=O`«=Ú KÕã¨∞ÎOk. ZO_çáÈ~Ú# Hõ>ˇì zQÆ∞iã¨∞ÎOk.
~ÀQÍÅ∞ ~å=\ÏxH˜ =ÚYº HÍ~°}O „¿Ñ=∞ ÖËx rq`åÖËQÍx
q@q∞#∞Å∞, „áÈ\©#∞Š֒ѨO HÍ^Œ∞.
Éèí∂q∞H˜ L#fl@∞¡QÍ<Õ JÜ«∞™ê¯O`åxH˜ ‰õÄ_® Ô~O_»∞
^èŒ$"åÅ∞<åfl~Ú. â◊s~°O ‰õÄ_® XHõ JÜ«∞™ê¯O`«"Õ∞. JO^Œ∞Ö’#∂
Ô~O_»∞ ^èŒ$"åÅ∞<åfl~Ú. =∞ã≤Î+¨¯O L`«Î~°^èŒ$=O, [#<ÕO„kÜ«∞ ˆHO„^ŒO
(=¸ÖÏ^è•~°K«„HõO) ^ŒH˜∆}^èŒ$=O. "å\˜Ö’ J<ÕHõ Q˘Ñ¨Ê qâıëêÅ∞
^•y=Ù<åfl~Ú. â◊s~°âß„ã¨ÎO „ѨHÍ~°O L`«Î~°^èŒ$=O Ü≥ÚHõ¯ Ѩx r"å}∞
=ÙŠѨx xÜ«∞O„uOK«@O, ^ŒH˜∆}^èŒ$=O Ѩx â◊H˜Îx ѨijeOK«@O.
 áê¢}q^Œº 57

D Ô~O_ç\ ˜ Ü≥ÚHõ¯ HõÅ~ÚHõ =Å¡ qq^èŒ â◊H˜Î^è•~°Å ѨÙ@∞ìHõ [iy, ^•x

„ѨÉÏè =O`À ã¨=∞ã¨Î HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ „Hõ=∞|^ŒOú QÍ [~°∞QÆ∞`«∂=ÙO\Ï~Ú.
Ѩx JO>Ë ¿ã= =∂„`«"Õ∞ HÍ^Œ∞, ™êxfl^茺=Ú, ™êg∞Ѩº=Ú
=∞iÜ«Ú ™ê#∞Éèí∂`«∞Å Q˘Ñ¨Ê =∞ǨÏ`«fi=Ú.
2.45 ™ê^è∞Œ ã¨O`«∞Å∞ ^è∞Œ xÖ’x |∂_ç^#Œ ∞ WzÛ Ys^≥#· =∞O^Œ∞Å
HõO>ˇ =∞Oz zH˜`«û KÕã¨∞ÎO_Õ"å~°∞. Wk "åi PHõ~°¬}©Ü«∞"≥∞ÿ# =ºH˜Î
`«fi=Ú, =∞Oz ÉèÏ=#ÅKÕ`« ã¨∞ã¨OѨ#fl"≥∞ÿ# JO`«óHõ~°} Ü≥ÚHõ¯
„ѨÉèÏ=O =Å¡<Õ [~°∞QÆ∞`«∞Ok.
JÜ«∞™ê¯O`«Ñ¨Ù K«∞=fi Ü≥ÚHõ¯ ^ŒH˜∆}^èŒ$"åxfl Hõ#∞ÉÁ=∞Å
=∞^躌 (Éè$í ‰õΩ\˜ ™ê÷#OÖ’) ÉèÏQÆOÖ’=ÙOz, z#flz#fl =∂#ã≤Hõ ~ÀQÍÅ#∞
`«yæOK«»=K«∞Û. ^•x`À x„^ŒÑ¨@ìHõ áÈ=@O J<Õ ÉÏ^èŒH˜ zH˜`«û
KÕÜ«∞=K«∞Û. *Ï˝Ñ¨Hõâ◊H˜Îx, UHÍ„QÆ`«x ÃÑOK«∞H˘#@O ÖÏO\˜ „ѨÜ≥∂
[<åÅ∞ nx=Å¡ á⁄O^Œ=K«∞Û.
2.46 ''H˘Ö’~å_À——Ö’x ''ÖË_»ab—— x"åã≤ _»|∂¡ º.Ñ≤ *Ï<£û J<Õ
=ºH˜Î Éè∂í q∞֒ѨŠLO_Õ Yx*ÏÅ#∞ `«# â◊s~°O #∞Oz =KÕÛ ã¨OHˆ `åÅ
P^è•~°OQÍ `≥Å∞ã¨∞HÀQÆeQˆ "å_»∞. Éè∂í q∞Ö’=ÙO_Õ Yx*Ïxfl |\˜ì J`«x
â◊s~°OÖ’ qq^èŒ~°HÍÅ ã¨OˆH`åÅ∞ HõeˆQq. P ã¨OˆH`åÅ P^è•~°OQÍ
J`«#∞ xÅ∞Û#fl „Ѩ^Õâ◊OÖ’ Ѷ¨ÖÏ<å Yx[Ѩ٠QÆx WO`« Ѩi=∂}OÖ’
L#fl^Œx `ÕeÛ K≥ѨÊQÆeˆQ"å_»∞. "≥Ú^Œ\ J`«#∞ K≥Ñ≤Ê# q+¨Ü«∂Å#∞
 áê¢}q^Œº 58

P@HÍ~Ú`« # OQÍ f㨠∞ ‰õ Ω <Õ " å~° ∞ . `« ~ åfi`« J`« x =∂@Å∞

x[=∞=@O`À KåÖÏ=∞Ok Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞ J`«x ã¨Ç¨ Ü«∞O`À |OQÍ~°O
=O\˜ qÅ∞"≥#· Yx*ÏÅ#∞ ‰õÄ_® á⁄O^•~°∞. *’<£ûH˜ JO^Œ∞Ö’ ÉèÏQÆO
^˘iˆHk. ¿Ñ~°∞`Àáê@∞ ã¨OѨ^Œ#∞‰õÄ_® J`«#∞ á⁄O^•_»∞.
 áê¢}q^Œº 59
3. ѨOK« „áê}=ÚÅ∞ – ѨOK« ^Õ=`«Å∞
3.1 =∞#O |Ü«∞\˜H˜ HõxÑ≤OKÕ ã¨∂÷Å â◊s~°O =∂„`«"Õ∞<å?
ÃãÊ~Ú<£Ö’ XHõ Pâ◊Û~°ºHõ~°=∞~Ú# ã¨OѶ¨∞@# [iyOk.
ǨÖÏ, q∞`«QÀÅò J<Õ W^ŒÌ~°∞ ÉÏeHõÅ∞ XHõ |ã¨∞ûÖ’ „Ѩܫ∂}O
KÕã¨∞ÎO_»QÍ, ^•iÖ’ XHõ ^Œ∞~°…@# [iyOk. P ^Œ∞~°…@#Ö’ q∞`«QÀÖò
#ey K«xáÈ~ÚOk. ǨÖÏH˜ ^≥ɃÖËq∞ `«QÆÖÖË^Œ∞, HÍx ÉèíÜ«∞O =Å#
ã¨Ê $Ç¨Ï HÀÖ’Ê~ÚOk. H˘O`«¿ãѨ\ ˜ `«~åfi`« ã¨Ê $ǨÏÖ’H˜ =zÛOk.
ã¨OQÆu `≥eã≤ "åi `«e¡^ŒO„_»∞Å∞ ^Œ∞~°…@# [iy# „Ѩ^ÕâßxH˜ KÕ~°∞‰õΩ
<åfl~°∞. ǨÖÏ `«O„_ç P J=∂‡~Ú ^ŒQÆæiH˜ =zÛ, ¿Ñ~°∞ÃÑ\˜ì Ñ≤eKå_»∞
HÍx P J=∂‡~Ú <Õ#∞ ǨÖÏx HÍ^Œ∞ q∞`«QÀÖòx Jx K≥Ñ≤Ê, P"≥∞
q∞`«QÀÖò `«O„_ç "≥·Ñ¨Ù #_çzOk. P J=∂‡~ÚÅ `«e¡^ŒO„_»∞Å∞ ǨÖÏH˜
=∞u„Éèíq∞OzO^Œx `«Åz, J^ŒÌOÖ’ =ÚMÏxfl K«∂Ñ≤¿ãÎ, „Éèí=∞
`˘ÅQÆ∞`«∞O^Õ"≥∂#x J^ŒÌOÖ’ =ÚMÏxfl K«∂Ñ≤OKå~°∞. HÍx, J^ŒÌOÖ’
`«# =ÚMO K«∂ã¨∞H˘x Pâ◊Û~°ºOQÍ JÔ~! q∞`«QÀÖò =∞# ~°∂áêÖˇÖÏ
=∂iáÈÜ«∂~Ú Jx J#flk. ǨÖÏ `«O„_ç =º=™êÜ«∞^•~°∞_»∞. ÃÑ^ŒQÌ Í
K«^∞Œ =ÙHÀÖË^∞Œ . q∞`«QÀÖò `«O„_ç =∞`«„ѨKå~°‰Ωõ _»∞. q∞`«QÀÖò HÍÖËlÖ’
K«^Œ∞=Ù`«∞O_Õk. KåÖÏ q+¨Ü«∂Å QÆ∞iOz J=QÍǨÏ# LO_Õk.
„ѨÑO¨ K«„ѨMϺ`« z„`«HÍ~°∞_»∞ QÀÜ«∂ Ü≥ÚHõ¯ P`«‡ J"≥∞iHÍ
Ö’x ÃÇÏ· #~À\ò J<Õ q^è=Œ ~åeÖ’ „Ѩ"tÕ OzOk. D ã¨OѶ∞¨ @# J"≥∞i
 áê¢}q^Œº 60
HÍÖ’ KåÖÏ „ѨKå~°O á⁄OkOk. „H˘`«Î â◊s~°OÖ’x QÀÜ«∂, QÆfiÅ<£
J<Õ Ju ã¨∞O^Œ~°"≥∞ÿ# z„`åxfl wKå_»∞. ÃÇ·Ï#~À\ò J<Õ q^èŒ=~åÅ∞
Z#fl_»∂ `«# rq`« HÍÅOÖ’ z„`åÅ#∞ wÜ«∞ÖË^∞Œ . J"≥∞iHÍ "≥*· Ï˝x‰õΩÅ∞
P q`«O`«∞=Ù q+¨Ü«∞OÖ’ QÀÜ«∂ Ü≥ÚHõ¯ P`«‡x QÆ=∞xOK«QÆeQÍ~°∞.
3.5 ã¨∂úÅ â◊s~°OÖ’ =∞x+≤ Ü≥ÚHõ¯ ã¨∂Hõ∆‡ â◊s~°O Ü≥ÚHõ¯ LxH˜x
q*Ï˝#âß„ãOΨ ^è$Œ gHõiã¨∞#Î flk.
|Ü≥∂ÖÏlHõÖò áê¡™ê‡ ÉÏ_ô (Biological Plasma Body)
3.9 (^èÕÖò qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞OÖ’x #∂º~À JHÍ_»q∞ „á⁄ÃѶã¨~°∞
_®. ÃÇÏ~åÖò=¤ ~ü „Ѩu„áê}©, Jk ѨÙ~°∞QÔ <· å ã¨~ˆ , ZÅ„HÀì_#·≥ q∞H± Hˆ „∆ `«OKÕ`«
P=iOѨ|_ç LO@∞O^Œx ã≤^•úOfHõiOKå_»∞.)
`«~åfi`« D qâ◊fiq^•ºÅÜ«∂xˆH K≥Ok# "≥·*Ï˝x‰õΩ_»∞ _®.
eÜ≥Ú<å~ü¤ ~åa`ü˚ D ã≤^•úO`å<Õfl WOH˘OK≥O =ÚO^Œ∞‰õΩ fã≤ÔHo§,
D ZÅ„HÀì _≥#· q∞H± Hˆ „∆ `åxfl =∞ã≤+Î ¯¨ O ^•fi~å „Ñ¨ÉÏè q`«O KÕÜ∞« =K«∞Û#x
`≥eáê~°∞. ÉèÏ~°fÜ«∞ |∞∞+¨µÅ∞ D â◊‰Ωõ ÅÎ qHÍ™êxH˜ HÍ~°}"î ∞≥ #ÿ ^蕺#,
^è•~°}Ï =∂~åæxfl K«∂Ñ≤OKå~°∞.
3.10 ã¨fi~°æ#~°HÍÅ Ü≥ÚHõ¯ =~°‚# ã¨∂Hõ∆ ‡â◊s~°O ^•fi~å<Õ
`≥Å∞ã¨∞ÎOk. ѨÓ~°fi[#‡Ö’ L#fl *Ï˝#=Ú, ã¨O™ê¯~åÅ∞, QÆ∞}ÏÅ∞,
~°∞K«∞Å∞ "≥Ú^ŒÅ~Ú# "å\˜x `«~åfi`« [#‡Ö’ á⁄O^Œ\ÏxH˜ HÍ~°}O
‰õÄ_® D ã¨∂Hõ∆ ‡ â◊s~°"Õ∞. Éèí∂`«„¿Ñ`åÅ LxH˜ D Ѩ~ÀHõ∆(ã¨∂Hõ∆ ‡)
â◊s~°O g∞^Œ<Õ P^è•~°Ñ_¨ ç LO@∞Ok. k"åº#∞Éè∂í `«∞Å∞, Ü≥∂QÆã^≤ ∞Œ Åú ∞,
 áê¢}q^Œº 61
ã¨fiáêflÅ∞ x*ÏÅ=@O "≥Ú^ŒÅ~Ú#q ã¨∂Hõ∆ ‡â◊s~°O =Å¡<Õ [~°∞QÆ∞
`å~Ú.
ã¨∂úÅ=Ú#O^Õ HÍHõ ã¨∂Hõ;`«Ü«∞O^Œ∞ ‰õÄ_® ^蕺<åxfl
LOKåe:–
3.11 D qâ◊fiOÖ’ HõxÑ≤ã¨∞Î#fl^ŒO`å P HõxÑ≤OK«x ^•x Ü≥ÚHõ¯
„Ѩ u ~° ∂ Ѩ " Õ ∞ . |Ü« ∞ @H˜ Hõ x Ñ≤ ã ¨ ∞ Î # flk D qâ◊ fi „|Ǩ  ‡O_» O Ö’
HõxÑ≤OK«‰Ωõ O_® J^Œ$â◊ºOQÍ=Ù#fl ^•O\’¡ ÅHõÅ∆ HÀ@¡ =O`«∞‰õÄ_® ÖË^∞Œ .
JO`ÕQ͉õΩO_® =∞#H˜ J#∞Éèí=OÖ’H˜ =ã¨∞Î#flk, WO„kÜ«∂Å
J#∞Éèí"åxH˜~åx P q~å\ò ã¨fi~°∂ѨOÖ’ XHõ #Å∞ã¨O`« ‰õÄ_® HÍ^Œ∞.
D J#O`« „|Ǩ‡O_»OÖ’=Ù#fl „ѨK«O_»î"≥∞ÿ# "Õ_ç=ÚO^Œ∞ ã¨∂~°∞º_ç
"Õ_ç XHõ QÆ∞iqO^ŒyO[ ÖËHõ P=yO[O`≥·<å LO_»^Œ∞. P ã¨∂~°∞º_ç
K«∞@∂ì q_»∞^ŒÅ J~Ú# "Õ_çÖ’ #∞O_ç Ѩ$kèfi "≥·Ñ¨Ù „Ѩã¨iOz
=„H©HõiOzáÈ~Ú# "Õ_çÖ’ KåÖÏ ã¨∂H∆͇u ã¨∂Hõ∆ ‡"≥∞ÿ# Ѩi=∂}O
Hõey#^Œx =∞# J#∞Éèí"åxH˜ =ã¨∞Î#flk.
=∞x+≤ â◊s~å<Õfl fã¨∞HÀO_ç. WO`« ÃÑ^ŒÌ =∂#= â◊s~°O
=ã¨∞Î`«ó z#fl g~°ºHõ}O Ü≥ÚHõ¯ #∂ºH˜¡Ü«∞ãπÖ’ LO_Õ [#∞º`«`«Î fiî"Õ∞.
ã¨∂Hõ∆ ‡, HÍ~°} â◊s~åÅ Ü≥ÚHõ¯ ã≤÷u, â◊H˜Î, HõÅÊ#,
LѨÜ≥∂QÍÅ „Ѩ„H˜Ü«∞x J~°úO KÕã¨∞HÀ"åÅO>Ë „áêp# J#∞Éèí=A˝Å
J#∞Éèí"åÅ #∞O_ç ÖÏÉèíO á⁄O^•eû LO@∞Ok. JO`«iHõ∆ ã¨∂Hõ∆ ‡
„Ѩ"åÇ¨Ï QÆ=∞#OÖ’, QÆ`«HÍÅOÖ’ [iy# =∂~°∞ÊÅ#∞, =∂#=â◊s~°
 áê¢}q^Œº 62
™ê=∞~°úºOÖ’ =zÛ# =º`庙êÅ#∞ ^Œ$+≤ìÖ’ LOK«∞H˘x Ѩiâ’^èŒ#Å#∞
H˘#™êyOK«=Åã≤=ÙO@∞Ok.
HõxÑ≤ã∞¨ #Î fl D ã¨∂Åú â◊s~°ÑÙ¨ QÆuq^è∞Œ ʼnõΩ ǨÏ^Œ∞Ì Éè∂í Ö’HõO.
JÖψQ ã¨∂Hõ∆ ‡â◊s~åxH˜ Éèí∞=~À¡Hõ=Ú, HÍ~°} â◊s~åxH˜ ã¨∞=~À¡Hõ=Ú
ǨÏ^Œ∞Ì. g\˜=~°‰õΩ 㨄H˜Ü«∞`« "åºÑ≤Oz=ÙOk. D Éèí∂ó, Éèí∞=ó, ã¨∞=ó
Ö’HÍÅ#∞ ™ê=∂#ºOQÍ „QÆǨÏ, LѨ„QÆǨÏ, #Hõ∆„`« Ö’HÍÅ∞QÍ J~°úO
KÕã¨∞H˘x =∞~°záÈ`«∞O\Ï~°∞. Ö’Hõ=Ú, „QÆǨÏ=Ú Ô~O_»∂ ZѨC_»∂
XHõ\ ˜ HÍ^Œ∞. „QÆǨÏ=Ú ã¨∂úÅ=∞~Ú#k(Éè∫uHõ=∞~Ú#k).Ö’Hõ=Ú
ã¨∂Hõ;"≥∞ÿ#k (HõxÑ≤OK«xk). ã¨fi~°æ#~°HÍÅ Ü≥ÚHõ¯ =~°‚# ã¨∂Hõ;
â◊s~°O^•fi~å<Õ `≥Å∞ã¨∞ÎOk. ѨÓ~°fi[#‡Ö’=Ù#fl *Ï˝#=Ú, ã¨O™ê¯~åÅ∞,
QÆ∞}ÏÅ∞, ~°∞K«∞Å∞ "≥Ú^ŒÅ~Ú# "å\˜x `«~åfi`« [#‡Ö’ á⁄O^Œ\ÏxH˜
HÍ~°}O D ã¨∂Hõ;â◊s~°"Õ∞. Éèí∂`«„¿Ñ`åÅ LxH˜ D Ѩ~ÀHõ∆ (ã¨∂Hõ;)
~°∂ѨOg∞^Õ P^è•~°Ñ¨_ç LO@∞Ok. k"åº#∞Éèí∂`«∞Å∞, Ü≥∂QÆã≤^Œ∞úÅ∞,
ã¨fiáêflÅ∞ x*ÏÅ=@O "≥Ú^ŒÅ~Ú#q ã¨∂Hõ; â◊s~°O =Å#<Õ
[~°∞QÆ∞`å~Ú.
Éèí∂Ö’HõO ֒ѨŠJ^Œ$â◊ºã≤÷uÖ’ Ô~O_»∞ W`«~° Ö’HÍÅ∞
Hõeã≤=Ù<åfl~Ú. J"Õ Éè∞í =~À¡H=õ Ú, ã¨∞=~À¡H=õ Ú. "å\˜ãu÷≤ Éè∂í Ö’HÍxH˜
aè#fl"≥∞ÿ#k. WHõ¯_» Ѩ^•~°ú=Ú Ü≥ÚHõ¯ „áê^è•#º`« LOk. =∞#‰õΩ HõeˆQ
ã¨∞Y^Œ∞óMÏÅ∞ J}∞Ѩ^•~åúÅ =∂^茺=∞OÖ’ HõÅ∞QÆ∞`«∞O\Ï~Ú. WHõ¯_»
=∞#O HÀi#q Ѩ^•~åúÅ ~°∂ѨOÖ’<Õ Åaè™êÎ~Ú. ã¨∂÷Å â◊s~°=Ú
Ѩ^•~°ú=Ú`À `«Ü«∂Ô~·#k. JO^Œ∞=Å# Jk Ѩ^•~åúÅ =~°ˆH KÕ~°QÆÅ∞
 áê¢}q^Œº 63
QÆ∞`«∞Ok. Éèí∞=~À¡Hõ=Ú PÖ’K«<å „Ñ¨^è•#"≥∞ÿ#k HÍ|\˜ì, ^•x J#∞
Éèí∂`«∞Å∞, â◊‰õΩÎÅ∞, ã¨=∞~°ú`«, J=HÍâ◊=ÚÅ∞ =ºH˜Î Ü≥ÚHõ¯ PÖ’K«<å
â◊H˜Îg∞^Œ P^è•~°Ñ¨_ç LO\Ï~Ú.
3.12 ã¨∞=~À¡Hõ=Ú ÉèÏ=<åÖ’Hõ=Ú. Wk ÉèÏ=<å „Ñ¨^è•#=∞
~Ú#k. ÉèÏ=#ÅÖ’ ~°ã¨O=ÙOk. „¿Ñ=∞ ~°ã¨O =ÚYº=∞~Ú#k.
`«b¡Ñ≤Å¡Å =∞^茺, ÉèÏ~åºÉèí~°ÎÅ =∞^茺, q∞„`«∞Å=∞^茺 LO_Õ QÍ_è»`«,
J<Àº#º`«, Pf‡Ü«∞`« =∞#O „Ѩ`«ºHõ∆OQÍ K«∂_»QÆÅ=Ú. "å~°∞
ã¨OÜ≥∂QÆO=Å¡ HõeQˆ ã¨∞MÏxfl, qÜ≥∂QÆO =Å¡ HõeQˆ ^Œ∞óMÏxfl ZO`«QÍ
J#∞Éèíq™êÎ~À, ^•xx ã¨Ç¨Ï$^ŒÜ«Ú_≥·# =ºH˜Î, `«# J#∞Éèí∂u ^•fi~å
K«H¯õ QÍ `≥Å∞ã¨∞HÀQÆÅ_»∞. D ÉèÏ=#Å∞ ZO`À Q˘Ñ¨ÊQÍ=ÙO_ç, â◊s~åxfl
=∞#ã¨∞ûx ZHõ¯_≥Hõ¯_çHÀ fã¨∞‰õΩ áÈQÆÅ∞QÆ∞`å~Ú. „â◊^Œú, qâßfi™êÅ`À
^Õ=Ùà◊§‰õΩ #=∞㨯iOz, "åig∞^Œ `«# ÉèÏ=áê~°=â◊ºOKÕ`« =~åÅ#∞
á⁄O^Œ@O, W^ŒO`å P ÉèÏ"å"ÕâÑ◊ Ù¨ K«=∞`å¯~°"∞Õ . ^Õ=`«Å∞<åfl~À ÖË^À
"åiH˜ =~åÅ∞ WKÕÛ â◊H=Θ ÙO^À ÖË^À HÍx D ã¨`åºxfl `≥Å∞ã¨∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ
=∞x+≤ Ü≥ÚHõ¯ ÉèÏ=<åâ◊HΘ Ü≥ÚHõ¯ f„=`«#∞ J~°Oú KÕã∞¨ HÀ=Åã≤=ã¨∞OÎ k.
JO^Œ∞Ö’ „â◊^Œú Ü≥ÚHõ¯ JѨiq∞`«=∞~Ú# |ÅO =ÙOk. Z=iH˜ ZO`«
„â◊^Œú=ÙO^À JO`« QÆ\ ˜ì qâßfiã¨O HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok. Z=iH˜ ZO`« „ѨQÍ_è»
ã¨OHõÅÊO LO^À JO`« Q˘Ñ¨Êâ◊H˜Î =∞iÜ«Ú ÉèÏ=#Å ã¨O"Õ^Œ#Å∞
HõÅ∞QÆ∞`å~Ú. ^Õ=`«Å∞ P ÉèÏ=#Å <å}º`«#∞|\˜ì, â◊H˜Î ã¨OѨ#fl`«QÆÅ
=~åÅ#∞ „Ѩ™êk™êÎ~°∞.
U^≥<· åã¨~ˆ â◊HΘ ã¨∂Hõ∆ ‡=∞ÜÕ∞ºH˘nÌ ^•x f„=`« ÃÑ~°∞QÆ∞`«∂<Õ
 áê¢}q^Œº 64
LO@∞Ok. Ju ã¨∂Hõ∆ ‡=∞~Ú# J}∞=ÙÖ’ L#fl â◊H˜Î =∞\˜ìÖ’ ÖË^Œ∞.
D^äŒ~üÖ’ L#fl â◊H˜Î QÍeÖ’ ÖË^Œ∞. PqiÖ’ L#fl â◊H˜Î h\˜Ö’ ÖË^Œ∞.
x~°O`«~O° =∞# „ѨÜ∞« `åflÅ∞ ã¨∂Å÷ â◊s~°O Ü≥ÚHõ¯ â’Éè,í `«$Ñ≤,Î Q˘Ñ¨ÊÅ
HÀã¨"Õ∞ [~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú. ã¨∂Hõ∆ ‡, HÍ~°} â◊s~åÅ x~°¡Hõ∆ ºO=Å¡ HõeˆQ
Ǩxx `≥Å∞ã¨∞H˘x, "å\˜x ‰õÄ_® ã¨∂Å÷ â◊s~°O =∂kiQÍ L#fl`«OQÍ
KÕã¨∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ „Ѩܫ∞`«flO KÕ¿ãÎ Z\Ï¡O\˜ J^Œ∞ƒù`«=∞~Ú# ÖÏÉèÏÅ∞
HõÅ∞QÆ∞ `åÜ«∞O>Ë, ^•x =Å# rq`«O ^èŒ#º=∞=Ù`«∞Ok. Éèí∂Ö’HõOÖ’
Éè∫uHõ Ѩ^•~åúÅ#∞ á⁄O^Œ@O=Å# HõeˆQ H˘kÌáê\˜ ã¨∞MÏxfl
á⁄O^Œ\ÏxˆH =∞# *Ï˝#O HõÅ=~°O K≥O^Œ∞`«∂ LO@∞Ok. Éèí∞=~ü,
ã¨∞=~À¡HÍÅ qÉèí∂`«∞Å#∞ J~°úO KÕã¨∞H˘#QÆey`Õ x[=∞~Ú#
ã¨OѨ#∞flÅ=∞=QÆÅ∞QÆ∞`å=Ú. =∞#∞+¨µºÅ#∞ J@∞=O\˜ J#O`«"≥∞ÿ#
ã¨OѨ^ŒÅ‰õΩ "å~°ã¨∞Å∞QÍ KÕÜ«∞@"Õ∞ Ü≥∂QÆ ™ê^èŒ#Å Ü≥ÚHõ¯
„ѨÜ≥∂[#=Ú.
ã¨∂Hõ∆ ‡â◊s~°=Ú Ü≥ÚHõ¯ „áê^èŒq∞Hõ „áê}=Ú "≥Å∞QÆ∞Å∞
z"Õ∞‡ „áê}~°=fiÅ∞:–
=∂#= â◊s~°=Ú U ã¨∂Hõ∆ ‡ J}∞=ÙÅ`À xi‡OѨ|_ç#^À
^•xx Hõ}=Ú(ÃãÖò) Jx JO\Ï~°∞. XHõ Hõ}=Ú#∞ Ô~O_»∞ ÉèÏQÍÅ∞QÍ
qÉèílOK«=K«∞Û. XHõ\ ˜ 'ã¨~Ú\’ áê¡["£∞—, Ô~O_Àk '#∂ºH˜¡Ü«∞ãπ—.
ã¨~Ú\’ áê¡*Ïxfl Hõ}=Ú Ü≥ÚHõ¯ ~°™êÜ«∞# qÉèÏQÆ=Ú, #∂ºH˜¡Ü«∞ãπx
ã¨O™ê¯~° qÉèÏQÆ=ÚQÍ K≥ѨÊ=K«∞Û. r=#OÖ’ =ÚYº K≥·`«#º=Ú D
#∂ºH˜¡Ü«∞ãπÖ’x „ѨHÍâ◊=Ú, "Õ_ç, PHõ~°¬}, q^Œ∞º`«∞Î, ^èŒfix, QÆ`«∞Å
 áê¢}q^Œº 65
~°∂áêÖ’¡ LO@∞Ok. D q^èOŒ QÍ â◊s~°ÑÙ¨ J}∞=ÙÅÖ’ "åºÑ≤OzÜ«Ú#fl
D #∂ºH˜¡Ü«∞ãπ Ö’ Hõeã≤=Ù#fl XHõ ã¨=¸Ç¨xfl (Ü«¸x\ò)
ã¨∂Hõ∆ ‡â◊s~°=Ú JO\Ï~°∞. ÉèÏ~°fÜ«∞ Ü≥∂QÆâß„ã¨ÎOÖ’ D `«`åÎ fixfl
„áê}=∞h, ^•x`À `«Ü«∂Ô~·# ã¨∂Hõ∆ ‡â◊s~åxfl „áê}=∞Ü«∞HÀâ◊=∞h
K≥áêÎ~∞° . =ÚO^Œ∞ J^蕺ܫ∞OÖ’ =i‚OK«|_ç# '|Ü≥∂ÖÏlHõÖò áê¡™ê‡ÉÏ_ç—
ÜÕ∞ D „áê}=∞Ü«∞HÀâ◊=Ú.
3.13 Ѩ~å¢Ñ¨Hõ$u Ü≥ÚHõ¯ KÕ`«<åâ◊H˜Î :–
qâ◊fi"åºÑ¨Î=∞~Ú# ѨOK«`«`åÎ fiÅ, ѨOK«=∞ǨÉèí∂`åÅ
KÕ`«#`«fi"Õ∞ „áê}=Ú. „áê}Ï<Õfl r=#â◊H˜Î JO\Ï~°∞. Jk "åÜ«Ú=Ù,
PHÍâßÅ`À HõÅã≤=ÙO@∞Ok, HÍx "å\˜H˜ aè#fl=∞~Ú#k. ^Õx<≥·`Õ
[_»„ѨHõ$u JO\Ï~À x*ÏxH˜ Jk ‰õÄ_® [_»=Ú HÍ^Œ∞. JO^Œ∞Ö’
„áê}=Ú H˘kÌ Ñ¨i=∂}OÖ’ xO_ç=ÙO@∞Ok. ѨÓiÎQÍ „áê}=Ú ÖËxk
x~°∞ѨÜ≥∂QÆ"Õ∞QÍHõ #tOzáÈ`«∞Ok. „áê}O ÖˉõΩO_® U =ã¨∞Î=Ó
`«# ~°∂áêxfl á⁄O^ŒÖ^Ë ∞Œ . ^•x ã¨ÇϨ [ QÆ∞}ÏÅ∞ ‰õÄ_® ã≤~÷ O° QÍ LO_Œ=Ù.
^Œ∞~åæ^Õq ~°∂ѨOÖ’ D `«`åÎ fi<Õfl („áê} â◊H˜Î) ѨÓ[ KÕ™êÎ~°∞. â◊H˜Î
JO>Ë J^Õ.
^Œ∞~åæ ã¨Ñ¨Îâ◊u Ö’ 'Ü«∂ ^Õg ã¨~°fi Éèí∂`Õ+¨µ â◊H˜Î ~°∂¿Ñ}
ã¨Oã≤÷`å— "≥Ú^ŒÅ~Ú# â’¡HÍÅÖ’ J<ÕHõ ~°∂áêÅÖ’ J^Õ `«`åÎ fixH˜
'#=∞ã¨ÃΠ㺷 , #=∞ã¨ÃΠ㺷 , #=∞ã¨ÃΠ㺷 #=∞ó— Jx Jaè=O^Œ# K≥Ü∞« º|_çOk.
q[Ü«∞^Œâq◊ ∞ ~ÀA# â◊HÑΘ Ó¨ *Ï ~°∂ѨOÖ’ =∞#=Ú D „áê}`«`åÎ fixH˜
 áê¢}q^Œº 66
#=∞㨯iOz, ѨÓl™êÎ=Ú. ã¨$+≤ìÖ’ Wq∞_çÜ«Ú#fl D „áê}=Ú
^Œ∞~°ƒÅ"≥∞ÿáÈ`Õ, Ç‘Ï#Ü«ÚQÆO =ã¨∞ÎOk. JѨC_»∞ "≥Ú`«ÎO r=-
[O`«∞*ÏÅ=Ú ^Œ∞~°ƒÅ"≥∞ÿ# â◊s~°O`À JÅÊr=ÙÖˇ·, =∞O^Œ|∞^Œ∞úÖˇ·,
Ç‘Ï#"≥∞ÿ# PÖ’K«#Å∞ Hõey=ÙO\Ï~°∞. P „áê}"Õ∞ |ÅOQÍ=ÙO>Ë D
ã¨$+≤ìÖ’ Jhfl L`«¯ $+¨ìOQÍ<Õ LO\Ï~Ú. ã¨`«ºÜ«ÚQÆ=Ú =∞iÜ«Ú
HõeÜ«ÚQÆ=ÚÅ ÉË^èŒ=Ú D qâ◊fi„áê}=Ú Ü≥ÚHõ¯ |Å=Ú, f„=`«Å
g∞^Œ P^è•~°Ñ_¨ ç LO@∞Ok. ZѨC_≥`· Õ ã¨$+≤Öì ’ D „áê}=Ú, áÈQÍáÈQÍ
H©∆}˜Oz Ѩiã¨=∂ѨÎã≤÷uH˜ KÕ~°∞`«∞O^À JѨC_»∞ „Ѩà◊Ü«∞O =ã¨∞ÎOk.
Ѩ~°=∂}∞=ÙÅ#∞ XHõ^•xH˘Hõ\ ˜ HõeÑ≤=ÙOKÕ JÜ«∞™ê¯O`« „áê}â◊H˜Î
ÖˉΩõ O_®áÈ`Õ, Jq q™ÈÊù@#O K≥Ok ^è∂Œ oÖÏQÍ K≥ÖÏ¡K^≥ ∞Œ ~Ô á· È`å~Ú.
3.14 „áê}Ïyfl ã¨fi~°∂ѨO WÖÏ x~°∂Ñ≤OK«|_çOk.

—ÜÕ∞ëÈ Jyfl ã¨ÎѨ`Õº+¨ ã¨∂~°º ÜÕ∞+¨ Ѩ~°˚<Àº =∞^茺"å#+¨µ

ÜÕ∞+¨ Ѩ$kèg ~°~Úˆ~Ì=ó ã¨KåÛù=∞$`«"£∞ K«Ü«∞`«∞—
Ѩ„â’flѨx+¨`«∞Î 2/5.
J#QÍ D „áê}"Õ∞ â◊s~°OÖ’ Jyfl ~°∂áêxfl ^èŒiOz
`åѨ=Ú ("Õ_ç) QÍ L#flk. W^Õ ã¨∂~°∞º_»∞, "Õ∞Ѷ¨∞=Ú, WO„^Œ∞_»∞,
"åÜ«Ú=Ù, Ѩ$nèfi =∞iÜ«Ú Éèí∂`«ã¨=Ú^•Ü«∞=Ú. W^Õ ã¨`«º=Ú,
Jã¨`«º=Ú =∞iÜ«Ú J=∞$`« ã¨fi~°∂Ѩ„|Ǩχ ‰õÄ_®.
D „áê}=Ú "åÜ«Ú=Ù HÍx, WO„kÜ«∂Å∞ HÍx HÍ=Ù.
 áê¢}q^Œº 67
âß„™êÎÅÖ’ nxxQÆ∞iOz ~°H~õ H° ÍÅ∞QÍ K≥Ñʨ |_ç=ÙOk. („Ѩâ’flѨx+¨`∞« ÖÎ ’
nxx =∞iO`« ã¨Ê+¨ìOQÍ K≥áêÊ~°∞.)
—`å<£ fi s+¨ ª ó áê„} L"åK« =∂ "≥ ∂ Ǩ Ï =∂ Ѩ ^ è £ ^ä •
JǨÏ"Õ∞"≥·`«`«ÊOK«^è•`å‡#O Ѩq„Éèí*ˇ·º`ü ^•ú}=∞=+¨ªÉèíº q^è•~°Ü«∂q∞—
Ѩ„â’flѨx+¨`ü 2.3
J#QÍ P Q˘Ñ¨Ê „áê}=Ú– =∞#ã¨∞û, WO„kÜ«∞=ÚÅ`À
K≥Ñ≤ÊOk –'h=Ù "≥∂ǨÏ=ÚÖ’ Ѩ_»=^Œ∞Ì. <Õ<Õ Ñ¨OK«~°∂áêÅÖ’ D
â◊s~åxfl ^èŒiOz Ü«Ú<åfl#∞—.
'Z`« ™ê‡~å˚Ü«∞`Õáê„}À =∞#ǨÏó 㨈~fiOk„Ü«∂}˜K«.— =∂O_»∂ºH± 2.1.3
J#QÍ: D „áê}=Ú =∞#ã¨∞û, WO„kÜ«∂Å HõO>Ë
aè#fl"≥∞ÿ#k.
"≥k· Hõ q"ÕK#« Ö’ „áê}O`Àáê@∞ "åÜ«Ú=Ù Ü≥ÚHõ¯ qâı+¡ }¨
‰õÄ_® LOk. Wk J<ÕHõKÀ@¡ „áê}"åÜ«Ú=ÙQÍ K≥ѨÊ|_çOk.
q*Ï˝#=O`«∞Å∞ P "åÜ«Ú „Ѩ"åǨÏOÖ’ „Ѩ=Ç≤ÏOKÕ q^Œ∞º`ü `«~O° QÍÅÖ’
D „áê}O LO@∞O^Œx JO\Ï~°∞.
3.15 „áê}â◊H˜Î Ü≥ÚHõ¯ „Ѩ`«ºHõ∆ „Ѩ=∂}=Ú :–
Hõ}ÏÅ Ü≥ÚHõ¯ JO`«~°æ`« ‰õÄ~°∞ÊÖ’x XHõ =∞ǨÏ`«Î~°"≥∞ÿ#
P^è•~°O '"≥∞\ÿ ’ HÍO„_çÜ∂« —. nx<Õ Hõ}ÏÅÜ≥ÚHõ¯ q^Œ∞º`ü ÉèÏO_®QÍ~°=Ú
ÖËHõ Ѩ=~üÇϨ ∫ãπ Jx K≥Ñʨ =K«∞Û. „Ѩu XHõ¯iÖ’ „Ѩ=Ç≤Ïã¨∞#Î fl =∂#gÜ«∞
 áê¢}q^Œº 68
q^Œ∞º`«∞Î#∞ P^蕺u‡Hõ ѨiÉèÏ+¨Ö’ '„áê}=Ú— JO\Ï~°∞.
3.19 (=∂™È¯ x"åã≤ ‰õΩ=∂i =∂~ÚMËÖ’"å ~°ëêº "≥·*Ï˝x‰õΩÅ Pã¨H˜ÎHõ~°
Ѩiâ’^èŒ<å =ã¨∞Î=ÙQÍ LO_Õk. P"≥∞ `«# ^Œ$+≤ª„ѨÉèÏ=OKÕ`« QÆ_çÜ«∂~°Ñ¨Ù =ÚÅ∞¡#∞
"≥#HõH˜, =ÚO^ŒiH˜ HõkeOK«@O ÖÏO\˜q KÕÜ«∞QÆeˆQk. D „Ѩ^Œ~°≈#Å#∞ ã≤x=∂ÖÏQÍ
g_çÜ≥∂H˜ ZH˜¯Oz KåÖÏ „ѨÜ≥∂QÆâßÅÅÖ’ Ѩiâ’^èŒ#Å∞ KÕÜ«∞|_®¤~Ú. "≥·*Ï˝x‰õΩÅ∞
^•xx =∞ã≤+Î ¯¨ Ѩ٠q^Œ∞º`«∞Î Ü≥ÚHõ¯ PHõ~¬° }Ïâ◊H(Θ ZÅ„HÀì =∂ÔQfl\˜H± á¶ê~ü‡) Ü≥ÚHõ¯ „ѨÉÏè =OQÍ
x~°∂Ñ≤OKå~°∞. Dq^èŒ"≥∞ÿ#â◊H˜Î „Ѩu =∞x+≤Ö’#∂ LO@∞O^Œh, Ѩiã≤÷`«∞Å#∞ |\˜ì Jk
Z=iÖ’<≥·<å J„Ѩܫ∞`«flOQÍ „ѨHõ\ ˜OѨ|_»∞`«∞O^Œx, „Ѩܫ∞`«flѨÓ~°fiHõOQÍ P â◊H˜Îx
ÃÑOK«∞HÀ=K«∞Û#x "≥Å¡_çOKå~°∞. ~°ëêº "≥·*Ï˝x‰õΩ_»∞ „Ѩu=∞x+≤ #∞O_ç |Ü«∞ÅÊ_Õ
q^Œ∞ºu¯~°}ÏÅ#∞ H˘eKÕ Ü«∞O„`åxfl ‰õÄ_® `«Ü«∂~°∞KÕâß_»∞.)
D L^•Ç¨Ï~°} =∞x+≤ â◊s~°O „áê}q^Œ∞º`«∞Î Ü≥ÚHõ¯ Y*Ï<åQÍ
`≥eÜ«∞*Ëã¨∞Î#flk.
=∂#gÜ«∞ q^Œ∞º`«∞Î Ü≥ÚHõ¯ J#∞Éèí"åxfl =∞x+≤ =ÚYO
Ö’#∞, Hõà◊§Ö’#∂ JkèHõOQÍ „ѨHõ\ ˜`« =∞=@O K«∂_»=K«∞Û. JÖψQ
"å‰õΩ¯Ö’x =∞$^Œ∞`«fiO ÖËHõ Hõi#î `«fi=ÚÖ’‰õÄ_® P â◊HΘ Ü≥ÚHõ¯ „ѨÉÏè "åxfl
QÆ=∞xOK«=K«∞Û.
3.20 =∂#= q^Œ∞º`«∞Î T~°Î fiQÍq∞, J^èÀQÍq∞ J<Õ Ô~O_»∞
„Ѩ"åǨÅ∞QÍ LO@∞Ok. =∞ã≤+Î ¯¨ =Ú T~°fi÷ QÍq∞ „Ѩ"åǨxH˜ Hˆ O„^Œ=Ú.
Jk =∞~°‡ã¨Å÷ =Ú (=¸ÖÏ^è•~° K«„HõO) Ü≥ÚHõ¯ „ѨÉÏè =OKÕ`« =ºH˜`Î fi« =ÚQÍ
qHõãO≤ z, „ѨuÉèÏ=O`«=∞=Ù`«∞Ok. |∞kú‰Ωõ â◊Å`«, =∞<À|ÅO ~°∂áêÖ’¡
 áê¢}q^Œº 69
â∫~°º=Ú, ™êǨÏã¨=Ú, P^Œ~°≈=O`«"≥∞ÿ# Q˘Ñ¨Ê QÆ∞}ÏÅÖ’ ‰õÄ_® D
q^Œ∞º`«∞ΠѨxKÕã¨∂Î=ÙO@∞Ok. Ü≥∂QÍÉèϺã¨=Ú, *Ï˝# ™ê^èŒ#Å ã¨=∞ã¨Î
„ѨÜ≥∂[<åÅ∞ D T~°úfiQÍq∞ ˆHO„^Œ=Ú (=∞ã≤Î+¨¯=Ú) ^•fi~å
ã¨OѨ#fl=O`«=∞=Ù `å~Ú. ã¨fi~°=æ Ú, =ÚH˜Î Ü≥ÚHõ¯ ã≤^∞Œ Åú ∞ D Hˆ O„^Œ=Ú
Ü≥ÚHõ¯ q^Œ∞º`«∞`Î À *’_çOѨ|_ç=ÙO\Ï~Ú. =∞x+≤ =ÚYOÖ’ HõxÑ≤OKÕ
`Õ[ã¨∞û D T~°fiú QÍq∞ Ü≥ÚHõ¯ zǨÏfl=ÚQÍ J~°Oú KÕã∞¨ HÀ"åe. J^èÀQÍq∞
q^Œ∞º`«∞Î [#<ÕO„kÜ«∂ÅÖ’ ˆHO„nHõ$`«"≥∞ÿ LO@∞Ok. ~°u ã¨∞MÏxfl
HõeyOz, ã¨O`å<À`«ÊuÎH˜ LѨÜ≥∂QÆѨ_»∞`«∂ LO@∞Ok. qq^èŒ
HõàÏq<À^•Å∞, P#O^Œ=Ú WHõ¯_Õ L^Œƒùq™êÎ~Ú. „|ǨχK«~°º áêÅ#
=Å¡ HõeQˆ „ѨÜ∂≥ [<åÅ∞ [#<ÕO„kÜ«∂xH˜ ã¨xflÇ≤Ï`«OQÍ=Ù#fl q^Œ∞º`«∞Î
Ü≥ÚHõ¯ „ѨÉÏè ="Õ∞. =¸ÖÏ^è•~°K„« HõOÖ’x ‰õΩO_»ehâ◊HxΘ *ÏQÆ$`«O KÕ¿ã
™ê^èŒ#, =∞x+≤ `«# *’ºu~°‡Ü«∞ HÍOux `Õ*’=O`«O KÕã¨∞HÀ=K«∞Û.
T~°fi÷ QÍq∞, J^èÀQÍq∞ q^Œ∞º`«∞ÅÎ „Ѩ"åǨÅ#∞ L`«~Î ,° ^ŒH}∆˜
^èŒ$"åÅ =∂kiQÍ aè#fl „ѨHõ$`«∞Å`À XHõ^•xH˘Hõ\ ˜ ^Œ∂~°OQÍ
L#flѨÊ\˜H© ™ê^èŒ#KÕ`« "Õ∞~°∞^ŒO_»=Ú ^•fi~å Ѩ~°ã¨Ê~°O HõÅ∞Ѩ|_ç
L<åfl~Ú. [#<ÕO„kÜ«∞ LnÌÑ#¨ O =Å# =∞ã≤+Î ¯¨ OÖ’ U~°Ê_Õ ã¨OH∆ÀÉèOí
L`«¯ $+ì̈"≥∞ÿ# qKå~°} ^•fi~å HÍ=∞ qHÍ~åÅ#∞ J}˜z"ÕÜ«∞=K«∞Û. D
Ô~O_»∞ â◊H˜Î „Ѩ"åǨÅ#∞ ã¨iÜ≥ÿ∞# Ѩ^ŒúuÖ’ HõeÑ≤ ã¨=∞#fiÜ«∞=Ú
KÕã¨∞HÀQÆey`Õ, ^•x „ѨÉèÏ=OKÕ`« =ºH˜Î`«fi qHÍã¨OÖ’ J^Œ∞ƒù`åÅ#∞
K«∂_»=K«∞Û.
=∂#= â◊s~°ÑÙ¨ q^Œ∞º`«∞Î XHõ „Ѩ`º« Hõ∆ ã¨`º« O. "≥eQˆ |Å∞ƒÖ’
 áê¢}q^Œº 70
„ѨHÍtOKÕ q^Œ∞º`«∞Î#∞ H˘ez#@∞¡, Hõà◊§Ö’ „ѨHÍtOKÕ q^Œ∞º`ò
„ѨHÍâ◊QÆi=∞#∞ K«Hõ¯QÍ J~°úO KÕã¨∞HÀ=K«∞Û#∞.
„ѨѨOK«OÖ’ Q˘Ñ¨ÊQ˘Ñ¨Ê Ü«∞O„`åÅ∞ KÕ¿ã Ѩxx =∞x+≤
ˆH=ÅO `«# WKåÛùâ◊H˜Î (ã¨OHõÅÊ|ÅO) KÕ`« KÕÜ«∞QÆÅ∞QÆ∞`«∞<åfl_»O>Ë
P â◊H˜Î Ü≥ÚHõ¯ „ѨK«O_»`« ZO`«\ ˜^À `≥Å∞ã¨∞ÎOk. JO>Ë „áê}â◊H˜Î
Ü≥ÚHõ¯ xÜ«∞O„`«} WKåÛùâ◊H˜Î =ÖË¡ [~°∞QÆ∞`«∞Ok. ™ê=∂#º ã≤÷uÖ’
PǨ~°=Ú, âßfiã¨^•fi~å ÅaèOKÕ q^Œ∞º`«∞ΠѨxKÕã∂¨ Î LO@∞Ok. ZѨC_≥`· Õ
Ü≥∂QÍÉèϺã¨OKÕ`« JO`«~O° QÆOÖ’ ^•x ™ê=∞~åúºxfl `≥Å∞ã¨∞‰õΩO\Ï_À,
P â◊H˜Îx =$kúKÕã≤ ã¨OHõÅÊ|ÅO KÕ`«, Z@∞=O\˜ HÀiHõÅ<≥·<å ã¨Ñ¶¨ÅO
KÕã¨∞‰õΩx, HÀ~°∞‰õΩ#flO`« HÍÅO „|`«∞HõQÆÅ â◊H˜Îx Hõey=ÙO\Ï_»∞.
„H˜™êÎ<£ J<Õ Ü«Ú<åh "≥^· ∞Œ º_»∞ `«# „"Õà§◊ Ö’ L#fl WO„^Œ*ÏÅ
â◊H#Θ ∞=ÙѨÜ∂≥ yOz Ç≤Ï@¡~ü Ü≥ÚHõ¯ =∞$`«∞ºáêâßÖ’¡ z‰õΩ¯‰õΩ#fl ã¨∞=∂~°∞
ÅHõ∆=∞Ok áêÅã‘Î<å "åix q=Ú‰õΩÎÅ#∞ KÕâß_»∞.
=∞#∞+¨µºÅ∞ JѨ"å^Œ∞Å∞ HÍ~°∞
(ÖË^•) JѨ"å^Œ∞Å∞ =∞#∞+¨µºÅ∞ HÍ~°∞ :–
3.22 (KÕѨÅÖ’ `«‰õΩ¯= "ÀÖËìl q^Œ∞º`«∞Î QÆÅq, Z‰õΩ¯= "ÀÖËìl
q^Œ∞º`«∞Î QÆÅq =ÙO\Ï~Ú.) "å\˜Ö’ XHõ qt+¨ì"≥∞ÿ# <å_ô`«O`«∞=ÙÅ
Ѩ\ ©ìÅ∞O\Ï~Ú. P Ѩ\ ©ìÅ =∞^茺 Ѷ¨∞~°¬}=Å¡ _≥·#"≥∂Ö’ÖÏQÍ q^Œ∞º`«∞Î
`« Ü « ∂ ~° = Ù`« ∂ =ÙO@∞Ok. P KÕ Ñ ¨ Å ∞ J=㨠~ ° " ≥ ∞ ÿ # Ѩ C _» ∞ P
<å_ô`O« `«∞=ÙŠѨ\Åì© =∞^躌 Ѷ∞¨ ~°¬} HõeyOz HÀ~°∞‰õΩ#flO`« q^Œ∞º`«∞#Î ∞
 áê¢}q^Œº 71
ѨÙ\˜ìOK«∞H˘x, J=ã¨~åʼnõΩ LѨÜ≥∂yOK«∞H˘#QÆÅ=Ù. q∞QÆ`å
ã¨=∞Ü«∂ÅÖ’ P qâı+¨â◊H˜Î x¿ãÎ[OQÍ<Õ LO@∞Ok.
3.23 Ü≥∂QÆ ™ê^è#Œ Å Ü≥ÚHõ¯ XHõ L^ÕâÌ º◊ =Ú D KÕ`<« å q^Œ∞º`«∞Î
Ü≥ÚHõ¯ â◊HxÎ̃ Jaè=$kú Ѩ~K° _« O» ‰õÄ_®. nx<Õ =∞<À|ÅO, „áê}|ÅO,
P`«‡|ÅO Jx ‰õÄ_® JO\Ï~°∞. ã¨OHõÅÊâ◊HΘ ÖË^• WKåÛùâ‰◊ Ωõ ÅÎ ~°∂ѨOÖ’
nx qO`«Å#∞ K«∂_»=K«∞Û. P`«‡â◊H˜Î ã¨OѨ#∞fl_≥·# =ºH˜Î `«=∞ =ºH˜ÎQÆ`«
ã¨O|O^è•Å#∞ J#∞‰õΩ#flq^èŒOQÍ xÜ«∞O„uOK«∞HÀQÆÅ_»∞. =ÚYºOQÍ
HÍ=∞ ã¨O|O^è"Œ ∞≥ #ÿ ã¨OѨ~å¯Å #∞O_ç ^Œ∂~°OQÍ =ÙO_ç `«=∞#∞ `å=Ú
~°H˜∆OK«∞‰õΩO\Ï~°∞. J`«ºO`« =∞ǨÏ`«Î~°"≥∞ÿ# `«=∞ â◊H˜Îx `«∞K«Ûù"≥∞ÿ#
HÀiHõÅ#∞ f~°∞ÛH˘#∞@‰õΩ HÍHõ Q˘Ñ¨Ê „ѨÜ≥∂[<åÅ LѨÜ≥∂QÍ~°úO
^•xx ã¨O~°H˜∆OK«∞‰õΩO\Ï~°∞.
J`«ºO`« =∞ǨÏ`«~Î "° ∞≥ #ÿ D â◊HxΘ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ Q˘Ñ¨Ê Ѩ#∞Å
x~°fiǨÏ} H˘~°‰õΩ ^•K«∞HÀ"åeQÍx `«∞K«Ûù"≥∞ÿ# =∞<ÀqHÍ~ÍÅ HÀã¨O
^Œ∞ifixÜ≥∂QÆѨ~°K«‰õÄ_»^Œ∞.
P^蕺u‡Hõ âß„ã¨ÎOÖ’ „áê}q^Œº XHõ „Ѩ`ÕºHõ J^蕺ܫ∞=Ú
ÖËHõ q^è•#=Ú. ^•x P^è•~°O`À ™ê^è<Œ å ã¨Oã≤^∞Œ _ú #·≥ =∞x+≤ q^Œ∞º`«∞#Î ∞
(„áê}â◊HxΘ ) JkèHõ „Ѩ=∂}OÖ’ ã¨OáêkOz, ^•x „ѨÉÏè =OKÕ`« `«##∞
L^ŒúiOK«∞HÀ=_»"Õ∞QÍHõ J<ÕHõ=∞Okx L^ŒúiOK«QÆÅ_»∞.
ѨOK« „áê}ÏÅ∞ – ѨOK« â◊H˜Î^è•~°Å∞ :–
=∂#= â◊s~°OÖ’ „áê}Ïxfl Ѩk ÉèÏQÍÅ∞QÍ qÉèlí OKå~°∞.
 áê¢}q^Œº 72
Jq ѨOK« „áê}ÏÅ∞, ѨOK« LѨ„áê}ÏÅ∞. S^Œ∞ =ÚYº „áê}ÏÅ∞
1.Jáê#=Ú 2.ã¨=∂#=Ú 3.„áê}=Ú 4.L^•#=Ú 5."åº#=Ú.
S^Œ∞ LѨ„áê}ÏÅ∞ 1. ^Õ=^Œ`«Î=Ú 2. Hõ$HõÅ=Ú 3. ‰õÄ~°‡=Ú 4.
<åQÆ=Ú 5. ^èŒ#O[Ü«∞=Ú.
1. Jáê#=Ú: JѨ#Ü«∞u „ѨHõˆ~¬} =∞ÅO x™êû~°Ü«∞u
JѨHõ~å¬u K« â◊H˜ÎO ~Úu Jáê#ó
J#QÍ: =∞ÖÏxfl |Ü«∞@H˜ <≥\ ˜ì"ÕÜ«∞QÆÅ â◊H˜ÎQÆÅ ^•xfl
Jáê#=Ú JO\Ï~°∞. =∞Å=¸„`åÅ∞, K≥=∞@, HõѶ¨=Ú, ~°[=Ú,
g~°º=Ú =∞iÜ«Ú „Ѩã¨==Ú "≥Ú^ŒÖ~Ú# "å\˜x |Ü«∞@‰õΩ
<≥\ ˜ì"ÕÜ«∞|_Õ ÖË^• qã¨i˚OѨ|_Õ „H˜Ü«∞Å∞ Jáê# â◊H˜Î Ü≥ÚHõ¯ |ÅO
KÕ`«<Õ [~°∞QÆ∞`å~Ú.
2. ã¨=∂#=Ú: ~°ã¨O ã¨=∞O #Ü«∞u ã¨=∞ºH± „ѨH͈~} xÜ«∞u
~Úu ã¨=∂#ó
J#QÍ: ~°™êÅ#∞ K«Hõ¯QÍ Ü«∞^è•™ê÷<åʼnõΩ fã¨∞H˘x "≥o§,
ѨOÑ≤}© KÕ¿ã^•xfl ã¨=∂#=Ú JO\Ï~°∞. (PǨ~°O) Jiy# `«~åfi`«
=KÕÛ ~°™êÅ L`åÊ^Œ#, ^•x Ü≥ÚHõ¯ â◊H˜Î ѨOÑ≤}© KÕÜ«Ú@ nx Ѩx.
3.„áê}=Ú: „ѨH~ˆõ ¬} JxÜ«∞u „ѨHˆ }∆ "å |ÅO ^Œ^•u PHõ~¬° u
K« â◊H˜ÎO 㨠„áê}ó
J#QÍ: âßfiã¨, PǨ~°=Ú "≥Ú^ŒÅ~Ú# "å\˜x QÆ∞OA‰õΩ<Õ
 áê¢}q^Œº 73
^•xfl, â◊s~°OÖ’ |ÖÏxfl ã¨OK«iOѨ *Ë¿ã^•xfl „áê}=Ú JO\Ï~°∞.
â◊É’ÌKåÛù~°}Ö’x ã¨Ê+¨ì`« nx „ѨÉèÏ="Õ∞.
4.L^•#=Ú: L#flÜ«∞u Ü«∞ó L^£ P#Ü«∞u "å`«^•#ó
J#QÍ: â◊s~åxfl ZuÎ=ÙOz, x\Ï~°∞QÍ Ñ¨_áç ȉõΩO_®=ÙOKÕ
^•xfl L^•#=Ú JO\Ï~°∞. T~°úfi QÆ=∞#Ѩ٠J<ÕHõ „Ѩ`«ºHõ∆, Ѩ~ÀHõ∆
„H˜Ü«∞Å∞ nx ã¨OѨ#fl`« =Å¡<Õ [~°∞QÆ∞`å~Ú.
5."åº#=Ú: "åºáÈflu â◊s~°O Ü«∞ó ã¨^•º#O ó
J#QÍ: â◊s~°O "≥Ú`«ÎO "åºÑ≤Oz L#fl ^•xfl "åº#=Ú
JO\Ï~°∞. ~°HõÎã¨OKå~°=Ú, LKåÛùfi㨠xâßfi™êÅ∞, *Ï˝#`«O`«∞=ÙÅ∞
(<å_»∞Å∞) "≥Ú^ŒÅ~Ú#"å\˜ ^•fi~å D "åº#=Ú â◊s~°O "≥Ú`åÎxfl
xÜ« ∞ O„u㨠∂ Î LO@∞Ok. =∞#㨠∞ ûÖ’x âßs~° H õ QÆ u q^è Œ ∞ Å
ã¨OKåÅ#=Ú nx ^•fi~å [~°∞QÆ∞`«∂ LO@∞Ok.
6. "≥Ú^Œ\ ˜k Jáê#=Ú:
â◊s~°OÖ’ J<ÕHõ KÀ@¡ q_»∞^ŒÅÜÕ∞º =∞e<åÅ#∞ „áÈQÆ∞KÕã,≤
|Ü«∞\˜H˜ <≥\ì_»O nx Ѩx. QÆ∞^Œ=Ú nx ™ê÷#=Ú. Wk <åiO[
~°OQÆ∞Ö’ LO@∞Ok. =¸ÖÏ^è•~° K«„HÍxfl „ѨÉÏè q`«O KÕã∂¨ Î LO@∞Ok.
7. Ô~O_»=k ã¨=∂#=Ú:
PǨ~°O #∞O_ç ~°ã¨, ~°HõÎ, ã¨Ñ¨Î ^è•`«∞=ÙÅ#∞ J~°yOz
„QÆÇ≤Ïã¨∞ÎOk. <åaè nx ™ê÷#=Ú. P‰õΩѨK«Û ~°OQÆ∞Ö’ LO@∞Ok.
 áê¢}q^Œº 74
=∞}˜Ñ¨Ó~°Hõ K«„Hõ ã¨O|O^èŒOQÍ nxx =i‚OKå~°∞.
8. =¸_»=k „áê}=Ú:
âßfi㨠xâßfiã¨Å ™ê÷#=Ú Kèåf. ^蕺#OÖ’ ^•x `«`«Î fiO
J#∞Éè=í =∞=Ù`«∞Ok. Wk Ѩã∞¨ Ѩ٠=~°O‚ Ö’ LO@∞Ok. J<åǨÏ`« K«„HÍxfl
„ѨÉèÏq`«O KÕã¨∂Î=ÙO@∞Ok.
9. <åÅæ=k L^•#=Ú:
PHõi¬OK«∞@, J#fl áêhÜ«∂Å#∞, âßfiã¨#∞, q^Œº#∞
„QÆÇÏ≤ OK«@O nx Ѩx. |Ü«∞\˜#∞O_ç „QÆÇÏ≤ OKÕ „Ѩ„H˜Ü∞« Å∞ nx^•fi~å<Õ
[~°∞QÆ∞`å~Ú. x„^•=ã¨÷Ö’#∞, =∞$`«∞º=Ù `«~åfiu q„âßOu nx Ѩ<Õ.
HõO~î=° Ú nx ™ê÷#=Ú. Wk =OHÍÜ«∞ ~°OQÆ∞Ö’ LO@∞Ok. nx ™ê÷#=Ú
qâ◊√kú K«„Hõ=Ú.
10. S^Œ=k "åº#=Ú:
~°Hõ΄Ѩã¨~°} "≥Ú^ŒÅ~Ú# "å\˜x XHõKÀ\˜ #∞O_ç =∞~˘Hõ
KÀ\˜H˜ |kbKÕÜ«∞_»O nx Ѩx. Wk â◊s~°O JO`«\Ï LO@∞Ok.
QÆ∞ÖÏc ~°OQÆ∞Ö’ LO@∞Ok. ™êfikèëêª# K«„HõO nx ™ê÷#O.
ѨOK« LѨ„áê}ÏÅ∞ ‰õÄ_® S^Œ∞ =ÚYº „áê}ÏÅ "≥O@
=∞O„u QÍi "≥O@=ÙO_Õ HÍ~°º^Œi≈ÖÏQÍ Hõe¿ã LO\Ï~Ú.
<åQÆ=Ú „áê}=Ú "≥O|_ç, ‰õÄ~°‡=Ú Jáê#=Ú "≥O|_ç,
Hõ$HõÅ=Ú ã¨=∂#=Ú "≥O|_ç, ^Õ=^Œ`«Î=Ú L^•#=Ú "≥O|_ç,
 áê¢}q^Œº 75
^èŒ#O[Ü«∞=Ú "åº#=Ú "≥O|_ç ã¨OÉO^èŒ=Ú Hõey LO\Ï~Ú.
1."åÜ«Ú ã¨OKå~°=Ú, „`Õ#∞ÊÅ∞, ZH˜¯à◊√§, QÆ∞^Œ"åÜ«Ú=Ù Wq <åQÆ=Ú
Ü≥ÚHõ¯ Ѩ#∞Å∞. 2. ‰õÄ~°‡=Ú <Õ„`åÅ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞, 3. Hõ$HõÅ=Ú
PHõe ^ŒÑ¨CÅ∞, 4. ^Õ=^Œ`«Î=Ú P=eO`«Å∞, =à◊√§q~°∞K«∞H˘#∞@
5. ^èŒ#∞O[Ü«∞=Ú Jxfl J=Ü«∞"åÅ#∞ â◊√„ÉèíѨ~°K«@=Ú, KÕ™êÎÜ«∞x
K≥ѨÊ|_çOk.
x*ÏxH˜ Jq D z#fl Ѩ#∞Å#∞ x~°fiÇ≤ÏOK«\ÏxˆH ÖË=Ù.
=ÚYº „áê}ÏÅ q^èŒ∞Å#∞ =fi=ã‘÷Hõ$`«O KÕÜ«∞_»OÖ’ ‰õÄ_® Wq
ã¨Ç¨Ü«∞Ѩ_»∞`«∞O\Ï~Ú. D „áê}, LѨ „áê}ÏÅ =∞^茺 =º`庙êÅ#∞
WOHÍ ÉÏQÍ J~°úO KÕã¨∞HÀ"åÅO>Ë Ñ¨OK« `«<凄`«Å, ѨOK«
*Ï˝<ÕO„kÜ«∂Å ã¨O|O^è•xfl J=QÍǨÏ# KÕã¨∞HÀ"åeû LO@∞Ok.
â◊|Ì `«`åfixfl `≥Å∞ã¨∞HÀ=\ÏxH˜ K≥q, ~°∂Ѩ `«`åfixfl
`≥Å∞ã¨∞HÀ=\ÏxH˜ Hõà√◊ §, ~°ã¨ `«`fi« O H˘~°‰Ωõ lǨÏfi, QÆO^è`Œ `« fi« O("åã¨#)
H˘~°‰õΩ =Ú‰õΩ¯, ã¨Ê~°≈`«`«fiO H˘~°‰õΩ K«~°‡=Ú Wq U Ѩ#∞Å#∞
x~°fiÇ≤Ï™ê÷Ü≥∂, J^Õq^èŒOQÍ „áê}`«`«fiO ^•fi~å HõeˆQ ã¨∂Hõ∆ ‡ã¨OÉèí∂
`«∞Å#∞ ã¨∂÷Å J#∞Éèí∂`«∞ÅÖ’ HõeÑ≤ LOKÕ Ñ¨xx D LѨ „áê}ÏÅ∞
x~°fiÇ≤Ïã¨∞ÎO\Ï~Ú. D „áê} LѨ„áê}ÏÅ =sæHõ~°} ã¨∂÷Å=ÚQÍ
J=QÍǨÏ# KÕã¨∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ =∂„`«"Õ∞ KÕÜ«∞|_ç#k. Ѩk~°HÍÅ
PHõ$`«∞Å∞ „Ѩ=$`«∞ÅÎ ∞ L#fl Ѩk=∞Ok =º‰õΩÅÎ #∞ =i‚Oz#@∞¡QÍ g\˜x
Ѩk~°HÍÅ â◊‰õΩÎÅ∞QÍ `«ÅK«~å^Œ∞. XˆH =ºH˜Î `«O„_çQÍ, ‰õΩ=∂~°∞_çQÍ,
™È^Œ~∞° _çQÍ, q∞„`«∞_çQÍ, â◊„`«∞=ÙQÍ, x„^ŒÖ’ L#fl"å_çQÍ, "≥∞à◊√‰õΩ=QÍ
 áê¢}q^Œº 76
L#fl"å_çQÍ, =∞Oz"å_»∞QÍ, K≥_»¤"å_çQÍ ZÖÏQÆ QÆ∞iÎOK«|_»`å_À,
Pq^èŒOQÍ<Õ D Ѩk`«`åfiÅ#∞ J~°úO KÕã¨∞HÀ=Åã≤=ÙO@∞Ok.
JdÅ „|Ǩ‡O_»=ÚÖ’ #∞#fl „áê}`«`fi« O #∞O_ç HÀi#O`«
"Õ∞~°‰õΩ ^•xfl PHõi¬Oz, ^•xx HÀi# ™ê÷<åÖ’¡H˜ KÕˆ~Û qt+¨ª"≥∞ÿ#
HõàQ◊ Í „áê}ÏÜ«∂=∂xfl J~°Oú KÕã∞¨ HÀ=Åã≤=ÙO@∞Ok. âßfi㨠„áê}=Ú
HÍ^Œ∞. âßfiã¨`Àáê@∞ „áê}=Ú q∞o`«=Ú KÕã≤ âßfi㨠Ü≥ÚHõ¯ ѨÓiÎ
„áê}`«`åfixfl PHõi¬OK«∞HÀQÆÅQÆ∞@ XHõ q+¨Ü«∞"≥∞ÿ`Õ, ˆH=Å=Ú
âßfi㨄Ѩâßfiã¨Å „H˜Ü«∞ (TÑ≤i Ñ‘Å∞ÛH˘#∞@) Ô~O_»=k. „áê}ÏÜ«∂=∞
=ÚÖ’ QÆ\ ˜ì ã¨OHõÖÏÊxfl fã¨∞HÀ=Åã≤=ÙO@∞Ok. JO^Œ∞=Å# PHõ~°¬}
KÕ`« P=$`«"≥∞ÿ Ü«Ú#fl „áê}`«`åfixfl PHÍâ◊O #∞O_ç ~å|@∞ì
HÀQÆÅ∞QÆ∞`å=Ú. Pq^èOŒ QÍ á⁄Ok# „áê}`«`åfixfl HÀ~°∞‰õΩ#fl ™ê÷<åʼnõΩ
ѨOѨQÆÅQÆ@O QÆ\ ˜ì ã¨OHõÅÊâ◊H˜Î ^•fi~å<Õ ™ê^茺=Ú. âßfi㨠„H˜Ü«∞`À
áê@∞ QÆ\ ˜ì =∞<À|ÅO ‰õÄ_® Hõe¿ãÎ<Õ „áê}ÏÜ«∂=∞ „Ѩ„H˜Ü«∞
J=Ù`«∞Ok. "å\˜ ã¨=∞#fiÜ«∞O ^•fi~å<Õ „áê}q^ŒºÖ’ =i‚OK«|_ç#
Ѩi}Ï=∂Å∞ HõÅ∞QÆ∞`å~Ú.
=∞$`«∞ºÉèíÜ«∞O – „áê}â◊H˜Î `«QÆæ_»"Õ∞ :–
3.25 ~°HOÎõ K≥_áç È=_»O =Å¡<Õ KåÖÏ=∞OkH˜ K«~‡° ~ÀQÍÅ∞, ѨÙà◊√§,
‰õΩ~°∞ѨÙÅ∞, <≥ѨCÅ∞, "åѨÙÅ∞ "≥Ú^ŒÅ~Ú# ÉÏ^èŒÅ∞ HõÅ∞QÆ∞`å~Ú.
W^Õq^èŒOQÍ „áê}`«`«fiOÖ’ HõeˆQ =∂~°∞ÊÅ =Å# â◊s~° J=Ü«∞"åÅ
Ѩ@∞`«fiO ã¨_»Å∞`«∞Ok. ~°Hõ~°HÍÅ ÉÏ^èŒÅ∞, ~ÀQÍÅ∞ ѨÙ@∞ìH˘™êÎ~Ú.
 áê¢}q^Œº 77
=∞<ÀˆH„∆ `«OÖ’ „áê}qѶ∂¨ `åÅ =º`庙êÖË P"Õâ=◊ Ú, L<å‡^Œ ~°∂áêÖ’¡
„ѨH\õ `˜ =« ∞=Ù`«∞O@∞Ok. ÉèÏ=<å Hˆ „∆ `«OÖ’ K≥_#ç „áê}â◊HΘ =∂#=Ù_çx
=∞x+≤ ~°∂ѨOÖ’=Ù#fl [O`«∞=ÙÅÖÏQÍ, Ñ≤âßKåÅÖÏQÍ J^èÀQÆuÖ’H˜
kQÆ*Ï~°∞Û`«∞Ok. „áê}`«`fi« OÖ’ =zÛ# qHõ$`«"∞≥ #ÿ =∂~°∞ÊÖË Ñ¨`<« åxH˜
HÍ~°}ÏÅ∞. ^•xx `«yæOK«_®xH˜ KÕ¿ã ™ê=∂#º LѨKå~åÅ∞
LѨHõiOK«=Ù. ZO^Œ∞HõO>Ë "å\˜ „ѨÉèÏ=O ÃÑÃÑ·<Õ LO@∞Ok. HÍx
Jã¨Å∞ ã¨=∞㨺 KåÖÏ Ö’`«∞QÍ „áê} KÕ`«#Ö’ LOk. ÃÑ^ŒÌ ÃÑ^ŒÌ
LѨKå~åÅ=Å¡ ‰õÄ_® „ѨÜ≥∂[#O HõxÑ≤OK«#@¡~Ú`Õ KÕ`«# Ü≥ÚHõ¯
֒Ѩe á⁄~°ÅÖ’ qˆH∆ѨO [iy#@∞¡ J~°úO KÕã¨∞HÀ=Åã≤ =ã¨∞ÎOk.
K«~°‡OÖ’ „QÆ∞K«∞ÛH˘#fl =ÚÅ∞¡#∞ ã¨∂^Œ∞Å ^•fi~å fã≤"ÕÜ«∞=K«∞Û HÍx
á⁄@ìÖ’ ky# `«∞áêH© QÆ∞O_»∞#∞ fã≤"ÕÜ«∞\ÏxH˜ â◊„ã¨ÎzH˜`Õû â◊~°}ºO.
3.26 r= Éè∫uHõ âß„ãÎ̈"Õ`«ÎÅ∞ H˘xfl ^ŒâßÉÏÌÅ∞QÍ KÕã≤# Ѩiâ’^èŒ
#Å J#O`«~°O HõxÃÑ\˜ì#^Õq∞@O>Ë *Ï˝# `«O`«∞=ÙÅÖ’ (<å_»∞Å∞)
XHõ q^èŒ"≥∞ÿ# q^Œ∞º`ü ã¨ÊO^Œ#Å∞ >ˇeá¶È<£ ã¨OˆH`åÅ =∂kiQÍ
„Ѩ=Ç≤Ïã¨∂Î LO\Ï~Ú. *Ï˝# `«O`«∞=ÙÅ ^•fi~å q^Œ∞º`ü ã¨ÊO^Œ#Å
~°∂ѨOÖ’ ã¨O^ÕâßÅ∞ „Ѩܫ∂}O KÕ™êÎ~Ú.
XH˘¯Hõ¯ #~°O KåÖÏ J_»∞QÆ∞Å á⁄_»=Ù LO@∞Ok. â◊s~°OÖ’
Jxfl #~åÅ∞ Hõeã≤ ÅHõ∆ "≥∞àÿ §◊ #∞ q∞Oz# á⁄_»=ÙO\Ï~Ú. "å\˜ =∞O^ŒO
JOQÆ∞à◊OÖ’ =O^À =O`«∞ HõO>ˇ `«‰õΩ¯= LO@∞Ok.
*Ï˝# `«O`«∞=ÙÅÖ’ q^Œ∞º`ü ÃãHõ#∞H˜ 300 J_»∞QÆ∞Å
 áê¢}q^Œº 78
"ÕQÆO`À „Ѩ=Ç≤Ïã¨∂Î LO@∞Ok. =∂#= q^Œ∞º`ü Ü≥ÚHõ¯ QÆ=∞#=Ú
>ˇeá¶È<ò q^Œ∞º`ü QÆ=∞<åxHõO>Ë ZO^Œ∞‰õΩ KåÖÏ `«‰õΩ¯=QÍ LO^Œ<Õ
„Ѩâ◊fl L^Œ~ÚOK«=K«∞Û. ^•xH˜ ã¨=∂^è•#=Ú Uq∞@O>Ë >ˇeá¶È<ò
fQÆÅÖ’ â◊√^Œú"≥∞ÿ# q^Œ∞º`ü LO@∞Ok HÍh *Ï˝# `«O`«∞=ÙÅÖ’ ˆH=ÅO
q^Œ∞º`ò „Ѩ"åǨÏ"Õ∞HÍHõ, ^•x`Àáê@∞ ~°™êÜ«∞xHõ „H˜Ü«∂HõÖÏáêÅ∞
‰õÄ_® Hõeã¨∞O\Ï~Ú.
3.27 =∞x+≤ XHõ q^Œ∞º`ü ÉèÏO_®QÍ~°=Ú(Ѩ=~üÇϨ ∫ãπ) J#@OÖ’
ã¨O^ÕǨÏO ÖË^Œ∞. ëê‰õΩ H˘>Ëì |Å∞ƒÅ#∞ "≥eyOKÕ =∂=¸Å∞ q^Œ∞º`«∞Î
KåÖÏ |ÅOQÍ#∞, ã¨O"Õ^Œ<åjÅOQÍ#∞ LO@∞Ok. [_»q^Œ∞º`«∞Î,
KÕ`«<åq^Œ∞º`«∞ÎÅ =∞^茺 D JO`«~°O LO_»`«y#^Õ. [_»q^Œ∞º`«∞ΉõΩ
g_»∞ Hõ$Ï~°∞_»x, g_»∞ ™ê^èŒ∞=<Õ ÉË^èŒO ÖË^Œ∞. Lz`å#∞z`åÅ `Õ_®#∞
`≥Å∞ã¨∞HÀQÆeˆQ â◊H˜Î ^•xH˜ ÖË^Œ∞.
=∂#= â◊s~°OÖ’ "åºÑ≤OzÜ«Ú#fl q^Œ∞º`«∞ÎÖ’ KÕ`«#`«fi=Ú,
ã¨O"Õ^Œ#Å Ô~O_ç\ ˜ `«`«fi=Ú L#flk. JO^Œ∞=Å¡, nxx <å_ô=∞O
_»ÅOÖ’ ѨÙ\˜#ì ÖË^• "åºÑ≤OzÜ«Ú#fl q^Œ∞º`«∞Î =∂„`«"∞Õ Jx Ѩiq∞ux
qkèOK«ÖË=Ú. Jk *Ï˝# `«O`«∞=ÙÅ ^•fi~å â◊s~°O "≥Ú`åÎxfl
âßtã¨∞Î#flѨÊ\˜H©, ^•x ˆHO„^ŒO =∞ã≤Î+¨¯OÖ’ L#flѨÊ\˜H©, x*ÏxH˜ Jk
P`«‡ Ü≥ÚHõ¯ „áê} „ѨuÉèí =∞iÜ«Ú P`«‡Ü≥ÚHõ¯ ÉèÏ=<å ã≤÷uÖ’
„ѨÉèÏq`«=∞~Ú LO@∞Ok.
^•x Éè∫uHõ ã¨fi~°∂áêxfl `≥Å∞ûHÀ"åÅO>Ë <À|∞Öò ѨÙ~°™ê¯~°
 áê¢}q^Œº 79
q*Ë`« J~Ú# 'Ǩ[H˜<£— =O\˜ "≥·*Ï˝x‰õΩÅ∞ K≥Ñ≤Ê# LѨHõ~°}ÏÅ∞
J=ã¨~°=∞=Ù`å~Ú. HÍx ÉèÏ=<å ã¨Ê~°≈KÕ`«, ^•x „ѨÉèÏ=O W`«~°∞ʼnõΩ
‰õÄ_® J~°ú=∞=Ù`«∞Ok. XHõ =∞Oz =ºH˜Î ^ŒQÆæ~° ‰õÄ~°∞ÛO>Ë =∞#Ö’
‰õÄ_® JÖÏO\˜ =∞Oz ÉèÏ=#Å∞ HõÅ∞QÆ∞`å~Ú. P^蕺u‡Hõ âß„ã¨ÎOÖ’
„ѨuáêkOz# ã¨`«ûOQÆ=Ú Ü≥ÚHõ¯ P=â◊ºHõ`« ˆH=ÅO tHõ∆} H˘~°̂HQÍHõ
P =∞ǨѨÙ~°∞+¨µÅ â◊s~°O #∞O_ç "≥Å∞=_ç P Ѩiã¨~åÅÖ’ "åºÑ≤OKÕ
q^Œ∞º`ü „Ѩ"åǨÏO Ü≥ÚHõ¯ T~å˚ =Å¡ ‰õÄ_® ÖÏÉèíO á⁄O^Œ=K«∞Û.
QÆ∞~°∞=ÙÅ J#∞„QÆÇ¨Ï Ç¨Ïã¨ÎO, Ñ≤#flÅ t~°ã¨∞ûÃÑ· LOK«@O,
gѨ٠`«@ì@O =O\˜ „H˜Ü«∞Å =Å¡ "åi "å`«ûÖϺxfl „ѨHõ\ ˜OK«@"Õ∞
HÍHõ WO^Œ∞Ö’ q^Œ∞º`ü „Ѩ"åÇ¨Ï =∂iÊ_ç ‰õÄ_® Wq∞_ç=ÙOk.
ѨH˜∆ `«# „QÆ∞_»¡#∞ Kèåf „H˜O^Œ LOK«∞H˘x á⁄^Œ∞QÆ∞`«∞Ok.
JO^Œ∞Ö’ ˆH=ÅO "Õ_çx „Ѩã¨iOѨ KÕÜ«∞_»"Õ∞HÍ^Œ∞ áê~°OѨ~°ºOQÍ
=zÛ# „Ѩ=$`«∞ÎÅ#∞ JO^ŒKÕã¨∞ÎOk. Ѩ‰õ∆ΩÅ âßs~°Hõ q^Œ∞º`«∞Î,
JO_»OÖ’x Ñ≤Å¡ÅÖ’H˜ „Ѩã¨iOz Ñ≤`«~°∞Å ã¨O™ê¯~åÅ#∞ HõÅ∞QÆ
*Ëã¨∞ÎOk. Ü«∞O„`åÅ ^•fi~å ‰õÄ_® „QÆ∞_»∞¤‰õΩ "Õ_çx JOkOz Ñ≤Å¡#∞
fÜ«∞=K«∞Û HÍx Jk ã¨O™ê¯~° ֒ѨܫÚHõÎOQÍ LO_»=K«∞Û. JÖψQ
áêÅ∞ „`åyOK«|_ç, ÃÑOK«|_»¤ ѨãÉ≤ ÏʼnõΩÅÖ’ `«e¡ áêÅ∞, PáêºÜ«∞`«,
ÖÏÅ#, Xà’§ ÃÑ@∞ì‰õΩx uxÑ≤OK«@O, ^ŒQÆæ~° Ѩ_»∞HÀÃÑ@∞ìHÀ=@O
=O\˜ J#∞|O^è•Å∞ Hõ~∞° ==Ù`å~Ú. P ÉÏʼnõΩÅ∞ ‰õÄ_® =∂#ã≤HOõ QÍ
JѨÓ~°`‚ `« À LO_Õ J=HÍâ◊O LOk. ã¨=∞~°∞Åú #∞O_ç „Ñ¨ãi¨ OKÕ q^Œ∞º`«∞Î
^Œ∞~°ƒùÅ∞Å#∞ ѨiѨÙ+¨ìO KÕã¨∞ÎOk.
 áê¢}q^Œº 80
3.28 „|ǨχK«~°º=Ú, áêu„=`«º=Ú, Ѩffl„=`«=Ú "≥Ú^ŒÅ~Ú#
"å\˜"≥#∞Hõ ™ê=∂lHõ, =ºH˜ÎQÆ`« HÍ~°}ÏÖËHÍHõ, P^蕺u‡Hõ HÍ~°}ÏÅ∞
‰õÄ_® L<åfl~Ú. âßs~°Hõ q^Œ∞º`«∞Î Ü≥ÚHõ¯ "ÕQÆ=Ú Hõà◊§Ö’, "å‰õΩ¯Ö’,
KÕu „"Õà§◊ Ö’ JkèHOõ QÍ „Ѩã∞¨ Êù@=∞=Ù`«∞Ok. JHõ¯_ç#∞O_ç Jk |Ü«∞\˜H˜
‰õÄ_® „Ѩ=Ç≤Ïã¨∞ÎOk. q^Œ∞º`«∞Î ã¨∂Hõ; ~°∂ѨOÖ’ =∞ã≤ÎO+¨¯OÖ’#∂,
ã¨∂úÅ ~°∂ѨOÖ’ [#<ÕO„kÜ«∞OÖ’#∂ Z‰õΩ¯=QÍ=ÙO@∞Ok.
JO`«~°OQÆOÖ’ „Ѩ"ÕtOK«O_ç – P`«‡|ÅO á⁄O^ŒO_ç
:–
=∞ã≤Î+¨¯OÖ’x q^Œ∞º`«∞Î J^茺ܫ∞#=Ú, PÖ’K«#, ^蕺#=Ú
"≥Ú^ŒÅQÆ∞ =∂#ã≤Hõ, Ü≥∂QÆ ã¨O|O^èŒ"≥∞ÿ# Ѩ#∞ÅÖ’ LO@∞Ok. HÍx
[#<ÕO„kÜ«∂ÅÖ’x q^Œ∞º`«∞Î ã¨Ê~°≈ ^•fi~å |Ç≤Ï~°æ`«=∞= \ÏxH˜
`˘O^Œ~°Ñ¨_»∞`«∂ LO@∞Ok. W^Õ HÍ"≥∂`ÕÎ[# Ü≥ÚHõ¯ "≥·*Ï˝xHõ
ã¨fi~°∂Ѩ=Ú.
JO^Œ∞=Å¡<Õ =∞ǨѨÙ~°∞+¨µÅ∞ „|ǨχK«~°º=Ú#‰õΩ ZO`À
„áê^è•#º`«x™êÎ~°∞. "å~°∞ `å=Ú ã¨OáêkOK«∞‰õΩ#fl P^蕺u‡Hõ â◊H˜Îx
Hõ∆}˜Hõ ã¨∞MÏÅ HÀã¨=Ú Y~°∞ÛKÕÜ«∞~°∞. nx=Å# ^Œ∞~°ƒÅ∞ʼnõΩ ÖÏÉèíO
Hõey#ѨÊ\˜H˜ ã¨|Å∞ʼnõΩ #+¨ìO "å\˜Å∞¡`«∞#flk. `«Ñ¨ã¨∞ûH˜ HõeˆQ Jxfl
qѶ¨∂flÅÖ’H˜ ÃÑ^ŒÌ qѶ¨∞fl=Ú =∂#= ÖËHõ ^≥·g 'iÜ«∂`«`«fi— „ѨÉèÏ=O
=Å¡ [#<ÕO„kÜ«∞=Ú ^•fi~å P =ºH˜Î Ü≥ÚHõ¯ â◊H˜Îx ÖÏy"Õ¿ãO^Œ∞‰õΩ
„Ѩܫ∞`åflÅ∞ [~°∞QÆ∞`å~Ú. qâßfiq∞„`«∞_»∞, Ѩ~åâ◊~°∞_»∞, "åºã¨∞_»∞
 áê¢}q^Œº 81
"≥Ú^ŒÅ~Ú# "åi `«Ñ¨â◊Û~°ºÅ =∞^茺 [iy# HÍ=∞ =$`åÎO`åÅ∞ g\˜
L^•Ç¨Ï~°}ÖË.
=∞ǨѨÙ~°∞+¨µÅ∞ `å=Ú ã¨OáêkOz# q^Œ∞º`ü ÉèÏO_®
QÍ~åxfl HÍ=∞„¿Ñi`« HÍ~åºÅ‰õΩ QÍHõ ^•x â◊H˜Îx =∞ã≤Î+¨¯=Ú, q∞QÆ`å
*Ï˝<ÕO„kÜ«∞=ÚÅ ^•fi~å J<Õ‰õΩʼnõΩ ¿ã= KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ |^Œ∞úÅ~Ú
„|ǨχKå~°∞Å∞QÍ<Õ LO_çáÈ`å~°∞. W^Õ =∂@ „ã‘ÅÎ H˜ ‰õÄ_® =iÎã∞¨ OÎ k.
`Õ[ã≤fi#∞Å∞QÍ#∂, =∞#ã≤fi#∞Å∞ QÍ#∞ J=@O HÀã¨O "å~°∞ ‰õÄ_®
„|ǨχK«~°º=Ú#∞ áê\˜OKåeû=ÙO@∞Ok.
D âßs~°Hõ q^Œ∞º`«∞Î â◊s~°=Ú, =∞#ã¨∞ûÅ ^•fi~å Y~°Û~Ú
áÈ`«∂=ÙO@∞Ok. nxx XHõKÀ@ ˆHO„nHõiOz âßs~°Hõ, =∂#ã≤Hõ,
P^蕺u‡Hõ Jaè=$kúH˜ LѨÜ∂≥ yOK«∞‰õΩO>Ë ZO`À „ѨQuÆ ™êkèOK« =K«∞Û.
D âßs~°Hõ q^Œ∞º`«∞Î ^≥·xHõ r=#OÖ’ KåÖÏ Ñ¨#∞ʼnõΩ Y~°Û~Ú
|ÅÇ‘Ï#Ѩ_»∞`«∞O@∞Ok. ™ê^èŒ#KÕ`« ^•xx ã¨^Œ∞ѨÜ≥∂QÆO KÕã¨∞H˘x,
Jcè+¨ìã≤kúH˜ LѨÜ≥∂yOK«∞‰õΩ#fl@¡~Ú`Õ, ã¨~°fiã¨=∞$kú KÕ`« ã¨∞ã¨OѨ
#∞fl_»=Ù`å_»∞. ã¨Ñ¶¨Å r=#∞_»=Ù`å_»∞.
„áê}ÏÜ«∂=∞=Ú D kâ◊Ö’ „Ѩ^èŒ=∞ ™Èáê#=Ú. |ÅÇ‘Ï#
"≥∞ÿ# „áê}Ïxfl |Ü«∞\˜H˜ =ke, ^•x ™ê÷#OÖ’ =∞Ǩ„áê}Ïxfl xOѨÙ
HÀ=_»O D ™ê^èŒ# Ü≥ÚHõ¯ ÅHõ∆ ºO. ã¨O^蕺=O^Œ#O "≥Ú^ŒÅ~Ú#
x`«ºHõ~å‡#∞ëêì#=ÚÅ KÕ`« ™ê^èŒ#Å „áê~°OÉèí ѨiK«Ü«∞=Ú U~°Ê_ç,
JÉèϺ㨄Hõ=∞OÖ’ Jaè=$kúx á⁄O^Œ∞`«∂, rq`« ÅHõ∆ º ™ê^è#Œ HÔ · x~°O`«~°
 áê¢}q^Œº 82
QÆ=∞#jÅ∞_»=Ù`å_»∞.
„áê}=Ú– â◊HΘ Ü≥ÚHõ¯ Ѩ~åºÜ«∞Ѩ^=Œ Ú. Éè∫uHõ ã¨OѨ^ÅŒ ∞,
P^蕺u‡Hõ qÉèí∂`«∞Å∞ ‰õÄ_® nx ѨikèÖ’ˆH =™êÎ~Ú.
3.29 âßs~°Hõ ѨiѨÙ+≤ìKÕ`« F[ã≤fi, =∞<À|ŠѨÙ+≤ìKÕ`« =∞#ã≤fi,
™ê=∂lHõ „Ѩu+¨ª Q“~°"åÅ KÕ`« Ü«∞â◊ã≤fi, P`«‡ x+¨ì`«KÕ`« `Õ[ã≤fi
HÍQÆÅ_»∞. D <åÅ∞QÆ∞ ~°HÍÅ â◊‰õΩÎÅ∞ U =¸ÅOÖ’ ѨÙ\˜ì#"À ^•x<Õ
„áê}â◊HΘ JO\Ï~°∞. „áê} ™ê^è#Œ ^•fi~å D qÉè∂í `«∞Å#∞ á⁄O^Œ=K«∞Û.
JO`«~°OQÆOÖ’ „Ѩ"ÕtOK«O_ç. P`«‡|ÅO á⁄O^ŒO_ç:–
qt+¨`ª Q« ÅÆ =∞ã≤+Î ¯¨ =Ú qÅHõ}∆ ÏʼnõΩ Hˆ O„^Œ=Ú. nx=ÚO^Œ∞
=∂#=ÙÅ∞ `«Ü«∂~°∞KÕã≤# Z<Àfl Ü«∞O„`åÅ#∞ HõeÑ≤<å Jq `«‰õΩ¯"Õ
J=Ù`å~Ú.
„|Ǩ‡O_»=Ú Ü≥ÚHõ¯ Éè∫uHõ Ѩ^•~åúÅ =ÚO^Œ∞ KÕ`«##∞
áÈÅ∞Û@‰õΩ JO`«∞ÖËx, J#O`«"≥∞ÿ#, Jx~°fiK«hÜ«∞"≥∞ÿ# J<Õ Ñ¨^•Å∞
"å_ç`Õ<Õ ã¨O`Àëêxfl Hõey™êÎ~Ú.
ã¨∂~°∞º_»∞, K«O„^Œ∞_»∞, ™œ~°=∞O_»ÅOÖ’x q∞QÆ`å „QÆǨÏÅ
#∞O_ç Ѩ$kèfi Z<Àfl J#∞^•<åÅ∞ á⁄O^Œ∞`ÀOk. Wk JO^ŒiH˜ `≥eã≤#
q+¨Ü«∞"Õ∞. P J#∞„QÆǨÅ ã¨OѨ^Œ #∞O_ç rq`« "åºáê~°=Ú
[~°∞QÆ∞`«∂=ÙO@∞Ok. ™œ~°=∞O_»ÖÏxH˜ |Ü«∞@ L#fl „QÆǨÅ∞,
#Hõ∆„`åÅ∞ ‰õÄ_® J@∞=O\˜ J#∞^•<åÅ<Õ „Ѩ™êkã¨∂Î LO\Ï~Ú.
 áê¢}q^Œº 83
Jq `Õ e Hõ Q Í LO_» @ OKÕ ` « Ü« ∞ O„`« Ѩ i Hõ ~ åÅ ^•fi~å Jq
HõxÑ≤OK«#ѨÊ\˜H˜ Jq ã¨fiÅÊ"≥∞ÿ#q, ÖˇHõ¯Ö’xH˜ ~å#@∞=O\˜qHÍ=Ù.
U =ã¨∞"Î <·≥ å `ÕeHõQÍ L#flѨÊ\˜H© Jk Ǩ™êºã¨Ê^ŒOHÍ^Œ∞. ã¨`º« "Õ∞=∞O>Ë
ã¨∂Hõ∆ ‡`« ÃÑiy# H˘nÌ â◊H˜Î ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞Ok.
 áê¢}q^Œº 84
4. „áê}=O`«∞Å∞ JÜÕ∞º q^è•#=Ú
„áê}â◊H˜Î Ü≥ÚHõ¯ ã¨~°fi ™ê=∞~°÷º=Ú :–
4.2 „áê}=Ú KÕ`«#`«fi qHÍ™êxH˜ ˆHO¢^ŒaO^Œ∞=Ù. nx T~°úfi
QÆ=∞#=Ú =∞iÜ«Ú J^èÀQÆ=∞#=Ú g∞^Õ KÕ`«#`« Ü≥ÚHõ¯ Jaè=$kú,
Ѩ`#« =Ú P^è•~°Ñ_¨ =ç Ù<åfl~Ú. P`«‡ Ü≥ÚHõ¯ ÅHõ∆ ºî"∞Õ „|Ǩ‡#O^Œ ¢áêÑ≤.Î
<å_ô `«O`«∞ÅÖ’ „Ѩ=Ç≤ÏOKÕ „áê}â◊H˜Î g∞^Œ D k=º P#O^Œ=Ú
J=`«iã¨∞ÎOk.„áê}â◊H˜ÎÖ’x P#O^ŒO "Õ∞~°∞^ŒO_»=ÚÖ’ #∞#fl
ã¨∞+¨µ=∂fl =∂~°æOÖ’ ZѨC_≥ѨC_»∞ „H˜O^ŒH˜ kQÆ∞`«∞O^À JѨC_»Ñ¨C_»∞
„ѨHõ$uH˜ J#∞QÆ∞}ºOQÍ Éè∫uHõ`« =ã¨∂Î áÈ`«∂ LO@∞Ok. ÃÑ· #∞Oz
„H˜OkH˜ „Ѩ=Ç≤ÏOKÕ@ѨC_»∞ „áê}O Ü≥ÚHõ¯ `«~O° QÆ "ÕQ=Æ ÚÖ’ Jaè=$kú
LO@∞Ok. Éè∫uHõ`H« ˜ J#∞™ê~°OQÍ `«~O° QÆ "ÕQ=Æ Ú Ü≥ÚHõ¯ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ
H©∆}`«Å =∂~°∞Ê LO@∞Ok. ÃÑ·H˜ „Ѩ=Ç≤ÏOKÕ@ѨC_»∞ `«~°OQÆ ^≥·~°…º=Ú
`«QÆ∞æ`«∞Ok. HÍh PO`«iHõ T~å˚Ö’ Jaè=$kú [~°∞QÆ∞`«∞Ok.
ã¨∞+¨µ=∞flÖ’ Éè$í ‰õΩ\˜ =∞^躌 ™ê÷#O #∞Oz "≥#∞fl=ÚHõ z=i
P^è•~° aO^Œ∞=Ù =~°‰õΩ P~°∞ K«„HÍÅ∞<åfl~Ú. Éèí$‰õΩ\˜ =∞^茺 ™ê÷#OÖ’
"≥#Hõ"≥·Ñ¨Ù HõáêÅOÖ’ P*Ï˝ K«¢Hõ=Ú, HõO~î°OÖ’ qâ◊√kú K«„Hõ=Ú,
ǨÏ$^ŒÜ∞« O "≥#∞Hõ"Ñ·≥ Ù¨ J<åǨÏ`« K«„Hõ=Ú, <åaè "≥#∞Hõ"Ñ·≥ Ù¨ =∞}˜ÑÓ¨ ~°Hõ
K«„Hõ=Ú, [#<ÕO„kÜ«∞=Ú "≥#∞Hõ"≥·Ñ¨Ù ™êfikèëêª# K«„Hõ=Ú, "≥#∞flѨÓã¨
z=i P^è•~° aO^Œ∞=ÙÖ’ =¸ÖÏ^è•~° K«„Hõ=Ú LO\Ï~Ú. ã¨∞+¨µ=∞fl
 áê¢}q^Œº 85
ÃÑ·# #∞k\˜=^ŒÌ KÕ`«# Ü≥ÚHõ¯ ã¨~Àfi`«Î=∞"≥∞ÿ# ˆHO„^ŒO ã¨Ç¨Ï„™ê~°=Ú.
„áê}O Ü≥ÚHõ¯ k=º`« ÃÑ·#∞Oz „H˜OkH˜ JO>Ë D ã¨Ç¨Ï„™ê~°=Ú
#∞Oz =¸ÖÏ^è•~åxH˜ =KÕÛ@ѨC_»∞ `«QÆ∞æ`«∞Ok. D K«„HÍÅ#∞Oz,
‰õΩO_»ÖÏÖ#∞Oz „áê}=Ú „Ѩ=Ç≤ÏOKÕ HÍ~°}O=Å¡ nxx ‰õΩO_»ex
â◊H˜Î JO\Ï~°∞. â◊s~° q*Ï˝<å#∞™ê~°O D K«„HÍÅÖ’ <å_ô ˆHO„^•Å∞
<åfl~Ú. ã¨∂Hõ; <å_ô`«O`«∞Å∞ WHõ¯_»#∞Oz ã¨OѨÓ~°‚ â◊s~åxH˜ qã¨Îi
™êÎ~Ú. <å_ô ã¨O"Õ^Œ#Ö’ xÜ«∞O„`«} Ü≥ÚHõ¯ ˆHO„^Œ aO^Œ∞=ÙÅ∞ W"Õ.
‰õΩO_»eh *ÏQÆ~°} „Ѩ„H˜Ü«∞Ö’ D „áê}â◊H˜Îx P~ÀǨÏ}
KÕ™êÎ~∞° . D „áê}â◊HxΘ L~°fiú kâ◊Ö’ ÃÑH· ˜ ѨOÑ≤™êÎ~∞° . ZѨC_≥`· Õ K«„HõÉ^Ë #Œè
KÕã¨∞‰õΩO@∂ „áê}â◊H˜Î ÃÑ·H˜ „Ѩ=Ç≤Ïã¨∞ÎO^À z`«Î=ÚÖ’ #∞#fl J*Ï˝#ѨÙ
á⁄~°Å∞ `˘ÅQÆ∞`å~Ú. k=º`«fi=Ú ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞Ok. ™ê^艌 Ωõ _»∞ P#O^Œ=Ú
Ü≥ÚHõ¯ „âı+¨ª"≥∞ÿ# ã¨fi~°∂Ѩ ~°™ê#∞Éèí∂u á⁄O^Œ∞`å_»∞. „áê}â◊H˜Îx
q+¨Ü«∂ã¨H˜Î #∞Oz =∞~°Ñ≤Oz Ѩ~°=∂#O^ŒO ÃѷѨÙH˜ =∞o§OK«@"Õ∞
‰õΩO_»eh *ÏQÆ~} ° Ü≥ÚHõ¯ ÅHõ∆ º=Ú. D k=º"≥∞#ÿ P#O^Œ ã≤u÷ Ü≥ÚHõ¯
¿Ñˆ~ ã¨=∂kè.D ã≤÷uÖ’ ™ê^茉õΩ_»∞ J`«ºO`« P#O^•#∞Éèí∂ux
á⁄O^Œ∞`å_»∞. ™ê^茉õΩ_»∞ `«∞K«Ûù"≥∞ÿ# q+¨Ü«∂ʼnõΩ PHõi¬OѨ|_»_»∞.
™ê=∂#º ã≤÷uÖ’ „áê}=Ú qÉèílOѨ|_ç ã¨∞+¨µ=∞fl ^•fi~å
|Ü«∞@‰õΩ =KÕÛ #~° <å_»∞Å #∞Oz â◊s~°=∞O`å ã¨OѨÓ~°‚OQÍ
qã¨ÎiOK«∞‰õΩO@∞Ok. â◊s~°=Ú Ü≥ÚHõ¯ ã¨=∞ã¨Î HÍ~°ºHõÖÏѨ=ÚÅ∞
[iˆQ@@∞¡QÍ K«∂ã¨∞OÎ k. „áê}„Ѩ"åǨÏO HÍ=∞ ÉèÏ=#=Å¡ f„= "ÕQOÆ `À
„H˜O^ŒH˜ „Ѩ=Ç≤ÏOKÕ@@∞¡ KÕã∞¨ OÎ k. â◊s~° HÍ~°ºHõÖÏáêÖ Ü≥ÚHõ¯ PÅ㨺=Ú
 áê¢}q^Œº 86
nx=ÖË¡ [~°∞QÆ∞`«∞Ok. WO¢kÜ«∂Åhfl |ÅÇ‘Ï#Ѩ_»`å~Ú. JO`ÕQÍHõ
x`« º HÍ~° º „Hõ = ∞=ÚÅÖÁ J=~À^è Œ O [~° ∞ QÆ ∞ `« ∞ Ok. „áê}â◊ H ˜ Î
|ÅÇ‘Ï#Ѩ_∞» `«∞Ok. nx=Å¡ P`«‡ Ü≥ÚHõ¯ k=º`«fiOÖ’ `«Q∞Æ ^æ ÅŒ U~°Ê_»∞
`«∞Ok. HÍh nx ã¨O"ÕQÆO „H˜Ok‰õΩ ÃÑ·H˜ „Ѩܫ∂}˜OK«@O =Å#,
K«¢HÍÅ #∞Oz =ÚO^Œ∞‰õΩ "≥à◊§@O =Å# nx â◊H˜Î ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞Ok.
â◊s~°OÖ’ "åºÑ≤Oz=Ù#fl „áê}=Ú ã¨∞+¨µ=∞flÖ’ ˆHO„nHõiOK«_»O =Å¡
WO¢kÜ«∂Å∞ Pnè#OÖ’H˜ =™êÎ~Ú. „áê}â◊H˜Î <≥=∞‡kQÍ ÃÑ~°QÆ@O
=Å¡ WO¢kÜ«∂Å K«OK«Å`«fiO `«Q∞Æ `æ ∞« Ok. „Ѩ`ºÕ Hõ K«¢HÍÅ ÉË^#Œè `Àáê@∞
âßs~°Hõ „H˜Ü∞« ÅÖ’, âßfiã¨QuÆ Ö’, ǨÏ$^ŒÜ∞« ã¨ÊO^Œ#Ö’ H©} ∆ `« =ã¨∞OÎ k.
z=~°‰õΩ "≥Ú`«ÎO âßO`«=ÚQÍ LO@∞Ok. „|Ǩχ~°O¢^èŒ=ÚÖ’ „áê}â◊H˜Î
Ü≥ÚHõ¯ „Ѩ"Õâ◊=Ú ã≤÷~°Ñ¨_»@=Ú =Å# â◊s~°O Ü≥ÚHõ¯ Jxfl Hõ}ÏÅ∂
xâ◊ÛÅOQÍ=ÙO\Ï~Ú. D HÍ~°}O =ÖË¡ ã¨=∂kè ã≤u÷ x KÕi# ™ê^艌 Ωõ xH˜
<å_ç, ǨÏ$^ŒÜ«∞ ã¨ÊO^Œ# ѨsH˜∆Oz# "≥·*Ï˝x‰õΩʼnõΩ r=# ÅHõ∆}ÏÅ∞
HõxÑ≤OK«=Ù. HÍh WHõ¯_» „áê}O „|Ǩχ~°O„^èŒ=ÚÖ’ ˆHO„nHõiOѨ
|_ç=ÙO@∞Ok. ÃÑH· ˜ „Ѩ=Ç≤ÏOKÕ „áê}O Ü≥ÚHõ¯ k=º`«fiO ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞Ok.
HÍh nx `«~°OQÆ ^≥·~°…ºO `«QÆ∞æ`«∞Ok.
ã¨Ç¨Ï„™ê~°OÖ’H˜ "≥àı§ã¨iH˜ „áê}O Ü≥ÚHõ¯ `«~°OQÆ ^≥·~°…ºO
â◊¥#ºOQÍ =∂i T~°˚ J#O`«=∞ø`«∞Ok. `«~°OQÆ "ÕQÆ=Ú ^•fi~å
=∂„`«"Õ∞ "≥·*Ï˝x‰õΩÅ∞ â◊s~°OÖ’x K≥·`«<åºxfl QÆ∞iÎOK«QÆÅ~°∞. Wk
â◊¥#ºO J~Ú#ѨC_»∞ K≥·`«<åºxfl QÆ∞iÎOKÕO^Œ∞‰õΩ WHõ"åi ^ŒQÆæ~°
ZÖÏO\˜ Ü«∞O„`«=¸ ÖË^∞Œ . ã¨ÇϨ „™ê~°OÖ’ „áê}O=ÙO_ç T~å˚ Ü≥ÚHõ¯
 áê¢}q^Œº 87
Y~°∞Û PyáÈ=@O =Å¡ ™ê^艌 Ωõ _»∞ HÀi#O`« HÍÅO PÜ«Ú=Ù`À rqOz
LO_»=K«∞Û. WѨÊ\˜H© Ç≤Ï=∂ÅÜ«∂ÅÖ’ "Õ~Ú ã¨O=`«û~åÅ PÜ«Ú+¨µ¬
Hõeæ ã¨=∂kè ã≤÷uÖ’ L#fl Ü≥∂QÆ∞Å∞ HõÅ~°∞. gi Ü≥ÚHõ¯ n~å…Ü«Ú=Ù
Ü≥ÚHõ¯ ~°Ç¨Ï™êºxfl QÆ∞iOz "åºMϺxOKÕO^Œ∞‰õΩ "≥·*Ï˝x‰õΩÅ =^ŒÌ LO_Õ
Éè∫uHõ Ü«∞O„`«=ÚÅ =Å¡ QÆ∞iÎOK«\ÏxH˜ gÅ∞HÍ^Œ∞.
„áê} ã¨OѨ#fl`« „áê}ÏÜ«∂=∞ ™ê^èŒ# Ü≥ÚHõ¯ ÅHõ∆ º=Ú.
„áê}ÏÜ«∂=∞O ^•fi~å Ñ≤O_»OÖ’ L#fl „áê}Ïxfl „|Ǩ‡O_»OÖ’ L#fl
„áê}O`À *’_çOz ™ê^艌 Ωõ _»∞ `«#x `å#∞ xOѨىõΩO\Ï_»∞. „áê}â◊HxΘ
á⁄O^Œ@O J<Õk Q˘Ñ¨Ê ã¨OѨ^Œ. nx=ÚO^Œ∞ Jxfl Éè∫uHõ =ã¨∞Î=ÙÅ∞
kQÆ^Œ∞_»∞¿Ñ. „H˜Ü«∞QÍ K«∂¿ãÎ „áê}ÏÜ«∂=∞O JO>Ë =Ú‰õΩ¯ ^•fi~å
QÍex fã¨∞HÀ=@O, ‰õΩOaèOz =∞~°Å =^ŒÅ@OÖÏO\˜ ™ê=∂#º"≥∞ÿ#
Ѩ#∞Å∞QÍ HõxÑ≤™êÎ~Ú. HÍh LѨÜ∂≥ QÆÑ~¨ O° QÍ K«∂¿ãÎ J™ê=∂#º"≥∞#ÿ
J^Œ∞ƒù`"« ∞≥ #ÿ XHõ "≥*· Ï˝xHõ „Ѩ„H˜Ü∞« . „áê} ã¨OѨ^Œ Ü≥ÚHõ¯ ã¨Ç¨ Ü«∞O`À
‰õΩO_»eh Ü≥∂QÆ ™ê^è#Œ =O\˜ „H˜Ü∞« Å ^•fi~å KÕ`<« åâ◊HΘ Ü≥ÚHõ¯ *ÏQÆ$u
[~°∞QÆ∞`«∞Ok. „áê}=Ú#∞ xÜ«∞O„uOz, Jaè=$kú KÕÜ«Ú@ ^•fi~å
„áê} KÕ`«##∞ ã¨=∞~°úOQÍ KÕã¨∞H˘#=K«∞Û#∞. nx=Å# ã¨=∞ã¨Î
=∂#ã≤H,õ Éè∫uHõ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ „Hõ=∞Ѩ^uúŒ Ö’ xÜ«∞O„uOK«|_»`å~Ú.
„áê}O g∞^Œ q[Ü«∞O ã¨OáêkOKÕ Ü≥∂y ã¨~°fiã¨=∞~°∞ú_»∞
J=Ù`å_»∞. ѨOK« Éèí∂`åÅ`À `«Ü«∂Ô~·# â◊s~°O #_çKÕO^Œ∞‰õΩ „áê}O
J<Õ XHõ =ÚYº â◊H˜Î =∞#Ö’ LOK«|_çOk. â◊s~°^è•i J~Ú=ÙO_ç
J`«#∞ â◊s~åxH˜ Ѩ~å~Ú. gi KÕ`«#Ö’ ã¨`«ºO Ü≥ÚHõ¯ „ѨHÍâ◊O
 áê¢}q^Œº 88
J^Œ∞ƒù`«OQÍ HõxÑ≤ã¨∞ÎOk.
„áê}ÏÜ«∂=∞=Ú Ü≥ÚHõ¯ ™ê=∂#º JÉèϺã¨O ^•fi~å
™ê^茉õΩ_»∞ JO`«iHõ∆OÖ’ "åºÑ≤Oz=Ù#fl „áê} KÕ`«#`«fiOÖ’#∞Oz
„Hõ=∞OQÍ „áê}â◊H˜Îx ÖωõΩ¯O@∂ ™ê=∞~åúºxfl ÃÑOK«∞‰õΩO\Ï_»∞. nx
J™ê=∂#º „Ѩ¢H˜Ü«∞=Å¡ KÕ`«##∞ ã¨~°fi ã¨=∞~°ú=O`«OQÍ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ
HÍ=eû# Z<Àfl "≥·*Ï˝xHõ Ѩ^Œú`«∞Å∞ L<åfl~Ú.
4.3 =∞#∞+¨µºx Ü≥ÚHõ¯ `Õ[ã¨∞û JO`«iflÇ≤Ï`«OQÍ L#fl
â◊H˜Î^è•~°ÖË :–
=ÚMÏxH˜=∞ÖË¡ D `Õ*’=ÅÜ«∞O [#<ÕO„kÜ«∞ ˆH∆„`«OÖ’
‰õÄ_® LO@∞Ok. JO^Œ∞=ÖË¡ L`ÕÎ[ ã¨O|O^èŒ"≥∞ÿ# PHõ~°¬} WHõ¯_»
Z‰õΩ¯=QÍ LO@∞Ok. D =ÅÜ«∞O Ü≥ÚHõ¯ „ѨÉèÏ=O =Å¡<Õ Ü«∞=fi#O
PHõ~¬° }x HõÅ∞QÆKãÕ ∞¨ OÎ k. aè#fleOQÍÅ ã¨g∞Ѩ`Õ D =ÅÜ«∞OÖ’ Z‰õΩ¯=
„¿Ñ~°} fã¨∞‰õΩ=ã¨∞OÎ k. ã¨=∞eOQÆ ™êg∞ѨºO =Å¡ Wk L`Õ[Î O K≥O^Œ^∞Œ .
4.4 JÜ«∞™ê¯O`« ã¨Ê~°≈=Å¡ ™ê^è•~°} ֒ǨxH˜ ‰õÄ_®
JÜ«∞™ê¯O`« PHõ~°¬} â◊H˜Î L`«Ê#flO J=Ù`«∞Ok. „ѨK«O_» „ѨuÉèÏ
ã¨OѨ#fl"≥∞ÿ# =ºH˜Î`«fiO L#fl"åiÖ’ WÖÏO\˜ =∂#= q^Œ∞º^•Hõ~°¬}
Z‰õΩ¯=QÍ LO@∞Ok. gi Ѩ~å=∞~°≈, *Ï˝#O, ã¨Ç¨ÏÜ≥∂QÆO =Å¡
ã¨g∞ѨOÖ’ L#fl =º‰õΩÎʼnõΩ ÖÏÉèíO HõÅ∞æ`«∞Ok. HÍh JxflO\˜HõO>Ë
JkèHõ ÖÏÉèíO `Õ*’=ÅÜ«∂xˆH. Jk `«# â◊H˜Î ™ê=∞~åúºÅ#∞ x~°O`«~°O
ÃÑOK«∞ ‰õΩO@∞Ok.
 áê¢}q^Œº 89
â◊s~° T~å˚ Ü≥ÚHõ¯ ã¨kfixÜ≥∂QÆO`À „ѨY~°`«#∞
qHõã≤OѨKÕÜ«Ú@:–
JO`ÕQÍHõ Z=~°∞ nx ™êxfl^茺OÖ’H˜ =™êÎ~À, "åiÖ’
`«fi~°`«fi~°QÍ =∂~°∞ÊÅ∞ ã¨OÉèíqOz „ѨÉèÏq`«O KÕÜ«∞@OÖ’ ã¨Ñ¶¨Å`«x
™êkèã¨∞ÎOk.
4.5 T~å˚â◊H˜Î Ü≥ÚHõ¯ ˆHO„^Œ=Ú =∞ã≤Î+¨¯=∞x JO\Ï~°∞. â◊s~°O
J<Õ D Ü«∞O„`«O ã¨=ºOQÍ Ñ¨x KÕÜ«∞QÆÅQÆ\ÏxH˜ D ™ê=∞~°úº"Õ∞
LѨÜ≥∂QÆѨ_»∞`«∞Ok. Wk K«∂_»\ÏxH˜ KåÖÏ `«‰õΩ¯=QÍ HõxÑ≤Oz<å
nx „ѨÉèÏ=O Ü≥ÚHõ¯ "≥∂`å^Œ∞ K«∂ã¨∂Î K«∂ã¨∂Î ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞Ok. z#fl
Ѩ~°=∂}∞=Ù `«# â◊HÎ̃ „Ѩ^Œ i≈OK«\ÏxH˜ J=HÍâ◊O =¿ãÎ Jk Éèí∂q∞–
PHÍâßxfl P=iã¨∞ÎOk. =∂#= â◊s~°O Ü≥ÚHõ¯ T~å˚Ö’ KÕ`«#`«fiO
Hõeã≤=ÙO_»@O =Å¡ nx ™ê=∞~°ºú =Ú =∞iO`« JkèH=õ ∞ø`«∞Ok. =∞ã≤+Î ¯¨ O
=∞^茺 J#QÍ ''ѨiÊHÀfi _»HõìÖò "Õ∞@~ü——Ö’ T~å˚ „Ѩ"åǨÏO KÕ~°@O =Å¡
„Ѩu„H˜Ü∞« QÍ ã¨fi~°∂Ѩ"∞≥ #ÿ 'W<£_ÀѶ<≤ —£ J<Õ ¿Ñ~°∞QÆÅ „áêHõ$uHõ ~°ã„¨ ^Œ=ºO
=ã¨∞ÎOk. Wk <˘Ñ≤Ê Ü≥ÚHõ¯ „ѨÉèÏ"åxfl "≥O@<Õ `«yæã¨∞ÎOk.
4.6 Ü≥∂QÆ ™ê^è# Œ ^•fi~å D â◊s~° T~å˚#∞ ã¨O`«∞e`«O xÜ«∞O„u`«O
KÕã≤ =∞ã≤Î+¨¯OÖ’ (ÃÑ¡[~ü ÃãO@~üû) P#O^Œ=∞Ü«∞ ˆHO„^ŒOÖ’
„¿Ñ~ˆ Ñ≤OK«@O =Å¡ =ºH˜Î Ü≥ÚHõ¯ rq`«O ZÅ¡ÑC¨ _»∂ ã¨fiã¨`÷ `« À P#O^ŒOQÍ
ã¨∞YOQÍ LO@∞Ok.
D „áê}q^Œº =∞#Å#∞ ã¨=∞~°∞úÅ#∞ KÕã¨∞ÎOk.
 áê¢}q^Œº 90
QÍÜ«∞„f =∞O„`«O ^•fi~å U „áê}q^Œº ™ê^èŒ# KÕ™êÎ"≥∂
Jk „|Ǩχq^Œº. [ѨO, J#∞ëêª#O =∞iÜ«Ú Ñ¨Ù~°â◊Û~°}Å ^•fi~å
=∞<ÀÉèí∂q∞x x~°‡ÅOQÍ KÕÜ«∞=K«∞Û. Uq^èŒOQÍ J~Ú`Õ Ô~·`«∞ `«#
Hõ$+≤`À Éèí∂q∞x ^Œ∞xfl c*ÏÅ∞ <å\˜ Ü≥∂QƺOQÍ `«Ü«∂~°∞ KÕ™êÎ_À
JÖψQ P`«‡HõàϺ} c*ÏʼnõΩ =∞# =∞<ÀÉèí∂q∞x =∞O„`« ~°∂ѨOÖ’
L#fl ǨÏÅO ã¨Ç¨Ü«∞O`À JO^Œ∞Ö’ L#fl ‰õΩã¨O™ê¯~åÅ#∞ ^Œ∞xfl
ã¨O™ê¯~°=O`«OQÍ <å@_®xH˜ J#∞=ÙQÍ `«Ü«∂~°∞ KÕã¨∞HÀ"åe. P
„áê}c[ ™ê^èŒ# Ü≥ÚHõ¯ f„=`« =Å¡ â◊H˜Î =∞iÜ«Ú ã≤kú ~°∂áêÅÖ’
„ѨHõ\ ©Hõ$`«O J=Ù`«∞Ok. QÍÜ«∞„f Láê㨉õΩʼnõΩ [ѨO`À „Ѩ^èŒ=∞
`«~°QÆux ѨÓiÎKÕã¨∞‰õΩ<åflHõ Ô~O_»=k „áê} ™ê^èŒ#. QÍÜ«∞„f â◊|ÌO
Ü≥ÚHõ¯ J~°úO „áê}Ïxfl ÃÑOK«∞‰õΩ<Õ „Ѩ„H˜Ü«∞.
™ê^茉õΩ_»∞ `«# JO`«~å`«‡Ö’ ZO`« JkèHõOQÍ â◊H˜Îx
xOѨÙHÀQÆey`Õ JO`« JkèHõ"≥∞ÿ# â◊H˜Î^è•~°} [~°∞QÆ∞`«∞Ok. JO`Õ
„áê}Ü«ÚHõÎ"≥∞ÿ# P`«‡|Å ã¨OѨ#∞fl_Ò`å_»∞.
U_»∞ „áê}ÏÖË U_»∞QÆ∞~°∞ |∞∞+¨µÅ∞, U_»∞QÆ∞~°∞ |∞∞+¨µÅ∞
*Ï˝#=Ú `«Ñ¨=Ú =∞iÜ«Ú P^蕺u‡Hõ |Å=ÚʼnõΩ „ѨfHõQÍ LO\Ï~°∞.
D |∞∞+¨µÅ∞ „áê} ~°∂ѨOÖ’ ZÅ¡ÑC¨ _»∂ =∞#Ö’<Õ LO\Ï~°∞. QÍÜ«∞„f
Láêã¨# =Å¡ gix =∞#Ö’ *ÏQÆ$`«O KÕã¨∞‰õΩ#fl ™ê^茉õΩ_»∞ |∞∞+≤
`«`åÎfixfl á⁄O^ÕO^Œ∞‰õΩ J~°∞›_Ò`å_»∞.
4.7 JO^Œ∞=Å¡ ~°Hõ~°HÍÅ |∞∞+¨µÅ ¿Ñ~°¡`À nxx QÆ∂iÛ K≥ѨÊ
 áê¢}q^Œº 91
|_ç=ÙOk. WO„kÜ«∞ xÜ«∞O„`«}‰õΩ 'QÆ∞`«∞û— =∞iÜ«Ú HÍ=∞^Õ=Ùx '=∞^Œ—
Jx JO\Ï~°∞. P Ô~O_çO\˜ Ѩ#∞Å =Å¡ „áê}â◊H˜Î ^•fi~å =∞x+≤
ã¨OѨ#∞fl_»∞ J=Ù`å_»∞. JO^Œ∞ˆH gix 'QÆ∞`«û=∞<£ — JO\Ï~°∞.
'qâ◊fiq∞`«„㨺 J™œ qâßfiq∞`„« ó — „áê}O Ü≥ÚHõ¯ ã¨=∞ã¨Î
qâßfi=ÅO|# HÍ=@O =Å¡<Õ Wuxx q∞„`«∞_»∞O\Ï~°∞. WO^Œ∞=ÖË¡
W`«_»∞ qâßfiq∞„`«∞_»∞.
=∞##O KÕ¿ãk, Éèlí OKÕk, ¿ãqOKÕk =∞iÜ«Ú „âı+"ª̈ ∞≥ #ÿ k
J=@O =Å¡ nxx "å=∞^Õ"£ Jx JO\Ï~°∞. Wk áêѨO #∞Oz
~°H˜∆ã¨∞ÎOk. JO^Œ∞ˆH Wk J„u c[ ~°∂Ѩ â◊s~°O Ü≥ÚHõ¯ =∂~°} =Å¡
Éèí~°^•fi[ Jx JO\Ï~°∞.
qâ◊fiOÖ’ JxflO\˜HõO>Ë „âı+¨ª"≥∞ÿ#k, qt+¨ª"≥∞ÿ#k J=@O
=Å¡ qt+¨ªO ‰õÄ_® J~ÚºOk. W^Õq^èŒOQÍ „áê}O Ü≥ÚHõ¯ J<ÕHõ"≥∞ÿ#
¿Ñˆ~¡ |∞∞+¨µÅ∞.
''áê„}O ^Õ"å J#∞áê„}xÎ I =∞#∞+¨º Ѩ~å=â◊Û"Õ∞ I
áê„}ÀÇ≤Ï Éèí∂`å<å=∂Ü«Úó I `«™ê‡`«û~åfiÜ«Ú+¨=ÚK«º`Õ I
ã¨~°fi"Õ∞=`« PÜ«Ú~°ºxÎ "Õ∞ áê„}O |„Ǩϟáêã¨`Õ I
áê„}ÀÇ≤Ï Éèí∂`å<å=∂Ü«Úó I `«™ê‡`ü ã¨~åfiÜ«Ú+¨=ÚK«º`Õ I ——
`≥·`«ÎsÜ«∞ 2/3.
^Õ=`«, =∞#∞+¨µº_»∞, Ѩâ◊√=ÙÅ∞ =∞iÜ«Ú ã¨=∞ã¨Î „áê}∞Å∞
 áê¢}q^Œº 92
„áê}O`À J#∞„áê}˜`«∞ÖË. „áê}"Õ∞ r=#=Ú. JO^Œ∞=ÖË¡ nxx
PÜ«Ú=Ù JO\Ï~°∞. Wk `≥Å∞ã¨∞‰õΩx Z=Ô~·`Õ „áê} ã¨fi~°∂Ѩ „|Ǩχx
Láêã¨# KÕ™êÎ~À "å~°∞ xâ◊ÛÜ«∞OQÍ PÜ«Ú=Ùx á⁄O^Œ∞`å~°∞.
''ã¨~åfi}˜ ǨÏ"å W=∂x Éèí∂`åx
áê„}"Õ∞"åaèã¨Oqâ◊xÎ áê„}=∞Éèí∞ºl˝Ç¨Ï`Õ——
Kè«O^À"£∞º 2/22/"≥·.
D „áê}∞Åhfl „áê}O #∞Oz L`«Ê#fl"≥∞ÿ#"Õ =∞iÜ«Ú
=∞m§ „áê}OÖ’ Hõeã≤áÈ`å~Ú.
''áê„}Ïkú Yefi=∂x Éèí∂`åx [Ü«∞<ÕÎ, áê„}Ë# *Ï`åx r=xΗ—
„áê}O #∞OKÕ Jxfl „áê}∞Å∞ L`«Ê#fl=∞ø`å~Ú. =∞iÜ«Ú
[x‡OKåHõ „áê}O`À<Õ rq™êÎ~Ú. Ü«∂=^ŒúÜ«∞ã≤‡<£ â◊sˆ~ áê„}À=ã¨u
`å=^•Ü«ÚóI H“+≤Hõ`«H˜ LѨx+¨`«∞Î.
ZѨÊ\˜=~°‰õΩ D â◊s~°OÖ’ „áê}O LO@∞O^À JѨÊ\˜=~°‰õΩ
rq`«O LO@∞Ok.
xH˜∆ѨÎOQÍ L#fl „áê}Ïyflx ZÖÏ *ÏQÆ$`«O KÕÜ«∞=K«∞Û ?
4.8 =∂#= â◊s~°OÖ’ â◊H˜Î J^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ# ÉèÏO_®QÍ~°O. c[O
~°∂ѨOÖ’ x„^• ã≤u÷ Ö’ <˘Hõ¯|_ç LO@∞Ok, Wk xO_»∞QÍ LO@∞Ok.
Ü≥∂QÍxfl „áê} T~å˚, r=# â◊H˜Î, ‰õΩO_»ex "≥Ú^ŒÖˇ·# ¿Ñ~°¡`À
Ñ≤Å∞™êÎ~∞° . Ѩ~=° ∂}∞=Ù Ü≥ÚHõ¯ <åaèÖ’ „ѨKO« _»"∞≥ #ÿ â◊HΘ xO_çÜÚ« #flk.
 áê¢}q^Œº 93
HÍh Jk ZѨC_»∞ ѨxKÕã∞¨ OÎ ^ŒO>Ë ã¨∞xtÛ`«"∞≥ #ÿ "≥*· Ï˝xHõ „H˜Ü∞« ^•fi~å
<åaè Ü≥ÚHõ¯ qYO_»# KÕÜ«∞=Öˇ#∞. HÍh D Ѩx KåÖÏ Hõiî#"≥∞ÿ#k.
Y~°∞Û`À ‰õÄ_ç#k. ‰õΩO_»eh =∞Ǩâ◊HΘ „Ѩu=∞x+≤Ö’#∂ ã¨∞+¨µÑ¨Î ã≤u÷ Ö’
LO@∞Ok. ™ê=∂#º =∞#∞+¨µºÅ∞ nxx HÍ"≥∂ÖÏ¡™êxH˜ `«Ñ¨Ê D
ÉèÏO_®QÍ~å#∞flOz WOHõ U W`«~° qâı+¨ ÖÏÉèÏxfl á⁄O^Œ~°∞.
„áê}ÏÜ«∂=∞O Ü≥ÚHõ¯ qt+¨ª „Ѩ„H˜Ü«∞ ^•fi~å D =∞Ǩâ◊H˜Îx *ÏQÆ$`«O
KÕã≤ ÃÑ· "≥Ñ· Ù¨ ‰õΩ „Ѩ=Ç≤ÏOѨ KÕ¿ãÎ XHõ qt+¨"ª ∞≥ #ÿ Éè∂í q∞Hõ#∞ x~°fiÇ≤Ïã¨∞OÎ k.
‰õΩO_»eh *ÏQÆ~°}‰õΩ „áê}â◊H˜Î Ü≥ÚHõ¯ „ѨK«O_»"≥∞ÿ# Ö’`«∞ J=ã¨~°O.
nxH˘~°‰Ωõ „|Ǩ‡O_»OÖ’ "åºÑ≤Oz=Ù#fl „áê}`«`åfixfl PHõi¬Oz =∞#Ö’
xOѨÙHÀ"åe. ''ã¨∂~°ºÉË^#Œè —— „áê}ÏÜ«∂=Ú D „ѨÜ∂≥ [<åxH˜ J`«ºkèHõ
ã¨Ç¨ Ü«∂xfl JOkã¨∞OÎ k. „áê}Ïyflx "≥eyOz LѨÜ∂≥ yOK«∞HÀ=@"Õ∞
Éè∫uHõ ã≤^Œ∞úʼnõΩ, P^蕺u‡Hõ ã≤^Œ∞úʼnõΩ =¸ÖÏ^è•~°=Ú.
ã¨∂~°ºÉË^#Œè „áê}ÏÜ«∂=∞=Ú ó– U^≥<· å XHõ „ѨâßO`« ™ê÷#OÖ’
LëÈ^ŒÜ«∞O ã¨=∞Ü«∞=Ú# `«∂~°∞Êk‰õΩ¯# =ÚMÏxfl LOz ã≤ú~°z`«∞ÎÖˇ·
‰õÄ~ÀÛ"åe. Pã¨#O ã¨Ç¨Ï[OQÍ LO_®e. "≥#∞flѨÓã¨, "≥∞_», `«Å
x@ìxÅ∞=ÙQÍ LO_Õ@@∞¡QÍ ÃÑ\˜ì ‰õÄ~ÀÛ"åe. <Õ„`åÅ∞ J~°xú g∞e`«OQÍ
LOz "≥∂HÍà◊§g∂^Œ Ô~O_»∞ KÕ`«∞Å#∞ ÃÑ@∞ìHÀ"åe. ã¨∂~°ºÉË^èŒ#
„áê}ÏÜ«∂=∞=Ú#‰õΩ D =Ú„^ŒÖ’<Õ ‰õÄ~ÀÛ"åe.
‰õΩ_ç"≥·Ñ¨Ù =Ú‰õΩ¯~°O„^è•xfl =¸ã≤ Z_»=∞"≥·Ñ¨Ù #∞Oz
<≥=∞‡kQÍ QÍex ã‘fiHõiOKåe. "åÜ«Ú=Ù`À áê@∞ K«O„^Œ<å_çÖ’=ÙO_Õ
„áê}â◊H˜Î J`«ºkèHõ "≥∂`å^Œ∞Ö’ PHõi¬OѨ|_»∞`ÀOk J<Õ ÉèÏ=#
 áê¢}q^Œº 94
KÕÜ∂« e.D „áê}â◊HΘ ã¨∞+¨µ=∂fl =∂~°Oæ ^•fi~å |∞∞} q^Œ∞º`ü „Ѩ"åǨÏ
W_® <å_ç ^•fi~å =¸ÖÏ^è•~°O =^ŒÌ‰õΩ "≥à◊√`ÀOk =∞iÜ«Ú JHõ¯_»
ã¨∞+¨µÑ≤QÎ Í L#fl JOQÍxfl `«\,ì˜ ‰õΩkÑ≤ "≥Ú^Œ\˜ ѨÓ~°HOõ `«~åfi`« „áê}Ïxfl
ã¨∞+¨µ=∞flÖ’ LO_Õ ^è#Œ q^Œº¢`Ê« "åǨÏO ^•fi~å |Ü«∞\˜H˜ Ñ≤OQÆàÏ =∂~°Oæ
^•fi~å fã¨∞‰õΩ ~å"åe. ֒ѨeH˜ „Ѩ"tÕ OKÕ@ѨC_»∞ JO`«iHõO∆ Ö’ L#fl
„áê}O j`«ÅOQÍ LO@∞Ok. =¸ÖÏ^è•~°O ‰õÄ_® K«ÅQ¡ Í LO@∞Ok.
JO^Œ∞Hˆ W_»x K«O„^Œ<å_ç Jx JO\Ï~°∞. Z_»=∞"≥Ñ· Ù¨ =Ú‰õΩ¯~°O„^è•xfl
KÕu`À =¸ã≤ JO`«~° ‰õΩOÉèHí Oõ `«~åfi`« |Ü«∞@H˜ =^ŒÖÏe. ‰õΩ_ç=Ú‰õΩ¯
~°O„^èOŒ ^•fi~å |Ü«∞\˜H˜ =^ŒÖÏe. |Ü«∞\˜H˜ `≥KÛÕ @ѨC_»∞ Jyfl LnÌÑ#¨
„áê}„ѨÇ¨ ~°O Ü≥ÚHõ¯ ã¨OѶ∞¨ ~°¬} L+¨O‚ =Å¡ Z‰õΩ¯= J=Ù`«∞Ok =∞iÜ«Ú
„áê}OÖ’ ã¨q∞‡o`«O J=Ù`«∞Ok. "≥#H˜¯ uiˆQ@ѨC_»∞ Ñ≤OQÆà◊ ^•fi~å
^èŒ# q^Œ∞º`ü Ü≥ÚHõ¯ ˆH∆„`«OÖ’Oz |Ü«∞\˜H˜ ~å=@O =Å# Jyfl
Ü≥ÚHõ¯ "Õ_ç =∂~°æO J#K«∞Û. Ô~O_»∞ HÍ~°}ÏÅ =Å# „áê} "åÜ«Ú=Ù
"Õ_çQÍ LO@∞Ok. JO^Œ∞ˆH D <å_çx ã¨∂~°º<å_ç JO\Ï~°∞.
D „áê}ÏÜ«∂=∞O qâı+¨`« Uq∞@O>Ë WO^Œ∞Ö’ =∞m§
ã¨∂~°º<å_ç`À ѨÓ~°HõO =∞iÜ«Ú K«O„^Œ<å_ç`À ˆ~K«HõO KÕÜ«∞=Öˇ#∞.
=¸ÖÏ^è•~°OÖ’ „áê}Ïxfl ÖËѨÙ`«∞#fl@∞¡ ^•xx LnÌѨ# KÕã¨∞Î#fl@∞¡
ÉèÏ=#x ZÅ¡ÑC¨ _»∞ KÕã∞¨ HÀ"åe. Dq^èOŒ QÍ D „áê}ÏÜ«∂=∞O Ü≥∂yH±
K«„HÍÅ#∞ *ÏQÆ$`«O KÕ¿ã XHõ ã¨â◊H˜Î „áê}ÏÜ«∂=∞=Ú.
Ü≥∂QÆ ™ê^èŒ#Ö’ „H˜Ü«∂ – Hõ$`åºÅ`À áÈe¿ãÎ ÉèÏ=#,
qâßfiã¨=Ú =∞iÜ«Ú ã¨OHõÊÅ=Ú PkèHõº`« =Ç≤Ï™êÎ~Ú. ™ê^茉õΩ_çH˜
 áê¢}q^Œº 95
nx=Å# ÖÏÉèíO [~°∞QÆ∞`«∞Ok. âßfiã¨^•fi~å fã¨∞‰õΩ#fl „áê}Ïxfl
"≥#∞flÉÏ=Ú =∂~°æOÖ’ =¸ÖÏ^è•~°O =~°‰õΩ fã¨∞‰õΩx "≥àı§ „H˜Ü«∞#∞
^Œ$_è»"≥∞ÿ# ã¨OHõÅÊO`À KÕÜ«∂e. xtÛ`« ~°∂ѨOÖ’ ã¨∂~°º =∞O_»ÅO
#∞Oz ÖËHõ JO`«iHõ∆O #∞Oz „¿Ñˆ~Ñ≤OK«|_ç# „áê}O =¸ÖÏ^è•~°O
=~°‰õΩ KÕ~°∞`«∞Ok =∞iÜ«Ú JHõ¯_» x¢kã¨∞Î#fl ‰õΩO_»eh â◊H˜Îx `«\ ˜ì
„áê}Ïyflx `«# f„="≥∞ÿ# PѶ¨∂`«=ÚÅKÕ`« ÖËѨÙ`«∞Ok J<Õ ÉèÏ=#x
ZšѨC_»∂ LOK«∞HÀ"åe.
Ü≥∂QÆâߢ™êÎÅÖ’ ã¨∂~°ºÉË^èŒ# „áê}ÏÜ«∂=∞=Ú Q˘Ñ¨Ê
=∞ǨÏ`«fiOQÆÅ ^•xQÍ K≥Ñʨ |_çOk. ‰õΩO_»eh =∞Ǩâ◊HΘ *ÏQÆ~}° H˘~°‰Ωõ
Z‰õΩ¯= „Ѩ=∂}OÖ’ D „áê} T~å˚ J=ã¨~°=∞ø`«∞Ok. Wk ã¨∂~°º
|Õ^#Œè „áê}ÏÜ«∂=∞=Ú =Å¡<Õ ã¨OÉèqí ã¨∞OÎ k. D „Ѩ„H˜Ü∞« ™ê=∂#º"Õ∞
J~Ú<å ^•x Ѷ¨e`«=Ú =∂„`«O J™ê=∂#ºO, J^Œ∞ƒù`«O.
„áê}â◊H˜Îx ÃÑOá⁄OkOK«_»O =Å# HõeˆQ Ѩi}˜`«∞Å∞ :–
„|ǨχѨÙ~°=∞x K≥ѨÊ|_Õ D â◊s~°OÖ’ „áê}"Õ∞ Z<Àfl
~°HÍÅ JQÆ∞flÅ ~°∂ѨOÖ’ ¢Ñ¨[fiiÅ∞¡`«∂ LO@∞Ok. P Jyfl [~î°~åyfl
J"˘fiK«∞Û ÖË^• Ü«∞[˝OÖ’ =i‚OKÕ =¸_»∞ k"åºQÆ∞flÅ∞ HÍ=K«∞Û.
PÜ«Úˆ~fi^ŒOÖ’ K≥ѨÊ|_Õ ¢Ñ¨Hõ$u =∞iÜ«Ú Jyflq*Ï˝#OÖ’ K≥ѨÊ|_ç#
Ѩ^Œ=¸_»∞ JQÆ∞flÅ∞ ÖËHõ Ü≥∂QÍyfl ~°∂ѨOÖ’ „áê}â◊H˜Î Ü≥ÚHõ¯
ã¨=ÚK«ÛùÜ«∂xfl ‰õΩO_»ex JO\Ï~°∞. aè#flaè#fl ~°∂áêÅÖ’ Wk
|Ü«∞@‰õΩ „ѨHõ\ ©Hõ$`«=∞ø`«∂O@∞Ok. XH˘Hõ¯™êi Hõà◊§^•fi~å, =∞i
 áê¢}q^Œº 96
Ü≥ÚHõ™êi ÉèíOy=∞Å ^•fi~å, WOH˘Hõ™êi "åH±â◊H˜Î ^•fi~å, =∞iÜ«Ú
JѨC_»Ñ¨C_»∞ |ÅѨ~å„Hõ=∞™êǨÏã¨~°ã¨ ~°∂Ѩ=ÚÅ ^•fi~å nx Éè∫uHõ
Jaè=ºH©ÎHõ~°} K«∂_»=K«∞Û.
â◊s~°~°^èŒOÖ’ "åºÑ≤OzÜ«Ú#fl D `«`«Î fi"Õ∞ =∞x+≤ Ü≥ÚHõ¯
r=#â◊H˜Î ÖËHõ F[ãπ. =∞#ã¨∞ûÖ’ Jaè=ºH©ÎHõiOѨ|_»∞@ =Å# D
`«`åÎ fixfl „ѨuÉèí, "Õ∞^èŒ, `Õ[ã¨∞û Jx JO\Ï~°∞.
ã¨∂Hõ;â◊s~°OÖ’x „áê}â◊HΘ Ü≥ÚHõ¯ HÍOux "≥^[Œ ÖË¡ ~°=fiÅ
Ü≥ÚHõ¯ ã¨OѶ¨∞\˜`« ~°∂Ѩ"Õ∞ =∂#=Ùx ã¨∂÷Å ~°∂Ѩ=Ú. J#O`«,
JѨiq∞`« â◊H˜Î~åt LO_»∞@ =Ö# D â◊s~åxfl ^Õ==∞Ok~°O
JO\Ï~°∞. WO^Œ∞Ö’ ѨOK« „áê}ÏÅ ~°∂ѨOÖ’ S^Œ∞QÆ∞~°∞ ^Õ=`«Å∞
„Ѩu+≤ìOѨ|_ç=ÙO\Ï~°∞.
XˆH ^Õ=`å â◊H˜Î =∂#=Ù_çx J[~°∞}˜‚, J=∞~°∞}˜‚
KÕÜ«∞QÆey`Õ S^Œ∞QÆ∞~°∞ ^Õ=`«Å J#∞„QÆÇ¨Ï ã≤kúx á⁄Ok#ѨC_»∞ ZO`«
ã¨=∞~°∞ú_»∞ â◊H˜Î=∞O`«∞_»∞ J=Ù`å_À TÇ≤Ï¿ãÎ<Õ â◊s~°=Ú QÆQÆ∞~åÊ@∞
K≥O^Œ∞`«∞Ok.
ÃÇ·ÏHõÖò Ѷ¨O_À"≥∞O@Öò ÖÏ PѶπ Ü«¸x=~üûÖ’ „áê}
`«`Ϋ fi=Ú, =∞#ã¨∞û =∞iÜ«Ú KÕ`#« `«`Ϋ fi=Ú Ü≥ÚHõ¯ ã¨q∞+≤Qì Í "åºÑ≤Oz
Ü«Ú#fl â◊‰õΩÎÅ∞QÍ Jaè=i‚OKå~°∞. „Ѩã¨∞Î`« q*Ï˝#O nx Jã≤Î`åfixfl
„Ѩ`«ºHõ∆OQÍ K«∂_»ÖËHõáÈ=\ÏxH˜ HÍ~°}O ^•xÜ≥ÚHõ¯ KÕ`«HÍx`«#O.
HÍh Wk J#∞Éèí∂uH˜ ã¨O|OkèOz# q+¨Ü«∞O. J^Õq∞@O>Ë „áê}O.
 áê¢}q^Œº 97
4.10 JO`«iHõ∆OÖ’ "åºÑ≤OzÜ«Ú#fl „áê}=Ú, qHõã≤Oz L#fl
ã≤÷uÖ’ =∞#ã¨∞û =∞iÜ«Ú, KÕ`«#, D =¸_»∞ qâßfixfl ѨÓiÎQÍ
xÜ«∞O„u™êÎ~Ú.
Z=i „áê}O â◊H˜Î=O`«OQÍ=ÙO@∞O^À, "å~°∞ XHõ
â◊s~°O`À ~°H~õ H° ÍÅKÀ@¡ XˆH™êi ѨxKÕÜ∞« QÆÅ∞æ`å~°∞. WÖÏO\˜ J<ÕHõ
Ѷ¨∞@#Å∞ „áê}=O`«∞Å∞, ã¨OHõÅÊ=O`«∞Öˇ·# =º‰õΩÎÅ =Å# [~°QÆ@O
HõxÑ≤ã¨∞ÎOk.
giH˜ WKåÛùâ◊H˜Î, ã¨OHõÅÊâ◊H˜Î, ã¨∂ÊùiÎ =∞iÜ«Ú „H˜Ü«∂â◊H˜Î
J`«ºkèHõOQÍ LO@∞Ok.
„áê}q^Œ∞º`«∞Î#∞ ¿ãHõiOK«∞H˘#∞@ =∞iÜ«Ú
HÍáê_»∞H˘#∞@ :–
4.11 Ü≥∂QÆ™ê^茉õΩÅ∞ Pã¨#O, „áê}ÏÜ«∂=∞=Ú, ^蕺#=Ú
=∞iÜ«Ú LѨ"åã¨=Ú "≥Ú^ŒÖˇ·# "å\˜x Ѩ@∞ì^ŒÖ`À xÜ«∞=∞OQÍ
JÉèϺã¨=Ú KÕÜ∞« =Öˇ#∞. nx=Å# giH˜ ã¨ÑŨ¶ `« „áêÑ≤ãÎ ∞¨ OÎ k. Zxq∞k
J_» ∞ QÆ ∞ Å ^Œ ∂ ~° O Ö’ LO_» Q Í<Õ U =㨠∞ Î = Ù<≥ · < å "åi"≥ · Ñ ¨ Ù
PHõi¬OK«∞HÀ=@O, "å\˜x ™ê÷#Ѩi=~°Î# KÕÜ«∞@O=O\˜ ~°Hõ~°HÍÅ
„ѨÜ≥∂QÍÅ∞ KÕÜ«∞QÆÅ∞QÆ∞`å~°∞.
4.12 „áê}â◊H˜Î Ü≥ÚHõ¯ L^•fÎHõ~°} :–
â◊s~° âßGA˝Å∞ x~°fiÇ≤ÏOz# ѨsHõÅ∆ Ö’ ã¨Ê+¨"ì ∞≥ #ÿ q+¨Ü∞« O
 áê¢}q^Œº 98
Uq∞@O>Ë =∞x+≤ <åÅ∞Hõ ZO`« K≥·`«#º=O`«OQÍ LO@∞O^ŒO>Ë XHõ
ÉèÏQÆO „ã≤ìH˜fl<£ áœ_»~üx 10 ÅHõ∆Å Ô~@∞¡ h\˜`À HõeÑ≤#ѨC_»∞ Jk
^•x ~°∞zx „QÆÇÏ≤ OK«QÅÆ ∞QÆ∞`«∞Ok. Dq^èOŒ QÍ<Õ K≥=ÙÅ Ü≥ÚHõ¯ qxH˜_ç
*Ï˝#O 20 #∞Oz 20 "ÕÅ ÃÇÏÔ~ì*ò LO@∞Ok. ^Œ$+≤ì Ü≥ÚHõ¯ fHõ∆}`«
450 Y~°|∞ƒÅ #∞Op 750 Y~°|∞ƒÅ =∞^茺=ÙO@∞Ok.
ã¨∂÷Å JOQÍÅÖ’ ™ê=∞~°úºO, q=~°}, ~°∂ѨO, KÕ`«#â◊H˜Î
J=QÍǨÏ# H˘~°‰õΩ WzÛ# L^•Ç¨Ï~°} =∂„`«"Õ∞. nx Ѩikè
JѨiq∞`«=Ú. ZHõ¯_»~Ú`Õ ã¨∂÷Å WO„kÜ«∂Å∞ ѨxKÕÜ«∞@O
P~°OÉèí=∞ø`«∞Ok. =∂x"Õ™êÎÜ≥∂ JK«Û@#∞Oz KÕ`«#`«fi=Ú Ü≥ÚHõ¯
qã¨Î $`« qHÍã¨=O`«"∞≥ #ÿ ã¨fi~°∂ѨO ѨxKÕÜÚ« @ P~°OÉè=í ∞QÆ∞#∞. nxx
ZÖÏ á⁄O^•e? Ü≥∂QÆ ™ê^èŒ#Å∞ =ºH˜Î KÕ`«##∞ L#fl`«OQÍ
fiÛk^Œ∞`Ì åÜ«∞x, ã¨O㨯i™êÎÜ∞« x P^蕺u‡Hõ q*Ï˝#O x~åú~}° KÕã∞¨ OÎ k.
4.13 [~°‡hH˜ K≥Ok# r= âßGA˝_»∞ P¢<≥<£ì ÃÇÏxH˜H± ÃÇ·ÏHõÖò
KÕ`«##∞ áêâ◊qHõ KÕ`«#, =∂#ã≤Hõ KÕ`«# Jx Ô~O_»∞ ÉèÏQÍÅ∞QÍ
qÉèílOKå_»∞. Ô~O_çO\˜H˜ =∞^茺#∞#fl JO`«~åxfl q=iã¨∂Î ÃÇ·ÏHõÖò
UO K≥áêÊ_»O>Ë – áêâ◊qHõ KÕ`«##∞ W`«~° „áê}∞ÅÖ’H˜ =∂iÊ_ç
KÕÜ∞« @O =∂@ J@∞Oz [O`«∞=ÙÅ∞ ‰õÄ_® g\˜x J~°Oú KÕã∞¨ HÀÖË=Ù.
áêâ◊qHõ KÕ`#« â◊s~° „Ѩ^•è #"≥∞#ÿ k. nxx W<£ã¯ì≤ O\ò JO\Ï=Ú. HÍh
=∂#= KÕ`«# =∞#ã¨∞û „Ѩ^è•#"≥∞ÿ#k HÍ=@O =Å# nxfl =∞#O
q"ÕHõ=Ú JO\Ï=Ú.
 áê¢}q^Œº 99
KÕ`«#`«fi=Ú ZѨC_≥·`Õ ã¨O㨯iOѨ|_»∞`«∞O^À =∞ã≤Î+¨¯OÖ’
„H˘`«Î„H˘`«Î qKå~°}Å∞ =™êÎ~Ú. WO`«‰õΩ=ÚO^Œ∞ Wq TǨωõΩ ‰õÄ_®
JO^Œx q+¨Ü∂« Å∞ J~Ú=ÙO\Ï~Ú. L#fl`« „áê} KÕ`#« XHõ k=º"≥∞#ÿ
=~°O. nx „áêÑ≤Î=Å¡ KÕã≤# ѨÙ~°∞ëê~°úO xâ◊ÛÜ«∞OQÍ Ñ¶¨Å=O`«
=∞ø`«∞Ok.
4.15 ''`Õ*’=ÅÜ«∞=Ú—— ÖËHõ ''|Ü≥∂áꡙꇗ— :–
=∞ǨѨÙ~°∞+¨µÅ Ü≥ÚHõ¯ ã¨∂Hõ;„áê}O, "å~°∞ L#fl ã¨÷ÖÏxfl
‰õÄ_® „ѨÉèÏq`«O KÕã¨∞ÎOk. J"Õ f~°úã¨÷ÖÏÅ∞QÍ „¿Ñ~°}#∞ Hõeyã¨∂Î,
^Œi≈Oz# "åi =∞#ã¨∞ûÅ#∞ „ѨÉèÏq`«O KÕã¨∂ÎO\Ï~Ú.
â◊ÉÏÌÅ∞ ‰õÄ_® "å\˜ Jã≤Î`åfixfl JO`«iHõ∆OÖ’ z~°HÍÅO
LOK«∞`åÜ«∞x =∂~À¯x K≥¿ÑÊ"å_»∞. Uã¨∞„H©ã¨∞Î `«# JOu=∞
ã¨=∞Ü«∞OÖ’ K≥Ñ≤Ê# =∂@Å∞ WѨC_»∞ ‰õÄ_® „Ѩܫ∞`«flO KÕ`« q#fl@∞¡,
JÖψQ Hõ$+¨µ‚_»∞ K≥Ñ≤Ê# w`«#∞ ‰õÄ_® q#=K«∞Û. Wq JO`«iHõ∆OÖ’
xH˜Ñ∆ OΨ HÍqOѨ|_ç=Ù<åfl~Ú. „áê}Ïyfl J}∞â◊HΘ HõO>Ë =∞ǨÏ`«~Î "° ∞≥ #ÿ k.
=∂#=ÙÅ^ÕHÍ^Œ∞ ã¨$+≤ìÖ’ „Ѩu Hõ}O Ü≥ÚHõ¯ Jã≤Î`«fiѨ٠`«∞ÖÏ^è•~°
ã≤~÷ =° ÚQÍ L#flk. ã¨O`«∞Å<åxH˜ U =∂„`«O ÉèOí QÆO [iy<å Jã≤`Î fi« O
K≥kiáÈ`«∞Ok.
U^≥·`Õ LO^À (ZH±ûÃãì<£û) J^Õ „áê}=Ú. D „áê}=Ú
[_»[QÆ`∞« ÖÎ ’ â◊HΘ `«~O° QÍÅ ~°∂ѨOÖ’#∂ KÕ`<« å [QÆ`∞« ÖÎ ’ PÖ’K«#Å
~°∂ѨOÖ’#∂ =∞iÜ«Ú ã¨O"Õ^Œ#Å ~°∂ѨOÖ’ "åºÑ≤Oz L#flk.
 áê¢}q^Œº 100
4.16 '„áê} "≥· Ü«∞â’ |Å"£∞— J#QÍ „áê}"Õ∞ Ü«∞â◊ã¨∞û =∞iÜ«Ú
|Å=Ú. JO>Ë „áê}O Ü≥ÚHõ¯ 㨄H˜Ü∞« `« |ÅO ~°∂ѨOÖ’ HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k.
J^Õ #Å∞"≥·Ñ¨ÙÖÏ Ü«∞â◊ã¨∞û Ü≥ÚHõ¯ qã¨Î~°}ÏʼnõΩ HÍ~°}=∞ø`ÀOk.
w`« 17 = J^蕺ܫ∞OÖ’ – â◊s~°OÖ’ =∞#ã¨∞û, |∞kú,
JO`« ó Hõ ~ ° } =ÚÅ∞ „H˜ Ü « ∂ jÅ"≥ ∞ ÿ L#flѨ C _» ∞ D „áê}Ïyflx
^Œ∞ifixÜ≥∂QÆO KÕÜ«∞@O =Å# PHõã≤‡Hõ q™ÈÊù@#=Ú [iy =ºH˜Î
֒֒ѨŠHÍeáÈ`«∂ =ÚHõ¯K≥Hõ¯Å=Ù`«∂=ÙO\Ï_»∞. â◊s~°â◊H˜Î Ü≥ÚHõ¯
^Œ∞~°∞ѨÜ∂≥ QÆO, PǨ~° qǨ~åÅ xÜ«∞"≥∂Å¡OѶ∞¨ # =Å# J=¸Åº"≥∞#ÿ
r=#â◊H˜Îx HÍ=∞ qHÍ~åÅ H˘~°‰õΩ =$^è• KÕÜ«Ú@=Å¡ „áê}Ïyfl
^Œ∞~°∞ѨÜ≥∂QÆO J~Ú#ѨC_»∞ =ºH˜Î Ü≥ÚHõ¯ |ÅO ÃÑiy F[ã¨∞û
`«Q∞Æ `æ ∞« Ok. Hõ@∞=K«#=ÚÅ∞, Ѩ~x° O^Œ, Jã¨`º« =Ú ^Œ∞~°∞Ãã#· =∂@Å∞
"≥ Ú ^Œ Ö ˇ · # q „áê}Ïyflx `« Ñ ¨ C _» ∞ =∂~° æ O Ö’ Y~° ∞ ÛÃÑ@ì \ ÏxH˜
L^•Ç¨Ï~°}Å∞. nx=Å¡ =ºH˜Î `«#∞ HÍÅ@"Õ∞HÍHõ W`«~°∞Å#∞ ‰õÄ_®
HÍeÛ#"å_Ò`å_»∞. =∞O_»∞`«∞#fl *ÏfiÅÖÏQÍ HÍe# "≥^Œ∞~°∞ Hõ>ˇìÖÏQÍ
Hõ i î # OQÍ =∂\Ï¡ _ Õ " å~° ∞ Z^Œ ∞ \ ˜ " åiÖÏ<Õ `å=Ú‰õ Ä _®
Ç≤ÏOã≤OѨ|_»`å~°∞. â◊s~° â◊H˜Îx ^Œ∞ifixÜ≥∂QÆO KÕÜ«∞@O =Å¡
ã¨fiÜ«∞OQÍ "åi |ÅO `«QÆæ_»"Õ∞HÍHõ K«∞@∞ì„ѨHõ¯Å "å`å=~°}Ïxfl‰õÄ_®
áê_»∞KÕ™êÎ~°∞.
4.17 â◊s~åyflKÕ`« U~°Ê_Õ ã¨OѶ¨∞@#Å =∂kiQÍ Ñ¶¨∞’~°
^Œ∞+¨Êi}Ï=∂Å∞ ã¨Ê+¨Oì QÍ HõxÑ≤OKÕ Ñ¶∞¨ @#Å∞ KåÖÏ J~°∞^Œ∞. WÖÏO\˜q
JѨC_»Ñ¨C_»∞ =∂„`«"Õ∞ [~°∞QÆ∞`å~Ú. HÍh „áê}q^Œ∞º`«∞ÎÜ≥ÚHõ¯
 áê¢}q^Œº 101
Jã¨O`«∞Å#O =Å#, ^•x |Ç≤Ï~°æ`«=Ú =Å# `«#‰õΩ K«∞@∞ì„ѨHõ¯Å
L#fl =º‰õΩÎʼnõΩ PHõã≤‡Hõ qѨ`«∞Î ÖÏ¡O\˜q [~°QÆ@O x`«ºO =∞#O
K«∂ã¨∂Î<Õ LO\Ï=Ú. ÅO_»<£Ö’x H˜â’i *ˇh=∂~°æ<£ â◊s~°O #∞Oz
q^Œ∞ºK«ÛùH˜Î |Ü«∞\˜H˜ ~å=@O JO^ŒiH© `≥eã≤# q+¨Ü«∞"Õ∞.
Z=i =∞#ã¨∞û, |∞kú, JO`«óHõ~°}ÏÅÖ’ „H˜Ü«∂jÅ"≥∞ÿ#
„áê}q^Œ∞º`«∞Î x~°~Hú° Oõ QÍ x~°O`«~O° |Ü«∞\˜H˜ "≥Å∞=_»∞`«∂=ÙO@∞O^À
JÖÏO\˜ ™È=∞~°∞Å∞–HõѨ@ =∞#∞+¨µºÅ Ö’@∞ D ã¨=∂[OÖ’ ÖË^Œ∞.
JÖÏO\˜"å~°∞ ZHõ¯_» K«∂ã≤<å HõxÑ≤™êÎ~°∞. gi ã¨OѨ~°¯OÖ’H˜
"≥o§#"å~°∞ gi Hõ@∞=K«<åÅ ‰õΩ`«O„`åÅ, ^Œ∞~åÖ’K«#Å =∞iÜ«Ú
K≥_∞» Ѩ#∞Å ~°∂ѨOÖ’ |Ü«∞\˜H˜ "≥Å∞=_Õ „áê}q^Œ∞º`ü Ü≥ÚHõ¯ ^≥|ƒÅH˜
QÍÜ«∞Ѩ_»`å~°∞.
JÖÏQÆ H͉õΩO_® „áê}q^Œ∞º`ü#∞ ã¨^Œ∞ѨÜ≥∂QÆO KÕ¿ã
HÀÅ~å_ÀH˜ K≥Ok# _»|∞¡ º *’<£û ÖÏQÍ ã¨fiÜ«∞OQÍ ã¨∞YâßO`«∞Å`À
LO\Ï~°∞. W`«~∞° ʼnõΩ ‰õÄ_® ÖÏÉèÏxfl Hõe™æ êÎ~∞° . *’<£û `«# D q^Œ∞º`ü
™ê=∞~°úºO`À Éèí∂q∞g∞^Œ LuÎHÍà◊§`À<Õ #_çz Éèí∂QÆ~°ƒùOÖ’ L#fl
Yx*ÏÅ QÆ#∞Å#∞ QÆ∞iOz ã¨iÜ≥ÿ∞# ã¨=∂Kå~åxfl WKÕÛ"å~°∞. D
™ê=∞~°úºO =Å¡ ã¨OѨ#∞flÅ∞ KåÖÏ=∞Ok *’<£û K«∞@∂ì uiˆQ"å~°∞.
PÜ«∞# „áêK«∞~åºxfl á⁄O^Œ\ÏxH˜ ZO`À ã¨=∞Ü«∞O Ѩ@Öì ^Ë ∞Œ . DÜ«∞#
Ѩ~ÀѨHÍ~°O =Å¡ ZO`À P#O^ŒO J#∞Éèqí OKÕ"å~°∞. W`«~∞° ʼnõΩ ‰õÄ_®
DÜ« ∞ # KåÖÏ LѨ Ü ≥ ∂ QÆ H õ ~ ° O QÍ =∞Ǩ Ï `« fi Ѩ Ó ~° ‚ " ≥ ∞ ÿ # =ºH˜ Î Q Í
JxÑ≤OKÕ"å~°∞.
 áê¢}q^Œº 102
JO`«~°OQÆ=ÚÖ’x „H˜Ü«∂jÅ „áê}â◊H˜Î Ü≥ÚHõ¯ ã¨^Œ∞Ѩ
Ü≥∂QÆO =Å¡ =KÕÛ ÖÏÉèOí WO`«HOõ >Ë Z<Àfl ~Ô @∞¡ JkèHOõ QÍ LO@∞Ok.
™êǨÏã¨=Ú, â∫~°º=Ú, |∞kú‰õΩâ◊Å`«, ã¨`«ûOHõÅÊ=Ú =∞iÜ«Ú =∞Oz
#_»=_»∞Å#∞ ã¨iÜ≥∞ÿ # =∂~°Oæ Ö’ LOz`Õ „ѨQuÆ , ã¨OѨ#fl`«, ã¨O`À+¨O,
âßOuÖÏO\˜ =O^ŒÅ =~åÅ#∞ Jk =i¬ã¨∞ÎOk. ™êOMϺܫ∞#
ã¨∂„`«OÖ’ Uq∞ K≥ѨÊ|_çO^ŒO>Ë–
„áê}Àã≤‡ „Ѩ*Ï˝`åfi– J#QÍ <Õ#∞ „áê} ~°∂Ѩ=ÚÖ’ #∞#fl
„Ѩ[˝#∞. D „áê}„Ѩ[˝ ^•fi~å ã¨`«ûOHõÅÊ=Ú, ã¨`«¯~°‡, ã¨^£*Ï˝#O
=∞iÜ«Ú ã¨^•ƒù=#Å P^è•~°O g∞^Œ rq`«=Ú Ü≥ÚHõ¯ ã¨^Œ∞^ÕÌâ◊º=ÚÅ
Ü≥ÚHõ¯ „áê¿ÑÎ D „áê}Ïyfl Ü≥ÚHõ¯ Jaè=$kú =∞iÜ«Ú LѨÜ≥∂QÆ=Ú.
4.19 „áê}â◊ H ˜ Î x ÃÑOK« ∞ HÀ=_» = Ú =∞iÜ« Ú KÕ ` « < å
L^•fÎHõ~°}=Ú :–
x*ÏxH˜ D „áê} T~å˚ # ∞ r=KÕ ` « # =Ú Ü≥ Ú Hõ ¯
L`«¯ $+¨ì"≥∞ÿ# â◊H˜ÎQÍ Jaè=i‚OKå~°∞. rq`« ™êѶ¨ÖϺxH˜, P`À‡#fluH˜
W^Õ P^è•~°O. nxxá⁄Ok Q˘Ñ¨Ê ™ê^èŒ#KÕ`« ™ê^茉õΩ_»∞ KÕ`«# Ü≥ÚHõ¯
L#fl`«"≥∞ÿ# tM~åÅ#∞ JO^Œ∞HÀQÆÅ_»∞.
F[ã¨∞û „|Ǩχ=~°Ûã¨∞û (`Õ[ã¨∞û) Ü≥ÚHõ¯ =∞ǨÏ`«Î~°
ã¨=∞Hõ∆OÖ’:I
D â◊`å|ÌOÖ’ q^Œ∞ºK«ÛùH˜Î ã¨=∂[O Ü≥ÚHõ¯ Éè∫uHõ
qHÍ™êxH˜ Q˘Ñ¨ÊQÍ ã¨Ç¨Ü«∞Ѩ_çOk. ~åÉ’ÜÕ∞ HÍÅOÖ’ J}∞â◊H˜Î
 áê¢}q^Œº 103
=∞iÜ«Ú ÖË[~ü H˜~°}ÏÅ LѨÜ≥∂QÆ=Ú „áê^è•#º`« ã¨O`«iOK«∞
HÀÉ’`«∞Ok.
D â◊‰õΩÎÅHõO>Ë =∞~˘Hõ J^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ# â◊H˜Î LOk. HÍh
^•x"≥Ñ· Ù¨ =∞# ^蕺¿ã "≥à§◊ ÖË^∞Œ . J^Õ =∂#= q^Œ∞º`«∞.Î nxx J`«ºO`«
Ö’`«∞QÍ J~°Oú KÕã∞¨ HÀ=K«∞Û. „áê}∞Å â◊s~åÅÖ’ „Ѩ=Ç≤ÏOKÕ q^Œ∞ºK«ÛHù Θ
gi âßs~°Hõ, =∂#ã≤Hõ ˆH∆„`åÅ#∞ JkèHõ ã¨=∞~°ú=O`«OQÍ#∂
qHÍã¨=O`«OQÍ#∂ KÕã∞¨ OÎ k. „ѨÑO¨ K«O Ü≥ÚHõ¯ ã¨=∞ã¨Î â◊HΘ ã¨OѨ^ÅŒ #∞
ÃÑOKÕ"åxÖÁ ÖË[~ü "≥Ú^ŒÅQÆ∞#q =ÚYº"≥∞ÿ#q. WO`«HõO>Ë ZO`À
JkèH"õ ∞≥ #ÿ LѨÜ∂≥ QÆH~õ "° ∞≥ #ÿ k „áê}∞Å â◊s~°OÖ’ „Ѩ=Ç≤ÏOKÕ q^Œ∞º`«∞.Î
D q^Œ∞º`«∞Î#∞ =∂#=Ù_»∞ P^蕺u‡Hõ ˆH∆„`«OÖ’ ã¨^Œ∞ѨÜ≥∂QÆO
KÕã¨∞HÀ"åe.
â◊s~°=Ú#∞ #_çÑ≤OKÕ^Œ∞‰õΩ =¸Å P^è•~°O Uq∞\˜?
nx Ü≥ÚHõ¯ ã¨∂Hõ; HÍ~°}Ïxfl ѨijeOz â◊s~°
"≥*· Ï˝x‰õΩÅ∞ U x~°Ü‚ ∂« xH˜ =KåÛ~°O>Ë, HõO_»~åÅÖ’ ѨxKÕ¿ãO`«=~°‰Ωõ
T~å˚ 'á⁄>ˇx¬Ü∞« Öò— g\˜`Àáê@∞ Hõeã≤=Ù#fl P"Õâ=◊ Ú Ü≥ÚHõ¯ ™ê=∞~°ºú O
r=# „Ѩ„H˜Ü«∞Ö’ Ju ÃÑ^ŒÌ áê„`«x áÈ+≤ã¨∞ÎOk. P q^Œ∞º`«∞Î ^è•~°Å#∞
=sæHõiOz, ã≤¿Ñ¶b„\Ï~Ú*’q∞Öò #∂º~åe˚Ü«∂QÍ K≥ѨÊ@O [iyOk.
=∞Ǩ Ï `« Î fiѨ Ó ~° ‚ " ≥ ∞ ÿ # Ѩ # ∞Å∞ q^Œ ∞ º^•Hõ ~ ° ¬ }Ï^è • ~° Å
P^è•~°OQÍ<Õ [~°∞QÆ∞`å~Ú. KåÖÏ Ñ¨‰õ∆ΩÅ∞ |∞∞`«∞=ÙÅ∞ =∂i#ѨC_»∞
XHõ QÆ∞OѨÙQÍ H˘xfl"ÕÅ "≥∞àÿ √◊ § ZQÆ∞~°∞`«∂ „ѨÜ∂« }˜™êÎ~Ú. Wq Éè∂í q∞
 áê¢}q^Œº 104
g∞^Œ XHõ z=i JOK«∞#∞Oz WOHÀ JOK«∞=~°‰õΩ „Ѩܫ∂}˜™êÎ~Ú.
Z‰õ Ω ¯=QÍ Wq ~å„uѨ Ó @ ZQÆ ∞ ~° ∞ `å~Ú. P 㨠= ∞Ü« ∞ OÖ’
QÆ=∞º™ê÷<åÅ#∞ `≥Å∞ã¨∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ "≥Å∞`«∞~°∞‰õÄ_® LO_»^Œ∞.
™êb_»∞ `«# WO\˜ Ü≥ÚHõ¯ x~å‡}Ïxfl „Ѩ"Õâ◊ ^•fi~åxfl
ZѨC_»∂ XHõ x~åúi`« kâ◊"≥·Ñ¨Ù `«Ü«∂~°∞ KÕã¨∞ÎOk. nx"≥#HÍÅ ^•x
PO`«iHõ ã¨O"Õ^Œ# Ѩ$kèfi Ü≥ÚHõ¯ PHõ~°¬}Ï â◊H˜Î „Ѩ"åǨxfl QÆ∞iÎOz
^•xH˜ J#∞QÆ∞}OQÍ<Õ Ñ¨xKÕã¨∞ÎOk.
JÜ«∞™ê¯O`«=Ú =∞iÜ«Ú q^Œ∞º`«∞Î Ô~O_»∂ „Ѩ`«ºHõ∆ ºOQÍ
XHõ^•x`À XHõ\ ˜ *’_çOѨ|_ç# â◊‰õΩÎÅ∞. HÍx Wq XHõ^•x`À XHõ\ ˜
JqzÛù#fl ~°∂ѨOÖ’ ã¨O|O^è•xfl Hõey=Ù<åfl~Ú. ã¨=∞Ü«∂#∞™ê~°=Ú
XHõ â◊H˜Î^è•~° #∞Oz WOH˘Hõ â◊H˜Î^è•~°QÍ =∂~°∞`«∂=ÙO\Ï~Ú. U^≥·<å
XHõ 'ã¨~∂° ¯ º\ò— Ü≥ÚHõ¯ PHõ~¬° }Ï Hˆ „∆ `«O =∂\˜=∂\˜H© =∂i¿ãÎ ^•x#∞Oz
q^Œ∞º`«∞ΠѨÙ_»∞`«∞Ok. D q^èŒOQÍ<Õ Ö’Ç¨ÏѨ٠=ÚHõ¯H˜ K«∞@ì|_ç#
fQÆ^•fi~å q^Œ∞º`«∞Î#∞ „Ѩ=Ç≤ÏOѨ*Ë¿ã ֒ǨÏѨ٠=ÚHõ¯‰õΩ PHõ~°¬}â◊H˜Îx
HõeÊOK«=K«∞Û.
4.20 â◊s~°OÖ’ "≥∞~°∞ѨÙ, ã¨∂ÊùiÎ, „â◊=∞, ~°∞z, `å*Ï^Œ#O,
„H˘`«^Î #Œ O, L`åûǨÏ=Ú, â∫~°º=Ú, ™êǨÏã¨=Ú =O\˜ „Ѩ=$`«∞ÅÎ "≥#∞Hõ
L#fl ~°Ç¨Ï㨺=Ú Z‰õΩ¯= Ѩi=∂}=Ú`À L#fl =∂#= q^Œ∞º`«∞ÎÜÕ∞
HÍ~°}=Ú. =∞#ã≤fi, `Õ[ã≤fi, F[ã≤fi, `«Ñ㨠fi≤ "≥Ú^ŒÅQÆ∞ â◊ÉÏÌÅ∞ WÖÏO\˜
=º‰õΩÎÅ#∞ QÆ∞iOz# ã¨OÉ’^èŒ#ÖË. WuǨ™êÅÖ’ WÖÏO\˜ =º‰õΩÎÅ<Õ
 áê¢}q^Œº 105
=∞#O K«∂™êÎ=Ú. Éè∫uHõ"∞≥ #ÿ „ѨÜ∂≥ [<åÅ∞ ÖÏÉèÏÅ∞ ‰õÄ_® D â◊‰Ωõ ÅÎ
=Å#<Õ HõÅ∞QÆ∞`å~Ú. ^Œ∞~å‡~°∞æÅ∞ ‰õÄ_® D â◊H˜Î ã¨Ç¨Ü«∞O`À<Õ "åi
Éè í Ü « ∂ #Hõ ^Œ ∞ +¨ ¯ $`åºÅ#∞ KÕ Ü « ∞ QÆ Å ∞æ ` å~° ∞ . WuǨ  㨠O Ö’x
=∞ǨѨÙ~°∞+¨µÅ∞ D JO`«óâ◊H˜Î KÕ`«<Õ =∞ǨHÍ~åºÅ∞ KÕã≤ ™êǨÏ
™È¿Ñ`«OQÍ =ÚO^Œ∞‰õΩ #_çKå~°∞.
=∂#= =∞ã≤ Î ë ê¯xfl J^Œ ∞ ƒù ` « " ≥ ∞ ÿ # q^Œ ∞ º^Œ æ $ Ǩ Ï =Ú
(Ѩ=~üǨÏ∫ãπ) Jx J#=K«∞Û.
4.21 `Õ<≥\ ©QÆÅ Hõà◊§#∞ K«∂ã≤ "≥·*Ï˝x‰õΩÅ∞ 'áÈÅ~å~Ú_£
FiÜ≥∞O>Ë+¨<£ WO_çˆH@~ü— J<Õ ¿Ñ~°∞QÆÅ Ü«∞O„`åxfl `«Ü«∂~°∞
KÕÜ«∞QÆeQÍ~°∞. Wk ã≤÷~°"≥∞ÿ# „Ѩ^Õâ◊OÖ’ LOz`Õ kâ◊#∞ K«∂Ñ≤OK«QÆÅ∞
QÆ∞`«∞Ok. P „Ѩ^Õâ◊OÖ’ ™ê^è•~°} k‰õÄûz Ü«∞O„`«=Ú `«# L`«Î~°,
^ŒH}∆˜ kâ◊Å#∞ K«∂Ñ≤OKÕ qâı+`¨ #« ∞ áÈQ˘@∞ì‰Ωõ O@∞Ok. JÖÏO\ѨC_»∞
D Ü«∞O„`«O ^•fi~å P „Ѩ^âÕ O◊ Ü«∂„u‰õΩÅ∞ `«=∞ Ѩx QÆ_∞» ѨىõΩO\Ï~°∞.
ã¨=Ú„^ŒOÖ’ `«∞á¶ê#∞ ~å=\ÏxH˜ =ÚO^Õ ã¨=Ú„^ŒÑ¨Ù
ÉÏ`«∞Å∞ PHÍâ◊OÖ’H˜ ZyiáÈ~Ú `«∞á¶ê#∞ Ѩikè #∞Oz |Ü«∞@
Ѩ_»`å~Ú. _®eÊù<£ KÕѨÅ∞ ÃÑ^ŒÌ ~åu |O_»Ö’H˜ "≥o§ ^•‰õΩ¯O\Ï~Ú.
#Hõ„∆ `« KÕÑŨ ∞ ã¨=Ú„^ŒOÖ’ Ö’`«∞‰õΩ "≥o§áÈ`å~Ú. ¿ÇÏÖò KÕÑŨ ∞ `«∞á¶ê#∞
~åx "≥·Ñ¨Ù‰õΩ áêiáÈ`å~Ú. D ѨÓ~°fi *Ï˝<åxfl (J#QÍ =ÚO^Œ∞QÍ
„QÆÇ≤ÏOKÕ â◊H˜Î) [Å [O`«∞=ÙÅ∞ „QÆÇ≤ÏOz#O`« ã¨=∞~°ú=O`«OQÍ
"å`å=~°} âßGA˝Å∞ `«=∞ Ys^≥·# Ü«∞O„`« ã¨Ç¨Ü«∞O`À ‰õÄ_®
`≥Å∞ã¨∞HÀÖË~°∞. =∂™È¯ qâ◊fi q^•ºÅÜ«∞OÖ’ D [O`«∞=ÙʼnõΩ LO_Õ
 áê¢}q^Œº 106
J`«ºO`« ã¨∂Hõ∆ ‡„QÍǨÏHõ â◊H˜Î Hõeæ# K≥=ÙÅ#∞ áÈe# XHõ Ü«∞O„`åxfl
`«Ü«∂~°∞KÕâß~°∞. Wk JO`«iHõ∆OÖ’ [iˆQ =∂~°∞Ê, KÕ~°∞ÊÅ#∞
=ÚO^Œ∞QÍ<Õ „QÆÇ≤ÏOK« QÆÅ∞æ`«∞Ok. J`«ºO`« ã¨∂Hõ∆ ‡^èŒfi#∞Å#∞ ‰õÄ_®
„QÆÇ≤ÏOK«QÆÅ â◊H˜ÎKÕ`«<Õ Wk ™ê^茺Ѩ_»∞`«∞Ok.
4.22 QÆ∞_»Q¡ ∂Æ | ^èfiŒ xx|\˜ì "Õ@‰õΩ HÍ=Åã≤# [O`«∞=Ù =ã¨∞#Î fl@∞ì
„QÆÇ≤ÏOK«@"Õ∞HÍHõ, ã¨iQÍæ ZO`« ^Œ∂~°OÖ’, U ã≤÷uÖ’ L#fl^À ‰õÄ_®
„QÆÇ≤Ïã¨∞ÎOk. D ã¨∂Hõ∆ ‡ ^èŒfix „QÆǨÏ}â◊H˜Î KÕ`«<Õ QÆ∞@ìÅH˜O^Œ J@∞W@∞
uiˆ Q ZÅ∞Hõ e fl QÆ = ∞xOz K« @ ∞‰õ Ω ¯# Ѩ @ ∞ì ‰ õ Ω x ÃÑ· H ˜
ZyiáÈQÆÅ∞QÆ∞`«∞Ok.(ÖH˜; "åǨÏ#"≥∞#ÿ QÆ∞_»Q¡ ∂Æ | â◊|Ì `«~O° QÆ q^Œº‰õΩ,
ã¨OѨ^Œ‰õΩ ã¨O|O^è•xfl `≥eÜ«∞KÕã¨∞ÎOk....P~ü.ÔH.)
~Ô @· Öò J<Õ áê=Ú "å`å=~°}OÖ’ HõeQˆ ã¨fiÅÊ =∂~°∞ÊÅ#∞
‰õÄ_® `≥Å∞ã¨∞HÀQÆÅ^Œ∞. ZÅ∞HõÅ∞, Ѩ‰õ∆ΩÅ∞ "≥Ú^ŒÅQÆ∞ "å\˜ ~°HõÎO
Ü≥ÚHõ¯ "Õ_Öç ’ HõeQˆ ã¨∂Hõ∆ ‡"≥∞#ÿ =∂~°∞ÊÅ#∞ ‰õÄ_® HõxÃÑ\˜ì D áê=Ú
`«# PǨ~åxfl ã¨OáêkOK«∞‰õΩO@∞Ok. D Ѩxx Jk "åã¨#
^•fi~åQÍHõ, "Õ_çx „QÆÇ≤ÏOK«QÆeˆQ J=Ü«∞"åÅ ã¨Ç¨Ü«∞O`À KÕã¨∞ÎOk.
"≥·*Ï˝x‰õΩÅ∞ D q+¨Ü«∂xfl ^Œ$+≤ìÖ’ LOK«∞‰õΩx W„<åÊùÔ~_£ H˜~°}ÏÅ#∞
LѨÜ≥∂yOK«∞H˘x "å`å=~°}ÏÅÖ’ [iˆQ ÃÇÏK«∞Û`«QÆ∞æÅ#∞ ã¨iQÍæ
`≥Å∞ã¨∞HÀ=@OÖ’ ã¨Ñ¶¨Å∞ÅÜ«∂º~°∞.
J\Ï¡O\˜H± ã¨=Ú„^•xH˜ ^ŒQÆæ~°Ö’ ˆ~_çÜ≥∂ „Ѩ™ê~°}
ã¨iKÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ LѨÜ≥∂yOKÕ HõOѨӺ@~°∞¡ "å`å=~°} „Ѩu‰õÄÅ`«
 áê¢}q^Œº 107
HÍ~°}OQÍ KåÖÏ™ê~°∞¡ qѶ¨Å=∞ÜÕ∞ºq.D q+¨Ü«∞OÖ’ p=∞Å "≥∞^Œ_»∞
x~å‡}O J`«ºO`« LѨÜ≥∂QÆHõ~°=∞x `≥Å∞ã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. HÍx D<å\˜
HõOѨӺ@~°∞¡ ã¨~Ú`«O p=∞ "≥∞^Œ_»∞x H˘Å=ÖË=x âß„ã¨ÎA˝Å∞
K≥ѨÙ`«∞<åfl~°∞.
4.23 „áê}T~å˚`À JfO„nÜ«∞ â◊‰õΩÎÅ∞:–
Hõ~Ô O\ò ÖËHáõ È`Õ ZO`« Ys^≥#· =ã¨∞=Î ÙÖˇ<· å x~°∞ѨÜ∂≥ QÆ"∞Õ ,
Jq =º~°Oú QÍ WO\’¡ Ѩ_=ç ÙO\Ï~Ú, =∞#∞+¨µºÅ â◊s~°OÖ’ XHõ^•xH˜
q∞Oz XHõ\ ˜ =∞ǨÏ`«fiѨÓ~°‚"≥∞ÿ#, J^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ# LѨHõ~°}ÏÅ#∞ ã¨$+≤ìHõ~°Î
ayOz=ÙOKå_»∞. g\˜x LѨÜ∂≥ yOK«∞HÀ=@O `≥eã≤#"åà◊√§, "å\˜H˜
HÍ"åeû#O`« q^Œ∞º`«∞#Î ∞ ã¨=∞‰õÄ~°Û=Åã≤ LO@∞Ok. D LѨH~õ } ° ÏÅ
LѨÜ∂≥ QÆO `≥Å∞û‰õΩx, ã¨iÜ≥∞ÿ # suÖ’ LѨÜ∂≥ yOz ã¨`Ê« i}Ï=∂Å∞
á⁄O^Õ Ñ¨x =∂#=ÙÅ KÕuÖ’<Õ LOk.
ã¨∂Hõ∆ ‡â◊s~°=Ú Ü≥ÚHõ¯ x~å‡}=Ú „áê}T~å˚`À [iyOk.
nx J=Ü«∞"åÅ∞ ‰õÄ_® J^Õ „áê} ™ê=∞~°úºO Hõeæ# „áê}QÆ∞`«∞ÎÅ`À
`«Ü∂« ~°∞KÕÜ∞« |_®¤~Ú. K«„Hõ=ÚÅ∞ J<Õ LѨuºHõÅ∞ ‰õÄ_® D q^è"Œ ∞≥ #ÿ
ã¨∞_çQÆ∞O_»=ÚÖË. g\˜x ™ê^èŒ# ^•fi~å L`ÕÎl`«O KÕ¿ãÎ Wq Lá⁄ÊOy
"ÕQ=Æ ÚQÍ u~°∞QÆ@O „áê~°Oaè™êÎ~Ú. g\˜x Jaè=$kú KÕã∞¨ ‰õΩx ã¨iÜ≥∞ÿ #
„ѨÜ≥∂[<åxH˜ LѨÜ≥∂yOK«∞H˘#@O J<Õ Hõà◊ Ü≥ÚHõ¯ *Ï˝#O |∞kú
‰õΩâ◊Å`« Hõeæ# "åiˆH ™ê^茺O.
4.24 =∞hÖÏH˜ K≥Ok# Ü«¸.Ñ≤. P~ü.D.Ö’ ¿Ñ~°∞QÆÅ ã¨=∂Kå~°
 áê¢}q^Œº 108
U*ˇhû "å~°∞ XHõ ã¨OѶ∞¨ @# QÆ∞iOz ѨijeOz „ѨK∞« iOz# q=~åÅ
„ѨHÍ~°=Ú ''HÍifleÜ≥∂HÀ¡*Ï—— J<Õ ¿Ñ~°∞QÆÅ 12 Uà◊§ q^•ºiú
JѨÊ\˜HÑõ C¨ _»∞ J^Œ$â◊º=∞Ü«∂º_»∞. |_çÖ’x `«~Q° uÆ #∞O_ç =∂Ü«∞=∞~Ú
Ô~O_»∞ =¸_»∞ QÆO@Å `«~åfi`« =KÕÛ"å_»∞. "≥Ú^Œ\’¡ Ñ≤Å¡"å_»∞ U"À
=∂Ü«∞Å∞ KÕã¨∞Î<åfl_»x J#∞‰õΩ<åfl~°∞. `«~åfi`« P ‰õΩ„~å_»∞ K≥Ñ≤Ê#
q+¨Ü«∂Å g∞^Œ ^蕺㨠ÃÑ\Ïìeû# J=ã¨~°O U~°Ê_çOk. J`«x
=Ü«∞ã¨∞Ö’=Ù#fl XHõ ^Õ=`«ÖÏO\˜ J=∂‡~Ú J`«xx `«# ^ŒQÆæ~°H˜
~°=∞‡x Ñ≤eKÕ^xŒ `«#∞ ^Œ∂kÖÏQÍ `ÕeHõÑ_¨ ç Zyi"≥o§ P J=∂‡~Ú`À
P_»∞‰õΩ<Õ"å_ç#x K≥¿ÑÊ"å_»∞. áÈbã¨∞Å∞ KåÖÏ Ñ¨iâ’^èŒ# KÕâß~°∞. P
‰õΩ„~°"å_çg∞^Œ QÆ\ ì̃ xѶ¨∂ ‰õÄ_® U~åÊ@∞ KÕâß~°∞. J`«_çx XHõ QÆkÖ’
|OkèOKå~°∞ ‰õÄ_®, J~Ú<å J`«#∞ =∂Ü«∞=∞=_»O PQÆÖ^Ë ∞Œ . z=~°‰Ωõ
`åO„u‰õΩÅ ^•fi~å =∞O„`ÀѨKå~åÅ∞ KÕ~ÚOz# `«~åfi`« J`«#∞
=∂Ü«∞=∞=@O PyOk.
Ô~O_»= ã¨OѶ¨∞@# Ü≥ÚHõ¯ q=~°} „á¶ê#∞û "≥·*Ï˝x‰õΩ_»∞
ÃãÖÏiÜ« ∞ ~ü ^•fi~å K≥ Ñ ¨ Ê |_ç O k. W`« x „áê=∂}˜ H õ ` « # ∞,
qâ◊fiã¨hÜ«∞`«#∞ Z=~°∂ ã¨Oâ◊~ÚOK«ÖË~°∞. D ã¨OѶ¨∞@# áêiãπ Ö’x
XHõ „áêp# q„QÆǨxH˜ ã¨O|OkèOz#k. âß„ã¨ÎA˝Å XHõ qÉèÏQÆO D
„Ѩ u =∞#∞ Ѩ s H˜ ∆ ã ¨ ∞ Î O >Ë , g~° ∞ K« ∂ 㨠∞ Î O _» Q Í<Õ D „Ѩ u =∞
=∂Ü«∞=∞~ÚáÈ~Ú ^•x ™ê÷#OÖ’ "Õ~˘Hõ qâßÅHÍÜ«∞O L#fl =¸iÎ
=zÛ ‰õÄ~°∞Û<Õk. Wk JO`«‰õΩ=ÚO^Œ∞O_Õ ^•xHõO>ˇ ÃÑ^ŒÌ q„QÆǨÏO.
WÖÏ J#∞HÀ‰õΩO_® =∂Ü«∞=∞ÜÕ∞º ã¨OѶ∞¨ @#Å∞ XHõ =ºH˜HˆÎ
 áê¢}q^Œº 109
HÍ^Œ∞, H˘O`«=∞Ok =º‰õΩÎÅ ã¨=¸Ç¨Å∞ ‰õÄ_® =∂Ü«∞=∞~Ú#
ã¨OѶ¨∞@#ÖË QÍHõ "åi ã¨=∂Kå~°O ‰õÄ_® `≥eÜ«∞ÖË^Œ∞.
ã¨∞+¨µ=∂fl <å_ô ˆHO„^ŒO, J<ÕHõ <å_ô QÆ∞KåÛùÅ`À Hõeã≤
L#fl XHõ *ˇ·"å áê¡l‡Ü«∂ 㨄H˜Ü«∞`« Ü≥ÚHõ¯ ˆHO„^Œ=Ú. |Ü≥∂áê¡ã≤‡H±
㨄H˜Ü«∞`« '=∂#ã≤Hõã≤÷u—— g∞^Œ P^è•~°Ñ¨_ç HõxÑ≤ã¨∞ÎOk. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ
HõàÏHÍ~°∞_»∞ U^Œ<åfl XHõ PHõ$ux QÆ∂iÛ PÖ’zOKÕ@ѨC_»∞ L`«=Î ∞"≥∞#ÿ
KÕ ` « < åã≤ ÷ u Ö’ LO_» @ O=Å¡ J`« x ''HÀ~å<å—— J`« º O`«
„ѨHÍâ◊=O`«OQÍ=Ù#flk. HÍx J`«x PÖ’K«#Ö’ z~å‰õΩ, ã¨O‰õΩz`«`fi« O
L#flѨC_»∞ D ''HÀ~À<å—— H©∆}˜Oz, WOHÍ nxg∞^Œ z#fl #Å¡=∞K«ÛÅ∞
‰õÄ_® HÍ#=KåÛ~Ú.
„á⁄. UbëêflˆQ `«# ѨÙã¨ÎHõO ''q∞~°H˜Öòû PѶπ <ÕK«~ü—— Ö’ D
q^èŒOQÍ ~å™ê_»∞. „ѨHÍâßxfl H˘eKÕ@ѨC_»∞ PÖ’K«#Å q^Œ∞º`ü
„Ѩ"åǨÏQÆu KåÖÏ JkèHõOQÍ LO@∞Ok. WѨC_Õ g\˜x Ü«∞O„`åÅ
^•fi~å H˘Å=@OHÍx, K«∂_»@OHÍx KÕÜ«∞ÖË=Ú, HÍx XHõ\ ˜ x[O.
UO@O>Ë PÖ’K«#Å "≥∂`å^Œ∞, HõÅÊ#ÅÖ’ LO_çáȉõΩO_® XHõ â◊HâΘ ße
Ѩ^•~°úOQÍ `«Ü«∂~°=Ù`«∞Ok. nxÜ≥ÚHõ¯ QÆu =∞iÜ«Ú ™ê=∞~°úº=Ú
Éè∫uHõ"≥∞ÿ# =ã¨∞Î=ÙÅHõO>Ë ZO`À JkèHõOQÍ LO@∞Ok.
60 Uà◊§Ö’ 13 Uà◊√§ x„^Œ‰õΩ, 6 Uà◊√§ u#\ÏxH˜
Ѩ_»∞`«∞Ok. J~°"≥· ã¨O=`«û~åÅÖ’ "åà◊√§ K«O„^Œ∞_ç =^ŒÌ‰õΩ "≥o§ D
„ѨѨOKåxfl 9 ™ê~°∞¡ „Ѩ^ŒH˜∆} KÕã≤#O`« ^Œ∂~°O #_çz LO\Ï~°∞.
 áê¢}q^Œº 110
4.27 r= K«∞O|Hõ`«fi=Ú Ü≥ÚHõ¯ K«=∞`å¯~°"≥∞ÿ# â◊H˜Î :–
JÜ«∞™ê¯O`«O Ü≥ÚHõ¯ QÆ∞}O 'PHõ~°¬}—.
JÜ«∞™ê¯O`«OÖ’ HõxÑ≤OKÕ qÅHõ∆}`«, nxÖ’=ÙO_Õ XHõ J^Œ$â◊ºâ◊H˜Î.
D PHõ~°¬}Ïâ◊H˜Î XHõ ֒ǨÏѨ٠=ÚHõ¯Ö’<ÕHÍHõ, ã¨OѨÓ~°‚ r=[QÆ`«∞ÎÖ’
nx LxH˜x K«∂_»=K«∞Û.D â◊s~°O Ü≥ÚHõ¯ JÜ«∞™ê¯O`«âH◊ Θ kâß*Ï˝<åxH˜
‰õÄ_® LѨÜ≥∂QÆѨ_»∞`«∞Ok. PHõ~°¬}Ï â◊H˜Îx P~°= WO„kÜ«∞=Ú Jx
‰õÄ_® JO\Ï~°∞.
L`«Î~°O "≥·Ñ¨Ù <å\˜# c*ÏÅ∞ q∞QÆ`å kâ◊ÅÖ’ <å\˜#
c*ÏÅHõO>ˇ `«‰õΩ¯= ã¨=∞Ü«∞OÖ’ "≥ÚÖÔH`«Î@O ÖÏO\˜ qÅHõ∆}`«Å∞
Ѩ$kèfig∞^Œ =∞iÜ«Ú r=–=#ã¨Ê`«∞Å Ü≥ÚHõ¯ JÜ«∞™ê¯O`« `«`åfiÅ
HÍ~°}O =ÖË¡ [~°∞QÆ∞`«∞Ok.
Ѩiâ’^茉õΩÅ∞ `≥Å∞û‰õΩ#fl^Õq∞@O>Ë JÜ«∞™ê¯O`«O Ü≥ÚHõ¯
L`«Î~°^èŒ$=O r=, J}∞ „H˜Ü«∞Å#∞ xÜ«∞O„`«} KÕã¨∞ÎOk. ^ŒH˜∆}^èŒ$=
â◊H˜Î áÈ+¨} J=ã¨~åxfl f~°∞ã¨∞ÎOk. g\˜ Ѩxf~°∞ `≥Å∞ã¨∞‰õΩO>ˇ D
~Ô O_»∞ JÜ«∞™ê¯O`« ^è•~°ÅÖ’ Uk, ZHõ¯_», ZO`« J=ã¨~"° ∂≥ YzÛ`«OQÍ
x~°‚~ÚOK«=K«∞Û.
D™ê =∞ã‘ÇÏπ (Uã¨∞„H©ã∞¨ )Î [~°^∞Œä „<£Î (=∞ǨÏ=∞‡^£) "≥Ú^ŒÅQÆ∞
=∞ǨÏhÜ«ÚÅ∞ =∂#=ÙÅ#∞ =∞Oz =∂~°æOÖ’ #_çÑ≤OK«QÆeQÍ~°∞.
H˘O^Œs =∂~°æOÖ’ #_»=\ÏxH˜ W+¨ìѨ_»~°∞. WO^Œ∞Ö’ gi ^À+¨"Õ∞q∞
ÖË^∞Œ . gi =∞<À|ÅO `«‰Ωõ ¯= HÍ=@"Õ∞ nxH˜ HÍ~°}O. nx HÍ~°}OQÍ
 áê¢}q^Œº 111
q<Õ"åi =∞#ã¨∞ûÖ’ Hõ^ŒeHõx fã¨∞‰õΩ~åÖË~°∞. <å~°^Œ∞_»∞=O\˜
=∞ǨÏhÜ«Ú_»∞ =∂„`«"Õ∞ =∞#∞+¨µºÅ r=# q^è•<åxfl =∂~°ÛQÆeQÍ~°∞.
"åb‡H˜, ^è$Œ =Ù_»∞, „ѨÇ¨ ^¡ ∞Œ _»∞, ã¨∞Hõ#º "≥Ú^ŒÅQÆ∞"å~°∞ <å~°^∞Œ _ç „¿Ñ~°}
KÕ`«<Õ Ñ¨Ù~ÀQÆq∞OK«QÆeQÍ~°∞. ã¨=∞~°úQÆ∞~°∞ ~å=∞^•ã¨∞, ~å=∞Hõ$+¨‚
Ѩ~°=∞ǨÏOã¨, q"ÕHÍ#O^Œ, QÆ∞~°∞QÀqO^£ã≤OQ∑, ™êfiq∞ ^ŒÜ«∂#O^Œ,
Hõc~°∞^•ã¨∞ "≥Ú^ŒÅQÆ∞ =∞ǨÏhÜ«ÚÅ∞ JѨÊ\˜ =∂#=ÙʼnõΩ „¿Ñ~°}
HõeyOz ã¨<å‡~°æOÖ’ #_çÑ≤OK«QÆeQÍ~°∞.
4.29 ™ê^è∞Œ =ÙÅ, ã¨[#˚ ∞Å, ^≥=· A˝Å `Õ*’=ÅÜ«∞O (P~å) Ѩã∞¨ ѨÙ
=~°O‚ Ö’ "≥Å∞QÆ∞`«∂ LO@∞Ok. g~°∞ ã¨g∞ѨOÖ’=ÙO_Õ =∞#∞+¨µºÅg∞^Œ
`«=∞ „¿Ñ=∞x, J#∞„QÆÇ¨ xfl, =~åÅ#∞ „Ѩãi¨ OKÕ "å~°∞. WÖÏO\˜ =º‰õΩÅÎ
ã¨g∞ѨOÖ’ ‰õΩ~°∞Û<Õ"å~°∞ XHõq^è"Œ ∞≥ #ÿ PHõ~¬° }x, P#O^•xfl, LÖÏ¡™êxfl
á⁄O^Œ∞`å~°∞. gi`À ZšѨC_»∞ ã¨O|O^èŒO Hõey LO_»@O =Å¡ gi
Pj~åfi^ŒO Åaèã∞¨ OÎ ^Œ<Õ PHÍOHõ∆ Hõeæ LO\Ï~°∞. =∞Ǩ`«∞‡Å, ^Õ=^Œ∂`«Å,
^Õ= =∂#=ÙÅ ~°∂ѨOÖ’ =Ù#fl ã≤^ÑúŒ Ù¨ ~°∞+¨µÅ K«∞@∂ì ZÅ¡ÑC¨ _»∂ =∞Oz
=∞#∞+¨µÅ∞ P„â◊~ÚOz LO_»\ÏxH˜ HÍ~°}O "åi PHõ~°¬}Ïâ◊H˜ÎÜÕ∞.
„Ѩu„áê}˜ Ü≥ÚHõ¯ ''|Ü≥∂áê¡l‡H± ÉÏ_ô—— KÕ`« âßs~°H,õ =∂#ã≤H,õ PO`«iHõ
â◊‰õΩÎÅ#∞ =$kúKÕã¨∞ÎO^Œx âß„ã¨ÎA˝Å∞ `≥eáê~°∞. J`«ºO`« J=ã¨~°"≥∞ÿ#
™ê^èŒ# ''Ü≥∂QÆ—— =∞iÜ«Ú „áê}ÏÜ«∂=∞=Ú.
=∞# JOQÍÅ ^•fi~å =∞#O ZšѨC_»∂ „|Ǩ‡O_»OÖ’
LO_Õ „áê}Ïxfl „QÆÇÏ≤ ã¨∂=Î ÙO\Ï=Ú. Ü≥∂QÆ∞Å „ѨHÍ~°O Wq 4 ~°HÍÅ∞.
Jq–
 áê¢}q^Œº 112
1. <åã≤Hõ z=i ÉèÏQÆOÖ’x ~°O„^è•Å =^ŒÌ LO_Õ Ö’Ñ¨e ÉèÏQÆO.
2. TÑ≤iu`«∞ÅÎ Ö’x "åÜ«Ú HÀâ◊O. 3. <åÅ∞Hõ 4. K«~‡° =Ú. áêâßÛ`«º
^•i≈x‰õΩÅ „ѨHÍ~°O K«~°‡O ^•fi~å =∞#O x~°O`«~°O „áê}Ïxfl
Ñ‘Å∞Û‰õΩO@∂=ÙO\Ï=Ú. Ü≥∂QÆ∞Å „ѨHÍ~°O 'Ü≥∂QÆO— =Å¡ D „áê}â◊HxΘ
PHõ i ¬OK« ∞ HÀ=@O, f㨠∞ ‰õ Ω #fl ^•xfl qxÜ≥ ∂ yOK« ∞ HÀ=@O,
xÜ«∞=∞|^ŒúOQÍ, ã¨∞ÅÉèíOQÍ „áê}â◊H˜Îx Z‰õΩ¯= Ѩi=∂}OÖ’
á⁄O^Œ@O `≥Å∞ã¨∞HÀ=K«∞Û.
J#fl=Ú, Ѷ¨Å=ÚÅ∞, âßMÏǨ~°=Ú ã¨∂~°ºâ◊H˜Î`À ѨÓiÎQÍ
xO_ç=ÙO\Ï~Ú. JO^Œ∞=ÖË¡ "å\ "å\˜˜x „áê}^•Ü«∞Hõ PǨ~°=Ú Jx
JO\Ï~°∞.
`«∂~°∞Ê =∞iÜ«Ú áêâßÛ`«º ^•~°≈x‰õΩÅ „ѨHÍ~°O =∞#=Ú
Éè’[#O ^•fi~å JkfifÜ«∞"≥∞#ÿ „áê}â◊HxΘ á⁄O^Œ∞`å=Ú. <À\˜ ^•fi~å
=∞#=Ú fã¨∞‰õΩ<Õ PǨ~°O#∞Oz á⁄@ì=O\˜ q∞QÆ`å JOQÍÅ∞ „áê}Ïxfl
„QÆÇ≤ÏOK«ÖË=Ù. Éè’[#O Ü≥ÚHõ¯ ~°∞KÕ <À\˜H˜ „áê}O. Ü≥∂QÆ∞Å∞
Éè’[<åxfl ^•x ~°∞z ѨÓiÎQÍ áÈÜÕ∞O`«=~°‰õΩ #=ÚÅ∞`å~°∞. J#flO
Ü≥ÚHõ¯ "≥Ú`«ÎO „áê}Ïxfl <åeHõ ^•fi~å Ñ‘ÖËÛã¨∞‰õΩO\Ï~°∞. nx`«~åfi`«
D „áê}Ïxfl Éè ’ [#O ^•fi~å U JOQÆ O JiyOK« ∞ ‰õ Ω x,
„QÆÇ≤ÏOK«∞HÀÖË^Œ∞. JÅã¨@ =∞iÜ«Ú h~°ã¨O =Å¡ H˘OK≥O u#QÍ<Õ D
JOQÍÅ∞ q=ÚY`« K«∂ѨÙ`å~Ú. nxH˜ HÍ~°}O <åeHõ ^•fi~å P
J#flOÖ’x „áê}Ïxfl „QÆÇ≤ÏOK«@"Õ∞. J#flO u#fl`«~°∞"å`« H˘xfl
QÆO@ʼnõΩQÍx J~°QÆ^Œ∞. "≥O@<Õ Jk JOQÍʼnõΩ áÈ+¨}xflã¨∞ÎOk.
 áê¢}q^Œº 113
HÍx „áê}Ïxfl W=fiÖË^Œ∞. D J~°∞QÆ∞^ŒÅ HÀã¨O P JOQÍÅ Ü≥ÚHõ¯
70% „áê}â◊H˜Îx Y~°∞Û KÕã¨∞ÎOk. D JOQÍÅ∞ (á⁄@ì, HÍÖËÜ«∞=Ú,
á¶êO„H˜Ü«∂ãπ) „áê}Ïxfl ã‘fiHõiOK«ÖË=Ù. Ǩϟq∞Ü≥∂Ѩu nxH˜ K«Hõ¯x
L^•Ç¨Ï~°}. nO\’¡ =∞O^Œ∞ z#fl "≥∂`å^Œ∞Ö’ <åeHõg∞^Œ ÃÑ@∞ì‰õΩx
K«Ñ¨ÊiOKåe.
Ü≥∂QÆ∞Å∞ =∞iÜ«Ú áêâßÛ`«º âß„ã¨ÎA˝Å „ѨHÍ~°O =Ú‰õΩ¯
„áê}Ïxfl „QÆÇ≤ÏOKÕ Ju ™ê=∂#º"≥∞ÿ# =∞~À JOQÆ=Ú. "åÜ«Ú=Ù
ÖËHáõ È`Õ =∞#O XHõ¯ Hõ}∆ O ‰õÄ_® rqOK«Ö=Ë Ú, ~ÀQÍÅ∞ Hõey z=iH˜
=∞~°}˜™êÎ=Ú. =∞x+≤ „Ѩu xq∞™êxH˜ 18 âßfiã¨ÅÖ’ XHõ b@~°∞
K˘Ñ¨C# 4 QÆO@ÅÖ’ 13,000 b@~°∞¡ QÍex Ñ‘Å∞™êÎ_»∞. Wk 2
b@~°¡ h~°∞ =∞iÜ«Ú XHõ H˜Ö’ J#flO =Å¡ á⁄O^Õ â◊H˜ÎHõO>Ë Z‰õΩ¯=QÍ
LO@∞Ok. QÍe â◊s~åxH˜ =ÚYº"≥∞#ÿ áÈ+¨H=õ Ú. JO>Ë =Ú‰õΩ¯ ֒ѨeH˜
QÍex „QÆÇÏ≤ OK«@OÖ’ Jã¨OMϺHõ"∞≥ #ÿ 'P„ÖÏìÃãxû\˜"£ <≥~fi° ãπ ~Ô ÃãѨ~ì ûü —
LO\Ï~Ú. Wq QÍe Ü≥ÚHõ¯ Jxfl QÆ∞}ÏÅ#∞ ֒ѨeH˜ „QÆÇ≤Ï™êÎ~Ú.
=Ú‰õΩ¯ QÍex „QÆǨÏ}Ü≥∂QƺOQÍ KÕã¨∞ÎOk. ^Œ∞=Ú‡, "Õ_ç
=∞iÜ«Ú K«Å^¡ <Œ åxfl fã≤"ãÕ ∞¨ OÎ k. =∞iÜ«Ú ^Œ∞~°Oæ ^è•xfl Ñ‘Å∞ÛHÀ‰õΩO_®
KÕã¨∞ÎOk. „ѨHõ$uÖ’x ã¨∞"åã¨#ÅÖ’ ZO`À „áê}O LO@∞Ok. nxx
=Ú‰õΩ¯ „QÆÇ≤Ïã¨∞ÎOk. ѨÙ=ÙfiÅ "åã¨#, "≥ÚHõ¯Å Ü≥ÚHõ¯ „áê}`«`«fi=Ú
Wk J<ÕHõ ~°HÍÖˇ·# H©@HÍÅ#∞ PHõi¬ã¨∞ÎOk. H©@HÍÅH˜ JO@∞‰õΩ#fl
ѨÙá⁄Ê_ç=Å¡ XHõ K≥@∞ì#∞Oz WOH˘Hõ K≥@∞ìH˜ "≥o§ "≥ÚHõ¯ÅÖ’ ѨÓÅ
L`«ÊuÎH˜ HÍ~°}O J=Ù`«∞Ok. D "åã¨# H˘xfl~°HÍÅ H©@HÍÅ#∞
 áê¢}q^Œº 114
áê~°„^ÀÅ∞`«∞Ok. H˘xfl\˜x #+¨ìѨ~°∞ã¨∞ÎOk ‰õÄ_®. ѨÓÅ"≥ÚHõ¯
ã¨∞QÆO^è•xfl Ö’`«∞QÍ âßfi㨠^•fi~å „QÆÇ≤ÏOK«@O =Å¡ =∞#‰õΩ JkèHõ
„áê}â◊H˜Î =ã¨∞ÎOk. 'J~À=∂ ^ä≥~°Ñ‘—Ö’ ã¨∞"åã¨#ÅKÕ`« KåÖÏ~°HÍÅ
~ÀQÍÅ#∞ áÈQ˘_»`å~°∞. ã¨∞QÆO^è•xfl =∂e+π K≥Ü«∞º@O =Å¡ ‰õÄ_®
H˘xfl ~ÀQÍÅ∞ #tOѨKÕÜ«∞=K«∞Û.
„ѨH$õ u#∞Oz ÅaèOKÕ ã¨∞QÆO^è"Œ ∞Õ ÖÏÉè^í •Ü«∞Hõ=Ú. Hõ$„u=∞
ã¨∞QÆO^è•Å=Å¡ ÖÏÉèíO ÖË^Œ∞. ZO^Œ∞HõO>Ë g\˜Ö’ „áê}O LO_»^Œ∞.
4.32 <åã≤ H õ Ü≥ Ú Hõ ¯ <å_» ∞ Å∞ 'Ãã· Ê #Öò HÍ~ü ¤ — =∞iÜ« Ú
'PÉÏ¡OÔQ\Ï—`À LO_Õ „áê}â◊H˜Î â◊s~°O Ü≥ÚHõ¯ ã¨=∞ã¨Î „H˜Ü«∞ÅÖ’
QÍ_è»"≥∞ÿ#, ã¨`«fi~° „ѨÉèÏ"åxfl K«∂Ñ≤ã¨∞ÎOk. nx „Ѩ`«ºHõ∆ L^•Ç¨Ï~°}
ã¨Ê $Ç¨Ï `«Ñ≤Ê#"åiH˜ 'Ãã‡e¡OQ∑ ™êÖòì— "åã¨# K«∂Ñ≤OK«QÍ<Õ "≥O@<Õ
ã¨Ê $ǨÏÖ’H˜ ~å=@O ÖËHõ Z#ã‘Î+≤Ü«∂ ^•fi~å ã¨Ê $Ç¨Ï HÀÖ’Ê=@O.
<åã≤Hõ Ü≥ÚHõ¯ <å_»∞Å ^•fi~å QÆO^è•xfl „QÆÇ≤ÏOK«@O =Å¡
^•x 'iÃѶ¡H±û— „ѨÉèÏ=O J<åflâ◊Ü«∞=Ú, e=~°∞, =¸„`«Ñ≤O_®Å∞,
Ñ‘¡Ç¨Ï=Ú "≥Ú^ŒÅQÆ∞ ã¨=∞ã¨Î â◊s~° JOQÍÅÖ’x <å_ô=∞O_»ÖÏÅ g∞^Œ
Ѩ_»∞`«∞Ok. Wk XHõ „H˘`«Î 'iÃѶH±û ^ä≥~°Ñ≤—. D ^ä≥~°Ñ≤ „H˘`«Î ~ÀQÍÅ#∞
`«yOæ KÕO^Œ∞‰õΩ „ѨKå~°OÖ’H˜ =zÛOk. =Ú‰õΩ¯ ~°O„^è•ÅÖ’x <å_ô`O« `«∞
=ÅÜ«∞O, ÉÁ@#„"Õe xâßx YzÛ`«OQÍ #=∞‡^Œy#q. TÑ≤iu`«∞ÅÎ Ö’
"åÜ«Ú=Ù Ü≥ÚHõ¯ 'ÃãÖòû—`À PH˜û[<£ ~°HõÎOÖ’ HõÅ=@O ~°HõÎO Ü≥ÚHõ¯
'|Ü≥∂ ZÅ„H˜ìã≤\ ˜—— g∞^Œ P^è•~°Ñ¨_ç LO@∞Ok. D q^èŒOQÍ
 áê¢}q^Œº 115
TÑ≤iu`«∞ÎÅÖ’ ‰õÄ_® „áê}„QÆǨÏ}„H˜Ü«∞ [~°∞QÆ∞`«∞Ok.
 áê¢}q^Œº 116

5. „áê}â◊H˜Î Jaè=$kú ^•fi~å ã¨fiã¨÷`« – ã¨O=~°ú#=Ú

=∞Ǩ „áê}`«`«Î fi=Úó–
5.1 qâ◊fi"åºÑ¨Î"≥∞ÿÜ«Ú#fl „áê}â◊H˜Î =∞Ǩ`«`«Î fi=Ú HõÅk. Jk
aè#flaè#fl „Ѩ=∂}ÏÅÖ’ „ѨѨOK«OÖ’ ã¨=∞ãÎ̈ ã¨r=, xs˚= =ã¨∞Î=ÙÅÖ’
xez LOk. =∞x+≤ â◊s~°OÖ’„Ѩ=Ç≤ÏOKÕ q^Œ∞º`«∞Î D =∞Ǩ „áê}
`«`«Î fi=ÚÖ’ XHõ JOâ◊. =∞#=Ú âßfiã¨, Jyfl, [Å=Ú PÖ’K«#Å
^•fi~å ^•xx =∞#Ö’H˜ P"åǨÏ# KÕã¨∞‰õΩO\Ï=Ú.
"åºkè`À, ^Œ∞óY=Ú`À ÉÏ^èŒÑ¨_»∞`«∞#fl "åi t~°ã¨∞ûg∞^Œ
KÕ~Ú xq∞i`Õ "åiH˜ ZO`À ™êfiO`«# HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok. K«∞O|#=Ú,
PeOQÆ#=Ú, Hõ~°KåÅ#=Ú, áê^•aè=O^Œ#=ÚÅ =Å¡ Q˘Ñ¨Ê „Ѩã¨#fl`«
J#∞Éèí==∞ø`«∞Ok. "≥·*Ï˝x‰õΩÅ Hõ^èŒ#O „ѨHÍ~°O XHõ k=º „áê}â◊H˜Î
XHõiÖ’#∞Oz =∞~˘HõiÖ’H˜ „Ѩ"tÕ Oz "åiH˜ P#O^•xfl, ã¨Ç¨ Ü«∞`«#∞
Wã¨∞ÎOk.
(Ü≥∂QÆ ™ê^茉õΩÅ∞ `«=∞ JO`«óK«‰õ∆Ω=ÙÅ`À <å_»∞ÅÖ’
„Ѩ=Ç≤ÏOKÕ „áê}â◊H˜Îx „Ѩ`«ºHõ∆ ºOQÍ K«∂_»QÆÅ~°∞. â◊s~° „ѨHÍâßxfl
(P~å) ‰õÄ_® "å~°∞ K«Hõ¯QÍ ^Œi≈OK«QÆÅ~°∞.)
P `Õ[ã¨∞û ÖË`« QÆ∞ÖÏc ~°OQÆ∞Ö’ „ѨHÍtOKÕ H˜~°}ÏÅ
~°∂ѨOÖ’ HõxÑ≤ã¨∂Î LO@∞Ok. =∞#ã¨∞ûÖ’x PÖ’K«#Å∞ x~°O`«~°O
 áê¢}q^Œº 117

hà◊§Ö’x JÅÅ =∂kiQÍ `Õ[ã¨∞ûÖ’ Hõ^Œ∞Å∞`«∂ LO\Ï~Ú. P

PÖ’K«#ÖË „áê}â◊H˜Î KÕ`« q∞o`«"≥∞ÿ LO>Ë KåÖÏ â◊H˜Î=O`«=∞ø`å~Ú.
P f„= ÉèÏ=#Å∞ ÖËHõ ^Œ$_è» ã¨OHõÅÊ|Å=Ú (WKåÛùâ◊H˜Î) ÅHõ∆ ºO"≥·Ñ¨Ù
QÆ∞iÃÑ\˜ì# ÉÏ}OÖÏQÍ Ñ¨xKÕã¨∞ÎOk. f„= „áê}â◊H˜Î Hõey#
PÖ’K«<åѨ~°∞Å ã¨OHõÖÏÊÅ∞ qâ◊fiOÖ’ ã¨OK«Å<åxfl Hõey™êÎ~Ú.
5.2 „áê}=Ú Ü≥ Ú Hõ ¯ „Ѩ | Å â◊ H ˜ Î x HÀi# q^è Œ O QÍ
LѨÜ≥∂yOK«∞H˘#=K«∞Û#∞. XHõ JOQÆ∞à◊O ѨikèÖ’ Ѩ_Õ ã¨∂~°ºâ◊H˜Îx
Éèí∂`«^ŒÌO ^•fi~å ˆHO„nHõ$`«O KÕã≤# Jk Jyflx ѨÙ\˜ìOz ÃÑ^ŒÌ J_»qx
‰õÄ_® HÍeÛ"ÕÜ∞« =K«∞Û#∞. J^Õq^èOŒ QÍ =∞x+≤ â◊s~°OÖ’x „áê}â◊HxΘ
UH©Hõ$`«O KÕÜ«∞QÆey`Õ Q˘Ñ¨Ê â◊H˜Î L`«Ê#fl=∞ø`«∞Ok.
5.3 „á⁄ÃѶã¨~ü Z.q.âß„ˆQQÍi =∂@ÅÖ’ HÍOu H˜~°}ÏÅ∞
ÃãÔHO_»∞‰õΩ ÅH∆Í J~°"≥· S^Œ∞ "≥∞ÿà◊§ ^Œ∂~°O „Ѩܫ∂}O KÕ™êÎ~Ú. HÍh
PÖ’K«#Å∞ ÃãÔHO_»∞‰õΩ 4 "ÕÅ #∞Oz 8"ÕÅ q∞eÜ«∞#¡ "≥∞ÿà◊§ "ÕQÆO`À
„Ѩܫ∂}O KÕÜ«∞QÆÅ=Ù. ѨQÆÅ∞ ã¨∂~°º H˜~°}ÏÅ∞ ^•x "ÕQÍxfl H˘O`«
x~ÀkèOz#ѨÊ\˜H˜ ~å„u ã¨=∞Ü«∞=ÚÖ’ ^•x "ÕQÆO KåÖÏ K«∞~°∞‰õΩQÍ
LO@∞Ok.
(Ys^≥·#, |Å=~°úHõ"≥∞ÿ# PǨ~°O fã¨∞‰õΩ#flѨÊ\˜H© â◊H˜Î=O`«∞Å∞,
`Õ*’=O`«∞Å∞, P~ÀQƺ=O`«∞Å∞ HÍÖËx ^Œ∞~°ƒÅ∞Å∞ ‰õÄ_® „áê}â◊H˜Î Ü≥ÚHõ¯ „ѨÜ≥∂QÆOKÕ`«
Pâ◊Û~°ºHõ~°"≥∞ÿ# „ѨQÆux ™êkè™êÎ~°∞.)
 áê¢}q^Œº 118
KåÖÏ=∞Ok q+¨Ü«∞OÖ’ "åi |~°∞=ÙÖ’ J™ê^è•~°} =∂~°∞Ê
HõÅQÆ@O, =∞$`«∞º=ÚYOÖ’ L#fl"å~°∞ Pâ◊Û~°ºHõ~°OQÍ HÀÅ∞HÀ=@O
=∂ ^Œ$+≤ìH˜ =KåÛ~Ú.
5.4 DÑ‘~°ãπ ^Õâ◊Ѩ٠~åA Ñ≤#›ãπ =∞x+≤x =Ú@∞ìH˘x ¿ÑQÆ∞Å∞,
HÍÖËÜ«∞=Ú#‰õΩ ã¨O|OkèOz# ~ÀQÍÅ#∞ #Ü«∞O KÕÜ«∞QÆeˆQ"å_»∞.
'„ÔH™ÈÊã≤Ü«∞<£— ~åA `«# KÕux „uÑ≤Ê <˘Ñ≤Êx, ‰õΩO\˜`«<åxfl,
„QÆ∞_ç¤`«<åxfl áÈQ˘>Ëì"å_»∞.
„áê}ÏHõ~°¬} „ѨH˜Ü«∞ :–
„áê}`«`«Î fi=Ú D qâ◊fiOÖ’ J#O`«OQÍ "åºÑ≤Oz=ÙOk.
D „áê}O ZHõ¯_»#∞Oz =ã¨∞Î#flk? Uq^èŒOQÍ =ã¨∞Î#flk Jx
J#∞HÀ#Hõ¯ˆ~¡^Œ∞. ^•xx á⁄O^Œ@O Hõ+¨ì"Õ∞g∞HÍ^Œ∞. ZO^Œ∞HõO>Ë Jk
XHõ =∞Ǩã¨=Ú„^ŒOÖÏQÍ =∞# #Å∞k‰õΩ¯ÖÏ xO_ç=ÙOk. =∞#O
„ѨuHõ∆}O P â◊H˜Î™êQÆ~°O #∞Oz J=ã¨~°"≥∞ÿ#O`«"Õ∞~°‰õΩ =∂„`«"Õ∞
fã¨∞‰õΩx ^•x |ÅO KÕ`«<Õ rqOz „H˜Ü«∂jÅ∞~°"≥∞ÿ=Ù<åfl=Ú.
„ѨHõ$u =∞x+≤ HÀã¨O Jxfl =ã¨∞Î=ÙÅ#∞ ã¨∞ÅÉèí`«~°OQÍ
LOzOk. Uk ZO`«=~°‰õΩ J=ã¨~°"≥∂ JO`« á⁄O^Œ@O ã¨∞ÅÉèí"Õ∞.
JO^ŒiH˜ QÍe J=ã¨~°O. H˘kÌ „Ѩܫ∞`«fl=Ú KÕ`« Jk Åaèã¨∞ÎOk.
PÃÑ·# Hõ+¨ì=∞ø`«∞Ok. ^•x =¸ÅºO ‰õÄ_® ÃÑ~°∞QÆ∞`«∂ LO@∞Ok.
„áê}"åÜ«Ú=Ù J`«º=ã¨~°O. ZO^Œ∞HõO>Ë QÍeÖˉõΩO_® H˘kÌ ~ÀAÅ∞
„|uH˜ LO_»=K«∞Û<Õ"≥∂ HÍh „áê}O ÖˉõΩO_® rqOzÜ«ÚO_»@O
 áê¢}q^Œº 119
[~°QÆ^Œ∞.
5.5 âßfi㨠ёÅÛ@O– hà◊√§ „`åQÆ@O, Éè’[#O KÕÜ«∞@=∞O`«
ã¨∞ÅÉèíO. J^Õq^èŒOQÍ ÉÏQÍ #q∞e Éè’[#O KÕÜ«∞@O, =∞^茺֒
Z‰õΩ¯=QÍ hà◊√§ „`åQƉõΩO_® LO_»@O =O\˜ xÜ«∞=∂Å#∞ áê\˜Oz
„áê}Ïxfl JkèHõOQÍ á⁄O^Œ=K«∞Û. JÖψQ „áê}À`åÊ^Œ# „Ѩ„H˜Ü«∞ÅÖ’
H˘xfl Ѩ^Œú`«∞Å ^•fi~å „áê}Ïxfl ã¨=∞$kúѨ~°z ÅaÌx á⁄O^Œ=K«∞Û.
„áê}=Ú Ju ã¨∂Hõ;"≥∞ÿ# `«`«Î fi=Ú. ã¨∂Hõ;"≥∞ÿ#H˘nÌ
=ã¨∞Î=Ù#∞ á⁄O^Œ@O `ÕeH“`«∞Ok. Éè’[# ã¨=∞Ü«∞OÖ’ D q+¨Ü«∞O
K«Hõ¯QÍ É’^èŒÑ¨_»∞`«∞Ok. Éè’[#=ÚÖ’ „Ѩu "≥∞`«∞‰õΩ Ü≥ÚHõ¯ ~°∞zx
`≥ Å ∞㨠∞ H˘#QÆ Å "Õ ∞ "≥ ∂ QÍh h\˜ Ö ’ „Ѩ u ÉÁ@∞ì Ü≥ Ú Hõ ¯ ~° ∞ zx
`≥Å∞ã¨∞H˘#∞@ Hõ+=ì̈ Ú. Éè’[#O q+¨Ü∞« OÖ’ Ѷ֨ Ï<å Ѩ^•~°Oú LѨÊQÍ
LOk, HÍ~°OQÍ LOk, ѨÙÅ¡QÍ LOk Jx K≥ѨÊQÆey#O`« `ÕeHõQÍ
h\˜ q+¨Ü«∞OÖ’ Ѷ¨ÖÏ<å h~°∞ #k h~°x, ÉÏq h~°x, K≥~°∞=Ù h~°x
Uk ZO`≥O`« Ѩi=∂}OÖ’ Hõeã≤ LO^ŒxQÍh JO`« `ÕeHõQÍ
K≥Ñʨ ÖË=Ú. QÍe q+¨Ü∞« OÖ’ Wk =∞s ã¨∂Hõ;=Ú. „Ѩ`ºÕ HõOQÍ QÆ=∞x¿ãÎ
`«Ñ¨Ê =∞#O âßfi㨠fã¨∞‰õΩO@∞#fl q+¨Ü«∞O `≥b^Œ∞. D q+¨Ü«∞O
g∞^Œ Jã¨Å∞ ^Œ$¿+ì ÃÑ@ì~. „áê}`«`«Î fi=Ú g@xflO\˜HõO>Ë q∞H˜¯e
ã¨∂Hõ;"≥∞ÿ#k. JO^Œ∞=Å¡ D „áê}â◊H˜Îx fã¨∞HÀ=@O q_»=@O
WO„kÜ«∂Å ^•fi~å `≥eÜ«∞‰õΩO_® LOk.
„áê}â◊H˜Î Ü≥ÚHõ¯ QÆ=∞#=Ú JO^ŒiÖ’#∂ XˆHq^èŒOQÍ
 áê¢}q^Œº 120
LO@∞Ok. HÍh Z`«∞ÎѨÖÏ¡Å Éèí∂q∞Ö’ Uq^èŒOQÍ<≥·`Õ h~°∞ Ѩi=∂}O
Z‰õΩ¯=, `«‰õΩ¯=QÍ LO@∞O^À J^Õq^èŒOQÍ „áê}â◊H˜Î Ü≥ÚHõ¯
Ѩi=∂}=Ú ^•xx ã¨^Œ∞ѨÜ≥∂QÆ=Ú KÕã¨∞H˘<Õ "åiÖ’ Z‰õΩ¯=QÍ#∂,
^Œ∞~°∞ѨÜ≥∂QÆOKÕ¿ã "åiÖ’ `«‰õΩ¯=QÍ#∂ LO@∞Ok.
^Œ$_è»"≥∞ÿ# ã¨OHõÅÊâ◊H˜Î =∞Oz PÖ’K«<å|ÅOKÕ`«,
PHõ~¬° }KÕ`« „áê}=Ú =∞#Ö’ JkèH=õ ÚQÍ xez=ÙO@∞Ok. Pq^èOŒ QÍ
‰õÄ_ç# „áê}â◊H˜Îx U ѨxH˜ LѨÜ≥∂y¿ãÎ P ѨxÖ’ P#O^•xfl
á⁄O^Œ=K«∞Û.
~ÀQÍxfl `«yæOK«@=Ú :–
~Àyx "≥∞`«Î\ ˜ Ѩ~°∞ѨÙg∞^Œ É’~å¡ Ñ¨_»∞HÀɡ\Ïìe. J`«x
QÆ_=¤» Ú, =ÚY=Ú <ÕʼnõΩ `«QÅÆ ‰õΩO_® Kèåf „H˜O^Œ XHõ kO_»∞#∞OKåe.
KÕ`«∞Å#∞ Ô~O_»∞ x\Ï~°∞QÍ KåÑ≤ q„âßOuQÍ LO_»x"åfie.
"≥Å¡H˜Å Ѩ_»∞HÀɡ\ ˜ì ~Ày Q˘O`«∞ ¢H˜O^Œ "≥#∞fl=ÚHõÖ’ U
ÉèÏQÆOÖ’ L|∞ƒQÍ LO^À `≥Å∞ã¨∞HÀ=\ÏxH˜ ‰õΩ_çKÕu `«~°˚h„"ÕÅ∞x,
=∞^茺„"ÕÅ∞h "≥#∞fl=ÚHõ‰õΩ W~°∞"≥·Ñ¨ÙÖÏ =KÕÛq^èŒOQÍ LOz <≥=∞‡kQÍ
„"Õà◊§x ¢H˜Ok"≥·Ñ¨Ù‰õΩ ~°∞^Œ∞Ì`«∂áÈ"åe. ÉÏQÍ ^蕺ã¨ÃÑ\˜ì JÖÏ
KÕã¨∞Î#flѨC_»∞ "≥#∞fl=ÚHõÖ’ QÆ\ ˜ìQÍ L#fl ™ê÷#=ÚÅ∞, =Ú_»∞Å∞,
#~åÅÖ’ Ѩ_»¤ "≥∞eHõÅ#∞ „QÆÇ≤ÏOK«=K«∞Û. D =¸_çO\˜Ö’ U^À
XHõ ¯ >ˇ ÿ < å U ™ê÷ # OÖ’<≥ · < å L#fl@∞¡ `≥ e ¿ãÎ P ™ê÷ < åÅ#∞
QÆ∞~°∞ÎÃÑ@∞ìHÀ"åe ÖËHõáÈ`Õ =¸_»∞ ~°HÍÅ q+¨Ü«∂Å#∞ =¸_»∞ ~°HÍÅ
 áê¢}q^Œº 121
~°OQÆ∞ÅÖ’ QÆ∞~°∞ÎÅ∞ ÃÑ@∞ìHÀ"åe.
5.6 WOHÍ Ô~O_»∞ q+¨Ü«∂Å∞ h=Ù `≥Å∞ã¨∞HÀ"åe. Jq
J=ã¨~°"≥∞ÿ# j`«Å=Ú =∞iÜ«Ú L+¨‚=Ú. KÕu „"Õà◊§#∞ "≥#Hõ‰õΩ „uÑ≤Ê
"å\˜ „H˜ O k Éè Ï QÆ = Ú#∞ "≥ _ » Å ∞ÊKÕ ã ≤ <≥ = ∞‡kQÍ "≥ # ∞fláê=Ú
"≥Ú^ŒÅ∞#∞Oz z=i=~°‰õΩ fã¨∞‰õΩ~å"åe. <åÅ∞QÆ∞ „"Õà◊¥§ ^ŒQÆæiH˜
PxOz "≥#∞fl=ÚHõ J<Õ HõuÎ g∞^Œ ÃÑ·#∞Oz „H˜OkH˜ ÖÏQÆ∞`«∂ <åÅ∞QÆ∞
„"Õà◊§`À HÀã¨∞Î#fl@∞¡QÍ KÕÜ«∂e. H˘O`«=∞Ok =º‰õΩÎʼnõΩ „"Õà◊§ Ñ‘~î°
ÉèÏQÆ=ÚÖ’x *Ï˝# `«O`«∞=ÙÅ∞ ѨÓiÎ KÕ#`«fi=Ú ÖËHõáÈ=@O =Å#
"≥#∞fláê=ÚÖ’x j`«Å`«fi=Ú L+¨=‚ ÚÅ#∞ QÆ∞iÎOK«ÖHË áõ È=K«∞Û. JѨC_»∞
J~°KÕu „H˜Ok ÉèÏQÆ=Ú#∞ LѨÜ≥∂yOz ÃÑ·# K≥Ñ≤Ê# q^èŒ=ÚQÍ
KÕÜ∞« =K«∞Û#∞. ™ê^è•~°}OQÍ "≥#∞fláê=Ú "≥Ú`«=Î ÚÖ’ ã¨=∂# L+¨=‚ Ú
LO@∞Ok. ZHõ¯_≥<· å P ™ê÷<åÅÖ’ L+¨=‚ Ú Z‰õΩ¯= `«‰Ωõ ¯=Å∞ L#fl>ˇ`¡ Õ
QÆ∞~°∞ÎÃÑ@∞ìHÀ"åe.
WѨC_»∞ h=Ù ~Ày Ü≥ÚHõ¯ D S^Œ∞ =¸Å q+¨Ü«∞=ÚÅ#∞
^Œ$+≤ìÖ’ ÃÑ@∞ìHÀ"åe. Jq 1. "≥∞eHõÅ∞, 2. "åѨÙÅ∞, 3. j`«Å=Ú,
4. =Ú_»∞Å∞, 5. L+¨‚=Ú. Wq ~ÀQÍxH˜ HÍ~°}ÏÅ~Ú#"å ÖËHõ
~ÀQÆ=Ú =Å¡ Wq Hõey#"å Jx qKå~°} KÕÜ«∞=Åã≤# J=ã¨~°O
ÖË^Œ∞.
Dq^èŒOQÍ á⁄@ì, Kèåu, `«Å "≥Ú^ŒÖˇ·# ™ê÷<åÅÖ’
„áê}ÀѨKå~åÅ∞ KÕ¿ã ã¨=∞Ü«∞=ÚÖ’ "≥#∞fl=ÚHõ Ü≥ÚHõ¯ ~ÀQÍÅ
 áê¢}q^Œº 122
=¸ÅHÍ~°}Ïxfl â’kèOK«@O =∞izáȉõÄ_»^Œ∞.
J#∞Éèí=O „ѨHÍ~°=Ú QÆ\ ˜ì`«#=Ú( Ѩ@∞ì‰õΩáÈ=@O),
"åѨÙʼnõΩ–LKåÛùfi㨖xKåÛùfiã¨=ÚÅ∞, =Ú_»∞ʼnõΩ –ã¨Ê~°≈, "≥∞eHõʼnõΩ–
HõOѨ#=Ú, j`«Å=Ú#‰õΩ– =∂b+¨µ, L+¨=‚ Ú#‰õΩ –=∂~°#˚ =Ú =∞Oz
LѨKå~°=ÚÅ∞.
"åºkè„QÆã¨∞Î#‰õΩ KÕÜ«∞=Åã≤# LѨKå~°=ÚÅ∞ :–
h ѨÅ∞‰õΩ =∞$^Œ∞=ÙQÍ, ^Œ$_è»OQÍ =∞iÜ«Ú ã¨Ê+¨ìOQÍ
LO_®e. ™ê#∞Éèí∂u`À „¿Ñ=∞QÍ =∂\Ï¡_»∞. "åºkèKÕ`« ÉÏ^èŒÑ¨_»∞`«∞#fl
"åà◊§ Hõ+¨ì=ÚÅ QÆ∞iOz H˘O`≥·<å PÖ’zOK«∞. ~ÀQÆOKÕ`« =∞OK«O
g∞^ŒÑ_¨ ç ^Œ∞ódOK«∞"åÔ~ѨC_»∞ ÖËz u~°∞QÆQÅÆ ∞QÆ∞`å"≥∂ J#∞‰õΩO@∞#fl
"åà◊§HÀã¨O u#\ÏxH˜ Ѩà◊√§ÖÏO\˜q fã≤ÔHà◊√§. Dq^èŒOQÍ "åiH˜
JOkOKÕ H˘kÌáê\˜ ™êfiO`«# ѨÅ∞‰õΩÅ ^•fi~å "åi „áê}=Ú `ÕeHõ
Ѩ_»∞`«∞Ok. P ™ê#∞Éèí∂u =∂@Å#∞ "å~°∞ ã‘fiHõi™êÎ~°∞. JO`ÕQÍx
"åà◊§ ~ÀQÆ ÉÏ^èŒÅ∞ Z‰õΩ¯=ÜÕ∞ºq^èŒOQÍ =∂\Ï¡_»=^Œ∞Ì.
5.7 "åà◊§H˜ HõëêìÅ∞ `˘ÅyáÈ`åÜ«∞<Õ #=∞‡HÍxfl HõÅ∞QÆKÕ~Ú.
h K«∂ѨÙ#∞ ~Ày Hõà◊§Ö’H˜, =ÚY=ÚÖ’H˜ xÅ∞ѨÙ. "åi #∞^Œ∞\˜x
KÕu`À ã¨Ê $tOK«∞, =∞$^Œ∞=ÙQÍ "≥#∞fl`«@∞ì. P K«~°ºÅ∞ ~Ày g∞^Œ
Q˘Ñ¨Ê „ѨÉèÏ"åxfl K«∂ѨÙ`å~Ú.
~Ày ^ŒQÆæ~° ‰õÄ~°∞Û#fl"åà◊§H˜ h=Ù Uq^èŒOQÍ ~ÀQÆ∞ʼnõΩ
#Ü«∞OKÕâß"À K≥ѨC. Dq^èŒ"≥∞ÿ# ã¨OÉèÏ+¨}Ö’ H˘kÌQÍ HõÅÊ# L<åfl
 áê¢}q^Œº 123
Ѷ ¨ ~ ° " åÖË ^ Œ ∞ . HÍh P =∂@Å Kå`« ∞ ~° º =ÚÖ’ x#∞fl h=Ù
á⁄QÆ∞_»∞HÀ‰õÄ_»^Œ∞. P ã¨OѶ¨∞@#Å#∞ =i‚OKÕ@ѨC_»∞ '<Õ#∞ KÕâß#∞—
J<Õ JǨÏOÉèÏ=O ÖˉõΩO_® #„=∞`«`À PǨ¡^ŒHõ~°OQÍ `ÕeHõQÍ
K≥ѨÊ=K«∞Û. "Õˆ~"åi`À Dq^èŒOQÍ KÕâß#x K≥Ñ≤`Õ KåÅ∞. Pq^èŒ"≥∞ÿ#
=~°#‚ ^À+¨=∞x `«ÅOK«#Yö~ˆ ^¡ ∞Œ . ~Àyg∞^Œ „â◊^#úŒ ∞ K«∂Ñ≤ã∂¨ Î J`«xÖ’
qâßfi™êxfl ã¨O^ÕÇϨ x=$uÎx HõeyOK«\ÏxH˜ W^˘Hõ =∞Oz LáêÜ«∞O.
WO^Œ∞Ö’ `«Ñ¨CÖË^Œ∞. h=Ù JHõ¯_» ÖËx ã¨=∞Ü«∞=ÚÖ’ "Õˆ~ Z=Ô~·<å
Dq^èŒ"≥∞ÿ# =~°‚# KÕÜ«∞@O ‰õÄ_® KåÖÏ L`«Î=∞O. ™ê^è•~°}OQÍ
~ÀyH˜ ÃÑ>Ëì Éè’[#O QÆ∞iOz, Ѩ_»Hõ QÆ∞iOz "å~°∞ ÃÑ^ŒÌQÍ „â◊^Œú#∞
Hõ#Ѩ~K° ~« ∞° . H˘xfl =¸~°Ñö Ù¨ #=∞‡HÍÅ =Å# ‰õÄ_® ~ÀyH˜ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ
™ê^è•~°} ã¨^Œ∞áêÜ«∞=ÚÅ∞ ‰õÄ_® HõÅQÆx Ѩiã≤÷u LOk. LѨ"åã¨O
LO>Ë PHõe K«zÛáÈ`«∞O^Œx, áêÅ∞ fã¨∞‰õΩO>Ë ^ŒQÆ∞æ =ã¨∞ÎO^Œx, QÆk
H˜\ ˜H© `«Å∞ѨÙÅ∞ f¿ãÎ K«Å¡QÍ LO@∞O^Œx, Ѩà◊√§ uO>Ë [Å∞|∞
KÕã¨∞ÎO^Œx WÖÏO\˜ „Éèí=∞Å#∞ `åi¯Hõ „Ѩ=∂}ÏÅ ã¨Ç¨Ü«∞O`À
`˘ÅyOz ~ÀyH˜ ã¨fiK«Û"ù ∞≥ #ÿ QÍe QÆkÖ’H˜ „Ѩãi¨ OKÕ@@∞¡, Ѩ_H» õ â◊√„ÉèOí QÍ
LO_Õ@@∞¡ KÕÜ«∂e. J=ã¨~°"≥∞ÿ#O`« h~°∞ „`åyOK«@O, ÉÏQÍ
PHõÅ~Ú#ѨC_Õ PǨ~°O ÃÑ@ì@O KÕÜ∂« e. =∞Å|^ŒHú Oõ U~°Ê_ç#ѨC_»∞
U^≥·<å `ÕeHõÜ≥ÿ∞# LѨKå~åÅ =Å# XHõ\ ˜ Ô~O_»∞™ê~°∞¡ q~ÀK«#
=∞ÜÕ∞ºq^èŒOQÍ KÕÜ«∂e. PǨ~°O QÆ∞iOz =∞Oz J=QÍǨÏ#
Hõ e y=ÙO_®e. U ~ÀyH˜ Z@∞=O\ ˜ PǨ  ~° O Lz`« " ≥ ∂
`≥eã≤H˘x=ÙO_®e. =ÚYºOQÍ ÉÏQÍ L_çH˜# "≥∞`«Î\ ˜ PǨ~°O,
 áê¢}q^Œº 124
„^Œ"åǨ~°O, =∞Oz ~°∞zQÆÅ PǨ~°O ~ÀyH˜ W"åfie.
„áê}zH˜`åû q^è•#O J`«ºO`« „áêp# q^è•#~. HÍh
„Ѩã¨∞Î`«O Jk‰õÄ_® ѨtÛ=∞ ^ÕâßÅ "≥·^Œ∞ºÅ Ü≥ÚHõ¯ J#∞Éèí"åÅ g∞^Œ<Õ
P^è•~°Ñ¨_ç [~°∞QÆ∞`«∞#flk. JO^Œ∞=Å¡<Õ „áê}â◊H˜Î JO>Ë Uq∞\˜?
^•xx W`«~∞° Å g∞^Œ ZÖÏ LѨÜ∂≥ yOK«QÅÆ O? nx QÆ∞iOz# q*Ï˝#O,
J=QÍǨÏ# h‰õΩ ѨÓiÎQÍ LO_®e. J=ã¨~°"≥∞ÿ#ѨC_»∞ „Ѩ[ʼnõΩ
`≥eÜ«∞K≥ѨC.
Hõ _ » ∞ Ѩ Ù Ö’x [_» ` « fi "Õ ∞ ~ÀQÍʼnõ Ω HÍ~° } =∞x
K≥ÑÙ¨ `«∂=ÙO\Ï~°∞. HÍ|\˜ì "≥Ú@ì"Ú≥ ^Œ@ á⁄@ì#∞ â◊√„ÉèÑí ~¨ K° åe. Zx=∂,
QÆ∞^Œ=Ú#O^Œ∞ ã¨|∞ƒ=ÚHõ¯ „ѨÜ≥∂QÆ=Ú, LѨ"åã¨=Ú, ÉÏQÍ PHõe
JÜÕ∞º=~°‰õΩ Éè’[#O W=fi‰õΩO_® LO_»@O =O\˜ Ѩ^Œú`«∞Å ^•fi~å
á⁄@ì â◊√„ÉèíѨ_»∞`«∞Ok.
Éè’[#O KÕ¿ã@ѨC_»∞ ÖÏÖÏ[Å=Ú ÉÏQÍ Ñ¨^•~°úOÖ’H˜
Hõ e ¿ãq^è Œ O QÍ #q∞e „q∞OQÆ = eû# J=㨠~ åxfl ~ÀyH˜
J~°ú=∞ÜÕ∞ºq^èŒOQÍ K≥ѨÊ=Åã≤ LO@∞Ok. h~°∞ „`åˆQ@ѨC_»∞ ÉÏQÍ
<≥=∞‡kQÍ XHõ QÍ¡ã∞¨ h~°∞ „`åQÆ\ÏxH˜ Hõhã¨O 10 xq∞ëêÅ∞ Ѩ>qìË ^èOŒ QÍ
¢`åQÍe. J^Õq^èOŒ QÍ Éè’[#O ‰õÄ_® xOáêkQÍ KÕÜ∂« e. Dq^èOŒ QÍ
Éè’[# Ѩ^•~°ú=ÚÅ#∞ K«Hõ¯QÍ #q∞e`Õ ÖÏÖÏ[ÅO JO^Œ∞Ö’ ÉÏQÍ
Hõeã≤ „q∞OQÆ\ÏxH˜ ã¨∞Å∞=ÙQÍ LO@∞Ok. ~ÀyH˜ J=ã¨~°"≥∞ÿ#O`«
h\˜x „`åyOKåe.
 áê¢}q^Œº 125
U "åºkèH˜ U LѨKå~°=Ú KÕÜ«∂e ?
„áê}ÀѨKå~° „Ѩ„H˜Ü«∞#∞ Dq^èŒOQÍ qÉèílOK«=K«∞Û#∞.
1. =∂~°˚#=Úó– 1). ã¨OѨÓ~°‚ =∂~°˚#=Ú. 2). u~°ºH±
=∂~°˚#=Ú. 3). ÉË^èŒH± =∂~°˚#=Ú. 4). =$`«Î =∂~°˚#=Ú. 5). ã¨Ê~°≈
=∂~°˚#=Ú. 6) „ѨQÍ_è» ã¨Ê~°≈ =∂~°˚#=Ú. 7). ^èŒÑ¨H© =∂~°˚#=Ú. 8)
JOQÆ∞m „Ѩ™ê~°}.
2. âßfi™ÈKåÛùfiã¨=Úó– J). L+¨‚âßfiã¨, P). j`«Å âßfiã¨, W).
[Å=Ú#∞ =∞O„uOK« ∞ @, D). #∂<≥ # ∞ =∞O„uOK« ∞ @, L).
J=∞$`«âßfiã¨.
3. ã¨Ê~°≈„H˜Ü«∞– Wk Ѩk ~°HÍÅ∞QÍ LOk.
4. HõOѨ# LѨKå~°=Ú– Wk XˆH q^è•#=Ú.
5. =㨠∞ Î = ÙÅ#∞ =∞O„uOK« ∞ @, Ѷ ¨ Ö ÏÖˇ < £ , HÍy`« = Ú,
„^Œ=Ѩ^•~°ú=Ú, B+¨^èŒ=ÚÅ∞, J#º LѨKå~°=ÚÅ∞.
=∂#ã≤Hõ zH˜`«û :–
Wk‰õÄ_® XHõq^è"Œ ∞≥ #ÿ zH˜`û« ÜÕ∞. g\˜Ö’ =ÚѨÊk ~°HÍÖˇ#·
zH˜`åû q^è•#=ÚÅ∞ `≥Å∞Ѩ|_»¤q. D =ÚѨÊk LѨKå~°=ÚÅ#∞
=ÚѨÊk Q˘Ñ¨Ê PÜ«Ú^è•Å =Öˇ ~ÀQÆ∞Å Ü≥ÚHõ¯ Ѩiã≤÷ux |\˜ì
LѨÜ≥∂yOK«=K«∞Û#∞.
XH˘¯Hõ¯ â◊`«$=Ùg∞^Œ XH˘¯Hõ¯ ~°Hõ"≥∞ÿ# PÜ«Ú^è•xfl
 áê¢}q^Œº 126
„ѨÜ≥∂yOK«=Åã≤# J=ã¨~°O ÖËxq^èŒOQÍ „áê}zH˜`«ûÖ’ ~°Hõ~°HÍÅ
=∞O^Œ∞Å∞ ÖË=Ù. ~Ày U Ѩiã≤u÷ Ö’ L<åfl_»∞? ZHõ¯_»∞<åfl_»∞? Z@∞=O\˜
„Ѩ=∂^ŒOÖ’ L<åfl_»∞? D q+¨Ü∂« Å#∞ `≥Å∞ã¨∞‰õΩ#fl "≥O@<Õ zH˜`û« #∞
„áê~°OaèOK«=K«∞Û#∞.
¢áê} zH˜`«û‰õΩ_»∞ ~ÀQÍÅ ¿Ñ~°∞¡, "å\˜ ã¨OYº, q∞QÆ`å
J<ÕHõ J=ã¨~°"≥∞ÿ# q+¨Ü«∂ÅÖ’ =¸ÖϺxfl ã¨=∞Ü«∂xfl =$^è•
KÕã∞¨ H˘#=eû# J=ã¨~"° ∞Õ ÖË^∞Œ . `≥Å∞ã¨∞‰õΩ#fl "≥O@<Õ zH˜`û« „áê~°OÉèOí
KÕÜ«∂e. â◊s~°OÖ’ =∞e# Ѩ^•~åúÅ∞ ¿Ñ~°∞‰õΩáÈ=@"Õ∞ ~ÀQÆO.
㨄Hõ=∞"≥∞ÿ# PǨ~° qǨ~åŠ֒ѨO =Å¡<Õ D =∞e# Ѩ^•~åúÅ∞
֒ѨŠ‰õÄ_»@"≥∂, |Ü«∞@#∞Oz KÕ~°@"≥∂ [~°∞QÆ∞`«∞Ok. P K≥_»∞
Ѩ^•~åúÅ∞ â◊s~° ã≤÷u g∞^Œ „ѨÉèÏ"åxfl K«∂Ñ≤ ^ÕǨÏO "≥Ú`åÎxH˜QÍh
U^À XHõ ÉèÏQÍxflQÍx ÉÏ^èŒÃÑ@ì_»O [~°∞QÆ∞`«∞Ok. "å\˜ Ñ‘_»# =Å¡
P~ÀQƺOQÍ L#fl â◊s~° Éè®QÍÅ∞‰õÄ_® |ÅÇ‘Ï#Ѩ_`» å~Ú. W^Õ ~ÀQÆ=Ú
Ü≥ÚHõ¯ ÉÏǨϺ ÅHõ∆}=Ú.
ã¨~°fi~ÀQÍÅH˜ =¸Å HÍ~°}O XHõ>Ë#x, "å\˜ ÅHõ∆}ÏÅ∞
‰õÄ_® XHõ>Ë#x qq^èŒ Ñ¨iã≤÷`«∞Å HÍ~°}OQÍ Jq qq^èŒ ~°HÍÅ∞QÍ
|Ü«∞@Ѩ_»`åÜ«∞x g∞‰õΩ J~°ú=∞ÜÕ∞º LO@∞Ok. D ~ÀQÍÅxflO\˜H˜
zH˜`«û‰õÄ_® XHõ>Ë. JO>Ë =∞e# Ѩ^•~åúÅ#∞ â◊s~°O #∞Oz ÖÏy
|Ü«∞\˜H˜ <≥\ ˜ì „áê}=Ú#∞ ~Ày ã¨Ç¨Ü«∞O H˘~°‰õΩ ѨOѨ@O. Ô~O_»∞
K«~°ºÅ "≥#Hõ ÃÑ·# K≥Ñ≤Ê#@∞¡ 30 LѨKå~°=ÚÅ∞ =™êÎ~Ú.
"≥Ú`«ÎO â◊s~°OÖ’x <å_»∞Å ã¨O|O^èŒO "≥#∞fl=ÚHõ`À
 áê¢}q^Œº 127
Hõey=Ù#flk. ^ÕǨÏOÖ’ HõeˆQ qHÍ~åÅ „Ѩu~°∂ѨO "≥#∞fl=ÚHõÖ’
‰õÄ_»∞`«∂O\Ï~Ú.
^ÕÇϨ OÖ’ HõeQˆ qHÍ~°=ÚÅxfl "≥#∞fl=ÚHõH˜ ^ŒQ~æÆ Ö° ’ Hõey#
=Ú_»∞Å∞, ^•x QÆ\ ˜ì`«#=Ú, j`«Å`«, L+¨‚=Ú, "≥∞`«Î^Œ#=Ú "≥Ú^ŒÖˇ·#
ã¨∂K«#Å ^•fi~å „Ñ¨Hõ\ ˜`«=∞ø`å~Ú. HõÔ~O@∞ fQÆÅ =∞^茺 #ey#
K≥@∞ì P K«∞@∞ì„ѨHõ¯Å ZHõ¯_» `åH˜<å ëê‰õΩ H˘_»∞`«∞Ok. JÖψQ
"≥#∞fl=ÚHõH˜ LѨKå~°=Ú KÕÜ«Ú@ ^•fi~å ÉÏ^èŒ=Ù#fl â◊s~° ÉèÏQÆO
g∞^Œ ^•x „ѨÉèÏ=O LO@∞Ok. =ÚO^Œ∞ K≥Ñ≤Ê#@∞¡QÍ J=Ü«∞==ÚÅ∞
Ѩ@∞ì‰Ωõ áÈ=Ù@‰õΩ, "åѨÙʼnõΩ– âßfi™ÈKåÛù"åã¨=ÚÅ∞, =Ú_»∞ʼnõΩ– ã¨Ê~°≈,
"≥∞eHõ|_ç`Õ –HõOѨ#=Ú, j`«Å=Ú#‰õΩ – =∂e+π, L+¨‚=Ú#‰õΩ–
=∂~°˚#=Ú =∞Oz LѨKå~°=ÚÅ∞.
x"å~°}Ï LѨKå~°=ÚÅ∞– =$`«Î =∂~°˚<£, ^èŒÑ¨H© =∂~°˚<£,
ã¨OѨÓ~°‚ =∂~°˚<£, u~°ºH± =∂~°˚<£, j`«Å âßfiã¨, HõOÑπ LѨKå~°=Ú,
=~°∞ÎÖ ã¨Ê~°≈, zHÀ\˜ ã¨Ê~°≈, Éè’YÖÏ ã¨Ê~°≈. D 9 LѨKå~°=ÚÅ∞
â◊s~°OÖ’ L#fl 9 "åº^èŒ∞Å#∞ ÖÏy"Õã≤ |Ü«∞@H˜ ѨOÑ≤"Õ™êÎ~Ú.
„Ѩu~ÀyH˜ =¸_»∞ ã≤÷`«∞Å∞ LO\Ï~Ú. 1. ~ÀQÆ=Ú Ü≥ÚHõ¯
P~°OÉèí=Ú. 2. =∞^茺=∞=Ú. 3. =ÚkiáÈ~Ú# ^Œâ◊. ~ÀQÆ ^Œâ◊#∞
|\˜ì D 9 LѨKå~°=ÚÅ #∞Oz U^À XHõ\ ˜ U~°∞HÀ=eû LO@∞Ok.
~ÀQÆ=Ú P~°OÉèí ^Œâ◊OÖ’ L#fl@¡~Ú`Õ 1) ã¨OѨÓ~°‚ =∂~°˚<£, 2) j`«Å
âßfiã¨, 3) =~°∞ÎÖò âßfiã¨Å#∞ LѨÜ≥∂yOKåe. P~°OÉèí ^Œâ◊#∞ ^•\˜
 áê¢}q^Œº 128
LO>Ë 1) u~°ºH± =∂~°˚<£, 2) j`«Öò =∂~°˚<£, 3) zHÀ\˜ âßfiã¨, 4)
Éè’MÖÏ ã¨Ê~°≈Å#∞ LѨÜ≥∂yOKåe. ~ÀQÆ=Ú =ÚkiáÈ`«∞O>Ë – 1)
u~° º H± =∂~° ˚ < £ , 2) Hõ O Ñπ LѨ K å~ü , 3) =~° ∞ Î Ö ò ã¨ Ê ~° ≈ Å#∞
LѨÜ≥∂yOKåe. D q^è•<åÅ∞ K≥_»∞ Ѩ^•~åúÅ#∞ |Ü«∞\˜H˜
fã≤"Õ™êÎ~Ú.
5.10 ѨÙã¨HÎ ÍÅ P^è•~°OQÍ U zH˜`û« J~Ú<å ѨÓiÎQÍ KÕÜ∞« ÖË=Ú.
=∞# |∞kúx ‰õÄ_® LѨÜ≥∂yOz J=ã¨~åxfl|\˜ì „H˘`«Î „ѨÜ≥∂QÍÅ#∞
‰õÄ_® KÕã¨∂ΠѨxKÕÜ«∂eû LO@∞Ok. =∞# J#∞Éèí=O, |∞kú‰õΩâ◊Å`«
KÕ`« zH˜`«û KÕ¿ãÎ =∞Oz Ѷ¨e`åÅ#∞ á⁄O^Œ=K«∞Û.
„áê}zH˜`«ûÖ’ „Ѩ=ÚY LѨKå~°=ÚÅ∞ :–
1). =∂~°#˚ =Úó– „áê}â◊HΘ ^•fi~å zH˜`û« KÕ¿ã"åà◊√§ ÉÏQÍ
J~°úO KÕã¨∞HÀ"åeû# q+¨Ü«∞O Uq∞@O>Ë ~ÀQÍÅ∞ â◊s~°OÖ’H˜
|Ü«∞@#∞Oz ֒ѨeH˜ ÖËHõ „H˜Ok#∞Oz ÃÑ·H˜ „Ѩ"Õtã¨∂Î LO\Ï~Ú.
J^Õ ~ÀQÆO #Ü«∞=∞ø`«∞#flѨC_»∞ ^•x QÆu ֒ѨÅ#∞Oz |Ü«∞@H˜ ÖËHõ
ÃÑ·#∞Oz „H˜O^ŒH˜ LO@∞Ok.
=∞~˘Hõ `≥Å∞ã¨∞HÀ=eû# q+¨Ü«∞"Õ∞q∞@O>Ë â◊s~°OÖ’
ã¨fi`«Ç¨QÍ L#fl r=# â◊H˜Î ~ÀQÍxfl ѨÓiÎQÍ x~°∂‡eã¨∞ÎOk. Jk
(r=#â◊H)Θ `«# qHõ~¬° }Ïâ◊H(Θ ^è<Œ å`«‡Hõ) =Å¡ |Ü«∞\˜H˜ <≥\ "ì˜ ¿Õ ã QÆ∞}Ïxfl
PHõ~°¬}Ïâ◊H˜Î ^•fi~å (|∞∞}Ï`«‡Hõ) ֒ѨeH˜ QÆ∞OA‰õΩ<Õ QÆ∞}Ïxfl Hõey
LO@∞Ok. =∂~°#˚ =Ú KÕ`∞« Å ^•fi~å [~°∞QÆ∞`«∞Ok. =∞x+≤ J~°KuÕ Ö’
 áê¢}q^Œº 129
qHõ~°¬}Ïâ◊H˜Î, J~°KÕu J_»∞QÆ∞# PHõ~°¬}Ïâ◊H˜Î Z‰õΩ¯= Ѩi=∂}OÖ’
LO@∞Ok. JO^Œ∞=Å¡<Õ „Ѩ=~°HÎ õ =∂~°#˚ =Ú(~°∞^Œ∞`Ì ∂« KÕ¿ã =∂~°#˚ =Ú)
KÕÜ«∞\ÏxH˜ J~°KÕux, D x~°fi~°ÎHõ =∂~°˚#=Ú KÕÜ«∞\ÏxH˜ J~°KÕu
J_»∞QÆ∞ ÉèÏQÍxfl LѨÜ≥∂yOKåe. '„Ѩ=~°ÎHõ =∂~°˚#=Ú— „H˜Ok#∞Oz
ÃÑ·H˜, x~°fi~°ÎHõ =∂~°˚#=Ú ÃÑ·#∞Oz „H˜O^ŒH˜ W=fi|_»∞`«∞Ok.
~Àyx ‰õÄ~ÀÛɡ\ ˜ìQÍh, Ѩ_»∞HÀɡ\ ˜ìQÍh =∂~°˚#=Ú
KÕÜ«∂e. h=Ù KÕ`«∞Å#∞ =^Œ∞Å∞QÍ „"ÕÖÏ_Õã≤ x\Ï~°∞QÍ xÅ|_ç
=ÚO^Œ∞‰õΩ "≥#HõH˜ Táêe. "≥Ú^Œ@ <≥=∞‡kQÍ áÈ#∞áÈ#∞ "ÕQÆOQÍ
Táêeû LO@∞Ok. JÖÏ KÕÜ∞« _»O =Å# h KÕu„"Õà§◊ z=~° uq∞‡~°∞Å∞
HõÅ∞QÆ∞`å~Ú. JO^Œ∞Ö’ XHõ q^èŒ"≥∞ÿ# K«Hõ¯eyO`« ÖÏO\˜k Hõey
"Õ_çx L`«Ê#flO KÕã¨∞ÎOk. JѨC_»∞ h KÕ`«∞Å∞ D kâ◊Ö’ =∂~°˚#=Ú
KÕÜ∞« \ÏxH˜ ã≤^=úŒ ÚQÍ LO\Ï~Ú. ã¨=∞Ü«∂#∞™ê~°OQÍ ZÖÏ J=ã¨~"° ∂≥
JÖÏQÆ h KÕ`«∞Å`À =∞~°Ì<å KÕÜ«∞=K«∞Û. XHõ"Õà◊ =∞~˘Hõ ~ÀyH˜ zH˜`«û
KÕÜ«∞=eû LO>Ë =∞m§ WOHÀ™êi W^Õq^èŒOQÍ `«Ü«∂~°∞HÍ=eû
LO@∞Ok.
=∞~°Ì# "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ>Ëì@ѨC_»∞ ™ê^è•~°} Ѩ^ŒúuÖ’ KÕux
^ŒQÆæiH˜ fã¨∞HÀ‰õÄ_»^Œ∞. Ñ≤_çH˜e ayOz KÕux ^ŒQÆæ~°QÍ fã≤ÔHo§
=∞~°Ì<å(áêãπ) „Ѩ„H˜Ü«∞#∞ "≥Ú^ŒÖˇ>Ëì =ÚO^Œ∞~° Ñ≤_çH˜ex =kÖËÜ«∂e.
XHõ =∞~°Ì<å(áêãπ) ѨÓiÎKÕã≤ Ô~O_À =∞~°Ì<å (áêãπ) "≥Ú^ŒÖˇ>Ëì֒ѨÅ
Ñ≤_çH˜ex ayOKÕ LOKåe. =∞~°Ì<å(áêãπ) ѨÓiÎ J~Ú# Ñ≤^ŒÑ¨ =ÚiH˜
hà◊§`À `«_çã≤# KÕux â◊√„ÉèíѨ~°K«∞‰õΩ<Õ q^èŒOQÍ KÕux „uѨÊ=Åã≤
 áê¢}q^Œº 130
LO@∞Ok. nxx =∞~°záȉõÄ_»^∞Œ . ZO^Œ∞=Å¡#O>Ë JÖÏ KÕÜ∞« HõáÈ`Õ
~ÀyH˜ L#fl ÉÏ^èŒ zH˜`«û KÕã¨∞Î#fl =ºH˜ÎH˜ `«QÆ∞Å∞‰õΩO@∞Ok. <≥=∞‡kQÍ
KÕ u x qkeOKåe. KÕ u „"Õ à ◊ § H˜ L#fl QÀà◊ § #∞ â◊ √ „Éè í O QÍ
HõuÎiOK«∞HÀ"åe. =∞~°Ì#=Å¡ q^Œ∞º¢`«Ê"åǨÏO HõÅ∞QÆ∞@‰õΩ =ÚYº
=∂~°æ=Ú KÕu„"Õà◊§ H˘ã¨Å∞. QÀà◊√§ ÃÑ^ŒÌqQÍ=ÙO>Ë P „Ѩ"åǨxfl
x~Àkè™êÎ~Ú. ~Àyg∞^Œ „ѨÉèÏ=O ‰õÄ_® LO_»^Œ∞.
„Ѩu =∞~°Ì# `«~°∞"å`« ~Ày â◊s~°O #∞Oz PHÍâ◊`«`«Î fi=Ú
|Ü« ∞ \˜ H ˜ fã≤ " Õ Ü « ∞ |_» ∞ `« ∞ Ok. ^•xx Ѩ Ó iÎ Q Í |Ü« ∞ \˜ H ˜
qã≤i"ÕÜ«∞HõáÈ`Õ zH˜`«û KÕã¨∞Î#fl =ºH˜Î QÀà◊§Ö’¡ LO_çáÈ~Ú J`«xH˜
~ÀQÆO JO@∞‰õΩO@∞Ok. zH˜`«û‰õΩ_»∞ `«# J„â◊^Œú HÍ~°}OQÍ ~Ày
Ü≥ÚHõ¯ ~ÀQÆ„QÆã¨Î „^Œ"åºxfl `«#ÃÑ·# "Õã¨∞‰õΩx ~ÀQÍxfl J#∞ÉèíqOK«=eû
=ã¨∞ÎOk. U^≥·<å ã¨=∞`«Å „Ѩ^Õâ◊O g∞^Œ L#fl =ã¨∞Î=Ù#∞ KÕu „"Õà◊§`À
=ÚO^Œ∞‰õΩ D_ç¿ãÎ „"Õà◊§#∞ =OHõ~°QÍ LOz fÜ«∂eû LO@∞Ok.
=∞~°Ì<å(áêãπ) KÕã¨∞Î#flѨC_»∞‰õÄ_® Pq^èŒOQÍ KÕu„"Õà◊§#∞ H˘kÌQÍ
=OK«=eû LO@∞Ok. ~ÀQÆ f„=`«#∞|\˜ì, ~Ày =Úã¨e"å_≥·<å Jxfl
„"Õà◊§#∞ ^ŒQÆæ~°QÍ HõeÑ≤ LOK«=Åã≤=ÙO@∞Ok. JѨC_»∞ Jxfl „"Õà◊§
|Å=Ú UHõ"≥∞ÿ Z‰õΩ¯= â◊H˜Î=O`«=∞ø`«∞Ok. J^Õ ™ê^è•~°} ~ÀyH˜QÍx,
Ñ≤Å¡ÅH˜QÍh =∞~°Ì<å(áêãπ) W=fi=eû =Ù#flѨC_»∞ „"Õà◊§#∞ H˘OK≥O
Z_»OQÍ LOK«=Öˇ#∞. JѨC_»∞ LѨKå~°=Ú =∞^茺=∞ „âı}˜H˜ K≥Ok#^≥·
`ÕeHõQÍ LO@∞Ok.
ÉÁ@#„"Õ Å ∞ =∞_ç z J~° K Õ u H˜ PxOKåe. J^Õ
 áê¢}q^Œº 131
~Ô O_»∞KÕ`∞« Å#∞ HõeÑ≤ Z‰õΩ¯= |ÅOQÍ KÕÜ∞« =eû =zÛ#ѨC_»∞ ~Ô O_»∞
ÉÁ@#„"Õà◊§#∞ XHõ^•x `«~°∞"å`« WOH˘Hõ\ ˜ LOz Ѩ~°ã¨Ê~°=Ú HõeÑ≤
KÕÜ«∞@O Lz`«=Ú. KÕu„"Õà◊§#∞ ~ÀyH˜ H˘OK≥O Z_»OQÍ LOKåe.
J=ã¨~åxfl|\˜ì ^Œ∂~°=Ú XHõ\ ˜ Ô~O_»∞ JOQÆ∞àÏÅ∞ LO_»=K«∞Û.
=∂~°#˚ =Ú KÕ¿ã ã¨=∞Ü«∞OÖÁ ~Ày Ü≥ÚHõ¯ â◊s~°O "≥Ú`«=Î Ú
QÍh ÖË^• ÉÏ^èŒ=Ù#fl ÉèÏQÍxflHÍh #QÆfl=ÚQÍ LOKåe. QÆ∞_»¤#∞
LOK«@O =Å# XuÎ_ç `«yæáÈ`«∞Ok.
¢ã‘ Î Å #∞ #QÆ fl =ÚQÍ KÕ Ü « ∞ *ÏÅ=Ú. JÖψ Q KåÖÏ
|ÅÇ‘Ï#=ÚQÍ L#fl ~ÀQÆ∞Å#∞ "å`å=~°}=Ú ã¨iQÍ ÖË#ѨC_»∞
=G~°Ç≤Ï`«=ÚQÍ KÕÜ«∞~å^Œ∞. JÖÏO\˜ ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ XHõ ѨÅ∞K«\ ˜
=G=Ú#∞ â◊s~°=ÚÃÑ· HõÑÊ≤ =ÙOKåe. HÍh P QÆ∞_»H¤ ˜ QÆ∞O_ôÅ∞, =Ú_»∞Å∞
ÖˉΩõ O_® KÕã∞¨ HÀ"åe. <å~° |@ìÅ∞QÍh, Lxfl |@ìÅ∞HÍh â◊s~°=Úg∞^Œ
ZѨC_»∂ LOK«~å^Œ∞. "å\˜=Å# „áê} LѨKå~°=Ú [~°∞QÆ^Œ∞.
㨠O Ѩ Ó ~° ‚ =∂~° ˚ # =Úó–(ÖÏOQ∑ á êãπ ) Wk KåÖÏ
LѨÜ≥∂QÆHõ~°=Ú. ~Àyx "Õ∞*Ï|Å¡ ÖË^• K≥Hõ¯|Å¡ ÖËHõ U^≥·<å Z`«∞Î
„Ѩ^âÕ =◊ Ú g∞^Œ "≥ÅH¡ Ö˜ Ï Ñ¨_∞» HÀɡ\ì˜ `«Å#∞Oz HÍà◊§=~°‰Ωõ =∞~°#Ì (áêãπ)
KÕ™êÎ~°∞. zH˜`«û‰õΩ_»∞ „ѨHõ¯# xÅ|_ç J=ã¨~°"≥∞ÿ#O`«¿ãѨ٠=∂~°˚#=Ú
KÕã¨∂Î LO\Ï_»∞. J~°KÕ~Ú ~Ày"≥·Ñ¨Ù LO@∞Ok.
u~°ºH± =∂~°˚#=Úó– (¢\Ï#∂ûº~üû áêãπ) ˆH=Å=Ú Kèåu,
Ñ‘~î°=Ú, á⁄@ì g∞^Œ<Õ W=fi|_»∞`«∞Ok. ‰õΩ_ç"≥·Ñ¨Ù "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\˜ì
 áê¢}q^Œº 132
Z_»=∞"≥·Ñ¨Ù‰õΩ KÕux fã¨∞‰õΩ"≥àϧe.
ÉË^HŒè ± =∂~°#˚ =Úó– ‰õΩ_çKuÕ `«~h˚° „"ÕÅ∞#∞ J=ã¨~åxfl|\˜ì
Ô~O_»∞ =¸_»∞ „"Õà◊§#∞ ~Ày â◊s~åxH˜ P~°∞ JOQÆ∞àÏÅ ^Œ∂~°OÖ’
LOz É~å‡ =∂kiQÍ ÉÏQÍ „uáêÊe. â◊s~°O #∞Oz "åºkèx
KèÕkã¨∞Î#fl@∞¡ J#∞HÀ"åe.
x~°fi~°ÎH± =∂~°˚#=Úó– ~Ày "≥·Ñ¨Ù J~°KÕu "≥#∞Hõ ÉèÏQÍxfl
LOz zH˜`«û‰õΩ_»∞ KÕ`«∞Å#∞ =∞~°Ì#‰õΩ =ºuˆ~Hõ kâ◊Ö’ „uáêÊe.
ã¨Ê~°≈ =∂~°˚#=Úó– Wk â◊s~åxfl `åH˜KÕ¿ã =∞~°Ì#. ~Ày
â◊s~åxfl „"Õà◊§`À `åH˜ D =∞~°Ì# KÕÜ«∞|_»∞`«∞Ok.
„ѨQÍ_è» ã¨Ê~°≈ =∂~°#˚ =Úó– (h_çOQ∑áêãπ) D =∞~°#Ì U^≥<· å
qâı+¨ ™ê÷#O g∞^Œ KÕÜ«∂e. P ™ê÷<åxfl „"Õà◊§ Hõ}∞ѨÙÅ`À Zxq∞k
PHÍ~°OÖ’ HõÅÜ«∞kѨC`«∂ KÕÜ«∂e.
^èŒÑ¨H© =∂~°˚#=Úó– (™ÈìH˜OQ∑áêãπ) =ÚYº ™ê÷#=ÚÖ’
Hˆ =ÅO `«~h˚° „"ÕÅ∞`À ÖËHõ =∞^躌 „"ÕÅ∞`À H˘_»∞`«∂ KÕÜ∂« e. <≥=∞‡kQÍ
ã¨"∞≥ ‡@ =∂kiQÍ ^≥|ƒ"Õã∂¨ Î KÕÜ∂« e. nx=Å# P ™ê÷#O L`ÕlÎ `«"∞≥ ,ÿ
K≥`· #« ºO HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok. JO`ÕQÍHõ P „áêO`«OÖ’ L+¨=‚ Ú HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok.
JOQÆ∞m „Ѩ™ê~°}ó– ‰õΩ_çKuÕ S^Œ∞„"Õà§◊ #∞ „Ѩu „"Õe =∞^躌
H˘O`« Z_»O LO_Õ@@∞¡QÍ qã¨iÎ Oz LOKåe. „"Õà§◊ H˘ã¨Å#∞ ÉÏ^è=Œ Ù#fl
ÉèÏQÆOÖ’ P~°∞ JOQÆ∞àÏÅ ^Œ∂~°OÖ’ LOKåe. Dq^èŒOQÍ „"Õà◊§
 áê¢}q^Œº 133
H˘ã¨Å#∞Oz =∂~°#˚ =Ú Ü≥ÚHõ¯ |ÖÏxfl „Ѩ™ê~°} KÕã∂¨ Î H˘kÌ xq∞ëêÅ∞
LOz`Õ KåÖÏ ÖÏÉèíO LO@∞Ok.
2. „áê}ÏÜ«∂=∞ âßfi™ÈKåÛù"åã¨=Úó– q*Ï˝#âßG=Ú
KÕ¿ÑÊ^•xfl|\˜ì „ѨHõ$uÖ’ J`«ºO`« ã¨∂Hõ;"≥∞ÿ# Ѩ~°=∂}∞=Ù
„Hõ=∞Ѩ^uúŒ Ö’ HõOÑ≤ã∂¨ Î LO@∞Ok. D HõOѨ#Å „Ѩ„H˜Ü∞« `åà◊|^ŒOú QÍ
LO@∞Ok. qâ◊fi=Ú Ü≥ÚHõ¯ ã¨=∞ã¨Î ã¨OKåÅ#=Ú#‰õΩ =¸Å=Ú D
`åà◊"Õ∞. ZQÆ∞~°∞`«∂ ã¨OK«iã¨∂Î LO_Õq, Hõ∆}O‰õÄ_® ã≤÷~°OQÍ
LO_»ÖxË q D `åà◊ Ü«ÚHõÎ HõOѨ#Å „ѨÉÏè =O KÕ`« D Ѩ~=° ∂}∞=ÙÅ∞
„ѨH$õ u Ü≥ÚHõ¯ „H©_®ˆH„∆ `«OÖ’ QÍe |∞_»QÅÆ =∂kiQÍ Ñ¨Ù\˜ì #tOzáÈ`«∂
LO\Ï~Ú.
XHõ xÜ«∞=∞=Ú „ѨHÍ~°O =∂\˜=∂\˜H˜ ѨÙ#~°∞H˜Î KÕÜ∞« \Ïxfl
`åà◊=Ú JO\Ï~°∞. ã¨=Ú„^ŒOÖ’ JÅÅ∞ ÖË=@O, „QÆǨÅ QÆ=∞#=Ú,
ˆ~~ÚO|=à◊√§, LKåÛùfiã¨xâßfi™êÅ∞, ǨÏ$^ŒÜ«∞ ã¨ÊO^Œ#Å∞, ~°Hõ΄Ѩã¨~°}
W=hfl `åà◊~°∂áêÖË. D `åà◊ Ѷ¨∞@#=Ú xezáÈ`Õ qâ◊fibÅ
ã¨=∂ѨÎ"≥∞ÿáÈ`«∞Ok.
h=Ù ‰õÄ_® D `åà◊QÆu ##∞ã¨iOz h r=#„Hõ=∂xfl
#_»∞ѨÙHÀ"åe. D `åà◊â◊H˜Îx LѨÜ≥∂yOK«∞ HÀQÆey`Õ ^•x ^•fi~å
KåÖÏ Ñ¨#∞Å∞ KÕÜ«∞QÆÅ=Ú. D HÍ~°}O KÕ`«<Õ Ü≥∂QÆ∞Å∞
„áê}ÏÜ«∂=∂xH˜ qt+¨ì ™ê÷<åxfl WKåÛ~°∞. âßfi㨠J<Õ "åºÜ«∂=∞
„H˜Ü«∞ =Å# Uq∞ Ѷ¨e`«O? Jx ™ê=∂#∞ºÅ∞ ZQÆ`åo KÕÜ«∞=K«∞Û
 áê¢}q^Œº 134
HÍx x["≥∞#ÿ Ü≥∂QÆ∞Å∞ D Q˘Ñ¨Ê „H˜Ü∞« KÕ`« „ѨH$õ uâ◊HΘ Ü≥ÚHõ¯ J#O`«
„Ѩ " åǨ Ï O`À `« = ∞#∞ J#∞㨠O kè O K« ∞ H˘x Q˘Ñ¨ Ê Ñ¶ ¨ e `åÅ#∞
á⁄O^Œ∞`å~°∞.
5.13 D qâ◊fiOÖ’ Jã¨OMϺHõ"≥∞ÿ# `åà◊ ^èŒfi#∞Å∞ "åºÑ≤Oz
L<åfl~Ú. "å\˜ â◊‰Ωõ ÅΠѨikè =∞iÜ«Ú ÉèÏ=#Å∞ ~°H~õ H° ÍÅ∞QÍ L<åfl~Ú.
h ǨÏ$^ŒÜ∞« ã¨ÊO^Œ#Å `åà◊=Ú h‰õΩ ZO`À LѨÜÚ« Hõ=Î Ú. ZO^Œ∞HõO>Ë
P ^èŒfix QÆ`«∞ʼnõΩ h ã¨=∞ã¨Î â◊s~°=Ú „Ѩu ã¨ÊOkã¨∂Î LO@∞Ok.
JO`ÕQÍHõ `ÕeHõQÍ ^•x Ѷ¨e`åÅ#∞ á⁄O^ŒQÆÅ=Ú.
h ‰õΩ_çKÕu <å_ç g∞^Œ Z_»=∞KÕu `«~°˚x, (K«∂ѨÙ_»∞"ÕÅ∞)
=∞^茺=∞, J<åq∞Hõ (LOQÆ~°Ñ¨Ù „"ÕÅ∞) Å#∞ LOz "≥·^Œ∞º_»∞
QÆ=∞xOKÕq^èOŒ QÍ <å_çx ѨsH˜O∆ K«∞, <å_ç Uq^èOŒ QÍ H˘@∞ì‰Ωõ O@∞#fl^À
„â◊^ŒúQÍ QÆ=∞xOz, Zxfl™ê~°∞¡ H˘@∞ì‰õΩO@∞#fl^À ÖˇHõ¯ÃÑ@∞ì. â◊|Ì=Ú
=∂\˜ = ∂\˜ H ˜ XHõ „H˜ Ü « ∂ Ѩ ^ Œ ú u Ö’ `åà◊ O "Õ ã ≤ # @∞¡ ^è Œ fi x
L`«Ê#fl=∞=\Ïxfl QÆ=∞xOK«=K«∞Û. U^≥·<å XHõ â◊ÉÏÌxfl L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ
'#— =∂\˜=∂\˜H˜ ѨeH˜`Õ XHõ â◊||Ì O^è=Œ Ú U~°Ê_»∞`«∞Ok. J^Õ â◊ÉÏÌxfl
XHõ„Hõ=∞OÖ’ KåÖÏ™ê~°∞¡ LK«Ûùi¿ãÎ XHõ áê@ÖÏQÍ qxÑ≤ã¨∞ÎOk.
W^Õq^èŒOQÍ <å_ç q+¨Ü«∞OÖ’ ‰õÄ_® [~°∞QÆ∞`«∞Ok. KÕu„"Õà◊§#∞
<å_çg∞^Œ LOz „â◊^ŒúQÍ PÅH˜¿ãÎ P â◊|Ì=Ú =∂ÅQÍ U~°Ê_ç
`åà◊Ü«ÚHõÎOQÍ =∞# ֒ѨŠL`«Ê#fl=∞=\Ïxfl QÆ=∞xOK«=K«∞Û.
™ê^è • ~° } OQÍ =∞x+≤ P~° ∞ ™ê~° ∞ ¡ <å_ç H˘@∞ì ‰ õ Ω <Õ
 áê¢}q^Œº 135
ã¨=∞Ü«∞OÖ’ XHõ áêãπ fã¨∞‰õΩO\Ï~°∞. JÉèϺã¨O ^•fi~å D ã¨OYº#∞
ÃÑOK«∞HÀ=K«∞Û. XHõ™êi âßfi㨠fã¨∞‰õΩx q_çKÕ ã¨=∞Ü«∞O <å_ç
H˘@∞ì‰õΩ<Õ ã¨=∞Ü«∞O ã¨=∂#=∞ÜÕ∞ºq^èŒOQÍ JÉèϺã¨O KÕÜ«∞=eû
LO@∞Ok. âßfi㨠fã¨∞‰õΩx =kÖËO^Œ∞‰õΩ Ѩ\ ˜ì# ã¨=∞Ü«∞=ÚÖ’ P
`«~°∞"å`« LO_Õ MÏmá⁄@ì ã¨QÆ=Ú LO_®e. LKåÛùfi㨠xKåÛùfi™êÅ#∞
n~°…`«~°O KÕã¨∂Î J^Õ„Hõ=∞OÖ’ ‰õΩOÉèíHõ ã¨=∞Ü«∂xfl ‰õÄ_® ÃÑOKåe.

XHõ "å~°O ~ÀAÅÖ’ KåÖÏ™ê~°∞¡ <å_ç H˘@∞ìHÀ=@O

J#∞Éè"í åxH˜ =zÛ#ѨC_»∞ ֒ѨŠ`åà◊|O^è=Œ Ú HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok. JѨC_»∞
„áê}ÏÜ«∂=∞O P~°OaèOKåe.
1). „áê`«ó HÍÅ=ÚÖ’ XHõ UHÍO`« „Ѩ^Õâ◊=ÚÖ’ `«∂~°∞Ê
=ÚY=ÚQÍ Pã¨#O g∞^Œ ã¨∞YOQÍ ‰õÄ~ÀÛ. "≥#∞fláê=Ú#∞ x\Ï~°∞QÍ
xeÑ≤=ÙOK«∞.
2). <å_ô K«Å<åxfl P~°∞™ê~°∞¡ ÖˇH˜¯Oz <≥=∞‡kQÍ âßfiã¨#∞
֒ѨeH˜ fã¨∞HÀ.
3). =¸_»∞™ê~°∞¡ <å_ç H˘@∞ì‰õΩ<Õ ã¨=∞Ü«∞O =~°‰õΩ P âßfiã¨#∞
֒ѨÖË=ÙOK«∞.
4). P~°∞™ê~°∞¡ <å_ç H˘@∞ì‰õΩ<Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ P âßfiã¨#∞
<≥=∞‡kQÍ |Ü«∞\˜H˜ =^Œ∞Å∞.
 áê¢}q^Œº 136
5). =∞m§ =¸_»∞=∂~°∞¡ <å_ç H˘@∞ì‰Ωõ <Õ ã¨=∞Ü«∞O =~°‰Ωõ âßfiã¨#∞
PÑ≤=ÙOK«∞.
„áê~°OÉèíOÖ’ Pq^èŒOQÍ H˘xfl xq∞+¨=ÚÅ∞ KÕÜ«∂e.
ã¨∞ÅÉèOí QÍ `ÕeHõQÍ ZO`«¿ãѨ٠KÕÜ∞« QÆey`Õ JO`«¿ãѨ٠K≥~Úº. JÅã¨@
HõÅQÆ@O ÖË^• U^≥<· å QÍÉè~í åQÍ JxÑ≤Oz<å „Ñ¨„H˜Ü∞« #∞ PÑ≤"Ü Õ ∂« e.
<≥=∞‡kQÍ ã¨=∞Ü«∂xfl ÃÑOK«∞`«∂ XHõ âßfi㨠ã¨=∞Ü«∂xfl QÆ∞O_≥ 24
™ê~°∞¡ H˘@∞ì‰õΩ<Õ ã¨=∞Ü«∞O =~°‰õΩ á⁄_çyOKåe. ^•x`Àáê@∞ ‰õΩOÉèíHõ
ã¨=∞Ü«∂xfl‰õÄ_® J^Õ J#∞áê`«OÖ’ ÃÑOKåeû LO@∞Ok. (QÆ∞O_≥
12 ™ê~°∞¡ H˘@∞ì‰õΩ<Õ ã¨=∞Ü«∞O) „áê~°OÉèíOÖ’ âßfi㨠á⁄_çyOKÕO^Œ∞‰õΩ
„Ѩܫ∞`«flO KÕÜ«∞=^Œ∞Ì. P~°∞™ê~°¡HõO>Ë JkèHõ"≥∞ÿ#ѨC_»∞ `åà◊=Ú
Ü≥ÚHõ¯ J#∞Éè=í O ã¨Ê+¨Oì QÍ `≥Å∞ã¨∞OÎ k. P `åà◊"∞Õ â◊HΘ Ü≥ÚHõ¯ Hˆ O„^Œ=Ú.
ZѨC_≥`· Õ `åà◊=Ú Ü≥ÚHõ¯ J#∞Éè=í O `≥Å∞ã¨∞OÎ ^À JѨC_»∞
LKåÛùfiã¨xKåÛùfiã¨Å∞ ~ÀQÆ x"å~°Hõ â◊H`Θ À HõeÑ≤#@∞¡ J~°Oú KÕã∞¨ HÀ"åe.
^•x â◊H˜Î, Ѩi=∂}=Ú `åà◊=Ú Ü≥ÚHõ¯ ã¨Ê+¨ì`« g∞^Œ P^è•~°Ñ¨_ç
LO@∞Ok.
H˘xfl ~ÀQÆx"å~°Hõ âßfi㨠„H˜Ü«∞Å∞ :–
„áê}Ü«ÚHõÎ"≥∞ÿ# âßfi™ÈKåÛù"åã¨=Ú ^•fi~å ~ÀQÍÅ#∞
„ѨÉÏè q`«O KÕÜ∞« \ÏxH˜ KåÖÏ q^è•<åÅ∞ L<åfl~Ú. "å\˜Ö’ H˘xflO\˜x
QÆ∞iOz# q=~°} D „H˜O^Œ W=fi|_çOk.
L+¨‚ âßfiã¨ó– ~ÀQÆ„QÆã¨Î"≥∞ÿ# â◊s~åOQÆ=Ú g∞^Œ XHõ ѨÅÛ\˜
 áê¢}q^Œº 137
„H˘`«Î |@ìx HõáêÊe. =Ú‰õΩ¯ ^•fi~å âßfiã¨#∞ Ñ‘eÛ <À\˜ ^•fi~å P
|@ìg∞^Œ QÆ\ Qì˜ Í T^•e. JÖÏ T^Õ@ѨC_»∞ <À\˜x DÅ"Õã∞¨ #Î flѨC_»∞
ÖË^• Ñ≤Å¡#„QÀq T^Œ∞`«∞#flѨC_»∞ Uq^èŒOQÍ LO@∞O^À Pq^èŒOQÍ
ÃÑ\Ïìe. ÉÏ^èŒ=Ù#fl „Ѩ^Õâ◊O #∞Oz <À\˜x P~°∞ JOQÆ∞àÏÅ #∞Oz
XHõ J_»∞QÆ∞ ^Œ∂~°O LO_Õ@@∞¡ K«∂ã¨∞HÀ"åe.
5.14 j`« Å âßfi㨠ó –L+¨ ‚ âßfi㨠=∂kiQÍ<Õ nxflQÆ ∂ _®
KÕÜ«∞=K«∞Û. D Ô~O_çO\˜H˜ L#fl `Õ_® Uq∞@O>Ë <À\˜`À QÍex
T^Õ@ѨC_»∞ <åÅ∞Hõ#∞ =∞_çz JOy\’¡ PxOKåe.
[Å=Ú#∞ =∞O„uOK«∞@ó– ÃÑ·# K≥Ñ≤Ê# L+¨‚ j`«Å
âßfi㨠„H˜Ü∞« Ö’ zH˜`û« ‰õΩ_»∞ ‰õÄ~˘Ûx ‰õÄ_® KÕÜ∞« =K«∞Û. HÍh „Ѩu™êi
~Ày, zH˜`û« ‰õΩ_»∞ XˆHKÀ@ LO_»Háõ È=K«∞Û. J@∞=O@ѨC_»∞ =∞O„u`«
[Å=Ú KåÖÏ ã¨∞ÅÉèí"≥∞ÿ# LáêÜ«∞O. nxÖ’ ‰õÄ_® H˘xfl q^è•<åÅ∞
L<åfl~Ú.
1) XHõ QÍAQÍ¡ã¨∞Ö’ ã¨fiK«Ûù"≥∞ÿ# h\˜x xOÑ≤ ^•xx
Z_»=∞ J~°KÕuÖ’ LOz, P KÕu ÉÁ@#„"ÕÅ∞, q∞QÆ`å „"Õà◊§`À P
QÍ¡ã¨∞#∞ Ѩ@∞ìHÀ"åe. ‰õΩ_çKÕu „"Õà◊§#∞ QÍ¡ã¨∞ÃÑ·# XHõ JOQÆ∞à◊O
^Œ∂~°OÖ’ Z_»=∞"≥·Ñ¨Ù LOK«∞. U ~ÀQÍxfl Uq^èŒOQÍ ÉÏQÆ∞KÕÜ«∂e
J#∞‰õΩO@∞<åfl"À ^•xfl ^Œ$_è»OQÍ ÉèÏ=# KÕã¨∂Î „"Õà◊§#∞ h\˜g∞^Œ 5
ÖËHõ 7™ê~°∞¡ „uáêÊe.
2) Z_» = ∞ KÕ u Ö’ h\˜ ` À xOÑ≤ # QÍAQÍ¡ ã ¨ ∞ #∞
 áê¢}q^Œº 138
Ѩ@∞ìHÀ"åe. ^•xH˜ ÃÑ·# P~°∞ JOQÆ∞àÏÅ Z`«∞ÎÖ’ j`«Å âßfiã¨#∞ ÖËHõ
L+¨‚âßfi㨠Uk W=fi^ŒÅK«∞‰õΩO>Ë ^•xH˜ K≥Ñ≤Ê# Ѩ^ŒúuÖ’ <À\˜x DÅ
"Õã¨∞Î#flѨC_»∞ ÃÑ\˜ì#@∞¡QÍ ÃÑ\˜ì QÆ\ ˜ìQÍ T^•e.
Z_»=∞ KÕuÖ’H˜ QÍ¡ã∞¨ x fã¨∞‰õΩx ‰õΩ_çKuÕ „"Õà§◊ #∞ Ñ≤_Hç e˜
ayOz Éèí∞*ÏÅ ^ŒQÆæiH˜ fã¨∞‰õΩ=zÛ JHõ¯_»#∞Oz hà◊§g∞^Œ <åÅ∞QÆ∞
JOQÆ∞à◊=ÚÅ ^Œ∂~°OÖ’ „uÑ≤Ê hà◊§Ö’ =∞\˜Qì _Æ #¤» ∞ =^Œ∞Å∞`«∞#fl q^èOŒ QÍ
Ñ≤_çH˜ex hà◊§g∞^Œ `≥~°"åe. Dq^èŒOQÍ 5, 10 =∂~°∞¡ KÕÜ«∂e.
[ÖÏxH˜ L+¨‚ ã¨fiÉèÏ"åxfl W"åfiÅO>Ë ‰õΩ_çKÕu Ñ≤_çH˜ex, j`«Å
ã¨fiÉèÏ"åxfl W"åfiÅ#∞‰õΩO>Ë Z_»=∞ KÕu Ñ≤_çH˜ex LѨÜ≥∂yOKåe.
4) ã‘™êÖ’ hà◊√§ xOÑ≤ QÀ^èŒ∞=∞ ÖËHõ Ü«∞= ^è•#º=Ú
Ü≥ÚHõ¯ É’Å∞QÍ L#fl HÍ_»#∞, ã‘™ê J_»∞QÆ∞^•HÍ LOz ÃÑ· H˘ã¨#∞Oz
QÆ\ ˜ìQÍ QÍex hà◊§Ö’ |∞_»QÆÅ∞ =KÕÛ q^èŒOQÍ T^•e.
5) [Åáê„`«#∞ U^≥·<å Hõé]`À KÕã≤# =ã¨∞Î=Ù g∂^Œ LOz
^•xg∞^Œ x=~°ÎHõ ÖËHõ „Ѩ=~°ÎHõ =∞~°Ì##∞ WzÛ "åx QÆ∞}ÏÅ#∞
HõeyOK«=K«∞Û.
"≥ · ^ Œ ∞ º_» ∞ qeÜ« ∞ O _Õ g Hõ ^ è Œ # O „Ѩ H Í~° O D
„H˜Ü«∞ÅxflO\˜Ö’H˜ 5 ÖËHõ 7 xq∞ëêÅ ¿ãѨ٠j`«Å ÖËHõ L+¨‚ âßfiã¨
^•fi~å =∞O„uOK«|_ç# [Å=Ú KåÖÏ Z‰õΩ¯= LѨÜ≥∂QÆHÍiQÍ
LO@∞Ok.
D =∞O¢uOK«|_ç# [ÖÏxfl Uq^èŒ"≥∞ÿ# ^è•`«∞=Ù ÖËHõ
 áê¢}q^Œº 139
=ã¨∞Î=Ù‰õΩ QÍh `åH˜OK«~å^Œ∞. JÖÏ `åH˜`Õ q^Œ∞º`«∞Î J=`«eH˜
„Ѩ=Ç≤Ïã¨∞ÎOk. KÕu`ÀQÍh U^≥·<å ^è•`«∞=Ù`ÀQÍh `åH˜Oz#
=∞O„uOz# [Å=Ú Ñ¨xH˜~å‰õΩO_® áÈ`«∞Ok. 48 QÆO@Å =~°‰õΩ
[Å=ÚÖ’ =∞O„`«â◊H˜Î LO@∞Ok. P`«~åfi`« Jk QÆ∞}Ç‘Ï#=∞ø`«∞Ok.
#∂<≥#∞ =∞O„uOK«∞@:– ÉÏkè`« ™ê÷<åÅ g∞^Œ ѨÓÜ«Ú@‰õΩ
KåÖÏ ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ #∂<≥ J=ã¨~°O J=Ù`«∞Ok. ™ê^è•~°}OQÍ
â◊√^Œ"ú ∞≥ #ÿ #∞=ÙfiÅ #∂<≥ WO^Œ∞‰õΩ LѨÜ∂≥ y™êÎ~∞° . t~°ã∞¨ ûH˜ ~åÜ«∞_®xH˜
Lã≤i, „ÉÏǑχ ÖËHõ P=#∂<≥Å∞ ‰õÄ_® LѨÜ∂≥ yOK«@O [~°∞QÆ∞`«∞Ok.
Ü«¸~ÀÑ≤Ü«∞<£ ^ÕâßÅÖ’ „áê} zH˜`«û‰õΩÅ∞ <À\˜Ö’x Lq∞‡x‰õÄ_®
#∂<≥Ö’¡ HõÅ∞ѨÙ`å~°∞. HÍh ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨O㨯 $u ^Œ$ëêì º Jk Lz`«"∞≥ #ÿ
q^è•#O HÍ^Œ∞. ѨtÛ=∞ ^ÕâßÅÖ’x "≥·^Œ∞ºÅ∞ #∂<≥ Z‰õΩ¯=
ã¨∂÷Å"≥∞ÿ#^Œx, Jk J™ê^è•~°} âßfi㨠„Ѩ„H˜Ü«∞ =Å# „ѨÉèÏq`«O
HÍ^Œx K≥áêÎ~°∞. "≥·^Œ∞º_»∞ ^•ºqãπ D "å^Œ##∞ JOwHõiOK«ÖË^Œ∞.
#∂<≥Ö’ ~°|ƒ~°∞ ÖËHõ U^≥·<å "Õ~°∞Å#∞ "Õã≤ QÆ\ ˜ìQÍ Ñ¨k
xq∞ëêÅ∞ |∞_»QÆÅ∞ =KÕÛ^•HÍ P #∂<≥#∞ „ѨÉèÏq`«O KÕÜ«∞=K«Ûx
^•xÖ’ Lq∞‡x HõeÑ≤`Õ =KÕÛ Ñ¶¨e`åxfl D Ѩ^Œúu =Å# ‰õÄ_®
á⁄O^Œ=K«∞Û#x ã≤^•úOfHõiOKå_»∞. =∞# ^Õâ◊ ™êO„Ѩ^•Ü«∞=Ú#∞
^Œ$+≤ìÖ’ LOK«∞H˘x "≥·^Œ∞º_»∞ Å∂º~Úãπ „ѨuáêkOz# q^è•#=Ú
ã¨∞ÅÉèí`«~°OQÍ=ÙO@∞Ok.
J=∞$`«âßfiã¨:– D q^è•#OÖ’ J<ÕHõ ~°HÍÅ∞QÍ ™ê^è•~°}
 áê¢}q^Œº 140
LѨ K å~åÅ#∞ LѨ Ü ≥ ∂ yOz ~ÀQÍÅ#∞ #Ü« ∞ O KÕ ™ êÎ ~ ° ∞ .
âßfi™ÈKåÛù"åã¨=ÚÖ’¡#∞#fl ã¨∂Hõ;`«Å∞ `≥eÜ«∞x ™ê^茉õΩ_»∞ ‰õÄ_® D
q^è•#O ^•fi~å ~ÀQÆ∞ʼnõΩ zH˜`«û KÕÜ«∞QÆÅ_»∞.
1). â◊√„Éè"í ∞≥ #ÿ #∂Å∞ ~°∞=∂Å∞#∞ ~ÀQÆ„QÆã"Ψ ∞≥ #ÿ â◊s~° ÉèÏQÆO
g∞^Œ HõÑ≤Ê, g∞^Œ#∞Oz QÆ\ ˜ìQÍ T^•e. ^•x=Å# <À\˜#∞Oz
âßfiã¨^•fi~å |Ü«∞\˜H˜ =KÕÛ Lq∞‡Hõ}ÏÅ∞ ~°∞=∂Å∞ g∞^ŒÑ_¨ ç x~°‡Å"≥∞#ÿ
„áê}`«`«Î fi=Ú ~Àyx KÕ~°∞`«∞Ok..
~ÀQÆ„QÆã¨Î"≥∞ÿ# â◊s~° ÉèÏQÆ=Ú#‰õΩ XHõ J_»∞QÆ∞ ^Œ∂~°OÖ’
<À\˜x=ÙOz Ô~O_»∞ KÕ`«∞Å#∞ ^Œ∂~°OQÍ L#fl"åix Ñ≤eKÕ@ѨC_»∞
ÃÑ>Ëìq^èŒOQÍ <À\˜^ŒQÆæ~° LOz QÆ\ ˜ìQÍ P â◊s~° ÉèÏQÍxfl `åˆHq^èŒOQÍ
T^•e. JѨC_»∞ ~ÀyH˜ Ǩ~ÚQÍ LO_ç JѨC_»Ñ¨C_»∞ x„^Œ‰õÄ_®
=ã¨∞ÎOk.
~Ày â◊s~åxH˜ ã¨∞=∂~°∞ P~°∞ JOQÆ∞àÏÅ ^Œ∂~°OÖ’
<À\˜x=ÙOz âßfi㨠^•fi~å fã¨∞‰õΩ#fl QÍex <À\˜`À ~ÀQÆ„QÆã¨Î JOQÆO
g∞^Œ T^•e.
ã¨Ê~°≈„H˜Ü«∞:– Ô~O_»∞ J~°KÕ`«∞Å#∞ ÉÏQÍ ~åÑ≤_ç KÕã≤,
"Õ_çx ѨÙ\˜ìOz, Ô~O_»∞ KÕ`«∞Å#∞ Ñ‘_ç`« â◊s~° ÉèÏQÆO g∞^Œ LOKåe.
=¸_»∞ xq∞ëêÅ `«~åfi`« "≥∞e¡QÍ J^Õq^èŒOQÍ KÕÜ«∂e. Dq^èŒOQÍ
KåÖÏ™ê~°∞¡ KÕã≤ t~ÀÉèÏ~°O, HõO\˜ =∞O@ "≥Ú^ŒÖˇ·#q `«yæOK«=K«∞Û.
KÕu„"Õà§◊ z=~°Å#∞ ã¨=∂#OQÍ =KÕÛ@@∞¡ LOz P „"Õà§◊
 áê¢}q^Œº 141
H˘ã¨Å`À ÉÏ^èŒ=Ù#fl â◊s~° ÉèÏQÍxfl ÖËHõ ѨÓiÎ â◊s~åxfl ã¨∞xfl`«OQÍ
~°∞^•Ìe. "≥Ú`«ÎO â◊s~åxfl ~°∞^ŒÌ=eû LO>Ë `«Å#∞Oz á⁄@ì=~°‰õΩ
XHõ™êi, á⁄@ì#∞Oz HÍà◊§=~°‰õΩ WOH˘Hõ™êi ~°∞^•Ìe. Kèåfg∞^Œ,
á⁄@ìg∞^Œ ~°∞^Õ@Ì Ñ¨C_»∞ P ÉèÏQÍÅÖ’ áÈ+¨Hõ ~°™êÅ∞ T~°`å~Ú HÍ|\˜ì
KåÖÏ „â◊^ŒúQÍ `≥eqQÍ ~°∞^•Ìe.
3). "≥Ú`«ÎO KÕux LѨÜ≥∞yOz Ñ‘_ç`« â◊s~° ÉèÏQÍxfl
*’~°∞QÍ „Hõ=∞Ѩ^ŒúuÖ’ ~°∞kÌ =∂e+π =∂kiQÍ KÕÜ«∂e. nx=Å#
JÜ«∞™ê¯O`« â◊HΘ zH˜`û« ‰õΩ_ç â◊s~°O #∞Oz ~Ày â◊s~°OÖ’H˜ „Ѩ=Ç≤ÏOz
KåÖÏ LѨÜ≥∂QÆHÍiQÍ LO@∞Ok.
4). =~°∞ÎÅ ã¨Ê~°≈ J<Õ q^è•#OÖ’ zH˜`«û‰õΩÅ∞ KÕ`«∞Å#∞
„"Õà§◊ #∞ ~ÀQÆ„QÆãΨ ÉèÏQÆ=Úg∞^Œ LOz QÆ∞O„_»OQÍ QÀàÏHÍ~° ~°∂Ѩ=ÚÖ’
QÆ_çÜ«∂~°OÖ’x =ÚÅ∞¡ =∂kiQÍ ‰õΩ_ç#∞Oz Z_»=∞H˜ „uѨC`å~°∞.
Z_»=∞ #∞Oz ‰õΩ_ç„ѨHõ¯H˜ „uѨʉõÄ_»^Œ∞.
5) HõO_»~åÅ∞, #~åÅ∞ Ѩ@∞ì‰õΩáÈ~Ú#ѨC_»∞ KÕu „"Õà◊§`À
Ñ≤O_çx Ñ≤ã≤H˜#@∞¡ Ñ‘_ç`« ÉèÏQÍxfl „Hõ=∞Ѩ^ŒúuÖ’ QÆ\ ˜ìQÍ "≥∞eɡ\ ˜ì
=∂e+π KÕ¿ãÎ KåÖÏ LѨÜ≥∂QÆHõ~°=ÚQÍ LO@∞Ok.
6) z\˜HÔ Å zH˜`û« ‰õÄ_® =∞Oz q^è•#=Ú. nx=Å# ~°HÎõ
„Ѩã¨~°} ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞Ok. K«∂ѨÙ_»∞ „"Õe`À ÉÏ^èŒ=Ù#fl â◊s~° ÉèÏQÆO
g∞^Œ K«~‡° OÖ’ J~°ú JOQÆ∞à◊O =~°‰Ωõ „Ѩãi¨ OKÕ q^èOŒ QÍ ~Ô O_»∞ KÕ`∞« Å`À
`«fi~°`«fi~°QÍ QÆ∞O„_»OQÍ z\˜ÔHÅ∞ "ÕÜ«∂e.
 áê¢}q^Œº 142
7) |ÅÇ‘Ï#Ѩ_ç# â◊s~° ÉèÏQÍÅ#∞ <åÅ∞QÆ∞ „"Õà◊§ „H˜Ok
ÉèÏQÆO`À QÆ\ ˜ìQÍ ~°∞^•Ìe.
8) =∞m§=∞m§ ^≥|ƒH˘@∞ì@ nxÖ’ Ѩ^Œúu. K˘Ñ¨Êx
#iˆH@ѨC_»∞ ÃÑ>Ëqì ^èOŒ QÍ Ñ≤_Hç e˜ ayOz KÕu„H˜Ok ÉèÏQÆO`À QÆ∞^Œ∞ÅÌ ∞
"ÕÜ«∂e. KÕu „"Õà◊§#∞ ^ŒQÆæ~°QÍ HõeÑ≤ LOKåe. J~°KÕux qã¨ÎiOz
z\˜ÔH#„"ÕÅ∞ "≥·Ñ¨Ù „uáêÊe.
9) K≥ O Ѩ H ÍÜ« ∞ Å∞ H˘@ì _ » O JO^Œ i H© `≥ e ã≤ O ^Õ .
J^Õq^èŒOQÍ <≥=∞‡kQÍ „Hõ=∞Ѩ^ŒúuÖ’ XˆH „Ѩ^Õâ◊OÖ’ KåÖÏ¿ãѨÙ
"͆Ƕe.
10). K«Ñ¨Ê@∞¡ H˘@ì_»O `ÕeHõQÍ KÕÜ«∞=K«∞Û. <å@HÍÅÖ’
ã¨~°¯ãπÖ’ HõàÏHÍ~°∞Å#∞ L`åûÇ¨Ï Ñ¨~°K«\ÏxH˜ K«Ñ¨Ê@∞¡ H˘_»`å=Ú.
J^Õ=∂kiQÍ J~°KÕu =∞^茺ÉèÏQÍxfl É’Å∞QÍ LOz â◊s~° ÉèÏQÆO
g∞^Œ K«~°Kåe.
4) HõOÑπ LѨKå~ü :– HõOѨ#„H˜Ü«∞ „áê} LѨKå~åÅÖ’
=ÚYº"≥∞ÿ#k. "≥Ú^Œ\’¡ Wk Hõ+¨ì=∞xÑ≤Oz<å `«~°∞"å`« `ÕeHõQÍ
KÕÜ«∞=K«∞Û. KÕux H˘kÌ¿ãѨ٠"ÕQÆOQÍ „uÑ≤Ê`Õ ëê‰õΩ H˘\˜ì#@∞¡QÍ
HõOѨ<åÅ∞ HõÅ∞QÆ∞`å~Ú. QÆO@ „"≥∂yOz# `«~∞° "å`« H˘kÌ Hõ}∆ ÏÅ=~°‰Ωõ
HõOѨ#Å∞ LO\Ï~Ú. J^Õ „H˜Ü«∞ KÕu`À KÕÜ«∂e. "≥Ú^Œ@ =∞}˜Hõ@∞ì
#∞Oz "≥∂KÕu=~°‰Ωõ KÕux ÉÏQÍ „uѨÊ@O =Å# HõOѨ#Å∞ HõeyOKÕ
JÉèϺã¨O KÕÜ«∂e.
 áê¢}q^Œº 143
XHõ z#fl "Õ∞*Ï|Å¡ g∞^Œ QÍAQÍ¡ã∞¨ #∞Oz "Õ∞*Ï|Å¡g∞^Œ
"≥∞e¡QÍ H˘_»∞`«∂ HõOѨ<åÅ∞ ã¨$+≤ìOKåe. KÕu`À H˘_»∞`«∞#flѨC_»∞
QÍ¡ã¨∞Ö’x h\˜=∞^茺 HõOѨ#Å =Å¡ ã¨∞_ç U~°Ê_ç`Õ ã¨iÜ≥ÿ∞# Ѩ^ŒúuÖ’
[~°∞QÆ∞`«∞#fl@∞¡ „QÆÇ≤ÏOKåe. KÕu`À H˘@ì_»O PÑ≤# `«~°∞"å`« ‰õÄ_®
H˘kÌ¿ãѨ٠HõOѨ#Å∞ XHõ Ѩ^ŒúuÖ’ LO_®e.
U JOQÆ=Úg∞^Œ HõOѨ#Å∞ HõeyOKåÖ’ ^•xg∞^Œ
Z‰õΩ¯=QÍ H˘@ì~å^Œ∞. KÕux „"Õà◊§#∞ ~Ày â◊s~°O g∞^Œ h KÕ~Ú
<˘Ñ≤ÊÃÑ@ì‰õΩO_® ~ÀyH˜ q^Œ∞º`ü HõOѨ#Å∞ P`«x â◊s~°OÖ’H˜
„Ѩ=Ç≤Ïã¨∞#Î fl J#∞Éè∂í u HõeQˆ q^èOŒ QÍ HõOѨ#Å∞ HõeyOKåe. D "≥∞`«\Î ˜
HõOѨ#Å∞ â◊s~°O g∞^Œ XHõ ™ê÷#OÖ’ HõeyOz#ѨÊ\˜H© â◊s~°O
"≥Ú`åÎxH˜ „áê‰õΩ`å~Ú. XHõ ÉèÏQÆOÖ’ HõOѨ#Å∞ WzÛ#ѨC_»∞ ~Ày
q∞QÆ`å â◊s~° ÉèÏQÍÖ#∞ `åH˜`Õ P HõOѨ#Å J#∞Éèí=O JHõ¯_» ‰õÄ_®
`≥Å∞ã¨∞ÎOk.
D HõOѨ#Å∞ XHõK~Õ Ú ^•x „"Õà§◊ KÕ`« ÖË^• ~Ô O_»∞ KÕ`∞« Å∞
"å\˜ „"Õà◊§ ^•fi~å W=fi=K«∞Û. Ñ‘_ç`« ÉèÏQÆ=Ú H˘kÌQÍ<Õ L#flѨC_»∞
XHõKuÕ x LѨÜ∂≥ yOz`Õ ã¨iáÈ`«∞Ok. ѨÓiÎ â◊s~°O ÖËHõ `«Å ÉèÏQÍxH˜
KÕÜ«∞=eû =zÛ#ѨC_»∞ Ô~O_»∞ KÕ`«∞Å#∞ LѨÜ≥∂yOKåe.
™ê^è•~°}OQÍ Ô~O_»∞ #∞Oz S^Œ∞ HõOѨ#Å∞ HõÅ∞QÆ∞`å~Ú.
=∞O„u`« =ã¨∞Î=ÙÅ ^•fi~å LѨKå~°=Úó– =∞x+≤
â◊s~°OÖ’x q^Œ∞º`ü „Ѩ"åǨÏ=Ú Ü≥ÚHõ¯ „ѨÉèÏ=O â◊s~°O`À `åH˜#
 áê¢}q^Œº 144
=ã¨∞=Î ÙÅÃÑ· ‰õÄ_® Ѩ_∞» `«∞Ok. ^èiŒ Oz# |@ìÅ∞, Lq∞‡, KÕu`À `åH˜#
HÍy`«=Ú "≥Ú^ŒÖ#·ˇ q P =∞x+≤ Ü≥ÚHõ¯ 'P~å— KÕ`« ¢Ñɨ Ïè q`«=∞ø`å~Ú.
ÉèÏ~°fÜ«∞ `«`Ϋ fi ^•~°≈x‰õΩÅ∞ D q*Ï˝<åxfl ^Œ$+≤Öì ’ LOK«∞‰õΩx =∞_ç^_Œ ç
J<Õ ÉË^è•xfl ÃÑ\Ïì~°∞.
q^Œ∞º`ü „Ѩ"åǨÏO KÕ`« „ѨÉèÏq`«=∞ÜÕ∞º HõOK«∞, W`«Î_ç
áê„`«ÅÖ’ aè#fl „Ѩ=$`«∞ÎÅ∞QÆÅ "åix Éè’[#O KÕÜ«∞x=fiHõáÈ=@O
WO^Œ∞=Å¡<Õ. #∂Å∞ =∂kiQÍ LO_Õ "≥∞`«Î\ ˜ Lxfl, Ѩ@∞ì "≥Ú^ŒÖˇ·#
=G=ÚÅ g∞^Œ "Õˆ~"åi „ѨÉèÏ=O `«‰õΩ¯=QÍ LO_»@O =Å# "å\˜x
Ѩq„`«OQÍ ÉèÏq™êÎ~∞° . ™êO„Ѩ^•Ü«∞=ÚÅ#∞ áê\˜OKÕ ÉèÏ~°fÜ«ÚÖËQÍHõ
#g# <åQÆi‰õΩÅ~Ú# POˆQÜ ¡ Ú« Å∞ ‰õÄ_® D ã¨Ê~°≈ „ѨÉÏè =O QÆ∞iOz
qKå~°} KÕã¨∞Î<åfl~°∞. K≥_»∞ =ã¨∞Î=ÙÅ#∞ =Ú@∞ì‰õΩ#fl "≥O@<Õ "å~°∞
KÕ`«∞Å#∞ ã¨|∞ƒ`À Hõ_»∞‰õΩ¯O\Ï~°∞. QÆl˚, H˘~°∞‰õΩ_»∞ J<Õ ã¨∞Y"åºkè,
¿Ñ¡QÆ∞, Hõ∆Ü«∞ "≥Ú^ŒÖˇ·# ~ÀQÆ∞Å#∞O_ç „Ñ¨[Å∞ "åà◊§‰õΩ ‰õÄ_® ~ÀQÍÅ∞
JO@∞‰õΩO\ÏÜÕ∞"≥∂#x ^Œ∂~°OQÍ LO\Ï~°∞. K≥_»¤"åi`À LO_ç
K≥_áç È=@O, =∞Oz"åi`À LO_ç ã¨O㨯iOѨ|_»@O J^ŒOÌ Ö’ HõxÑ≤OKÕ
„ѨuaO|=ÚÖÏQÍ JO^ŒiH˜ ã¨Ê+¨ìOQÍ `≥eã≤# q+¨Ü«∞"Õ∞.
D ã≤^•úO`«=Ú P^è•~°OQÍ<Õ „áê} zH˜`«û‰õΩÅ∞ H˘xfl
=ã¨∞=Î ÙÅ#∞ =∞O„uOz "åi „áê} |ÖÏxfl "å\˜`À xOѨQÅÆ ∞QÆ∞`å~°∞.
~Ày zH˜`«û‰õΩ_çH˜ JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ ÖË#ѨC_»∞, Z‰õΩ¯= HÍÅO zH˜`«û
KÕÜ«∞=eû# J=ã¨~°"≥ÚzÛ#ѨC_»∞ D =∞O„u`« =ã¨∞Î=ÙÅ#∞
LѨÜ≥∂yOK«=K«∞Û#∞. JkèHõ ã¨OYºÖ’ ~ÀQÆ∞Å∞ zH˜`«û‰õΩ_ç =^ŒÌ‰õΩ
 áê¢}q^Œº 145
=ã¨∂Î Z‰õΩ¯= ã¨=∞Ü«∞O „Ѩu~ÀyH˜ zH˜`«û [~°∞ѨÙ@‰õΩ ã¨iáÈ#ѨC_»∞
‰õÄ_® P =∞O„u`« =ã¨∞=Î ÙÅ ^•fi~å zH˜`û« KÕÜ∞« =K«∞Û#∞. JѨC_»ÑC¨ _»∞
XˆH ~ÀQÆO`À ÉÏ^èŒÑ¨_»∞`«∞#fl J<ÕHõ ~ÀQÆ∞Å#∞ L=∞‡_çQÍ ‰õÄ~ÀÛɡ\ ˜ì
"åiH˜ =∂#ã≤Hõ LѨKå~°=Ú =∞iÜ«Ú =∂~°˚#=Ú KÕÜ«∞=K«∞Û#∞.
J@∞=O\˜ ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ =∞O„u`« =ã¨∞=Î ÙÅ KÕ`« zH˜`û« KÕÜ∞« =K«∞Û#∞.
HÍh zH˜`«û‰õΩ_»∞ Z‰õΩ¯= Ѩi=∂}OÖ’ „áê}â◊H˜Îx `«#Ö’ xOѨÙH˘x
LO_»=eû LO@∞Ok. JÖÏO@ѨC_»∞ H˘kÌ „áê}â◊HxΘ JkèHõ ~ÀQÆ∞ʼnõΩ
ѨOK«@O =Å# H˘kÌ Ñ¨i=∂}OÖ’ ÅaèOz# „áê}â◊HKΘ `Õ « zH˜`û« ‰õÄ_®
H˘kÌQÍ<Õ=ÙO@∞Ok.
5.17 Ѷ ¨ Ö ÏÖË < £ x =∞O„uOK« ∞ @:– 14 QÆ O @Å =~° ‰ õ Ω
„Ѩ Ü ≥ ∂ yOK« = eû LO>Ë #∂Å∞ Ѷ ¨ Ö ÏÖË < £ QÆ ∞ _» ¤ # ∞,
"å~°O ~ÀAÅ =~°‰õΩ =∞O„`« „ѨÉèÏ=O H˘#™êyOK«=eû LO>Ë Lxfl
Ѷ¨ÖÏÖË<£ QÆ∞_»¤#∞ "å_®eû LO@∞Ok.
Jxfl ~ÀQÍʼnõ Ω =¸Å=Ú á⁄@ì Ö ’<Õ LO@∞Ok.
JO^Œ∞=Å# "≥Ú`«ÎO â◊s~åxfl HõѨÊ=eû# ѨxÖË^Œ∞. ˆH=Å=Ú á⁄@ì,
KèåfÅ#∞ „ѨÉÏè q`«=Ú KÕ¿ãÎ ã¨iáÈ`«∞Ok. ã¨iѨ_#ç O`« QÆ∞_»¤ =Ú‰õ¯#∞
fã¨∞H˘x J~°QÆO@¿ãѨ٠=∞Oz ZO_»Ö’ LOKåe. XHõ"Õà◊ P
ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ZO_»ÖËHõáÈ`Õ JѨÊ\˜ =~°‰õΩ P QÆ∞_»¤x P„â◊~ÚOz=Ù#fl
PÖ’K«#Å „ѨÉèÏ=O `˘ÅyáÈÜÕ∞@@∞¡QÍ xѨC ÃãQÆg∞^Œ LOKåe.
h=Ù „áê}zH˜`«û KÕã¨∂Î LO>Ë JÖÏO\˜ â◊√„Éèí"≥∞ÿ# Ѷ¨ÖÏÖË<£ QÆ∞_»¤#∞
`«Ü«∂~°∞QÍ LOK«∞HÀ"åe. JѨC_»∞ J#=ã¨~° HÍÅÜ«∂Ѩ# LO_»^Œ∞.
 áê¢}q^Œº 146
Dq^èOŒ QÍ â◊√„ÉèOí KÕã#≤ QÆ∞_»#¤ ∞ â◊√„Éè"í ∞≥ #ÿ ‰õΩ_ç J~°KuÕ g∞^Œ LOKåe.
KÕux =OHõ~° ÖˉΩõ O_® x\Ï~°∞QÍ KåÑ≤ „"Õà§◊ #∞ ^ŒQ~æÆ H° ˜ HõeÑ≤ LOKåe.
KÕug∞^Œ "Õã¨∞‰õΩ#fl P QÆ∞_»¤=ÚHõ¯H˜ <À\˜x P~°∞ JOQÆ∞àÏÅ ^Œ∂~°OÖ’
LOz ~ÀyH˜ zH˜`«û KÕÜ«∞=eû# ^•x„ѨHÍ~°O âßfiã¨#∞ P QÆ∞_»¤g∞^Œ
=^ŒÅ_»O „áê~°OaèOK«∞. =Ü«∞ã¨∞ûÖ’ L#fl =∞x+≤ H˘~°‰õΩ #∂Å∞
QÆ∞_»¤=ÚHõ¯ J~Ú`Õ Ñ¨k xq∞ëêÅ∞, Lxfl QÆ∞_»¤=ÚHõ¯~Ú`Õ J~°QÆO@
=~°‰õΩ „ѨÉèÏq`«O KÕÜ«∂eû LO@∞Ok. J^Õ ¢ã‘ÎÅ q+¨Ü«∞OÖ’ ÃÑ·#
K≥Ñ≤Ê# ã¨=∞Ü«∞OÖ’ =ÚáêÊ=Ù=O`«∞, Ñ≤Å¡Å q+¨Ü«∞OÖ’ J~Ú`Õ
㨨QÆ=Ú =O`«∞ ã¨iáÈ`«∞Ok. Dq^èŒOQÍ „ѨÉèÏq`«O KÕÜ«∞|_ç#
QÆ∞_»¤=ÚHõ¯#∞ HÍy`«OÖ’ K«∞\Ïìe. „ѨÜ≥∂QÆ=Ú KÕã¨∞Î#flѨC_»∞ "Õˆ~
=∞x+≤ Z=fi~°∂ ^•xx `åHõ~å^Œ∞. ~Ày P QÆ∞_»¤=ÚHõ¯#∞ `«#O`«@
`å<Õ Ñ‘_`ç « JOQÆ=Ú g∞^Œ HõÑC¨ HÀ"åe. JÖÏO\˜ ã≤u÷ Ö’ ~Ày ÖË#ѨC_»∞
"Õˆ~ =ºH˜Î D QÆ∞_»¤=ÚHõ¯#∞ `åHõ‰õΩO_® Hõ„~° ã¨Ç¨Ü«∞O`À ~Ày Ü≥ÚHõ¯
"åºkè„QÆã¨Î JOQÆ=Ú g∞^Œ HõáêÊe. f¿ã@ѨC_»∞ ‰õÄ_® JÖψQ fã≤
HÍy`«OÖ’ K«∞\˜ì LOKåe. ^•xH˜ ZO_» `«QÆ∞Å~å^Œ∞.
5.18 HÍy`«=ÚÖ’ â◊H˜Îx xOѨÙ@:– XHõ `≥Å¡\ ˜ ÉÏ¡\ ˜OQ∑
HÍy`«=Ú#∞(J^Œ∞_Ì ∞» HÍy`«=Ú) áÈã¨∞Hì Í~°O¤ `« =ÚHõ¯#∞ fã¨∞‰õΩx ^•x
Ô~O_»∞„ѨHõ¯Å â◊√„Éèí"≥∞ÿ# h~°∞ gÖˇ·`Õ QÆOQÍ [Å=Ú#∞ H˘kÌQÍ
zÅHõiOKåe. ~Ô O_»∞ KÕ`∞« Å#∞ ÉÏQÍ ~åÑ≤_Kç ãÕ ≤ "Õ_Kç ãÕ ≤ KÕ`∞« Å =∞^躌
P HÍy`«Ñ¨Ù =ÚHõ¯#∞ LOKåe. UHÍ„QÆ z`«Î=Ú`À ã¨OHõÅÊ|ÅO KÕ`«
~ÀQÆx"å~°} QÆ∞iOz# PÖ’K«#`À P HÍy`«Ñ¨Ù =ÚHõ¯#∞ 5
 áê¢}q^Œº 147
xq∞ëêÅ¿ãѨ٠„¿Ñˆ~Ñ≤OKåe.
H˘O`«=∞Ok „áê} zH˜`«û‰õΩÅ∞ =∞O„uOz# =∞O^Œ∞Å#∞
‰õ Ä _® ~ÀQÍÅ#∞ `« y æ O K« \ ÏxH˜ LѨ Ü ≥ ∂ yOK« ∞ `å~° ∞ . =∞#
Jaè„áêÜ«∞=Ú „ѨHÍ~°O Wk „áê}zH˜`û« HÍHõáÈ~Ú#ѨÊ\˜H˜ D Ѩ^uúŒ x
KåÖÏ=∞Ok LѨÜ≥∂yã¨∞Î<åfl~°∞. nxx KåÖÏ „ѨÜ≥∂[#HÍiQÍ
K≥ѨÙÎ<åfl~°∞. "å~°∞ U^À"˘Hõ "≥ÚHõ¯ K«∂~°‚=Ú, QÀb ÖËHõ =∂„`«#∞
`«Ü«∂~°∞KÕ™êÎ~°∞. "åi Jaè„áêÜ«∞=Ú „ѨHÍ~°O Ô~O_»∞ =¸_»∞
=㨠∞ Î = ÙÅ#∞ Hõ e Ñ≤ `« Ü « ∂ ~° ∞ KÕ ã ≤ # Hõ ë êÜ« ∞ OQÍh, q+¨ O KÕ ` «
`«Ü«∂~°∞KÕÜ«∞|_ç# =ã¨∞Î=ÙÅ#∞QÍh LѨÜ≥∂yOK«@O x+≤^ŒúO.
q∞iÜ«∂Å∞, ™⁄Oiî, `«∞Åã≤ P‰õΩÅ∞, „ÉÏǑχ "≥Ú^ŒÖˇ·# =#ã¨Ê`«∞Å
B+¨^è•ÅÖ’ U^À"˘Hõ ^•xx fã¨∞H˘x K«∂~°‚=Ú ÖËHõ QÀbx KÕã≤
xѶ∞¨ O@∞=ÙÅÖ’ =i‚OK«|_»¤ QÆ∞}ÏÅ##∞ã¨iOz ^•xx âßfi™ÈKåÛù"åã¨
„H˜Ü∞« ^•fi~å =∞O„uOz, ã‘™êÅÖ’ K«HÔ ¯~° HõeÑ≤ `«Ü∂« ~°∞KÕã#≤ =∞O^Œ∞
QÀbÅ#∞ =∞O„uOz J#∞áê# `Õ _ ®Å`À Jxfl ~ÀQÍÅH˜
LѨÜ≥∂yOK«\ÏxH˜ `«Ü«∂~°∞QÍ LOK«∞HÀ"åe.
q∞QÆ ` å LѨ K å~åÅ∞:– ~ÀQÍÅ∞ "Õ ˆ ~ "åi ^•fi~å
ã¨O„Hõq∞Oz#=x `«ÅOz#ѨÙ_»∞ =∞O„uOz# Ü«∞[˝ Éèí™ê‡xfl ~ÀQÆ∞Å
`«Å, Kèåf, QÆ∞O_≥ g∞^Œ ѨÓÜ«∂e. Z=Ô~·<å =∞O„`«QÍà◊§=Å¡,
k+≤ìH˘@ì_»O =Å# ÖËHõ Éèí∂`«„¿Ñ`åÅ∞ PtOK«@O =Å# HõeˆQ ~ÀQÍÅ
q+¨Ü«∞OÖ’ Ü«∞[˝ Éèí™ê‡xfl LѨÜ≥∂yOK«=K«∞Û.
 áê¢}q^Œº 148
`åÜ≥∞`«∞ÅÎ g∞^• KåÖÏ=∞OkH˜ #=∞‡HõO LOk. ‰õΩO‰õΩ=∞
ѨÙ=Ùfi, Hõ~°∂˚~°=Ú, K«O^Œ#=Ú HõeÑ≤#∂i ^•x=∞‡ ѨÙÅ¡`À â◊√„Éèí"≥∞ÿ#
HÍy`«=Ú g∞^Œ QÍÜ«∞„f =∞O„`åxfl „"åã≤ `åÜ≥∞`«∞ÎÖ’ LOz Hõ\Ïìe.
Ѷ¨ÖÏÖË<£ QÆ∞_»¤=ÚHõ¯ ÖËHõ X`«∞Î_»∞ HÍy`«=Ú#∞ =∞O„uOz# q^èŒOQÍ<Õ
KÕu`À X_çH#˜ ^•~åxH˜ =∞^躌 Ö’ „ѨH¯õ „ѨH¯õ <Õ S^Œ∞ =Ú_»∞Å∞ "ÕÜ∂« e.
~° H ∆ Í ã¨ ∂ „`« = Ú Pj~° fi K« # =Ú=Öˇ ~ÀQÆ ∞ Å =∂#ã≤ H õ Ѩ i ã≤ ÷ u x
"≥∞~°∞QÆ∞Ѩ~°∞ã¨∞ÎOk. KÕu`À =∂~°˚#=Ú KÕ¿ã"å~°∞ <≥=∞e DHõÅ`À
KÕÜ«∞|_»¤ qã≤#Hõ„~° ÖËHõ "ÕѨK≥@∞ìQÍe KÕ`« =∂~°˚#=Ú KÕ¿ã"åà◊√§ D
=ã¨∞=Î ÙÅ#∞ QÍeÖ’ TÑ≤`Õ q+¨=Ú#∞ #tOѨKÜ Õ ∞« QÆÅ "å`å=~°}=Ú
ã¨$+≤Oì Ѩ|_»∞`«∞O^Œx K≥ÑÙ¨ `å~°∞. zH˜`û« ‰õΩÅ∞ D =∂@Å#∞ ã¨fiÜ«∞OQÍ
x~åúiOK«∞H˘x ZO`«=~°‰õΩ Wq ÖÏÉèí^•Ü«∞Hõ"≥∂ K«∂ã¨∞HÀ"åe.
„^Œ=º Ѩ^•~åúÅ#∞ Jaè=∞O„uOK«∞@:– h~°∞, #∂<≥ ÖËHõ
"≥#fl#∞ ‰õÄ_® =∞O„uOK«=K«∞Û#∞. âßfi™ÈKåÛù"å㨠qkèÖ’ h\˜x,
#∂<≥#∞ =∞O„uOKÕ q^è•#=Ú K≥ѨÊ|_çOk. XHõ QÍA QÍ¡ã¨∞Ö’
ã¨fiK«Û"ù ∞≥ #ÿ h\˜x fã¨∞H˘x =ÚO^Œ∞ K≥ÑÊ≤ # q^èOŒ QÍ WKåÛùâH◊ Θ |ÅOKÕ`«
âßfi㨠K Õ ` « „¿Ñˆ ~ Ñ≤ O z, 5 ÖË H õ 7 xq∞ëêÅÖ’ g\ ˜ x
Jaè=∞O„uOK«=K«∞Û#∞. #∂<≥<≥·`Õ É’Å∞QÍ=Ù#fl QÆ_ç¤Q˘@ìO XHõ z=~°
QÍ¡ã¨∞ J_»∞QÆ∞ ÉèÏQÆO=~°‰õΩ LOz Ô~O_»= H˘# <À\˜Ö’ LOK«∞H˘x
QÆ\ ˜ìQÍ T^•e. JÖÏ KÕã≤#O^Œ∞=Å# `≥·ÅOÖ’ |∞_»QÆÅ∞ =™êÎ~Ú.
áêÅ#∞ ‰õÄ_® J^Õq^èŒOQÍ Jaè=∞O„uOK«=K«∞Û. J^Õ <≥~Úº ÖËHõ
"≥#fl J~Ú`Õ K«∂ѨÙ_»∞ „"Õe`À 5 xq∞ëêÅ∞ =∞l˚QÆ zeH˜#@∞¡
 áê¢}q^Œº 149
Hõ e Ü« ∞ „uáêÊe. „Ѩ u „Ѩ Ü ≥ ∂ QÆ O Ö’#∂ f„= 㨠O Hõ Å Êâ◊ H ˜ Î x
ã¨=∞#fiÜ«∞Ѩ~°K«=Åã≤# P=â◊ºHõ`«#∞ QÆ∞iOz „Ѩ`ÕºHõOQÍ K≥ѨÊ=eû#
ѨxÖË^Œ∞QÆ^•!
„áê} zH˜ ` « û ‰õ Ω ʼnõ Ω =ºH˜ Î Q Æ ` « 㨠ŠǨ  :– h=Ù
„áê}`«`fi« =ÚKÕ`« ~ÀQÆ∞ʼnõΩ zH˜`û« KÕÜ∞« =eû =ÙO@∞Ok. „áê}`«`fi« =Ú
XHõ ^≥·= Ѩ^•~°ú=Ú. JO^Œ∞=Å# ^•xx á⁄O^Œ∞@‰õΩ =∞iÜ«Ú
ã¨O~°H˜∆OK«∞ H˘#∞@‰õΩ h=Ù hÖ’ ^≥·g QÆ∞}ÏÅ#∞ xOѨÙH˘#=Åã≤
LO@∞Ok.
5.19 ™ê^è•~°} "≥·^Œ∞ºÅ=Öˇ rqã¨∂Î h=Ù WO^Œ∞Ö’ ã¨Ñ¶¨Å`«#∞
á⁄O^ŒÖ=Ë Ù. h=Ù „áê}`«`Ϋ fi zH˜`û« ‰õΩ_çq HÍ"åÅ#∞‰õΩO>Ë D q+¨Ü∂« xfl
=∞iÛáÈ=^Œ∞.Ì „Ѩ[Ö<Õ ^Õ=Ùà◊§QÍ, h=Ù "åà◊§H˜ XHõ ™ê=∂#º ¿ã=‰õΩ_çQÍ
`«ÅOK«∞. <å‰õΩ#fl H˘kÌáê\˜ â◊HΘ ™ê=∞~åúºÅKÕ`« Z=iÔH<· å H˘^ÀÌ Q˘áÈÊ
=∞Oz KÕÜ«∞QÆÅ#∞, KÕ™êÎ#∞ Jx J#∞HÀ. Z=fii`À#∂ ‰õÄ_®
JǨÏOHÍ~°ÑÓ¨ i`«"∞≥ #ÿ =∂@Å∞ =∂\Ï¡_=» ^Œ∞.Ì <Õ#∞ KåÖÏ Q˘Ñ¨Ê"å_çx
Jk KÕ™êÎ#∞, Wk KÕ™êÎ#x Q˘Ñ¨ÊÅ∞ K≥ѨCHÀ=^Œ∞Ì. ZO^Œ∞HõO>Ë –
x*ÏxH˜ h‰õΩ XHõ Ѩikè=ÙOk. P ѨikèÖ’ h=Ù W`«~°∞ʼnõΩ h
ã¨Ç¨ Ü«∂xfl JO^ŒKÜ Õ ∞« QÆÅ=Ù. ~ÀQÆ=Ú `«Q@ æÆ =∞<Õk ~Ày Ü≥ÚHõ¯ r=#
â◊H˜Îg∞^Œ P^è•~°Ñ¨_ç=ÙO^Œ<Õ q+¨Ü«∂xfl ÉÏQÍ QÆ∞~°∞ÎOK«∞HÀ. h=Ù h
„áê}â◊H˜Îx ã¨Ç¨Ü«∞=ÚQÍ =∂„`«"Õ∞ ѨOÑ≤OK«QÆÅ=Ù. JÅã≤áÈ~Ú#
=ºH˜ÎH˜ q„âßOuxzÛ, =∞~°Ì#KÕã≤, ™êfl#O KÕ~ÚOz, áêÅ=O\˜
áœ+≤ìHõ"≥∞ÿ# Ѩ^•~åúÅ#∞ „`åyOz L`åûǨxfl HõeyOKÕ =∂@Å∞ K≥Ñ≤Ê
 áê¢}q^Œº 150
Uq^èŒOQÍ q*Ü«∂xfl ™êkèOK«∞@‰õΩ HÍ~Àº#∞‡Y∞_çx KÕ™êÎ"≥∂
J^Õq^èOŒ QÍ h zH˜`û« ^•fi~å h=Ù KÕã∞¨ <Î åfl=Ù. ѨÓiÎQÍ â◊HÇΘ Ï‘ #∞_≥á· È~Ú
=∞~°}=∂ã¨#fl"≥∞ÿ# =ºH˜ÎH˜ ÉÏã¨∞Ok ÖËHõ q∞~îå~Ú ‰õÄ_® Z\Ï¡O\˜
Ѷ¨e`åxfl =fi=Ù. Z=i r=#â◊H˜Î ѨÓiÎQÍ #tã¨∞ÎO^À "åiH˜ ZO`«
ã¨Ç¨Ü«∂xfl JOkOz<å rqOK«ÖË_»∞. „áê}=Ú |ÅÇ‘Ï#Ѩ_ç#"å~°∞
HÀÅ∞HÀ=\ÏxH˜ H˘O`« ã¨=∞Ü«∞O Ѩ_∞» `«∞Ok. J^Õ =∞Oz ~°HOÎõ Hõey,
L`åûǨÏOQÍ L#fl ~Ày `«fi~°QÍ HÀÅ∞‰õΩO\Ï_»∞.
XHõ ~Ày ™ê=∂#º"≥∞#ÿ =∞O^Œ∞KÕ`<« Õ `«fi~°QÍ ‰õΩ^Œ∞@Ѩ_`ç Õ
"Õ~ˆ "å_»∞ ZO`« Ys^≥#· =∞O^Œ∞Å∞ <≥ÅÅ `«~|° _ç "å_ç#ѨÊ\˜H˜ Ѷe¨ `«O
HõxÑ≤OK«^Œ∞. WO^Œ∞Ö’ =∞O^Œ∞ Ü≥ÚHõ¯ ^À+¨"Õ∞g∞ ÖË^Œ∞. J@∞=O\˜
ã≤÷uÖ’ "≥·^Œ∞ºx ^Œ∂+≤OK«∞@ =∞uÖËx K«~°º. U "≥·^Œ∞º_≥·<å ~ÀQÍxfl `«#
â◊H˜ÎKÕ`« ÉÏQÆ∞KÕÜ«∞ÖË_»∞ J<Õk x[O. ˆH=ÅO ~Ày Ü≥ÚHõ¯ r=# â◊H˜Îx
ÃÑOK«\ÏxH˜ ã¨Ç¨Ü«∞Ѩ_»QÆÅ_»∞. „áê}zH˜`«û ‰õÄ_® XHõ "≥·^Œº"Õ∞. Wk
x~°áêÜ«∞"≥∞#ÿ k. ã¨~fi° „âı+"ì¨ ∞≥ #ÿ k. nxKÕ`« "Õ~ˆ LáêÜ«∂Å ^•fi~å ~Ày
`«fi~°QÍ HÀÅ∞HÀQÆÅ∞QÆ∞`å_»∞. Wk â◊s~°, =∂#= âߢ™êÎÅ g∞^Œ P^è•~°Ñ_¨ ç
ѨxKÕ¿ã XHõ âߢã‘ÎÜ«∞"≥∞ÿ# zH˜`åû q^è•#O. U^À =∂Ü«∞Å KÕ`« ÖËHõ
^Õ=`åâ◊H˜Î KÕ`« KÕ¿ã K«=∞`å¯~° q^ŒºHÍ^Œ∞. Z=Ô~·<å nxx XHõ
K«=∞`å¯~°OQÍ `«ÅOz<å Ѩ\Oì˜ K«∞HÀHõ ZѨC_»∂ x~°a=è ∂#OQÍ LO_»∞.
JO^Œi=ÚO^Œ∞ #„=∞`« ÉèÏ=O`À=ÙO_»∞. h zH˜`åû Ѩ^ŒúuÖ’x
ã≤^•úO`åÅ#∞ qâ◊nHõiOz "åà◊√§ ã¨fiÜ«∞OQÍ J~°úO KÕã¨∞‰õΩ<Õ@@∞¡
K≥~Úº. "åà◊√§ P Ѩ^Œúug∞^Œ qâßfiã¨O LOK«∞‰õΩ<Õ@@∞¡ zH˜`«û K≥~Úº.
 áê¢}q^Œº 151
"åà◊√§ XHõ"àÕ ◊ L¿ÑH˜O∆ z<å `«ÑC¨ QÍ ÉèÏqOK«~å^Œ∞. HÀѨyOK«∞HÀ=^Œ∞.Ì
"Õˆ~ Ѩ^Œú`«∞Å ^•fi~å zH˜`«û KÕ¿ã "åà◊§#∞ ^Õfi+≤OK«=^Œ∞Ì. "åà◊§#∞
`«ÑC¨ _»∞ =∂~°Oæ Ö’ ÃÑ>Ë"ì åiQÍ ÉèÏqOK«=^Œ∞.Ì JÅã≤áÈ~Ú=Ù#fl =ºH˜xÎ
|Å=O`«ÃÑ\˜ì ÉÏQÆKÕÜ«∂Åx XHõ_»∞ J#∞‰õΩO>Ë, WOH˘Hõ_»∞ áêÅ#∞
„`åyOz ¿ã^Œf~°∞Û@ ^•fi~å ÉÏQÆ∞KÕÜ«∂Åx J#∞‰õΩO\Ï_»∞. „ѨHõ$u
Ü≥ÚHõ¯ ѨÓiÎ ~°Ç¨Ï™êºÅ∞ Z=iH© `≥eÜ«∞=Ù. `«#‰õΩ#fl Ѩi*Ï˝#OKÕ`«
`«# |∞kúx J#∞ã¨iOz =∂„`«"Õ∞ KÕ™êÎ_»∞. U Ѩ^ŒúuÖ’<≥·<å ã¨=ºOQÍ
zH˜`«û KÕÜ«∞@O =Å# ÖÏÉèíO LO@∞Ok. Ѩi}Ï=∂ÅÖ’ `Õ_®
LO_»=K«∞Û.
h PÖ’K«#Å∞ Ѩq„`«OQÍ LO_®e. h=Ù zH˜`«û‰õΩ_çq
HÍ|\˜ì Ñ≤`«$ã¨=∂#∞_»=Ù. ~ÀQÆ∞Å#∞ h Ñ≤Å¡Å =∂kiQÍ =∞=∞`«,
™ê#∞Éèí∂`«∞Å`À K«∂_®e. H˘O`«=∞Ok ^Œ∞+¨ì"≥·^Œ∞ºÅ∞ zH˜`«û H˘~°‰õΩ
=zÛ# ¢ã‘ÎÅ#∞ K≥_»∞ ^Œ$+≤ì`À K«∂™êÎ~°∞. ~ÀQÆ∞Å #∞Oz JkèHõ ^èŒ<åxfl
QÆ∞O[\ÏxH˜ PÖ’zã¨∂ÎO\Ï~°∞.
XHõ"Õà◊ h‰õΩ ‰õÄ_® K≥_»∞ ÉèÏ=#Å∞ HõÅ∞æ`«∞O>Ë h JO`«ó
Hõ~°}Ö’ <å ǨÏ$^ŒÜ«∞"å}˜x D "åHͺŠ~°∂ѨOÖ’ ã¨iÌK≥ѨÙÊ. 'F
„Ñ≤Ü«∞`«=∂! ǨÏ^Œ∞ÌÅ#∞ Ju„Hõq∞OK«‰õΩ. h=٠ѨâßÛ`åÎѨѨ_»=Åã≤
=ã¨∞ÎOk. JO^Œi =∞#ã¨∞ûÅ∞ XHõ =∞Ǩ =∞#ã¨∞û Ü≥ÚHõ¯ JOâ◊ÖË.
ǨÏ$^ŒÜ«∞=Ú WOH˘Hõ ǨÏ$^ŒÜ«∞O KÕ`« LѨâ◊=∞#=Ú á⁄O^Œ∞`«∞Ok.
PO`«iHõ ÉèÏ=#Å∞ QÆ∞ѨÎ~°∂ѨOÖ’ W`«~°∞Å g∞^Œ "≥O@<Õ „ѨÉèÏ=O
K«∂ѨÙ`å~Ú. K≥_∞» ÉèÏ"åÅ∞ ~Ày Ü≥ÚHõ¯ =∞#ã¨∞ûg∞^Œ ^≥|ƒfã≤ J`«xH˜
 áê¢}q^Œº 152
Hõëêìxfl HõeyOKÕ h zH˜`«û =Å¡ J`«xH˜ ÖÏÉèíO KÕ‰õÄ~°^Œ∞. h=Ù
ZÅ¡ÑC¨ _»∂ ~Àyg∞^Œ „¿Ñ=∂aè=∂<åÅ#∞ K«∂Ñ≤OK«∞. ™ê#∞Éè∂í ux ~Ày
Ü≥ÚHõ¯ Ç≤Ï`åxfl HÀ~°∞‰õΩO@∂ J`«x Hõëêìxfl =∞iÑ≤OѨK≥~Úº.
x™êfi~°úOQÍ, x+¨¯Ñ¨@OQÍ áêÅ=Öˇ ã¨fiK«ÛùOQÍ LO_»∞. h =∂#ã≤Hõ
ÉèÏ=#Å∞ Pq^èŒOQÍ L#fl@¡~Ú`Õ h K«∞@∞ì„ѨHõ¯Å "å`å=~°}=Ú
„ѨâßO`«OQÍ =∂~°∞`«∞Ok. JâßOuQÍ=ÙO_Õ ~Ày h ^ŒQÆæ~°‰õΩ ~åQÍ<Õ
âßOux, ã¨∞MÏxfl á⁄O^Œ∞`å_»∞. K«∂ã¨∂ÎO_»QÍ<Õ J`«x P~ÀQƺ=Ú
‰õΩ^Œ∞~°∞H˘x H˘kÌ zH˜`«ûKÕ`«<Õ `«# ~ÀQÆO ã¨QÆ=Ú #Ü«∞"≥∞ÿ#@∞¡QÍ
J`«xH˜ JxÑ≤ã¨∞ÎOk—.
ˆH=ÅO D ѨÙã¨ÎHÍxfl K«kq h=Ù zH˜`«û‰õΩ_çq HÍÖË=Ù.
âßfi™ÈѨKå~°=Ú, =∂~°˚#=Ú, HõOѨ#=Ú "≥Ú^ŒÖˇ·# „Ѩ„H˜Ü«∞Å#∞
`≥Å∞ã¨∞‰õΩ#flO`« =∂„`«=Ú# h Hõ~=ΰ º=Ú Ñ¨Ó~°=Î fi^Œ∞. Jk „áê~°OÉè=í Ú
=∂„`«"Õ∞. XHõ „Ѩ`ÕºHõ Ѩ^ŒúuÖ’ K≥~Úº HõkeOz#O^Œ∞=Å#, QÆ\ ˜ìQÍ
âßfiã¨#∞ Tk#O^Œ∞=Å# =∂„`«"∞Õ ~ÀQÍÅ∞ `«Q=æÆ Ù. ^Õx=Å# ã¨Ç¨ Ü«∞O
KÕÜ«∞QÆÅ"≥∂ P =ã¨∞Î=Ù#∞ ã¨OáêkOKåe. P =ã¨∞Î"Õ „áê}â◊H˜Î. nxx
QÆ∞iOz „Ѩ`ÕºHõOQÍ "Õ~˘Hõ J^蕺ܫ∞OÖ’ q=iOK«_»O [iyOk.
„Ѩu~ÀA ÖËHõ gÖˇ#· ѨC_»∞ P „H˜Ü∞« Å#∞ KÕã#≤ O^Œ∞=Å# Q˘Ñ¨Ê „áê}â◊HΘ
Hõ Å ∞QÆ ∞ `« ∞ Ok. h=Ù Z‰õ Ω ¯= Ѩ i =∂}=ÚÖ’ „áê}â◊ H ˜ Î x
ã¨OáêkOK«∞H˘#HõáÈ`Õ ~Ày hÖ’x ~°™êxfl Ñ‘ÖÛË ã¨∞‰õΩO\Ï_»∞. hà◊§ÖÁ
=ÚxyáÈ`«∞#fl =ºH˜Î „ѨHõ¯#∞#fl "å_çg∞^Œ `«# ÉèÏ~åxfl Ѩ_Õ™êÎ_»∞.
~ÀQÆ∞Å q+¨Ü«∞OÖ’ ‰õÄ_® JO`Õ. ~Ày Ü≥ÚHõ¯ â◊s~°OÖ’ „áê}â◊H˜Î
 áê¢}q^Œº 153
|∞∞}„QÍǨÏHõOQÍ LO@∞Ok. zH˜`«û‰õΩ_ç „áê}â◊H˜Îx „QÆÇ≤ÏOz `å#∞
ѨÙ+xì≤ á⁄O^•Åx ~Ày J#∞‰õΩO\Ï_»∞. h=Ù ã¨fiÜ«∞OQÍ ~ÀyH˜ „áê}â◊HxΘ
JOkOz „H˘`«Î „áê}â◊H˜Îx ã¨OáêkOK«∞HÀHõáÈ`Õ QÆ∞~°∞ÎOK«∞HÀO_ç
k"åÖÏfã≤ g∞~°∞‰õÄ_® ~ÀQÆ„QÆã¨∞ÎÖ∫`å~°∞. `«fi~°QÍ â◊H˜Î=O`«=ÚQÍ
"Õˆ~"åi P~ÀQƺã≤÷ux ÉèíiOK«QÆÅ ã≤÷uÖ’QÆÅ JkèHõ „áê}â◊H˜Î h ^ŒQÆæ~°
Hõey=ÙO>Ë ~Ày ÖÏÉèÏxflá⁄Ok ã¨fiã¨÷`« á⁄O^ŒQÆÅ_»∞.
5.20 h =∂~°æ=Ú#∞ h"Õ x~°‚~ÚOK«∞HÀ. D ѨÙã¨ÎHõOÖ’ J<ÕHõ
„H˜Ü«∞Å∞, J#∞Éèí∂`«∞Å∞ edOѨ|_ç =Ù#flq. HÍh Jq JO^ŒiH˜
XˆH~°HõOQÍ LѨÜ≥∂QÆѨ_»=Ù. XˆHq^èŒOQÍ [_» Ѩ^•~åúÅ q+¨Ü«∞OÖ’
[~°∞QÆ∞`«∞Ok. HÍh rqOzÜ«Ú#fl „áê}∞Å∞ ã¨=∂#OQÍ LO_»=Ù.
"å\˜Ö’ KåÖÏ aè#fl`«fiO LO@∞Ok. XHõiH˜ ÖÏÉèOí QÍ#∞#flk WOH˘HõiH˜
#+¨ì^•Ü«∞HõOQÍ LO@∞Ok. =∞#∞+¨µºÅÖ’ LO_Õ aè#fl ~°∞K«∞ÖË nxH˜
|∞∞A=Ù. XHõiH˜ XHõ =ã¨∞=Î Ù J#∞‰õÄÅ"≥∞`ÿ Õ WOH˘HõiH˜ "Õ~˘Hõ =ã¨∞=Î Ù
J#∞‰õÄÅOQÍ LO@∞Ok. „áê}â◊H˜Î ‰õÄ_® XH˘Hõ¯iH˜ XH˘Hõ¯
„Ѩ=∂}OÖ’ LO@∞Ok. ^•x QÆ∞}O ‰õÄ_® =∞x+≤ =∞x+≤Ö’
`Õ_®=ÙO@∞Ok. „áê}zH˜`«û‰õΩ_»∞ XHõ¯ Hõ∆}OÖ’ ~ÀyÖ’H˜ ѨOѨQÆeˆQ
r=#â◊H˜Îx "Õˆ~"åà◊√§ ѨOѨ_®xH˜ KåÖÏ ã¨=∞Ü«∞O Ѩ_»∞`«∞Ok.
H˘O^ŒiH˜ =∂~°#˚ =Ú ÉÏQÍ Ñ¨xKÕ¿ãÎ H˘O^ŒiH˜ âßfi㨠ÉÏQÍ Ñ¨xKÕã∞¨ OÎ k.
JO^Œ∞=Å# ~Ày Ü≥ÚHõ¯ â◊H˜Î, Ü≥∂Qƺ`« =∞iÜ«Ú LѨKå~° „H˜Ü«∞Å
QÆ∞iOz# ѨÓiÎ J=QÍǨÏ# ã¨fiÜ«∞OQÍ `≥Å∞ã¨∞HÀ"åe. „Ѩu~ÀyH˜
ѨxH˜=KÕÛ J<ÕHõ LѨKå~åÅ#∞ ã¨∂Hõ; ^Œ$+≤ì`À â’kèOz ^•x^•fi~å<Õ
 áê¢}q^Œº 154
HÍ~° º „Hõ = ∂xfl x~° ‚ ~ ÚOK« ∞ HÀ. "Õ ˆ ~ "åi J#∞Éè í " åxfl h=Ù
LѨÜ∂≥ yOK«∞H˘#=K«∞Û#∞ HÍh „QÆ∞_çQ¤ Í J#∞ã¨iOK«@O `«Q^Æ ∞Œ . „Ѩu
zH˜ ` « û ‰õ Ω _ç H ˜ qq^è Œ LѨ K å~åÅ#∞, qkè q ^è • <åÅ#∞, =¸Å
ã≤^•úO`åÅ#∞ Ju„Hõq∞OK«‰Ωõ O_® x~°~‚ ÚOK«∞H˘#∞@‰õΩ „áê} âßG=Ú
¿ãfiK«Ûù#∞ Wã¨∞ÎOk.
5.21 |ÅÇ‘Ï#`«Å∞ ~ÀQÍʼnõΩ ˆHO„^Œ=∞x J~°úO KÕã¨∞HÀ"åe.
^Œ∞~°ƒÅ`« ~°H~õ H° ÍÅ ~ÀQÍÅ ~°∂ѨOÖ’ |Ü«∞@Ѩ_∞» `«∞Ok. PHõe ã¨iQÍ
ÖËHõáÈ=@O, ã¨iQÍ J~°QÆHõáÈ=@O, J~°∞z, ã¨∂÷ÅHÍÜ«∞=Ú,
™È=∞i`«#=Ú, HÍà◊§=∞O@Å∞, `«Å<˘Ñ≤Ê, #_»∞O<˘Ñ≤Ê, H˘kÌ Ñ¨xˆH
JÅã≤áÈ=@O, Q˘O`«∞ PiáÈ=@O, Hõà◊√§ ɡ·~°∞¡Hõ=∞‡@O =O\˜ J<ÕHõ
qHÍ~åÅ∞ |ÅÇ‘Ï#`« =Å# HõÅ∞QÆ∞`å~Ú. hÖ’x „áê}â◊H˜Îx ÃÑOz
|Å=O`«∞_çx KÕÜ«∞\ÏxH˜ D „H˜O^Œ H˘xfl LáêÜ«∂Å∞ K≥ѨÊ|_ç#q.

1) =∞Ozhà◊√§ XˆH™êi „`åQƉΩõ O_® áêÅ∞ ÖËHõ \© „`åˆQq^èOŒ QÍ

XH˘Hõ¯ QÆ∞@Hõ „`åQÆ∞. Pq^èŒOQÍ ¢`åQÆ∞`«∞#flѨC_»∞ 'P h\˜Ö’x r=#
`«`«fi=Ú <å ѨÓiÎ â◊s~°OÖ’ xO_»∞`«∞#flk— J<Õ ÉèÏ=# K≥~Úº. <Õ#∞
D h\˜#∞Oz „áê}Ïxfl á⁄Ok <å ֒ѨŠxÅ∞ѨىõΩO@∞<åfl#∞ Jx
ÉèÏqOK«∞. „Ѩu QÆ∞@Hõ`À FOHÍ~åxfl =∞#ã¨∞Ö’ J#∞HÀ. Éè’[#O
KÕã¨∞Î#flѨC_»∞ ‰õÄ_® J^Õ q^èŒOQÍ ÉèÏ=# K≥~Úº. „Ѩu =Ú^ŒÌ ÉÏQÍ
#q∞e „q∞OˆQ@ѨC_»∞ =∞#ã¨∞ûÖ’ FO Jx LK«ÛùiOK«∞.
 áê¢}q^Œº 155
2). J^ŒÌO =ÚO^Œ∞ xÅ|_ç =ÚMÏxfl, â◊s~°OÖ’ „Ѩu ÉèÏQÍxfl
ã¨∞xt`«OQÍ K«∂K«∞HÀ. h |∞QÆæÅ∞ "≥∞iã≤áÈ`«∞#fl@∞¡ ÉèÏ=# K≥~Úº.
Hõà◊§Ö’ *’º`«∞Å∞ "≥Å∞QÆ∞`«∞#fl@∞¡, ÃÑ^Œ=ÙÅ g∞^Œ z~°∞#=Ùfi, =Ú‰õΩ¯
â◊√„Éèí"≥∞ÿ# QÍex Ñ‘Å∞ã¨∞Î#fl@∞¡, K≥=ÙÅ∞ K«Hõ¯QÆ qO@∞#fl@∞¡ ÉèÏ=#
K≥~Úº. <À~°∞ ÉÏQÍ `≥iz ֒Ѩe ÉèÏQÍÅ#∞ J^ŒÌOÖ’ K«∂_»∞. <åÅ∞Hõ
=∞Oz Ѩ^•~åúÅ#∞ W+¨Ñì _¨ ∞» `«∞#fl@∞¡, =∞Oz =∂@Å∞ =∂\Ï¡_∞» `«∞O^Œx
ÉèÏqOK«∞. J^Õq^èŒOQÍ HõO~î°=Ú, JOye, ^ŒO`åÅ∞, ^Œ=_»Å∞,
zQÆ∞à◊√§, ~°ã¨„QÆO^èŒ∞Å∞ g\˜xQÆ∞iOz J=hfl KåÖÏ K«∞~°∞‰õΩQÍ
`Õ*’=O`«=ÚQÍ L#fl@∞¡ Jq "å\˜ q^èŒ∞Å#∞ K«Hõ¯QÍ x~°fiiÎã¨∞Î#fl@∞¡
=∂#ã≤HõOQÍ ÉèÏ=# K≥~Úº.
3). Z‰õΩ¯= K«eQÍx "Õ_Qç Íx ÖËx XHõ UHÍO`« „Ѩ^âÕ ßxH˜ "≥o§
=∞~å‡=Ü«∞"åÅ g∞^Œ#∞#fl Ö’ =¢™êÎÅ#∞ `«Ñʨ q∞ye# ^Œ∞ã¨∞ÅÎ xflO\˜x
q¿ÑÊã≤ h KÕ`«∞Å#∞, HÍà◊§#∞, Kèåfx, á⁄@ì#∞, #_»∞=Ú#∞, â◊s~åxfl
K«∂ã¨∂Î P~ÀQƺOQÍ, K«∞~°∞‰õΩQÍ L#fl@∞¡ ÉèÏqOK«∞. "å\˜g∞^Œ qâßfi™êxfl
Hõey=ÙO_»∞. â◊s~åxH˜ #∂<≥ ~åã¨∞‰õΩ<Õ@ѨC_»∞ #∂<≥Ö’ L#fl „áê}â◊HΘ
â◊s~°OÖ’H˜ „Ѩ"ÕtOz `Õ*’=O`«O KÕã¨∞Î#fl@∞¡QÍ ÉèÏqOK«∞.
4). U^≥·<å x~°˚# „Ѩ^ÕâßxH˜ "≥o§ Ѩ_»Hõ ‰õΩsÛg∞^ŒQÍx
|Å¡g∞^ŒQÍx ÖËHõ <ÕÅg∞^Œ KåѨ Ѩ~°K«∞H˘x Ѩ_»∞HÀ. HÍà◊§„H˜O^Œ
Z`«∞ÎQÍ kO_»∞ ÃÑ@∞ìHÀ. ^ÕǨxfl ^Œ∂kÖÏQÍ `ÕeHõQÍKÕã≤ q„âßOuQÍ
Ѩ_»∞HÀ. JѨC_»∞ „ѨѨOK«=∞O`å hÖÏHÍâ◊=∞x, ^•xxO_® „áê}â◊H˜Î
xO_ç=Ù#fl^Œx ÉèÏ=# K≥~Úº. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ U =ã¨∞Î=Ù QÆ∞iOz#
 áê¢}q^Œº 156
PÖ’K«# =∞#ã¨∞ûÖ’H˜ ~åxÜ«∞º‰õΩ. H˘xfl~ÀAÅáê@∞ Dq^èŒOQÍ
JÉèϺã¨O KÕ¿ãÎ =∞Oz ÖÏÉèíO LO@∞Ok. P ã¨=∞Ü«∞OÖÁ K≥@∞¡,
H˘O_»Å∞, QÆ∞à◊√§, QÀѨÙ~åÅ∞, =∞Ok~åÅ∞, r= [O`«∞=ÙÅ PÖ’K«#Å∞
~å‰õΩO_® XˆH ÉèÏ=#`À KÕ¿ãÎ =∞#ã¨∞û KåÖÏ „ѨâßO`«=∞ø`«∞Ok.
10–15 xq∞ëêÅ∞ Pq^èŒOQÍ Ñ¨_»∞‰õΩO>Ë JÅã¨@áÈ~Ú â◊s~°O
|ÅOQÍ LO@∞Ok. =∞#ã¨∞ ã¨O`À+¨O`À Lá⁄ÊOQÆ\ÏxH˜ XHõ\ ˜
Ô~O_»∞™ê~°∞¡ <À~°∞ `≥iz ѨQÆÅ|_ç #=ÙfiHÀ.
D „H˜Ü«∞Å#∞ xÜ«∞=∞OQÍ H˘xfl~ÀAÅáê@∞ KÕ¿ãÎ =∞Oz
Ѷ¨e`«O LO@∞Ok. =∞Oz=∞Oz Ѩ^•~åúÅ∞ u#fl^•xHõ<åfl nx^•fi~å
=∞Oz ÖÏÉèí=ÚO@∞Ok. h ÉèÏ=#Å∞ ZO`« ^Œ$_è»OQÍ, qâßfiã¨OQÍ
LO\ÏÜ≥∂ Ѷe¨ `«O ‰õÄ_® JO`« `˘O^Œ~Q° Í, JkèHOõ QÍ á⁄O^ŒQÅÆ =Ù.
H˘xfl =ÚYº"≥∞ÿ# ~ÀQÍÅH˜ LѨKå~°=ÚÅ∞ó–
U"≥·<å JOQÍʼnõΩ "åºkè Hõey#ѨC_»∞ "åºkè„QÆã¨Î"≥∞ÿ#
ÉèÏQÍ<Õfl ^蕺xã¨∂Î=ÙO_»∞. á⁄@ìÖÁ ÉÏ^èŒQÍ LO>Ë â◊s~°O "≥Ú`«ÎOg∞^Œ
J^˘Hõ¯ JOQÆ"Õ∞ L#fl@∞¡QÍ ˆH=ÅO ^•xg∞^Œ<Õ ^蕺ã¨=ÙOK«∞. JÖÏ
KÕã∞¨ #Î flѨC_»∞ â◊s~°OÖ’=Ù#fl ã¨=∞ã¨Î â◊‰Ωõ ÅÎ ∞ J^ŒOÌ Ö’ ã¨∂~°º H˜~}° ÏÅhfl
UH©Hõ$`«"≥∞ÿ# q^èŒOQÍ P ™ê÷#OÖ’ ˆHO„nHõ$`«"≥∞ÿ |ÖÏxfl KÕ‰õÄiÛ
ÉÏ^èŒ#∞Oz q=ÚH˜Îx Hõey™êÎ~Ú.
2). Ñ‘_ç`« ™ê÷#Og∞^Œ ¢uѨC`«∂ P ~ÀQÆ„QÆã¨Î"≥∞ÿ# ÉèÏQÆ=Ú
ÉÏ^è#Œ ∞Oz q=ÚH˜Î á⁄Ok#@∂¡, Jk K«H¯õ QÍ =∞m§ ѨxKÕÜ∞« QÆÅ â◊HxΘ
 áê¢}q^Œº 157
Hõey=Ù#fl@∞¡ ÉèÏ=#K≥~Úº.
3). =Ú‰õΩ¯^•fi~å âßfiã¨#∞ Ñ‘Å∞Û‰õΩO@∂ P "åÜ«Ú=Ù
ÉÏ^èŒÑ¨_»∞`«∞#fl JOQÍxH˜ JO^Œ∞`«∂ ^•xÖ’ „H˘`«Î „áê}Ïxfl
xOѨ Ù `« ∞ #fl@∞¡ , âßfi㨠# ∞ =kÖË @ Ѩ C _» ∞ ^•x^•fi~å ÉÏ^è Œ
`˘ÅyáÈ`«∞#fl@∞¡ ÉèÏ=#K≥~Úº.
4). h ÉÏ^èŒ#∞ ÃÑ^ŒÌQÍ `«ÅOK«=^Œ∞Ì. Jk ™ê=∂#º"≥∞ÿ#^Œx,
`«fi~°Ö’<Õ ÉÏQÆ∞Ѩ_»∞`«∞O^Œx ÉèÏqOK«∞HÀ. ~ÀQÍxfl QÆ∞iOKÕ ZѨC_»∂
PÖ’zOK«Hõ "Õ~ˆ Ѩ#∞ÅÖ’ =∞#ã¨∞ûx xeÑ≤ h=Ù ‰õΩÖÏ™êQÍ<Õ L#fl@∞¡
ÉèÏqOK«∞.
Dq^èŒOQÍ KÕÜ«∞_»O =Å# ÃÑ^ŒÌ ~ÀQÍÅ∞‰õÄ_® `«fi~°QÍ
#Ü«∞=∞ø`å~Ú. H˘kÌQÍ PÅâ◊ºO J~Ú<å J„â◊^úŒ KÕÜ∞« =^Œ∞.Ì ZO^Œ∞HõO>Ë
PÅâߺxH˜ HÍ~°}O =∞# HÍ~åºK«~°} =∂„`«"Õ∞. JK«OK«ÅOQÍ,
^Œ$_è»OQÍ PHõi¬OK«∞‰õΩO>Ë ZO`À â◊H˜Î=O`«OQÍ „áê}`«`«fi=Ú
LѨÜ≥∂QÆѨ_»∞`«∞Ok.
=∂#ã≤Hõ zH˜`«û:–
~ÀQÍʼnõΩ =∞~˘Hõ =ÚYº HÍ~°}=Ú ‰õÄ_® LOk. J^Õ
^Œ∞~åÖ’K«#Å∞. hK«"∞≥ #ÿ ¿ÇÏÜ«∞"≥∞#ÿ PÖ’K«#Å=Å¡ =∞x+≤ P~ÀQƺ=Ú
H©∆}˜OK«∞@ "≥Ú^ŒÖˇ·, â◊s~°OÖ’ qѨs`«OQÍ =∂~°∞ÊÅ∞ Hõey ~ÀQÆO
~°∂ѨOÖ’ |Ü«∞@Ѩ_»∞`«∂O@∞Ok. =∞x+≤ ZѨC_»∂ „ѨâßO`«
=^Œ#O`À LO_®e. =ÚYOÖ’ z~°∞Ǩã¨O <å@ºO KÕã¨∂Î=ÙO>Ë
 áê¢}q^Œº 158
J<å~ÀQÆ º O‰õ Ä _® ‰õ Ω ^Œ ∞ @Ѩ _ » ∞ `« ∞ Ok. Dq^è Œ " ≥ ∞ ÿ # „Ѩ ã ¨ # fl`«
Ѩ~ÀѨHÍ~°=Ú, „¿Ñ=∞, ™ê#∞Éè∂í u, L^•~°`,« ã¨fiK«Û`ù « "≥Ú^ŒÖ#·ˇ QÆ∞}ÏÅ
=Å¡<Õ HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok. ZѨC_»∂ ™êfi~°=ú Ú, ÉèÜ í ∞« =Ú, zO`«, „ѨHÀѨ=Ú,
Ö’Éèí=ÚÅ`À ‰õÄ_ç# PÖ’K«#Å∞QÆÅ =ºH˜Î `«Ñ¨ÊHõ ~ÀQÆ„QÆã¨∞Î_»=@"Õ∞
H͉õΩO_® Ç‘Ï#"≥∞ÿ# =∞~°}Ïxfl á⁄O^Œ∞`å_»∞.
5.22 „áê}zH˜`û« ‰õΩ_»∞ ~Ày Ü≥ÚHõ¯ =∂#ã≤Hõ ã≤u÷ g∞^Œ PÖ’K«#Å
g∞^Œ Z‰õΩ¯= ^Œ$+≤ì =ÙOK«∞`å_»∞. ZO^Œ∞=Å#O>Ë â◊s~°O "≥Ú`åÎxfl
=∞#ã¨∞ „ѨÉèÏq`«O KÕã¨∂Î=ÙO@∞Ok. =∞#ã¨∞g∞^Œ Ѩ_Õ „ѨÉèÏ=OKÕ`«
Ѩ Ó iÎ â◊ s ~° O „Ѩ É è Ï q`« = ∞ø`« ∞ Ok. â◊ s ~° O Ö’=ÙO_Õ ã¨ = ∞㨠Î
*Ï˝#`«O`«∞=ÙÅ∞ =∞ã≤Î+¨¯=Ú`À HõÅ∞Ѩ|_ç ^•xKÕ`« „¿Ñˆ~Ñ≤OѨ|_»∞`«∂
LO\Ï~Ú. =∞#ã¨∞Ö’ [iˆQ „H˜Ü«∞Å Ü≥ÚHõ¯ „ѨÉèÏ=O ~°™È`«ÊuÎ KÕ¿ã
„QÆO^è∞Œ Åg∞^Œ PǨ~åxfl r~°=‚ ÚKÕ¿ã J=Ü«∞"åÅ g∞^Œ `«H} ∆õ „ѨÉÏè =O
K«∂ѨÙ`«∞Ok.
5.23 nx=Å¡ ã¨ Ê +¨ ì O QÍ `≥ e ¿ ã ^Õ q ∞@O>Ë =∞#㨠∞ Ö’
^Œ∞~åÖ’K«#Å∞O>Ë KåÖÏ ÃÑ^ŒÌ K≥_»∞ [~°∞QÆ∞`«∞Ok. P~ÀQͺxfl
HÍáê_»∞HÀ"åÅx `«ÅKÕ"å~°∞ ZšѨC_»∂ Ѩ„ã¨#flOQÍ LO_®Åx, K≥_»∞
PÖ’K«#Å#∞ =∞#ã¨∞Ö’H˜ ~åhÜ«∞‰õÄ_»^Œx `≥Å∞ã¨∞HÀ"åe.
^Œ∞~åÖ’K«#Å∞ KÕ¿ã"å~°∞ `å`å¯eHõOQÍ<≥<· å =∞Oz Ѩ#∞Å∞,
`åºQÆ=ÚÅ∞ KÕÜ«∞QÆey`Õ Jk‰õÄ_® =∞Oz^Õ. „=`«=Ú, J#∞ëêì#=Ú,
[Ѩ = Ú, QÀ^•#O, J#fl^•#=Ú "≥ Ú ^Œ Ö ˇ · # Ѩ # ∞Å∞ ~ÀQÍxfl
 áê¢}q^Œº 159
áÈQ˘@∞ìHÀ=@O HÀã¨O KÕÜ«∞=eû=ÙO@∞Ok. WO^Œ∞Ö’ ~°Ç¨Ï㨺O
Uq∞@O>Ë ~ÀyÖ’ `åºQÆ=Ú, L^•~° ã¨fiÉèÏ=O`À ‰õÄ_ç# ÉèÏ=#Å∞
Hõeæ=ÙO>Ë HõŇëêÅ∞ `˘eyáÈ`å~Ú. ~Ày Ü≥ÚHõ¯ PiúHõ Ѩiã≤÷`«∞Å
=Å# W@∞=O\˜q x~°fiÇ≤ÏOK«ÖËHõáÈ~Ú#>ˇ¡Â`Õ ~å=∞<å=∞=Ú ÖË^•
QÍÜ«∞„f ÖË^• "Õˆ~ U^≥·<å =∞O„`« [ѨO KÕÜ«∞=∞x ã¨ÅǨ W=fi=K«∞Û.
L^•Ç¨Ï~°}Å#∞ K«∂Ñ≤ ~ÀyH˜ qâßfiã¨O HõeyOKåe.
P~ÀQƺOg∞^Œ PÖ’K«#Å „ѨÉèÏ=O KåÖÏ=ÙO@∞Ok.
H˘O`«=∞Ok <åã≤‰Î Ωõ Å∞ H˘xfl „Éè=í ∞ÅÖ’ LO\Ï~°∞. "å\˜=Å¡ ~ÀQÍÅáêÖˇ·
H˘xfl ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ =∞~°}O =~°‰õΩ ~å=K«∞Û. KåÖÏ ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’
~Ày `«# WKåÛùâ◊H˜Î Ü≥ÚHõ¯ |ÅOKÕ`« ÖËz ‰õÄ~ÀÛQÆÅ∞QÆ∞`å_»∞. „H˘`«Î
rq`åxfl á⁄O^Œ∞`å_»∞.
5.24 „áê}zH˜ ` « û `Àáê@∞ ~ÀyH˜ =∂#ã≤ H õ zH˜ ` « û ‰õ Ä _®
KÕÜ«∞=eû=ÙO@∞O^Œx D qKå~°} =Å¡ J~°ú=∞ø`«∞Ok. =∂#ã≤Hõ
Ѩi=~°#Î Ü≥ÚHõ¯ Q˘Ñ¨Êâ◊HxΘ á⁄O^Œ\O, W`«~∞° Å#∞ ^è$Œ _è» ã¨OHõÅ∞ÊÅ∞QÍ
KÕÜ«∞\O J<Õk =∞~˘Hõ q*Ï˝# q+¨Ü«∞O. ^•xxQÆ∞iOz# ѨÓiÎ
q=~åÅ∞ '' Ѩ~°HÍÜ«∞ „Ѩ"Õâ◊=Ú—— J<Õ "Õ~˘Hõ „QÆO^èŒOÖ’ W=fi|_»¤q.
P q^è•<åÅ∞ ѨÓiÎQÍHÍHõáÈ~Ú<å ã¨OH˜∆ѨÎOQÍ<≥·<å zH˜`«û‰õΩʼnõΩ
LO_»@O P=â◊ºHõO.
=∞#ã¨∞û ~Ô O_»∞ q^è•Å∞QÍ LO@∞O^Œx h=Ù `≥Å∞ã¨∞HÀ"åe.
XHõ\ ˜ „ѨHõ\ ˜`« =∞#ã¨∞û(P|˚H˜ì"£ "≥∞ÿO_£ ÖË^• HÍ#¬ãπ"≥∞ÿO_£) Ô~O_Àk
 áê¢}q^Œº 160
QÆ∞ѨΠ=∞#ã¨∞û(ã¨|˚H˜ì"£ "≥∞ÿO_£ ÖË^• J<£ HÍx¬Ü«∞ãπ "≥∞ÿO_£) =∂=¸Å∞
PÖ’K«# –qKå~°}Å∞ `«~°¯=Ú "≥Ú^ŒÅQÆ∞#q „ѨHõ@ =∞#ã¨∞û ÖËHõ
ã¨∂÷Å =∞#ã¨∞û ^•fi~å [~°∞QÆ∞`å~Ú. HÍh rq`«OÖ’ JkèHõ ÉèÏQÆO
QÆ∞ѨΠ=∞#ã¨∞û ^•fi~å [~°∞QÆ∞`«∂=ÙO@∞Ok. ѨÓ~°fi 㨇 $`«∞Å∞ QÆ∞ѨÎ
=∞#ã¨∞ûÖ’ xH˜Ñ∆ "Ψ ∞≥ =ÿ ÙO\Ï~Ú. JÅ"å@¡ Ü≥ÚHõ¯ c*ÏÅ∞ QÆ∞ѨΠ=∞#ã¨∞ûÖ’
LO\Ï~Ú. U^≥·<å =ºã¨<åxfl K≥_»∞QÍ ÉèÏqOz =kÖËÜ«∂Åx |Ü«∞\˜
=∞#ã¨∞û J#∞‰õΩ#flѨÊ\˜H˜ QÆ∞ѨΠ=∞#ã¨∞û ֒ѨŠP K≥_»∞Ѩxx
KÕÜ∞« \ÏxH˜ „áÈ`«ûÇ≤Ïã¨∂Î LO@∞Ok. D QÆ∞ѨΠ=∞#ã¨∞û‰õΩ `«~¯° q`«~å¯Å∞
KÕÜ«∞_»O `≥eÜ«∞^Œ∞ HÍh XHõ™êi U^≥·<å ^•xÖ’ ["≥∞ÿáÈ`Õ =∂„`«O
KåÖÏHÍÅO=~°‰Ωõ Jk LO_çáÈ`«∞Ok. QÆ∞ѨΠ=∞#ã¨∞ûÖ’ L#fl ^Œ$_è"» ∞≥ #ÿ
ÉèÏ"åÅ∞ QÆ∞O_≥ H˘@∞ìHÀ=@O, ~°Hõ΄Ѩã¨~°}, âßfi㨄H˜Ü«∞, r~°‚„H˜Ü«∞,
x„^Œ, "≥∞ʼnõΩ= "≥Ú^ŒÖˇ·# Jã¨OHõeÊ`« „H˜Ü«∞Å „ѨÉèÏ=O â◊s~°O g∞^Œ
`«Ñ¨ÊHõ Ѩ_»∞`«∞Ok.
5.25 |Ç≤Ï~°‡#ã¨∞û#∞ x„kOѨKãÕ ,≤ "Õ~ˆ q^è•<åÅ ^•fi~å ã¨~åã¨i
JO`«~°‡#ã¨∞û =^ŒÌ‰õΩ `≥KÕÛ ã¨∞ÅÉèí =∂~åæÅ#∞ 'Ѩ~°HÍÜ«∞ „Ѩ"Õâ◊O—
ѨÙã¨ÎHõOÖ’ qâ◊nHõiOѨ|_ç#q. WHõ¯_» qâı+¨"≥∞ÿ# JÉèϺã¨O J=ã¨~°O
ÖˉΩõ O_® ~Ày Ü≥ÚHõ¯ QÆ∞ѨΠ=∞#ã¨∞ûx KÕi ^•xH˜ ã¨O^ÕâßÅ#∞ W=fiQÆÅ
ã¨∞ÅÉèí"≥∞ÿ# ™ê^è•~°} =∂~°æO QÆ∞iOz K≥ѨÊ|_çOk.
`«# â◊s~åxfl x\Ï~°∞QÍ LOz, gÖˇ·#O`« ã¨_»eOz
LOK«=∞x ~ÀyH˜ K≥ѨÊO_ç. â◊s~åxfl Hõ>ˇì=Öˇ [_»"≥∞ÿ#^•xQÍ `«ÅOz
Jxfl J=Ü«∞"åÅ#∞ U Ѩh ÖˉõΩO_® "≥Ú`«ÎO â◊s~åxfl =^Œ∞Å∞QÍ
 áê¢}q^Œº 161
ã¨_»eOz LOK«=∞x K≥ѨÊO_ç. JÖψQ =∞#ã¨∞û#∞ ‰õÄ_® MÏmQÍ
U~°Hõ°"≥∞ÿ# PÖ’K«#Å∞ ÖˉõΩO_® LOK«=∞#O_ç. ~Ày J~°Hõ#∞flÅ`À
g∞ "≥ÚǨÏOÖ’ˆH K«∂ã¨∂Î –'' D „ѨѨOK«=∞O`å â◊¥#º=∞x, JO^Œ∞Ö’
ˆH=ÅO `«#∞ Z^Œ∞~°∞QÍ K«∂ã¨∞Î#fl `«Å =∂„`«"Õ∞ L#fl^Œ<Õ ÉèÏ=#
K≥Ü∞« º=∞#O_ç. H˘kÌ¿ãѨ\’¡<Õ ~Ày Hõ#∞éˇÑʨ Å∞ =¸`«Ñ_¨ ∞» `«∂O\Ï~Ú.
Hõà◊√§ =¸ã¨∞‰õΩ#flѨÊ\˜H© `«# =∞#ã¨∞û#∞ K«∂_»@O =∞~°záÈ_»∞. 5
ÖËHõ 10 xq∞ëêÅÖ’¿Ñ J`«_»∞ x„^Œ =∞`«∞ÎÖ’H˜ *ÏiáÈ`å_»∞. JѨC_»∞
J`«x |Ü«∞\˜ =∞#ã¨∞û „ѨâßO`«OQÍ =∂i x„^ŒáÈ`å_»∞. Dq^èŒ"≥∞ÿ#
‰õΩ#∞‰õΩáê@∞¡ ~åHõáÈ~Ú<å Ѷ¨~åfiÖË^Œ∞. â◊s~°O JÅã¨@ K≥Ok#@∞¡
J=Ù`«∞Ok. WѨC_»∞ h "≥ÚǨxfl ~Ày K≥=ÙÅ ^ŒQÆæ~˘Hõ J_»∞QÆ∞
^Œ∂~°OÖ’=ÙOK«∞.
U =∞O„`å<≥·fl`Õ ~Ày Ü≥ÚHõ¯ QÆ∞ѨΠ=∞#ã¨∞ûÖ’H˜ ѨOáêÅx
J#∞‰õΩ<åfl"À ^•xx =ÚO^Œ∞#∞Oz `«Ü«∂~°∞KÕã¨∞H˘x ÉÏQÍ
QÆ∞~°∞OÎ K«∞HÀ. =∞O„`ÀKåÛù~}
° "≥∞e¡QÍ, =∞^è∞Œ ~°OQÍ, ã¨Ê+¨Oì QÍ, ^Œ$_èO» QÍ
K≥áêÊe. =∞O„`åxfl =∞^茺֒ qiKÕã≤<å, "Õˆ~ Ѩ^•Å∞ =∂\Ï¡_ç<å
ÖË^• Hõiî#OQÍ LK«ÛùiOz<å ~Àyg∞^Œ =∞Oz „ѨÉèÏ==Ú#∞
HõeyOK«^Œ∞. =∞O¢`åxfl LK«ÛùiOKÕ@ѨC_»∞ „¿Ñ=∞QÍ, „Ѩã¨#flOQÍ,
qâßfiã¨O`À, ^Œ$_è»OQÍ ÉèÏ=#KÕã≤ K≥Ñ≤`Õ ¢Ñ¨uÉèÏ=O`«OQÍ LO@∞Ok.
¢áê~°OÉèOí Ö’ LKåÛù~}° KåÖÏ <≥=∞‡kQÍ LO>Ë ~Ày LeH˜Ñ_¨ ç ÖË=‰õΩO_®
LO\Ï_»∞. `«~åfi`« ã¨fi~åxfl H˘kÌQÍ ÃÑOz =∞O¢`åxfl LK«ÛùiOK«=K«∞Û.
5.26 ~Ày Ü≥ÚHõ¯ ‰õΩ_ç K≥q ^ŒQÆæ~° "≥ÚǨxfl ÃÑ\˜ì WÖÏ
 áê¢}q^Œº 162
K≥ѨC–WѨC_»∞ h=Ù „ѨâßO`«OQÍ, P#O^ŒOQÍ, q¢âßOuQÍ L<åfl=Ù.
h â◊s~°OÖ’ „Ѩu JOQÆO Ǩ~ÚQÍ q¢âßOuQÍ L#flq. h =∞#ã¨∞û
<å ã¨∂K«#Å#∞ ¢â◊^ŒúQÍ „QÆÇ≤Ïã¨∞Î#flk. D ã¨∂K«#Å∞ ™ê~°=O`«"≥∞ÿ#
Éèí∂q∞Ö’ <å\˜# q`«Î#=Ú =Öˇ "≥ÚÅÔHuÎ, ~Ày P~ÀQͺxfl
ÉÏQÆ∞Ѩ~°∞™êÎ~Ú.
''h r~å‚â◊Ü«∞=Ú |e+¨ì=Ú, |e+¨ì=Ú, |e+¨ì=Ú.
J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ Éè’[<åxfl r~°=‚ Ú KÕÜ∞« \ÏxH˜ ã¨=∞~°=ú O`«OQÍ W+¨Oì QÍ,
ã≤^Œú=ÚQÍ L#flk. Jk D ~ÀA WѨÊ\˜flOKÕ Ñ¨xKÕÜ«∞\ÏxH˜
`«fi~°Ñ¨_»∞`ÀOk. h ~°HõÎ=Ú r==O`«"≥∞ÿ, `Õ*’=O`«"≥∞ÿ, "≥K«ÛQÍ
â◊s~°OÖ’x #~åÅÖ’ "ÕQÆOQÍ „Ѩ=Ç≤Ïã¨∂Î Jxfl JOQÍʼnõÄ |ÖÏxfl
KÕ`«#`åfixfl, ~ÀQÆx~À^èŒHõ â◊H˜Îx HõÅ∞QÆKÕã¨∂Î L#flk——.
'' <Õ#∞ JÅã≤áÈ~Ú# h Jxfl JOQÍʼnõÄ KÕ`«#`åfixfl
ѨOѨÙ`«∞<åfl#∞. "å\˜Ö’ #∂`«#`åfixfl, |ÖÏxfl, L^èŒ$ux, "ÕQÍxfl
xOѨÙ`«∞<åfl#∞. `«Hõ∆}"Õ∞ h‰õΩ ÉÏQÍ=Ù#fl@∞¡, L#flux, âßOux
á⁄Ok#@∞¡ J#∞Éèí"åxH˜ =ã¨∞Î#flk. P P#O^Œ=Ú, P~ÀQƺ=O`«"≥∞ÿ#
PÖ’K«# hÖ’ „Ѩ"tÕ Oz h Jxfl ÉÏ^èÅŒ #∞ `˘ÅyOz"Õã∞¨ #Î flk. WѨC_»∞
P#O^ŒO, ã¨∞YO, âßOu, „Ѩã¨#fl`«, P~ÀQƺO, JO^ŒO Jhfl D
"å`å=~°}O Jxfl"≥·Ñ¨ÙÖÏ xO_ç=Ù<åflÜ«∞x ÉÏQÍ QÆ∞~°∞ÎOK«∞HÀ. ^•xx
=∞~°Å =∞~°Å `«Å∞K«∞HÀ——.
=∞O¢`åxflzÛ# `«~°∞"å`« ~Ày Ü≥ÚHõ¯ ^è•i‡Hõ ÉèÏ=#Å#∞
 áê¢}q^Œº 163
#+¨ìѨ~°K«‰õΩO_® 'FO P#O^ŒO— Jx =∞^èŒ∞~°OQÍ Ñ¨Å∞‰õΩ. P Ô~O_»∞
Ѩ^•Å#∞ „âß=ºOQÍ áê_»∞`«∂ XHõq^èŒ"≥∞ÿ# ~°≠∞OHÍ~° ^èŒfixx
ѨÙ\˜ìOK«=K«∞Û. ^•x=Å¡ ~Ày K≥=ÙÅÖ’ ã¨Ow`« ^èŒfi#∞Å∞ qxÑ≤OK«@O
"≥Ú^ŒÖˇ· J^Œ∞ƒù`« „ѨÉèÏ"åxfl K«∂Ñ≤™êÎ~Ú.
~Ày `«# áêѨѨÓi`« PÖ’K«#ÅKÕ`« Hõ$OyáÈ`«∞O>Ë áêѨ
HÍ~°º=ÚÅ =Å# ~ÀQÆ„QÆã¨∞Î_≥·`Õ `«# áê`« ã¨OѶ¨∞@#Å∞ QÆ∞~°∞ΉõΩ=zÛ
^Œ∞óYѨ_»∞`«∂ L#fl>ˇ¡Â`Õ J`«x KÕ`«∞Å g∞^Œ∞QÍ ^•#^èŒ~å‡Å#∞
KÕ~ÚOK«_»O ^•fi~å J`«x =∞#ã¨∞û#∞ ‰õΩ^Œ∞@Ѩ~°K«=K«∞Û. XHõ"Õà◊
~Ày Y~°∞Û‰õΩ "≥#HÍ_»∞`«∞<åfl, _»|∞ƒÖËHõ W|ƒOkѨ_»∞`«∞<åfl J`«xKÕ`«
Y~°∞ÛÖËx ^•#ѶŨ O WKÕÛq^èOŒ QÍ Z‰õΩ¯= r=~åâ◊√ʼnõΩ JO>Ë p=∞ʼnõΩ
Ñ≤O_çxQÍx, K≥ÔH¯~°#∞ QÍh "ÕÜ«∞@O =O\˜q KÕÜ«∞=K«∞Û.
ѨOK«`«`åfiÅKÕ`« x~°‡OѨ|_ç# â◊s~åxfl #_çÑ≤OK«\ÏxH˜
ѨOK«„áê}ÏÅ ™ê=∞~°úºO ѨxKÕã¨∂Î=ÙO@∞Ok. =∂#ã≤Hõ `«~°OQÍÅ
^•fi~å, ^Œ$+≤ì^•fi~å, =ÚY =Ú„^ŒÅKÕ`å, KÕ`«∞Å#∞„uÑ≤Ê „áê}â◊H˜Îx
XHõi#∞Oz =∞iÜ≥ÚHõiH˜ „Ѩã¨iOѨKÕÜ«∞=K«∞Û. â◊s~åxfl ^ŒQÆæ~°QÍ
LOK«@O ÖËHõ `åH˜OK«@O =Å¡ ‰õÄ_® „áê} T~å˚ |Å=O`«∞Å #∞Oz
|ÅÇ‘Ï#∞ÅH˜ |kb J=Ù`«∞Ok. Ü«Ú=f Ü«Ú=‰õΩÅ =∞^躌 D q^Œ∞º`«∞Î
ÉÏQÍ L^èŒ$`«OQÍ „Ѩ=Ç≤Ïã¨∞ÎOk.
„áêp# HÍÅOÖ’ „áê}^•#O KÕÜ«∞@O, â◊H˜Îx kOѨ@O
=O\˜ J<ÕHõ â◊‰õΩÎÅ =~°‚# HõxÑ≤ã¨∂Î LO@∞Ok. QÆ∞~°∞=ÙÅ∞ `«=∞
 áê¢}q^Œº 164
t+¨ µ ºÅ‰õ Ω L`« Î ~ åkè H Í~åxfl W㨠∞ Î # flѨ C _» ∞ KåÖÏ â◊ ‰ õ Ω Î Å #∞
Wã¨∂Î=ÙO_Õ"å~°∞.
5.28 WO^Œ∞Ö’ P â◊‰Ωõ ÅÎ #∞ „QÆÇÏ≤ OKÕ"åiH˜ ÖÏÉèOí HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok.
HÍh WKÕÛ"åiH˜ â◊HΘ #+¨=ì Ú LO_»^∞Œ . ^≥x· Hõ r=#OÖ’ J<ÕHõ Ѩ#∞ʼnõΩ
D q^Œ∞º`«∞Î Y~°Û=Ù`«∂ LO@∞Ok. Wk „ѨHõ$uÖ’ „áê} q^Œ∞º`«∞Î#∞
H˘O`« ¿ ãѨ \ ˜ = ~° ‰ õ Ω K≥ k iáȉõ Ω O_® LOz UHÍ„QÆ ` « =∞iÜ« Ú
ã¨OHõÅÊâ◊HKΘ `Õ « |ÅÇ‘Ï# =ºH˜HÎ ˜ W"åfieû=ÙO@∞Ok. â◊s~° ™ê=∞~åúºxH˜
Wk KåÖÏ z#fl Ѩx. HÍ|\˜ì D LѨÜ≥∂QÆ=Ú H˘~°‰õΩ ÃÑ^ŒÌ Hõ$+≤
J=ã¨~O° ÖË^∞Œ . nxx fã¨∞‰õΩ<Õ "åiH˘~°‰Ωõ Z‰õΩ¯=QÍ #+ì̈áÈ#Yö̂~^¡ ∞Œ .
D zH˜`åû q^è•#O ™ê=∂#º tHõ∆} ^•fi~å <Õ~°Ê*ÏÅ=Ú.
WO^Œ∞Ö’ â◊HΘ Ü≥ÚHõ¯ „ѨKO« _» ~°∂Ѩ=Ú „Ѩ^iŒ ≈`«=∞ø`«∞Ok. JO^Œ∞=Å#
<≥·uHõ, P^蕺u‡Hõ ^Œ$_è» ^Œ$+≤ì J=ã¨~°=∞ø`«∞Ok. Q˘Ñ¨Ê Ü≥∂y ÖËHõ
QÆ∞~°∞=Ù JkèHÍi ÖËHõ J~°∞›ÅˆH D q^Œº#∞ <Õ~°∞Ê`å~°∞. D â◊H˜Îx
JѨ=ºÜ«∞O KÕ¿ãÎ Jk H˘kÌH˘kÌQÍ H©}∆ O˜ z zH˜`û« ‰õΩ_»∞ â◊HÇΘ Ï‘ #∞_Ò`å_»∞.
5.31 „áê} "åÜ«Ú=ÙÖ’ PH˜û[#∞ Ü≥ÚHõ¯ áê„`« KåÖÏ
Q˘Ñ¨ Ê k. Wk JO^Œ i H˜ `≥ e ã≤ # q+¨ Ü « ∞ "Õ ∞ . HÍh JO^Œ ∞ Ö’
qâ◊fi"åºÑ¨"Î ∞≥ #ÿ KÕ`#« Ü≥ÚHõ¯ Q˘Ñ¨Ê JOâ◊ Hõeã≤=ÙO@∞O^Œ<Õ q+¨Ü∂« xfl
J~°úO KÕã¨∞HÀ"åe. P KÕ`«# â◊s~°OÖ’ r=#â◊H˜Î ~°∂Ѩ=ÚÖ’,
=∞#ã¨∞ûÖ’ „ѨuÉèÏ~°∂ѨOÖ’ „ѨH\õ `˜ =« ∞ø`«∞Ok. D â◊HΘ âßfiã¨`Àáê@∞
ã¨∂Hõ; ~°∂ѨOÖ’ Hõeã≤=ÙO@∞Ok. Jk ã¨OHõÅÊâ◊HΘ Ü≥ÚHõ¯ L`«¯ $+¨`ì Ö« ’
 áê¢}q^Œº 165
LO@∞Ok. P`«‡`À Hõeã≤=ÙO@∞Ok.
WHõ¯_» =∞#O ã¨OHõÅÊâ◊H˜Î Ü≥ÚHõ¯ ¢áê=ÚYº`«#∞ J~°úO
KÕã∞¨ HÀ"åeû=ÙO@∞Ok. PÖ’K«<åâ◊HÎ̃ =∞x+≤x K≥_"¤» å_çQÍ, Ç‘Ï#∞_çQÍ
ÖËHõ Q˘Ñ¨Ê"å_çQÍ KÕÜ«∞QÆÅ∞QÆ∞`«∞Ok. [Å=Ú#∞ ÉèíQÆ=O`«∞_ç
K« ~ ° } Ï=∞$`« ~° ∂ Ѩ O Ö’ f~° ÷ = ÚÖÏQÍ, K≥ Ô H ¯~° # ∞ Éè í Q Æ = O`« ∞ _ç
„Ѩ™ê^ŒOQÍ#∂ ÉèÏqOz fã¨∞‰õΩ#flO`« =∂„`«OKÕ`« "≥O@<Õ ^•x
„ѨÉÏè =O ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞Ok. J^Õ x~°H¡ ∆õ ºOQÍ, ^Õfi+≤ã∂¨ Î fã¨∞‰õΩO>Ë ÖÏÉè=í Ú
=∂@ J@∞Oz K≥_∞» KÕã∞¨ OÎ k. XHõ Ü«Ú=ux ‰õÄ`«∞~°∞QÍ QÍh K≥ÖÅ¡ˇ ∞QÍ
QÍh ÉèÏq¿ãΠѨq„`«`#« ∞ Hõeyã¨∞OÎ k. J^Õ "≥∂ǨÏÉèÏ=#`À K≥_∞» ^Œ$+≤`ì À
K«∂¿ãÎ "≥O@<Õ =∞#ã¨∞ Jj¡Å ÉèÏ=#`À xO_»∞`«∞Ok. ã¨O™ê~åxfl
Éèí=|O^èŒ=ÚÅ∞QÍ ÉèÏq¿ãÎ =∞#ã¨∞ ^•x#∞Oz q=ÚH˜Î á⁄O^•Åx
J#∞‰õΩO@∞Ok. ^•x<Õ ÉèíQÆ=O`«∞_ç Ü≥ÚHõ¯ q~å„_»∂ѨOQÍ J~°úO
KÕã¨∞‰õΩO>Ë ¿ã= KÕÜ«∂Åx, ™ê^èŒ# KÕÜ«∂Åx, ^•x`À ã¨O|O^èŒO
Hõey LO_®Åh, =∞Oz Ѩ#∞Å∞ KÕÜ«∂Åx JxÑ≤ã¨∞ÎOk.
5.32 „|Ǩ‡O_»"åºÑ¨ÎOQÍ=Ù#fl „áê}KÕ`«# Ü≥ÚHõ¯ Jã≤Î`«fiO
g∞^Œ =∞#‰õΩ ã¨∞^Œ$_è"» ∞≥ #ÿ qâßfiã¨O LO_®e. KÕ`#« =∞# âßfi㨠^•fi~å
â◊s~°OÖ’H˜, =∞#ã¨∞ûÖ’H˜ =ã¨∂ΖáÈ`«∂ LO@∞Ok. D `«`åfixfl =∞#
JÜ«∞™ê¯O`« ã¨OHõÅÊ=Ú ^•fi~å PHõi¬OK«=K«∞Û. D KÕ`«##∞QÆ#∞Hõ
PHõi¬OK«HõáÈ`Õ âßfiã¨Ö’ ˆH=ÅO "åÜ«Ú=Ù =∂„`«"Õ∞ ֒ѨeH˜
„Ѩ"Õtã¨∞ÎOk. WO^Œ∞Ö’ Qͺãπ Hõeã≤=ÙO@∞Ok, J^Õ ã¨OHõÅÊ
ѨÓ~°fiHõOQÍ âßfiã¨x fã¨∞‰õΩO>Ë JO^Œ∞Ö’ Hõeã≤=Ù#fl „áê}`«`«fi=Ú
 áê¢}q^Œº 166
=∞# KÕuH˜ JO^Œ∞`«∞Ok. =ºH˜Î „áê}O `å_»∞QÍ JÜÕ∞ºO^Œ∞‰õΩ
ã¨ Ç ¨  Ü« ∞ Ѩ _ » ∞ `« ∞ Ok. ^•xHÀ㨠O „áê}ÏHõ ~ ° ¬ } „áê}ÏÜ« ∂ =∞O
KÕÜ«∞=Öˇ#∞. Ѩ^•‡ã¨#OÖ’ ‰õÄ~°∞Ûx â◊s~åxfl ã≤÷~°OQÍ=ÙOK«∞‰õΩx
âßfiã¨x ֒ѨeH˜ Ñ‘Å∞ã¨∂Î âßfiã¨`Àáê@∞ „áê}â◊H˜Î ‰õÄ_® â◊s~°OÖ’H˜
„Ѩ"Õtã¨∞ÎO^Œ<Õ ÉèÏ=# KÕÜ«∞=Öˇ#∞. âßfiã¨x ‰õΩOÉèíHõ ã¨=∞Ü«∞OÖ’
âßfiã¨Ö’ L#fl „áê}`«`«fiO â◊s~°OÖ’H˜ ѨÓiÎQÍ Ñ‘Å∞ÛHÀ|_çOk J<Õ
qâßfiã¨=Ú Hõe=æ ÙO_®e. âßfiã¨x =kÖË@ѨC_»∞ =∞#Ö’=Ù#fl ^Œ∞~°ƒÅù `«
– ^Œ∞„+¨Ê=$uÎ âßfi㨠^•fi~å |Ü«∞\˜H˜ "≥o§áÈ`«∞<åfl~Ú J<Õ ÉèÏ=#
KÕÜ«∞=Öˇ#∞. D „H˜Ü«∞#∞ 15 xq∞ëêÅ`À "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\˜ì <≥=∞‡kQÍ
J~°QÆO@¿ãѨ٠ÃÑOK«∞‰õΩx =∂\˜=∂\˜H© Kտ㠄Ѩ„H˜Ü«∂q^è•#=Ú
„áê}ÏHõ~°¬} „áê}ÏÜ«∂=∞=Ú J=Ù`«∞Ok.
H˘O`«HÍÅO `«~åfi`« D JÉèϺã¨OÖ’ WOH˘OK≥O
=ÚO^Œ∞‰õΩ"≥o§ fã¨∞¯#fl „áê}`«`åfixfl â◊s~°OÖ’ U^À XHõ JOQÆOÖ’,
ÖËHõ =∞ã≤Î+¨¯OÖ’x U^À XHõ ˆHO„^ŒOÖ’ qâı+¨"≥∞ÿ# ~°∂ѨOÖ’
^•K«∞HÀ=@O JÉèíºã≤OKåe.
=∞ã≤Îëê¯ÅÖ’ „ѨuÉèí Ü≥ÚHõ¯ J<ÕHõ ˆHO„^•Å∞ L<åfl~Ú.
=∂#ã≤Hõ âß„ã¨A Î Å˝ ∞ g\˜ qâı+,¨ xÜ«∞q∞`« ™ê÷<åxfl ‰õÄ_® QÆ∞iÎOKå~°∞.
P ™ê÷<åÅÖ’ „áê}Ïxfl ˆHO„nHõiOK«@O, qt+¨ì`«#∞ ÃÑOK«∞‰õΩO@∞#fl
^蕺#O ‰õÄ_® KÕÜ«∞=K«∞Û.
=∞ã≤Î+¨¯OÖ’x „ѨuˆH∆„`«OÖ’ „Ѩuâ◊H˜Î Ü≥ÚHõ¯ qã¨Î~°},
 áê¢}q^Œº 167
Jaè=$kú [~°∞QÆ∞`åÜ«∞<Õ ã≤^•úO`«=Ú Ô~O_»=k. U^À XHõ ™ê÷#OÖ’
^Œ$+≤ìx ÃÑ\˜ì KÕÜ«∞@O HõO>Ë Ñ¨ÓiÎ =∞ã≤Îëê¯xfl =$kúKÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ KÕ¿ãÎ
J^Œ∞ƒù`« Ѷ¨e`åxfl á⁄O^Œ=K«∞Û.
á⁄ÅO XHõ\ ˜ LO@∞Ok. JO^Œ∞Ö’<Õ Ô~·`«∞ `«# =∞#ã¨∞ûH˜
#zÛ# ѨO@#∞ "Õã≤ `«y# ÖÏÉèÏxfl á⁄O^Œ=K«∞Û. J^Õq^èŒOQÍ =∞ã≤Î+¨¯
~°∂ѨOÖ’x á⁄ÅOÖ’ U qâı+¨`«x Z‰õΩ¯=QÍ ÃÑOK«∞HÀ"åÅ#∞
‰õΩO@∞<åfl"≥∂ ^•xfl QÆ∂iÛ# ã¨OHõÖÏÊxfl KÕã¨∞HÀ"åe. „áê}T~å˚
nxx =$kú KÕ™⁄ÎOk J<Õ ^èŒ$_è»"≥∞ÿ# ã¨OHõÅÊO`À KÕÜ«∞=Öˇ#∞.
J^èŒ~°fi"Õ^ŒOÖ’ Wã¨∞Hõ ˆ~}∞=ÙÅ ^•fi~å ~°HõÎ „Ѩã¨~°}x
PѨ@O, ~å~Ú ^•fi~å „ã‘ÎÖ’x ~ÀQÍÅ#∞ #Ü«∞O KÕÜ«∞@O Ü≥ÚHõ¯
=~°‚# L#flk. JÜ«∞™ê¯O`«OÖ’ ‰õÄ_® Wã¨∞Hõ, ÉËiÜ«∞O, J~Ú~°<£
P~°û~Ú_£ LO\Ï~Ú.
qâ◊fiã¨∞O^Œi H˜Ü
¡ ∂≥ áê„\Ï `«# JO^•xfl HÍáê_»∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ
#∞^Œ∞\˜g∞^Œ JÜ«∞™ê¯O`åxfl ÃÑ@∞ì‰õΩ#fl^Œ<Õ q+¨Ü«∞=Ú „Ѩã≤^Œú"Õ∞!
#_»∞=ÚH˜ ÃÑ·QÆÅ L`«Î~°^èŒ$=O H˜Ok ÉèÏQÆO, ^ŒH˜∆}^èŒ$=O. á⁄_»∞QÆ∞Ö’
K«∂¿ãÎ ‰õΩ_ç ÉèÏQÆO ^ŒH˜∆}^èŒ$=O, Z_»=∞ ÉèÏQÆO L`«Î~°^èŒ$=O.
5.38 =∂#gÜ«∞ q^Œ∞º`«∞Î D [QÆ`«∞Î Ü≥ÚHõ¯ „ѨK«O_»"≥∞ÿ#
T~å˚ :–
„áê}â◊HÎ̃ѨiѨÙ+≤ìQÆÅ =ºHÎ̃ `«# „ѨK«O_» =ºH˜Î`«fi „ѨÉèÏ"åxfl
^Œ∂~° ˆH∆„`åÅ=~°‰õΩ ѨOÑ≤™êÎ_»∞. =ºH˜Î`åfiÅ<Õ HÍHõ Ѩiã≤÷`«∞Å#∞ ‰õÄ_®
 áê¢}q^Œº 168
=∂~°∞™êÎ_∞» . "å`å=~°}Ïxfl ‰õÄ_® „ѨÉÏè q`«O KÕ™êÎ~∞° . D „ѨÉÏè "åxfl
L`«Ê#flO KÕ¿ã ™ê=∞~°÷ºO Jq U ~°∂ѨOÖ’<≥·<å ѨxKÕã¨∂Î L#flѨÊ\˜H©
„áê}â◊H˜ÎˆH LOk. Wk ^Õ=`«Å ÖËHõ ~åHõ∆ã¨∞ʼnõΩ ã¨O|OkèOz#k
J~Ú=ÙO_»=K«∞Û.
„áê}=O`«∞_≥·# =ºH˜Î |ÅÇ‘Ï#∞ʼnõΩ |Å=Ú<ÕHÍHõ, `«#
™ê=∞~°úºâ◊H˜Îx ‰õÄ_® „Ѩ™êk™êÎ_»∞. |∞∞+¨µÅ P„â◊=∂ÅÖ’ ã≤OǨÏ=Ú,
P=Ù „¿Ñ=∞QÍ Hõeã≤=ÙO_»\ÏxH˜ HÍ~°}=Ú „áê}=O`«∞Å∞ `«=∞
ã¨^•ƒù=#Å ^•fi~å Ѩâ◊√=ÙÅ#∞ ‰õÄ_® „ѨÉèÏq`«O KÕ¿ã"å~°∞. q^Œ∞º`ü,
֒ǨÏ=Ú, |OQÍ~åxH˜ ™ê^èŒ∞=ÙH˜ Hõ™ê~Ú"å_ç =∞^茺 ZÖÏ\˜ ÉË^è•xfl
Hõeæ=ÙO_»^Œ∞. Jk JO^Œi g∞^Œ ã¨=∂#"≥∞ÿ# „ѨÉèÏ"åxfl K«∂Ñ≤ã¨∞ÎOk.
Z=~°∞ ^•xx ZÖÏ LѨÜ≥∂yOK«∞HÀ"åÅO>Ë JÖÏ KÕÜ«∞\ÏxH˜
ã¨Ç¨Ü«∞Ѩ_»∞`«∞Ok. HÍx =∂#= â◊s~°OÖ’ qã¨ÎiOz=Ù#fl q^Œ∞º`«∞Î
Ü≥ÚHõ¯ ã≤u÷ aè#fl"≥∞#ÿ k. JO^Œ∞Ö’ KÕ`#« , ã¨O"Õ^#Œ J<Õ ~Ô O_»∞ `«`åfiÅ∞
Hõeæ=Ù<åfl~Ú. Jk ã¨=∞ã¨Î â◊s~åxfl âßã≤ã¨∞ÎOk. =∞ã≤Î+¨¯=Ú ^•x
Hˆ O„^Œ™ê÷#=Ú. JO^Œ∞Hõx Wk âßs~°Hõ â◊HÎ̃ Jx J#‰õÄ_»^∞Œ . |Å∞ƒÖ’
"≥eˆQ q^Œ∞º`«∞Î JO^Œ∞Ö’OKÕ Ñ¨Ù@ì^Œ∞, "Õˆ~ KÀ@∞ #∞Oz =ã¨∞ÎOk,
JHõ¯_» Jk ˆH=ÅO "≥∞~°∞ã¨∞ÎOk JO`Õ.
WO`« z#fl `« Å Ö’ WO`« ÃÑ^Œ Ì Ñ¨ i „â◊ = ∞ ZÖÏ
JÅOHõiOKå~À, ã¨~åÌ_À? nxx K«∂¿ãÎ ã¨$+≤Hì ~õ Ü Î° Ú≥ Hõ¯ Ѩx`«#O K«∂ã≤
Pâ◊º~°ºáÈ=Åã≤O^≥. WO`« ™ê^èŒ<åÅ`À LO_Õ ZÅ„HÍìxH± =∞ã≤Îëê¯xfl
`«Ü∂« ~°∞ KÕÜ∂« ÅO>Ë „ѨÑO¨ K«OÖ’x ã¨=∞ã¨Î q^Œ∞º`ü LѨH~õ } ° ÏÅHÀã¨O
 áê¢}q^Œº 169
=Ù#fl Ѩi„â◊=∞Åhfl ZO`« ã¨÷ÅO J=ã¨~°=∞=Ù`«∞O^À JO`Õ ã¨÷ÅO
nxH˜ J=ã¨~°O J=Ù`«∞Ok.
5.45 =∞x+≤ Ü≥ÚHõ¯ „ѨK«O_» PHõ~°¬} – `Õ*’=ÅÜ«∞=Ú ó
–
w`«#∞ J~°∞˚#∞_»∞ ZO`« ^ŒQÆæ~°QÍ q<åfl_À JÖψQ =∞#O
‰õÄ_® q#=K«∞Û. â◊√Hõ^=Õ Ù_ç ^•fi~å ѨsH˜`∆ ∞« ‰Î Ωõ qxÑ≤Oz# ÉèÏQÆ=`åxfl
Ü«∞^è•`«^äŒOQÍ q#=K«∞Û. =t+¨µª_ç ^•fi~å ~å=Ú_çH˜ qxÑ≤Oz#
Ü≥∂QÆ"åt+¨=ì Ú#∞ ‰õÄ_® WѨC_»∞ ‰õÄ_® J^Õ ~°∂ѨOÖ’ qxÑ≤OK«_O»
Hõ+Oì¨ HÍ^Œ∞. ~å=∞K«i„`«, Hõ$+¨K‚ i« „`« Ü≥ÚHõ¯ "≥Ú`«OÎ Jxfl ã¨OѶ∞¨ @#Å∞
Ü«∞^è•„Hõ=∞OÖ’ q#=K«∞Û. „uHÍÅ^Œ~°∞≈Öˇ·# |∞∞+¨µÅ∞ D q^ŒºÖ’
áê~°OQÆ`«∞ÖÜ«∂º~°∞. "åiKÕuÖ’ JO`å `≥Å∞û‰õΩ<Õ â◊H˜Î L#flk.
JO`ÕHÍHõ "å~°∞ ÉèÏq ã¨OѶ¨∞@#Å Ü≥ÚHõ¯ „Hõ=∂xfl ‰õÄ_® =∂~°ÛQÆeˆQ
â◊H˜Îx Hõey=ÙO_Õ"å~°∞. J<ÕHõ âß„ã¨ÎѨÙ~å}ÏÅ∞ D „Ѩ=∂}ÏÅ`À<Õ
xO_ç=Ù<åfl~Ú.
=∞#∞+¨µºÅÖ’ "åºÑ≤Oz=Ù#fl r=q^Œ∞º`«∞Î ó– QÍOnèQÍ~°∞
92 áœO_»∞¡ |~°∞=Ù, 5 J_»∞QÆ∞Å Ô~O_»∞ JOQÆ∞àÏÅ Z`«∞Î LO_Õ"å~°∞,
K«∂_»\ÏxH˜ PÜ«∞# 14 ã¨O=`«û~åÅ ÉÏÅ∞_çÖÏQÍ LO_Õ"å~°∞, HÍx
PÜ«∞# „áê} „Ѩ"åǨÏ=Ú`À „a\˜+π „ѨÉ∞íè `«fiOÖÏO\˜ ã¨=∞~°=ú O`«"∞≥ #ÿ
„ѨÉèí∞`«fi Ü«∞O„`åOQÆO =}˜H˜áÈÜÕ∞k. PÜ«∞# „"ÕÅ∞ K«∂Ñ≤¿ãÎKåÅ∞
"ÕÅ ã¨OYºÖ’ ã¨`庄QÆǨïÅ∞ "åi „áê}Ïxfl Ãã·`«O JiÊOK«\ÏxH˜
 áê¢}q^Œº 170
ã≤^ŒúѨ_Õ"å~°∞.
WO^Œ∞Ö’ n~°… âßfi㨠Ü≥ÚHõ¯ =∞Ǩ`«‡ºO L#flk. PH˜û[<£
r=#â◊HÎ̃x ÃÑOK«∞`«∞Ok. ~°HÍÎxfl â◊√kú KÕã¨∞ÎOk, "Õ_çx HÍáê_»∞`«∞Ok
J<Õq Jhfl ã¨`«º"Õ∞. JO^Œ∞=Å¡ =∞x+≤ Ö’`≥·# âßfi㨠fã¨∞HÀ"åe
J<Õk ‰õÄ_® ã¨`«º"Õ∞. TÑ≤iu`«∞ÎÅ#∞ ѨÓiÎQÍ QÍe`À xOÑ≤, "å\˜x
ѨÓiÎQÍ MÏmK≥Ü«∂ºe. D q^èŒOQÍ TÑ≤iu`«∞ÎÅÖ’ XHõ¯™êi âßfiã¨
fã¨∞‰õΩO>Ë 2000 ã≤.ã≤. =~°‰õΩ QÍe â◊s~°OÖ’ xOѨ|_»∞`«∞Ok.
JO^Œ∞Ö’ ã¨=∞OQÍ PH˜û[<£ Ü≥ÚHõ¯ ÖÏÉèÏxfl á⁄O^Œ=K«∞Û. HÍx
=∞#∞+¨µºÅ∞ |^ŒHú Oõ `À `«‰Ωõ ¯= âßfiã¨x fã¨∞‰õΩO\Ï~°∞, XHõ™êi "≥Ú^Œ@
500 ã≤.ã≤. QÍex =∂„`«"Õ∞ ֒ѨeH˜ fã¨∞HÀQÆÅ∞æ`å~°∞. nx=Å¡
TÑ≤iu`«∞ÎÅÖ’ =∞^茺ÉèÏQÆO =∂„`«"Õ∞ „H˜Ü«∂jÅ=∞=Ù`«∞Ok. J@∞,
W@∞ =Ù#fl ֒Ѩe ÉèÏQÍÅ∞ ѨxKÕÜ∞« HõáÈ=@O=Å# HõÜ ∆ ∞« ~ÀQÆ„H˜=ÚÅ
ÖÏO\˜ r"å}∞=ÙÅ∞ – qëê}∞=ÙÅ∞ =$kú K≥Ok rq`åxH˜
P@OHõ=∞=Ù`å~Ú.
â◊ s ~° = Ú =∞iÜ« Ú =∞ã≤ Î + ¨ ¯ =ÚÖ’ J™ê^è • ~° } "≥ ∞ ÿ #
q^Œ∞º^•"ÕâßÅ∞<åfl~Ú. D q^Œ∞ºK«ÛùH˜Î PH˜û[<£ HõO>Ë aè#fl"≥∞ÿ#k.
Jk J#O`« PHÍâ◊O #∞Oz =∞ã≤Î+¨¯ˆHO„^ŒO ^•fi~å J=`«iOz,
PHõi¬OѨ|_»∞`«∞Ok. nxfl á⁄O^Õ@O^Œ∞‰õΩ QÆOQÍ=`«~} ° ‰õΩ Éèwí ~°^∞Œè _»∞
KÕã≤# `«Ñ¨ã¨∞ûÖÏQÍ =ÚO^Œ∞‰õΩ"≥o§ `«Ñ¨ã¨∞û KÕÜ«∂e.
„áê}ÏÜ«∂=∞O ^•fi~å D q^Œ∞º^•"Õâ◊â◊H˜Îx á⁄O^Œ=K«∞Û. HÍx
 áê¢}q^Œº 171
JO^Œ∞Ö’ „â◊^Œú, qâßfiã¨=Ú LO_®e, ÖËHõáÈ`Õ Jk ˆH=ÅO âßfiã¨#∞
ѨÓiÎQÍ Ö’Ñ¨eH˜ fã¨∞HÀ=@O=Å¡ HõeˆQ âßs~°Hõ ÖÏÉèÏÅH˜ =∂„`«"Õ∞
Ѩiq∞`«O J=Ù`«∞Ok. „áê}â◊H˜Î Ü≥ÚHõ¯ #∂`«# Jaè=~°‚# [~°QÆ^Œ∞.
5.47 L#fl`«„âı}˜Ö’ =∞x+≤H˜ XHõ qâı+¨ â◊H˜Î=ÙOk. nx<Õ
'„áê}â◊H˜Î— Jx JO\Ï~°∞. Wk XHõ~°Hõ"≥∞ÿ# r=# q^Œ∞º`«∞Î. =ºH˜Î
rq`« = Ú =∞iÜ« Ú =ºH˜ Î ` « fi =Ú nxg∞^Õ P^è • ~° Ñ ¨ _ ç = ÙOk.
xÜ«∞q∞`«"∞≥ #ÿ "≥∂`å^Œ∞Ö’ „áê}O Jxfl „áê}^è•~°∞ÅÖ’ ã¨=∂#OQÍ<Õ
LO@∞Ok. nx ã¨ Ç ¨  Ü« ∞ O`À<Õ "å~° ∞ â◊ s ~åxfl #_ç Ñ ≤ ™ êÎ ~ ° ∞ ,
fã¨∞HÀQÆey#O`«, `Àz#O`« ѨÙ~åëê~åúhfl, H“â◊ÖÏxfl qHõtOѨ
KÕã¨∞HÀ=@OÖ’ ™êѶ¨ÅºO á⁄O^Œ∞`å~°∞.
™ê=∂#ºOQÍ D ã¨K`Õ #« T~å˚ ^ŒQ~æÆ Q° Í=Ù#fl "åix =∞O_Õ
JyflÖÏQÍ JkèHOõ QÍ „ѨÉÏè q`«O KÕã∞¨ OÎ k. P Jyfl#∞O_ç ^Œ∂~°OQÍ"≥àÎı
^•x "≥Å∞QÆ∞ HõxÑ≤ã¨∞ÎOk. HÍx "Õ_ç `«Ñ¨ÊHõ `«QÆ∞æ`«∞Ok. „áê} ã¨Ç¨Ï[
„ѨHõ$u ‰õÄ_® W^Õ.
™ê^è • ~° } OQÍ ã¨ ` « û OQÍÅÖ’ – ^Œ ∞ 㨠û OQÍÅÖ’,
=∞Oz–K≥_»∞Å ~°∂áêÖ’¡ D ™êxfl^茺 „ѨÉèÏ=O ZÖÏ=ÙO@∞O^À
K« ∂ ™êÎ = Ú. 㨠= ∞~° ú = O`« ∞ _ç „Ñ¨ É è Ï =O "å_ç ^Œ Q Æ æ ~ ° ‰ õ Ω "≥ o §#
Jã¨=∞~°∞ú_çg∞^Œ Ѩ_»‰õΩO_® LO_»^Œ∞.
^Œ~°≈#=Ú, „Ѩ}Ï=∞=Ú, K«~°}ã¨Ê~°≈, HÍà◊√§ Ѩ@ì@O
"≥ Ú ^Œ Å ~Ú#"å\˜ = Å¡ L#fl`« „ âı } ˜ „áê}∞ʼnõ Ω Ug∞ ÖÏÉè í O
 áê¢}q^Œº 172
HõÅQÆHõáÈ~Ú<å |ÅÇ‘Ï# „áê}ÏxH˜ H˘OK≥O ™êg∞Ѩº`« =Å¡ ÖÏÉèíO
HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok. JkèHõ"≥∞ÿ# Ѷ¨∞x+¨ª`«=ÙO>Ë WOHõ =∂\Ï¡_Õ Ñ¨<ÕÖË^Œ∞. U
"≥·Ñ¨Ù |Å"≥∞ÿ# „áê}â◊H˜Î=ÙO^À Ô~O_»="≥·Ñ¨Ù"åi g∞^Œ =∞OKÀ – K≥_À
„ѨÉèÏ=O `«Ñ¨ÊHõ=ÙO@∞Ok.
~å=∞Hõ$+¨‚ Ѩ~°=∞ǨÏO㨠– q"ÕHÍ#O^Œ, q~°*Ï –
^ŒÜ«∂#O^Œ, Hõ$+¨‚–J~°∞˚#∞_»∞ ÖÏO\˜ "åiH˜ ^ŒQÆæ~°QÍ LO_»@O=Å¡
Ѷ¨∞x+¨ì"≥∞ÿ# â◊H˜ÎKÕ`« JkèHõOQÍ „ѨÉèÏq`«O KÕÜ«∞|_®¤~°∞. D qKå~°
„ѨÉèÏ"åxfl JkèHõ '„áê}„Ѩ`åº=~°Î#=Ú— Jx J#=K«∞Û.
D „áê}„Ѩ"åǨxfl ‰õΩO_»eh ¿Ñ~°∞`À `≥Å∞ã¨∞‰õΩO\Ï=Ú.
nxx f„=`«~O° KÕã∞¨ ‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ qâı+¨ Ѩ^`úŒ ∞« Å∞, q^è•<åÅ∞ L<åfl~Ú.
â◊HáΘ ê`«O ^•fi~å ÃÑ^ŒÌ ~°∂ѨOÖ’, zH˜`û« , LѨKå~åÅ (`«‰Ωõ ¯=) ^•fi~å
z#fl ~°∂ѨOÖ’ D â◊H˜Îx LѨÜ≥∂yOK«∞‰õΩx W`«~°∞ʼnõΩ â◊H˜Îx
„Ѩ™êkOK«=K«∞Û. =∞x+≤ â◊s~°O Ѩ^•~åúÅ ‰õÄ~°∞Ê. nx ã¨fi~°∂Ѩ=Ú
T~å˚.
qâ◊fi „Ѩã^≤ "úŒ ∞≥ #ÿ _®. ÃÑ<£ÑÖ‘¶ ò¤ =∞ã≤+Î ¯¨ O Ü≥ÚHõ¯ J„QÆÉÏè QÆOÖ’
^ŒQÆæ~°^ŒQÆæ~°QÍ Ô~O_»∞#fl~° JOQÆ∞àÏÅ á⁄_»∞QÆ∞ 1/10 JOQÆ∞àÏÅ
ÖÏ=Ù XHõ Hˆ „∆ `«OÖ’ >ˇOá⁄~°Öò HÍÔ~Hì û± Ö’ #Å¡\ ˜ Ѩ\Åì© ∞<åflÜ«∞x WѨÊ\˜H˜
Z<Àfl ã¨O=`«û~åÅ „H˜`«O Hõ#∞Q˘<åfl_»∞. Wq Hõ}`«H˜ „H˜O^Œ =∞ã≤Î+¨¯O
Ü≥ÚHõ¯ <åÅ∞QÆ∞"≥·Ñ¨ÙÖÏ K«∞@∞ì‰õΩx=ÙO\Ï~Ú. =∂#ã≤Hõ q^Œ∞º`«∞Î
„Ѩ"tÕ OK«QÍ<Õ =∞Oz–K≥_∞» J<Õ PÖ’K«#Å∞ D Ѩ\Öì˜ ’<Õ [~°∞QÆ∞`å~Ú.
 áê¢}q^Œº 173
WHõ¯_Õ Ñ¨ÓiΠ㨇 $`«∞Å∞ xO_ç=ÙO\Ï~Ú. WO^Œ∞Ö’H˜ q^Œ∞º^•"Õâßxfl
„Ѩ=Ç≤ÏOѨKÕ¿ãÎ D Ѩ\ ©ìÅ∞ P =ºH˜Î Ü≥ÚHõ¯ *Ï˝`«, J*Ï˝`«"≥∞ÿ# Jxfl
~°ÇϨ ™êºÅ#∞ |Ü«∞@ ÃÑ\˜Oì K«=K«∞Û. ã≤Q∞Æ `æ À#∞, ÉèÜ
í ∞« O`À, ã¨OHÀK«O`À
=∞x+≤ =ºHõÎO K≥Ü«∞ºx q+¨Ü«∂xfl ‰õÄ_® |Ü«∞\˜H˜ HõH˜¯OK«=K«∞Û.
([#‡[#‡O`« ~ åÅ #∞Oz =∞x+≤ ` Àáê@∞ 㨠O ™ê¯~°
~°∂ѨOÖ’ =KÕÛ ~°Hõ~°HÍÅ PÖ’K«#Å∞)
 áê¢}q^Œº 174

6 „áê}T~å˚ Ü≥ Ú Hõ ¯ *ÏfiÖÏ=∂Å"≥ ∞ ÿ # ~° ∂ Ѩ
„ѨHõ\©Hõ~°}
6.4 ã¨∂÷Å ^Œ$+≤ì`À K«∂¿ãÎ KÕ`«∞Å∞, HÍà◊√§, K≥=ÙÅ∞, =Ú‰õΩ¯,
=ÚY=Ú =∞iÜ«Ú â◊s~°O ˆH=ÅO =∂Oã¨Ñ¨Ù HõO_»~åÅ∞ =∂„`«"Õ∞.
HÍh â◊s~°O ѨÓiÎQÍ ã¨∂÷ÅO =∂„`«"Õ∞ HÍ^Œ∞. WO^Œ∞Ö’ KÕ`«<åâ◊H˜Î
Ü≥ÚHõ¯ ™ê÷#O =ÚYº"≥∞ÿ#k. D â◊H˜Î âßsiHõ „H˜Ü«∂HõÖÏáêÅ#∞
#_çÑã≤ ∞¨ OÎ k. D â◊H^Θ •fi~å q∞QÆ`å â◊‰Ωõ ÅÎ ÖÏQÍ<Õ "Õ_,ç ^èfiŒ x, q^Œ∞º`«∞#Î ∞
„Ѩ H Íâ◊ O QÍ =∂~° Û =K« ∞ Û, JÖÏ<Õ D â◊ ‰ õ Ω Î Å ∞ ‰õ Ä _® XHõ
q^Œ∞º^ŒÜ«∞™ê¯O`«â◊H˜Î=Öˇ WOH˘Hõ â◊H˜ÎQÍ =∂~°∞Ê K≥O^Œ∞`å~Ú.
ã≤^Œ∞úÅhfl‰õÄ_® D â◊‰õΩÎÅ Ü≥ÚHõ¯ „ѨÜ≥∂QÆ *Ï˝#O =∂„`«"Õ∞.
6.6 „áê}Ïxfl Jyfl Jx‰õÄ_® J#=K«∞Û. Ü«∞*Ï˝yflÖÏ<Õ nxH˜
‰õÄ_® =∂ǨÏ`«‡ºO LOk. Ü«∞[˝O #∞Oz =KÕÛ Jyfl, á⁄~Úº #∞Oz,
zu#∞Oz =KÕÛ Jyfl K«∂_»\ÏxH˜ XˆHÖÏQÆ HõxÑ≤Oz<å Ü«∞*Ï˝yfl Ü≥ÚHõ¯
qâı+¨`«Ö’ `Õ_® LOk. Ѩq„`«"≥∞ÿ# ã¨q∞^èŒÅ∞, PÜ«Úˆ~fi^Œ =¸eHõÅ∞
Ü«∞[˝OÖ’ =∞O„`ÀKåÛù~°} ã¨Ç¨Ü«∞O`À JyflH˜ PǨï`«∞Å∞QÍ
ã¨=∞iÊOK«|_ç#ѨÙ_»∞ ã¨∂H©;HõiOѨ|_ç# Ѩ^•~°=ú Ú =ºH˜xÎ „ѨÉÏè q`«O
KÕÜ∞« \ÏxH˜ ™ê=∞~åúºxfl Hõey=ÙO@∞Ok. D ™ê÷~ÚH˜ fã¨∞‰õΩx "≥àϧHõ
™ê^è•~°} Jyflx ‰õÄ_® Ü«∞*Ï˝yfl Jx J#=K«∞Û. D Jyflx ^Õ=`«Å`À
ã¨=∞OQÍ Ñ¨ÓlOK«#∂=K«∞Û.
 áê¢}q^Œº 175

6.19 â◊s~°=∞<Õ aO^Œ∞=ÙÅ`À xO_ç=Ù#fl ã¨=Ú„^ŒO :–

¢â’„`«ã¨º ¢â’¢`«O =∞#™È =∞<À Ü«∞^•fiKå=∞Ç¨Ï "åK«O
ã¨O_£ „áê}㨺 „áê}ó K«‰Ω∆õ ѨâÛ◊ ‰õΩ∆ ~°u=ÚK«º nè~åó „¿Ñ`庙ê‡Ö’HÍ^Œ=∞$`å
Éèí=xÎ II(ˆH<ÀѨx+¨`ü )
J~°Oú ó– =∞#ã¨∞ûH˜ =∞#ã¨∞û, "å‰õΩ¯H˜ "å‰õΩ¯, „áê}ÏxH˜ „áê}O,
<Õ„`åÅH˜ <Õ„`«O nè~°`« Hõeæ# ѨÙ~°∞+¨µ_»∞ g\˜#∞Oz (WO„kÜ«∂Å
HÍ~°ºHõÖÏáêÅ #∞Oz) P`«‡`«`åÎ fixfl "Õ~∞° KÕã≤ WO„kÜ«∞|^Œ"ú ∞≥ #ÿ rq`«O
#∞Oz ÃÑ·H˜ L#fl`«OQÍ Zky P `«`åÎ fixfl „áêÑ≤ÎOK«∞‰õΩO\Ï_»∞.
D q+¨Ü«∂xfl ^Œ$+≤ìÖ’ LOK«∞‰õΩx LѨx+¨`å¯~°∞Å∞
WO„kÜ«∞[#º *Ï˝<åxfl g\˜x [~ÚOz# WO¢kÜ«∂f`« *Ï˝<åxfl
QÆ∞iOz ~°Ç¨Ï™Èº^•…@# KÕã¨∂Î ˆH<ÀѨx+¨`üÖ’ ÃÑ·q^èŒOQÍ K≥Ñ≤Êi.
6.30 =∞x+≤ â◊s~°O XHõ K«Hõ¯\˜ q^Œ∞º`ü qHÍã¨O :–

H˘O`«HÍÅO „H˜`«O ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ XHõ ѨO_ç`«∞_»∞ a.*ˇ

ˆ~ÖË XHõ ѨÙã¨ÎHõOÖ’ Dq^èŒOQÍ ~åâß~°∞. ^•x ¿Ñ~°∞ 'n "≥·kH± QÍ_£û
U*ò — ѶQ≤ ~Æ ûü |Ü«∂År. WO^Œ∞Ö’ "å~°∞ "Õ^•ÅÖ’ =i‚Oz# Pk`«∞º_»∞,
=~°∞}∞_»∞, Jyfl, =∂~°∞`«=Ú, q∞„`«, ~°∞„^Œ "≥Ú^ŒÅQÆ∞ â◊‰õΩÎÅ∞ =∞ã≤Î+¨¯
™ê÷#OÖ’ qâı+¨ ã¨xflÇ≤Ï`«OQÍ LOKÕ k=ºâ◊‰õΩÎÅ∞ Jx, Wk
*ÏQÆ$`«Ñ~¨ z° qt+¨ª ™ê=∞~åúxº ã¨OѨ#flO KÕã∞¨ HÀ=K«Ûx D ѨÙã¨HÎ Oõ Ö’
~åâß~°∞.
 áê¢}q^Œº 176
6.31 â◊s~° T~å˚ XHõ „ѨK«O_» â◊H˜Î ÉèÏO_®QÍ~°=Ú :–

K«∂_»\ÏxH˜ K«~°‡O ã¨=∞OQÍ L#fl@∞¡ HõxÑ≤Oz<å Wk

z#flz#fl ÉË^è•Å`À xO_ç LO@∞Ok. Uq^èŒOQÍ WO^Œ∞Ö’ Wxfl
`Õ_®Å`À xO_ç L#flk Jx K«∂¿ãÎ Pâ◊Û~°ºOQÍ JxÑ≤ã¨∞ÎOk. XHõ
ÃãO\©g∞@~°∞ K«~°‡OÖ’ 15 `≥·Å „QÆO^èŒ∞Å∞, 10 ~À=∂Å∞, 30 ÅHõ∆Å
Hõ}ÏÅ∞, 4 `åѨâ¥◊ K«Hõ `«O„`«∞Å∞, 200 <˘Ñ≤Êx `≥e¿Ñ #~åÅ H˘#Å∞,
25 ã¨Ê~å≈#∞Éèí∂u `«O„`«∞Å∞, 4 K«~°‡O(g∞^Œ A@∞ìÖËx ã¨÷Å), 3000
ã¨O"Õ^Œ##∞ „QÆÇ≤ÏOKÕ #~åÅ∞, 100 ¿ãfi^Œ„QÆO^èŒ∞Å∞, 3 J_»∞QÆ∞Å
~°H<Îõ åàÏÅ∞ LO\Ï~Ú. g@xflO\˜H˜ "å\˜"å\˜ qq^èŒ Hõ~"ΰ åºÅ∞<åfl~Ú.
q∞ye# Jxfl ÉèÏQÍÖ’¡ [iˆQ „Ѩ„H˜Ü«∞Å`À áÈe¿ãÎ K«~°‡OÖ’ [iˆQ D
„Ѩ„H˜Ü«∞ J^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ#k.
â◊s~°OÖ’ LO_Õ =∂O™êxfl 3 ÉèÏQÍÅ∞QÍ qÉèlí OK«=K«∞Û.
1. KåÖÏ ã¨∞xfl`«"≥∞ÿ# 9 `«O`«∞=ÙÅ`À KÕÜ«∞|_çOk. Wk K«Å<åxH˜
LѨÜ∂≥ QÆÑ_¨ ∞» `«∞Ok. #_»=\ÏxH˜, u#\ÏxH˜, #=fi\ÏxH˜ D =∂Oã¨ÑÙ¨
HõO_»~åÖË LѨÜ≥∂QÆѨ_»`å~Ú. =∞ã≤Î+¨¯O #∞Oz P[˝ =KåÛHõ ^•x
W+¨ì„ѨHÍ~°"Õ∞ Wq ѨxKÕ™êÎ~Ú.
6.32 2. Wq ã¨fi`«Ç¨QÍ x~°O`«~°O ѨxKÕ™êÎ~Ú. J~°∞QÆ∞^ŒÅ,
âßfi㨖„Ѩâßfiã¨, ~°HÎõ „Ѩã~¨ }° , Hõ#∞ ~Ô Ñ¨ÊÅ∞ H˘@∞ìH˘#∞@, K≥=∞@ Ѩ@∞ì@
"≥Ú^ŒÅQÆ∞ Ѩ#∞Å∞ "å\˜Hõ"Õ KÕ™êÎ~Ú. 3. g\˜Ö’ Ô~O_»∞ qâıëêÅ∞
L<åfl~Ú. Wq â◊s~°OÖ’x ~°™êÜ«∞xHõ „H˜Ü∞« =Å¡ „ѨÉÏè q`«O J=Ù`å~Ú.
 áê¢}q^Œº 177
D =¸_»∞ KåÖÏ =∞ǨÏ`«fiѨÓ~°‚"≥∞ÿ# LѨÜ≥∂QÍxfl Hõeæ=Ù<åfl~Ú. g\˜
ã¨q∞‡„t`« „Ѩܫ∞`åflŠѶ¨Å`«O=ÖË¡ =∞#O ã¨fiã¨÷`«QÍ, |e+¨ìOQÍ
LO\Ï=Ú. =∂Oã¨Ñ¨Ù HõO_»~åÅ∞ "≥Ú`«ÎO â◊s~°O Ü≥ÚHõ¯ "Õ_çx
HÍáê_»`å~Ú. ã¨fiÜ«∞OQÍ "Õ_çQÍ LO\Ï~Ú. g\˜efl XHõ ~°Hõ"≥∞ÿ#
Ç‘Ï@~°∞¡ Jx ‰õÄ_® J#=K«∞Û. â◊s~°O =∞iÜ«Ú =∞#ã¨∞û =∞^茺
ã¨O|O^è•xfl *Ï„QÆ`«ÎQÍ HÍáê_»@OÖ’ Wq J`«ºO`« „Ѩ=ÚYáê„`«
=Ç≤Ï™êÎ~Ú. *Ï˝# `«O`«∞=ÙÅ∞ g\˜Ö’<Õ Hõeã≤ LO\Ï~Ú. #=fi@O
^ŒQ~æÆ ∞° fl~z U_»=@O, #$`«ºO KÕÜ∞« @O, ѨiQÔ `«@Î O, xÖ’Û=@O =~°‰Ωõ ,
x„^Œ #∞Oz "≥∞ʼnõΩ= =~°‰Ωõ ã¨=∞ã¨Î =∞<ÀÉèÏ"åefl =∂Oã¨ÑÙ¨ HõO_»~åÅ∞
ã¨iQÍæ ѨxKÕÜ«∞@O =Å# =∂„`«"Õ∞ â◊s~°OÖ’ D ÉèÏ"åÅ „ѨHõ@#
ã¨OÉèí= =∞ø`«∞Ok. ~°HõÎ „Ѩã¨~°}Ö’ ÃÇÏK«∞Û`«QÆ∞æÅ∞, a.Ñ≤. =∞iÜ«Ú
ǨÏ$^ŒÜ«∞ ~ÀQÍÅÖÏO\˜ ~ÀQÍÅ∞ D HõO_»~åÅ∞ x~°ƒÅO HÍ=@O
=Å# =™êÎ~Ú. D HõO_»~åÅÖ’ ZO`« ^Œ∞~°ƒÅ`« ÃÑiy`Õ =∞$`«∞º=Ù‰õΩ
JO`« ^ŒQÆæ~°QÍ L#fl@∞¡ ÖˇHõ¯.
<À|∞Öò Ѩ Ù ~° ™ ê¯~° „QÆ Ç ‘ Ï `« –*ˇ . *’ºw– =∂Oã¨ Ñ ¨ Ù
HõO_»~åÅ#∞ QÆ∂iÛ K≥ѨÓÎ g\˜ "≥#HÍ`«Å Ô~O_»∞ ~°™êÜ«∞xHõ `«`åÎ fiÅ∞
ѨxKÕ™êÎÜ«∞x K≥áêÊ~°∞. 1. „áÈ\Ï<£ ™êHõì~üfl, 2. =∂Ü≥∂ã≤<£. D
Ô~O_çO\˜ ã¨OÜ≥∂QÆO =Å¡<Õ =∂Oã¨Ñ¨Ù HõO_»~åÅ∞ 㨄H˜Ü«∞OQÍ
ѨxKÕ™êÎÜ«∞x `≥eáê~°∞. D Ô~O_»∞ „áÈ\©#∞¡ ZHõ¯_À |Ü«∞@#∞Oz
~å=Ù. g\˜ L`åÊ^Œ#H˜ WKåÛùâ◊H˜Î KåÖÏ J=ã¨~°=Ú.
H˘xfl HõO_»~åÅ∞ ZѨC_»∂ q„â◊q∞OK«=Ù. ǨÏ$^ŒÜ«∞=Ú,
 áê¢}q^Œº 178
„¿ÑQÆ∞Å∞ "≥Ú^ŒÅQÆ∞#q ~å„uO|=à◊√§ x~°O`«~°OQÍ Ñ¨xKÕã¨∂Î<Õ
LO\Ï~Ú. [x‡Oz# ^ŒQÆæ~°∞flOz =∞~°}˜OKÕ=~°‰õÄ g\˜H˜ q„âßOu
LO_»^Œ∞. g\˜ JÅã¨@ =∞~°}ÏxH˜ HÍ~°}=∞ø`«∞Ok. =∞^茺=∞^茺֒
g\˜H˜ q„âßOux¿ãÎ PÜ«Úã¨∞¬ ÃÑOK«∞HÀ=K«∞Û. Wq ѨÙ#óâ◊H˜Î=O`«"≥∞ÿ`Õ
J`«ºO`« LѨÜ≥∂QÆHõ~°OQÍ Ñ¨xKÕ™êÎ~Ú.
7. „áê} `«`«fiO Ü≥ÚHõ¯ ã¨^Œ∞ѨÜ≥∂QÍxfl `≥Å∞ã¨∞‰õΩx
ÖÏÉèÏxfl á⁄O^Œ_O»
„áê} q^Œ∞º`ü Ü≥ÚHõ¯ =∞Oz–K≥_»∞ LѨÜ≥∂QÍÅ∞ :–
7.5 „|Ǩ‡O_»O Ü≥ÚHõ¯ XHõ z#fl Ѩ~°=∂}∞=ÙÖ’ ‰õÄ_® UO
[~°∞QÆ∞`ÀO^À J^Õ HÍ~°º„Hõ=∞O D „áê}â◊s~°OÖ’ ‰õÄ_® [~°∞QÆ∞`«∞Ok.
Ѩ~=° ∂}∞=Ù ™ê=∂#ºOQÍ J^Œ$â◊º ^è∂Œ oˆ~}∞=Ù. H˘xfl Ѩ~=° ∂}∞=ÙÅ
Ü≥ÚHõ¯ XHõ z#fl ÉèÏQÍxfl q™ÈÊù@O KÕÜ«∞@O =Å# „ѨK«O_» T~å˚
„ѨHõ\ ©Hõ~°}#∞ K«∂_»=K«∞Û. D q™ÈÊù@##∞ `«Å∞Û‰õΩO>Ë<Õ ÉèíÜ«∞O`À
~À=∂Å∞ xHõ¯ÉÁ_»∞K«∞‰õΩO\Ï~Ú.
z#fl c*ÏÅÖ’ XHõ qâßÅ =∞Ǩ=$Hõ∆O Ü≥ÚHõ¯ ã¨`åÎ
xO_ç=ÙO@∞Ok. J^Õq^èŒOQÍ XHõ g~°ºHõ}OÖ’ =∞x+≤ Ü≥ÚHõ¯ Q˘Ñ¨Ê
™ê=∞~°úºO xO_ç=ÙO@∞Ok. XHõ P`«‡Ö’ ‰õÄ_® Ѩ~°=∂`«‡ Ü≥ÚHõ¯
J^Œ∞ƒù`« "≥·Éèí=O xO_ç=ÙO@∞Ok.
7.8 „áê}O JxflKÀ\Ï¡ xO_çÜ«Ú#flk :–
 áê¢}q^Œº 179
QÍÜ«∞„f ™ê^èŒ# Ü≥ÚHõ¯ =ÚYº L^ÕÌâ◊ºO D „áê}â◊H˜Î
Ü≥ÚHõ¯ P`«‡ `Õ[ã¨∞û#∞, „|Ǩχ =~°Ûã¨∞û#∞ Jaè=$kúѨ~°K«@"Õ∞. D
â◊H˜Îx Pi˚OK«∞‰õΩ<åflHõ ™ê=∂#º ã≤÷u #∞Oz =∞x+≤ =∞ǨÏi¬, ~å[i¬,
^Õ=i¬ =∞iÜ«Ú „|Ǩχi¬ ™ê÷~ÚH˜ Z^Œ∞QÆ∞`å_»∞. r"å`«‡ „Hõ=∞OQÍ
=∞Ǩ`«‡, ^Õ"å`«‡ =∞iÜ«Ú Ñ¨~°=∂`«‡ ™ê=∞~åúºxH˜ Z^ŒQÆ\ÏxH˜ D
„áê}â◊H˜Î KåÖÏ J=ã¨~°O. „áê}â◊H˜Îx ã‘fiHõiOz xÅfiKÕÜ«Ú@
J`åº=â◊ºHõO.
7.10 „áê}„Ѩ"åÇ¨Ï ã¨kfixÜ≥∂QÆO`À z~°HÍÅ=Ú Ü«∞=fi#=Ú :–

r= ~°™êÜ«∞xHõ "≥·*Ï˝x‰õΩ_»∞ ' ZÅ<£ áÈÖÏÅH± — Hõ^èŒ#O

„ѨHÍ~°O JO`«~ü „™ê=Hõ `«O„`«∞Å#∞ xÜ«∞O„u¿ãÎ Wq Hˆ =ÅO ZO_À„ÔH<· £
~°™êÅ xÜ«∞O„`«}ËHÍHõ â◊s~° ~°Hõ∆Hõ`«O„`«∞ʼnõΩ ‰õÄ_® ã¨=∞~°ú=O`«OQÍ
ã¨â◊H˜Î`À ѨxKÕÜ«∞\ÏxH˜ â◊H˜Îx™êÎ~Ú.
Hõ } =ÚÅ qÉè í [ #Ö’ J=kè x ÃÑOK« Q Æ e y`Õ U
J#∞áê`«=ÚÖ’ D J=kè ÃÑiyO^À J^ÕÕ J#∞áê`«OÖ’ rq`«Ñ¨Ù
PÜ«Ú=Ù ‰õÄ_® ÃÑOK«_®xH˜ ã¨OÉèí==Ú#flk.
âßs~°Hõ "≥*· Ï˝x‰õΩÅ∞ PHõã‡≤ Hõ =∞~°}ÏxH˜ =¸_»∞ HÍ~°}ÏÅ∞
K≥ѨÙ`å~°∞. =∞ã≤Î+¨¯O Ü≥ÚHõ¯ JO`«ó„™ê"åÅ „Ѩ}ÏoHõ =∞iÜ«Ú
„Ѩu~°H∆Í`«O„`«∞Å∞. Wq ã¨OѨÓ~°‚OQÍ â◊s~° „Ѩ„H˜Ü«∞#∞ #_ç¿ÑO^Œ∞‰õΩ
g\˜ =¸ÅOÖ’ x=ã≤OKÕ 'r<£û— ã¨Ç¨Ü«∞O KÕ™êÎ~Ú.
nx Ü≥ÚHõ¯ =¸Å=Ú "Õ~˘HõKÀ@=ÙOk. P =¸ÖÏxH˜
 áê¢}q^Œº 180
h~°∞áÈã≤ K«Hõ¯\˜ ã¨OѨÓ~°‚"≥∞ÿ# ã¨=Ú#fl`«"≥∞ÿ# =$Hõ∆OQÍ ZkˆQ@@∞¡
KÕ™êÎ=Ú. WѨC_»∞ =∞#O D =¸ÅO HÀã¨"Õ∞ "≥^Œ∞‰õΩ`«∞<åfl=Ú.
â◊s~°O Ü≥ÚHõ¯ ã¨fiã¨÷`«‰õΩ =¸ÅOÖ’ „áê}KÕ`«<å â◊H˜Î
„Ѩ=ÚYáê„`« =Ç≤Ïã¨∞ÎO^Œ#fl^Œ<Õ „Ѩuáê^Œ##∞ KåÖÏ HÍÅO „H˜`«O
#∞Oz P^蕇u‡Hõ"Õ`«ÎÅ∞ |∞∞A=Ù KÕã¨∞Î<åfl~°∞. ^ÕǨÏ=Ú#‰õΩ JHÍÅOQÍ
=Úã¨e`«#O ÅHõ∆}ÏÅ∞ ~å=\ÏxH˜ HÍ~°}O D „áê}O Jã¨Î=ºã¨ÎOQÍ
„Ѩ=Ç≤ÏOK«@"Õ∞. â◊s~°OÖ’ 72 "ÕÅ ã¨∂Hõ; <å_»∞Å∞ L<åflÜ«∞x
qA˝Å‰õΩ `≥Å∞ã¨∞. WO^Œ∞Ö’ 72 <å_»∞Å∞ „Ѩ=ÚY"≥∞ÿ#q. WO^Œ∞Ö’
WOHÍ 10 <å_»∞Å∞ qâı+¨`«x Hõeæ=Ù<åfl~Ú. ZѨC_≥·`Õ D <å_»∞Å
„Ѩ"åǨÏO „Hõ=∞O `«Ñ¨C`«∞O^À JѨC_»∞ â◊s~°OÖ’ ~ÀQÆ=Ú–â’Hõ=Ú
U~°Ê_»`å~Ú. D <å_»∞Å Ü≥ÚHõ¯ JkèHÍOâ◊ ã¨O|O^èŒO HÍe Ü≥ÚHõ¯
áê^ŒOÖ’#∂, KÕu„"Õà◊√§, J~°KÕ~Ú=^ŒÌ LO@∞O^Œ#fl q+¨Ü«∞O
"≥·*Ï˝x‰õΩʼnõΩ ÉÏQÍ `≥Å∞ã¨∞. âßsiHõ „â◊=∞ `«~°∞"å`« g\˜x
=∂\˜=∂\˜H© <˘Hõ¯@O =Å# <å_»∞ÅÖ’ „áê}„Ѩ"åǨÏO PQƉõΩO_®
[~°∞QÆ∞`«∞Ok. nx=Å# ZѨC_»∂ â◊s~°O ã¨fiã¨÷`«`À LO@∞Ok. D
q+¨Ü«∂xfl =∞# ѨÓsfi‰õΩÅ∞ „QÆÇ≤ÏOK«@O=Å¡<Õ âßs~°Hõ „â◊=∞‰õΩ
"≥#∞HõO[ "Õ¿ã"å~°∞HÍ^Œ∞. "åi Ѩ#∞Å∞ "åˆ~ KÕã¨∞‰õΩ<Õ"å~°∞. nx=Å¡
ZšѨC_»∂ P~ÀQƺOQÍ LO_Õ"å~°∞.
7.12 =∞#O ã¨OѨÓ~°‚ ã¨`åº~åúxfl `≥Å∞ã¨∞HÀ"åe. =¸ÅO
Ѩ@∞ìHÀ"åÅ#∞H˘x =zÛ P‰õΩefl, H˘=∞‡efl Ѩ@∞ìHÀ=@O =Å¡
„ѨÜ≥∂[#"Õ∞g∞ ÖË^Œx `≥Å∞ã¨∞HÀ"åe.
 áê¢}q^Œº 181
7.14 JO`«~°OQÆ T~å˚ Ü≥ÚHõ¯ =∞ǨÏ`«fiѨÓ~°fi"≥∞ÿ# LѨÜ≥∂QÆ=Ú :

WKåÛùâ◊H˜Î ^•fi~å ã¨∂÷Å [QÆ`«∞Î#∞ xÜ«∞O„uOK«=K«∞Û J<Õ

q+¨Ü«∂xfl '~åÖòÊù— xifi"å^Œ JOâ◊OQÍ K≥áêÊ~°∞.
Uq^èŒOQÍ HõOѨӺ@~ü =∞#O WzÛ# Ѷ‘_çOQ∑ „ѨHÍ~°O
ѨxKÕã¨∞ÎO^À, J^Õq^èŒOQÍ JO`«óâıÛ`«#‰õÄ_® PǨ~°O, PÖ’K«#Å∞,
ã¨OHõÖÏÊʼnõΩ J#∞QÆ∞}ºOQÍ Ñ¨xKÕã¨∞ÎOk.
7.10 „áê}–â◊H˜Î Ü≥ÚHõ¯ Hõàı|~°O D â◊s~°=Ú :–

=∂#=Ùx â◊s~°OÖ’ U JOQÆOg∞^Œ ^Œ$+≤ì=ÙOz K«∂¿ãÎ

P JOQÍxH˜ ã¨O|OkèOz# Ѩx`«<åxfl QÆ∂iÛ Pâ◊Û~°ºO =∞#‰õΩ `«Ñʨ Hõ
HõÅ∞æ`∞« Ok. ǨÏ$^ŒÜ∂« xfl fã¨∞‰õΩO^•O. nx ~°H„Îõ Ѩ"åǨÏO #^Œ∞Å∞ÖÏQÆ,
XHõ â◊H˜Î=O`«"≥∞ÿ# ѨOѨ٠XHõ ^≥|ƒH˜ XˆH™êiQÍ „Ѩ=Ç≤ÏOKÕ h~°∞ÖÏQÍ
ѨxKÕã¨∞ÎOk. ǨÏ$^ŒÜ«∞OÖÏQÍ<Õ TÑ≤iu`«∞ÎÅ∞ rq`åO`«O q„âßOu
ÖˉõΩO_® ѨxKÕ™êÎ~Ú. XHõ QÆO@Ö’ H˜_ôflÅ∞ ZO`« ~°HÍÎxfl â◊√„ÉèíO
KÕ™êÎÜ≥∂ ^•x |~°∞=Ù, "≥Ú`«ÎO â◊s~°Ñ¨Ù |~°∞=Ù‰õΩ Ô~O_çO`«Å∞
LO@∞Ok. J<åflâ◊ Ü « ∞ O Ü≥ Ú Hõ ¯ =ÚYº"≥ ∞ ÿ # Ѩ x PǨ  ~åxfl
r~°‚OKÕÜ«∞_»O. HÍh D Ѩx KåÖÏ Hõ+¨ìO =∞iÜ«Ú qÅHõ∆}`«`À
‰õÄ_ç#k. D z#fl ã¨Ozx(r~å‚â◊Ü«∂xfl) ÃÑ^ŒÌ ~°™êÜ«∞#âßÅ Jx
K≥ѨÊ=K«∞Û. Hõà◊§ÖÏO\˜ ÔH"Õ∞~å, K≥=ÙÅ∞ ѨxKÕ¿ã q^è•#OÖ’
''„\Ï<£û_»∂ºã¨~ü ã¨=ÙO_£ Ѷ≤Å¡~ü— =∞#H˜ J`«ºO`« Pâ◊Û~åºxfl Hõeæ™êÎ~Ú.
K«~°‡O =∞# â◊s~åxH˜ ã¨∂H∆͇`«‡Hõ"≥∞ÿ# Hõ=K«OÖÏQÍ Ñ¨xKÕã¨∞ÎOk.
 áê¢}q^Œº 182
Hõ=K«OÖÏQÍ D â◊s~åxfl ~°H˜∆ã¨∞ÎOk. =∞#∞+¨µºx Ü≥ÚHõ¯ K«~å‡xfl
qÑ≤Ê Ñ¨ÓiÎQÍ Ñ¨~°zK«∂¿ãÎ ^ŒQÆæ~°^ŒQÆæ~° 250 J_»∞QÆ∞Å á⁄_»=ÙO@∞Ok.
7.19 K«~°‡O â◊s~åxH˜ #Å∞"≥·Ñ¨ÙÖÏ ˆH=ÅO PKåÛù^Œ#ˆHHÍ^Œ∞.
㨄H˜Ü«∞OQÍ Ñ¨xKÕ¿ã J=Ü«∞=O‰õÄ_®! nx =ÚYº ÅHõ∆}O ã¨Ê~°≈.
™ê^èŒ# KÕã≤ qHÍâßxflá⁄Ok# â◊s~°O Ü≥ÚHõ¯ K«~°‡O ™êfi^ÕO„kÜ«∞=Ú,
„Ѷ¨∂}ËO„kÜ«∞=Ú, „â◊=}ËO„kÜ«∞=Ú =∞iÜ«Ú ^Œ~°≈<ÕO„kÜ«∞=ÚQÍ
‰õÄ_® ѨxKÕÜ«∞QÆÅ^Œ∞ =∞iÜ«Ú JfO„kÜ«∞ â◊H˜Î ™ê=∞~åúºÅ#∞ ‰õÄ_®
K«∂Ñ≤OK«QÆÅ^Œ∞. =∂#= =∞ã≤Î+¨¯Ñ¨Ù ~°K«# =∞iO`« qÅHõ∆}OQÍ
LO@∞Ok. WO^Œ∞Ö’ ã¨OѨÓ~°‚ Dâ◊fisÜ«∞ ™ê=∞~°úºO c[ ~°∂ѨOÖ’
LO@∞Ok.
7.20 â◊√„HÍ}∞=ÙÖˇO`« z#flQÍ LO\ÏÜ«∞O>Ë XHõ ã¨∂k H˘#g∞^Œ
H˘xfl"ÕÅ â◊√„HÍ}∞=ÙÅ#∞ LOK«=K«∞Û. ~°u„H˜Ü∞« ã¨=∞Ü«∞OÖ’ Ü≥∂xÖ’
q^Œ∞º`ü ã¨ÊO^Œ# [iy#ѨÙ_»∞ L`ÕÎ[=¸# â◊√„HÍ}∞=ÙÅ∞ ã¨Ç¨ÏÜ≥∂QÆO
HÀã¨O'_çOÉÏxfl— "≥`«∞‰õΩ¯O@∂ "≥à◊`å~Ú. D „Ѩܫ∂ã¨Ö’ Jq ZO`«
`˘O^Œ~°QÍ Ñ¨iÔQ_»`åÜ«∞O>Ë z~°∞`«Ñ¨Ùe ‰õÄ_® JO`« "ÕQÆOQÍ
ѨiÔQ`«ÎÖË^Œ∞. â◊√„HÍ}∞=Ù–_çOÉÏ}∞=Ù#∞ KÕˆ~O^Œ∞‰õΩ ZO`« ^Œ∂~°O
ѨiQÔ `åÎeû =ã¨∞OÎ ^ŒO>Ë XHõ =∞x+≤ Ѩ$kèfix XHõ™êi K«∞@ì@OÖ’ ZO`«
^Œ∂~°O „Ѩܫ∂}O KÕ™êÎ_˘ JO`«^Œ∂~°O ѨiÔQiÔQ@ì=eû=ÙO@∞Ok.
=∂#= â◊s~°O QÆ∞iOz "≥·*Ï˝x‰õΩ_»∞ 'ÖÏ~üì Ǩ~°Û\ò— UO
K≥áêÊ~°O>Ë – Ç¨ï ™È Z=~ü Hõxû_»~üû ^Œ ã¨ì_ô PѶπ Z<å@g∞ ÔH<£
 áê¢}q^Œº 183
<≥=~ü a U<£ Zkèãπì—. J#QÍ Z=Ô~·`Õ â◊s~°O Ü≥ÚHõ¯ ~°K«#x J~°úO
KÕã∞¨ ‰õΩx `≥Å∞ã¨∞‰õΩO\Ï~À "åà◊§x ZѨC_»∂ <åã≤‰Î Ωõ Å∞ Jx J#‰õÄ_»^∞Œ .

7.21 =∂#= â◊s~°O Ü≥ÚHõ¯ q^Œ∞º`«∞Î, ^•x K«=∞`å¯~°=Ú :–

=∂#gÜ«∞ JÜ«∞™ê¯O`« PHõ~°¬} qâ◊fi"åºÑ≤Ü≥ÿ∞#
„|Ǩχã¨`åÎ`À XHõ `«O`«∞<åà◊O ^•fi~å *’_çOѨ_ç LO@∞Ok. q+¨µ‚=Ù
Ü≥ÚHõ¯ <åaè#∞Oz Hõ=∞ÅO L^ŒƒùqOK«@O, ^•x g∞^Œ „|Ǩχ Ü≥ÚHõ¯
J=`«~}° , Ѩ~=° ∂`«‡ =∞iÜ«Ú P`«‡ =∞^躌 =ÙO_Õ ã¨O|O^è•xfl ã¨∂zOKÕ
JÅOHÍiHõ z„`«}Ë. QÆ~°ƒùOÖ’ LO_Õ tâ◊√=Ù `«e¡`À D <åà◊
`«O`«∞=Ù`À<Õ *’_çOѨ|_ç LO\Ï_»∞. ѨÙ\˜ì# tâ◊√=ÙH˜ <åcè<åà◊=Ú
„Ѩã¨=O J~Ú |Ü«∞\˜H˜ =KåÛˆH =ã¨∞ÎOk. nxx HõuÎiOz W^ŒÌix
q_»Q˘@ì_»O [~°∞QÆ∞`«∞Ok.
7.22 WKåÛùâ◊H˜Î ¿Ñ~°∞`À „áê}â◊H˜Î :–

=∞#∞+¨µºÅ =Å¡ U"≥·`Õ Ñ¨#∞¡ J=Ù`åÜ≥∂ g\˜ "≥#HÍ`«Å

WKåÛùâ◊H˜Î ѨxKÕã¨∂Î=ÙO@∞Ok. KÕ`«# Ü≥ÚHõ¯ D â◊H˜Î J^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ#k
=∞iÜ«Ú qÅHõ∆}"≥∞ÿ#k. D â◊HÎ̃x xÜ«∞O¢uOK«QÆey`Õ =∞x+≤ ˆH=ÅO
`«# â◊s~° Ü«∞O„`åxfl xÜ«∞O„uOK«QÅÆ @æ "Õ∞HÍHõ â◊H,Θ Ѩ^•~°=ú Ú =∞iÜ«Ú
"å`å=~°}Ïxfl ‰õÄ_® „ѨÉèÏq`«O KÕÜ«∞QÆÅ∞æ`å_»∞. JO`ÕHÍHõ g\˜x
=∂~°Û@OÖ’ ‰õÄ_® J`«ºO`åâ◊Û~°ºHõ~O° QÍ ã¨=∞~°=ú O`«∞_Ò`å_»∞. Hˆ =ÅO
WKåÛùâ◊H˜Î XHõ¯>Ë ã¨=∞ã¨Î WO„kÜ«∂Å =∞iÜ«Ú â◊‰õΩΊѨxKÕã¨∞ÎOk.
 áê¢}q^Œº 184
7.24 =∞x+≤H˜ =∞x+≤H˜ =∞^茺 XHõ „Ѩ„H˜Ü«∞ `«Ñ¨ÊHõ ѨxKÕã¨∞ÎOk.
^•x^•fi~å ã¨∂K«#Å Ü≥ÚHõ¯ ã¨∂Hõ; q+¨Ü«∂Å∞ WzÛѨÙK«∞ÛHÀ=@O
[~°∞QÆ∞`ÀOk J<Õk xifi"å^•Oâ◊=∞x „áê=∂}˜HõOQÍ K≥ѨÊ=K«∞Û.
x*ÏxH˜ XHõi#∞Oz WOH˘HõiH˜ PÖ’K«#¡#∞ ѨOÑ≤OK«@O HÍ^Œ∞.
=∞ã≤+Î ¯¨ O #∞Oz =KÕÛ qt+¨"ì ∞≥ #ÿ q+¨Ü∂« Å#∞ ‰õÄ_® „QÆÇÏ≤ OK«QÅÆ ∞æ`å~°∞.
"≥·*Ï˝x‰õΩÅ Hõ^äŒ#O „ѨHÍ~°O â◊|Ìâ◊H˜Î Z#fl\˜H© #+¨ìáÈ^Œ∞.
=∞#"Õ∞^≥·`Õ PÖ’z™êÎ"≥∂ P PÖ’K«#ÖË `«~°OQÍÅ ~°∂ѨOÖ’
JO`«iHõ∆OÖ’ u~°∞QÆ∞`«∂ LO\Ï~Ú.
"≥·*Ï˝x‰õΩÅ∞ D Ѩikèx 'J~Ú_çÜ≥∂ã≤ÊùÜ«∞~ü— Jx
JO\Ï~°∞. ™ê¿ÑHõ∆`å ã≤^•úO`åxfl Hõ#∞Q˘#fl Éè∫uHõ"åk 'PÖò|~üì
S<£ã‘ì<£— Ü≥ÚHõ¯ =∞ã≤Î+¨¯Ñ¨Ù `«~°OQÍÅ#∞ ѨsH˜∆Oz# `«~°∞"å`«
`≥eã≤#^Õq∞@O>Ë PÜ«∞# =∞ã≤Î+¨¯O #∞Oz J#O`«OQÍ PÖÏÊù
`«~O° QÍÅ∂ =ã¨∂=Î ÙO_Õq. ^•x=Å# ZO`« Hõi<î åu Hõi#î "≥∞#ÿ QÆ}`˜ Ñ« Ù¨
ã¨=∞㨺Å#∂ Ѩi+¨¯iOK«QÆeˆQ"å_»∞. `≥Å∞ã¨∞HÀ^ŒQÆæ q+¨Ü«∞O
Uq∞@O>Ë– =∞ã≤+Î ¯¨ O 㨄H˜Ü∞« OQÍ Ñ¨xKÕ¿ãÎ nx#∞Oz PÖÏÊù `«~O° QÍÅ∞
|Ü«∞\˜H˜ =™êÎ~Ú. nx J#∞™ê~°OQÍ 'S<£ã‘ì<£—‰õΩ Z‰õΩ¯= ã¨=∞㨺ʼnõΩ
["å|∞ "≥∞^Œ_»∞Ö’ PHõã≤‡HõOQÍ =KÕÛq. `«# QÆ}˜`«=ÚÖ’x „Ѩâ◊flʼnõΩ
KåÖÏ `ÕeHõQÍ ["å|∞ ^˘iˆHk. PÜ«∞# UO K≥áêÊ~°O>Ë – ™ê¿ÑHõ`∆ å
ã≤^•úO`«O ‰õÄ_® XHõ KÕ`<« å „Ñ¨„H˜Ü∞« =Å¡ =∞ã≤+Î ¯¨ OÖ’H˜ J<åÜ«∂ã¨OQÍ
=zÛO^Œ < Õ " å_» ∞ . Wk `« ~ ° ∞ "å`« `« ~ ° O "åiH˜ Éè ∫ uHõ ` « ‰ õ Ω
P^è•~°Éèí∂`«"≥∞ÿOk.
 áê¢}q^Œº 185
7.27 ~°O_ç! PÖ’K«#Å Ü≥ÚHõ¯ ~°OQÆ∞ ~°∂áêÅ#∞ K«∂_»O_ç :–

PÖ’K«#Å PHõ$uH˜, Jã≤`Î åfixH˜ ã¨O|OkèOz "≥*· Ï˝x‰õΩÅ∞

K≥Ñ≤Ê#^Õq∞\O>Ë– g\˜Ö’ ^Œ$_è»`«fiO, ã¨∂Hõ;`«fiO „ѨHõ$u P^è•~°OQÆ
g\˜ ã¨=∞Ü«∂=kè x~åú~°} [~°∞QÆ∞`«∞Ok. L^ÕÌâ◊ºÑ¨Ó~°fiHõOQÍ
=∂\˜=∂\˜H© =KÕÛ PÖ’K«#Å#∞ =∞##O KÕÜ∞« @O =Å¡ g\˜ PHÍ~°O
XHõ ™ê÷~ÚH˜ =zÛ Wq z~°HÍÅOQÍ LO_çáÈ`å~Ú. Uq^è"Œ ∞≥ #ÿ L^ÕâÌ º◊ O
ÖˉΩõ O_® Jã≤~÷ "° ∞≥ #ÿ =∞#ã¨∞û`À KÕ¿ã PÖ’K«#Å∞ fã¨∞‰õΩ#fl ã¨OHõÖÏÊÅ∞
Hõ∆}˜Hõ=ÚÅ∞ =∂„`«"Õ∞. g\˜ z#fl ÃÑ^ŒÌ „ѨÉèÏ"åÅ∞ H˘xfl ~ÀAÅÖ’<Õ
ã¨=∂ѨÎ=∞~ÚáÈ`«∞Ok.
U =∞x+≤ U „ѨHõ$uH˜ ã¨O|OkèOz#"å_À J`«_»∞ ^•xH˜
ã¨OÉOkèOz# ~°OQÆ∞x W+¨Ñì _¨ `» å_»∞. Ѩq„`å`«‡ Hõe#æ =º‰õΩÅÎ ∞ Ѩã∞¨ ѨÙ
~°OQÆ∞#∞ W+¨ìѨ_»`å~°∞. Ѩiâ◊√„Éèí ǨÏ$^ŒÜ«∞O Hõeæ#"å~°∞ ã¨fiK«Ûù"≥∞ÿ#
`≥Å∞Ѩ٠~°OQÆ∞#∞ W+¨ìѨ_»`å~°∞. L^•~° =∞#ã¨∞¯Å∞ he ~°OQÆ∞#∞
W+¨Ñì _¨ `» å~°∞. HÀáêxfl HõÅ#æ "å~°∞ Z~°∞Ѩ٠~°OQÆ∞x, Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ „ѨH$õ u
Hõeæ#"å~°∞ #Å∞Ѩ٠~°OQÆ∞x, ™êfi~°úѨ~°∞Å∞ HÍH©~°OQÆ∞#∞ W+¨ìѨ_»`å~°∞.
7.28 qKå~°O Ü≥ÚHõ¯ ~°OQÆ∞ ~°∞zÅ =∞^茺 ã¨OÉO^èŒO :–

H˘O`«=∞Ok =º‰õΩÅÎ ∞ #Å∞ѨÙ`À `≥Å∞ѨÙ, Z~°∞ѨÙ`À `≥Å∞ѨÙ

~°OQÆ∞Å |@ìÅ#∞ W+¨Ñì _¨ `» å~°∞. WÖÏO\˜ =º‰õΩÅÎ Ö’ U^≥<· å XHõ qâı+O¨
`«Ñʨ Hõ LO@∞Ok. Wk ™ê^è•~°} ѨÙ~°∞+¨µÅÖ’ HõxÑ≤OK«^∞Œ . `≥Å¡ Hõg∞A
g∞^Œ #Å¡HÀ@∞ WÖÏ<Õ W`«~° |@ìÅ∞ ^èŒiOK«_»O giH˜ KåÖÏ W+¨ìO.
 áê¢}q^Œº 186
ÉÁQÆ∞æ QÆxÖ’ Z„~°~°OQÆ∞ q^Œ∞º`ü |Å∞ƒ#∞ ÃÑ@ì@O =Å¡
Ѩx"åiÖ’ JkèHõ"≥∞ÿ# ^≥|ƒÖÏ@Å∞ [~°∞QÆ∞`å~Ú. P‰õΩѨK«Û, hÅ=Ú
|Å∞ƒÅ∞ LѨÜ≥∂QÆO =Å¡ g~°∞ âßO`«OQÍ XHõiH˘Hõ~°∞ ã¨Ç¨Ü«∞O
KÕã¨∞‰õΩO\Ï~°∞. ã¨fiK«Ûù"≥∞ÿ# `≥Å¡x |>ìÅ∞ WO\˜Ö’ Z‰õΩ¯=QÍ
LѨÜ≥∂yOK«@O =Å¡ PÖ’K«#ÅÖÁ ã¨fiK«Ûù`«, â◊√^Œú`« =ã¨∞ÎOk.
Ç≤ Ï O^Œ ∞ =ÙÅ∞ N=∞Ǩ  q+¨ µ ‚ = Ù Ü≥ Ú Hõ ¯ PHÍ~åxfl,
Éèí∂+¨}ÏÅ#∞ J`«ºO`« ã¨∞O^Œ~°=ÚQÍ =i‚™êÎ~°∞. PÜ«∞# QÆQÆ# ã¨^Œ$â◊
"Õ∞Ѷ¨∞ =~°‚=Ú HõÅ"å_»x, Ñ‘`åO|~°^èŒ~°∞_»x Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ PÜ«∞##∞
''ã¨Ñ`‘ « =GO ã¨~ã° ~‘ ∞° ¿ÇÏHõ}∆ "£∞—— Jx `≥Å∞û‰õΩx `«=∞ ǨÏ$^ŒÜ∞« Hõ=∞ÖÏÅ
=∞^茺֒ ™ê÷Ñ≤OK«∞‰õΩx âßO`« =¸iÎ J~Úx ™êfiq∞x ^蕺xOz
ѨÓlOKÕ"å~°∞. D âßO`« =¸iÎx TÇ≤ÏOK«∞‰õΩx "å~°∞‰õÄ_®
âßO`«Ç¨Ï$^ŒÜ«ÚÖ∫`å~°∞.
8. =∂#gÜ«∞ q^Œ∞º`«∞Î Ü≥ÚHõ¯ K«=∞`å¯~°O
P`«‡`Õ[O Ü≥ÚHõ¯ ѨiK«Ü«∞O :
8.2 r=Ù_»∞ Dâ◊fi~°∞_»∞ XHõ¯>Ë#x "Õ^•O`«O K≥|∞`«∞Ok. HÍh
=∞#O =∞#∞+¨µºÅÖ’ Ѩ~°=∂`«‡ QÆ∞}ÏÅ Ö’@∞#∞ K«∂ã¨∞Î<åflO.
JO`Õ H ÍHõ âßG =K« < åÅ#∞ qâ◊ fi ã≤ O K« @ OÖË ^ Œ ∞ . =∞#O
`≥Å∞ã¨∞HÀ=eû#^Õq∞@O>Ë – =~°Î=∂# ã≤÷uÖ’#∞#fl =∞x+≤ c["≥∞ÿ`Õ,
Ѩ~°=∂`«∞‡_»∞ =$Hõ∆=Ú. =∂=¸Å∞QÍ c[=Ú, =$Hõ∆=Ú ã¨=∂#=∞x
J#ÖË=Ú. HÍh `«`åÎ fixfl|\˜ì K«∂¿ãÎ Jq ~Ô O_»∂ XHõ>.Ë `«=∞ L`åÊ^Œ<å
 áê¢}q^Œº 187
â◊ H ˜ Î x 㨠i QÍæ LѨ Ü ≥ ∂ yOK« H ˘#Hõ á È=@O =Å¡ =∞#∞+¨ µ ºÅ∞
=∂e#º=∞#ã¨∞¯Ö∫ `«∞<åfl~°∞. nx=Å¡ "å~°∞ qHÍ™êxfl á⁄O^ŒÖË~°∞.
giH˜ `«=∞ Ü≥ÚHõ¯ L`åÊ^Œ<å â◊H˜Î ZO`« HÍ"åÅO>Ë JO`«, Z@∞
HÍ"åÅO>Ë J>Ë ÃÑOK«∞‰õΩ<Õ ¿ãfiK«Ûù L#flk. =∞#ã¨∞û P`«‡ Ü≥ÚHõ¯
WO„kÜ«∞=Ú. =∞#ã¨∞û HÀiHõÅ#∞ ѨÙ\˜ìã¨∞ÎOk. XHõ ã¨÷Å=Ú#∞ ÖË^•
_èçb¡Ö’x HÀ@#∞ K«∂_®Å#fl HÀiHõ =∞#ã¨∞ûÖ’ HõÅQÆQÍ<Õ =∞#ã¨∞û
Ü≥ÚHõ¯ HõÅÊ<å â◊HÎ̃ P ã¨÷ÅO Ü≥ÚHõ¯ ÖËHõ P HÀ@ Ü≥ÚHõ¯ TǨ z„`åxfl
=∞# Hõà§◊ =ÚO^Œ∞ LOK«∞`«∞Ok. H˘kÌ ã¨=∞Ü«∞OÖ’<Õ =∞#ã¨∞ûÖ’#∞Oz
Jk J^Œ$â◊º=∞ø`«∞Ok. HÍh Wk |Å"≥∞ÿ# HÀiHõ J~Ú#>ˇ¡Â`Õ P HÀ@
Ü≥ÚHõ¯ TÇ¨Ï =∞#ã¨∞ûÖ’ |ÅѨ_»∞`«∞Ok. WKåÛùâ◊H˜Î J<Õ Z~°∞=Ù =Å¡
D TÇ¨Ï `«fi~°Ö’<Õ |ÅѨ_ç _èçb¡Ö’ L#fl Z„~°HÀ@#∞ ã¨Ê+¨ìOQÍ
=∞#ã¨∞Ö’<Õ ^Œi≈OK«QÅÆ ^Œ∞. JѨC_»∞ HÀ@‰õΩ ã¨O|OkèOz# Ѷ∞¨ x+¨"ì ∞≥ #ÿ
q+¨Ü«∂Å∞ TǨÏÖ’¡ `«=∞O`« `å=ÚQÍ =ã¨∂Î LO\Ï~Ú. |∞kú Ü≥ÚHõ¯
ã¨ÊK«Ûù`«#∞|\˜ì D TÇ≤ÏOz# q+¨Ü«∂ÅÖ’ KåÖÏ=~°‰õΩ x["≥∞ÿ#"Õ
J~Ú=ÙO\Ï~Ú.
=∞#∞+¨µºÅÖ’x âßs~°Hõ q^Œ∞º`«∞Î :qK«Hõ∆} =Å¡ P HÀiHõ#∞
ã¨Ñ¶¨bHõ$`«O KÕã¨∞HÀ=\ÏxH˜ =∞#ã¨∞ P~å@Ѩ_çáÈ`«∂ |Å=O`«OQÍ
`«# ^•iH˜ `≥K«∞Û‰õΩO@∞Ok. W^ŒO`å K«∂ã¨∞ÎO>Ë =∞#Ö’ Q˘Ñ¨Ê
„ѨuÉèÏ=O`«"∞≥ #ÿ JÜ«∞™ê¯O`« PHõ~¬° } xO_ç L#fl^Œx xã¨ûO^ÕÇϨ OQÍ
J~°ú=∞ø`ÀOk.
XHõ =ºH˜Î "≥~Úº=∞Ok`À `«ÅѨ_ç ÔQÅ=QÆÅQÆ@O J`«x
 áê¢}q^Œº 188
HõO_»|ÅO =Å¡ =∂„`«O HÍ^Œ∞. Jk J`«x P`«‡ |ÅO =Å¡
[~°∞QÆ∞`«∞Ok. =∞# âßsiHõ =∂#ã≤Hõ „H˜Ü«∂HõÖÏáêʼnõΩ ZO`«
q^Œ∞ºK«ÛùH˜Î Y~°Û=Ù`«∞O^À P q^Œ∞º`«∞Î`À XHõ ÃÑ^ŒÌ q∞Å∞¡#∞ #_çÑ≤OK«
=K«Ûx XHõ "≥^· ∞Œ º_»∞ ÖˇH¯õ Å∞"Õã≤ =∞s K≥áêÊ_»∞. z#fl Ñ≤ÅÅ¡ Ö’ ѨxKÕ¿ã
q^Œ∞`«∞Î XHõ Ô~·Å∞ WO[#∞#∞ #_»Ñ¨QÆÅ ™ê=∞~°úº=ÚOk. âßs~°Hõ
q^è∞Œ Å#∞ x~°fiÇ≤ÏOK«\ÏxH˜ =∂#ã≤Hõ q^Œ∞º`«∞ÖÎ ’ =¸_»= =O`«∞HõO\’
`«‰õΩ¯"Õ Y~°Û=Ù`«∞Ok. q∞ye#^•xÖ’ JkèHõ ÉèÏQÆO =∞# =∂#ã≤Hõ
HÀiHõÅ#∞ f~°∞Û‰õΩ<Õ „Ѩܫ∞`«flOÖ’ Y~°Û=Ù`«∞Ok.
Z=~°∞ ZÖÏ J#∞‰õΩO>Ë JÖÏ `«Ü«∂~°=Ù`å~°∞. nx
~°ÇϨ 㨺"Õ∞q∞@O>Ë =∞#ã¨∞û ZÖÏ HÀ~°∞‰õΩO>Ë HõÅÊ# JÖÏO\˜ =∂#ã≤Hõ
z„`åxfl z„uã¨∞ÎOk. HÀiHõ Ü≥ÚHõ¯ f„=`«#∞|\˜ì q^Œ∞º`ü ^è•~°Å∞
#Å∞"≥·Ñ¨ÙÖÏ qã¨ÎiOz J#∞‰õÄÅ "å`å=~°}Ïxfl ã¨$+≤ì™êÎ~Ú. D
„Ѩ Ü « ∞ `« fl O â◊ s ~åxH˜ HÍ^Œ ∞ . =∞#㨠∞ û‰õ Ω O^Œ x `åufi‰õ Ω Å∞
`≥Å∞ã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. f„="≥∞#ÿ WK«Ûù ÖËHáõ È`Õ Jk [~°QHÆ áõ È=K«∞Û. =∞#O
H˘O`«=∞Okx K«∂ã¨∂Î=ÙO\ÏO. "åà◊√§ =∂=¸Å∞ Ѩ#∞¡ ‰õÄ_® ã¨iQÍæ
K≥Ü∞« ºÖË~∞° . z#fl Ѩx KÕÜ∞« \ÏxH˜ ‰õÄ_® QÆO@Å ã¨=∞Ü«∞O Ѩ_∞» `«∞Ok.
J~ÚáÈÜ«∂Hõ ‰õÄ_® JÅã¨@H˜ QÆ∞Ô~·`å~°∞. qã¨∞QÆ∞Ѩ_»`å~°∞. =∞#O
WHõ¯_» J~°úO KÕã¨∞HÀ=eû# q+¨Ü«∞"Õ∞q∞@O>Ë giH˜ P ѨxKÕÜ«∞@O
W+¨ìOÖË^Œ∞. |Å=O`«=ÚQÍ ˆH=ÅO â◊s~°O`À J~Ú+¨ìOQÍ D Ѩxx
KÕã¨∞Î<åfl~°∞ ZÖÏ K≥Ü«∞ºQÆey`Õ JÖÏ KÕ^•ÌO Jx KÕ™êÎ~°∞.
<≥áÈeÜ«∞<£ UO K≥¿ÑÊ"å_»O>Ë 'Jã¨OÉèí==Ú J<Õ â◊|Ì=Ú
 áê¢}q^Œº 189
=¸~°∞öÅ xѶ¨∞O@∞=ÙÖ’ =∂„`«"Õ∞ LO@∞Ok— Jx. Wk q#\ÏxH˜
H˘OK≥O Juâ◊Ü≥∂H˜ÎQÍ JxÑ≤Oz<å WO^Œ∞Ö’ x[=ÚOk.
WK«Ûù P`«‡â◊H˜Îx L`«Ê#flO KÕã¨∞ÎOk =∞iÜ«Ú |∞kú ^•fi~å
^•xfl ã¨iQÍæ LѨÜ≥∂yOK«∞ ‰õΩO@∞Ok. JO^Œ∞=Å¡<Õ P`«‡#∞
ã¨~°fiâ◊H˜Î=∞~Ú Jx JO\Ï~°∞.
=∞#∞+¨µºÅ Ü≥ÚHõ¯ âßs~°Hõ q^Œ∞º`«∞Î :–
8.4 #Å¡ Ѩ~°^• ã¨Ç¨Ü«∞O`À q^Œ∞º`«∞Î#∞ „Ѩ`«ºHõ∆ ~°∂ѨOÖ’
J#∞Éèí=OÖ’H˜ `≥K«∞ÛHÀ=K«∞Û :–
XHõ pHõ\ ˜ QÆkÖ’ ‰õΩsÛ"Õã≤ ^•x "≥#Hõ #Å¡\ ˜ |@ì#∞
„"ÕÖÏ_»nÜ«∂e. H˘kÌ "≥Å∞QÆ∞xKÕÛ náêxfl ‰õΩsÛH˜ =ÚO^Œ∞"≥Ñ· Ù¨ H˘OK≥O
^Œ∂~°OÖ’ ÃÑ\Ïìe. nx "≥Å∞`«∞~°∞ ‰õΩsÛ g∞^Œ „"ÕÖÏ_»∞`«∞#fl QÆ∞_»¤g∞^Œ
Ѩ_»‰õÄ_»^Œ∞. pHõ\ ˜QÍ<Õ LO_®e.
D |@ì‰õΩ "≥#Hõ"≥·Ñ¨Ù =∞i"≥ÚHõ ‰õΩsÛÖ’ HÍh z#fl |Å¡
g∞^ŒQÍx ‰õÄ~ÀÛ"åe. WѨC_»∞ =∞# ~Ô O_»∞ KÕ`∞« efl #=∞㨯iOKÕO^Œ∞‰õΩ
ZÖÏ HõÅ∞ѨÙ`å"≥∂ JÖÏ ^ŒQÆæiH˜ KÕ~åÛe. #Å¡|@ì‰õΩ h KÕ`«∞ʼnõΩ
=∞^茺 XHõ J_»∞QÆ∞ Z_»O LO_®e. ‰õΩsÛ Ü≥ÚHõ¯ ÃÑ· JOK«∞‰õΩ XHõ
JOQÆ∞à◊O „H˜O^Œ∞QÍ KÕ`«∞Å∞ ÃÑ\˜ì KÕ`«∞efl <≥=∞‡kQÍ XHõ ^•x`À
XHõ\ ˜ ~åÑ≤_ç KÕã¨∂Î „Hõ=∞OQÍ "ÕQÍxfl ÃÑOKåe. „â◊^ŒúQÍ QÆ=∞x¿ãÎ D
~åÑ≤_Hç ˜ KÕ~Ú z=~° #∞Oz qkeOѨ٠KÕ¿ã@ѨC_»∞ XHõ `≥Å\¡ ˜ Ѩ^•~°Oú
nx #∞Oz ~å=@O HõxÑ≤ã¨∞ÎOk. JѨC_»Ñ¨C_»∞ „"Õà◊§g∞^Œ K«~°‡O
 áê¢}q^Œº 190
"≥∞~°=@O HõxÑ≤ã∞¨ OÎ >Ë, JѨC_»ÑC¨ _»∞ z#flz#fl xѨC~°=fiÅ∞ J@∞W@∞
~å=@O ~å=@O HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k. QÀà◊§ z=~°¡ "≥∞~°∞ѨÙ#∞ K«H¯õ QÍ K«∂\ÏxH˜
D ã¨∂÷Å"≥∞ÿ# Hõà◊§ "≥Å∞QÆ∞ ã¨iáÈ^Œ∞. JѨC_»Ñ¨C_»∞ HõO\˜ K«∂ѨÙ
`«QÆæ@O =Å¡ ‰õÄ_® nxx K«∂_»ÖËHõáÈ=K«∞Û. HÍh Hõhã¨O D q^Œ∞º`«∞Î
LOk J<Õ #=∞‡HõO HõeˆQ@O`«QÍ<≥·<å `«Ñ¨ÊHõ K«∂_»=K«∞Û,
PHõ~°¬} „áê}=Ú
XHõ K≥Hõ¯`À KÕã≤# =∞OK«Og∞^ŒHÍh ‰õΩsÛÖ’HÍh Ñ‘~î°O
"Õã∞¨ ‰õΩx ‰õÄ~ÀÛ"åe. g\˜H˜ W#∞Ѩ "Õ∞‰õΩÅ∞ |Ü«∞\˜H˜ ZHõ¯_® ÖˉΩõ O_®
K«∂ã¨∞HÀ"åe. nx=Å¡ â◊s~°O#∞Oz =KÕÛ q^Œ∞º`«∞Î „H˜OkH˜ „Ѩ=Ç≤ÏOz
<ÕÅÖ’H˜ "≥o§áȉõΩO_® LO@∞Ok. Jxfl q+¨Ü«∂Å∞ KåÖÏ *Ï„QÆ`«ÎQÍ
K«∂ã¨∞HÀ"åe. ÖËHáõ È`Õ â◊s~°OÖ’Oz „Ѩ=Ç≤ÏOKÕ q^Œ∞º`ÕÎ D ‰õΩsÛ#∞Oz
"Õ∞‰õΩÅ #∞Oz ÖË^• HÍà◊√§ „H˜OkH˜ LO_»@O =Å# u#flQÍ <ÕÅÖ’H˜
q^Œ∞º`ü „Ѩ"åǨÏO "≥o§áÈ`Õ U q+¨Ü«∂xfl =∞#O K«∂_»\ÏxH˜ U
„Ѩܫ∞`«flO KÕã¨∞Î<åfl"≥∂ ^•xfl Hõàϧ~å K«∂_»ÖË=Ú.
HÍà◊√§ ÃÑ#· ÃÑ@∞ì‰Ωõ x ‰õÄ~ÀÛ"åe. ~Ô O_»∞ KÕ`∞« Å∞ XHõ^•x`À
XHõ\ ˜ „"Õà§◊ Ö’H˜ áÈxzÛ ^ŒQ~æÆ Q° Í ÃÑ@∞ìHÀ"åe. ~Ô O_»∞ KÕ`∞« Å∞ ^ŒQ~æÆ Q° Í
HõeÑ≤ LO_®e. J~°KÕ`«∞Å =∞^茺 H˘OK≥O MÏmQÍ LOK«∞HÀ=K«∞Û. XHõ
xq∞+¨O áê@∞ J~°KÕ`«∞Å∞ „"Õà◊§ z=~°∞¡ XHõ^•x`À XHõ\ ˜ QÆ\ ˜ìQÍ
HõeÑ≤ LOKåe. `«~∞° "å`« KÕ`∞« efl ^ŒQ~æÆ Q° Í JÖÏ<Õ LOz „"Õà§◊ x =∂„`«O
Z_»OKÕã≤ LOK«O_ç. WÖÏ KÕÜ∞« _»O =Å¡ „"Õà§◊ Ö’ HõOѨ#Å∞ "åºÑ≤™êÎ~Ú.
 áê¢}q^Œº 191
Jq XHõ^•x`À XHõ\ ˜ ^Œ∂~°O HÍ`«=Ù. ZѨC_≥·`Õ h=Ù g\˜ PHõ~°¬}x
ÉèíOQÆO KÕã≤ Z_»O KÕ™êÎ"À =∂#gÜ«∞ q^Œ∞º`ü PHõ~°¬} HÍ~°}OQÍ
„"Õà◊√§ =}Hõ@O "≥Ú^ŒÖˇ_»`å~Ú. D J#∞Éèí"åxfl KåÖÏ `ÕeHõQÍ
á⁄O^Œ=K«∞Û.
3). h\˜ ~°∞z =∂~°@O:– XHõ |Å¡g∞^Œ 2 QÍ¡ã¨∞Ö’¡ hà◊√§
xOÑ≤ ÃÑ@∞ìHÀ"åe. JO^Œ∞Ö’x XHõ QÍ¡ã¨∞Ö’ „"Õà◊§ H˘ã¨Å∞=ÚOz 4
ÖËHõ 5 xq∞ëêÅáê@∞ LOz h KÕu^•fi~å hÖ’x q^Œ∞ºâ◊ÛHù Θ D h\˜Ö’H˜
"≥à’ÎOk J<Õ ÉèÏ=# KÕÜ«∞=Öˇ#∞. `«~°∞"å`« K«Hõ¯\˜ „QÆÇ≤ÏOѨ٠â◊H˜Î
L#fl =ºH˜Îx Ñ≤ez D Ô~O_»∞ QÍ¡ã¨∞ÅÖ’x h\˜x K«∂Ñ≤OK«∞. ÖË^•
Ô~O_çO\˜#∞Oz H˘OK≥O H˘OK≥O h\˜x „`åQÆ=K«∞Û. P =ºH˜Î Ph\˜Ö’
LO_Õ "≥ ∞ ~° ∞ Ѩ Ù =∞iÜ« Ú ~° ∞ K« ∞ ÅÖ’ L#fl `Õ _ ®x "≥ O @<Õ
K≥ѨÊQÆÅ∞QÆ∞`å_»∞.
4). K«„HÍÅÖ’ Hõ^ŒeHõ:– XHõ QÀàÏHÍ~°OQÍ L#fl |Å¡‰õΩ
<åÅ∞QÆ∞"≥·Ñ¨ÙÖÏ ‰õΩsÛÅ∞"Õã≤ =ÚQÆ∞æiHõO>Ë `«‰õΩ¯= H͉õΩO_® U_»∞QÆ∞i
HõO>Ë Z‰õΩ¯= H͉õΩO_® ‰õÄ~ÀÛ"åe. P ã¨Å÷ =Ú xâ◊≈|ÌOQÍ#∂, `«‰Ωõ ¯=
"≥Å∞`«∞~°∞`À LO_®e. XHõ ~°≠Ï=Ú ~å„u QÆ_Kç åHõ ã¨=∞Ü«∞O =∞Ozk.
JO^Œ~°∂ âßO`« =∞#ã¨∞¯Öˇ· HÍà◊√§ ÃÑ·# ÃÑ@∞ì‰õΩx ‰õÄ~ÀÛ"åe.
|Å¡=∞^躌 Ö’ XHõ #Ö¡ aO^Œ∞=Ùx KÕã≤ JO^Œ~∂° "åà◊§ ^Œ$+≤xì ^•xg∞^Œ
LOKåe.. UHÍ„QÆ`«`À K«∂_®e. XHõi KÕ`«∞Å XHõ~°∞ HõeÑ≤ Ѩ@∞ì‰õΩx
JO^Œ~°∂ KÕ`«∞Å#∞ |Å¡ z=~°QÍ LOKåe. JO^Œ~°∂ `«=∞ KÕ`«∞Å#∞
HõeÑ≤ K«„HõOÖÏQÍ Ñ¨@∞ìHÀ"åe. aO^Œ∞=Ù g∞^Œ „ѨâßO`« z`«ÎO`À
 áê¢}q^Œº 192
UHÍ„QÆ`«`À ^Œ$+≤ìx LOK«@O=Å¡ XHõ q^Œ∞º`ü ^è•~° „Ѩ=Ç≤ÏOK«@O
"≥Ú^ŒÖ∫`«∞Ok. K«„HÍHÍ~°OQÍ ‰õÄ~°∞Û#fl "åiKÕ`«∞ÅÖ’Oz =∞iÜ«Ú
â◊s~°OÖ’x q∞QÆ`å ÉèÏQÍÅÖ’ ã¨#flx Hõ^ŒeHõÅ#∞ QÆ=∞xOK«=K«∞Û.
8.5 xs˚ = =㨠∞ Î = Ùʼnõ Ω r=O Hõ e yOK« ∞ @ó– =_ç e # Ô ~ O_» ∞
ѨO_»¡#∞HÍh, ѨÙ=ÙfieflHÍh fã¨∞HÀ. JO^Œ∞Ö’ ѨsHõ∆ HÀã¨O XHõ^•xx
"Õ̂~ Z=i=^ŒÌ<≥·<å LOz Ô~O_»= ^•xfl h =^ŒÌ LOK«∞HÀ. Ô~O_»= =ºHÎ̃
^•xfl ZHõ¯_» HÍ"åÅO>Ë JHõ¯_» ÃÑ@∞ìHÀ=K«∞Û. Ô~O_»= =ã¨∞Î=Ù#∞ h
^ŒQ~æÆ ° ÃÑ@∞ì‰Ωõ x nxÖ’ r=O HõÅ∞æ`ÀOk J<Õ ÉèÏ=#`À UHõ„QÆ ^Œ$+≤`ì À
K«∂ã¨∂Î=ÙO_»∞. Dq^èŒOQÍ KÕã≤# `«~°∞"å`« Ô~O_»= =ºH˜Î=^ŒÌ#∞#fl
=ã¨∞=Î Ù ‰õΩo§áÈ=@O QÆ=∞xOK«=K«∞Û. HÍh h ^ŒQ~æÆ ∞° #fl =ã¨∞=Î Ù ‰õΩà◊§^Œ∞.
WOHÍ f„=OQÍ K«∂_»QÆey`Õ ZO_»∞`«∞Ok.
„áê<£ûÖ’x É’~À¤ #QÆ~°OÖ’ D q+¨Ü«∂xH˜ ã¨O|OkèOz
KåÖÏ J<Õfi+¨} [iyOk. JHõ¯_» XHõ ¢ã‘Î `«#֒ѨŠZ‰õΩ¯= q^Œ∞º`ü
PHõ~°¬}#∞ ѨÙ\˜ìOzOk. Pq_» U =ã¨∞Î=Ù g∞^Œ ^Œ$+≤ì=ÙOz`Õ P
=ã¨∞Î=Ù ZѨÊ\˜H© áê_»ÜÕ∞ºkHÍ^Œ∞. ˆH=ÅO Ѷ¨Å=ÚÅ∞, ѨÙ=ÙfiÅg∞^Œ
HÍHõ K«xáÈ~Ú# HõѨÊÅ∞, ‰õΩO^Õà◊√§, KÕѨÅ∞ "≥Ú^ŒÅQÆ∞ "å\˜ â◊"åÅ
g∞^Œ ‰õÄ_® D ѨsHõ∆ KÕÜ«∞|_çOk. ã¨∂Hõ; ^Œ~°≈Hõ Ü«∞O„`åÅ`À
H˘xfl"å~åÅáê@∞ P â◊"åÅg∞^Œ ѨsHõ∆ [iyOk. HÍh "å\˜Ö’
‰õΩo§áÈÜÕ∞ ÅHõ∆}O XHõ¯\˜‰õÄ_® HõxÑ≤OK«ÖË^Œ∞. KåÖÏ ‰õΩo§áÈ~Ú#
=ã¨∞Î=ÙÅ∞ P"≥∞ =ÚO^Œ∞ LOz`Õ "å\˜#∞Oz ѨÙ~°∞QÆ∞Å∞ |Ü«∞\˜H˜
=KÕÛq. Pq_» ^Œ$+≤ì"å\˜g∞^Œ fHõ∆}OQÍ Ñ¨_Õã¨iH˜ Jq K«xáÈÜÕ∞q.
 áê¢}q^Œº 193
5). „"ÕÖÏ_Õ =ã¨∞Î=Ù#∞ TѨ@Oó– ã¨∂k Ü≥ÚHõ¯ ~°O„^èŒOÖ’
^•~åxfl ^Œ∂iÛ nxfl WO\˜HõѨC‰õΩ D ã¨∂k =∞^茺֒ =KÕÛ@∞ìQÍ ÃÑ\ì̃
„"ÕÖÏ_»nÜ«∂e. D QÆkÖ’H˜ QÍe ~å‰õΩO_® K«∂ã¨∞HÀ"åe. D ã¨∂kH˜
=¸_»∞ J_»∞QÆ∞Å ^Œ∂~°OÖ’ h=Ù ‰õÄ~˘Ûx ^•hg∞^Œ ^Œ$+≤ìx ÃÑ\Ïìe.
H˘OK≥O¿ãѨ\ ˜H˜ P ã¨∂kÖ’ Hõ^ŒeHõ ~å=@O "≥Ú^ŒÖˇ· U"≥·Ñ¨Ù‰õΩ
HÍ"åÅO>Ë P "≥·Ñ¨Ù‰õΩ Jk TQÆ_»O "≥Ú^ŒÖ∫`«∞Ok. "≥Å∞QÆ∞`«∂#fl
„H˘"˘fiuÎ#∞ ‰õÄ_® W^Õ~°HõOQÍ =∂#= q^Œ∞º`ü P^è•~°OQÍ
HõkeOK«=K«∞Û.
7). r= [O`«∞=ÙÅ g∞^Œ „Ѩu|O^èŒHõOó– ~å=∂Ü«∞}OÖ’
ÅHõ;}∞_»∞ XHõ w`«#∞ wz"≥o`Õ D w`«Ö’ѨÖË ã‘`« x~°ƒùÜ«∞OQÍ
L#fl^Œx „"åâß~°∞. ~å=}∞_»∞ ã‘`#« ∞ Z`«∞‰Î Ωõ x "≥à§◊ \ÏxH˜ =zÛ#ѨC_»∞
P ˆ~Y#∞ ^•@ÖËHõ aHõ∆QÍ_ç ~°∂ѨOÖ’ "≥∂ã¨yOz ã‘`«#∞ D w`«
^•\˜ |Ü«∞\˜H˜ =KÕÛ@∞ì KÕÜ«∞=eû =zÛOk. WÖÏO\˜ q^Œ∞º`ü`À
‰õÄ_ç# ˆ~YÅ∞ Z=Ô~·<å wÜ«∞=K«∞Û. HÍh nx „ѨÉèÏ=O P w¿ã =ºH˜Î
Ü≥ÚHõ¯ =∂#ã≤Hõ |ÅOg∞^Œ P^è•~°Ñ¨_»∞O@∞Ok. Éèí∂q∞g∞^Œ ÉÁQÆ∞æ`À
QÆ∞O„_»OQÍ XHõ w`«#∞ y~Úº. w¿ã@ѨC_»∞ ˆ~Yg∞^Œ h q^Œ∞º`«∞Î`À
‰õÄ_ç# HÀiHõ#∞ ã¨=∞#fiÜ«∞Ѩ~°K«∞. WѨC_»∞ `«=∂ëê#∞ K«∂_»=K«∞Û.
J@∞"≥·Ñ¨Ù #∞Oz "≥àı§ p=∞Å∞, W`«~° z#fl „áê}∞ʼnõΩ D ˆ~Y Jyfl
QÀà◊OÖÏQÍ LO@∞Ok.
Wq ˆ~Y ^ŒQÆæ~°‰õΩ "≥o§ "≥#H˜¯ =∞~°Å∞`å~Ú. U^≥·<å XHõ
z#fl ѨÙ~°∞QÆ∞ K«∞@∂ì~å w`« w¿ãÎ Jk |Ü«∞\˜H˜ ~åÖËHõ ֒ѨÖË u~°∞QÆ∞`«∂
 áê¢}q^Œº 194
=ÙO@∞k. JѨC_»∞ ^•xH˜ |Ü«∞\˜H˜ ~å=\ÏxH˜ =∂~°æOÖËHõ Jk
J~°KÕuÖ’ „áê}ÏÅ∞ ÃÑ@∞ìH˘x ™êǨÏã¨O`À JuHõ+¨ìO`À ^•@∞`«∞Ok.
P q^èŒOQÍ |Ü«∞\˜H˜ =KåÛHõ Jk Ñ≤zÛ^•xÖÏQÍ QÍÉèí~åQÍ
J~ÚáÈ=@O =∞#O QÆ=∞xOK«=K«∞Û.
8. á¶⁄\’ fÜ«Ú@ : á¶⁄\’#∞ f¿ãO^Œ∞‰õΩ "å_Õ =∞Oz ¿Ñ¡@∞
=ÙO@∞Ok. Wq "≥Å∞`«∞~°∞#∞ Hõà§◊ HõO>ˇ Z‰õΩ¯= ã¨Ê+¨Oì QÍ „QÆÇÏ≤ ã¨∞OÎ k.
|Ü«∞\˜ "≥Å∞`«∞~°∞ ֒ѨeH˜ U =∂„`«O Ѩ_»‰õΩO_® =ÙO_Õ XHõ pHõ\ ˜
QÆkÖ’H˜ "≥o§ XHõ á¶⁄\’ ¿Ñ¡@∞x fã¨∞‰õΩx ^•xx `≥iz Ô~O_»∞
xq∞ëêÅáê@∞ ^•xg∞^Œ J~°KuÕ x ÃÑ\Ïìe. `«~åfi`« ¿Ñ@¡ ∞#∞ *Ï„QÆ`QΫ Í
=¸ã≤ á¶⁄\’„QÍѶ~¨ ü KÕ`« nxx Hõ_yç OKåe. ^•x g∞^Œ J~°KuÕ Ü≥ÚHõ¯
„ѨHÍâ◊Ѩ٠z„`«O á¶⁄\’Ѩ_ç =ÙO@∞Ok.
9. ^Œ_çÑ≤OK«@O : Z=Ô~·<å XHõ =ºH˜Î U^≥·<å XHõ ѨxÖ’
x=∞QÆfl=∞~Ú L#flѨC_»∞, xâ◊≈|úOQÍ J`«xH˜ `≥eÜ«∞‰õΩO_®, J`«x
"≥#∞Hõ#∞O_ç, J`«x "≥∞_» "≥#∞Hõ ÉèÏQÆO QÍx, gѨ٠g∞^ŒQÍx ^Œ$+≤ìx
xeÑ≤ P"Õâ◊OQÍ J`«xx ɡkiã¨∞Î#@∞¡QÍ ÉèÏ=# K≥Ü«∂ºe. P =ºH˜Î
ZO`« J`«º=ã¨~° ѨxÖ’ x=∞QÆfl=∞~Ú =Ù<åfl, J`«x UHÍ„QÆ`« ÉèíQÆfl=Ú
J=Ù`«∞Ok. P ™ê÷#OÖ’ J`«#∞ ÉèÜ í ∞« O`À "≥#H˜¯ uiy `«Ñʨ Hõ K«∂™êÎ_∞» .
8.6. PÖ’K«#Å#∞ ã¨$+≤O ì K«∞@ : XHõ =ºH˜xÎ â◊s~åxfl =^Œ∞Å∞QÍ=ÙOz
âßO`«z`«ÎO`À h Z^Œ∞@ ‰õÄ~ÀÛ=∞<åe. ZÖÏO\˜ PÖ’K«#Å∞ P
=ºH˜Î =∞ã≤Î+¨¯OÖ’ HõeyOKåÅx J#∞‰õΩO@∞<åfl"À, JÖÏO\˜ ÉèÏ=#Å
 áê¢}q^Œº 195
„Ѩ"åǨxfl J`«x =∞ã≤Î+¨¯O ÅHõ∆ ºOQÍ ÃÑ@∞ìH˘x ѨOÑ≤OK«∞. hÖ’x
q^Œ∞º`«∞Î J`«x =∞#ã¨∞ûÖ’H˜ „Ѩ"ÕtOz JÖÏO\˜ PÖ’K«#ÖË J`«xÖ’
‰õÄ_® HõÅ∞æ`å~Ú. Z=i =∞#Ãã·`Õ KåÖÏ K«OK«ÅOQÍ, Hõiî#OQÍ
LO@∞O^À, "å~°∞ D ÉèÏ"åÅ#∞ ѨÓiÎQÍ „QÆÇ≤ÏOK«ÖË~°∞. HÍx KåÖÏ
=∞@∞‰õΩ ã¨ÑŨ¶ `« HõÅ∞æ`∞« Ok. P =ºH˜xÎ J_çy#ѨC_»∞ J`«x =∞#ã¨∞ûÖ’
Hõ e æ # PÖ’K« # Å∞ h=Ù „¿Ñˆ ~ Ñ≤ O z# PÖ’K« # `À Hõ Å =\Ïxfl
JOwHõi™êÎ_»∞.
Wk ™ê^è•~°} q^Œ∞º`ü Ü≥ÚHõ¯ q+¨Ü∞« O. nxHÀã¨O ZÖÏO\˜
„Ѩ`ÕºHõ tHõ∆} J=ã¨~°OÖË^Œ∞. XHõ"Õà◊ hÖ’x q^Œ∞º`ü KåÖÏ |ÅOQÍ
=ÙO_ç=ÙO>Ë Z^Œ∞\˜"åi PÖ’K«#Å#∞ ã¨Ê+¨ìOQÍ „¿Ñˆ~Ñ≤OK«QÆÅ=Ù.
hÖ’x q^Œ∞º`«∞Î |ÅÇ‘Ï#OQÍ =ÙO_ç=ÙO>Ë „¿Ñ~°} Ü≥ÚHõ¯ Ѷ¨e`«O
Jã¨OѨÓ~°O‚ QÍ =ÙO@∞Ok. JÉèϺã¨O =ÖË¡ D â◊HxΘ ÃÑOK«∞HÀ=K«∞Û.D
â◊H˜Î ÃÑ~°QÆ@O =Å¡ rq`«=Ú „ѨHÍâ◊=O`«=ÚQÍ =ÙO@∞Ok.
Éè’[#O Ü≥ÚHõ¯ PO`«iHõ Ѩq„`«`« :
Ç≤ÏO^Œ∂ ^èŒ~°‡OÖ’ u#@O – `åQÆ\ÏxH˜ ã¨O|OkèOz#
JO@∞, ™⁄O@∂ ÖÏO\˜q qâı+¨"≥∞ÿ# „áê^è•#ºO Hõeæ LO\Ï~Ú.
Ѩq„`«"∞≥ #ÿ =º‰õΩÅÎ KÕ`ÀÎ KÕÜ∞« |_ç# Éè’[<åxfl „H˜O^Œ Ñ‘@g∞^Œ ‰õÄ~°∞Ûx
ã‘fiHõiOK«@O J<Õ âß„ã‘ÎÜ«∞ Ѩ^Œúux =∞#O ѨiǨã¨O KÕã≤, |∂@∞¡
"Õã∞¨ ¯x ‰õΩsÛÖ’¡, |Å¡g∞^Œ =O@HÍÅ∞ ÃÑ@∞ì‰Ωõ x Ç‘Ï# ã¨fiÉèÏ=O HõÅ"å~°∞
=O_ç# =O@#∞ u#@O ã¨Éèíº`å zǨÏflOQÍ QÆ∞iÎOK«|_»∞`«∞#flk.
 áê¢}q^Œº 196
WÖÏO\˜ Éè’[#O Ü≥ÚHõ¯ QÆ∞ѨΠ~°∂ѨO â◊s~°O g∞^Œ =∞#ã¨∞û g∞^Œ
`å=∞ã≤Hõ „ѨÉèÏ"åxfl Hõeæã¨∞ÎOk. g\˜ ^Œ∞+¨Êi}Ï=∂Å#∞ =∞#∞+¨µºÅ∞
`«~åfi`« J#∞ÉèíqOKåeû =ã¨∞ÎOk.
8.7 „Ѩu =ºHÎ̃ Ü≥ÚHõ¯ Éè’[# áê„`«Å∞ q_çq_çQÍ ÃÑ@∞ìHÀ=@O
=∞Oz Ѩ^Œúu.
8.8 KÕ`∞« Å∞, "≥∂ǨÏO Hõ_∞» H˘¯x PǨ~åxfl ã‘fiHõiOKåe, nx=Å¡
"å~˘Ö’ KÕi=Ù#fl ^Œ∞~åƒù=#Å∞ ^Œ∂~°=∞ø`å~Ú. á⁄~Úº ^ŒQÆæ~°QÍ
Ñ‘@g∞^Œ ‰õÄ~°∞Ûx Éè’[#O KÕÜ«∞@O =Å¡ JHõ¯_ç "Õ_ç=Å¡ =∞#Ö’x
^Œ∞~åƒù"åÅ∞ KåÖÏ=∞@∞‰õΩ ^Œ∂~°=∞ø`å~Ú. |@ìÅg∞^Œ=ÙO_Õ =ÚiH˜
Éè’[#O g∞^Œ Ѩ_»‰õΩO_® K«∂ã¨∞HÀ"åe. JO^Œ∞=ÖË¡ gÖˇ·#O`« `«‰õΩ¯=
|@ìefl Éè’[#O KÕ¿ã@ѨC_»∞ "Õã¨∞HÀ"åe. ‰õÄ~°∞Û<Õ ã¨÷ÅO â◊√„ÉèíOQÍ
LO_®e. =_ç¤OKÕ"å~°∞ ‰õÄ_® =O@HÍÅ#∞ gÖˇ·#O`« =~°‰õΩ KÕ`ÀÎ
`åHõ~å^Œ∞. g\˜h „^Œ= Ѩ^•~å÷Å#∞ =∂\˜=∂\˜H© =Ú@∞ìHÀ=@O
"å\˜Ö’ KÕ`«∞Å∞, „"Õà◊¥§ =ÚOK«@O =∞Ozk HÍ^Œ∞. ZO^Œ∞HõO>Ë
á⁄_çQÍ L#fl Ѩ^•~å÷ÅHõO>Ë „^Œ= Ѩ^•~å÷Å∞ q^Œ∞º`«∞Î#∞ KÕu#∞Oz
KåÖÏ `«fi~°QÍ „QÆÇ≤Ï™êÎ~Ú.
Éè’[#O Ü≥ÚHõ¯ KåÖÏ ~°HÍÅ „ѨÉèÏ"åefl =∞# WKåÛùâ◊H˜Î
^•fi~å ^Œ∂~°O KÕã∞¨ HÀ=K«∞Û. HõOK«OÖ’ Jhfl =_çO¤ KåHõ KÕuÖ’ H˘OK≥O
h~°∞ fã¨∞‰õΩx HõOK«O K«∞@∂ì`å „uÑ≤Ê XHõ xq∞+¨O Hõà◊√§ =¸ã¨∞H˘x
D PǨ~åxfl Ѩ~=° ∂`«‡‰õΩ ã¨=∞~°Ê} KÕã∞¨ ‰õΩO@∂ =∞#ã¨∞ûÖ’<Õ „áê~°#÷
 áê¢}q^Œº 197
K≥Ü«∂ºe. ''F „ѨÉè’! D Éè’[#O g∞‰õΩ ã¨=∞iÊã¨∞Î<åfl#∞. nxx
Ѩq„`«OQÍ, J=∞$`«=∞Ü«∞OQÍ KÕÜ«∞O_ç—— Jx Hõà◊√§ `≥iz h „áê~°÷#
ã‘fiHõiOK«|_ç#^Œx qâ◊fiã≤OK«∞. WѨC_»∞ D PǨ~°OÖ’ ÖÏÉèíHõ~°"≥∞ÿ#
QÆ∞}ÏÖË L#fl@∞¡QÍ qâ◊fiã≤OKåe. x["≥∞ÿ# ǨÏ$^ŒÜ«∞O`À ÉèíQÆ=O`«∞_çfl
„áêi÷Oz PǨ~°O Ѩq„`«OQÍ, J=∞$`«=∞Ü«∞OQÍ =Ù#flk J<Õ ÉèÏ=#
KÕã≤# `«~åfi`« Éè’[#O KÕÜ«∂e, nx=Å¡ ^•xÖ’x ǨxHõ~° QÆ∞}ÏÅ∞
#t™êÎ~Ú. JO`ÕQÍHõ P~ÀQƺ „Ѩ^ŒOQÍ LO@∞Ok.
[_»=ã¨∞Î=ÙÅ g∞^Œ „ѨÉèÏ=O :–
8.9 JÜ«∞™ê¯O`« q^Œ∞º`ü ^è•~°Å∞ =$H∆ÍÅ∞ =∞iÜ«Ú K≥@¡ g∞^Œ
KåÖÏ Pâ◊Û~°ºHõ~°"≥∞ÿ# „ѨÉèÏ"åxfl K«∂Ñ≤™êÎ~Ú. Ѩiâ’^茉õΩÅ∞ ֒ǨÏѨÙ
[Öˇ_¡ » ^•fi~å =$H∆ÍʼnõΩ, h\˜^•fi~å ѨO@á⁄ÖÏʼnõΩD q^Œ∞º`«∞Î Ü≥ÚHõ¯
ã¨Ç¨Ü«∂xfl JOkOKå~°∞. ^•x =Å¡ K≥@∞¡ q∞QÆ`å "å\˜HõO>Ë UѨÙQÍ
ÃÑiQÍ~Ú, P á⁄ÖÏÅ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ, ѨO@ kQÆ∞|_ç KåÖÏ ÉÏQÍ =ÙOk.
D ѨsHõ#∆ ∞ [iÑ≤# "≥^· ∞Œ ºÅ∞ `«=∞ Ѩiâ’^è#Œ #∞ ~ÚO`«\ `˜ À PѨ‰Ωõ O_®
Hõiî<åu Hõiî#"≥∞ÿ# ~ÀQÍÅ#∞‰õÄ_® JÜ«∞™ê¯O`«â◊H˜Î`À=Ù#fl h\˜x
„`åyOK«@O ^•fi~å ÉÏQÆ∞ KÕÜ∞« =K«∞Û#x ~°∞A=Ù KÕâß~°∞. z#fl Ñ≤ÅÅ¡
"≥∞_»Ö’ q^Œ∞º^•xfi`«"≥∞ÿ# ~åyfQÆÖËHõ `åÜ≥∞`«∞ÎHõ\ ˜ì áêÅѨà◊√§
=KÕÛ@ѨC_»∞ Ñ≤šʼnõΩ HõeˆQÉÏ^èŒ, =∞i JÖÏO\˜ ~Ú`«~° Ñ≤Å¡Å
~ÀQÍÅ#∞ ÉÏQÆ∞ KÕâß~°∞. D „Ѩܫ∂QÍxfl "å~°∞ "≥∂\Ï~°¡Ö’"å_Õ
`ÕeHõ~Ú# =∂=¸Å∞, =∂ÔQfl\ò Ü«∞O„`«O ã¨Ç¨Ü«∞O`À KÕâß~°∞.
 áê¢}q^Œº 198
U á⁄ÖÏÅÖ’ Ô ~ · ` « ∞ Å∞ "åi áêHõ e fl "Õ ã ¨ ∞ ‰õ Ω x
x"åã¨O=ÙO\Ï~À, ÖËHõ JѨC_»Ñ¨C_»∞ =zÛ ‰õÄ~°∞ÛO\Ï~À, ^•x
K« ∞ @∞ì „ Ѩ H õ ¯ Å á⁄ÖÏÅ∞ KåÖÏ ÉÏQÆ ∞ O\Ï~Ú. U"≥ · < å K≥ @ ∞¡
=Ú_»∞K«∞‰õΩáÈ~Ú K«xáÈÜÕ∞ Ѩiã≤÷`«∞Ö’¡ =Ù<åfl, ÖËHõ ZO_çáÈ`«∞#fl
K≥@∞¡ „H˜O^Œ =∞#∞+¨µºÅ∞ Ѩâ◊√=ÙÅ∞ x"åã¨O =Ù#fl@¡~Ú`Õ, Jq
H˘kÌ~ÀAÖ’¡<Õ H˘`«Î zQÆ∞à◊√§ `À_»∞QÆ∞`å~Ú.
8.10 P_»"åà◊√§ ZHõ¯_≥·<å #QÆÅ∞ ^èŒiOK«\ÏxH˜ W+¨ìѨ_»`å~°∞.
"å\˜=Å# "åi ™œO^Œ~°ºO ‰õÄ_® ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞Ok. q*Ï˝#âß„ã¨ÎO Uq∞
K≥ѨÙÎO^ŒO>Ë "åÜ«Ú=Ù`Àáê@∞ PHÍâ◊ q^Œ∞º`ü Ü≥ÚHõ¯ XHõ ^è•~°‰õÄ_®
„Ѩ=Ç≤Ïã¨∂Î =ÙO@∞Ok. WO^Œ∞Ö’ =∞#∞+¨µºÅ áÈ+¨} KÕ¿ã XHõ Q˘Ñ¨Ê
QÆ∞}O =ÙOk. ^è•`«∞=ÙÅÖ’ q^Œ∞º`«∞Î#∞ PHõi¬OKÕ QÆ∞}O=ÙOk.
ã¨∂÷Å, ã¨∂H∆͇ŠÉèË^ŒO D PHÍjÜ«∞ q^Œ∞º`«∞ÎÖ’ ‰õÄ_®
=ÙO@∞Ok. W#∞=Ú W`«Î_ç=O\˜ ֒ǨÏ=ÚÅ∞ Ü≥ÚHõ¯ K«=Hõ`«#=Ú
"å\˜ ~°OQÆ∞, ~°∂Ѩ=Ú =Å¡ HÍHõ, "å\˜ÜÚ≥ Hõ¯ ã¨∂Hõ∆ ‡"≥∞#ÿ LѨÜ∂≥ QÆÑ_¨ Õ
PHÍjÜ«∞ q^Œ∞º`«∞Î „Ѩ"åǨxfl „QÆÇ≤ÏOK«∞‰õΩ<Õ QÆ∞}O g∞^Œ P^è•~°Ñ¨_ç
LOk. JÖÏHÍHõáÈ~Ú#@¡~Ú`Õ W#∞=Ú Ü≥ÚHõ¯ LѨÜ∂≥ QÆ=Ú, "å_»∞Hõ
Z‰õΩ¯= HÍ|\˜ì, "≥O_çHõO>ˇ W#∞=Ú qÅ∞= Z‰õΩ¯=QÍ LO_Õk. HÍx
PHÍjÜ«∞ q^Œ∞º`ü „Ѩ"åÇ¨Ï „QÆǨÏ}â◊H˜Î "≥O_çH˜ Z‰õΩ¯= HÍ|\˜ì ^•x
qÅ∞= W#∞=ÚHõO>ˇ Z‰õΩ¯=QÍ =ÙO@∞Ok. |OQÍ~°O HõO>ˇ xÔHÖò
֒ǨÏO Ü≥ÚHõ¯ Ys^Œ∞ Z‰õΩ¯=. ZO^Œ∞HõO>ˇ Wk |OQÍ~°O HõO>ˇ
Z‰õΩ¯= "≥∞~°∞Ѩ٠Hõey =ÙO@∞Ok. "≥O_ç =∞iÜ«Ú |OQÍ~°O, PHÍâ◊O
 áê¢}q^Œº 199
#∞Oz =zÛ ã¨∂Hõ∆ ‡ q^Œ∞º`«∞Î#∞ PHõi¬™êÎ~Ú. "≥O_ç =Å¡ K«Å¡^Œ#=Ú,
QÍOcè~°º=Ú =∞iÜ«Ú <≥=∞‡k`«#=Ú HõÅ∞QÆ∞`«q. „ã‘ÎÅÖ’ HÍ=∞â◊H˜Î
`«QÆ∞æ@‰õΩ "≥O_ç PÉèí~°}ÏÅ∞ ^èŒiOK«=Åã≤ =ÙO@∞Ok. HÍà◊§H˜ "≥O_ç
Hõ _ ç Ü « ∂ Å∞ ^è Œ i Oz "≥ · ^ è Œ = º "≥ Ú Ok# „ã‘ Î Å ∞ "åi Ѩ f `åfixfl
~°H˜∆OK«∞‰õΩO\Ï~°∞. Éèí~°ÎÅ∞ Ѩ~°^Õâ◊OÖ’=Ù#fl „ã‘ÎÅ∞ ‰õÄ_® "≥O_ç
PÉèí~°}ÏÅ∞ ^èŒiOK«∞@ =Å# gi =∞#ã¨∞û âßO`«OQÍ =ÙO@∞Ok.
|OQÍ~°=Ú L`åûǨxfl, HÍOux "≥∞~°∞ѨÙ#∞ Hõeyã¨∞ÎOk. "≥ÚǨÏ=Ú
g∞^Œ K«Hõ¯\˜ "≥∞~°∞ѨÙ#∞(PHõ~°¬}#∞) „Ѩu „ã‘Î W+¨ìѨ_»∞`«∞Ok.
JO^Œ∞H˘~°‰õΩ =Ú‰õΩ¯H˜, K≥=ÙÅH˜ PÉèí~°}ÏÅ∞ ^èŒiOK«@O =∞Ozk.
K≥=ÙÅ „H˜Ok ÉèÏQÆOÖ’ |OQÍ~åxfl ^èiŒ OKåe. nx=Å¡ Hõ}`«, |∞QÆÅæ Ö’
=ÙO_Õ HõO_»~åÅH˜ D |OQÍ~°O `«QÆ∞Å∞`«∂ LO@∞Ok. K≥=ÙʼnõΩ ÃÑ·
ÉèÏQÆOÖ’ |OQÍ~åxfl ^èŒiOK«@O =Å# Wk "≥∞^Œ_»∞‰õΩ ã¨O|OkèOz#
HõO_»~åÅ#∞ `å‰õΩ`«∂ =ÙO@∞Ok. nx=Å# "≥∞^Œ_»∞Ö’ K«Å#=Ú
HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok. ^è•`«∞=ÙÅ∞ PHÍâ◊O #∞O_ç LѨÜ∂≥ QÆH~õ "° ∞≥ #ÿ q^Œ∞º`«∞#Î ∞
PHõi¬OK«∞‰õΩx â◊s~åxH˜ JO^Œ*Ë™êÎ~Ú. g\˜x ^èŒiOK«@O =Å#
™œO^Œ~°º =$^ÕúQÍHõ P~ÀQƺ =$kú ‰õÄ_® HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok.
~åyH˜ ‰õÄ_® |OQÍ~°=Ú#‰õΩ L#fl QÆ∞}ÏÖË L<åfl~Ú.
HÍx ~åy`À KÕã≤# PÉèí~°}ÏÅ#∞ ZO^Œ∞‰õΩ ^èŒiOK«~°∞ HÍ~°}=Ú
`≥eÜ«∞^Œ∞. Hˆ =ÅO Wk K«=Hõ J=@O =Å# x~°H¡ ∆õ ºO KÕÜ∞« |_»∞`«∞#flk.
|OQÍ~°O`À KÕã≤# ѨÅÛ\˜ PÉèí~°}ÏÅÖ’ ÅHõ¯x xO¿Ñ |^Œ∞Å∞ ~åyx
xOÑ≤`Õ Wk |OQÍ~°O`À ã¨=∂#"≥∞ÿ# QÆ∞}Ïefl JOkã¨∞ÎOk.
 áê¢}q^Œº 200
|OQÍ~°O`À H˘OK≥O ~åy HõeÑ≤ ''yÅ∞ì |OQÍ~°O—— ÖÏO\˜ q∞„â◊=∞
^è•`«∞=ÙÅ`À KÕã≤# #QÆÅ∞ WOHÍ L`«Î=∞O. Kåf g∞^Œ, ǨÏ$^ŒÜ«∞O
g∞^Œ HõO~îO° ^ŒQ~æÆ ° U #QÆÅ∞ "Õã<≤ å Jq, QÆ∞O_≥‰Ωõ |ÖÏxfl KÕ‰Äõ ~°∞™êÎ~Ú.
ѨÙ~°∞+¨µÅ∞ `«=∞‰õΩ #QÆÅ∞ ^èŒiOK«@O W+¨ìO ÖËHõáÈ`Õ Hõhã¨O |OQÍ~°∞
ÖËHõ ~åy LOQÆ~O° ÃÑ@∞ì‰Ωõ <åfl =∞Oz^Õ. ~åy =∞iÜ«Ú "≥O_ç fQÆÅ`À
KÕã≤# LOQÆ~°O ™êufiHõ PÖ’K«#¡#∞ HõÅ∞QÆKÕã¨∞ÎOk. ã¨iÜ≥ÿ∞# áêà◊§Ö’
HõeÑ≤ KÕã≤# q∞„â◊=∞ ^è•`«∞=ÙÅ`À `«Ü«∂~°∞KÕã≤# PÉèí~°}ÏÅ∞ XHõ
q^èŒOQÍ rq`« =∂ÔÔQfl\ò. J+¨ì ^è•`«∞=ÙÅ`À KÕã≤# #QÆÅÖ’ KåÖÏ
Z‰õΩ¯= PHõ~°¬} ^è•~°Å∞ =Ù<åfl~Ú. J+¨ì ^è•`«∞=ÙÅ`À KÕã≤# ÃÑ^ŒÌ
#QÆÅ#∞ Z‰õΩ¯=QÍ ^èŒiOK«~å^Œ∞. nx=Å¡ x„^ŒÖËq∞, ~°HõÎÑ‘_»#=Ú,
L<å‡^Œ=Ú "≥Ú^ŒÅQÆ∞ ~ÀQÆ=ÚÅ∞ HõeQˆ J=HÍâ◊O =ÙOk. J+¨^ì •è `«∞=ÙÅ
=Å¡ HõeˆQ „ѨÜ≥∂[#O LOQÆ~°O ÖÏO\˜ z#fl =ã¨∞Î=ÙÅ∞ ^èŒiOK«@O
=Å#<Õ HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok.
*Ë|∞Ö’ J=ã¨~=° ∞~Ú#O`« _»|∞ƒ =∂„`«"∞Õ =ÙOK«∞HÀ"åe,
q∞ye#q "Õ~˘Hõ KÀ@ LOKåe. ~å„uѨÓ@ x„kOKÕ ã¨=∞Ü«∞OÖ’
â◊s~°O g∞^Œ L#fl |@ìÅÖ’ HÍx =∞OK«O g∞^Œ HÍx _»|∞ƒÅ∞ LOK«~å^Œ∞.
nx=Å¡ ã¨iQÍæ x„^ŒÑ¨@ì^Œ∞ pH͉õΩѨ~°KÕ HõÅÅ∞ ‰õÄ_® =™êÎ~Ú.
8.12 W`«~°∞Å =„™êÎÅ∞ ^èŒiOK«@O W`«~°∞Å ZOye Éè’[#O
KÕã#≤ >Ë.ì XHõ áœ~å}˜Hõ Hõ^Œä LOk. ^Õ=`«Å QÆ∞~°∞=Ù |$ǨÏã¨Êu ‰õÄ`«∞~°∞
^Õ=Ü«∂x XHõ™êi "Õˆ~ Hõ#º â◊i‡+¨ª, =„™êÎÅ∞ ^èŒiOzOk, nx=Å¡
^Õ=Ü«∂x rq`åO`«O â◊i‡+¨ª‰õΩ ^•ã≤QÍ rqOKåeû =zÛOk.
 áê¢}q^Œº 201
''ziy#q, "≥Åã≤#q J~Ú<å Z=i =„™êÎÅ∞ "å~°∞ ^èŒiOKåe,
W`«~°∞Åq ^èŒiOK«~å^Œ∞.
=∞# =∂#ã≤Hõ q^Œ∞º`«∞Î #∞Oz „Ѩu Hõ}∆ ÏxH˜ ÖËKÕ JÅÅ#∞,
PÖ’K«#Å∞ Jx Ñ≤Å∞™êÎ~Ú. PÖ’K«#Å∞ ˆH=ÅO XHõ â◊|ú"Õ∞ HÍ^Œ∞.
XHõ =¸sÎÉèíqOz# Ѩ^•~°÷O. nxx "≥·*Ï˝xHõ Ü«∞O„`åÅ ã¨Ç¨Ü«∞O`À
„Ѩ`«ºHõ∆OQÍ K«∂ã≤ `≥Å∞ã¨∞HÀ=K«∞Û.
PÖ’K«#Å∞ qq^èŒ ~°HÍÅ∞QÍ=ÙO\Ï~Ú, g\˜Ö’x `Õ_®
HÍ~°}OQÍ g\˜ ~°OQÆ∞, ~°∂ѨOÖ’ ‰õÄ_® `Õ_® =ÙO@∞Ok. JO^Œ∞=ÖË¡
Wq XHõ^•x`À XHõ\ ˜ HõÅ=ÖË=Ù q_çQÍ<Õ =ÙO\Ï~Ú. qq^èŒ ™ê÷<åÅ
#∞O_ç PqiQÍ =∂i# h~°∞ XHõ KÀ@ KÕi "Õ∞Ѷ¨∞=ÚQÍ =∂i#@∞¡
XˆH~°Hõ"≥∞ÿ# PÖ’K«#Å∞ Hõeã≤ Ѷ¨∞hÉèíq™êÎ~Ú.
PÖ’K«#Å q^Œ∞º`«∞Î :–
8.13 q^Œ∞º`«∞ÎÖ’ PHõ~°¬} â◊H˜Î ‰õÄ_® =ÙO@∞Ok. JO^Œ∞=Å#<Õ
XHõi PÖ’K«#Å∞ WOH˘Hõi PÖ’K«##∞ PHõi¬ã¨∂Î=ÙO@∞Ok. h=Ù
=∞ã≤Î+¨¯O`À U~°Hõ"≥∞ÿ# PÖ’K«# KÕã¨∞ÎO\Ï"À P ~°Hõ"≥∞ÿ# PÖ’K«#Å∞
PHõ~°¬}Ï â◊H˜ÎQÍ=∂i, PHÍâ◊OÖ’=Ù#fl J^Õ~°Hõ"≥∞ÿ# PÖ’K«#Å#∞
`«#Ö’H˜ PHõi¬OK«∞‰õΩO@∞Ok. JO^Œ∞=Å#<Õ h=Ù U q+¨Ü«∂xfl
QÆ∞iOz PÖ’zã¨∂Î =ÙO\Ï"À, ^•xH˜ ã¨O|OkèOz# „H˘`«Î „H˘`«Î
q+¨Ü«∂Å∞ J#∞Éèí==ÚÖ’xH˜ =ã¨∂ÎO\Ï~Ú. ^•xH˜ HÍ~°}=Ú P
~°H"õ ∞≥ #ÿ PÖ’K«#Å∞ ~ÚO`«‰Ωõ =Ú#∞Ѩ٠Z=~À =º‰õΩÅÎ ∞ KÕã=≤ ÙO\Ï~°∞.
 áê¢}q^Œº 202
"åi J#∞Éèí"åÅ∞ PHÍâ◊OÖ’ u~°∞QÆ∞`«∂ hÖ’ „Ѩ"ÕtOKå~Ú.
Ѩ ~ ÀѨ H Í~° = Ú, =∞Oz`« # =ÚÅ QÆ ∞ iOz KÕ ã ≤ # PÖ’K« # Å∞
PHÍâ◊=ÚÖ’ J^Õ~H° "õ ∞≥ #ÿ xH˜Ñ∆ "Î̈ ∞≥ #ÿ PÖ’K«#Å`À ‰õÄ_ç, ǨÏ$^ŒÜ∞« =Ú
K«Å¡|_ç âßOux á⁄O^Œ∞`«∞Ok.
„â◊ ^ Œ ú Éè í H ˜ Î Ü≥ Ú Hõ ¯ Éè Ï =#Å∞ P`« ‡ â◊ H ˜ Î ` À
ã¨q∞‡o`«"≥∞ÿ=ÙO\Ï~Ú. P ÉèÏ=#Å∞ ~Ú+¨ì^Õ=`«#∞ ã¨Ê $tOz#ѨÙ_»∞
Jq f„=`«#∞ á⁄O^Œ∞`å~Ú. ^Õ=`« Ü«∞O^Œ∞ ѨÓiÎ qâßfiã¨=Ú ÖË#ѨÙ_»∞
Ѷ¨e`«=Ú ‰õÄ_® â◊¥#º"Õ∞.
8.14 =∞ǨÉèÏ~°`O« Ö’ XHõ Hõ^=Œè ÙOk. P@q‰õΩ_≥#· UHõÅ=Ùº_»∞`À
QÆ∞~°∞=Ù „^À}ÏKå~°∞ºx =^ŒÌ â◊„ã¨Î q^Œº <Õ~°∞ÛHÀ"åÅx J#∞H˘<åfl_»∞.
HÍx QÆ∞~°∞=ÙQÍ~°∞ <ÕiÛOK«\ÏxH˜ XѨCHÀÖË^Œ∞. JѨC_»∞ UHõÅ=Ùº_»∞
J_»qH˜ "≥o§ P „^À}ÏKå~°∞º_ç =¸iÎx KÕã≤ ™ê÷ÑO≤ z ^•x<Õ QÆ∞~°∞=ÙQÍ
ã‘fiHõiOz ^èŒ#∞ifi^Œº <Õ~°∞ÛHÀ=@O "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\Ïì_»∞. nx Ѷ¨e`«OQÍ
J`«#∞ ZO`À« H“â◊ź=ÚQÆÅ ^è#Œ ∞ifi^ŒºÖ’ áê~°OQÆ`∞« _»Ü∂« º_»∞. J`«#∞
ZO`« Q˘Ñ¨Ê"å_»∞ JÜ«∂º_»O>Ë ã¨fiÜ«∞OQÍ ^ŒQÆæ~°∞O_ç <ÕiÊOz#
„^À}ÏKå~°∞º_ç t+¨µºÅÖ’ XHõ¯_»∞ ‰õÄ_® W`«xH˜ ã¨i ~åÖËHõáÈÜ«∂~°∞.
„^À}ÏKå~°∞º_ç q„QÆǨÏOÖ’ U^À K«=∞`å¯~°O =ÙO_ç =ÙO_»K«Ûx
`«ÅOK«‰Äõ _»^∞Œ . q^Œº#∞ WKÕÛ =ã¨∞=Î Ù J`«x P`«‡ ÉèÏ=# =Å¡ =zÛOk.
Jk „^À}ÏKå~°∞ºx ã¨Ê $tOz J`«xH˜ q^Œº ~°∂ѨOÖ’ ÅaèOzOk.
ã¨O`À+¨Hõ~°"≥∞ÿ# Ѩi}Ï=∞OQÍ =∂iOk.
 áê¢}q^Œº 203
^è~Œ ‡° âß„™êÎÅ∞, Ü≥∂QÆ âß„™êÎÅ∞ ~Ô O_»∂ XˆH ã¨fi~°OÖ’ QÆ∞~°∞=Ù
Ü≥ÚHõ¯ =∞Ç≤Ï=∞#∞ Q˘Ñ¨ÊQÍ QÍ#O KÕâß~Ú. ZO`À ÃÑ^ŒÌ ÃÑ^ŒÌ „QÆO^ä•Å∞
QÆ∞~°∞=Ù Ü≥ÚHõ¯ =∞Ç≤Ï=∞#∞ QÆ∞iOz K≥áêÊ~Ú, z=iH˜ QÀqO^Œ∞_ç
HõO>Ë QÆ∞~°∞"Õ Q˘Ñ¨Ê"å_»x x~°∂Ñ≤OKå~Ú.
=∞ǨÏi¬ ^Œ`å΄`ÕÜ«Ú_»∞ 24 =∞Ok QÆ∞~°∞=Ùefl QÆ∞iOz
K≥áêÊ~°∞, g\˜Ö’ =∞#∞+¨µºÖË HÍHõ Ѩâ◊√,ѨH∆ͺ^Œ∞Å∞ ‰õÄ_® =Ù<åfl~Ú,
Wq ^Œ`å΄`ÕÜ«Ú_ç`À áÈe¿ãÎ KåÖÏ `«‰õΩ¯= *Ï˝#O Hõeæ =ÙO_»K«∞Û,
WOHÍ K≥áêÊÅO>Ë QÆ∞~°∞=Ù Jx Z=ifl JO\Ï~À Z=~°∞ Jk Z=iH˜
QÆ∞~°∞"À ‰õÄ_® `≥eÜ«∞HõáÈ~Ú =ÙO_»K«∞Û. J~Ú#ѨÊ\˜H© D J*Ï˝#ѨÙ
QÆ∞~°∞=ÙÅ ^•fi~å ‰õÄ_® ^Œ`å΄`ÕÜ«Ú_»∞, XHõ L#fl`«"≥∞ÿ# ã≤^Œ∞úÅ∞ Hõeæ#
QÆ∞~°∞=Ù^•fi~å á⁄O^ŒQÆey#O`« Ѷ¨e`åxfl á⁄O^•_»∞. D Ü«ÚQÆOÖ’
ÉèíH˜Îx JѨǨ㨺O KÕ™êÎ~°∞, ѨÓ[hÜ«∞"≥∞ÿ# =ã¨∞Î=ÙÅÖ’ ^Àëêefl
"≥`«∞‰õΩ`å~°∞, „â◊^•ú, qâßfi™êÅ#∞ „Éèí=∞, =∂Ü«∞ JO\Ï~°∞.
8.15 `«#∞ ã¨fiÜ«∞OQÍ #_çz u~°QÆÖËx"å_»∞ Dâ◊fi~°∞_≥ÖÏ
J=Ù`å_»∞. ã¨fiÜ«∞OQÍ `«#Ö’ =Ù#fl qHÍ~åefl áÈQ˘@∞ìHÀÖËx"å_»∞
QÆ∞~°∞"≥ÖÏ J=Ù`å_»∞? D P^蕇u‡Hõ ÉèÏ"åÅ∞ ™ê^蕺Å∞ HÍ=x
`«`«fi*Ï˝#∞ʼnõΩ `≥Å∞ã¨∞. qHÍ™êxfl á⁄O^Œ@OHÍx Ѩ`«#=∞=@OHÍx
P`«‡ `«#‰õΩ `å<Õ KÕã¨∞‰õΩO@∞Ok. =ã¨∞Î=ÙÅ∞ ˆH=ÅO JO^Œ∞‰õΩ
ã¨Ç¨Ü«∞Ѩ_»`åÜ«∞O`Õ. =∞#∞+¨µºÅ‰õΩ D ™ê^èŒ#Å∞ Jx"å~°º=∞x
QÆ∞~°∞ÎÃÑ@∞ìHÀ=Åã≤ =ÙO@∞Ok. ™ê^èŒ#Å∞ ÖˉõΩO_® '™ê^茺O— =~°‰õΩ
"≥ à ◊ § ÖË ~ ° ∞ . qâßfi㨠O ^Œ $ _è » O QÍ =ÙO>Ë ™ê^è Œ # Å∞ `« Ñ ¨ Ê Hõ
 áê¢}q^Œº 204
=¸iÎ=O`«=∞=Ù`å~Ú. (Ѷ¨e™êÎ~Ú).
„ã‘ΠѨÙ~°∞+¨µÅ =∞^茺 PHõ~°¬} :–
Ü«∞ø=#OÖ’=Ù#fl „ã‘ΠѨÙ~°∞+¨µÅ â◊s~åŠѨ~°ã¨Ê~°
HõÅ~ÚHõ=Å¡ ~Ú~°∞=Ù~°∞H© ÖÏÉèíO HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok. âßs~°Hõ =∂#ã≤Hõ
â◊‰õΩÎÅ qHÍ™êxH˜ ã¨Ç¨Ü«∞Ѩ_»∞`«∞Ok. W^ŒÌiÖ’x Jã¨OѨÓ~°‚`«
`˘ÅyáÈ`«∞Ok. [<åÉèÏÖˇHõ¯Å „ѨHÍ~°O q"åÇ≤Ï`«∞ÅÖ’ HõO>Ë
Jq"åÇ≤Ï`«∞ÅÖ’<Õ Z‰õΩ¯= =∞Ok [|∞ƒÑ¨_»@=Ú, =∞~°}˜OK«_»=Ú
[~°∞QÆ∞`«∞Ok. =∞^茺=∞„âı}˜ =º‰õΩÎÅ∞ "≥·"åÇ≤ÏHõ r=<åxfl QÆ_»∞ѨÙ`«∂,
„ã‘Î, ѨÙ~°∞+¨µÅ∞ Ѩ~°ã¨Ê~°=Ú Hõeã≤ rqã¨∂Î âßs~°Hõ J=ã¨~åÅ#∞
f~°∞Û‰õΩO@∂ ™êfiÉèÏqHõ"≥∞ÿ# rq`åxfl ™êyOK«=K«∞Û.
8.12 PÜ«Ú~ˆ fi^Œ âß„ã¨Î „ѨHÍ~°=Ú z#fl=Ü«∞ã¨∞û „ã‘`Î À ã¨ÇϨ "åã¨O
=Å¡ |ÅO ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞Ok. ã¨=∞=Ü«∞ã¨∞¯Å`À |Å=Ú ã¨=∞OQÍ
LO@∞Ok, JkèHõ =Ü«∞ã¨∞¯~åe =Å¡ |ÅO H©∆}˜ã¨∞ÎOk. ã¨iQÍ W^Õ
q+¨Ü«∞O P_»"åiH˜ ‰õÄ_® =iÎã¨∞ÎOk. `«# Éèí~°Î z#fl =Ü«∞ã¨∞¯_≥·`Õ
PÜ«ÚѨÙ+≤ì =ÙO@∞Ok. ã¨=∂# =∞Ü«∞ã¨∞¯_≥·`Õ ã¨=∞"≥∞ÿ# |ÅO
=ÙO@∞Ok. =∞iÜ«Ú Z‰õΩ¯= =Ü«∞ã¨∞û LO>Ë |ÅO H©∆}˜ã¨∞ÎOk.
8.16 JkèHõ =Ü«∞ã¨∞¯_≥#· Éè~í ΰ `«‰Ωõ ¯= =Ü«∞ã¨∞û L#fl ÉèÏ~°º#∞Oz
â◊H˜Îx á⁄O^Œ∞`å_»∞. =$^•úѨºOÖ’ q"åǨÏO KÕã¨∞‰õΩ#fl ѨÙ~°∞+¨µÅ
PÜ«Ú+¨µ¬ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞Ok. P~ÀQƺO ‰õÄ_® ÉÏQÆ∞Ѩ_»∞`«∞Ok. HÍx „ã‘Î
`«fi~°Ö’<Õ x¿ãÎ[OQÍi |ÅÇ‘Ï#∞~åÖ∫`«∞Ok.
 áê¢}q^Œº 205
ã¨=∂# =ã¨∞Î=ÙÅ∞ Ѩ~°ã¨Ê~°=Ú PHõ~°¬} Hõey =ÙO\Ï~Ú,
Wk "≥*· Ï˝xHõ xÜ«∞=∞O. „ã‘Î Ü≥ÚHõ¯ q^Œ∞º`ü Hõ}O ѨÙ~°∞+¨µ_ç â◊s~°OÖ’,
=∞iÜ«Ú Ñ¨Ù~°∞+¨µ_ç Ü≥ÚHõ¯ q^Œ∞º`ü Hõ}O „ã‘Î â◊s~°OÖ’ "åºÑ≤™êÎ~Ú.
Wq "å\˜ =¸Å [#‡ ™ê÷<åxfl *Ï˝ÑH¨ Oõ KÕã∞¨ ‰õΩO@∂, XHõ Ѩ~^° jÕ Ü«Ú_»∞
=∂\˜=∂\˜H˜ `«# WO\˜x `«ÅK«∞‰õΩ#fl@∞¡ =∂\˜=∂\˜H© J@∞"≥·¿Ñ
PHõi¬OѨ|_»`å~Ú. W~°∞=ÙiÖ’#∞ q^Œ∞º`ü Hõ}ÏÅ∞ XHõ^•x"≥·Ñ¨Ù
~ÚOH˘Hõ\ ˜ QÆ∞OA`«∂=ÙO\Ï~Ú. D q^Œ∞º`ü „H˜Ü∞« <Õ '^•OѨ`º« „¿Ñ=∞—
JO\Ï~°∞. W^ŒÌiÖ’#∞ XHõig∞^Œ XHõiH˜ =∞=∞`« ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞Ok.
^•OѨ`º« O =Å¡ HõeQˆ „¿Ñ=∞ W`«~° „ѨÜ∂≥ [<åÅ =Å¡ HõÅQÆ^∞Œ . q^Œ∞º`ü
Hõ}ÏÅ∞ "Õˆ~ â◊s~°OÖ’H˜ KÕ~°@O =Å¡ „¿Ñ=∞ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞Ok. nxH˜
"Õ~˘Hõ „Ѩ=∂}O ã¨O`å# „¿Ñ=∞. `«e^¡ OŒ „_»∞Å â◊s~°OÖ’x ~°*’g~åºÅ
=Å¡ Ñ≤Å¡Å â◊s~°O `«Ü«∂~°=Ù`«∞Ok, nx HÍ~°}OQÍ<Õ P ÉèÏQÆO `«#
=¸Å™ê÷#O "≥·Ñ¨Ù‰õΩ ZѨC_»∂ PHõi¬OѨ|_»∞`«∞Ok. Ñ≤Å¡Å â◊s~°OÖ’
`«O„_ç Ü≥ÚHõ¯ "åOKè«, `«e¡ Ü≥ÚHõ¯ „¿Ñ=∞ ÉèÏQÆO Z‰õΩ¯=QÍ =ÙO@∞Ok.
x„kOKÕ@ѨC_»∞ W^ŒÌ~°∞ "Õˆ~ =∞OKåÅ g∞^Œ Ѩ_»∞HÀ=@O
=Å¡ D PHõ ~ ° ¬ } â◊ H ˜ Î #∞Oz `« Ñ ≤ Ê OK« ∞ ‰õ Ω x „Ѩ â ßO`« O QÍ
x„^ŒáÈQÆÅ∞QÆ∞`å~°∞. ã¨`«ûOQÆ=Ú : =∞#∞+¨µºÅ∞ W`«~°∞ÅÖ’x
q^Œ∞º`üâ◊HÎ̃x PHõi¬Oz `«=∞Ö’ ^è•~°} KÕã¨∞HÀQÆÅ~°∞. ã¨Ow`«O Ü≥ÚHõ¯
„ѨÉèÏ=O =∞OKÀ–K≥_À =∞#g∞^Œ LO_»@O „Ѩã≤kú K≥Ok# q+¨Ü«∞O.
8.18 x*ÏxH˜ ~ÀQÆHÍ~°‰=õ ÚÖˇ#· ã¨∂Hõ∆ ‡ r=ÙÅ #∞Oz „ѨuHõ} ∆ O
|Ü«∞\˜H˜ =KÕÛ q^Œ∞º`«∞ΠѨ~°=∂}∞ =O`Õ =ÙO@∞Ok. ã¨∂Hõ∆ ‡^Œ~°≈Hõ
 áê¢}q^Œº 206
Ü«∞O„`«O ("≥∞ÿ„HÀ™È¯Ñ¨Ù)`À K«∂¿ãÎ g\˜ â◊HõÅ=ÚÅ∞ HõxÑ≤™êÎ~Ú. g\˜
t~°ã¨∞ûÖ’ <≥ÔQ\˜"£, á⁄l\˜"£ ^è•~°Å JOâ◊ `≥Å∞ã¨∞HÀQÆÅ=Ú.
q^Œ∞º`«∞Ü
Î Ú≥ Hõ¯ „Ѩ"åǨÏ=Ú H˘xfl =ã¨∞=Î ÙÅ g∞^Œ „ѨÉÏè =O
K«∂Ѩxq^èŒOQÍ D ã¨∂Hõ∆ ‡r=ÙÅ∞ (*ˇ~ü‡û) „Ѩu =ºH˜Î g∞^Œ „ѨÉèÏ"åxfl
K«∂ѨÖË=Ù. Pã¨∞Ѩ„`«∞ÅÖ’ ѨiKåiHõÅ∞ ~ÀQÆ∞Å#∞ =Ú@ìH˘x ¿ã=
KÕã¨∞ÎO\Ï~°∞. HÍx "å~°∞ ~ÀQÆ„QÆã¨∞ÎÅ∞ HÍ~°∞. Wà◊§Ö’¡ ‰õÄ_®
JO@∞"åº^èŒ∞Å∞ JO^ŒiH© ~å=Ù. x~°ƒùÜ«∞OQÍ LO_Õ"åig∞^Œ
Ѩ\ ˜ìOK«∞HÀx "åig∞^Œ, =∞<À|ÅO L#fl "åig∞^Œ g\˜ „ѨÉèÏ=O
=ÙO_»^Œ∞. HÍx Z=Ô~·`Õ ÉèíÜ«∞Ѩ_»`å~À, HõOQÍ~°∞ Ѩ_»`å~À "åiH˜
~ÀQÍÅ∞ =™êÎ ~ Ú. Éè í Ü « ∞ Ѩ _ » @ =Ú JO>Ë J~° ÷ O P q^Œ ∞ º`ü
Ѩ~°=∂}∞=Ùefl ~ÀQÆHÍ~°Hõ ã¨∂Hõ∆ ‡r=ÙÅ#∞ PHõi¬OK«∞HÀ=@O,
x~°ƒÜ ù ∞« OQÍ =ÙO_»@O JO>Ë J~°Oú "å\˜x u~°ã¯¨ iOK«@O. q^Œ∞ºK«ÛHù Θ
x~À^èŒ =ã¨∞Î=ÙÅ g∞^Œ (W#∞ûÖË@~ü) „ѨÉèÏ=O K«∂Ñ≤OK«ÖËx q^èŒOQÍ
D ã¨∂Hõ∆ ‡r=ÙÅ∞ (*ˇ~ü‡û) Ñ≤Å=‰õΩO_® Z=i =^ŒÌ‰õΩ ~å=Ù.
W`«~° r= [O`«∞=ÙÅÖ’ D x~À^èŒHõ â◊H˜Î LO_»^Œ∞.
JO^Œ∞=Å¡ g\˜g∞^Œ Ѩ~°=∂}∞=ÙÅ Ü≥ÚHõ¯ „ѨÉèÏ=O Z‰õΩ¯=QÍ
LO@∞Ok. |∞∞+¨µÅ P„â◊=∂Å ^ŒQÆæiH˜ KÕ~°QÍ<Õ ã≤OǨÏ=Ú =O\˜
Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ [O`«∞=ÙÅ∞ "å\˜ ã¨fiÉèÏ"åxfl =∞~°z ™ê^èŒ∞ [O`«∞=ÙÅ∞QÍ
=∂~°QÆÅ=Ù. HÍx =∞x+≤ JÖÏO\˜ „áê}˜ HÍ^Œ∞. =∞#∞+¨µºÅ‰õΩ P
Ѩ~°=∂`«∞‡_»∞ D x~À^èŒHõâ◊H˜Îx JkèHõ Ѩi=∂}OÖ’ WKåÛ_»∞.
 áê¢}q^Œº 207
ã¨`«ûOQÆ=Ú :–
=∞Ǩ`«∞‡Å∞ ZHõ¯_≥·`Õ LO\Ï~À P "å`å=~°}=Ú Ü≥ÚHõ¯
„ѨÉèÏ=O Jã¨OMϺHõ =∞#∞+¨µºÅÃÑ· „ѨÉèÏ==ÚO@∞Ok. QÍOnèQÍi
PÖ’K«#Å „ѨÉÏè =O Jã¨OMϺHõ =∞#∞+¨µºÅ r=# q^è•<åxfl =∂iÛOk,
"åiÖ’ =∂#ã≤Hõ „HÍOu HõeyOk. HÍx "åi ѨÓiáêHõ#∞ xi‡Oz#
‰õ Ä bÅ∞ PÜ« ∞ #`À Hõ e ã≤ L#flѨ Ê \ ˜ H ˜ PÜ« ∞ # „Ѩ É è Ï =O
"åig∞^ŒÑ¨_»ÖË^Œ∞.
8.19 JÖψ Q =∞Ǩ  Ѩ Ù ~° ∞ +¨ µ Å`À U=∂„`« = Ú ã¨ i `« ∂ QÆ x
™ê=∂#º=ºH˜Î J~Ú#ѨÊ\˜H,© P=ºH˜Î Ü≥ÚHõ¯ ^è$Œ _» q~À^èŒ ÉèÏ==Ú=Å#
P =∞ǨѨÙ~°∞+¨µ_ç „Ñ¨ÉÏè =O P=ºHÎ̃ g∞^Œ LO_»^∞Œ . QÍOnèQÍi`À ^ŒQ~æÆ °
ã¨O|O^èŒ=Ú Hõey=Ù#flѨÊ\˜H© PÜ«∞# „ѨÉèÏ=O `«=∞ ã¨fiO`«
‰õΩ=∂~°∞ÅÃÑ· H˘OK≥O ‰õÄ_® Ѩ_»ÖË^Œ∞.
Z=i „ѨÉÏè =O Z=i g∞^Œ ZO`«, ZÖÏ =ÙO@∞Ok, J<Õk
XHõ ~°H"õ ∞≥ #ÿ ‰õΩã‘ÖÎ ÏO\˜k. ^è•~°}Ïâ◊HΘ Ü≥∂Qƺ`«, PHõ~¬° }Ïâ◊HΘ JkèHOõ QÍ
=Ù#fl =ºHÎ̃ W`«~°∞Å#∞ `«=∞"≥·Ñ¨Ù PHõi¬Oz, „ѨÉèÏq`«O KÕ™êÎ_»∞. W^ŒÌ~°∞
=º‰õΩÎÅ∞ XHõiH˘Hõ~°∞ WzÛ Ñ¨ÙK«∞ÛHÀ"åÅ<Õ ^Œ$+≤ì`À UHÍ„QÆ`«`À
ã¨`û« OQÆ=Ú KÕã#≤ @¡~Ú`Õ ^•x Ѷe¨ `«=Ú KåÖÏ J^Œ∞ƒù`O« QÍ =ÙO@∞Ok.
8.20 nHõ∆H˜ P^蕺u‡Hõ [QÆ`«∞ÎÖ’ KåÖÏ =∞Ǩ`«‡ºO =ÙOk.
WO^Œ∞Ö’ ã¨=∞~°∞÷_≥·# QÆ∞~°∞=Ù q∞H˜¯e =∞<ÀÜ≥∂QÆ ™ê^èŒ<å ѨÓi`«∞_≥·#
t+¨µº_ç Ü≥ÚHõ¯ P^蕺u‡HõÉèí∂q∞HõÖ’ "≥ÚÅHõÖˇ`ÕÎO^Œ∞‰õΩ H˘xfl
 áê¢}q^Œº 208
c*Ï}∞=ÙÅ#∞ WO*ˇHõ∆#∞ KÕã≤# q^èŒOQÍ <å@∞`å~°∞.
D c*ÏÅ∞ J=∞~°"≥∞ÿ t+¨µºx JO`«~åàÏÅÖ’ Ѩ_®Î~Ú.
`«~åfi`« "å\˜x ã¨iQÍ áÈ+¨} KÕã¨∞‰õΩO>Ë, `«fii`«OQÍ Ñ¶¨Å=O`«O
J=Ù`å~Ú. JÖÏ HÍHõáÈ~Ú<å, U ^Œâ◊Ö’#∂ =∞~°}=ÚÖË^Œ∞.
J#∞‰õ Ä eOK« Q Í<Õ zQÆ ∞ i™êÎ ~ Ú. D~ÀAÖ’ _» O Éè Ï Kå~° ∞ Å∞
JÜ≥∂QÆ∞ºÅ∞ QÆ∞~°∞nHõÖ∆ ÏO\˜ J`«ºO`« Q˘Ñ¨Ê ã¨O™ê¯~åxfl KÕ¿ã ™êǨÏã¨O
KÕã¨∞Î<åfl~°∞. g~°∞ ^èŒ#"≥∂ǨÏO KÕ`« Ѩq„`«"≥∞ÿ# D Ü≥∂QÆ„H˜Ü«∞#∞
`«=∂ëê KÕã¨∞Î<åfl~°∞. nxx JѨǨ㨺O KÕã¨∞Î<åfl~°∞. Wk KåÖÏ
ã≤Q∞Æ Ñæ _¨ ®eû# ^Œ∞ódOKåeû# q+¨Ü∞« O Hõ^•! Q˘Ñ¨Ê P`«‡=O`«∞Å ^•fi~å
~Ú=fi|_ç# nHõ∆ Z#fl\˜H© x+¨ÊÅù =∞=fi^Œ∞. ^•x „ѨÜ∂≥ [#=Ú "≥O@<Õ
HõxÑ≤ã¨∞ÎOk.
ã¨`û« OQÆO Ü≥ÚHõ¯ ÖÏÉèÏxfl q#Ü«∞O`À á⁄O^Œ=K«∞Û. L`«=Î ∞
PÖ’K«<åѨ~∞° Å∞ L`«=Î ∞ =∞#ã¨∞¯Öˇ#· =º‰õΩÅÎ ^ŒQ~æÆ Q° Í =ÙO_Õ J=HÍâ◊O
HÀã¨O "≥^Œ∞‰õΩ`«∂ LO\Ï~°∞. ZHõ¯_» WÖÏO\˜ „Ѩã¨OQÍÅ∞ [iy<å
g\˜ ÖÏÉèÏxfl á⁄O^Õ „Ѩܫ∞`åflÅ∞ K≥Ü«∂ºe. XHõ"Õà◊ h Ѩxáê@Å∞,
=ÙO_»\ÏxH˜ HÍ=eû# U~åÊ@∞¡ Q˘Ñ¨Ê ѨÙ~°∞+¨µÅ =^ŒÌ<Õ ‰õΩki`Õ, Zxfl
HõëêìÅ∞ Hõey<å ã¨Ç≤ÏOz "åi=^ŒÌ<Õ=ÙO_®e. ZO^Œ∞HõO>Ë nx=Å¡
HõeQˆ ÖÏÉè=í Ú QÆ}O˜ K«ÖxË k. ã¨`û« OQÆO Ü≥ÚHõ¯ =∞Ç≤Ï=∞#∞ =i‚OK«@O
=∞# â◊H˜ÎH˜ q∞Oz#Ѩx. ã¨Ê~°≈=∞}˜`À ã¨`«ûOQÆ=Ú =Å# W#∞=Ú
|OQÍ~°OQÍ =∂~°∞`«∞Ok. P`«‡ ã¨O`«ûOQÆO =Å¡ r"å`«‡ Ѩ~=° ∂`«‡QÍ
=∂~°∞`«∞Ok.
 áê¢}q^Œº 209
=Ú„kOz# ѨÙãÎ̈HÍÅ∞ ‰õÄ_® ~°K~« Ú`« Ü≥ÚHõ¯ ÉèÏ"åefl ^èiŒ Oz
=ÙO\Ï~Ú. ѨÙã¨ÎHÍÅ∞ =Ú„kOKÕ"å_çH˜ ™êÇ≤Ï`«ºO`À ã¨O|O^èŒO ÖË^Œ∞.
HÍx P ѨÙã¨HÎ ÍÅ#∞ K«k"Õ áê~ Ωõ _ç =∞#ã¨∞Ö’ ѨÙã¨HÎ ÍÅ#∞ „"å¿ã@ѨÙ_»∞
~°K«~Ú`«‰õΩ Hõey# ÉèÏ"åÅ=O\˜ ÉèÏ"åÖË HõÅ∞QÆ∞`å~Ú.
8.21 =∞Oz PÖ’K«<å Ѩ~°∞Å∞, Ü≥∂QÆ∞ºÖˇ·# ~°K«~Ú`«Å∞ ¢"åã≤#
ѨÙã¨ÎHÍÅ#∞ K«^Œ"åe, "å\˜=Å# =∞Oz ÖÏÉèÏxfl á⁄O^•ÅO>Ë
~°K«~Ú`« Ü≥ÚHõ¯ z`åÎxfl =∞#ã¨∞ûÖ’ =ÙOK«∞‰õΩx P ~°K«~Ú`«
=∞#=ÚO^Œ∞ ‰õÄ~°∞Ûx D q+¨Ü«∂xfl =∞#‰õΩ q=iã¨∞Î#fl ÉèÏ=#
K͆Ƕe.
nxHÍ~°}OQÍ Ñ¨Ùã¨HÎ ÍÅg∞^Œ ~°K~« Ú`« z„`«Ñ@¨ O LO_»@O
KåÖÏ J=ã¨~°O. =∞Oz ѨÙã¨ÎHÍÅ`À ã¨`«ûOQÆO =Å¡ ‰õÄ_® =∞#O
=∞Oz „ѨÜ≥∂[<åxfl á⁄O^Œ=K«∞Û.
PÖ’K« # Å#∞ =∞##O KÕ Ü « ∞ @O, Ѩ i â’^è Œ # ʼnõ Ω
ã¨O|OkèOz# ã¨∂Hõ∆ ‡ q+¨Ü«∂Å#∞ `≥Å∞ã¨∞‰õΩ<Õ „Ѩܫ∞`«flO UHÍO`«
âßO`« "å`å=~°}OÖ’<Õ [~°∞QÆ∞`«∞Ok, HÍh =∞#Ö’ xH˜∆ѨÎ"≥∞ÿ# P`«‡
â◊HΘ Ü≥ÚHõ¯ „¿Ñ~°} ™ê=¸Ç≤ÏHõ ã¨`û« OQÆO =Å¡<Õ HõÅ∞æ`∞« Ok. KåÖÏ=∞Ok
=º‰õΩÅÎ ∞ Hõeã≤ JÉèϺã¨O KÕÜ∂« e. XHõ ã¨OѶ∞¨ =ÚÖÏQÍ U~°Ê_ç ã¨`û« OQÆO
KÕÜ«∞@O=Å¡ g~°∞ UHÍO`«OQÍ KÕã≤# ^•xHõO>Ë Z‰õΩ¯= ã¨∂ÊùiÎ
HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok. HÍx QÆ∞~°∞ÎOK«∞HÀ"åeã≤# q+¨Ü«∞O Uq∞@O>Ë
ã¨`«ûOQÆ=Ú Ü≥ÚHõ¯ J=ã¨~°=Ú =ºH˜ÎH˜ `«#Ö’ „¿Ñ~°} HõeyOK«∞H˘<Õ
 áê¢}q^Œº 210
=~°ˆH.=ã¨∞Î=Ù Ü≥ÚHõ¯ J<Õfi+¨}, `«`«fi„áêÑ≤Î =∂„`«O UHÍO`«OÖ’<Õ
ã¨OÉèí=O.
~ÀQÆx"å~°} :–
8.22 J~°KÕ`«∞Ö’¡#∞, "Õà◊§ z=iÉèÏQÆOÖ’#∞ ~ÀQÆx"å~°}â◊H˜Î
JkèHõ „Ѩ=∂}OÖ’ =ÙO@∞Ok. ÉÏ^èŒ L#flKÀ@ KÕu`À ã¨Êi≈OKåe.
Hõ_»∞ѨÙÖ’ U^≥·<å ÉÏ^èŒ =Ù<åfl <˘Ñ≤Ê=Ù<åfl ÖËHÍ U^≥·<å QÆ_»a_» =Ù<åfl
=∞# J~°KÕ`«∞efl QÀàÏHÍ~°OQÍ P ™ê÷#O K«∞@∂ì uáêÊe. H˘O`«¿ãѨÙ
D „H˜Ü«∞x ‰õΩ_ç#∞Oz Z_»=∞H˜, =∞~˘Hõ J~°KÕu`À =ºuˆ~Hõ kâ◊Ö’
JO>Ë Z_»=∞#∞Oz ‰õΩ_çH˜ QÀàÏHÍ~°OÖ’ uáêÊe.
ZHõ¯_≥·`Õ ÃãQÆQÆ_»¤Å∞, <˘Ñ≤Ê, ÉÏ^èŒ, aQÆ∞ã¨∞‰õΩáÈ=@O ÖËHõ
H˘OHõ~°∞¡áÈ=Ù@, =uÎ_ç, ^Œ∞~°^Œ, ÖËHõ |~°∞=ÙQÍ =Ù#fl@¡~Ú`Õ JHõ¯_»
=Úx„"Õà◊§`À ÖËHõ J~°KÕu`À <≥=∞‡k <≥=∞‡kQÍ ~åÜ«∂e. nx=Å¡ P
™ê÷#OÖ’ =Ù#fl r"å}∞=Ù‰õΩ ã¨fiã¨`÷ « Hõeæ |ÅO KÕ‰Äõ ~°∞`«∞Ok. =∞iÜ«Ú
Jq "å\˜ ^ŒQÆæ~° ‰õÄ_ç# K≥_»∞ „™ê"åÅ#∞ |Ü«∞\˜H˜ ѨOѨ\ÏxH˜
gÅ=Ù`«∞Ok.
P`«‡ `Õ[ã¨∞ûx ÃÑOK«∞‰õΩ<Õ q^è•#O :–
8.26 P`«‡â◊H˜Îx, P`«‡q^Œ∞º`«∞Î#∞ =$kú KÕã¨∞HÀ=\ÏxH˜ =∞Oz
LáêÜ«∞O P`«‡ qâßfi™êxfl ÃÑOK«∞HÀ=@O. =∞#efl =∞#O `«∞K«∞ÛùÅ∞QÍ,
x~°ƒùÅ∞Å∞QÍ, JÜ≥∂QÆ∞ºÅ∞QÍ ÉèÏqOK«@O XHõ~°Hõ"≥∞ÿ# P`«‡ ǨÏ`«º
=O\˜k. JYO_»*’ºuÖ’ =∂\˜=∂\˜H© K≥¿ÑÊ q+¨Ü«∞O, =∂#=Ù_®
 áê¢}q^Œº 211
h=Ù ‰õ∆Ω„^Œ r=Ù_»=Ù HÍ=Ù. ^Õ"åk^Õ=Ù_≥·# P Ѩ~°=∂`«‡ Ü≥ÚHõ¯ J=∞~°
Ѩل`«∞_çq – ~å[‰õΩ=∂~°∞_çq. PÜ«∞# J`«ºO`« „â◊=∞`À =∞#H˜ D
rq`åxfl WKåÛ_»∞. ѨÙ~°∞QÆ∞ÅÖÏQÍ rqOK«\ÏxH˜, ‰õΩHõ¯ÖÏ¡QÍ Kå=\ÏxH˜
HÍ^Œ∞. JǨÏOHÍ~°=Ú, á⁄QÆ~°∞ J<Õq "Õˆ~ q+¨Ü«∂Å∞. Éè∫uHõ"≥∞ÿ#
=ã¨∞Î=Ùefl `«#qQÍ ÉèÏqOz QÆifiOK«@O J*Ï˝#O, HÍx P`«‡x k=º
ã¨fi~°∂ѨOQÍ K«∂_»@"Õ∞ P`«‡ ^Œ~°≈#=Ú. (ѨÙ}º=Ú, Hõ~°Î=º=Ú,
P`«‡Q“~°==Ú. JǨÏOHÍ~åxfl, P`«‡Q“~°"åxfl ÃÑOK«∞@) =∞#Ö’
Ѩ~°=∂`«‡ Ü≥ÚHõ¯ Ѩq„`« JOâ◊ L#fl^Œx. qâ◊fiã≤OK«@O =Å# U =ºH˜Î
P`«‡ u~°™ê¯~°O KՙȯÖË_»∞. =∞#efl =∞#O `«‰õΩ¯=QÍ J#∞HÀ=@O
JO>Ë =∞#efl =∞#O Ѩ~°=∂`«‡‰õΩ ^Œ∂~°O KÕã¨∞HÀ=@"Õ∞. =∞#
ѨHõ¯>ˇ=ÚHõÅ∞ Hõe¿ã „Ѩ^Õâ◊OÖ’ J<åflâ◊Ü«∞O =ÙOk, P ™ê÷#OÖ’
P`«‡ ã¨∂~°∞ºx`À ã¨=∂#"≥∞ÿ# `Õ*’aO^Œ∞=Ù ÖÏQÍ =Ù#fl^Œ<Õ ÉèÏ=#
KÕÜ«∂e, ^•x K«∞@∂ì qâ◊fi=∞O`å u~°∞QÆ∞`«∞#fl^Œ<Õ ÉèÏ=# KÕÜ«∂e.
8.27 HÍx h=Ù Z=i<≥<· å HõÅ=\ÏxH˜ "≥àÎı "åix Q“~°qOKåe.
#„=∞`«`À =∂\Ï¡_®e, HÍx "åi=^ŒÌ „áê^èÜ Õ ∞« Ѩ_^» ∞Œ .Ì h‰õΩ =Ùz`«"∞≥ #ÿ
Pã¨#=Ú g∞^Œ ‰õÄ~ÀÛ. "≥#∞HõH˜ uiy ‰õÄ~ÀÛ=@O, ã≤QÆ∞æѨ_»∂`«∂
„H˜O^Œ ‰õÄ~ÀÛ=@O `«Ñ¨C. „ѨâßO`«OQÍ =∂\Ï¡_»@O, H˘OK≥O #=Ùfi
=ÚYO`À =∂\Ï¡_»@O =Å¡ Z^Œ∞\˜"åix „ѨÉèÏq`«∞Å#∞ KÕÜ«∞=K«∞Û.
z~°∞#=Ùfi=Å¡ =ÚYOÖ’ =Ù#fl #~åÅ∞ ã¨ÊOkOz "≥∞^Œ_»∞Ö’x
„ѨuÉèÏ=O`«"≥∞ÿ# q^Œ∞º`ü ^è•~°#∞ "≥ÚǨÏO g∞^ŒH˜ `≥zÛ ÃÑ^•Å∞
|∞QÆÅæ g∞^ÕHÍHõ Hõà§◊ Ö’H˜ ‰õÄ_® KÕ~∞° `«∞Ok. JO^Œ∞=Å¡ "å\˜Ö’ "≥∞~°∞ѨÙ
 áê¢}q^Œº 212
=ã¨∞OÎ k. #=Ùfi =ÚYO`ÀQÆÅ "åiÖ’ q^Œ∞º`ü ™ê^è•~°}OQÍ =ÙO_Õ^•x
HõO>Ë S^Œ∞ Ô~@∞ì Z‰õΩ¯==ÙO@∞Ok. Wk W`«~°∞Åg∞^Œ Pâ◊Û~°ºHõ~°"≥∞ÿ#
„ѨÉèÏ"åxfl Hõeæã¨∞ÎOk. Jk uiy â◊s~°OÖ’H˜ „Ѩ"ÕtOz#ѨÙ_»∞
~°Hõ΄Ѩã¨~°}Ö’#∞, <å_ô=∞O_»Å=Úg∞^Œ Ç≤Ï`«Hõ~°"≥∞ÿ# „ѨÉèÏ"åxfl
K«∂Ñ≤ã¨∞ÎOk.
Z^Œ∞\˜ =ºH˜Î Ü≥ÚHõ¯ Hõà§◊ Ö’¡H˜ ^Œ$_èO» QÍ =∞$^Œ∞=ÙQÍ K«∂_»∞.
á⁄QÆ~∞° QÍ, fHõ}
∆ OQÍ Z^Œ∞\˜"åi Hõà§◊ Ö’H˜K∂« ¿ãÎ ^•x „ѨÉÏè =O KåÖÏ
K≥_Q¤» Í =ÙO@∞Ok. HÍx „¿Ñ=∞QÍ ã¨~à° O◊ QÍ Z^Œ∞\˜"åi`À =∂\Ï¡_@» O
=Å¡ "åix =∞# ѨHõ∆OÖ’H˜ KÕ~°∞HÀ=K«∞Û. =∞iÜ«Ú "åix „ѨÉèÏq`«O
KÕÜ«∞=K«∞Û.
9. "≥∞㨇i[O JO>Ë Uq∞\˜?
"≥∞㨇i[O =∞iÜ«Ú Ü≥∂QÍ :–
(9.2) K«=∞`å¯~åÅ∞ 3 ~°HÍÅ∞. J). QÆ∞ѨΠK«=∞`å¯~°=Ú. P).
„ѨHõ\ ©HõiOѨ|_Õ K«=∞`å¯~°=Ú.W). *Ï˝#â◊H˜Î =Å¡ L`«Ê#flO(É∫kúHõ
K«=∞`å¯~°O) JÜÕ∞º K«=∞`å¯~°=Ú. QÆ∞ѨΠK«=∞`å¯~åÅÖ’ XHõ =ºH˜Î
ã≤kú ^•fi~å QÆ∞ѨΠâ◊‰õΩÎÅ#∞ á⁄O^Œ∞`å_»∞. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ XHõ ã¨fi~°∂ѨO
#∞Oz J<ÕHõ ã¨fi~°∂áêÅÖ’H˜ =∂~°@O. J<ÕHõO#∞Oz XHõ@=fi@O.
Ô~O_»= ~°HõO K«=∞`å¯~åÅÖ’ XHõ =ºH˜Î W`«~°∞Å JO`«ó
Hõ~°}OÖ’H˜ „Ѩ"ÕtOz "åi PÖ’K«#Å#∞ `≥Å∞ã¨∞HÀQÆÅ∞æ`å_»∞. D
K«=∞`å¯~° ã≤kúx WѨC_»∞ ‰õÄ_® =∞#O ™ê^èŒ∞=ÙÅ∞, ã¨<åºã¨∞ÅÖ’
 áê¢}q^Œº 213
K«∂ã¨∂=Î ÙO\ÏO. HÍh „ÉÏǨ‡#∞Éè∂í `«∞_≥#· |∞^Œú ÉèQí "Æ å#∞ nxx =∞Ǩ
K«=∞`å¯~°OQÍ ÖˇH˜¯OK«ÖË^Œ∞.
=¸_»= ~°Hõ"≥∞ÿ# K«=∞`å¯~°O "≥∞㨇i[O q^Œº`À
ã¨=∂#"≥∞#ÿ k. JO`ÕHÍHõ nx ã≤kxú ã¨=∞~°∞Åú ∞ =∂„`«"∞Õ á⁄O^ŒQÅÆ ~°∞.
g~°∞ `«=∞ PÖ’K«#Å∞ g∞^Œ ѨÓiΠѨ@∞ì#∞ Hõey=ÙO\Ï~°∞.
"≥∞㨇i[OÖ’ z`åÎxfl „Éèí=∞Ö’ Ѩ_»"Õã≤ ã¨∂K«#ʼnõΩ J#∞QÆ∞}ºOQÍ
z`«Î â◊HxΘ ^•x eOQÆ â◊s~°OÖ’ „uѨC`«∂ LO@∞Ok. nxÖ’ =ÚYºOQÍ
P~°∞ J=ã¨÷Å∞ L<åfl~Ú. 1). =∞`«∞Î(`«O„^•), 2). x„^Œ, 3). „ѨQÍ_è»
ã¨∞+¨µáêÎ=ã¨÷, 4).J#∞=$uÎ, 5). k=º^Œ$+≤ì, 6). „Ѩ`«ºOQÆ ^Œ$+≤ì. D
P~°∞ J=ã¨÷ÅÖ’ "≥Ú^Œ\ ˜ =¸_»∞ J=ã¨÷Å∞ ™ê=∂#ºOQÍ JxflKÀ\Ïì
HõxÑ≤ã¨∞ÎO\Ï~Ú. `«~åfi`«=Ù#fl <åÅ∞QÆ∞, S^Œ∞, P~°∞ J=ã¨÷Å∞ Éèí∂`«,
Éèíq+¨º, =~°Î=∂<åʼnõΩ ã¨O|OkèOz# Jxfl q+¨Ü«∂ʼnõΩ ѨÓiÎQÍ
["å|∞ ^˘~°∞‰õΩ`«∞Ok.
P^蕺u‡Hõ ˆH∆„`«OÖ’ „Ѩ"ÕtOKÕO^Œ∞‰õΩ =∞iÜ«Ú ã¨Ñ¶¨Å`«
á⁄O^ÕO^Œ∞‰õΩ ~ÀA „ÉÏǑχ =ÚǨï~°OÎ Ö’ x„^ŒÖ=Ë @O KåÖÏ J=ã¨~O° .
„ѨâßO`«OQÍ L#fl QÆkÖ’ ‰õÄ~°∞Ûx UHÍ„QÆ`«`À ^蕺#O KÕÜ«∂e.
UÔH·Hõ XHõ =ã¨∞Î=Ù#∞ UHÍ„QÆ ^Œ$+≤ì`À K«∂_»@O ™ê^èŒ# KÕÜ«∂e. ã¨∂~°º
^Õ=Ùx P^Õ~H° Oõ QÍ K«∂_®e. nx=Å¡ Hõà§◊ Ö’ PHõ~¬° }Ïâ◊HΘ HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok.
"≥∞㨇i[O =∞iÜ«Ú K«i„`« :–
U =ã¨∞Î=ÙŠѨ~°=∂}∞=ÙÅ∞ JkèHõ ã¨OYºÖ’ ^Œ@ìOQÍ
 áê¢}q^Œº 214
LO\ÏÜ≥∂ "å\˜Ö’#∞Oz "≥Å∞=_Õ H˜~°}ÏÅ∞ =∞#∞+¨µºÅ âßsiHõ
=∂#ã≤Hõ ã≤÷`«∞ʼnõΩ ÖÏÉèí^•Ü«∞HõOQÍ LO\Ï~Ú Jx q∞.ÉÏi¤H± J<Õ
"≥*· Ï˝x‰õΩ_»∞ K≥áêÊ_»∞. "å\˜ PHõ~¬° }Ïâ◊HΘ Ü≥ÚHõ¯ „ѨÉÏè =O =∞#ã¨∞ûg∞^Œ
â◊s~°Og∞^Œ LO@∞Ok. =∞}˜=∂}˜HͺÅÖ’ =„[O KåÖÏ JkèHõ QÆ∞}Ïefl
Hõe=æ ÙOk. nxÖ’=ÙO_Õ Ñ¨~=° ∂}∞=ÙÅ∞ KåÖÏ ^Œ@Oì QÍ LO_»@O =Å#
nxx ã¨∞uÎ`À ‰õÄ_® ѨQÅÆ H˘@ìÖ=Ë Ú. ^è•`«∞=ÙÅÖ’ |OQÍ~°=Ú KåÖÏ
ÖÏÉè^í •Ü«∞Hõ"∞≥ #ÿ k. JO^Œ∞=ÖË¡ ѨÓ~°fi HÍÅO#∞Oz |OQÍ~°O ^èiŒ OK«_O»
â◊√Éèí„Ѩ^ŒOQÍ ÖÏÉèí^•Ü«∞HõOQÍ Ñ¨iQÆ}˜™êÎ~°∞.
(9.7) "≥∞㨇i[O Ü≥ÚHõ¯ `«`«Î fi *Ï˝#Oó– "≥∞㨇i[O q^Œº
^•fi~å L`«Ê#fl=∞ÜÕ∞º â◊HΘ =¸_»∞ q^è•Å∞QÍ LO@∞Ok. Hõ). WKåÛùâH◊ Θ
(qÖò). Y). P^Õâ◊O(ã¨*ˇ+¨<£) QÆ). =∂~°˚#=Ú(=∞~°Ì#).
Hõ). WKåÛùâ◊H˜Î (qÖò). =∂O™êǨ~° Ѩ‰õ∆ΩÅ∞ QÆ∞iÎOK«‰õΩO_®
LO_ÕO^Œ∞‰õΩ ã‘`åHÀHõzÅ∞Hõ `«# ~°OQÆ∞#∞ ѨÙ=ÙfiÅ ~°OQÆ∞ÅÖ’
Hõeã≤áÈÜÕ∞q^èŒOQÍ =∂~°∞Û‰õΩO@∞Ok. K≥@¡ h_»Ö’ HõxÑ≤OK«‰õΩO_®,
QÆ∞iÎOK«‰õΩO_® LO_ÕO^Œ∞‰õΩ H˘xfl [O`«∞=ÙÅ∞ `«=∞ â◊s~åxfl
|Ǩï=<≥flÅ∞QÍ =∂~°∞Û‰õΩO\Ï~Ú.
H˘xfl QÆ_Ö¤ç ’ ^•y =ÙO_Õ [O`«∞=ÙÅ∞ `«=∞ ~°OQÆ∞x QÆ_¤ç ~°OQÆ∞Ö’H˜
=∂~°∞Û‰õΩO\Ï~Ú.
2. P"ÕâO◊ : =∞x+≤ ã¨fi`«Ç¨ QÍ `«_=ç ∞\˜ì ÖÏO\˜ "å_»∞. ZO^Œ∞HõO>ˇ
ZÖÏ HÍ"åÅO>Ë JÖÏ =∂~°∞ÛHÀ=K«∞Û.
 áê¢}q^Œº 215
3. =∂~°˚#O : =∂#= â◊s~°OÖ’ XHõ q^Œ∞º`ü „Ѩ"åǨÏO ZѨC_»∂
„Ѩ=Ç≤Ïã¨∂Î =ÙO@∞Ok.
WKåÛù, P"Õâ◊O =∂~°˚#O D =¸_»∞ fQÆÅ∞ =∞ǨÏ`«Î~°"≥∞ÿ#
q^Œ∞º`ü „Ѩ"åǨÅ`À xO_ç LO\Ï~Ú.
Ѩq„fHõ~°}=Ú =∞iÜ«Ú <åºã¨=Ú g\˜HÀã¨"Õ∞
"≥∞㨇i[O Ü≥ÚHõ¯ JÉèϺã¨=Ú :–
=∂#ã≤Hõ q^Œ∞º`«∞#Î ∞ ÃÑOK«∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ „`å@Hõ=Ú KÕÜ∂« e.
„áê}ÏÜ« ∂ =∞=Ú : „áê}ÏHõ ~ ° ¬ } „áê}ÏÜ« ∂ =∞OÖ’
QÆ∞~°∞OÎ K«∞HÀ"åeû# =ÚYº q+¨Ü∞« "Õ∞q∞@O>Ë Hˆ =ÅO QÍex Ñ‘ÅÛ@O,
=^ŒÅ@"Õ∞ HÍ^Œ∞. „áê} â◊HΘ =∞# â◊s~°OÖ’H˜ „Ѩ=Ç≤ÏOK«@O K«∂_»QeÆ Qˆ
JO`« f„=OQÍ PHõ~°¬} Ü≥ÚHõ¯ ÉèÏ=# KÕÜ«∂e.
9.12 ^Œ$+≤ì áê`«=Ú Ü≥ÚHõ¯ JÉèϺã¨=Ú („`å@Hõ=Ú)

náêxfl â◊√^Œú"≥∞ÿ# #∞=ÙfiÅ#∂<≥`À ÃÑ@∞ìHÀ"åe. HͺO_çÖò

Ü≥ÚHõ¯ "≥Å∞QÆ∞‰õÄ_®`«‰õΩ¯= Ѷ¨e`«O Wã¨∞ÎOk. náêxfl `«^ÕHõ ^Œ$+≤ì`À
K«∂_»=Öˇ#∞. nx<Õ „`å@Hõ=Ú JO\Ï~°∞.
=ÚO^Œ∞QÍ „áê}ÏÜ«∂=∞O KÕã≤ `«~åfi`« „`å@HõO K≥Ü∂« ºe.
"≥Ú^Œ@Ö’ „áê}ÏÜ«∂=∂xH˜ 15 xq∞ëêÅ∞. „`å@HÍxH˜ 5 xq∞ëêÅ
ã¨=∞Ü«∞O ˆH\Ï~ÚOK«∞HÀ"åe.
W^Õ „Hõ=∞OÖ’ ã¨=∞Ü«∂xfl J~°QÆO@‰õΩ ÃÑOK«∞HÀ"åe.
 áê¢}q^Œº 216
`≥eã≤# ^Õq∞@O>Ë 6,7 "å~åÅÖ’ ™ê^è•~°} „âı}˜ =º‰õΩÅÎ Ö’ "≥∞㨇i[O
Ü≥ÚHõ¯ Ü≥∂Qƺ`« HõÅ∞æ`«∞Ok.
"≥∞㨇i[O KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ K≥Hõ¯`À KÕã≤# ‰õΩsÛ<Õ "å_®e,
KÕ¿ã"å~°∞ KÕ`∞« Å∞ =Ù#fl ‰õΩsÛÖ’#∞, KÕ~ÚOK«∞‰õΩ<Õ "å~°∞ (Ѩ_H» õ ‰õΩsÛ)
q„âßOuQÍ ‰õÄ~°∞Û<Õ ‰õΩsÛÖ’#∞ ‰õÄ~ÀÛ"åe.
9.15 =∞#ÔH· =∞#O "≥∞㨇i[O KÕã¨∞HÀ=@O :–

=∞#¿ãû =∞#∞+¨º `«`«fiO Ü≥ÚHõ¯ ™ê~°O. Wk Z@∞ "≥àıÎ,

r=#^è•~° J@∞"≥·¿Ñ "≥à◊√ÎOk. JO^Œ∞=Å# =∞#O =∞# rq`åxfl
Z@∞"≥·Ñ¨Ù fã¨∞‰õΩ"≥àϧÅx J#∞‰õΩO\Ï"≥∂. JÖÏO\˜ ã¨O™ê¯~åÖË
=∞#ã¨∞ûÖ’ =ÙOK«∞HÀ"åe. x["≥∞ÿ# ã¨OѨ^Œ D ã¨O™ê¯~åÅ∞ =∞#O
Ѩiã≤÷`«∞ʼnõΩ ÉÏxã¨Å=∞x K≥Ñ≤Ê =∞#∞+¨µºÅ∞ KåÖÏ ÃÑ^ŒÌ `«Ñ¨C
KÕ ã ¨ ∞ Î O \Ï~° ∞ . "å㨠Π= OQÍ „Ѩ u =∞x+≤ `« # Éè Ï Qͺxfl `å<Õ
xi‡OK«∞‰õΩO\Ï_»∞. Z=i =∞<Àkâ◊ ZÖÏ =ÙO>Ë Ñ¨iã≤÷`«∞Å∞ ^•xH˜
J#∞QÆ∞}OQÍ =ÙO\Ï~Ú.
9.17 P~ÀQƺ „áêÑ≤Î HÀã¨O :– UHÍO`«OQÍ QÆkÖ’ Ѩ^•‡ã¨#OÖ’
„ѨâßO`«OQÍ ‰õÄ~Àº"åe. ÖËHõ q„â◊q∞OKÕ ‰õΩsÛÖ’ Ѩ_»∞HÀ"åe,
K«OK«Å`«fiO =kÖËã≤, â◊s~° HõO_»~åxfl <å_»∞Å#∞ =^Œ∞Å∞QÍ KÕã≤
â◊s~åxfl q„âßOuQÍ =ÙOKåe. <≥=∞‡kQÍ, n~°…OQÍ XHõ âßfiã¨#∞
fã¨∞HÀ"åe. `«~åfi`« =∞m§ <≥=∞‡k <≥=∞‡kQÍ QÍex ѨÓiÎQÍ |Ü«∞\˜H˜
=k֡ܫ∂ºe. âßfiã¨x ֒ѨeH˜ fã¨∞¯<Õ@ѨC_»∞ P~ÀQƺHõ~°"≥∞ÿ#
 áê¢}q^Œº 217
`«`åfiÅ#∞ âßfiã¨^•fi~å ֒ѨeH˜ fã¨∞‰õΩO@∞#fl ÉèÏ=# KÕÜ∂« e. âßfiã¨x
|Ü«∞@H˜ =kÖË@ѨC_»∞ <åÖ’x ~ÀQÍÅ∞, |ÅÇ‘Ï#`«Å∞ âßfiã¨^•fi~å
|Ü«∞\˜H˜ "≥o§áÈ`«∞<åfl~Ú J<Õ ÉèÏ=##∞ K≥Ü∂« ºe. 10, 15 xq∞ëêÅ
áê@∞ D âßfiã¨, „Ѩâßfiã¨#∞ H˘#™êyOKåe. nx=Å¡ KåÖÏ âßOu
Åaè ã ¨ ∞ Î O k. JO`Õ Q ÍHõ â◊ s ~° O `Õ e Hõ Q Í, =∞Oz 㨠∂ Êù i Î ` À,
K≥·`«#º=O`«OQÍ LO@∞Ok.
WѨC_»∞ =∞#ã¨∞ûÖ’<Õ <Õ#∞ <å â◊s~åxH˜ JkèHÍix. <Õ#∞
â◊H˜Î=O`«OQÍL<åfl#∞, <Õ#∞ P~ÀQƺ=O`«∞_»∞#∞. <å â◊s~°OÖ’x Jxfl
J=Ü«∞"åÅ∞ K«Hõ¯QÍ Ñ¨xKÕã¨∞Î<åfl~Ú. |Å=Ú, P~ÀQƺ=Ú =∞iÜ«Ú
ã¨∞O^Œ~°`« <åÖ’ ~ÀA~ÀA‰õÄ ÃÑ~°∞QÆ∞`ÀOk J<Õ ÉèÏ=# KÕÜ«∂e.
^èŒ=∞#∞Ö’¡ â◊√^Œú"≥∞ÿ# ~°HõÎO „Ѩ=Ç≤Ï™ÈÎOk. ~ÀA~ÀAH˜ P~ÀQƺO KåÖÏ
ÉÏQÍ =ÙO@∞Ok. KåÖÏ `«fi~°QÍ <Õ#∞ P~ÀQͺxfl á⁄O^Œ∞`«∞<åfl#∞——
J<Õ =∞O„`åefl [Ñ≤OKåe. W"Õ =∞O„`åefl =∞#ã¨∞Ö’ Ѩ^Õ Ñ¨^Õ
[Ñ≤OKåe, HõÅÊ<åâ◊HΘ KÕ`« g\˜ J#∞Éè"í åxfl á⁄O^•e. D JÉèϺ™êxfl
„Ѩuk#O „áê`«ó HÍÅOÖ’ KÕÜ«∞@O =Å¡ Pâ◊Û~°º[#HõOQÍ J`«ºO`«
`«fi~°QÍ P~ÀQƺO „áêÑ≤Îã¨∞ÎOk.
2. Sâ◊fi~°º „áêÑ≤HÎ ˜ : UHÍO`« ™ê÷#OÖ’ z`åÎxfl âßO`«Ñ~¨ z° , â◊s~åxfl
q„âßOuQÍ JO>Ë =^Œ∞Å∞QÍ KÕã≤ ‰õÄ~ÀÛ"åe. Hõà◊§#∞ =¸ã¨∞HÀ"åe.
^蕺#OÖ’ ã¨~°fi„`å P‰õΩѨK«Û ~°OQÆ∞#∞ ÉèÏ=# KÕÜ«∂e. PHÍâ◊=Ú,
Éèí∂q∞, ã¨∂~°∞º_»∞,#Hõ∆„`åÅ∞, Wà◊√§, K≥@∞¡, H˘O_»Å∞, #^Œ∞Å∞,
r=–[O`«∞=ÙÅhfl ѨK«ÛQÍ L#fl@∞ì ^Œi≈OKåe. #Å∞"≥·Ñ¨ÙÖÏ Ñ¨K«ÛQÍ
 áê¢}q^Œº 218
=Ù#fl@∞¡ J#∞Éèí"åxfl á⁄O^•e. D P‰õΩѨK«Û ~°OQÆ∞#∞ ZO`«
Z‰õΩ¯=¿ãѨÙ, ^Œ$_è»OQÍ Jxfl "≥·Ñ¨ÙÖÏ ^Œi≈OK«QÆey`Õ JO`« =∞Ozk.
=∞<À"≥·*Ï˝xHõ âß„ã¨ÎO „ѨHÍ~°O ѨK«Û~°QÆ∞ ^èŒ<åxH˜, "≥·Éèí"åxH˜,
™êѶ¨Åº`«‰õΩ zǨÏfl=Ú. ѨK«Û\˜ `À~°}ÏÅ∞ Jxfl â◊√ÉèíHÍ~°º=ÚʼnõΩ
LѨÜ≥∂yOK«∞‰õΩO\Ï=Ú. ã¨∞#flOÖ’ ѨK«Û~°OQÆ∞ HõeÑ≤ QÀ_»Å‰õΩ "≥Å¡
"Õ™êÎ~°∞, WO^Œ∞Ö’ "≥·Éèí= =$kú Ü≥ÚHõ¯ ~°Ç¨Ï㨺O LOk.
ѨK«Û~°OQÆ∞#∞ ^蕺#O KÕã¨∂Î „ѨâßO`«"≥∞ÿ# â◊s~°=Ú
=∞#ã¨∞û`À ÉèÏ=<å ѨÓ~°fiHõOQÍ D =∞O„`«O K«^"Œ åe:– ''<å |Å=ÚÖ’
Jq∞`«=$kú – ã≤^∞Œ Åú ∞ =Ù<åfl~Ú. WѨC_»∞ <Õ#∞ <å „Ñ¨|Å"≥∞#ÿ WKåÛùâH◊ Θ
^•fi~å "≥·Éèí=O ~å"åÅx HÀ~°∞‰õΩO@∞<åfl#∞. JO`ÕHÍHõ j„Ѷ¨∞OQÍ <å
Sâ◊fi~°º=Ú =$kú K≥O^Œ∞`«∞Ok, <Õ#∞ HÀi# =ã¨∞Î=ÙÅ∞, Ѩiã≤÷`«∞Å∞
á⁄O^Œ_»OÖ’ <å‰õΩ ™êѶ¨ÅºO „áêÑ≤Îã¨∞ÎOk. <Õ#∞ <å ã¨OѨÓ~°‚
â◊‰õΩÎÅ`Àáê@∞ "≥·Éèí=„áêÑ≤Î á⁄O^Œ∞`«∞<åfl#∞. <å =∞#ã¨∞ûÖ’x HÀiHõ
`«Ñʨ Hõ f~°∞`«∞Ok J<Õk <å xâ◊ÛÜ«∞=Ú. D =∞O„`åxfl „â◊^úŒ ѨÓ~°fiHõOQÍ
„Ѩu~ÀA [Ñ≤OKåe.
3. =∂#ã≤Hõ â◊‰õΩÎÅ L#flu HÀã¨O : `«y# UHÍO`« ™ê÷#OÖ’
‰õÄ~°∞Ûx Hõ#∞flÅ∞ =¸ã¨∞H˘x ^Œ$+≤ìx Éèí$‰õΩ\˜ ™ê÷#OÖ’ =ÙOz,
K«O„^Œ∞_ç`À ã¨=∂#"≥∞ÿ# "≥∞~°∞Ѩ٠Hõeæ# K«Å¡x „ѨHÍâ◊ *’ºux
^蕺xOKåe. =∞#ã¨∞ûÖ’ D =∞O„`åxfl [Ñ≤OKåe – ''<å =∞ã≤Î+¨¯O
ã¨fiã¨`÷ `« À |ÅOQÍ =ÙOk, <å |∞kú f„=`« ÃÑ~°∞QÆ∞`ÀOk, PÖ’K«<åâ◊H,Θ
x~°‚Ü«∞â◊H˜Î, ã¨Ç¨Ï#â◊H˜Î, HõÅÊ<åâ◊H˜Î "≥Ú^ŒÅQÆ∞ J<ÕHõ =∂#ã≤Hõ â◊‰õΩÎÅ∞
 áê¢}q^Œº 219
<åÖ’ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú. qHõã≤ã¨∞Î<åfl~Ú. <Õ#∞ <≥=∞‡k <≥=∞‡kQÍ
|∞kú=∞O`«∞_»#∞ J=Ù`«∞<åfl#∞. KåÖÏ `«fi~°QÍ <å‰õΩ =∂#ã≤Hõ qHÍã¨=Ú
HõÅ∞æ`ÀOk——. D ^蕺#O, [ѨO =Å¡ KåÖÏ `«fii`«OQÍ =∂#ã≤Hõ â◊‰Ωõ ÅÎ
qHÍã¨O [~°QÆ@O K«∂âß=Ú.
4. P`«‡ Ü≥ÚHõ¯ ÉÖÏxfl ÃÑOKÕO^Œ∞‰õΩ ÃÑ#· K≥ÑÊ≤ # q^èOŒ QÍ UHÍO`«
„Ѩ^âÕ O◊ Ö’ â◊s~åxfl q„âßOuQÍ LOz ‰õÄ~ÀÛO_ç. ѨH¯õ >ˇ=ÚHõÅ∞ Hõe¿ã
ÉèÏQÆOÖ’ J<åflâ◊Ü∞« O ^ŒQ~æÆ ° – L#fl ã¨∂~°º K«„Hõ=ÚÅ`À – ã¨∂~°∞º_ç`À
ã¨=∞"≥∞#ÿ `Õ[ã¨∞û Hõe#æ *’ºux ^蕺xOK«∞. ^•x`Àáê@∞ D =∞O„`åxfl
[Ñ≤OKåe. ''<Õ#∞ P`«‡|ÅO`À ѨiѨÓ~°∞‚_»#∞, <åÖ’ Jáê~°"≥∞ÿ#
P`«‡â◊HΘ L#flk, x„kOK«∞K«∞#fl P P`«‡â◊H<Θ Õ <Õ#∞ „ѨÜ∞« `«flѨÓ~°fiHõOQÍ
*ÏQÆ $ `« Ñ ¨ ~ ° ∞ 㨠∞ Î < åfl#∞. <åÖ’ =Ù#fl "≥ Ú `« Î O ^Œ ∞ ~° ∞ æ } ÏÅ#∞
‰õΩã¨O™ê¯~åÅ#xflO\˜x |Ü«∞\˜H˜ ѨOÑ≤ã¨∞Î<åfl#∞. "å\˜ ™ê÷#OÖ’
™êufiHõ"≥∞ÿ#, ã¨^Œ∞æ} ã¨O™ê¯~åÅ#∞ „Ѩu+≤ªã¨∞Î<åfl#∞. <Õ#∞ ^Œ$_»OQÍ
=Ù<åfl#∞, x~°ƒùÜ«Ú_»#∞, ѨÙ~°∞ëê~°∞÷_»#∞, ã¨^•Kå~°∞_»#∞ =∞iÜ«Ú
ã¨`«ºx+¨µª_»#∞, <Õ#∞ P`«‡#∞, P`«‡ Ü≥ÚHõ¯ =∞Ǩ â◊‰õΩÎÅ#∞ ^èŒ$_è»OQÍ
^è•~°} KÕã¨∞Î<åfl#∞.
9.18 U^≥·<å „áêѨOzHõ =ã¨∞Î=Ù#∞ „áêÑ≤ÎOѨKÕã¨∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ :–

„ѨâßO`«OQÍ ‰õÄ~°∞Ûx â◊s~åxfl q„âßOuQÍ LOKåe.

Ѩã¨∞Ѩ٠ѨK«Û ~°OQÆ∞x ^蕺xOKåe =∞iÜ«Ú D q^èŒOQÍ =∂#ã≤Hõ
[ѨO KÕÜ«∂e – ''<å‰õΩ Ѷ¨ÖÏ<å =ã¨∞Î=Ù HÍ"åe. ^•xfl á⁄O^Œ∞`å#<Õ
 áê¢}q^Œº 220
^è$Œ _» „Ѩu[˝ KÕã∞¨ <Î åfl#∞. ã¨OѨÓ~°‚ â◊H`Θ À ^•xfl á⁄O^Œ\ÏxH˜ f„=OQÍ
„Ѩܫ∞`«flO KÕã¨∞Î<åfl#∞. Z=~°∞ ^Õxx HÀ~°∞‰õΩO>Ë ^•xfl á⁄O^Œ∞`å~°∞
J<Õk ã¨`«º=Ú. ǨÏ$^ŒÜ«∞ѨÓ~°fiHõOQÍ Ñ¶¨ÖÏ<å =ã¨∞Î=Ù HÍ"åÅx
HÀ~°∞‰õΩO@∞<åfl#∞ HÍ|\˜ì Jk <å‰õΩ `«Ñ¨ÊHõ Åaèã¨∞ÎOk—2. D
ã¨OHõÅÊO`Àáê@∞ Ѩ^Õ Ñ¨^Õ D Ѩ^•ºxfl [Ñ≤OKåe.
''*ËÇ‘Ï Hõ~ü, *ËÇ‘Ï Ñ¨~ü ã¨`«ºã¨<£Ç¨ÏŸ, áÈ`ÕÇ≤Ï q∞Å`ü# ‰õΩKü
ã¨O^ÕǨ[
6. „áê~°÷# ^•fi~å WKåÛùѨÓiÎ :– Dâ◊fi~°∞x QÍx ÖËHõ U W`«~°
^Õ=`«<≥·<å HÍ"åeû# =ã¨∞Î=Ù#∞ QÆ∞iOz „áêi÷OK«@O ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’
ѨÓ~°fiHÍÅO #∞Oz [~°∞QÆ∞`ÀOk. "Õ^•ÅÖ’ ã¨QÍxH˜ ÃÑ·QÍ nx,
"≥·Éèí=O, ã¨O`å#O, Ü«∞â◊ã¨∞û, P~ÀQƺ=Ú, |∞kú, q^•º ã¨∞Y=Ú,
"≥Ú^ŒÖ#·ˇ "å\˜HÀã¨O Dâ◊fi~°∞_çfl „áêiÎOKÕ =∞O„`åÅ`À xO_ç =Ù<åfl~Ú.
WÖÏO\˜ „áê~°÷#Å∞ "≥∞㨇i[O ã≤^•úO`åxH˜ J#∞‰õÄÅ"≥∞ÿ#q.
„áê~°÷#=Å¡ Ô~O_»∞ [~°∞QÆ∞`å~Ú. 1. =∞# J=ã¨~åxfl QÆ∞iOz =∂\˜
=∂\˜H© QÆ∞~°∞‰Î Ωõ ~å=@O, nx=Å¡ ^•xg∞^Œ W+¨Oì , „â◊^úŒ ÃÑ~°∞QÆ∞`å~Ú.
2. Dâ◊fi~°∞_»∞ ÖËHõ ^Õ=`« Ü≥ÚHõ¯ ã¨Ç¨Ü«∞O Åaèã¨∞ÎOk J<Õ ÉèÏ=#
KÕ`« PâßH˜~°}O L^Œ~ÚOz L`åûǨÏO HõÅ∞æ`ÀOk. D Ô~O_»∞
q+¨Ü«∂Å∞ HÀi# HÀi¯efl f~°∞ÛHÀ=@OÖ’ KåÖÏ ã¨Ç¨Ü«∞O KÕ™êÎ~Ú.
J<ÕH™õ ê~°∞¡ „áê~°#÷ KÕÜ∞« @O =Å# KåÖÏ q+¨Ü∂« Å∞ ѨÓiÎQÍ Ñ¶e¨ ™êÎ~Ú.
„áê~° ÷ # `À áê@∞ =∂#= „Ѩ Ü « ∞ `« fl O KÕ ¿ ãÎ Jk Jkè H õ
Ѷ¨Å=O`«=∞=Ù`«∞Ok. Hõ~°‡â◊¥#∞ºÅ „áê~°÷#Å∞ ÉèíQÆ=O`«∞_ç ^Œ~åƒ~°∞Ö’
 áê¢}q^Œº 221
q#|_»=Ù. "≥∞㨇i[O ã≤^•úO`« „ѨHÍ~°O ‰õÄ_® Jk x+¨ÊùÅ"Õ∞
J=Ù`«∞Ok.
9.20 =ºH˜Î`åfixfl QÆ∞iÎOK«_»O ZÖÏ? U =ºH˜Î ZÖÏO\˜ "å_»∞ J<Õk
P`«‡ JÉèϺã¨O =Å¡ QÆ∞iÎOK«=K«∞Û.
1. U =ºH˜Îx QÆ∂iÛ `≥Å∞ã¨∞HÀ"åÅ#∞‰õΩO@∞<åfl"≥∂ P =ºH˜Îx
QÆ∂iÛ 10 ÃãHõO_»∞¡ "åi Z_»=∞ Hõ#∞fl g∞^Œ „`å@HõO KÕÜ«∞O_ç. nx
`«~åfi`« 10 ÃãHõO_»∞¡ Hõà◊√§ =¸ã¨∞HÀO_ç. 2. Hõà◊√§ =¸ã¨∞‰õΩx P
=ºH˜Î "≥ÚǨxfl ^蕺xOK«O_ç. g∞‰õΩ P =ºH˜Î =ÚY=Ú K«∞@∞ìѨHõ¯Å
U^À qt+¨"ì ∞≥ #ÿ ~°OQÆ∞ `«∞#HõÅ∞ u~°∞QÆ∞`«∂ HõxÑ≤™êÎ~Ú. 3. D ~°OQÆ∞Å
^•fi~å D ~°Hõ"≥∞ÿ# Ѩi}Ï=∂efl „QÆÇ≤ÏOK«=K«∞Û. `≥Å∞Ѩ٠~°OQÆ∞ –
ã¨`«º=O`«∞_»∞, x*Ï~ÚfѨ~°∞_»∞. =∞\˜ì~°OQÆ∞ – `≥eqHõÅ"å_»∞, MÏH©
~°OQÆ∞ – =∂@g∞^Œ xÅ|_Õ"å_»∞, QÆ∞ÖÏc – Hõ_»∞ѨÙÖ’ ZÖÏO\˜
Hõà◊√§ ÖËx"å_»∞, Z~°∞Ѩ٠– HÀѨ^•i, P‰õΩѨK«Û – âßOuѨ~°∞_»∞,
ã≤÷~°z`«∞Î_»∞, Ѩã¨∞Ѩ٠– ѨÙ~°∞ëê~°∞÷_»∞, nè~°∞_»∞, <åiO[~°OQÆ∞ –
Jaè=∂#=O`«∞_»∞, hÅO – Pã≤~÷ ∞° _»∞, =OHÍÜ«∞~°OQÆ∞ – ™êfi~°Ñ÷ ~¨ ∞° _»∞,
#Å∞Ѩ٠– x~°ƒùÜ«Ú=Ú, "≥∂ã¨QÍ_»∞, |OQÍ~°∞ ~°OQÆ∞ – q^Œº ã¨fiÉèÏ=O
HõÅ"å_»∞, q∞„â◊=∞ ~°OQÆ∞Å∞ – ‰õÄ@hu HõÅ"å_»∞. XˆH™êi KåÖÏ
~°OQÆ∞Å∞ HõxÑ≤¿ãÎ H˘xfl q∞„â◊=∞ QÆ∞}ÏÅ∞ Hõeæ#"å_»∞ Jx J~°÷O.
9.36 ™ê=∂#ºOQÍ P`«‡ ã¨OHˆ `«=Ú ^•fi~å, P`«‡ ã¨"∂≥ ‡Ç¨Ï#=Ú
‰õ Ä _® =∞# =∞<À|ÖÏxfl ÃÑOKÕ O ^Œ ∞ ‰õ Ω , K≥ _ » ∞ JÅ"å@¡ # ∞
 áê¢}q^Œº 222
=∂x"ÕÜ«∞\ÏxH˜ =∞iÜ«Ú LѨÜ≥∂QÆHõ~°"≥∞ÿ# x+¨ìx *ÏQÆ$`«O
KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ KåÖÏ LѨÜ≥∂QÆHõ~°OQÍ =ÙO@∞Ok. nx=Å¡ „âı+¨ª"≥∞ÿ#
P`«‡ ã¨"∂≥ ‡Ç¨Ï#=Ú, ^•x =Å¡ Ü≥∂QÆx„^Œ#∞ ™êkèOK«@O KåÖÏ Hõ+=ì¨ Ú.
D ã≤÷u P`«‡|ÖÏxfl =$kú KÕã¨∞‰õΩ#fl `«~åfi`« =∂„`«"Õ∞ „áêÑ≤Îã¨∞ÎOk. P
ã≤÷uÖ’ ZO`« JkèHõ ™ê=∂~°÷ºO HõÅ∞æ`«∞O^ŒO>Ë, *ÏQÆ$`å=ã¨÷Ö’<Õ
=∞ã≤Îëê¯xfl „ѨâßO`«Ñ¨~°z J=ã¨~°"≥∞ÿ#q ÃÑOK«∞‰õΩx JYöˆ~¡xq
=ke"ÕÜ«∞QÆÅ=Ú.
10 . „áê}â◊H˜Î #∞Oz k=ºâ◊‰õΩÎÅ∞ L^ŒƒùqOK«@O
10.6 D 㨠= ∞㨠Πã≤ ^ Œ ∞ ú Å ‰õ Ω P^è • ~° = Ú „áê}™ê^è Œ # .
„áê}=∞Ü«∞HÀâ◊=Ú ÖËHõ „áê}=∞Ü«∞ â◊s~°=Ú Ü≥ÚHõ¯ qHÍã¨=Ú
xÜ« ∞ O„`« } =∞iÜ« Ú LѨ Ü ≥ ∂ QÆ = ÚÅ∞ „áê}™ê^è Œ # g∞^Œ < Õ
P^è•~°Ñ¨_ç=Ù<åfl~Ú. D x[O WѨÊ\˜=~°‰õΩ „â◊^ŒúH˜ ã¨O|OkèOz#k
J~Ú<å WѨC_»∞ q*Ï˝#O ‰õÄ_® nx Ö’x x*Ïxfl „QÆÇ≤ÏOz
JOwHõiOz, ѨijÅ# ‰õÄ_® KÕ™ÈÎOk.
„áê}â◊H˜Îx ѨÓiÎQÍ Jaè=$kú KÕ¿ãÎ =∞x+≤ P k=ºâ◊‰õΩÎʼnõΩ
JkèHÍi HÍQÆÅ_»∞. D â◊‰Ωõ ÅÎ ∞ ™ê=∂#º =∞x+≤H˜ Q˘Ñ¨Ê K«=∞`å¯~åÅ∞QÍ
JxÑ≤OK«=K«∞Û.
10.7 1967Ö’ Hõà◊§#∞ QÆ∞iÛ Ñ¨iâ’^èŒ#KÕã≤# =ÚQÆ∞æ~°∞
"≥·*Ï˝x‰õΩʼnõΩ <À|∞Öò ѨÙ~°™ê¯~åxfl ~ÚKåÛ~°∞. giÖ’ _®. *ÏÖò¤‰õÄ_®
XHõ~°∞. DÜ«∞# 'Ô~\©<å— Ö’ (Hõà◊§ =∞^茺 aO^Œ∞=Ù) =Ù#fl J}∞=ÙÅ
 áê¢}q^Œº 223
J=∞iHõ QÆ∞iOz =∂\Ï¡_»∞`«∂ XHõ 'qA=Öò ѨiÊÖò— (~À_Àã≤Ê<£)
¿Ñ~°∞QÆÅ XHõ qÅHõ}∆ `«`åfixfl QÆ∞iOz K≥áêÊ~°∞. D ~À_Àã≤Ê<£ „ѨHÍâ◊
Hõ}ÏÅ#∞ q^Œ∞º`ü `«~°OQÍÅ∞QÍ =∂~°∞ã¨∞ÎO^Œx ‰õÄ_® K≥áêÊ~°∞. D
q^Œ∞º`ü `«~°OQÍÅ∞ =∞ã≤Î+¨¯OÖ’H˜ „Ѩ"ÕtOz ^Œ$â◊º=ÚÅ#∞ QÆ∞iÎã¨∞ÎOk.
WOH˘Hõ `≥Å∞ã¨∞HÀ=Åã≤# q+¨Ü«∞"Õ∞q∞@O>Ë "≥Å∞QÆ∞ =ã¨∞Î=Ù g∞^Œ
„Ѩãi¨ Oz#O`« =∂„`å# =ã¨∞=Î Ù `≥eÜ«∞^Œ∞. P "≥Å∞QÆ∞ q^Œ∞º`ü `«~O° QÆ
â◊H˜ÎQÍ =∂i#ѨC_Õ =ã¨∞Î=Ù#∞ K«∂_»QÆÅ=Ú.
=∞#ã¨∞û "≥Å∞`«∞~°∞ HÍ^Œ∞, XHõ ~°Hõ"≥∞ÿ# q^Œ∞º`ü `«~°OQÆO
=O\˜k. JO^Œ∞Ö’<Õ =∞#ã¨∞û‰õΩ =ã¨∞Î=ÙÅ Ü≥ÚHõ¯ ^Œ$âߺÅ∞ <Õ~°∞QÍ
HõeÊOK«QÆÅ â◊H˜Î =Ù#flk Jx JO>Ë Pâ◊Û~°ºÑ¨_»=Åã≤#^Õg∞ ÖË^Œ∞.
10.8 W^Õq^èŒOQÍ =∞iH˘xfl L^•Ç¨Ï~°}Å#∞ K«∂_»=K«∞Û.
"≥Å∞`«∞~°∞#∞ Ô~\©<å ^•fi~å q^Œ∞º`ü `«~°OQÍÅ∞QÍ =∂~°Û=Åã≤#
J=ã¨~O° ÖˉΩõ O_®<Õ H˘O`«=∞Ok Hˆ =ÅO K«~‡° O ^•fi~å, |∞QÆÅæ ^•fi~å
ÖËHõ â◊s~°OÖ’x W`«~° ÉÏQÍÅ`À ‰õÄ_® K«∂_»QÆÅ∞æ`å~°∞.
1954 ã¨OII ÉÏOQ∑HÍH±Ö’x XHõ _®Hõ~ì ∞° =∞<À "≥*· Ï˝x‰õΩÅ
ã¨Ç¨ Ü«∞O`À 13 ã¨O=`«û~åÅ, Ñ≤Å"¡ å_ç g∞^Œ XHõ „ѨÜ∂≥ QÍxfl KÕâß_»∞.
Q˘Ñ¨Ê q+¨Ü«∞O UO@O>Ë J`«xH˜ =∞<Àq*Ï˝<åxH˜ ã¨O|OkèOz#
tHõ∆}`Àáê@∞ ^蕺#=Ú, ã¨=∂kè ã≤÷ux ‰õÄ_® K«∂Ñ≤OKÕ"å_»∞.
^蕺#OÖ’ J`«#∞ |∞QÆæÅg∞^Œ =∞#ã¨∞û#∞ UHÍ„QÆO KÕ¿ã"å_»∞.
9 <≥ÅÅ `«~åfi`« J`«xH˜ |∞QÆÅæ ^•fi~å K«∂_»QÅÆ ™ê=∞~°º÷ O
 áê¢}q^Œº 224
HõeyOk. P `«~åfi`« 10 =∞Ok QÆ∞_ç¤"åi g∞^Œ „ѨÜ≥∂QÆ=Ú KÕ™ê~°∞.
giÖ’ P~°∞QÆ∞~°∞ D „ѨÜ≥∂QÆ=Ú =Å# „ѨÜ≥∂[#=Ú á⁄O^•~°∞.
WѨC_»∞ "åà◊√§ `«=∞ |∞QÆæÅ`À<Õ Ç¨~ÚQÍ K«∂_»QÆÅ∞æ`«∞<åfl~°∞.
ã¨∂÷Å^Œ$+≤ì Ü≥ÚHõ¯ ™êg∞Ѩº`«#∞O_ç J#O`åʼnõΩ K«∂_»QÆÅ
~ÚOH˘Hõ <Õ„`«O =∞#‰õΩ =ÙOk. nx<Õ ã¨∂Hõ∆ ‡ ^Œ$+≤ì ÖËHõ k=º^Œ$+≤ì
JO\Ï~°∞. Ü≥∂QÆ ™ê^èŒ# ^•fi~å Z=Ô~·<å D <Õ„`åxfl qHõã≤OѨ
KÕã¨∞HÀQÆÅ~°∞. JO`ÕHÍHõ K«~°‡ K«‰õ∆Ω=ÙʼnõΩ HõxÑ≤OK«x Ѩiã≤÷`«∞Å#∞,
ã¨OѶ∞¨ @#Å#∞ ‰õÄ_® K«H¯õ QÍ K«∂_»QÅÆ ∞QÆ∞`å~°∞. „Éè∂í =∞^躌 ÉèÏQÆO ÖË^•
Éèí$‰õΩ\˜ ™ê÷#OÖ’ =Ù#fl P*Ï˝K«„Hõ"Õ∞ =∞# =¸_»= Hõ#∞fl. nxx `≥iKÕ
„Ѩܫ∞`«flO KÕ¿ãÎ =∞#Ö’x JO`«~ü*’ºu qHõã≤ã¨∞ÎOk. nx ^•fi~å
Ö’HÍO`«~åÅ#∞ Éè∂í QÆ~åƒùxfl, áêOK« Éè∫uHõ Ѩiã≤`÷ ∞« Å#∞ K«∂_»QÅÆ =Ú.
J~°÷O KÕã¨∞HÀQÆÅ=Ú. D P*Ï˝K«„Hõ=∞O>Ë „áê}=Ú#∞ HõáêÅOÖ’x
=∞^茺 `≥~° g∞^Œ Hõ#∞ÉÁ=∞Å =∞^茺 ™ê÷#=ÚÖ’ ˆHO„nHõ$`«O KÕÜ«∞@O.
=∞iÜ«Ú P UHÍ„QÆ`« ÉèOí QÆ"∞≥ #ÿ ѨC_»ÖÏ¡ =∂\˜=∂\˜H˜ [˝ÑHÎ≤ ˜ `≥K∞« ÛH˘x
=∞~°ÖÏ UH©H$õ `«O KÕÜ∞« @"Õ∞. Wk "≥*· Ï˝xHõ „ѨÜ∂≥ QÍÅ ^•fi~å ѨÓiÎQÍ
Ѩiâ’kèOѨ|_ç# ã¨`«º=Ú.
10.17 'r=# `«`«fiO— ѨÓiÎQÍ â◊s~°O`À Hõeã≤áÈ~Ú HõxÊã¨∞ÎOk.
nx=Å#<Õ rqOz =ÙO_»@O ã¨OÉèíqã¨∞ÎOk. HÍx D r=#`«`«fi=Ú
â◊s~°=Ú Ü≥ÚHõ¯ L`åÊ^Œ# HÍ^Œ∞.
Wk J^Œ$â◊º"≥∞ÿ# JÖ∫H˜Hõ â◊H˜Î. P â◊H˜Î#∞Oz J=ã¨~°"≥∞ÿ#
 áê¢}q^Œº 225
JOâßxfl D â◊s~°=Ú JO`«sHõ∆O #∞Oz PHõi¬OK«∞H˘x `«# ֒ѨÅ
^è•~°} KÕã¨∞‰õΩO@∞Ok. nx`À<Õ `«# Ѩxx #_»∞Ѩ٠‰õΩO@∞Ok. D
qâ◊fi=∞O`å "åºÑ≤Oz L#fl r=# `«`«fi=ڿш~ '„áê}=Ú—.
„áê}=Ú =ºH˜ÎÖ’ =Ù#flk HÍx Jk qâ◊fi"åºÑ¨Î"≥∞ÿÜ«Ú#fl
=∞Ǩ„áê}=Ú Ü≥ÚHõ¯ XHõ JOâ◊ =∂„`«"Õ∞. XHõ ã‘™ê ֒ѨŠxO_ç
=Ù#fl QÍe Ü≥ÚHõ¯ Ѩi=∂}O H˘Å==K«∞Û. ã¨∂Åú ^Œ$+≤Hì ˜ Jk ã‘™êKÕ`«
P=iOѨ|_ç q_çQÍ HõxÑ≤ã∂¨ Î =ÙO@∞Ok. HÍx x*ÏxH˜ Jk qâ◊fi"åºÑ≤Î
"åÜ«Ú`«`«fi=Ú Ü≥ÚHõ¯ XHõ JOâ◊ =∂„`«"Õ∞. W^Õq^èŒOQÍ qâ◊fi"åºÑ¨Î
=∞Ǩ„áê}=Ú Ü≥ÚHõ¯ XHõ z#fl JOâ◊ =∂#= â◊s~°OÖ’ =ÙO@∞Ok.
P JOâ◊x 'r=# `«`«fi=Ú— J<Õ ~°∂ѨOÖ’ K«∂™êÎ=Ú. J#∞Éèí"åxfl
á⁄O^Œ∞`å=Ú. qâ◊fi"åºÑ¨Î „áê}=Ú â◊s~°OÖ’ Ô~O_»∞ ~°O„^è•Å ^•fi~å
„Ѩ"Õtã¨∞ÎOk. "å\˜<Õ '=¸ÖÏ^è•~°=Ú— =∞iÜ«Ú 'ã¨Ç¨Ï¢™ê~°=Ú— Jx
JO\Ï~°∞. ã¨∂~°∞ºx Ü≥ÚHõ¯ â◊H˜Î Éèí∂q∞ g∞kH˜ Ô~O_»∞ ^èŒ$"åÅ ^•fi~å
=ã¨∞ÎOk.
10.19 H˘O`«HÍÅO =ÚO^Œ∞ ÉÁOÉÏ~ÚÖ’x l.*ˇ.ˆ~Hõ J<Õ
ѨO_ç`«∞_»∞ ''k "≥·kH± QÍ_£û ZO_£ Ѷ≤QÆ~üû PѶπ |Ü«∂År—— J<Õ Ñ¨ÙãÎ̈HõO
„"åâß_»∞. JO^Œ∞Ö’ PÜ«∞# – "Õ^•ÅÖ’ =i‚Oz# Pk`«º, =~°∞},
Jyfl, =∂~°∞`ü – q∞„`«, Jtfix, ~°∞„^Œ "≥Ú^ŒÖˇ·#q =∞ã≤Î+¨¯OÖ’x
qt+¨ª ™ê÷<åÅÖ’ =ÙO_Õ k=ºâ◊‰õΩÎÅ∞ Jx ã≤^•ÌOfHõiOKå~°∞. g\˜x
*ÏQÆ$`«O KÕã¨∞H˘x =∞x+≤ qâı+¨â◊H˜Îx ã¨OѨ#∞fl_»∞ HÍQÆÅ_»∞.
 áê¢}q^Œº 226
„QÍO\ò "≥∞_çHõÖò HÍÖË*ò Ö’ J^蕺Ѩ‰õΩÅ∞. F. <å_ç~ü
=∞iÜ«Ú Z_»æ~ü *ˇ. ^ä•=∞ãπ Å∞ ã¨OÜ«ÚHõÎOQÍ Ñ¨Ùã¨ÎHÍxH˜ Ñ‘iîHõÖ’
â◊s~° âß„™êÎxH˜ ã¨O|OkèOz "≥·kHõ |∞∞+¨µÅ *Ï˝#O K«∂¿ãÎ KåÖÏ
Pâ◊Û~°ºO HõÅ∞QÆ∞`«∞OkJx „"åâß~°∞. ZÖÏO\˜ LѨHõ~°}ÏÅ∞ ÖËx
HÍÅOÖ’ "åiH˜ WO`« Ö’`≥#· *Ï˝#O ZÖÏ HõeyOk J<Õk JO`«∞Ѩ@xì
q+¨Ü«∞O Jx „"åâß~°∞. Hõà◊§H˜ ÃÑ· ÉèÏQÍxfl ''=$ǨÏ`ü =∞ã≤Î+¨¯—— (ÃÑ^ŒÌ
"≥∞^Œ_»∞) Jx JO\Ï~°∞. D 'ÃãO„|"£∞— ˆHO„^Œ=Ú. WO„^Œ∞_»∞, ã¨q`å
nxÜ«∞O^Õ x"åã¨O LO\Ï~°∞.
=Ú‰õ Ω ¯H˜ 㨠∂ \ ˜ Q Í Ö’Ñ¨ e "≥ · Ñ ¨ Ù `« Å "≥ # ∞Hõ
ÉèÏQÆ=Ú#''ÃãiÉÅ"£∞ J#∞ =∞ã≤Î+¨Hõ—— (z#fl "≥∞^Œ_»∞) Ö’ ~°∞„^Œ ^Õ=`«
Ü≥ÚHõ¯ HÍ~°ºˆH∆„`«O LOk. =∞ã≤Î+¨¯O ÃÑ· ÉèÏQÍxfl ~À^Œã‘Ü«∞x, =∞^茺
ÉèÏQÍxfl JO`«iHõ∆=∞x „H˜Ok ÉèÏQÍxfl Ѩ$nèfiÜ«∞x JO\Ï=Ú. ~À^Œã‘
#∞Oz k=º KÕ`«<å „Ñ¨"åǨxfl JO`«iHõ∆O #∞O_ç „QÆÇ¨Ï – #Hõ∆„`åÅ`À
xO_ç# „|Ǩ‡O_»=Ú#∞ =∞iÜ«Ú Ñ¨$nèèfiÖ’HõOÖ’ ѨxKÕ¿ã Éè∫uHõ â◊H˜Î
D =¸_»∞ XHõ ã¨∂„`« |O^èŒO`À *’_çOѨ|_ç =ÙO\Ï~Ú. ã¨Ñ¨Î^è•~°
™È=∞ Jyfl, ã¨fi~°æ ^•fi~°=Ú, „^Ò} HõÅâ◊=Ú =∞iÜ«Ú Jâ◊fih â◊‰õΩÎÅ
Ü≥ÚHõ¯ ã¨O|O^èŒ=Ú D ~À^Œj ˆH∆„`«OÖ’<Õ =ÙO@∞Ok.
JyflH˜ „H˜O^ŒQÍ =ÙO_Õ ÉèÏQÍxfl ã¨fi~°æ ^•fi~°=∞x, ^•xHõO>Ë
„H˜Ok ÉèÏQÍxfl „^À}HõÅâ◊=∞x JO\Ï~°∞. WK«Û\˜ #∞O_Õ ã¨ÑΨ ã¨i`«Å∞,
ã¨Ñ¨Î #^Œ∞Å∞ „Ѩ=Ç≤Ï™êÎ~Ú. „^À} HõÅâ◊OÖ’ ™È=∞~°ã¨O xO_ç
LO@∞Ok. nx P^è•~°OQÍ ™ê÷~Ú ˆHO„^•Å â◊H˜Î „áêÑ≤Îã¨∞ÎOk.
 áê¢}q^Œº 227
"≥#∞fláê=ÚÖ’x (`åà◊§`À |OkèOѨ|_çÜÚ« #fl ~Ô O_»∞ „QÆO^è∞Œ Å QÆ∞uÎx
Jâ◊fih ‰õΩ=∂~°∞Å∞ JO\Ï~°∞. "≥∞^Œ_»∞ K«∞@∂ì`å =Ù#fl XHõ qâı+¨
„^Œ==Ú ã¨OѨÓ~°‚ "≥∞^Œ_∞» "≥Ú`åÎxH˜ KÕ`#« `åfixfl Hõeyã¨∂Î =ÙO@∞Ok.
nx<Õ =~°∞}∞_»∞ JO\Ï~°∞. D ˆHO„^Œ=Ú# Jyfl ^Õ=Ùx Ü≥ÚHõ¯
*Ï˝#HÀâ◊O =ÙOk. =∞ã≤Î+¨¯O "≥#Hõ ÉèÏQÆOÖ’ =ÙO_ç (>ˇá⁄Å~üb"£)
„áêp# HÍÅO Ü≥ÚHõ¯ â◊OYáÈb. nx „H˜O^Œ Ñ‘ÜÚ« +¨ „QÆO^è∞Œ Å∞ L#flq.
g\˜<Õ "≥∞_»∞ÖÏ¡ Jx ‰õÄ_® JO\Ï~°∞. Wk Jâ◊fi"Õ∞^èŒ Ü«∞[˝ "ÕkHõ.
Jâ◊fi"Õ∞^èŒ=Ú JO>Ë WO„kÜ«∂Å ã¨O™ê¯~°=Ú. nxH˜ Ñ≤Ü«¸+¨„QÆO^ä£
["å|∞^•iQÍ LO@∞Ok.

11.JfO„nÜ«∞ â◊‰õΩÎʼnõΩ P^è•~°O

11.3 =∞# â◊s~°OÖ’ =∞#ã¨∞û XHõ qÅHõ∆} ã¨`åÎ=Öˇ HõxÑ≤ã¨∞ÎOk.
HÍx "≥·*Ï˝x‰õΩÅ∞ `ÕeÛ#^Õq∞@O>ˇ â◊s~°O Ü≥ÚHõ¯ „ѨuHõ}OÖ’
qÅHõ∆}"≥∞ÿ# =∞#ã¨∞û =ÙO@∞Ok. Hõ}ÏÅÖ’ =ÙO_Õ =∞#ã¨∞û Ü≥ÚHõ¯
ã¨=Ú^•Ü«∞O J=Ü«∞"åÅÖ’ =ÙO_Õ =∞#ã¨∞û Ü≥ÚHõ¯ x~å‡}ÏxH˜
HÍ~°}=Ú. XH˘¯Hõ¯ J=Ü«∞==Ú Ü≥ÚHõ¯ „H˜Ü«∂ˆH∆„`«=Ú "Õˆ~fi~°∞QÍ
LO@∞Ok. HÍx Jq Jxfl =∞#ã¨∞û Jnè#OÖ’<Õ =ÙO\Ï~Ú. QÆ∞^•
^•fi~°=Ú =^ŒÌ LO@∞#fl r=Hõ}ÏÅ∞ "å\˜ ÖÏO\˜ ~°™êÜ«∞xHõ
Ѩ^•~å÷Å#∞ "≥^Œ∞‰õΩ`«∂ „QÆÇ≤Ïã¨∂Î LO\Ï~Ú. g\˜ =Ù`ÕÎ[#O
HÍ=∞"åã¨#Å#∞ Ô~K«ÛQ˘@ì |_»∞`«∞Ok. HÍx J=Ü«∞"åÅÜ≥ÚHõ¯
 áê¢}q^Œº 228
=∞#ã¨∞û‰õΩ Wk W+¨ìO LO_»^Œ∞. QÆ∞^• ã≤÷uÖ’ LO_Õ r=Hõ}ÏÅ HÀiHõ
ѨÓiÎ J~Ú`Õ Jq HÍ=∞"åã¨# g∞^Œ xÜ«∞O„`«} KÕ™êÎ~Ú â◊s~°OÖ’
=Ù#fl „Ѩu JOQÆO Ü≥ÚHõ¯ =∞#ã¨∞û "å\˜ "å\˜ HÀiHõefl „ѨHõ\ ˜™êÎ~Ú.
HÍx J=Ü«∞"åÅ =∞#ã¨∞û Jxfl\˜h `«∞Oz U~°∞`«∂ =ÙO@∞Ok. U
HÀiHõ f~°^À ^•xfl <˘H˜¯ ÃÑ_»∞`«∂ =ÙO@∞Ok. =∞iÜ«Ú "Õˆ~ "å\˜H˜
‰õÄ_® JÖψQ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ ã¨Ç¨ÏHõiã¨∞ÎOk.
11.6 ã¨r==ÚÅ∞ – 㨄H˜Ü«∞=ÚÅ∞ :–

XHõq^èŒOQÍ K«∂¿ãÎ =∞# â◊s~°O XHõ PHÍâ◊O. K«~å‡xfl

=∞#Ö’ XHõ qâı+¨ QÆ∞~°∞`åfiHõ~¬° } â◊HΘ ^•fi~å Ѩ$kèfi`À HõeÑ≤ =ÙO_»Háõ È`Õ
=∞#O PHÍâ◊OÖ’ZQÆ∞~°∞`«∂ =ÙO_Õ"åà◊§O. ã¨∂Hõ∆ ‡ ~°∂ѨOÖ’
=∂=¸Å∞ =∞# KÕ`«# Ü≥ÚHõ¯ PÖ’K«#Å∞ =∞iÜ«Ú ã¨OHõÖÏÊÅ
~°∂ѨOÖ’ PHÍâ◊ `«`«fiOÖ’ `«~°OQÍÅ∞QÍ J=Ù`«∂ LO\Ï~Ú.
T~å˚x „ѨHÍâ◊OQÍ =∂~°Û@O XHõ Hõ+"ì¨ ∞≥ #ÿ „Ѩ}ÏoHõ. HÍx
"≥·*Ï˝x‰õΩÅ∞ `≥Å∞û‰õΩ#fl^Õq∞@O>Ë D T~å˚ U^≥·<å XHõ =ã¨∞Î=ÙÖ’H˜
„Ѩ"tÕ ¿ãÎ "å\˜ Ѩ~=° ∂}∞=ÙÅ∞ L`ÕlÎ OѨ|_ç ÖË™êÎ~Ú. `«~åfi`« H˘OK≥O
âßOuOѨ|_ç Jq "å\˜ =¸Å™ê÷<åxH˜ uiy "≥o§#ѨC_»∞ T~å˚x
Ñ‘Å∞Û‰õΩx „ѨHÍâ◊=O`«OQÍ "≥∞~°∞ã¨∞ÎOk. D „H˜Ü«∞#∞ ''ã¨OnÑ≤Η— Jx
JO\Ï~°∞. D QÆ∞}O „ѨѨOK«=ÚÖ’x Jxfl „áê}∞ÅÖ’#∞ LO@∞Ok.
=∞#‰õΩ "å\˜x QÆ∞iOz `≥eÜ«∞^•? HÍx "≥·*Ï˝x‰õΩʼnõΩ `≥Å∞ã¨∞,
UO@O>Ë =∞#∞+¨µºÅ∞ UO PÖ’z™êÎ~À ^•xfl ZO`« ^•KåÅ#∞‰õΩ<åfl
 áê¢}q^Œº 229
^•K«ÖË~°∞. Jq D q^èŒOQÍ<Õ ã¨∂Hõ∆ ‡ „ѨHÍâ◊ =O`«OQÍ |Ü«∞\˜H˜
=™êÎ~Ú. =∞#O g\˜HõO>Ë, ã¨∂Hõ∆ ‡"≥∞ÿ# P`«‡ KÕ`«# ^•fi~å D
`«~O° QÍÅÖ’H˜ „Ѩ"tÕ OK«=K«∞Û. ÃÑ#· K≥ÑÊ≤ # q^èOŒ QÍ „ѨÜ∞« ufl¿ãÎ =∞#O
KåÖÏ `ÕeHõQÍ P =ºH˜Î UO PÖ’zã¨∞<Î åfl_»∞? J<Õk J~°O÷ KÕã∞¨ HÀ=K«∞Û.
Éèíq+¨º`«∞Î QÆ∂iÛ g_ç „Ñ¨}ÏoHõ ÖËO\˜? "≥Ú^ŒÅQÆ∞#q KåÖÏ „â◊^ŒúQÍ
=∞#O =∞# =∞#ã¨∞ûx xÜ«∞O„uOK«QÆeæ`Õ<Õ W=xfl ã¨OÉèí=O.
„â◊=}=Ú =∞iÜ«Ú ^Œ~°≈#=Ú Ü≥ÚHõ¯ k=º â◊‰õΩÎÅ∞
11.9 =∞#∞+¨µºÅ Ü≥ÚHõ¯ z#fl ÉèÏQÆO K≥q. ã¨~°fiâ◊H˜Î =O`«∞_≥·#
HõàÏHÍ~°∞_»∞ J~Ú# q^è•`«x QÆ∞~°∞ÎKÕã¨∞ÎOk. nx`À ã¨=∞"≥∞ÿ# ~å_®~ü
=∞#∞+¨µºÅ∞ ZѨÊ\˜H© `«Ü«∂~°∞ K≥Ü«∞ºÖË~°∞. K≥q Ju z#fl â◊ÉÏÌxfl
‰õÄ_® q#QÆÅ^Œ∞, ÃÑ^ŒÌ â◊ÉÏúÅ#∞ ÉèíiOK«QÆÅ^Œ∞. „ѨÜ≥∂QÆO ^•fi~å D
q+¨Ü∂« xfl `≥Å∞ã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. K≥=ÙÅ ã¨Ç¨ Ü«∞O`À =∂#=Ù_»∞ ã¨∞=∂~°∞
5 ÖHõ∆Å â◊ÉÏúÅ#∞ qx QÆ∞~°∞ÎѨ@ì=K«∞Û, HÍx '~å_»~ü— LѨÜ≥∂QÆOÖ’
Ѩiq∞u L#flk.
„â’„`«ó HÍâ◊Ü≥∂ó ã¨O|O^èŒ ã¨OÜ«∞=∂^£ k=º „â’„`«"£∞II
J~°÷O :– „â◊=}ËO„kÜ«∂Å#∞ (K≥=ÙÅ∞) PHÍâ◊O Ü≥ÚHõ¯
ã¨O|O^èŒO g∞^Œ ã¨OÜ«∞=∞O KÕÜ«∞@O =Å¡ ^èŒfi#∞Å#∞ q<Õ â◊H˜Î
Hõeæ=ÙO@∞Ok.
("≥·*Ï˝x‰õΩÅ∞ â◊|ú ѨsHõ∆ HÀã¨O H˘O`«=∞Ok =º‰õΩÎÅ#∞ '™œO_£
„ѨÓѶπ— QÆkÖ’ =ÙOKå~°∞. gi J#∞=∂#O „ѨHÍ~°O QÆkÖ’x "åiH˜
 áê¢}q^Œº 230
ZÖÏO\˜ â◊ÉÏúÅ∞ qxÑ≤OK«=Ù. ZO^Œ∞=Å#O>Ë P QÆkÖ’ |Ü«∞\˜#∞Oz
ZÖÏO\˜ â◊ | ú O qxÑ≤ O K« ^ Œ ∞ . HÍx „Ѩ Ü ≥ ∂ QÆ O ^•fi~å KåÖÏ
Pâ◊Û~°ºHõ~°"≥∞ÿ# q+¨Ü«∞O `≥eã≤Ok). ( P =º‰õΩÎʼnõΩ qz„`«Hõ~°"≥∞ÿ#
â◊ÉÏúÅ∞ K≥=ÙÅÖ’ qxÑ≤OKå~Ú).
D =∞^茺 HÍÅOÖ’ 'ã≤H˜O^Œ~ü— J<Õ =ºH˜Î P`«ºkèHõ ^Œ∂~°O 20
"≥∞àÿ §◊ =~°‰Ωõ q#QÆeQˆ "å_»x "≥*· Ï˝x‰õΩÅ∞ ã¨Ê+¨Oì QÍ `≥Å∞ã¨∞HÀQÆeQÍ~°∞.
HÍx Ü≥ ∂ QÆ ∞ Å∞ `« = ∞ K≥ = ÙÅ`À "≥ Ú `« Î O „|Ǩ  ‡O_» O JO`å
q#QÆÅ∞QÆ∞`å~°∞.
11.4 q*Ï˝<åKå~°∞º_»∞ S<£ã‘ì<£ ^Õâ◊O HÍÅO Ü≥ÚHõ¯ „áê=ÚMϺxfl
„ÉèÏOu Jx, J"åã¨ÎqHõO Jx `ÕÖÏÛ_»∞. "Õ^•O`« ^Œ~°≈#OÖ’ [QÆ`«∞Îx
=∂Ü«∞ Jx, „ÉèÏOu Jx K≥áêÊ~°∞ =∞iÜ«Ú `å_»∞x K«∂z áê=Ú
J<Õ „Éèí=∞x L^•Ç¨Ïiã¨∂Î =∞#O UO K«∂™êÎ"≥∂ Jk "åã¨Î=O HÍ^Œ∞
Jx J<åfl~°∞. J}∞ q*Ï˝#∞Å ^Œ$+≤ìÖ’ D ã¨O™ê~°O J}∞=ÙÅÜ≥ÚHõ¯
`«∞á¶ê#∞Å`À xO_ç# ã¨∞_çQÆ∞O_»O.
11.15 ^Œ$+≤ìx ã¨OѨÓ~°‚OQÍ qxÜ≥∂yOK«∞HÀQÆÅ∞QÆ∞`«∞<åfl=∂?

ǨÖ’„QÆÑ‘¶ 'ÖË[~ü— H˜~}° ÏÅ Ü≥ÚHõ¯ J<ÕHõ K«=∞`å¯~åÅÖ’ XHõ\ .˜

ÖË[~ü Ü≥ÚHõ¯ ã≤^•úO`« Pqëê¯~åxfl S<£ã‘ì<£ KÕâß_»∞. 50 ã¨O=`«û~åÅ
`«~åfi`« PÜ«∞# Ü≥ÚHõ¯ ѨiHõÅÊ##∞ '\Ï_»û<£— 1954 Ö’ ™êHÍ~°O
KÕâß_»∞.
11.16 á¶⁄\’„QÆÑ‘¶ q*Ï˝#O Pq+¨¯ $`«O KÕÜ∞« |_ç# 112 ã¨O=`«û~åÅ
 áê¢}q^Œº 231
`«~åfi`« Wk JO^ŒiH˜ LѨÜ∂≥ QÆH~õ O° QÍ =∂iOk. Pq+¨¯ $`«O KÕâßHõ
>ˇeá¶È<£ 56 ã¨O=`«û~åÅ `«~åfi`«, >ˇeq[<£ 12 ã¨O=`«û~°=ÚÅ
`«~åfi`«, P@OÉÏ"£∞û 5 ã¨OIIÅ `«~åfi`« JO^ŒiH˜ LѨÜ≥∂QÆOÖ’H˜
=KåÛ~Ú. ǨÖ’„QÍѶ≤H©‰õÄ_® H˘O`« ã¨=∞Ü«∞O Ѩ_»∞`«∞Ok. HÍh
ZѨC_≥·`Õ Jk =ÙѨÜ≥∂QÆOÖ’H˜ =ã¨∞ÎO^À ^•xfl K«∂ã≤#"åà◊√§ KåÖÏ
Pâ◊Û~°ºO á⁄Ok, K«=∞`å¯~°OÖ’#∞Oz =zÛ# J^Œ∞ƒù`« nѨOÖÏQÍ
ÉèÏq™êÎ~°∞.
11.19 [O+¨_£r \Ï\Ï Yx[ =∞iÜ«Ú W#∞=Ú Ñ¨i„â◊=∞#∞
xi‡OK«=Åã≤# ™ê÷<åxfl, ™êfig∞ q"ÕHÍ#O^Œ ÅO_»<£Ö’ =ÙO_»QÍ
"åi=^ŒÌ‰õΩ [O+¨_£rQÍ~°∞ ã‘fiHõ$ux fã¨∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ "≥o§#ѨÙ_»∞ ã¨÷Å
q=~åÅ∞ q"ÕHÍ#O^£QÍ~°∞ K≥áêÊ~°∞. Yx[ Ѩ^•~å÷Å∞, h~°∞, #∂<≥
ÉÏ=ÙÅ∞, Éèí∂q∞֒ѨŠ"ÕÅ J_»∞QÆ∞ H˜O^Œ L#fl q+¨Ü«∂Å QÆ∞iOz
‰õÄ_® PÖ’K«#Å HõOѨ<åÅ ^•fi~å „Ñ¨Ü≥∂yOz JHõ¯_ç ã≤÷ux ~°Ç¨Ï㨺
P`«‡‰õΩ K≥Ñʨ QÆÅ~°∞. (Dâ◊H`Θ À<Õ q"ÕHÍ#O^Œ Ѩi„â◊=∞ ™ê÷Ñ#¨ ‰õΩ ã¨Ö÷ Ïxfl
x~°‚~ÚOKå~°∞).
11.20 P^蕺u‡Hõ q*Ï˝#OÖ’ „Ѩu ™ê÷#OÖ’#∞ „ѨHÍâ◊O Ü≥ÚHõ¯ ™ê^è# Œ ,
„ѨHÍâ◊ Ü≥∂Hõ¯ K«~°Û [~°∞QÆ∞`«∞Ok. D „ѨHÍâ◊ |Å∞ƒ, Öˇ·@∞ =∞iÜ«Ú
ã¨∂~°∞º_»∞, K«O„^Œ∞_»∞ "≥Ú^ŒÅQÆ∞ "å\˜ #∞Oz =KÕÛ "≥Å∞QÆ∞ HÍ^Œ∞ Jk
Ѩ~°=∞*’ºu U^≥·`Õ D qâ◊fiKÕ`«##∞ P^è•~°O KÕã¨∞‰õΩx "≥Å∞QÆ∞`«∂
=ÙO@∞O^À P „ѨHÍâ◊O QÍ~Ú„u Ü≥ÚHõ¯ Láê㨺ã¨q`å ^Õ=`« D
Ѩ~°=∞*’ºux JO\Ï~°∞. D Jã≤Î`«fiO |∞∞`«∞OÉèí~å„Ѩ[˝ ~°∂ѨOÖ’
 áê¢}q^Œº 232
=º‰õΩÎÅ∞ `«=∞ ֒ѨÖË ^Œi≈OK«QÆÅ∞æ`å~°∞. nx "≥∂`å^Œ∞ Z=iÖ’
*Ï˝#OQÍ =ÙO@∞O^À "åiÖ’ JkèHõ Dâ◊fisÜ«∞ JOâ◊ =Ù#flk Jx
J~°÷O KÕã¨∞HÀ"åe. ã¨fiÉèÏ==Ú, ã¨fiã¨O™ê¯~°=Ú, HÀiHõ, „H˜Ü«∂â◊H˜Î
W=hfl D „ѨHÍâ◊O J}∞=ÙÅ P>Ë.
11.21 â◊s~åxH˜ Ô~O_»∞ ^èŒ$"åÅ∞ LO\Ï~Ú. XHõ\ ˜ =∞ã≤¯+¨¯O,
Ô~O_»=k [#<Õ„kÜ«∞O =^ŒÌ KÕ`«<å`«‡Hõ â◊H˜Î. =∞ã≤Îëê¯xH˜ =∞iÜ«Ú
T~å˚ „Ѩ"åǨÏ=Ú [#<ÕO„kÜ«∂xH˜ ã¨O|O^èOŒ =ÙOk. ã¨∂Hõ∆ ‡â◊‰Ωõ ÅÎ ∞
„ã¨qOK«@=Ú J<Õk â◊s~°OÖ’ D ˆHO„^•Å#∞OKÕ [~°∞QÆ∞`«∞Ok.
11.22 Láêã¨# XHõ "≥·*Ï˝xHõ „Ѩ„H˜Ü«∞. WO^Œ∞Ö’ =∞#O =∞# ֒ѨÅ
=Ù#fl K≥_∞» , =ÚiH˜, áêáêK«~}° ÏxH˜ „áÈ`åûǨxKÕÛ „ѨHÍâ◊ J}∞=ÙÅ#∞,
k"åº`«‡QÍ, `Õ[ã¨∞ûQÍ, ã¨^•K«~°}QÍ, âßOu „Ѩã¨#fl`«Å ¢Ñ¨=$`«∞ÎÅ∞QÍ
Ѩi=~°#Î K≥O^Œ∞`å~Ú. qHÍã¨O Ü≥ÚHõ¯ D „Ѩ„H˜Ü∞« Ö’ U <≥ã· i¨ Hæ `õ fi« O,
Ñ≤O_»=Ú =∞iÜ«Ú „QÆÇϨ –#Hõ„∆ `« ã¨ÇϨ Ü≥∂QÆO =ÙO@∞Ok. L^•Ç¨Ï~°}H˜
=∞#O QÍ~Ú„u Láêã¨# KÕã≤#ѨC_»∞ =∞#֒Ѩe ^Œ∂+≤`« „ѨHÍâ◊
J}∞=ÙÅ#∞ |Ü«∞@H˜ ѨOÑ≤K«\ÏxH˜ =∞iÜ«Ú "å\˜ ™ê÷#OÖ’ k=º
„ѨHÍâ◊ J}∞=ÙÅ#∞ xO¿ÑO^Œ∞‰õΩ 'QÍ~Ú„u— ^Õ=`« JO>Ë ã¨∂~°∞º_»∞
ã¨Ç¨Ü«∞O KÕ™êÎ_»∞.
ÉèÏ~°fÜ«∞ Ü≥∂QÆ∞Å∞ „|Ǩχ~°O„^èŒ ™ê÷#O =∞iÜ«Ú +¨@Û„HÍÅ#∞
`≥Å∞ã¨∞‰õΩ<Õ „Ѩܫ∞`«flOKÕâß~°∞. JO^Œ∞Ö’ ã¨Ç¨Ï„™ê~° Hõ=∞ÅO g\˜H˜
aè#flOQÍ g@xflO\˜g∞^• PkèѨ`«ºO Hõeæ LO@∞Ok J<Õ ã¨OQÆu
 áê¢}q^Œº 233
`≥Å∞ã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. nx ™ê÷#O `«Å K≥=ÙʼnõΩ Ô~O_»∞ JOQÆ∞àÏŠ֒ѨÅ
Éèí$‰õΩ\˜ ™ê÷<åxH˜ 2 1/2 ÖËHõ 3 JOQÆ∞àÏŠ֒ѨÅ∞#fl ™ê÷#OÖ’
„ѨHÍâ◊ѨÙO[ ~°∂ѨOÖ’ =ÙO@∞Ok. P`«‡^•~°≈x‰õΩÅ J#∞™ê~°OQÍ
D ™ê÷#O Q˘_»∞QÆ∞#∞ "≥#‰õΩ¯uÑ≤Ê`Õ ÖËHõ Hõ\’s ¿+ÑπÖ’ 17 „Ѩ^è•#
„ѨHÍâ◊ `«`åfiÅ`À `«Ü«∂~°~ÚOk. KåO^ÀQƺ LѨx+¨`«∞ÎÖ’ ã¨Ç¨Ï¢™ê~°
^Œ~°≈#O J<Õ ã≤kúx QÆ∂iÛ 5 =ÚHõ¯Ö’¡ WÖÏ K≥áêÊ~°∞. '`«ã¨º 㨈~fi+¨µII
Ö’ˆH+¨µ HÍ=∞Kås Éèí=— J#QÍ ã¨Ç¨Ï¢™ê~° ^Œ~°≈#O „áêÑ≤ÎOѨKÕã¨∞‰õΩ#fl
ã¨=∞~°∞÷Å∞ J=Ù`å~°∞. W^Õ P â◊H˜Î ˆHO„^ŒO, WHõ¯_ç #∞Op =∞ã≤¯+¨¯O,
â◊s~°O Ü≥ÚHõ¯ xÜ«∞O„`«} [~°∞QÆ∞`«∞Ok. =∞iÜ«Ú qâ◊fiOÖ’ U^≥·`Õ
=∂#gÜ«∞`« qÅHõ∆} q*Ï˝#O HõxÊã¨∞ÎO^À ^•xx ã¨OáêkOK«=K«∞Û.
11.38 WѨÊ\˜ =~°‰õΩ =∞#‰õΩ `≥eã≤O^ÕO@O>Ë Ñ¶¨∞# Ѩ^•~å÷Å∞
=∂„`«"Õ∞ qã¨ÎiOK«@O, =Ú_»∞K«∞HÀ=@O KÕ™êÎÜ«∞x. HÍx "≥·*Ï˝x‰õΩÅ
^•fi~å =∞#‰õΩ WѨC_»∞ `≥eã≤#k UO@O>Ë ˆH=ÅO Ѩ^•~å÷ÖË
=Ú_»∞K«∞HÀ=Ù, ã¨=∞Ü«∞O ‰õÄ_® qã¨Îiã¨∞ÎOk, =Ú_»∞K«∞‰õΩO@∞Ok
Jx. "ÕQÆO f„=`« ÃÑiy`Õ ã¨=∞Ü«∞O `«QÆ∞æ`«∞Ok. QÆu PQÆ@O =∂x
^•x ã≤÷~°`« =~°‰õΩ "≥·*Ï˝x‰õΩÅ∞ Wk ã¨`«ºO Jx `≥Å∞ã¨∞‰õΩ<åfl~°∞.
S<£ã‘ì<£ `«# H˜¡+¨ì"≥∞ÿ# QÆ}˜`åxfl P^è•~°OQÍ KÕã¨∞‰õΩx D q+¨Ü«∂xfl
=∞iO`« ã¨Ê+¨ìOQÍ `≥eÜ«∞KÕâß~°∞. PÜ«∞# K≥Ñ≤Ê#k "ÕQÆOÖ’ |∞kúx
LѨÜ≥∂y¿ãÎ ã¨=∞Ü«∞O Ü≥ÚHõ¯ QÆu `«QÆ∞æ`«∞Ok. XHõ"Õà◊ 1,86,000
"≥∞ÿà◊√§ „Ѩu ÃãHõO_»∞‰õΩ „ѨHÍâ◊ "ÕQÆO`À „Ѩܫ∂}˜¿ãÎ ã¨=∞Ü«∞O Ü≥ÚHõ¯
QÆu ZO`« `«Q∞Æ `æ ∞« O^ŒO>Ë Jk ã¨=∞Ü«∞O ZO`« `˘O^Œ~Q° Í QÆ_zç O^Œ<kÕ
 áê¢}q^Œº 234
`≥eÜ«∞<Õ `≥eÜ«∞^Œ∞. D "ÕQÆO`À U^≥·<å ~åÔH\ò ZH˜¯ ‰õÄ~°∞Ûx KÕ¿ãÎ
U „QÆǨÏ, #Hõ∆„`åÅ#∞ K«∞\˜ì „Ѩܫ∂}O KÕã≤ "≥#H˜¯ uiy=¿ãÎ =~°Î=∂#
QÆ}˜`«O „ѨHÍ~°O "Õ~Ú ã¨O=`«û~åÅ∞ Ѩ_»∞ÎOk. PÜ«∞# Ü≥ÚHõ¯ qt+¨ì
QÆ}˜`«O „ѨHÍ~°O XHõ <≥ÅHõO>Ë `«‰õΩ¯= ã¨=∞Ü«∞O Ѩ_»∞`«∞Ok. JÖÏ
"≥o§ =zÛ# =ºH˜Î Ѩ$kèfiH˜ =¿ãÎ WHõ¯_» "Õ~Ú ã¨O=`«û~åÅ∞ ѨÓ~°=Î Ù`å~Ú,
JO`åHÍHõ KåÖÏ P~åÅ∞ =∞iÜ«Ú Ñ¨iã≤`÷ ∞« Å∞ =∂iáÈ~Ú =ÙO\Ï~Ú.
WO`« ã¨=∞Ü«∞OÖ’ P "≥#H˜¯ uiy# =ºH˜Î Ü≥ÚHõ¯ PÜ«Ú+¨µºÖ’ H˘OK≥O
‰õÄ_® `Õ_® =ÙO_»^Œ∞, J`«#∞ P ã¨=∞Ü«∞OÖ’<Õ =ÙO_çáÈ`å_»∞.
11.39 HÍÅ=Ú Ü≥ÚHõ¯ KÕ`«#`«fi=Ú :– ã¨=∞Ü«∞O, =∞iÜ«Ú ™ê÷#O
JO>Ë Uq∞\˜? "åã¨Î=OQÍ Wk Uq∞ÖË^Œ∞. =∞# =∞ã≤¯+¨¯O ˆH=ÅO
HõÅÊ<å~°K#« =∂„`«"∞Õ . =∂=¸Å∞QÍ =∞#O U=∞O\Ï =∞O>Ë – <Õ#∞
Zxq∞k QÆO@Å 8 xq∞ëêʼnõΩ WO\˜#∞Oz =KåÛ#∞, <å q"åǨÏO
2 EÖˇ· ™êÜ«∞O„`«O 7 QÆO@ʼnõΩ J~ÚºOk. âߺ=∂ʼnõΩ, <å‰õΩ
=∞^躌 =∞^蕺ǨÏflO 12 QÆO@ʼnõΩ Q˘_»= [iyOk. H˜ëÈ~ü "Õ∞ 1957Ö’
ÃÇÏ· ã¨∂¯Öò ѨsHõ∆ ~åâß_»∞. "≥Ú^ŒÅQÆ∞ D "åHͺÅ#∞ „â◊^QúŒ Í KåÖÏ™ê~°∞¡
K«kq`Õ =∞#H˜ XHõ q+¨Ü«∞O `≥Å∞ã¨∞ÎOk, „Ѩ`ÕºHõ ã¨=∞Ü«∞O U^≥·<å
XHõ ã¨OѶ¨∞@#`À =Ú_çѨ_ç LO@∞Ok. ã¨=∞Ü«∞O UO =ã¨∞Î=Ù HÍ^Œ∞.
U^≥·# XHõ ã¨OѶ¨∞@#HÍx, „H˜Ü«∞ HÍx [~°QÆHõáÈ`Õ =∞#H˜ ã¨=∞Ü«∞O
Ü≥ÚHõ¯ Jã≤Î`«fiO`À Ѩ<ÕÖË^Œ∞.
11.40 ã¨$+≤ì Ѩ~°=∂}∞=ÙÅ`À xO_ç=ÙOk. Ѩ~°=∂}∞=ÙÅ∞ Hõeã≤
=ÙO_»@O =Å¡ Ѩ^•~å÷Å∞ `«Ü∂« ~°=Ù`å~Ú, Ѩ^•~å÷Å`À Hõeã≤ ™ê÷#=Ú
 áê¢}q^Œº 235
^Õâ◊=Ú „|Ǩ‡O_»OQÍ `«Ü«∂~°Ü«∂º~Ú. D „|Ǩ‡O_»O Ѩ^•~å÷Å
~°∂Ѩ"Õ∞. D „|Ǩ‡O_»OÖ’ =∞#O uO\ÏO, ^èŒi™êÎO, JO^Œ∞Ö’<Õ
x=ã≤™êÎO. =∞# â◊s~°O ‰õÄ_® Ѩ^•~°ú=Ú =∞iÜ«Ú Ñ¨~°=∂}∞=ÙÅ`À
xO_ç =ÙOk. Wk ‰õÄ_® XHõ ~°Hõ"≥∞ÿ# „|Ǩ‡O_»"Õ∞.S<£ã‘ì<£ U=∞x
qâ◊fiã≤OKå_»O>Ë â◊s~° ~°∂ѨOÖ’ Ѩ^•~°÷ [QÆ`«∞Î Ö’ XHõ =∞ã≤Î+¨¯Ñ¨Ù
KÕ`«#`«fiO =ÙOk. JÖψQ D „|Ǩ‡O_»=Ú XHõ KÕ`«#`«fiO`À
xÜ«∞O„uOѨ|_»∞`ÀOk Jx „ѨuáêkOKå_»∞. J#QÍ Ñ¨$kèfiH˜ =∞iÜ«Ú
„QÆÇ¨Ï #Hõ∆„`åʼnõΩ `«=∞^ŒO@∂ XHõ ã¨fi`«O„`« KÕ`«#`«fiO LO@∞Ok.
Jk =∞#∞+¨µºÅÖψQ QÆ}˜`«=∂^è•~°OQÍ Ñ¨xKÕã¨∂Î LO@∞Ok.JO>Ë
D [QÆ`∞« Î =∞ã≤+Î ¯¨ O ^•fi~å xi‡OK«|_»¤ Ѩ^•~å÷Å∞ `«Ñʨ =∞i Uq∞Ü«¸
HÍ^Œ∞.
12.2. 12. JfO„nÜ«∞ â◊‰õΩÎÅ Pq~åƒù=O =∞iÜ«Ú
qHꋬO
JfO„kÜ«∞ â◊‰õΩÎÅ∞ K«∂_»\ÏxH˜ ™ê=∂#ºOQÍ HõxÊOKÕ
=∞#∞+¨µºÅÖ’ XHõ^•xH˜ q∞Oz XHõ\ ˜ J^Œ∞ƒù`« ã¨OÉèÏ=#ÅH˜
c*ÏO‰õΩ~åÅ∞QÍ =Ù<åfl~Ú. "å\˜xfl ÃÑOKÕO^Œ∞‰õΩ J=ã¨~°O =ÙOk.
Wk ™ê^è#Œ ^•fi~å ã¨OÉèqí ã¨∞OÎ k. H˘O`«=∞OkH˜ ѨÓ~°fi [#‡ ™ê^è#Œ Å∞
‰õÄ_® D [#‡Ö’ ѨxH˜ =ã¨∂Î =ÙO\Ï~Ú. J<åÜ«∂ã¨OQÍ JÖÏO\˜
J^Œ∞ƒù`åÅ∞ „ѨHõ\ ©HõiOѨ|_»@O nx HÍ~°}OQÍ<Õ. Z=iÖ’ D
™ê=∞~°º÷ O =ÙO@∞O^À "å~°∞ D â◊HxΘ J#=ã¨~O° QÍ Y~°∞Û KÕÜ∞« ‰õΩO_®
=ÙOK«@O "åi ÉÏ^茺`«. JfO„kÜ«∞ ™ê=∞~å÷ºxfl LK«Ûùã¨ÎsÜ«∞
 áê¢}q^Œº 236
„ѨÜ≥∂[<åÅH˜ =∂„`«"Õ∞ "å_®e.
12.14 JѨi„QÆǨÏ=Ú, J¿ãÎÜ«∞=Ú, JÇ≤ÏOã¨, „|ǨχK«~°º=Ú
JfO„kÜ«∞ ™ê=∞~°÷º ã¨OѨ#fl`«QÆÅ =º‰õΩÎÅÜ≥ÚHõ¯ r=<åxH˜
LѨHõ~°}ÏÅ∞QÍ U~°Ê_ç Jq Dâ◊fisÜ«∞ â◊H˜Îx ÖÏQÆ∞H˘x `«=∞Ö’H˜
„Ѩu+≤ìOѨ KÕã≤ ÖËHõ q=â◊√efl KÕ™êÎ~Ú. WÖÏ JfO„kÜ«∞ â◊‰õΩÎÅ∞ P
Pq~°ƒqù OK«@O [iy`Õ =∞#Ö’ „Ѩu XHõ¯~°∞ XHõ qt+¨"ì ∞≥ #ÿ â◊‰Ωõ ÅÎ ‰õΩ
™êfiq∞QÍHõ =∂#~°∞.
Hõà◊§H˜ QÆO`«Å∞ Hõ@∞ì‰õΩx "≥∂\Ï~°∞ Ãã·H˜Öò #_»Ñ¨@O ÃÑ^ŒÌ
Pâ◊Û~°ºHõ~°"≥∞ÿ# Ѩx UO HÍ^Œ∞. nxx Z=Ô~·<å JÉèϺã¨O =Å¡
KÕÜ«∞QÆÅ∞æ`å~°∞. HÍx gi JÉèϺ㨠ã¨=∞Ü«∂xfl x[OQÍ „QÆ∞_ç¤"åiH˜
^Œ$+≤ìx `≥Ñ≤ÊOKÕO^Œ∞‰õΩ qxÜ≥∂y¿ãÎ gi â◊H˜Îx ã¨kfixÜ≥∂QÆO
KÕã#≤ @¡=Ù`«∞Ok. =∂O„u‰õΩÅ∞ "åi KÕ`∞« efl uÑ≤Ê ~°H~õ H° ÍÅ `«=∂ëêÅ∞
KÕ™êÎ~°∞. „Ѩã¨∞Î`« JfO„kÜ«∞ â◊‰õΩÎÅ∞ Hõeæ# =º‰õΩÎefl gi`À ã¨=∞OQÍ
áÈÅÛ=K«∞Û. g~°∞ gi â◊H˜Îx LѨÜ≥∂yOz K«xáÈ~Ú# "åi P`«‡`À
=∂\Ï¡_Oç K«@O ÖÏO\˜ K«=∞`å¯~åÅ∞ KÕã∂¨ Î LO\Ï~°∞. HÍx D â◊‰Ωõ ÅÎ #∞
^Õâ◊„Ѩ[ÅÖ’ „¿Ñˆ~Ñ≤Oz ã¨<å‡~°æOÖ’H˜ #_çÑ≤Oz, QÍOnèrÖÏO\˜
P`«‡Å#∞ Ñ≤ez "åi =∂~°æ^Œ~°≈<åxfl „Ѩ[ʼnõΩ JOkOK«=K«∞Û Hõ^•!
ˆH=ÅO ã¨~°^•HÀã¨O K«∞\Ïìxfl, ѨHͯxfl Ñ≤eÑ≤OK«@O=Å¡ ZÖÏO\˜
„ѨÜ≥∂[#O ÖËHõáÈQÍ â◊‰õΩÎefl ^Œ∞ifixÜ≥∂QÆѨ~°K«@"Õ∞ [~°∞QÆ∞`«∞Ok.
`åO„u‰õΩÅ∞ QÍeÖ’ KÕ~ÚuÑ≤Ê ~°H~õ H° ÍÅ =ã¨∞=Î Ùefl ã¨$+≤™ì êÎ~∞° .
 áê¢}q^Œº 237
Wq „Ѩ ^ Œ ~ ° ≈ #ˆ H QÍx x[OQÍ LѨ Ü ≥ ∂ QÆ Ñ ¨ _ » = Ù. D â◊ H ˜ Î ` À
|Ǩï=¸Åº"≥∞ÿ# ~°`åflÅ#∞ ã¨$+≤ìOz ^ÕâßxH˜ Pi÷HõOQÍ ã¨Ç¨Ü«∞O
KÕÜ«∞=K«∞ÛHõ^•! ZO^Œ∞‰õΩ KÕÜ«∞ÖË~°∞? ã¨kfixÜ≥∂QÆO HÍx „Ѩ^Œ~°≈#Å∞
ZO^Œ∞‰õΩ K≥Ü«∂ºe? go§KÕÛ D âßáêÅ∞ – =~°^•<åÅ∞ ‰õÄ_® KåÖÏ
z#flq. "åiH˜ Éèíq+¨º`«∞ÎÖ’ U=∞=Ù`«∞O^À ‰õÄ_® xâ◊ÛÜ«∞OQÍ
`≥eÜ«∞^Œ∞. g~°∞ `«=∞ QÆ∞O_≥Åg∞^Œ K≥~Úº "Õã¨∞H˘x ^è≥·~°ºOQÍ U
q+¨Ü∞« OÖ’#∞ Z‰õΩ¯=, `«‰Ωõ ¯=Å ã¨O|O^è•xfl ‰õÄ_® K≥Ñʨ ÖË~∞° . ÖÏ@s
#O|~°∞¡, E^ŒOÖ’ ÔQÅ=@O QÆ∞iOz ~ÚOHõ UO K≥ѨÊQÆÅ~°∞?
âßáêÅ∞, =~°^•<åÅ∞ "åi WO\˜ K«∞@∞ìѨHõ¯Å "åiH˜ =∂„`«"Õ∞
W=fiQÆÅ~°∞. ~å„+¨Oì Ö’x ~å[hux =∞#ã¨∞ûH˜ #zÛ# q^èOŒ QÍ =∂~°ÛQÆÅ
JfO„kÜ«∞ â◊‰õΩÎÅ∞ =Ù<åfl~Ú. HÍh Wk =º‰õΩÎÅ ™ê=∞~°÷ºOÖ’ ÖË=x
^•"å"Õã≤ =∞s K≥ѨÊ=K«∞Û.
12.24 g∞~°∞ J@∞ W@∞ uiˆQ HõOѨӺ@i¡=fi^ŒÅK«∞‰õΩ<åfl~å?

=∞# "≥·*Ï˝x‰õΩÅ∞ =∞iÛáÈ=\ÏxH˜ =ÚO^Œ∞QÍ 3 HÍ~°}ÏÅ∞

K≥áêÊ~°∞. 1. U^≥<· å q+¨Ü∞« O QÆ∞~°∞ÃÎ Ñ@∞ìHÀ"åe J<Õ HÀiHõ ÖËHáõ È=@O.
2. „Ѩã¨∞Î`« q+¨Ü«∞O g∞^Œ ѨÓiÎQÍ =∞#ã¨∞ûx ÃÑ\˜ì J~°÷O KÕã¨∞‰õΩ<Õ
„Ѩܫ∞`«flO K≥Ü«∞ºHõáÈ=@O 3. „Ѩã¨OQÆO [iˆQ@ѨC_»∞ ^•xg∞^Œ
W+¨ìO, ~°∞zÖËHõ, x~°¡Hõ∆ ºOQÍ =ÙO_»@O, gi J#∞™ê~°O D =¸_»∞
ÅHõ∆}ÏÅ#∞ =kÖË¿ãÎ, =∞iÛáÈ=@O J<Õ JÅ"å@∞ KåÖÏ =∞@∞‰õΩ
`«QÆ∞æ`«∞Ok.
 áê¢}q^Œº 238
12.29 JfO„kÜ«∞ ™ê=∞~°÷ºO JÉèϺã¨O =ÖË¡ =ã¨∞ÎOk.

12.40 *Ï˝<ÕO„kÜ«∂Å∞ ^Õ=`å â◊‰õΩÎÅ∞ :–

lǨÏfi Ü≥ÚHõ¯ "≥Ú^Œ\ ˜ ™ê^èŒ# ó– ~°∞z K«∂_»@O =Å¡ Ѩ^•~°úO

Ü≥ÚHõ¯ QÆ∞}ÏÅ#∞ `≥Å∞ã¨∞HÀ=K«∞Û. J`åºã¨H˘nÌ, P=â◊ºHõ`«‰õΩ q∞Oz
Ѩ^•~å÷xfl ã‘fiHõiOK«@O =Å¡ ~°∞z #+¨áì È`«∞Ok. ~°∞z ^•fi~å Ѩ^•~å÷Å
Ü≥ÚHõ¯ QÆ∞}ÏÅ#∞ QÆ∞iOz `≥Å∞ã¨∞HÀ=K«∞Û. "å\˜ q"ÕK«#, qâı¡+¨}
=∞iÜ«Ú =sæHõ~°} KÕÜ«∞=K«∞Û. XHÍ<˘Hõ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ =∞#ã¨∞û‰õΩ,
HõO^Œ=¸ÅÅ, Ѷ¨Å=ÚÅ QÆ∞}ÏÅ qâı¡+¨} KÕÜ«∞|_çOk, g\˜x U
"≥∂`å^Œ∞Ö’, Uq^èOŒ QÍ LѨÜ∂≥ yOK«∞HÀ"åÖ’, UO „ѨuѶŨ O =ã¨∞OÎ ^À
"åiH˜ `≥Å∞ã¨∞. <À~°∞ XHõ =∞Oz „ѨÜ≥∂QÆâßÅQÍ Ñ¨xKÕã¨∞ÎOk.
#=∞Å_»O =∞iÜ«Ú L^Œ~°OÖ’H˜ ѨOÑ≤OK«_»O ÖÏO\˜ Ѩx ZÖÏ#∂
KÕã¨∞ÎOk, ^•x`Àáê@∞ ~°∞z K«∂_»QÍ<Õ "≥O@<Õ U Ѩ^•~°÷OÖ’ U
~°™êÜ«∞#O =ÙOk?, U "≥∂`å^Œ∞Ö’ Hõeã≤ =ÙOk?, "å\˜x U q^èOŒ QÍ,
^ÕxHÀã¨O, ZÖÏ LѨÜ≥∂yOK«∞HÀ"åe? J<Õk `≥Å∞ã¨∞ HÀQÆÅ^Œ∞ –
HÍx WѨC_»∞ ^•xH˜ =Ù#fl D ™ê=∞~°÷ºO HÀÖ’Ê~ÚOk.
q∞^蕺 „ѨѨOK«=Ú, =∂Ü«∂ „ѨѨOK«=Ú "å‰õΩ¯ ^•fi~å<Õ
xi‡™êÎ~°∞. lǨÏfiÜ≥ÚHõ¯ ã¨OÜ«∞=∞#O =Å¡ K«=∞`å¯~°"≥∞ÿ# „ѨuѶ¨ÖÏxfl
á⁄Ok, #QÆÅ∞, ^èŒ#=ÚÖÏQÍ ZšѨC_»∂ KÕ`«∞Ö’¡ HõxÑ≤Oz#@∞ìQÍ
K«∂_»=K«∞Û.
J™êfi^Œ „=`«O ™ê^èŒ#=Å¡ ~°∞K«∞ʼnõΩ ÉÏx㨠J~Ú# lǨÏfix
 áê¢}q^Œº 239
xÜ«∞O„uOK«=K«∞Û, u#^Œy#, u#‰õÄ_»x Ѩ^•~å÷Å q"ÕK«# =∞~°Å
uiy =ã¨∞ÎOk. D P^è•~°Og∞^Œ<Õ Éè’[#O Ü≥ÚHõ¯ xÜ«∞q∞`«
"≥∂`å^Œ∞‰õΩ JÅ"å@∞ Ѩ_»@"Õ∞ HÍHõ áê_»~ÚáÈ~Ú# P~ÀQƺO ‰õÄ_®
ÉÏQÆ∞Ѩ_»∞`«∞Ok. Hõ_»∞ѨÙg∞^Œ J#=ã¨~°"≥∞ÿ# ÉèÏ~åxfl "≥Ü«∞º‰õΩO_®
=ÙO>Ë J<å~ÀQƺO HõÅ∞QÆ^Œ∞. ~ÀQÆO ÖËHõáÈ=@O, n~°…r=#O Ô~O_»∂
Ѩ~°ã¨Ê~°O Hõe¿ã =ÙO\Ï~Ú.
lǨÏfiÜ≥ÚHõ¯ Ô~O_»= ™ê^èŒ# – =∞ø#O :– x`«º=Ú gÖˇ·#ѨC_»∞
Ô~O_»∞QÆO@Åáê@∞ =∞ø#OQÍ =ÙO_Õ JÅ"å@∞ KÕã¨∞HÀ"åe. D „Ѩu
ã¨=∞Ü«∞O J#=ã¨OQÍ "å‰õΩ¯x =ÙѨÜ≥∂yOK«‰õÄ_»^Œ∞ J<Õ q+¨Ü«∂xfl
Jã¨Î=∂#O QÆ∞~°∞ÎOK«∞HÀ"åe. Z‰õΩ¯=QÍ, J#=ã¨~°OQÍ =∂\Ï¡_Õ"å_çfl
ѨxH˜~åx"å_çQÍ QÆ∞~°∞ÎOK«∞HÀ"åe. gi =∂@Ö’¡ ™⁄O`«Q˘Ñ¨ÊÅ∞,
Ѩ~°xO^Œ, "≥H˜e`«#=Ú, J<Òz`«º=Ú xO_ç=ÙO\Ï~Ú. nx =Å¡ "åH±
â◊HΘ #tã¨∞OÎ k. gix qâ◊fiã≤OK«@O, gi =∂@Å g∞^Œ P^è•~°Ñ_¨ @ » O
=Å# ã¨=∞Ü«∞=Ú =∞iÜ«Ú â◊H˜Î Ü≥ÚHõ¯ ^Œ∞~°Ñ¨Ü≥∂QÆO ã¨Ê+¨ìOQÍ
HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k. J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ =∂@ÖË =∂\Ï¡_@» O JÅ"å@∞ KÕã∞¨ HÀ"åe.
ã¨OÉèÏ+¨} [i¿Ñ@ѨC_»∞ q#„=∞`«`À, Z^Œ∞\˜ "åiH˜ W=fi=Åã≤#O`«
Q“~°=O ~Úã¨∂,Î U^≥`· Õ =∂\Ï¡_`» å"≥∂ Jk P^Œ~≈° „áêÜ«∞OQÍ =ÙO_®e.
W`«~°∞Å#∞ ã¨∞xfl`«OQÍ, K«Hõ¯x "å‰õΩ¯Å`À q∞`«OQÍ Ñ¨~å=∞i≈OKåe.
D q^èOŒ QÍ =∞~åº^Œx áê\˜ã∂¨ Î Z=~°∞ =∂\Ï¡_`» å~À "å~°∞ "åº=ǨiHõ
=∞ø#OÖ’H˜ =™êÎ~°∞. Wk "åH± `«Ñ¨ã¨∞û. WÖÏO\˜ ™ê^èŒ#â◊H˜ÎQÆÅ "å‰õΩ¯
KåÖÏ „ѨÉèÏ=O Hõeæ =ÙO@∞Ok. D "å‰õΩ¯Å∞ ˆH=ÅO K≥=ÙʼnõΩ
 áê¢}q^Œº 240
P#O^•xfl HõeæOKÕO^Œ∞‰õΩ =∂„`«"Õ∞ HÍHõ ǨÏ$^ŒÜ«∞OÖ’H˜, „Ѩ"ÕtOz
â◊|úÉËkè ÉÏ}OÖÏQÍ QÆ∞i`«Ñ¨Ê^Œ∞ JO`ÕHÍHõ Jcè+¨ì Ѩi}Ï=∂Å∞
L`«Ê#flO KÕã¨∞ÎOk. "å‰õΩ¯ Ü≥ÚHõ¯ <åÅ∞QÆ∞ QÆ∞}=ÚÅ∞ ã¨`ü, |∞∞`«∞,
Ç≤Ï`«, q∞`«, ã¨`º« =Ú<Õ Ñ¨Å∞Hõ=Öˇ#∞. HõàϺ}Hõ~"° ∞≥ #ÿ "Õ =∂\Ï¡_=» Öˇ#∞.
q∞`«OQÍ =∂\Ï¡_®e. P^Œ~°≈=O`«OQÍ "å~°∞ =∂\Ï¡_ç<å ‰õÄ_®
=∞ø#™ê^è#Œ Ö’ =Ù#fl>Ë¡ ÖˇY.ö WÖÏ\˜ Ѩiâ◊√^Œ"ú ∞≥ #ÿ "å‰õΩ¯ â◊ÑO≤ K«\ÏxH˜,
=~°^•<åÅ∞ W=fi\ÏxH˜ ‰õÄ_® ™ê=∞~°ºú =Ú Hõe=æ ÙO@∞Ok. =∞ã≤+Î ¯¨ OÖ’
=zÛ# PÖ’K«#Å∞ L#fl`«"≥∞ÿ# ÉèÏ=#Å∞, qâßfiã¨=Ú, PHÍOHõ∆Å
™ê=∞~°÷ºO "å‰õΩ¯ ^•fi~å<Õ „Ѩã¨∞Êù@"≥∞ÿ`å~Ú.
q∞QÆ ` å r=ÙÅ∞ "å‰õ Ω ¯x L^Õ Ì â ◊ º Ѩ Ó ~° fi Hõ O QÍ =∂„`« " Õ ∞
LѨ Ü ≥ ∂ y™êÎ ~ Ú. JO^Œ ∞ =Å¡ Wq `« ‰ õ Ω ¯= =∂\Ï¡ _ ç < å ZO`«
=∂\Ï¡_»`å"≥∂ P =∂@Å∞ ã¨O|O^è•xfl Hõeæ =ÙO\Ï~Ú, J=ã¨~°"≥∞ÿ#
^•xfl WzÛ Ñ¨ÙK«∞Û‰õΩO\Ï~Ú.
â◊s~°OÖ’ K«~°‡=Ú J#QÍ ã¨Êˆ~≈O„kÜ«∞=Ú Ü≥ÚHõ¯ ™ê=∞~°÷º=Ú
q∞ye# *Ï˝<ÕO„kÜ«∂ÅÖ’H˜ U =∂„`«O `«QÆæ^Œ∞. q∞ye# WO„kÜ«∂Å
PHÍ~°=Ú, z#fl, z#flqQÍ<Õ =ÙO\Ï~Ú. K«~°‡O â◊s~°O JO`å
K«∞@∞ìH˘x =ÙO@∞Ok. K«~°‡O #∞Oz =KÕÛ q^Œ∞º`ü „Ѩ"åǨÏO â◊s~°O
#Å∞"≥·Ñ¨ÙÖÏ `Õ*’=ÅÜ«∂xfl xi‡ã¨∞ÎOk. D `Õ*’=ÅÜ«∞O ^ŒQÆæ~°QÍ
=KÕÛ "åix `«# "≥·Ñ¨Ù ÖωõΩ¯O@∞Ok. =∞iÜ«Ú "åix „ѨÉèÏq`«O
KÕã¨∞ÎOk.
 áê¢}q^Œº 241

ã¨$+≤ìHõ~°Î [QÆ`«∞ÎH˜ WzÛ# ™ê\˜ÖËx, JkfifÜ«∞ HÍ#∞Hõ =∂#=

â◊s~°O. „Ѩ`«ºHõ∆OQÍ K«∂¿ã D â◊s~°OÖ’ ã¨∂Hõ∆ ‡, HÍ~°} â◊s~åÅ∞,
ѨOK«HÀâßÅ∞, +¨@Û„HÍÅ ~°∂ѨOÖ’ J<ÕHÍ<ÕHõ k=º ÉèÏO_®QÍ~°=ÚÅ∞
xO_ç =Ù<åfl~Ú. Ü≥∂QÆ ™ê^èŒ#Ö’ ~°Hõ~°HÍŠѨ^Œú`«∞Å#∞ áê\˜Oz
"å\˜x *ÏQÆ$`«O KÕã∞¨ ‰õΩx =∞x+≤ JfO„kÜ«∞ â◊‰Ωõ ÅÎ #∞ ™êkèOK«=K«∞Û.
Éèí∂`«, Éèíq+¨º`«∞ÎÅ#∞ `≥Å∞ã¨∞‰õΩ<Õ q^Œº#∞ ™⁄O`«O KÕã¨∞HÀQÆÅ=Ú.
JѨC_»∞ J`«xH˜ ^Õâ◊, HÍÅ, ã¨=∞Ü«∂Å =∞^茺 ^Œ∂~°O ÖÏO\˜
|O^èŒ<åÅ∞ ã¨=∂ѨÎ=∞=Ù`å~Ú. „áêp#HÍÅ ÉèÏ~°fÜ«∞ |∞∞+¨µÅ∞,
=∞ǨÏ=∞h+¨µÅ∞ =∞x+≤ D â◊‰õΩÎÅ#∞ á⁄O^Œ@OÖ’<Õ JkfifÜ«∞"≥∞ÿ#
„ѨuÉèÏ ™ê=∞~°úº=ÚÅ#∞ á⁄O^ŒQÆÅ~°∞.

13. x„^ŒÖ’ "≥∞Å∞‰õΩ=QÍ =ÙO_»@O ^•fi~å Éèíq+¨º –

*Ï˝<åxfl `≥Å∞ã¨∞H˘#=K«∞Û
13.1 x„^•ã≤÷uÖ’ =Ù#fl JfO„kÜ«∞ ™ê=∞~°÷ºÑ¨Ù Y*Ï<å:–
k=º K«‰õ∆Ω=ÙÅ ^•fi~å Éèí∂Ö’Hõ ã≤÷uHÍHõ, W`«~° Ö’HÍÅÖ’
Ѩiã≤÷ux ‰õÄ_® `≥Å∞ã¨∞H˘#=K«∞Û. Hõˆ~‚O„kÜ«∂Å JfO„kÜ«∞ â◊H˜Îx
*ÏQÆ$`«O KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ <å^ŒÜ∂≥ QÆ=Ú, ã¨fi~°Ü∂≥ QÆ=Ú HõO>Ë ã¨~à° "◊ ∞≥ #ÿ k.
13.2 <å^ŒÜ≥∂QÍxH˜ Hõˆ~‚O„kÜ«∂Å ã¨Ç¨Ü«∞O fã¨∞‰õΩ<ÕHõO>Ë =Ú‰õΩ¯
 áê¢}q^Œº 242
JkèHõOQÍ ã¨ÊOkã¨∞ÎOk. =∞ã≤Îëê¯xH˜ ^ŒQÆæ~°QÍ =ÙO_»@"Õ∞ HÍHõ ֒ѨÅ,
|Ü«∞@ â◊ÉÏúÅ =Å¡ ZÖÏO\˜ JO`«~åÜ«∞O HõÅæ^Œ∞. ^•x`À '™ÈǨÏO—
™ê^èŒ# ^•fi~å <å^ŒÜ≥∂QÆO ‰õÄ_® KÕã≤#@ì=Ù`«∞Ok. JO`ÕHÍHõ â◊|ú
„|ǨχO`À HõeÑ≤# „ѨÜ≥∂[#O ‰õÄ_® ѨÓ~°Î=Ù`«∞Ok.
âßfiã¨x Ö’`«∞QÍ fã¨∞H˘#∞@, JÖψQ |Ü«∞@H˜ ѨOÑ≤OK«∞@
J<Õ Ñ¨^Œúu âßfi㨠q*Ï˝# ^Œ$+≤ìÖ’ â◊s~åxH˜ ÖÏÉèÏxfl KÕ‰õÄ~°∞ã¨∞ÎOk.
TÑ≤ i u`« ∞ Î Å ‰õ Ω Ѩ Ó iÎ QÍe JO^Œ @ O =Å¡ Jq |ÅOQÍ
`«Ü«∂~°=Ù`å~Ú.~°HÍÎxH˜ 'PH˜û[<£— Z‰õΩ¯=QÍ JO^Œ@O =Å¡ K«Hõ¯QÍ
~°HõÎã¨OKå~°O, ~°HõÎâ◊√kú [~°∞QÆ∞`«Ok. r=#â◊H˜Î ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞Ok. Wk
„Ѩ`«ºHõ∆OQÍ á⁄O^Õ ÖÏÉèí=Ú. Ѩ~ÀHõ∆ ÖÏÉèÏÅÖ’ âßfi㨄H˜Ü«∞`Àáê@∞
ã¨∂Hõ∆ ‡ '™ÈǨÏO— ^èfiŒ x „Ѩ"åǨÏO [~°∞QÆ∞`«∞Ok. nxx Ѩ@∞ìHÀ=@O=Å¡
âßfi㨠J<Õ xKÕÛ##∞ ZH˜¯ =∞ã≤Î+¨¯O Ü≥ÚHõ¯ qaè#fl â◊H˜ÎˆHO„^•ÅÖ’ ^Õx
^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ "≥àϧÅO>Ë ^•x =^Œ‰Ì Ωõ KÕ~=° K«∞Û. JO`ÕHÍHõ ã¨=∞ã¨Î â◊s~°OÖ’
„Ѩ=Ç≤ÏOKÕ âßfiã¨`À KÕ`«#x HõeÑ≤ U J=Ü«∞"åxH˜ ѨOÑ≤OKåÅ<åfl
^•xÖ’ =∞Oz =∂~°∞Ê `Õ"åÅ<åfl fã¨∞‰õΩ~å=K«∞Û. g∞~°∞ ^ŒO_»OÖ’
+¨@Û„HÍÅ∞ =Ù<åfl~Ú. 24 <å_ô QÆ∞KåÛùÅ ~°∂ѨOÖ’ LѨã≤÷HõÅ∞
â◊s~°OÖ’x qaè#fl JOQÍÅÖ’ =ÙO\Ï~Ú. Jq "å\˜– "å\˜ „Ѩ`ÕºHõ
™ê=∞~å÷ºxfl Hõeæ =ÙO\Ï~Ú. "å\˜x `«qfi, fã≤, Ö’`«∞QÍ "≥à◊§@O
ÖÏO\˜ Ѩ#∞Å∞ Z<Àfl KÕÜ«∞@O =Å¡ K«=∞`å¯~° ã≤^Œ∞ÌÅ∞ „áêÑ≤ΙêÎ~Ú.
D q^èŒOQÍ ™ÈǨÏO ™ê^èŒ#Ö’ <å^ŒaO^Œ∞=Ù Ü≥ÚHõ¯ L^ÕÌâ◊ºO
ѨÓ~°Î=Ù`«∞Ok. JO`ÕHÍHõ „áê}"åÜ«Ú=Ù g∞^Œ ã¨"ås KÕã¨∂Î "å\˜
 áê¢}q^Œº 243
ѨÙO*ÏÅ∞ KÕ`«∞Ö’¡H˜ fã¨∞‰õΩx â◊s~°O Ö’x Jxfl k=º ˆHO„^•Å‰õΩ
KÕ~°=K«∞Û. JHõ¯_» ã¨=Ú„^ŒOÖ’ ^Œ∂H˜ =Ú`åºÅ#∞ Ui `≥KÕÛ@O`«
`ÕeHõQÍ D k=ºˆHO„^•ÅÖ’x Ѷ¨e`åxfl „áêÑ≤ÎOѨKÕã¨∞HÀ=K«∞Û.
H˘xfl ~ÀAÅ∞ D q^èŒOQÍ JÉèíºã≤¿ãÎ D ÉèÏ=# =ÚO^Œ∞HõO>Ë
Z‰õΩ¯= `ÕeHõ J=Ù`«∞Ok. =∞#‰õΩ HÍ=eû# 'â◊|úO— ã¨Ê+¨ìOQÍ
qxÑ≤ã¨∞ÎOk. â◊|ÌO q#@O =~°ˆH Ѩiq∞`«O HÍ^Œ∞. ^Œ∂~° „â◊=}O
J<Õ JfO„kÜ«∞ â◊HΘ ‰õÄ_® *ÏQÆ$`«O J=Ù`«∞Ok. JO`ÕQÍHõ „|Ǩ‡O_»O
Ü≥ÚHõ¯ =∞# â◊s~°OÖ’x Ñ≤O_»OÖ’ =Ù#fl „ѨuxkèQÍ ZHõ¯_≥·`Õ
â◊H˜ÎˆHO„^Œ=Ú „Ѩu+≤ìOѨ|_ç=ÙO^À, ^•xx x„^Œ#∞Oz ÖË¿Ñ Ñ¨x‰õÄ_®
ѨÓ~°Î=Ù`«∞Ok. <å^Œ„|Ǩχ, â◊|ú „|Ǩχ ™ê^èŒ#Å∞ Ô~O_»∂ ѨÓiÎ
J=Ù`å~Ú..
13.3 *Ï˝<ÕO„kÜ«∞ =sæHõ~°}Ö’ <åÅ∞Hõ#∞ Ô~O_»∞ WO„kÜ«∂Å∞QÍ
J#∞HÀ=K«∞Û. ~°∞z, "å}˜ J<Õ ~Ô O_»∞ „ѨÜ∂≥ [<åÅ∞ Wk ѨÓiÎ KÕã∞¨ OÎ k.
~°∞z K«∂ã¨∞ÎOk, =∂\Ï¡_»∞`«∞Ok. JK«ÛO JÖÏ<Õ '<åã≤Hõ#∞—(=Ú‰õΩ¯)
‰õÄ_® Ô~O_»∞ WO„kÜ«∂Å∞QÍ ã‘fiHõi™êÎ~°∞. Jk „Ѩ`«ºHõ∆OQÍ KÕ¿ã Ѩx
âßfiã¨, „Ѩâßfiã¨. nx=Å¡ PH˜û[<£Ö’ =Ù#fl T~å˚, â◊s~åxH˜ JO^Œ∞`«∞Ok.
WHõ¯_» =∞iH˘O`« Z‰õΩ¯= „Ѩܫ∞`«flO =Å¡ „áê}â◊H˜Î`À xOѨ\ÏxH˜
„áê}ÏÜ«∂=∂efl ‰õÄ_® ™êkèOK«=K«∞Û. „áê}=O`«∞_»∞ JO>Ë
rqOz=Ù#fl"å_»∞. F[ã≤fi, `Õ[ã≤fi, ™êǨÏã≤, ѨÙ~°∞ëêiú. WHõ¯_» D
„Ѩ ` « º Hõ ∆ qâı + ¨ ` « Å #∞ HÍ"åÅx Z‰õ Ω ¯=QÍ ¿ãHõ i OK« \ ÏxH˜
„áê}ÏÜ«∂=∞OÖ’ J<ÕHõ ~°HÍÖˇ#· Ѩ^`úŒ ∞« Å∞ =Ù<åfl~Ú. g\˜`À âßs~°H,õ
 áê¢}q^Œº 244
=∂#ã≤Hõ ~ÀQÍÅ∞ ‰õÄ_® ^Œ∂~°O J=Ù`å~Ú.
<åã≤Hõ Ü≥ÚHõ¯ Ô~O_»=Ѩx – QÆO^èŒO ™ê=∂#º rq`«OÖ’ nx
=ÙѨÜ≥∂QÆO KåÖÏ `«‰õΩ¯= =ÙOk. ^Œ∞~°æO^è•#∞flOz ~°H˜∆OѨ|_ÕO^Œ∞‰õΩ,
ã¨∞QÆO^è•Å=Å¡ P#O^•xfl á⁄O^ÕO^Œ∞‰õΩ =∂„`«=Ú Ñ¨xH˜=ã¨∞ÎOk.
=ÚYO JO^ŒOQÍ =ÙO_»\ÏxH˜, =ÙO_»HõáÈ=\ÏxH˜ ‰õÄ_® =Ú‰õΩ¯
KåÖÏ „Ѩ=ÚY áê„`« =Ç≤Ïã¨∞OÎ k. Wk JO^ŒOQÍ =ÙO>Ë =ÚYO JO^ŒO
=∞iO`« ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞Ok. ÖËHõáÈ`Õ JO^ŒO `«QÆ∞æ`«∞Ok. D QÆO^èŒO,
JO^ŒO J<Õ Ô~O_»∞ ™ê^è•~°} „ѨÜ≥∂[<åÅ∞ =∞#O =Ú‰õΩ¯ ^•fi~å
á⁄O^Œ∞`åO. x~°¡Hõ∆ ºO KÕÜ«∞|_ç, Jq*Ï˝`«OQÍ =∞~À qâı+¨O =ÙOk.
XHõ q^èŒOQÍ Jk =∞#H˜ KåP ^Œ∂~°O J~ÚOk. ^•#==Å¡ =∞x+≤
XHõ Q˘Ñ¨Ê ÖÏÉèíO #∞Oz ^Œ∂~°O JÜ«∂º_»∞.
q∞QÆ`å r"å}∞=ÙÅ∞ âßs~°H,õ =∂#ã≤Hõ P=â◊ºHõ`Å« #∞, QÆO^èOŒ
^•fi~å<Õ, ѨÓiÎ KÕã∞¨ ‰õΩO\Ï~Ú. âßs~°HOõ QÍ K«∂¿ãÎ Jq =∞x+≤HOõ >Ë
KåÖÏ "≥#∞Hõ|_ç =Ù<åfl~Ú. =∂#ã≤Hõ ™ê=∞~°º÷ O ‰õÄ_® `«‰Ωõ ¯"Õ. J~Ú<å
g\˜ „Ѷ∂¨ }ËO„kÜ«∂Å∞ KåÖÏ f„=OQÍ Ñ¨xKÕÜ∞« @O =Å# „Ѩ=∂^•Å
#∞O_ç ~°H˜∆OK«∞HÀ=\ÏxH˜ D "åã¨<Õ LѨÜ≥∂yOK«∞‰õΩx rq™êÎ~Ú.
„¿Ñ=∞#∞ `≥eÜ«∞Ѩ~°K«@O, [#‡#∞ ~Ú=fi@OÖÏO\˜ Ѩ#∞ÅÖ’ ‰õÄ_®
QÆO^è•<Õfl LѨÜ≥∂yOK«∞‰õΩO\Ï~Ú. Wq nx=Å¡ "å\˜ âßs~°Hõ
HÍ~°ºHõÖÏáêÅ#∞ LѨÜ≥∂yOK«@"Õ∞ HÍHõ „ѨHõ$uÖ’x ~°Ç¨Ï™êºefl
`≥Å∞ã¨∞HÀQÆÅ∞æ`å~Ú. g\˜ r=# q^è•#=Ú =∞x+≤H˜ Pâ◊º~åºxfl
Hõeãæ ∞¨ OÎ k. JO`ÕHÍHõ =∞x+≤ g\˜x `≥Å∞ã¨∞HÀÖË_∞» ‰õÄ_®. `Õ<\≥ Q© ÅÆ ∞,
 áê¢}q^Œº 245
p=∞Å∞ ÖÏO\˜ ѨÙ~°∞QÆ∞Å∞ r=#„Hõ=∞O g∞^Œ ^Œ$+≤ìx LOz`Õ Wq
KåÖÏ q+¨ Ü « ∂ ÅÖ’ =∞x+≤ H õ O >Ë J`« º kè H õ O QÍ L#flux
™êkèOKåÜ«∞<Õk`≥Å∞ã¨∞HÀ=K«∞Û. z#fl z#fl ѨÙ~°∞QÆ∞Å∞ Éèí∂q∞Ö’
=ÙO_Õq, K≥@∞¡ – KÕ=∞Å#∞ J`«∞‰õΩ¯x =ÙO_Õq ‰õÄ_® "å\˜ k#K«~°ºF
'"åã¨#— g∞^Õ P^è•~°Ñ_¨ `» å~Ú. Ѩ~㰠ʨ ~°O QÆ∞iÎOK«@O JO`ÕHÍHõ "å\˜
™ê÷<åÅH˜ "≥à◊§\ÏxH˜ Wq "åã¨##∞ P^è•~°OQÍ KÕã¨∞‰õΩO\Ï~Ú.
=∞x+≤ Ü≥ÚHõ¯ 'QÆO^èŒ — â◊H˜Î q∞QÆ`å r= [O`«∞=ÙÅ`À áÈe¿ãÎ
ÖˇH¯õ ÃÑ@ìÖ#Ë O`« ™ê=∞~å÷ºxfl Hõeæ =ÙOk. U^Àq^èOŒ QÍ nx ™ê=∞~å÷ºxfl
ÃÑOz`Õ =∞ǨÏ`«fiѨÓ~°fi"≥∞ÿ# „ѨÜ≥∂[<åÅÖ’ LѨÜ≥∂yOK«∞HÀQÆeæ`Õ
=∂#=ÙÅ ™ê=∞~°÷ºO xâ◊ÛÜ«∞OQÍ g@xfl\˜HõO>Ë J`«ºkèHõOQÍ
qHõã≤OѨ|_»∞`«∞Ok.
13.17 HÍÖÏxHõO>Ë =ÚO^Œ∞H˜ "≥o§ =∞ǨHÍÅ∞x J~°÷O KÕã¨∞HÀ :–
ã¨=∞Ü«∞O Ü≥ÚHõ¯ =∞~À¿Ñ~°∞ HÍÅ=Ú. =∞ǨHÍÅ∞_»∞ JO>Ë HÍÅO
Ü≥ÚHõ¯ Dâ◊fi~°∞_»∞ J#QÍ HÍÖÏxfl `«# Pnè#OÖ’ =ÙOK«∞‰õΩ#fl"å_»∞.
Éè∫uHõ [QÆ`«∞ÎÖ’ Z=Ô~·`Õ D HÍÖÏxfl QÆ∞iÎOz, ^•xx ã¨iQÍæ
LѨÜ≥∂yOK«∞HÀ=@O <Õ~°∞Û‰õΩO\Ï_À "å~°∞ ã¨=∞Ü«∞^Õ=`«#∞
[~ÚOz#>Ë¡ Jx J~°÷O KÕã¨∞HÀ=K«∞Û. ã¨=∞Ü«∂xfl P~åkèOK«@=Ú
JO>Ë XHõ ~°HõOQÍ =∞ǨHÍÅ∞x Láêã¨# Jx J#=K«∞Û.
Z=Ô ~ · < å Ǩ Ï i^•fi~ü #∞Oz J#Öò É ∫_®H˜ "≥ à ϧe Jx
J#∞‰õΩ<åfl~°#∞HÀO_ç "åà◊§H˜ #_çz"≥à◊§\ÏxH˜ "å~°O ~ÀAÅ∞ Ѩ@ì^Œ∞.
 áê¢}q^Œº 246
J^Õ "≥∂\Ï~°∞Ö’ "≥àıÎ 10–12 QÆO@ÅHõO>Ë Z‰õΩ¯= ã¨=∞Ü«∞O
Ѩ_»∞`«∞Ok. "åÜ«ÚÜ«∂#OÖ’ „Ѩܫ∂}˜¿ãÎ J~°QÆO@Ö’ KÕ~°=K«∞Û.
nx=Å¡ "ÕQOÆ ÃÑiy`Õ ã¨=∞Ü«∞O `«yáæ È`«∞Ok J<Õk =∞#‰õΩ ã¨Ê+ì̈OQÍ
`≥Å∞ã¨∞ÎOk.
ã¨∂Hõ∆ ‡Ö’HÍÅ#∞ ã¨∂Å÷ Ö’HÍÅ`À áÈe¿ãΠѨx"ÕQOÆ KåÖÏ Z‰õΩ¯=
J=@O =Å¡ ã¨=∞Ü«∞O `«QÆ∞æ`«∞Ok. Wk ã¨∂÷Å [QÆ`«∞ÎÖ’ KåÖÏ
<≥=∞‡kQÍ [~°∞QÆ∞`«∞Ok. D HÍ~°}O =Å¡ ã¨=∞Ü«∂xfl á⁄_çyOK«@OÖ’
U Ѩ<`·≥ Õ áêi÷= QÆ_Ü ç ∂« ~°O ÖˇYö „ѨHÍ~°O 15 xq∞ëêÅÖ’ J=Ù`«∞O^À,
Jn ã¨∂÷Å qâ◊fiOÖ’ KÕÜ«∞\ÏxH˜ 15 ~ÀAÅ ã¨=∞Ü«∞O Ѩ>ËìO`« `Õ_®
=ÙOk. Wk Ô~O_»∞ Ö’HÍÅÖ’ ã¨=∞Ü«∞=Ú =∞iÜ«Ú „H˜Ü«∞ =∞^茺
"ÕQÆOÖ’ `Õ_® =Å¡ [~°∞QÆ∞`«∞Ok.
U㨠∞ „Ѩ É è í ∞ =Ù#∞ XHõ ™ êi XHõ l*Ï˝ ã ¨ ‰ õ Ω _» ∞ Dq^è Œ O QÍ
„ѨtflOKå_»@. 'g∞~°∞ U JÖ∫H˜Hõ ~å*Ϻx fl ^Œi≈Oz =KåÛ~À JHõ¯_ç
qâıëêÅ∞ UO\˜? Jx. PÜ«∞# ^•xH˜ 'JHõ¯_» ã¨=∞Ü«∞O—— =ÙO_»^Œ∞
J<åfl~°@. J^Õ P Ö’HÍÅÖ’ JxflO\˜Hq˜ ∞Oz# qâı+`¨ « Jx K≥áêÊ~°@.
=∞Ǩg~ü #∞Oz =∞ǨÏ=∞‡^£ =~°‰õΩ JO^Œ~°∂ XHõ¯ q+¨Ü«∂xfl
`«Ñ¨ÊHõ JOwHõi™êÎ~°∞ Dâ◊fi~°„áêÑ≤Î [iy# Hõ∆}ÏÖ’ ã¨=∞Ü«∞O Ü≥ÚHõ¯
Jã≤Î`«fiO =ÙO_»^Œ∞. (Dâ◊fi~°„áêÑ≤ÎÖ’ ã¨=∞Ü«∂xH˜ qÅ∞= =ÙO_»^Œ∞).
"åà◊√§ PHõ}∆ OÖ’ "åã¨=Î OQÍ I@~Ú"£∞Öˇãπ =¸"≥∞O\ò—— HÍÖÏf`« ã≤u÷ Ö’
=Ù<åfl~°x JO^Œ~∂° JOwHõi™êÎ~∞° . D ã≤u÷ Ö’ Ü≥∂QÆ∞Å „áê} HõOѨ#Å∞,
 áê¢}q^Œº 247
HÍÅQÆu Ô~O_»∞ ã¨iã¨=∂#OQÍ =ÙO\Ï~Ú.
13.21 XHõ™êi Ѩ~°=∞ǨÏO㨠qâ◊√^•ú#O^Œ =^ŒÌ‰õΩ XHõ „â◊^Œú
Hõeæ# Éèí‰õΩÎ_»∞ =zÛ J`«x `≥y# ~°∞„^•Hõ∆=∂Å#∞ PÜ«∞#‰õΩ WzÛ
^•xfl âß„™ÈÎHOÎõ QÍ =∞m§ =∞Oz =∂ÅQÍ `«Ü∂« ~°∞KÕã≤ W=∞‡x HÀ~å_»∞.
Ѩ~=° ∞ǨÏO㨠=∂Å#∞ `«# KÕuÖ’H˜ fã¨∞‰õΩx `«# Ñ≤_Hç e˜ Ö’ ÃÑ@∞ì‰Ωõ x
Ñ≤_çH˜e =¸ã≤ QÍeÖ’ Ô~O_»∞ =¸_»∞™ê~°∞¡ KÕux uáêÊ~°∞. `«~åfi`«
^•xx t+¨µº_çH˜ Wk fã¨∞HÀ `«Ü«∂~°~ÚºOk JO@∂ WKåÛ~°∞. =∂Å
KåÖÏ K«H¯õ QÍ `«Ü∂« ~°~Ú=ÙOk. WO`« `˘O^Œ~Q° Í ZÖÏ `«Ü∂« ~°~ÚOk?
D „Ѩâ◊fl‰õΩ ã¨=∂^è•#OQÍ JÜ«∞<Õ QÆ∞ѨΠq+¨Ü«∂xfl ™ê=∂#º
q+¨Ü∞« OQÍ K≥Ü∞« º@O |∞kú ^•fi~å [~°∞QÆ∞`«∞Ok. J~Ú`Õ XHõ q+¨Ü∞« O
`≥Å∞ã¨∞HÀ 'Hõ∆}–q*Ï˝#— Ü≥ÚHõ¯ „ѨÜ≥∂QÆO ^•fi~å `«Ü«∂~°∞ KÕ™ê#∞.
nx`À Ѩ$kèfiÜ≥ÚHõ¯ XHõ¯Hõ∆}O XHõ ã¨O=`«û~°HÍÅO =ÚO^Œ∞‰õΩ
[~°Ñ¨=K«∞Û.
XHõ =∞Ǩ=∂#=Ù_»∞ ã¨=∞Ü«∂xfl "≥#∞Hõ‰Ωõ , =ÚO^Œ∞‰õΩ [~°Ñ@¨ O
KåÖÏ J™ê^è•~°} ã≤÷u =∞iÜ«Ú J=ã¨÷Ö’ KÕÜ«∞=K«∞Û. HÍÅO Ü≥ÚHõ¯
„Ѩu Hõ∆}Ïxfl ã¨kfixÜ≥∂QÆO KÕ¿ãÎ ZѨC_»∞ J`«_»∞ Ü«Ú=‰õΩ_ç #∞Oz
=Úã¨ÖÏ_»Ü«∂ºHõ ZÖÏ JÜ«∂º_À `≥b<Õ`≥b^Œ∞. D =∞^茺֒ J`«#∞
ZO`« ÃÑ^ŒÌ ÃÑ^ŒÌ HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ KÕâß"À, Hõhã¨O QÆ∞~°∞ΉõÄ_® =ÙO_»^Œ∞.
WO`« `«‰õΩ¯= HÍÅOÖ’ Z<Àfl[#‡ÅÖ’ KÕ¿ã Ѩxx WO`« `˘O^Œ~°QÍ
ã¨fiÅÊ =º=kèÖ’ ZÖÏ KÕ™ê"å Jx Pâ◊Û~åºxfl Hõeæã¨∞ÎOk. "Õ~˘Hõ "ÕѨÙ
WOH˘Hõ~°HõO =∞#∞+¨µÅ∞ =Ù<åfl~°∞. giH˜ Wk ÃÑ^ŒÌ Ѩ~°fi`«O ÖÏQÍ
 áê¢}q^Œº 248
JQÆ∞Ѩ_»∞`«∂=ÙO@∞Ok. ã¨=∞Ü«∞O =ÚO^Œ∞ˆH [~°QÆ^Œ∞. HÍÅO
Z=iHÀã¨O `«QÆæ^Œ∞. ÃÑ~°QÆ^Œ∞. qã¨ÎiOK«^Œ∞. =Ú_»∞K«∞‰õΩáÈ^Œ∞. Wq
Ô~O_»∞ aè#fl"≥∞ÿ# rq`«q^è•<åÅ aè#fl Ѩ^Œú`«∞Å∞ ã¨=∞Ü«∞O JO^ŒiH˜
XˆH ÖÏQÍ =ÙO@∞Ok. HÍÅO Ü≥ÚHõ¯ â◊H˜Î JѨiq∞`«"≥∞ÿ#k =∞#O
=∞ǨHÍÅ∞_çfl Láêã¨# KÕ™êÎ=Ú. HÍx =∞ǨHÍÅ∞_ç, `«`«fi^Œ~°≈<åxfl
J~°úO KÕã¨∞HÀÖˉõΩO_® =Ù<åfl=Ú. U~À*ˇ·`Õ =∞#O HÍÅO J#QÍ
ã¨=∞Ü«∂xfl QÆ∞iΙêÎ"≥∂ rq`«OÖ’ ^•xfl K«Hõ¯QÍ ã¨kfixÜ≥∂QÆO
KÕã¨∞‰õΩO\Ï"≥∂, JѨC_»∞ =∞ǨHÍÅ∞_çfl, =∞ǨHÍox x[OQÍ
ѨÓlOz#>Ëì! P~ÀA#∞Oz J<åÜ«∂ã¨OQÍ HõeˆQ „âıÜ«∞ã¨∞û –
=∞O@ WO^è Œ # OÖ’ Hõ e ¿ãÎ < Õ „Ѩ [ fie㨠∞ Î O k. Hõ > ˇ ì Å ∞
`«_çQÍ=Ù#flѨC_»∞ =∞O@ ÃÑ_ç`Õ, ^•x #∞Oz QÍ_»"≥∞ÿ# á⁄QÆ~å=@"Õ∞
HÍHõ, =∞O_»@O P~°@O [~°∞QÆ∞`«∂ =ÙO@∞Ok. n<Õfl ZO_ç#
WO^è<Œ åxfl (Hõ>Åìˇ ∞ =ÔQ~· å) QÆ#Hõ "≥ey¿ãÎ QÍx ֒Ѩe=~°‰Ωõ „Ѩ"tÕ Oz
=∞O@ JkèHOõ QÍ =ã¨∞OÎ k, `˘O^Œ~Q° Íqã¨iÎ ã¨∞OÎ k. =∞O@ "ÕQOÆ ‰õÄ_®
ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞Ok. D qaè#fl`«Å‰õΩ HÍ~°}O xѨC =∞iÜ«Ú WO^èŒ#O
HõÅ=@O =Å¡ =KÕÛ Jyflx QÆ∞iOz# ã≤^•úO`åÅÖ’ L#fl `Õ_®x
QÆ=∞xOK«=K«∞Û.
23.30 Wq J™ê=∂#º"≥∞#ÿ ~ÀAÅ∞ XHõ"ÑÕ Ù¨ Jã¨O`«∞Å#=Ú,
¢Ñ¨Hõ¯^•i Ѩ\ ˜ì#, ^Œ∞~°æu HõxÑ≤ã¨∞ÎOk, Ô~O_»="≥·Ñ¨Ù Ѩi=~°Î# „Ѩ„H˜Ü«∞
Hõ#∞flÔ~ѨÊáê@∞Ö’ [~°Q@Æ O HõxÑ≤™ÈÎOk. xâ◊ÛÜ«∞OQÍ ~åÉ’ÜÕ∞ ~ÀAÅ∞
ÃÑ·H˜ Z^ŒQÆ\ÏxH˜, ZkyOK«\ÏxH˜ giÖ’ Z=i Éèí∂q∞Hõ=ÙO>Ë "åix
 áê¢}q^Œº 249
^Õ=^Œ∂`«Å∞QÍ Ñ¨iQÆ}#Ö’H˜ =™êÎ~∞° . Jxfl Ѩ#∞Ö’¡ =∞# ã¨fiO`« `≥eq,
q"ÕHõ=Ú#∞ Dâ◊fisÜ«∞ J#∞„QÆǨÏ=Ú Åaèã¨∞ÎOk. D ã¨=∞#fiÜ«∞OÖ’
L`«Ê#fl=∞ÜÕ∞º â◊H˜ÎH˜ ÖˇHõ¯Hõ@ìÖË=Ú. KÕuÖ’ â◊H˜Î =ÙO>Ë Ñ¨xÖ’ Hõiî#`«
=ÙO_»^Œ∞. ÉèÏ=#ÅÖ’ „ѨY~°`« =ÙO@∂ Ѩiã≤÷`«∞Å∞ ^Œ∞~°ƒùÅ"≥∞ÿ#ѨÊ\˜H©
ã¨Ñ¶¨Å`« „áêÑ≤Îã¨∞ÎOk. Z=Ô~·`Õ ÉèíQÆ=O`«∞_çÖ’ b#O HÍ"åÅx
„Ѩܫ∞uflã¨∞Î<åfl~À "åix Hõe¿ãO^Œ∞‰õΩ QÆ[, =O^Œ=∂QÆÅ^èŒ∞Å`À
ÉèíQÆ=O`«∞_»∞ ã¨fiÜ«∞OQÍ qKÕÛ™êÎ_»∞. Wk `«^䌺=Ú. ZÅ¡"Õà◊ÖÏ
QÆ∞~°∞ÎOK«∞HÀ=eû# q+¨Ü«∞q∞k.
HÍy`åÅ∞ ZQÆ~‰° Ωõ O_® "å\˜x <˘H˜¯Ñ¨>OìË ^Œ∞‰õΩ ¿ÑѨ~Hü Ñ¡˜ π HÍx,
|~°∞=ÙHÍx J=ã¨~°=∞=Ù`«∞Ok. HÍx nxx ZÖÏ `≥Å∞ã¨∞‰õΩ<åfl~°∞?
Wk KåÖÏ `«‰Ωõ ¯==∞OkˆH `≥Å∞ã¨∞. XHõ™êi U"≥∞Oÿ ^ŒO>Ë XHõ Ü«Ú=‰õΩ_»∞
"å+≤OQ∑@<£ (J"≥∞iHÍ)Ö’ ~À_»∞¤ ^ŒQÆæ~°QÍ =Ù#fl TiH˜ "≥à◊§\ÏxH˜
XHõ "åǨÏ<åxfl "≥`«∞‰õΩ¯O@∞<åfl_»∞. |ã¨∞û ~å=@O PÅ㨺O [~°QÆ_»O
=Å¡ J`«#∞ #_»Hõ "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\Ïì_»∞. D ѨxÖ’ J`«xH˜ ~À_»∞¤g∞^Œ XHõ
"≥·~°∞ ^˘iH˜Ok. ^•xfl J`«#∞ fã¨∞‰õΩ<åfl_»∞. U^À PÖ’zã¨∂Î ^•xx
=OK«@O fã≤ ã¨iKÕÜ∞« _»O "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\Ïì_@» . WÖÏ KÕã∞¨ OÎ _»QÍ J`«xH˜
XHõ PÖ’K«# HõeyOk. WÖÏ "≥~· ∞° =ÚHõ¯x =Oz ¿ÑѨ~ü H˜Ñ¡ π (Ü«¸Ñ≤<)£
KÕÜ∞« =K«∞Û Jx J#∞‰õΩ<åfl_»∞. Dq^èOŒ QÍ J`«x =∞ã≤+Î ¯¨ OÖ’ Ü«¸Ñ≤<£
_ç*ˇ·<£ ~°∂ѨÙk^Œ∞̉õΩOk. Wk JHõ™ê‡`«∞ÎQÍ [iyOk. LѨÜ≥∂QÆѨ_Õ
=ã¨∞Î=ÙÅhfl‰õÄ_® JO`«:„¿Ñ~°}`À<Õ Hõ#∞HÀ¯=_»O [iyOk.
13.38JO`«:Hõ~°} ã¨fiK«ÛùOQÍ LO>Ë x["≥∞ÿ`Õ Éèíq+¨º`«∞ÎÖ’x
 áê¢}q^Œº 250
q+¨Ü∂« Å∞ ã¨fi`«Ç¨ QÍ<Õ `≥Å∞™êÎ~Ú. „QÆÇÏ≤ OKÕ"åà◊§H˜ =∞ǨÏ`«fiѨÓ~°fi"≥∞#ÿ
㨠∂ K« # Å#∞ WzÛ ÖÏÉè Ï xfl KÕ ‰ õ Ä ~° ∞ ™êÎ ~ Ú. Dq^è Œ O QÍ
ѨÓ~åfiÉèϺã¨=ÚÅ∞ x*ÏxH˜ Ѩq„`«OQÍ =Ù#fl JO`«:Hõ~°}`À
JqzÛù # flOQÍ *’_ç O Ѩ | _ç =ÙO@∞Ok. U J#∞áê`« O Ö’
á⁄O^•Å#∞‰õΩO>Ë P J#∞áê`«OÖ’ Éèíq+¨º q+¨Ü«∂Å#∞ „QÆÇ≤ÏOK«@O
KÕÜ«∞=K«∞Û.
PÖ’K«#Å#∞ ã¨O„áÈH˜∆OK«∞‰õΩ<Õ âß„ã‘ÎÜ«∞ ã¨=∞‡u q^è•#=Ú:–
=ºH˜ Î Ü≥ Ú Hõ ¯ rq`« O Ö’ *Ï˝ < Õ O „kÜ« ∂ Å∞ =∂=¸Å∞
„H˜Ü∂« HõÖÏáêʼnõΩ LѨÜ∂≥ QÆÑ_¨ `» å~Ú. g\˜ ™ê=∞~°º÷ =Ú J#O`«"∞≥ #ÿ k.
''s_»~üû _»~Ú*ˇãπì—Ö’—— #∞ =∞ã≤Î+¨¯Ñ¨Ù ã‘#∞ Uq∞\˜? ji¬HõÖ’
Ps¤ãπq∞\ò"Õ∞<£ XHõ ÖËY „"åâß~°∞. JO^Œ∞Ö’ PÜ«∞# "≥Ú`«ÎO
ã¨O™ê~°OÖ’ ZO`« q^Œ∞º`ü LѨHõ~°}ÏÅ ™ê=∞~°÷ºO =ÙO^À, ^•xfl
ѨÓiÎQÍ XHõ ^ŒQÆæ~°‰õΩ KÕiÛ „`åã¨∞Ö’ XHõ"≥·Ñ¨Ù ÃÑ_ç`Õ Ô~O_»="≥·Ñ¨Ù
=∞ã≤Î+¨¯O Ü≥ÚHõ¯ 3 =O`«∞ „ˆQ"Õ∞@~ü (=∞ã≤Î+¨¯Ñ¨Ù֒ѨeÉèÏQÆO) ÃÑ\˜ì
^•xfl `«∂~Ú¿ãÎ, „ˆQg∞@~ü â◊H©Î JkèHõOQÍ =ÙO@∞Ok Jx „"åâß~°∞.
13.59 |∞∞ˆQfi^ŒOÖ’ ''Jyfl# Jyfl ã¨q∞^Œº`ü—— Jx =ÙOk. J#QÍ
Jyfl #∞Oz Jyfl "≥Å∞QÆ∞`«∞Ok. P`«‡*Ï˝#O #∞Oz, P`å‡#∞Éèí∂u,
„|Ǩχ„áêÑ≤Î D ã≤^•úO`«O g∞^Õ „áêÑ≤ΙêÎ~Ú. g\˜H˜ LѨܫÚHõÎ"≥∞ÿ#
ã¨OѶ¨∞@#Å∞—— J`«óã¨∞Êù~°}—— 'P`«‡*ÏQÆ$u—— Ü≥ÚHõ¯ Hõ∆}˜Hõ J#∞Éèí∂u,
ˆ~_çÜ≥∂Ö’ ¿ãì+¨<£HÀã¨O "≥uˆH@ѨÙ_»∞ XHõ¯ Hõ∆}O Juã¨∂Hõ∆ ‡ ¿ãì+¨<£H˜
 áê¢}q^Œº 251
HõÅ∞Ѩ|_»∞`«∞Ok. Jk XHõ ÃãHõ#∞HÍÅ=ÚÖ’ ^˘~°∞‰õΩ`«∞Ok. =∞m§
"≥uH˜`Õ Jk ã¨iQÍæ Hõ<H≥ ì± HÍ^Œ∞. D ã¨OѶ∞¨ @#Åhfl JÖÏO\˜".Õ qã¨Î $`«
J#∞Éè∂í u, *Ï˝#„áêÑ≤,Î Dâ◊fi~°â‰◊ Ωõ ÅÎ #∞ J#∞Éè=í OÖ’H˜ `≥K∞« Û‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ
P`«‡ Ѩi+¨¯ $`«O HÍ"åe, KåÖÏ Ö’`«∞H˜ "≥àϧe. Z=Ô~`· Õ ã¨O™ê~°OÖ’
Ѩ_ç H˘@∞ì‰Ωõ O@∂ =ÙO\Ï~À "åà◊√§ D J#∞Éè∂í ux J~°O÷ KÕã∞¨ HÀÖË~∞° ,
á⁄O^ŒÖË~°∞, JO`ÕQÍHõ Jq Jxfl „Éèí=∞ JxH˘\˜ìáêˆ~™êÎ~°∞.
q*Ï˝#O Ü≥ÚHõ¯ x["≥∞ÿ# J`«∞º#fl`« ™Èáê#=Ú:–
''Ô~O_»∞"ÕÅ ã¨O=`«û~åÅ „H˜O^Œ@ XHõ K≥·<å =∞Ǩ
^è•i‡‰õΩ_»∞ 'ÖÏ"À`«∂˚`å"À `≥zOQ∑— K≥áêÊ_»∞ –? ''Z=iÔH·`Õ
`≥Å∞™È "åà◊√§ =∂\Ïì_»~°∞ =∞iÜ«Ú =∂\Ï¡_Õ"åiH˜ *Ï˝#O =ÙO_»^Œ∞.——
(*Á *Ï#`åÃÇÏ· 2 É’Å`å #Ç‘Ï*’ É’Å`å ÃÇÏ· F *Ï#`å#Ç≤Ï——.
D x["£∞ P^蕺u‡Hõ`«Ö’ ‰õÄ_® =iÎã¨∞ÎOk.
„Ѩã¨∞Î`« ã¨=∞Ü«∞OÖ’ „ѨHõ$u Ѩ^•~å÷Å∞ =∞iÜ«Ú "å\˜ ^ŒQÆæi
â◊‰õΩÎÅ#∞ QÆ∞iÛ =∂„`«"Õ∞ ã‘q∞`«O H͉õΩO_® KÕ`«##∞ Ö’`«∞QÍ
`≥Å∞ã¨∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ JO^Œ∞Ö’x ÉèÏ=ã¨O"Õ^Œ#Å∞, =∂#º`«Å∞,
qâßfiã¨=Ú, „Ѩ[˝, „â◊^Œú "≥Ú^ŒÅ~Ú# LK«Ûùã¨ÎsÜ«∞ ã¨`åºÅ∞ U"≥·`Õ
^•yL<åflÜ≥∂ "åxx D q^è•#O ^•fi~å LѨÜ≥∂yOz `≥Å∞û‰õΩ<Õ
„Ѩܫ∞`«flO K≥Ü«∂ºe. nx L`«¯ $+¨ì ™ê^èŒ# ^•fi~å =∞x+≤ ѨiѨHõfiO
K≥O^Œ∞`å_»∞. Jã¨Å~Ú# "≥·*Ï˝x‰õΩ_»∞J=Ù`å_»∞.
 áê¢}q^Œº 252

14.âßs~°Hõ ã‘=∞H˜ ÃÑ·# L#fl P`«‡

qKå~°} ã¨∞ÅÉèí"≥∞ÿ#k :J™ê=∂#º"≥∞ÿ#k,
qÅHõ ∆ } "≥ ∞ ÿ # k HÍx 㨠∞ ÅÉè í " ≥ ∞ ÿ # k,
ã¨OÉèí="≥∞ÿ#k,
âßs~°Hõ ã‘=∞H˜ ÃÑ·# =Ù#fl P`«‡ qKå~°O: ~å=∞ Hõ$+¨‚ Ѩ~°=∞ǨÏOã¨
`«# P`«‡x q"ÕHÍ#O^ŒÖ’H˜ ¢Ñ¨"ÕtOѨ*Ëâß_»∞. Ѩ~°=∞ǨÏOã¨
ã¨fi~°æ"åã¨∞Å∞ J~Ú# ã¨=∞Ü«∞OÖ’ q"ÕHÍ#O^Œ‰õΩ XHõ k=º¢Ñ¨HÍâ◊=Ú
`«# â◊s~°OÖ’ ¢Ñ¨"ÕtOz#@∞ì, `«# â◊s~°OÖ’x #~°#~°OÖ’ H˜¢H˘`«Î
â◊H˜Îx xOÑ≤# J#∞Éèí∂u HõeyOk.
P`«‡ ™êfiq∞ â◊s~°O ¿ã=‰õΩ_»∞ P`«‡ Ü«∂¢u‰õΩ_»∞, â◊s~°O
"åǨÏ#=Ú. ™êfiq∞ Ü≥ÚHõ¯ ^Œ∞~°ƒÅ`« ¿ã=‰õΩ_ç Ü≥ÚHõ¯ ¿ã=, ¢â◊=∞,
ã¨Ç¨ÏÜ≥∂QÆO #∞Oz =Oz`«∞_çfl KÕã¨∞ÎOk. ¿ãfiK«ÛùQÍ uiy `«=∞‰õΩ
W+¨Oì =zÛ#@∞¡ ¢Ñ=¨ iÎOz ¿ã=‰õΩefl K«∂¿ãÎ D J#∞=∂#O HõÅ∞æ`∞« Ok.
U ™êfiq∞H˜ `«# Ѩ^Œq HÍáê_»∞ HÀ"åe J<Õ ^蕺ã¨ÖË^À "åxH˜
"åǨÏ#=ÚÅ∞ =ÙO_ç ‰õÄ_® #_»z"≥àϧeû =zÛO^ŒO@. `«# ^ŒQÆæ~°
=Ù#fl "åǨÏ<åefl, ™ê^è<Œ åefl QÆ∞iOz ã¨iQÍæ `≥eÜ«∞Hõ áÈ=@O =∞iÜ«Ú
LѨÜ≥∂yOK«∞HÀ=@O KÕ`«HÍ^Œx J~°úO.
14.8 =∞#ã¨∞û#∞ x¢QÆÇÏ≤ OK«∞‰õΩO>Ë Jáê~°"∞≥ #ÿ â◊HΘ Åaèã∞¨ ÎOk:
~å=∞Hõ$+¨‚ Ѩ~=° ∞ǨÏO㨠^ŒH}
∆˜ âË fi◊ ~üÖ’ LO_Õ"å~°∞. XHõ~ÀA J<ÕHõ
 áê¢}q^Œº 253
Éèí‰õΩÎÅ =∞^茺 ‰õÄ~˘Ûx JÜ«∞# ¢Ñ¨=K«<åxfl Wã¨∞Î<åfl~°∞. JѨÙÊ_»∞ XHõ
=ºH˜Î PÜ«∞# ^Œ~≈° #OHÀãO¨ =KåÛ_»∞. ~å=∞Hõ$+¨‚ Ѩ~=° ∞ǨÏO㨠PÜ«∞##∞
K«∂_»QÍ<Õ KåÖÏ ã¨O=`«û~åÅ #∞Oz `≥eã≤# =ºH˜Îx u\ì̃#@∞ì u\Ïì_∞» .
#∞=Ùfi h ÃÑàϧxfl H˘\˜ì =KåÛ=Ù. =ÚO^Œ∞ "≥o§ ™êkèfi J~Ú# h
ÉèÏ~°ºx Hõ∆q∞OK«=∞x J_»∞QÆ∞, `«~åfi`« WHõ¯_çH˜ ã¨`«ûOQÍxH˜ ~å Jx
J<åfl~°∞.
P =ºH˜Î `«# `«Ñ¨ÙÊ#∞ `≥Å∞ã¨∞H˘x Hõ∆q∞OK«=∞x J_»QÆ\ÏxH˜
"≥#H˜¯ "≥àϧ_»∞. JHõ¯_» =Ù#fl"å~°O`å Pâ◊Û~°ºO`À =ÙO_çáÈÜ«∂~°∞.
~å=∞Hõ$+¨‚ Ѩ~=° ∞ǨÏO㨠J_»Q‰Æ Ωõ O_®<Õ P =ºHÎ̃ `«# ÉèÏ~°ºx H˘\ì̃ =KåÛ_»x
ZÖÏ `≥Å∞ã¨∞‰õΩ<åfl~À, J~°Oú HÍÖË^∞Œ . "å~°∞ `«# L`«∞ûHõ`#« ∞ PѨÙHÀÖHË õ
Ѩ~°=∞ǨÏOã¨x `«# =∞#ã¨∞ûÖ’x ¢Ñ¨â◊fl#∞ QÆ∂iÛ J_çQÍ~°∞. JѨÙÊ_»∞
~å=∞Hõ$+¨‚ Ѩ~°=∞ǨÏO㨠D q^èŒOQÍ K≥áêÊ~°∞ - =∞#ã¨∞û Ü≥ÚHõ¯
™ê=∞~° ú º =Ú J`« º kè H õ " ≥ ∞ ÿ # k. Jk ÃãHõ # ∞Ö’ "≥ ~ ÚºÔ ~ @∞¡
`«‰Ωõ ¯=ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ZHõ¯_çHÔ ·<å "≥o§ U QÆ∞ÑÎ̈ q+¨Ü∂« <≥·fl<å K«∂_»QÅÆ ^Œ∞,
uiy~åQÆÅ^Œ∞, =∞#O ^•xx =â◊OÖ’ ÃÑ@∞ìHÀQÆey`Õ. Q Æ ∞ ~ ° ∞
QÀ~°Mò<å^è£ g∞^Œ XHõ â‹·= ™êO¢Ñ¨^•Ü«∞‰õΩ_»∞ KåÖÏ qã¨∞QÆ∞`À=Ù<åfl_»∞.
XHõ~ÀA XHõiH˘H~õ ∞° Z^Œ∞~°∞É_®¤~∞° . â‹·=Ù_ç KÕuÖ’ XHõ QÆ∞#ѨO =ÙOk,
^•xfl Ѩ@∞ìH˘x "ÕQÆOQÍ QÀ~°Mò<å^è£x K«OѨ\ÏxH˜ ѨiÔQ`åÎ_»∞, XHõ Ѩk
J_»∞QÆ∞Å∞ LO^Œ#QÍ J`«#∞ JHõ¯_çHõHõ¯_Õ PyáÈÜ«∂_»∞. QÆ∞#ѨO
Ѩ@∞ì‰Ωõ #fl K≥~Úº ÃÑ·#, ~Ô O_»= KÕ~Ú Hõ_∞» ѨÙg∞^Œ ÃÑ@∞ìH˘x J~°=@O
"≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\Ïì_»∞. J@∞, W@∞ HõkÖË ã≤úuÖ’ ‰õÄ_® ÖË_»∞.
 áê¢}q^Œº 254
t+¨µº_»∞ QÀ~°Mò<å^è£x J_çQÍ_»∞ - =∞Ǩ~å[! Wk ZÖÏ
[iyOk?Jx. JѨC_»∞ PÜ«∞# D q^èŒOQÍ ã¨=∂^è•#O K≥áêÊ~°∞ -
x¢QÆǨÏO`À =Ù#fl =∞#ã¨∞û J`«ºO`« â◊H˜Î=O`«OQÍ#∞, P*Ï˝HÍiQÍ#∞
ѨxKÕã∞¨ ÎOk. W^Õ=ÚOk, WÖÏO\˜ "ÕÅ=∞Ok â‹·=ÙÅ#∞ =∂~°}¢H˜Ü∞« Ö’
XHõ¯ ÃãHõ#∞Ö’ K«OѨQÆÅ~°∞.
14.10 ¢j âߺ=∂K«~} ° QÍ~°∞ XHõ™êi Ç≤Ï=∂ÅÜ«∂ʼnõΩ "≥àϧ~°∞.
JHõ¯_» XHõ Ü«Ú= ã¨<åºã≤`À PÜ«∞#H˜ ѨiK«Ü«∞O HõeyOk. ™ê^èŒ∞=Ù
PÜ«∞##∞ QÆ∞ǨÏÖ’H˜ fã¨∞‰õΩ"≥àϧ_»∞, UHÍO`«OQÍ fã¨∞H˘x"≥o§ PÜ«∞#
<≥uÎg∞^Œ KÕ~ÚÃÑ\Ïì_»∞. ¢j ÖÏÇ≤ÏsQÍ~°∞ nxQÆ∞iOz UO „"åâß~°O>Ë -
''<å‰õΩ ZÖÏ JxÑ≤OzO^ŒO>Ë Jk KÕ~ÚHÍ^Œ∞, U^À XHõ ¢Ñ¨K«O_»
q^Œ∞ºK«ÛHù Î̃. ^•x`À <å â◊s~°O JO`å ¢Ñ¨HÍâßxfl xOѨ@O "≥Ú^ŒÅ~ÚOk.
<å‰õΩ ѨÓ~°fi[#‡ 㨇$u HõÅQÆ@O "≥Ú^ŒÅ~ÚºOk. JO`ÕHÍHõ
ѨÓ~°fi[#‡Ö’¡ <å`À ã¨O|O^èŒO L#fl J<ÕHõ =ã¨∞Î=ÙÅ#∞ ‰õÄ_®
QÆ∞iÎOKå#∞, QÆ∞~°∞=ÙÅ ¢áê}Ïxfl Ü≥∂Qƺ"≥∞ÿ# t+¨µºÅ‰õΩ WzÛ WÖψQ
n~°… ¢áê}=O`«∞Å#∞ KÕ™êÎ~°∞.
`«`Ϋfi"Õ`ΫŠHõ^#Œè O ¢Ñ¨HÍ~°O =∞#∞+¨µºÅ∞ `«=∞ Hõ~‡° ‰õΩ ã¨fi`«O¢`«∞Å∞
HÍ"åÅ#∞‰õΩO>Ë "å~°∞ ^Õ=`«Å∞ HÍ=K«∞Û ÖË^• #~°Ñ≤âßK«∞Å∞ HÍ=K«∞Û.
HÍh gi Ѩi}Ï=∞OÖ’ ZxflHõ, ã¨fi`«O¢`«`« giH˜ ÖË^Œ∞. Z=Ô~·`Õ
Jã¨∞~°`åfixfl Ѩ@∞ì‰Ωõ O\Ï~À ¢‰õÄ~°`åfixfl ã¨fiO`«O KÕã∞¨ ‰õΩO\Ï~À! z=~°H˜
^•xH˜ ^ŒO_»# J#∞ÉèíqOKåeû =ÙO@∞Ok, `«#∞ KÕã≤# áêѨO `«Ñ¨Ê
WOˆHg∞ QÆ∞~°∞ÎO_»^Œ∞.
 áê¢}q^Œº 255

14.25 =∂#= â◊s~°OÖ’ =Ù#fl Ju ã¨=∞~°ú

JfO¢kÜ«∞ â◊‰õΩÎÅ#∞ Hõiî# Ü≥∂QÍÉèϺã¨O =ÖË¡ á⁄O^Œ=K«∞Û. =∞x+≤
HõxÑ≤Oz#@∞ìQÍ D ã¨∂Åú â◊s~åxH© Ѩiq∞`«OHÍ^Œ∞. `«# ã¨∂Hõ; ã¨<å`«#
ã¨`åÎ - ã¨~fi° [˝=Ú, ã¨~fi° ã¨=∞~°=ú Ú, ã¨~fi° "åºÑ≤Î#Ok#k. ã¨∂Hõ; Ѩi=~°Î#
Ü≥ÚHõ¯ ™ê=∞~°ºú =Ú WO¢kÜ«∞ ÉÏ^èŒ ^•fi~å [~°∞QÆ^∞Œ ÖËHõ ã¨∂Hõ; `«~O° QÍÅ∞
WO¢kÜ«∂Å#∞ Ѩ@∞ì‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ ‰õΩ^Œ~°^Œ∞. "å\˜x WO¢kÜ«∂Å∞
QÆ∞iÎOK«ÖË=Ù J<Õk x[=Ú. JO^Œ∞=Å¡ U =‰õΩÎÖˇ·`Õ nxx ¢QÆÇ≤Ï™êÎ~À
"å~°∞ JfO¢nÜ«∞ ™ê=∞~åúºxfl Hõey=ÙO\Ï~°∞. Ѩâ◊√, ѨH∆ͺ^Œ∞ÅÖ’ D
™ê=∞~°úº=Ú =∞#∞+¨µºÅÖ’ HõO>Ë Z‰õΩ¯=QÍ =ÙO@∞Ok. ZO^Œ∞HõO>Ë
Jq ¢Ñ¨Hõ$uH˜ ã¨g∞ѨOÖ’ LO\Ï~Ú, ¢Ñ¨Hõ$uH˜ J#∞QÆ∞}ºOQÍ rq`«O
rq™êÎ~Ú Jq =∞#∞+¨µºÅ HõO>Ë `«‰õΩ¯= |∞kúx Hõey LO\Ï~Ú.
|Ǩïâß JO^Œ∞ˆH<Õ"≥∂ `«# zxfl =Ú^Œ∞ÌQÍ=ÙO_Õ D Ñ≤šʼnõΩ D
™ê=∞~åúºxfl WzÛOk. Uk U"≥∞ÿ<å U^À XHõ â◊H˜Î WO¢kÜ«∞KÕ`«#H˜
JO^Œxk =ÙOk J<Õk XѨCH˘x f~åe, JfO¢kÜ«∞`« =ÙOk, ^•xfl
ã¨∂Åú â◊s~°O Ѩ@∞ìHÀÖ^Ë ∞Œ . ÉèÏ~°fÜ«∞ =∞#∞+¨µºÅ∞ D KÕ`#« #∞ Ѩ~=° ∂`«‡
ã¨`åÎ Ü≥ÚHõ¯ H˜~°}=Ú Jx JO\Ï~°∞. P ã¨`åÎ`À ã¨OѨ~°¯=Ú,
™êxfl^茺=Ú Hõey=ÙO>Ë J™ê=∂#º, qÅHõ∆} â◊‰õΩÎÅ#∞ ã¨Ç¨Ï[OQÍ,
ã¨∞ÅÉèíOQÍ á⁄O^Œ=K«∞Û.
 áê¢}q^Œº 256

15. k=ºqÉè í ∂ `« ∞ Å`À xO_ç = Ù#fl D

=∂#=â◊HΘ
15.1 =∞x+≤ JfO„kÜ« ∞ â◊ ‰ õ Ω Î Å `À xO_ç = Ù#fl
ÉèÏO_®QÍ~°=Ú:–
J"≥∞iHÍ ~å„+¨Ñì u¨ *Ï<£ã<¨ £ =∞iÜ«Ú Ãã„Hõ@s "≥∞Hÿ #õ Ǩ~å
qÜ«∞`åflO Ü«Ú^ŒOú Ö’ =ӺǨÏ~°K#« KÕÜ∞« @OÖ’ ^≥=· A˝Å`À KåÖÏ™ê~°∞¡
ã¨O„ѨkOKÕ"å~°∞. Ç≤Ï@¡~ü =∞iÜ«Ú K«iÛÖòÅ QÆ∞iOz U ~°Ç¨Ï™êºÅ∞
WѨC_»∞ `≥e™êÜ≥∂ JO^Œ∞Ö’ XHõ x[O |Ü«∞\˜H˜ =zÛOk. PÜ«∞#
qâ◊fiã¨hÜ«∞"≥∞ÿ# Éèíq+¨º"Õ`«ÎÅ Ü≥ÚHõ¯ Jaè„áêÜ«∂ʼnõΩ KåÖÏ
J™ê^è•~°}"≥∞#ÿ qÅ∞=xKåÛ~°∞. K«iÛÖò, Å∂~¸ "å^Œ##∞ ~°ÇϨ 㨺OQÍ
Ç≤Ï@¡~ü‰õΩ *’ºu+¨º"Õ`«ÎÅ∞ UU q+¨Ü«∂efl K≥áêÊ~À `≥Å∞ã¨∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ
xÜ«∞q∞OKå_»∞. `≥eã≤#^ÕO@O>Ë Éèíq+¨º`«∞ÎÖ’ [iˆQ q+¨Ü«∂xfl
QÆ∞iOz á⁄~°áê@∞QÍ K≥ѨÊ@O =Å¡ XHõ Éèíq+¨º"Õ`«Î‰õΩ =∞~°}^ŒO_»#
qkèOKå~°∞.
 áê¢}q^Œº 257
=∞x+≤ Ü≥ÚHõ¯ JfO„nÜ«∞ J#∞Éè=í â◊$OYÅ KåÖÏ ÃÑ^ŒkÌ .
^•xx XHõ Ѩ^uúŒ „ѨHÍ~°O =sæHiõ OK«_O» , Ѩikèx QÆ∂iÛ x~å÷iOK«@O
Hõ+¨ì"≥∞ÿ# q+¨Ü«∞O. HÍx ÃÑ·ÃÑ·# K«∂¿ãÎ H˘xfl\˜x =sæHõiOK«=K«∞Û. 1.
ã¨∞^Œ∂~° ™ê÷<åÅÖ’ [iˆQ q+¨Ü∂« Å#∞ QÆ∂iÛ K≥Ñʨ ‰õΩO_®<Õ P Hõ}∆ OÖ’
ã¨Ê+¨ìOQÍ `≥Å∞ã¨∞HÀ=@O 2. XHõ =ºH˜ÎH˜ q∞QÆ`å =º‰õΩÎÅ =∞#:ã≤÷u,
Ѩiã≤÷u Ü≥ÚHõ¯ *Ï˝#O HõÅæ_»O 3. Éèíq+¨º`«∞ÎÖ’ [~°QÆÉ’ÜÕ∞
ã¨OѶ¨∞@#Å#∞ QÆ∂iÛ =ÚO^Œ∞QÍ `≥eÜ«∞@O. 4. =∞$u K≥Ok#
P`«‡Å ^•fi~å ZÖÏO\˜ Ѩ#∞¡ KÕÜ«∞QÆÅ~°O>Ë "å\˜=Å¡ "åi Jã≤Î`«fiO
Ü≥ÚHõ¯ „Ѩ`«ºHõ∆ ѨiK«Ü«∞O HõÅ∞æ`«∞Ok. 5. ѨÙ#~°˚#‡Ö’ [iy#
ã¨OѶ¨∞@#Å∞ H˘xflO\˜Ö’ U „Ѩ=∂}O ^˘~°∞‰õΩ`«∞O^ŒO>Ë ^•x`À
=ºH˜Î Ü≥ÚHõ¯ ѨÓ~°fi[#‡#∞ QÆ∂iÛ# H˘xfl q+¨Ü«∂Å∞ K≥ѨÊ@O, Jq
W`«~°∞ʼnõΩ ™ê^茺OHÍ^Œ∞QÍ K≥ѨÊ@O, <Õ~°Ê@O =Å¡HÍ^Œ∞. 6. U^À XHõ
=ºH˜Î ^•fi~å J<åÜ«∂ã¨OQÍ `«# *Ï˝#=Ú =∞iÜ«Ú J#∞Éè"í åxfl „Ѩã∞¨ `Î «
=ºH˜ÎHõO>ˇ L#fl`«OQÆ =∞iÜ«Ú aè#fl"≥∞ÿ# q+¨Ü«∂xfl „ѨHõ\ ˜OK«@=Ú.
â◊s~°OÖ’ J<åÜ«∂ã¨OQÍ HõÖæË XHõ â◊HΘ Jk W`«~∞° Å∞ `«# ã¨OѨ~¯° OÖ’H˜
~åQÍ<Õ „ѨÉèÏq`«∞efl KÕã¨∞ÎOk. 7. ^Œ$_»"≥∞ÿ# =∞<À|ÅO`À Q˘Ñ¨Ê
™êǨϙêxfl KåÖÏ `ÕeHõQÍ P_»∞`«∂, áê_»∞`«∂ KÕÜ«∞@O, J^Œ∞ƒù`«
Ѩ~å„Hõ=∂Å#∞ „Ѩ^iŒ ≈OK«∞@. 8. J^Œ$â◊º P`«‡Å`À ã¨O|O^èOŒ ÃÑ@∞ì‰Ωõ x
"åiÜ≥ÚHõ¯ J™ê^è•~°} ã¨Ç¨Ü«∂xfl á⁄O^Œ@O 9. âßѨ=ÚÅ∞,
=~°^•#=ÚÅ#∞ n~°…HÍÅO =~°‰õΩ W=fi@O, "å\˜ „ѨÉèÏ=O KåÖÏ
HÍÅO =ÙO_»@O. 10. Ѩ~°HÍÜ«∞ „Ѩ"Õâ◊=Ú.
 áê¢}q^Œº 258
PÖ’zOKÕ Ñ¨x '=∞ã≤Î+¨¯O— KÕã¨∞ÎOk. x~°fiÇ≤ÏOKåeû#
J=ã¨~åÅ#∞ XHõ KÀ\˜H˜ KÕ~∞° Û‰õΩx Hõi#î ã¨O㨺Å#∞ Z^Œ∞~˘¯<ÕO^Œ∞‰õΩ
["å|∞Å∞ PÖ’zOK«@O nx Ѩx.
nx Ü≥ÚHõ¯ *Ï˝# Ѩikè D „ѨÜ≥∂[<åÅ#∞ ѨÓiÎ
KÕ¿ãO`«=~°‰õΩ =∂„`«"Õ∞.
nx "≥#∞Hõ JKÕ`#« =∞#ã¨∞û Ü≥ÚHõ¯ Ѩikè "≥Ú^ŒÅ=Ù`«∞Ok.
~°HõÎ „Ѩã¨~°}, ǨÏ$^ŒÜ«∞ã¨ÊO^Œ#, âßfi㨖„Ѩuâßfiã¨, qã¨ÎiOK«∞@,
=Ú_»∞K«∞H˘#∞@, Ô~ѨÊÅ∞ `≥~°∞K«∞@ – =¸Ü«Ú@, „QÆÇ≤ÏOK«∞@ –
`« º lOK« ∞ @, x„^Œ – *ÏQÆ $ u ÖÏO\ ˜ J#=~° ` « âßs~° H õ
„H˜Ü«∞Å–„Ѩ„H˜Ü«∞ÅÖ’ ã¨fiã¨OK«e`« qkè–q^è•<åÅ#∞ K«∂ã¨∞ÎOk.
JÅ"å@∞¡ JKÕ`#« =∞#ã¨∞ûÖ’ xÅ∞= KÕÜ∞« |_ç =ÙO\Ï~Ú,
P=â◊ºHõ`« ѨÓiÎ KÕã¨∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ KÕ`«<å=∞#ã¨∞û ѨxKÕã¨∞ÎOk.
=∂=¸Å∞QÍ K≥áêÊÅO>Ë =∞ã≤Î+¨¯O Ü≥ÚHõ¯ HÍ~°ºˆH∆„`«=Ú WHõ¯_Õ
ã¨=∂ѨÎ=∞=Ù`«∞Ok.
nxH˜ =ÚO^Œ∞ =∂Ü«∞`À KÕã≤# ã¨O™ê~°O Ü≥ÚHõ¯ z„`«O
Hõ#∞Å =ÚO^Œ∞‰õΩ =ã¨∞ÎOk. ^•xH˜ J#∞Éèí∂u J~Ú`Õ=ÙO@∞Ok.
HÍ~°}ÏÅ∞, ã≤^•úO`åÅ∞ J~°úO HÍ=Ù. D „ѨHÍ~°"≥∞ÿ# J#∞Éèí∂`«∞Å∞
=ÚO^Œ∞QÍ JfO„nÜ«∞ KÕ`«<å=∞#ã¨∞û #∞Oz =™êÎ~Ú.
Éèí∂`«HÍÅOÖ’ `≥eÜ«∞‰õΩO_® [iy# ã¨OѶ¨∞@#Å Ü≥ÚHõ¯
ѨiK«Ü«∞O, Éèíq+¨º`«∞Î#∞ =ÚO^Œ∞QÍ<Õ `≥Å∞ã¨∞H˘#∞@, ^Œ∂~°OQÍ =Ù#fl
 áê¢}q^Œº 259
=∞#∞+¨µºÅ`À ã¨∂Hõ∆ ‡OQÍ WzۖѨÙK«∞ÛHÀ=\ÏÅ∞, J^Œ$â◊º P`«‡Å`À
ã¨O|O^èŒO, ѨÓ~°fi[#‡ 㨇 $u, K«=∞`å¯~åÅ`À ‰õÄ_ç# ikú–ã≤^Œ∞úÅ∞
âßѨ=ÚÅ∞–=~°^•#=ÚÅ∞ ÖÏO\˜ ã¨OѶ¨∞@#Å#∞ JfO„nÜ«∞
J#∞Éè∂í `«∞Å∞ JO\Ï~°∞. =ºH˜Î Ü≥ÚHõ¯ ™ê=∞~°º÷ O ‰õÄ_® D LѨK`Õ #« Ö’
JO`«iflÇ≤Ï`«OQÍ LO\Ï~Ú. q*Ï˝#"Õ`ÅΫ ∞ nxfl ''¿Ñ~å ÃãH· H˜ —± — JO\Ï~°∞.
nxH˜ ã¨O|OkèOz# q+¨Ü«∂Å#∞ QÆ∂iÛ [i¿Ñ Ѩiâ’^èŒ#Å#∞ D
HÍÅOÖ’ Ѩ~å=∞<Àq*Ï˝#=Ú J<Õ ¿Ñ~°∞`À Ñ≤Å∞™êÎ~°∞.
ã¨∂÷Å, HÍ~°} â◊s~åÅ =∞^茺 XHõ ã¨∂Hõ∆ ‡ â◊s~°O ‰õÄ_®
=Ù#flk. =¸_»∞ q^è•Öˇ·# â◊s~åÅÖ’ ã¨∂÷Å â◊s~°O XHõ\ ˜, nxÖ’
*Ï˝ < Õ O „kÜ« ∂ Å∞, Hõ ˆ ~ ‚ O „kÜ« ∂ Å∞ Hõ e ã≤ 㨠O K« i ™êÎ ~ Ú.㨠∂ Hõ ∆ ‡
â◊s~°=Ú#∞ –=∞#ã¨∞û, |∞kú, z`«Î=Ú, JǨÏOHÍ~°=Ú J<Õ <åÅ∞QÆ∞
ÉèÏQÍÅ∞QÍ qÉèílOK«=K«∞Û. =∞<À"≥·*Ï˝x‰õΩÅ∞ nxx KÕ`«# =∞iÜ«Ú
JKÕ`«# =∞#ã¨∞ûQÍ qÉèíl™êÎ~°∞. nxx WOHÍ H˘xfl z#fl ÉèÏQÍÅ∞QÍ
KÕã≤ J~°÷O KÕã¨∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ „Ѩܫ∞ufl™êÎ~°∞. ã¨O"Õ^Œ#Å∞, qâßfi™êÅ∞
D Hˆ „∆ `«OÖ’ˆH =™êÎ~Ú. Ü≥∂QÆ∞Å∞ „Ѩ`åºÇ¨~°, ^è•~°}, ^蕺#, ã¨=∂^è∞Œ Å
^•fi~å D Hˆ „∆ `åxfl Ѩi+¨¯ $`«O KÕã≤ *ÏQÆ$`«O KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ „ѨÜ∞« ufl™êÎ~∞° .
15.8 _®II *’ã¨Ñ¶π ~å~Ú<£ `«# „QÆO^èŒO ''k iKü PѶπ "≥∞ÿO_£——
Ö’ ''Éèíq+¨º`«∞ÎÖ’ P^蕺u‡Hõ`«#∞ q*Ï˝# ~°∂ѨOÖ’ „Ѩ^Œi≈OKåeû#
J=ã¨~°=ÚO^Œx, XHõ ¢H˘`«Î Pkè Éè∫uHÍxH˜ [#‡xã¨∞ÎO^Œ<Õ— ã¨`åºxH˜
c*Ïefl "Õâß~°∞.
 áê¢}q^Œº 260
P^蕺u‡Hõ`«Ö’ U ѨOK«HÀâßefl QÆ∞iOz qâı¡+≤OKå~À Jq
Éè∫uHõ q*Ï˝# ã¨=∞‡`«"≥∞ÿ#q ‰õÄ_®! J#fl=∞Ü«∞ HÀâßxfl ''"Õ∞@~ü——
„áê}=∞Ü«∞ HÀâßxfl 'ÃãÖò —Jx =<À=∞Ü«∞ HÀâßxfl ''"≥∞ÿO_£——— Jx
q*Ï˝#=∞Ü«∞ HÀâßxfl ''Ѩ~°≈<åe\˜—— =∞iÜ«Ú P#O^Œ=∞Ü«∞ HÀâßxfl
''WO@∂º+¨<£—— Jx JO\Ï~°∞.
WѨÊ\˜=~°‰õΩ "≥·*Ï˝x‰õΩÅ∞ ''"Õ∞@~ü—— x QÆ∞iOz H˘xfl
q+¨Ü«∂Å#∞ `≥Å∞ã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. ''ÃãÖò——, ''"≥∞ÿO_£—— QÆ∞iOz ‰õÄ_®
KåÖÏ=~°‰õΩ `≥Å∞ã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. =ºH˜Î`«fiO, WO@∂º+¨<£ ˆH∆„`åÅÖ’
„Ѩ"ÕtOKÕO^Œ∞‰õΩ „Ѩܫ∞uflã¨∞Î<åfl~°∞. ã¨=Ú„^ŒOÖÏO\˜ JQÍ^èŒ"≥∞ÿ#
qâı+¨`«Å#∞ Hõeæ# "Õ∞~°∞^ŒO_»OÖ’x 6 K«„HÍÅ Ü≥ÚHõ¯ Ju
=∞ǨÏ`«fiѨÓ~°‚"≥∞ÿ# ÉèÏO_®QÍ~°=Ú =∞#Ö’=ÙOk, ^•xx "≥uH˜`Õ,
PkÉè∫uHõ [QÆ`«∞ÎÖ’ =Ù#fl, ^•xHõO>Ë JkèHõ"≥∞ÿ# =∞ǨÏ`«fiѨÓ~°‚
qÉèí∂`«∞Å∞ KÕuHõO^Œ∞`å~Ú.
K«„HÍÅÖ’ 4 K«„HÍÅ Jã≤`Î åfixfl "≥*· Ï˝x‰õΩÅ∞ ã‘fiHõiOKå~°∞.
=¸ÖÏ^è•~° K«„Hõ=Ú ÃÑefiH± ÃÑH¡ û˜ ãπ, =∞}˜ÑÓ¨ ~°Hõ K«„Hõ=Ú ™ÈÖÏ~ü ÃÑH˜ûõ ãπ,
qâ◊√kú K«„Hõ=Ú – ÃÑil~ÚÖò ÃÑH¡ û˜ ãπ ~°∂áêÖ’¡ g\˜x `≥Å∞ã¨∞‰õΩ<åfl~°∞.
g\˜ ^Œ$â◊º=∂# ã¨fi~°∂áêxfl `˘Oy K«∂âßHõ WѨC_»∞ âßs~°Hõ
HÍ~°ºHõÖÏáêÅ ™ê=∂#º Éèí∂q∞HõHõO>Ë JkèHõOQÍ "Õ~˘Hõ JfO„nÜ«∞
QÆuq^èŒ∞Å∞, â◊‰õΩÎÅ∞ U"≥∞ÿ=ÙO\ÏÜ«∂? J<Õ q+¨Ü«∂xfl `≥Å∞û‰õΩ<Õ
„Ѩܫ∞`«flO KÕã¨∞Î<åfl~°∞.
 áê¢}q^Œº 261
ã¨∂÷Å [QÆ`«∞Î ^•fi~å U K«=∞`å¯~° â◊‰õΩÎefl á⁄O^Œ=KÀÛ,
"å\˜`À áÈeÛK«∂¿ãÎ JO`«:Hõ~} ° KÕ`#« Ö’ Jã¨OMϺHõ"∞≥ #ÿ ~Ô @∞¡ Z‰õΩ¯=
k=ºâ◊‰õΩÎÅ∞ ^˘~°∞‰õΩ`å~Ú. "å\˜x á⁄O^Œ@=Ú, 㨄`«ÊÜ≥∂[<åʼnõΩ
LѨ Ü ≥ ∂ yOK« @ =Ú ã¨ O Éè í q ¿ãÎ , =∞#∞+¨ µ ºÅ∞ x㨠û O^Õ Ç ¨ Ï OQÍ
#~°–â◊s~°^è•~°∞Å∞ J~Ú#ѨÊ\˜H© x[OQÍ K≥áêÊÅO>Ë ^Õ=`å,
k=ºâ◊‰õΩÎÅ ã¨OѨ#fl`«#∞ ã≤kúOѨKÕã¨∞HÀQÆÅ~°∞.
15.14 '~å~Ú<£— KÕã#≤ Ѩiâ’^è#Œ Ö’ =¸_»∞ =ÚYº q+¨Ü∂« Å∞
`ÕÖÏ~Ú. 1. =∞x+≤Ö’ U^À XHõ Jq*Ï˝`« KÕ`#« L#flk. Jk ã¨∞^Œ∂~°
Hˆ „∆ `åÅ=~°‰Ωõ `«# ã¨O|O^è•xfl Hõe=æ ÙOk. Jk J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ ã¨=∞Ü«∂Ö’
~°ÇϨ 㨺=∞Ü«∞ ã¨OѶ∞¨ @#Å#∞ ã¨$+≤ãì ∞¨ OÎ k. 2. Ѩ~㰠ʨ ~° Ѷ∞¨ x+¨ª â◊‰Ωõ ÅÎ `À
ã¨ÇϨ [OQÍ<Õ, =∞#ã¨∞ûÖ’ =Ù#fl ã≤u÷ x „ѨÜ∞« `«flѨÓ~°fiHõOQÍ J@∞–W@∞
=∂~°ÛQÆÅ^Œ∞. 3. ѨÙ~°∞+¨µÅÖ’ HõO>Ë D JfO„nÜ«∞ â◊H˜Î „ã‘ÎÅÖ’
J`«ºkèHõOQÍ =ÙO@∞Ok. giÖ’ qâı+¨"≥∞ÿ# ^è•i‡Hõ ~°∞z =ÙO@∞Ok.
15.15 c[ ~°∂ѨOÖ’ D JÖ∫H˜Hõ, JfO„nÜ«∞ â◊H˜Î „Ѩu
XHõ¯iÖ’#∞ =ÙOk. JO`ÕHÍHõ „Ѩܫ∞`«flѨÓ~°fiHõOQÍ P k=ºâ◊H˜Îx
qHõã≤OѨ*Ëã¨∞H˘x `«#H˜ HÍHõ W`«~°∞ʼnõΩ ‰õÄ_® "Õ∞Å∞ KÕÜ«∞QÆeˆQ
Ѩiã≤÷`«∞Å∞, J#∞‰õÄÅ`«Å∞ HõeÊOѨ=K«∞Û.
N=∂H˜ =zÛ# XHõ L`«~Î åxfl Pq_» KåÖÏ „â◊^QúŒ Í K«k"å~°∞.
^•xH˜ ã¨=∂^è•#O Wã¨∂Î – P`«‡ Ü≥ÚHõ¯ Ñ≤Å∞ѨÙx QÆ∞iÎOK«ÖHË áõ ÈÜ«∂_»∞
(Ñ≤\ ©, Ç≤Ï _ç_£<å\ò eã¨<£ @∞–k– WO@∂º+¨<£) XHõ¯ L`«Î~°O
 áê¢}q^Œº 262
„"åã≤<åÜ«∞<Õ HÍ^Œ∞ =∞#=∞O`å Ñ≤zÛ"åiÖÏQÍ rqã¨∞<Î åfl=Ú. |Ü«∞\˜
Éè∫uHõ ã¨O™ê~° ã¨∞MÏÅHÀã¨O U"Õ∞q∞ KÕã¨∞Î<åfl=Ú. HÍx P`«‡#∞
x~°¡Hõ∆ ºO KÕã¨∞Î<åfl=Ú. =∞#‰õΩ ^•x Ñ≤Å∞Ѩ٠q<Õ ã¨=∞Ü«∞"Õ∞ ÖË^Œ∞
Hõ^•.
„|Ǩ‡O_» "åºÑ¨Î ã¨OѶ¨∞@#ʼnõΩ =¸ÅˆHO„^ŒO XHõ\ ˜
=ÙOk. Jk HÍÅ=Ú, kâ◊ =∞iÜ«Ú =¸Å ™ê÷<åxHõf`«"≥∞ÿ#k.
„ѨÑO¨ K«O Ü≥ÚHõ¯ xÜ«∞=∞=Ú, xÜ«∞O„`«} nx Jnè#OÖ’<Õ =ÙO\Ï~Ú.
=∂#gÜ«∞ KÕ`«# Ü≥ÚHõ¯ ã¨O|O^èŒ=Ú U^À XHõ ~°∂ѨOÖ’ nx`À
Hõeã≤ =ÙOk J<Õk xâ◊ÛÜ«∞=Ú.
‰õ Ω @∞ì q∞+¨ # ∞#∞ Hõ # ∞Q˘#fl 'ZeÜ« ∂ ãπ — J`« º O`«
LѨ Ü ≥ ∂ QÆ H õ ~ ° " ≥ ∞ ÿ # D Ü« ∞ O„`« O Ü≥ Ú Hõ ¯ =¸ã¨ =ÚO^Œ ∞ QÍ
`«Ü«∂~°∞KÕã¨∞‰õΩ<åfl_»∞. HÍx nxH˜ ã¨iÜ≥ÿ∞# ã¨∂kx ZÖÏ KÕÜ«∂Ö’
PÜ«∞#H˜ J~°Oú HÍÖË^∞Œ . Zxfl ~°HÍÅ ã¨∂^Œ∞Å∞ KÕã#≤ Ѷe¨ `«O HõÅ∞QÆÖ^Ë ∞Œ .
ZeÜ«∂ãπ‰Ωõ zO`«#, ÉÏ^èŒ Z‰õΩ¯"≥O· k, HÍh ZÖÏO\˜ =∞Oz PÖ’K«<å
`«@ìÖË^Œ∞.
XHõ~ÀA 'ZeÜ«∂ãπ—H˜ XHõ HõÅ =zÛOk. JO^Œ∞Ö’ J`«xH˜
24 QÆO@ÅÖ’ ‰õΩ@∞ìq∞+¨#∞#∞ `«Ü∂« ~°∞KÕÜ∂« e J<Õ ~å*Ï[˝ =zÛOk.
^•xx J`«#∞ ã¨HÍÅOÖ’ ѨÓiÎ K≥Ü∞« ºÖËHáõ È`Õ =∞~°}^ŒO_»# qkèã∂¨ Î
XHõ Ѩ„`«O *Ïs KÕâß_»∞. =∞~°}^ŒO_»# qkèOKÕO^Œ∞‰õΩ |Öˇ¡=ÚÅ`À
Éèí@∞Å∞ K«∞@∂ì~å KÕ~å~°∞. P |Öˇ¡=Ú Å#∞ J`«#∞ KåÖÏ ÉèíÜ«∞OQÍ
 áê¢}q^Œº 263
K«∂âß_»∞. "å\˜H˜ ÃÑ·# (zÅ∞¡) ɡ[˚O =ÙOk. D HõŠѨÓiÎ J~ÚºOk.
Hõà◊√§ `≥~°=QÍ<Õ ZeÜ«∂ãπ‰õΩ H˘`«Î =∂~°æO ^˘iH˜Ok. J`«#∞ ã¨∂kH˜
XHõ z=~° ɡ*Ï˚xfl KÕ™ê_»∞, nxfl q∞+¨<H£ ˜ ÃÑ\˜ì uáêÊ_»∞. JO`Õ q∞+¨<£
Pq+¨¯~°} ѨÓÔ~ÎÂOk.
15.36 x`«ºO =∞#O ã¨∂~°∞ºx Ü≥ÚHõ¯, "Õ_xç J#∞Éèqí ™êÎ=Ú.
HÍx x*ÏxH˜ =∞#O "Õ_çx ZѨC_»∂ K«∂_»ÖË^Œ∞. nx „ѨÉèÏ=O =Å¡
Ѩ^•~å÷Å∞ „ѨÉÏè q`«"∞≥ ÿ qâı+O¨ QÍ "≥∞~°∞™êÎ~Ú. Wk Ѩ^•~å÷Å "≥∞~°∞ѨÙ.
D "≥∞~°∞ѨىõΩ HÍ~°}O „Ѩ^è•#OQÍ ã¨∂~°º H˜~°}ÏÖË. JO`«iHõ∆OÖ’
=ÚO^Œ∞QÍ Ñ¨ÓiÎ ™œ~°=∞O_»ÖÏxfl „ѨHÍtOѨKÕã≤, „ѨÉèÏq`«O KÕ¿ã
ZO_» x*ÏxH˜ ™ÈÖÏ~ü ÃãÊ„Hõì"£∞. W^Õ ™œ~°=∞O_»Å =~°‚„Hõ=∞=Ú. Wq
T~å˚ `«~°OQÍÅ∞ ÖË^• ~°OQÆ∞ŠѨ\ ˜ìQÍ =∂~°QÆÅ=Ù. D Ѩ\ ©ìÅ∞ 10
J~°Éò „ѨHÍâ◊"≥∞ÿ# ~°OQÆ∞Å∞QÍ L<åfl~Ú. JO^Œ∞Ö’Oz =∞# Hõà◊√§
Z~°∞Ѩ٠#∞Oz =OHÍÜ«∞~°OQÆ∞ =~°‰õΩ g\˜ ã¨q∞‡„t`« ~°OQÆ∞Å#∞
K«∂_»QÆÅ=Ù.q∞QÆ`å Jxfl ~°OQÆ∞Å∞ =∞#‰õΩ ZѨC_»∞ J^Œ$â◊º"≥∞ÿ#qQÍ,
JѨiz`«OQÍ<Õ LO\Ï~Ú.
15.45 k=ºâ◊‰õΩÎÅ∞ =∞x+≤ KÕuH˜ ‰õÄ_® JO^Œ∞`å~Ú:–
Uq^èOŒ QÍ J~Ú`Õ „Ѩ`º« Hõ∆ â◊s~°O "≥#HÍ`«Å Ѩ~ÀHõ∆ r"å`«‡
Ü≥ÚHõ¯ x"åã¨=ÚO^À, â◊s~°O g∞^Œ r"å`«‡ JkèHÍ~°O L#fl^À
J^Õq^èOŒ QÍ, áêOK«É∫è uHõ „ѨÑO¨ K«O "≥#∞Hõ XHõ KÕ`<« å [QÆ`∞« Î Ü≥ÚHõ¯
'â◊H˜Î— =ÙOk. ã¨∂÷Å [QÆ`«∞ÎÖ’x qaè#fl Ѩ^•~å÷Å, qq^èŒ"≥∞ÿ#
 áê¢}q^Œº 264
PHõ$u–„ѨH$õ `«∞Å∞ =Ù#flѨÊ\˜H© "å\˜ x"å㨠™ê÷#O q_ç q_çQÍ =Ù#flq.
Jq Jã¨OMϺHõ"≥∞ÿ# Hõ}ÏÅ=Öˇ Hõeã≤"≥∞Åã≤ x=ã≤ã¨∞Î<åfl~Ú.
XHõ^•x=Å¡ "Õ~˘Hõ\ ˜ ѨÓ~°‚`«x á⁄O^Œ∞`«∞Ok. Ѩ~°ã¨Ê~°O Hõeã≤
=ÙO\Ï~Ú. PHÍâ◊OÖ’ „QÆÇ¨Ï #Hõ∆„`åÅ ™ê÷#O ^Œ∂~°O ^Œ∂~°OQÍ
=ÙO\Ï~Ú. HÍx "å\˜ =∞^茺 L#fl PHõ~°¬}Ïâ◊H˜Î J<Õ `å_»∞`À Jx XHõ
^•x`À XHõ\ ˜ Hõ@ì|_ç L<åfl~Ú.
15.48 ã¨$+≤ìHõ~°ÎÜ≥ÚHõ¯ ã¨∞=º=ã≤÷`«"≥∞ÿ# ^•x J^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ#
ã¨O™ê~°=Ú:–
Ü≥∂QÆ ™ê^èŒ#Å ^•fi~å P^蕺u‡Hõ rq`«OÖ’ L#fl`«
„âı}˜H˜ KÕOk# =∞Ǩ ѨÙ~°∞+¨µÅ∞ J<ÕHõ=∞Ok JÖ∫H˜Hõ â◊‰õΩÎÅ#∞,
™ê=∞~å÷ º Å#∞ qHõ ã ≤ O Ѩ K Õ ã ¨ ∞ ‰õ Ω O\Ï~° ∞ , HÍx „Ѩ H õ $ u KåÖÏ
r=–[O`«∞=ÙʼnõΩ ‰õÄ_® JÖ∫H˜Hõ â◊‰õΩÎefl WzÛOk, Wq ÖËHõáÈ`Õ
"å\˜H˜ =∞#∞QÆ_Õ LO_»^Œ∞. P â◊‰õΩÎÅ ™ê=∞~å÷ºxH˜ ã¨O|OkèOz#
q+¨Ü«∂xfl Ѩije¿ãÎ Pâ◊º~°ºO HõÅ∞æ`«∞Ok, Ѩ~°=∂`«‡ Ü≥ÚHõ¯ J#O`«
ã¨$+≤ìH˜ #=∞㨯iOKåÅ<Õ ÉèÏ=# `«Ñ¨ÊHõ HõÅ∞æ`«∞Ok.
j`«Å „Ѩ^•è # ^ÕâßÅÖ’ =~°¬O Ѩ_É» ’`«∂O>Ë ZÅ∞QÆ∞|O\˜
KåÖÏ ~ÀAÅ∞ =ÚO^Œ ∞ QÍ<Õ `« # H˜ J=㨠~ ° " ≥ ∞ ÿ # PǨ  ~åxfl
ã¨OáêkOK«∞‰õΩx QÆ∞ǨÏÖ’H˜ "≥o§áÈ`«∞Ok. D q^èŒOQÍ<Õ [áê<£Ö’x
Ñ≤@ìÅ∞, Éèí∂HõOѨO ~åÉ’ÜÕ∞ 24 QÆO@Å =∞^茺 P „Ѩ^Õâßxfl q_çz
"≥o§áÈ`å~Ú. =∞# ^Õâ◊OÖ’x ™ê^è•~°} Ѩ‰õ∆ΩÅÖψQ Wq JHõ¯_»
 áê¢}q^Œº 265
JxflKÀ\Ï¡ =ÙO\Ï~Ú, „QÍ=∂Ö’¡ ‰õÄ_® =ÙO\Ï~Ú. „QÍ=∞ „Ѩ[Å∞
Jq ZQÆ∞~°∞‰õΩO@∂ T~°∞ =ke "≥à√◊ OÎ _»QÍ<Õ Éè∂í HõOѨO ~åÉ’`«∞O^Œ#fl
q+¨Ü«∂xfl „QÆÇ≤Ï™êÎ~°∞, "åà◊√§ ‰õÄ_® T~°∞ q_çz "≥o§ áÈ`å~°∞.
Pâ◊º~°ºHõ~"° ∞≥ #ÿ q+¨Ü∞« O Uq∞@O>Ë KåÖÏ Jaè=$kú K≥Ok# Ü«∞O„`åÅ∞
‰õÄ_® H˘OK≥O =ÚO^Œ∞ =∂„`«"Õ∞ Ѩ@∞ìHÀQÆeˆQ q+¨Ü«∂xfl D Ѩ‰õ∆ΩÅ∞
24 QÆO@Å =ÚO^Õ `≥Å∞ã¨∞‰õΩO\Ï~Ú. g\˜H˜ 24 QÆO@Å =ÚO^Õ
ZÖÏ `≥Å∞ã¨∞ÎOk?
15.55 D JfO„nÜ«∞ *Ï˝#O =Å¡ ^Œ∞~°¡Éèí"≥∞ÿ# P`«‡ KÕ`«#
Ü≥ÚHõ¯ ã≤kú HõÅ∞æ`«∞Ok. =∂#gÜ«∞ ѨÙ~°∞ëê~å÷ʼnõΩ ™ê~°÷Hõ`« nxx
á⁄O^Œ\ÏxˆH=ÙOk. =∞#O ™ê=∂#º"≥∞ÿ# Ѩâ◊√–„Ѩ=$`«∞ÎÅ =~°ˆH
ˆHO„nHõ$`«O H͉õΩO_® ã¨$+≤ìÜ≥ÚHõ¯ Jaè~°∞zx ‰õÄ_® ÃÑOK«∞HÀ"åe.
JѨC_Õ Ñ¨~°=∂`«‡ KÕã≤# J=¸Åº"≥∞ÿ# =∞x+≤ Ü≥ÚHõ¯ PHõ$uH˜
LѨÜ≥∂QÆ=Ú =∞iÜ«Ú „âı+¨ì`« ã≤kúã¨∞ÎOk.

---------- ¶ªö»ªå ----------